-

UNIVERSITETI I PRISHTINS
FAKULTETI FILOZOFIK
DEPERTAMENTI I SHKENCS POLITIKE

Punim Seminarik

LNDA: POLITIKA KRAHASIMTARE E BALLKANIT
TEMA: KRAHASIMI I SISTEMEVE POLTIKE T MALIT T ZI DHE
MAQEDONIS



MENTORI: KANDIDATI
Prof.ANTON VUKPALAJ BUJAR MEHMETI




PRMBAJTJA


Prmbajtja.... 2
1.1 Hyrja.. 3
2.1 Sistemi Politik i Malit t zi.. . 4
2.2.1 Parlamenti i Republiks s Malit t zi 4
2.2.2 Kompetemncat e Parlamentit 5
2.3 Presidenti i Malit t Zi.. 6
2.4 Qeveria e Malit t Zi.. 6
2.5 Sistemi zgjedhor ne Mal t Zi .. 7
3.1 Sistemi Politik i Maqedonis. 8
3.2 Parlamenti i Maqedonis.. 8
3.3 Presidenti i Maqedonis. 9
3.4 Qeveria e Maqedonis .. 10
3.5 sistemi zgjedhor n Maqedoni.... 10
4.1 Konkluzion ... 11
5.1 Refrenrcat . 12









1.1 HYRJE

Synimi themelor i ktij punimi sht krahasimi i sistemeve politike te Malit t zi dhe
Maqedonis, un do mundohem t paraqes ant pozitive dhe negative t sistemeve politike te
ketyre dy vendeve.
Me nocionin sistem politik ne kuptimin e ngusht t fjales nenkuptojm mnyren e
organizimit t shtetit. N kuptimin e vet m t prgjithshm, shprehja sistem politik i referohet
nj trsie institucionesh, grupesh dhe procesesh politike t karakterizuara nga nj shkall
ndrvarsie reciproke. David Easton ne librin e tij The Political System i publikuar n 1953
do t fillonte nj reflektim t gjat mbi prdorimin teorik t konceptit t sistemit politikn
studimin e shoqris, duke frymzuar n nj far mnyre kontribute t rndsishme sociologjike.
Sipas Easton, sistemi politik duhej studiuar nprmjet prbrsve t tij themelor: komuniteti
politik, regjimi politik dhe autoriteti. Nuk duhet t ngatrrohet sistemi politik me regjimin
politik. Sistemi politik, si nj mnyr e organizimit t shtetit, prfshin regjimin politik,
strukturn ekonomike dhe organizimin social, etj. Regjimi politik sht forma e organizmit t
pushtetit n gjirin e nj sistemi politik, ndersa sistemet politike jan t shumta: demokratike,
monarkike, feudale, totalitare, autoritare, etj.
Mali i zi dhe Maqedonia dikur republika te ish Jugosllavis ndersa sot shtete sovrane,
Maqedonia fitoi pavarsin me 8 shtator 1991 kurse Mali i zi u pavarsua me 21 maj 2006. Kto dy
ish republika jugosllsave jan demokraci parlamentare, ku pushteti esht i ndar ne ekzekutiv,
legjislativ dhe gjygjsor.













2.1 Sistemi Politik i Malit t zi

Mali i zi dikur ishte republik ne kuader te shtetit t ish Jugosllavis, dhe pas
shpartallimit t RFS Jugosllavis m 1992 mbeti n kuadr t RF Jugosllave, deri n vitin 2003 e
pastaj s bashku me Serbin krijoi bashksin Serbia dhe Mali i Zi, e cila ekzistoi deri n vitin
2006. N referendumin e 21 majit 2006 Mali i Zi u pavarsua. Nj vit me von Mali i zi votoj
kushtetutn e re e cila e zevendesoi kushtetutn e viti 1992. Kushtetuta e re e prkufizonte Malin
e Zi si shtet parlamentar. Kushtetuta garanton ndarjen e pushteteve n: Ekzekutiv, Legjislativ
dhe Gjygjsor.


