Kuazi Shtetet

Ligjerata II

 Definimi i Kuazi shteteve

Etimologjia: quasi, nga latinishtjaquasi, gadi, perafersisht;

Nje kuazi shtet eshte shtet qe mbijeton vetem duke ju falenderuar perkrahjes
dhe indulgjences se shtetve fqinje ne njeren ane dhe bashkesise
nderkombetare ne anen tjeter dhe jo nga mundesite e veta. Eshte shpesh
teritor qe eshte shkeputur nga nje shtet te cilit i ka takuar (Parental state"),
duke ju falenderuar perkrahjes se nje ose me shume shteteve fqinje dhe i cili
arrite te veje ne funksion sherbime publike ose administrate.

Karakteristikat e Kuazi shteteve

Egzistenca e nje loje gjeostrategjike e cila i ben keto shtete te nevojshme
(utile);
Shtet parental pak i fuqishem;
Protekcion dhe mbrojtje e nje shteti tjeter (Shtet mbrojtes-Etat parain"),
Mungese e njohjes nderkombetare,
Zhvillim i nje vetedije kombetare te fuqishme;
Shoqeri relativisht e militarizuar;
Funksionim praktikisht te ngjahsem me tjerat shtete;

Shtet i deshtuar, Shtet de Facto, Para-shtet, Pseudo shtet , shtet fantazem,

Shtet i ndieshem, shtet i panjohur, shtet secesionist, shtet anomik.

 Ky nocion eshte zhvilluar ne vitin 1990 nga politikologu Robert H.

Jacksonne librin e tij te publikuar ne vitin 1993 :"Quasi-States:
Sovereignty, International Relations, and the Third World".
Nga viti 1945 kemi nje shumezim te numrit te shteteve te cilat
egzistojne ne teren por te cilat nuk jane te njohura nga Kombet e
Bashkuara ose te cilat nuk arrisin te funksionojne ne menyre efikase.
Principi i vetedeterminimit ( e drejta e popujve qe te zoterojne
vehten) ka uajtur nje rol te rendesishem ne kete proces i cili
zhvillohet. Per shembull, dekolonizimi ose periferite e fuqive te
medhaja (fundi i BRSS)
Kemi shtete te deshtuara ose te avortuara ose shtete te cilat i ka
njohur vetem nje numer i vogel shtetesh. Duhen gjithashtu
permendur edhe parajsat fiskale ose zonat e franshizuara te cilat
perfitojne nga mondializimi i ekonomise.
Bashkesia nderkombetare eshte relativisht e kujdeshme ne raport
me keto shtete per shkak te rrezikut te konflikteve dhe kufijeve.
Duke pas para sysh peshen gjeostartegjike te shtetit te cilit nje
teritor eshte shkeputur ose te shteteve protektore qe e perkrahin,
zakonisht preferon te intervenoje ne plan humanitar.

 Kuazi Shtetet
Keto shtete nuk kane kapacitete integrative te cilat i
kane shtete perendimore. Perkundrazi, duhen te
perballohen me shoqeri te segmentuara dhe shume
shpesh te destrukturuara te cilat nuk u njohin asnje
legjitimitet. Keto shtet jane Shtete te dobeta qe
posedojne burime te limituara ne raport me
shoqerite e forta ashtu sic I quan Joel Migdal.
(strong societies and Weak States, Princeton Uni.
Press 1988.
Nuk jane ne gjendje te imponojne te ardhura
financiare te nevojshme per finansimin e
shpenzimeve publike te shtetit. Kur keto shtete
posedojne burime financiare, ato i kane keto te
ardhura nga jashte dhe i kane marre pas
negociatave te gjata te cilat i bejne ato te mvarura
nga shtetet donatore.

 Kjo mvarshmeri ben qe keto shtet te

kene deficit te sovranitetit ne se paku tri
lemi:
a) diplomaci;
b) kordinim te funksioneve socioekonomike
c) organizim te hapsires publike.
Keto shtete karakterizohen me nje seri
kunder-performansash dhe posedojne
vetem nje sovranitet negativ.

 Koncepti i sovranitetit negativ

Ky koncept eshte teorizuar nga analist Robert Jackson
si analog me konceptin e Isiah Berlinit per lirine
negative dhe pozitive.
Per Jackson-in, sovraniteti negativ e ka origjinen tek
procesi i dekolonializimit : eshte liria qe ish kolonive u
eshte njohur formalisht nga bashkesia nderkombetre
ne forme te nje mbrojtje juridike specifike.
I dhene ne moment te emergjences se tyre, ky status
formal dhe legal konfirmon njohjen e tyre
nderkombatare, gjithnje duke u dhene atyre
beneficione nepermjet nje diskriminimi pozitiv.
Sot ky status i cili u eshte dhene ketyre shteteve
vazhdon qe tu njohet nepermjet principeve te
kompenzimit ose mekanizmave tjere te shumte te
garancionit. Kjo edhe konsiderohet sipas Jacksonit
edhe ajo qe eshte forca e te dobteve.

 Cili eshte interesi i ketij koncepti?

Me pare, sips Jacksonit, shtetet e dobeta kane
qene te dominuara dhe jane zhdukur.
Sot, paradoksalisht, kjo dobesi paraqet
garancionin me te mire te qendrueshmerise se
ketyre shteteve per shkak se eshte pikerisht
dobesia e tyre politike dhe ekonomike e cila u
mundeson qe te lirohen nga disa forma te
kompeticionit nderkombetar.
Keshtu, ato perfitojne nga dispozita te
jashtezakonshme te se drejtes nderkombetare sic
eshte, principi i pabarazise kompenzuese, per
shembull.
Per kete arsye, per keto shtete, mund te themi se
sovraniteti negativ perben aktualisht burimin me
te mire politik te tyre.

 Koncepti i sovranitetit pozitiv

Ne anen tjeter, sovraniteti pozitiv supozon qe shtetet duhet te
kene burimeve te brendshme politike. Ne fakt, nuk eshte
atribut formal por nje e dhene substanciale fale se ciles,
qeverite mund ti sigurojne funksionet me te rendesihme te
shtetit.
Keshtu, per te pasur sovranitet pozitiv, shteti duhet:
1) te jete ne gjendje te siguroje vazhdimesine e pushteteve
publike dhe te plotesoje kerkesat sociale te ndryshme;
2) te siguroje rregull, gjithnje duke garantuar siguri juridike
dhe te vendose rregulla te lojes te cilat do te respektohen nga
te gjithe parteneret social.
3) shteti duhet te shprendaje te mira materiale dhe simbolike.
4) shteti duhet te jete ne gjendje tu pergjigjet te gjitha
formave te konjukturave (grevave, krizave ekonomike) duke
parapa, per shembull, kontestimet eventuale nepermjet
detektimit te paknaqesive sociale dhe duke dhene pergjigje te
duhura.

 5) duhet te jete forca e ndermjetesimit e cila i trajton

konfliktet nepermes negocimit duke i menaxhuar
propozimet dhe kunder-propozimet.
6) nese eshte e nevojshme, shteti duhet te jete aktor i
cili e zgjedhe konfrontimin nepernjet ligjit dhe te
diktoje norma unilaterale;
te perdore detyrimin si te fundit nese eshte e
nevojshme.
Shtetet me sovranitet negativ institucionalizojne, ne
favor te tyre, nje regjim te asistuar nderkombetarisht
kurseato me sovranitet pozitiv kane resurse politike qe
ja u mundesjne pavaresine (shtetet e vjetra
perendimore).
Mirepo, nese sovraniteti negativ mund ti jepet nje
shteti, mund ti njihet ose ti mbrohet, ti dekretohet,
sovraniteti pozitiv mvaret, para se gjithash, nga burimet
qe qeverite mund te nxierrin nga shoqeria te cilen e
kontrollojne.

 Tensionet identitare
Ne konstatojme sot se nje model perendomor i
nje shteti te burokratizuar, posedues te legalitetit
racional-legal, reduktues i diferencaave dhe
ofrues i modernitetit, nuk ka mundur te
gjeneralizohet ne te gjitha zonat kulturore.
Perkundrazi, ne shoqerite tradicionale, importimi
i kesaj menyre organizimi te politikes ka
shkaktuar dhe shkakton ende refuzime.
Ky deshtim, qe eshte shkak i egzistimit te nje
ndamje gjithnje e me te rendesihme, ndermjet
shteteve te importuara dhe shoqerive,
manifestohet me se shpeshti me tensione
identitare. Dhe ne fund, nepermjet kontestimit te
ketij modeli, eshte globalizimi dhe shoqeria
perendimore te cilat jane ne shenjester.

LIGJERATA III

 Kriza e Shtetit
Sot, shtetet jane te sfiduara dhe te dobesuara nga
dy lloj detyrimesh:
1) ne aspekt te besnikerise ndaj tij
2) ne aspekt te kohezion social.
Duke mos arritur te afirmojne rendin politik dhe
mbajtjen ekskluzive te identitetit nacional, shtetet
shpesh ballafaqohet me revandikime teritoriale,
gjithnje e me te shumta te cilat e bejne me te
ndieshem kuadrin stato-nacional.
Ne anen tjeter, pamundesia e tij per te kontrolluar
flukset transnacionale qe hyjne ne teritorin e tij
ose shkaperderdhjen ne metroplola te ndryshme,
veshtiresite e qeverisjes me te cilat ballafaqohet
shteti cdo dite, e reduktojne autoritetin e tij.

