KARZMATK LDERLK

Karizma Kavram Weberin Karizmatik Liderlik Kavram rgtsel Liderlikte Karizma Anlay Karizmatik Liderlik Yaklamlar Hauseun Karizmatik Liderlik Yaklam Bassn Karizmatik Liderlik Yaklam Conger ve Kanongonun Karizmaya Atf Kuram Shamirin Karizmatik Liderlie Benlik Kavram Kuram Karizmaya Psikoanalitik Yaklam Karizmaya Sosyal Sirayet (Bulama) Yaklam Karizmatik Liderlik Yaklamlarnn Benzer ve Farkl yanlar Karizmatik Liderlik Yaklamlarnn Kstlar

KARZMA KAVRAMI Siyaset bilimi ve sosyolojide karizma kiisel yetenek ve zellikleri ile izleyenlerini derin ve olaanst bir ekilde etkileyen liderleri tarif etmek iin kullanlr. Takipileri karizmatik lideri insanst bir varlk olarak alglar ve onun misyonuna ve ynlendirmesine sorgulamadan , isteyerek, gnlden, bilisel bir ba ile balanrlar. WEBERN KARZMATK LDER MODELNN UNSURLARI Olaanst nitelikleri olan bir kii, Liderin ortaya kt bir kriz durumu, Bu krizi zmede liderin radikal bir yola bavurmas, zleyicilerin liderle birlikte olaanst bir gce ulatklarna inanarak, olaand bir kimse olarak grdkleri bu lidere balanmalar, Liderin stnlnn ve yceliinin tekrarlanan baarlarla teyid edilmesi. eitli yazarlarn bak alarna gre farkllamakla birlikte, bugn zerinde hemen hemen mutabk olunan tanma gre Karizma, bir grubun (izleyicilerin) alglarnn ve atflarnn, Liderin nitelik ve davranlar tarafndan, Liderliin yer ald durum yada koullar tarafndan ve

 zleyicilerin gereksinimleri tarafndan etkilenmesinin sonucu elde edilen ve izleyicileri, liderin kendisi iin harekete geirtebilen bir g olarak tanmlanabilir. HAUSEUN KARZMATK LDERLK YAKLAIMI 1977 ylnda Robert Hause tarafndan gelitirilmitir. Karizmann formal rgtlerde nasl ele alnabileceine ynelik en nemli almalardan biridir. Karizmatik liderlerin karakteristikleri, davransal ynelimleri ve durumsal faktrler hakknda test edilebilir bir dizi hipotezden olumaktadr. HAUSEUN MODELNN YNELM Hausea gre, karizmatik liderler, kendi kiiliklerinin gcyle izleyicileri zerinde derin ve olaanst etki yaratmaya muktedir olan kiilerdir. Hause, karizmatik liderlerin dier insanlardan hangi ynleri ile farkllatklarn, nasl davrandklarn ve ortaya kmalarn kolaylatran koullarn neler olduunu tesbite ynelmitir.

HAUSEUN MODELNDE LDERN ZELLKLER Yksek bir zgvene sahip olma Yksek bir etkileme ve baskn olma ihtiyac Kendi inanlarnn ahlaki ynden doru olduuna gl bir ekilde ikna etme. HAUSEA GRE LDERN DAVRANISAL YNELM deolojik hedefler belirleme ve aklama zleyicilerle yksek beklentilerle iletiimde bulunma zleyicilere model olma Gdleri canlandrma

HAUSEUN YAKLAIMINDA LDERN ORTAYA IKMASINI KOLAYLATIRICI KOULLAR Kriz ve kaoslu durumlar, zleyicilerin grevlerinin ideoloji ile balantlandrlmas.

BASSIN KARZMATK LDERLKYAKLAIMI Bass, Hauseun kuramna baz ilaveler yapm ve kuram zellikle iletme liderlerini ierecek ekilde geniletmitir(Chryslerden Lee Iacocca gibi). Karizmatik liderler, kendilerine ynelik heyecanl tepkileri canlandrmak suretiyle izleyicilerinin tutum ve davran deiimini tevik ederler Karizmatik liderlerin izleyicilerinin gznde olduundan fazla grlmeleri, kendilerini izleyicilerince zdeletirilecek yararl hedefler haline getirir ve izleyicilerde baz heyecanlarn yaratlmasnda katalizr grevi grr. Normlarn ve grup fantazilerinin izleyiciler arasnda paylalmas karizmatik liderlerin ortaya kmasn kolaylatrr ve bu liderlerin baarl olmasn kolaylatrr. CONGER VE KANONGONUN KARZMAYA ATIF KURAMI Conger ve Kanongo, 1987 ve 1988 ylnda, karizmann atfsal bir fenomen olduu varsaymna dayanan ve liderlik tarznn rgtlerde nasl ortaya ktn aklamaya ynelen karizmatik liderlik kuramn gelitirmilerdir. Conger ve Kanongoya gre karizma, belirli bir kiiye(lidere), rgtte alan bireyler tarafndan yaplan bir atftr. Kuram, karizmatik liderlie atfta bulunulmasn salayacak muhtemel davran tarzlarnn ortaya konulmasna ynelmektedir. KARZMAYA ATIF KURAMINA GRE LDERN ZELLKLER Kiisel risk stlenme Kendini kurban etme Savunulan vizyona ulaabilmek iin yksek maliyetlere katlanma Gven uyandrma