2.2.1 Parlamenti i Republiks s Malit t zi
Mali i zi ka parlament unikameral nj dhomsh, Parlamenti i Malit t zi aktualisht ka
83 deputet t zgjedhur me vota direkte me mandat 4 vjear, Kuvendi i Republiks s Malit t Zi
sht organ prfaqsues i qytetarve dhe barts i pushtetit ligjvns n Republik, i prbr nga
deputet q jan zgjedhur nga qytetart me votim t drejtprdrejt dhe t fsheht .
Mandati i deputetit zgjat 4 vite, nj deputet nuk ka mandat detyrues andaj ata vendosin
dhe votojn n baz te besimeve t tyre ata gjithashtu gzojn imunitet nga ndjekja penale. Nj
deputet duhet t marr rreth 6 mij vota, Mali i zi ka nj zon zgjedhore mandati i deputetve do
t ndahen n baz t parimit proporcional, sipas sistemi Dhont, prkatsisht parimin e hersit m
t madh.
Parlamenti punon n seancat te rregullta dhe t jashtzakonshme. Seancat e rregullta
mblidhet dy her n vit, domethn: seanca e par e rregullt do t filloj n ditn e par t puns
n mars dhe do t zgjas deri n fund t korrikut, dhe e dyta do t filloj n ditn e par t puns
n tetor dhe do t zgjas deri n fund t dhjetorit. Seanca e jashtzakonshme thirret me krkes t
jo m pak se nj e treta e numrit t prgjithshm t deputetve, ose me krkes t Presidentit t
Republiks apo t Kryeministrit, dhe ato do t thirren n periudhn nga dita e par e punes n
janar deri n ditn e fundit t puns n shkurt, si dhe q ditn e par t puns n muajin gusht
deri n ditn e fundit t puns n shtator.





2.2.2 Kompetemncat e Parlamentit

Kompetencat e Parlamentit prcaktohen me Kushtetutn e Republiks dhe me ligje t
caktuara. N prputhje me kto kompetenca e Parlamentit jan:
Miraton: Kushtetutn dhe ndryshimet e Kushtetuts; ligjet, rregulloret dhe aktet e
tjera t prgjithshme (deklaratat, rezolutat, vendimet, rekomandimet dhe
konkluzionet); buxheti dhe gjendja vjetore financiare pr do vit; Planin hapsinor
t Republiks dhe planet e tjera spacial pr fushat e qllim t veant me interes
pr Republikn.
Vendos: pr fillimin e procedurs pr prcaktimin nse Presidenti i Republiks ka
shkelur Kushtetutn; pr shkarkimin e Presidentit t Republiks, nse Gjykata
Kushtetuese konstaton se ai ka shkelur Kushtetutn, n besimin ndaj Qeveris, n
kredit e Republiks dhe huadhnies, pr t br thirrje pr nj referendum
republiks.
Jep: interpretimin autentik t ligjeve q miraton; amnisti pr personat e dnuar
pr krime.
Ratifikon: traktatet ndrkombtare, emrimin e antarve t kshillit t Radio
Televizionit t Malit t Zi dhe t Kshillit t Agjencis pr veprimtari
radiodifuzive.
Zgjedh, emron dhe shkarkon nga detyra: Kryeministrin dhe antart e
Qeveris, Kryetarin dhe gjyqtart e Gjykats Kushtetuese; kryetarin dhe gjyqtart
e gjykatave t Republiks, Prokurorin e Shtetit dhe zvendsit e tij, Mbrojtsin e
t Drejtave dhe Lirive t Njeriut (Ombudsmani) dhe antart e saj; antart e
Kshillit Gjyqsor dhe Prokurorial, Kryetari dhe antart e Kshillit t Banks
Qendrore t Malit t Zi, Kryetari dhe antart e Senatit t Kontrollit t Shtetit,
kryetarin dhe antart e Komisionit pr letra me vler,Kryetari dhe antart e
komision pr Krijimin e konfliktit t interesave; Antart e Agjencis s
Rregullatorit pr Komitetin e Energjis,Kryetarin dhe antart e Komisionit
Zgjedhor t Republiks, Kryetari dhe antart e juris pr mimet shtetrore, etj.