 Nacionalizmat dhe kuadri stato-nacional

Nga fundi i Luftes se ftohte, revandilimet
nacionaliste kane njohur nje rritje te
konsiderueshme, qofte ne aspekt
etnolinguistik ashtu dhe teritorial.
Te gjitha levizjet nacional-clirimtare kane per
qellim te shnderrojne kombin e tyre ne
shtet, edhe pse, shume shpesh ka konfuzion
te plote mbi ate se cka nenkupton ky koncept
dhe realiteti i tij?
Ne fakt, ajo shprehja e famshme e Ernest
Renan-it Pse Holanda eshte komb, kurse
Hanoveri ose Parma nuk jane, eshte me
aktuale se kurre.

 Principi i nacionaliteteve.
Ne vitin 1815, principi i nacionaliteteve eshte injoruar nga
pjesemarresit e Konferences se Vienes ne favor te nje
logjike te ekuilibrit ndershteteror (Balance of Power).
Ky princip i nacionalitetit do te triumfoje me vone dhe do
te modifikoje thellesisht karten e Evropes, gjate
revolucioneve te viteve 1830-1848.
Duke vendosur ceshtjen kombeter ne nje intersaksion
ndermjet politikes dhe socailes, Marksistat e
Internacionales se dyte si Kautski, Roza Luksemburg ose
Lenini, i kane kushtuar kesaj ceshtje debat te rendesuhem.
Otto Bauer per shembull, thote se nacionaliteti mund te
lidhet me persona, cilido qofte vendi i banimit te tyre ose
mjedizi soicial ku ata jetojne, derisa ata persona e
revandikojne ate.
Me fjale tjera, ai duhet te vine nga populli e jo nga
teritori.

 Nga ana e tij, gjate kohes kur ishte

komisar per nacionalitete, ne vitin 1913
Stalini ben nje sinteze duke e definuar
kombin si :
Nje komunitet njerzor, stabil, historikisht
i krijuar, i lindur mbi bazen e nje
komuniteti gjuhesor, te nje teritori, te nje
jete ekonomike dhe formimi mental i cili
rezulton me krijimin e nje komuniteti
kulturor.
Keshtu qe, ne fillim te shekullit 20, kjo
ceshtje behet e rendesishme, jo vetem per
qeverite e konfrontuara me revandikime
nacionale.

 Idealizmi Wilsonian
Eshte nje koncepcion i mardhenieve nderkombetare qe rezulton nga
politika a presidentit amerikan Woodrow Wilson ashtu sic e ka
formuluar gjate presidences se tij 1912-1919. Kjo doktrine te cilen ai e
ka perseritur disa here eshte ne ndryshim me politiken mos
intervencioniste te SHBA ne politiken evriopiane dhe ate te botes. Kjo
doktrine eshte formuluar me diskursin e tij te famshim te 14 pikave ku
edhe e integron konceptin e Shoqerise se Kombeve , organizate kjo e
destinuar per te prezervuar integritetin teirtorial dhe pamvaresine
politike te cdo Shteti, qofte i madh apo i vogel.
Wilson-i ka marre pjese gjate 6 muajsh ne negociatat e Parisit ne vitin
1919 per te punuar ne nje arritje marreveshje per perfundimin e Luftes
se Dyte Boterore dhe si rezultat arrite ta integroje karten e Shoqerise se
Kombeve te kete traktat. Mirepo, edhe pse i jepet cmimi Nobel, ai nuk
arrite te binde Kongresin amerikan qe te miratoje kete traktat dhe ky i
fundit preferon te konfirmoje traditen jointervencioniste te SHBA-ve.
Ky vizion konsiderohet si idealist nga ata qe i takojne rrymes realiste
te mardhenieve nderkombetare (Morgentau, Carr, kantz, etj. Me vone do
te debatohet per kete vizion si vizion qe mbron institucionet
nderkombetare perkunder atyre qe mbrojne nje vizion te mardhenieve
nderkombetare te bazuar mbi Shtetin.

 Ne diskursin e tij 14 pikesh, Wilsoni potencon:

1) kembimin e lire te mardherave dhe kapitaleve, ( heqjen e te
drejtave te doganes, hapja e tregjeve te kapitalit dhe te madherave,)
2) qasje e lire ne dete,
3) abolicioni i diplomacise sekrete,
4) armatimin,
5) restituimin e sovraniteteve ne teritore te okupuara, pas fitoreve
ushtarake, si ato te Alzasit, Lorenes ne France ose
5) e drejta e vetedeterminimit te popullit.

(vetedeterminimi i popullit: kjo ide e se drejtes se popullit qe te
vendose per vetevehten rrjelle drejte nga filozofia e J.J. Rousseau-se.
Ky koncept ka njohur formulimin e par politik nga Woodrow Wilsoni.
Edhe pse kjo nuk figuron si e tille ne diskurs, disa pika potencojne
qarte principin e te drejtes ne autodeterminim.
Megjithate, aplikimi i kesaj te drejte te popujve qe te udheheqin
vehten u eshte refuzuar per nje kohe te gjate popujve qe kane
humbur lufterat (Gjermaneve te austrise, Hungaraezeve etj. Ose
atyre qe nuk kan qene te perfaqesuar ne instancat nderkombetare
(Ukrainasit, Irlandezet dhe as popujt e kolonizuar nuk do te perfitojne
nga kjo formule).

 Pas Luftes se Pare Boterore, doktrina Wilsoniane do te inspirohet

gjithashtu nga principi i nacioliteteve.
Me konferencen e Versaille-it nuk figuron ajo ideja e nje niveli te
menduar nga Mezzini ose Stuart Mill dhe i cili kishte per qellim ti
jape te drejten e vetevendosjes vetem shteteve ekonomikisht
dhe kulturalisht te fuqishme, me Versain, politika e
reorganizimit te Kontinentit evropina behet sipas principit te
perputhjes ndernjet kufijeve te shtetev dhe nacionaliteteve ose te
gjuheve. Ky traktat e ndan teritorin evropian ne 26 shtete.
Para vitit 1914, levizjet nacionale te cilat kundershtojne
perandorite si austrohungaria ose perandoria osmane kane qene
unifikuese kurse pas vitit 1919, kane qene kryesisht te dirigjuara
kunder shtetit komb dhe kane marre permasa separatiste.
Ne te vertet, te gjitha shtetet e reja te krijuara mbi teritorin e ishperandorive si Cekoslovakia, Polonia, Rumania dhe
Jugosllavia do te mbeten poaq multinacionale sa burgjet e
popujve nga te cilat kishin dale.
E vetmja diference do te jete hapsira e ngushtuar dhe
mospermendja e popujve te oprimuar por me shume perdoret
minoritet i oprimuar ose edhe perdoret fjala ballkanizim ne
menyre pezhorative.

 Ndamja e Kontientit Evropian ne shtete teritoriale,

etnikisht dhe ghuhesisht homogjene do te shkaktoje
deme te rendesihme per popuj te tere. Kembim i
popullsise, shprengulja ose eksterminimi masiv i
minoriteteve.
1) Keshtu, gjate dhe pas Luftes se Pare Boterore,
Turqit eksterminijne 1,5 milion Armen (1915) dhe
debojne 1.5 milion grek nga Azia e vogel pas Luftes
greko-turke ne vitin 1922.
2) Mbasandej , me qellim qe Reich-i te ofrojne nje
kulm per te gjithje gjermanet, Nacistat organizojne
rapatrimin e Gjermaneve si te atyre te Tirolit te
Jugut ne Itali. I ekterminojne 6 milion Hebrenj, gje
qe e shtyn E. Hobsbawn-in ta kualifikoje Hitlerin si
Wilsonian logjik dhe te perfundoje se programi i
kombit teritorial homogjen mund te realizohet
vetem nga barbaret.

 3) Kjo tendence fantazmatike e kerkimit te

homogjeneitetit etnik vazhdon pas Luftes e Dyte
Boterore ku organizohen transfere masive te
disa miliona Gjermaneve nga Cekosllovakia ose
Polonia.
4) Dekolonizimi eshte faza tjeter ku
homogjeneizimi etnik merr permasa globale per
shkak te dekolonizimit te nje numri te madhe
shtetesh na Afrike ose ne Azi.
Mirepo, shtetet afrikane e kane refuzuar cdo lloj
remodelimit teritorial dhe kane mbrojtur status
quo-n ng frika se nese fillohet te fiksohet shteti
sipas nacionaliteteve, atehere nuk do te
perfundonte kurre.
5) Faza tjeter eshte post-komunizmi (Jugosllavia,
Kavlazi, Rwanda etj).

 Koncepcioni etno-kulturor i kombit

Kerkimi mitik i krijimit te nje kombi teritorial,
etnikisht homogjen, eshte vetem zbatimi i doktrines
te ashtuquajtur objektive te kombit.
Ne fund te shekullit 19, juristi Gjerman Heinrich von
Treitschke, rekomandonte qe te merren para sysh
vetem elemetet objektiv si gjuha, religjioni,
gjeografia ose etnia per te percaktuar
perkatesine nacionale.
Ai teorizon traditen komunotariste Gjermane te
inicuar nga Johann Herder (1744-1803) dhe ajo qe
quhet Sturm und Drang, qe e definon kombin si grup
natyror te cilit historia i ka dhene karakteristika
objektivisht specifike.
Sipas kesaj qasje naturaliste, rezultonte se nuk
mundemi te behemi Gjerman : jemi gjerman me
lindje ose nuk jemi.

