KLLETEYN

TURAN DURSUN

http://genclikcephesi.blogspot.com

AKYZ

YAYINLARI

K T A P N O : 18

KULLETEYN
TURAN D U R S U N

1. B A S I M T E M M U Z - 9 0

B A S K I : Yaln Ofset

D Z G : B i b l i o t e k Dizgi

CLT: EsraMcellilhanesi

AKYZ

YAYINLARI

N e e t m e r Sok. Kadky M e r k .
N o : 10/124 Kadky/STANBUL
Tel: 347 08 27 - 349 43 14 '

http://genclikcephesi.blogspot.com

NSZ

Kulleteyn,

12

yama

dein

olan

yaammn

"romancdr.

sterseniz " r o m a n " d e m e y i n ; "romanlaan" gerek. K a h r a m a n olan

"Trko", b e n d e n bakas deil. Kii ve yer a d l a r n d a n ou gerek.
Kimi de deitirilmilir. T m y l e belgesel n i t e l i k t e . D i n s e l k o n u l a r ,
d n y a s n d a k i en salam k a y n a k l a r a dayaldr ve ilendii gibi
o l d u u , her n k a n t l a n a b i l i r . Yaay b i i m i , "laki"lcr, y a n i "molla '
adaylar, o k u n a n "ders"ler, kitaplar, ders o k u m a b i i m l e r i , " m o l l a " ,
batan

s o n a b i r e r gerek.

A d n k i t a b a verdiim

g e r e k t e k i " k u l l e t e y n " de yle... D o u A n a d o l u ' n u n ok n e m l i bir

k e s i t i n d e n a l n m a gerekler hepsi. n c e l e m e c i ve a r a t r m a c l a r , ok
eye k tutacak eler bulacaklardr bu kitapta.
Kurallarn binlerce

yllk

ilkelliklerden

alan

ve

bugn

in

s a n m z a , d a h a s t m nsanla g i y d i r i l m e y e allan eski elbise,

"eriat" nedir, ne deildir? n s a n l a r , kitleleri nc d u r u m a getiriyor ve
k i m l e r i n desteiyle b u n u salyor? K i m i boluklar eyh, aa, m o l l a
l s nasl d o l d u r u y o r ? Bu l, g l e r i n i r e s m i y n e t i m l e r l e de
birletirince, e g e m e n olduu yrelerde nasl karanlk r e t i m merkezleri
k u r u y o r ve k szmasn diye nasl n l e m l e r alyor, nasl kaln kaln
duvarlar ryor? Bu sorulara ve daha nice nicelerine cevaplar, ipular
balunabccck. T e m e l a m a da bu z a t e n .
Anlatlrken gerekleri r t m e y o l u n a gidilmemitir. O l d u u gibi
sunulmutur

her

ey.

Bilindii

gibi

drstlk,

aklkta.

Ka-

pallktaysa karanlk olur. "Tabu"lar k a r a n l k t a yaarlar. Yalan, sahte

lik ve saylamayacak k a d a r ktlk de bu a l a n d a . Bu kesimdekilcr, gn
na k a r l m a d k a , ilkellikler, kafalara, gnllere vurulu z i n c i r l e r
k n l a m a z v e d a h a gzel bir d n y a n n yolu a l a m a z .

Kulleteyn'i

h a z r l a r k e n bu yolda bir katks olsun istedim. O l a c a n a da en k k

bir k u k u m yok.
Bu

kitapla

birlikte,

2000'e

Doru'da

ve

baka

dergilerde

y a y n l a n m , kimi d e y a y n l a n m a m o l a n y a z l a r m d a n o l u m a " D i n
Bu" adl bir k i t a b m ( K a y n a k Yaymlar'ndan) elinizde olacaktr. H e r
ey, d a h a gzel bir d n y a iin...

Sradan bir gnd.

N a m a z hazrl. Abdest gerekti.

"Temizlik". A m a baka trls.

T e m e l a m a " g n a h l a r d a n arnmak".
mlerdi d r t g e n "Kulleteyn"in e v r e s i n e . " T a h a r e t " ve
"abdest" iin. K i m i yatakta, kollar sval. K i m i kulleteynin evresinde
bir yer b u l m a a b a s n d a , d o l a m a k t a . K i m i yerini b u l m u o l m a n n
rahatl

iinde

kn

ap

km;

kimi

melmi.

Bacaklar

arasndakiler salkm saak. H a v a da scak m scak. "Vay bboool"

Klarn aanlar
kulleteyne,

bir b a c a k

"taharet"iler k e s i m i n d e .
arasna

gidip

gelen

Biraz

eller,

sonra,

balatt

bir
apr

upurlari t a m bir c m b e d n t r e c e k t i . H e m de ne c m b ! ItC

b a l a m t bile...
Bacaklardakilerin tm,

ou u l d a n apUan, y a m a l ya da

yrtklar sallanan alvarimsi eyler, tek tk de olsa k i m i ansllarda

bulunan

ak gitmi

d o n l a r ne

varsa syrlmt

aaya.

Cmcrlc

Siynlm,tl. "Mallar m e y d a n d a " y d h e p . Bacaklar arasndaki "takmlar",

genellikle k a r a , kll k o k u s u evresine yaylr b i i m d e terli.
t a k m l a r , alrken, o t u r u p k a l k a r k e n ,

"l

scakta vc ileli y a a m d a

b a c a k l a r n a r a s n d a n , bir sre iin de olsa k u r t u l u p

z g r l n e kavumu o l m a n n keyfiyle sarkm; bulabildii havay
soluyordu. zgrlk ne gzel eydi. Y k a n m a , s e r i n l e m e . " O h h h . . . "
T a k m l a r ykanyordu da ykanyordu. Ovula ovula, apur apur. Kirler
deilse bile terler g i d i y o r d u .

K u l l e t e y n i n s u y u n u n kirli,

"firtkll"

( s m k l ) o l u u n a aldran yoktu. H i de o l m a m t z a t e n . Olsayd ok

yadrganrd.

Her namaz

ncesinin

doyulmaz

keyfi

yaanyordu.

"Taharet", b y k m u t l u l u k . a p u r upUFar k o n u m a l a r a , d e r i n d e n
gelen "oh'lara, m r l d a n m a l a r a , "dua"lara, barmalara kanyordu. Bir
k e n d i n e g e l m e , bir y e n i l e n m e o l u y o r d u her "taharet"te. K u l l e t e y n i n
ayrlmazlar d u r u m u n d a k i k a d n , oluk u c u k l a birlikte paylalan bu
d u r u m , yaamn can damarlanndand.
Ve ite H u s s o . T o z u y l a , toprayla, e r p l , s a m a n d o l u , iri mi

iri gvdesiyle. Bir i n s a n a z m a n .

K i m i n e gre "rkn", k i m i n e

g r e y s e "haz e r k e k " ! Bacaklanndakiletini y l e s i n e syrmt ki,

takmlar h e m e n t m y l e m e y d a n d a . K o c a gvde b k l p m e l m i .
Ama o

takmlar,

Baklar,

seyirlik

oradaki

her

mi

eyi

seyirlik.
ve

"Husso,

herkesi

kurban H u s s o ! "

egemenlii

altna

alm;

yanndakiler, kulleteyn evresindekiler, biraz tedeki cami nndekiler

ve kuUeteyni evreleyen kllklerdekiler arasnda b l n m t . " H u s s o
ki Husso!" Eildi kuUeteyne biraz. SoI elini soktu.
su"

d e d i i n d e n alp a r p t

"taharet" blgesine.

eriat'm " t e m i z
Takm zerinde

aklatt sulu elinin kard ve evrede d u y u l a n ses, her z a m a n k i

gibi c m b e c m b k a y o r d u . Ayrca bu sesten bTeyler a n l a t m a k
istedii

de

belliydi.

Bir

daha,

bir

daha...

arplar

gerekten

grkemliydi. Kll bacaklar arasndaki takm da kukusuz. arpllirken

lk

koparan

sular,

nce

sersemliyor;

sonra

nereden geldiini

asl yerine y n e l i y o r d u . n c e alp sergilenmi olan

kn

iki t m s e i n i ve d e r e s i n i d o l d u r m u olan

arasnda yryp yaylyor;

"kermeli k l l a r "

d a h a sonra da akp gidiyordu kulleteyne.

Yani geldii yere... D r t g e n i n kylar, bu tr d k l p a k m a l a r l a yer

yer anmt.

K u U e t e y n d e n alman sular,

yine kulleteyne verilirdi.

Sular eksilmesin derecesine. D i p t e n ok az kaynayp kan, a k a n d a

bir

saman

akmas

pn

nedeniyle

bile

srkleyip

duraan

gtremeyecek

("rkid")

saylan b u

lde

havuzdaki

gsz
suyun

t k e n m e m e s i n d e b u n u n da pay az deildi.
Bir yel esti, k u l l e t e y n i n e v r e s i n d e k i p l k t e

stktan s o n r a

b o k u n a bakp oynayan bir o c u u n entarisini adrlatrd, oradaki ve

evredeki

kllerden,

plerden

bir

kesimini

toplayp

kulleteyne

d o l d u r d u . H e r z a m a n k i gibi...
Bir grlt p a t r d da abdest alanlar k e s i m i n d e . Yzlere arplan
sularn

sesleri,

klara

arpilanlarnkiyle

yaryordu.

Ayrca

k o n u m a l a r , krk dkk A r a p a d u a m r l d a n m a l a r , aza b u r u n a su

ekmeler,

boaz

Smkrmeler,
Tmnden

alkalamalar,
kulleteynin

kan

boaz

iindekileri

sesler b i r b i r i n i

ayklamalar
hedef

tamamlyor;

ve

grltl

alan

tkrmeler.

namaz

hazrln

yanstt iin de "kutsallk" k a z a n y o r d u .

( m o l l a ) diye arlmas iin k k bir b a s a m a kalm

olar Seydo da oradayd. Abdest alacaklar arasnda. B a n d a keelemi

terliiyle (takke), o m u z b a l a r n d a n p a m u k l a r km ceketi", k i r d e n ne
rengi ne de m a l belli olan ilii ( g m l e k ) , p a a l a r n n biri u z u n b r
ksa y a m a l alvar, cin cin b a k l a r ve kasililariyla "-ben de v a n m ! "
diyordu sanki. G u r u r l u y d u . "Tlib" ad verilen yksek dereceli "fakl"ler
("fakih"ler, yani d i n rencileri) a r a s n d a y d n k . eriat da iyice
ezberledii

iin

herkese

iittire

iittire

bir

dua m r l d a n y o r d u .

Arapadaki ivesine ve fkhtaki k a l p l a r n a u y g u n olarak.. N i c e l e r i n i

i m r e n d i r e r e k . . . Kollar sval, abdeste girimiti. meldi. Elini u z a t t ,
a m a yetiemedi kulleteyne. Bir ayan aadaki bir taa koydu, sarkar
gibi eildi, artk yetiebiliyordu. Sa elini soktu. e r i a n su dedii
svnn y z n d e k i l e r i o y a n a bu y a n a itti. Abdest suyu yeri a m a k t
abas. A m a itilenler, h z l a geri geliyor v e h e m e n eski d u r u m u n u
a l y o r d u . Eleleydi t m .
gitmesin

diye

gbirlii

eriatn su d e d i i ey b u h a r l a a r a k u u p
e t m i l e r gibiydi.

Seydo,

tek

elle

sava

k a z a n a m a y a c a n a n l a y n c a , b r elini d e s o k t u . K r e k l e e n v e
sprgeleen eller ie yaramt bu kez. Avula "su" alacak l d e yer
avulad eyle suratn ykad. Bir daha, bir d a h a . Bir
avu d a a z n a g t r d . Avurtlarn d o l d u r u p b o a l t t . B o a z n d a n
kardklar, avulad yerdekilere e k l e n m i t i . " S n n e t " i t a m yerine
g e t i r m e k iin boazn iyice ayklayarak, kez yapmt bu ii. H e r
ii kez y a p m a k gerekliydi. B u r n u n a da alp boaltt, Smkrd.
Frt e d e n "frtk"lar ( s m k l e r ) , frlayp kulleteyndeki yerini alyordu.
Ustalkla yaplyordu bu da. Abdest a l m a yerinden avuladika evreye
itilenler

aman

vermedii

iin

her

ykama

iini

abuk yapmaya

alyordu. S e y d o , yine de s n n e t i y e r i n e g e t i r m e k t e titizdi, eksik

birey b r a k m y o r d u .

Bi

avu

da yzne

alp

arpt.

ki eliyle

y z n d e n syrd kirli sular e m e r e k a z n d a t o p l a d ve frlatt. Yine

ustalkla,

yine

kulleteyne.

Abdestinin

teki

ilerini

de

yerine

g e t i r d i k t e n s o n r a d o r u l d u . Islak elini c e b i n e s o k t u , i i n d e k i l e r l e
k a b a r p torbalam olan c e b i n i kartrd, s m k l e r l e sertlemi kirli
m e n d i l i n i kard s o n u n d a . Bir gzel silindi. Silini de g r k e m l i y d i .
Yzn k o l l a r n k u r u t t u . liinin k o l l a r n i n d i r d i , ilikledi. H e p s i
yerliyerindeydi, hepsi eriatn dediine u y g u n d u . Artk hazr saylrd
namaza.
T a h a r e t ve abdest iin k o u l u p len, k i m i z a m a n da kap-kacak

y k a m a k ya da yemeklik su almak iin u z a n l a n "kulleteyn"deki "su"

eriatn belirledii ller iindeydi. " K u l l e t e y n " , "iki k u l e " (yaklak
13 t o n ) su d e m e k . D u r a a n bir suyun t e m i z ("thir") sayilabilmesi iin
afii m e z h e b i n e gre bu kadar olmas yeterliydi. D a h a az olamazd. Bu
kadar oldu

mu,

iinde

ne bulunursa bulunsun

" t e m i z " d i artk.

"Pislik"lerle dolu bile olsa.. D o l u y d u z t e n . lk grte bataklk bile

G r n yleydi. Z a m a n z a m a n y k a n a n bulaklarn, s u
a l m a k iin d a l d r l a n yal,
bulaklar

ve

atlan

isli t e n c e r e l e r i n brakt yalar,

trl pisliklerle vck

vckt.

Yzndeki,

isler,
bez,

tezek, o d u n p a r a l a n , k i m i kanl, k i m i yeilimsi, t o p t o p ya da uzayp

uraya b u r a y a t u t u n m u "firtlk"lar ( s m k l e r ) , d a h a bir n i c e ey;
kalnca bir tabaka o l u t u r u y o r d u . eriatn b u r a d a su dedii eyse, bu
tabakann

yer

yer

blnp

paraland

kesimlerde

kendini

gsterebiliyordu a n c a k . T r l renkler arasnda. A m a m a d e m k i eriat

temiz demiti, t e m i z d i . eriat neye pis diyorsa, pis olan da oydu.
Yani belirleyici,

e r i a t ' t . O r a h a l k n h a k e t m e d i i , belki d e

balangta tiksindii o d u r u m a sokan da.

H e m e n y a k n n d a kllkler ( p l k l e r ) .

K l l k l e r d e n tepeler,

tepecikler. Kuaklar b o y u d k l e g e l e n k l l e r d e n , p l e r d e n o l u m a
alakl yksekli. i n e n e i n e n e iyice b a s t r l m a m olsayd her biri
k o c a bir da o l u r d u .

Birer s o l u k l a n m a , d i k i l m e , gezinip d o l a m a ,

seleserpe o t u r m a , karlkl hanekleme (akalama), "kae"ler (kzlar)

ve

"kuro"lar

iaretleme,

(olanlar)

aras

kaamak

a h b a p l a r aras s y l e m e ,

baklarla

sevgi

dertliler aras

alverii,

d e r t l e m e ve

"taharet"ilerle, "abdest"ilerle, yani kulleteyn kesimiyle, ayrca c a m i

k a y n a p b t n l e m e yerleri.

G e n e l l i k l e yerin d i b i n e

g m l , bir-iki kar b o y n u n d a k i tal-kerpili ve k u r u s u n da kn

yaksm diye t o p t o p ya da yass yass y a p t m l m hayvan boklariyla
apl duvarlardan, damlarndan ve b a c a l a r n d a n belli olan evlerin halk
Kllkler,

evlerin

hemen nnde.

Kllklerde

all gll

ocuklar, genler, yallar. G e n e l l i k l e ayaklar plak, yark

'ark, yarklar kllerle d o l m u . Yzler kavruk, benizler uuk, renkler
oluk. K i m i kadn yamakl, k i m i kadn yamaksz a m a rkek. E n t a r i
iye giyilen uldan-apittan eyler kat kat, t o p u k l a r a dek u z u n . Kimi
ezgin ya da d n y a y u m u r s a m a z bakl, k i m i canl ve kllkte de
itebilir

olduunu

kantlar

trden

iekler

gibi.

Kiminin

durgunluundan

vurgunluk okunmakta.

Vurgun

olduu

"kro"ya

v a r a m a m a k t a n . Kimiyse cvl cvl. Cilvesi bile var k e n d i n e zg. te

kara a m a gzelce bir k a e . Baklar k u l l e t e y d e . belki de " m a l n
sergilemi o l a n " Husso'yla ilgili. Belki H u s s o da o n u n l a ilgilenmekte.
de olabilirler, kimbilir. Yine k l l k l e r d e , k o v a l a n a n , ta
atlan, el - ubuk sallanan tavuklar. Bunlar da kllk h a l k n d a n saylr.
A m a bir baka snf.

K i m i yiyecek b u l m a k iin kll e e l e m e k t e .

Bulup

kardklarn

da

ivedi

ivedi

talna

g n d e r m e k t e . Kimiyse bayat yiyeceklerden ok, tazeleriyle ilgileniyor.

O r a d a b u r a d a taze taze d u r a n o c u k b o k l a r n a m . Daldrdklar
p e n e l e r i ve gagalar k o c a m a n k o c a m a n o l m u bok-kl karmyla..
o k d a h a tazesini elde etmeye saldranlar da var: ocuklarn klarndan
kanlara gz dikmiler. Varp varp dilmekle, alp alp karmaktalar.
Svg-ilen dolu barp a r m a l a r n , C-ubuk sallamalarn, k o c a
k o c a talar a t m a l a r n hibir zarar yok. te alayan bir ocuk. K
didilip yaraland iin alyor. Yanna k o a n a n n e s i , boklu ve kanl
kn

silinmesi,

barmalar

ve

tavuklarn

kovalanmalar.

Kimi

ocuklar klarmdakilerle birlikte, ellerindekiler ve azlarmdakilerle de

verimli ve itah ekicidir tavuklar iin. E l l e r i n d e n , azlarndan alnp
karlmalar

yznden

alayan

ocuklar

da

eksik

deil.

Ama

tavuklarsiz o l a m a z l a r . ic y a a m a k t a l a r . o c u k l a r n ou clz,
h e m e n t m ayn g r n m sergilemekte. Klar, k a r n l a r n a dein
ak. Kimiyse t m y l e plak. Sert h a v a l a r d a bilc.. T m n e yakn
son d e r e c e kirli. Az, yz de yle.
kirler ve islerle kapl.

Yer yer k u r u m u bulaklar,

yleyken sevimli ou.

Kirlerine,

bulaklarna b a k m a d a n sevip okayanlar, p p k u c a k l a y a n l a r var.

H e r yan saran bir koku. d a h a dorusu trl kokular. A m a k i m s e
rahatsz deil. n k kokular da oral.
Birka adm tede Kartall Ky C a m i i .

Ve camiin,

ounu

( m o l l a ) adaylarnn oluturduu c e m a a t i . H e r n a m a z vaktinde

g r n t ayn olur. n a n d k l a r " k a d e r " l e r i gibi. N a m a z a h a z r l a n p
gelmiler, Sylemekteler. G e n e l l i k l e din s t n e , "Ahiret" stne.,
K u l l e t e y n - K l l k l e r - C a m i . K a r t a l l K y ' n n "olma.'Sa
Omazlan"nnen nemlilerinden. Buralar ve buradakiler, k e n d i n e >g
bir d n y a . Baka dnyalar pek bilinmedii iin istekler, dler Sini l.
nsanlar k e n d i iinde mutlu, k e n d i iinde m u t s u z . U s u z bucaksz ve
11

t o p r a k l a r d a , k a r n c a yuvalar gibi y e r l e r i n e g m l t e k i
kylerdekiler de yle. En az 8 aylan kta geen bu d n y a l a r d a dedeler,
n i n e l e r nasl yaamlar,nasil gelip gitmilerse t o r u n l a r da yle
yaamakta. D n y a l a n n deimesi iin de bir n e d e n yok.
Dilini

karm

"lehleye l e h l e y e "

s c a k t a n b u n a l m ve susam.
seyrekletiini g r m olmal.

gelen

bir k p e k .

Belli

ki

K u l l e t e y n i n e v r e s i n d e k i l e r i n iyice
Yaklat k u l l e t e y n e .

n c e bir sama

s o l u n a b a k t . S o n r a ban u z a t t . S u y u n y z n d e k i l e r i b u r n u y l a itip
yer at. Ne de iyi o l m u t u . Ne var ki Seydo g r d o n u . Bir ta alp
att zavallya. T u t t u r m u t u . Zavallck ac ac seslerle uzaklat.

;2

V e ite "Trko". 8 - 9 y a l a r n d a bir o c u k . T r k o l d u u iin

almt bu ad. Seydo'ya yaklat.
- Bir sorgu sormah istirim.
- Sor " b a v e m i n " (babam)! Sor b e n i m b a b o ! Sor kurban! Ne dirsen
sor!
- Sen bu pis suda abdest aldn?!
- EstafruUah, sen ne dirsin ula? Kulleteyn hi pis olur (mu)?
- O l m u ite! Sen de alp azna koydun?!
U l a k u r b a n sen eriati bilmirsin. eriat kulleteyne "pis" d e m e z
h. Sen git dersini oku!

"Mes'le d e r i n " , renirsin hamma ( a m a )

illerde (ilerde). H a d i kurban git sen al, hadi! yi al dersine!

" D e r i n mes'le"ler ok Ueri derslerde renebilecekti ancak. "eriat"

okunurken,

"fkh mezhepleri" o k u n u r k e n ,

"usliil-fkh" i e r e n

"Cem'ul-Cevmi" ve benzerleri okunurken.. Oysa b a b a s " T r k "

o l d u u iin " T r k o " diye arlan o c u k d a h a yeni gelmiti Kartall
Ky'ne o k u m a y a . D a h a ok balardayd. "Arapa" o k u y o r d u , a m a Uk
kitapdaydi. Ne var ki "mes'ele, S e y d o ' n u n syledii gibi " d e r i n " m i y d i
g e r e k t e n ? " D e r i n l i k " nesi vard? "Bok"lar, "firtlk"lar o r t a d a y d .
Yznde grlp d u r u y o r d u kulleteynin. eriat "temiz" deyince b u n l a r
nasl " t e m i z " olabilirdi? H e m d e gz gre gre?: D n d , ok
d n d o c u k . K a r t m kart kafas. s t ste b i n m i k a b a r p
gelirken n n e k a n kay b a t r m a s iten bile o l m a y a n k o r k u n
dalgalar gibi b y y p

karmaiklaan d n c e l e r d e n

uzaklamak

istercesine de gidip dersine koyuldu:

nasran... "
"ekere yekr kren..."
" K e t e b e yektb ketben... "

13

Babas Abdul, o k u s u n , " o k b y k l i m " o l s u n diye Kartall

K y ' n e g e t i r d i i n d e k o r u s u n diye eyh aban'a, o k u t s u n diye de
M o l l a N a s r ' a teslim etmiti. A m a ne o c u k K r t e biliyordu, ne de
M o l l a N a s r T r k e . H e m Krte'yi, h e m Trko'yi bilen biri vardr.
Karsll Hafz Cell. Molla NaSlf'dan yksek b a s a m a k l dersler alyordu.
o c u u o n u n o k u t m a s uygun g r l d . G e i c i bir sre iin. o c u k
Krte'yi r e n e n e dek. r e n e c e k t i . H e m d e k e n d i anadilini u n u t a c a k
lde.. K r t e ' y i d e , A r a p a ' y d a ,

"sarf'i, " n a h v " i ,

"eriat"!,

b e y a n " (Arap e d e b i y a t ) d e n e n dersleri de

renecekti b i r bir. Babas Abdul'un dlediine kout olarak..

**
Genellikle "danacillk" ( d a n a obanhl) yapard Abdul. Biraz Kur'an
ve mevlit o k u d u u iin h e r k e s i n " G l l H a n m " dedii dul anasnn
" l d e n - d i r i d e n " aldklar ablas " G l b e y a z " l a birlikte g e i n m e l e r i n e
y e t m i y o r d u . Abdul, evlenecekti de stelik. " G z dt" Krt kz
H t m ' l a (Htun). DanaciUktan ald d a y e t m e y i n c e A d a n a ' y a
almaya gitmi, be-on kuru k a z a n p getirmiti. D a h a evlenmedii
o k u y a c a n a kesin

gzyle bakt

o l u n a ! A d n bile k o y m u t u o l u n u n : " D u r a n " .

Krt kzndan

doacana

ve

" D u r s u n " , yani

yaasn diye bU ad uygun g<^TntB.

G l l H a n m , Abdul'un, oluna kitap aldklarm b i l m i y o r d u d a h a .
Abdul da ne kazandn, nerelere verdiini, elinde ne k a d a r kaldn
a n l a t m a l y d anasna:

- Ana, al u sene (sana)

- Verene kurban!
- u da b a c m a (ablaya bac denirdi).
- Verene kurban.

14

- unlar da k e n d i m e aldm.
- D u r hele, nianlna, kurt kzmabTey a l m a d n m ula!
- A l a c a k t m , a m a b a k t m k i p a r a m k a l m y o r vazgetim. G n l n
alrsn sen. B e n de sylerim.
- Ey n e y d i m (ne y a p a y m ) , olur!
- Bir-iki de kitap aldm a n a .
- E y , o k ey de k i t a p alacak h a l m z (hlimiz, d u r u m u m u z ) m
vard oul!
- "Yzm ayann a l t n a " ( u t a n l a c a k k o n u l a r d a byle denirdi)
kitaplar t o r u n u n a a l d m ! Ohusun lim olsun diye.
- D u r hele ula (ulan) hangi torunuma?! N e t o r u n u ?
- K r t kz Htn'dan olacak olana.
- Tevbe estafirullah! U l a oul sen n e dirstn? Krt kzyla dahi
e v l e n m e d i n bile. E v l e n e c e k s i n kzn o c u u olacak m o l m a y a c a k m
belli deil. O l u r s a yayacak m (yaar ya inallah) o da belli deil
Kz m olacak olan m olacak, o da belli deil. O h u y a c a k m...?
- Sus a n a , b e n bilirim o h u y a c a k ! Hemi de ( h e m de) ok lin
o l a c a k . B e n r y a m d a g r d m , o k b y k lim ola ca k. Kalkani
Hoca'dan, Kavuklu M e h m e t Efendi'dcnbile lim olacak t o r u n u n .
- Eh inallah, nallah. Allah g n l n e gre versin. Vah, vai
yavrum, vah savak (salak) o l u m b e n i m . O l u r inallah, Allah n e l e r
deil.

Benim

y a m g e t i ya,

siz

de

o z a m a n l a r gr:

(kurtulursunuz) inallah!
- Kitaplar hazr olsun d e d i m . Alamaz, edemezik de SOnra..!
Altst edici bir duyguya g m l m t a n a . Z a t e n de "gz SUlu'
olduu iin iyice alamaya balamt.
N e y e a l y o r d u a c a b a ? T r l a r e s i z l i k l e r l e e o l a n lel
yaamlarna

m,

o l u n u k r t k z yla

nasl

e v l e n d i r e c e i n i bik

bilemeyiine m i , o l u n u n k u r d u u d l e r i n d e k i "savak"hna mil

Yoksa bir an d gereklemi g r p sevindiinden mi?
Bir eliyle b u r n u n d a s m n e kansan gz yalarn silerken, bil
eliyle

de

kitaptan

ap

bakyordu.

Eski

yazl

olduu

il

okuyabiliyordu da b i r a z : Krk Sual, K a r a D v u d , Siretu'n-Nebi ve bil

de A r a p a "sarf kitab.

o c u k y r t a r c a s n a kad b a c a k l a r n .
D a y a n l m a z bir k a n t .

Yrtm, k a n a t m t da.

" T a t l " y d da. D o n s u z b a c a k l a r d a k i kaln

kldan rl alvarn geni, aralkl dikileri a r a s n d a g e c e k o n d u l a r ,

k u r u p sralanm olan bitlerden kaynaklanyordu. A m a
ocuk bilmiyordu bunu.

Kartall

Ky'ne

yaklak

drt

saatlik

(yaklak 20 k m . ) uzaklktaki T u t a k ilesinde o t u r a n "bibi"si ( h a l a )

ap bakt z a m a n grp renecekti.
- A m a n oul, seni b u bitler ldrm., diyecekti bibisi ve alp,
"bitler iyice lsn" diye kaynatacakt "bitli avral"l (alvar).
Bacaklarn kanlar iinde brakan kantdan uyanmt derin
uykudan.

teki

"faki"ler

(fakihler,

renciler)

gibi yatp kalkt

c a m i i , soluklardan ve osuruklardan dayanlmaz bir koku sarmt. A m a

o r a d a k i l e r i n h i b i r i n i n u m u r u n d a deildi. b r l e r i l s n d e alk
olmasa da o da e t k i l e n m i y o r d u pek. Ya da bilincinde deildi. Yeniden
u y u y a c a k t a m a k a r n ackmt.
yal e k m e i n i ,

Birazn a k a m d a n yalayp yedii

kimse b u l u p y e m e s i n diye yastk olarak k u l l a n d

aras

eyin

altna koyup

saklamt.

Alp

yemee

balad. Kimseye duyurmadan.. Bitirdi, y a t m a y a koyuldu. o k zayf

olduu iin k i m s e 8-9 yanda d e m e z d i .

ylesine clzken yatana

smyordu yine d e . D e k diye serdii m i n d e r el kadard. Yrtk ve

yamal yorgan da yle. Bana ekince ayaklar, ayaklarna e k i n c e
ba a k t a kalyordu.
hibirininki

byle

Birlikte yatp kalkt kalabalk talebe iinde

deildi.

yleyken

herkesten

baka gryordu

k e n d i n i . N e d e n l e r i vard: T r k ' t . Anas Krt olsa da. Baba Trk oldu

mu

yeterli

Trklk

iin.

(Padiahlardaki

gibi)

nce

bunun

soyluluunu tayordu. T r k o deyip Trklere svdklerinde alard. Bi

kez de alarken krt mollalarndan biri grp SOrmutu:
- N i y e aiirsin?

-H
- D v d l e r mi seni?
- Yoh (layr)!

- Ne ettiler?
- Svdler.
dediler?
- " N e k a d a r T r k varsa anasn, a\Tadini.,.'' dediler.
- Sen de o n l a r a svseydin.
- Svdm a m a b e n tek ( y a l n z m ) .
- Sen ne dedin?
- Ben de "ne kadar Krt varsa anasn avradn... " dedim.
Krt mollas, sevdii "Trko"yu sevindirmek iin "iyi etmisin"
demi o da pek sevinmiti.
T r k o l m a n n soyluluu yannda, birbaka n e d e n de vard k e n d i n i
herkesten baka grmesi

iin:

"Ilim"d& h e r k e s i

gelip

geecekti.

G e m e k zorundayd. "Basra'da Kfe'de b u l u n m a y a c a k lde byk bir

lim

olacakt".

Babas A b d u l ' u n dedii gibi.

Basra'y,

Kfe'yi ve

b u r a d a k i " l i m " l e r i ne kendisi, ne de babas g r m t . A m a grr

gibiydi.

U z u n u z u n sakall, cbbeli, fesli-sankl ve de "nr yzl"

hocalar. Balarnn u c u n d a n u r direklenmiti. N u r direinin bi ucu da

insanlar.

te gelip b u n l a r n d e r e c e s i n e

ulaacakt. Sonra da geecekti. G e m e k z o r u n d a y d . B u n u n iin ok

almal, ok hzl okuyup renmeliydi.

15-20 ylda o k u n a n dersleri

en ge 1-2 ylda okumalyd. O k u m a k zorundayd, ve okuyacakt.

Ya k e n d i s i n d e n ok b y k bir l n n s a h i b i n i n ,

-cenazesini

ykad iin- b a b a s n a verdii ayakkablard ayandakiler.

"Potin"

b o z m a s . o k d a y a n s n l a r diye de altlar kabaralarla d o l d u r u l m u t u .

Zaten

ok

arlamt.

byk

olan

ayakkablar,

aklan

kabaralarla

iyice

Yarsndan ou gitmi olan oraplarla giyiyordu bunlan.

Ve clz m clz gvdesiyle ok zor tayordu. B u n u n iin de ou kez

karp plak ayakla geziyordu. K u r u z a m a n l a r d a kl, toz, toprak,
k u r u m u insan ve hayvan boku, yer yer de t a r l a d a n , ayrdan tanp
salan d i k e n l e r o l u r d u ortalkta. Yal havalardaysa yazn b o l c a

17

b o k l a kark amur.. Byle z a m a n l a r d a -toplyaca amurlarla daha da

kocamanlaacaklari iin- giymezdi ayakkablarm. O g n de yleydi ve
giymemiti.

