BOSNA I HERCEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE ZENIKO DOBOJSKI KANTON OPINA ZENICA J U MJEOVITA SREDNJA KOLA ZENICA KOLSKA

A 20xx/xx. GODINA

MATURSKI RAD
TEMA : SALMONELA

Mentor:

Uenik:

Zenica, april 20xx. god.

Sadraj
1. UVOD ...................................................................................................................................... 1 2. RASPROSTRANJENOST SALMONELE ......................................................................................... 1 3. GRAA I IZGLED SALMONELE ................................................................................................... 2 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. Tipovi salmonele...................................................................................................................... 3 Kulturalne osobine .................................................................................................................. 3 Biohemijske osobine ............................................................................................................... 4 Antigena graa ........................................................................................................................ 4

4. NOMENKLATURA..................................................................................................................... 4 5. BOLESTI KOJE IZAZIVAJU SALMONELE ...................................................................................... 5 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. Gastroenteritis......................................................................................................................... 5 Crijevna groznica ..................................................................................................................... 6 Septiki sindrom ...................................................................................................................... 6 Komplikacije koje mogu izazvati salmonele ............................................................................ 7

6. MIKROBIOLOKA DIJAGNOSTIKA ............................................................................................. 7 6.1. 6.2. 6.3. Kulturalno ispitivanje............................................................................................................... 7 Biohemijsko ispitivanje ............................................................................................................ 7 Seroloko ispitivanje ................................................................................................................ 7

7. LIJEENJE................................................................................................................................. 8 8. ZAKLJUAK .............................................................................................................................. 9 9. LITERATURA .......................................................................................................................... 10

1. UVOD
Salmonela je gram negativna bakterija, tapiastog oblika koja pripada istoj porodici kao i Escherichia coli, porodici Enterobacteriaceae, poznate kao '' crijevne '' bakterije.1 Salmonela je prvi put izolovana iz zaraenih svinja 1885. godine, od strane Salmon i Smith. Od tada su mnogi tipovi salmonele izolovani iz razliitih izvora. Najei meu njima su salmonela enteritidis, salmonela typhi i salmonela typhimurium. Primarni izvor salmonele je probavni trakt raznih ivotinja i ovjeka. Potencijalno je opasna i za ivotinje, kao i za ovjeka, a bolesti koje izaziva su salmoneloze.

2. RASPROSTRANJENOST SALMONELE
Prema svojoj strukturi razlikujemo preko 2200 vrsta salmonela koje nazivamo serotipovi. iroko su rasprostranjene u prirodi, a njihov primarni izvor je crijevni trakt kimenjaka. Prisutna je kod velikog broja ivotinja, ukljuujui domae ivotinje, divlje ivotinje, sisare, ptice, toplokrvne ili hladnokrvne ivotinje. Veina ivotinja kod kojih je prisutna Salmonela ne pokazuju znakove bolesti. Prirodni izvor moe ukljuivati vodu, zemlju, insekte, fabrike povrine, kuhinjske povrine i ivotinjski izmet.

Slika 2.1. Kontaminirana hrana ( izvor zaraze )

Online Textbook of Bacteriology. Salmonella and Salmonellosis; http://textbookofbacteriology.net/salmonella.html

Salmonele su vrlo otporne na tetne utjecaje okoline, te mogu jako dugo preivjeti van organizma domaina. S.typhi kao uzronik tifusa je prilagoen samo na ovjeka. Izvor zaraze je samo ovjek, bio on bolesnik ili kliconoa. S.typhi se u okolinu izluuje stolicom i mokraom, te moe kontaminirati i vodu i hranu i na taj nain prenijeti na druge ljude. U sprijeavanju irenja trbunog tifusa najvanije su mjere ispravnog uklanjanja fekalija hlorisanjem vode, higijenskog obrazovanja, te redovne kontrole kliconoa. Druge salmoneloze ovjeka spadaju u zoonoze, a izvor zaraze je u ivotinjama (posebno goveda i peradi), ivotinjskim proizvodima, ali i u ljudima, bolesnicima i kliconoama. ivotinjski proizvodi najee se kontaminiraju fekalnim sadrajem prilikom klanja. Vaan su izvor salmonele i jaja, svjea ili suena. Osim toga kuni ljubimci mogu biti kliconoe salmonela i predstavljati izvor zaraze. Prijenosnik salmonela su tada kontaminirana voda ili hrana, ili prljave ruke, a u sprijeavanju irenja salmoneloza najvaniji su postupci ispravno otklanjanje fekalija, hlorisanje vode, ienje povrine u kuhinji za pripremu sirovog mesa i gotovih jela, te obrazovanje osoba koje rade sa ivenim namirnicama. Treba naglasiti da je salmonelozni gastroenteritis jedan od najeih prijenosnih bolesti u zapadnom svijetu, uprkos visokom ivotnom standardu. Postoji vakcina za tifus, ali u naoj zemlji nije registrirano, tako da se danas osim opih gore navedenih mjera preporuuje esto pranje ruku, termika obrada hrane, i konzumiranje prokuhane i hlorisanje vode u podrujima gdje nema vodovoda.