 Koncepti Kontraktualist i shetetit

Ernest Renan e konteston kete teze te kombit organiciste pike
per pike ne konferencen e tij te njohur Cka esht kombi? te
mbajtur me 11 mars 1882.
Ai ven perballe teorise gjermane, nje koncepcion subjektiv, ate
te nje solidariteti te madh, te nje komuniteti te bashkuar mbi
nje teritor te njejte dhe e cila ndan deshiren per te jetuar bashke.
Ai e pershkruan kombin si nje teresi qytetaresh te bashkuar
perreth nje marreveshje te njejte dhe te cilet deshirojne te
ndertojne nje te ardhme te perbashket dhe te ndajne vuajtje dhe
kenaqesi se bashku.
Kombi sipas kesaj eshe plebishit i perdistshem
Sipas ketij reprezentimi kontraktualist, kombi eshte sinonim me
qytetarin dhe jo etnine. Nuk perben nje te dhene natyrore dhe
definohet para se gjithash me nje projekt kolektiv te
perbashket.
Konstrukcion qe duhet te vije, kombi sipas Renanit e ka
kohezionin e tij tek homogjeneitetit qytetar dhe jo tek nje
origjine e pretenduar etnike.

 Jus soli
Jus sanguinis
Teoria e Renan-it e ka origjinen tek teorite politike te
Kontratit social te formuluar ne shekullin 18 dhe tek
etika racionale e revolucionit Francez.
Kushtet e emergjences se perspektivave te
nacionalizmit.
Kjo menyre e ndertimit nacional e hapur dhe dramatike
perben procesin me te fuqishem ne aspekt historik
sepse nje shqyrtim i thelle i shetetve kombe, teritoriale,
na tregon se jane gjithmone teper heterogjene per te
mundur te pretendojne ne nje origjine te vetme etnike,
Shumica e shteteve jane multietnike dhe multikomunotare.

 Me vone, disa autor tjere I kompletojne keto teori, Gellner

propozon nje qasje epistemologjike tjeter duke thene se
eshte e kunderta e sensit komun dhe se nacionalizmi lind
para kombeve.
Me fjale tjera, nuk jane kombet qe i krijojne shtetet dhe
nacionalizmin por e kunderta.
kombet te konsideruara si natyrore, te krijuara nga zoti,
per te klasuar njerzit.jane mit , nacionalizmi i cili
nganjehere i merr kulturat paraegzistuese dhe i
transformon ato ne kombe, nganjehere i imagjinon, kjo
eshte e vertete.
Sipas kesaj perspektive, kombet jane vetem artefakte te
prodhuara nga bindja, solidariteti dhe loyaliteti i njerezve.
kjo nuk do te thote se nuk kane kurrfar efekti praktik,
perkundrazi. Por jane komunitete te imagjinuara sipas
formules se Anderson-it, substitute simbolike qe u
mundesojne njerezve qe te lehtesoje dezintegrimin ,
zhdukjen e shoqerive tradicionale me te cilat i ka lidhe deri
atehere nje ndienje e fuqishme e perkatesise kolektive.

 Per Gellnerin, nuk ka dshim se nacionalizmi

eshte i lidhur ngusht me shtetin teritorial
modern nga i cili lind shoqeria industriale.
Gellneri dallon tri faza kryesore te historise se
njerzimit:
1) shoqeria paraagrare dhe pa shtete ku njerzit
i perkushtohen gjyetise dhe (ceuillette)
2) shoqeria agrare e cila karakterizohet me
segmentime sociale te fuqisheme por ne te cilen
shumica absolute e njerezve eshe analfabete.
3) Faza e shoqerise industriale ku shumica e
popullsise beneficon nga nje sistem edukativ
homogjen, qe favorizon emergjencen e nje
kulture te larte e shprendare nen patronazhin
e shtetit.

 Ne nje konfigurim te tille, zhvillimi i prollimit dhe i

kembimit si dhe procesi i industrializimit e
reduktojne izolimin gjeografik te brendshem si
dhe modifikojne ndamjen tradicionale te punes
dhe kontribuojne ne zhdukjen e vecorive sociokulturore.
Si pasoje e kesaj mirenjohet, nje mobilitet social,
shoqeria behet me homogjene dhe kerkon te behet
nje entitet politik sovran.
Per Gellnerin si dhe per Habsbawni-in,
nacionalizmi eshte princip politik qe karakterizon
modernitetin i cili duke ju falenderuar ose me
mire te themi zhduke vecorite (partikularizmat) e
shumte lokal, I mundeson nje shoqerie ta
imagjinoje vehten globalisht, duke pas per qellim
qe uniteti politik dhe ai nacional te afrohen.

 Per tu bere, diskursi nacionalist perveteson historine

dhe sipas nevojes e modifikon ate, I referohet
tradites, e reinterpreton ate dhe riinventon per ti
dhene kuptim te ardhmes, ka mundesi sipas Gellnerit
te ringjalle gjuhet e vdekura, fabrikoje tradita, te
rehabilitoje objekte te cilat kane nje pasterti dhe
perfeksioni edhe pse shume shpesh eshte arbitrar.
Vrulli nacionalist ka nga aspekti kulturor nje karakter
kreativ , imagjinar dhe shume inventiv.
Ne kete aspekt, shembulli i nacionalizmit hebrenj qe ka
krijuar shtetin e Izraelit-eshte amblematik.
Megjithate, eshte e qarte se jo cdo projekt nacionalist,
cfaredo qofte, eshte pranuar ne menyre uniforme dhe
simultane nga te gjithe aktoret shoqeror.
Perkundrazi, keto projket shume shpesh interiorizohen
ndryshe nga nje grupe socio-kulturor ne tjetrin dhe
nga diversiteti regjional i shtettit.

 Keshtu per te kuptuar me mire depertimin e nje

diskursi nacionalist, i cili eshte vendosur mire ne
aspekt social, historik dhe lokal, E. Habsbawn
ringjadhe sociologjine e sociologut HROCH, e cila
tregon mbi tri fazat historike qe njeh cdo levizje
nacionaliste.
1) E para eshte kulturore dhe letrare pa pasur
pasoja ne aspekt politik, kjo faze mundeson
shprendarjen e ideve nacionale, se paku tek nje
elite e vogel.
2) E dyta karakterizohet nga nje mobilizim te
grupeve dhe militanteve qe afirmojne dhe mbrojne
idene nacionale, zakonisht eshte nje minoritet qe
vepron nen kontrollin e nje grupi lideresh.
3) Idete shprendahen tek e gjithe popullsia, e cila
ben ato te perbashketa per numrin me te madh.

Bosnja dhe Hercegovina

 Sistemi politik (Dayton)

Marrveshja e Paqes e Dejtonit e vitit 1995 e percakton BosnjenHercegovinn si shtet i vecante konsociaciativ. Nuk e percakton
kushtetuteshmerisht as si federate as si konfederate por nj analiz
e ketij dokumenti tregon se ajo sht nj lloj "konfederate
asimetrike" e prbr nga dy entitete:
a) nje entitet unitar qe eshte Republika Serbe (Republika Srpska) dhe
b) nje entitet federal, multietnik qe eshte Federata e Bosnjs dhe
Hercegovins (Federacija).
Brenda nje shteti kompleks, entiteteve u jane dhene te gjitha
karakteristikat e shteteve : teritori, popullsia, shtetsia, kushtetuta,
parlamenti, qeveria, gjykatat, sistemi administrativ, ushtria, policia,
gjuha zyrtare, flamuri, uniformat, himni, dhe kshtu me radh.
Kompetencat e institucioneve qendrore t shtetit jan t kufizuara.
Shteti qendror ka kompetenca persa u perket:
1) politikes se jashtme dhe tregtise;
2) doganave;
3) politikave monetare dhe te migrimit;
4) kontrolli i trafikut ajror;
5) zbatimin e detyrimeve dhe rregulloreve ndrkombtare;
6) rregullimin e transportit n mes t subjekteve.

 Federata e Bosnjes dhe Hercegovines

Prbhet nga 10 kantone. N aspekt politik, kantonet jan njsit
territoriale - politike t komuniteteve (grupeve etnike) dominuese
nacionale. Ato kane kompetenca mbi: politikat e arsimit, kultures,
mediave, strehimit dhe politikave sociale, t krijojn dhe t
kontrollojn forcat e tyre policore dhe madje edhe kompetenca
persa u perket politikave ekonomike, furnizimit me energji dhe
turizmit.
Federata sht prgjegjse pr politikat e jashtme dhe politikat
monetare , si dhe pr politikat lidhur me mbrojtjen, tregtin
ndrkombtare, energjine, doganat, dhe luften kundr krimit.
Kantonet kan kushtetutat e tyre , parlamentet, qeverite ,
administratat , gjykatat, forcat e policis , dhe kshtu me radh.
Kshtu autonomia territoriale e segmenteve kombtare ka
garancione kushtetuese n dy nivele : n nivel t shtetit t Bosnjs
dhe Hercegovins n form te entiteteve, dhe n nivel t Federats
s Bosnje dhe Hercegovines n forme te kantoneve.
Territorializimi perputhet me nje institucionalizim te fuqishem te
njesive nacionale q shkon nga statusi pothuajse shteteror i
entiteteve deri tek autonomia e gjere politike e kantoneve.

 Principi i proporcionalitetit
T gjitha institucionet themelore shtetrore-politike
jan te strukturuara sipas principit te
proporcionalitetit dhe barazis.
Ky proporcionalitet fillon nga dhomat perfaqesuese
ne nivel te shtetit qendror. Dhoma e deputeteve e
Bosnjes dhe Hercegovines (dhoma e ulet e asambles
parlamentare) prbhet nga tre popujt kushtetues.
Nj e treta e antarve t saj jan t zgjedhur n
Republiken Serbe dhe dy t tretat vijn nga
Federata.
Dhoma e larte, dhoma e popullit, ndjek parimin e
barazis etnike. Ka gjithsej 15 anetar. Nj e treta e
antarve t saj (pes serb) zgjidhen nga
Parlamenti i Republiks Serbe, dhe dy t tretat (pes
boshnjak dhe pes kroat) zgjedhen nga Dhoma e
popullit e parlamentit te Federates.

