...

sht Shqipria e tregon m shum nj kull malsore, se t gjitha

bulevardet e kryeqytetit - Indro Montaneli

Botim Periodik i Shoqats Atdhetare Dukagjini, Viti i XII i botimit, nr. 132, tetor 2014
Nr. Llog. UNIONBANK 510367047020112, Shkodr - Albania, Tel. 00355683191817, internet: www.shoqatadukagjini.com, Kryeredaktor: Lazr Kodra, mimi 30 lek / 1.5 euro

KUR T GJITH E KAN

GABIM,, ATHER T 2
GJITH KAN T DREJT!

Eva Vocajj - pedagoge

p g g dhe
kshilltare n qqeverin e
shtetit Kanadez 5

Shoqris ton i duhen njerz me vlera t larta morale, humane,

profesionale, t prgjegjshm e t a pr sfida n shrbim t
familjes, shoqris duke u shndrruar n model jo vetm pr komunite n ku punon e jeton, por dhe pr shoqrin n prgjithsi.
Kta individ me vlera, q me heshtje krijojn e rrisin personalite n,
kta familjar shembullor, bashkpunues e integrues duhet evi(SHPREHJE E URT KINEZE)
M`u desh t arra sesha deri n Kinn e largt pr t huazuar ket shprehje t kahershme kineze. dentuar, njohur, respektuar e vlersuar me forma e metoda ku indiAjo q na ndodh, ne shqiptarve, sht m shum e uditshme pr nga lloji se si ndodh, sesa nga befa- vidi t ndjehet mir e shoqria t gzohet, q n gjirin e saj gjnden
sia q sjell, pr vet fak n se, pr ne nuk prbn befasi asgj mbi kt tok. T msuar si mos m keq e do t gjnden vlera t domosdoshme pr ta shpn parpara.
prsa i prket vetprmbajtjes, ins k v deri n at mas, saq flak e barot i mbijn n t njj n xhep,
t bymyer deri n palc me urrejtje pandemike, t gatshm n do moment pr t`u vn kolon pr
nj, si dikur mo t, ende nuk po mundemi me pas edhe zra ndryshe, sepse turmat irrituar t marrin
prpara pa t kontrolluar aspak cer fikatn e arsyes. Editorian nga LAZR KODRA

IDENTITETI
NACIONAL
SHQIPTARR
6

Nik Gashaj*
Nj ndr faktort m me rndsi
t prcak mit t iden te t kombtar sht prdorimi i gjuhs amtare (private, publike dhe zyrtare)
dhe arsimimi nacional. Njohjet historike tregojn se themelimi i shkollave n trojet shqiptare u b gjat
mesjets me nismn e urdhrave
kishtar, sidomos t urdhrit dominikan. Nj ak vitet i k ll filloi s
pari n Ulqin rreth vi t 1258, n Kotorr m 1266, n Durrs m 1278,
n Shkodr m 1345 dhe n Tivar
nga gjysma e dyt e shekullit XIV.

GRUPI I
VEPRIMIT
LOKAL
BJESHKET E
NAMUNA NE
VALBONE

Muzika qytetare
qy
shkodrane 2014
N jetn e prditshme t qytetit t Shkodrs, knga popullore
shkodrane sht gjithmon e pranishme, si nj ushqim shpirtror
e frymzues, sepse knga dhe humori jan pjes e pandashme e
banorve t ktij qyteti.
Organizohen do vit koncerte, spektakle, sofra me kng dhe humor, por t gjitha n prformancat e tyre kan nj baz t vjetr
tradicionale q n kulturn shpirtrore njihet si ahengu shkodran.
Ahengu Shkodran gjithmon spontan, q n fillimet e j, kur
djem dhe burra t dashuruar pas muziks, zejtar, irak, por edhe
t shkolluar mblidheshin pas puns, krijonin, kompozonin, interpretonin kng q lindnin nga shpir i tyre prej ar s dhe q si nj
lajm i mir bheshin prnjher pron e kulturs s qyte t, duke
u interpretuar jo n skena madhshtore, por n oborre dasmash,
n ardaqe gzimesh familjare, e pse jo edhe n lokalet luksoze t
kohs.

Cilitdo lexues i mirfillt i letrsis shqipe ti ket buzqesh fa

pr me lexue poezit a prozen e
Mar n Cams e bekon ras n e
fillimit t njohjes me Korabin e
letrsis shqiptare. Gjat leximit t ksaj krijimtarije lexuesat
shquejn qart bashkpunimin e
ngusht t frymzimit...

Mundsoi Bo min:
GJERGJ LEQEJZA

11
+
cmyk

Martin Camajj
e letrsia shqipe

+
KNDVSHTRIM

nr. 132,, tetor 2014

KUR T GJITH E KAN GABIM,, ATHER

T GJITH KAN T DREJT!
(SHPREHJE E URT KINEZE)

editorial

nga LAZER KODRA

gjetur filin e zgjidhjes , jo vetm
n kto vite paamuri, por as
ndr disa shekuj me radh.

M`u desh t arra sesha deri

n Kinn e largt pr t huazuar
ket shprehje t kahershme kineze. Ajo q na ndodh, ne shqiptarve, sht m shum e uditshme pr nga lloji se si ndodh,
sesa nga befasia q sjell, pr
vet fak n se, pr ne nuk prbn befasi asgj mbi kt tok.
T msuar si mos m keq prsa
i prket vetprmbajtjes, ins kv deri n at mas, saq flak e
barot i mbijn n t njj n xhep,
t bymyer deri n palc me urrejtje pandemike, t gatshm n
do moment pr t`u vn kolon
pr nj, si dikur mo t, ende nuk
po mundemi me pas edhe zra
ndryshe, sepse turmat irrituar
t marrin prpara pa t kontrolluar aspak cer fikatn e
arsyes. O Serbi, `na br lmsh
edhe njher, ndrkoh q qindra lmsha i kemi ktu pa ua

QAJM T VOGLIN
E BJM T MADHIN!
Sa her q bie ala pr
ngjeshje me kurrizin e Evrops,
ne fillojm e qajm si t vegjl. Po ne nuk na don askush!
Po ne jemi t vegjl! Po ne na
u kan hngr t drejtat! Po
ne na kan coptuar! Po ne!
Po ne! E qindra po ne qarkojn mendjen ton n shkre m
e sipr. Aq kontradiktor jemi n
vetvete, saq menjher mjafton t dredhim monin e t
fillojm: Ne jemi evropian! Ne
jemi m t vjetrit n Evrop!
Ne jemi njisha! Ne kemi gjuhen
m t vjetr! Ne kemi flamurin
Kuq e Zi! Po kjo dreq Evrope
a ka ndonj gj m t mir se
ne? Ather far na shtyn t
shkojm drejt saj? E gjitha kjo (e
kam thn edhe m par) vjen
si rezultat i mossinkronizimit t
asaj q bjm me at q themi.
Dhun , t pakrahasueshme me
asknd, disponojm n qenien
ton prsa i prket a sis pr
t qar si t vegjl e pr t br
si t mdhenj. O Zot na ruaj nga
dliri i madhsh s dhe prulja
deri n puthakpuc ndaj Evrops, q pr ne prben nj

Engjll n al e nj Dreq n
mendje.
RREMBENI DART/SULUNI
TRIMA/HOQT GOZHDN/
DOLI VRIMA!
Shum vite m pare, rreth
vi t 93, Dritro Agolli iu drejtua
turmave me kt poezi katrvargjesh, por me pesh katrtonsh. Dhe e vrteta e ktyre
vargjeve nuk vonoi shum, q
t bhej realitet i hidhur asokohe. Turmat e kuptuan, por
von. Aq von saq kmbt
u digjnin nga prcllimi q i
kishin br toks s tyre. Asaj
toke, pr t cilen betoheshin e
perbetoheshin deri n nj lloj
dashurie-manier. Ato q ndodhn n Beograd, ishin pr t
thn: Ruajna Zot! Mnyra se
si u trajtua nga ana jon, ishte
pr t thn: Pse na vrave Zot!?
E po t degjonte Zo , do t prgjigjej:-Fitoren e vetme e kthyet
ju vet n humbje t meritueshme! (Pri turmat bre!) Kurr
nuk do ta kisha besuar, se t
gjith ne do ta bnim gjyqin
n at form sa qesharake aq
edhe shterparake, si u vertetua s fundmi, pa pasur asknd
prball, prve nj spine t
mbrthyer vetem e vetem n
nacinalizem q na furnizonte
baterit. Kush pa pak guxim
u detyrua t kalonte kufirin shqiptar pr t dhn intervist
mbi ngjarjen n nj gazet t
nj shte tjetr. Po kjo a sht

FLUTURIMI I SHQIPONJS
AUTOKTONE
SHQIPONJA ARBRORE, PASI
BRI NJ FLUTURIM RRETH E
RROTULL GADISHULLIT ILIRIK,
U NDAL TEK LUMI I LASHT ILIR
TUNA (DANUBI) DHE ME FUQIN DHE FRESKIN E ALPEVE
SHQIPTARE, U LSHUA ME VRIK
NGA QIELLI AUTOKTON, KUR PA
SE MIJRA AKAJ T STEPAVE
NGA KARPATET PO SULMONIN
NJ GRUSHT LUANSH ILIRO ARBROR.
PRLESHJA TITANIKE FILLOI! PASHA TOK E QIELL U
BN BASHK TOKA DHE QIELLI, SHQIPONJA DHE LUANT
AUTOKTON. AKAJT NGA
STEPAT U STEPN DHE BOTA E
HABITUR DHE E MAHNITUR PY-

ETI? SHT KJO FUQI HYJNORE

Q TREMBI PR VDEKJE GJER
N PALCN BARBARE MILIONA
AKAJ T ETUR PR GJAK DHE
TOKA ARBRORE.
SAKAQ, ZOTI ILIRO ARBROR BRI BASHK N NJ:
PIRRON, GJERGJ KASTRIOTIN,
ABDYL FRASHRIN, ISMAIL QEMALIN, ISA BOLETININ, ADEM
JASHARIN,TAULANT XHAKN,
LORIK CANN, ANDI LILN,
BEKIM BALN, ETRIT BERISHN DHE SHOKT E TYRE PR
T DSHMUAR FUQIN MITOLOGJIKE T AUTOKTONIS S
GADISHULLIT ILIRIK.
HAJRIZ SEJDIU,
PRISHTIN, TETOR 2014

dhun ndaj bashkatdhetarit

ton!? udia nuk mbaron ktu.
Media e shkruar dhe ajo elektronike zhyten pompat n pusin
e turbullt e furnizuan auditorin
per disa dit e jav rresht, her
me mllef, her me munges
arsyeje, her me urrejtje fondamentaliste e hera-hers duke
prsritur t njjtat gjera deri n
monotoni shkatrruese. Edhe
kjo udi qo e shkuar. Po kta
t spektakleve dhe emisioneve
mbi ar n `patn! Nuk krceve
bukur, por do t jap pes pik
pasi kishe mbshtjell flamurin
Kuq e Zi,- ky ishte vlersimi q
nj leshko i importuar nga prtej kufirit i bn nj i i n nj
emision-spektakel. Dhe keshtu,
pafundsisht ndr ekranet tona,
ar n e mbysin idiotsi t lla
pr disa dit me radh.
A MUD TA TRHEQIN
KONTINENTIN?
Ne e kemi flamurin, sa m t
bukur s`ka. Kng pr t kemi
m teper se Evropa e Amerika
t marra s bashku. Flamuri yn
sht i vler dhe i dlir dhe plot
simbolik. Por duhet ta dim se
gjra t lla nuk hidhen n treg
do dit. Ato ruhen n ekuivalenc t vlers q kan. Mos ta
hedhim shpesh n treg, sepse
vetm e zhvlersojm dhe e zhburrnojm. Nuk sht formuar
leht si i ll e nuk duhet t prdoret edhe pr qeleshe qerosi.
M n fund t fundit, gjrat

rrodhn si rrodhn. Ne humbn

shum. I bm gjyqin Evrops,
UEFA-s, i sham nga nna dhe
motra edhe Evropn edhe Pla nin. Ky ishte ras m i mir pr
t shfryr mllefin an -evropiant, q nuk jan t pakt n
kt vend, gjoja se tashm kemi
arsye! Po cila sht zgjidhja n
dilemn: Duhet t`u ngjasojm
ne evropianve, apo duhet t reformojn ne Evropn? Mos harroni, ktu tek ne, ka nj kavo
shum t vjetruar q gjithnj
prpiqet t`a trheq kon nen n
n kahen e kundrt. Ky rast ishte
preteks , nesr do t prpiqen
ta trumbetojn si shkak, e pasnesr nj dreq e di ! Duhet t
jemi t vetdijshm se, prve
flamurit kemi edhe gjra t
tjera. Nuk mund t jemi evropian, nuk mund t jemi ar st,
nuk mund t jemi t fuqishm,
nuk mund t ecim prpara e te
tjera vetm pr fak n se kemi
flamurin Kuq e Zi! Kush e tund
dhe e shpalos At fare leht, aq
ka edhe vlershmin n thelb, pr
vlern e j. Kur t gjith e kan
gabim, ather t gjith kan
t drejt!. Kjo shprehje kineze,
pr mua, sht e vetmja prligjje pr mnyrn se si reaguam
ne. N fund t fundit, ndoshta,
edhe nj njeri i vetm mund t
ket t drejt.

+
OPINION

nr. 132,, tetor 2014

Martin Camaj e letrsia shqipe

Cilitdo lexues i mirfillt i letrsis

shqipe ti ket buzqesh fa pr me
lexue poezit a prozen e Mar n Cams
e bekon ras n e fillimit t njohjes me
Korabin e letrsis shqiptare. Gjat
leximit t ksaj krijimtarije lexuesat shquejn qart bashkpunimin e
ngusht t frymzimit e t kri ks aq
t zotnueme prej autorit sa n kristalizimin e shkrimeve t ja nuk mund t
vrehet as pikla ma e padukshme mbi
at kristal t dlirt si rrexja e diellit.
N saj t k j bashkpunimit, Marn Camaj i prket a j numri shum
t vogl t shkrimtarve botnor qe
nuk u shkon fare prshtat thanja e
famshme: Edhe Homeri flen! Flatrat qe e uen ket synim n kulmin
e qllimit qen talen i jashtzakonshm n dobi t mrekullueshme n
krijimtari e prirja po aq e fuqishme
n hulum min e vlerave gjuhsore n
prshtatshmni t plot me kerkesat
e talen t q ngulmon majet ma t
nalta t prsosmnis letrare. Duke
e dit se instrumen ma i domosdoshm i shkrimtarit asht gjuha e
przgjodhi shqipen shkrimeve t veta
si przgjedh virtuozi instrumen n
muzikor pr me rregjistrue veprat ma
madhore t muziks. Kjo przgjedhje u jep shkas pyetjeve: Cilat jan t
metat e gegnishtes q e Jus fikuen
nxjerren e saj jasht ligjit?!
Cilat jan vlerat e eprsis s Standardit ndaj gegnishtes?!
Si mundet me u konsiderue letrare
shqipja e prdorimit t sotm kur thesari i pa skajshem gjuhsor si paskajorja e kur t gjitha kryeveprat e letrsis
shqipe jan t shkrueme n gegnisht
prfshi edhe prkthimet e veprave
ma madhore t letrsis botnore si
Komedia Hyjnore, Iljada e Odiseja
e shum t tjera. E si do t mund t arriheshin kto lartsi ar s ke pa shqipen ma t prkryeme? E kush nuk e
njeh defii n e bujshm q psoi sterprkthimi i Iljads n t ashtuquejtnen shqipe standarde?! Heshtja ndaj
ktyne pyetjeve a nuk asht pellgu
ma i thell i turpit ku kundrshtart e
vlerave t gjuhs shqipe dhunimi i t
cilave i ban me qen vetm shtetas
Shqipnije pa nji pikl sedr pranojn
me u zhyt n at pellg turpi se me iu
prgjegj ktyne pyetjeve. Nse talen n e krahasojm me nji fabrik t
mrekullueshme randsia kryesore qndron n gjetjen e lands q e nderon
prodhimin e asaj fabrike. N ras n
ton landa asht pasunia gjuhsore
e talen shndrruesi i ksaj lande
n art. Kt t vrtet na thekson
dukshem edhe vet Mar n Camaj
n romanin e j perl Rrathet ku
thot: Vetm talen nuk mundet
me t ba shkrimtar. E ka t drejt.

