MAJ 2014 1

JETO GJELBR
Gazet Periodike, (Maj 2014) Nr. 139
SHPRNDAHET
FALAS
Planet e mbarshtrimit dhe
pjesmarrja e komunitetit
T dhna t prgjithshme
pr vjeljen e bimve
mjeksore e aromatike
N vazhdim t Projektit t I-r t Pyjeve, Banka Botrore i ka dhn
asistenc Qeveris Shqiptare nprmjet financimit t Projektit t
Zhvillimit t Burimeve Natyrore (PZHBN) pr menaxhimin e qn-
drueshm t burimeve natyrore gjat periudhs 2006-2012.
Nga PZHBN n 240 Komuna jan br plane t reja, rishikime, dhe
n Mikrobazene (MB), me nj vler 4,135,530 USD, pr nj sipr-
faqe 548 mij ha. Jan kontraktuar 24 subjekte pr hartimin e plan-
eve, rishikimin, prgatitjen e mini-projekteve t punimeve pr zba-
timin e projektit pr sekuestrimin e karbonit.
N vitin 2014 nga Federatat Kor, Dibr dhe Kuks u bn vizita
n terren pr t par si ka qen pjesmarrja e banorve gjat fazave
pr hartimin e Planeve t Mbarshtrimit. Pr kt analiz u kryen 60
pyetsor ku t intervistuarit ishin prfaqsues t fshatrave, bor-
deve t Shoqatave t Prdoruesve t Pyjeve dhe Kullotave, si dhe
prfaqsues t stafeve t komunave. Qarqet e prfshira n kt
analiz ishin Kora, Dibra dhe Kuksi.
DISA NGA GJETJET KRYESORE
Proesi i transferimit t nj pjese t pyjeve dhe kullotave i nisur q
n vitin 1996 nga Qeveria Shqiptare dhe mbshtetur nga institu-
cione dhe organizata t huaja si Banka Botrore, FAO, Sida, US-
AID, SNV, ILC etj, sht vlersuar si nj hap i madh dhe i rnd-
sishm n drejtim t forcimit t menaxhimit t decentralizuar t kty-
re burimeve duke rritur interesin dhe pjesmarrjen e autoriteteve
dhe komuniteteve lokale.
Hartimi i planeve t mbarshtrimit sht nj baz e mir pr fillimin e
menaxhimit n mnyr t qndrueshme t burimeve natyrore
(veanrisht n pylltarin komunale). Ky mund t behet nj objek-
tiv m realist, sepse:
a) t drejtat e pronsis s pyjeve dhe komunave jan transferuar
tek njsit e qeverisjes vendore nga qeveria;
b) komunitetet dhe shoqatat e tyre kan tashm planet e tyre t
menaxhimit, si instrumenta t rndsishme pr nj menaxhim t
prshtatshm t burimeve natyrore;
c) komunitetet dhe shoqatat e tyre kan marr pjes n programe
trajnimi pr t filluar e ngritur kapacitete t krkuara;
d) komunitetet dhe shoqatat e tyre jan vendosur drejt n qendr
(VIJON N FAQEN 2)
(FAQE 3)
JETO GJELBR
Blinaja Ekosistemi i
bashkjetess s flors e
fauns, rezervati m i
madh shqiptar i gjahut
FAQE 6
FAQE 3
XHELAL SHUTI
Koordinator FPPKK Kuks
ING. DORIAN NASI
Parku kombtar Divjak Karavasta
22 maj, dita ndrkombtare
e biodiversitetit
FAQE 6
Dita Botrore e Zogjve
Shtegtar n Kosov
KEMAJL KADRIU, ing.dip.
Shef Divizioni pr Infrastruktur pyjore
Departamenti i Pylltaris n MBPZHR
t zbatimit t projektit si aktort m t interesuar dhe m t prsh-
tatshm pr t arritur dhe ruajtur menaxhimin e qndrueshm t
burimeve natyrore n zonat e larta me erosion;
e) Banort dhe shoqatat sigurojn prfitime me ndikim n jetn e
tyre.
Legalizimi i prons (pyje dhe
kullota) gjeneron punsim dhe t
ardhura nga pyjet e gshtenjs
NEXHMEDIN RAMADANI
FAQE 7
Mbledhja apo vjelja e bimve mjeksore e aromatike duhet t kry-
het n prputhje me ligjet dhe rregulloret kombtare ekzistuese n
fuqi, si edhe konventave ndrkombtare n lidhje me mbrojtjen e
biodiversitetit ku Shqipria bn pjes. N nivel ndrkombtar
kto specie mbrohen nga Konventa mbi Tregtin Ndrkombtare
t Specieve t Rrezikuara t Flors s Egr (CITES). Po kshtu
n nivelin Europian ekziston Konventa pr Ruajtien e Jets s
egr dhe Habitateve Natyrale e vitit 1982 (Konventa e Berns).
FAQE 6-7
2
MAJ 2014
JETO GJELBR
SITUATAAKTUALE E VLERSIMIT
Komisionet e fshatrave jan prfshir n ndarjen
e kufijve mes fshatrave dhe hartimin e planeve t
mbarshtrimit. Duke qn se jo t gjitha komunat
dhe SHPPKK-t kan specialist, planet prdoren
vetm kur ka investime. PM prfshin formatin e
planit t prshkrimit parcelar me t dhnat, objek-
tivat dhe aktivitetet pr parcelat sipas prshkrimit
parcelar. Si del nga shum intervista n t tre
qarqet, prfaqsuesit e fshatit nuk e din, pasi
prshkrimet parcelare nuk jan br n konsultim
t plot me fermerin. Disa prej tyre mendojn se
plani ka nj informacion t bollshm n menax-
himin e pyjeve dhe kullotave komunale, por du-
het t zbatohet nga specialist t pyjeve dhe jo
jasht profilit, pasi nuk e njohin teknikisht at.
Sipas intervistave t kryera rezulton se, nuk ka
shkuar deri n fund proesi shum i rndsishm
dhe ndrkoh ndr m t vshtirt si identifikimi i
prdorueseve, kufijve, ndarja sipas prdorueseve
dhe rishikimi i prshkrimit t parcelave sipas
forms s menaxhimit, prdoruesve dhe skeda e
rilevimit t terrenit q prcakton strategjin, ma-
sat dhe vendimet prkatse, evidentimin dhe
mnyrn e zgjidhjeve t konflikteve.
T drejtat pr planin
N komunat ku jan kry-
er intervistat rezulton se
ekziston plani i mbarsh-
trimit dhe t gjith pr-
faqsuesit kan dijeni pr
t. Planet jan br n
vitet 2008-2010 dhe
gjenden n form t prin-
tuar dhe elektronike, por
ka dhe raste q jan vetm
t printuara. T gjith t intervistuarit kan dijeni
pr ekzistencn e PM dhe prgjithsisht kan ak-
ses pr t'a par at, ku kryesisht gjendet n Ko-
mun apo Bashki.
Gjat hartimit t PM jan diskutuar me komunite-
tin t gjitha problemet; jan br t njohura rezu-
ltatet, si dhe drafti sht diskutuar me pleqsin e
fshatit; komisioni i fshatit ka marr pjes direkt n
hartimin e PM. N zbatimin e planit ka patur nj
prqindje t lart pjesmarrjeje nga ana komuni-
tetit. N fazn e zbatimit pas investimit nga pro-
jekti, rezulton q ka vshtirsi n informacionin,
si pasoj e kompleksitetit t projektit, prfshirjes
s banorve n planifikim, mungess s fondeve,
e arsye t tjera t komentuara nga shum t inter-
vistuar (munges eksperti, ndikimi politik duke kr-
ijuar shum shoqata, etj.).
PM prdorimi
Bazuar n t dhnat e prftuara nga takimet dhe
studimi i shum planeve n Veri dhe Jug t Sh-
qipris, rezulton se koncepti i pjesmarrjes vler-
sohet dhe ka ndikim pozitiv tek prdoruesit e
pyjeve dhe kullotave n Shqipri. Dominon men-
dimi se PM prdoret vetm nga Komuna dhe Stafi
pr t siguruar investime. Pjesmarrja e komuni-
tetit ka qen e mir n disa faza t hartimit t PM,
nuk sht shtrir n nivel prdoruesi, por deri n
nivel fshati n dy faza.
Pjesmarrja
N proesin e prgatitjes s PM dhe PMB kan
marr pjes 110,400 vet; numri i antarve q
shprehn mendime pr PM 13,200 vet; numri i
grave n proesin e planifikimit 9%; Numri i
antarve t komunitetit pjesmarrs n punimet e
zbatimit t PMPK/ MB=13,656; numri i familjeve
t fermerve prfitues nga realizimi i aktiviteteve
bujqsore e blegtorale t PMB 10,500; prqindja
mesatare e rritjes s t ardhurave t familjeve t
ktyre fermerve nga realizimi i aktiviteteve bujq-
sore e blegtorale t PMB shkon 28% (sipas t
dhnave t monitorimit t PZHBN 2013).
Vendim-marrja n fshat ende dominohet nga bur-
rat dhe sht mjaft i theksuar ndikimi i komuns
n caktimin e kryetarve t fshatrave dhe kry-
etarve t shoqatave (n shum komuna ka m
shum se nj shoqat). Si pasoj e normave so-
ciale dhe traditave, pjesmarrja e grave n ven-
dim-marrje sht relativisht shum e ult dhe prf-
shirja e tyre n zbatimin e aktiviteteve t planit
shkon n 9%. Familjet karakterizohen nga sasia e
kufizuar e toks s buks dhe asaj pyjore, dhe kjo
e cilsis s ult, gj e cila nuk rrit sa duhet inter-
esin e fermereve n komisionet prkatse. Pjes-
marrja duhet t shihet shum e vlefshme n t
gjitha hapat, n zyr, n
terren, n ndrgjegjsim,
n planifikim dhe n zba-
tim, por momenti m i
rndsishm q duhet
vlersuar sht identifiki-
mi i prdoruesve, harta
dhe skeda e terrenit. Ky
ishte elementi baz i ri i
unifikuar q sht prf-
shir n kto plane, por
pa efektivitetin e duhur.
Hartuesit e planit (konsulentt) pr t lehtsuar
punn e tyre, jo vetm nuk kan br identifikim,
ndarje dhe harta, por e kan anashkaluar pjes-
marrjen e prdoruesve, q sht pjesa lidhse kye
e prdoruesit me tokn pyjore e kullosore dhe
mnyrn e planifikimit dhe menaxhimit. Kjo ka br
q planifikuesi t hartoj skedn e terrenit pa py-
etur njeri dhe vetm pr parceln sipas planit t
vjetr. Kjo me pretendimin se s'ka prdorues
tradicional, se e gjith toka dhe pylli jan t
fshatit (prdorim kolektiv, ose fis), por n disa
raste me pretendimin se mungon buxheti pr
kt aktivitet, etj.
Ka nj kuptim jo t plot kur shum nga t interv-
istuarit shprehen se plani i menaxhimit prdoret
nga Stafi dhe Komuna vetm kur ka buxhete, kur
n fakt ai sht nj plan q duhet t jet n pr-
dorim pr t gjith njerzit sepse t gjith jan
prdorues t pyjeve dhe kullotave n do fshat t
Shqipris.
far propozohet pr t ardhmen?