3. GRAA I IZGLED SALMONELE

Mikroskopski salmonele izgledaju poput malih sivkastih kolonija koje sadre fimbrije (trepetljike) to im pomae prilikom kretanja. To su tanki, pravilni Gram (-) bacili, pokretni sa peritrihijalnim flagelama, aerobni su i fakultativno anaerobni, ne poseduju kapsulu i ne stvaraju spore. Genetski, salmonela je jako varijabilna, i to je jo vanije, esto dolazi do promijena genetskih struktura u samoj bakteriji pa to sve uvjetuje da se javljaju steene otpornosti prema antibioticima.2 Salmonele su irine od 0.7 do 1.5 m, duine od 2 do 5 m, i veina je pokretna pomou flagela (bi).

kole.hr. Portal za kole; http://www.skole.hr/roditelji/savjeti?news_id=3783

Slika 3.1. Graa salmonele

3.1.

Tipovi salmonele

Tipove salmonele moemo okvirno podijeliti u tri grupe: * Salmonele adaptirane na ovjeka (S. typhi, S. paratyphi A, B, C) * Salmonele adaptirane na nekog drugog specifinog nosioca (S. choleraesuis, S. dublin, itd.) * Salmonele koje nemaju specifinog nosioca (preko 2000 tipova, od kojih veina moe ko d ovjeka uzrokovati gastrointestinalne simptome).

Slika 3.2. Izgled Salmonele

3.2.

Kulturalne osobine

Salmonelle su veoma osetljive na uslove spoljanje sredine. Kultivacija se vri na 37C u aerobnim uslovima. Nisu probirai i dobro rastu na svim hranljivim podlogama. Na SS agaru obrazuju pravilne, okrugle, prozrane, laktoza (-) kolonije sa crnim centrom.

3.3.

Biohemijske osobine

Biohemizam salmonele je vaan za njihovu identifikaciju i ispituje se na biohemijskoj seriji: pokretne, glukoza (+), laktoza (-), HS (+) , in ol (-).

3.4.

Antigena graa

Sve salmonele poseduju O i H antigen. Somatski O antigen je lipopolisaharidan, endotoksin i termostabilan. Sastoji se iz vie komponenti i grupno je specifian. Na osnovu grae O-Ag-a sve salmonele su podijeljene na 65 grupa koje su obiljeene velikim slovima od A do Z i brojevima od 51 do 65. Flagelarni H antigen je protein i tipski je specifian. Njegova graa je mozaina , sastoji se iz dvije faze: I faza je specifina i obiljeava se malim slovom (a do z); II faza je nespacifina i obiljeava se malim brojevima (1, 2, 3,...). Neke salmonele posjeduju samo prvu fazu a neke i obje. Ovojni Vi-antigen (u vidu ovojnice obavija tijelo bakterije) je proteinske prirode i smjeten je na povrinu elije. Njega posjeduju samo neke salmonele (salmonella t.).