Paalarm

yukarya

ekmiti

ama

amur

olmaktan

kurlaramamitl. st-bai da s l a n m t a d a m a k l l . Yaz da olsa

mt.

K u p k u r u y z n d e k i belli-belirsiz e n e l e r i t i t r i y o r d u .

B a n d a k i k o c a m a n t e r l i i n d e n y z n e s z l e n sular,

smklerine

karyor, ok rahatsz e d i n c e de kollaryla siliyordu b u n l a r . H e m e n

c a m i y e kotu. Tek yuvasiyd n k . Akam n a m a z klnm, yatsya
d a d a h a vard. C a m i d e talebeye " r t i b " ( y e m e k ) datlyordu. Payn
almak iin sraya girdi. Sras gelen ya taban, ya da z e r i n e k o n s u n
diye ekmeini u z a t y o r d u . T a b a o l m a d iin e k m e i n i u z a t t .
yemei,
yalamaya,

kylarndan

s o n r a srp y e m e y e b a l a d .

dklmesin

diye

ok ackmt.

hemen
Hepsini

bitirebilirdi. A m a birazn saklamalyd. K i m i sabah " r t i b " ge gelirdi

n k . K i m i z a m a n bir n gelirdi, n o n u n l a yetinilirdi. ster
Yiyip bitirmeyi ok istedii h a l d e b i r a z n b r a k t . Saklard
yemeini.

H e r k e s gibi. Yoksa snlmlna filan b a k m a d a n alp

yiyenler o l u r d u . Kimi kez minberin altnda bulduu k e l e r d e n birine,

r m c e k a l a r n a b u l a n r o l m a s n a a l d r m a d a n yerletirir s t n
r t e r d i . K i m i n d e de d a h a gvenlikli olsun diye yastnn, m i n d e r i n i n
allnda uygun (!) bir yere saklard. M i n d e r i n , yastn y a l a n m a s n ,
b u n u n s o n u c u olarak bitlerin d a h a d a reyip o a l m a s n d n m e z d i
bile.

H e r k e s dc ayn ya da b e n z e r i eyleri y a p a r d . Pislik ve bitlerle

dost o l m u t u h e r k e s , k u c a k k u c a a g e i n i y o r d u .

O da o r a n n bir

p a r a s y d . z e r i n d e k i a m u r l a r b i r a z t e m i z l e d i k t e n s o n r a -yats
n a m a z n a daha var diyerek- yatana sokuldu. Islak slak. " H a s t a " filan
o l m a z d , o l m a m a k z o r u n d a y d . Bir y a n d a n da ders "metin"lerini eline
ald. Okuduklarn, okumadklarn, ezberlediklerini, ezberlemediklerini
g z d e n geirdi. H i z a m a n yitirmemeliydi. O n a d e r s l e r i , kitaplar
b i t i r m e k iin ok az z a m a n

vard. G z l e r i n i "Basra'ya, Kfe'ye ve

alimlerine" dikerek cokuyla okumaya, ezberlemeye k o y u l d u :

Sahihest mslest muzaf
Leff naks u mehmuz u ecvef
ki dizelik bir iir. A m a ok n e m l i . Arapa'daki s z c k l e r i n 7
t r n aklda t u t m a k iin gerekli.

18

N i c e l e r i gibi b u n l a r da ezberlemiti iyice. Adlarn ve sralarn

aklnda tutuyor ve fiil e k i m i yapyordu.
Ezberledikleri arasnda rletIlm ( m a n z u m ) szlk de vard:
Allah u T a n r bir ismi R a h m a n
K u d d u s u Ari bir na'ti Subhan
Bu ok eski szlkte, d a h a iin b a n d a y k e n ,

"Allah"a " T a n r "

denebileceini rcnmi. Yular geecek, " M o d e r n Trkiye", "Atatrk

ilkeleri ve d e v r i m l e r i " d o r u l t u s u n d a yol alacak, a m a en a z n d a n bir
aya,

slm g e l e n e k i l i i n i n vC Arapln b a t a n d a olduu

kurucusunun

tersine

kayk

ekenlerin

etkinliinde

iin

"Allah"a

sanlacak.'Tann" yerine g e e c e k t i "Allah". " M o d e r n Trkiye"nin en

bata gelen r e s m i k u r u m l a r n n n c l n d e .

Okullarda zorunlu

d u r u m a getirilecek olan "din e i t i m i " n i n "ders k i l a p l a n " n d a ve h e r

aknlkla tank o l a c a k t b u n l a r a . D n e c e k t i , d u r u p
bir d a h a d n e c e k t i . D e i e c e k t i n k . T a k l a n gzl atacak,
"insan"a

ve

"evren"e b a k a

trl

bakacakt.

Balangta

hi

dnmedii ve ynelmedii dorultuda. O adaki Trkiye'nin ad

kalm d u r u m u n a z l p dlere dalacakt: "- Deitirebilir m i y i m ? "
Bu aykr dler ve d n c e l e r y z n d e n de srm srm
Srndrlecek. Alaca m e m u r l u k l a r d a o r a d a n oraya Srlecek.. e
bakn, siz n e r e d e n n e r e y e ! in b a n d a k i d : "Basra'da ve Kfe'de
bubnmayacak'lde din limi o l m a k " d n e r e d e , "adla sapl
grecei T r k i y e ' n i n ada d o r u l t u d a deitirilmesinde pay o l m a k "
d nerede?!
Ezberledii iirletirilmi szlkte, Aruz kalplarn,

vezinlerin

"bahir"lerini de reniyordu: " R e c e z " b a h r i n i , "Tavil" bahrini, "Basit"

b a h r i n i , " K m i l " b a h r i n i , " R e v n " bahrini..
Mtefailun mtefilun
Oku Bahr-i Kmil'i fdll ol!
U l e m sana diye "-aferin!"
Chela sana kalalar "zebn".
Ne " m l " iledir, ne "sl" (ya) iledir;
" U l u l u k " , " k e m l " iledir.

19

mufaletun
Ne vfir olur bu bahr- R e v n !
Mufaletun mufaletun
Verirler ise " c i h a n " b t n ,
Yzn suyuna sen alma satn!
"Yaz aklk (yz akl) iki Chni deer.
"Yz akliinn"nin "iki Chan"dan yani " d n y a ve h i r e t " t e n d a h a
deerli o l d u u n u dile getiren bu dizeler ok etkiliyor, coku veriyordu.
Ne var ki, buradaki "yz aklll"ni, "Basra'da ve Kfe'de ei b u l u n m a z
l d e din limi oImak"da aryordu o. G z l n deitirene dek.
Akln rzna geilmilikten kurtaraca aamaya dek.

20

G e c e l e r , g n d z l e r , tanyeri aarmalar.. B u n l a r ve d a h a niceleri

hep

ayn

deildir

dnyamzdaki

dnyallar

iin.

Getirdikleri,

gtrdkleri h e p baka baka.

Kartall K y ' n d e y s e h i d e i m e m e k t e . Kargalar d a ayn h e p .
nsanlan da, m a l l a n da yle. teki k a r n c a yuvalarmnki gibi..
" D e i m e k " mi?
"Ola k u r b a n ne drSn sen?"
Yine ayn klkta, ayn ierikte aariyordu tanyeri. Yine bo, yine
anlamsz. Mallar gibi mallatirilanlar, eskiden nasl bakyorlarsa yine
yle b a k a c a k l a r d . Babalar gibi, d e d e l e r i gibi, d e d e l e r i n i n dedeleri
gibi.. teki k a r n c a yuvalarnda olduu gibi..
Ya " T r k o " ? " F a k i " l e r i n i n SOuklariyla o s u r u k l a r n n d o l d u r d u u
c a m i i n p e n c e r e s i n d e n ban u z a t t n d a baka tr b a k y o r d u sanki.
Tanyeriyle birlikte,
gibiydi.

"Basra'l Kfe'li" kafasnda da bir a a r m a oluyor

A m a o k belirsiz.

"Baularinda n u r d i r e k l e n m i sarkl

l i m l e r " d e n o l m a y a ve o n l a r n da gerilerde kalaca " m e r t e b e " l e r e

ulamaya
"Terlii"yle

ynelik

cokuyla

kulaklar

irkildi

katlanm

birden.

ban

ekip

dn

anlad.

pencereyi

kapad.

D n c e l e r i n i n p e n c e r e l e r i y l e b i r l i k t e . K o k u l a r a a l d r m a d a n gelip
yatana bzld. Kand bir sre. U y k u s u n d a n u y a n d r a n horlamalara
da k u l a k l a r n t k a m a y a alarak g z l e r i n i y u m d u .

Ve u y u d u .

Az

sonra da kaldrlacakt zaten.

"- H a y d i tbe, kro rbe (haydi kalk ulan kalk)!"

Bu sesler, biraz nce yataklardan gelen harltlar - hrltlar bak
gibi kesmiti b i r d e n . Grevlilerin ve n a m a z a gelen c e m a a t t e n kiilerin
sesleriydi. "Faki"ler, yani renciler sabah n a m a z n a kaldrlyorlard.
"- Kro haydi rbe, rbe, rbe..!"

21

Her sabah byle canlandinlirdi cami.

U y a n a n l a r n c e bir dorulur, sonra frlarlard.
kulleteyne.

'Taharet"

iin,

namaz

abdesti

Kalkan koard

iin..

apur-apur,

K y l l e r de geldii iin b y k bir kalabalk o l u u r d u

drtgen evresinde.

" i m e n l e r " yani b o y a b d e s t i a l a n l a r d a o l u r d u .

G e c e "dleri a z m " olanlar b u l u n u r d u . " e y t a n

a t l a m " ya da "eytana a t l a m " olanlar!

Bu d u r u m a "ihtilm" da

denirdi. " F k h " k i t a p l a r n d a k i ad bu. n s a n n elinde mi? Sabahleyin

bir bakar; d o n u , bacaklar, yorgan, dek "batm m e n i y l e " . eytan
d u r u r m u , d n d e gelir "azdrr" insan. Ya "altta kalarak", ya "ste
Byle d n l d iin h o g r l r d "d a z m a l a r " .
eriatn istedii bir ey vard o da: "Gusl" (boyabdesti). Soukta da
olsa, k a r d a - t i p i d e de olsa h e m e n k o u l a c a k t ve h e m e n k o u l u r d u .
Kimi

zaman

buzlar

krlarak

"imilirdi".

Ne

var

ki

fakilerin

yle k e n d i l i i n d e n mi o l u r d u h e p ? Baka "ilikiler"

olmaz myd? te o "mesil-i mstetire"den (kapal ve kapal kalmas
gereken k o n u l a r d a n ) .
Kimi z a m a n u y a n a m a z d h e m e n . Ama o sabah u y a n m t . Z a t e n
iyice uyumamt ki.. A n c a k kalkp frlamamt. Ufack gvdesiyle
bzlp

sindii

uyuyormu

minderinde

gibiydi.

Sabah

ve

derme-atma y o r g a n n n

souunda kalkmak

can

altnda

istemiyordu.

c e m a a t t e n yal bir kii yanat:

"- Duji rbe lvemin!" (sen de kalk yavrum!)., d i y e r e k eliyle
d o k u n d u . Sevgiyle okayarak kaldrd. Bu ilgi, a n n e - b a b a ilgisi gibi
gelmiti ona.

e l i m s i z gvdesiyle kalkp kk k k yalpalayarak

yrd kapya doru.

Ve ite k a p d a h e r z a m a n k i o k o r k u n insan: H o c a s Hfiz Cell!
Kalar atk, her z a m a n k i gibi Azraillemi buyruunu verdi:
- D u r m a ula, ibrii al doru p n a r a !

- Gidirim!
- S a l l a n m a haydi. Bir yerde de azn ap kalma, tez gel. T e z gel

yohsa gzn haru'im!

- Gelirim!
P n a r u z a k t a y d . Yolda da "it"ler vard. A m a itlerden d a h a ok

22

k o r k a r d H f z ' d a n . B o u n u bile zor tad bakr ibrii ald eline.

Yola d t .

Acyanlarn,

dolusunda kendisine

yardm

edeceini

biliyordu. K i m i z a m a n k e m i k l e r i gelimemi kalalar b k l e bklc

ve kollar knla k n l a e p e y c e tamak z o r u n d a kalrd, a m a bilirdi ki
genellikle e l i n d e n alp tarlard. Hfiz: "- S a l l a n m a ! " demiti a m a o
sallana sallana g i d i y o r d u . Y u m r u k k a d a r da olsa g v d e s i , o p gibi
b a c a k l a r n a ar geliyordu. Bu b a c a k l a r bir de o "it ls" gibi ar
ayakkablar tayordu. Saa, sola irile-bkle ve itlerden korka korka
yryordu. Birden arkasnda bir havlama, knda da bir y a n m a duydu.
k k iti, sinsi sinsi gelerek a r k a d a n dilerini saplamt
kuru kalaya. H e m e n bararak d n p taa k o t u . Ta ald. a m a
a t m a d . T u t t u r a m a z s a d u r u m u d a h a k t olur d i y c . Kk kpek d e
karsnda bir havlyor, bir hrlyordu. O srada bir kadn koup geldi.
n c e o c u a k o r k m a m a s n syledi,

s o n r a talar a l a r a k , kfrler

savurarak kpei kovalad. D a h a sonra gelip barna bast "Trko'yu.

K o r k t u diye d a m a n ekti. O da acyan kalasn t u t u y o r d u eliyle.
Dilerin geldii yerde alvar da biraz yrtlmt. Kadn da grd, yok
acd, bir ta d a h a alp k p e e frlattktan s o n r a "yaral T r k o \'U alp
evine g t r d ,

r d a n b u r d a n geldiler,

ilalar m ilalar y a p t l a r .

Kurtarc kadn, karnn da doyurdu. alvarn dikti ''Vy lvemm. \'!y

i v e m i n ! " (vah y a v r u m , vah y a v r u m ! )

diyerek bir a n n e s e v g i s i n i .

ilgisini gsterdi. Bu arada ibrii de p n a r d a n d o l d u r u p gelirdiler. Ve

t a c a m i n i n n n e dek gtrdler.
P n a r d a n s u y u n gelmesi ge kald diye k z a c a k l H l i / . A m a
d u r u m u grnce kzmad.
K a l a s m d a k i di yerleri -srk az da olsa- ok a c y o r d u . A m a
herkesin gsterdii ilgi baskn gelmiti. Yaam boyu iine g m m e y e
alaca trl aclar, skntlar gibi onu da belli e t m e m e y e alt. Ve
derslerine yneldi.
T r k v e H a n e f i o l d u u iin k u l l e t e y n s u y u n d a n a b d e s t
a l a m a z d . A m a niye ille de o n u g n d e r i y o r d u p n a r a ? Suyu kendisi
gidip g e t i r e m e z m i y d i ? Ya da gidip o r a d a abdest a l a m a z m y d ?
D i y e l i m k i y a p a m a z d b u n l a r . D i y e l i m k i r e n c i s i varken b u n l a r
y a p m a k k e n d i s i n e d m e z d i . rencisini g n d e r m e l i y d i . Hoca-talebe
arasndaki kural b u n u gerektiriyordu. D i y e l i m ki yle. A m a pr.urdan

su getirecek bakas da vard: A h m e t . K e n d i olu. D i y e l i m ki oluna

kiyamyordu. T u t a k ' t a n yeni gelmi olan R e c e b ' i gnderseydi artk. O
daha glyd.

14-15

yandayd.

Hayr,

ille o elimsiz o c u u

g n d e r e c e k t i suya. Suya g n d e r m e k l e k a l m a y p sk sk dvecekti de.

Derslerden

dolay

m?

Hayr!

ocuk

Hfz'n

verdii

dersleri,

k e n d i s i n i n i s t e d i i n d e n d a h a iyi y a p t k t a n s o n r a b a k a "tlib"lerin
(yksek

dereceli

"Acelesi"

vard

bitirmeliydi.

rencilerin)
zaten.

derslerini

dinliyor,

Ksa z a m a n d a b i r o k kitab,

B i t i r m e l i y d i ki "Basra'daki,

reniyordu.
b i r o k dersi

Kfe'deki l i m l e r " i gelip

geebilsin. yleyken Hfiz dverdi. D e r s dnda b a h a n e l e r bularak

dverdi z l i m c e . Kulaklarm yaralamt. P e k i niin?
Hflz'm bireit h m c vard da o n d a n . stedii h a l d e o n u n anasn,
" K r t kz H t n " a l a m a m t ,
m e y d a n a gelmiti.

ocuk da bakasnn "dl"nden

Hfz'la Htun, K a r s ' n K a z m a n lesi'nin bir

k y n d e birlikte bymlerdi. B y d k t e n sonra da "gz dmt"

A m a H t n ' elde e d e m e m i t i . Karlamlard da birok kez.
Hele bir k e z i n d e :
- Kz Han, K r d ' n kz! Kz niye b e n e (bana) gelmirsin'?!
- K a l a kala sene mi kaldm firtikll Cell?!
- Senin "atal"ma k o r u m ha!
- imdi sene gsteririm itin enii!
G e r e k t e n de g s t e r m i t i : B y k e bir ta ald e l i n e .

Kaan

o l a n n a r d n a dt. O kat, o kovalad. ldrm gibi kaan, bir

y a n d a n da " a t a l n a t a l n " diyerek sesini ykselten olan b i r d e n
k a p a k l a n d o hzla. Yzst ok kt dmt. Arkas s t n e d n d
a m a toparlayamadi k e n d i n i . Hatn yetiti. H e m e n atlayp kt s t n e .
Azna doru ayrd b a c a k l a r n y a k l a r d ve "- te gr atalm
^irtlkll" diyerek "cuUad" (sidikledi). "Korkusuz Z e y n e b kan"nin kz
Z e y n e p kar,

erkekler bile k o r k u s u n d a n

'evinde hamr teknisine abdestini ederken", km kard dar, sopayla

'a da tfekle "kurt" kovalard. Celli krtlerindcndi. Sonra h e p birlikte
iivas'a gittiler.

***

Toplanmt
cbbeli,

hepsi:

u z u n a k sakall

Basra'nn,
limler.

Kfe'nin " l i m l e r " i .

"Nr yzl

Sarkl,

mbarek insanlar".

Oradalard ite. "Nr", direklenmiti yambalannda. N r direinin bir

ucu Ar u a'l'da. A m a t m n n saygyla dinledii biri var. Ssl ve
minbir gibi merdivenli bir k r s d e . H e r k e s t e n grkemli. K o n u u y o r ,
ders veriyordu. "Yksek dersler"den. K i m s e n i n kolayca ulaamayaca
derslerdi. A m a o k o l a y c a a n l a t y o r d u .

D i n l i y o r d u h e r k e s . lgiyle,

saygyla hayran hayran. " T r k o " y d u o!

B i r d e n belirmiti g z n n n n d e . N e gzel bir g r n m d . A m a
ayn hzla yitip gitti. Ne yazk! O d a h a Kartall k y n d e y d i . " R t i b "
(yemek) hazirlltyla ilgilenenler arasndayd. C a m i n n d e .

25

ki b a k r k a z a n .

Kulplu, byk, kaln.

Kulplar ortasndan.

D i p l e r i n d e ve k y l a r n d a , k i m i p a r l a y p d u r a n yalaryla slak, k i m i
k u r u y u p yapm renk renk eitli bulaklar.

Akam k o n u l d u k l a r

"rtib h c r e s i " n d e n biraz nce karlmlard. " H c r e " , c a m i n i n

bitiiinde. C a m i n i n iki kar ykseklikteki t a h t a eiinden iki a d m
t e d e . D u v a r l a r biraz ta, ou k e r p i t e n . T a v a n n a k a i m "koat'lar
(kaln aalar) atl, st birka kar kalnlnda "lolanmi" toprak,
bir d u v a r n n y k s e k e bir y e r i n d e p e n c e r e diye a l m bir delii,
yars dta b k l p b a s t r l m byk b y k pasl ivilerle akl
tahtalar, b u d a k l kaln yuvarlak aalar yn kaps; ii slak, bayat
y e m e k ve kf k o k a n "tek gzl" bir " d a m " ( k k ev). Yazn kaps
h e p aktr. " F a k i ' l e r e ve de sineklere. C a m i n i n k i gibi. Arkada, bir iki
adm tede de " a b d e s t h n e "

dedikleri,

kokularn ve sineklerini

c m e r t e evreye yayan "kenef. T u z a k l a r d a n varl anlalr. Bata

gelen sinek r e t i m m e r k e z l e r i n d e n . Ve t a m bir sinek c e n n e t i . ( K y n
t m yle deil m i ? ) Alan bir b y k e u k u r u n evresi t a h t a l a r l a
evrilmi,

bir dc dcrmc-atma kap (!) k o n m u ;

o l m u s a n a bir

" a b d e s t h n e " ! D u v a r diye k o n u l a n t a h t a l a r aralklarla akl. kesim,

yar yarya d t a n grlebiliyor.

H e l e giren-ikanlar, k i m d i r , kim

deildir; iyice belli oluyor. Yine de bir " d u l d a " ite. Evlerde genellikle
bu da yok. B u r a n n da kaps ak. C e m a t e ve fakilere. Sinekler iinse
l'arkctmez. O n l a r iin giri-k yerleri b o l . z g r c e girer karlar,
z g r c e dolarlar. C a m i d e , " h c r e " d e , k a z a n l a r d a , fakilerin bulak
t a b a k l a r n d a , k u l l e t e y n d e , "kllkler"de ( p l k l e r d e ) ve d a h a baka
n e r e y i dilerlerse o r a d a . "Vize"siz ve "pasaport-'suz olarak..! Kimileri
k k , kimileriysc, insan a z m a n gibi sinek a z m a n . A z m a n l a r n iri
b a c a k l a r n a v e k a n a t l a r n a yaksn diye n k e s i m d e y e r i n i a l m
k o c a m a n balar, balarn iki y a n n d a grevlerine titiz, evresi yeil ve
b y k e iki yuvarlar (gz). K de, by de mutlu. "Bar iinde
birlikte" yaadklar insanlar da yle m u t l u m u ? " M u t l u l u k " :

" - Ev dike? (Bu ne diyor?)"

" - E vallah m z m m ! ( B i l m e m vallahi!)"

" - Ola bu ne diyir?"

26

" - Ne bilm diyir ite! Savak savak koniir k e n d i kendine!"

Biraz n c e " h c r e " d e n karlan ikin karnl iki k a z a n , gbekli
beyler ve aalar gibi iine iine d u r u y o r l a r d . G r d k l e r i iin ve
ilevin b e n z e r i , baka d n y a l a r d a ne g r l m ne iitilmiti. " K a z a n "
dediin atee k o n u r ve iinde yemek pier. Bunlarn da yemekle ilgileri
vard. H e m de ok. A m a atele matele h i mi hi ilgileri o l m a z d .
O n u n iin de "dipleri kara" deildi. "Yzleri" de.. "Alnlar ak" ve
biraz da bulak olarak

ie

hazr b e k l i y o r l a r d .

Hcrzamanki gibi.

K y l n n "faki"lere her gn salad trl yemekleri, etlisi, stls,

tatlsyla karm olarak getireceklerdi ilerinde. A fakilerin gzleri
bunlar zerindeydi.
yanlarndaki

Her sabah, kulplarndaki kaim sopalar z e r i n d e ,

e k m e k torbalaryla birlikte,

ikier

fakinin k o l l a r n d a ,

salna ve nazl nazl giderler; sonra da dolu o l m a n n o n u r u y l a

ok d a h a grkemli gelirlerdi.

Byklkleriylc olduu gibi, grdkleri

i y n n d e n de kazanlarn kral saylrlard.

G r e v l i n b e t i fakiler ibana arldlar:
"

- Abdurrahman, O s s o , vehmus, K a s m , v r e

16, zu vre

ncvbetee rtbee!"
Bu szlerle arlan drt nbeti fak i h e m e n koup geldi. lerinde
e n gls, A b d u r r a h m a n . H e m ya byk, h e m d e iriyan. N b e t
sras, b a k a l a r n d a n d a h a sk gelirdi o n a . O da: "- H a y r ! " d e m e z d i .
Sevinirdi bile.

Yemek

veren evlerle

iyi

ilikiler k u r m u t u ,

ayrca

arp yedirenler b u l u n d u u iin kamn doyurarak gelirdi. llerden de

k o r k m a z d pek. G e n e l l i k l e itler o n d a n k o r k a r d . Bir eliyle k a z a n n
k u l p u n d a k i s o p a n n u c u n d a n t u t a r k e n b r elinde d e bilekten d a h a
" t o p u z l u sopa" ( t o p gibi olan u c u n d a sivri d e m i r l e r akl)
b u l u n u r d u . Yaklasn da grsn itler! zel yaptrmt bu sopay. Bir
vurdu m u , kpek: " - yandm!" diyen sesle h e m e n uzaklar ve szlanr
d u r u r d u bir- sre. O n u n iin h e r k e s n b e t i gelince, Abdurrahman'la
birlikte "rtib"e kmak isterdi. Bir gvenceydi A b d u r r a h m a n . Esmer,
uzun boylu,

geni o m u z l u ,

kaln kal,

frlak akakl,

haval bir

oland. F a k i l e r arasndayd a m a , o k u m a d a hi gz yoktu. Bir trl

a l a m a d sevdii kz, "Cemle"sini verselerdi "da"a bile k a r d .
Trko'yla da dosttu. O gn de birlikte rtibe kmaya ard o n u . O da
h e m e n katld.
Sopalar getirilip k a z a n l a r n k u l p l a r n d a n geirildi. E k m e k torbalar
27

da takld. Sopalarn bir u c u n d a n bir faki, bir u c u n d a n da bir faki t u t u p

kaldrdlar. Ve Abdurrahman'la arkadalar k y n bir k e s i m i n e , brleri
de b r k e s i m i n e ynelerek yola dtler.
A b d u r r a h m a n ve arkadalar ilk eve varp kapy aldlar. Bir ocuk
kt, "faki ht" ( r e n c i geldi) diye bard. Biraz s o n r a bir k a d n .
E l i n d e t o p r a k bir kapla "aniksiz" (yasz, soansz) bir bulgur orbas.
" F a k i , k u r b a n a b a v e t t e k e " ( b a b a n a k u r b a n faki) diyerek ve eksiinin
dileyerek verdi.

Alp k a z a n a boalttlar.

Bir b a k a

k a p y a vardlar. O r a d a n da, y a n n d a style birlikte "hal" (st ya da

yala birlikte y e n e n u n , b u l g u r k a r m bir ey),

iki de "gagala"

( s o m u n b i i m i n d e e k m e k ) aldlar. Hal k a z a n a , "gagalalar" torbaya.

Bir baka kap. " H e r l e orbas" ( u n d a n y a p l m a ) geldi, bir de "lava"
(ak e k m e k ) . o r b a k a z a n a , lava torbaya, Yr! Bir baka kap. Bir
t a b a k b u l g u r pilav,

b i r gagala.

Neyin

nereye

konulaca

belli.

Dolalyordu evler. H i b i r ev a d a n m y o r d u . Sebzeli y e m e k hi yoktu.

A r a d a srada r e k getirenler de olmutU. Etli y e m e k de getirilmiti.
Yalnzca yourt,

y a l n z c a st,

yalnzca pekmez getirip veren de

kmt. T m k a z a n a boaltld. Ayr ayr gtrlemezdi ya! O n u n

gelenek byle k u r u l m u t u . K a z a n h e m e n h e m e n d o l m a k z e r e .
D o l a l a c a k ev k a l m a m t . Bir ev kalmt a m a epey uzakta. K y n
d n d a , be-on d a k k a u z a n d a . Z e n g i n c e bir ev: "Malee N e z r "
( N e z r o ' n u n evi). Bu evde eitli y e m e k l e r , meyve bile b u l u n u r d u .
K i m i z a m a n u z a k t a diye, bir de k p e k l e r i n d e n k o r k u l d u u iin ou
kez g i d i l m e z d i a m a , b u n l a r g i t m e y e k a r a r verdiler. E v i n "hnikli
vard ( h n i k : k p e i n b o a z n d a o l u r : Bir d e m i r h a l k a y a
yerletirilmi

sivri u l a r dta d e m i r iviler).

A m a tehlikeyi g z e

a l m a y a deer. s t e l i k eli topuzlu sopal A b d u r r a h m a n var. Yrdler.

S o n u n d a yaklatlar. G z l e r evreyi t a r a m a k t a , a d m l a r yava, sessiz.
Ahr duvaryla samanln a r a s n d a k i dar y e r d e n girecekler, evin a n a
varacaklard sessizce. G e n e l l i k l e ev sahibine ya da a d a m l a r n a
barlr. A m a b u n u y a p m a d l a r . Belki de itleri u y a n d r m a d a n kapya
varabileceklerini u m m u l a r d . Ne var ki ite canavar. Yeri g inleten
sesiyle ortada. Birdenbire n e r e d e n ikul belli o l m a y a n hnikli dev bir
it. Belki de bu kla girmi bir Azrail. Fakiler olduklar yefde d o n u p
kald bir a n d a . O sese e v d e n k a n o l m a s gerekirdi a m a yok ite.
Anlalan tarlaya, ayra gitmiler. yi de, k a d n l a r d a m yok? O n l a r d a n

28

da giden olur, fakat lepsi mi gitti? H e r neyse, i, Tanri'ya, dala ok da

Abdurrahman'a- k a l d . b r faki d e - Osso da vard, o da k a z a n d a k i
sopay k a r p a l m t e l i n e .

O da s o p a s n g s t e r i y o r d u , a m a i

A b d u r r a h m a n ' d a y d yine d e . t d e k a r s n d a o n u ciddiye alyordu.

Abdurrahman, salam. G e r d i i bacaklaryla yle bir tartld, gzlerim
d m a n d a n a y r m a d a n , e l i n d e k i sopay, biraz ap b k t koluyla
gs d z e y i n e k a l d r d ; "gelecein varsa grecein de var! C a n n a
dercesine gsterip t u t t u . T r k o d a k o r k u y l a o n u n b a c a n a
yapmt. t, karsnda nasl biri b u l u n d u u n u a n l a y n c a d u r d u . Yine
de h e r n atlacak b i i m d e gerilip yaylat. G z l e r lgn. Az bir
kark ak. H n i k t e k i sivri d e m i r ilerle, azdaki k a z m a k a z m a
diler, k o r k u n t a n d a k o r k u n . B t n b u n l a r d a h a d a rknletiren
iren, tyler rpertici h r l a m a . A b d u r r a h m a n bard: "- H l O N e z r !
N e z i r ! " ( N e z r d a y ! ) K i m s e c i k l e r yok. B u kez d a h a iittirici
olur diye slk a l m a y a h a z r l a n d .

Sol e l i n i n kancalatirdl iki

p a r m a n azna g t r d , diline uygun bir b i i m verdi, cierlerine de

gerekli havay aldktan s o n r a o l a n c a gcyle ald sln. k a r d
sesin,

"srafil'in lleri d i r i l t e n s u r u " n d a n kalr y a n yoktu.

Deil

evden; "kaf dal"nden bile duyulabilirdi. yleyken yine karlk veren

k m a d . C a n a v a r karda. K a l n kaln havlyor, hrlyor. U z a k l a r d a n
bir h a v l a m a d a h a . Hayr, iki! Eyvah, " - Mlee N e z r " n u n iki kpei
d a h a ! G e l i y o r l a r d u z a k l a r d a n . Beriki c a n a v a r d a d u y d u h a v l a m a l a r .
Yreklenip atld. Ve t o p u z l u sopa indi. Ayn a n d a Osso'nun sopas.
Bir, bir d a h a , bir daha.. G z a t r l m y o r d u c a n a v a r a . T r k o d a
yapt p a a l a r d a n k o p u p taa k o t u . Alp att da. Atlan tasa,
k p e k yerine Osso'ya deecekti az kalsn. ki faki k p e k l e bouuyor.
Sopalar birbiri a r d n d a n d n y o r . C a n a v a r da, dileriyle, hniiyle, n
ayak peneleriyle karlyordu. Bouk ses ve hrltl azdaki diler, bi
h a v a d a , bi aada, bi sada, bi solda p a r l y o r d u . Bir ara, O s s o ' n u n
hnie

gelen

sopas,

e l i n d e n kp

frlamt.

Ama canavar da

h a k l a n m t e p e y c e . T o p u z l u sopay b i r k a kez d a h a y i y i n c e geri

ekilmek z o r u n d a kald. K a . Arkasndan talar. U z a k l a t , havlamas
iin de 40-50 a d m t e d e k i kan a r a b a s n n s t n seti. lk saldr
bylece.
oklam yaryorlard.

" A m m a v e l k i n " , b r c a n a v a r itler d e

B e r i k i ite:

"- D a y a n , biz de geliyoru: ! "

diyorlard sanki. Fakiler, k a z a n , torbay alp az t e d e k i s a m a n l a c m

29

attlar. K a p s n b u l u p ieri girdiler. O h ! k u r t u l m u l a r d . b r itlerin

de

geldikleri

havlamalarndan

anlalyordu.

y a p a m a z l a r d s a m a n l k t a k i fakilere.