-T hartohen plane m t thjeshta dhe t kup-
tueshme pr t gjith prdoruesit;
-Prcaktimi n kuadrin ligjor e rregullator pr trans-
ferimin e zonave pyjore dhe kullosore tek pr-
doruesit tradicional, sht nj instrument q dety-
ron hartuesit e PM-ve ose rishikimin t sigurojn
pjesmarrjen n t gjitha hapat e PM;
-Rritja e pjesmarrjes nprmjet mbshtetjes pr
shtjet kye, si e drejta e prons, regjistrimin dhe
legalizimin e t drejtave t prdoruesve pr komu-
nitetet lokale, ndihmon rritjen e prodhimit t bio-
mass, sekuestrimit t karbonit, t ardhurat pr
pronart dhe prdoruesit etj.;
-Riorganizimi i Shoqats PPKK t fshatit dhe t
komuns, Federatave Rajonale e Kombtare,
nprmjet zgjedhjeve demokratike duke synuar
prfaqsim m t madh t grave dhe zhvillim t
aktiviteteve ekonomike q gjenerojn t ardhura
pr antart e tyre (prmirsimi i statutit aktual n
rrafshin horizontal dhe vertikal);
Planet e mbarshtrimit dhe pjesmarrja e komunitetit
-Prmirsimi i mtejshm i PM, pr t'i forcuar ato
si instrument t menaxhimit pr autoritetet e ko-
muns dhe shoqatat e tyre. Prmirsimet e
krkuara prfshijn: a) reflektimin e ndryshimeve
t reja n pronsin dhe prdorimin; b) prcak-
timin e kufijve t pyjeve dhe kullotave; c) prf-
shijen e kostos dhe prfitimet t aktiviteteve
t planifikuara; d) hartimin e planeve vjetore
t veprimit si nj krkes e domosdoshme pr
zbatimin efektiv t planeve t menaxhimit.
Sfidat aktuale dhe drejtimet e puns pr t
ardhmen
-T punohet pr t rritur kuptimin dhe proesin e
pjesmarrjes n t gjitha hapat e hartimit dhe zba-
timit t PM;
-Rishikimi i PM pr t realizuar identifikimin e
prdoruesve, kufijve, ndarja sipas prdorueseve
dhe rishikimi i prshkrimit t parcelave sipas
forms s menaxhimit, prdoruesve dhe skeda e
rilevimit t terrenit q prcakton strategjin, ma-
sat dhe vendimet prkatse, evidentimin dhe
mnyrn e zgjidhjes s konflikteve si pjesa m e
rndsishme dhe ndrkoh dhe m vshtir q
neglizhoi PZHBN (trajnime periodike n t gjith
Shqiprin);
-T kuptohet si nj proes transferimi nga pr-
dorimi n forcim t pronsis pr fermert bazuar
n modelet e krijuara n shum rajone t Shqipris
kur mirmenaxhimi i pyllit dhe kullots t dhn
n prdorim sht mbikqyrur pr disa vjet rresht
7-10 vjet, 20 -30 % teritorit;
-Krijimi i nj regjistri kombtar pr kadastrn e
toks pyjore dhe prdoruesit tradicional, piloti-
mi i i kadastrs s unifikuar t toks;
-Forcimi i qndrueshmris s organizatave t
prdoruesve dhe Federatave (pa ndrhyrje n
caktimin e kryetarve t shoqatave, rritjen e ka-
paciteteve, angazhimin, financimin, rrjetzimin,
prcaktimin e qart t roleve etj.);
-Rritja e informacionit mbi tregun dhe mimet e
tregut. Ky informacion duhet t jet i besueshm,
periodik pr grupet e organizuara, pr tregjet ra-
jonale, kombtare, por dhe ndrkombtare;
-Kompetencat (prfshirja e detyrave t ligjit t ri
dhe rregulloreve pasuese);
-Trajnime periodike pr mnyrn e aplikimeve tek
PSHM dhe mbshtetje t fermerve pr shrbimet
mjedisore;
-N kuadrin e prgatitjeve pr hyrjen n BE, plan-
et pr sigurimin e mbshtetjes pr zhvillimin ru-
ral dhe trajnimin e fermerve duhet t jen t
koordinuar pr t prfshir trajnimin dhe eksten-
sionin pr pyjet.
Aspektet ligjore: Aktualisht duhen prpjekje se-
rioze nga t gjith aktort pr t njohur dhe pub-
likuar ligjet q lidhen me Pyjet, Kullotat, BMET,
Gjuetin, me qllim q t krijohet nj mjedis m i
mir dhe nj opinion m agresiv pr t mbrojtur
Natyrn dhe prmirsuar qndrueshmrin e mje-
disit n Shqipri. Pronsia dhe t drejtat e pr-
dorimit mbi pyjet dhe kullotat komunale kan
mbetur t paqarta. N shum raste vihet re mu-
ngesa e njohjes s aktorve t interesuar me
proesin (shtje q lidhen me prcaktimin e
kufijve ndrmjet njsive t qeverisjes vendore,
ndryshimet n destinacionin e prdorimit t terri-
torit). T drejtn pr prdorimin e pyjeve dhe
produktet e ndryshme, si dhe rolet dhe
prgjegjsit e aktorve t ndryshm t prfshir
jan t paqarta; Duhet t vazhdoj diskutimi dhe
prfshirja e ndryshimeve pr Ligjin nr. 9385, 2005
"Mbi Pyjet dhe Shrbimin Pyjor", Projekt-Ligji
mbi Pyjet dhe Kullotat (2013) - q akoma sht n
proes pr t'u diskutuar. Duhet t vazhdoj anal-
iza dhe shqyrtimi i plot i legjisilacionit dhe
mbshtetje e ndryshimeve aty ku sht e
nevojshme. Sqarim i shtjeve kye t tilla si: a)
Rolet e aktorve; b) qartsia pr pronat dhe pr-
onart; c) Roli i shrbimeve; d) T drejtat lidhur
(vijon nga faqja 1)
me shrbimet e ekosistemit; f) Mundsia pr t pa-
sur prfitime ekonomike nga shrbimet ekosistemit.
Ndrgjegjsimi: Programe dhe mbshtetje pr
ndrgjegjsimin e komunitetit, pr hartimin dhe
zbatimin e planeve t mbarshtrimit t qndrueshm
t pyjeve e kullotave komunale nga vet SHPP-
KK. T krkohet garanci tek Ministria e Mjedisit
dhe Ministria e Bujqsis pr mundsi t barabar-
ta pr t gjitha familjet rurale q t jen pjes e
vendim-marrjes pr do planifikim dhe n veanti
n Projektin e Shrbimeve Mjedisore dhe si pr-
fitues t skems s granteve konkuruese. Vmend-
je e veant i duhet kushtuar mnyrave t prf-
shirjes s grave dhe mundsit pr fuqizimin e tyre
nprmjet rrjetzimit, formimit t grupeve, etj. (n
statutin e ri t vendoset nj nen q 50 % e femrave
t jen n bordet drejtuese).
Ngritja e kapaciteteve: Numri i prgjithshm i tra-
jnimeve t kryera nga SNV-CNVP, pr komisionet
e pyjeve, SHPPKK-t, Federatat Rajonale, Feder-
ata Kombtare 5755; numri i pjesmarrsve n tra-
jnimet e organizuara pr ngritjen e kapaciteteve t
SHPPKK 8015 (sipas t dhnave t monitorimit t
PZHBN 2013).
Ky proes sht n vazhdim dhe pr shum arsye
krkon punn pr forcimin e kapacitetit t SHPP-
KK, Federatave dhe NjQV-ve. Arsyet: Mungesa e
kapaciteteve t duhura t stafit t Njsive t Qever-
isjes Vendore (NJQV), pr t menaxhuar n mnyr
t prshtatshme transferimet e burimeve natyrore
nn pronsin e tyre; Mungesa e financimit pr
pyjet dhe prmirsimin e kullotave, si nga qeveria
qndrore po ashtu dhe ajo lokale; Asistenc e pam-
jaftueshme pr prdoruesit dhe shoqatat n t gjith
Shqiprin; Mungesa e qndrueshmris s SHP-
PK-ve, eksperienc dhe njohuri t pamjaftueshme
pr shrbimet e ekstensionit pyjor t sapo krijuara.
Sipas t dhnave, mekanizmi pr menaxhimin me
pjesmarrje t pyjeve dhe kullotave n mikro-ba-
zene dhe pellgje ujmbledhs jan demostruar t
sukseseshme. Megjithat, zbatimi i aktiviteteve n
plane, sht aktualisht i varur nga investimet e
vazhdueshme dhe mbshtetja e donatorve de-
risa pyjet dhe investimet e tjera t fillojn t japin
t ardhura t rndsishme pr SHPPK-t, Komu-
nat. Vshtirsia qndron n vet qndrueshmrin
financiariare n zotrim t prhershm. Pr rritjen
e kapaciteteve duhet t asistohen SHPPKK pr t
zhvilluar projektet agro-mjedisore q mbshteten
mbi burimet e disponueshme si produktet bujq-
sore dhe pyjore. Projektet q mund t kontribuojn
n zbutjen e varfris dhe krijimin e vendeve t
puns pr brezin e ri t papun, veanrisht pr
grat. Nga t dhnat e grumbulluara n terren deri
tani, sht mbi 34 numri i komunave q kan regjis-
truar Pyjet n ZRPP, me nj siprfaqe mbi 85,568
ha. Mbi 100 Komuna kan marr specialist t
ndryshm pr t ndihmuar n menaxhimin m t
mir t Pyjeve. Ka filluar transferimi i pyjeve tek
prdoruesit tradicional me nj shifr 180 pr-
dorues, shifr q rritet vazhdimisht n disa ra-
jone t Shqipris. Gjithashtu, do vit rritet numri
i Komunave q kan filluar grumbullimin e tarifave
dhe mundsin e ri-investimit n Pyje e Kullota.
Federata Kombtare e Pyjeve dhe Kullotave
Komunale
MAJ 2014 3
JETO GJELBR
LEGALIZIMI I PRONS (PYJE DHE
KULLOTA) GJENERON PUNSIM DHE T
ARDHURA NGA PYJET E GSHTENJS
Pyjet dhe kullotat n afrsi t zonave rurale n
qarkun e Kuksit, jan dhn n pronsi t NjQV,
ose 50% e fondit pyjor e kullosor n kt qark.
Shum familje kan ndrtuar mnyrn e jetess
duke marr pr baz t ardhurat q vijn nga pylli
dhe nnproduktet e tij. N shum komuna kjo pa-
suri tashm nuk konsiderohet si pron e t gjithve,
por si pron e familjes, q tradicionalisht sht
prdorur pr t plotsuar nevojat e banorve pr
nga t ardhurat q vijn nga pyjet dhe kullotat.
Pavarsisht se banort e zonave rurale ndjehen
zot t toks pyjore dhe kullosore, ato nuk jan
legalizuar nga strukturat prkatse, pushteti ven-
dor dhe zyrat e regjistrimit t pasurive t patluajt-
shme n rrethe, q t'u japin garacin ligjore famil-
jeve rurale, me qllim q ato t hartojn plane zh-
villimi n interes t familjeve t tyre, t investojn
punn e gjall dhe kapitalet e tyre, pr rritjen e t
ardhurave nga pyjet dhe kullotat komunale.
Tashm n qarkun e Kuksit kan regjistruar py-
jet dhe kullotat pran ZRPP, 10 komuna m nj
siprfaqe t prgjithshme prej 31,888.7 ha. Kjo ka
br t mundur q t rritet prgjegjsia e pushtetit
vendor pr zhvillimin e ksaj pasurie, si pr menax-
himin e qndrueshm t tyre, ashtu edhe mar-
rdhniet me t trett pr prdorim, apo qera, duke
shkuar tek tradita e prdorimit nga banort me
rregulla zakonore, por duke prdorur edhe meto-
dat dhe teknikat m t reja, pr rritjen e t
ardhurave nga mirmnaxhimi i pyllit t familjes.
Nj shembull q vlen t mbshtetet dhe t studio-
het nga afr, sht n komunn Malzi t qarkut t
Kuksit. Kjo komun ka marr n pronsi t saj
rreth 50% t siprfaqes s prgjithshme me pyje
dhe kullota ose 7911.5 ha dhe kt siprfaqe e ka
regjistruar n ZRPP, rrethi Kuks. Pas ktij vepri-
mi me mbshtetjen e CNVP, projekti "Zhvillimi i
qndrueshm i pyjeve dhe kullotave komunale"
- financuar nga SIDA 2 - sht br i mundur iden-
tifikimi i prdoruesve tradicional n fshatin Pet-
kaj. Komuna ka lidhur kontrata prdorimi me 29
familje, t cilat prfaqsojn 80% t familjeve t t
gjith fshatit. N setin e dokumentave, bashkangji-
tur kontrats sht edhe mini-plani i mbarshtrim-
it t pyllit t familjes. Prfaqsuesi (prdoruesi)
n bashkpunim me ekspertin e pyjeve dhe komi-
sionin e fshatit, kan hartuar planet e zhvillimit
afat-mesm dhe afat-gjat t zhvilimit t pyllit t
familjes dhe pas diskutimeve n planin social dhe
teknik, pr mundsit dhe kapacitetet q ka pylli i
familjes pr t plotsuar nevojat e familjes me lnd
drusore, dru zjarri dhe prodhime t tjera q vijn
nga pylli, sht rn dakord dhe firmosur nga
palt.