KARZMAYA ATIF KURAMINDA LDERN DAVRANISAL YNELM Vizyon belirleme Geleneksel Olmayan Yntemleri Kullanma Kiisel G kullanma ve kna Etme Kiisel zdeleme Salama

 selletirme

KARZMATK VE KARZMATK OLMAYAN LDERLERN DAVRANI TARZLARI LK

STATKO (VAR OLAN DURUM) GELEEKTEK AMA BEENLME KARZMATK OLMAYAN LDER Statko ile uyum iindedir ve statkoyu srdrmeye alr. Amalar statkodan farkl deildir Ortak anlay ierisinde hareket etme lideri beenilir klar. Mevcut durum iinde eldeki aralar kullanarak amalara ulamay bilir. Geleneksel, mevcut normlara uygun Statkoyu devam ettirmek iin evreye kar ok az duyarl. Ama ve motivasyonun ok zayf ifade edilmesi. Makamdan ald ve dl verme, uzmanlk vb. dayanan ahsi g. KARZMATK LDER

Statkoya kardr ve statkoyu deitirmeye alr. Statkodan olduka farkl bir vizyona sahiptir. Ortak anlay ve vizyon lideri kendisi ile zdelemeye ve taklit etmeye deer bir kahraman klar Mevcut durum tesine gemede allmam yollar kullanmay bilir. Geleneksel olmayan, mevcut normlara ters. Statkoyu deitirmek iin evreye kar fazlaca duyarl Gelecee dair vizyonun ve motivasyonun gl bir ekilde dile getirilmesi. Liderlerin uzmanlna, sayg duyulan bir kahraman olduu ilikin hayranla dayanan ahsi g. Elitist, giriimci, rnek. Destekledii radikal deiimi paylamalar iin insanlar dntrr.

UZMANLIK

DAVRANI EVREYE DUYARLILIK SYLEM

G TABANI

LDER ZLEYC LKS

Egalitariyen ,uzlama arayan ynlendirici. nsanlar kendi fikirlerini benimseye zorlar.

KARZMAYA ATIF KURAMINDA LDERN ORTAYA IKMASINI KOLAYLATIRICI KOULLAR Deiimi zorunlu klan bir kriz durumunun mevcudiyeti gerekebilir.

Gerek anlamda bir krizin olmad durumlarda da lider, mevcut koullardan tatminsizlik duygusu yaratabilir ve devamnda mit verici bir gelecek vaadeden bir vizyonu gelitirebilir.
Yada mevcut olmayan bir krizi kendi dourabilir ve geleneksel i grme yntemlerini gzden drebilir .

SHAMRN KARZMATK LDERLE BENLK KAVRAMI KURAMI( SELF-CONCEPT THEORY)

Shamir,Hause ve Arthurla birlikte, karizmatik liderlik kuramlarnn ounun, karizmatik liderlerin izleyicilerini nasl derinden etkileyebildii ve onlar, rgt karlarn kendi karlarndan stn klmaya nasl motive edebildii gibi srelere tatminkar bir aklama getiremedii gerekesiyle yeni bir liderlik kuram gelitirmitir. Kuram, Hauseun karizmatik liderlik kuramnn zerine ina edilmitir.Ancak onda yer almayan pek ok motivasyonel sreci de iermektedir. SHAMRN BENLK KURAMI Kuramda arlk verilen motivasyonel sreler u varsaymlara dayanmaktadr: nsan davran pragmatik ve ama ynelimli olduu kadar,ayn zamanda bireyin duygularnn, deerlerinin ve benlik kavramnn da ifadesidir. nsanlar esasen kendi benlik kavramlarnn eitli bileenleri arasndaki tutarll srdrmeye ve yine kendi davranlar ile benlik kavramlar arasndaki tutarll korumaya motive olmulardr. Bir kiinin benlik kavram, sahip olduu deerlerin ve sosyal kimliklerinin bileimidir. Szkonusu sosyal kimlikler bir hiyerari iinde organize edilmitir ve belirli bir kimliin n plana kmas, kiinin bu kimlikle ilikili baarm frsatlarnn peinde komasna neden olacaktr. Shamir, Bass ve Arthurun (1993) yukardaki varsaymlar karizmatik liderin benlik zerindeki etkisiyle insanlar motive ettiine ilikin teorilerini ekillendirmede temel olarak alrlar. Teori 4 ana unsurdan olumaktadr: Lider davranlar