Gelsinler,

birey

yi d e b u n l a r h e p b u r a d a m

kalacaklard? Artk iyice anlalmt ki "Mlee N e z r " d a kimse yok.

A b d u r r a h m a n , k m a k z o r u n d a o l d u k l a r n syledi. K e n d i s i bir a d m
dian att. O da n e ; biraz n c e bouan it t a m karda! D a m n z e r i n d e ,
d u v a r a yakn y e r d e , Abdurrahman'n s t n e h a atld h a atlacak!
T o p u z l u sopa h a v a d a salland. Ah ne var ki, yars boa gitti s o p a n n .
Ve de ok k t bir ey o l d u : U z u n pasl iviler b u l u n a n bir aa u c u ,
d u v a r n bir y a n n d a n kkt. Sopayla giden el, ite o r a y a geldi. H e m
de o h z l a ! Ve aacn u c u , ivileriyle birlikte a v u c u n i i n d e n bilee
d o r u g m l d . A b d u r r a h m a n elini e k i p geri s a m a n l a girdi. E l
ayas ok k t yarlmt. K a n da fikinyordu d u r m a d a n . ki arkada
son d e r e c e z g n , bireyler y a p a b i l m e k iin irpnmaktalar. Ahlar
a r a s n d a , O s s o c e b i n d e n "abdest m e n d i l i " n i k a r p s a r m a y a
balad. A n c a k k a n d u r m u y o r d u iyice. T a m o srada bir a d a m sesi.
" D a h a n c e neredeydin?!" K p e k h a v l a m a l a r d a kesilivermiti.
Samanln k a p s n d a n bardlar. A d a m sesi d u y u p geldi. Nezro'nun
ki k p e k l e birlikte "davar k o m " u n a gitmi. Kpekler bir
ara ayrlm,

havlayp bu yana doru komular.

Barmsa d a

b i r i l e r i n i n z e r i n e gidiyorlar diye p e l e r i n e
d m . yle kp gelmi. Ev sahibi de t m ev halk ve a d a m l a r n
k o m u k y e , bir y a k n l a r n n d n n e gitmi. A d a m b u n l a r
anlatt ve ok z l d n syledi. Bi y a n d a n da yaral elle ilgilendi:
K a n iyice d u r d u r u r ve iyi gelir diye, "cigara tabakasndan kard
ttn,

at y a r a y a b a s t .

syledi.

K a z a n v e t o r b a y tayan s o p a n n bir u c u n d a n O s s o , bir

Ve

skca b a l a d .

kabileceklerini

u c u n d a n da a d a m t u t t u . Yrdler. Ve bir sre sonra camiye vardlar.

br "rtib n b e t i l e r i " o k t a n gelmilerdi topladlklariyla. Berikiler
olay anlattlar. Olay s t n e k o n u u l d u . z n t p a y l a l d .
"hcre"ye,

" r t i b d a t m a " y a geildi.

Sonra

H e r k e s sraya girdi. T a b a

olanlarn tabana, o l m a y a n l a r n e k m e i n i n z e r i n e k o n m a y a baland.

D n y a kurulal
"kulleteyn"li,

beri,

Kartall

Ky'nden

ve

benzeri,

"faki"li,

"rtib"li teki kylerden baka hibir yerde, hibir insan

o l u n u n g r m e d i i ve d u y m a d "bir y e m e k t r " datlyordu a

fakilere.

30

"u kanck ite de b a k ! "

K u l l e t e y n ve e v r e s i n i n h a l k n d a n bir

p a r a d u r u m u n a gelmi o l a n b u i t u m u t l a gelmiti. B a n b i r oraya

bir b u r a y a uzatyor; a m a gzleri rtib k a z a n n d a ve bu k a z a n d a n alnp
datlanlarda. Yani fakilerin " r z k n d a " . Yalanp yalanp d u r u y o r d u .
"KalTr olu kaffr"! Osso g r p " h u y l a n d " . Hnlanmt z a t e n .
ylesine

barp

azarlad

ki,

durumun

ciddiliini

anlamakta

ortalk iti, h e m e n u z a k l a m a gereini d u y d u ve a r a d a bir

d n p arkasna b a k a baka geip gitti.

eitli yemeklerin, kat,

Siv e y l e r i n o l u t u r d u u karm,

ylesine bir lezzetle yeniyordu ki, en ekici y e m e k l e r y e n i r k e n bile o

lezzet, o itah g r l m e z d i kolay kolay. K a r m , e k m e k l e r i n e alm
olanlar, d k l m e s i n diye n c e sadan soldan yalyorlard. H e m de ne
yalay. S o n r a itahla srlar. Ne var ki h e r k e s i n aldnn b i r a z n n
s o n r a y a b r a k l m a s gerekti.
akam

da

yatsya

doru.

lesi,
Herkes

a k a m vard.
kalan

lesi a k a m a ,

saklamaya

ynelmiti.

Saklyorlard. H e m de saklay!!! " H a z i n e " saklar gibi...

31

" M e t i n " e z b e r l i y o r d u . C a m i n i n y a n n d a y d . A m a o r a d a deildi.

olduu karmak m karmak m e t n i n iinden
geziler y a p y o r d u .

Ik h z n d a n

a r a d a bir

d a h a hzl geziler.

Bir,

lasnn babasnn yanma gidip geliyor; bir "Basra'ya Kufe'ye" u z a n p

d n y o n d u . H z l a n p suya dikine atlayan yzcler gibi bir anlk
dner d n m e z t m hzyla dalyordu metinlere.
- Ana seni yle o h "gresm" (zledim) ki..
- A n a n k u r b a n olsun b e n de seni grestim. A m a n e y d i m , elim
g c m y e t m e z . Biz b u r a d a ; sen, Krtlerin i i n d e ! ( K e n d i de
rt olsa da byle derdi nedense.)
- "Aa" (baba)! Seni ok grestim!
- A m a n oul derslerini i h m l e t m e . o h o h u ! o h o h ohu ki,
( p a r m a k l a ) gstersinler seni.
- Ohirim aa.

o h ohirim.

"Krt talebeleri"ni hep getim.

irez"i (biraz, birka kii) kald onlar da geeceim. Bi grsen neler

gendim.
- Aferim (aferin), d a h a o h o h u , d a h a o h r g e n !

H a d i "seni

" - El fi'l imma slsiyyn ve imm rubiyyn..!" (fiil, ya

Ldr, ya drtldr...)
A

M e t i n d e n ban k a l d r r k e n evreye de
zaman.

Yzndeki

trl

yle bir g z a t y o r d u

pislikler

nedeniyle

k u l l e t e y n . K a p - k a c a k ykayanlar.

bataklk

T a h a r e t alanlar,

alanlar. Kllkler. Kllk halkn oluturanlar. Kllk halknn

inaklar, yarsna dein yere g m l evler. T t e n bacalar. D u v a r l a r a
damlara top

top

yaptrlm

"yapmalar

(tezekler).

Gezip

dolaanlar. U u a n sinekler... G r y o r d u h e p s i n i . A m a g r m y o r d u .
Ik hzyla gerekletirdii nllk geziler nedeniyle.. E z b e r l e m e ve
k e n d i n i verdii metinler nedeniyle. Ve artk o l d u k a alt iin.
"Basra'da, Kfe'de toplanm limler" soru soruyorlard o n a :
- B e n i m bir sorum var!
- B e n i m de var!
- Benim d e !
Yaklamak,

takldklarn

sorup

renmek

iin

itiip

kakyorlard. Sanklanyla, cbbeleriyle, tesbihleriyie, koltuklanndaki

H e p s i b i r d e n sesleniyordu:
- "Mk"mZ r e n m e k istiyoruz!
A n c a k tek tek sormalydlar.

H e p s i b i r d e n s o r a m a z d , sorsa da

hepsine b i r d e n karlk verilemezdi.

- Srayla sorun. T e k tek..! K o r k m a y n k i m i n n e "mkil"i varsa
"halledilecek"!
Gvence

verince

rahatladlar.

dizildiler. "Tahn'dan sordular,

sordular,

"gk"ten sordular.

Sra sra

oldular.

evresinde

" p e y g a m b e r " d e n sordular,

"Cennet"den,

"yer"den

"cehennem"den,

"12

ilim"den, "ilimlerin e n d e r i n y e r l e r i " n d e n sordular. Kaln kaim, byk

byk kitaplara bakp bakp sordular.

D u r u p d u r u p sordular.

d o y d u l a r aldklar karlklarla.

memnum, h e p s i h a y r a n . . .

Hepsi

Ve

Herkes anlad ki o n d a n d a h a "lim" yok. H i g e l m e m i de..! "Aa"s

(babas) da ordayd. " M e s t " o l m u t u sevinten. Yz kara k m a m t .
D o s t a d m a n a gstermiti nasl bir olu o l d u u n u .
- G r d n l oul ite b e n s e n d e n b u n u i s t e m i t i m .

Yohsa

g t r p elin krtlerinin iine brakr miydin seni? Bu " m e r t e b e " l e r e

eresin diye g t r p braktm " g z m n n u r u " .
- Ben de senin yzn kara lharmadim aa!
- Aferim! "Allah nazarlardan Sahlasm."
- G e l d i m getim hepsini!
- o h kr! Veren Allah'a o h kr!
G r p yaamt sanki b u n l a r . Bir nllk. N e gzel, n e t a d n a
d o y u l m a z eyler.

Ik h z n d a n d a h a hzl gitmi,

g r p gelmiti.

Anababa zlemi, karde-arkada zlemi, sknt, ile, ar ar dersler,

karmak metinler.. A m a s o n u n d a , b i r n d a grp geldii

nerteb?"ye

ulaacana gre demez mi?

D n y a n n g c n toplamicasma g l e n d i , cotu ve saldrd
metinlere:
- Emme'eritu'l-leti kablessalt..." ( N a m a z d a n n c e y e r i n e
getirilmesi g e r e k e n kouIlar...)
H o c a s n n olu A h m e t geldi y a n n a :
- D u r a n ! Neydirsin? M e t i n (mi) ezberlTSin? .
-Hee!
- Ban (kafan) med mi ola?!
- Yohh. H e ier (mi)?
- R e c e p Aabek, b e n , M u r a t ' a i m m e y e gdTk, sen gelmrsn?!
- Ben nasl gelim?
- Niyee?
- Baban der.
- D u y m a z ki.
- N e kelp (it) olu kelptir o. D u y a r , gene vurur kulam kanatr.
- Korkirsin hee?
-Hee!
- o h dir?
-Hee!
- Eli k n l a o n u n . B e n i de dir. Hemi de o h . A n a m da oni dir.
- Yalan, nanmTm. H i k a n da herif dger?
- Ola i n a n , vaUah dgir. A h a geen g n boirdi d e , Zelh n e n e
yalvard, e l i n d e n k u r t a r d . Yaa, nanmTSJn sen. H e m i de vallah, h e m i
de billah.
- Ola niye yemin edTSn?
- n a n m i r s i n d e . Sen a n a m g r m e d i n . B a b a m o n u n y a n n d a enik
gibi kalir. Cami ( m a n d a ) var ya?
-Hee!
- tS a n a m o n u n gibi. K a p d a n zor SlT.
- Sen i m d i geltirsin?!
- Biimirim ki..
- H a y d i ola n a z l a n m a !
34

Ah hafz Cell'n k o r k u s u olmasa.. ok istiyordu gitmeyi. n k

o k seviyordu.

Biraz d e r s i n d e n , e z b e r l e r i n d e n u z a k l a m

olurdu, a m a o r a d a alabilirdi.
- Gelirim.

Ama

Recep

Aabek

senin b a b a n n

yannda beni

(korusun).
- Korhma ola, vallaha arhalar.
te

Recep

de

gelmiti

srada.

15-16

yandayd ama
suyunu karrd.

G v e n c e verdi; kp gittiler birlikte.

M u r a t ' a gider g i t m e z s t l e r i n d e k i l e r i k a r p attlar, rlplak
oldular. R e c e p h e m e n k o u p suya girdi. Ahmet'le o da bir allarak, bir
duraksyarak

yryorlard

rmaa.

Duraksamalar

mekten,

r k n t s n d e n . . . D u r d u l a r , birbirlerine baktlar. Ahmet'in bacaklarnn

arasndaki

sallanyordu.

Onunkiyse

gzkmyordu.

nk

eli

ordsndayd.
- Sen niye sahlirsin ola, seninkini?
- H a r a m olur.
- O l m a z biz d a h a o c u u z . Bak b e n nasl gsteririm.
- A m a b e n eriat o h i r i m .
- Haydi ek elini ola, g r e c e m . Sen b e n i m k i n i g r d n .
- G n a h sene olsun (mu)?
- Olsun!
ekti elini. O n u n k i de sallanmaya balad. K c k .
- Bah b e n i m k i scninkinden byk.
- Helbcl (elbette) byk olur, sen b e n d e n 3 ya b y k s n .
- R e c e p Aabeg'inkini g r d n (m)? O n u n k i ok byk, aha u
kadar.
- Grdm.
- Sen lsn g r d n , dirisini g r m e d i n .
- Dirisi ne ki ola?
- Bu savak da hibircy bilmir. Seninki hi k a l h m i r mi?
- te kalhmca dirilir.

35

- R e c e p aabeg kuStrT de oni.

- Yalan. O da hi kusar?
- He vaUaha! G e l i n c e k u s t u r s u n da gr.
- S e n de de bir k u s t u r s u n .
- Diyerim (derim).
Az sonra R e c e p geldi. G z l e r o r a d a . Su damlacklar vard. Souk
s u d a n , b z l m , iki y u m u r t a s t n d e bir knt o l u t u r m u t u ,
A h m e t , R e c e b ' e , biraz n c e k o n u t u k l a r n anlatt.
- Bir kustur da b u grsn, nanmir.. dedi.
R e c e p hi k o n u m a d a n k a n t l a m a y a yneldi.

G i d i p b i r tan

s t n e oturdu. Ykseke a m a ayaklar yere deecek b i i m d e . Az eildi.

B a c a k l a r n da bi k k ayrd. Ve balad ie. T m ilgisini verdi.
Eline ald. Bir o yana, bir b u y a n a evirdi. Tkrkledii p a r m a k l a r n n
arasnda oynad. Tkrk k u r u d u k a tkrklyordu. Aznda biriktirdii
b y k e b i r tkrg, o n u n t a m stne d r d , nne-arkasna yayd.
da artk c a n l a n m a y a b a l a m t .
gvdesi.

Ve

bu

gvdenin

B z l p yapt y e r d e n ayrld

i i n d e n k a p l u m b a a gibi b a n

uzatt.

U z a d k a kalmlayordu. lgiler z e r i n d e younlamt t m y l e . O d a

b u n u anladn belli ediyor, itike iiyordu. S o n u n d a imesi ve
bymesi

durdu.

yice

dikilip

kalkm,

e v r e s i n e b a k a r a k azn

amt tutkulu tutkulu. K u s t u r m a y a deil, k o t u r m a y a h a z r l a n m at

gibi. R e c e p atnn ban o k a d . T k r k l elini gezdirdi. S o n r a da
tkrkle d o l d u r d u u a v u c u n u n

iine ald. A v u c u n u halkalatirdl.

K u s t u r u l a c a k olan n e s n e iyice k a y g a n l a m t .

H a l k a , kayarcasina

gidip gelmeye balad. Bir n e , bir arkaya. T k r k k u r u d u k a y e n i d e n

t k r m e l e r ve srekli gidip gelmeler.
tutuluyordu.

zerinde

Avu bir sklyor, bir gevek

gidip geldii n e s n e

adamakll kzarmt.

R e c e b i n kendisi de. Ayrca baylr gibi k e n d i n d e n gemiti. D o r u a

varlmt.

Ve ite fkrma.

Ahmet'in kusma,

k u s t u r m a dedii ey.

G e r e k l e m i t i s o n u n d a . Koyu b i r Siv fkrmt. Firta b e n z i y o r d u .

N a s l da atlmt t uzaa. n m e y e balamt o u z u n ve ikin ey.
akn, ilgi dolu baklar arasnda. Ban sallaya sallaya ve a r a d a bir
srayarak,

titreyerek..
ekildi.

ndi,
Ahmet,

indi
ok

ve

eskisi

grd

gibi

iin

bzlp

alkt.

Ya

Az ak kalmt. Bir "sihirbaz" izler gibi izlemiti. Ya

36

da

"mucize"

g s t e r e n bir p e y g a m b e r i

izler gibi.

A h m e t dediini

kantlamt:
- D e m e d i m mi? G r d n ite. G r d n nasl kusir! dedi vnle.
Yanndaki A h m e t ' i brakp R e c e b e sordu:
- R e c e p Aabeg, bu firtlk n e r d e kalT?
- inde.
- Ey h e l e d u r , "siddie" (sidie) karimT (mi)?
- Karimir.
- Ey niye?
- Ne bilim.
R e c e p , b u " n e b i l i m " i r t m e k istercesine b a k a bilgiler v e r m e y e
koyuldu:
- Sen bilirsin, sen a h a burdan, b u n u n iinden htm ?
- " H a d i g e t " (haydi Oradan)!
-Vy vallah. Babanmkinden.
- H a d i get!
- Vallaha ola bu savaka b a k inanmir!
- H e r k e s b u n d a n m oldu?
- Hee!
- M u h a m m e d Efendimiz?

-Oda.
- Bu pis frtktan.
-Hee!
- nsanlar h e p b u n d a n oldu demek?
- Helbet!
-

Hele

dur

(peki),

Adem

babamz,

Havva

anamz,

aleyhisselm? Bunlar da insan deil miydiler?

- nsandlar!
- O n l a r n e d e n oldu? O n l a r n babalar yoktu ki!
- O r a s n b i l m e m , o r a s n h o c a y a sor sen. B e n i m d e r s i m o r a y a
gelmedi. Sen d a h a ok ohirsin!
T r k o ' n u n k c k kafas taklrd bireylere. imdi d a h a k t
taklmt. Alt st o l m u t u bi tr. G i d i p o k u d u k l a r n a b a k a c a k t . in
iinden ikamazsa hocasna, h o c a l a r n a soracakt. renmiti ki A d e m

37

topraktan,

Havva

onun

kaburga

kemiinden,

Cebrail'in

f r n d e n , Muhammed de "nur"dan yaratlmt. Bir b u n l a r , bir de

R e c e b ' i n k i n d e n kan frt d n e c e k t i . u Allah da i n s a n l a r niye
baka baka eylerden yaratyordu?

H e p s i n i ayn e y d e n , h e p s i n i

" n u r " d a n yaratsa olmaz myd? K e n d i s i n i n de firtlktan o l m a s , o n u r u n a

dokunmutu.

B u yaratl,

hakszlk gibi g e l m i t i o n a .

Sorup ve

d n p d u r a c a k t artk. H o c a l a r a s o r d u u n d a , h o c a l a r y a karlk
susacaklard,

ya

karlk

verecekler

ama

doyurmyacaklard, ya da azarlyacaklard:
- Sen Allah'n iine k a r m a , nasl yaratr yaratr sana ne?! deyip
geeceklerdi.
O da ister istemez susacakt. Artk karimiyacak gibi g r n e c e k t i .
A m a karacakt. K e n d i n i z a m a n z a m a n Allah'n yerine bile k o y a c a k u .
- B e n olsaydm unlar yle deil; byle y a p a r d m . B e n olsaydm
kt eyleri h i y a r a t m a z d m . Zararllar da, itleri, ylanlar da. Kurtlar
da. eytan da.." diyecekti ve a r d n d a n h e m e n "tevbe tevbe" diyecekti.
Susacakt,

a m a kafas

susmak bilmeyecekti.

B u kafasnn s u s m a k

ok sonralar bana neler neler getirecekti devlet kapsnda

alrken. Ve d a h a baka zamanlar..
- A h m e t , h a d i gel biz de i m e l i m ?
- Gel hadi!
K o u p a y a k l a r n suya bardllar. Su souktu. A h m e t s u d a n alp
biraz serpti.
- Y a p m a ola, neydiTsin; irim!
A h m e t dald.

O da d a l a c a k t ki b i r d e n a n a s g z n n n n e .

D i k i l m i t i karsna sanki.
- A m a n oul a m a n ! "Tikkat" et b o u l u r s u n ! Sann derinlere getme
h e mi?
kisi de i m m i kmlard. m t i t r i y o r l a r d . D a h a ok da o
t i t r i y o r d u . Anas yine belirdi. Telal...
- te b a h ttrTSn. Ah senin o b a b a n a h !

S e n i getirip b u r a l a r a

b r a h t da..! H a d i ebik, ebik ol oul ebik. ebik ol d a s t n ban

giy, d o n d u n !
A n a s n a karlk bile vermiti i i n d e n :
- A n a s e n bilmirsin b e n n e l e r ekitim de biey Om. Korhma

38

imdi de biey o l m a z ! O l m a z vallaha. G i d i p birez k u m a yatCam.

- H a d i gel yat lese. SohuL eyce SOhul.
de

seirtip g i t t i ; n c e A h m e t ,

s o n r a da o k u m a yatp

g m l d l e r . R e c e p ' s e o k t a n k u m d a y d . K u m scakt. Biraz s o n r a

ikisinin de m e s i geti.
Bacak aralar k u m l a doldu.

Keyifli keyifli s t l e r i n e k u m d k t l e r .
"ey"lerinin tam ortadan, kumlarn

arasndan ban kaldrn birbirlerine gstererek izliyorlard. K u m l a r

yarp

kan

oralarnn banda kum

durmuyordu;

akp

yanlara

d k l y o r d u . kisinin de o k h o u n a gidiyordu bu d u r u m . Biraz d a h a

k u m . A m a ite yine "ba" o r t a d a , akt. K u m l a r n s t n e ktlar.
Oralarn

karlatrdlar.

onunkinden bykt.

"Hangisi

Ama o,

d a h a byyk"!

b u n u kabul

Ahmed'inki

etmiyordu.

Bi daha

karlatrma. Bi d a h a , bi daha... R e c e p b a r d :
- H e l e bi de b e n i m k i n e babn.
Off o n u n k i o k k o c a m a n d . fkeli fkeli duruyordu yine. Belki de
yine firtlk frlatacakt.
Kalkp bir d a h a suya girdiler. S o n r a da kp stlerini giydiler. Ve
yryp gittiler Kartall'ya.

39

Scak b i r g n d . H a r m a n yeri. HG vnTardan H u s s o da k e n d i

D a l m t sapn s a m a n n iine, alyor, alyordu.
D u r d u ; elindeki yabay b r a k p yna doru y r d . G i d i p glgeden
kard su testisini ald; kafaya dikti h e m e n . Ayakta "Lik ilk lk..."
n e r e d e y s e b o a l t m t testiyi. S o n r a yerine k o y d u . D i k i l d i , gerindi,
g e z i n d i biraz. Saa sola b a k t . Bir k e r t e n k e l e g r d . Ok gibi o r a d a n
frlayan, b u l d u u en yakn delie ya da r t altna giren, s o n r a
yine kp k o a n k e r t e n k e l e y i u z u n u z u n izledi.

ri gvdesi, eski

p s k d e n o l a n giysisinin dna tamt. A k t a k a l a n k e s i m l e r ve

yrtklar a r a s n a sap s a m a n ve s a m a n t o z l a n d o l m u t u . G s n n ve
k o l l a r n n ufak s a m a n l a r v e t o z l a r l a k a p l kllar,

onu d a h a da

O t u r m a k iin bir yer a r a d . T a m o srada, t e d e k i bir

h a r m a n a yukandan g e l m e k t e o l a n gzel HammaiTie'ye gz iliti.
Akt bu kza. K u l l e t e y n e "taharet"te melp "l t a k m " m aklata
aklata ve ova ova ykarken bir a m a c da o n a g s t e r m e k t i ve gsterirdi.
Kz d a frsat bulduunda, a k t r m a d a n izlerdi. O da H u s s o ' y a ilgisini
belli e d e r d i . O d a kt. " A m m a ve lkin"..! H a r m a n a da alma iin
m i , H u s s o iin m i geldii p e k belli deildi.

" K a e " l e r e zg bir

cilveyle d u r u p H u s s o ' y a b a k t . Almlyd. Baklar ve k e n d i n e zg

bkllerlyle ektii Husso'nun yine b a m d n d r y o r d u . H e m de o
scakta... H u s s o ykseke ve uygun bir yer b u l u p o t u r d u . Ylttlklannui
a r a s n d a n sigara t a b a k a s n b u l d u ; ikanp b i r sigara sard. Yakp
i m e y e b a l a r k e n b i r y a n d a n d a Hammame'yi i z l e m e y e alyordu.
aranlar

oldu.

Husso

artk

izleyemez

olmutu

Sigarasn bitirmiti. K a l k p iine k o y u l d u .

h a r m a n y o l u n d a karlamlard.
Kasm, "r ( t a r l a r n l e r i zekti)" olarak t o p l a d 3- 4 t e n e k e
budayla d o l u uvaln a l t n d a CZlmtL H e m bu arlktan, h e m de
scaktan, k a n ter i i n d e k a l m t . A y n c a h a r m a n h a r m a n b u d a y
t o p l a m a k d a b i r b a k a ileydi. Ayn ileyi e k m e k iin omuzundaki

bo uvalla h a r m a n y o l u n d a olan
konuup

iini

dkmek,

kimlerden

ehmus'la karlanca;
ald,

kimlerden

biraz

alamad

k o n u s u n d a bilgi vermek, d a h a ok da d i n l e n m e k amacyla SlTtindakn

yolun kysna brakt.

Ve

uvaln

zerine

yillircasina k t .

A l n n d a n , y z n n e v r e s i n d e n kirleri de alp, o l u t u r d u u yollardan

y r y e n ter d a m l a c k l a r n koluyla sildi.

Yollar b o z u l a n terler ve

kirler, yayldklar evrede eitli b i i m l e r , resimler o l u t u r m u t u bu

k e z . " M i n tarafillah (Allah tarafndan)"... Bu izgiler ve r e s i m l e r
i i n d e , dikkat edilse "lafza- cell"ler (Allah yazs) ve " b e s m e l e l e r
bile okunabilirdi. "Kader"deki "yazi"lar gibi... Biraz s o l u k l a n d k t a n
sonra e h m u s ' a verdii bilgiler, y a k n m a l a r da ieriyordu.

" H i kolay

deildi r t o p l a m a k " . H e l e "zenginlerin harmanlarndan"... D u r u m l a r

iyi olduu h a l d e ya h i vermiyorlar, ya da "le le ve ldre l d r e
veryorlar"dl. "eyh aban, M o l l a Nsir, aalar b u ii niye k k n d e n
z m e kavuturmuyorIar"d sanki?
Yoldan geen bir sap arabas, a r d n d a koyu bir toz b u l u t u brakt.
Yol kysndaki Ksim ve ehmus g r n m e z o l m u l a r d n e r d e y s e .
Giderek grntleri netleti.

Gzler,

a r a b a y a v e brakt izlere

taklmt. Bir yel esti, a m a u z u n s r m e d i . Bir iki k u r u ot ve b o a

dikeni srkledikten sonra kesilivermiti.
Biraz t e l e r d e n gelen u z u n haval K r t e bir ark yank yank
a r p y o r d u . Bir etek szc o l a n c a hz ve grlyle b o a l t a n
t r k n n szleri neler a n l a t m y o r d u ki...?
e h m u s y e t e r i n c e d i n l e m i , bilgi alm; Ksim d a d i n l e m i t i
olduka. Ksim yekinip kalkt. e h m u s ' u n yardmyla buday uvaln
srtlad. Ve biri b i r yana, br br yana...

E s m e r l i mil ve M o l l a e m d i n l i MeCZb Fik, eyh aban

t e k k e s i n i n a v l u s u n d a , e y h i n arasira gelip d i n l e n d i i k a r y o l a n n
b u l u n d u u o d a y a alan k e s i m d e , dikili k u r u m u aalar gibiydiler.
E l l e r i n d e k i tebihleri ekileri ve "zikir" iin d u r m a d a n k p r d a y a n
d u d a k l a r n n devinmesi olmasa, yaayp yaamadklar zor anlalrd.
Aslnda bir l m kalm sava ve zorlu bir yar iindeydiler. "Fena

41

fi'-eyh" d e n e n a a m a d a y d l a r , y a n i "eyhde erime'leri gerekiyordu.

Ardndan d a "fenfi'r-Resl", y a n i "Peygamber'de e r i m e " ve e n s o n
"fena fillah", yani "Tann'da erime" a a m a l a r gelecekti. A m a kolay
m y d bu? Birinci b a s a m a n bile b i r sr b a s a m a vard. Ve h e r bir
b a s a m a k yllar alrd. B a s a m a k gemek, ilerlemek ok, lesiye abalar
i s t e r d i . A m a iki mrid d e , b i r o k mrid gibi iyice k a f a l a r n a
koymutu. Geeceklerdi aamalardan. Basamak basamak. Ve sonunda
ulaacaklard en son aamaya. U l a a m a s a l a r b i l e bu yolda lrlerdi. Bu
y o l d a l m e k bile "bir e r e f t i . yle d n y o r l a r d ve o n u n iin yaam
d a m a r l a r n kesercesine h e r e y d e n "ellerini e t e k l e r i n i k e s m i " ve bu
yola k o y u l m u l a r d .

Avludaki soba, d i r e k ,

duvar neyse;

onlar da

ylesine birer ayrlmazyd t e k k e n i n .

eyhin karyolasnn b u l u n d u u o d a n n kaps akt. mil, biraz
n c e ortal Sprrken k a p y ak b r a k m t .

Bir sre k a p d a n

ieriye b a k t . S o n r a a k l n a n e geldiyse y r y p i e r i girdi. Fik de

izliyordu. mil, k a r y o l a n n o r a s n a b u r a s n a bakt; bTeyler a r a d .
A r a r k e n d e n g e s i n i yitirip k a r y o l a n n b i r kysna d t .

Kyamet

k o p m u t u o z a m a n . Fik gelip mil'e saldrd. T u t u p a d a m akll

sarst

zavally.

- Sen, seni zalim, Allah'tan k o r h m i r misin de eyh H a z r e t l e r i ' n i n

kirsin?

Nasl yapirsin b u n u zalim?

imdi haberi

o l m u t u r mbarein. Utanmir misin? N e diyer o imdi? H a a slesene,

ne diyer?
Ve b u n l a r sylerken de, a d a m frlatp atmt b i r yana.
mil, olduu, d a h a donjSU yld yerde kalakald. Z a t e n soluk
o l a n b e n z i iyice s o l m u ve surat iyice l s u r a t n a d n m t . Biraz
t o p a r l a n p kalkt. Fik ise s y l e n i p d u r u y o r d u . mil yerine gitti.
Yine direklemiti. G z l e r kapya doru, baklar d o n u k . Ve b i r d e n
eyh aban b e l i r d i g z n d e . H e m e n y e r i n d e n frlad. B a l a m a s n
d i l e m e k ve e l i n e , eteine sarlmak istiyordu. K a r y o l a n n y a n n a doru
gider gitmez eildi.

Yalvarmaya balad:

- "Effet" b e n i e y h i m ! K u r b a n Olim effet. E m r e t de e t e k l e r i n e

sarilim. Noolur efendi h a z r e t l e r i , noolur! K u l u n u effet, sen byksn
kurban o l i m !
mil frlayp g i d e r k e n Fik de k o m u t u kasindan. H i b i r ey
anliyamadan... m i l yerlere dein yatp eyhe yalvanyordu, n e k i
42

Fik eyhi g r m y o r d u . " N e oldu b e n e , b e n n e y e gremirim de mil

yle bir silkelendi, b a n iki eliyle t u t u p saa sola, n e
arkaya sallad. Ezberindeki "vird'lerinden, "zikr"lerinden m r l d a n d .
"Subhanellahirazm ve b i hamdihi, estagfinllah..." yice h a v a y a
g i r d i k t e n s o n r a bir d a h a b a k t .

Yine g r e m e d i

eyhi.

Adamakll

r k m t . t e y a n d a n mil ba yerlere d o r u eyhe yakarlarn

s r d r y o r d u . Fik b i r sre rkek ve akn izledikten s o n r a k e n d i n i
y e n e m e y i p llil'i drtklemeye balad. mil ban kaldrd, k o r k a
k o r k a karya bakt ki eyh yok. ki m r i d a r a l a r n d a k o n u u p d u r u m u
yorumladlar:
- O l a mil sen g r d n ?
- H e e , vallah grdm. A h a b u g z m l e .
- D e m e k mbarek geldi; haman getti! "Kerametinden"...
- H e e , vallaha ele...
Bir b c e k t r m a n y o r d u d u v a r d a , a t y a doru.
rmcek kurduu

a n d a n aa

K e d e d e bir

d o r u b i r plikikle s a r k m t .

D e b e l e n i y o r m u y d u , oynuyor m u y d u ? "Mbarekti rmcek"...