Vmendja kryesore gjat planifikimit i sht kush-
tuar pyjeve q gjenerojn t ardhura t shpejta,
si jan sektori i arrorve, n veanti pyjet e gsh-
tenjs, t cilat pr nga mosha e tyre n kt stad
zhvillimi 25-30 vjear, kan prirje pr t'u zhvilluar si
pyll gshtenje pr prodhim lnde drusore, n nj
koh ku interesi i familjeve rurale sht prodhimi i
frutave t gshtenjs nga kto pyje, t cilat
krkojn ndrhyrje me metoda dhe teknika t reja,
pr t'i kthyer n drur me kuror dhe drejtim pro-
dhimin e gshtenjave n sasi dhe cilsi sipas krke-
save t tregut.
Shoqata e Prdoruesve t Pyjeve dhe Kullotave
t komuns Malzi, me ekspertizn e Federats s
Prdoruesve t Pyjeve dhe Kullotave Komunale,
qarku Kuks dhe mbshtetjen e Qarkut Kuks ka
marr nismn "Gjenerim i punsimit nprmjet pro-
dhimit t gshtenjs".
N fshati Petkaj jan przgjedhur 10 t rinj dhe t
reja nga mosha 15 deri 29 vje, t cilt do t marrin
disa trajnime profesionale, sidomos n trajtimin e
pyjeve t gshtenjs me metoda dhe teknika bash-
kkohore, do t msojn pr t'i kthyer kto pyje me
drejtim prodhimin e gshtenjave n sasi dhe cilsi.
Tema pr rritjen e zinxhirit t vlerave t frutave t
gshtenjs, si n grumbullimin, trajtimin, prpun-
imin ashtu dhe tregtimin sipas standarteve t
tregut, ku ata do t msojn edhe parimet baz t
siprmarrjes, elementt kryesor t ekonomis s
tregut. Pasi ata t krijojn bindjen s jan t aft
q me pronn e familjes s tyre t hartojn plane
biznesi, pr zhvillimin e ktyre pyjeve, pr rritjen
e t ardhurave, m pas do t krijon dy ndrmar-
rje biznesi me destinacion:
1. "Ndrhyrja n pyjet e gshtenjs duke pr-
dorur metodat dhe teknikat m t reja Silvokul-
turale, PR PRODHIM FRUTI".
2. "Kurimi dhe prpunimi i FRUTAVE T GSH-
TENJS, pr rritjen e zinxhirit t vlerave pr
treg".
Qllimi i ksaj nisme sht sepse: Pyjet me gsh-
tenja (Castanea sativa) n komunn Malzi shtri-
hen n 10 fshatra t ksaj komune dhe zn nj
siprfaqe prej700 ha. N prgjithsi kto pyje
kan nj gjendje jo t mir vegjetative dhe fito-
sanitare. Kjo ka ardhur si rezultat i prekjes n
nj shkall t konsiderueshme nga kanceri i
gshtenjs (Endothia-parasitica), smundje kjo
me pasoja katastrofike pr gshtenjn. Po ksh-
tu, kto pyje kan prejardhje cungishte, me nj
mosh mesatare 25-30 vjeare, me nj numr
llastarsh 2500-3500 cop/ha, t cilt e humbasin
rolin pr prodhim fruti, dhe sht e domosdoshme
ndrhyrja n kto pyje, me metoda dhe teknika t
reja, pr t'i trajtuar si pyje pr prodhim fruti, e rnd-
sishme sht dhe konvertimin e tyre n pyje trung-
ishte n t ardhmen.
Bazuar mbi kto vlera q ka gshtenja dhe pr-
vojn pozitive, mendojm q pyjet e gshtenjs n
komunn Malzi t rehabilitohen dhe t plot-
sojn ato vlera ekonomike, ambientale e turistike
q natyra u ka dhn banorve t ksaj zone malore.
Mbledhja dhe tregtimi i gshtenjs gjeneron mundsi
punsimi sezonal dhe rritjen e t ardhurave pr nj
numr t konsiderueshm t familjeve t ksaj zone.
Kjo zon prodhon rreth 500 ton gshtenja n vit, por
mungon prvoja e zinxhirit t vlerave, kultura e mar-
ketingut dhe organizimi i rrjetit tregtar, mundsit e
ruajtjes dhe amballazhimit t tyre sipas standarteve
t tregut etj.
Nisma me kta t rinj do t bj t mundur pun-
simin e shum familjeve q kan n prdorim/pron-
si pyje gshtenje, rritjen e vlerave t frutit t gsh-
tenjs nprmjet prpunimit dhe standartizimit si-
pas krkess s tregut, organizimi i zinxhirit t rrjetit
tregtar nprmjet informacionit t tregut pr mim-
in m t lart t produktit. Kto siprmarrje do t
jen n gjendje t sigurojn donacione mbshtetse
nga burime t ndryshme nprmjet aplikimeve, jas-
ht vartsis s komuns.
"Gjenerim i punsimit nprmjet prmirsimit t pyllit t Gshtenjs"
XHELAL SHUTI
Koordinator FPPKK Kuks
Ju njoftojm se disponojm fidan t llojeve t ndryshme si m posht:
Zeman Lalaj n Vlor disponon 5000 fidan bredhi me lartsi 1.5 metr, 2000 fidan pishe t zez me lartsi
1-5 -2.5 metr, si dhe 40 mij fidan t llojeve t ndryshme. Pr do sqarim t mtejshm jeni t lutur t
kontaktoni n numrat e telefonit +355 69 21 23 919, dhe +355 332 22 843.
N fidanishten e Z. Florin Torba n Peshkopi ka fidan standart pr mbjellje n vjesht Arr 2 vjeare 4000
cop, Gshtenj 2 vjeare 4000 cop, Bli dekorativ 1.5 m mbi 1000 cop.
Kontaktoni me Z. Florin Torba n numrin e telefonit: +355 68 34 01 378.
Haxhi Mani nga Muhurri i rrethit Dibr, 12 km larg qytetit t Peshkopis disponon fidan sherebele t cilt
bhen gati pr mbjellje para dats 20 Shtator. T interesuarit jan t lutur t kontaktojn me Z. Haxhi Mani
n numrin e telefonit +355 68 64 69 360.
NJ OFTI M
4
MAJ 2014
JETO GJELBR
Blinaja Ekosistemi i bashkjetess s flors
e fauns, rezervati m i madh shqiptar i gjahut
OJQ FINCH do t bj manifestimin e ksaj dite n
Kosov, ku destinacioni do t jet fillimisht n Liqenin e
Brezns dhe m pas pr t vazhduar n Limth, Zapl-
luxh Opoj.Tema e Dits Botrore t Zogjve Shtegtar
pr 2014 sht: Destinacioni i Shtigjeve t Fluturimit:
Zogjt Shtegtar dhe Turizmi
Me kt tem, Dita Botrore e Zogjve Shtegtar
(DBZSH) 2014 do t nxjerr n pah lidhjet ndrmjet
ruajtjes migratore t shpendve, zhvillimin e komuni-
tetit dhe turizmit e vrojtimit t kafshve t egra n
mbar botn.
Por, far sht Dita Botrore e Zogjve Shtegtar?
Dita Botrore e Zogjve Shtegtar sht nj fushat e
prvitshme e vetdijsimit pr t promovuar ruajtjen
e shpendve shtegtar dhe habitatet e tyre n mbar
botn. Ajo do vit organizohet nga Konventa pr Ru-
ajtjen e Llojeve Shtegtare t Kafshve t Egra (CMS),
gjithashtu mbshtetet edhe nga Marrveshje Euro-
KEMAJLKADRIU, ING.DIP.
Shef Divizioni pr Infrastruktur pyjore
Departamenti i Pylltaris n MBPZHR
E vendosur mbi nj reliev t valzuar me kodrina e
lugina prrallore, nj siprfaqe prej m se 2000 hek-
tar, Blinaja prbn nj ishull ku lulzon jeta e har-
monia midis kafshve t gjahut e drurve m karak-
teristik t hapsirs shqiptare. Ata q dshirojn t
shohin far kan ndrruar pr kaprollin, drerin e
derrin e egr do i shohin n jetn e tyre t prditshme
n njsin e menaxhimit t Blinaja-s, n zemr t Ko-
sovs. Kjo njsi menaxhimi shtrihet n pjesn pern-
dimore t ultsirs s Kosovs, n jug-perndim t
Prishtins n largsi prej 32 km dhe ngrihet n lartsit
600 850 m mbi nivelin e detit, n nj rajon kodrinor
t vendgjuetive. Sipas destinimit, sht zon gjuetie
me rndsi t veant, e themeluar n vitin 1955 me
vendim t organeve prgjegjse t ish KSAK s
dhe rithemeluar n shkurt t vitit 2009 me Vendim
t Ministrit t MBPZHR-s.
Nga viti 1936 ekzistojn dokumentet e para t plan-
ifikimit pr kt njsi menaxhimi. N vitin 1956 sh-
t hartuar plani afatgjat i menaxhimit pr 10 vjet
pr pyjet dhe faunn e egr, pr t vazhduar n
vitin 1974 me plane menaxhimi dhe hartimin e nj
dokumenti Studimi i zhvillimit dhe programi ko-
mpleks i menaxhimit me pyje. Gjithashtu ekzis-
tojn planet e menaxhimt t hartuara pr peri-
udhat e viteve: 1986-1996, 1996-2006 dhe plani i
menaxhimit t kafshve t egra 2008-2018. Emrti-
mi i saj sht realizuar n baz t pjesmarrjes t
shtrirjes t llojit t drurit Bliri ( Tilia ssp.).
Bota e gjall bimore e ksaj njsie menaxhimi pr-
faqsohet nga nj numr i madh llojesh autok-
tone, si dhe nga fauna e egr. Vegjetacioni sht i
begatshm dhe i llojllojshm si rezultat i proeseve
historike evolutive dhe kushteve mjaft t prsh-
tatshme gjeografike, orografike, klimatike,
gjeologjike dhe pedologjike.
- Siprfaqja e prgjithshme ..................2172 ha
- Siprfaqja pyjore....................................2027 ha
- Vllimi nkmb................................332325 m
3
- Rritja vjetore............................................9737 m
3
- Vllimi i rekomanduar i prerjes ...... 2950 m
3
Karakterizohet me nj terren t brezit kodrinor me
thyerje mesatare dhe pa pjerrsi t theksuara.
Hidrografia prbhet nga prroska t vogla q gjat
vers thahen trsisht. Jan t ndrtuara 30 pen-
da ujmbledhse me qllim t furnizimit me uj
gjat gjith kohs.
Kjo njsi menaxhuese ka nj baz strukturale
q prbhet nga shkmbinj glqeror dhe ser-
pentinave t strukturave t ndryshme. Bazn
gjeologjike e prbejn shkmbinj q jan pjes
e silikateve acidike si; mikashisti, kuarcit, am-
fiboliti, muskoviti etj.
Njsia e menaxhimit Blinaja prfshihet nga
klima kontinentale q n lartsit larta mbide-
tare karakterizohet me vlera t theksuara t
temperaturave ekstreme t ndikuara nga thy-
erja e terrenit dhe elementve t klims konti-
nentale. Temparatura mesatare muajit m t
that n korrik sht 20.3 grad celsius ndrsa
e muajit m t ftoht n janar -1.4 grad celsius.
Temperatura mesatare vjetore sht 10.2 grad
celsius. Sasia e t reshurave sht 600-900 mm/
vit t cilat kryesisht bien gjat shtns s dim-
rit.
Njsia menaxhuese Blinaja kryesisht shtrihet n
toka t kafenjta mesatarisht t thella mbi sub-
strat gur grill duke mos prjashtuar prezencn
e tipave t tjera t tokave si; tanker t hirta kafe,
tanker t tipit mbi gur, redzin tipike mbi sub-
strat glqeror, t kuqrremt kafe etj.