 Kryesite e t dy Dhomave prbhen nga nj Boshnjak, nj Serb

dhe nj Kroat.
Qeveria e Bosnjes dhe Herecegovine qe quhet Kshilli i
Ministrave, eshte gjithashtu i perbere n baz t parimit t
proporcionalitetit t entiteteve. Jo m shum se dy t tretat e
antarve t saj mund t jen nga Federata.
Kryetari i Kshillit (qeverise) i cili emrohet nga kryesia e
keshillit, emron ministrat dhe zavendesministrat nga t gjith
popujt kushtetues. Kto dispozita kushtetuese perbejne
kornizn normative pr formimin e nj lloj qeverie t madhe t
koalicionit. Qeverit prbhen nga partit e t tre grupeve
kombtare.
Presidenca
Edhe Presidenca perbehet sipas te njejtit princip. Ajo prbhet
nga nj Boshnjak, nj Serb dhe nj Kroat. Madje perberja e
Presidences ka edhe dispozita kushtetuese (neni 9 paragrafi 3)
thote se "zyrtart e emruar n poste n institucionet e BosnjeHercegovins duhet t jene prgjithsisht prfaqsues t
popujve t Bosnjs dhe Hercegovins".

 Sistemi kushtetues i Federats

Esht poashtu i themeluar mbi mekanizma konsociativ. Prve
autonomis territoriale kantonale, ai sht i ndrtuar perreth
parimit t prfaqsimit proporcional, ose t barabart te
komuniteteve boshnjake dhe kroate n t gjitha institucionet me
te rendesishme federale politike dhe perreth vendimmarrjes
konsensuale dhe shumices se kualifikuar.
Parlamenti i Federates prbhet nga dy dhoma. Dhoma e larte
(Dhoma e Popullit) sht e perbere sipas principit te barazise.
Prfaqsuesit e saj jan t zgjedhur n parlamentet e kantoneve
dhe numri i prfaqsuesve te cdo kantoni sht proporcional me
prbrjen etnike te popullsise prkatse te kantonit.
Pr t parandaluar kantonet qe te kene perfaqesues ekskluziv
etnik ne dhomat e uleta, Kushtetuta (neni 8) percakton se ne kete
dhome duhet te kete se paku nje boshnjak, nje kroat dhe nje
anetar te nga grupet tjera. Secila dhom e zgjedhe kryetarin e
dhomes dhe zvendsin e tij, si dhe anetaret qe vine nga popujt
kushtetues te ndryshem.
Edhe qeverit e Federates jan n thelb t prbra sipas parimi te
proporcionalitetit etnik, dhe eshte e percaktuar me kushtetut se
s paku nj e treta e ministrave duhet t jen Kroat .

 Kryeministrat dhe zavendeskryeministrat e qeverise se

Federates, minstrat dhe zavendesministrat e federates
duhet te jene nga popuj kushtetues te ndryshem.
Presidenti i federates dhe zavendes-presidenti duhet
gjithashtu te jene nga popuj kushtetues te ndrysshem
dhe zgjedhen te dy ne Dhomen e parlamentit federal me
shumice votash te grupeve Boshniake dhe Kroate.
Edhe institucionet tjera reflektojne perberjen etnike te
entitetit.
Fedrata ka tre Ombudspersona : nje Kroat, nje
Boshnjak dhe nje perfaqesues i grupeve tjera.
Gjykata e te Drejtave te njeriut ka tre gjykates: nje
boshnjak, nje kroat dhe nje perfaqesues te grupeve tjera.
Madje kushtetuta e Federates thote se si rregull duhet te
jete qe ne cdo gjykate federale, duhet te kete nje numer
te barabarte gjykatesish boshnjak dhe kroat. Principi i
proporcionalitetit etnik eshte norm edhe ne qeverite
kantonale, ne pushtetin ekzekutiv dhe gjyqesor.

 Vendimmarrja ne nivel te pushtetit qendror

T gjitha vendimet e rndsishme merren me konsensus ose me
shumic t kualifikuar n t dy Dhomat e parlamentit nacional.
Rregulla e shumices persa i perket vendimmarrjes n Kuvend sht
prcaktuar dhe spjeguar qarte n Kushtetut e cila thote se:
prfaqsuesit duhet t bejne perpjekje maksimale qe shumica t
prfshijn t paktn nj t tretn e votave t delegatve apo
antarve nga secila njesi teritoriale ".
Kryesia
Edhe kryesia merr vendime me konsensus dhe "nse t gjitha
prpjekjet pr t arritur konsensusin dshtojn", vendimet mund t
miratohen nga dy antar te presidences ( Neni 5 Paragrafi 2c).
Megjithate, antaret e mbivotuar te presidences kane mundesi
pastaj te shpallin nj vendim si te demshem pr interesat vitale te
entitetit nga i cili vine dhe, nse ky pohim votohet me dy t tretat e
votave ne kuvendi te Republiks serbe ose nga dhoma e popujve te
Federates, ky vendimi i presidences nuk ka efekt (neni 5 Paragrafi
2). Kjo eshte nje lloj veto qe u eshte dhene antarve te Presidences
se Bosnjes dhe Hercegovines perderisa ata kane mundesi ta hudhin
ne votim ne parlametet e tyre kur ata mendojne se interesat vitale te
entiteteve te tyre dhe popujve te tyre jane te rrezikuara.

 Vendimmarrja ne Federaten e Bosnjes dhe

Hercegovines
Ne kete entitet, vendimet me te rendesisheme merren
zkonisht me konsensus ose me shumice te kualifikuar
dhe zakonisht me aprovim te shumices ne dy dhomat e
parlamentit.
Vendimet persa u perket interesave te ashtuquajtuara
vitale te dy popujve kushtetues merren me marreveshje
te nje shumice te dyfishte ne Dhomen e Popujve-me
shumicen e deputeteve Boshjnak dhe Kroat.
Qeveria duhet te adoptoje vendime te tilla me koncenzus.
Persa i perket votimit te rregullave dhe ligjeve ne
Republiken Serbe, ato qe kane te bejne me interesin vital,
ato duhet te votohen nga shumica e perfaqesueseve te tri
klubeve ne Keshillin e popujve te ketij entiteti.

 Kritikat kunder sistemit politik te Bosnjes

Zakonisht, kritikat e ketij sistemi te dalur nga
marreveshja e Dejtonit vine nga dy burime kryesore:
1) Se pari jane ato kunder vete konceptit te
demokracise konsociative dhe mundesise se
zbatimit e saj ne Bosnje dhe Hercegovine. Keto
kritika bazohen ne empirizem (zbatim konkret ne
Bosnje) per te kritikuar te gjithe konceptit teorik te
cilit ai i takon. Madje kjo eshte nje kundershtim i
vjeter ndermjet konsociacionalisteve dhe liberaleve
por i jepet nje peshe me e madhe per faktin se
kritiket munden tani te marrin raste konkrete se
sipas tyre e perforcojne argumentet e vjetra.
2) Kritikat politike, ne anen tjeter, kane qene te
motivuara nga shkaqe nacional-politike sepse
kritikat e mbrojne nje model tjeter shteti.

 Cilat jane mangesite e ketij modeli konsociacional:

pse nuk funksionon shteti?
Zbatimi i rregullimeve konsociative per te ndertuar nje
mardhenie politike ne Bosnje dhe Hercegovine
justifikohet per tri arsye:
1) E para, Bosnja dhe Hercegovian eshte nje shoqeri
paradigmatisht e ndare; shume autor e konsiderojne si
shoqeria me e ndare ne Evrope. Historia politike e ketij
shteti eshte karakterizuar me bashkejetesen dhe
konfliktet ndermjet tri grupeve etnike : kroateve,
boshniakeve dhe serbeve.
Segmentimet (ndamjet) ne kete shtet kane qene
fillimisht fetare, nga shekullin i XI me shizmin.
Mbasandej, tjeter faktor diferencues kane qene shtetet
te cilat e kane dominuar Bosnjen nga shekulli i 14 deri
ne shekullin 20. Boshnjaket kane qene te preferuarit e
osmaneve, kroatet te austro-hungarezeve, serbet te
Jugosllavise.

 2) Nga fillimi, ndamjet fetare dhe etnike te shoqerise

boshnjake kane qene te institucionalizuara dhe te
njohura si mekanizma konsociativ : nga sistemi i
mileteve ne Perandorine osmane, modeli i
konfesionalizmit politik te bazuar ne principin e
proporcionalitetit dhe barazise gjate Monarkise
austro-hungareze deri tek sistemi i kvotave i bazuar
ne proporcionalitet dhe paritet ne Jugosllavine
komuniste. G. Lehmbruch (1974, 93) thote se sistemi i
milletit sic ka qene ai i vendosur ne provincen e
Libanit gjate Perandorise osmane i takon tradites se
zgjedhjes se konfliktit, gje qe e favorizon zhvillimin e
nje kulture politike konsociative. Kjo do te thote se
Bosnja dhe Hercegovina ka pas, edhe para luftes,
eksperience me mekanizmat konsociativ ne raportet
politike te segmenteve te saj shoqeror, edhe pse nuk
mund ta konsideronim kete si nje sitem koherent dhe
te paster konsociativ.