43

" T r k o " , Smo'dabulmutu k e n d i n i . A n a s m m , b a b a s n n o l d u u

k y d e . Smo'nun tepesine doru t r m a n y o r d u . Yaln ayak. Ayaklarna
d i k e n l e r b a t a bata. Yksek, girintili kntl bir t e p e . H a v a gzel. U c u
sivri "kak (kazik)" elinde. Yerden, diplerden ot kkleri karp yemek
iin k u l l a n y o r o n u . O t l a t t b i r k a d a k u z u var. A k a m o l m a d a n
t e p e y e k m a k istiyordu. Bir iki kez aya kayp y u v a r l a n d ;

ama

s o n u n d a baard, tepeye kt. Aalar ve bir kalabalk. o l u k , o c u k ,

g e n , yal, gzel, i r k i n . K a l a b a l k , ulu bir s d n e v r e s i n d e .
s t n d e d e iri m i iri bir a d a m . K o c a m a n ayakl, u z u n u z u n b a c a k l .
Ayann

biri

sdn

kkne

yakn

bir

yerde;

bryse

taa

yukardaki dallarda. A d a m o k o c a ayayla incecik dallara bast h a l d e

dallar krlmyor.

Bir d e

"nur direklenmi".

Y e r d e n ge d e i n .

Kalabalk k a y n a m a k t a . H e r k e s ilgiyle, stteki a d a m a b a k y o r d u .

Bekledikleri bireyler o l m a l y d . Smo halk o r a d a y d h e p . yleyse
o n u n ailesi n e d e n o l m a s n ? Anasn, babasn, kardelerini (baclarn)
ve arkadalarn arad kalabaln iinde.

Buldu, ama bulmasyla

yitirmesi bir oldu. S o k u l u p b i r i n e s o r d u :

- Bu aataki a d a m kim?
- Allah!
- Allah m?

-Hee!
- D e m e k Allah bu. D u r hele neydir o aata?
-Yaratr. Aac yaratt, imdi kt dallarn, yapraklarn yaratir.
- Allah Allah! Ey hele dur, bu kalabalk niye t o p l a n m ?
- Dilek iin. H e r k e s dileini syliyecek, ne Styecekse istiyecek.
- Sorgu da sorulacak (m)?

- Helbeeet!
Yanat, aacn dibine varp seslendi:
- Allah, ey U l u Allah!
- Ne diyirsin sle!
o k h e y e c a n l a n m t . Soru sorsa Allah kzar m y d acaba? K z p

44

da arpar myd, ahk-Oak eder miydi?

- B e n i m de dileim var.
- Sle dileini.
- Beni o k u t a n Hfiz Cell var ya!
-Hee!
- B e n i ok dgT. Sen sylersen dgmez. K u l a k l a r m yara o l d u .
te sen de glirsin. N e s u u m var? D e r s i m i ohirim. B e n d e n ndekileri
de getim. Yine de dgir o.
- Ben Slerim dgmez artk.
- Bir dileim d a h a var.
- Sle, dinlirim!
- Beni ebik ( a b u k ) byt, " l i m " o l m a m ebik olsun!
- Olacah.
- "Basra'll, Kfe'11 limleri" geecek miyim?
- Sen o h o h u , geeceksin.
- K z m a z s a n soracahlanm var.
- Kzmam!
de!
- Vallaha kzmam, inanmirsin?
- Sen k e n d i n i niye sahlTSn?
- D m a n l a r m var.
- Vy, sen de korhT misin?
- H e l b e t korhTm. "Tfenk'leri (tfekleri) var.
- Ey heye dur, senin yoh mu?
- Yoh!
- D u r hele niye yaratmadn?
-"Kfr'lerbrahmad.
- Vy a n a m , ey hele d u r sen Allah degil misin?
- Allah'm, a m a kfirler n m e geti bu d n y a d a . Tfenkleri h e p
onlar yaratt. Ben onlar Ahirette C e h e n n e m d e y a h a c a m .
- Sen de yahacam onlara duyurmasaydm. Helbet d m a n olurlar.
- D u y u r m u o l d u m ite.
- Sen iini bilmirsin!
- Sennediyirsinola?!

- Kizirsin yohsa? Beni k a n d r d n (m)?

- Kzmirim, kzmirim!
- B e n senin y e r i n d e olsaydm, kfirleri y a r a t m a z d m . Hfiz Celal'
de, eytan da, c e h e n n e m i d e . H e p c e n n e t yaratrdm. H e r k e s i n u r yzl
lim y a p a r d m . VaUaha bmitsin sen iini. Yaraddm, imdi de urair
durirsin!
- S e n get dersini o h u . H a d i get!
- K z m a m dedin kzdn! Sen de kandirirsin insan!
- K z m i r i m de, Stllm ki sen o h u y u p rgenesin (renesin)!
- N'olur imdi rgetsen?
- Olmaz.
- B e n i niye "nur"dan y a r a t m a d n ? H i o l m a z s a " t o r p a h " t a n
( t o p r a k t a n ) yaratsaydin! N i y e o pis firktan yarattn? B e n olsaydm
herkesi n u r d a n yaradirdim. N u r b u l a m a d n m?
- Sen o h SOrrsn, h a d i get. G e t ki s e n e "kuvvet"

verim de

derslerini eyice belleyesin. S e n i byk lim y a p a c a m .

- Beni kandirmirsin ya?
- VaUaha kandirmirim. H a d i get o h u !
-Sz?
- Sz!
n a n m t Allah'n verdii sze. Bir de g z n at ki c a m i d e k i
yatanda.
A

Byk bir cokuyla frlad yatandan. Herzamanki gibi, d o l d u r u p

b i r yana koyduu gmnden (ibriinden) d k p abdestn aidi. Yine
h e r z a m a n k i gibi " r t i b " t o p l a n p geldikten, " h c r e " d e datldktan,
k e n d i s i de alacan a l d k t a n , yiyeceini y e d i k t e n ve sakliyacaini
sakladktan

s o n r a c a m i n i n bir d u v a r n n

n n e geip

derslerini

okumaya, metinlerini ezberlemeye koyuldu. Biraz sonra da yeni dersler

yeni dersler alacakt.
- Ve emme'r-rubiyyl-mcerred..." (Salt drtlye gelince...)
A h m e t ikageldi. Konutular.

46

- Ahmet!
-Nee?
- B e n Allah' g r d m .
- Sus ola, Allah grlr ( m ) he?
- Ola vallaha g r d m .
- N e r d s grdn?
- Aacn s t n d e ! Yatp uyirken!
- O l a savak " d m d e g r d m " desene!
- D m d e a m a "hakikat".
K i t a p l a r d a "Allah r'yada d a grlse h a k i k a t t i r " diye yazlyd
nk.
- Aac yaradmi, sonra km dallarn, yapraklarn yaradirdi.
-?!!
- Yannda da n u r direklenmiti.
A h m e t glmeye balad.
- N i y e glirsin ola?
- Sen "direklenmi" dedin ya?
-Heee?
- B e n i m de a k l m a -tevbe tevbe- R e c e b Aabeg'inki geldi. O da
direklenmiti ya!
- H m z r o l u h n z r ! S e n o b a b a n n olu degil misin? Akln fikrin h e p "err"e alir!
- O l a ne kizirsin, aklma geldi.
- Akln batsn. H e l e dur, sen o h u m i r s i n ?
- Ohirim de h o c a m o c a olmiyacam!
- i m d i niye ohTSn?
- Ohumasam b a b a m dgir.

Yeni dersler d i n l e m i ,
geirmeye,

ezberlemeye

yeni

kendini

dersler alm ve g e l m i ;
vermiti.

Kulleteyn

gzden

ynndeki

duvarn nnde. H e r z a m a n k i gibi. Karya b a k n c a Abdurrahman'a

47

g z iliti.

Ka gndr grmemiti.

Yanma v a r m a k t a n k e n d i n i

a l a m a d . Vard. A b d u r r a h m a n dertliydi. D e r d i , birka g n n c e hnikli

k p e k l e savarken yaralad elinden k a y n a k l a n m y o r d u . Bir b a k a
y a r a s n d a n d . D a h a derin, d a h a a c veren bir y a r a s n d a n : Cemile'sinin
at

yaradan.

Elinden

gidiyordu

da

ondan.

U z a k bir k y n

aa-eyhlerinden eyh T h ' n n iki karl o l u n a i s t e n i y o r d u . Kz

istemiyordu, AbdlUTahman'l istiyordu. A m a onlar ar basmaktaydlar.
Anasnn, babasnn, yaknlarnn eiliminden o anlalyordu. " - C e mile'yi veriyorlar." diye h a b e r alnca birka n c e k y n e gitmi, C e g r m t A b d u r r a h m a n . E l i n i n yarasn atrm, y e n i d e n
sardirmitl. C e m i l e yaray sarnca yara yilememise de iyilemiti.
G i z l i c e gerekletirilmiti bu.

Bir sr tehlike gze a l n a r a k . Bir

g r e n , d u y a n olsa, Abdurrahman'n v u r u l u p l d r l m e s i iten bile

deildi. K o n u m u l a r d Cemile'ylc. Kz direteceini, eer baaramazsa,
zifaf gecesi,

evlendii

kiiyi

vuracan,

b u n u kafaya

koyduunu

sylemiti. A b d u r r a h m a n da, birlikte k a m a y n e r m i t i . A m a kz

imdilik b u n a gerek o l m a d n sylemiti. Y a m a n d C e m i l e .

Kolay

di geiremiyorlardl. o k d a gzeldi. Krt gzeli. A b d u r r a h m a n ' n

anlatiiyla " d n y a gzeli". "Btn kylerin gzleri" o n u n zerindeydi.
H e r k e s istiyordu. A m a eyh T h ' n n o l u n u n istemesi bakayd. ki
karl da olsa nl b i r eyhin oluydu. A d a m l a r vard. stediklerini
elde e t m e y i bilirlerdi. B t n b u n l a r anlatt A b d u r r a h m a n . T r k o d a
d i n l e d i . z l e r e k , e l i n d e n birey gelmiyerek. Ve z a m a n z a m a n d a
"Allah"a, i i n d e n "sitem"ler y n e l t e r e k .
v e r i y o r d u diye.

" Z l i m l e r e niye m e y d a n

K e n d i s i O ' n u n y e r i n d e olsayd,

Cemile'yi hemen

verirdi. b r l e r i n i de c e z a l a n d r r d . Ya da b a t a n
y a r a t m a z d . Abdurrahman'l dinledikten sonra, yaras iyice g e m e m i
o l a n eliyle de biraz ilgilendi. S o n r a da iini eke eke ayrlp duvarn
n n e gitti. D e r s l e r i n e , m e t i n l e r i n e g m l d . D n y a s n n kapsn p e n c e r e s i n i SiklSllayakapatarak...

* **
"El fi'i imma meaddin..."
"Fiil, ya geilidir, va geisizdir. Geili olan, dz t m l e alan
fiildir... "

Ah, k t b i r k a n t . M e t i n e z b e r l e m e y e ara verdi. B a c a k l a r .

A a d a n elini soktu,

iyice k a y a m a d .

alvarm z d . ki elini

sokup k a m a y a balad. Kad, kad. Tatl tatl. A m a yrrtarcasma.

Yrtt d a .
kanard.

a l v a r n syrp b a k t .
Kanan

Bacaklar kanyordu.

yerler b i r a z k a b u k b a l a r ,

Hep

yle

y e n i d e n yirtllirdl.

Yukardan taa aaya kadar. ki b a c a k da yaralar iindeydi. K a m a s a

iine iliyordu, k a y n c a da byle o l u y o r d u ite. N e y d i bu kant?
n c e tatl, s o n r a ac. kide b i r d e araya giriyor, o k u m a y a , ezberlemeye
engel o l u y o r d u . N e y d i bu? N e k t eydi? D o n s u z giydii alvarn
b a c a k l a r a gelen diki a r a l a r n a b a k s a y d , n e r e d e n k a y n a k l a n d n
D i k i a r a l a r n a sra sra o l m u bitleri g r r d . K a n t n n
b i t l e r d e n o l d u u n u biraz da b i l i y o r d u . A m a o k a d a r n b i l m i y o r d u .
"Bibi"sinin (halasnn) yanma gittii z a m a n r e n e c e k t i . K a n l a r eline
b u l a t ; yine kad. K a n t , a c m a y a , s z l a m a y a d n m t iyice.
K a m a y brakt. alvarn ekip balad.
" G e i l i fiillere 'vk', 'mcviz' ve 'mteadd' adlar verilir.
Geisiz fiillere d e : "Lzm', 'gayr-1 vki'.."
Uff yine bir kant. Bu kez de srtta. e ileyen, d a y a n l m a z bir
ey. E n s e s i n d e n elini soktu, srtna doru uzatt. A m a kayamad. Eli
yetimedi. G i d i p duvara srtt. Yine o l m a d . Uff ne k t ! Srtta bTey
d e g e z e r gibiydi. B i t t e n b a k a n e olabilir? B u n u b i l i y o r d u . K o u p
kayacak bireyler arad. Bir aa b u l d u . G e l i p soktu yine ensesinden.
Aa t a ileri varmt. A m a t a m kasman yere g e l m i y o r d u u c u . Srtt,
s r t t . F a k a t , yine t a m o l m u y o r d u . K a n t d a n deliye d n m t .
B i r i l e r i n i a r a d kasn diye.

Ne

var k i u y g u n b i r i n i b u l a m a d .

K l l k t e k i b i r i n e gz iliti. Bir k a d n . A n a s gibi. Vard yanma,

u t a n a u t a n a , srtn k a m a s n syledi. K a d n , o t u r t t u y a n n a . E l i n i
soktu, srtta g e z d i r m e y e balad. Sora sora t a m kanan yeri buldu. Ve
kad. K a n t gitmiti. R a h a t l a m t T r k o . G e l i p dersine y n e l d i
yeniden.

"Emme'l-mz..."
" G e m i z a m a n kipi"ne ilikindi o k u d u u . " M z , gemiteki b i r
slam dile g e t i r e n fiildir..." M e t i n , zzi kitabmdandl. Ayn k o n u l a r
iine

alan

d a h a aa b a s a m a k t a k i k i t a p l a r ,

Emsile'yi,

Bin'y,

M a k s u d ' u o k u y u p b i t i r m i t i . Allmadk ksa sreler i i n d e .

"Jet"

n e d i r bUneblSeyd bu gidie "jet gidii" derlerdi belki de.

49

Baka dersleri de

"eriat"ten,

vard:

"akid"den...

Kimini

ezberliyor, k i m i n i e z b e r l e m e d e n a n l a m n r e n i p geiyordu. "Akid"

diye Tannbilim'e d e n i y o r d u . O l d u k a z o r d u . Z o r olduu iin de o k
ileri b a s a m a k l a r d a o k u t u l u r d u .

Dersinin

daha oraya gelmemesi

gerekirdi a m a "acele"si vard. o k a b u k yol almalyd. "Basra'daki,

limler"e ulamak, onlar gelip gemek iin... " Z l i m " b i e r
yiye d u r s u n ; alyordu o!

E z b e r l e d i k l e r i a r a s n d a "akid"i iirle

anlatan E m l i a d l kitap d a vard. D a h a yeni balamt:

kabhi... "
D e r s i n i alrken a n l a m n da reniyordu:
"yi, k t , gzel, irkin., n e varsa h e p s i n i T a n r diler. A m a
kullarnn kt, irkin ey y a p m a l a r n a , kfir o l m a l a r n a rz olmaz..."
Ezberliyor, bir yandan

da dnyordu:

Tann'niH " k t " y

"dileme"si ne k t ! N i y e h e p "iyi"yi dilemez? K t y niye diler ki..?

H e m "diler" h e m d e " c e z a l a n d r r " ? N e k t ! K u l l a r n n k t ey
/apmalanna "rz" o l m u y o r . yi a m a , rz olmad eyi niye diliyor?
bilememeye g c

yetmiyor?

n k O ne dilerse oluyor.

Dilemezse o l m a z . D i l e m e k , d i l e m e m e k , iyi, k t , gzel, irkin, kfir,

nmin... Off,

neyse.. Kark eyler.

Belki ileride r e n e b i l i r d i

;aranllk ynleri. renecekti de.. u; a r a d a b i r kipirdiyan b i e r de bir

lursa..

10
ite yine a k a m . Yine bi k a eilip k a l k m a k l a a r a b u k bitirilen
akam n a m a z . Yine sabalki "rtib"den; biraz d a leyin y e d i k t e n
sonra a r t a k a l a n ( d a h a dorusu z o r u n l u olarak a r t r l a n ) , o r a y a b u r a y a
sokuturulup

saklanan

karmn

o r t a y a getirilii.

dnyalarda grlmedik, her eitten yemein,

Benzeri baka

yiyecein,

acnn,

tatlnn, ekinin bulunduu k a r m d a n a r t a k a l a n n , yer yer k u r u y u p

lavalar z e r i n d e souk souk yenisi. Yine a

yapt t a b a k l a r ,

sofra" (!) d a n yar a k a l k m a k z o r u n d a kallar. Ve ite

yine mtla" saati.
"Mtla": D e r s l e r i n sessiz o k u n m a s , k i t a p l a r n sessiz incelen
mesi. C a m i d e fakiler bek b e k olurlar; yzst yatp uzanrlar. yice
alm a y i e i n i n y a p r a k l a r dzeninde dizilirler.

Ayaklar arkaya,

eneler n e d o r u uzall, kollar b k l . Kitaplar n d e ak. Eller kiniplarda. G z l e r de yle.. O r t a d a da ayieine uygun bir gbek: Koca bir
ktk. K t n s t n d e ndan ok isi grkemli bir idare kmbasi.
s ki n e is! B a c a d u m a n gibi. Alabildiine kaln ve koyu. "Vyy
t a v a n d a k i yerini d n e d n e fralar; t r l r e s i m l e r
izer. U z a n t s da kir ve r e n k l e r c e zengin duvarlarda, m i h r a p t a , mimbcrde, boyas isten kl lllaryla asl Kur'an'tarda, oraya-buraya atl ki
taplarda, kirli-yall yataklarda, hasrlarda, kilimlerde. Ve de n e m l i bir
kesimiyle azlarda, b u r u n l a r d a , grtlaklarda. H e p s i bir b t n 'aten.
rili-ufakl, b a l a n y n d e n r m e sarkl "papak"l fakiler, kafaL'daki
dinsi mansi k o k a n d n c e l e r ,

alarindaki r m c e k l e r ,

"rtib"

artklar, c e n n e t l e r i n d e m u t l u m u t l u zplayan pireler, ar bal bir

yryp bir d u r a n bitler ve d a h a nice neler de ayn btnn p a r a l a r .
F a k i l e r i n h e m o k u m a , h e m y a z m a , h e m y a t m a , h e m y u t m a , h e m iba
det, h e m " k a b h e t " yerleri olan c a m i , bunlarsiz o l a m a z . " M i k r o p " m u ?
- "Ev iye?"

-Nedir o?
- E vallah nzamm!
- Vallahi

bilmiyorum!

H e r b e i n a y i e i y a p r a k l a r gibi dizili fakilerinin gzleri

n n d e k i k i t a p l a r a dikili.

Ya g n l l e r i ? O r a s belli deil. Sessizce

okurlar, okumasalar d a "okur" olurlar. Yoksa tepelerindeki grevlilerin

51

elleriyle ya da denekleriyle drtlrler. Yatlp uzanildil iin uyku

n u n gelmesi doal. H e l e o k u n a n m e t i n l e r biraz da arsa... A m a uyu
m a k yok. Yasak.
O

akam

yine

balamt

gbekler kurulmutu.

Yine

Mtla.

ktkler,

Yine

yine

bekler

isleri

olumu,

grkemli

idare

l m b a l a r . Koyu, kaln isler yine koatl tavan fralarken azlarn,

b u r u n l a r n , b o a z l a r n p a y n da eksik e t m i y o r d u . Yine tkrklere,
balgamlara

karacak;

ertesi

gn

birlikte

kulleteynde

zgrlklerine kavuacaklard. Sular sallandka, teki pisliklerle e l d e

verip halay tutacaklar, oynyacaklardl.
Birden bir k a y n a m a oldu. Ayieinin y a p r a k l a r n d a n biri OSSUTSessizce ve susuzca. G e r e k t e " k a b h e t " yeri de deil miydi
c a m i ? Yani fakiler iin? G e l i n g r n ki " s u " o l m u t u . Sessizdi, a m a
g m b r g m b r o l m u gibi ilgi t o p l a m t . T r l k o k u l a r iinde bile
belli olan kokusuyla k e n d i n i ele vermiti. G e c e u y u r k e n , ya da yle
gsterilirken olsayd doald. Ya imdi? H e r k e s u y a n k t . H e r k e s i n
yannda hi e k i n m e d e n zart zart brakan Amerikallar deildi ya orada
kiler!

Yine de z e r i n d e o denli d u r u l m a s n n asl n e d e n i b a k a y d :

ou iin bir eit "bel" olan "mtla" saatini geitirmek isteyenle

rin o u n l u k t a o l m a s n n pay b y k t .

K r t e ve serte karlkl

sulamalar:
- G e r i n e yel dolmu herhalde! T u t a m y o r s u n !
- Kendi suunu bakasna a t m a !
- Vallahi'l-Azm sen y a p t n !
- Sen yaptn!

-Sen!
-Sen!
Bir ara gzler Trko'ya yneldi. Baklar zerinde younlamca sa
v u n m a y a alt

kendini.

A m a d a h a ok

dayanamayp

alamaya

balad. e, etkili "a!ib"lerden Seydo karmasayd u z a y p gidecekti

konu.
- " K u r o serme!"

( u l a n ayptr!),,

diyerek azarlad,

herkesin

n n d e k i kitab o k u m a s n , ses k a r m a m a s n syledi. Yatmt ortalik. G z l e r yine kitaplarda. "Fl" (zne) ya "zhir" (ak) olur, ya da
" m s t e t i r " (gizli). Ne var ki k o n u kafalardan gitmemiti. " F a i l " , "fiil",
"mefl" (tmle).. Kafaya girmiyor. Yeni b a t a n : Fl - O s u r u k -

52

Zahir - Sen yaptn! - MStetT - Y a p a n sen! - M e f U.. H a y r o l m u y o r

bir t r l .

O s u r u u n deilse de k o n u n u n etkisi sryor. Sen, sen,

sen!!! - Basra'l lim.. - Sen o s s u r d u n ! - Kufe'li l i m , direklenmi

nur.. - Y a p a n sensin ite! - Vallahi'l-Azm b e n deilim!!! - O n u y a p a n
kimse; o s u r m a m d a " m t l a a " n m iine etmiti sanki!

O s u r u k l u dlerle dolu b i r gece.

Uyan.

Kulleteyn.

Abdest.

N a m a z . R t i b . M e t i n ezberi. G n ilerlemiti e p e y c e .
R e c e p gelmiti. Cokulu g z k y o r d u :
- Cell h o c a belsn b u l d u .
- Ne dirsin, ne oldu?
- "Hlo ivn6"lardan H u s s o ' n u n ineiyle y a k a l a n m . Sonra da
kendisiyle..
-?!!
Anlatt R e c e p : HfizCell, k y d e n biraz uzakta Otliyan inei tut
m u , uygun bir yere g t r m . Bir yarn alUna. K i m s e n i n kolayca
bir yer. Oh ne gzel. Bir de st aac. Bir ip a r a m
inei b a l a m a k iin. B u l a m a y n c a , alvarnn u k u r u n u karp o n u n l a
balam sde. nei yara yanatrm. G z e l . Yanamaya alm.
A m a o l m u y o r , inek yksek geliyor.

Ta-ma getirip ayann altna

k o y m u . Bu kez o l m u gibi o l m u , a m a yine de t a m deil. te yarn

eteinde uygun bir ykseklik. H e m de m e r d i v e n gibi. K i m yapmsa
Allah raz olsun! ok u y g u n m u . Biraz da kendisi yontarak, kazyarak
k e n d i n e gre uygunlatrm. i m d i iyice t a m a m . Ve balam inee
g n l n c e y a n a m a y a . H e m de ne y a n a m a . n e k te t a m "inek"! Mba
rek hayvan, b o y n u n u u z a t m ileriye. Arkasn da hafza vermi. "Tes
limiyet" b u n a derler. in k v a m n b o z m a m a k iin k p r d a m a m bile.
Ve keyfine snr o l m a y a n Hfiz Celal b a l a m "ey" e t m e y e . Bir gi
dip gelmi. H e r e y y o l u n d a giderken, a m a n o da n e : Tepesinde biri.
N e r e d e n ktn sen be Allah'n bels! Yarn s t n d e . K e n d i deyimiyle
"kll K r t " ! Ne fena, ne k o r k u n ey! Ne yapsn imdi? T o p a r l a n m a y a
U k u r u n u i n e k t e n alp alvarna g e i r m e y e d a v r a n m . N e
var ki d a h a toparlanamadan "kll K r d " karsnda b u l m u : Kulletey
nin ayrlmaz "tahareti"lerinden H u s s o . Dikilmi d u r u y o r . Son d e r e c e

53

soukkanl.

O d e n l i de rkn. Azrail A l e y h i s s e l m ' m ikiz kardei.

E l i n d e n k u r t u l u p klTlk b i r "muhl" ( o l a n a k s z ) . H i m i h i
k o n u m a d a n heykel gibi d u r m u bir sre.

S o n r a giydii a l v a n n

b a l a m a y a alan Hfiz'aonu k a r m a s n sylemi. Ne yani, ne yap

m a k istiyor b u azman?! N e y a p m a k istediini h i k o n u m a d a n a n
latm. " - Sen b e n i m ineimi b e c e r d i n , b e n de seni becereceim!" an
l a m n d a . o k souk ve keskin b i i m d e . A m a n z a m a n yok. Adalet mi
bu, inee kar nsan?! yle a m a ne yaplabilir? Cell d n m ;
b e l n n bylesinin iaretine b o y u n e m e k t e n baka yol b u l a m a y p
syrm b a c a n d a k i n i .

" n e k " gibi o da teslim o l m u .

H e m de

T a n r nm iine b a k n ki "Allah'n kll K r d " n e . Bir de b a k m ki

gerekten de kll kll bacaklar. Yalnzca bacaklar m, oras da ve altlst de. " A m a n Allah'm!" H u s s o girimi. Yine h i k o n u m a d a n . Ve
b i gzel b e c e r m i . Asl inekse b a n evirip b a k y o r m u olup-bitene.
"Meil mell.." Artk olan o l m u . H i deilse bakalar g r p duymasa.

Hfiz alvarn

ivedi

ivedi giymi,

ukurunu

takp balam.

Yryp gitmeye h a z r l a n r k e n , ah ite birileri d a h a . U l a n bu it sr

n e r e d e n de kar byle? B anlk aknlktan sonra t y m . A r d n a
b a k m a d a n . G e l i n g r n ki i d u y u l m u . Cell belki de kaarmi imdi.
Yani artk Kartalll'da k a l a m a y a b i l i r m i . o l a y rt-bas etsinler diye gi
d i p " h k m " (etki) sahibi kimselere yalvanyormu. Molla N a s r ' a ,
eyh aban'a, Molla Zeki'ye.
"nein n a m u s u " da n e m l i . A m a o k d a h a n e m l i olan "livata"
(erkein erkei d z m e s i ) . afi m e z h e b i n e gre zina saylr. Evli iin
s o n u : l m . Bekr iin: Yz denek (vurulacak).
Hanefi m e z h e b i n i n i m a m l a r n d a n m a m M u h a m m e d ' l e m a m Yu
suf d a b u gr paylarlar. Mlik! m e z h e b i n i n k u r u c u s u m a m
Mlik, m a m Evz'se; evli, b e k r ayrim y a p m a z l a r ,

"taliyarak"

ldrme cezasn verirler bu k o n u d a .

Yalnzca E b u Hanife "livata"y "zina" saymaz, "tazr" (azarlama)
cezas verilmesinin yeterli o l d u u n u belirtir. A m a "Tazr", herzaman
"szle azarlama" b i i m i n d e o l m a z , iin iine "denek" de girebilir. K a
sopa vurulmas gerektiiniyse " h k m veren" bilir.
P e y g a m b e r i n sz var bu k o n u d a :
- " L u t t o p l u m u n u n yaptn y a p a n yakaladnz z a m a n y a p a n
da, yaplan da h e m e n ldrn!"

54

P e y g a m b e r i n arkad&anmn grleri de yle:

- Yaklsn!
- Bir duvarn yanma k o n u l s u n , duvar zerine yklsn!
- Ayana

ta

balansn,

yksek

bir

yerden

atlsn,

yle

ldrlsn.
yi a m a b u denli ar h k m l e r var da, z i n a da, livata d a n e d e n
oluyordu? H e m de ok ok oluyordu.

Herkes te biliyordu bunu.

u n d a n ki, " k a b h e t , gizli" olur. Gizli olursa k i m ne der? Ortaya

karlmadka..? H e r yerde oluyordu b u t r d e n "kabhef'ler. E n kutsal
saylan yerlerde, camilerde bile..
iin iin terslii, g r l m o l m a s n d a .
Yine k u r t u l m a n n yolu var: G e r e k l i tanklarn b u l u n m a m a s .
stense her z a m a n tank bulunabilir. H e m de istendii sayda. A m a
istenmese b u l u n m a z . Yani b u l u n m a m a s salanr.
Peygamber Muhammed'in sevgili karlarndan Aie iin:
- Saffan'lazina ediyor., dediler. A m a N u r suresine 10 ayet b i r d e n
indi!
- D o r u sylyorsanz d r t t a n k getirin., d e n d i . D r t tann,
Saffan'la

Aie'nin

ii

yaptn

grm

olmalar

gerekiyordu.

Bulamadlar bu tanklar. B u l u n a m a y n c a da i kapand.

Cell'n ii zor, a m a k u r t u l m a olasl d a bykt. N e d e n ki iin
Husso'su da vard. Livata kantlanrsa o n u n da
ba yanard.
G e l e l i m inein n a m u s u n a ! "erat-1 Garr"da b u n u n d a h k m
Peygamber buyurur:
- " K i m hayvan 'ey' ederse h e m e n l d r n o n u . H a y v a n da.."
E b D v d , TrmZ, N e s e gibi ok n e m l i kaynaklar da hadisi
yazar.

D a h a s : H a y v a n n yaklmas gerektiini de ileri srer k i m i

imamlar.

Adalet byle

ite!

"Yumuak bal h a y v a n "

msn;

iki

ayakls da olsan, drt ayakls da olsan, h e m rzna geilir, h e m de

cezalandrlp l m e gnderilirsin. T a n r adna.
Kurtarc yan olmasayd, Hfiz Cell'n d u r u m u ok k t olabilir
di: nei d e m e s i gerekiyordu. Bu bir ey deil. Asl k o r k u n c u ; h e m
inein rzna geen, h e m de inek gibi rzna geilen kii olmasindaydi.
Bu d u r u m d a , l m iki kez "haketmiti" eriat h k m l e r i karsnda.
k i ; inek, H u s s o ' n u n d u . Husso'ysa alacan almt.

55

kalmamt artk.
Sorun

kapatlm

saylabilirdi.

Ama

konu

kapatlmamt.

M o l l a l a r n , m o l l a adaylarnn g n d e m i n d e y d i " m z k e r e " l e r d e . D a h a

ok da rzna geilmi hayvan z e r i n d e duTUuyodu.
- Hayvan kesilmeli, sonra yaklmal.
- Kesilmesi yeterli. E t i bile yenebilir.
Eti yenmez.
- Niye yenmesin?
- m a m l a r yle diyor.
da katlmt tartmalara:
D u r u n hele, hayvana yazk deil mi? Zavall hayvann suu n e ?
B e k l e n m e d i k bir soruydu b u .
- Gerekten

de

hayvann

b i r SUU-gnh^ o l m a d

halde

'ezalandmlmas neden?
- C e z a deil, eriatn h k m .
- " C e z a " da eriatn h k m deil mi?
Z a m a n z a m a n d n p d u r a c a k t T r k o : HfiZ Cell, inek, "rz,
namus", H u s s o , "livata", zina, l d r m e , yakma... " H e l e dur, hayvann
ldrlmesi, y a k l m a s neden..?

suu ne?

yi ki b e n h a y v a n

deilmiim!"
F a k i l e r d o l a y o r d u . Srtta ve bacaklardaki b i e r de yle.. Bir
d u r u p bir yryorlard. Yrsnlerdi; a m a asalaklk edip o bi parack
k a n emmeseler o l m a z myd?
olmasayd

hi

yaralanma.

Ve

deilse!
aci..!

Emilen k a n d a b i y a n a ; k a n t

Dayanlmaz

kant,

ardndan

Btn b u n l a r n y a n n d a bir de

kanama,
okumaya,

ezberlemeye engel oluu vard ki en beteri oydu.

"Nsemmillhe ey'en l ke'l-ey..." ('ey' deriz Tann'ya. A m a
b a k a eyler gibi deil...)
"Fl - Hafz Cell - Meful- inek - mubali ismi fI - H u s s o m o l l a - eriat - l d r m e - y a k m a - ne suu var hayvann? - fil - mef U
- Allah - ey - molla - inek - rz - u k u r - st aac..." '
"ey" diye Tanri'ya denir. A m a b r " e y " l e r
inei ey etmesi, ey,
Pir
56

durup

bir

gjb

deil, " e y " ,

ey, eyyyy...

yryordu

bitler.

Yrsnlerdi.

Ama...

11

- A n n e ! C a n m " m u z " istedi.