2.3 Presidenti i Malit t Zi

Presidenti sht kreu i shtetit t Malit t Zi. Presidenti i tanishm sht Filip Vujanovi, i
cili u rizgjodh n raundin e par t zgjedhjeve presidenciale t vitit 2013 me 51.2% t votive.
Rezidenca zyrtare e presidentit sht vendosur n ish kryeqytetin e mbreteris pra n Cetinje.
N baz t Kushtetuts s Malit t Zi, Neni 86, Presidenti zgjedhet prmes vots direkte,
me mandate 5 vjeare me t drejt rizgjedhje edhe pr nj mandate. N rast t gjendjes s lufts
presidentit q sht n mandate, i zgjatet mandate gjer n prfundim t lufts.
N baz t kushtetuts kompetencat e presidentit jan : Perfaqson vendin Brenda dhe
jasht, Presidenti sht antare ne Kshillin t Lart t Mbrojtjes. shpall ligje dhe norma t
caktuara, thrret zgjedhjet pr kuvend, propozon kuvendit mandatarin pr formimin e qeveris, i
propozon kuvendit gjykatsit e gjykats kushtetuse, i propozon kuvendit pr thirrjen e
referendumit, jep amnesty pr veprat penale, kryen t gjitha detyrat tjera ne pajtim me
kushtetutn.
Perfundimi i mandate t presidenti,sipas kushtetuts se Mali t zi mandati i presidentit
perfundon me skadimin e mandatit, me dorheqjn, ne rast se gjykata kushtetuse konstaton se
presidenti ka shkelur kushtetutn, ather parlamenti e shkarkon presidentin.
N rast te mbetjes vacant te postit t presidentit t Malit t zi, ket pozit deri n zgjedhjen
e presidentit t ri e ushtron kryetari i parlamentit t Malit t zi.

2.4 Qeveria e Malit t Zi
Qeveria e Malit t zi shte autoritet ekzekutiv, kryesohet nga kryeministri, dhe prbehet
nga ministrant dhe zevendes ministrant. Presidenti propozon mandatari per forminin e qeveris i
cili caktohet nga partia fituese e zgjedhjeve parlamentare dhe zgjidhet nga parlamenti me
shumic votash.
Kompetencat e qeveris jan; propozon dhe zbaton politiken e brendshme dhe t
jashtme, mundson zhvillimin e konomik, i propozon parlamentit projektligjet dhe aktge t tjera,


mer vendime dhe nxjerr akte juridike ose rregullore te nevojshme pr zbatimin e ligjeve,
propozon buxhetin, propozon amandamentimin e kushtetutes etj.
Perfundimi i mandatit te qeveris, jan disa raste kur kushtetuta e republikes se Malit t zi
parashef perfundimin e mandatit t qeveris: pas mbarimit t mandatit t qeveris, me votimin e
mocionit t mosbesimit, me dorheqjen e kryeministrit, ne qdo rast kur post i kryeministrtit
mbetet vakant.

2.5 Sistemi zgjedhor ne Mal t Zi
Mali i zi voton ne nivel kombtar pr zgjedhjen e perfaqsuesve te popullit n parlament
Skuptina si dhe pr presidentin e Mali t zi,n mal t zi ka pasur sistem zgjedhor propercional
nga priudha e multiopartizimit.
N mal t zi ka ndryshuar numri i zonave zgjedhore, dikur ishin 14 zona zgjedhore ato
jan zhdukur t gjitha dhe aktualisht kemi vetem nj zon zgjedhore. Gjithashtu n fillim kemi
pasur nj prag prej 5% ndersa ky prag sht ulur, dhe sot sht vetem 3% .
Votimi behet me lista t mbyllura dhe ndarja e mandateve behet sipas sistemit dhont.
Deri n zgjedhjet e fundit, minoritete kan pasur 5 mandate te rzervuara ( 3 mandate ju
kan takuar shqiptarve). Me ndryshimin e ligjit zgjedhor eshte ruajtur nje sistem preferencial per
minoritet por ndamja e votave te pakicave ndernjet partive nacionale dhe atyre ne pushtet e ka
reduktuar numrin e perfaqesuesve te partive nacionale duke e rritur ate te partise ne pushtet