4. NOMENKLATURA
Prva taksonomija ovog roda bakterija nije bazirana na DNK srodnosti, ve su imena d avana prema klinikim karakteristikama bolesti i ivotinjama na kojima je pronaena (Salmonella typhi, Salmonella cholerae-suis, Salmonella abortus-ovis). Kada je uvedene seroloka analiza u bakteriologiju, pojedini serovar (ukupno oko 2200 serovarova) salmonele smatran je posebnom vrstom. Stari nazivi postali su netani, te su novootkriveni serovarovi Salmonela dobivali imena prema mjestima gdje su prvo izolirani (npr. Salmonella london, Salmonella panama, Salmonella stanleyville). Naknadno je dolo do otkria da svi serovarovi Salmonela ine jednu DNK hibridizirajuu skupinu, tj. da postoji jedna vrsta salmonela sa sedam podvrsta, te je nomenklatura ponovno mijenjana. Predloeno je ime Salmonella enterica i sedam podvrsta: enterica I salamae II arizonae IIIa
4

diarizonae IIIb houtenae IV bongori V indica VI Svaka od sedam podvrsta sadri razliite serovarove Salmonela. Najei serovarovi koji predstavljaju oko 99,5% salmonela izoliranih iz ivotinja i ljudi svrstani su u podvrstu I. Budui da ova nova nomenklatura nije usklaena sa tradicionalnom, ee se kod strunjaka nalazi stara tradicionalna nomenklatura.

5. BOLESTI KOJE IZAZIVAJU SALMONELE

Bolesti koje izazivaju salmonele nazivaju se Salmoneloze. Salmonele su izuzetno invazivne bakterije, koje nakon to uu u organizam domaina preko probavnog sustava , prodiru u povrinske stanice tankog i debelog crijeva te dalje preko krvi u razliite organe, gdje stvaraju upale u irokom pojasu. Neki tipovi salmonela nakon prodora kroz povrinske (epitelne) stanice budu''pojedene'' od stanica odbrambenog sistema - leukocita, meutim zbog svoje specifine grae na povrini koja titi od djelovanja leukocita, mogu ivjeti u stanicama organizma domaina dugi niz godina bez simptoma. Broj salmonela koji je potreban da izazove bolest je razliit u odnosu na individualne karakteristike i karakteristike hrane. Otprilike oko 105 salmonela po gramu hrane je dovoljno da izazove bolest.3 Kliconostvo: je pojava izluivanja salmonela preko fecesa ili urina nakon preleane bolesti. Moe da traje nekoliko dana do nekoliko sedmica. Salmonela se nekada trajno zadrava u odreenim aritima, a najese u jetri i unim putevima, odakle se preko fecesa izluuje u spoljanju sredinu. Osoba kod koje postoji kliconotvo se naziva kliconoa, osoba je zdrava ali je izvor infekcije za ljude u okolini.

5.1.

Gastroenteritis

To je najei oblik salmoneloze, a doslovno bi znaio upala crijeva i eluca. To je infekcija kratke inkubacije (vrijeme od unosa infekta do pojave simptoma), 12-24 h, s muninom,
3

Online Textbook of Bacteriology. Salmonella and Salmonellosis; http://textbookofbacteriology.net/salmonella.html

grevima u trbuhu, povraanjem i proljevom. Bolest uz normalno razvijeni imunoloki sistem traje obino nekoliko dana uz simptomatsko lijeenje, dakle dijetna prehrana, rehidracija i odmor, bez davanja antibiotika. Najei tipovi salmonele koji uzrokuju gastroenteritis su s.enteritidis i s.typhimurium.

5.2.

Crijevna groznica

Glavni predstavnik crijevne groznice je trbuni tifus. To je bolest uzrokovana s.typhi. Prilikom zaraze bakterija dolazi do tankog crijeva gdje prolazi kroz sluznicu i razmnoava se u limfnom tkivu, tzv.Peyerovim ploama. To je limfatiki sistem du cijelih crijeva u njihovom sredinjem sloju. Nakon to biva progutan od strane leukocita, s.typhi odlazi limfom i krvlju do jetre i slezene, ali i u ostale limfne vorove organizma. Nakon i nkubacije od 7 do 10 dana dolazi do bakterijemije (prodor bakterija u krv) te pojava opih znakova infekcije, uz konstantno visoku temperaturu od 40 0C, te osipom na trbunom zidu u obliku sitnih crvenih mrlja nazvanih roseola. Za vrijeme bakterijemije bakterija dospije u vie organa, ali tek kada doe u jetru, putem ui se ponovno vrati u crijevo i dolazi do pojave proljeva. Tokom bolesti mogu nastati razliite komplikacije kao to su perforacije crijeva, krvarenje u crijevima, kao i gnojne infekcije mnogih organa. I neke druge salmonele osim s.typhi mogu uzrokovati crijevnu groznicu, ali uz puno blau kliniku sliku.

