Qyteterimi i Kretes

Kreta sht ishulli m i madhi dhe m i populluar i Greqise, ishulli i pest m i madh
n detin Mesdhe, dhe nj nga trembedhjete rajonet administrative te Greqise. Ajo formon
nj pjes t konsiderueshme t ekonomis dhe t trashgimis kulturore t Greqis
duke ruajtur tiparet e veta kulturore lokale (t tilla si dialektin e vet, poezin dhe
muzikn). Kreta ishte qendra e qyteterimit Minoik (2700-1420 p.e.s.), kulura m e
hershme e qyteterimit ne Evrope, gjat t cils u ndrtuan pallatet e para mbretrore
monumentale n Evrop.Kretasit prehistorik kan krijuar nj nga qytetrimet
m t vjetra t bots dhe sigurisht qytetrimin me t vjetr Evropian.
Shkalla e nivelit kulturor t qytetrimit t Krets ka qen e prmasave t
larta dhe paraqitet me cilsi origjinale Evropiane. Qyteterimi i Krets i
zhvilluar rreth 3000 deri n 1400 vjet p.k paraqet nj nga shkallt m t
larta t historis s qytetrimit botror. Ai sht quajtur ndryshe dhe si
qytetrim pallator pasi jeta e qytetit organizohej rreth disa pallatave
madhshtore dhe tepr luksoze edhe pr kohn q jemi sot. .Kreta eshte nje
ishull malor,por me lugina dhe fusha pjellore.Te qenit nje vend bregdetar i
dha mundesine e nje organizimi me te mire dhe me fitime te tregtise
detare.Qytetet me te njohura dhe me te populluara ishin Festos dhe
Knosos.Ky I fundit u be i njohur per pallatin madheshtor.Me kete pallat jane
te lidhura tregime,mite e legjenda qe kane ardhur te gjalla deri ne diteet
tona.Pallati madheshtor i ndertuar ne Knosos,kishte dhoma te nendheshme
te lidhura me njera-tjetren ne menyre te nderlikuar.Per kete arsye u quajt
Labirint.Qyteterimi kretas shkallen me te larte te zhvillimit te tij e arriti gjate
epokes se bronzi.Kultura shpierterore e kretasve ishte lidhur ngushte me
kultin e Tokes-meme.Gjithsesi kretasit besonin ne shume zota.Te dhenat
tregojne se shoqeria ne krete ishte e ndare ne aristokrate dhe
skllever.Gjithashtu qyteterimi kretas be i njohur per llojet e shkrimit te
quajtur:Shkrimi linear A dhe B.Qytetrimit t Krets, prsa i prket
etnicitetit, nuk i sht vne emri se kujt i prket, pasi n kt koh nuk
ekzistonte nocioni grek, pasi nse do t kishte ndonj shenj edhe me t
vogel, padyshim do ta kishin quajtur grek.Cila sht etnia q ka ngritur kt
qytetrim ?Qyteterimi i Krets ka qn nj qytetrim pellazg. Nga t gjitha
burimet antike, Pellazgu mbahet si njeriu autokton dhe q ka lindur nga
dheu. Meq kjo kultur sht kaq e lasht nuk ka se si t mos jet ndrtuar
nga i vetmi popull i lasht, q kan njohur autort antik n at dh.

Qyteterimi i Mikenes
Ne Greqine e lashte midis viteve 1600 dhe 1200 p.K u zhvillua nje qyteterim I lulezuar qe u quajt
Mikenas. Mikenasit vinin nga popujt me gjuhe indo-evropiane qe u vendosen ne Greqine
kontinentale rreth mijevjecarit II p.K. Veprimtarite kryesore ekonomike ishin tregtia, artizanati
dhe bujqesia. Ne fushen e kultures, sikurse edhe krtasit, mikenasit u bene te njohur ne
ndertimin e pallateve. Ne krye te Mikenes qendronte mbreti. Me i njohuri nder ta eshte
Agamemnoni. Emri i tij ka hyre ne histori gjate fushates se fiseve greke kunder Trojes. Vecantia
ne Miken, ishin zbukurimet me afreske dhe oborret qe u quajten megaran. Ne fushen e kultures
shpirterore perendia me e adhuruar e Mikenasve ishte Zeusi. Mikenasit besonin ne fuqine e
Zeusit dhe i kushtuan kesaj perendie tempuj te shumte. Legjenda mikenase ishin nje burim
frymezimi per poemat e famshme te Homerit ``Iliada`dhe Odisea. Ne keto poema pershkruhen
me hollesi detajet e luftes se Trojes pjesmarres aktiv i se ciles ishte dhe mbreti Mikenas
Agamemnon. Pjesmarrja e Mikenasve per nje kohe te gjate ne luften e Trojes e dobesoi mjafte
vendin ne pikpamje ekonomike dhe ushtarake. Kjo i hap rruge renies se qyteterimit Mikenas.
Me pas ne Greqi do te dynden fiset e doreve, joneve akejve qe do te formojne edhe popullsine
helene .

Qyteterimi Etrusk
Gjate mijevjecarit te I p.K. ne rajonin e sotem te Italise , u vendosen popuj qe dalloheshin per
nga perkatesia e tyre etnike. Pervec latineve, kishte etruske , fisi Ilir I japigeve dhe mesapeve ,
te perqendruar ne jug sikurse ishin te perhapura edhe kolonite helene ne Sirakuza, Mesena
etj.Nje nga popujt qe ra ne sy per zhvillimin e tyre ishin etrusket. Ato u vendosen ne krahinen e
Etrurise. Etrusket u shquan per qyteterimin qe ata krijuan deri ne formimin e shtetit. Qyteterimi
Etrusk u be shume injohur per ndertimet, tregtine detare dhe pikturat. Qytetet Etruske
ngriheshin ne kodra , ne zona qe mund te mbroheshin mire. Etrusket diten ti ndertojne qytetet
me mbulese ne forme harku, sipas nje teknike te re qe me pas ua percollen romakeve.Ata ne
histori quhen si percjelles te kultures se lindjes ne perendim. Gjuha e tyre ishte e ndryshme nga
ajo latine dhe me shume gjasa ajo ishte ndikuar nga alfabeti grek. Pasuria e Etrurias bazohet te
bujqesia dhe burimet minerare. Trualli ishte shume pjellor dhe aty ku nuk ishte , Etrusket diten
ta bejne prodhues, duke kryer boifikime ne zonat mocalore dhe duke hapur kanale vaditese ne
zonat e thata. Etruja nuk formoi kurre nje shtet te vetem , ajo mbeti e ndare ne qytet-shtete, te
qeverisura fillimisht nga nje mbret. Fuqine me te madhe qytet Etruske e arriten ne shekullin e
VI. Ne kete periudhe ne Rome mbreteronte dinastia etruske e Tarkuineve ne jug,qyteterimi
etrusk ishte perhapur ne pjesen me te madhe te kampanias, ne veri kishte arritur ne luginen e
lumit Po. Fuqia Etruske nisi te perendoje ne fundin e shekullit VI, si rezultat i sulmeve greke te
ardhur nga jugu dhe me pas te galeve qe vinin nga veriu.