3.1 Sistemi Politik i Maqedonis

N OKB ky shtet njihet me emrin Ish Republika Jugosllave e Maqedonis pr shkak t
konfliktit rreth emrit me Greqin e cila pretendon territorin e Maqedonis antike.
Edhe Maqedonia ishte republik jugosallve e cila shpalli pavarsin n vitin 1991, q u
shoqrua me njohje nderkombtare. Pavarsia e ktij shteti nuk u shoqrua me demokratizim t
ktij shtti.
Kjo ish-reopublik jugosllave vazhdoj praktikat e vjetra t shkeljes s t drejtave t
qytetarve dhe t diskiminimit inatitucional n baza etnike, sidomos ndaj shqiptarve, duke trajtuar
ata padrejtsishgt si pakic kombtare. Ky diskriminim e ka bazn n kushtetutn e vitit 1991, e
cila prdallim prej kushtetuts se vitit 1974, e percaktoi shtetin nacional Maqedon, duke ju
mohuar pozitn shtetformuese shqiptarve si komb me prbrje prafrsisht t njejt demografike
me Maqedonasit. Kjo shtypje do gjeneroj nje konflikt t armatosur n vitin 2001 ne mes t
ushtris lirimtare kombtare dhe forcave policore dhe ushtris Maqedonase. Ky me pas u
nenshkrua marveshja e Ohrit prmes ndermjetsimit te faktorit nderkombtar, q ndikoj n
prmisimin e pozits s shqiptarve ne republikn e Maqedonis.
Maqedonia sht republik parlamentare, ku jan t ndara pushtete n ekzekutiv,
legjislativ dhe gjygjsor.



3.2 Parlamenti i Maqedonis

Kuvendi i Republiks s Maqedonis sht organ prfaqsues i qytetarve dhe barts i
pushtetit ligjvns n Republik. . Kuvendi sht njdhomsh dhe prbehet nga 120 deputet t
cilt zgjidhen n zgjedhje t prgjithshme, t drejtprdrejta dhe t lira me votim t fsheht.
Mandati i deputetve zgjat katr vjet dhe ata nuk mund t revokohen.


Organizimi dhe funksionimi i Kuvendit rregullohet me Kushtetutn e Republiks s
Maqedonis dhe meRregulloren e puns t Kuvendit.
Kuvendi i Republiks s Maqedonis:
e miraton dhe ndryshon Kushtetutn e Republiks s Maqedonis;
miraton ligje dhe bn interpretimin autentik t ligjeve;
i prcakton detyrimet publike;
e miraton Buxhetin e Republiks dhe Llogarin perfundimtare t Buxhetit;
e miraton Planin hapsinor t Republiks;
ratifikon marrveshje ndrkombtare;
vendos pr luft dhe paqe;
miraton vendime pr ndryshimin e kufirit t Republiks;
miraton vendime pr aderim dhe dalje nga aderimi me aleanca ose bashksi me
shtete t tjera;
shpall referendum;
vendos pr rezervat e Republiks;
themelon kshilla;
e zgjedh Qeverin e Republiks s Maqedonis;
zgjedh gjyqtar t Gjykats Kushtetuese;
bn zgjedhjen, emrimin dhe shkarkimin edhe t bartsve t tjer t funksioneve
publike e funksioneve t tjera t prcaktuara me Kushtetut dhe ligj;
bn kontroll politik dhe mbikqyrje mbi Qeverin dhe mbi bartsit e tjer t
funksioneve publike t cilt jan pergjegjs para Kuvendit;
jep amnisti dhe
ushtron pun t tjera t prcaktuara me Kushtetut.
Kuvendi pr ushtrimin e punve nga kompetenca e tij miraton edhe vendime, deklarata,
rezoluta, rekomandime dhe konkluzione.