 3) Gjate dhe pas luftes 1992-1995, hendeku u zgjerua

ndermnjet segmenteve sociale te Bosnjes. Dhe per here te
pare ne historine e ketij shteti, keto segmente jane
teritorializuar dhe jane institucionalizuar politikisht. Deri
ne fillimin e luftes, tri komunitetet nuk kane pasur
bastione gjeografike te fuqishme dhe kane jetuar ne zona
te perziera, ne zona etnike te vogla te ngjashme me
lekuren e tigrit (Klemeni, 1994). Procesi i
teritorializimit i segmenteve nacionale eshte kompletuar
pak a shume gjate luftes ne menyre te dhunshme.
A) Neprmjet spastrimit etnik te anetareve te
komuniteteve tjera nga zonat ku nje komunitet ka pas
shumicen absolute ose relative.
B) E dyta ka qene pushtimi ushtarak i zonave ku anetaret
e grupit sulmues nuk kane perbe shumicen por qe liderat
e tyre i kane konsideruar zi zona qe duhet tu takojne per
arsye historike, ushtarake ose ekonomike. Shumica e
personave te debuar nuk jane kthyer ne shtepia e tyre.

 Si perfundim, ne Bosnje dhe Hercegovine, ka disa faktor

strukturor te cilet e favorizojne vendosnje e nje
demokracie konsociative:
1) Nje ndamje etnike dhe fetare e cila e ndan shoqerine ne
tri elemente te dallueshem; gadi kjo strukture e shoqerise
ideal-tipike e cila e perjashton kompeticionin dualist per
dominim si dhe mundesine per segmentin me te madh qe
te fitoje supremaci mbi segmentet tjera te shoqerise,
2) koncentrimin gjeografik te segmenteve dhe
institucionalizimin e pjesshem te federalizmit
administrativ,
3) shteti i vogel dhe numri i vogel i popullsise;
3) koherenca relativisht e forte e brendshme e
segmenteve.
Keto jane te ashtuquajturat faktoret ortodoks te cilet disa i
konsiderojne si esencial per vendosjen dhe mbijetesen e
nje demokracie konsociative.

 Mirepo, ka edhe faktor te cilet nuk i shkojne ne favor sistemit

konsociativ, duke ja filluar nga rreziku qe i kercenohet nga
jashte dhe perkrahja e pabarabarte e segmenteve per
marreveshjen konsociative. Rreziku nga jashte eshte reduktuar
me uljen e tensioneve ne rajon. Shtetet e perendimit nuk i kane
kercenuar kurre te tri segmentet dhe ato kane sulmuar zakonisht
vetem nje ose dy nga segmentet, gje qe ka shkaktuar krijim te nje
hendeku me te madhe ndermjet segmenteve dhe nje ndamje me
te madhe te shoqerise. Kjo eshte radikalizuar ne vitete e luftes ku
linjat e konfliktit te jashtem kane koinciduar me ndamjet e
brendsheme. Si agresori me i madh, Serbia, ka sulmuar
boshnjaket dhe kroatet, gje qe ka shkaktuar edhe konflikte te
pergjakshme ndermjet segmenteve. Kete linja fronti te jashtme
nuk jane stabilizuar ende. Ne disa shtete fqinje sic eshte Kroacia
per shembull, niveli i stabilizimit te shtetit dhe e demokracise
eshte i mjaftueshem mirepo, Serbia ka qene per nje kohe te gjate
jostabile politikisht dhe ne nje proces te shperberjes, fillimisht te
unioni Serbi-Mal i Zi dhe pastaj me Kosoven. Serbia e ka
perdorur Republiken Serbe si entitet i cili potencialisht mund ti
bashkohet Serbise per te friguar faktorin nderkombetar qe ta
pengoje njohjen nderkombetare te Kosoves.

 Kjo eshte edhe shkaku pse bashkesia nderkombetare ka

bere pression qe shtetet e Ballkanit te bejne marreveshje
ndermjet vehtes me qeelim qe mos te krijohet nje efekt
destabilizues domino.
Perkrahja e pabarabarte e segmenteve per modelin
konsociativ-si nga elitat ashtu edhe nga masat-eshte
megjithate pengesa me e madhe e eficieces se ketij
modeli. Ka disa arsye per kete mungese te eficieces se
modelit konsociacional ne nivel te Bosnjes dhe
Hercegovines si shtet, dhe gjithashtu ne nivel te
Federates si njesi nen-shteterore :
1) pa koncenzus mbi shtetin,
2) pa koncenzus per sistemin politik,
3) pa strategji konsistuese te aktoreve nderkombetar ne
vendosjen e shtetit demokratik,
4) nje strukture e jofavorshme dy-segmentuese e
Federates ne raport me nje segment unitar te
mbivotuar .

 Sistemi zgjedhor i Bosnjes dhe Hercegovines.

Ne vitin 2002, OSBE-ja e cila me marreveshjen e Dayton-it
kishte pergjgegjesi per zgjedhje imponon nje sistem zgjedhor
te reformuar dhe te njejte per te dy entitetet e Bosnjes
(Republiken Serbe dhe Federaten e Bosnjes dhe
Hercegovines). Me kete ligj eshte rregulluar plotesisht sistemi
zgjedhor ne nivel te Bosnjes, entiteteve te saj, kantoneve dhe
komunave.
Bosnja ka nje sistem votimi proporcional dhe nje numer te
madhe te njesive zgjedhore i cili eshte imponuar nga sistemi i
komplikuar i organizimit shteteror te ketij shteti.
Pervec kesaj, struktura dyentiteteshe e ka bere te nevojshme
te percaktohet nje sisetm proporcional dhe kompenzues. Duke
ju falenderuar sistemit zgjedhor kompenzues, ka ardhur deri
tek perzierja e dy niveleve te pragjeve zgjedhore(nga 3-5%),
per te mbrojtur, ne menyre te barabarte, te tre popujt kryesor
te bosnjes Serbet, Kroatet dhe Boshnjaket. Kjo edhe per
faktin se kthimi i perfaqesuesve te ketyre popujve nuk eshte
realizuar plotesisht.

 Parlamenti i Bosnjes dhe Hercegovines perbehet nga dy

dhoma :
1) Dhoma e popullit (Vijece Naroda) dhe,
2) Asamblese perfaqesuese (Parlamentarna
Skuptina).
Dhoma e popujve perbehet nga 15 anetar. 10 nga keta i
zgjedhe Dhoma e popullit te Federates ( nga 5 Boshnjak
dhe Kroat) dhe 5 i zgjedhe Dhoma e popullit te
Republikes Serbe (perfaqesuesit serb).
Asambleja Perfaqesuese (parlamenti) i Bosnjes dhe
Hercegovines numron 42 deputet. 28 jane nga Federata
dhe 14 nga Republika Serbe.
Persa i perket zgjedhjes se deputeteve te parlamentit
(ata te 42), kemi disa njesi zgjedhore. 21 nga 28 deputet
qe zgjedhen ne Federaten e Bosnjes dhe Hercegovines
zgjidhen me sistem te votes proporcionale dhe ka nje
prag zgjedhor nga 3%. 7 mandatet kompenzuese kane
nje prag zgjedhor 5%.

 Gjate shprendarjes se ketyre mandateve

marrin pjese vetem partite politike dhe jo
kandidatet e pavaruru, gje qe ka per
qellim te ruaje pjesemarrjen e te gjitha
komuniteteve ne dhomen e parlamentit. I
njejti sistem zgjedhjesh eshte ne
Republiken Serbe ku nga 14 perfaqesuse
te ketij entiteti, 9 zgjedhen ne baze te
sistemit te paster proporcional kurse
te tjeret ne baze te sistemit kompenzues.

 Teritori i Federates se Bosnjes dhe Hercegovines

eshte i ndare ne 5 zona zgjedhore kurse Republika
Serbe ne tri.
Ajo qe duhet te themi se ne te gjitha nivelet
zgjedhore votohet me lista te mbyllura, do te thote
me lista te percaktuara paraprakisht nga partite
politike ose koalicionet dhe vetem ne raste te
jashtezakoneshme ka mundesi te ndryshohet kjo
forme votimi.
Parlamenti i Federates se Bosnjes dhe
Hercegovines perbeht nga 98 deputet ku te tri
popujt kryesor duhet te kene se pakti 4 vende.
Shumica e mandateve (rreth 70%) zgjedhen ne
kuader te 10 njesive zgjedhore me shume mandate
kurse ndermjet 23-27% perqind te mandateve ne
kete dhome perbehn nga mandatet kompenzuese
(shumice).

 Nese partite politike te te gjithe popujve konstitutiv nuk

marrin se paku 4 mandate percaktohet lista a mandateve
komopenzuese te cilat ndahen mbasandej ndermjet
partive politike dhe koalicioneve te cilat kane marre pjese
ne zgjedhje, pa marre para sysh numrin e votave qe e
kane fituar. Me te njetin sistem zgjedhen 83 deputetit te
Parlamentit te Republikes Serbe te Bosnjes.
Duhet te cekim se, nga viti 2002, parlamentet e
entiteteve kane nga dy parlamente.
Republika Serbe e Bosnjes ka ate qe quhet Narodne
skuptina dhe Vee naroda, e perbere nga nje numer i
barabarte i deputeteve serb, boshnjak dhe kroat te cilet
zgjedhen nga klubet e parlamentareve ne Parlament.
Gjithashtu, Parlamenti i Federates se Bosnjes ka dhomen
e popujve e cila eshte e perbere nga nje numer
deputetesh I barabarte nga te tri komunitetet mirepo ne
kete rast ata I percaktojne parlamentet e 10 kantonave.