Sipas planit t menaxhimit t hartuar gjat vitit
2013 jan nxjerr t dhna si m posht:
Pjesa drrmuese e siprfaqes pyjore (mbi 90%) jan
pyje cungishte, ndrsa pjesa e mbetur e siprfaqes
jan pyje t lart, livadhe, kullota, siprfaqe ujore etj.
Pjesmarrja e llojeve ne vllimin e prgjithshm n
nivel t njsis menaxhuese dominohet kryesisht
nga dushqet, ku qarri ka pjesmarrjen m t madhe
49%, bunga 33% e m pak shparthi me 6%, po ashtu
lloje t tjera fletorsh si ahu, bliri etj. zn rreth 11%
dhe pjesn e mbetur e z pisha e zez.
Kjo njsi menaxhimi ka nj shprndarje homogjene
t klasave menaxhuese/KM, ku dominojn kryesisht
klasa menaxhuese t pyjeve t ulta cungishte 4000
n afro 84% t siprfaqes s prgjithshme t cilat
jan t moshs s re. Pyjet e larta KM 1000 dhe 2000
nuk jan fare t prfaqsuara, ndrsa kulturat pyjore
N kt njsi menaxhuese dominojn trajtimet me
rrallime t nj siprfaqe t prgjithshme 1106.9 ha
ndrsa siprfaqja e ngastrave q krkohet ndrhyr-
je me masa t ndryshme sht rreth 1435.7 ha. Duke
pasur parasysh urgjencn e trajtimit t siprfaqes t
n/ngastrave t planifikuara pr trajtim, ekzistojn
66 n/ngastra q krkojn trajtime urgjente n nj
siprfaqe deri 716 ha, nga kto 537 ha rrallime dhe
107.5 ha prerje regjeneruese njmoshore. Deri tek
kto rezultate sht arritur sipas propozimit dhe
planifikimeve t rekomanduara nga grupet e in-
ventarizimit n terren.
Duke u mbshtetur n pozicionin gjeografik, kush-
teve gjeologjike, pedologjike, hidrologjike dhe kar-
prfaqsohen 87.2 ha apo 3.2 %, kurse shkurret KM
5000 jan prezent n afro 22 % t siprfaqes.
N aspektin e rritjes vjetore, pjesn m t madhe e
kan pyjet cungishte t dominuara nga dushqet, t
cilat zn rreth 90% t rritjes totale vjetore (9033 m
3
/
vit), kjo si rezultat edhe i pjess drrmuese t sipr-
faqes q ato zn.
Pr periudhn 10 vjeare sasia e prerjeve t plani-
fikuara sht 29,507 m
3
vllim drusor, kryesisht si
dru zjarri dhe me sasi t vogl t drurit teknik t
imt. Kjo sasi e prerjeve t planifikuara prfshin
vlern e 30% t rritjes vjetore, e cila paraqet vlern
minimale t prerjeve t nevojshme pr menaxhim t
qndrueshm t pyjeve me destinim t veant si
sht rasti n Njsin Menaxhuese t Blinajs.
akteristikave t relievit dhe t klims, Blinaja ofron
kushte mjaft t prshtatshme pr kultivimin e bots
s egr shtazore, kryesisht t gjitarve q kan rnd-
si t madhe pr gjueti rekreative.
Llojet m prezentativ q kultivohen n njsin
menaxhuese t Blinaja-s, jan kaprolli (Capreolus
capreolu)s, derri i egr (Sus strofa), dreri bri lopat
(Dama dama), derri i rndomt (Cervus elaphus).
Prve llojeve t kultivuara n kt njsi menaxhimi
mund t hasim lloje karnivore si ujku (Canis lupus),
dhelpra (Canis vulpes), vjedulla (Meles meles), macja
e egr (Felis silvestris), shpendt si shqiponja peran-
dorake (Aquilla heliaca), shqiponja e maleve (Aquil-
la chrysaetos), thllza e gurve (Alectoris graeca),
petriti i pulave (Aepiter gentilis), etj. Brenda vitit,
gjat stinve t ndryshme, koh pas kohe ndalojn
edhe shum shpez t tjera shtegtare. Kushtet naty-
rore mundsojn kultivimin e kafshve dhe shpezve
t egra pr gjueti, q e bjn kt njsi menaxhimi nj
lokacion t mir pr gjueti rekreative. Blinaja prfaqson
nj lloj t mbyllur t vendgjuetis, ka do thot se nuk ka
lvizje t lir t fauns s kultivuar dhe grabitqarve naty-
ror. Mungesa e grabitqarve e bn gjuetin si mjetin
kryesor pr t kontrolluar numrin e kafshve apo ruajtjen
e ekuilibrit biologjik, duke mos lejuar shtimin e numrit t
madh t kafshve mbi ekuilibrin biologjik dhe mbi kush-
tet apo mundsit premtuese pr ushqim dhe me kt
ruajtjen e ktij ekosistemi.
Dita Botrore e Zogjve Shtegtar n Kosov
Afrikane e Zogjve Shtegtar t Ujit (AEWA) - dy
traktate ndrkombtare t administruara nga Programi
i Kombeve t Bashkuara pr Mjedisin (UNEP). Dita
Botrore e Zogjve Shtegtar prpiqet pr ruajtjen e
lidhjeve kulturore q tanim ne kemi me zogjt sh-
tegtar dhe prfitimet jetsore ekonomike dhe mje-
disore q ata mbshtesin. sht e rndsishme pr t
siguruar kto bono kulturore, ekonomike dhe mjed-
isore p ruajtjen e brezave t ardhshm.
do vit, m shum se nj miliard turist kalojn
kufijt ndrkombtar. Nj kafsh e egr sht nj
aset ky i turizmit, dhe kshtu lvizjet spektakolare
t zogjve shtegtues t bots nuk bjn prjashtim.
T menaxhuara si duhet, aktivitetet e popullari-
zuara t zogjve jan t lidhura me aktivitetet turis-
tike si jan vrojtimi i shpendve ose fotografimi i
tyre ku mund t shrbejn si baz pr nj marrdhnie
me prfitim t ndrsjellt mes njerzve dhe
shpendve shtegtar.
Pr Fushatn 2014, WMBD sht partnere me Or-
ganizatn Botrore t Turizmit (UNWTO) pr t
nxjerr n pah projektin e Destinacionit t Shtigjeve
Fluturuese. Udhhequr nga UNWTO dhe zbatuar s
bashku me disa partner me prvoj t shumt n
fushn e ruajtjes dhe turizmit, Destinacioni i Sh-
tigjeve Fluturuese do t zhvilloj turizmin e qn-
drueshm n destinacionet prgjat rrugve krye-
sore t bots shtegtuese t shpendve, i njohur edhe
si flyways.
Duke kanalizuar t ardhurat e turizmit prsri n
ruajtjen e vendqndrimeve, ku ky projekt ka pr
qllim t mbroj habitatet e shpendve, duke ofruar
mundsi punsimi t gjelbrt pr komunitetet lokale.
Pr Fushatn 2014 WMBD, Destinacioni i Shtigjeve
Fluturuese do t funksionoj si nj shembull kryesor
se si t zhvillohet turizimi rreth zogjve shtegtar dhe
kshtu ai t bhet si mjet i qndrueshmris pr t dy
palt, si at mjedisore ashtu dhe at dhe socio-
ekonomike, duke prfituar nga kafsht e egra, komu-
nitetet lokale dhe turistt.
Organizuar nga UNWTO, projekti Flyways Desti-
nation do t promovoj turizmin e qndrueshm n
tet vende t rndsishme t shpendve shtegtar; n
Afrik, Azi dhe Evrop nga ku zogjt shtegtar kan
nevoj pr t mbijetuar.
Bazuar nga njohurit dhe gjurmimet e arritura an e
knd Republiks s Kosovs, si nga ana amatoreske
po ashtu edhe nga ajo profesionale, Shoqata pr
Mbrojtjen e Zogjve FINCH me seli n Prizren, pro-
pozon q vendi i quajtur Fusha e Brezns, e cila gjen-
det n rrafshin e Opojs, vend q shtrihet rreth e qark
Liqenit t Brezns (komuna e Dragashit), t shpallet
si Zon e Mbrojtur!
Kjo zon sht gjurmuar dhe eksploruar pr nj peri-
udhe t gjat kohore nga shoqata n fjal. Zon kjo me
nj siprfaqe t madhe dhe tek e cila vrugullojn zogjt
gjat pranvers ku dhe bhet shumimi i tyre. Lloje t
ndryshme t zogjve t egr gjejn vendin m t prsh-
tatshm pr ti lshuar vezt e tyre, madje edhe ata t
cilt i lshojn vezt edhe n fshatrat prreth, flu-
turimin e par bashk me t vegjlit e bjn pikrisht
n kt zon.
Vlen t prmendet ktu se, fshatrat prreth jan t
mendimit se ndoshta duam ta mbrojn kt zon,
ngaq e dijm mir se sipas nj projekti ktu duhet
t akumulohet uji pr Hidrocentralin e Zhurit.
M t prhapurit q shumohen n kt zon jan:
Zogjt grabitqar, duke prfshir ktu disa shqi-
ponja, hutat, skiftert, skifteri kmbkuq, crex crex
(mbreti i shkurtes), night heron (apka e nats),
apka e prhimt, thllzat, shkurtat, kumrit, pl-
lumbat e pyllit, turtulleshat, qyqet, cingrrimi i
nats, pupza, bletngrensit, qukapikt, laures-
hat, dallndyshet dhe babilat, pipitet dhe bish-
tlkundsit, trumcakt, zhytsit, mllenjat, fish-
kl l yesi t , r r mbyesi t e mi zave, t r i sht i l t ,
zvarritsit, larasht, korbat, bengu, harabelat, sqep-
farsit, sqepkryqet, crlat, finchat, etj.
NEXHMEDIN RAMADANI
MAJ 2014 5
JETO GJELBR
T dhna t prgjithshme pr vjeljen
e bimve mjeksore e aromatike
Mbledhja apo vjelja e bimve mjeksore e
aromatike duhet t kryhet n prputhje me
ligjet dhe rregulloret kombtare ekzistuese
n fuqi, si edhe konventave ndrkombtare
n lidhje me mbrojtjen e biodiversitetit ku
Shqipria bn pjes. N nivel ndrko-
mbtar kto specie mbrohen nga Konven-
ta mbi Tregtin Ndrkombtare t Specieve
t Rrezikuara t Flors s Egr (CITES). Po
kshtu n nivelin Europian ekziston Kon-
venta pr Ruajtien e Jets s egr dhe Habi-
tateve Natyrale e vitit 1982 (Konventa e
Berns).
N vendet e Bashkimit Europian, CITES
sht implementuar nga Kshilli i
Rregullores (EC) nr 338/97 dhe amen-
dimet n Direktivn e Kshillit 92/43
EEC (Habitatet, Direktiva per Floren
dhe Faunn).
Po ashtu n nivel kombtar, kto specie
mbrohen nga ligji nr. 10120 dt. 23.4.2009.
Pr Mbrojtjen e Fondit t BMET Naty-
rore, ligji nr. 9587, dt. 20.7.2006 Pr Mbrojtjen
e Biodiversitetit. Zakonisht, mbledhja e
bimve aromatike mjeksore bhet nga
banort e zonave rurale dhe do njsi
vendore ka planet e menaxhimit t ktyre
bimve, ku ndr t tjera parashikohen edhe
sasit e vjeljes pr do vit. Prandaj, sht e
shum e rndsishme q do person q ush-
tron aktivitetin e vjeljes t pajiset me leje t
posame nga organet e qeverisjes vendore
para fillimit t aktivitetit dhe t respektoj sa-
sit e parashikuara pr t'u vjel n mnyr q
sasit q mblidhen t jen n prputhje me
kapacitetin e vjeljes, duke siguruar kshtu
qndrueshmrin e bimve aromatike mjek-
sore dhe t mjedisit n prgjithsi. Leja
duhet t mbahet deri n fund dhe duhet
t shoqrohet edhe me dokumentacionin
tjetr n prputhje me krkesat ligjore.