Intelektual mundesh me qen edhe

pa qen shkrimtar, por shkrimtar nuk
mundesh me u ba kurrsesi pa qen
intelektual. E jo ai p intelektuali q
disa e kujtojn sinonim me i dijshm,
por ai intelektual, intelek n e t cilit
e prbajn virty e kultura. Ky intelektual i frymzoi Sokra t thanjn: Pa
nji shpirt t madh nuk mudesh me ba
vepra t mdha. E n vepren e Marn Cams prve mjeshtrit t madh
t evolucionit ma t dukshem gjuhsor
t shqipes shohim edhe shpir n qe
prkon prsosmnisht me ar n e j.
N romanin Ratht qe asht modeli ma shembullor i prozs shqipe e
prshkruen komunizmin shqiptar pa
e prmend fare alen komunizm
e quen vetm Sistem si t donte
me na than se ala komunizm nuk
meriton me egzistue. Synimet e talenteve te ja jan me kontribue sa ma
dobishm n ngritjen e nivelit ar s k
t shqiptarve. Ai beson se numrin t
lexuesave shqiptar q komunizmi
nuk kishte arrit ende me ua helmas shijen e ardhmja do tu shtonte
dukshm lexuesa t prega tun pr
veprat e veta. Ngase fundi i komunizmit mendonte ai do te merrte me
vehte edhe mikrobet an art. E vetmja gja q nuk kishte si me e marr
me mend ishte pandryshushmnia e
kushdi derikurshme e shijes s gatueme me brumin e krundeve t propagands komuniste si i nevoitej rrealizmit socialist. Psedoar i prodhuem
nga kjo rrym e cila ngrihej si perde
e hekurt midis popullit e ar t sepse
komunizmi i friksohej ar t si ma t
rrezikshmve anmiq t j. Si e ka frig
edhe sot e ksaj dite ar n e Marn Cams ngase mundet me e ngrit
nivelin e lexuesave shqiptar aty ku
ti brak s me neveri zhgarravinat e
pseodoar t komunist e neokomunist
shqiptar, i cili moderimin e j fare t
vockl mundohet me na servir si nji
ndryshim tepr t madh. Por ata qe
nuk e gell sin dot kt lloj gnjeshtre i akuzojn rand gjymtuesat e shijeve t tyne sepse komunizmi ia ngji
pseodoar t art ashtu si ,mund ti
ngjitet nji vajze t shmtueme Bukurije. E pr me ia sh j popullit sa ma
n gjak e quej : Art pr popull q
mund ta shijonin Masat e gjra popullore Ndrsa ar t t vrtet i vuri
e keta prudnuese si Art borgjez,
dekadent rrevizionist e dreqi e merr
vesh sa ksi e ketash. Kjo gjendje
kulturore u ba impera vi kadegorik
i nevojs ma t domosdoshme me e
mbush at shterbsi me letrsin e
madhe t gjysms s dyt t shekullit
njizet si vazhdimsi cilsore t gjysms
s par t a j shekull e me nji rritje
t shklqyeshme t nivelit gjuhsor.
+

Dikush pr mos me ua prish disave

e cilson Mar n Camn si Shkrimtari
ma i madh i mrgimit, por si ata q
mundohen me e nda letrsin shqipe
dysh n t asshtuquejtun letrsi e
realizmit socialist dhe n letrsi t
mrgimtarve letrsi shqipe quhet ajo
q shkruejn shqiptart e kudondollun. Para se t jap kt konsiderat
duhet t dij se Mar n Camaj e ka
vendlindjen n Temal t Shkodres. Dikush e konsideron avantazh demokrak qo edhe prmendjen e Mar n
Cams. Un them se merita nuk jepet
grimca grimca se ashtu grimcohet
merita e merita e grimcueme ndihet
ma e fyeme se mos me u marr fare
me te. Zbutja qe nuk ia heq padrejtsis rrokjen e par quhet ironike.
E ironia asht ofendimi ma i neveritshm. E kjo ironi drejtohet kah ai
shkrimtar q me ar n e j synon me
edukue popull pr art e jo me ba Art
pr popull si e quente komunizmi
pseodoar n. E kt synim drejtuesat
e sotm t kulturs shqiptare e konsiderojn si asht n t vrtet zhduks i pseodoar t. Ndokush mundet
me m than: Mar n Camaj u vlersue
me tullin Nderi i Kombit E un u
pyes: Sa prkon ky tull me vlersimin real qe i baht veprs s Mar n
Cams?! N heshtjen e atyne q bajn
sikur e nderojn Mar n Camn asht
edhe vet profesora i universite t
Luigj Gurakuqi e kjo u pa fare qart
n kumtesat e referatet e mbajtun n
prkuj moren e k j autor, ku secili
kumtesmbajts elozhoi kontribu n i
j t jashtzakonshm n gjuhsin shqiptare e me aq epitete sa me t than
mendja memzi kishin prit me shkrue
shqipen e prdorun n shkrimet e ja
e megjithket u vu re nji kujdes i stertepruem n rrespek min e normave
t shqipes s prdorimit t sotm. Kur
iu dha ala auditorit un bana kto
pyetje: Pse nuk shkroi Mar n Camaj
n shqipen e prdorimit t sotm?
Me q qenka gjuhtari i a j nivel ku e
theksuet ju, pse nuk shkrueni edhe ju
n shqipen e j? Pas nji pritje t tejzgjatun q la me kuptue mungesen e
prgjegjeve u detyrova me e ndrpre
at pritje q do te ishte e pa fund. Kur
po dilnim nga salla nji i pa njohun m
foli disi dhimbshem: Mar n Camaj
asht demeku i nderimit t tyne. E ky
demek mund t konsiderohet privilegj n krahasim me rrefuzimin q
i bahet nga secili drejtues i medjes
elektronike me i kushtue qo edhe
vetm nji erek ore vlerave t kijimtaris s j. Te njjt penges ndesh
edhe n medjen e shkrueme. Me t
ba me besue se ky qndrim ka me
qen trashigimia ma e gjat e shqiptarve. Tue u mundue me u fajsue

me t vetmin jus fikim bajat me mos

prdorimin e ksaj shqipe zyrtare q
sipas tyne do ta bante t kuptueshm
nga t gjith shqiptart kur shqipja e
j asht ma e kuptueshmja nga do
lexues i nivelit t dej pr leximin e
atyne shkrimeve. Fjalt e ja m kujtuen kumtesen e mbajtun nga krye
gjuhtari jon Eqerem abej n kongresin komunistogjuhsor t 1972. Ajo
kumtes pr kedo q din me e lexue
tregon se firma e abejt n at vendim an shkencor t a j kongres e
vuni kerecnimi. Nse nuk do t ishte
kshtu Mar n Camaj si gjuhtar e si
autor i grama ks ma t prparueme
t shqipes nuk do t pranonte kurrn
e kurrs me iu kundrvu argumentave shkencor t Eqerem abejt. Por
urrejtsat t thesarit t gjuhs shqipe
shklqimi i t cilit u vret syt e prdorin firmn e imponueme t abejt si
jus fikim drejtsije i a j vendim dhe e
shtremnojn n mnyrn ma djallzore
kumtesen sfid tue i mbulue me terrin ma t dendun t inforimimit alt
e kriyegjuhtarit Standardizimin e nji
gjuhe mbeshtet kryesisht n letrsin ma t zhvilluar t nji vendi si ndolli
me Toskann e Dantes e t tjerve
shkrimtar t asaj krahine. Ose standardizimin e vendos poli ka.
Kto al t Eqerem abejt jan
t ngjashme me ato t guximit t
Galileut, megjithkte abej nuk
mundi me ia flijue jetn alve : E
pur si muove. Tash nn moton e s
kaluemes Komunistat nuk dorzohen n vjetorin e 2010 kur nji grup
gjuhtarsh po ndrmerrte nismen
pr pasunimin e shqipes standarde,
friga i nji njisimit shkencor t gjuhs
shqipe bani me ra n ujdij 40 t prmendun n letrsi, histori e n fusha
tjera u ban barrikad mbrojtse t
standardit pa e jus fikue at mbrojtje spaku as me ato gnjeshtra q
do ti ngllonin disi t gll tshme ma
injorantave. Kjo deklarat t nxit me
pyet: Si ka mundsi t jesh edhe intelektual edhe mohues i vlerave t
arsye mit q jan e vetmja baz e
intelek t?! Ne munden me na sh j n
Europ edhe pa ia shrue vehtes kto
mikrobe kaq t damshme, por kshtu
ne hym vetm gjeografikisht e jo kulturalisht, bahemi njoll n mozaikun
e qytetnimit. Pjes e meritueme e
qytetnimit europjan mund t bahemi
kur n pjedestalin e kulturs Europiane t vem veprat e Mar n Cams e
t paraardhsave t j q e meritojn
vendin n at pjedestal.
Prga t nga Gjok Vata,
Krenaria e qyte t t Shkodrs

+
PORTRET

U nda nga jeta Mark Kapaj

Lindur n fsha n Toplan, n nj familje t
mkmbur ekonomikisht, puntore, e ndershme dhe mikpritse, me 17.03.1935 . E filloi jetn dhe veprimtarin e j shoqrore,
private dhe familjare n nj periudh t
vsh r q kalonte vendi, prga tja e vendit
pr Lu n II Botrore. N nj fshat malor krejtsisht t izoluar, pa asnj lloj infrastrukture
dhe nj popullsi trsisht analfabete si n
mbar Shqiprin.

Marku u rrit dhe u edukua n mjedisin e j

familjar, n gjirin e nj familje t madhe patriarkale, me shum fmije, q merreshin me
bujqsi dhe blegtori. U edukua me ndjenjn
dhe respek n pr punn, njerzit, familjen
dhe shoqrin. Dalngadal tek Marku u formua nj personalitet, nj njeri me prirje prparimtar q ndrronte t punonte pr nj
jet me t kulturuar, me t ditur, m t pasur
e t begat. Periudha e fmijris dhe e rinis s Markut, ishte nj periudh e vsh r
tranzicioni: fundi i mbretris s Zogut, lu a
Nacional lirimtare dhe ajo Botrore. lirimi i
vendit e vsh rsit n vitet e pas lirimit, q
direkt ndikuan edhe n mos arsimimin e plot
t Markut edhe pse tregonte prirje pr t
nxnit, inteligjenc e nj mendje t mpreht.
Marku u rrit nj burr i mir i Toplans,
Shoshit e t Dukagjinit, me punn e j dhe t
familjes, zri e emri i j u njohn jo vetm n
Toplan, por n gjith Dukagjinin edhe m
larg. Mark Kapaj ishte nj njeri i ndershm,
me moral dhe vullnet t madh, bujar, fisnik,
mikprits. Ishte i pashm e me nj trup mesatar, i qeshur dhe shum i komunikueshm
, me nj gjuh t pastr dhe t pasur me t
gjith dhe do koh. Mark Kapaj ishte nj
organizator dhe drejtues i mir. Si n koopera v bujqsore ashtu n organet e pushte t. Ishte i afrt me njerzit, dgjonte dhe
respektonte mendimet e tyre, kishte a si

t mira organiza ve dhe ishte i papajtueshm

me vendimet dhe veprimet q binin ndesh
me interesat e popullit dhe mirqenien e j.
Ai ishte nj demokrat i lindur n pun dhe
n jet. Edhe ather kur kundrsh a ishte
dnuar rrept. Marku me guxim dhe me argument bindse dnonte shkur min e oborrit dhe tufzimin. Ai ishte i vetmi n Dukagjin
q doli haptas dhe u ballafaqua gjer n
qendr pr mos heqjen e derrave nga oborri
koopera vist. Kjo inicia v idiote e dal nga
komunist t paprgjegjshm, nuk u zbatua

asnjher n Shosh, e kjo merit trsisht

e Mark Kaps. Marku si Kryetar i Kshillit t
Bashkuar, n Koopera vn e Shoshit u dallua
si drejtues i drejt dhe i pakorruptuar, njeri
q zbatonte ligjin pr t gjith. Ishte tolerant,
bashkpuntor, jo hakmarrs dhe nj bashkpunues me ins tucionet e tjera si Arsimi,
Shndetsia, Treg e te tjera, pr mbarvajtjen e punve e prmirsimin e shrbimit
ndaj popullit. Marku ishte me nj vullnet q

DOLI NUMRI
UMRI NNT
NN I
REVISTS MALSIA
Doli nga bo mi numri 9 i revists pr kultur, shkenc
dhe shtje shoqrore Malsia n Podgoric, Mali i Zi, me
nj prmbajtje t pasur t punimeve shkencore dhe ar kujve studimor nga mbar hapsira shqiptare dhe m gjer.
N kt numr kan bashkpunuar studiues nga Shqipria,
Kosova, Maqedonia, Kroacia, Bullgaria, Italia dhe Mali i Zi.
N rubrikn kultur punimet e veta i kan prezantuar
21 autor: Akademik Aleksandr S peviq Shqiptart pr
Arbresht e Zars; Akademik Gjovalin Shkurtaj Jup Kastra ,
ky bir i madh i Shkodrs (1924-2003); Prof dr. Ma eo Mandala Revista Hylli i drits dhe Arbresht; Prof. Dr. Anton
Nik Berisha Jerina ase Mbretnesha e luleve-nj kryevepr
poe ke e Fishts; Prof. Dr. Valter Memisha Ma eo Mandala pr leksikografin n mjedisin arbresh t Sicilis; Prof.
Dr. Shaban Sinani Mo vi i krijuesit t rruzullimit, prej P. Bogdanit e N. Kets tek Pjetr Zarishi e At Gjergj Fishta; Prof.
Dr. Shpresa Hoxha Gjuha Shqipe n qendrat tona televizive;
Prof. Dr. Zeqirja Neziri Procesi i globalizmit dhe studimet
historike letrare shqiptare; Prof. dr. Josif Mita Mbrritje t
veanta dhe t rndsishme t gjuhtarve Mazin & Savoia;
Prof. Dr. Fatbardha Hoxha Afirmimi i iden te t etnokulturor
dhe kombtar t shqiptarve; Prof. as. Muharrem Jakupi
Romani Kronik n Gur; Prof. as. Dr. Mimoza Priku Gjuha
shqipe dhe sfidat e saj prball mul linguizimit; Dr. Griselda
Doka Realite jetsor n poezin e Ali Podrimjes; Dr. Zamira Shkreli Faza t prvetsimit t leksikut nga t vegjlit;
Mustafa Spahiu Kur kjason qumsh i kulluar i fmijris;
Ma. Gabriela Minkova Autori anonim ka vrar protagonisten
e veprs s j. Protagonistja jo anonime ka vrar krijuesin e
saj; Mr. Ragip Gjoshi Shkolla e Stubs fillimi i arsimit shqip
n Kosov; Ma. Luljeta Dushi Fjalori Italisht-Shqip- I Luca da
Monte Giove(Dorshkrimi i vi t 1848. ); Mr. Majlinda Bushaj-Mr. Marjan Lulgjuraj Prof. David Luka-personalitet i shquar
i gjuhs shqiptare; Hilmi H. Kryeziu Mustafa Spahiu, burim i

