Mga Idyomatikong Pahayag: Paano Sasabihin sa Ibang Wika? Aurora E. Batnag, Ph.D.

Hit the sack Kick the bucket To a man She has a tongue Panimula Tinatawag na idyoma ang natatanging gamit ng ilang partikular na kombinasyon ng mga salita sa isang wika, mga kombinasyon ng mga salitang mayroon nang kahulugang iba sa indibidwal na mga salitang bumubuo rito. Nabubuo ang mga idyoma ng isang wika sa loob ng mahabang panahon, nagpapasalin-saling pasalita hanggang maging matatag sa dila ng bayan, sa paraang hindi na malaman ngayon kung bakit at paano. At dahil nga hindi madaling ipaliwanag ang mga idyoma, sinabi nina Almario et al, sa kanilang Patnubay sa Pagsasalin, na ang mga idyoma ay parang patibong; nakatago ang panganib, hindi lantad, at maaaring nabitag ka na ng patibong bago mo pa man mamalayan ang panganib na napasukan mo. Ano itong bitag na ito? Kung ikaw ay nagsasalin ng alin mang teksto mula sa isang wika tungo sa ibang wika, maaaring magkamali ka ng pagpapakahulugan sa mga idyoma at kung gayon ay masisira ang iyong salin. Kung patibong ang mga idyoma sa isang human translator, paano na kaya kung machine translator ang magsasagawa ng pagtutumbas? Dahil partikular sa isang wika ang mga idyomatikong pahayag, paano ito sasabihin sa ibang wika? Para sa papel na ito, gagamiting nagkakapalitan ang idyomatikong pahayag at idyoma. Mga katangian ng idyomatikong pahayag Sinasabing idyomatiko sa isang partikular na wika ang isang pahayag kung natural ang daloy at katanggap-tanggap ang kawastuang gramatikal para sa isang taal na nagsasalita ng wikang pinag-uusapan. Ginagamit ang mga idyomatikong pahayag sa pang-araw-araw na komunikasyon, pasalita man o pasulat mula sa mga tsikahan hanggang sa diyaryo, radyo, telebisyon, akademikong talakayan, siyentipikong paglalahad, maging sa mga nobela, kuwento, tula at iba pang anyong pampanitikan. Karaniwang maikli, matipid, at naglalarawan, ang idyomatikong pahayag ay naghahatid hatawin ang sako? sipain ang balde? sa isang lalaki? May dila siya? o PAREHO? O matulog? O mamatay? O parang iisang tao? O bungangera siya?

ng higit na sigla at buhay sa talastasan. Maaaring sabihin sa ibang paraan ang mga pahayag na ito, ngunit mawawala ang puwersa at kulay. Mahirap nang ipaliwanag sa ngayon kung paano nabuo at bakit ang ganitong mga pahayag bastat iyon na ang ayos ng mga salita at may tiyak nang kahulugan batay sa ganitong pagkakaayos. Hindi rin basta mapapalitan ang mga salitang bumubuo sa mga tiyak na kombinasyon ng mga salitang tinatawag na idyoma. Halimbawa, sinasabi nating naked eye, pero hindi maaaring palitan ang eye ng nose walang ganitong pahayag: naked nose. Mayroon ding small hours pero wala namang big hours o small minutes. Sa Filipino, may sinasabi tayong walang masamang tinapay, pero wala namang walang masamang kanin o walang masamang ulam. Samakatwid, hindi maaaring palitan ng singkahulugan ang isang salita sa idyomatikong pahayag dahil iba nang pahayag ang mabubuo na di nagtataglay ng bisa ng orihinal. Masasalamin ang kultura at ang pananaw sa daigdig ng mga taong gumagamit ng mga idyomatikong pahayag. Halimbawa, para sa isang nagsasalita ng Ingles, kahawig siguro ng tenga ang mais, kaya ear of corn ang tawag nila sa bagay na mais para sa mga Pilipino. Para rin sa kanila, parang mata ang butas ng karayom kaya eye of the needle ang tawag nila pero simpleng butas ng karayom lamang ito para sa mga Filipino. Gayon din, may mga bagay naman na para sa ating mga Pilipino ay maiuugnay sa bahagi ng katawan, tulad ng pisngi ng langit at pusod ng karagatan na hindi naman cheek of the skies o navel of the sea ang katapat sa Ingles kundi skies at bottom of the sea. Makikita sa ganitong mga halimbawa na bawat grupo ng mga tao ay may kanikanyang paraan ng pagpapahayag gamit ang wika. Kaya narito ang hamon kung paano ihahanap ng katumbas sa ibang wika ang mga pahayag na ito. 2 uri ng idyoma May dalawang uri ang idyoma o idyomatikong pahayag: idyomang parirala at ekspresyong idyomatiko. Ang idyomang parirala ay maaaring (1) kombinasyong pangngalan at pang-uri (halimbawa, red tape), (2) pariralang pangngalan (hal. apple of discord), at (3) pandiwa at pang-ukol (hal. call up, call out, call off, atb.) Dalawa ang paraan ng pagtutumbas nito: a. Ihanap ng katapat na idyoma Halimbawa: cold feet the next world fishwives tales