Ballkani, parlamentarizmi
dhe jeta politike

 Marrdhnia ndermjet Parlamentit dhe

Presidenti te Republiks
T gjitha shtetet kan nj Parlament, por ato nuk
jan te gjitha demokraci parlamentare. Persa u
perket shteteve te Ballkanit, Serbia dhe Kroacia kane
pas ne vitet 1990 sistem gjysempresidencial qe
ndryshe mund ta quajme edhe ekzekutiv bicefal (me
dy koka).
Sisteme te ngjashme ka Franca, Austria, Finlanda,
Irlanda dhe Portugalia.
Ky sht sistem me nj autoritet ekzekutiv t dyfisht
ku Presidenti dhe Kryeministri kan fuqin t marrin
vendime (decision-making power).
Keto te dy sisteme kane qene sisteme gjysempresidenciale. Kroacia do ta ndryshoje kete sistem ne
vitin 2002 kurse, Serbia ende mbetet shtet
gjysempresidencial.

 Sipas G. Sartori, nj system gjysem-presidencial ka kto

karakteristika:
1) S pari, kreu i shtetit (Presidenti) sht zgjedhur me vota
direkte ose indirekte - n zgjedhje te percaktuara paraprakisht;
2) Se dyti, Presidenti e ndan pushtetin ekzekutiv me
Kryeministrin. Ky sistem krijon nje strukturs me pushtet t
dyfisht t cilin e karakterizojne tre kritere:
A) Presidenti sht i pavarur nga Parlamenti, por atij nuk i
lejohet t qeverise vet, prandaj direktivat e tij duhet ti pranoje
dhe ti harmonizoje qeveria e tij;
B) Se dyti, ne menyre simetrike, Kryeministri i shtetit dhe
Kabineti i tij jan t pavarur nga Kryetari ne ate mase sa jane te
mvaraur nga parlamenti. Qeveria i neshtrohet pergjegjesise
para Parlamentit ose rrezikut te shkarkimit per mosbesim, edhe
per faktin se ka nevoje per shumice parlamentare;
C) Se treti, struktura bicefale (gjysemparlamntare), mundeson
ekuilibra te ndryshem si dhe ndryshim te qendrimeve te
pushtetit brenda ekzekutivit per te pasur gjithmone nje lloj
autonomie potenciale per secilen komponente te ekzekutivit.

 Me kushtetutat e para pas ramjes se komunizmit ne Kroaci dhe ne Serbi

jane vendosur sisteme gjysempresidencial. E njejta gje ka qene e dhe ne
Shqiperi. Presidenti eshte zgjedhur me vota direkte per nje periudhe 5
vjecare. Nese asnje kandidat nuk i fiton 50% te votave atehere ka nje
round te dyte. Ne Kroaci dhe ne Serbi, Presidenti ka pas mundesi te
rikandidohet nje here (gjithsej dy mandate).
Ne Kroaci
F. Tudjman zgjedht en vitin 1992 dhe 1997. Keto dy mandate
konsiderohen si gjysempresidenciale. Pas vdekjes se tij ne 1999,
ndryshohet Kushtetuta dhe nje pjese e rendesisheme e kompetencave te
Presidentit kalohen tek Qeveria. Stjepan Mesic fiton dy mandate ne 2000
dhe 2005. Ne janar 2010 zgjedhet Ivo Josipovic.
Presidenti do te vazhdoje te zgjedhet me vota direkte dhe mandati do te
vazhdoje te jete 5 vjecar.
Me Kushtetuten e vitit 2000, eshte shnderruar ne nje sistem te paster
parlamentar. Qeveria eshta qjo qe inicon ligjet deh kordinon punen e
administrates.
Me keto ndryshime, Kryeminisitri eshte pergjegjes vetem para
Parlamentit qe perbehet nga nje dhome (Legislativi): Zastupnicki dom
(Sabor). Me kushtetuta e vitit 2001 e ka shperbere dhomen e larte te
Parlamentit qe eshte quajtur Zupanijski Dom. Ne kete dhome kane
qene te perfaqesuara regjionet (zhupanije) .
Anetaret e Parlamenit kroata zgjedhen per nje mandate 4 vjecar.

Shembuj te raportit votues-deputet:

SHBA 435 + 100, per me shume se 300 milion banore;
Britania e Madhe 659 + 1294 per 60, 2 milion banore
Gjermania 656 + 69, per rreth 90 milion banore
Franca 577 + 321, per rreth 67 Milion;
Italia 630 + 326 per rreth 60 milion;
Zvicerra 200 + 46, per 7 milion banore;
Ne Ballkan:
Kroacia (Sabor) ka ma se paku 100 e me se shumti 160
deputet. Aktualisht ka152. (4.437.460 banore, nje deputet per
29.387 qytetar)
Slovenija 130 deputet, 90 ne dhomen e Ulet, 40 ne dhomen e
larte (1.988.000, nje deputet per 15.292 banore)
Bullgaria 240 deputet (8.167.000 banore, nje ne 34.029 banore)
Austria 183 deputet (8.098.000 banore, nje per 44.251)
Hungaria 386 (10.022.000 banore, nje per 25.963)
Serbia 7,5 milion banore, nje deputet per 30 000 banore.
Kosova 1.7 milion banore, 120 deputet.

 Ne Serbi
Periudha postkomuniste ka qene e karakterizuar ne Serbi
me ndryshime te cilat regjimii Millosheviqit I ka bere per
te ja siguruar vehtes pushtetin absolut. Nga viti 19912006 kur kemi ndryshim te kushtetutes se Serbise, ky
sistem eshte karakterizuar me tri faza te ndryshme:
1) Faza Prezidencialiste (Millosheviqi 1990-1997);
2) Faza kuaziparlamentare (Milan Milutinovi 19972001);
3) Faza e bashkjetess (Boris Tadi 2004 -2006).
Ne Serbi, pozita kushtetuese dhe fuqia e Presidentit nuk
prkon gjithmone me pushtetin e tij real.
Ashtu sikur thote Sartori "pushteti nuk sht ceshtje e atij
qe e mban por atij qe e ushtron.
Mirepo edhe ne sistemet qe vijojne, presidenti do te
vazhdoje te kete legjitimitet disproporcional ne raport me
Qeverin sepse vte fakti qe zgjedhet nga populli i jep atij
legjitimitet.

Sistemi politik i Serbise

 Parlamenti i Serbise ka vetem nje dhome

qe quhetNarodna Skupstina Republike
Srbije. Eshte e perbere nga 250 deputet
te zgjedhur per nje madat 4 vjecar.
Sipas kushtetutes se Serbise te vitit
2006, Serbia ka nje president te zgjedhur
per nje mandat 5 vjecar me mundesi te
rizgjedhjes nje here.
Ka sistem politik gjysempresidencial.

 Sistemi gjysempresidencial i Serbise

Me kushtetutat e viteve 1990 dhe 2006, Serbia ka sistem
politik gjysempresidencial. Sistemet gjysempresidenciale i
karakterizon egzistenca e Presidentit, te zgjedhur me vota, dhe
Kryeministrit, qeveria e te cilit mvaret nga perkrahja e
shumices paralamentare.
Kryetari ka zakonisht te drejte:
1) te propozoje ligje ose ti kthje tekstet e votuara ne parlament
ne rishqyrtim;
2) te propozoje ministrat dhe zakonisht, te shperbeje
parlamentin ( Duverger 1980; Sartori 1997; Shugart and Carey
1992).
Ne modelin e sistemit gjysempresidencial te Serbise, kryetari i
shtetit ka:
A) veton suspenduese, pak me te shprehur sesa ne vende tjera;
B) propozon kandidatet per kryeministra;
C) ka mundesi te shperbeje parlamnetin me propozim te
kryetarit te qeverise. (art. 109, 112, 113 i kushtetutes se
Serbise).

 Ne Serbi, vetem nga viti 2004 funksionon sistemi gjysempresidencial

demokratik i ngjashem me keto siteme ne vende tjera.
Gjate regjimit te Millosheviqit, i gjithe kuadri kushtetues ka
funksionuar ne menyre jodemokratike. Pas 5 tetorit 2000, Serbia ka
pas nje sistem kuaziparlamentar sepse, kryetari nuk ka pas mundesi
ta beje punen e tij per shkak te ndryshimit te sistemit dhe konflikteve
te shumta brenda koalicionit te DOS-it.
Karakteristika baze e sistemit gjysempresidencial nuk eshte nje
sinteze e thjeshte e sistemit parlamentr dhe atij presidencial por nje
lekundje ndermjet njerit dhe tjetrit sistem (Sartori 1997: 124-5).
Kur kryetari dhe shumica parlamentare vine nga partite ose
koalicionet e kunderta, raport ndermjet pushtetit ekzekutiv dhe atij
legjislativ i perngjan modelit parlamentar per shkak se kryeministri
dhe qeveria kane perkrahjen ne parlament dhe, realizimi i programit
te tyre politik ka perkrahje ne parlament kurse, kryetari eshte i
obliguar te rri ne kuadrin e tij te ngushte te kompetencave.
Kjo ka qene situata ne Serbi ndermjet 2004 dhe 2007 sepse Serbia ka
pas nje koalicion qeverises te udhhequr nga DSS (Koshtunica) G17
plus i SPONova Srbija, me nje perkrahje te fuqishme te partise
socialiste te Serbise dhe ne prezidence ka qene, Boris Tadic, shefi i
partise Dekokratike te Serbise e cila si parti ka qene ne opozite.

 Ne anen tjeter, kur presidenti dhe shumica

parlamentare vine nga e njejta parti ose koalicion
partishe, sistemi gjysempresidencial i perngjan
me shume sistemit presidencial sepse kryetari, si
shef i nje grupacioni politik dominues, ka ndikim
me te madh sesa qe ka kompetenca te verteta.
Kjo ka qene situate ne Serbi pas zgjedhjeve
parlamntare te viti 2008 ku Tadiqi eshte edhe
shef i parties qe i fiton zgjedhjet edhe kryetar.
Shume shpesh thuhet se ky sistem
gjysempresidencial eshte shkak i problemeve te
shumta ne procesin politik dhe shkak i kualitetit
te dobet te politikave publike dhe se nje kalim ne
sistem parlamentar do ta pengonte kryetarin qe
te perzihet ne punen e qeverise dhe kjo do ta
fuqizonte kryeministrin.