t habite, punn e kryente me devotshmri

e prkush m, punonte me orare e pa orare,
lvizte me kmb nga nj fshat n tjetrin, nga
shkolla n shkoll, n qendrat shndetsore.
Koordinonte veprimet mes tyre, udhzonte,
por dgjonte edhe hallet e problemet e tyre,
pr nj shrbim sa m afr popullit e sa m
t kualifikuar e shkencor. Edhe vet Marku
nuk resh s punuari pr ngritjen arsimore,
kulturore dhe organiza ve. Vazhdoi pa ndrprerje shkolln e shkollimin, q pr arsye
objek ve se kishte realizuar n rini, me vullnet dhe pun e arri n vitet 1980 me prfundimin e shkolls s mesme. Marku ishte
nj shok i mir, i dashur, i shoqrueshm,
ale pak e pun shum. Fliste ngadal e qart, dgjonte secilin me vmendje e vlersonte mendimin e secilit. ishte njeri i qe it,
i kompromiseve dhe i mirkup mit. Kishte
si pasion gjue n, pr kt shfrytzonte do
koh t lir q kishte, n do koh t dits
e periudh t vi t. Zagart, qent e gjahut
t j ishin br n qendr t koopera vs si
pjes e pandar e jets s j. Ktu, t gjith
interesoheshin pr t`i ushqyer e mbajtur. do
gjah i kapur, lepur, thllz ishin ushqim pr
gjith komunite n e Ndrejajve, ku bashkjetesa e puna ktu kishte sjell msues, mjek,
agronom e te tjer, q t gjith punonin e jetonin si nj familje dhe Marku ishte pjes e
k j komunite me gjith qenien e j fizike,
mendore e organiza ve. Marku si drejtues i
pushte t vendor pr shum vite, me punn
dhe prpjekjet e j ngri n zona disa shkolla
t reja, qendra shndetsore e qendra trege n shrbim t popullit. Drgoi pr studime n shkolla t mesme e universitete me
dhjetra djem e vajza nga Shoshi e Toplana, e
insistonte me ngulm pran organeve eprore
pr rritjen e numrit t bursave e t drejtave
t studimit pr zonn. Asnjher ky njeri
nuk krkoj ndonj privilegj pr veten apo

pashtershm mirsie....
N rubrikn nga historia jan prezantuar
tri studime shkencore: Prof. dr. Emine Bakalli
Revolucioni Kombtar Shqiptar: Reflek me
pr lvizjen e armatosur kombtare pr autonomin e Shqipris t vi t 1912; Prof. Dr.
Lush Culaj Vrasja e Luigj Palajt sipas burimeve malazeze t vi t 1913; Prof. Neki Babamusta ameria, problem ndrkombtar q
krkon zgjidhje.
Nj rubrikn shtje shoqrore jan
botuar ar kujt shkruar nga: Dr. Ermira Babamusta Dita Botrore Humanitare: Homazh
n prkuj m t masakrave n Kosov; Prof.
dr. Kaloyan Metodiev Gjenerata e vi t 1968:
nga rebelimi i t rinjve deri n poli k; Mr.
Danja Sinanaj Kisha dhe eutanazia-nj konflikt modern; Nora Kalaja, Kongresi Amerikan
nderon Ermira Babamusten Gruaja Humanitare Ndrkombtare.
Ky mumer mbyllet me recensione ose
shqyr me pr disa bo me aktuale t autorve nga Shqipria, Kosova, Kroacia dhe
Mali i Zi, trajtuar nga Prof. dr. Sim Dobreci,
Prof. dr. Halil Halimi, Prof. dr. Fiorella De Rosa,
Dr. Vilma Proko, Dr. Kastriot Marku, Dr. Albana
Aliu, Mr. Marash Dukaj, Mr. Sheremet Krasniqi
dhe publicis Sokol Demaku.
Redaksin e revists e prbjn nj numr
i njohur i intelektualsh nga rajonet e ndryshme shqiptare dhe me gjer ballkanike: Ruzhdi Ushaku, Gjovalin Shkurtaj, Shpresa Hoxha, Zeqirja Neziri, Zef Mirdita, Rusana Bejleri,
Emil Lafe, Emine Bakalli, Riza Rexha, Tomor
Osmani, David Kalaj, Begzad Baliu.
Kryeredaktori i revists sht Nik Gashaj.
(e-mail:malesia@t-com.me)

nr. 132,, tetor 2014

familjen e j. Marku ishte nj bashkshort i

shklqyer, me Dranden kaloj nj jet t tre
bashkshortor te shklqyer mbi besimin reciprok, dashurin dhe mirkup min. Ai ishte
nj baba shembullor, i dashur, i qeshur, i preokupuar pr mirrritjen dhe edukimin e tyre
edhe pse vete jetonte e punonte shum or
larg familjes. N martesn me Dranden ata
patn 8 fmij, 4 djem dhe 4 vajza q sot t
rritur t gjith me familjet e tyre jetojn n
Shqipri e jasht saj. Vitet e fundit t jets,
Marku pa disa fatkeqsi njra pas tjetrs,
vdekja e nuses s djalit n Belgjik, vdekja
e djalit t nipit n Itali edhe ajo qe e rendoj
shum ishte vdekja e djalit t madh, Gjinit,
n moshe te re duke ln gruan me dy fmij. Kto humbje e mrziten tej mase dhe kjo
mrzi e shoqroi at gjer n astet e fundit
t jets s j.
Mark Kapaj vdiq me 03. 10. 2014, n
moshn 79 vjeare, por para kohe pr
familjen dhe ne shokve e miqve t j.
Vdekja e Markut ishte nj humbje e madhe
pr Dranden, bashkshorten, pr fmijt dhe
t gjith t afrmit, por vdekja e Markut ishte
humbje e madhe edhe pr Toplanen, Shoshin
dhe mbar Dukagjinin, por ishte humbje pr
shokt dhe t gjith ata q punuan dhe jetuan me Mark Kapen, se humbm nj njeri t
urt, t dashur, goj mbl , i shoqrueshm
dhe komunikues me t gjith. Humbm nj
njeri q nuk mbante inate, nuk bnte padrejtsi, nuk ishte hakmarrs, por mbi t gjitha
kishte bashkpunimin, mirkup min, besn,
burrnin dhe besimin reciprok. T gjith
humbm nj njeri t mrekullueshm.
Shpir i j pusho n paqe. Familjen e t
afrmit zo i forco e i ruajt. Edhe shokt
e miqt do ta kujtojn gjithmon si nj shok
shum t mir dhe t sinqert. Ishte pr
paqen, paqe e drit past edhe n botn e
prtejme.
Zef Fusha,
Gjon Shtegu,
Gjergj Prela,
Ndoc Selimi
e Zef Nika

+
PORTRET

nr. 132,, tetor 2014

Eva Vocaj - pedagoge dhe kshilltare n

qeverin e shtetit Kanadez

Shoqris ton i duhen

njerz me vlera t larta morale, humane, profesionale,
t prgjegjshm e t a pr
sfida n shrbim t familjes,
shoqris duke u shndrruar n
model jo vetm pr komunite n
ku punon e jeton, por dhe pr
shoqrin n prgjithsi. Kta
individ me vlera, q me heshtje
krijojn e rrisin personalite n,
kta familjar shembullor,
bashkpunues e integrues
duhet evidentuar, njohur, respektuar e vlersuar me forma
e metoda ku individi t ndjehet
mir e shoqria t gzohet, q
n gjirin e saj gjnden e do t
gjnden vlera t domosdoshme
pr ta shpn parpara.
Komunite yn, edhe pse i
shprndar n shtete e kon nente t bots kto vite tranzicioni, ka pse t krenohet dhe me
k t krenohet. Bijt dhe bijat
me gjak e prejardhje dukagjinas jo vetm brenda atdheut,
por edhe jasht j, po dallohen si siprmarrs biznesi, po
shklqejn n auditor, podiume skenash dhe ekranesh, n
poli k e diplomaci, n sport,
e t tjera. Pra, ka shum e n
do fush, jan konkurues, dhe
na nderojn n fuushat ku ata
operojne. Por, tashm sht e
nevojshme q ne njohim, por
dhe t punojm q edhe ata t
njohin njri-tjetrin.
Kt radh do t ndalemi t
shkruajm mbresat q na la
n nj takim znj. Eva Vocaj, me
nnshtetsi kanadeze. Sapo
t lexoni q Eva sht e bija e
Gjergj Vocaj, ndonj do t thot:
- Ska si t ndodh ndryshe,
se familja e Vocajve sht nj
dinas vlerash, q n do brez
vjen duke u rritur n do aspekt. Por jo, Eva, edhe pse lindur e rritur n Tiran, edhe pse
kishte mundsi t sistemohej n
profesionin e saj, krkoi t rris
a sist e saj profesionale edhe
pse vsh rsit e prgjegjsit
e dinte se ishin t mdha. Eva
sht nj njeri i qet, mja e qeshur, me nj t folur shkodrane
t mbl, prhumbte n mendime teksa fliste pr rrugn e saj
t gjat.
- Kam mbaruar shkolln e
lart pr Gjuh t Huaja, dega
Frengjisht n Tiran dhe kam
punuar si pedagoge n kt
deg pr disa vite. Ndryshimet
q filluan t ndodhin me reformat n arsim krkonin kurrikula
t reja dhe e kisha t domosdoshme t vazhdoja kualifikimin
m jasht shte t. Kam aplikuar
mbas shum mundimesh, doku-

mentash, radhesh n ambasada

se n ato vite ishte e vsh r
pr t marr viz. Mu aprovua
n vi n 1999 krkesa pr t
studiuar dy vite pr master n
Kanada. Mbarova Masterin dhe
m pas, ndoqa pr katr vjet t
tjera Doktoraturn. Studimi im
sht prqndruar n njohjen
teorike t gjuhs shqipe, sepse
atje njihet pak dhe dshira ime
ishte t kontribuoja n njohjen
edhe atje t gjuhs ton amtare.
Tani un jam petagoge e ksaj
gjuhe n Universite n IkebekuMontreal. Jam e ak vizuar edhe si Kshilltare
n Ministrin e Emigracionit dhe te Integrimit
t qeveris Kanadeze.
Puna atje sht me
ngarkes t lart, por ajo e
prballon me prkush m
dhe
profesionalizm.
Ndrkoh q puna sht
njra an, ana tjetr,
madje m e rndsishmja
n jet sht familja. Pr
familjen e saj Eva flet
e lumtur dhe me argumente e al t zgjedhura si bashkshorte dhe
nn e prkushtuar.
- Me bashkshor n
m Nikolan, jam njohur
gjat studimeve. Ai sht
francez me origjin, por
lindur e rritur n Kanada.
Babai i j ka ushtruar profesionin e kineas t dhe sht i dalluar n punn e j, kurse nna e j
n radio televizionin shtetror.
Ndrkoh q gjyshi i Nikolas, ka
qen ndr krkuesit dhe eksploruesit e njohur francez t floririt
n shum vende t bots. Jan
njerz t dashur, me kultur t
gjer dhe t respektuar. Kam
vajzn Silvi dhe djalin Mateus, q
msojn shum mir n shkoll:
vajza n klasn e shtat dhe djali
n t tretn. Flasin rrjedhshm
gjuhn me dhe e shkruajn bukur at. Bashkshor im i nxit
t msojn gjuhn shqipe, por
edhe ai vet e flet dhe krkon
ta prvetsoj sa m mir kt
gjuh.
Ndr mi i nj jete t re, n
nj vend t panjohur m par,
ku nuk ka t afrm apo familjar
t saj nuk ka qn e leht. Natyrisht q mnyrat e sjelljes, kultura, mnyra e jetess, e t ushqyerit, t veshurit e plot gjra t
tjera n jet ishin t ndryshme
nga ato t vendit t vet. Por,
Eva t flet edhe pr integrimin
e saj n jetn akademike n
pun, por dhe n mnyrn e
bashkpunimit dhe mardhniet
me mjediset shoqrore e famil-

jare.
- Po sigurisht ndjehem e
barabart n do aspekt me koleget q jan dhe me karrier
m te gjat se un aty. Kam
mardhnie shum t mira me
studentt e mi, duke aplikuar
forma e metoda t larmishme
bashkpunimi, n interest t
rritjes s cilsis s puns n
drej min shkencor e pedagogjik. N Universite n ku un
punoj ka pak shqiptar studente dhe jemi tre koleg pedagog
nga Shqipria. Takohemi shpesh

dhe kalojm ndonj pjes nga

koha e lir. Edhe bashkshor n
m Nikolan e kam prezantuar
me patriotet e mi dhe i bn
prshtypje q ne shqiptart
jemi t lidhur me njri-tjetrin,
respektojm dhe na merr malli
pr njri-tjetrin, ve keto q
jan t trashguara tek ne n
breza, ku n vende ndoshta
m t zhvilluara kjo cilsi sht
m e parndsishme. Pra, sit
thuash, jam integruar dhe kam
ndryshuar gradualisht duke ruajtur me fana zm vlerat dhe t
mirat q i kam marr nga familja
ime n Shqipri.
Edhe pr natyrn, Eva flet
pr ato cilsi dhe ndryshime
me natyrn shqiptare me
florn dhe faunn q aq shum
i vlerson.
- Ndryshon klima e Kanadas
me klimn e vendit ton. Flora
dhe fauna atje jan m pak t
larmishme. Ndryshon shum me
natyrn ton mesdhetare dhe
meqnse m mungon mundohem t modifikoj, jap gjallri
ambjen t prreth shtpis me.
Un banoj n shtpi private,
sigurisht t qet dhe me do
komoditet t nevojshm. M
+

plqen gjelbrimi, pemt lulet

e do gj q n Shqipri jan t
shumllojta dhe gjenden kudo.
Atje prpiqem edhe pse nuk
sht e leht, t krijoj variante
dh larmi me ato mundsi q
t jep klima, prseri mbetem jo
fort e knaqur, por kjo nuk varet
nga un, pr at far krkoj.
Por, megjithese e vendosur me pun dhe me jetes,
megjithse ka krijuar nj familje
model, atje larg n Kanada, lidhjen me vendin e saj nuk e ka
shkputur asnjher. Lidhjen

me Shqiprin, me familjen Eva

i ka t vazhduara, t do forme
dhe me dshir shum t madhe.
- Ktu kam nj pjes t jets
me, kam prindrit e mi t
dashur, t afrmit, miq e koleg,
t cilt m mungojn atje ku
un jetoj e punoj. Lidhjet me
vendin m i kam t do forme
prmes bisedash me kto mjetet
bashkkohore, informacione me
an t interne t, e t tjera. Por
boshllku im mbushet kur un vi
do vit me pushime, me familjen
me t vogl nga Kanadaja dhe
bashkohem me familjen me
t madhe ktu: me prindrit,
vllain, me xhaxhallart, me
kushrinjt e kushrirat e mia
dhe vrtet jemi familje e madhe q e duam e na merr malli
pr njri-tjetrin. Kur vij ktu,
babai im q sht dhe modeli
e shembulli q m ka prir e
frymzuar n jet, m ka ruajtur libra, gazeta, revista, t cilat
babai mi ka ruajtur me kujdes.
Takimet me njerzit e mi, vizitat
dhe do gj ktu kur un vij e
shfrytzoj q t marr informacion, t njoh e t shoh ndryshimet te njerzit, n mnyrn e t
menduarit, t jetuarit e t zhvil-