VJELJA E MATERIALIT BIMOR
AROMATIK E MJEKSOR
Bimt mjeksore duhet t vilen n mnyra
dhe norma t tilla q u siguron specieve ekz-
istencn n vazhdimsi n habitatin e tyre.
Vjelsit duhet t ndjekin praktika q jo vetm
plotsojn nevojat e tyre tregtare, por q
gjithashtu sigurojn edhe qndruesh-
mrin dhe cilsin. Q t arrihet kjo, du-
hen kihen parasysh disa konsiderata krye-
sore, ku prmendim:
KONSIDERATA CILSORE:
Autenticiteti botanik i species: Identiteti bot-
anik duhet t prcaktohet para se t vilet n
natyr nj specie e caktuar. Identiteti gjithprf-
shirs i bims, e cila do t mblidhet duhet t
verifikohet dhe regjistrohet. Informacioni i
krkuar prfshin: gjinin, specien, nn-
specien (nse ka t till) s bashku me cit-
imin e autorit. Speciet duhet t jen t njj-
ta me ato t publikuara n prshkrimin bot-
anik t llojeve.
Mbledhja ebimvetshndetshme: Duhet
t mblidhen vetm ato bim, t cilat jan t
shndetshme. Bimt e infektuara nga insek-
tet, bakteret, krpudhat apo viruset duhet t
mnjanohen, pasi ato mund t dmtojn t
gjith materialin tjetr t shndetshm.
Vjelja nfazn eduhur fenologjike: Prqn-
drimi i substancave biologjike aktive varion
sipas fazave t rritjes dhe zhvillimit t bims.
N mnyr q t sigurohet sasia optimale e
substancave aktive n bimt mjeksore e ar-
omatike, vjelja duhet t bhet n fazn e du-
hur t zhvillimit t bims.
Kushtet emotit: Vjelja nuk duhet t kryhet
n koh me reshje, mjegull apo me lagshti t
madhe atmosferike, pasi kjo mund t'i hap
rrug infektimit bakterial. N qoft se vjelja
n kushte lagshtie sht e pa evitueshme,
duhet t merren masa q prmbajtja e ujit n
materialin bimor t vjel t thahet sa m par
t jet e mundur. Tharja duhet t kryhet n
ambjente t brendshme t ajrosura e t drit-
suara. Vjelja nuk duhet t bhet shum hert
n mngjes pr t shmangur vesn e mngjes-
it, kjo bhet vetm n rast se ka nevoja speci-
fike pr ndonj prodhim t caktuar (psh. pis-
tili i lules dhe thekve, t cilat vilen m kollaj
kur ka ves).
Vendi i duhur pr tvjel: Vjelja e materialit
bimor duhet t bhet vetm n vende, t cilat
jan t pastrta dhe t pa ekspozuara ndaj
insekteve, kimikateve, gazrave toksik, ujrave
t zeza etj. Asnjher nuk duhen mbledhur
bim mjeksore pran foleve t milingonave,
zonave industriale, tubacioneve t ujrave t
zeza, krematoriumeve, spitaleve, zonave min-
erare, etj., pasi ka shum gjasa q bimt t
jen t kontaminuara. Po ashtu asnjher nuk
duhet mbledhur n an t rrugve automo-
bilistike, pasi ekspozimi i prhershm ndaj
gazrave t lshuara prej automjeteve i shkak-
ton bimve ndryshime t prbrsve bi-
ologjik duke u br t pakonsumueshme
pr njerzit.
Pastrtia eprodhimit bimor: Prodhimi bi-
mor duhet t pastrohet nga bim t cilat nuk
e kan arritur pjekurin apo e kan tejkaluar
at, pasi mund t ulin cilsin e t gjith sa-
sis s vjel.
Materialet ehuaja: Duhet t bhet kujdes
q t shmanget ndonj przierje aksidentale
e materialeve t huaja me materialin bimor
mjeksor dhe aromatik. Ka mundsi t mad-
he q copa dheu, lnde organike, si gjethe,
krcenj, copa druri etj. t mund t prziehen
me materialin bimor gjat apo pas vjeljes.
Vjelsit duhet t jen t kujdesshm pr t
shmangur kto lloje przierjesh. Gjithashtu
duhet t shmanget vjelja apo prpunimi i
njkohshm i llojeve t ndryshme mjeksore.
Przierja mebarra helmues: N natyr,
bima e mjeksore e dshiruar mund t rritet
mjaft afr me disa lloje barrash toksik. Gjat
vjeljes duhet t bhet kujdes q t sigurohet
q nuk ka anj lloj bari t till t przier me
materialin bimor t vjel.
Konsiderata mjedisore:
Vjelja e bimve mjeksore t egra mund t
rrezikoj ekosistemin n shum forma, n rast
se nuk merren masa e duhura parandaluese.
Pasojat e vjeljes n mnyr jo t qndrueshme
t shum bimve jan evidente, pasi n sh-
kall globale, por edhe lokale shum specie
jan t rrezikuara t zhduken. Mbi shfrytzi-
mi i do lloji bimor mund t rrezikoj ekzis-
tencn e tyre n habitatin natyror. Mos njo-
hja e efekteve t kundrta mjedisore e mbish-
frytzimit mund t prek ekuilibrin mjedisor
dhe t shkaktoj humbjen e diversitetit gje-
netik t habitateve prreth. Prania e njerzve
q praktikojn mbledhjen e bimve mjek-
sore brenda ekosistemeve, qoft n pyje,
kullota, apo do lloj tjetr ekosistemi ndikon
n mnyr t konsiderueshme florn dhe
faunn prreth. Praktikat e vjeljes duhet t
sigurojn vazhdimsin afatgjat t popul-
latave bimore dhe habitateve natyrore t tyre.
Statusi i mbrojtjessspecies: Rregullatort
(psh. zyrtart e shrbimit pyjor komunal apo
shtetror), si edhe vjelsit duhet t jen t
mir informuar pr statusin aktual t mbrojtjes
s llojeve bimore t dshiruara. Bimt e rrez-
ikuara n zonat respektive duhet t dihen
nga t gjith personat q merren me vjeljen e
bimve mjeksore dhe t'i ruajn ato.
Specietendjeshme: Vjelsit apo menaxhert
e tyre duhet t ken njohuri pr speciet en-
demike (specie q rriten vetm n nj zon t
caktuar), t cilat ndodhen n zonn e vjeljes
dhe duhet t sigurohen q kto specie t
mos jen subjekt i rrezikimit.
Shprndarja especieve: Sasia e vjeljes s
llojeve bimore duhet t bhet n prputhje
me shprndarjen e tyre n zonn e vjeljes,
duke prfshir shtrirjen gjeografike t tyre.
Vjelja e llojeve duhet t bhet vetm n zonat
ku frekuenca e shfaqjes s tyre sht e qn-
drueshme.
Rigjenerimi i specieve: Llojet mjeksore e
aromatike duhet t vilen brenda limiteve t
kapacitetit t tyre pr rigjenerim. N do pop-
ullat bimore duhet t lihet nj prqindje e
caktuar bimsh pr t lejuar rigjenerimin naty-
ror. Prqindja q duhet t lihet varion nga
specia n specie n varsi t aftsive t
brendshme rigjeneruese t tyre.
Frekuenca e vjeljes: Pavarsisht krkess n
tregje pr bimt mjeksore, cikli i vjeljes s
tyre duhet t jet n sinkron me ciklin e rigjen-
erimit (riprodhimit) t specieve bimore.
Bimve duhet t'u lihet koh mjaftueshm pr
rikuperuar pjest e vjela.
Minimizimi i dmtimittbimve: Gjat vjel-
jes s pjesve t dshiruara t bims, t tilla
si gjethet, frutat, lulet, farat etj. duhet patur
kujdes q t mos dmtohet bima nga e cila
merren kto pjes bimore.
Menaxhimi i habitatit: Gjat vjeljes s
specieve t dshiruara, vjelsit duhet t sig-
urojn q habitati ku kto specie rriten t
mbetet i padmtuar, n mnyr q t sig-
urojn qndrueshmrin. Kjo sht veanr-
isht e rndsishme gjat vjeljes s rrnjve
apo pjesve t tjera nntoksore, ku vjelja e
tyre shpesh her shoqrohet edhe me sh-
kuljen e bimve t tjera bashkshoqruese.
Bimt kacavjerrse apo zvarritse duhet t
mblidhen me shum kujdes, n mnyr q t
mos shkaktojn dmtime t bimve t tjera
shoqruese me to.
Pajisjetevjeljes: Pajisjet e prdorura pr grmim,
prerje, seleksionim, lvorim dhe do aktivitet
tjetr duhet t jen t prshtatshme pr qllimin
q ato prdoren. Pajisjet duhet t jen t
prodhuara nga material jo toksik dhe duhet t
mirmbahen n kushte t prshtatshme pune.
sht veanrisht e rndsishme t sigurohet
q pjest e pajisjeve, t cilat bien n kontakt
direkt me bimt, t jen t pastrta nga do
papastrti ndotse, t tilla si boja, lubrifikant
etj. Veglat q prdoren pr aktivitete t tilla si
prerje/korrje, krasitje apo lvorim duhet t jen
trsisht t pastrta dhe t pastrohen m s miri
pas vjeljes q t shmanget przierja e mbetjeve
t vjelja e llojeve t ndryshme bimore.
KONSIDERATA SOCIALE:
Impakti social mbi komunitetet lokale i vjeljes
s bimve mjeksore e aromatike t egra n
shkall t gjer duhet t mbikqyret pr t
siguruar q t mnjanohet impakti negativ
mbi kushtet e tyre t jetess.
N rastin e organizimit t vjeljes n shkall
t gjer, duhet t kihet kujdes q banort
lokal t ken mundsi t barabarta pun-
simi dhe pagash.
Prdorimi lokal i specieve: N vendin ton,
banort lokal gzojn t drejta t prdorimit
t burimeve natyrore pr ushqim, bim mjek-
sore, baz ushqimore pr bagtit, dru zjarri,
etj. Vjelja e bimve mjeksore asnjher nuk
duhet t prek disponueshmrin e specieve
pr prdorim nga banort lokal.
Gjendja shndetsoreevjelsve: Personat,
t cilt kan alergji nga prbrsit natyror t
till si poleni, lngjet, aromat duhet t mos
marrin pjes n mbledhjen e bimve mjek-
sore. Personat me plag t hapura, apo me
infeksione t lkurs duhet t rrin larg zonave
ku bhet prpunimi primar i bimve. Vjelsit
duhet t pajisen me mjete mbrojtse t pr-
shtatshme, t tilla si kpuc t sigurta, dore-
za dhe mbrojtse sysh dhe hunde gjat
vjeljes s bimve mjeksore e aromatike
n habitat.
Konsiderata kulturore:Vjelja, si edhe
menaxhimi pas vjeljes i prodhimit t bimve
mjeksore e aromatike duhet t kryhet n
prputhje me kodet zakonore dhe normat e
komunitetit lokal dhe rajonit n t cilin zhvil-
lohen aktivitetet. N rajone ku lloje t vean-
ta bimsh konsiderohen si t shenjta ato nuk
duhen mbledhur, duke respektuar kshtu za-
konet dhe traditat e banorve lokal.
MENAXHIMI PAS VJELJES
Prpunimi primar: Prpunimi i duhur dhe
n koh i bimve mjeksore pasi jan vjel
sht shum i rndsishm pr t ruajtur cils-
in dhe rritur jetgjatsin e materialit bimor.
Pas vjeljes, materiali bimor duhet t pastro-
het nga do lnd organike apo inorganike
q mund t jet przier. do pjes e bims
mm q nuk prmban prbrsit kimik t
krkuar duhet t hiqet. N qoft se materiali i
bimor i vjel ka papastrti dheu, zakonisht
ndodh kur vilen pjest nntoksore t bims,
duhet t lahet me uj t rrjedhshm. N disa
raste materiali i vjel mund t ket nevoj t
qrohet apo pastrohet me fur.