Lider davranlarnn izleyicilerin benlii zerindeki etkisi Liderin izleyicilerin davranlar zerinde daha ileri aamalardaki etkisi Liderin karizmatik etkilerini ortaya koyan motivasyon sreleri. BENLK KAVRAMI KURAMINA GRE LDERN DAVRANISAL YNELM

Kuram, daha nce aklanan kuramlardaki davranlar iermekle birlikte; ayn zamanda bu davranlarn gdsel sreleri nasl harekete geirecei ile ilgilenirler. Karizmatik liderler; zel deerlere arlk veren ve izleyicilerin kendi deneyimlerini yorumlamasna yardmc olacak cazip bir vizyon olutururlar. zleyicilerine yksek baarm hedefi koyarlar ve onlara duyduu gveni ifade ederek, onlarn zsaygsn, zdeerini ve z faydasn arttrrlar. Gemi olaylarla ilgili hikayeler,semboller ve sloganlar kullanarak, izleyicilerin sosyal zdelemesini ve toplu z faydasn arttrrlar zleyicilere yeni deerleri sembolize etmek iin rol modelletirme yaklamn kullanrlar. Kendilerini feda etmeye hazrdrlar.

Benlik Kuramna Gre Liderin Etkileme Sreci Kiisel zdeleme : Liderin kiisel zdeleme gerekletirdii izleyiciler daha ziyade z saygnl,z kimlii zayf olan ve otorite figrlerine baml olma ihtiyacyksek kiilerdir.Kiisel zdeleme sonucu bu kiiler ,liderin benimsedii vizyon,strateji ve tutumdan ziyade ,liderin ahsna sadk hale gelirler. selletirme: Karizmatik liderler bazen izleyicilerine yeni deerleri benimseterek etkilemeye alsalar da,genel olarak bavurduklar etkileme yntemi izleyicilerin mevcut deerlerini belirginletirme ve bunlarn grev hedefleriyle balantlandrlmasdr. Sosyal zdeleme: Karizmatik liderler ;izleyicilerinin benlik kavramlar ile grubun kimlii ve paylalm deerleri arasnda bir balant kurarak sosyal zdelemeyi arttrrlar.Yksek dzeyli bir sosyal zdeleme ise bireyci bir anlaytan ok ,toplumsal bir anlaya sahip olacaktr. z Fayda( Kendine Gven): Karizmatik liderler toplu z fayday arttrarak ,izleyicilerini ortak misyonun baarlmasnda dier grup yeleri ile i birliine daha istekli hale getirir.Bunu salamak iin de ,bireysel ve toplu abalar baarya ulatracana ilikin beklentiyi ykseltir. BENLK KURAMINA GRE LDERN ORTAYA IKMASINI KOLAYLATIRAN KOULLAR

zleyiciler, kendi zdeerlerini ve ve kimliklerini paylayor olarak algladklar liderleri aktif biimde semektedirler. in yaplandrlmad, baarm hedeflerinin detayl biimde belirlenmedii ve aka llmedii, ve bu hedeflere ulatracak stratejilerin ak olmad durumlarda karizmatik liderlerin ortaya kmas daha muhtemeldir. Kriz ve kaos durumlar KARZMAYA PSKOANALTK YAKLAIM Baz yazar ve kuramclar, Freudun lider-izleyici gibi terimleri zikretmeksizin karizmatik lider-izleyici ilikisine zellikle dikkati ektiini vurgulamlardr. Daha sonra Kets de Vreis, Lindholm, Abse ve Ullman, Downton gibi yazarlar, Freudcu kavramlardan yararlanarak karizmann psikolojik boyutlarn aklamaya almlardr

KARZMAYA PSKOANALTK YAKLAIMIN YNELM Yaklam, Liderden ok izleyicilerin pozisyonuna arlk verir, nsanst bir kahraman olarak ilahlatrlan baz karizmatik liderlerin normal d etkilerini aklamaya alr. Psikoanalitik aklamaya gre, karizmatik balanma, izleyicilerin kiiliindeki gerilimlerden kaynaklanan karlkl bir psikolojik deiimin gelimesi olarak grlr.Yani kiinin kendisini bir lider ile zdeletirmesi ve eletirel kapasitesini azaltmas gibi durumlar dorudan kiinin benliinin kayg, sululuk,gvensizlik, aalk duygusu gibi elikili duygular reten isel atmalara zm arama giriimi ile ilgilidir. PSKOANALK YAKLAIMA TEMEL OLUTURAN PSKODNAMK SRELER Yanstma Yer Deitirme Gemie Dn PSKOANALTK YAKLAIMA GRE LDERN ORTAYA IKMASINI KOLAYLATIRICI KOULLAR Yetersizlik, korku, sululuk,ve soukluk duygularn youn biimde yaayan, Liderin duygusal ve ussal adan cazip grlen inan ve fantazilerini paylaan insanlarn olduu ortamlarda liderin ortaya kmas daha kolaydr.