limit ton t gjithanshm. Ne

kemi nevoj t bashkpunojm,
t duam e t respektojm njritjetrin, panvarsisht se far
prfaqson njeri apo tjetri, nga
niveli ekonomik apo shoqror
duke par vetm prpara.
Inteligjencn,
inisia vn,
zemrgjersin, besn, e cilsi
t tjera duhet vem n interes
t zhvillimit dhe integrimit ton,
ashtu si vendet dhe nacionalitet
e tjera t zhvilluara vazhdoi
ajo.
Eva Vocaj sht nj pasuri,
nj vler, nj model i nj personalite me formim t
gjithanshm intelektual e profesional e
thjesht dhe e pasur
n shpirt. Ajo sht
nj ambasadore e
jona, model i njeriut
q nuk harron nga vjen
e sigurt dhe e vendosur n rrugn nga
shkon. sht pikrisht
kjo bij e Alpeve Shqiptare (fsha Plan e
lagjes Thani, t komuns s Pul t), e
cila jo vetm q ka
ndrtuar nj familje
model, por prcjell
n vendin ku punon e
jeton gjith ant m
t mira t vendit t
vet: u ka msuar bashkshor t
e fmijve gjuhn e nns, jep
kontribu n e saj n pasqyrimin
e vlerave t vendit ton dhe n
njohjen e komunite t ku jeton
me kto vlera t veanata. Nga
ana tjetr, ajo mban lidhje t forta e t qndrueshme jo vetm
me njerzit, por edhe me vendin. Kur vjen n Shqipri shkon
nga jugu n veri, duke pushuar
dhe eksploruar. Nuk shkputet
kurrsesi nga vendlindja, por
q n Kanada bn plane pr
t vizituar ato vende aq piktoreske. Kjo bn t mundur
vazhdimsin, q edhe fmijt e
saj t jen t lidhur me origjinn
e tyre dhe t mos e harrojn at
asnjher. Bija dhe bij t ll
t vendit ton, jan nj krenari
e ligjshme pr kdo, pr m
tepr pr Dukagjinin e dukagjinasit!
I urojm Evs dhe familjes
s saj suksese n pun dhe n
jet. Urojm q vizitat n vendin
ton t jen t shpeshta, ku t
shkmbejm prje me, prvoja
dhe mundsi bashkpunimi.
Prga t nga
Prof.as.dr. Zef GJETA
dhe Zef BARI

nr. 132,, tetor 2014

VLERA

IDENTITETI
NACIONAL
SHQIPTAR

Nik Gashaj*
Nj ndr faktort m me rndsi t prcak mit t iden te t kombtar sht prdorimi i gjuhs amtare (private, publike dhe zyrtare) dhe arsimimi nacional. Njohjet historike
tregojn se themelimi i shkollave n trojet
shqiptare u b gjat mesjets me nismn e
urdhrave kishtar, sidomos t urdhrit dominikan. Nj ak vitet i k ll filloi s pari n Ulqin
rreth vi t 1258, n Kotorr m 1266, n Durrs
m 1278, n Shkodr m 1345 dhe n Tivar
nga gjysma e dyt e shekullit XIV.
Gjuha shqipe, si gjuh e shkruar, n kt
koh ende nuk ishte n gjendje ti bnte
ball shkrimit greqisht, la nisht dhe sllavisht, gjuh kishtare me rendsi, t cilat pr
m tepr kishin mbshtetjen e ins tucioneve
t administrats shtetrore. Ajo shrbente
si gjuh e komunikimit t prditshm si pr
shtresat popullore, ashtu dhe pr fisnikrin
e klerin vendas. Kshtu, n shekullin XIV shqipja prdorej n administratn e bashksis
qytetare t Ulqinit, ku n mbledhjet t Kshillit t Madh ajo ishte gjuha e shrbimit.
Nj ndryshim me rndsi shum t madhe
pr histori e kulturs shqiptare shfaqet n
gjysmn e par t shekullit XIV, kur dokumentohet pr her t par se shqipja, prdorej si
gjuh shkrimi. Ky ishte nj hap i rndsishm
pr identitetin nacional shqiptar, sepse me
prdorimin e gjuhs shqipe si gjuh shkrimi,
viheshin bazat pr zhvillimin e mtejshm t
saj si gjuh e kulturs dhe e letrsis shqipe
(Historia e Popullit Shqiptar I, Akademia e
Shkencave e Shqipris- Ins tu i Historis, f.
354, Tiran, 2002).
Ins tucionet kryesore arsimore q u ngritn
n periudhn e sundimit osman n Shqipri,
ishin shkollat e komuniteteve myslimane, me
msim n gjuh turko-osmane dhe arabe.
Shkollat e komunite t ortodoks, q funkciononin n Shqipri qysh nga shekulli XVIXVII ishin nn mbrojtjen Patrikans s Stambollit. Msime n kto shkolla jepej greqisht,
n gjuhn e kishs.
Shkollat katolike ishin nn drej min e
kishs s Roms dhe kishin si detyr t prga snin msues-klerik. Kur misionart e
Roms vun re se veprimtaria e tyre n Shqipri nuk po jepte rezultatet q priteshin, pr
shkak se zhvillohej la nisht ose italisht dhe jo
n gjuhn e popullit. Roma filloi t prdorte
edhe gjuhn shqipe n shkollat fetare katolike. N kto rrethana u hapn disa shkolla t
lla, ku msohej edhe gjuha shqipe dhe ku
shrbenin si tekste msimore katekizmat e
hartuar nga shkrimtart klerik si Pjetr Budi.
Kto ishin ngritur kryesisht pran famullive
dhe manas reve. Nj shkoll e ll funksiononte n vitet 1628-1675 n Pedhan dhe
po n at koh edhe n Blinisht (te dyja n
rrethin e Lezhs ), si dhe n Kurbin (rrethi i
Krujs ) . N 1669-1670 funksiononte nj
shkoll katolike n gjuhn shqipe edhe n Himar. N Pedhan e n Blinisht u krijuan m
von edhe shkolla m t larta, gjimnaze, ku
prdorej gjithashtu gjuha shqipe. Kto shkolla u ngritn nga murgjit franeskan. Shkolla
t mesme shqipe katolike u hapn edhe n
Janiev t Kosovs (1671), n Velje t Mirdits (1699), n qyte n e Shkodrs (1699). N
kto shkolla t mesme nxnsit, q ishin desnuar pr tu br klerik, studionin teologjin, gjuht la ne e italiane dhe disa prej tyre
drgoheshin pr studime m t larta n itali.
Msimi i gjuhs shqipe n kto shkolla,
ishte n interes t popullsis vendase, q

i prkrahte ato. Kshtu gjimnazi i Blinsh t u

ngrit me krkesn e krerve t vendit dhe kur
n vi n 1648 shkolla e Pdhans u rrafshua
nga nj ekspedit ndshkimore osmane,
banort e fsha t e rindruan at prsri.
N vi n 1622 kisha katolike krijoi ins tucionin me emrin De Propaganda Fide, me
qendr n Rom. Ky ngri disa shkolla pr
prga tjen e klerikve shqiptar, si Kolegji
ilirik i Femos (1633), q drejtohej nga misionart jezuit, shkolla e Montorinos n Rom,
nn drej min e misionarve franeskan e te
tjere.
Rrethana m e favorshme pr arsimin
shqip u krijuan, kur n fronin e paps hipi Klemen XI, me origjin shqiptare. Me nismn
e j u mblodh m 1703 Koncili i peshkopve
t Shqipris, q njihet me emrin Koncili i
Arbrit, i cili vendosi t prhapte letrsin
fetare n gjuhn shqipe. Tet vjet m von,
m 1711, n shkolln e Montorinos n Rom
u hap katedra e gjuhs shqipe (Historia e Popullit Shqiptar, tomi I, Akademia e shkencave
e Shqipris- Ins tu i Historis, faqe, 704706, Tiran, 2002).
N baz t dhnave t lartpermendura,
si dhe t njohjeve tjera historike mund t
konstatohet se nj rol t rndsishm n veprimtarin arsimore dhe kulturore n gjuhn
shqipe n mesjet tek shqiptart e ka luajtur
kisha katolike. Ajo pa n dor prga tjen e
inteligjencs s kohs. Shumica e njerzve
t kulturs, veenarisht n shekujt e mesjets
s hert, ishin thuajse pa prjash m klerik.
N duart e tyre ishin filozofia e letrsia, arsimi dhe artet. Si qendra t arsimit dhe t veprimtaris kulturore-ar s ke shrbyen manas ret fetare. N shkollat pran manas rave,
msohej kursi tradicional msimor q jepej
edhe n shkollat e vendeve perndimore. Ai
prbhej nga cikli i ult q prfshinte lndt
letrare (grama k, retorik, didak k ) dhe
cikli i lart me lnd shkencore (aritme k,
gjeometri, astronomi e muzik).
N shekullin XIV e n fillimin e shekullit
XV numri i intelektualve klerik shqiptar
ishte mja i madh. Ata gjenden t prhapur edhe jasht Shqipris, n shum qytete
dalma ne ku kryenin funksione kancelarsh,
msuesish, famulltarsh e te tjere.
Po ashtu n at koh shnohej nj rritje e
zgjerim n prdorimin e shkrimit dhe n zhvillimin e letrsis e t arsimit n tokat shqiptare. Megjithat, q veprat letrare ishin t
shkruara n nj frym teologjike, kto prodhime prbjn hapat e para t historiografis
n trojet shqiptare, sepse pikrisht nj pjes
e ktyre sht hartuar nga autort shqiptar.
Shkeputjen nga ndikimi kishtar dhe kalimi
n historiografin laike, kt hap n historin
e kulturs shqiptare, e bn humanistt shqiptar n fund t shekullit XV e n fillim t
shekullit XVI, por tanim n kushtet e pushmit osman t vendit, jasht Shqipris.
Gjat kohs s sundimit osman n trojet
shqiptare shkollat ishin t ndara ve pr popullsin myslimane dhe ve pr at t krishter.
Prve shkollave turke, ishin hapur dhe nj
numer i madh i shkollave private: greke,
serbe, bullgare, austriake e italiane. N ato
shkolla msimi zhvillohej n gjuh t huaja,
ndrsa gjuha shqipe ishte e prjashtuar nga
msimdhnia, ka rrezikonte q t zhdukej
pa nam e pa nishan me kalimin e kohs.
Perandaoria Osmane nuk njihte n zotrimet e veta nacionalitet shqiptar, por vetm
komunitete fetare: mysliman, ortodoks
dhe la n (katolik). Rrjedhimisht edhe shqiptart ishin grupuar n kt tri komunitete
fetare dhe nuk njiheshin si nj njsi nacionale
m vete.
Prve ksaj, komunitetet e tyre fetare
ishin t varura nga tri qendra t ndryshme t
huaja kishtare e kulturore. Sistemi arsimor i
kohs ishte shndrruar n nj mjet t fuqishm ndikimi poli k e kulturor si t sundimit
osman, ashtu edhe t shtetve t tjera.

Nj pjes e atyre shkollave kishin nj dimension t propagandave t shteteve t

huaja pr asimilimin e shqiptarve. Prandaj rilindsit i trajtonin ato si nj penges
n lvizjen pr lirimin nacional t popullit
shqiptar dhe krkonin mbydhjen e tyre ose
kthimin e tyre n shkolla shqipe.
Ndryshe nga autoritetet osmane q e
prkufizonin nacionalite n mbi bazn e fes,
intelektualt e Rilindjes nacionale shqiptare
mendonin se nacionalite ishte n radh t
par gjuha. N themel t nacionalite t shqiptar ishte gjuha. Ajo u kishte br ball t
gjitha prpjekjeve pr asimilim, q nga koha
e push mit romak. Ajo duhej t ishte njzri
gjuh letrsie t shkruar dhe gjuh arsimi.
Duhet thn se, deri n mesin e shekullit
XIX, librat n shqip ishin shum t rrall dhe
se nuk kishte norm shkrimi mbi bazn e nj
alfabe t veant. Tekstet e botura ishin
nxjerr pikspari pr qllime fetare dhe alfabetet e prdorura ishin grek, por edhe arab.
Mungesa e nj drejtshkrimi t njsuar dhe
numri i pakt i bo meve n shqip shpjegohen me fak n se, qysh nga koha e push mit
romak n shekullin e II para lindjes se Krisht, shqiptart, ose paraardhsit e tyre ilirt,
dardan apo epirot nuk kan qen kurr
prnjmend zot t vetes. Po t veohet mnjan episodi i Principats shqiptare t Gjergj
Kastrio t n shekullin XV, ata kan qen gjithmon t sunduar: nga romakt, bizan nt, sllavt dhe osmant. Natyrisht, as q kan
mundur pr tiu kundrvu fuqive t mdha.
Andaj dhe gjuha administra ve ishte nj
gjuh e huaj, por edhe shqipja e prjashtuar
nga liturgjia. Tek Shqiptart qe i ngadalshm
e i von ndrgjegjsimi se prbjn nj nacionalitet. Ai zuri fill nga mesi i shekullit XIX
me shenjat e para t nj lvizje kulturore q
u quajt Rilindja Nacionale. Lindja e vetdijes
nacionale lidhej me iden se gjuha shqipe
ishte nj pasuri, n trashigimi prej t parve,
q ishte e udhs t mbrohej.
Rrahja e mendimeve pr nj norm shkrimi
t shqipes, beteja pr arsimin n kt gjuh,
shpinin n nj krkim iden te . Ndjesia e
shqiptarve se i prkisnin nj populli shum
t lasht, u prforcua nprmjet prcjelljes
s miteve dhe kul t t heronjeve.
Patriott e Rilindjes nacionale punuan me
prkush m pr zhvillimin e arsimit shqiptar.
Mirpo, n at drej m krahas pengesave t
regjiimit osman, i cili ishte prpjekur gjithnj
ti mbante shqiptart n errsir e n padituri, si dhe faktorv t jashtm, ata hasn dhe
n pengesa dhe pr shkak t prarjes s shqiptarve nga pikpamja fetare.
Karakteri i prar i fes n tri besime
kryesore: islame, katolike e ortodokse, si dhe
i tri shkollave fetare me ndikim financiar dhe
programor nga t huajit vuri n rrezik veprimin e bashkuar t shqiptarve n lu n
e tyre pr liri. Mu pr kt arsye patriott
e par nisn t nxisnin shqiptarin mbi t
gjitha fet. Gjat lu s pr pavarsi nga Turqia Pashko Vasa, nj patriot dhe poet nacional
nga Shkodra, shkruente: oniu, o shqiptar,
prej gjumi oniu, /t gjith si vllazn n nj
bes shtrngoniu, /edhe mos shikoni kisha e
xhamia, /fe e shqyptarit asht shqypria.....
Nj nga udhheqsit e shquar t Rilindjes
kombtare, Sami Frashri, kishte shkruar m
1899: Shqiptari sht shqiptar prpara
se t jet mysliman a i kreshten. Besa se
ka ndruar fare edhe kurr, se nacionalite
asht prpara bess....
Nj vazhdim t s njjts ide, nj vjershator popullor thoshte: Besa juaj sot/ ssht
as kish as xhami / por Nna Shqipri ! / Kur
t fitojm lirin / do t kujdesi pr kishn e
xhamin. Nse kisha ka nj kmban / njqind t varni anemban. / Nse kini n fshat
vetm nj xhami / ndtoni edhe njzet e tri.
/ Por feja jon tani / sht Nna Shqipri.
Edhe pas fitores s pavarsis s Shqipris, patriott shqiptar kishin bindjen se e