- Tvbe tvbe t v b e ! Kz, m u z u da n e r e d e n kardn imdi?
- Tvbesi ne a n n e , c a n m m u z Styemez mi?
- ster de kzm, ey.. yani imdi yok ite.
anda b u l u n m a z da daha sonra bulunabilir. Kzn can
istiyorsa alnr. "Atla deve deil ya"l Olann c a n da b a k a bir meyve
ister. E l m a ister, a r m u t ister, eftali ister. Ya da meyve i s t e m e z de
p a s t a ister c a n .

yle k a y m a k l d o n d u r m a d a stiyebilir. B e y i n ,

h a n m n istedikleri d e olur. H e p s i doal. A m a kz d u r u p d u r u r k e n

" m u z " isterse, kz iin m u z u n artraca ey y z n d e n a n n e :
- T v b e , tvbe, tvbc! diye bir t e p k i gsterebilir. Bu da doal.
H e r k e s i n c a n n n falanca meyveyi,

filanca meyveyi,

pastay,

dondurmay., i s t e m e s i d o a l d r . Ya Trko'nun c a n m m n e istemesi

doal? O n u n c a n da b u n l a r istiyebilir miydi? Bir d o n d u r m a , bir ya
ya da k u r u pasta, bir taze meyve, bir kiraz, bir eftali, bir kuru yemi,
fndk, fstk., istiyebilir miydi? stiyebilirdi elbet. A m a o n u n c a n
b u n l a r l a t a n m a m t ki..
O n u n c a n , tant k a r p u z u , k a v u n u isterdi. i n i o l m a s a d a
k a b u k l a r n . K e m i r i r d i . Karpuzunkinin iini k e m i r i r , dn a t a r d .
Kavununkiniyse t m y l e yerdi. Yolda-belde, n e r e d e bulsa o r a d a alr,
a m u r l a r n temizler, pislik b u l a m s a siler ve k o y u l u p
yerdi,
K i m s e o n a , yere d e n bir eyin alnp y e n m i y e c e i n i , m i k r o p
olacan s y l e m e m i t i ki.. stelik yle g r m t h e p .
"Meyve'ler iinde b i r k a v u n - karpuz (kabuklarn) severdi,- b i r de
"hedik". Yani k a y n a t l m buday.
Sevgili h e d i k k a r d a y d
kllkte.

ite:

Kulleteynin h e m e n yanndaki

U y g u n b i r y e r i n d e k u r u l u , b y k , k u l p l u bir k a z a n d a ,

kulleteynin sularyla kaynyor, t a m k v a m n a gelince de y a n n d a serili

hasrlara, k i l i m l e r e , "cecim'lere seriliyordu. K u r u y u p b u l g u r o l s u n
diye.. K u r u m a d a n selm verirdi b u u l a n y l a . .zellikle de o c u k l a r a .
Selm. o c u k l a r iin bir b a y r a m . K o u p alrlar. C e p l e r i n e , o r a l a r n a ,
57

buralarna doldururlar.

Islak

slak,

scak scak.

Kirli

avularn

p a r m a k l a r a r a s n d a n kirli sular a k a aka y e m e y e balarlar.

Yerler,

yerler. "Karnlan anyasya"..

zlemiti hedii. C a n ok istiyordu. sterdi, n k tanyordu.
"Meyveler" i i n d e k a r p u z - kavun, bir de hedik. H e d i k . O d n y a d a en
gzel elencelik. D a h a da tesinde bir ey. N i y e k u r u t u r l a r sanki. H e p
yense olmaz m ?
Selmun a l e y k m ey hedik! Ne gzelsin sen! Ne m u t l u d u r seni
alp c e b i n e d o l d u r a n ! S o n r a da gzel gzel yiyen. Yiyen ve d o y a n !
A m a sana d o y u l m a z k..!
G z n a y r m y o r d u h e d i k t e n . P e n e v e gagalaryla b o k v e t a n e
tccarlan gibi alan tavuklann, civcivlerin; birbirleriyle yanrcasna
serili h e d i e m e l e r i , hrszlap sinsi sinsi ya da ZOrbalaarak
aktan

varp

dalmalar,

aldklarn

ivedi

ivedi

talklarna

g n d e r m e l e r i , kovulmalar, k o v a l a n m a l a r , a r a d a b i r h e d i k l e birlikte
ta, sopa da yiyince lklar k o p a r a r a k ve k a n a t r p a r a k k a l a n .
Kanatlarla, p e n e l e r l e savrulan kllerin, plerin serili hedie karill..
Ve elindeki u z u n sapl szgeli kepesiyle salma salma yryen gzel,
all - gll " k a e " n i n elindekini k a z a n a daldr, aldmi g t r p serili
olanlara ekleyii, yayii.. G z e l kae b a k m a z msn b u yana? Bakt
ite. Trko'yla gz gze geldi. H e m e n d a v r a n d , e l i n d e k i saply
daldrd k a z a n a , iyice d o l d u r d u . Ban kaldrd ki Trko'nun gzleri
yine s t n d e . K o a r c a s n a g t r d . N e m u t l u bir olay. C e p l e r i n i
a m a s n syledi. T r k o at. O d o l d u r d u . Scak scak sular, d o n s u z
alvarn p a a l a r n a doru s z l m e y e balad. E l l e r i n c e p l e r e dal,
y u m u a c k hediklerle aza gtrl. O h , m u t l u l u k b u d u r ite. Var
bylesi?

Bir dersi de "eriat"ti. H a n g i k i t a p t a n o k u n u r s a o k u n s u n "fkh"a

ilikin

olanlar bu adla sylenirdi.

Balardayd daha.

"Taharet"

b l m n d e . "Ahkmu'l-Miyh"ta, yani "sulara ilikin hkmler"de.

Sular 3 t r : 1- T e m i z a m a temizleyici deil (ThT gayr-1 tahr), 2Hem t e m i z , h e m t e m i z l e y i c i (thir ve t a h r ) , 3- Ne t e m i z , ne de
temizleyici (gayr-1 thir ve ayr-1 t a h r ) .

Kulleteyn;

afi m e z h e b i n e gre, b u n l a r d a n ikincisine giriyor.

Yani lem temZ; lem de temizleyici.

Okuyor, inceliyor, k i m i yerleri de olduu gibi ezberliyordu.
K a m m d a b i r a n d u y d u . G i d e r e k artt. B u r g u l a .
Kulleteyn 446 "ntl (batman)" suyun b u l u n d u u . . .
Ah, u ar bir o l m a s a . Bitler y e t m i y o r m u gibi bir de bu kt.
H i d a y a n a m a z d karn arsna. Bir de mide bulantsna. kisi de sk
sk bana gelirdi.
Kulleteyn drtgen OUTSa...
Dayanamad

daha

ok.

Kitab

koltukta

kotu.

Doru

" a b d e s t h n e " y e . K e n d i n i d a r att. alvarn ivedilikle z d . D e l i k

byk olduu iin b a c a k l a r n n arasma a l a m a d . Bir kysna kt. Ve
km delie d o r u l t u p "tinklamava" koyuldu. n c e tr tr tr; s o n r a
p a t p a t pat. o k k t srgn olmu^iu. T r k l a y m c a r a h a t l a d . Ars
gemiti. M u t l a n d . S k n t d a n sonraki rahatlk, t a d n a d o y u l m a z bir
mutluluktur.

S k n t n n d l . Trk (ishl), deliin e v r e s i n e de

salmt. Biraz y a n a evrildi. Bir de ne grsn; yedii hediklerden bir

kesimi g z l e r i n i n n n d e .

Solucanll t m m i i n d e .

K o c a m a n bir

solucan kvrld. H e d i k l e r de diri diri. Sinekler t h e m e n . ri iri.

Neyse imdi sra temizldhmekte. Kn silecek. Bi eyler arad. Tcmiz
n e s n e ne gezer!

H e r k e s i n k u l l a n d bir - iki tatan bakas yok.

Boklar cn kuru o l a n n alp kullanmas gerekiyor. K o l t u u n u n altna

kstrd "eriat"i u n u t m u t u .

Aslnda ayakyoluna g t r l e m e z d i o.

A m a trk yle bir t u t m u t u ki "feleini armt".

Yoksa ayet ve

h a d i s i n b o l c a b u l u n d u u bir kitab oraya g t r r m y d ?

Kolunu

uzatt. te olan oldu o srada: "eriat" dt. H e m de nereye: D e l i k t e n

doru, pislik yn d e r e y e . A m a n T a n r !

G i t t i "eriat". F e l k e t m i

felket. o k z l d . Alad sessizce. Yapabilecei bi ey yoktu. En

kuru ta ald, silmek iin kna g t r d . Sildi. e k i p b a k t ki tata
yer k a l m a m . Oysa h e r y a n n silmi deildi knn. P a r m a k l a n ve el
ayas da y a n s n a dek b a t m t . b r eliyle c e b i n d e n m e n d i l i n i kard.
n c e elini, s o n r a k n d a y a r m kalan k e s i m i sildi. S o n r a k a t l a y p
yerine k o y d u m e n d i l i .

Ayaa kalkt,

k a r d t m y l e . P i s l e n m i yeri,

alvarnn d a b a t t n g r d .

duvar diye k o n u l m u t a h t a l a r a

silmeye yneldi. A m a Sleym d e r k e n d a h a ok yerini bulatrd. Elini

59

de... B u l a a n k e s i m i t a h t a y a silerken b i r d e n bir ac duydu. K y m k

b a t m t eline. K y m k a r d . Yeri k a n a d . Bu kez k a n o r a y a buraya bulat.

alvarn

giydi.

" e r i a t " i n b o k y n n a gitmi

Ve

kt.

olmasyd.

Olanlarn

en kts,

ok mutsuzdu.

Deliye

dnmt z n t s n d e n . Ne yapacan da bilemiyordu. Ahmet'le

karlat.

Alamakl

ve

z l m e m e s i n i syledi.

ilenmi olarak durumu

anlatt.

Ahmet

S o n r a d o l a n p d e r e y e indiler. D e r e n i n bir

y a n n d a ayrca a l m

k o c a bir u k u r .

Yukardan,

ayakyolunun

deliinden dklenler iin.. H e r yan kaplyor sinekler. C e n n e t l e r i n d e .

Snrsz ve koulsuz zgrlk iindeler. Y n e t i m l e r i n i n h e r k e s i m i n d e
bamszlar. Dk ynnn ortasnda, evresinde rtler, yukarsnda
b u l u t l a r o l u t u r m a k t a l a r . K m e k m e , tek tek, ift ift k o n u p k o n u p
"eriat" de ite o r a d a . Ynn z e r i n e dikine d m .
Yar ak. Yarsna dek g m l m . imdi i, onu k a r m a k t a . N a s l ?
Birer aa b u l d u l a r .

Biri bu y a n d a , b r br y a n d a kar karya

getiler. Aalan u u c a gelecek b i i m d e uzattlar.

- u yana u yana, uzat, d a h a u z a t !
- B e n i m k i ksa gelir.
- Sen biraz d a h a yakla.
- D u r hele, bekle!
Yine k a n n ans, yine t n t u t m u t u . H e m e n k o t u . K o a r k e n
alvarn da z m t . D e r e n i n bir y a n n d a syrr syrmaz m e l d i .
Birazck su geldi. D a h a varm gibi olduu iin k e n d i n i zorlad. A m a
bi ey yok.

B a r s a k l a r d a ne k a l m t ki gelsin? K a l k t .

Bi d a h a

gelecek gibi o l d u u n d a n h e m e n kt. Bi k a kez y a p b u n u . U z u n c a

kald orada. A h m e t bard:
- Ola senin b o k ne geder (kadar) u z u n srir?!
- N e y d i m durmirki!
- ebik (abuk)!
- Gelirim!
b a l a m a d a n gitti. B a l a m a d n k bir d a h a z m e k
z o r u n d a kalabileceini d n y o r d u . Bir eli alvarnda, b r eline de
ubuu ald. A h m e t ' i n karsna geti yine. Dk ynnn, "eriat"in
olduu ucu, aralarnda kalmt. Bir ayan, ynn h e m e n kysnda
serte b u l d u u bir yere bast, bir ayam da geride yerletirdi, ubuu

60

uzatt. u b u u n "eriat"e yetimesine az kalmt.

birlikte,

T a m yetise,

iki k a p a k l a y a p r a k l a r a r a s n a s o k a c a k l a r ,

birlikte kaldrp karacaklard. yle dnyorlard.

- Biraz d a h a uzat, yetiecek!
S o n r a araya girdi. A m a k a r m a y a gc
y e t m i y o r d u . br de araya girse, t a m a m .
- D u r bekle, d a h a da gmirsin sen!
- Sen de o y a n d a n bir takabilsen olacak.
- Bekle, dur!
u b u k yetisin diye a d m n biraz d a h a ileri a t t . Atmasyla da
ynn iine doru g m l m e s i bir oldu. M e e r serte b u l u p ayan
k o y d u u yerin alt laimmi. k v e r m i t i . Kyyd iyi ki. Biraz
d a h a teye gitse, b o y u n u da aacak, b o u l u p gidecekti. evike y a n a
yapt. alvarn t u t t u u eliyle bir k a y a n n u c u n a , b r eliyle de bir
tutundu.

K u r t a r c o l a n , d a h a ok k k t .

B i k o p s a gitti.

Alabildiine bard. A h m e t :
- Yap, g e l i r i m ! diyerek o yana geti. Ne var ki ok ters bir yer.
uzatt.
- Tut, ubuu tut!
K a y a n n u c u n d a k i elini ekip u b u u y a k a l a d .

alvar d p

aa syrlmt. K c k t a k m l a r m e y d a n d a . Trk bulaklaryla

birlikte. A m a n e m l i mi? O srada sesleri d u y a n l a r k o u p gelmiti.
ekip kurtardlar Trko'yu. "eriaf'i de.
Kyya ekilip k a r l m o l a n T r k o , e v r e s i n e b a k p u t a n d .
alyamad.

S o n r a d i z i n e dek b a t m o l a n b a c a n a ,

kt yere b a k t . M i d e s i b u l a n d , kustu. Pislikleri t o p r a a silerek

t e m i z l e d i . " e r i a f ' e g e l i n c e : Artk.ie yarar o l m a k t a n k m t . A m a
kimse

Trko'yu

sulamiyordu.

nk

elinde

olmadan

oraya

d r m t o n u . k a r m a k u r u n a d a a z kalsn b o k u k u r u n d a
b o u l u p gidecekti.
T a m o s r a d a yine trk. K e n d i n i t u t m a y a a l a r a k u z a k l a t .
Uygun bir yer b u l u p m e l d i . Biraz sv akt o kadar. Arkas da gelsin
diye k e n d i n i z o r l a d . Kalkt, bir d a h a k t . Yok b i r ey. Bir saate
yakn urat. Kalkp ktnda k i m s e k a l m a m t . alvarn balad.

61

T e m i z l e n m e k iin k u l l e t e y n e

yneldi.

Kulleteynin temizleyicilii

bal olduu Hanefi m e z h e b i n e gre deildi, A m a biliyordu ki,

"necset-i

galiza",

yani

grnrdeki

k a b a pislikler,

"necset-i

yani hafif saylan pisliklerle bile bir l d e temizlenebilir.

E l l e r i , abdest m e n d i l i , alvarnn a ve p a a l a r , "necset-i galza"yla
K u l l e t e y n d e k i suyla, bir l d e de olsa t e m i z l e n e b i l i r d i .
p l a k ayaklarla ilerledi. P a r m a k l a r a r a s n d a k a l m o l a n pislikler
rahatsz ediyordu.

D u r d u , eilip yass bir ta ald, p a r m a k l a r n n

arasna sokarak t e m i z l e d i . Bir k a n c k kpek, k a r n n n altnda b i r sr

u c u sralanm m e m e l e r i n i sallya sallya geti. Vard. K u l l e t e y n i n
evresinde bakalar

da bulunmaktayd.

Mendilini

Yzndekileri

kard.

U y g u n bir yere yerleti.

saa-SOa

ittii

sularla

ykad.

M e n d i l l e birlikte eller d e y k a n m t . G t r p serdi m e n d i l i . G e r i

geldi. alvarn ykamak iin en iyisi, karlmasyd. A m a altta d o n
mon yoktu.

evredekilere b a k t , k a r m a d a n y k a m a y a k a r a r verdi

alvan. Biraz syrd. n c e p a a l a r n ykad. O l a b i l d i i n c e .

an y k a m a y a alt.

Sonra

Z o r l a n a z o r l a n a . E l i ayana d o l a y o r d u .

U r a r k e n terlemiti d e . H e m z o r d a n , h e m u t a n c n d a n . U r a t ,
ura. Birden dengesini yitirdi. H a y d i ; kulleteyne.. Yuvarland. yi ki
d e r i n deildi su. Bir ve bir eyrek arn k a d a r d . D e b e l e n d i , rpnd|;
s o n r a k e n d i n i t o p a r l a d . G l e n l e r o l d u , acyanlar o l d u . V e k o u p
yardm eden oldu. E l i n d e n t u t u l d u ; kt. Titriyordu. K deildi, yazd
stelik. Ama hava serinceydi. O n a da z e m h e r i souu gibi geliyordu.
sarl, kat kat giysili ve yal bir k a d n gelip e l i n d e n t u t t u .
Alp evine

gtrd.

Bir r t g e t i r d i .

stndekileri

karp ona

sarnmasn syledi. k a r d stndekileri. Bandaki SZmona sarkl

terlii,

b y k l n d e n k o l l a n katl c e k e t i ,

ilii,

g m l e i ve

a l v a n . H e p s i n d e n sular a k y o r d u . ikanp k o y d u b i y a n a . r t y e
sarnd. enesi ve b a c a k l a r zangr zangr. Yal k a d n h e m e n oca
ateledi. Tezek, al b u l u p b u l u t u r a r a k t u t u t u r d u . T i t r e m e yavalad.
r t y n n d e n ap gvdesini o c a a veriyordu. I s n d . N e var k i
b a n a bir sr ey getiren tink-yine t u t m u t u . Bel, h e m de n e bel!
Biraz t u t m a y a alt k e n d i n i . Hayr, tUtamiyacak. K a d n a syledi.
K a d n h e m e n b i t i i k t e k i o d a y a b i r leen gibi b i ey k o y d u .

Ona

y a p m a s n syledi. Yanm su k o y m a y d a u n u t m a d . Tnkll T r k o

k o t u bitiie. L e e n gibi eye yanat. Bi k a d a m l a sv akt yine.

62

Ard kesik. Z o r l a zorla, yine bi ey yok. E p e y c e b e k l e d i .

Bu kez

syleyen k a d n n uyars z e r i n e kalkp g e l m e k z o r u n d a

Yanma k o n m u o l a n suyla d a t e m i z l e n d i k t e n s o n r a gidip

kald.

k e n d i n i o c a a verdi yine. K a r n n n ars geti. B u a r a d a giysileri

y k a n m , k u r u s u n diye de getirilip ocan evresine aslmt. O c a n
s t n d e de orba k a y n y o r d u . O h , ne gzel mis gibi. Piti o r b a . Bir
kap n n e k o n d u . T o p r a k k a p t a k i o r b a d a n aa kakla alp y e m e y e
koyuldu. i n e e k m e k de donyarak yedi. K a b u r g a k e m i k l e r i sra sra
belli

gvdenin

o r t a s n d a belli

belirsiz

ufack

karn

iti.

Elini

gbeine koydu. Okad. K a d n n biraz t e d e o l m a s n d a n yararlanar''

gbein aasyla ilgilendi. K a l k p ocaa iyice y a n a t . T e z e k l e r i n
a r a s n d a k i a l l a r ^anip b i t m i ,

tezekler de korlamt.

Sarlp

brnd r t y ki y a n a ayrarak ve k a r n n iyice rerek n n

verdi atee. Kaburgalaryla, kamiyla, gbeiyle ve aasyla ilgisini
srdrd. ki elini de gezdirerek.. o k h o u n a gidiyordu. Bir sre yle
d u r d u , k z a r d . S o n r a b a k t k i giysiler k u r u m u . g m l e i n i alp
giydi. S o n r a iliini.

alvarn g i y m e y e d a v r a n d .

alvarna el atar

a t m a z ; d u r d u . K a r n n d a bir "velvele" d u y m u t u n k . M i d e d e d e
b u l a n m a . "Velvele" b y d . F r s a t yok. K o t u , d o r u bitiie. L e e n
gibi eye. Bu kez b y k bir grlt. P a t r t ve arlt. G z l e r i k a r a r d .
D e c e k gibi. T o p a r l a d k e n d i n i . n c e k i n d e n k a l a n suyla y k a n d .
Ama t a m t e m i z l e n e m e d i . T e m i z l e n m i sayd. K a d n n ilgilendiini
g r n c e u t a n d . Yine o c a a vard. Atein n n d e , alvar giymeye
alrken bir d a h a bitiie g i t m e gerei d u y d u . G i t t i , a m a bu kez bi
ka d a m l a n n t e s i n d e bir ey yok. Y a n n a yine su k o n m u o l d u u n u
grd.

Kullanp kt.

gelmiyordu.

Yal

Biraz sonra bir daha.

kadn

"gtnn

ktn"

B i r daha.. S o n u
ve

ne

yapmas

gerektiini a n l a t t : P a r m a k l a r n s o k u p ileri d o r u itecekti. O da yle

y a p m a y a alt. A m a y a r a n yok. Yal k a d n o n u n b e c e r e m e d i i n i
a n l a d . Yanma gitti. B u n u n o k d o a l o l d u u n u , u t a n m a m a s n
syleyerek y a r d m e t m e k istediini b e l i r t t i .
k e n d i n e d o r u e v i r m e s i n i syledi.

Kn ykamasn ve

O da syleneni yapt. K a d n

p a r m a n s o k u p , kaln barsan, dk deliinin u c u n d a t o p l a n m

olan

uzantsn

ileriye

itti.

ekip

ykad

parman.

Artk

kalkabileceini a n l a t t . O da artk kalkt. H e m e n gidip alvanni giydi.

C e k e t i n i , terliini d e . Terliin evresine de bez p a r a s n sank diye

63

sard. k p gitmek iin izin istedi. Yal k a d n , b a k l m a s gerektiini,

o geceyi o r a d a g e i r m e s i n i syledi. O l a m a z d , o k u m a s g e r e k i y o r d u .
K a d n a b u n u anlat. K a d n diretti.
- G i t k i t a p l a r m getir, b u r a d a oku... a n l a m n d a k o n u t u .
O d a kabul etti. Yryp gitti c a m i y e doru. Aksirdl. M e n d i l i n i
anmsad.

G i d i p serili o l d u u y e r d e n ald, b u r n u n u sildi, s o n r a

a l v a r n n c e b i n e soktu. Y r d . Varp camiye girdi. Bir k a faki

k o n u u y o r l a r d . O n u g r n c e aretleerek seslerini kestiler. Belli ki
k o n u kendisiydi. B o k u k u r u , eriat, kulleteyn, kulleteyne yuvarlan,
karl,
gidecekti,

gtrl..
vazgeti.

almalyd.

Bzle bzle kitaplarna yneldi.

eriat

Kadnn

hideilse

gitmiti,

evinde

aliamayabilifdi.

brlerine
Bunu

Ald,
iyi

dnp

o k u m a y a k o y u l d u . B i r h a p r m a d a h a . A r d n d a n b i r daha.. H e r
h a p r m a n n bir a n l a m vard. " T e k " olsa a n l a m bakayd, "ift" olsa
bakayd. Ve tek o l u n c a :
- " T e k sabr" getirdim., diyerek ift y a p m a y a alyordu. n k
"tek sabr", uurlu saylamazd. ift olmalyd. ift o l u n c a d a :
- o k kr, ift oldu.. diyor, seviniyordu. O gn, ya d a gelecek
iin iyi eyler olaca u m u d u d o u y o r d u .
- "Tek sabr"..
- "ift sabr"..
- Tek, ift, tek, ift...
sklamt.

Tek

mi,

ift

mi

olduu belirlenemez

o l m u t u . B u r n u d a d u r m a d a n akyordu. B u r n u n u sildii m e n d i l d e , kuru

yer k a l m a m t . B a n d a k i terlie S a n k d i y e s a n l l b e z par|iasmi k a r d .
K u l l a n m a y a b a l a d . H a p r m a l a r ardarda. H a p r m a y Smkrme
i z l i y o r d u . G z l e r , ak d u r a n k i t a p t a . H a p r m a l a r , Smkrmeler
arasnda o k u m a y a da alyordu. Bellemesi, ezberlemesi gereken eyler
v a r d . H a p r m a l a r , Smkrmeler.. H z l a n m t . Yine d e k i t a b
k a p a t m y o r d u . K i t a p t a o k u d u u sayfann kysndaki el yazsyla yazl
k e s i m l e r s l a n m , yazlar b i r b i r i n e k a r m t . Biraz d a h a d i r e n d i ,
s o n r a b a k t k i o l a c a k gibi deil; k i t a b k a p a y p b r l e r i n i n yanma
k o y d u . N e z l e i l e r l e d i k e ilerliyordu. O b e z p a r a s d a Sinlsiklam
o l m u t u . Bi y a n d a n da ba aryordu. Az da m i d e bulants vard. Yer
bulamaynca,

64

smklerini

iliine

silmeye

balad.

Smkler,

k e n d i l i i n d e n de p p damlyordu orasna burasna. likten sonra i

gmlei

de byk

lde

slanmt.

Byk

geldii

iin k o l l a n

k a t l a n m olan c e k e t i n i n koUanm u z a t t , b u r n u n u silmeyi s r d r d .

G r l t l h a p r m a l a r . Ve yine grltl s m k r m e l e r . A r a l a r d a da
p p p. Bi y a n d a n d a g z l e r d e n ya geliyordu. Alarcasina.
Kollara, ellere sU h a SL. Sra alvarn anda. B u r n u n u alvarn ana
silmesi kolay o l m u y o r d u .

Eilmesi b k l m e s i gerekiyordu. Z o r l a n a

z o r l a n a yapyordu bu ii.

-Vay anam..!
Ne zor iti. H e r siliten s o n r a kesilir diye u m u u a r k e n yenisinin
gryordu.

- Hapu!
- Z k k m n k k ! Kesilmiyecek mi artk?!
Sil b a b a m sil!
olanlara

siliyordu.

Gzlerden,

K u r u bir ey b u l a m a y n c a slak
burundan

akan

sular

birbirine

karyordu. Ardarda p a t l a y a n h a p r m a l a r ve Smkrmelcr s o n u n d a

d a h a d a b e r b a d o l d u : B u r n u k a n a m a y a balad. Eyvah,
olacak?

Belann katmerlisi.

imdi n e

B u r n u n a t k a m a k iin bir ey b a k t ,

b u l a m a y n c a c e k e t i n i n o m u z u n d a k i p a m u k aklna geldi.

Kimbilir

k i m i n n e k a d a r giydikten s o n r a brakt yamal c e k e t i n o m u z u n d a

delik vard. D e l i k t e n biraz p a m u k k a r d . D k l e n k a n d a m l a l a r
arasnda burnunun bir k a n a d n tkad. br k a n a d n d a n geldi. b r n
de tkad.

Azndan g e l m e y e balad. Arka st yatt, k a n azn,

boazn doldurmu ve

soluk a l a m a z d u r u m a getirmiti.

Hemen

doruldu. B u r n u n d a k i p a m u k l a r prtlad, kanl kanl n n e dt. H e r

yan

kana

bulanmt.

Nezle

ve

kan.

Adamakll

da

terlemiti.

lgilenenler oldu. A m a ne k a n d u r u y o r , ne nezle. "Beterin de beteri

var" derler ya, t a m o srada yine trk gelmiti. F r l a d h e m e n kapya
doru. Ne var ki t u t a m a d . " K i i t k f l e r l e alvarna boaltt. A c n a c a k
bir d u r u m . Ve de "aresizlik". P a a l a r d a n trk aka aka doru p n a r a .
P n a r k y n taa dnda.

tsiz k e s i m i koUiyarak dt yola. Alya

alya. Yrd, yarm saat s o n r a vard p n a r a . A m a ok fena: Byk

bir kalabalk.

Su a l a b i l m e k iin h e r k e s o r a d a .

Yalaklardan su mckteler. Bir yalaa yanat.

H a y v a n l a r da var.

alvarn karp girdi

suyun iine. OradakUere artk a l d r m a d a n n c e kn, sonra alvarn

ykad.

alvarn

skt,

slak

slak

giydi.

teki

giysilerini

de

65

ykayabildii

lde

ykad.

Yine

haprmalar.

Burnu

artk

a m a akyordu. Yine de smkler kanlyd. Yani aksa da

k a n s m e k a r t n d a n p e k belli o l m u y o r d u . H a v a akt, gne
vard. Biraz teye gidip uzand. Bakanlara aldrmadan.. Uyuya kalmt.
Gzlerini

atnda,

kendisini

birinin

srtnda

bulmutu.

H u s s o ' y d u b u . Meer evine g t r e n yal k a d n d a o n u n anasiymi.

K a d n , Trko'nun c a m i d e n gelmediini g r n c e , n c e beklemi, sonra
camiye gitmi, sormu. Bama gelenleri ve p n a r a gittiini renince
de Husso'yu b u l u p gndermi a r d n d a n . Alp eve gtrsn diye. H u s s o
da e m e n i n biraz t e s i n d e l gibi yatar b u l m u ve srtlanm, doru
eve.
H e m e n yn yorgann altna soktular. Terletmeye altlar.
- Bi terlese kurtulur., diye dnyorlard.
H e m "ateler i i n d e " yanyor, h e m yordu.
Yorgann altnda, b a n a gelenleri d n d bir sre. K a r n n n ilk
anyii, " a b d e s t h n e " y e kouu, t m k l a y , t e m i z l e m e abas, "eriat"!
k o l t u u n u n altnda u n u t u u , delikten b o k ynna dT, Ahmet'le
birlikte a b a l a n , " e r i a f ' i karaym d e r k e n ayn yma bat, o r a d a
boulma

tehlikesi

sonras...

H e l e , k e n d i n i t u t a m a y p alvara triklayil... N e y d i b u

atlat,

kurtarl,

sonra kulleteyn

ve

daha

bana gelenler? Dalp gitti.

- Ce?.!

Bir c e z a d r b u .

" e r i a t " ! pislie

drdn!

Cezan

ekeceksin!!!
S e s , g k k e s i m i n d e n g e l i y o r d u . B u l u t l a r d a n . T a n r , ite o r a d a .
D a h a n c e , st aacnda, dallar yaratrken grld biimiyle. Bu
kez atl. evresinde de melekler. Kanatl kanatl. Cami ve kulleteyn dC
orada. Basra'll, Kfe'li l i m l e r de.. Hepsi bUUtlann stnde. N e var ki
n u r y o k . "Alim"ierde n u r l u d e i l l e r . Yzler ve klklar irkin irkin.
N i i n ; belli deil. Banyorlard:

-Sulu!!
-Gnahkr!!!
- Cezasn ekmeli!!!
- " e r i a t " " a b d e s t h a n e " y e gtrmtr. Ayeti ve hadisiyle birlikte
pislie d r m t r . B y k gnh ilemitir!
- Tu-kl artk lim olamyacak!

66

- Olamyacak!!!
Barmalarn k e n d i n e ynelik olduunu gren T r k o , zgn,
alyordu. T a n n ' y a seslendi:
- Yce T a n n , bir ey sylesene u n l a r a !
- Syledikleri doru!
- D o r u y m u ! Hereyi bildiin h a l d e , sen de o n l a r d a n y a n a !
- G n h iledin!
- "Akl, bali" (ergin) deilim ki, gnahkr o l a y m !

Karnm

antan da sensin. i m d i suu b e n i m s t m e atirsin! Adalet deU!

- "Alim" y a p m a y a c a m seni!
- Yapmasan yapma!

Sen y a p m a s a n da b e n olurum!

- Nasl?
- Grrsn!
Alyordu ili ili. Ne suu vard sanki?! T a n n ' y a kst? " D a h a da
o l m a z s a gavur o k u l u n a giderim!" diye d n d . Sonra d n d ; "hayr,
b e n yine lim olacam, grsn onlar" diye sylendi.
- Olacam ite. Byk lim o l a c a m ! O Basra'll, Kfe'li limleri
geeceim!
- Olacahsn h e l b e t !
Bi de ne grsn: Anas.
- H e l b e t o l a c a h s n k u z u m , a n a n kurban olsun. Alim o l a c a h s n ,
sen o n l a r a bahma. Sen o h u , gr nasl lim olabilirsin? O n l a r da
grsnler.
Anas h e m e n kollarn at, k u c a k l a d , barna bast.
- Ana, T a n r kzd, "lim yapmyacaim!" dedi.
- D e s i n o. Kzgnl geer. Seni o k sevir o.
- Sevse k a r n m artr m, b u r n u m u k a n a t r m?
- Neyse sen de yle d e m e !
- Ana!