urong ang buntot kabilang buhay balitang kutsero

b. Ibigay ang kahulugan Halimbawa: light-fingered person mangungumit

laconic speech

matipid na pananalita

May mga pagkakataon na nagkakahawig ang mga idyoma ng dalawang wika. Ngunit mag-ingat: maaaring hindi magkatapat ang mga ito: Halimbawa: light-fingered person hindi: magaan ang kamay sitting duck hindi: kakaning itik Mabigat na suliranin para sa mga tagasaling Pilipino ang mga pariralang pandiwa at pang-ukol, o ang tinatawag na prepositional phrases. Sa Filipino, naiiba ang kahulugan ng isang salitang ugat depende sa panlaping ikinakabit dito. Halimbawa: magbili to sell bumili to buy Samantala, sa Ingles naman ay nagbabago ang kahulugan ng isang pandiwa dahil sa kasunod nitong preposition. Halimbawa: call tawagan call up tawagan sa telepono call off kanselahin ang nakaiskedyul na miting, atb. Tinutumbasan ang buong parirala upang makuha ang tunay na kahulugan nito at hindi pinaghihiwalay ang dalawang salita. Kaya, ang buong pariralang loof after ay nangangahulugang alagaan, hindi tingnan (look) pagkatapos (after). Hindi malinaw kung bakit may mga pandiwang may kabuntot na preposition at mayroon namang wala, kahit pa magkatulad ang pinagmulan. Halimbawa: ang abstain ay mula sa Latin, abs at teneo; ang contain ay mula rin sa Latin, con at teneo. Ngunit ang abstain ay may preposition: abstain from, samantalang ang contain ay wala. Halimbawa: Abstain from eating meat during holidays of obligation. This book contains information I need. Kapag ipinahayag na sa Filipino ang mensahe ng pangungusap na Ingles, ganito ang magiging katumbas: Umiwas sa pagkain ng karne (hindi: mula sa pagkain ng karne) Samakatwid, ang idyomatiko sa Ingles ay maaaring di na idyomatiko sa Filipino, o di na natural ang daloy, kapag ang ginawa ay tapatang salin o salita-sa-salitang pagtutumbas. May mga pagkakataon na ang preposition ay di kailangang tapatan ng pang-ukol sa Filipino. Iba pang mga halimbawa kaugnay ng mga preposition: between: War rages between Iran and Iraq. Nagdidigmaan ang Iran at Iraq. (hindi: sa pagitan

ng Iran at Iraq) This is just between you and me. Atin-atin na lang ito. (hindi: sa pagitan mo at sa akin) as: She works as a domestic helper in Singapore. Naglilingkod siyang katulong sa Singapore. (hindi: bilang katulong) As a child, I was a voracious reader. Noong bata pa ako, napakahilig kong magbasa. (hindi: bilang isang bata) The waves dash against the shore. Humampas ang mga alon sa pampang. (hindi: kontra sa pampang)

against:

Ang ekspresyong idyomatiko ay maaaring parirala rin o buong pangungusap na ibang-iba na ang kahulugang ipinapahayag kaysa sa mga salitang bumubuo rito. Balikan natin ang mga halimbawang naibigay na: kick the bucket, hit the sack, to a man, she has a tongue. Maaaring magkaroon ng dalawang kahulugan ang ganitong mga ekspresyon: literal o idyomatiko, depende sa konteksto. Halimbawa: He was so angry he kicked the bucket and the water spilled to the floor. (sinipa ang balde) He was so angry he had a cardiac arrest and kicked the bucket. (namatay) He was so tired he hit the sack right away. (natulog) He was so angry he hit the sack containing potatoes.(hinataw ang sako) The child gave the book to a man. (sa isang lalaki) The entire barangay supported Fr. Ed to a man. (parang iisang tao) Paano isinasalin ang ganitong mga ekspresyong idyomatiko? Tandaan na maaaring mayroon itong kahulugang literal kaya suriing mabuti ang konteksto bago tumbasan. Kung minsan, ang ekspresyong idyomatiko sa Ingles ay may literal na katapat sa Filipino: snake in the grass ahas sa damo/damuhan over my dead body sa ibabaw ng aking bangkay

Tatlong paraan ng pagtutumbas: 1. Ihanap ng katapat na idyoma dressed to kill still wet behind the ears till hell freezes over 2. Ibigay ang kahulugan left-handed compliment jailbird nakapamburol may gatas pa sa mga labi pagputi ng uwak pambobola madalas makulong/labas-masok sa kulungan