vetmja zgjidhje pr dyzimin e prar midis

islamizmit dhe krishterimit ishte zvendsimi
i tyre me shqiptarin. Kshtu, Andon Zako
ajupi n librin e j Mmdheu, prfshiu n
t nj poem pr Malin e Tomorit. N majn
e malit ndodhej nj faltore, ku shqiptart e
lasht shkonin t kshilloheshin me orakullin pr t ardhmen e tyre. Poe shkruente:
Baba Tomor, kish e Shqipris, /mal kryelart, fron i Perndis, / tek kan ardhur
njerzia q n lashtsi, /pr t msuar at q
urdhronte Zo. M tej shtonte: ... kombi
juaj svete mbar, / se bet u kan ndar. / ...
t krishter e mysliman, / gjith nj perendi
kan; / jini nj gjak mor t mjer, / se nj vend
kini ler, / jini gjith shqiptar.
N paj m me kt atmosfer mbizotruese elita poli ke e shte t shqiptar t
kohs vndosi q shte t ishte asnjans, pa
fe zyrtare, dhe q ushtrimin e lir t besimit
duhet ta gzonin t gjitha fet. Ata vun si fe
shqiptarin, duke i quejtur npunsit dhe
msuesit apostuj dhe misionar. N tra
ak vitete shoqrore publike, si dhe n fushn
e arsimit dhe kulturs shprehej nj shqiptari
e zjarrt q kishte pr qellim t eklipsonte
dasit fetare dhe t bashkonte popullin shqiptar.
Shqiptart kan pasur nj vones n zgjimin e ndrgjegjes nacionale shqiptare, e
cila ishte kryesisht pasoj e prarjes fetare:
nn sundimin osman, dy t tretat e popullsis shqiptare ishin kthyer n fen islame,
ndrkoh q nj e treta q mbetej ishte edhe
ajo e ndar n t krishter katolik n Veri dhe
ortodoks t ri t grek, n Jug. T mbshetur
n kt prarje autoritetet osmane e mohonin ekzistencn e nj nacionalite shqiptar.
Ata e pkufizonin nacionalite n n baz t
fes - parimi i mile t (Studiuesi Serge Metais,
Histori e Shqiptarve- nga Ilirt deri te Pavarsia e Kosovs, f. 16, Tiran, 2006).
Si pasoj e zgjimit t von t vetdijes
nacionale te shqiptart dhe t mungess s
prkrahsve t tyre jasht Perandoris Osmane, Bismarku tha n Kongresin e Berlinit
m 1878 se, Shqipria nuk ishte vese nj
shprehje gjeografike dhe se nuk ekziston kurrfar nacionalite shqiptar. Dhe jo vetm
Bismaku si kryesues i Kongresit, por asnj
prej fuqive t mdha nuk i njishin shqiptar
si nacionalitet, e kjo ka qen fatale pr zgjidhjen e drejt t shtjes shqiptare. Sepse si
parim i njohjes dhe i formimit t shteteve
europiane dhe ballkanike ishte parimi nacional. Shqiptart me vones t madhe bjn
prpjeke q prej horizonteve poli ke osmane
t dalin n horizonte evropiane. N lidhje me
kt shtje profesor Rexhep Qosja, ndr t
tjerat shprehet: N Kongresin e Berlinit prfaqsuesve shqiptar nuk u ljohet t marrin
pjes n cilsi zyrtare n punimet e j, sepse
n Kongresin e Berlinit trojet shqiptare trajtohen zotrime turke, kurse shqiptart nnshtetas t Turqis! Vetm pse rreth dy t
tretat e j e kishin pranuar fen myslimane,
shpallej kshtu popull i paqen! M tutje
Qosja shton: Shqiptart kan psuar dmm t rnd, tragjik, prej poliks s Fuqive
t Mdha evropiane... pr arsye se dy t
tretat e j i takonin fes myslimane dhe pse
ishin nn pushmet e nj perandorie q kt
fe e kishte prhapur me shpat dhe zjarr. N
kohn kur pr Evropn e krishter feja dhe
kombsia ishin njsh, shqiptart e gjetur n
gjirin e nj perandorie, pothuaj, islamike,
skishin se si t shikoheshin vese si dikush q
nuk i takon Evrops as me fen, as me etnin,
prandaj as me fan, si dikush q prej Evrops
trajtohej i prjashtuari i Evrops!
(Rexhep Qosja, Studimi: shtja ShqiptareHistoria dhe poli ka, faq. 8 dhe 47, Ins tu
albanologjik, Prish n, 1994 ).
* Autori sht polikolog, kryeredaktor
i revists pr kultur, shkenc e shtje
shoqrore Malsiadhe Kshilltar i Avokat
t Popullit n Mal t Zi

+
VEPRIMTARI

nr. 132,, tetor 2014

Nj kshill pr prindit: Mos u mundoni t thani

detin por msojuni fmijve notin

Hapja ...
Lek Imeraj u lind n komunn Lekbibaj, me 03. 09. 1944. Ka studiuar pr
letrsi dhe filozofi dhe ka mbaruar Akademin e Rendit. Ka punuar si msues
dhe ushtarak. N lmin e krijimtaris ka
shkruar libra t fushs psikofilozofike.
Deri tani ka botuar librat: Tomi mson,
luan dhe vizaton (libr pr fmij), Vikma te pushte t t verbr, T fshehtat
e gruas, Ne nuk jemi m fmij , Konfliktet dhe Dhuna. Ka prkthyer nga
gjermanishtja librat: Un, studente dhe
pros tute (roman) dhe Tragjedia seksuale e Gjermanis.
T lutem ne qoe se e ke n kompjuter
prezanmin e t gjith librave, si sht
paraqit tek libri Konfliktet tuaj kaloje
tek bashkbisedimi
Falnderim
pr
pranimin
e
bashkbisedimit
Z. Lek ju falnderoj shum q krahas
angazhimeve t shumta q keni, na dhuruat mundsin q tju intervistojm
-Mjeshtri i Madh, Fadil Kraja ka shkruar
tek libri juaj T fshehtat e gruas. them
se kt libr duhet ta lexojm t gjith,
sepse t gjith jemi aty, jemi brenda j,
duam apo nuk duam, na plqen ose jo
Duke pasur fa n ti lexoj t gjith librat
tuaj, un i bashkohem mendimit t Z.
Fadil dhe do ti rekomandoja t gjithve
q lexojn t gjith librat tuaj. Lexuesi
kureshtar mund t pyes prse duhen
lexuar librat tuaj t gjith?- Prgjigja
sht se; krijimtaria juaj sht e lidhur
zinxhir, qe po ja shkpute nj hallk nuk
arrin ta njohsh plotsisht.
Z. Lek e keni filluar me nj libr pr
fmij, keni vazhduar pr adoleshencn
dhe fazat q e shoqrojn kt mosh.
Keni sjell me mja delikates, tragjedin
dhe t fshehtat e gruas . dhe jemi sot,
pas promovimit mja t suksesshm t
librit Dhuna. A mund t dim se si ju e
keni planifikuar krijimtarin tuaj, q ajo
ti shrbej sa m mir njeriut, familjes
dhe shoqris?
Un vazhdoj t punoj. Jam
shkputur n mosh fminore nga
gjiri i familjes. M ka munguar
prehri i nns dhe dora e babs. E
kam ndjer shum kt munges.
Nga vendi i puns q kam pasur,
kam par shum njerz q vuanin
dhe si vuanin. Kryesisht kta t dy
faktor, por edhe t tjer, tek un,
brenda meje, zhvilluan moton: Tek
njeriu, me njeriun, pr njeriun.
Un po mundohem t eci n kt
rrug. Dshiroj t jem gjithnj pran njerzve. Nuk kam ndrmend
t ndalem, me shkrime dhe prkthime. Shum njerz ose pjesa m
e madhe e tyre gabojn nga padia.
Injoranca sht djepi i dhuns.
N nj nga takimet e para q
kemi pasur, nga ju kam msuar
nj shprehje shum t vlershme;
Mos u mundoni t thani den, por
msojuni fmijve non Duke
lexuar librat tuaj e kam takuar kt
thnie t zbatuar nga ana juaj. Ju

me pendn tuaj po sensibilizoni familjen

dhe shoqrin se, cila sht rruga q
duhet t ndiqet q familja dhe shoqria
t jen t shndosha. N qendr keni
vendosur njeriun. Pse?
Roza, sht pr t ardhur keq q
shum njerz, ngaq nuk din ndryshe,
mendojn se ne jemi nj popull i mbrapsht, i ndshkuar gjene kisht. Kjo nuk
sht e vrtet. Gjene kisht ne jemi njlloj si dhe gjith popujt e tjer t Evrops
dhe bots; si popujt m t prparuar, si
suedezt, norvegjezt, gjermant, e te
tjere. 99 prqind e geneve jan t njllojta pr gjith njerzimin, vetm 1 prqind sht ajo q na bn t ndryshm nga
njri-tjetri. Por, nse n vendet e zhvillu-

ara, genet kriminale dremisin, pr fakn se atje njeriu sht i sigurte dhe nuk
ka frik, pasi nuk ndjehet kurr i rrezikuar, tek ne, genet kriminale jan vazhdimisht n alarm dhe n shkalln m t
lart t ga shmris. Ne nuk kemi qen
kurr t sigurte dhe vazhdojm t jemi t

pasigurte. Ne jemi nj popull q vuajm

nga ndjenja e pasiguris dhe friks. N t
gjith librat e mi, un mundohem q ti
liroj njerzit nga frika. Kjo sht arsyeja
q un n qendr t librave t mi kam
njeriun. Nj popull mund t prparoj
vetm ather kur individi nuk do t
ket m frik nga frika. Ne dhunojm se
vuajm nga frika. Ne vrasim se vuajm
nga frika. Vetm frikacaku vret! Trimi
nuk vret kurr.
Po t shikosh me vmendje, n librat
tuaj nj vend t veant, z ana e brendshme e njeriut, a mund t na shpjegoni pse ju kmbngulni n kt aspekt?
far do t thot pr ju brendsia e
njeriut?

Sipas psikologjis, njeriu mendon at

q ndjen dhe sillet ashtu si mendon. Pra
mekanizmi i ndjenjave t njeriut, sht ai
q e monon at n jetn sociale. Dhe
ky mekanizm nuk sht i lindur. Ai formohet tek njeriu. Dhe ky formim fillon q
n barkun e nns. Nj nn e dhunuar
gjat periudhs s shtatznis,
sht fare e mundshme q t lind
nj kriminel. Nj mjedis brutal,
i egr dhe i dhunshm, dmton
rnd mekanizmin e ndjenjave tek
njeriu. Paqja dhe harmonia me
botn nis me paqen dhe harmonin me vetveten. Nj shpirt i helmuar
nuk mund t sheqeros mjedisin.
Ai vetm sa e helmon at, gjithnj
e m shum. Un kam shum respekt pr besimtart e vrtet por,
ku jan ata? Shikoj njerz q shkojn n kish, madje rregullisht por,
gjithashtu shikoj se, tek ata nuk
ndryshon asgj. Shum nga ata i luten Zo t q ti vras armiqt e tyre,
pra, duan q edhe Zo n ta bjn
bashkpuntor n krim. Nuk kam
dgjuar kurr nj besimtar q ti
lutet Zo t q ta fal mka n e vet.
Ashtu si bri Krish . Dhe e gjith
kjo vjen se ata jan t helmuar nga
brenda. Ne vuajm nga ndjenjat
nega ve si; urrejtja, smira, hakmarrja, gjakmarrja, xhelozia e te tjera.

Duket sikur nj pjes e madhe e popullsis sht plotsisht nn pushte n e tyre.

Urrejtja absolute sht vetvrasje me
porosi. Kto e helmojn shpir n e njeriut dhe pr pasoj mjedisin ku ai jeton,
prandaj un i kushtoj shum vmendje
pastrimit t shpir t nga ky helm dhe
ndr mit t paqes me vetveten. Duket
sikur n kulturn ton, tjetri mendohet
mikk ose armik. E mesmja midis tyre, toleranc me cilindo, nuk ekziston. Dhe kjo
nuk sht e lindur, sht e msuar dhe
do gj q nuk sht e lindur, por sht e
msuar, mund t msohet. Njeriu duhet
dhe mund t msoj t fal, por kjo fillon
me pranimin dhe faljen e vetvetes.
Femra, sht sjell pr lexuesin nga
ana juaj n mnyr perfekt. Prse kjo
kmbngulje pr ta zbuluar femrn pr
vetn e saj, por dhe pr t tjert?
Shum njerz e mendojn respek n
ndaj femrs shtje kulture dhe kaq. Kjo
qndron, por sht dika tjetr shum m
e madhe se kaq. Femra sht gjysmhna tjetr e njerzimit. Nse do ti shikojm detyrat biologjike t femrs, ato jan
shum m t rndsishme dhe m t
vsh ra se t meshkujve. Lindja, t ushqyerit, rritja dhe edukimi i pasardhsve
jan detyrat biologjike t femrs. A nuk
jan mja kto? Por nuk jan vetm kto.
Ka edhe shum fusha dhe veprimtari t
tjera ku femra sht pran dhe n krah
t burrit. Niveli i civilizimit t nj populli,
vendoset n prehrin e nnave. Aty ku
dhunohet dhe poshtrohet femra, mbillet barbaria dhe korret vdekja. Burrat e
zbulojn botn, grat e zhvillojn njerzimin.
N nj nga librat kam shkputur kt
fraz: -... nuk nuk gjeta rrug tjetrktu takojm njeriun n udhkryqe q
ditt e sotme po ja japin pa mshir
Si njohs i mir i kj realite t hidhur,
cili sht mesazhi juaj pr familjen dhe
shoqrin, pjes e t cilave sht ky
njeri?
Kjo sht tek libri: Un, student dhe
pros tute. N kapitalizm njeriu nuk ka
shum shanse pr t jetuar. Un e kam
deklaruar n librat e mi se, kapitalistodemokracia sht nj mashtrim q po i
bhet njerzimit. Aristoteli ka thn se:
Oligarki, hierarki dhe demokraci nuk
duhet t ket kurr. Demokraci, jo dhe
jo. Duhet msuar no mir dhe luftuar frika. Nuk e thajm dot de n. N
kt sistem na duhet t jetojm. Secili duhet t mendoj dhe t prpiqet
n mnyrn e vet pr t jetuar, t paktn pr te mbijetuar. Ajo q un do tu
kshilloja bashkkombsve t mi sht:
Mjaft me moralin e pamoralshm, mjaft
me fana zmin dhe traditat e ngujimit,
mja me urrejtjen, hakmarrjen dhe gjakmarrjen! N kapitalizm gjithkush duhet
t ndrtoj moralin e vet, at lloj morali
q i prshtatet m shum dhe e favorizon
n jetn e vet personale. Nj gj duhet
pasur mir parasysh: Njeriu duhet ta shtrij grush n sa t doj, por jo m larg se
deri aty ku fillon hunda e tjetrit.
Duhet njohur dhe respektuar

+
HISTORI

nr. 132,, tetor 2014

KU JENI, LEK DUAGJININ UA VRAN!