- He yavrum!
G z l e r i n i at. Bir a d a m baryor:
- An yorgan! o c u u boacaksnz! e k i l i n biraz!
" D o k t o r " diyorlard.
Kartall K y ' n d e de d o k t o r olur m u y d u ? O l u r d u . Az kalrd, yine

67

de. o l u r d u . A m a h e r z a m a n deil. Mall-davan o l a n l a r m h a y v a n l a r n a

b a k m a k iin geldiinde. H a y v a n l a r d a n h a s t a l a r n y a n n d a , i n s a n l a r d a n
h a s t a l a r l a d a ilgilenirdi. H a y v a n salk m e m u r u y d u , a m a " d o k t o r "
derlerdi. yi ki o gn de gelmiti k y e .
H a s t a n n rahat soluk a l m a s n salad. a n t a s n d a , inesi-ilaci bile
vard. k a r p bir ine yapt. S o n r a :
- u n l a r da yedirin o c u a !
syledi.

diyerek,

yedirilmesi gerekenleri

Ve:

- K u r u m u gitmi, o k a su iirin! dedi.

Molla

Nasr.

Hfiz Cell; A h m e t

ve bakalar

da

orada,

b a u c u n d a l a r d . l e c e k diye h e p s i k o r k m u t u . G z n a n c a d a
sevinmilerdi.
T a n r kzarsa nasl h o n u t e d i l e c e i n i sordu. " b a d e t l e , " l i m "
olmakla

honut

edilebileceini

sylediler.

duyduu znty anlatt.

"eriat"n

pislie

Artk z l m e m e s i n i

sylediler. Molla Nsir karp bir yeni "eriat" (kitab) gsterdi. V

a r m a a n etti. T r k o ok sevinmiti. Yatan i i n d e n d o r u l u p elini
perek karlk verdi h o c a s n a . Ancak bir derdi vard: Dersleri kalmt.
Kalkp gitmeli, o k u m a l y d . Molla Nsr, k a l k m a m a s n , iyileinceye
dek kaimasn syledi. Sz ald. yi altracana ilikin de Szverdi.
Hafz Cell de bireyler syledi. Biraz s o n r a kp gittiler. A h m e t geri
konulular:
- Babam diyir ki, o hcle cy o l u p kalksn; dvmiyccem artk.
- Dgcmcz kizelen ( z a t e n ) .
- Niye?
- Benim h o c a m , artk Molla Nsir.
- E s s a h t a n , u n u t m u t u m b e n . D g e m e z , doru. H o c a n o deil.

Molia Nsr.
- Ahmet, sen gene de b a b a n a syleme, he mi?
- S y l e m e m , korhma. Syler m i y i m he?
A h m e t , h e r k e s t e n ok sevinmiti o n u n gzlerini ap k o n u u y o r
olmasna.

Yine geleceini syliyerek gitti.

Tavuk kesmilerdi. Bir p a r a getirip n n e koydular. H e m de ok

sevdii b u d u n d a n . Ayran da vard. Lavala e t t e n biraz yedi. Biraz da

68

a y r a n i t i . D a h a o k y e m e k iin k e n d i n i z o r l a d . Y a n n d a k i l e r d e
zorladlar. A m a itah yoktu. Yiyemedi d a h a . Biraz s o n r a da u y u d u .
5-6 g n kald Hlo ivno'lardan H u s s o ' n u n e v i n d e . D a h a da
kalmas gerekiyordu belki. A m a d e r s l e r i n d e n dolay k a l m a k i s t e m e d i .
O r a d a da alabilirdi, arada srada alyordu d a . F a k a t gnlnce deil.
C a m i d e ve belirli yerlerdeki almas bakayd, d a h a verimliydi. Clz
gvdesinin elimsiz b a c a k l a r n d a , gezip dolaacak l d e g b u l u r
b u l m a z izin istedi. yice iyilemediini, b i r k a g n d a h a k a l m a s
g e r e k t i i n i sylediler,

ama dinlemedi.

s t n - b a n giyip kt.

Bir-iki kitab da k o l t u u n d a gitti. Asl y e r i n e . Ve b y k bir alkla,

zlemle derslerine, ezberlerine.

69

12

Hava gzeldi darda.

i n d e bir k p r d a m a . Yaamak gibi.
M e t i n ezberi iin darya k m a l y d . H e r z a m a n k i gibi. K o c a
kabaral

ayakkablar

giydi.

Ama

gszken

daha

d a gszleen

b a c a k l a r n a , o l d u u n d a n da ar gelmiti. Tayamayacam anlaynca

kard; bi yana koydu. Yaln ayak kald.
Yryerek almas g e r e k i y o r d u .

Bir ileri bir geri..

Gelenek

yleydi. G e l gr ki dizlerinin "fer"i yoktu. G z l e r i k a r a r d ; decek

gibi o l d u .

Duvara dayand.

G e t i ite.

Yine d e g s z .

kt.

iine. Delikleri duvarn d i b i n d e olan karncalar vard.

bir aba iindeydiler. H i z a m a n yitirmek istemezcesine bir o
y a n a , b i b u y a n a gidip geliyorlard.

nsancklarn yerine, yaam

yakalamak istiyorlard sanki. "Yaam yakalamak"! T m n n olan bir

yere,

tmnn

olacak

ya

da

olabilecek

bir

eyler t a y o r l a r d .

Hideilse b y k lde.. B u n u n cokusu var gibiydi ilerinde. K i m i

b u d a y t a n e s i g t r y o r d u tek tek. G v d e l e r i n d e n d a h a b y n
gtrebilenler bile vard. Ne alas ey! K i m i y s e k m e k m e o l m u ,
gbirliiyle d a h a b y n g t r m e y e k o y u l m u t u .
K o c a bir baa srklyor.

te bir k m e .

K a n arabalaryla t a n a n ve h a r m a n a

gtrlen buday baaklarndan.

Yer yer der ve yeller alr,

oraya

b u r a y a srkler. K i m i yoksullar, arabalardan denleri, tarlada kalanlar

bir bir toplarlar.

"Vergi" bile verirler b u n d a n . K r , yal kocasyla

birlikte g e i n e b i l m e k iin byle baak t o p l a y a n bir nineyi a n m s a d

b i r d e n . Yal kadn, toplad buday b a a k l a r n d a n , iki sandk dolusu
buday biriktirmiti. "Klk yiyecekleri"ni salamt bylece. Ne var
ki,

"devlet"in

vergi

grevlileri

gelmiler,

sandklara

yaprcasna

sarlan yal k a d n barta b a r t a k o p a r p itmiler, bir de t e k m e

a t m l a r ve sandn b i r i n i alp g t r m l e r d i .

"Devlet hazinesi"

z e n g i n l e s i n d i y e ! K a r n c a l a r iin b y l e bir d u r u m yoktu.

birileri gelip

ellerinden

almyacakt.

Dalp

Bir bir
izledi

D u v a r a t r m a n a n b c e k l e r i de vard. Bir sre de o n l a r a

bakt. Fzberme yncKii sonra. kt yerden kalkmadan..

^0

"Emli" adl kitaptan, "ve min filu aslahu" diye bahyan iki
dize:
Yol gsterici, Kutsal ve Yce olan Tann'ya,
nsanlara en uygun olan yapmak gerekli (farz) deildir.
"Snnet e h l f n i n grne gre byle. Tanr, insanlarn yararna
en elverili olan dilerse yapar, dilerse yapmaz. Yapmakta ve
yapmamakta zgrdr. Baka trls Tanr iin eksikliktir. "Mutezile"
grne greyse, insanlarn yararna en elverili olan yapmak
zorundadr Tann. Badat Mutezile'sine gre, bu zorunluk hem dnya,
hem Ahiret ilerinde szkonusudur. Basra Mutezile'sine greyse,
zorunluun Szkonusu olduu alan, yalnzca din ve Ahiret ileridir.
Dnya ilerinde, dilediini yapmakta Tanr zgrdr. En elverili olan
yapmyabilir.
slm Tannbiliminin derin knolanndandr bu.
Dizeleri ezberledi, anlamlan zerinde durdu, dnd; br dizelere
geti. Epeyce ezberleyip inceledikten sonra, "Emi"yi kapayp koydu
onu bir yana. Ban kaldrd. Baknd biraz. zerinde uvallar ykl
bir kan, gcrdayarak gidiyordu. Deirmene doru. Zavall kzler,
her "kz" gibi zorlana zorlana ekiyorlard arabay. Yannda da bi it,
dili darda soluya soluya ve arada bir de inelerini batran sinekleri
yakalamak iin ban evirip san solunu sra sra gidiyordu.
Kam tepeyi aana dek izledi. Baklarn yere evirdi sonra. Karncalar
almalarn srdryordu, tte bir de gbre bcei^ "Mays ustan".
Top yapt boku, yuvarlya yuvarlya gtryordu. Top, ykseke bir
yere karlyor, sonra yuvarlanyordu aaya. Ve tstan, yeniden ie
koyuluyordu. Bir daha, bir daha. tam gbre bceine gre bir i.
Ayrca sinek srs. Trl, irili ufakl bcekler. Ayaa kalkt.
" T a n n ok bo ey yaratm" diye dnd.
Sonra "tevbe estafirullah" dedi kendikendine. Koltuunun altndaki
kitaplardan brn at..
"Kev'ab": Memesi daha yeni tomurcuklanm kz. oulu
"kevib". Ellerinde iki dolu bardaklarla kendilerini cennettekilere
sunacaklar. Ayakta bir sre durarak dnd. "Yeni tomurcuklanm
memeler" nasl olur ki? Biraz yrd, yine durup dnd.
"Tomurcuklanm meme". Anasnn memesini bilirdi yalnzca. Birden

71

- Uf, aman, l da zkkmlan! aka dileye yaraladn, paraladn b

kum "aair"kd.
Anas, ksa aralklarla dourduu kardelerini, Gnaz'^ Zinnur'u,
Yetef'i emzirirken byle diyerek memesini azlarna sokard. Kuru
gslere saldran ocuk, st bulamaynca, "sall^- memeleri eker,
uzar, fkeli fkeli iiiedi. Susuz memeler StSzlUklert yznden
hrpalaf<h bu yzden. Ular atlak atlak olmutu. Kanarlard da.
Soukta, seafcta, karda -yata kanhp karlp oa uzatlmalar
yznden bu duruma gelmilerdi. Zavall anas, alard meme ularnn
acsndan. Yine de barna bastit yavrusunu emzirmekten geri
duntizd.
Peki ''fO!nureuklanri" nasl olurdu bu memelerin? BtUi ki
aalardaki tomurcuklar gibL yi de st olur muydu bylcsindc? St
yoksa neye yarard? zerinde daha ok durmad, geti.
Karya bakt; zaman zaman grp durumuna acd ktFm kz
grd ynes. Yansna dein topraa gml evin ne doru kk ve
ykk tivannn dibindeydi. 5-6 yanda. Kaladan yukan salam. Belki
de kalalar da. Bacaklar ie yaramaz durumda. Ayak bileklerinden
yukarya doru bkk. Ayaklarn alt stne gelmi. Esmer, gzleri
zm gibi, All-gU de bir fistan var. Elinde ekmek. Tavuklar
arasnda. Elindekini kaptrmama abasnda. Gzleri ekmekte olan
tavuklara kar byt^ bir sava veriyor. Tavuklar m, evresini
sarmlar. nceden arkadan sokulup bir gaga atp kayorlar^ Tmn
kapp kamak iin de frsat kolluyorlar. Kzn silah, elindeki kk
bir ubuk. Bir eliyle ekmeini yiyor, br eliyle de kovmaya alyor
kanatl enVarlarL Tavuklar, ekmei karmay kafalarna koymu.
Hi mi hi aman yermiyorlar. te kardlar. Bu kez sava birbirleri
arasnda. Kzn ekmeinin karldn ve aladn grnce frlayp
komak istd Biraz kotu da. Ama bacaklarnda ki gc yetmedi
buna. Hzlca yrmeye aht; bu kez de aya taklp dt. Tavuklar
ekmei didiiyor, ocuk da sesini pek yijfcselfleden alyordu.
Tavuklara yetiip ekmei kurtaramayacan anlad. Bununla birlikte
yapabilecei hibir ey yok deildi. Kitaplarn birakt. Ta, kesek,
tezek ne bulursa alp atmaya balad. Attklarndan birini tutturdu da.

72

Ekmei paylamaya dalm tavuklarn tam ortasna dmt att.

Tavuklar iiri yldrm duna gibi oldu. Ekmei brakp katlar.
Artk abalamak, kanatl canavarlardan yeniden gelip kapmadan gidip
almalyd ekmei. Olanca gcn kullanp hzland ve baard.
Kurtarmt. Ekmek didiklenip klm, amur toz^toprak olmutu
ama, "ona d kr". Sildi, temizledi ve gtrp kza verdi. Kzn
alamas durmutu. Gzlerinden dklen yalar, kalnca izgiler
olumutu tozlu yanaklarnda. Eliyle kzn yanaklarn sildi. Sonra
kitaplarn ald. Ve dnd; ykk duvarn stne kp oturdu.
Ayaklarn da sallad keyiflice. Artk dinlenebilir ve orada da
okuyabilirdi. Kza bakarak dncelere dald. nce kendi bacaklarnn
da yle olmadna sevindi. Kzn yle lmanaysa zld. Kim
yapmt onu yle? Yapan eden Tann'ysa, niye yapmt, ne istiyordu
yapt iin ierledi Tann'ya. Kendisi Tanr olsayd yle
yapmazd. Herkesi iyi, gzel yapard; " S n n e t ehli"ni tutmas
gerekiyordu, fakat grne pek katlmyordu. Ne demekti "insanlarn
yararna en uygun olan yapmak Tann'ya gerekli deil"? Gerekli olmaz
olur mu? Mutezile'nin grn daha doru buluyordu, tnsahlarln
yararna en uygun olan yapmak zorundadr Tanr. Madem ki
"Tanri'yml" diye ortaya km, ilerini doru-drst yapmaldr. Ama
yapmyor ite. imdi bu zavall kz ne yapsn? Elindeki ekmeini bile
tavuklara kaptryor. Bacaklar tutsa, kap ozaklaabitecek,
yryebilecek. Ne kt! Acd ve kzd iin "levbe tevbe" bile
demedi. Kavga bile edebiHrdi Tanr'y grse. Dncelerine ve
duygularna gml bir srada, evden bir baka kzn ktn grd.
Bacaklar salam, gezen, yryen bir kz. Yz ktrm kzn
yzne benziyor. Karde olduklar "belli. Berikinden epeyce byk.
Gen kzlara zg bklleri bile var. 11-12 yalarnda olmah.
Bklleri de, birok yerde olduu gibi orada da kzlar ok kkken
verir" olmalarndan. Elinde taze bir lava. Scak scak. Yal.
Lava bld, birazn ktrm kza verdi, kalann da:
- "Bha" (yel)., diyerek ona gtrp uzatt. Krte konutular.
unlar diyorlard:
- Ekmein tmn bize verdin, sana hi kalmad.
Olsun, yine alrm, bizde ok var. Anam tandrda ekmek

73

yapyor. Dur biraz daha getireyim.

Kz kopup gitti. Az sonra da dnd. Bu kez ehnde M lava vard.
Ortalannda da erimekte olan ya. Yalar, eriyip lavaa yaylrken
parmaklarn arasndan da damlyor aaya. Kz, fistanna
damlatmamaya alyor. Ne gzel de bir fistan var. Krmzl, iekli.
Tek tk bulunur byle.
elindekini bitirince, kz lavan birini daha verdi. Ve kp
yanma olurdu. Onun gibi ayaklarn sallyrak.. Yanyanaydlar. Kzn
boyu biraz dikeyse de uymulard birbirlerine. Ne gzel, ne mutlu bir
durum. inde yine bir kprdanma. Yine yaamak gibi bir ey. ki yl
nce, hep birarada bulunduu bir kz gznn nune_geldi. Babasnn
imam olduu irvaneyih Ky. Kyn ortasnda bir pnar. Kaynar
ocuklar bu pnarn banda. stndeki talara kar, ayaklarn
sallarlar. O, hep, minik Sevd'nm yannda olmak isterdi. Araya baka
ocuk sokmazd. Sokulan oldu mu, kavga ederdi.
- Get ola, girme araya!
- Sene (sana) ne?
- Sevda, koyma onu!
aldrmazd bile. Kendisi iin itienlerin ekimesine
karmazd, nazh nazh otururdu. O zaman i baa der; kavga-dv
srp giderdi. Kimi zaman da onun ille de Sevd'nm yannda
bulunmas ddalm gibi benimsenir, yer ona braklr ve araya da
kimse sokulmazd. te imdi yine tadna doyulmaz bir durum.
Yannda, ykk duvardan ayaklarn sallam oturan, tatl tatl glerek
ekmeini itahla yiyen gzelce kz. Trke bilmiyor, ama zarar yok.
Trko Krte biliyordu.
- Bak seni tanyorum. Sana bu kyde "Trko" diyorlar. ok da
zekmisin.
- Kirasylyor?
- Herkes. Byk Hoca Molla Nsr da sylyormu. "Bu ocuk,
byk lim olacak" diyormu
- Olacam elbette. "Kfe'dekiler"den, "Basra'dakiler"den daha
byk.
Sen grdn m onlar?

74

- Grmedim, ama biliyorum.

- Nasl biliyorsun?
- Kitaplarda okuyorum. Babam da sylemiti.
Konuurken sorup birbirlerinin adlarm
ad:Safo.

da rendiler. Kzn

Safo'nun gsleri ilgisini ekti. Gsndeki iki kntya gz

iliti birden. Gs kapal ve giysi kaln olsa da kntlar belli
oluyordu. "Tomurcuklanm memeler" bu muydu acaba? Gstermesini
istese kz gsterebilir miydi? Gsterse, o da baksa, kimse bir ey der
miydi?
Ktrm kzn, neden o durumda olduunu sordu Safo'dan. ki-
yandayken tandra dm, ayaklan yanm; Bunu renince daha.
nce knayp kzd Tani'dn zr dilemesi gerekiyordu. Ama, Tann
da ocuun tandra dmesine meydan vermeseydi! Yine kzlacak yan
vard.
Gzleri zerindeydi. Aman, ite bir "tstan". Kk "tosbaa"
yavrusu gibi. Fistann altna doru sokuluyor.
- Safo gel bu yana, tstan, Ustan! Fistann altndan girdi.
Kucaklar gibi ekti Safo'yu kendine doru. Safo da srayp
aaya indi. Tstan da savrulup dm, aada, ayaklar yukarda
rpnp duruyordu. Dnebilmek iin. Bir sre debelendi, sonra dnd.
Safo, ula ezmek istedi, ama o engel oldu:
- ldrme, gnh!
gitti.
O da kp gidecekti artk: Ama Safo, biraz kalmasn istiyordu.
Biraz (.Lia kal'
- Derslerim vnr. okumalym.
- Okursun. biraz da dinlen. Bak, ok zayflamsn.
- Bil sovolmaz.
Safo'nun t:-ini artrdn grnce yreklendi, "memeleri"ne
bakmak istedi2ini so\ lodi.
- Safo. "Kev ab"
- Nedir o/

75

- "Memeleri yeni tomurcaklanmt kz"m. Ku^an da geiyor.

Gennet kzlanndanm.
- VaUaha! senin "meme''lenn de onlarmki gibi mi? Gster de
greyim! .
- Burada olmaz, gel! Evde, anamdan baka kimse yok. O da
tandrn banda ekmek piirmeye dalm.
Birhkte girdiler ieri. ice bir ka oda. Kapar birbirine ayor.
Kiminin de hi ap kapanan kaps yok. Tandrn bulunduu kesini
de, ayn evde ama, ayr bir blmde. yice dipteki odalardan birine
gittiler. Oraya-buray yourt, ayran dklm, zerine de sinekler
konmutu. Ya, peynir, klk yiyecekler oradayd. Bir tulumdaki
peynirin az akt. Kfl kfl duruyordu. Safo, peynirin azn
kapad. Fistann kard, peynir tulumunun stne koydu ve kip
stne oturdu. Ayaklarn sallamt yine. rlplak.
- Haydi gel bak memelerime.
Bakt, elini dokundurdu. ok, ok hoianmt.
- Demek ki cennet kzlar senin gibi olacak. "Tomurcuklanm
memeler de" seninki gibi. rendim ite.
- Haydi em!
- Ben bebek miyim?
- Babam, anamn memelerini emiyor.

- Sen nereden biliyorsun?

- Grdm.
- Hadi oradan.
- Vallahi grdm. Onlar ey ederlerken de grdm. Uyuduumu
sanyorlard. Bense uyur gibi yapyor, onlar ie giriirken yorgann
altndan bakyordum.
Dudaklarn kzn memelerine dokundurdu. Daha da houna
gitmiti. Kzn da ok holand belliydi. Memelerine, zellikle
ularna dokunulduka gdklanyor gibi bir tepki gsteriyor olsa da,
glyor, bir daha dokunulmasn isyordu. Kz plakt, ama nedense
bacaklarn birielinniti. Bacaklarnn aras nasld aeaba?
ayrmasn syledi.

76

-Olmaz!
- Niin?
- Bilmem! Kzlm gider sonra!
- Kzln nasl gidef?

- Sen ey yaparsn!
- Vallaha birey yapmam ben.
- yleyse niye grmek istiyorsun?
- Fkfi[''fi!^riat'te, "ferc"den szediliyor. "Ferc- dhil (kadnlk
organnn i kesimi), "feC-i hri" (kadmhk orgamnm d kesimi) diye
geiyor. Nasl olurmu, grp renmek istiyorum.
- yleyse dn gr!
- Tamami
Orada biri gelip o durumu grse, ok doal biimde ve itenlikle,
bir "fkh" konusunu incelediini sylerdi ona. ylesine bir doallk
iindeydi. Yine de duyduu rhutlulfc'bykt.
Kz bacaklarn biraz ayrd. O da. yaklap bakt. Daha ok bir
incelemeci gzyle. Ald tadn bilincinde bile olmadan.
fistann giydi. kyorlard.
burada unuttun.
ald.
- Haydi anamm yamna gidelim.
- Ben hi okuyamdnv, gideyim artk.
- Gel, ok kalmazsn orada.
Kz, eke eke gtrd. Tandrn bulunduu blme vardlar. Biraz
dumanlyd; Kadm da elleri yana yana, gzlerini uplra rpra
ekmek piiriyordu. Ekmekler, gagala, lavayla koca bir yn
olmutu. 'Hamur da ok az kalmt. Sonuna gelmi olmalyd.
Kadm. bakp da Trko'yu grnce byk'bir sevecenlik gsterdi.
Hemen ekmek uzatt, kza da -stne srlsn diye- ya getirmesini
- Ben yedim.
- N e zaman?
- Biraz nce Safo getirip;

77

- Olsun yine al, ye!

- Doydum, ok doydum!
- Kz ne iyi ettin de getirdin!
Safo, anasnn ok sevineceini biliyormu demek ki.
- Ben burada ok kaldm, okuyup ezberleyeceim ok ders var.
- Biraz ayran i te yle git! Haydi kz, ko da getir!
Safo, koup getirdi ayran. Yayk ayranyd. Trko alp iti. Ve
hemen kmaya yneldi. Safo uurlad. Darya birlikte ktlar. Sk
sk gelmesini syleyen Safo'ya, tm gvdesini saran bir sevgiyle bakt
ve yrd. 15-20 adm tedeki keden sapt. vedi ivedi gidiyordu ki
bir ac duydu.
-Ahh!
Diken batmt ayana. Belli ki byk bir dikendi. Eksik olmazd
oralardan. Bi an, kanliTias iin dnmeyi dnd. Safo'nun anas
karabilirdi. Sonra vazgeti dnmekten. Topallayarak yrd. Arada
bir bastnda diken daha da batyor; dayanlmaz ac veriyordu. Camiye
vard, Seydo'yu grd. Ayana diken battn syledi, ine istedi.
Seydo'nun ceketinin yakasnda ine vard. Ald, geti bir yana oturdu.
Taban yukar gelecek bir biimde ayan bkp katlad. Eildi
zerine. Yerini ve dikenin kendini grebilmek iin tabanna tkrk
srd. Yeri belli olmutu, ama kendi gzkmyordu. Yerini inenin
ucuyla o yana bu yana geniletmeye balad. Epeyce geniletti. Bir
daha tkrkledi; bakt, yine grnrde bir ey yok. Yerini
geniletmeyi srdrd. Bir yandan da derine doru oyuyordu. Ucu
gzksn ve yakalanp karabilsin diye diini skarak oyduka oydu.
Kanatntt, kocaman da bir yara almt tabannda. Terlemiti. Ama
abalar bouna. Seydo ilgilenip geldi:
- Dur kurban, sen bene (bana) ver hele!
neyi verdi, ayan uzatt. Ve Seydo giriti i ^ . nenin ucuyla
biraz urat. Sonra taban skt. Olanca gcyle skt ki, diken ksn.
Ama diken yerine kan kt. Berbat bir ameliyat. ki faki daha
gelmiti. C a m i cemaatinden de gelenler olmutu. Dikilmilerdi
tepesine. Seydo baaramaynca ii bir bakasna verdi. Ura babam
ura. Diken bir trl kmak bilmiyordu. Ayan ekmesin ve rahat

78

uralsn diye kolundan-bacandan tutuyorlard. Tm abalar

sonusuz kald. Diken miken yok.
- Belki de diken batmamtr!
Srlsklam ter iinde ayaa kalkt. Denemek iin ayan bast.
Basar basmaz da acsn duydu dikenin. Diken olduu belliydi ve
ilerliyordu. Daha da derinlere gmlyordu. Ama gel de, oraya
birikmi olanlar inandr:
- Diken miken yok, sene yle gelir. nenin at yara arir.
- Yar, vallaha diken var, inanmirsiz!
ekilip ^ t t i herkes. O da uramaktan vazgeti. Ne var ki ac
birken iki olmutu. Alan yara da acyordu bu kez. Ary, acy
unutmak iin derslerine dnd. Gnld kitaba.

79

13
Kulleteynde bir kalabalk. Anababa gn.
- Nedir, ne olmu?
Topallyarak varp sokuldu. Gen bir kadn, sanirban yoluyor,
sarsla sarsla alyordu. Allar dizerek. Ortada da bir ocuk. Kadn!
ocua sarlyor, ayryorlar, gelip bir daha sarlyordu. Sesi, yeri-g
inletiyordu. Neydi, ne olmutu? ocuu len bir anann alamas
doal: Ama ocuk ok kkt. ocuu o kklkte len de alard
kukusuz. Ama yle deil. O tr alama ve barma olaan deildi.
Oralarda ve benzeri yerlerde, len lr; kalan kalrd. lenin yerine,
yenisini hemen trctiverirlerdi. Kiminin a-scfl kalaca biliniyor olsa
da. Tohum da, toprak da boldu ocuk retimi iin. yleyse bu gen ve
daha nice ocuklar dourabilecek olan kadnn bylesine yana-yakla*
alabildiine bararak alamasnn zel bir nedeni olmalyd.
Anlatlar:
ocuk, kulleteyne dp boulmu. Anas da kendini sulu
buluyormu. Yrei onun iin ok yanyormu kadnn. yle olmu:
ocuunu kapnn nne brakm. Kendisi de, inek samaya, yayk
yaymaya ve teki ilere dalm. ocuk emekleyen bir ocuk. Srne
srne gitmi. Kllkte srnm, .sonra gidip kulleteyne
yuvarlanm. Kimi zaman kalabalk olan kulleteyn evresinde, kimi
zaman pek kimse bulunmaz. Herkes tarlaya-tumba gitmitir o sra. Ya
da baka tr ie-gce dalmtr. te bu olay da, byle bir zamana
raslamakta. Kllkte, kulleteyn evresinde ocuu hi mi gren
olmam? Olmamur. Ya da gren olmutur, ama ocuk ilgisini
ekmemitir. ocuklarn o evrede bulunmas o denli doal ki.
- Lve, lvemin! (Yavrum, yavrum!)
Paralanrcasma alyan kadn ocuundan kopardlar bi kez daha.
Zorla alp gtrdler. ocuu da ykadlar, sardlar, doru mezarla.
inde -ocuk da olsa- bir "Adem olu" ld iin kulleteynin
tmyle boaltlmas gerekiyordu. Kollar svand, paalar yukar
ekildi, ie giriildi. Kovalarla ekilmeye baland. Boalt ha boalt!
Birok ey karld suyu boaltlrken: ul-apttan, oraptan 80

pabutan, tatan tezekten kedi lsne, kemik paralanna dein her

ey. Boaltld tmyle. Ve dipten yeni sular dolmaya balad. Temiz
sular. Bir sre sonra eski dzeyine ve eski durumuna gelecekti
kulleteyn. Yine kirlctilecekti. Yine trl pislikler rahat rahat atlacakt
iine. Yine pisken, "temiz" saylacakt. Peki neden boaltlmt
yleyse? eriat yle dedii iin, "fetva" yle olduu iin. Suyun
tmnn boaltlmasnn gerekip gerekmedii,' mezhepte tartlyor
olsa da fetva yleydi. "Gerei" yerine getirilmi oldu.

***
Fakilerin, eyh aban'n tekkesinde toplanmalar istenmiti.
Herkes gitti. O da gitti topalhya topallya. Genie bir yer.
Kilimlerin, hallarn zerine minderler konmu, herkes yerini almt.
Yeri olmayanlarsa duvarlara dikilip kalmt. eyh aban ba kede.
Kocaman kavuuyla grkemlice kurulmu. zerindeki ilemeli yelei,
yelein cebindeki uzun zincirli saat, elindeki parlayp duran tebihi,
nndeki ok deerii olan "sigara tabakas", kll ve sigara azl
da grkemini tamamlyor. evresinde, Molla Nasr, Molla Zeki,
"halife"leri, aa ve ileri gelenler. Fakilerler birlikte kalabalk bir
mritler topluluu da vard. Konu: Toplanacak zekat. Daha
konuulmamt, ama loplanya .arlrken bildirilmiti. Oturanlarn
elleri dizlerinde, ayaktakilerinkiysc nlerinde. t yok. Herkes cyh'in
konumasn bekliyor. Biri sigara tabakasndan sigara sanp verdi. Bir
bakas hemen davranp byk bir saygyla sigarasn yakti. Vc eyh,
kaln kalarnn altndan iri gzleriyle evresine yle bir baktktan
sonra konumaya balad. Asl konudan nce, yerden, gkten, pey
gamberlerden, "evliy"dan, "mucizc"dcn, "kcrmct"len, "iman"llardan,
"kfir"lerden ve hepsinden de ok "Allah ak''ndan szetti. Anlatt, an
latt. O anlattka aka gelenler oldu. Kynde oluk-ocuunu brakp
eyhin tekkesinde kendini eyhin hizmetine vermi olanlardan Esmer'li
amil ile Mollaemdin'li Meczub Fik aka gelip:
- Allah! diye bardlar.
eyh, cennetten, cehennemden anlatarak konumasn srdrd.
Azndan ballar akyordu. ylesine kendinden emin, ylesine tatl.
81

ania vard ki.. Sayg, sevgi, korku, umut kaplamt her yan.
Herkes mest olmutu. Trko'nun dnda. O da etkilenmiti ama,
sorular belirmiti kafasnda. nce, eyhin "sigara"sna taklmt.
"Mekrui" olan sigaray eyh neden ier? Mutlaka sormalyd. Sonra
"ilim" hercyin stndeyken, bir "lim" olan Molla Nsr'm anlatmas
gerekirken sz neden ona brakmyordu ve hangi yetkiyle bt konular
anlatyordu? Bunlar da sormahyd.
Biraz sokuldu ileriye:
- Kzmazsan soru soracam!
Herkes armt. "- Sus!" diyenler,"- ldrdn m?" anlamnda
iaret edenler, dik dik bakanlar..
- Brakn ocuk konusun! dedi eyh.
- Sigara "mekruh" deil mi?
- "Mekruh" olduu iin atee verip yakyorum ben de!
eyh, glerek sylemiti. evresindekilerden glmeye katlma
hakka olanlar da gldler.
- Hocam Molla Nsr'm "makam" daha yksek deil mi? O niye
aada? "Keramcf'i ve "mucize"yi o niye anlathnyor?
- Onun "makam" yksek. Ama ben camideki yerini alyor
muyum? Va'zma, hutbesine ben karyor muyum? Hadi sen imdi git
otur yerine!
Krte konuulmutu bunlar. nk eyh Trke bilmiyordu.
Trko'ysa Krte konuabiliyordu.
eyh, yerine oturmasn sylemiti ama, oturacak yeri yoktu ki..
stelc kz^lar, dnkleyenler vard. Sonra da kolundan tutup darya
kardlar.
Danya kanhnca alad, fkesinden.
Caminin yojunu tuttu. Giderken kazlarla karlat. Bir kesimi
balarn ona evirmi, azlarn am, f f ederek saldracak gibi
yaklayorlard. Bir ta alp at, kazlar uzaklat. Hava bozmutu.
Yamur attryordu bile. Biraz hzl yrmeliydi. Ama dikenini
karamad, stelik yaralayp brak tabannn'stne basamyordu
ki hzlanabilsin. Gk grlemesi, imek.. Yamur bastrmt.
Aksyarak ve tepeden trnaa adamakll slanm olarak vard camiye.
82

Vanr varmaz da "kfcrmet" ve "mucize" konulnna bakt kitaplara.