3. Tumbasan ang kahulugan sa paraang idyomatiko starve to death hacked to death lying in a pool of blood mamatay ng gutom (hindi: nagutom hanggang mamatay) napatay sa taga (hindi: tinaga hanggang mamatay) naliligo sa sariling dugo (hindi: nakahiga sa lawa ng dugo)

Kongklusyon Paano sasabihin sa ibang wika ang mga idyomatikong pahayag? Hindi ito madaling trabaho at tiyak na susubok sa tiyaga at pagkamalikhain ng sino mang magtatangka. Kung problema ito ng human translator, paano makagagawa ng programa sa computer upang matumbasan ng idyomatiko ring pahayag sa tunguhang lenggwahe (target language) ang idyomatikong pahayag sa simulaang lenggwahe (source language). Maaaring gumawa ng isang mahabang listahan ng mga idyomang parirala, ngunit higit na komplikado ang pagtutumbas ng mga ekspresyong idyomatiko dahil napakaraming posibleng kontekstong katatagpuan sa mga ito. Tunay ngang patibong ang mga idyoma. Ngunit sanay dumating ang panahon na magawa ng computer na mabisang matumbasan ang mga ito.

Mga Sanggunian Almario, Virgilio S. et al. 1996. Patnubay sa Pagsasalin. Maynila: National Commission for Culture and the Arts. McMordie, W. 1974. English Idioms and How to Use Them. Rev. by R. C. Goffin. Hong Kong: Oxford University Press. Santiago, Alfonso O. 1994. Sining ng Pagsasaling-wika. (Rev. ed.) Quezon City: Rex Printing Co. Karagdagan: Iba pang mga halimbawa 1. magkatulad sa dalawang wika foot of the mountain paanan ng bundok foot of the table paa ng mesa sand castle kastilyong buhangin arm of the law bisig ng batas snake in the grass ahas sa damo/damuhan street children batang kalye right hand man kanang kamay old maid matandang dalaga iron fist kamay na bakal flesh and blood dugo at laman ask for a womans hand in marriage hingin ang kamay para magpakasal sick bed banig ng karamdaman 2. katumbas na idyoma dressed to kill fishwives tales still wet behind the ears turncoat birds of the same feather bleed one white man in the street going post-haste at a snails pace fight to the death beaten black and blue spic and span small fry nakapamburol balitang kutsero may gatas pa sa mga labi balimbing kabaro huthutan/gatasan/sipsipan ng dugo karaniwang tao mabilis pa sa alas kuwatro parang pagong , usad-pagong hanggang sa huling patak ng dugo mata lang ang walang latay/bugbog-sarado di madapuang langaw pipitsugin, walang sinabi

towering passion small hours wild goose chase not worth his salt small talk 3. bigyan ng kahulugan light-fingered person light sleeper heavy sleeper jailbird laconic speech point blank queer fish red letter day left-handed compliment raining cats and dogs escaped with the skin of ones teeth Alpha and Omega forty winks great unwashed green-eyed monster green grocer greenhorn Scylla and Charybdis bread and butter shooting pain stone deaf ladies man swan song apple of the eye apple of discord bakers dozen round dozen make faces bury the hatchet lions share Pandiwa at pang-ukol call call up call off

umuusok ang bumbunan madaling-araw suntok sa buwan walang binatbat, walang sinabi siyete, tsikahan

mangungumit mababaw ang tulog mahimbing matulog/ang tulog madalas makulong matipid na pananalita deretsahan kakatwa/naiiba masuwerteng araw pambobola napakalakas ng ulan nakaligtas na buhay na lang ang natira simula at wakas pag-idlip masa (karaniwang tao) selos maggugulay bagito, bagets sala sa init, sala sa lamig (?) ikinabubuhay biglang kirot binging-bingi palikero, pabling pamamaalam paborito pinag-aawayan labintatlo eksaktong 12 sumimangot makipagkasundo sa kaaway mas malaking kaparte

tawagin tawagan sa telepono kanselahin ang nakaiskedyul

call back tawagan ang isang tumawag sa telepono run after habulin run away tumakas run away with itakbo run out maubusan run over masagasaan run down masira run into masalubong look about magpalinga-linga loof after alagaan look at tingnan look away ibaling ang tingin look back lumingon look down on hamakin look out magbantay look up tumingala, tingalain

*Short bionote Translator, editor and writer, Aurora E. Batnag has a doctorate in linguistics from the Philippine Normal University, a masters degree in English literature from the Manuel L. Quezon University, and a certificate in translation from the Regional Language Centre in Singapore. She teaches part-time at PNU and DLSU, handling translation and linguistics courses. She has translated into Filipino a number of literary materials (one of which is Alice in Wonderland), has received awards for her stories for children, and has co-authored several series of high school textbooks in Filipino. She was Director III of the Komisyon sa Wikang Filipino. She chairs the Samahan ng mga Tagasalin (SALIN) and is vice president of the Pambansang Samahan sa Linggwistkang Filipino (PSLF).