Pa pranin e opozits s arra sur n
mnyr dinake dhe
burracake Parlamen
i frikshm an Berish
i 23 qershorit n emr
t ashtuquajturave
reforma t mdha
historike integruese,miratoi :Ndarjen e re
administra ve territoriale t Republiks
s Shqipris.
Parlamen i frikshm an Berish m
nj vetsiguri absolute pavarsisht rebelimit t ca zrave kaprios (thjesht pr
interesa personale) brenda shumics,
votoj unanimisht duke treguar solidarite n e pa lkundur rreth vijs s drejt
parimore t Par s dhe udhheqsit t
saj syshqiponj
Dje u holln parimet e nj konfigurimi
t ri administra v q si trumbetohet do
t sjell urbanizimin, modernizmin dhe
decentralizimin pushte vendor sipas
parimeve evropiane, d.m.th: Lum si ne
kur t pjelli lopa se do fryhemi duke
ngren prshesha me tamel.
Parlamen i Shqipris s bashku me
shum gema t that q nuk kishin vend
n trupin e shndosht t nj peme administra ve drmoi me forcn e kartonit
edhe shum deg t njoma madje nga
m t harlisurat sistemit eshtror t
shqiptarizmit. Kush ka sy me pa duket qart se ustallart e Reforms jan treguar
dorrnd mbi Gegrin, duke shartuar
nj padrejtsi t re poli ke, pa-drejtsi
q arrin kulmin me vrasjen poli ke q

bn Dukagjinit duke e zbuar prfundimisht nga harta poli ke e nj krahin

qindra vjeare qind karas shqiptare. At
q nuk e beri shpata dhe ushta e otomanit pr shekuj e beri brenda nj seance
Parlamen yn rilinds. Prazmarja m
krenare e qndress e maleve t Kanu t,
prfundoj n grumbullin e hekurishteve
t skrapit diku n periferi t Shkodrs.
Ka 24 vite q flitet e sterilitet me
shum t drejt pr dmshprblimin dhe
integrimin e t persekutuarve poli k
nga Diktatura komuniste, dhe madje fare
pak esh br pr ket shtrese. Kurr
nuk sht fol tash 100 vjet as nj al
pr Dukagjinin si treva m e persekutuar, m vuajtur e mjeruar, por edhe
lir Shqipris natyrale nga okupacioni
ogurzi otamanist 500 vjeare. As nj zon
tjetr nuk ka qen m persekutuar, nga
diktatura Zogiste dhe Enveriste dhe aq e
diskriminuar n mnyr sistema ke nga
gjitha qeverit qindvjeare t shte t
ton minor. Pr hir t gjitha sakrifica
mar re, shekullore, auten zmit t historik. Pr hir t vizionit t urbanizimit t
Alpeve tona madhshtore dhe krijimin e
lidhjeve organike nder shqiptare Adriak - Mali Zi-Aple-Kosov me pjesn tjetr
t Evrops edhe sikur Dukagjini t ishte
komplet shkret r duhej t krijohej nj
oaz i ri urban n qendr t alpeve tona.
Qofsha i gabuar, por sipas op ks me
kjo reform, varros prfundimisht nj
korridor t ll, s bashku filozofin e nj
zhvillimi ndrballkanik, ndrsa varrosja e
themeleve t kshtjells emblema ke
t dukagjinasve sht vijim i linjs polike t pa ndrpre otomaniste- Zogistopuniste e sundimtarve t Tirans. U

prmbys prfundimi nj nga trvesat m

bujare t trevave ilire. Dukagjini i nnt
flamurve t pa prlyer dhe i kryqeve t
pa thyer q nga sot e n vijim nuk do t
mblidhet kurr m nj terves poli ke.
Nikaj e Mrturi do vijojn t mbetn nj
bisht i prbuzur i Tropojs. Shllaku, Temali e Toplana kan prfunduar si Musa
pas daive n ish kan erin e Hidrocentralit Mao Ce Dun t Vaudejsit. Shala,
Shoshi dhe Pul ju bashkngjitn si rrodhe pas bythe nj buallice q brirt i ka n
Jezerc bish n n Velipoj dhe cicat do
mjeln n Shkodr. Dukagjini dje u vra
poli kisht. Qe plagos rnd q vi n
1948 dhe gjith poli ka e deri sotme
kan uar ket krahin n prag t rrnimit fatal. Pr fa n e keq jo pak dukagjinas sot pajtohen me ket realitet. Madje
jan t knaqur me statusin e plebeut
bark fryr q shkojn si delet e humbura
pas trokes s nj kopeje tjetr. Nuk u bn
prshtypje, shkarja n llumin e lympenit
t qyte t, vazhdojn avazin e arkaizmave
e armiqsive t vjetra e te reja, vuajn
nga gripi i rnd inferiorite t, duke u
bashkangjitur korit t cinikve dhe prbuzsve kundr vetvetes dhe Dukagjinit
tyre. Dukagjinin dje e vrane. Dreq Aga
i poli ks i hoqi gisht, kurse pushkn ja
mbushm ne me fishekt tan. Qeverisja
lokale e shmtuar 24 vjeare, rrnimi i
gjithkaje publike, brak sja masive. Mos
vet-prfaqsimi poli k, bn q tata i
vjetr t vdes s shkre i brak sur nga
gjithkush. Babilonia, Kartagjena, Sparta,
Roma, Kalifa Arab e dhjetra e qindra
qytetrime, Perandori, poli kisht kan
vdekur, por historikisht nuk harrohen
kurr. Dukagjini vdiq poli kisht, por jo

si emr i pr-vetshm historik. Historin

e Dukagjinit e kan shkruar leket q prehen n varre dhe ne kndojm pr ta me
i eli. Dukagjin vdiq se lekt e vrtet
nuk gjenden askund n poli k. Mua m
vjen turp si bashkkohs q nuk lu uam
dhe nuk e shptuam Dukagjinin nga
vrasja poli ke. Dukagjini ka msues t
shquar, ushtarak te talentuar, prokuror e
avokat me integritet, agronom e mjek t
talentuar, inxhinier t devotshm, ar st,
krijues e spor st t mirnjohur, ekonomist dhe menaxher t kompetent.
Me nj al, Dukagjini ka jo pak npuns profesionist t lidhur ngusht pas
nj rroge, ndrkoh q fushn poli ke
ka nj inteligjenc t tredhur, e cila e la
Dukagjinin t vdes pr s shkre . Leket
n varre dhe brezat q po rritn meritonin t kishin emblemn e tyre. N q e
patm ket emblem dhe nuk e ruajtm
do na pres gjykatorja e historis! Zrat t
mblidhemi, t dalim n rrug, t krkojm
referendum apo t prmbysim qeverin,
ngjasojn me tenta vn e plaks, e cila
pasi .... i vuri llozin ders. Mos qenia e
Dukagjinit si njsi administra ve sht
humbje poshtruese poli ke. Se pari,
Shoqata Atdhetare-Dukagjini dhe n se
ka intelektual me integritet duhet brenda
6 muajsh t bjn regjistrimin e gjith
popullsis s Dukagjinit kudo q gjendet (pra nj shum t prpikt dukagjinas), pastaj t organizohet nj Beslidhje
mbar rajonale q n zgjedhjet e ardhshme lokale, t dilet m nj list kandidatesh, jasht bas oneve pr te siguruar
vet prfaqsim maksimal si as nj her
m par dhe pr t vn vend nderin e
nprkmbur nga demont (PS-PD).

mir kufiri midis: E imja dhe e

jotja, e jona dhe e atyre. Ndryshe
do t mbytemi n konflikte dhe
do t gjakosemi nga dhuna, si po ndodh
tani.
Fal jets q bni, ju njihni shum
mir realiten lindor dhe perndimor.
far i bashkon dhe far i ndan kto dy
realitete?
Un jam njri nga ata q po prjetoj tri
sisteme shoqrore: Diktaturn komuniste;
demokracin perndimore dhe lumenkomunizmin ton kto 23 vjet. Njerzit
perndimor, tashm jan msuar me
shte n e s drejts, me shte n ligjor, me
respek min dhe zba min e ligjit. Kan
krijuar vizion t qart mbi at q duhet t
bjn dhe nuk duhet t bjn, si duhet t
sillen dhe si nuk duhet t sillen, kur duhet
thn PO dhe kur duhet thn JO. Gjermania, p.sh. sht nj shtet q drejtohet me
tabela. Meqense prmenda Gjermanin,
dua t theksoj se ai popull zotron n perfeksion tri cilsit baz q i duhen do nocioni pr t arritur aty ku sht Gjermania
sot, n majn e bots: Patriozmi, disiplina dhe demokracia. Gjithkush ka ndrtuar
moralin e vet dhe askush nuk i przihet
tjetrit n punt e veta. Gjithkund dhe mbi
gjithka sht ligji. Tek ne sht e kundrta. Me rnien e komunizmit, shte e humbi
kontrollin mbi njerzit dhe njerzit kaluan
n anarki. Ai civilizim i brisht i qyteteve
tona, u thermua brenda dits nga barbaria

e prapamalasve, jug-veri, lindje-perndim,

t cilt morn shtetin dhe pushtetin.
Qeverisjen e vendit e morn n dor lumen-komunistt, t cilt pr t siguruar
jetgjatsin e tyre n pushtet, e mbushn
administratn shtetrore me njerz kriminel dhe an social. Kjo vihet re kudo sot
tek ne. Prandaj ne kemi kaq shum konflikte dhe dhun, vrasje dhe gjakderdhje.
Ja, ky sht ndryshimi.
Kam qen e pranishme n promovimin e librit Dhuna q u zhvillua me
datn 18 tetor n Bibliotekn Marin
Barle n Shkodr dhe pr her t par
n promovimin e nj libri kam takuar
prfaqsues t shum shoqatave, q veprojn n Shkodr. Ja vlen t prmend
se, pothuajse t gjitha kto shoqata
nprmjet nj prfaqsuesi e morn
aln dhe dhan mendimet e tyre n
lidhje me krijimtarin tuaj. U propozua
q librat tuaj t prfshihen n tekstet
shkollore. Si e keni ndjer vetn prpara
ktyre krkesave dhe sa i ndjeni t realizueshme kto krkesa?
Un kam br disa paraqitje librash
ktu n Shkodr. E kam dashur shum
Shkodrn dhe sigurisht q do ta dua gjithmon. Un nuk kam ardhur n Shkodr
q t marr dika nga ky qytet, por q ti
jap at q kam mundsi. N t gjitha rastet jam ndjer shum mire, por n ras n
q prmendet ju, m mire se asnjher
tjetr. Dhe kjo pr fak n se, prfaqsues

t shoqatave t ndryshme, diskutuan pr

librin m duke e lidhur at me punt e
tyre. Kjo m dha t kuptoj se ata njerz,
megjithse n kushte shum t vsh ra
poli ke, sociale, morale dhe materiale, po
mendojn seriozisht pr ti dhn sa m
shum shoqris. Ky sht nj tregues i
mire. Un nuk kam t drejt t mendoj se
librat e mi nuk do t vlersohen ashtu si
propozuan ata / ato, pra pr tu prfshir
n tekstet shkollore. E vsh r m duket.
Ktu tek ne akoma gjithka e drejton polika dhe poli ka e jon do shum koh
q t guxoj ta delegoj pushte n tek
specialistt. Por, edhe nse po, ku jan
specialistt? Qeverisja e vendit pr 23
vjet nga lumen-komunistt ka shkatrruar dhe degjeneruar administratn dhe
njeriun. Ne nuk e dim se kush jan dhe
t kujt jan specialistt e administrats
t sotme shtetrore.
Kam thn n fillim t bashkbisedimit se krijimtarin tuaj, ja keni sjell
lexuesit n formn e nj zinxhiri, i cili
pr mendimin m duhet t ket edhe
shum e shum pjese te tjera te kj
zinxhiri. Pas librave Konfliktet dhe
Dhuna cili sht libri i radhs?
Un, n krijimtarin me, gjithnj do
t eci me moton: Tek njeriu, me njeriun,
pr njeriun. Kam prkthyer nj libr dhe
besoj se kt muaj del nga bo mi, me
tem nga Iraku, kam nj libr tjetr n
dor t nj filozofi egjip an ku flet pr

rrezikun fashist n islamizm, dhe kshtu

me radh.
Duke par krkesn e ditve t fundit
pr bler librat tuaj, ku mund t na
drejtoni ne si lexues pr ti bler ato?
Librat e mi, n Shkodr i gjeni tek librarit; Ora dhe Gogaj. Jan shprndar
edhe n rrethet e tjera t vendit ...
I prballur tashm me nj lexues i cili
ka dshir ta ket sa m shpejt n dor
librin tnd, cili sht mesazhi, t cilin do
ti prcjellsh lexuesit?
Mesazhi im pr t gjith lexuesit sht:
Leximi dmton injorancn. Q njeriu t
bhet njeri, duhet t mundohet sa m
shum q ta njoh t vrtetn. Dhe e
vrteta gjendet n libra. N rrug dhe
vetm nga rruga, msohet krimi, ligsia.
Z. Lek ju falnderoj prsri pr kohn
q na dhuruat, dhe duke ju uruar q sa
m shpejt t takohemi n promovimin e
radhs. Falnderimi m i madh vjen nga
ana e lexuesve pr punn e vlershme
q po bni n shrbim t jets, e cila
duhet t njihet dhe ti shrbehet njeriut,
familjes dhe shoqris, e pastruar nga
veset dhe e pasuruar me virtytet.
Faleminderit ju, Roza dhe mirnjohje
e respekt pr Shoqatn Atdhetare-Dukagjini! Respekt pr kryetarin e saj, z.
Ndue Sanaj, me t cilin kam pasur, kam
dhe me siguri do t kem nj bashkpunim shum t frytshm!
Bashkebisedoi Roza Pjetri

Nga Prel Milani

+
KULTUR

nr. 132,, tetor 2014

Muzika qytetare shkodrane 2014

N jetn e prditshme t qytetit t

Shkodrs, knga popullore shkodrane
sht gjithmon e pranishme, si
nj ushqim shpirtror e frymzues,
sepse knga dhe humori jan pjes e
pandashme e banorve t ktij qyteti.
Organizohen do vit koncerte, spektakle, sofra me kng dhe humor, por
t gjitha n prformancat e tyre kan nj
baz t vjetr tradicionale q n kulturn
shpirtrore njihet si ahengu shkodran.
Ahengu Shkodran gjithmon spontan, q n fillimet e j, kur djem dhe
burra t dashuruar pas muziks, zejtar,
irak, por edhe t shkolluar mblidheshin
pas puns, krijonin, kompozonin, interpretonin kng q lindnin nga shpir i
tyre prej ar s dhe q si nj lajm i mir
bheshin prnjher pron e kulturs s
qyte t, duke u interpretuar jo n skena
madhshtore, por n oborre dasmash,
n ardaqe gzimesh familjare, e pse jo
edhe n lokalet luksoze t kohs.
Pr ta mbajtur t gjall kt tradit,
pr t mbajtur n form interpretuesit e
vjetr t j dhe pr t sjell zra t rinj
q e ojn at m tej, Qendra Kulturore
Pjetr Gaci tanim hodhi hapat e par
pr t krijuar edhe ajo vet nj tradit, q
tradita e vjetr t mbetet e gjall, autenke, por edhe e freskuar me interpretues
t rinj q jan pikrisht ata sot prfaqsues t k j burimi t pashtershm.
Pas suksesit n audicionin e par, kt
vit Qendra Kulturore Pjetr Gaci, pr
t ciln kam shkruar edhe vjet, mund t
themi me krenari se ka vn edhe nj gur
t skalitur n mbajtjen gjall t ksaj tradite mbi 150 vjeare.
Organizatort jo m kot zgjodhn
oborrin emblema k t nj shtpie t
mome shkodrane, shtpia ku ka lindur
patrio Oso Kuka, pr ta kthyer n nj
sken interpre mi tradicional, e cila q
n pamjen e par t krijonte iden se po
prjetoje kt aheng si 100 vjet m par.
Kta imazhe, si n nj piktur, i bnte
m t pranishme rekuizita e krkuar me
fana zm pr veshjen e kngtarve,
valltarve dhe formacioneve muzikore.
Dekori nuk kishte nevoj pr dorn e
nj specialis , pasi n sfond ngrihej madhshtore nj shtpi e vjetr, me pullaze
e ardak, me pus e avulli, me lule e kalldrm, e restauruar me profesionalizm
pr t ruajtur iden te n e saj.
Ahengu Shkodran pushtoi n kt
mbrmje kt oborr shkodran, duke rikkthyer traditn e bukur t k j qyte t
shquar t ar t dhe t kulturs, duke prformuar live disa nga kryeveprat e ksaj
tradite.
Ky oborr ishte mbushur si rrall her,
si mbushet nj bahe me lule t bukura
n pranver. E veant dhe pozi ve ishte
se prve dashamirsve t moshuar t
ktyre kngve, freski i jepte audiencs
mosha e re e spektatorve, djem e vajza
shkodrane q shpesh pa t drejt akuzohen se rendin pas muziks moderne dhe
harrojn se qyte i tyre ka kng shum
t bukura.
Programin e prezantoi moderatoria
Gen ana Dani dhe q n prezan min e

saj t par u prcolln emocione q spektatort e pranishm kishin koh pa i shijuar. Ishin kto vlera t interpretuara live
dhe me mjeshtri me instrumenta karakteris k popullor, me zra t mrekullueshm t ar stve shkodran e kombinuar me veshjet tradicionale t qyte t.
Koncer filloi me nj potpuri dasme
shkodrane t interpretuar nga grupi
i kngtarve t Qendrs Kulturore
Pjetr Gaci, duke vazhduar me dy interpre me t tjera, dy kng perla t njrit
nga ahengxhinjt e shquar shkodran t
shekullit t kaluar, Hasan Preza, kng q
u shoqruan gjat interpre mit edhe nga
kori q krijuan spektatort e pranishm.
far vlere do t kishte nse kt
pasuri nuk ja transmetojm brezit t ri.
Muzikanti shkodran Gjon Kujxhija, i cili
vdiq tragjikisht n mosh t re, ka ln
nj pasuri t rrall Vallet kombtare