 Megjithate, ketu nuk kemi te bejme me nje tejkalim te

kompetencave te presidentit ose me nje ndamje te
paqarte te kompetencave te qeverise dhe presidentit.
As nuk eshte kjo ceshtje e mungeses se pergjegjesise e
presidentit, nje fshehje te tij pas kryeministrit dhe
ministrave.
Kemi te bejme me nje faze presidenciale te
funksionimit te rregullt te gjysempresidencializmit. Edhe
ne shtete tjera kemi pasur raste te shpeshta te
bashkejeteses, sic eshte Franca per shembull.
Karakteristike tjeter e sistemit gjysempresidencial eshte
ceshtja e pergjegjesise se presidentit dhe kryeministrit e
cila realizohet ndryshe. Ne sisteme parlamentare,
kryeministri e leshon poziten para se te votohet
mosbesimi ne parlament, kryetari ne keto sisteme
mbetet ne poziten e tij deri ne fund te mandatit. Mirepo,
ne kete rast, presidenti e humbe fuqine e tij politike
reale nese e humbe perkrahjen ne parlament.

 Pas zgjedhjeve te vitit 2008, ne Serbi, kryetari

Boris Tadic arrite ti ushtroje kompetencat qe i
ka kryetari ne regjime gjysempresidenciale dhe
ne fakt ka pas shume me shume pushtet sesa
kryeministri i tij Cvetkovic. Megjithate, edhe ne
kete situate, Kryetari ka kufizime kushtetuese.
Nese votuesit e vleresojne se presidenti nuk e ka
kryer punen e tij si duhet, ata kane mundesi ta
sanksionojne politiken e kryetarit ne zgjedhje
parlamentare. Ky sanksionim behet me
zgjedhjen e nje shumice tjeter ne parlament,
situate kjo qe ja zvoglon ne menyre te
konsiderueshme ndikimin kryetarit ne
parlament. Ne kete situate bashkejetese
politike, qeveria ka me shume kompetenca sepse
ka perkrahje ne parlament.

 Persa i perket raportit ekzekutiv-legjislativ, sistemi

gjysempresidencial redukton arsyet e konflikteve ndermjet pushtetit
ekzekutiv dhe legjislativ sepse, i jep perparesi te qarte parlamentit ne
percaktimin e perberjes se qeverise dhe ne procesin ligjevenes.
Fakti qe ndikimi i Presidentit mvaret nga perkrahja e shumices ne
parlament, edhe ne raste kur jane nga e njejta parti politike ose
koalicioni, ka me pak arsye per konflikte qeverisje. Nese kryetari dhe
parlamenti jane nga parti te kunderta, presidenti dhe kryeministri
kane mundesi ta kontrollojne njeri tjetrin, gje qe eshte shume e
rendesishme ne mjedisin politik te demokracive te reja ku, pushteti
ekzekutiv ka tendence ta dominoje procesin politik. Ky sistem zbute
konfliktet politike dhe shmange pengesat ne procesin ligjevenes duke
mundesuar qe nje anetar i pushtetit ekzekutiv te ndermjetesoje me
anetaret tjere te procesit politik. Ne faza ku sistemi i perngjan
sistemit presidencial, per faktin se kryetari gjindet ne krye te partise
politike e cila dominon legjislativin, kryeministri perqendrohet ne
mbejtjen e kontakteve me faktoret kyc te procesit ligjevenes, me
qellim qe ti mundesoje atij te funksionoje pa pengesa. Nese kryetari
nuk e ka shumicen ne parlament ose ballafaqohet me nje koalicion qe
ka shumicen ne parlament, ai rrin jashte konflikteve partiake dhe
keshtu vepron si kryetar neutral.

 Sistemi zgjedhor i Serbise

Ne Republiken e Serbise gjate decenive te fundit, jane
aplikuar disa sisteme zgjedhore te ndryshme.
Zgjedhjet e para ne vitin 1990 kane qene me shumice
dhe me dy rounda. Ne vitin 1992 eshte aplikuar
sistemi proporcional me 9 njesi zgjedhore. Kete
sistem e kishte vendosur Millosheviqi dhe i shkonte
ne favor Pertise Socialiste te Serbise. Nepernjet
krijimit te njesive zgjedhore te reja, qellimi ishte qe ti
shkaterroje bastionet e opozites. Edhe ne zgjedhjet e
vitit 1993 eshte aplikuar i njejti sistem zgjedhor.
Pas humbjes se zgjedhjeve lokale te vitit 1997,
Millosheviqi e ben nje reforme tjeter zgjedhore ku e
rrite numrin e zonave zgjedhore nga 9-29. Kjo i
mundeson Partise socialiste dhe partise se gruas se
Millosheviqit Mira Markoviq te mbajne primatin
zgjedhor.

 Sistemi zgjedhor aktual i cili eshte adaptuar

pas ramjes se Millosheviqit ne zgjedhjet e
dhjetorit 2000 dhe ato te vitit 2003, eshte
sistem proporcional me nje prag zgjedhir 5%. I
gjithe teritori i Serbise eshte nje zone
zgjedhore.
Ky prag zgjedhor ka lene jashte parlamentit nje
numer te madh te partive te vogla te cilat
insistojne per nje zbritje te ketij pragu ne 3%.
Serbia ka lista te mbyllura jodefinitive qe do te
thote se partite politike percaktojne renditjen e
kandidateve ne liste dhe nga lista qe ato e
percaktojne, se paku 1/3 e deputeteve duhet te
jete nga lista e paraqitur ne zgjedhje.

 Serbia, ashtu sikur Kroacia, Sllovenia

dhe Mali I Zi ndamja e vendeve behet
sipas metodes DHont ashtu qe numri i
pergjithshem i votave te vlefshme ndahet
ne 250 dhe perfitojne nga kjo ndamje
vetem partite te cilat kane fituar me
shume se 5% te votave.

Kroacia

 Kroacia eshte shtet parlamenta. Me ndryshimin e

kushtetuse se viti 2000 eshte zavendesuar sistemi
gjysemprsidencial dhe eshte vendosur sistem parlamentar.
Deri ne vitin 2001, ka pas du dhoma parlamentit mirepo,
me ndryshimin kushtetues te viti 2001, abrogohet dhoma e
larte e parlamentit (Zupanijski Dom).
Me ndryshimin e kushtetutes se vitit 2010 eshte aprovuar
integrimi i kroacise ne BE dhe eshte fiksuar numri i
deputeteve te diaspores.
Nga viti 2013 Kroacia eshte anetare e BE-se. Sipas
kushtetutes se Kroacise, parlamenti kroat duhet te kete
ma se paku 100 dhe me se shumti 160 deputet. Parlamenti
aktual ka 153 perfaqesues te cilet zgjedhen per nje
mandat 4 vjecar. Nga ky numer, 8 jane perfaqesuse te
minoriteteve te cilet zgjedhen ne nje njesi zgjedhore e cila
perfshine te gjithe shtetin. Parlamenti kroat ka pas deri ne
12 deputet te diaspores te cilet gjate viteve 1990 kane
votuar masivisht per HDZ-ne.

 Megjithete, perfaqesuesit e pakicave kane mundesi te

zgjedhen edhe ne lista partiake. Edhe diaspora kroate ka
te drejte te zgjedhe perfaqesuesit e vet. Numri i
perfaqesuseve te diaspores nuk ka kvote te fiksuar
paraprakisht por mvaret nga numri i votuesve ne
zgjedhje.
Dhoma e Larte (Zupanijski dom), para se te abrogohet ne
vitin 2001, ka pas nga tre perfaqesuses nga secili regjion
(21 regjinone ku edhe Zagrebi e ka statusin e regjionit
dhe te qytetit. 5 perfasqesues I ka emruar presidenti nga
pjestaret e shoqerise te cilet jane konsideruar si
kontribues te shtetit. Tudjmani e ka perdore kete
dispozite per te emruar njerzit e HDZ nepermejt te cileve
edhe e ka kontrolluar kete dhome parlamenti.
Presidenti
Ka edhe pushtet ekzekutiv edhe pushtet perfaqesuses.
Nga viti 2010 president I Kroacise eshte Ivo Josipovic.
zgjedhet me vota direkte me nje madat 5 vjecar.

 HDZ-ja e ka dominuar skenen politike kroate deri ne vitin

2000 ku pas vdekjes se Tudjmanit i humbe zgjedhjet.
Edhe parlamentare sepse fiton partia soacial-demokrate
ne krye me Ivica Racan, edhe presidenciale te cilat i
fitonne roundin e dyte, ne shkurt 2000, Stipe Mesic me
nje shumice pres 56% te votave. Mnadti i presidentit te
kroacise eshte i kufizuar ne dy here nga 5 vjet.
Sistemi zgjedhot i Kroacise
Sistemi zgjedhor i Kroacise ka evoluar nga nje sistem
mazhoritar kah nje sitem i perzier me predominace
mazhoritare kah nje sistem proporcional.
Sistemi mazhoritar eshte vendosur nga HDZ-ja e
Tudjmanit, si partia politike dominuese ne vend dhe ka
pas per qellim ta fuqizoje ate.
Sot, perfaqesuesit e parlamentit kroat zgjedhen sipas
sistemi proporcional me nje numer te madhe te njesive
zgjedhore dhe shprendarja e mandateve behet sipas
metodes dHont.