Tharja: Materiali bimor i vjel duhet t tha-
het n mnyr t duhur para se t ambal-
lazhohet pr transport apo magazinim. Pjest
e bimve mjeksore, t tilla si rrnjt, krcen-
jt apo gjethet mishtake, frutat e tulta, pjest
e drunjta, dhe ato q prmbajn polisakaride
kan nevoj pr m shum kujdes pr t sig-
uruar tharjen e duhur.
Pikat e mposhtme mund t jen t dobish-
me pr tharjen dhe prpunimin n mnyr t
duhur t materialit bimor t vjel:
" N rastin se materiali i bimor i vjel sht i
trash, i misht (tult) apo me dimensione t
mdha, ai duhet t pritet apo ndahet n rriska
t vogla pr t siguruar tharjen e duhur t tij.
Materiali duhet t pritet n mnyr t till q
ndihmon proesin e tharjes dhe t ruaj pam-
jen vizuale t materialit.
" Kur prodhimi prbhet nga pjes delikate
dhe aromatike t bims, ato duhet t thahen
n hije. N qoft se nj prodhim bimor mjek-
sor, i cili nevojitet t thahet n hije, ndodhet
n kushte lagshtie, ai mund t thahet filli-
misht n diell pr t larguar lagshtin e jash-
tme, para se t ohet n hije. Vjelsit duhet t
krkojn udhzime nga blersit e prodhimit
pr t zgjedhur formn e tharjes (diell, hije).
" N rastin e tharjes n ambjente t hapura n
diell, prodhimi bimor duhet t hapet n shtre-
sa t holla mbi struktura tharjeje. Duhet t
shmanget hapja direkte n tok. Materiali bi-
mor i hapur pr tharje duhet t kthehet n
mnyr t vazhdueshme pr t mundsuar
tharjen e plot.
" Gjat ciklit t tharjes (n hije ose diell) duhet
t bhet kujdes q materialet t lvizen n
ambjente t mbuluara apo pjesrisht t mbu-
luara gjat orve t nats. Kjo praktik paran-
dalon ekspozimin e padshirueshm ndaj
mjegulls dhe vess s nats.
" Mjetet artificiale t tharjes si furrat apo ngro-
hset mund t prdoren gjithashtu. Megjith-
at, proedura t ktilla duhet t standartizo-
hen dhe bhen t vlefshme pr efektin e tyre
t prgjithshm mbi cilsin e prodhimit bi-
mor mjeksor. Temperatura dhe kohzgjatja
n tharje t tilla duhet t regjistrohen dhe
dokumentohen.
AMBALLAZHIMI DHE RUAJTJA
Amballazhimi i materialit bimor aromatik e
mjeksor:
Vendi i ruajtjes s prodhimit bimor duhet t
siguroj mbrojtje nga nxehtsia, lagshtia dhe
temperatura, dhe n t njjtn koh nuk du-
het t dmtoj prodhimin. do kategori pro-
dhimi ka nevoja t veanta amballazhimi. N
asnj rrethan nuk duhet t prdoren pr
amballazhimin e prodhimit bimor mjeksor
(vijon n faqe 6)
Rigjenerimi i specieve: Llojet mjeksore e aromatike duhet t vilen brenda limiteve t kapacitetit t
tyre pr rigjenerim. N do popullat bimore duhet t lihet nj prqindje e caktuar bimsh pr t lejuar
rigjenerimin natyror. Prqindja q duhet t lihet varion nga specia n specie n varsi t aftsive t
brendshme rigjeneruese t tyre.
Frekuenca e vjeljes: Pavarsisht krkess n tregje pr bimt mjeksore, cikli i vjeljes s tyre duhet
t jet n sinkron me ciklin e rigjenerimit (riprodhimit) t specieve bimore. Bimve duhet t'u lihet
koh mjaftueshm pr rikuperuar pjest e vjela.
6
MAJ 2014
JETO GJELBR
LLOJET E RREZIKUARA PR ZHDUKJE
(Si rezultat i vjeljes pa kriter pr qllime tregtimi, mbikullotjes, zjarreve)
Kujdes! Llojet e listuara m posht ndodhen n Librin e Kuq t Flors,
si specie t rrezikuara pr zhdukje. Vjelja e tyre n habitatin e vet natyror sht e ndaluar me
ligj dhe lejohet vetm n rastet kur disponohet leje e veant
anta apo en t prdorura m par pr
mbajtje ushqimi, materiale ndrtimi t tilla si
imento, rr ose plehrues, ose kimikate t
ndryshme. Gjat prgatitjes s prodhimit bi-
mor t thar n dngje, duhet t bhet ko-
mpaktsimi (ngjeshja) i tyre duke prdorur
kompaktsues mekanik apo manual. Kjo
praktik ndihmon n minimizimin e hapsirs
s krkuar pr mbajtjen e prodhimit n vend
ruajtje, si edhe pr transport. do konteineri
t prodhimit bimor mjeksor duhet t'u ven-
dosen etiketat e duhura. Etiketa duhet t
prmbaj t gjith informacionin e krkuar
pr prodhimin bimor q ndodhet brenda
n konteiner.
Magazinimi i prodhimit bimor aromatik e
mjeksor:
Magazinimi i prodhimit sht i nj rndsie
t veant, pasi kushte t paprshtatshme
magazinimi mund t'a kthej prodhimin n t
paprdorshm dhe pastaj nuk ka m rndsi
se me far kujdesi ai sht vjel dhe pr-
punuar. Rekomandimet e mposhtme mund
t praktikohen, t cilat ndihmojn n ruajtjen
e cilsis s prodhimit bimor mjeksor gjat
magazinimit.
" Prodhimi bimor duhet t ruhet n nj depo
t posame, t ndrtuar n mnyr t till q
t ndaloj hyrjen e insekteve, brejtsve, zogjve
dhe kafshve t tjera dhe duhet t jet pa
lagshti, pisllk apo pluhur. Prodhimi bimor
asnjher nuk duhet t lihet n vende t hapura
apo pran kasolleve t kafshve.
" Depoja duhet t ket seksione t ndara me
tabelat prkatse pr prodhimin bimor t kon-
trolluar dhe aprovuar, prodhimin e refuzuar
dhe at t pa kontrolluar.
" Mbajtset (konteinert) e prodhimit bimor
mjeksor e aromatik, t mbyllura dhe etiketu-
ara n mnyr t duhur, duhet t mbahen mbi
paleta druri n vende t fresketa dhe t thata.
Asnjher prodhimi bimor nuk duhen ln
grumbull njri mbi tjetrin mbi dysheme.
" Vendet e prcaktuara pr secilin lloj bimor
duhet t jen t shnuara qart dhe duhet t
lihet hapsir e mjaftueshme midis llojeve t
ndryshme dhe pjesve t ndryshme t secilit
lloj, pr t siguruar lvizje t lir t njerzve dhe
makinerive dhe pr t shmangur ndonj in-
feksion potencial. Mbajtset e dy ose m
shum llojeve prodhimi bimor asnjher nuk
duhet t vihen sipr njra-tjetrs.
" do sasi (lot) prodhimi bimor duhet t ket
afatin kohor t prdorimit, t shnuar qartazi
n etiketn e tij dhe prodhimi duhet t pr-
doret brenda ktij afati. N rastin e tregtarve,
furnizimet me material bimor duhet t bhen
n at mnyr q t t'u mundsojn pr-
punuesve afat kohor t mjaftueshm. Sa m
tepr t jet e mundur duhet t aplikohet pari-
mi q prodhimi bimor q merret i pari, po ash-
tu t shitet i pari, n mnyr q t minimizo-
het mbajtja stok e prodhimit m t vjetr.
Dokumentimi i prodhimit q hyn dhe del
nga depoja duhet t mbahet n nj vend t
prshtatshm pr t ditur saktsisht dis-
ponueshmrin e mallit q gjendet n t.
" Produktet e djegshme si rrshira, vajrat etj.
duhet t ruhen n vende t izoluara mir
dhe n konteiner t mbyllur (materialet e
djegshme duhet t etiketohen qartsisht si
t till n secilin konteiner).
RREGULLATTEKNIKE PR
VJELJEN E PJESVE T VEANTA
T BIMVE MJEKSORE E
AROMATIKE
Bima e tr prdoret vetm n pak raste si
bim mjeksore. Shpesh prdoret nj apo
disa pjes t bims, t tilla si rrnjt, lvorja,
krcelli, gjethet, lulet, frutat, farat. Rekoman-
dohet vjelja e pjesve t ndryshme t bims
n sezone t ndryshme, kjo sepse optimumi
i aktivitetit t pjesve t veanta t bims
sht n sezone t ndryshme. Gjithashtu,
vjelja e pjesve t ndryshme t bims kur
ajo shkakton dmtimin m minimal t bims
sht shum e rndsishme. Disa pika t
rndsishme t cilat duhet t kihen parasy-
sh gjat vjeljes s pjsve t ndryshme t
bims jepen m posht:
Pjest nntoksore(rrnjt, rizomat):
Rrnjt e bimve njvjeare duhet t
vilen kur bimt jan t maturuara dhe
mir zhvilluara.
Rrnjt e bimve shumvjeare duhet t
shkulen von n vjesht ose hert n pran-
ver. Rrnjt e bimve dyvjeare duhet t
vilen n vjeshtn e vitit t par ose n pran-
vern e vitit t dyt.
Pr t siguruar vazhdimsin e
llojeve bimore, duhet q detyrimisht t lihet
t paktn nj bim n do 2-3 m2.
Pr nxjerrien e rrnjve dhe ri-
zomave prdoren shati, kazma, beli dhe
mjete t tjera t prshtatshme.
Materiali rrnjor, i cili sht i pasur
n vajra esencial duhet t trajtohet me kujdes
pr t parandaluar mavijosjen e epiderms,
vendi ku zakonisht prmbahen vajrat esen-
cial, ka mund t rezultonte n humbjen e
ktyre vajrave apo degradimin e tyre.
N qoft se krkohet pr ndonj
specie specifike, pjest nntoksore si rrn-
jt, zhardhokt dhe rizomat duhet t vilen
vetm pasi bima t lshoj farat. Kjo gjith-
ashtu lehtson rigjenerimin e species.
Kur krkohet rrnja boshtore (rrn-
ja kryesore) dhe duhet shkulur, duhet t
minimizohet dmtimi i specieve t tjera q
ndodhen aty pran. Pjest nntoksore
duhet t vilen duke grmuar me vegla t
prshtatshme sa m cekt.
Kur mblidhen rrnjt e specieve
q jan shumzuar n mnyr vegjetative
natyrore, duhet t lihen pjes t mjaftueshme
rrnjsh pr t mundsuar rigjenerimin.
Duhet siguruar q t gjitha pjest
nntoksore pasi jan vjel, t lahen dhe
m pas t thahen pr t reduktuar prm-
bajtjen e lagshtis para se t paketohen.
Larja dhe pastrimi i rrnjve dhe
rizomave t bimve helmuese, si sht
psh. shtara, n asnj rast nuk duhet t bhet
n nj vend me rrnjt dhe rizomat e bimve
t tjera dhe as n vende ku mund t pij uj
bagtia.
Bimt njvjeare/bima etr:
" Kur vilet bima barishtore e tr, ose pjest
e saj ajrore, vjelja duhet t bhet n fazn e
gonxheve ose t lulzimit, por para de-
gradimit vizual t ndonj prej pjesve t
bims dhe bhet duke i prer disa centime-
tra nga siprfaqja e toks pr t mos prz-
ier prodhimin me papastrti dhe n koh
pa lagshti.
" Asnjher nuk duhet t mblidhet e gjith
popullata bimore n nj zon t caktuar.
Nj numr i konsiderueshm bimsh, t
paktn nj tuf pr do 3- 4 m2 duhet t
lihet pr t mundsuar rigjenerimin naty-
ror, si dhe pr t mundsuar mbledhjen e
bimve n t ardhmen.
" N rast se nuk krkohet, asnjher bimt
nuk duhen shkulur me gjith rrnj.
" Bimt njvjeare, veanrisht herba,
bimt kacavjerrse, barishtet jan m
shum t prirura ndaj infeksioneve.
Kshillohet t bhet ndarja e bimve
njvjeare menjher pas mbledhjes s tyre
dhe jo t bhet pas tharjes.