Pjetr Gaci, Mark Ka alli, Nazmi Lishi, Tonin Daia, Shefqet Kruja etj.
Kshtu ky spektakl vijoi me nj
kngtare q me t drejt e cilsojn
Zonja e kngs shkodrane, e njohur n
t gjitha trevat shqiptare, Mukades anga, e cila erdhi me nj kng t krijuar
nga Alush Beqari tulluar Moj e vogl si
flori, duke ngritur pesh spektatort, q
t ngritur n kmb e shoqruan me z
dhe duartrokitje interpre min e saj.
N kt atmosfer emocionuese spektakli vijoi me kngtarin q me plot goj
mund ta quajm Ashik i ahengut. Skena
pr at kan qen dhe jan ambjentet
e shyqyrit, gzimet familjare, fejesat e
martesat. Nuk lodhet kurr tuj ba aheng
Agim Molla, i cili erdhi me dy kng:
Mori dallndysh t Kol Gurashit dhe U
thasha si thahet fiku.
Si thon shkodran Amblsina n

Pr ti dhn vlerat tradicionale k j

even kaq t dashur e t bukur, u angazhuan me nj pasion shum t madh
edhe orkestra e prbr nga: Anton Kaftalli-vjolin, Agron Rexha-klarinet, Indrit
Kodralia-klarinet, Dritan Mlika-kitarr,
Fi m Tuzi-kontrabas, Fatmir Mesi-dajre,
drejtues orkestre-fizarmonik Andi Unaza.
Kostumografi-Angje Mraja, KoreografAldo Nika, Udhheqs ar s k-Bardhyl
Hysa. Drejtues organiza v-Sidrit Lohja.
Organizatort e k j ak vite q vjen
pr t dy n vit radhasi, than se synimi
sht q t ruhet kjo tradit e bukur dhe
t pasurohet m tej pr tja uar brezave
t rinj t pastr dhe origjinale kt
muzik.
Drejtuesi ar s k i k j evenimen ,
njkohsisht edhe shefi i muziks i Qendrs Kulturore Pjetr Gaci Bardhyl Hysa

t ceremonialit t dasms shkodrane

dhe ndr t tjera ka thn: do plak q
vdes, merr me vete nj visar kombtar,
por pr ta mbajtur prsri t gjall dhe
pron t qytetit kt visar, jan talentt
e rinj q mendojn pr te.
Gjallria dhe freskia e prformuar nga
Xhuli Pjetraj, Ruzhdi eka, Arben Jubani
dhe grupi, ishin nj arom e kndshme
dhe e freskt n kt oborr tradicional
shkodran t kthyer n nj sken madhshtore.
Duhet t evidentojm se shkodrant,
prfaqsuesit e muziks qytetare shkodrane n t kaluarn edhe sot mbi traditn e kngs popullore t ahengut dhe
asaj folklorike, kan krijuar dhe krijojn
edhe kng t reja, t cilat pr nga format dhe karakteris kat bhen pjes e
ksaj pasurie t madhe. Pa dyshim duhet
t prmendim krijimtarin e t mdhenjve Ramadan Sokoli, Prenk Jakova,

fund u shpreh modratorja e k spektakli Gen ana Dani, e cila prezantoi

kngtarin shkodran 24 karatsh, Bujar
Qamili q tanim si mjeshtr i madh i takon gjith bots shqiptare. Bujari nuk i
ndahet grupit t Shkodrs, vendlindjes s
j, emocioneve t ahengut shkodran n
ambiente t ngushta, por edhe n evenimente kaq t rndsishme si ishte kjo
nat. Ai u paraqit me dy kng mja t
dashura e t njohura q kndohen n do
ambient: Mbeta gjith diten hijeve krijim i Leonard Deds dhe Ska ma tbukur
se pranvera krijim i Rud Gurashit dhe
prformoi me kngtaren e mirnjohur
Klodiana Brahimi.
Me pjesmarrjen e kngtarve t
njohur t muziks popullore qytetare,
prmbi 60 minuta publiku i pranishm
shijoi disa nga kryeveprat e ksaj krijimtarie, tashm t shpallur trashgmi
shpirtrore kombtare.

ndr t tjera na tha: Nuk duhet ta kujtojm vetm nj dit n vit kt vler, por
ajo duhet t promovohet vazhdimisht
edhe n ambinte t tjera, n shkolla sidomos, sepse qllimi sht q mundsisht
kjo vler e trashguar mos t mbetet
npr ambientet e mbylluara, npr libra e sirtar, por ajo t prohet edhe n
brezin e ri, prmes ktyre ak viteteve.
Pr kt ak vitet kaq emocionues, por
edhe t rndsishm t qyte t t Shkodrs, do t prononcoheshin edhe prfaqsues t shquar t jets kulturore e
ar s ke t j.
Shkrimtari i shquar prof. Fadil Kraja
me shum prmallim u shpreh: Koncer
Ahengu Shkodran po bhet nj tradit
e bukur. Edhe sivjet u knaqm dhe u
prmalluam me kngn shkodrane q
nuk vdes kurr.
Sa mir do t ishte q n
rreshtat e par t salls t shih-

+
VLERA

nr. 132,, tetor 2014

10
0

BERATI - QYTET I 1001 MREKULLIVE!

Nga Beqir M. Cikaqi
Treviso (Itali)
Ka dy ide pr emrin t sotshm t Bera t: Legjenda ilire thot: bir e at kan
filluar ta ndrtojn kalan pr tu mbrojtur...Bullgart kur e kan pushtuar kt
qytet ia vun emrin Qyte i Bardh - Bera i sotm...
Prndryshe emri i qyte t iu ka nderuar disa her npr shekuj. Kur kan
jetuar orestt-fis i pellazgve, sht quajt
Ores ada. An patrea n vitet 300 P.Kr.
Romakt kur e kan pushtuar e kan
quajtur Albanorum Oppidum (Fortesa e
Arbrve). Perandoria Bizan ne, ia vuri
emrin n Pulheriopolis (Qyte i bukur).
Ndrsa, Bullgart n Belgrad (Qyte i
Bardh)...
Nj proverb popullor thot, edhe n
raste pikllimi:U b mir q ndodhi kjo
ngjarje , e u takuam...! Un do shprehem
se SEMINARI I 10-t MBARKOMBTAR
me msuesit e Msimit Plotsues n
gjuhn shqipe n diaspor, q kt vit u
mbajt n Berat, ishte arsyeja e mire, q u
njohm me qyte n e bukur t Bera t, si
me njerzit, traditn, kulturn, historin

nim ata q i dhan jet kngs

shkodrane dhe e ngritn aq lart.
Jetojn ende t pavdekshmit
File Gjeloshi 90 vjee, Shyqyri Alushi q
tani ec me shkop, apo ar stja e merituar
Naile Hoxha q jeton n azil t pleqve.
Mos i harroni ata, ju q organizoni
koncerte kaq t bukura. Prania e tyre ia
shton bukurin ktyre veprimtarive.
Mes t pranishmve t binte n sy
edhe mungesa e studiuesit t mirnjohur shkodran t ksaj fushe z. Isa Alibali,
t cilit Kshilli i Bashkis s Shkodrs i
ka dhn tullin Mirnjohja e qyte t.
Megjithat studiuesit Isa Alibali i morm
nj intervist jo pr zhvillimin e ak vite t,
por pr t marr prej j nj informacion
t shkurt pr lindjen dhe zhvillimin e
kngs popullore qytetare shkodrane n
kuadrin e emr mit Ahengu Shkodran.
Ju falenderoj shum q po m bni
pjes t shkrimit tuaj dhe akoma m i
nderuar do t isha po t isha pjes edhe e
asaj nate t mrekullueshme, por pr mospjesmarrjen me atje e din m mir
organizatort. Megjithat un jam gjithnj shpirtrisht n Shkodr.
Prsa i prket historikut t kngs
shkodrane me pak al mund tju them se:
Data e krijimit t ahengut shkodran, sht
shum e vjetr. Orkestra e par e njohur
dhe me veprimtari t gjr sht ajo q
krijoi Veziri i Shkodrs n vi n 1825, ku
prfshiheshin: Mehmet Shllaku nga Vukatana (drejtues i saj), n violin, Kralo
Bera , i ardhur nga Bera , me kngtar
Halil Tophana, humorist i grupit Tuk Vasia
dhe nj me kavall e nj me dajre (q nuk
u dihen emrat).
Por knga shkodrane sht shum m
e vjetr. Un disponoj kng t knduara
n vi n 1700, kurse knga m e vjetr q
kndohet edhe sot sht Krisi topi e
vi t 1769, krijuar nga Molla Hysen Dobrai. Kt kng deri von e kan knduar

e lavdishme me t kaluarn e begatshme,

me pozitn gjeografike e pamjen karakteris ke...t k j vendbanimi pellazgo
- iliro - shqiptar. Normalish kan mbetur
edhe shum t tjera pa i kuptuar e vshtruar. T gjitha kto veori e karakteriska natyrore e njerzore i japin Bera t
epite n e qyte t t 1001 mrekullive!
N ort e para t pasdites s marte arritm n Berat. Vendtakimi i par i msuesve q vinim nga Prish na dhe atyre nga
Tirana ishte Hotel TOMORI, aty do dit
drekonim edhe darkonim se bashku. Meqense kapacite i hotelit pr shtretr
ishte i kufizuar, na shprndan n disa hotele ma t vegjl, p.sh mua me mikun m
Ragip Thai q shoqroheshim vazhdimisht, patm fa n t vendosemi te Hotel
OSUMI n Lagjen Mangalem. Kur hyra n
hotel q t akomodohemi, nuk me ra n
sy pllaka i emrit t rrugs, por kur dola
pr t shkuar n seancn e par plenare,
nga kureshtja se si quhet rruga, e vrejta
se mbante emrin KOSTAQ STEFA, menjher m prshkuan emocionet, sepse
kt emr e kisha dgjuar qysh n Itali.
Ishte emri i mar rit t demokracis, i
persekutuar nga regjimi komunist n vi-

n 1948. Vajzn e Kostaqit, Vitore Stefa

Leka, nj ak viste e devotshme e migracionit shqiptar n Itali, e kam mike dhe
mi kishte rrfyer gjith mizorit e sistemit ndaj familjes Stefa. U interesova se
a jeton dikush aty, por morra prgjigjen
se jan n Itali t gjith. Shtpia ku ishte
pllaka ishte e familjes s Vitores...
Lagjja e Mangalemit, ka nj pamje
karakteris ke t shtpive pr shkak t
pjerrsis q ka tereni, shtpit jan t
ndrtuar njra mbi(pas) tjetrn, nga larg
duken se dritaret e shtpive jan njra
mbi tjetrn, nga ky konstruksion i dritareve n Lagjen e Mangalemit, Bera njihet si Qyte i nj mbi nj dritareve, q ne
disa raste devijohet kjo thnie n Qyte
i njmij e nj dritareve!..
Para se te filloje seanca e Par plenare,
n qendrn kulturore Margarita Tutulani na organizuan nj mirseardhje me
nj program ar s k nga fmijt e shkollave, kngtar dhe instrumentalist nga
Bera .
Ndrsa n aln prshndetse kryetari i bashkis s Bera t, z. Fadil Nasufi
prve mirseardhjes na njo oi shkur misht pr Bera n, i cili ndr t tjera po-

tencoi:
Berati sht nj krenari pr
Shqiprin. Ka nj histori 2400
vjeare, un dhe banort e Beratit
gjithmon i ftojm me fjalt: Mir
se vini n Berat, Ejani n Berat. Bera
flet vet...Qyte yn shfaqet si nj monument i pakrahasueshme i bashkekzistencs, duke na dhn prova auten ke
dhe nj seri t vrtetash q mbrojn e
ndriojn racn shqiptare, gjenezn ton
dhe i siguron mburrje gjith kombit. Ska
se si t mos krenohesh me Kodikt e
Bera t me Bera nusin e Purpurt t
Shekullit VI! Si t mos ndihesh kryelart
me emra t shquar me fam evropiane
si Muzakajt, Onufri, Qyprilinjt, Mandej
vlersimet dhe mbresat q kan dhn
pr Bera n personalitete, si: Jam Onufri
q vij nga qyte i shum ndritur i Bera t,
Shtarus, tha: Bera sht i bukur , pr
t qen prjetsisht i bukur. Kto vlera,
ky muze dhe qyte i Bera t nuk ju prket
vetm juve por i prket gjith njerzimit
Perez de Kuelar,...
Ju q do t jeni si vizitor t par, do
t mrekulloheni nga pamja
panoramike dhe emblema ke e

Bik Ndoja e Shyqyri Alushi dhe sht n

repertorin aktual t kngve. M von
Kasem Xhuri (1837-1887) bri prpjekjet
e para pr reformimin e ahengut shkodran. Por ai q eci me mjeshtri n rrugn
e kualifikuar t ahengut shkodran ka
qen Palok Kur me kngt e j dhe me
shoqrin Daullja q pat krijuar. Puna e
ktyre u pasua me mjeshtri nga Sait Hoxha, Kol Gurashi, Mark Krajani, Ndrek
Vogli, Hasan Preza, Paulin Pali, Shefqet
Kruja, e shum e shum t tjer, q bjn

drejtori i Qendrs Kulturore Pjetr Gaci

Z.Sidrit Lohja, i cili pasqyroi punn e k j
ins tucioni dhe objek vat e j: Qendra
jon ka patur nj ak vitet shum t ngjeshur kt vit. Ne kemi si synim eviden min, ruajtjen dhe kul vimin e vlerave ars ke qytetare. Misioni yn n t njjtn
koh sht edhe mbshtetja e talenteve
t reja duke i krijuar atyre mundsi q t
promovohen.
Ishte Ahengu Shkodran i cilsuar si
nj nga kryeveprat e trashgimis kultu-

nj list t gjat e pa fund.