3.3 Presidenti Maqedonis

Presidenti i Republiks s Maqedonis zgjedhet n zgjedhje t prgjithshme dhe t
drejtprdrejta, me votim t fsheht, me mandat prej pes viteve.
Presidenti e paraqet shtetin dhe sht edhe komandant suprem u forcave t armatosura.
Gzon imunitet, ndrsa detyra e tij sht e palidhshme me kryerjen e funksionit tjetr publik,
profesion apo funksion n parti politike. Ai e prcakton mandatarin pr prbrje t Qeveris s


Republiks s Maqedonis, i vendos dhe revokon me dekret ambasadort dhe t[d[rguarit jasht
vendit, i pranon letrat kredenciale t prfaqsuesve t jashtm diplomatik.
Shefi i shtetit propozon dy gjykats n Gjykatn kushtetuese, dy antar t Kshillit
republikan gjyqsore dhe guvernatorin e Banks popullore. Emron tre antar n Kshillin e
siguris, si dhe drejtorin e Agjencis pr zbulim.
Presidenti i nnshkruan dekretet pr shpalljen e ligjeve q i miraton Kuvendi. N emr t
Republiks s Maqedonis vendos pr zhvillimin e negociatave dhe arritjen e marrveshjeve
ndrkombtare.
Presidenti i shtetit shpall gjendje lufte apo gjendje t jashtzakonshme, nse Kuvendi nuk
sht n mundsi t takohet dhe t sjell vendim t till me shumic prej dy t tretash. Gjat
gjendjes s lufts, nse Kuvendi nuk mund t takohet, presidenti mund ta emroj dhe shkarkoj
qeverin dhe t emroj dhe shkarkoj funksionar, zgjedhja e t cilve sht n kompetenca t
Parlamentit.
Presidenti mund t propozoj ndryshim t Kushtetuts, jep falje emr pr emr t
personave t caktuar pr vepra penale t parapara me ligj. I ndan dhe i dorzon dekorimet dhe
mirnjohjet e Republiks s Maqedonis.
Presidenti i shtetit e njohton Kuvendin pr shtje t kompetencave t tij, s paku nj her
n vit.

3.4 Qeveria e Maqedonis

N Maqedoni funksionon model ii qeveris parlamentare, qeveria zgjedhet dhe
kontrollohet nga parlamenti, i cili m nj vot mosbesimi mund ti marr mandatin, patra
skadimit t mandatit, kandidatin pr kryeminister e zgjedh president ii vendit, i cili dhjet dit pas
konstituimit t kuvendit cakton mandatarin.
Kompetencat e qeveris jan tipike pr qeverit parlamentare me sistem bicefale
ekzekutive. Praktika parlamentare e Maqedonis,n t gjitha ciklet e zgjedhjeve, sht
karakterizuar me funksionimin e qeveris s kualicionit midis partive fituese Maqedone dhe
njres nga partit politike shqiptare.






3.5 sistemi zgjedhor n Maqedoni

Gjithsejt 120 deputet t parlamentit zgjedhen prmes garave proporcionale n gjasht
zona elektorale, secila zon zgjedhore ka dikun 280 mij banor (+-3%). Zonat elektorale jan
t prcaktuara arbitrarisht n baz t ligjit zgjedhor n mnyr q t ken numr t prafrt apo t
barabart votuesish. do zon zgjedhore drgon numr t njejt prej 20 deputetsh n Parlament.
Me marrveshjn e Ohrit, 4 nga kto zona ju takojn Maqedonasve ndrsa dy zona shqiptarve.
Listat e partive jan t mbyllura, ndrsa nuk aplikohet ndonj prag zgjedhor. Prkthimi i
votave n mandate zgjedhore bhet prmes formuls D'hondt. Tre deputet t parlamentit
zgjedhen nga diaspora nga nj pr seciln prej tre zonave t veanta t diapors (t ndara sipas
rajoneve gjeografike). Ndrkoh, ligji zgjedhor i Maqedonis obligon partit q 30% t listave t
tyre n zonat zgjedhore t jen femra.
N ann tjetr, ligji zgjedhor i Maqedonis nuk ka provizione t diskriminimit pozitiv pr
pakicat etnike. Partit shqiptare, pr shkak t numrit t madh t votuesve shqiptar, rregullisht
arrijn t marrin numr t konsiderueshm mandatesh parlamentare.
Mrgjithate ndarja n zona zgjedhore n baz t etnik ka ndikuarne nj perfaqsushmri
me t mir t shqiptarve n parlament.