" Bimt barishtore shumvjeare grum-
bullohen duke i prer mbi pikn e degzim-
it t krcellit me qllim rigjenerimi.
" Bimt aromatike dhe pjest delikate si
pistilt apo thekt e bimve t tjera nuk
duhet t thahen n diell. N qoft se kto
jan mbledhur n kushte moti t lagsht,
ato duhet t zhvendosen n hije sapo
lagshtia e jashtme t jet thar.
Lvorja etrungut:
Lvorja e trungut nuk duhet hiqet kur
pema sht n fazn e rritjes (psh. n
pranver).
Mundsisht, lvorja duhet t merret nga
degt e maturuara t pems, duke ln
t paprekur trungun kryesor duke pr-
dorur teh prers t prkulshm ose thik.
Lvorja nga degt apo trungu asnjher
nuk duhet t merret e gjitha n t njjtn
koh, por n koh t ndryshme.
(vijon nga faqja 5)

Agulija-Primula veris Rigoni/aji i egr-Origanum vulgare

Dllinja e zez-Juniperus communis Dllinja e kuqe-Juniperus oxycedrus
Gentiana pikaloshe-Gentiana punctata Sanza-Gentiana lutea
Haraqin mjeksore-Valeriana officinalis Lulebasani-Hypericum perforatum
Qershigla/boronica-Vaccinium myrtillus Rrusharusha-Arctostaphylos uva-ursi
Salepi-Orchis spp.
Sherebela-Salvia officinalis
Shtogu i kuq-Sambucus racemosa
Shtogu i zi-Sambucus nigra
Trumza-Satureja montana
Xhrokulli-Colchicum autumnale
MAJ 2014 7
JETO GJELBR
22 maj, dita ndrkombtare
e biodiversitetit
ING. DORIAN NASI
Parku kombtar Divjak Karavasta
Prej vitit 2000, Kombet e Bashkuara kan shpallur datn 22
Maj si Ditn Ndrkombtare t Biodiversitetit. Kjo dit sho-
qrohet n shum vende t bots me aktivitete t ndryshme
promovuese me qllim rritjen e t kuptuarit dhe ndrgjegj-
simit pr shtjet e biodiversitetit.
Pr sa i prket Shqipris, duke u nisur nga sa sht njohur
dhe studiuar, karakterizohet nga nj diversitet i pasur bimor
dhe shtazor, me nj numr prej 3250 llojesh bimore dhe 756
llojesh vertebor.
Flora n Shqipri prbn rreth 30% t flors europiane
megjithse Shqipria z vetm 0,26 % t siprfaqes s saj.
Ky raport tregon pr rndsin q ka flora e vendit ton
prsa i prket biodiversitetit dhe shtrirjes s tij.
Pyjet e larta megjithse jan dmtuar dhe mbishfrytzuar
vazhdojn t mbajn komunitete gjitarsh si ujku, dhia e egr,
kaprolli, ariu, derri i egr, si edhe lloje t ndryshme shpendsh.
Deri m sot njihen rreth 300 lloje bimsh mjeksore dhe
aromatike. Rreth 40 lloje bimsh kan rndsi foragjere, afro
35 lloje kan veti regjse dhe ngjyruese dhe afro 50 lloje kan
veti mjaltse. Numri i specieve ushqimore arrin n 70 lloje.
Shqipria ka n territorin e saj nj numr t konsiderueshm
llojesh t rrezikuara globalisht.
N kuadr t Dits Ndrkombtare t Biodiversitetit
dua t ndaj me lexuesit e gazets J eto Gjelbr disa
nga vlerat q mbart Parku Kombtar Divjak Karavas-
ta n lidhje me prbrjen e tij n biodiversitetin speci-
fik dhe at ekologjik.
Parku Kombtar Divjak - Karavasta (Sip. 22 230 ha )
N kt park biodiversiteti dhe habitatet kan gjetur m s
miri prshtatje midis tyre. Nga studimet e kryera dhe mate-
rialet nga jan marr t dhnat n lidhje me prcaktimin dhe
vlersimin e biodiversitetit n kt park kemi nj shprndarje
sipas shtrirjes s vegjetacionit duke filluar nga bregu i detit si
m posht:
BIMESIAE UJRAVE TE NDENJUARADHE TE EMB-
LA e cila prfaqsohet nga: Suaeda maritima (minurth breg-
detar), Limonium vulgare (fshes e rndomt), Plantago
maritima (gjethdell bregdetar), Festuca rubra (bisht-
pets e kuqe), Juncus gerardi (zhuke e gerardit), Junkus
maritimus (zhuka bregdetare), Phragmites australis (kal-
lamishte).
BIMESIA NE MOCALE DHE UJRA TE NDENJURA
TE EMBLA e cila prfaqsohet nga: Phragmetis australis
(kallamishtja), Phalaris arundinacea (kokmadhe si kal-
lam), Scripus lacustris (kryekuq), Typha latifolia (shavar
ose kashta gjethe gjer), Typha angustifolia (shavar ose
kashta gjethe ngusht).
BIMESIA E DUNAVE RANORE DHE E PLAZHEVE e
cila prfaqsohet nga: Salsola kali (kembkuqe), Cakile
maritima (broker bregdetare), Xanthium strumarium
(rrodhja), Amophila arenaria (amofile e ranishteve), Cy-
nodon dactylon (grami), Cypeurs rotundus (truske rrum-
bullake), Lugurus ovatus (bishtelepuri vezak), Medicago
marina (jonxha bregdetare), Eryngium maritimum (gjem-
bardhe bregdetare).
BIMESIADHE LLOJET E KATIT TE SHKURREVE
DHE DRUREVE prfaqsohen nga: Juniperus makrokarpa
(dllinja kokrrmadhe), Juniperus oxycedrus (dllinja
kokrrkuqe), Pinus pinea (pisha e but), Pinus halepensis
(pisha e egr), Ulmus campestris (vidhi i fushs), Fraksi-
nus angustifolia (frashri gjethengusht), Fraksinus or-
nus (frashri i bardh), Krataegus mono dhe pentaxhina
(murrizi), Cornus mas (thana), Cornus sanguinea
(thanukla), Malus sylvestris (molla e egr), Cercis
siliquastrum (lofata), Myrtus comunis (mersina),
Phillyorea angustifolia (krifsha fletengushte), He-
dera helix (urthi), Robinia pseudoacacia (robinia),
Spartium junceum (xana), Acacia dealbata (mimo-
za), Pyrus amygdaliformis (gorrica), Rosa canina
(trndafili i qenit), Rubus ulmifolius (manaferra),
Quercuscerris (qarri), Quercus fraineto (shparthi),
Quercus robur (rrenja), Quercus petraea (bunga),
Carpinus betulus (shkoza e bardh), Alnus gluti-
nosa (verriu i zi), Populus nigra (plepi i zi), Popu-
lus alba (plepi i bardh), Salix babylonica (shelgu
vajtues), Salix alba (shelgu i bardhe), Cupressus
sempervirens (selvia),Ruscus aculeatus (rrushkul-
li), Tamarix dalmaticum (marina e dalmacis), Tam-
arix parviflora (marina e kuqe), Paliurus spina
christi (driza), Pistacia lentiscum (xina), Pista-
cia terebinthus (bafra), Colutea arborescens
(fshikekarta), Plantanus orientalis (rrapi), Lau-
rus nobilis (dafina).
FAUNA
Fauna e ksaj zone shte mjaft e pasur dhe e larm-
ishme pr faktin se n kt territor gjenden mjedise dhe
habitate t ndryshm dhe t shumt.
Kto habitate shfrytzohen nga fauna pr dimrim, fole-
zim apo migrim nga shum lloje shpendsh.
Asnjher nuk duhet t hiqet e gjith lvorja e
degve apo trungut n form rrathsh, pasi shkak-
ton prerjen e indeve pruese t ujit dhe lndve
ushqyese, pr rrjedhoj tharjen e bims, kjo mund
t bhet vetm n rast se druri do t pritet pr
qllim t sigurimit t materialit drusor. Lvorja du-
het t hiqet n mnyr gjatsore n rripa t ngusht
pr t lejuar primin e ujit dhe elementve ush-
qyes.
Lvorja e trungut nuk duhet t merret nga e njjta
pem, n qoft se nuk ka kaluar nj koh e mjaf-
tueshme pr t mundsuar riformimin srish t
lvores. Asnjher nuk duhet t merret lvore nga
deg apo trungje t rinj.
Pasi sht mbledhur, lvorja duhet t ndahet n
copa me madhsi t prshtatshme pr t siguruar
tharjen e plot.
Nse ekziston mundsia, kshillohet t aplikohet
izolimi i pjesve ku hiqet lvorja, psh. bajg lope.
Kjo do t parandaloj tharjen e plags, pavar-
sisht se nuk e parandalon infeksionin e plagve.
Prve rasteve specifike, zakonisht lvorja tha-
het duke e ekspozuar direkt n diell.
Gjethet:
Gjethet e bimve barishtore duhet t mblidhen
para lulzimit, prvese nse specifikohet ndry-
she. N rastin e pemve, mundsisht gjethet du-
het t mblidhen nga drur t maturuar. Kur pr-
brsit aktiv biologjik n gjethe nuk luhaten me
moshn, periudha e mbledhjes s gjetheve mund
t zgjatet deri n vjesht. Si rregull gjethet duhet
t kputen me dor ose duke i prer me grshr.
Bima nga e cila merren gjethet, nuk duhet t zhv-
ishet plotsisht, por duhet ln nj numr i mjaf-
tueshm gjethesh pr t mundsuar proeset nor-
male fiziologjike t bims.
Pemt, shkurret apo degt e tyre asnjher nuk
duhet t priten pr t lehtsuar mbledhjen e
gjetheve.
Gjethet jo t shndetshme, t cilat jan t zver-
dhura, t infektuara, ose t paplota nuk duhet
t mblidhen.
Prgjithsisht gjethet nuk duhet t thahen direkt
n diell, kjo bhet vetm n rastet kur kan lagshti
t jashtme (t lagura nga shiu) dhe lihen n diell deri
sa t thahet lagshtia e jashtme dhe m pas zhven-
dosen n hije. Prodhimi bimor duhet t kthehet n
mnyr periodike pr t lehtsuar dhe shpejtuar
proesin e tharjes.
Amballazhimi i gjetheve duhet t bhet pasi tharja
sht kryer plotsisht. Qoft edhe nj prqindje e
vogl lagshtire e pranishme n disa gjethe, mund t
shkaktoj infektimin krpudhor dhe t dmtoj t
gjith prodhimin.
Materiali gjethor i pasur n vajra esencial duhet t
lvizet me kujdes pr t mos shkaktuar nxirjen apo
mavijosjen e gjetheve, ka mund t rezultonte me
humbjen e vajit esencial apo degradimin e tij.
Gjethet duhet t vilen gjat sezonit kur rritja dhe
prodhimi i gjetheve sht n nivelet m t larta.
Kur kushtet mjedisore jan stresante pr bimt, vjelja
e gjetheve duhet t shtyhet ose duhet t vilet n
sasi t vogla.
N qoft se madhsia e gjethes zvoglohet, norma
e vjeljes duhet t ulet gjithashtu, pasi kjo gj tregon
kushte stresi pr bimn.
N qoft se madhsia (dimensionet) n nj popul-
lat bimore duket q sht duke u zvogluar, edhe
nse lastarizimi vegjetativ sht n rritje (psh.
popullata bhet m e dendur), norma e vjeljes du-
het t ulet.
Norma e vjeljes duhet t ulet nse ka presion t
madh nga kullotja, zjarri apo incidente t tjera q
mund t ndikojn negativisht tek bimt.
Lulet dhepjest lulore:
" Lulet duhet t mblidhen (ose nse specifikohet,
kokat e luleve) ather kur ato sapo kan elur apo
pak pas eljes, pasi kjo sht periudha kur aroma e
tyr sht m e fort dhe mbledhja duhet t bhet
duke i kputur nj nga nj me dor, me mjete t
posame n form krhri apo grshr.
" Gonxhet e luleve duhet t mblidhen para se ato t
elin n ort e para t mngjesit. N kt rast, largimi
i insekteve bhet duke e shkundur materialin e vjel.
