24 TEORI DITA E CLIRIMIT TE KORCES

SUNDIMI OSMAN

N vitin 1440 osmant pushtuan zonn e Kors. Sundimi osman mbi Korn zgjati deri n 1912, vit kur u shpall pavarsia e Shqipris. Traktati i Shn Stefanit, i vitit 1878 ia kalonte Korn dhe Pogradecin Principats Bullgare ndrsa Traktati i Berlinit i po t njjtit vit ia rikthente Perandoris Osmane. N vitin 1910 Aleanca Ortodokse e Kors e udhhequr nga Mihal Grameno[3] shpalli themelimin e Kishs Ortodokse Shqiptare, por autoritetet osmane refuzuan ta njohin. Afrsia gjeografike e Kors me Greqin dhe fakti q Greqia e quante popullsin Ortodokse si Greke oi n kontestime t ashpra gjat Lufts Ballkanike 1912-1913. N vitin 1913 Greqia e pretendonte Korn dhe zona t tjera t Shqipris si pjes t t ashtuquajturit Vorio Epir[4]. N tetor 1914 qyteti ra nn administrimin grek. Gjat periudhs s Skizms Kombtare[5] (n Greqi, 1916) shprtheu nj revolt lokale e cila u vu nn kontroll nga Elefteri Venizelo. Gjithsesi,gjat Lufts s Par Botrore, zhvillimet n Frontin e Maqedonis bn q qyteti shpejt t binte nn kontrollin francez (1916-1920). Gjat ksaj kohe katrmbdhjet prfaqsues t Kors dhe Kolonel Deskoini nnshkruan protokollin q shpallte krijimin e Republiks Shqiptare t Kors, nn mbrojtjen ushtarake t ushtris franceze dhe me president Themistokli Grmnjin [6]. Valuta e prdorur qe Franga dhe Sknderi i Kors. Prfundimisht, Kora u b pjes e Shqipris n 1921, kur Komisioni Ndrkombtar i Kufijve riafirmoi kufijt e vitit 1913. Vendi prjetoi nj situat t vshtir ekonomike gjat mbretrimit t Zogut, dhe kjo detyroi popullsin t bjer pr shkak t emigrimit nga 25,600 banor n vitin 1923 n 21,220 banor n vitin 1938. Me fillimin e Lufts s dyt Botrore n 1939, Italia pushtoi Korn dhe gjith pjesn tjetr t vendit. Me shprthimin e Lufts Italo-Greke, Kora ra nn sovranitetin grek n nntor 1940. Kjo zgjati deri n prill 1941, koh kur trupat gjermane sulmojn ushtrin greke. Me trheqjen e Italis nga Lufta m 1943, Gjermant e mbajtn qytetin t pushtuar deri m 24 tetor 1944. Kora u lirua nga partizant n shtator 1944. Duke qndruar nn pushtimin fashist e nazist, qyteti u b nj qendr e rndsishme e rezistencs Komuniste. Themelimi i Partis s Puns s Shqipris (Partia Komuniste) u shpall zyrtarisht n Kor m 1941. Me vendosjen e sistemit Komunist pas lirimit, u ndoq nj politik diskriminuese ndaj t pasurve dhe kundrshtarve politik. Kshtu menjher pas Lufts nj val e re emigracioni u shprngul pr n komunitetin e Shqiptaro-Amerikanve n Boston. N 1990 Partia Demokrate e Re fitoi zgjedhjet elektorale n Kor. Revoltat popullore n shkurt 1991 prfunduan me rrzimin e statujs s Enver Hoxhs.

PUNOI : VALENTINA FURXHI