5.3.

Septiki sindrom

To je najgori, ali na sreu i najrjei oblik salmoneloze. Uzrokuju ga salmonele visoke invazivnosti koje odmah prolaze kroz epitel crijeva u krvotok, izazivaju ope septike simptome i mogu izazvati sekundarne infekcije razliitih organa (modanih ovojnica, plua, i srca), ali se ne razmnoavaju sekundarno kao kod gastroenteritisa, tako da ne dolazi do proljeva. Najei uzronik kod ovog tipa je s.choleresuis. Nakon preboljele infekcije bilo kojeg tipa, ovjek moe krae ili due vrijeme postati kliconoa salmonele. Ako je kliconotvo due od jedne godine, nazivamo ga ''trajnim'' kliconoom. Trajno kliconotvo nakon preboljelog trbunog tifusa se javlja u oko 3% sluajeva, a nakon drugih slamoneloza u oko 0.5%. Trajno kliconotvo se kao takvo ne lijei, ve se antibiotici koriste samo kod recidiviranja simptoma.

5.4.

Komplikacije koje mogu izazvati salmonele

Ozbiljne komplikacije mogu ukljuivati septikemije, gdje su pacijenti sa osnovnim bolestima skloniji infekciji. Reaktivni artritis i Reiter sindrom moe pojaviti u malom postotku pacijenata 3 do 4 sedmice nakon prodiranja.

6. MIKROBIOLOKA DIJAGNOSTIKA

Mikrobioloska dijagnostika zavisi od oblika oboljenja, perioda bolesti i materijala koji se analizira. Kod tifoidne groznice uzimanje materijala zavisi od nedelje bolesti. Izolacija salmonela vri se kulturom razliitog materijala, a seroloko ispitivanje vri se vidalovom reakcijom aglutinacije (trae se At protiv O iH Ag). Hemokultura i punktat tkiva pozitivna u I, II i III sedmici, urinokultura i koprokutura u II, III i IV sedmici. Najpouzdanija je urinokutura i koprokutura. Mikroskopsko ispitivanje ima znaaja samo kod primarno sterilnih materijala (likvor i punktati organa).

6.1.

Kulturalno ispitivanje

Zavisno od duine bolesti uzimaju se krv ili feces i zasijavaju se na podlogu za obogaivanje diferencijalne i selektivne podloge. Postupak kultivacije fecesa je isti kao i kod shigella. Krv se zasijava na dekstrozin (bujon) ili sterilnu goveu zu pa se odatle svakog dana u toku narednih 10 dana presijava na SS agar.

6.2.

Biohemijsko ispitivanje

Izvodi se na biohemijsko jseriji sa istom kulturom salmonele dobijenom na SSagaru.

6.3.

Seroloko ispitivanje

Aglutinacija na ploici izvodi se sa istom kuturom uz pomo polivalentnih grupno specifinih antiseruma (O-antiserumi). Kada se odredi grupa , pristupa se aglutinaciji sa monovalentnim tipski specificnim antiserumima. H-aglutinacija se izvodi posebno za obje flagelarne faze. Na taj nain detekcijom O i H Ag odreuje se vrsta, odnosno serotip salmonele. ELISA test ili direktna imunofluorescencija, slue za detekciju bakterijskog Ag u bolesnikom materijalu (krv, likvor, feces) uz pomo specifino obiljeenih At. Vidalova reakcija je aglutinacija u epruveti kojom se odreuje titar Anti-o Anti-H At u serumu bolesnika od trbunog tifusa. Izvodi se u nizu epruveta sa dvostrukim razblaenjem seruma u koji se dodaje jednaka koliina specifinih O, H i Vi antigena. Serum se uzima dva puta u
7

toku bolesti, 1. i 3. nedelja da bi se vidio porast antitijela. Tumaenje: dijagnostiki znaajan je titar 1:100za O i H agl. Kod aktivne infekcije oekuje se etvorostruki porast titra u drugom uzorku.