Diinde de bir an belirmiti. Ama ok deil. Bir sre sonra fakiler
geldi. eyhin tekkesinde, fakilerin .hangi tr zekt, nerelerden, nasl
toplyacaklan ve getirince -ileride paylatnlmak zere- kimlere teslim
edecekleri belirlenmi. Takld konuyu at fakilere. Kitab da aarak,
eyhin "mucize" konusundaki szlerinin kitapta anlatmlara
uymadn gsterdi Fakilcrsc konunun zerinde pek durmadlar, ileri
vard. "Zkat" (zekat) toplamaya gideceklerdi. Hazu-lklara giritiler, iki
gn nce de gidenler olmutu. imdi, iki fakinin, bir de onun dnda
kimse kalmyacak artk. Konumalarna "gre, iki faki de bir-iki gn
sonra gidecekti. Ona gelince: Onun durumu daha belli deildi. Gsz
ve clz gvdesiyle zekat toplamaya kamazd. Hocas zel olarak
okutursa kalmay, yoksa Tutak'taki "bibi"sine (halasna) gitmeyi
dnyordu.
"Mucize", "keramet", ikisi arasndaki fark, "by" byyle br
ikisi arasndaki fark, "olaanst" durumlarn trleri... Kafasn
doldurdu bu konular. Yatmcaya dek..

Biraz uyumutu. D bile gryordu. Ama kt bir di sancsyla

uyand.
.
.
Dii neden arrd? "Kurt" yerdi, "san" yerdi de ondan arrd.
Onunkinin birini de yemilerdi. n st dilerinden birini. Sancsn
unuiursun diye kalkp kitaplara sarld. Akamki "mtlaa"dah yarm
kalan incelemelerini bitirmeye koyuldu. Ne var ki dalga dalga gelen
sancdan, kendini veremedi bi trl. Onun diini yiyen, bakas deil;
"kurt"tu. "San" olamazd. San girertezdi azna. "Kfir kurt" nasl
da girebilmi, nasl da yemiti? Girecek, yiyecek.taka ey bulamad
m?
Zonglamalar. Dipten ve derinden.
-Oy anam!
Anas olsa belki bir are bulabilirdi. Kzkardei Zinnur'un
kulana kurt dmt de anas ple karmt. Kz, kulana
sokulan pe dayanamayp bannca da:

- Dur, geberesice, daha temizlenmedi, az kald., diye azarlard.

Kzn kulana sk sk kurt derdi. Her dmesinde de anas byle
temizlerdi. Sonra Zinnur'un o kula artk kurtlardan tmyle
kurtuldu, yazk ki sar oldu. Anas, bakmak zorunda olduu
koyunlarn yaralarnda da kurtlar ple karp temizlerdi. Kocaman
kocaman kurtlar karrd. Dii yiyen kurtlar o kadar olamazd. O
byklkteki kurtlar die samazd ki.. Ne olursa olsun dii
yemilerdi ite. Anas olsayd ary dindirirdi. Ban gsne
koymasyla bile dinebilirdi ar.
Orada yalnzca iki faki vard. Onlar da hi ilgilenmiyorlard.
Yataklarnda uzanm yatyorlard, ama hi de uyuyor gibi deillerdi.
Arada bir balarn kaldmp yeniden koyuyorlard yasga.
-Oy anam oy!
Oyuyordu sanc. Diinden ok beynini oyuyordu. Burgu gibi.
Tepesinin stne dnd, rpnd, debelendi.
- Ah bir uyuyabilsemi
Bu aryla uyku olur mu hi? Beyni, nne akacak gibiydi. ine
iliyordu sanc. Kk derinlerde, dallan her yann sarmt gvdenin.
Bkle bkle. Ayrk-otu gibi.. Hayr, peneli bir canavar.
Zonglamalarla penesini atyor.
- Oy anam, diim!
Saniye bile aman vermiyordu. Yatanda, eli yananda.
Kvranyordu. Yasta bam koydu olmad, yast kaldrd, yzn
yavaa koydu olmad, ne yaptysa olmad, olmuyordu. Ar
direklenmiti bir kez.
- Oyanam,lecem!
Ay domu, doudaki pencerelerden vurmutu ieriye. Ama
neye yarar? Ar soluk aldrmyor. Debeleniyor ve alyordu. Sessizce.
Biraz daha debelendikten sonra kalkt, iliini, alvarn ve
ceketini giydi. Darya kt, bilinsizce. Darda ne yapacakt;
bilmiyordu. Ay , hava gzeldi. Gel gr ki aman vermeyen ar
gzel deildi. Gece yans. stne basamadg taban yznden
topallyarak yrd biraz. Kpek havlamalar, ku ve bcek sesleri,
uzaklardan gelen kurbaa vakvaklamalar; "sap", saman, ot, tahl ve un

84

tayan kan "maz"lannm kilometrelerce uzaktan duyulabilen

gcrtlar.. Ve geceyi gndze evirme abasnda olan ay. Ay iin
kimi toplumlarda "erkeklik" uygun grlm. Oysa o gece, tmyle
"analamt". ylesine sevecendi klaryla. Kucaklyor, saryor,
barna basyordu.
lerlemeyi srdrd. Admlan Safo'lan doru gidiyordu hep.
- AhtathSafo!
Bir geliverse. Yine soyunsa. Aryan diin bulunduu yana
onun "tomurcuklanm memeleri" zerine koymak ne iyi olurdu.
Agn-man kalmazd.
- Ah Safo, n'olur bir kversen karya!
Oysa nerde Safo?! Gecenin o saatinde, yatanda ml ml
uyuyordur; Ya da kendisinin anlatt gibi uyur gibi yapp, anasyla
babasnn "ey elmeleri"ni izliyordur yorgann almdan. Onlar ey
etmek iin alt st olurken kimbilir neler duyuyordur.
lerledi, gide gide; Safo'iann evinin nndeki ykk duvarn stne
kp oturdu. Vc ayaklarn sallad. Dald: Safo yanndayd. O da
ayaklarn uzatmt. Sonra soyunmutu. te "tomurcuklanm
memeler" akta. Ban, yzn, yanan koyuyor ve sryordu
zerlerine. Oh, ne scakt, ne gzeldi. Yaknndan bir kedinin
miyavlyiu^ak sramas, onu da sratt. Nc Safo kalm, ne de sais.
Kendine gelirken diinin sancsn yeniden duymaya balad. nceki
lsnde olmasa da.. Kediden korkmutu. Duvardan aaya inince
birden dikenli vc yaral tabannn zerine bast, diininkinc baskn
gelecek kadar ac duydu. Toparlanp yrd. Bu kez camiye doru.
Daha byk bir topallamayla auniye vard. Ap kapy girdi. O da nc:
erdeki iki faki, st ste!
Sineklerde de grmt benzer durumu. Avucuyla ok
yakalamt. st ste binmi olarak.. Kurbaalarda, tosbaalarda da
grmt. Tavuklarda, kazlarda, "culuk"larda da. Koyunlarda, srlarda
da.. Allarda, eeklerde de... Hele atlardaki durum,, ok belirgin ve
alasyd. Derenin uygun bir yerinde aygrlar, ksraklara "eklir"di.
O su-ada aygrlarn bacaklarnn altndan, soba borusu gibi ve up-uzun
bir nesne; aa yukar iner kalkar; tam kvamna gelince de iki n
ayaklarn kaldran aygr, ksraa "atlar"d. Hem de. ne atlama. Daha
grkemlisi olamaz.
85

 y l e durumlar hayvanlarda ok grmt. nsanlardaysa ikinci

kez gryordu. Birincisi, Hfiz Cell - Husso olaynda, ikincisini de
imdi.. Hayvanlarda grm olduu iin yadrganacak bir durum
olmad dnlebilir. Fakat yle deil. Yadrgyordu. Arada fark
vard nk. Hayvanlarn ststeliinde bir erkek bir dii olurdu. Ya
imdi ve daha ncekinde? Erkek erkee bir durum vard. st ste
gelenlerin kisi de erkek. Biri diilik yapyordu sadece.
Fakiler onu grnce hemen ayrldlar. Ne var ki, ne durumda
yakalandklarn biliyorlard.
Olay kimseye anlatmamas iin Trko'ya ne yapmak gerektiini
dndler. En iyisi, onu da sua ortak etmek. kisinin de belden
aas plakt. nlerini bile kapatma gerei duymadlar. Her ey
meydanda. Ay ilerlemi, , n pencerelerden vuruyordu.
Trko'yu yanlarna ardlar. nce sert davrandlar.
-Gel buraya!
Trko oral olmad. Eli yananda, gidip yatana girdi. Biri,
takmlarn sallya sallya onun yanma gitti. Kolundan tutup ekmeye
alt. Ayak dirediini grnce; alyacandan, baracandan
korkup brakt. Kim duyacakt, orada, o saaie'.' Duyan olmazd, ama
yine dc belli olmaz. Yumuak davranma yoluna gittiler. kisi de onun
yanma gelmiti. Diileeni, elini onun bacaklar ara.sma soktu. Orasn
elledi. Holand halde hemen uzaklat o.
- Brakn beni. Yoksa yarm sizi herkese sylerim.
- Senin houna gitmir mi?
,

- Benim diim arir.

- Biz senin diinin arsn keseriz.
- Yaa, inanmirim.
- Vallaha da, billaha da keseriz anyi.
- Haydi kesin!
- Sen hele bir yemin et. Bizi kimseye sylcmiyeceine..
- Sylemem!
-VaUahade!
- Vallaha.
- "Dinime, imanma" de!

86

- Dinime, imanma.
- "Talakma" (sylersem kanm bo olsun) de!
- Benim kanm yok ki. Ben daha ocuum.
- Bydnde olur.
-Talkma!
Ay aydnlatmt hemen her kesimi. Minberin ve bir-iki
eyin glgesinin dt yerlerin dnda her yan aydmlkt. Pireler
sryordu. Onlar da "cmb"teydi anlalan. Bitlerse, kannlanm
doyurmu, diki - skk aralarndaki, yastk - yorgan kvnmlarmdaki
gecekondularna ekilmilerdi. Uyuyor grnyorlard.
ki faki de ii salama balama karanndaydlar.
- imdi de Kur'an'a el basacaksn!
- Ba-sanm ama abdestim yok.
- Baz imamlarn grne gre caizdir.
- Bizim imamlarn grne gre caiz deildir.
- Sen, "caizdir!" diye uy!
- Olmaz, gnh olur.
- Senin gnh biz alrz.
- Siz de Kur'an'a el basn.
- Biz "cnb"z.

'.

- "lese" (yleyse) ben de basmam!

, Trko bel olmutu. Oysa ne gzel bir i yaplacaku. i yarsnda
brakirm. Bu engel bi kalksa ne iyi olurdu fakiler iin.
kisi de erkek olduu halde, biri erkeklikte, br de diilikte ok
istekliydi. Yarm braktklan i ille de bitirmek istedikleri, plak
durmalarndan ve erkeklik edenin nndeki o kocaman eyden belli
oluyordu. Ksraa ekilen aygrnki gibiydi o ey.
lerini bitirmeye, Trko'ya abdest aldrmaktan baka bir yol
olmadnr grdler. Diileen faki kalkt, saa-sola bakt; gidip
kapnn arkasnda, bir kede duran ibrii ald, sallad. Bakt ki iinde
az su var. yi kullanlrsa abdest iin yeter.
- Gel abdest al, su var.
Kalkp gitti, serili olmayan yerde, faki suyu azar azar dkt, o da
ald abdestini. Su o denli azd ki dkld yeri bile pek slatmamt.

87

Abdest ii tamam. Sra, Kur'an'a el-basp antimekte. ki faki nlerini

kapadlar ve hep birlikte mihraba doru gittiler. Kur'an'lar oradayd
nk. ki faki, cnb olduklar iin Kur'an'a dokuriamybrlard. O
uzand, "rahle"deki Kur'an'lardan ald, nce pp bana koydu, sonra
rahledeki yerine koyup stne elbast.
- Yemin nasl olacak'^
- Burada biz ey ederken grdklerini kimseye anlatmyacama
yemin et. Nasl sylersen syle.
Trko, onlarn tam istedikleri gibi yemin etmiti. Rahatlamt
fakiler. Andn bozmyacam kesin olarak biliyoriard. Yemin de
tamam. imdi dite sra. Diileeni, bir iplik kard.
- Diini ekip senlkurtaracam arsndan.
- Olmaz!

. -Niye?
- Arr.
- Ben artmam.
- VaUahade.
- Vallaha.
- Dinime imanma del
^ Dinime imanma.
-"Talakma" de!
Biraz duraksad, ama brnn "-haydi de!" dcanesi zerine o
yemini de yapt:
- Talkma!
Faki, ipliin ucunda, die taklacak biimde ilmik yap.
- Haydi imdi a azn.
- Artmayacan ha, yemin ettin.
- Artmam korkma.
Au azn. Gzlerini yumdu. Faki ilmii lak die. Birden ve
ok hzh ekti. kmt di. Kanyla, iriniyle birtikle. Baylacak gibi
oldu, ama kurtulduuna sevindi. Kurtulmann sevinci ylesine baskn
gelmiti ki, ard m, anmad m, anmsamyordu bile. kan die
bakt. Bir yan kararm ve oyuktu. Demek ki, kurt orasn yemiti.
"Kfir kurt"! Diin, yataklarn yl olduu yere atlmas bir

88

gelenekli. Sanlarn yemesi iin. Ama yle yl bir yatak yoktu.

Elinde biraz tutup, evrip evirdikten sonra kapmn arkasna att.
"-Ahn, yiyin de "doyun!" dercesine. Yerine tuz baslmas gerekiyordu.
Kanyordu da. Hangi delikte buldularsa buldular, alp getirdiler ve diin
yerine bastlar. Azn da kapamas'm sylediler. Herkes mutlu artk.
Bir rahatlk geldi. Yatana uzand. Uyuyacakt-.
ki fakinin iine engel kalmamt. Keyiflice bitireceklerdi
ilerini. Giritiler. Yine st ste. ki sinek, ya da bir boa bir inek
gibi. He babam, dc babam; ilerini bitirdiler. Diileen faki pek
doymua benziyordu. brnnse ii bitikti. Yaylvermiti. Trko'ya
gelince uyumamt. zlemiti olanlar. inde uyanan ve bastrmak
zorunda kald duygularla.. Bacaklarnn arasndaki dimdik dikelmiti.
Ama sonra inivermiti.
ok ilerlemiti gece. Sadakipencerelerden klar sarkan ay da
batmak zereydik Kalkp pencereden biraz bakt. Sonra uykusu geldi,
gelip yatt. ki faki uyumutu. O da uyudu.

89

14
Sabahleyin gzlerini aumda, baucunda Abdurrahman'l buldu.
Ne zamandr yoktu. Zekata, ya da kyne gitmiti.
- Sen "bestesin" (hasta msn) kurban?
Karlk vermek istedi, ama sesi kmyordu. Diinin yerinden
akan kan ve irin, azn-boazm doldurduundan konumasna
elvermiyordu. Abdurrahman'n anlatma gre, sabahleyin iki-
arkadayla birlikte gelmiler,/l gibi bulmular. Biraz drnler,
sonra bakmlar ki kalkmyor, brakmlar. Birka teneke buday,
biraz da ya toplam getirmiler. Yklerini ilgiliye teslim edip yine
gidcceklermi. Uzaklara.. Gece, ststeliklerine tanc olduu iki faki
dc oradayd. Onlar da ona bakyorlard. Baktlar bir sre.
Toparland. Yastnn, yorgannn da battn grd. Kalkp
ykanmahyd. stn-ban giydi. Tam o su-ada bir haber geldi.
- len var, "Iskat" olacak!
"Iskat", drmek demek. lenin boynundan, borlarn,
gnhlarn "drlmesi"ne. Tanr huzuruna temizlenmi ve
arndu-lm olarak gnderilmesine denir. "Gasil" (gusl deil) ile de,
yani suyla bilinen trden ykanarak da temizleniyor l. Ama "skat",la
anndrlmas baka.
lenin Tanr borlar, baka borlar ve gnhlar temizlenir.
Tanr adna. Mal varlna gre. Din adamlarna, din rencilerine ok
verilirse ok temizlenir, az verilirse az temizlenir. Bunun,
Hanefi'lerdeki biimi baka, afi'lerdeki biimi baka olur.
Hanef'lerde "devir" ad verilen biimiyle uygulanr. "Devr"in by
vardr, k vardr. Din adamlar, l sahiplerine, hangi trnden
istediini sorarlar, ona gre yaparlar. len zenginse, sahipleri de
cmertse, byn, yoksa kn yapma yoluna giderler. ok
yoksulsa, hibir ey yapmazlar. Yani ok yoksul olan kii ld m,
borlan,'gnhtan anndrlmara olarak gider br dnyaya.
afi mezhebindeyse, arndrma
gerekletirilk.

ii,

"skat arabas"yla

Iskat arabas gelmiti ite. Yanm kan byklnde. Ama drt

90

tekerlekli. zerinde de tahl dolu uvallar. Az sonra onlar kaldrlacak,

yenileri konulacak. nk len kii, zengince.
Az-yz, kurumu kan ve irinle kaplyd. enesinin altna
dein. "Iskat" ii balyana dek, davranp temizlenmeliydi. Abdest de
almalyd. Ama nerede? Kulleteynde olabileceini dnd. nk ii
daha yeni boaltlm ve temizlenmiti. Eer iyice kirletilmemise
temizlenebilir, abdest de alabilirdi. Hanefi'liine ters dmezdi. Ama
kirletilmemise, pnara kadar gitmek zorundayd.
kp kullcteyne gitti. Eh, idare ederdi. Ellerini, yzn, azn,
enesini ykad. Kurumu kan, irini, tmafclanyla kazya kazya
temizledi. Cep aynasyla da bakyordu. Sonra abdest ald. Pek iine
sinmemiti, ama yetindi. Bi de ban kaldrd ki: Safo. Karsnda
duruyor
- Safo!
- Bize gideceiz.
-Niin?
, - Anam "aguz" yapU. Sen de yiyeceksin.
"Auz, hayvann ilk dourduu sradaki stnden yaplan kaymak
gibi bir ey. Yourdun kaymayla auzu ok severdi. Hele auzu.
- Gelirim de, "skat" var.
- in ok srer mi?
- Srer.
- yleyse abuk gidelim, bi para ye, hemen gelirsin.
Diinin ardn, ekildiini, yerinden akanlarla da yastn yorgann battn syledi.
- Onlar da gtrelim, anam ykasn.
-Olur mu?
- Niye olmasn? Anam seni ok seviyor.
- imdi olmaz, yetitiremeyiz. Daha sonra gtrrz.
- imdi gtrelim ki akama dein kurusun.
- Haydi yleyse.
Gidip camiden kard yasyla yorgamm. Oradakilere de abuk
dneceini sylemeyi unutmad. Gittiler Safo'yla. Yineaksyarak.
Topallamasnn nedenini de anlant, Safo da cok zldn belli
etmiti.
91

- Ayana da bakar anam:

- yiletirir mi?
-yiletirir.
Vardlar eve. Ellerindekilerle. Ka(Jn karlad. Ellerindekileri ald.
Auzu da hazrlamt. Lavala birlikte.
abuk abuk yedi. Ve kalkt. Kadn ayayla ilgilendi, ama
zaman yoktu Trko'nun. kp yrd. Topallyarak da olsa ivedi
ivedi vard. Vard ki herey ve herkes hazr.
l evinde "ivan" (atlar, dvnmeler), Tann evinde bayram.
len neden lri? Fakileri pek ilgilendirmiyordu. Onlar ilgilendiren:
"Iskat". Sevin iindeydiler. Epeyce lahl alacaklard. O da seviniyordu.
Onun da pay olacakt. Satacakt payn. Parasyla kendine bireyler
alacakt. Belki bir ift ayakkab. t ls gibi ar, kabaral
ayakkablarndan kurtulacakt. Bir ilik, bir ceket bile alabilecekti
belki.
Iskat arabas, caminin serili olmayan kesiminde itilecekti.
Kardan karya.. ki faki bir yana, iki faki de bir yana geti. Trko da
aralarnda. ne balad:
- Tanr'nm rahmetine kavuan, falan olu filann tm namaz
borlarndan dolay, bu arabann stnde bulunan tahl alp kabul
ettiniz mi?
- Kabul ettik, geri size armaan ediyoruz.
Bu szlerle araba bir o baa itiliyocdu, bir bu baa. Yalnzca
"namaz borcu" iin. ki, , drt, be... 10, 20, 30, 40, 50; Namaz
borcu bitmiti. Sra oru borcunda. Trl orular var: Ramazan orucu,
"kefaret" orucu, adak orucu. Araba, hepsi iin ayn ayr, 20'er, 30'ar
kez itildi. O da itiyordu. Glz bilekleriyle ve kndan ter aka aka.
Baka borlar, baka gnhlar iin de belirli sayda itildi. Yalanlan
iin, yedii, itii, yapt ve bakt haramlar iin. "Byk
gnhlan" (gnh- kebir) iin, "kk gnhlar" (gnh-saair)
iin. Borlar ve gnhlar sayldka saylyordu. Hepsi bitti, fakiler de
bitti yorgunluktan. Ylr gibi dtler. Terierini silmeye koyuldular.
Hzl hzl soluyarak.. Oturanlar, yatanlar.. Trko da gidip yatana
atmt kendini. Biraz soluklandktan sonra paylatrma ii
balyacakt. Herkesin hakk, "dil" biimde verilecekti. Gereklen de

92

pek hakszlk edilmezdi bu konuda. Paylar, emee gre deil skata

katlanlar arasnda kii bana datlrd. Demek ki o da epeyce bir pay
alacakt.
Fakilerin karnlar ackmt. l evinden getirilenleri yediler.
Kannlanm doyurduktan sonra paylatrma iine getiler. Bir teneke
tahl ona, bir,teneke tahl ona.. yle yle, teneke teneke verildi
herkese. Payn alan uygun grd bir yere koydu. Trko da koydu
payn bir yana. Payna bir ka teneke buday dmt. Epeyce para
ederdi. Ama kime satacakt bu buday?
Gece ststeliklerine tank olduu iki fakiye sordu:
- Benimkini siz satn alr msnz?
ki faki, onu memnun etmek istiyordu. Kendilerine sndrmak,
olabilecek tatsz durumlara yol amasn nlemek iin.
ki faki, kendi, paylarn da satacaklarn, iyi parayla satn
alabilecek birini tandklarmsylediler.
- Bizimkini verirken seninkini de veririz., dediler.
Abdurrahman da oradayd. O da ilgilendi.
, - Ben de paym satacam. Bakar, ben de sana yardm ederim..
dedi.
brleri paylarn satmayacaklard. Toplyacaklan zekattan
paylarna dene ekleyip sonra saunay dnyorlard.
O srada byk hoca Molla Nasr ieri girdi. Herkes toparland.
Hoca oradaki fakilcri yanna ard. (3 kyde toplanacak "r"den
.szetti. Bir blmnn hemen toplanmas gerektiini anlatt.
Harmandayken toplanrd "r". Harmandan tahl eve ya da baka yerc
tandkun.onra toplanmas zorlau-d. Hoca, fakilere grevi verirken,
kimlerin kendilerine yardmc olacan da syledi.
Abdurrahman, Th, Kasm, ehmus, Hamido vard ohda. Hepsi
de o gn gitmek iin hazrlanmt. Herkes yatan - yorgann bile
kaldnp tandna gtrp teslim etmiti. Oysa imdiki duruma gre
iki gece daha'kalacaklard hocann buyruuyla. Ama sorun deildi.
iti nk. stelik, orada toplyacaklan "r"den de paylarm
alacaklard.
"r", asl anlamyla "onda bir", "ondalk" demektin Tanm
rnlerinden, zellikle tahldan alman zektn ad. "Onda biri" alnd

93

iin bu ad verilmi. Kayna eriat. Osmanl ynetiminde "r"

devlet alrd.. Bir vergi olarak. Kartall Ky'nde, bu kyn bal
olduu ilin teki kylerinde ve tlaha birok ilin birok kynde.
Cumhuriyet dneminde de srmtr "r". Ama bu kez reticiden onu
alan; devlet yerine geen eyh, aa ve molla ls ve adamlardr.
Molla Nsu-Trko'ya dnd:
- Sen de yanlarnda git, alrsn.
Ama nasl gidecekti o? Yryecek durumda deildi ki..
- Benim ayam ariyor. Diken batmt, karamadk, imi.
- i olan yere bir eyler konsun, olgunlap deilkse yava yava
dolarsn.
- Hocam, daha sonra ne yapacam? Herkes gidecek, ben yalnz
kalacam.
- Ben de senin durumunu dnyorum. Kylere zekt toplamaya
gidecek durumda deilsin. Herkes gelene dek senin gidecek bir yerin
yok mu?
- Var. Tutak'ta halam var.
- yi, sen de oraya git. Ama bir aydan ok kalma, geri gel. Fakiler
de gelir o zamana..
- ok kalmam, gelirim.
"Fil" ve "meful" olan iki fakinin szn ettikleri kii le
namazma gelmiti. Fakiler konutular. Tahllarn sat konusunda
anlamaya varld. Adam naftiazdan sonra arabasn getirdi; parasn
verdikten sonra ykleyip gtrd. Trko da almt parasn ve pek
sevinmiti. Tabannn derinlerinden gelen zonglamalara aldrmyacak
kadar..
Safo'lara gitmeliydi ark. Ayann ii, yast, yorgan iin. Ve
de Safo iin. Fakiler harmanlara, o da sonradan katlmak zere
Safo'lara..
Vard, kapy vurdu. Kapy aan, rkn bir adam. Boyu, ortanm
stnde. Sa, sakal birbirine karm. Saman, toz, toprak dolu.
"Acayip" giysili, kaim kuakl. Yine de gr kalarnn altna derince
gml gzlerdeki baklar sevecen. Hemen ieri ald; nne dp, ev
halknn bulunduu odaya gtrd. Kiler ve yemek odas olarak da
kullanlan olduka geni bir oda. Safo'nun "tomurcuklanm"
94

memelerini bu odada grmt. Bacak arasm da. Ama yalnzca "d"

kesimini. Safo, Sabo (ktrm kz) ve analan da oradaydlar. Yemek
yiyeceklerdi, sofra hazrlanyordu. Be-alt kiinin sabilecei
byklkte ve ta-topraktan yaplma bir sedirin zerinde. Bir kalbur.
stnde geni bir tepsi. Bir - iki "gagala" (yuvarlak ekmek) ve lava,
yalarnn iyice gitmedii belli olan aa kaklar, byke iki anak.
Sofrann yannda buhar ykselen pilav tenceresi. Ayran dolu bakra.
Duvarlara dayal, n, bulgur, buday dolu uvallar, ya, peynir
tenekeleri. "Koat"l tavandan ve tavana yakn yerdeki pencerenin
sandan solundan asl soan, baak demetleri, "lazt"lar, msr,
"kadid"ler (gnete kurutulan pimi gibi olduu iin i de yenebilen
etler), kelere konmu stler, yourtlar, "kurut"lar; duvarlara ask,
apalar eskimi, islenmi "zerlik"ler, gze arpacak yerde at nal,
gz boncuklar... Ve sinekler, sinekler. Sofra hazrlanmt. Onu
oturttular, kendileri de oturdu. Kaklamaya koyuldular. Bir pilava, bir
ayrana dalyordu kaklar. Yarrcasna.. Yara, en sinekler de
katlyordu. Yerlerden, yiyeceklerden kalkp sofraya, sofradan uup,
yerlerdeki yiyeceklere, ste, yourda konuyorlard. Dp lyordu da
zavalllar. Dp lenlere bakt, batp kmaya ahanlar izledi;
dncelere dald. Ezberlemeye aht "krk hadis"ten bir hadise
takld." - Sinein bir kanad batarsa, br kanadn da batrr. nk
bir kanadnda zehir, br kanadnda panzehir vardr." diyordu hadis.
"Bunca sinein kanadyla nasl uralr?" diye dnd. Bir yandan
pilav ve ayran kaklarken, br yandan da baklarn sinekler
zerinde dolatu-yordu. Ve hadisteki de kayyordu akl. "en,
sryle gelen ve yiyeceklere den bunca sinein bir bir zerinde
durmak, kanatlarna bakmak, hangisinin hangi kanadnn battn,
hangi kanadnn batmadn grp ayrt etmek, batnlmam olanlar
bir bir batrmak... Nasl olur, nasl olabilir? Nasl baa klabilir?
yleyse neden tlenir bu?". Dnd, dnd; iinden kamad.
Bol yal pilav ve ayranla kannlar doymutu. "Tanr'nn yerdii
nimete bin kr". Kalklacak artk. Uygunca uzatt ani ayan
yavaa ekti. Zonglayan tabann gz gibi koruyordu. Bir yere
dokunmasn diye olanca zeni gsteriyordu. Dorulup kalkmaya
alt. "Ahh", saknd durum basma geldi. Koruduu taban, sediri
kysndaki sivri yere demiti birden. Hem de ok kt biimde. O
. 95

nda akl bandan gitti. ine ileyen ardan baylacak gibi oldu,
dmek zereyken diree tutundu. Ev halknn hepsi birden ilgilendi
onun durumuyla. Bana biriktiler. Elinden, kolundan tuttular,
oturttular. Alamamak iin kendini zor tutuyordu. Dayanlmaz acya
kar koyabilmek iin dilerini skyordu. Bi yandan da bklm,
tabann, halkalatrd avular arama almt. Biraz sonra kendine
geldi. Ve Safo'nun aladn grd.
Kadn, koup bir apt getirdi. Bir para da ekmek. Ayan
uzatmasn syledi. Taban ktk gibi imi, kzarm ve ate gibi de
yanyor. Kadn ekmei inedi. yice hamurlatktan sonra kard
azndan. aptm zerine yayd ve tabann stne koydu. Skca da
balad.
- Bununla olgunlar, sonra deilir, bireyi kalmaz. Sabahleyin
yine gelirsin; temizler; yine balarm.
Kadmm ekmei ineyip apta koymasyla, anasnn yapt bir
i gzlerinin nnde canland: Anas da ekmei iner, azndan
karr, tlbentin bir ucuna koyup dmlerdi. Ve meme emmek iin
alyan ocuun azma (yalanc meme olarak) sokutururdu. Anasnn
memesinde st bulamamaktan huysuzlaan ocuk da bunu azna
alnca sesini keser ve emer dururdu.
Adam da onun ayaklarmn plaklyla ilgilendi lsn ald,
kei derisinden bir ift ank dikmeye balad. Bitirdi..
- imdilik bunlar giyersin. Sonra sr derisinden dikerim.
Kolay tayamad iin her zaman giyemedii kabaral
ayakkablarndan daha iyiydi' ark. Gzelce giyindi. Tabanndaki
sargy ikanp atktan sonra.
Artk gitmeliydi. Hemen gitmek istediini syledi. Yastk,
yorgan da ykanm, kurutulmu, hazrd. Kadn seslendi:
- Safo, haydi yardm ct dc birlikte gtrn.
Safo yorgan, o da yast aid. Gtrdler. Camide, dek diye
kullanlan minderin zerine braktlar. Safo gitti, o da kitabna
yneldi.
Akam oldu, glkle abdest ald. Ayaklann yikarkcn sargnn
stne "mes verdi". Cemaatten gelen birka kiiyle birlikte namaz

96

kld. Herkes gidince yalnz kald. Okumaya koyulacakt ki, Safo'nun,

elinde ekmek ve bir kk anakla yourt getirdiini grd. Elinden.,
aldktan sonra Safo'yu gnderdi. Kam a olmad iin uygun bir yere
koydu getirilenleri. Yalnzlk, gittike "ben vanm!" diyordu. Okumaya
kendini vermek istedi. Ama ayandaki zonglamalar brakmyordu.
Ortalk karanlklamaya balamt. dare l'mbasn ateledi. Yine
cemaatten birka kii geldi. Yats namaz klnd. Cemaat ekilip gitti.
Berbat bir yalnzlk. Ayandaki arlar gibi iine iliyordu. Fakiler,
yataklarn gtrdkleri tandklannda yataciiklard. Bir-iki gn iinde o
kydeki ilerini bitirince, baka kylere gideceklerdi zekt toplamaya.
V Keke o da Safo'larda kalsayd. Yalnzln bylesine zor olduunu
dnememiti. stelik, utanmt da. O yzden onlarda kalmay
nermemiti. Onlar, onun camide yalnz kalacan bilselerdi,
brakmazlard. Neyse imdi geceyi geirmeye bakmalyd. Karn
ackmt. Safo'nun getirdiklerini alp nne koydu. Ekmein her
lokmasn kak gibi yaparak yourdu yemeye balad. Yava yava
yiyip bitirdi. Ban kaldrd ki, idare lmbas, x;k "idare" edecek gibi
deil. Ya az kalmt. YaVm saat ya yeler, ya yetmez. Baka da
yoktu. Sndrmeli, yatmal, uyumalyd. Kibriti, yanna, bulabilecei
bir yprc koydu, lambay sndrd. Yat, bir sre sonra da uyudu.
Gece yars, tabanndan gelen zonglamalarm saldrlaryla uyand.
Her yan karanlk. Kibrit alp akt, szm ona lambay yakt.
Tabann kucana ap zerine eildi. Yarann ucu az kanyordu.
Aryla birlikle. Sargy amann doru olmyacam dnd. Elini
siirgnm zerinde yavaa gezdirdi. Biraz ok dokununai dayanlmaz bir
sanc beliriyordu. Yine de dayanarak biraz kad. Sonra iki avucunu
parmaklaryla halkalatirarak iine ald tabann. evresinden skmaya
balad. Ary karp atmak istercesine. Olmad, yzne
yaklatrmaya abalad. Hi olmad. Zonglamalar iyice sklamt.
Derinden gelen atlar, bir n bile ara vermiyordu. Kl bir dmanla
kar karyayd ve yalnzd.
Savarken gz tabuta iliti. Kapnn yaknndaki keye
dayalyd tabut. Yalnzca kendi evresini aydnlatan idare lmbasnn
baygn ndan yansyanlarla, olduundan da byk gzkyordu.
Bydke de byyordu. Canlanmt sanki. O yana bakmamaya
alt. Ne var ki, gzn alamyordu. Savamak zorunda olduu
97

dman iki olmutu: Ayandaki an ve kardaki tabut. Biraz sonra

bir dman daha eklenecekti: Karanlk. Lmbanm ya, bitti, bitecek.
ki - tane de kibrit p kalmt. Ezberindeki ayet ve dualardan
okumaya balad. Yetinmedi, gidip rahleden Kur'an' ald. Sarld,
snd. Tabut, gittike byyen glgesiyle birlikte, kapy tunutu.
"Cehennem bekisi" grnmndeydi. Hayr, durmuyor, yryordu.
Ve ite lmba da snd. imdi ne olacak? Yaplabilecek hibir ey
yok. Koyu bir karanlk. Dars biraz farkl, ksa iyi olur, ne ki tabut
var kapnn orada. Korkun bir hayalet gibi. "Gibi"si de yok, ta
kendisi. Tad llerle zdelemi sanki. ller tabut klna, ya
da tabut ller klna girip canlanm. Byk bir korkuya kapld.
t olsa ldu-acak. "Tabutun canlanmas...". Korku iinde dnmeye
koyuldu: "Tabut canlanr m? Hayr olamaz. Tahtalardan yaplma.
Tahtalar canl deil. Canlanamaz da. Varlklar, 'canl ve cansz' diye
ikiye ayrlmyor mu? Tabutu oluturan tahtalar, canszlar kesiminden.
Canlanm olamaz. Canlanamaymca da zarar veremez...". Bu
dnceler sonunda bir g buldu kendinde. Kur'an' yerine gtrp
koydu. Okumay mokumay brakt. Dahas; gidip tabuta dokunmaya
karar verdi. Kolcusu tmyle ilinsin diye.. Ayana da dikkat ederek,
yava yava gitti; tabutu bulup eliyle dokundu. "Canl" deildi.
"Olamazd da zaten". Her yan yine karanlkt ama, iine aydnlk
gelmiti bir .tr. Kapy a, bsbtn rahatlad. Dars da karanlkt,
ama zarar yok. nemli bir dman yenmiti. Tabut korkusu yoktu
artk. Karanlk dmann da yenmi saylrd. Ah br dman,
ayandaki zonglamalar da bir yenebilse.. Geri ieri girip girmemekte
duraksarken, terslik bu ya, yaral ayan eie vurdu. Sarslp dt.
-"Vay anam!!!"
Duyduu ac, dayanlacak gibi deildi. Dayand. Diini skarak,
biraz da alyarak. Baka elinden ne gelirdi ki..? Bu srada yaral
tabanndan bi eyler boand. Belli ki yara deilmiti. Atlar,
zonglamalar da sona ermiti. An, sanc diye birey kalmamt.
- "Oh, kurtuldum!"
Rahatlamt. nc dman da yenilmiti. Artk yatana
dnp uyuyabilirdi. Sava kazanm olmanm mutluluuyla.. yle
yap, gitti, yatt ve uyudu.

