Demir-Karbon Denge

Diyaram

KARBONUN ETKS

Teknolojinin temel eleman demir ve karbon olan gnmz

teknolojisinin en nemli alam eliin mekanik zelliklerinin
gelitirilebilmesi son derece nemlidir.
Karbonun yapdaki miktar ve dalm eliin mekanik zeliklerini
belirler. Karbonun demire kazandrd zellikler unlardr;
1. eliin sertliini artrr ( karbon oran % 0,8 'e kadar ),
2. eliin dayanmn artrr ve
3. Yapda grafit halde bulunmas durumunda, anma direncini
artrr.
zellikle dk ve orta miktarda karbon ihtiva eden elikler (karbon
oran % 0,2 - 0,8 arasnda), her trl ekillendirme yntemi ile
ilenebilir.
Bu elikler, souk ve scak dvlebilir, ekilebilir, preslenebilir ve
her trl talal imalat yntemleri ile ekillendirilebilir.
Dk karbonlu elik, makine imalat sektrn en nemli
malzemesidir.
ekillendirilmeleri zor olan yksek karbonlu elikler (karbon oran %
1-1,7 arasnda) ise yksek mukavemete sahiptir ve takm
eliklerinin yapmnda kullanlr.

DEMR KARBON KLLER

7,8 g/cm3 younluunda ve 60 HB sertliinde olan saf demirin

akma snr; 100 N/mm2, ekme mukavemeti; 200 N/mm2 kopma
uzamas; % 50 ve kesit daralmas; % 80 dir.
Saf demir, mukavemetinin dk olmasndan dolay teknolojik
neme sahip deildir.
Saf karbonun da, demir gibi mukavemeti dktr ve tek bana
nemli bir malzeme deildir.
Saf demire teknolojik zellik kazandran karbondur.
Demirle karbon bir araya getirilirse, geni mekanik zellikler
gsteren bir seri alam elde etmek mmkndr.
Yap ierisindeki karbon, bnyede bir ka durumda bulunabilir.
Bu oluum, souma artlarna ve yapdaki mangan ve silisyum
miktarna baldr.
Eer yapda silisyum miktar fazla ve souma yavasa, karbon
yapda grafit halde bulunur.
Eer yapda mangan fazla ve souma hzl ise, karbon demire bal
olarak bulunur.

Demir-Karbon Alam
Topraktan eitli bileikler halinde karlan demir filizi, mekanik
temizlemeden sonra yksek frnlarda redklenir.
Elde edilen ham demir, elik ve dkme demir elde etmek iin retim
frnlarna gnderilir.
Demir - karbon alamnda; % 1,7 veya 2ye kadar karbon, %1 mangan %
0,5 silisyum, % 0,05' ten az olmak zere kkrt ve fosfor ihtiva eden
malzemeye elik denir.
Karbon oran % 2`den fazla olan demir karbon alamna da dkme demir
denir.
souma artlar, silisyum ve mangan miktar yap zerinde ok etkilidir.
Buna bal olarak yap farkllklar meydana gelmektedir.
Demir-karbon, souma artlarna ve ierisindeki silisyum ve mangan
miktarna bal olarak iki farkl yapda alam olutururlar.
Ksmen hzl souma sonucunda demir, karbonla bileik(sementit, demirkarbr) oluturur ve bu yap yar-dengelidir.
Dierinde ise karbon yapda bamsz bulunur. Buna gre, iki denge
diyagramndan bahsetmek gerekir.
Bunlar; demir-sementit ve demir-karbon denge diyagramdr.
Ancak her ikisi de demir-karbon diyagram olarak ele alnr.

Demir-karbon denge diyaram

Daha nceki alam diyagramlarndan farkl olarak kat
fazda, yatay eksen karbon oran % 0-100e kadar deil
de, % 0-6,67 kadar olan aral gsterilir (ekil-6. 8, 9).
Bu diyagram, katlama aral, sv ve sv - kat ve
tektik ve tektoit gibi blgeleri gstermektedir.
% 6,67 C bulunduu durumda yap, % 100 sementitdir(
Fe3C veya demir-karbr). Karbon orannn % 4,5 daha
alan demir-karbon alamnn teknolojik nemi yoktur.
Demir-karbon denge diyagramndan grld gibi
scakla bal olarak yaplarn deitii grlmektedir.
Daha nce belirtildii gibi % 0-2 veya 1,7 ye kadar
karbon ihtiva eden demir-karbon alamna elik, % 2
den daha fazla karbon ihtiva eden demir karbon
alamna ise dkme demir denir.
Bylece, diyagram iki ksma ayrm olduk. imdi bu
blgelere bal kalarak oluan yaplar inceleyelim

Demir-karbon denge diyaram

oC
1536
1400

tektik

910
A3 tektoit
Acm
723

A3-1

0,83

4,3

6,67 % C

Demir-kabon denge diyaram

0C

1536
+Sv

1400

Sv

Sv +

Sem.
Aus.
()

910

+
723

Aus+Sem+Led

Sem.+Led.

+Sem.

+ Sem.
+Per. Per.+Sem. Per.+Sem.+D.Led..
0,83
ELK

4,3
DKME DEMR

Sem.+ D.Led.
6,67 % C

elik ve Dkme Demirler, mikroskop altnda mikro yaplar incelenirse, perlit,

ferrit (), sementit, ledeburit, austenit, beynit ve grafit gibi yaplarla beraber
sl ileme bal olarak dier yaplarda grlebilir.

Demir-kabon denge diyaram

Sementit, demir-karbon ikililerinden en sert olandr.
Demirle karbonun yapt bileiktir ve ierisinde arlka % 6,67 C
bulunur.
Demir-karbon denge diyagramnn en sanda sementit (demirkarbr) grlr.
Sementit yap, tane snrlarnda beyaz renkte grlr.
Sementit, karbon orannn % 0,83'ten daha fazla bulunmas
durumunda, k mikroskobu altnda seilebilir.

Demir-kabon denge diyaram

% 1 C ihtiva eden eliin tane yaps, koyu renkli

perlit tane snrlarnda ak renkli grnen
sementittir.

Demir-kabon denge diyaram

AUSTENT()
Austenit, yzey merkezli kbik demirdir ve 1130
0Cde, % 2 ye kadar karbonu bnyesinde
zndrlr.
Demir-karbon denge diyagram, austenitin en
fazla % 2 karbonu zndrr.
% 0-2 C aralnn elik olarak tanmlandn
gstermektedir.
Austenit oda scaklnda, kararl deildir ve oda
scaklnda perlit, ferrit veya sementite dnr.

Demir-kabon denge diyaram

Austenit tane yaps

Demir-kabon denge diyaram

FERRT(- Fe)
Kbik hacim merkezlidir.
oda scaklnda % 0,008 karbon
zndrrken, 723 0C ise % 0,025 karbon
zndrr.
Oda scaklnda karbonun znrl demirkarbon denge diyagramnda en solda
grlmektedir.
Dar ve snrl bir oranda karbon, ferritte arayer
kat eriyik olarak bulunur.
Ferrit snektir.
Mikroskop altnda ferrit, ak gri veya beyaz
grnr

Demir- karbon kilileri

010 eliinin tane yaps, ferrit ak renkli, perlit koyu