4.1 Konkluzion

Keto dy vende dikur ish republika te ish-Jugosllavis dhe sot shtete te pavarura dhe
sovrane kan sistem t ngjajshm politik, t dyja keto vende jan demokraci parlamentare, ndarja
e pushteteve shte ngjashme tek dy vendet n : legjislativ, ekzekutiv dhe gjygjsor.
Republika e Malit t zi dhe Maqedonis kan parlament unikameral nj Dhomsh sht
organ perfaqsues, qe ushtron pushtetin legjislativ funksionet e parlamenteve ne keto dy shtete
jan pothuajse trsisht t ngjashme. Prvese n republiken e Maqedonis, prmes marrveshjes s
Ohrit, pr ndyshimin e kushtetuts dhe miratimin e ligjeve t cilat prekun qshtjet e komunitetev
pakic krkohet shumica e dyfisht shumica nga t gjith t pranishmit, si dhe shumica nga
kuminitetet pakic, prderisa n parlamentin e Malit t zi nuk ekziston nj kufizim i till.
Po ashtu edhe sa i perket ekzekutivit keto dy shtete kan ekzekutiv bicefal, presidenti tek
t dyja shtete zgjedhet direct nga vota e popullit, me sistem 2 raundesh nese ne raundin e par nuk
arrihen 50%+ 1 vot,shkohet ne raundin e dyt ne mes dy kandidatve me te votuar, proceduar e
zgjedhjes dhe kompetencat e presidenteve t dy shteteve jan t ngjashme. Zgjedhja dhe
funksionimi i qverive te dy vendet shte i ngjashm, zgjedhen dhe kontrollohen nga parlamneti.
Mirpo edhe tek qeveria marrveshja e Ohrit e percakton se komuniteti shqiptar, dhe komunitetet
jo shumic duhet t jen t prfaqsuar n qeverin e Maqedonis.
Ndrsa tek sistemi zgjedhor kemi dallime tek kto dy shtete, mal i zi sht nj zon e
vetme zgjedhore perderisa Maqedonia sht e ndar n 6 zona zgjedhore, po ashtu kemi edhe
dallime prsa i perket pragjeve zgjedhore, n mal t zi kemi prag zgjedhor 3% ne Maqedoni nuk
kemi prag zgjedhor fare. Ndrsa ngjashmri sa i perket sistemit zgjdhor keto dy shtete kan vetem
sa i perket liatave zgjedhore t mbyllura dhe keto dy shtete prdorin metoden dHond pr ndarjen
e mandateve.
N prfundim duhet theksuar se keto dy shtete duhet t punojn me teper me komunitete
jo shumic, veqanarisht republika e Maqedonis duhet t ul tensionet ndr entnike dhe t
respektohen marrveshjet dhe t mos ket diskriminim ne baza etnike. Nga sistemi politik i
vendosur n Maqedoni, bashkqeverisja e garantuar me kushtetut, veqanarisht me ndamjen e
zonave zgjedhore ne baza etnike dhe adoptimi i sistemi t pastrt propercional, pa prag
zgjedhor, potencohet si mundsi q Maqedonia t shkoj drejt federalizmit.




REFERENCAT


Bajrami, Arsim. Parlamentarizmi, Kolegji Fama, Prishtin 2007
Hysamedin Feraj,Shkencat politike; nj hyrje, pegi, Tiranw, 2004
Kompetencat e kuvendit, kuvendi i republikws se Maqedonise
http://www.sobranie.mk/kompetencat-e-kuvendit.nspx
Sistemi zgjedhor, parlamenti i malt t zi
http:// www.skupstina.me/index.php/en/crna-gora/izborni-sistem
Prezantim, parlamenti i republikws sw Malit t zi
http:// www .skupstina.me/index.php/en/skupstina/o-nama/uvodna-rijec
Kompetencat, Parlamenti i Malit t zi,
http:// www.skupstina.me/index.php/en/skupstina/o-nama/nadleznosti
Ylli pres, kompetemncat e presidentit t Maqedonis
http://www.yllpress.com/2915/presidenti-i-Maqedonise-ingerencat-emrat-dhe-
kompetencat-gjate-dhe-pas-mandatit.html