Slika 6.1. Salmonella sp. Rast na XLD agaru nakon 24h inkubacije

7. LIJEENJE
Terapija antibioticima se primjenjuje kod ivotinja koje ispoljavaju klinike simptome u vidu opte slabosti, poviene tjelesne temperature, jakog proljeva i povraanja kao i kod onih sa znacima sistemske infekcije (septikemija). Za lijeenje salmonelozne septikemije daju se peroralno antibiotici irokog spektra. Najee se upotrebljava kombinacija sulfonamida i trimetoprima. Kao alternativni antibiotici dolaze u obzir amplicilin, florohinoloni ili cefalosporini III generacije. Salmonele su osjetljive na hloramfenikol, tetracikline, furozolidon, neomicin, streptomicin, gentamicin, ampicilin, cefalosporine III generacije i sulfonamide. Pored antibiotske terapije sprovodi se rehidracija organizma, sprijeavanje acidoze (naroito kod konja) dijeta, davanje mineralno vitaminskih preparata, davanje antipiretika po potrebi i dr. NSAIL se mogu davati u cilju smanjenja efekata endotoksemije.

8. ZAKLJUAK
Salmonela je potencijalno patogena bakterija, kako za ivotinje tako i za ovjeka. Bolesti koje izaziva salmonela su Salmoneloze, i to najee: Gastroenteritis, Crijevna groznica i Septiki sindrom. Primarni izvor salmonele je probavni trakt, a prirodni izvori mogu ukljuivati: vodu, zemlju, insekte, fabrike povrine, kuhinjske povrine i ivotinjski izmet. Mikroskopski salmonele izgledaju poput sivkastih kolonija koje posjeduju fimbrije pomou kojih se kreu. Mnoge ivotinje mogu biti zaraene, a da ne pokazuju znakove bolesti. U prevenciji irenja bakterija najvanije je ispravno otklanjanje fekalija, hlorisanje vode, ienje kuhinjskih povrina ( posebno daske na kojoj se ree meso ), te obrazovanje i informisanje osoba koje rade sa namirnicama ivotinjskog porijekla. Ukoliko ipak doe do zaraze, terapija je nadoknada tenosti i elektrolita ( Gastroenteritis ), dok je kod Crijevne groznice i Septikog sindroma potrebna terapija antibioticima, i to: ampicilin, sulfometoksazol trimetroprim i kloramfenikol. Zbog sve vee rezistencije ovih bakterija na antibiotike, sve je vei broj kliconoa i potencijalne opasnosti za zarazu.

9. LITERATURA
Trumi P.: '' Zaraze domaih ivotinja '', Beograd 1962. Hajsig D., Mandi J., Pinter Lj., Nagli T.: '' Veterinarska mikrobiologija '' Veterinarski fakultet Zagreb 2005. emedicinehealth. salmonella; http://www.emedicinehealth.com/salmonella/page4_em.htm emedicinehealth. salmonella; http://www.emedicinehealth.com/salmonella/page2_em.htm#symptoms_of_salmonell a_infection MicrobiologyBytes. Salmonella; http://www.microbiologybytes.com/blog/2008/04/07/salmonella/ Online Texbook of Bacteriology. Salmonella and Salmonellosis; http://textbookofbacteriology.net/salmonella.html kole.hr.Portal za kole. Salmonele; http://www.skole.hr/roditelji/savjeti?news_id=3783 Wikipedia. Salmonella; http://en.wikipedia.org/wiki/Salmonella Zdravlje. Infekcije salmonelama; http://www.zdravlje.at/bolesti/probavniorgani/infekcija-salmonelama/20110802/

10

DATUM PREDAJE MATURSKOG RADA ________________

MILJENJE PROF. MENTORA O RADU:

OCJENA MATURSKOG RADA _________________ ( )

DATUM ODBRANE MATURSKOG RADA ___________

KOMISIJA U SASTAVU: 1. PREDSJEDNIK _____________________ 2. ISPITIVA _________________________ 3. STALNI LAN ______________________

11

12