" Lulet jan t pasura n vajra esencial dhe duhet t
lvizen me kujdes pr t shmangur nxirjen, e cila
mund t rezultonte me degradimin e vajit esencial.
" T gjitha lulet e bimve shumvjeare, si psh. lulet
e shkurreve, pemve dhe bimve kacavjerrse asn-
jher nuk duhet t kputen plotsisht. N mnyr
t ngjashme, lulet e nj popullate bimsh njvjeare
nuk duhet t mblidhen n nj dor t vetme. Nj
numr i mjaftueshm lulesh duhet t lihen pr t
lejuar proesin natyror t polenizimit, fertilizimit,
formimin e frutave/farave dhe prhapjen e tyre.
" Pjest lulore t tilla si petalet, thekt, pistili etj. du-
het t mblidhen n kohn kur jan t pjekura plot-
sisht pr t siguruar prmbajtjen e substancave ak-
tive t dshiruara.
" N lulet q grumbullohen vetm petalet, si tek Kokoeli
(Centaurea cyanus), Lulkuqja (Papaver rhoeas), etj.
ndalohet kputja e t gjith lules. Petalet q grumbullo-
hen duhet t kapen leht e t mos shtrngohen me
gishta sepse prodhimi dmtohet dhe u prishet ngjyra.
" Lulet delikate dhe pjest e luleve nuk duhet t thahen
direkt n diell. Lulet q jan t mishta, fillimisht mund t
thahen n diell pr t larguar lagshtin siprfaqsore
t tyre dhe m pas t zhvendosen n hije.
" Prodhimi bimor i prbr nga lulet dhe pjest lulore
duhet t amballazhohet me material rezistent ndaj lagsh-
tis dhe i mir mbrojtur dhe duhet mbajtur larg ekspoz-
imit direkt n diell dhe do 2-3 or hapen pr ajrosje. Si
rregull, brenda dits transportohen n vende t posame
t hijzuara ku hapen n shtresa me trashsi 2-3 cm dhe
her pas here (do dit ose do dy dit) przihen deri sa
thahen plotsisht.
Frutat dhe farat:
" Frutat dhe farat duhet t mblidhen vetm pasi t piqen,
prve rasteve specifike kur ato jan t papjekura prm-
bajn produktin mjeksor (kryesisht frutat e bimve t
familjes Apiaceae mblidhen t papjekura).
" N rastin e shkurreve dhe pemve, nuk duhet t mblid-
hen prnjhersh t gjitha frutat, por duhen ln pas
nj numr frutash t shndetshme pr shumimin e mte-
jshm t llojit. Po ashtu, nj popullate me bim njvjeare
nuk duhet t'u merren t gjitha frutat dhe farat prn-
jhersh.
" Pemt, shkurret apo degt e tyre asnjher nuk du-
het t priten pr t lehtsuar mbledhjen e frutave dhe
farave.
" Frutat e papjekur, t infektuara apo t deformuar
duhet t ndahen nga ata t shndetshmit dhe t elem-
inohen.
" N qoft se prodhimi bimor prbhet nga fruta t
freskta, duhet t ohet dhe t ruhet n vende t freskta
apo n njsit e prpunimit mnjher pas vjeljes.
" Sa her q krkohet, farat duhet t pastrohen plotsisht
nga pjest e frutit para se ato t tregtohen.
" Sipas krkesave pr produktin, frutat mund t priten apo
coptohen n pjes t vogla pr t lehtsuar proesin e
tharjes dhe paketimit.
" Para se frutat t amballazhohen, duhet t jet siguruar
plotsisht tharja e tyre. N mnyr t rastsishme przgjid-
hen fruta t veant, t cilt vzhgohen me kujdes pr
t siguruar q nuk ka mbetur m lagshti.
TREGJET E BIMVE MJEKSORE
E AROMATIKE
Shqipria sht nj ndr vendet kryesore ekspor-
tuese t bimve aromatiko- mjeksore, t cilat n
shumicn e rasteve trajtohen dhe ri-amballazhohen
jasht vendit dhe prdoren n industrin farma-
ceutike, at t ushqimit, industrin e leht,
kozmetik etj. Tregjet kryesore m t mdha im-
portuese t bimve aromatike mjeksore sh-
qiptare jan SHBA dhe Gjermania, gjithashtu im-
portues t rndsishm jan edhe Franca, Tur-
qia, Italia dhe vende t tjera antare t BE ose jo.
Kryesisht ndr llojet m t krkuara n tregun
vendas, por edhe n at ndrkombtar jan sher-
ebela, agulija, rigoni, kamomili, lavandula, sh-
trmeni, trndafili i egr, valeriana, lulebasani, sh-
togu i zi, bari i blets, boronica, sanza, kokoeli,
lisna, dllinja e zez, koriandri, kopra e egr,
njmijfletshi /bishtamithi, mllaga.

Lepus europeus (Lepuri i egr) Meles meles (Baldosa)

DISA NGA LLOJET E GJITARVE N PARKUN KOMBTAR DIVJAK - KARAVASTA
Tringa melanoleuca (Qyrylyku kmbverdh)
Pelicanus crispus (Pelikani kacurrel)
8
MAJ 2014
JETO GJELBR
Placed on a wavy relief with fabu-
lous hills and valleys, with an area
of 2000 ha, Blinaja comprises an
"island" where thrive the life and
harmony between the most char-
acteristic wildlife and trees of Al-
banian space. Those who want
to see what they have dreamt
about the roe, deer and boar will
see them daily in the Blinaja man-
agement unit, in the heart of Kos-
ovo. This management unit lies
The transfer process of a part
of forests and pastures started
since 1996 by Albanian Gov-
ernment and supported by for-
eign institutions and organiza-
tions, such as the World Bank,
FAO, Sida, USAID, SNV, ILC
etc., is evaluated as a big and
important step toward strength-
ening of decentralized manage-
ment of these resources, in-
creasing the interest and par-
ticipation of local authorities and
community. Drafting of man-
agement plans is a good basis
for managing natural resourc-
The NGO FINCH will
organize the manifest of
World Migratory Bird
Day (WMBD) in Kosovo,
where the destination ini-
tially will be in Brezna
Lake and afterward in
Limth, ZapllunxeOpoje.
The theme of this day for
2014 is: Destination of
Flyways, Migratory Birds
and Tourism. Through
this theme, the WMBD
2014 will highlight the
relations between preser-
vation of migratory birds
and development of com-
munity and tourism and
Generation of employment
through improvement of chestnut
forest
Forests and pastures near rural ar-
eas in Kukescounty, are transferred
to LGUs property, or else 50% of
forest and pastures fund in this
county. Many families rely on in-
comes deriving from forest and its
byproducts. In many communes
Management plans, findings and proposals for the future
es in a sustainable way (espe-
cially in communal forestry).
This can become a realistic
objective, because:
a) The ownership rights on for-
ests are transferred to LGUs
by Government decision;
b) Their communities and as-
sociations have already their
management plans, as impor-
tant instruments for the duly
management of natural re-
sources;
c) Communities and their as-
sociations have taken part in
training programs for building
the required capacities;
d) Communities and their as-
sociations are placed in the core
of implementation of the
project as the most interested
and appropriate actors to
achieve and maintain the sus-
tainable management of natu-
ral resources in the high erod-
ed areas;
e) Inhabitants and associations
ensure benefits with impact for
their lives.
What is being proposed for the
future?
To be drafted more simplified
and understandable plans for all
the users;
Definition in the legal and reg-
ulatory framework for the
transfer of forest and pasture
areas to traditional users is an
instrument that obliges the man-
agement plans drafters (or re-
vision) to provide participatory
in all steps of management
plans drafting;
Increase of participation
through supporting the key is-
sues, such as the property right,
registration and legalization of
the user rights for the local com-
munities helps in increase of bio-
mass production, carbon se-
questration, incomes for the
owners and users, etc.;
Reorganization of CFPUAs,
Regional Federations and Nation-
al Federation, through democrat-
ic elections aiming at higher rep-
resentation of women and car-
rying out of economic activities
that generate incomes for their
members (improvement of the
current statute in horizontal and
vertical plane).
Further improvement of man-
agement plans, for strengthen-
ing them as management in-
strument for the communes
authorities and their associa-
tions. The required improve-
ments include: a) reflection of
new changes in ownership and
use; b) definition of forest and
pastures borders; c) inclusion
of costs and profits of planned
activities; d) drafting of annual
action plans as a necessary re-
quirement for effective imple-
mentation of management
plans.
National Federation of Com-
munal Forests and Pastures
"Blinaja" the ecosystem where
coexist the flora and fauna, the
biggest Albanian hunting reserves
Legalization of
property for
employment and
incomes
World Migratory Bird Day in Kosovo
in Kosovo's western lowland, 32
km in south-west of Prishtina, and
it rises 600-850 meters above sea
level, in a hilly region of hunting
grounds. According to destina-
tion, it is a hunting area with spe-
cial importance, established in
1955 with decision of relevant
bodies and it is reestablished in
2009 by decision of Minister of
Agriculture, Forests and Rural De-
velopment. Since 1936 do exist the
this asset is already considered as
family property that traditionally
is used to meet the needs of in-
habitants.
Already, in Kukes county 10 com-
munes have registered forests and
pastures at IPRO with a total area
of 31,888.7 ha. This has increased
the responsibility of the local pow-
er to develop this wealth, as for
their sustainable management and
for relationships to third parties for
use or rent, going to the use tradi-
tion by inhabitants with rules and
customs, but by using even new
methods and techniques, for in-
creasing incomes from well-man-
agement of family forest. An exam-
ple that worth it to be supported
and to be studied is in Malzi com-
mune of Kukescounty. This com-
mune has taken on its ownership
about 50% of the total forest and
pasture area, or else 7911.5 ha and
has registered this area at IPRO
Kukes. After this action, support-
ed by CNVP, the project Sustain-
able development of communal for-
estry - financed by Sida 2 - is made
possible identification of tradition-
al users in Petkaj village. The com-
mune has signed use contracts with
29 families, which represent 80% of
all families of the village
XHELAL SHUTI
first planning documents for this
management unit. In 1956 is draft-
ed the long term management plan
for 10 years for forests and fauna,
to go on further in 1974 with man-
agement plans and drafting of a
document "Study of development
and the complex program of for-
est management". Also, do exist
the management plans, drafted
during periods 1986-1996, 1996-
2006 and the management plan of
fauna 2008-2018. This manage-
ment unit is named according to
lime-tree (Tilia ssp.). Flora of this
management unit is represented
of a high number of native spe-
cies, as well as fauna. Vegetation
is flourishing and diverse as re-
sult of historic evolving process-
es and very appropriate geo-
graphical, climatic and geological
conditions
KEMAJLKADRIU
surveying of wild fauna
worldwide. For the WMBD
2014 campaign, destination
of Flyways will work as a
main example of how the
tourism can be developed
through migratory birds,
and thus it to become a tool
of sustainability for both
sides, that environmental
and socio-economic, bene-
fiting from wild fauna the lo-
cal communities and tour-
ists. Based on knowledge
and tracking carried out as
beginner or professional
throughout Kosovo, the
Association for Birds Pro-
tection FINCH propos-
es the place named Fusha
e Breznes (Breznas
Field), which is located in
Opojas plain and lies
around Brezna Lake (Dra-
gashi Commune), to be de-
clared as Protected Area!
This area is tracked and
explored for a long period
by the abovementioned
association and it has a
large surface where birds
build their nests and hatch
their eggs
NexhmedinRamadani
Kshilli Botues: R. Ndreu, N. ollaku, V. Tabaku, J. Male, B. Gashi, I. Zeka, B. Hoxha, A.Kacani
Kryeredaktor: Prof.Dr Vezir Muharremi Zv.kryeredaktor: Nijazi Idrizi, Ferdin Liaj
Redaksia: H.Kola, A.Lila, M.Shehi, Prof. Sherif Lushaj
Adresa: Bulevardi Zogu I, Godina e ZP, kati II, Tiran
Mobile: 068 40 75 975; e-mail: kontakt@fkpkk-shqiperi.org