SOSYAL SRAYETN, KARZMAYA UYGULANMASI Sosyal sirayet yada bulama, heyecanlarn yada davransal tepkilerin bir grup insan arasnda eanl olarak (kendiliinden) yaylmasdr. Meindl, pek ok insann benlik kavramlarnda kahramanca bir sosyal kimliklerinin bulunduunu ne srmektedir.Bu kiiler kendilerini kurban etmeye ve ekstra aba harcamaya istekli olmalarna ramen sosyal kimlikleri daha gze arpc dier kimliklerin glgesinde kalacak ekilde bastrlmtr. nsanlar, kahramanca sosyal kimliklerini harekete geirebilecek bir ideolojinin yada liderin beklentisi iindedirler.Dolaysyla insanlar kriz ve dier kaoslu durumlarda ortaya kan lidere veya liderin sembolize ettii davaya bal olarak heyecanlarn ve davransal eilimlerini harekete geirebilirler.

SOSYAL SRAYET KOLAYLATIRICI KOULLAR Sosyal sirayet yaklamna gre lidere karizma atfedilmesi, izleyicilerin davranlarndaki deiimin akliletirilmesi ve aklanmas ynndeki zihinsel srecin bir sonucudur. Lidere atfedilen nitelikler, lider ile dorudan temas iinde bulunmayan kiiler arasnda dolaan aiya ve rivayetlerle ar mbalaal hale gelebilir. KARZMATK LDERLK YAKLAIMLARININ BENZER YNLER Tm karizmatik liderlik kuramlarnda, liderin etkileme ve ynetsel davranlarnn, yada geleneksel yol ve yntemlerin tesine taan tarzlarnn izleyicilerince olaanst kii olarak alglanma olasln artraca kabul edilmitir. Tm yaklamlar- her ne kadar gereklilik koulu olmasa da- rgtn stres, deiim, kriz yada kaos yaamasnn, karizmatik liderin ortaya kn kolaylatraca hususunda birlemektedir KARZMATK LDERLK YAKLAIMLARININ FARKLILATIKLARI HUSUSLAR Lidere kaytsz, artsz ballk ve itaat konusunda ve Karizmatik liderin davrannn tanmnda farkllklar ortaya kmaktadr. KARZMATK LDERLN KISITLARI Lider sonrasnn belirsizlii Gereki olmayan beklentiler Karlkl ballk
8

Liderle ters dmeme istei Karizmatik liderin olaanst etkilerinin devam edecei beklentisi hanete uram olma duygusu Liderin altndaki ynetim kademelerinin etkisizlemesi Liderin hereye yetiemeyecei

OLUMSUZ KARZMATK LDERLERN BASKIN ZELLK VE DAVRANILARI deallerden ok, kendilerine sadakate nem verirler. Etkilemeye ynelik olarak vizyonun ve deerlerin iselletirilmesinden ok, kiisel zdelemeye nem verirler. deolojik cazibeyi kiisel g kazanma arac olarak kullanrlar. Kiisel g ynelimlerinin bir sonucu olarak, izleyicilerini kendilerine baml ve zayf klp, bask altna almaya alrlar. Kararlarn tmn kendileri verirler. zleyicilerine son derece snrl bilgiler aktarrlar ve bilgiyi genelde kendi yanlmazlk Hata yapmazlk imajlarn srdrmek amacyla kullanrlar.

dl ve cezalar izleyicilerini kontrol altna almak iin kullanrlar Bu tr liderlerin byk bir ksm, ar lde narsisttir ve kendilerinin izleyicileri iin bir ltuf olduuna inanrlar. OLUMSUZ KARZMATK LDERLERN RGTLERNDEK MUHTEMEL SORUNLAR Bireyleraras ilikilerin yetersiz kalmas Geleneksel yollarn dna taan atlgan davranlarn yaratbilecei sorunlar stisnai Kii olarak yaratlan imajn dourabilecei sorunlar Ynetsel uygulamada yetersizlik Ar zgvenin yaratabilecei olumsuz sonular Karizmann gelecein planlamasnda yetersiz kalma sorunu KAYNAKA: Cevat CELEP ,ANKARA. MART- 2004( DNMSEL LDERLK) Turan AYTA,Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim Dergisi-AUSTOS-EYLL 2003 SAYI 42-43 Tanil KILIN,LDERLKTE DURUMSALLGN TES- I.. ISLETME FAKLTES DERGS, C:24, S:2, 1995