Duhet evidentuar Ramadan Sokoli,
si nj ndr krijuesit m t mdhenj t
kngs shkodrane, q i prket edhe ai
grupit t kompozitorve me shkoll.
Ka shum vite q shoqata Dashamirt
e kngs shkodrane ka br nj pun t
shklqyer pr mbajtjen gjall t kngs
shkodrane.
Rreth k j ak vite u prononcua edhe

rore shpirtrore kombtare q u prezantua pr t dy n vit radhazi me kngtart

m t mir t kngs pupullore qytetare.
M pas kngtari Bujar Qamili
Mjeshtr i Madh, si gjithmon i qeshur,
por edhe i gojs tha: sht kjo kng
q na ka rrit, na ka eduku. Kuptohet se,
q nga brezi i kngtarve m t vjetr,
ne jemi prpjekur q kngn popullore
qytetare shkodrane ta mbajm ashtu, t

rregullt, t pastr, ashtu si sht edhe

vet ajo. Sonte ishte vrtet nj atmosfer jashtzakonisht e bukur, sht nj
repertor i ahengut shkodran me t vrtet i prsosur. Grupi i kngtarve dhe i
kompleksit t vajzave dhe i djemve ishte i
prkryer, sidomos n disa kng t vjetra
t Ahengut Shkodran.
Shkodra gjithmon ka patur vlera t
lla q e them me bindje se nuk mund ti
ket do qytet.
N kt mbrmje t vent ra n
sy edhe prania e bylbylit t kngs
popullore qytetare shkodrane t madhit
Bik Ndoja, q, ndonse n nj mosh
t thyer, kishte ardhur si nj shkodran
i vrtet me biikletn e tij t dashur,
duke u mirpritur nga emra t njohur t
artit e kulturs n Shkodr.
Kjo fest e vrtet, organizuar n nj
mbrmje magjike, ngjasonte me dasmat
tradicionale shkodrane q bheshin dikur n oborre, ku ashik e dashamir t
kngs rrinin me or t tra pr t shijuar
magjin e ahengut shkodran.
Merit dhe vlersim ka Bashkia e Shkodrs, si dhe Qendra Kulturore Pjetr
Gaci, t cilt kishin menduar ta organizonin at si nj stafet e interpre mit t
kngs popullore q vazhdon nga m t
vjetrit te t rinjt, n mnyr q t prcillet brez pas brezi dhe t mos humbas
kurr, duke e konsideruar at si nj repertor t hapur q nuk mbyllet asnjher.
Pr prga tjen e j u angazhuan poet
dhe kompozitor t njohur t qyte t.
Ky takim kaq i bukur u mbyll me alt
e moderatores Gen ana Dani: N Shkodren ton t gjith kndojn dhe pr tu
takuar sa m par u b urimi: Pr do
kend, ju shko jeta me aheng.

Pergate nga Ramazan EKA

e Osman KAZMAJ, Shtator 2014

+
VLERA

Mangalemit q sht si kuror e

art n kokn e nj Missi. Kur t
e vizitoni qyte n dhe Kalan, do
t njiheni me Muzeun Kombtar Onufri
- ju mund t njiheni me t gjith mjeshtrit
e ikonografis shqiptare:Onufri, Nikolla,
Onufr Qiprio , K. Shpataraku, Dinas n
e piktoreve Katro e e ri. Njherazi, ju do
t mund t vizitoni disa nga perlat e arkitekturs dhe pikturs bizan ne e post
bizan ne q ndodhen brenda mureve
t Kalas dhe lagjeve muzeale q jan t
mbuluara me afresket e piktorve anonim. Bera lexohet si nj libr me poezi,
kundrohet si nj piktur moderne, dgjohet si nj simfoni... Bera ju lodh, ju
fisnikron, ju bn t ndiheni si n shtpin tnde dhe nga vizitor t kthehesh n
banor t j. Knaqsin dhe mbresat e
pashlyeshme do tjua shtojn banort e
urt, t menur e mikprits t Bera t.
Shkurt, jeni n qyte n e bardh me
zemr t bardh. Uroj t kaloni sa m
bukur n Berat!
Ato q i potencoi kryetari i bashkis, ditt n vijim i prjetuam. Madje
edhe shumka u njo uam, i vrejtm
dhe i prjetuam, sidomos ngrohtsin
mirpritse t banorve. U njoha edhe
me shum seminarist tjer, q m par
nuk njiheshim! Shumica nuk ishin vetm
thjesht msues t shkolls shqipe n
diaspor, por barts t ak viteteve
kombtare e kulturore q zhvillohen
jasht atdheut, si krijues, autor librash,
kngtar e kompozitor, gazetar, regjisor,
skenograf, xhirues,etj. U njohm n mes
vete edhe me gazetaren e radio Athins,
programi n gjuhen shqipe Bardha Mane, duke e krijuar nj miqsi t ndrsjell.
U njoha me Hazirin, Linditn, Mura n,
Luizen, Dardanin, Lebiben, Alferdin, Julianen, Qerimin, Almen,... u takova pas
disa vitesh me miqt e vjetr Ramadanin
e Milaimin, etj.
do dit paradite ishim ne seanca
plenare ku moderoheshin nga Nuhi
Gashi(MASHT e Kosovs) dhe Rozalba
Merdani(MAS e Shqipris), Bexhet
Arbana e Marinella Duri. N kto seanca
ligjruan: Liri Qoshi, Blerta Avdia, Gerti
Janaqi, Erida Koleci, Ragip Gjoshi. Ndersa
edhe vet seminaristet paraqiten ligjrata,
promovuan libra e dokumentar, si: Arian

GRUPI I VEPRIMIT
LOKAL BJESHKET
E NAMUNA NE
VALBONE

nr. 132,, tetor 2014

Melonashi, Abdurrahim Ashiku, Kemajl

allaku, Rifat Hamiti, Flutura Tafilaku,
Driton Kajtazi, Dashmir Zae, Nexhmije
Mehmetaj, Ina Arapi, Rexhep Rifa , Hazir
Mehme , etj. Seancat mbaheshin n

struimit, hasnim n njerz shum bujar e

mikprits, duke na nderuar e respektuar,
madje edhe vet puntort q kryeni kto
pun. Derisa n ort e mbrmjes prgjat ksaj rruge zhvillohej edhe sh torja

Qendrn Kulturore Margarita Tutulani

dhe n UNIVERSITETIN E BERATIT. N
fund t seminarit pr vijuesit, u organizua
ndarja e CERTIFIKATAVE, t nnshkruar
nga Lindita Nikolla -ministre e Shqipris,
dhe Ram Buja -ministr i Kosovs. T
pranishm ishin zyrtar t lart, si: zv. ministri n detyr Nehat Mustafa, Azem Gurikshilltari i lart ne MASHT-in e Kosovs,
Imer Avdiu nga Ministria e Diaspors, etj.
N ort e mbas dits organizoheshin
veprimtari shoqrore-kulturore nga
Bashkia e Bera t. Ndrsa mbas prfundimit t darks, organizoheshin mbrmje
shoqrore me muzik beratase, por edhe
arg me nga muzikan tani m i njohur
pr seminaristt edhe nga vitet e kaluara, Dardan Gashi nga Prish na q jeton
e vepron n Gjermani. N kto mbrmje
argtuese q zgjasnin deri n ort e vona
t nats, nuk mungonin as batutat, poezit, monologt e dialogt nga vet seminaristt, ku spontanisht krijoheshin spektakle n vete...!
Nga qendra kulturore Margarita Tutulani e deri te Hotel Tomori e Universite i Bera t, dhe anasjelltas duhet
prshkruar Bulevardin REPUBLIKA. Na u
desht ta kalojm disa her pr ato dit,
i cili ndonse kryheshin punt e rikon-

me nj numr t konsideruar pjesmarrsve t moshave t ndryshme.

N Galerin e Arteve Edard Lear,
q ishte fare pran qendrs kulturore u
njohm me ekspozitn e ar s n Agron
Polovina, ku ishte pjesmarrs edhe vet
ar s . Gjithsecila piktur kishte vlern e
vete, ndrsa ajo e Bab Dud Karbunars
m bri prshtypje, si msues dhe si delegat i shpalljes s Pavarsis me 28 nntor 1912 n Vlor s bashku edhe me tre
personalitete tjer nga Bera .
Mozeumi Kombtar Etnografik, sht
nj vend shum trheqs, i vendosur n
t djatht t rrugs q shkon pr n kala.
Mozeumi prfaqsonte nj banes me
arkitektur popullore beratase, tri shekullore, dy katshe, pike e treves beratase.
N muzeum jan imituar gjitha objekte e
vegla q jan prdor npr shekuj, si rrugica me dyqane, kazani i rakis, mngra
e ullirit, etj. Jan format e dhoms s
pritjes s fsha t, kuzhina, dhoma e
pritjes pr qytet, veshjet tradicionale,
veglat ushqyese, etj. T gjitha kto pamje
shoqroheshin me shpjegimet e ciceronit
dhe prgjegjsve tjer t Mozeumit.
Kalaja sht monumen arkitektonik
m an k i qyte t, q ndodhet n pjesn
e siprme n form t trekanshit. Ajo

3. GVV dhe pushtetet vendore, dy aktore qe punojne per te njej n synim.

4. Zhvillimi hapsinor, i ekuilibruar, i
qndrueshm dhe rrugt pr financimin
e projek mit dhe ndrhyrjeve
N ket seminar morn pjese shoqa-

ta, biznese dhe prfaqsues komunash

t Qarkut Kuks dhe Shkodr. U drejtua
nga koordinatorja e k j projek , zonja
Shpresa Smajli dhe ligjruesi i saj Ali
Lacej.
Pas nj vendosje e mire n hotel

Me datn 15-16 tetor 2014, Grupi I

Veprimit Lokal Bjeshkt e Namuna,
ishte n Valbone, n nj seminar, Majat Shqiptare dhe Grupi Vendor i Veprimit Bjeshket e Namuna , n baze t
projek t Mbrojtja e agro-biodiversite t
n zonat rurale t Shqipris- CABRA,
e financuar nga giz, nj bashkpunim
gjerman.
Objekvat e kj seminari ishin:
1. Kmbim prvoje dhe mendimesh
me te gjith antart e deritanishm.
2. Zgjerim i GVV me Specialiste te Mjedisit dhe Biznesit, edhe nga administratat vendore ne Qark dhe ne Komuna, qe
tashme mund te ristrukturohen.

11

sht nj kombinimi epokave dhe s leve

t ndryshme: Roman ke, Bizan ne, Shqiptare, Otomane. Aty hasesh n objekte
t ndryshme t banuara e t pa banuara,
kisha e xhami t ruajtur e t shkatrruar
nga vet koha. sht nj nga kshtjellat
m t mdha t banuara, ku sipas sta skave banojn rreth 350 familje...
Mozeumi Kombtar Onufri, i vendosur n ambientet e kishs Fjetja e Shn
Mris, n kala n vi n 1986. Onufri
sht personalitet pr beratasit, sht
njeri prej mjeshtreve t pikturs shqiptare t shek. XVI-t, Koleksioni i muzeut,
sipas ciceronit, prbhet nga 173 objekte
t przgjedhura, ku 106 jan ikona dhe
67 objekte liturgjike. Autort ktyre veprave jan piktor shqiptar t shekujve XIV XX-t si, Onufri, Nikolla, i biri i
Onufrit, Onufr Qiprio , David Selenica,
Kostadin Shpartaku dhe er rt. Ngjyra e
ktyre veprave n nj ekspozit n Paris
jan vlersuar shum nga kri kt e ar t...
Bera ka shume karakteris ka t
veanta, t cilat jan mrekulli n vete.
Trojet e Bera t, sipas arkeologve kan
qen t banuara nga njerz t civilizuar q nga shekulli VII para ers son.
Tani jan tri lagje kryesore: Lagjja Mangalem, Kala dhe Goric. Ka disa shkolla
t mesme, Universite n. Ka lumin Osum
q kalon npr Berat, mbi t ciln sht
Ura e
Gorics e gjat rreth 130 m,
q sht nj nga monumentet e kulturs
dhe t arkitekturs s Bera t dhe njkohsisht nj nga simbolet e j, e ndrtuar
fillimisht nga druri, mandej nga guri dhe
s fundit e rindrtuar nga betoni. Ka disa
Sheshe ndr ta sht Bulevardi Republika. Banort beratas iu takojn tri konfeksioneve fetare q gjithmon kan pasur
toleranc e respekt t mirfillt n mes
vete: ortodoks, katolik dhe islam, ku jan
edhe bektashinjt. Kan objekte fetare, si
kisha Shn Triadha dhe Shn Mhilli. Nga
xhamit m t njohura jan: Xhamia e Beqarve dhe Xhamia e Plumbit.
N vi n 1961 Bera u shpall zyrtarisht qytet muze kombtar. Ndrsa nga 8
korriku 2008, Bera sht qytet i mbrojtur nga UNESCO. E prfundoj kt
reportazh,dhe jam skep k se nuk e kam
thn meritoren pr Beran - Qytet i
1001 mrekullive!
Margjeka-Zic, ne Qendrn Mul funksionale Valbona, ditn e pare u zhvillua
seminari. N fillim, nga zonja Shpresa na
u b prezan mi i projek t. M pas prshnde kryetarja e Grupit, zonjusha
Merjeta Gjongecaj dhe pastaj secili pjesmarrs beri prezan min e vetvetes dhe
punn e bere t deri tanishme. Shoqata
Atdhetare-Dukagjini u prfaqsua nga
kryetari i saj, Ndue Sanaj dhe antari i
shoqats, Luigj Ujka.
N ditn e dyte, u diskutua mbi prioritet e grupit n t ardhmen n iden e ktij
projekti. Grupi i Veprimit Lokal Bjeshkt
e Namuna kane pika t prbashkta me
projektin CABRA, prandaj bashkpunimi
s bashku sht nj domosdoshmri
e kohs. Mbi bazn e k j projek n
Komunn Lekbibaj, me datn 25 tetor
2014, do t behet nj prgjithsim i grupit. Prandaj, antart e grupit duhet t
jene m t prkushtuar pr t realizuar
s bashku prioritet e dala nga ky seminar.
Prgat nga Luigj Ujka

nr. 132,, tetor 2014

12

PIKTORI LIN DELIA

DELIA,
A
PAS 60 VITESH N
SHQIPRI
Midis shum veprimtarive q u organizuan n kuadrin e vizits s Papa Franeskut n Shqipri, ishte dhe hapja e ekspozits me veprat e piktorit t njohur Lin Delia-Nderi i Kombit, n
Galerin Kombtare t Arteve ne periudhn 17 shtator deri 5
tetor 2014. Nj numr i konsiderueshm pikturash ku spikatn
portretet dhe peizazhet ishin n fondin e ksaj ekspozite. Piktori Lin Delia pr fat keq pr her t par sht n atdheun e
j, para artdashsit shqiptar, ndonse veprimtaria e j n disa
vende t Evrops sht mja e njohur. Kurator i ekspozits
ishte z. Gjon Radovani, njherazi dhe zv. Ministr i Zhvillimit
Urban. Ekspozita pa vizitor t shumt dhe veprat e ekspozuara u plqyen.
Piktori Lin Delia, ka lindur n Shkodr n vi n 1926. sht
larguar nga Shqipria n vi n 1948, pr ne Itali ku sht shkolluar dhe ka zhvilluar thuajse t gjith veprimtarin e j ar s ke
. Lin Delia, ka ndrruar jet n vi n 1994 n Itali duke ln nj
galeri t madhe t pikturave t j, n shume vende t Evrops.
Disa nga veprat e ekspozuara te fotografuara po i botojm.
Teks dhe fotot, Gjon Fierza

REDAKSIA
Kryeredaktor: Lazr Kodra
Redaktor: Lazr Stani, Roza
Pjetri, Prel Milani, Luigj Shyti,
Suela Ndoja, Zef Nika, Zef
Gjeta, Lulash Brigja

cmyk