 Sipas ligjit kroat, eshte e parapare qe qytetaret, ne

baze te se drejtes se tyre te votes ti zgjedhin
perfaqesuesit ne 12 njesi zgjedhore. 10 nga keto
njesi i zgjedhin 140 deputet (nga 14 ne secilen
zone zgjedhore).
Ne njesine zgjedhore 11 zgjedhen perfaqesuesit e
diaspores, do te thote Kroatet e Bosnes te cilet
kane nenshtetesine kroate dhe ata ne diaspore.
Njesia zgjedhore 11 qe eshte njesi zgjedhore e cila
mbulon gjithe teritorin e kroacise, zgjedh 3 deputet
nga komunitetit serb dhe nje deputet nga te tjeret
(Hungarezet, Italianet, Romet etj. )
Numri i deputeteve ne Parlament percaktohet
sipas metodes dHont ne menyre qe numri i
pergjithshen i votave ndahet me 140.
Kroacia ka nje prag zgjellor relativisht te larte 5%.

 Gjate zgjedhjeve parlamentare te vitit 2003,

votat e diaspores kane pas ndikim ne formimin
e qeverise dhe ne kthimin e HDZ-se ne pushtet.
Per kete arsye, numri i deputeteve nga
diaspora reduktohet me ndryshimet
kushtetuese te viti 2010 ne 3 dhe perfaqesusit
e diaspores kane mundesi te votojne vetem ne
konzulate. Ceshtja e deputeteve te diasporeska
qene ceshte konflikti permanent ndermjet HDZse dhe Social-demokrateve. Me kete reforme
limitohet ndikimi i tyre ne krjimin e qeverise.
Pragu zgjedhor ne Kroaci eshte 5% dhe eshte
konsideruar si shume i larte sepse, len ne
margjina shume parti politike duke kontribuar
ne forcimin e dy partive kryesore.

 Sllovenia
Ka sistem parlamentar. Kryetari i shtetit
zgjedhet per nje mandat 5 vjecar me vota
direklte dhe mundesi te rizgjedhjes nje
here. Shefi i qeverise zgjedhet nga
parlamenti me propozim te presidentit
dhe nje grupi parlamentar. Kryeministri
eshte bartes i vertete i pushtetit
ekzekutiv.

Parlamenti i Sllovenise perbehet nga dy dhoma:

A) Dravni Zbora dhe
B) Dravni Savet.
Dravni zbor eshte dhoma e ulet e Parlamentit dhe perbehet nga
90 deputet te cielt zgjedhen per nje mandat 4 vjecar, sipas
sistemit proporcional, me dhe me nje prag zgjedhor 4%. 88
deputet zgjedhen ne menyre proporcionale dhe 2 deputet u
takojne minoriteteve hungareze dhe italiane. Mandated ndahen
sipas kvotes se Drup-it.
Keshilli nacional (Drzavni Savet) perbehet nga 40 deputet te
cilaet zgjedhen per nje mandat 5 vjecar. 22 nga keta jane
perfaqesues lokal kurse 18 nga ata jane perfaqesues te interesave
socio-profesionale te zgjedhur nga perfaqesuses te shoqatave dhe
organizatave te shoqerise civile. Kjo dhime ka kryesisht rol
keshillues dhe ka pushtet te limituar legjislativ. te cilet
perfaqesojne shefat e firmave, punetoret, zanatlite, katundaret si
dhe perfaqesues e komuniteteve lokale.
Per popujt autokton pakica italiane dhe hungareze ne
parlament- eshte i rezervuar nga nje vend. Ata zgjedhen sipas
metodes Hare qe u len mundesi perfaqesuesve te pakicave qe
nepermjet votes preferenciale te zgjedhin perfaqesuesit e tyre.

 Pushteti gjyqesor
Gjykata supreme e Sllovenise shte niveli me i
larte gjyqesor. Gjykatesit e saj zgjedhen nga
parlamenti me propozim te keshillit te
magjistratures. Gjykata kushtetuese eshte e
perbere nga 9 gjykates te cilet zgjedhen per
nje mandat 9 vjecar nga Asambleja nacionale
dhe emrohen nga presidenti.
Sllovenia ka zhvilluar nje model socialdemokrat per te cilin ka pas nje lloj
koncenzusit ndermjet partive politike.
Sllovenia ka nivelin me te larte te GDP-se nga
te gjithe shtetet e ish-jugosllavise dhe shtetet
tjera te evropes qendrore dhje lindore.

 Sistemi zgjedhor i Sllovenise

Sllovenia ka 10 zona zgjhedhore.
Ne 8 nga keto zona zgjedhen nga 11 deputet kurse ne
dy tjerat zgjedhen perfaqesuesit e pakicave italiane
dhe hungareze (nga nje deputet).
Njesite zgjedhore jane te organizuara ashtu qe
zgjedhja e deputeteve behet me numer te afert
votash.
Persa i perket zgjedhjeve per Dhomen e Larte
(Drzavni savet), krijohen 22 njesi zgjedhore ku
zgjedhet nga nje perfaqesues i komuniteteve lokale,
me nje sitem shumice me nje round.
Persa i perket percaktimit te numrit te mandateve ne
dhomen e larte, perdoret sistemi i shprendarjes se
Droop-it (henry Droop), qe do te thote, ndamja e
numrit te mandateve me numrin e pergjithshem te
votave plus nje.

 Ne Slloveni kemi lista te mbyllura ku secili

subjekt zgjedhor fiton mandate mirepo,
sipas renditjes se caktuar paraprakisht ne
njesite zgjedhore.
Mandatet te cilat mbeten te pashprendara
ne njesite zgjedhore, shprendahen sipas
metodes DHont.
Ne ane tjeter, kur zgjedhen perfaqesuesit e
pakicave hungareze dhe Italiane, perdoret
votimi mazhoritar me nje round.
Ne krahasim me shumicen e shteteve
perendimore, Sllovenia ka nje prag
zgjedhor relativisht te larte (4%) i cili ka
per efekt ti eliminoje partite e vogla.

 Mali I Zi
Mali I Zi ka shpallur pavaresine e vet ne vitin
2006 pas nje referendumi te rorganizuar per
kete ceshtje. Nje vit me vone (2007), voton
kushtetuten e re e cila e zavendeson ate te
vitit 1992. Kushtetuta e re e percakton Malin
e Zi si shtet parlamentar. Qeveria zgjedhet
nga parlamenti dhe validohet nga presidenti
eshte pergjegjes para parlamentit.
Presidenti zgjedhet me vota direkte
per nje mandat 5 vjecar dhe mund te
rizgjedhet nje here.
Nje deputet duhet te marre rreth 6,000
votash.

 Sistemi Zgjedhor i Malit te Zi

Ne Mal te Zi ka pas sistem zgjedhor proporcional nga
fillimi i multipartizmit.
E vetmja gje qe ka ndryshuar eshte numri zonave
zgjedhore. Ka pasur 14 zona zgjedhore dhe ato jane
zhdukur te gjitha. Aktualisht ka vetem nje zone
zgjedhore. Gjithashtu ka pas nje prag zgjedhor 5% i cili
eshte reduktuar ne 3%.
Mandatet ndahen sipas sistemit dHont.
Votimi behet me lista te mbyllura.
Deri ne zgjedhjet e fundit, minoritete kane pas 5
mandate te rezervuara (3 vende kane qene te rezervuara
per Shqiptaret). Me ndryshimin e ligjit zgjedhor eshte
ruajtur nje sistem preferencial per minoritet por ndamja
e votave te pakicave ndernjet partive nacionale dhe
atyre ne pushtet e ka reduktuar numrin e perfaqesuesve
te partive nacionale duke e rritur ate te partise ne
pushtet.

 Maqedonia
Maqedonia eshte shtet parlamnar ku kryetari shtetit zgjedhet
me vota direkte dhe ushtron me se shumti dy mandate. Sobranje
(Parlamenti) eshte parlament njedhomesh dhe perbehet nga 120
deputet te zgjedhur per nje periudhe 4 vjecare.
Sistemi zgjedhor i Maqedonise
Eshte ndryshuar pas konfliktit te vitit 2001 pas nenshkrimit te
marreveshjes se Ohrit. Keto ndryshime perputhen me
marreveshjen e arritur dhe me ndryshimet kushtetuese qe kane
pasuar. Modeli i Maqedonise eshte konceptuar si model
demokratik konsociativ. Kjo eshte arritur me nje marreveshje
gjitheperfishirese te partive maqedonase dhe atyre shqiptare.
Maqedonia ka gjithsej 6 njesi zgjedhore ku perafersisht, secila
njesi zgjedhore ka dikun rreth 280 000 banore (+3%).
Me marreveshjen e Ohrit, 4 nga keto njesi zgjedhore i
dominojne maqedonasit kurse 2 shqiptaret. Ndamja e votave
behet sipas sistemit te dHont-it. Maqedonia karakterizohet me
nje mungese te pragut zgjedhor, gje qe u mundeson te gjitha
partive politike te fitojne mandate, nese kane marre vota te
mjeftueshme.

 Maqedonia ka lista zgjedhore te

mbyllura te cilat duhet ti vertetoje
Komisioni zgjedhor paraprakisht.
Redefinimi i sistemit zgjedhor te
Maqedonise ka rezultuar me adoptimin e
sistemit te paster proprcional, pa prag
zgjedhor, qe shpesh eshte potencuar si
mundesi qe ne te ardhmen te coje kah
federalizimi i Maqedonise.
Megjithate, ndamja e zonave zgjedhore
sipas principit etnik ka ndikuar ne nje
perfaqesueshmeri me te mire te
shqiptareve ne parlament.