98

***
- "Trko, Trko! Rabe, rabe!" (Trko, Trko, kalk, kalk!)
Kalktr Trko. Sabah ohnu, cemaat namaza gelmiti.
style bayla yatt yatandan dorulup toparland. Ceketinin
i cebine koyduu parasna bak. Bulamad. yice bakt; yok. Byk
bir telala yann - yresini arad ve buldu. Cebinden kaym, yatana
dm, minderle yasn arasma girmiti paralar. Alp yerine koydu.
Abdest almak iin yrd. briinde su kalmamsa, pnara dek
gitmesi gerekecek. Bakt, biraz su var. -Yetindi, azar azar dkerek
abdestini ald. Namaz klanlara katld. Namaz bitti, herkes gitti. O da
biraz bekledikten sonra Safo'larn evinin yolunu tuttu.
Varp kapy ald. Safo'nun anas kt. eri alr almaz da
ayan sordu. O da deildiini ve rahatladn syledi. Safo
uyuyordu. Adam ie, harmana gitmiti. Sabo'ysa az- yz bulak
bireyler yiyordu.
Kadm onu, Safo'nun yatann bir ucuna oturttu.
- Uzat ayan da ap bir bakaym.
Kadn sargy au. inenip konmu olan ekmek, kan vc irinden
grnmez olmutu. i mi dc kalmamt. Kadm, ban br yana
evirmesini syledi vc yaray birden sku.
-"Ahh!"
Yaras olduka acm.t yine. inde kalan irin de "pn" diye
km. Bu arada dikenin de ktn sylyordu kadn. Ve:
,
- "te, kocaman bir diken. Aa paras gibi.." diye
gsteriyordu.
Bakt;",dikeni kendisi de grd. ok acdar ektirmi, ama^sonunda
altedilmi bir dmana bakar gibi bakyordu.
Kadm, bir aptla temizledi. Bir baka apu da sarp balad.
- Hava almamas gerek.^ diye de uyarda bulundu.
- Hava alrsa eskisi gibi mi olur?
- yle olmazsa da ier yine. Arr.
Kadn kalkt, biraz st piirip getirdi, yanma da ekmek koydu ve
99

yemesini syledi.
- Haydi kanam doyur.
Yedi, kamm doyurdu.
Harmana gidip "r"n nasl toplandm grecekti, alacak,
hocas yle sylemiti. Ama harmanlara gitmek onun iin pek kolay
deildi. tler olabilirdi. t, hi eksik olmazd oralarda. Bunu kadna
ahlatt. Kadn, Safo'yu da yannda gnderebileceini, Sai'nun itsiz
yollar bildiini syledi. Ve Safo'yu kaldrd. .
'
Safo, uyanr uyanmaz onu grnce sevindi. Yamnda harmana
gnderilecei sylenince daha da sevindi.
- yi, biz birlikte gider dolauz.
Safo, kalkp giyindi. Biraz ekmekle ve stle kamn doyurdu o da.
Anasyla ortaklaa giydii eski ayakkablar da ayana taktktan
sonra:
- Haydi gidelim., dedi.
Ve birlikte ktlar yola.
Kan tekerleklerinin, kz, koyun, kei trnaklarnn iz brak
tozlu yollar. Tozlara irili ufakl sap, saman, tahl, eitli hayvan
boklan kanm. Yanlarda, yrelerdeki boklarm altmda kme kme
"usun"lar (bcekler). Ve yollarda, ileli kzlcrirl zorlana zorlana, sa
sa, stklarn kuyruklaryla evreye saa .saa ektikleri lahl, .sap,
saman ykl kan arabalar. Biri gidip br geliyor."Maz"larndaki
yeri - g inleten gcrtlaryla..
Yanyana yrdler. Konuarak..
- Safo, senin baka kardein hi olmad m? Yani Sabo'dan baka?
- Vard ldler. Biri kz,-ikisi olan. Meryem, Said, Salih.
- Neden ldler?

'

- Meryem, benden iki ya bykt. Karn ard, ld. ki- yl

nce.
' .
- Yabrleri?
- Said, benim kmd. Bir kadnn gz dedi, moranp ld.
Geen yl. Salih de damdan dt, ld. Bir yandayken, Sabo'nun
kyd. .

100

- Safo, sana Arapa okutsam okur musun?

, -.Kzlar da okur mu hi? Sen hi grdn m?
- Grmedim. Fakat sen okusan ne iyi olur!
- Kzlar okusalar da bircyc,yaramaz ki..
- Yiirar.
-Neye yarar?
-Bilmem ama yarar.
Okusam enin gibi "lim" mi olurum yani?
- Benim eibi olamazdn, .mayine de olursun. "Alime" olursun.
- "Alime" ne demek?
- "Alim"in diisi.
Safo gld.
- Vallaha, billaha olursun.
Safo, "lim"in diisi "lime" diyerek bi daha gld.
Safo'nun da okumasn i.sliyor muydu gerekten? Yoksa sk sk
birlikte olmak iin mi bunu istiyordu? Kimbilir?
Yakc bir gne vard. Harmanlarn bulunduu kesime
gelmilerdi. Genellikle biraradayd hcrkesinki. Genie bir dzlk.
Alabildiine toz denizi. Bu deniz iinde kkl - bykl, kadnl erkekli kyller.'Nasrl elleri, atlak, plak ya da anklrayaklaryla
sap yayanlar,dven srenler, hitfman .savuranlar, sap - saman yanlar.
Ynlar, cler. rn bir daha kaldrmak, kl hava koullar
gelmeden ii bitirmek iin byk aba gsteren reticiler, reneden
retimden pay alma abasyla oradan oraya koanlar, l^kiler, eyhin,
aann ve byk mollann temsilcileri.. Hepsi bir yar iinde sanki.
nlerine kan ilk harman Hlo ivno'lardan Husso'nun. nsan
azman Husso, ie dalm ki ne dal.
- Sclmnaleykm, kolay gelsin!
Husso dnp baknca, bykler gibi selam verenin ve iyi dilekte
bulunann Trko'dan baka olmadn grd. Trko, yannda da bir
kz.
- Vc aleykms's-selm, ho geldin. Sen dc hogeldin kz.
T Ho bulduk.

'
101

, - Ho bulduk.
- Gein yle bakim.
Niin geldiklerini anlattlar Husso'ya. Harmanlar dolaacaklann,
fakilerin "r" toplaylarm greceklerini, Molla Nsr'm byle
istediini sylediler. Konuurlarken iki faki geldi. Niin geldikleri
anlalmt. Husso, ein yanndaki tenekeyi daldrd. Bir, iki, ,
drt., dokuz, sayp bir yana dkt. Onuncusunu fakilere verdi.
uvallarna koydu. Elli teneke budayn be tenekesi, fakilerin
uvalna girmiti. O harmandan kan o kadard. Husso'nun baka
kacak buday da vard. Birka gn sonra, onlar knca, onlardan da
"r" vermek boynunun borcuydu. Fakiler, aldklarn yklenip bir
baka harmana gittiler. Trko'yla Safo da arkalanndan.
Baka kollardan da baka fakiler ve grevliler dolayordu.
Trko'nun ve Safo'nun katld fakilerle 7-8 harman dolald.
Hepsi de yle ya da byle, yoksullar bile -daha ok da onlar- "r"n
verdi. Bir harmann sahibi direndi.
'
,
- Benim nfusum ok. kan tahl zaten yetmiyecek. Bir de size
veremem!
"Venncmck" ne demek. "r", er'an farz. Bu farz yerine
getirmek, "ben mslmanm!" diyen herkesten istenir. steyen bir
devlet yoksa da, eyh var, aa var, molla var. Bunlarn gnderdikleri
fakiler, adamlar var. Nc demek "veremem"! Peygamberin lmnden
sonra, Ebubckir'in halifelii srasnda "r"n, "zekt"m vermeyen
ler, direnenler olmutu da, "kl"la yola getirilmilerdi. "Dinden
dn" saylmt bunlar. Yola gelenler gelmiler, gelmiyenlerse
kltan geirilmilerdi. imdi adam kalkm, "veremem" diyor. Olur
mu "veremem"?!
eyhin temsilcisi gelip ie karmt. Geri "zorlama" yoktu.
Madem vermek stemiyor, vermesindi. Ama sonunu dnsnd.
eyhin adam harman sahibine gerekli d, gzdayla birlikte
verdi. Harman sahibi bak ki i kt. Yani sonunun ktye varacan
dnd. Vermeye rz oldu. erliye ierliye verdi "r"n. llceli
lkeli daldrd tenekelerle..
Dolalaca kadar dolalmt. Toplanacak vard daha. Onlar da
yeni elcr knca ve bakalan eliyle toplanacakt.
102

Herkes iini bitirmi, biraraya gelmiti. st-ba, yz-gz, toz ve

saman dolu. Trko ve Safo da orada. Safo'nun kat kat olan fistan,
arkasmdan iki blm yaplm salan da saman ufaklarmdan, tozdan
ne bulmusa toplamt hep.
Onun yanmda Safo'yu grnce fakiler takldlar:
- Trko bu kz da nereden kt?
- Bulmu kendine gre.
- Bizden daha kazanh.
Ne o, ne de Safo sesini kard. Abdurrahman susturdu tklanlan:
- ocuklar utandrmayn, susun. Safo, bacsdr onun. (Yani
ablasdr.)
Her koldan ne kadar buday toplanm; onu konumaya
baladlar.
Ksm'la eyhin zel adam herkesten ok toplamt: 150 teneke.
Abdurrahman'la arkadamn toplad da az degdL
- Biz de 130 teneke topladk. ounu Hamido su-tlad.
ehmus'la Th'nm topladklar da 105 tenekeydi. Yani 385
teneke toplanmt toplam olarak.
Bir dolamada bu kadar az saylmazd. Bir buuk gn
dolalmu, ama bir dolama saylrd.
lgililere teslim edilmiti toplananlar. Ne kadar eyhin,
tekkesinin olacakt? Kime ne kadar verilecekti? zerinde durulmad.
Sonra belirlenecekti. Kesin olan uydu ki herkesin pay verilecekti.
Kimsenin "hakk" yenmiyecckti.
Abdurrahman Trko'yu bir yana ekip konutu. Safo'yla, nasl
tantkla'im sordu. Trko da anlatt birazm. Bu kez o sordu:
- Senin sevdiin kzdan, Cemile'den bir haber var m?
- Var, ama kt.
-Nasl?

'

- karl bir zengine vermeye hazrlamyorlarm.

- Sen ne yapacaksn?

'

-Kauacaun.
- Kaar m kz?
- Kaar, gz bende.

103

- Karmak er'an gnh d e p mi?

- Olursa olsun. Gnh, kz bana vermeyenlerin boynuna.
ehmus bard:
- Haydi Abdurrahman, gelmiyor musunuz? Kafa kafaya vererek ne
konuuyorsunuz yle? Haydi gelin, gidiyoruz!
Gelip katldlar ve hep birlikte yrdler kye doru. Safo'yla o
da yine yanyana. Kye vannca fakiler ayrldlar. Her birinin gidecei
yeri vard nk. Safo'yla o kalmt.
- Safo, sen evine, ben de yerime..
- Camiye mi gideceksin?
- Baka nereye gideyim? Yarn da Tutak'daki halamlara
gideceim.
- yleyse bu akam bize gidelim, bizde yat.
- Bilmem ki..
- ok iyi olur bizde kal bu gece.
- yleyse yatam da gtrelim. Zaten giderken size teslim
edecektim.
- Haydi gtrelim.
Camiye gittiler. Dek diye kullanlan minderi, yast biri ald,
yorgan vc kiuplar da br... Gtrdler. Safo'nun anas kapdayd.
Davranp yardm etti. eri girdiler. Safo hemen anlat durumu. Anas
da dorusunu yaptklarn syledi. Ardndan da ivediyle bireyler
gelirdi: "Kaygana" (yada yumurta), "cil" (bir tr peynir) ve lava.
Karnlarn doyurdu. Sonra ne yaptklarn sordu. Onlar da
dolamalann vc karlaklar durumlar anlattlar. Biraz sonra da evin
erkei geldi. Ona da anlald her ey.
Akamdan hazrlk yaplacak ki, sabahleyin, scaa kalmadan, o
yola ksn. - drt kitab ve konacak az iiri bir heybe bulup
buluturuldu. arklar hazrd. Kadn bakt; ii ve ars hi kalmam
olan tabanla ark giyilebilir. Yine de sarlmasr gerekiyor. Ayrca
orap da gerekli. Sarmak kolay. Ama orap? Adam:
- Benim oraplarrn giysin. Ben idare ederim., dedi. Ama kadn
kar kt.

104

- enin oraplarn ok byk gelir; anklann iine smaz. Ben

imdi b-ey uydiffurum.
^
Uydurdu da. Eski orap ve apt paralarndan kesip dikerek bir
ift orap meydana getirdi. Tam onun ayana gre. Bu i de bitmiti
bylece.
Fakat bir i daha vard: Parasna kese.
Parasn da gsterdi. Cebinden kayp debileceini, bi kez de
dtn ve bulduunu syledi. Kadm bir de kese yapt. apttan.
Az bzgl, ukurlu. Ve para gzelce iine konup baland.
Hazrlk bitmiti artk.
Ne ki, akamdan vedalamak istedikleri vard onun: Husso ve
anas. kisinin de ok iyiliini grmt. Dncesini ap, syledi.
Herkes uygun grd. Kadn:
. .
- Safo'yla biriikte gidin de ok kalmayn., dedi.
_ Gittiler. Husso'nun anas vard evde. Grr grmez, sevgi
psterdi; ikisini de oturttu. Husso'ysa daha gelmemiti. Hemen konu
ald. Sabahleyin yaplacak yolculuk anlald. Hazrlk yaplaca
sylendi. Sevecenlik dolu yalca kadm:
- Durun ben de bireyler hazrlyaym.. dedi. Ses karmadlar.
Kadn, bir kk torbann iine ekmek, peynir ve gnete kurutulmu,
piirilmeden yenen et paralarndan koyup yerletirdi. O srada Husso
ieri girdi. O da sevgi ve ilgi gsterdi onlara. Ona da durum anlatld.
- Demek Tutak'taki halana gidiyorsun!
-Evet!

'

- yi, halan sevinir, sen de dinlenirsin.

- ok kalacak msn?
- Bir ay/kadar.

- yi. Peki yalnz bana m gideceksin?

-Evet.
- Gidebilecek misin?
-Giderim.
- Nasl? Yolu biliyor musun?
105

- Sora sora giderim.

- yi. Sen erkek adamsn, korkmazsn!
t
Vedalald. Alacaklarn alp ktlar. Ge kalmadan gittiler
Safo'lara.
J

ok erken, tanyeri aarrken uyand. Kalkp stn-ban,

oraplarn, arklarn giydi ivedi ivedi. Safo'yu da uyandrdlar. Onu
biraz geirsin diye. Heybe, kk torba haird. Heybeyi omuzuna
koydular. Bir eline kk torbay, birseline de kk bir denek
verdiler. Safo da giyinmiti. Byklerin ellerini pt.
-"Allah'a smarladk"!
Safo'yla birlikte ktlar evden. Cami, abdesthne, kllk,
kulleteyn.. KuUeteynde "taharet" yapanlar, yznde yzen frtklar,
pleri iterek sabah namazna abdest alanlar. Bir - iki horoz t.
Telal telal mala - davara, ie - gce koanlar. Arada bir barmalar,
konumalar.. Koyun, sr, kpek sesleri.. Kanlarn gcrtlar. Ve
.sabahn serinlii...
Yrdler. Tutak'a giden yola girdiler. Konumadan ilerlediler.
Sabah ezan. lk gibi kan bir ses.. Serinlikte damlara, kuru
aalara bir konan, bir uan kargalar.. Ky arkada bu^akmak zereler.
- Safo, artk sen dn.
- Biraz daha geleyim.
Biraz daha yrdler.
-Safo, sen dn artk.
- Peki.
Safo, dnmeden birey diyeceini anlat.
-Hadi syle!

- Sen Tutak'tan geldikten sonra, sana "meme"lerimi bi daha

emzireceim.
- yi, ok houma gider.
106

- Buram da ap gstereceim.
-"D"nim?
-""inide!
- N e i y i olur!'
- Ama kzlm bozmazsn, deil mi?
- Bozmam.
- Hadi imdi git,
- Allah'a smarladk.
- Gle gle. ok kalma ha!
- Kalmam, kalmam!
Ayrldlar. Sarlmadan, pmeden.. "eherh" deillerdi ki..
"Ama kzlm bozmazsn, deil mi?", "bozmam". Dnerek
yrd. "Kzlk", "bozmak".. Safo'nun kafasnda biimlenmiti. ok
kkken "ere veriliyor" olduklar iin kzlarn byle eyleri renmi
olmalar olaand. Ya onun kafasnda? Duyduklarndan bi takm
dnceler olumu gibiydi. Ne ki, glgeliydi hep. Kitaptan, eriatten
karabildikleri de vard. Ama karma karkt.
"Kzlk, anlaldna gre, dokununca bozulan, bozulunca
yaplamyan^ dzeltilemiyen bir ey. Ama ey edilmedike bozulmu
yor. Ben de ey etmem. Bakar, grrm sadece. Bakmak da haram,
ama ben daha km, gnh olmaz... Safo. IVlemelcri. Bacaklar.
Bacaklarnn aras. Oras..." Olduka tatl, daldka klmak istenme
yen dnceler, duygular. Bi durdu, bi yrd. Sabahn serinliinde
iini stan duygu ve dncelerle,.
Sabah namazm klmamt, anmsad, ama aldrmad. "Bana farz
deil daha. Akl ve bali (ergin) olmadm ki..." '
Namaz onun iin "farz" deildi. Ama eriate gre o yastakinin.de
klmas gerekiyordu. Klmaynca, eriat dvlmesini buyuruyordu.
Namaz klmayan, ocuklar ele alrken hangi yatakilerin neyle, elle
mi, sopayla m dvleceklerini bile belirlemiti eriat. yle olsa da,
o srada onu dvecek kimse yoktu. Sonra "kaza" da edebilirdi.,Sorun
kalmazd o zaman.

16
Gne douyor. Kendine zg kokusuyla.. Tepelere vurmu bile.
Can yayyor cmerte. Taze taze.
Arapa dil bilgisi iin ezberledii ve "leyte'-ebbe yad..." diye
balyan Arapa bir iir diline geldi. uydu anlam: "Keke bir gn
genliim geri gelse de, yallmn bama getirdiklerini anlatsam
ona."
"Muhal olan temenni" deniyordu buna. Yani "olamyacak eyi
dilemek".
Kocamlarn bir daha elde edemiyecekleri genlik, onun
nndeydi. Ne gzel bir ey. Ne deerli bir frsat. Dndke mutlu
oldu.
Cokulu cokulu, yrd. O sradaki admlaryla birilerine
yetiecekmi gibi. Yani u yetiip gemeyi kafasna koyduu
"lim"lere.. Admlarn ona gre ayordu sanki.
Hangi kitaplar okuduunu, neleri ezberlediini ve daha neleri
okuyup ezberliyeceini dnp gzden geirdi:
"Emsile, Bina, Maksud, zzi, Zuruf, Terkib, Sadullah, Avmil,
eriat. Bunlar okudum. Subha-i Subyn, Emli. Bunlar da
ezberledim. Kitaplardan da ok ezberlediim metinler oldu. oka da
yet, sure ezberledim. Kn da, erhu Muni'yi, zhar' bitiririm.
Elfye'yi de okur, ezberlerim. eriatten, kelmdan da daha birok
okuyup bitireceklerim olur. Gelecek yl da baka 'lim'lere geerim.
Birka yl iinde, 15 yana gelmeden 12 ilmi bitiririm, icazet alrm.
'Alamazsn' diyorlar; ama grrler alacam. Genliimdeyken byk
lim olacam. Sonra da atp, Basra'daki, Kfe'deki limleri
geerim. 'Gecmezsin'diyorlar. Grrler..."
Ne yapp ederek herkesi gemeyi kafasna koymu bir yarnn
tutkusu vard iinde. Tm varln sarp sarmalayan bir tutku."Ak"
gibi.
Ykselen gne, ayak gmlecek kadar tozlu yol, gelip gidenler,
kan arabalar, arabalarn gcrtlar, arasra kalkan tz bulutlan,
hayvan ve insan sesleri, iki yanda tepecikler, dereler, talar, kayalar,
allar, dikenler, uan kular, gezen, kprdayan, olduu yere yapm
108

gibi duran irili ufakl bcekler, kanncalar, ekirgeler, yer yer ok gibi
frlayan, bi kayp geen, bi durup bakan kertenkeleler, kabarttklar
topraklarn, deliklerinin yannda iki ayak stne dikilip bakan, tehlike
var deyip deliklerine kaan kstebekler, bi inip bi kalkarak tane
toplyan, ykseklerde uan kular... Ve yry...
Karn ackmt. Yolun bir yanna ekildi! Bir tan stne
oturdu. Torbasn koydu, heybesini indirdi. Biraz ekmek, peynir,
kurutulmu et karp yemeye balad. Yedike su imek istiyordu.
Suyu yoktu. Yiyip kamn doyurdu. Bi de su olsa.. Belki ileride
bulurdu. Kalkp yrd.
Epeyce yol almt. Susuzluk da bastrmt. Gelen-giden de yok.
y.sa kyn yaknlarnda ne kadar da oktu. Uzaklanca arkas
kesilmiti. Susuzlukla birlikte yalnzlk da kt iine. Yrmek
zomndayd. Kendi kendiyle arkadalk ederek..
Dik bir yoku, ini, dzlk, sonra yine yoku, yine ini vc
alabildiine dzlk..
Doru yoldan gittii kesindi, kukusu yoktu, nk yol hi
ayrlmamt. Daha nce rendiine gre arada, solda, biraz yukarda
Esmer Ky gzkecekti. Grnrlerde yoktu daha. "Demek ki daha
var" deyip admlarn hzlandrd..
Gne iyice ykselmiti. Yakyordu da. le yaknd, belki de
olmutu. Yine gelen giden yok. Olsa, cn bata su soracak. Ah bir su
olsa. atlyasya iecek. Su bulanlar, sularn banda olanlar kimbilir
ne mutludurlar. Ah bir su olsa.. Souk bir su. Pnar suyu, "gze"
(kaynak) suyu. Souk souk. Scak da olsa olur. Ah bir olsa...
Birden;, biraz uzakta grdne sevindi. Bulunduu yerden
seilcbildigine gre: Kabuk. Karpuz, ya da kavun kabuu. Keke
kavun kabuu olsa. Tmn yiyebilir. Karpuzunkinin d yenmez.
Yalnzca ii kcmirilir. Ona bile rz. "Raz" olmak ne demek, o srada
bir "hazine"dir o. Demek ki kavununki de olsa, karpuzunki de olsa bir
hazine vard kivda. Bir n nce kavumak iin hzland. Ve sonunda
kavutu. Karpuz kabuklaryd. Olsun. ok, ok deerliydi onun iin.
Susuzluunun giderilmesine yaryacaku. Pek kalnca kesilmemiler.
Ama o kadarn bulmak da byk mutluluk. Tam be tane kabuk.
Gneten kylan ie doru kvrlm, ilerine de toz, toprak

109

dolmutu. Tozun, topram alt kesimleri de, kabuklarm suyuy

slanm, amurlanm. yi ki yleydi. Toz, toprak olmasay
kabuklar kuruyup giderdi gnein scandan. Tmn ald; kyy
geti. Oturdu gzelce. Heybe ve torbayla birlikte kabuklar da yannda.|
Hemen birini ald. indeki amurlam tozu-topra eliyle syrd. Vc
kemirmeye koyuldu. Ayaklarn uzatt, yayld iyice. Keyfine diye
yoktu. te mutlukk. O kabuu bitirince ikincisini ald. Onu da
bitirdi. ncsn, drdncs, beincisini. Tmn kemirdL
lerini kolaylkla temizleyerek.. Hepsini bitirmiti, ne ki ssuzlun
gitmemiti. Azalm olsa bile.. Kabuklarn d, ok ince bir kesim
kalmt. Onlar da yemek istedi. Ama duymutu ki "dn yiyen deli i
olur". Bykler sylemilerdi. yleyse yememeliydi, yemedi.
ok yorulmutu. Kle gibiydi. Biraz yatsa, hemen uyuyabilinfi.!
Bu da ok kt olurdu. Akama kalmadan varmalyd varaca yee.
Hi deilse Esmer'e. Geceyi bu kyde geirmesi iyi olur. Sabahleyia ]
de erken kalkp, Tutak'm yolunu tutar. "Haydi yr"!
Yarm saat sonra dzlk bitti, bir tepe belirdi. Tepeyi knca
belki Esmer gzkr. Zorlana zorlana kt: Fakat Esmer yin
gzkmyor. Yanl yoldan gitmi olabilir miydi? Hayr. nk yol
hi ayrlmamt. Kendisine dc.
- Yol, doru seni gtrr., demilerdi.
Yol doru olmasna doruydu. Ama Esmer niye gzkmyordu?
"Hele yryeyim bakalm".

ni, yine uzayp giden bir dzlk. Yr babam yr. Susuzli

doruunda. Yine su, mu yok grnrlerde. Byle dzlklerde dc kolay
kolay su bulunmaz. arklar ayaklar skyor. iliz bacaklar, "atk
yeler!" diyor. Sallanyor, ama yrmek zorunda. Yoksa akama deio
Esmer'e varamyacak, "kurda kua yem olacak". "Haydi abala"!
Gcn toplayp yrd.
Dzln sonuna varmt. te karda bir yoku daha. Hem de
dik. yi ki ok deil. Esmer, onu stnden gzkebilir. "Ha babam,
gayret"!
Trmand, o yokuu da kt. ok kt. Esmer yine gzkmyor.
stelik nnde bir dere var. Susuz bir dere. Yuvarlanr gibi ind
dereye. Derenin yukarsna doru bakt. Belli-belirsiz bir yeillik
110

gzne arpt. Leke gibi. Grd yeillikse, su da olabilirdi. Ne ki

epeyce yukardayd. Yoldan sapp kmas gerekiyordu. Karar verdi ve
kmaya yneldi. Vard ki gerekten bir su. Vanr varmaz bir grlt,
bir hasrl: Kurbaalar, su "tosbaa"lan (kaplumbaalar). "-Haydi
atlayn, dman var!" dercesine ve alas bir iletiimle suya daldlar.
Tosbaalar grnmez olmu, kurbaalarnsa kimi oraya buraya
sinmi; enelerinin altndaki torbacklarn iire iire, kprdata
kprdata durup bakyor, kimi derinlerde, kimi de yzeyde iri
bacaklarn aa uzata yzyor. Ayrca balk gibi yzen ve daha
kurbaaya dnmemi yavrular;. ilir miydi bu su? "ilir mi" de
sz m? Elbette iilir. indeki hayvancklara aldrmadan eilip suyu
avulad. li. Bi daha, bir daha. Kana kana iti. Ve cana kana geldi.
Gzleri d. Geip bi yana oturdu. Heybesinden, torbasndan
kardklarndan yedi. Gidip bi daha su iti. Bi yedi, bi iti. Karnn
iirmiti iyice. Dizlerine fer gelmiti. Artk yola koyulabilirdi. Ge
kalmamalyd, kalk. Aa bir de ne grsn: Kocaman bir ylan, aznda
da kurtulup kmaya alan bir kurbaa. Ylan, yutmak iin azn
her ata kurbaa kmaya abalyor, ylan buna meydan vermiyor,
yuttuka yutuyor. Bu korkun durumu durup izleyecek mi? Yazk
deil mi kurbaaya? Onun da can var. Hemen davranp bir la ald;
ylana att. Ta demedi. Ylan uzaklayordu. Bi ta daha, bi la
daha.. Sonunda tutturdu. Ylan kurbaay brakt, akp giti.
Kurbaay, biraz hrpalanm da olsa kurtardna sevinmiti. "Pis,
aalk ylan. Nasl da yiyordu kurbaay. Canl canh. Yiyecek baka
bir ey bulamadn m?! Zavall kurbaaya hi mi hi acmyordu.
Tanr niye izin veriyordu ona? Kurbaann gnh neydi? Tanr'nm
ilerine de hi akl ermiyor..." Kafas allak bullak olmutu. Neyse
yrmeliydi.
Yola, geldii yerden dnmenin gerekli olmadn dnp
dnmedi. Yolun nereye doru bkld kardan gzkyordu. Dere
boyunca daha yukar rmanrsa, srtn stnden daha kestirmeden, daha
kolay gidebilirdi. O yne doru yaya yolu da vard zten. Heybesini
omuzuna, torbasn da eline ald. Bir elinde de aa, yrd.
Bacaklarna olduka g gelmiti. Biraz lrmanmt ki, burnuna bir
koku geldi ok kt bir koku. Bir le kokusu olmal. Durup baknd.
Bir ey gremedi. Tumanmay srdrd. Koku daha da artmt. Durup
111

yine bakt saa sola. O da ne: ukura yuvarlanm bir insan. Burnunu
tuta tuta ve korka korka az yaklati: Adamn ba, boazndan kesilip
koparlm. Son derece korkup geri ekildi. Ve gc yettiince
kamaya balad. Soluk solua kt srtn stne. Az durup dinlendi.
Sonra, aaya, yola doru yrd. Koarcasna.. Ne korkun eydi
grd. Zavall adam, niin kesmilerdi? Nasl kymlard. Daha
nce grd ylann acmaszlyla^. Daha da tesi. Daha da
korkun. nsan, "kurbaa" deil ki. Mal, davar da deil. Nasl
kesmiler? Hayvan boazlar gibi. Nasl yapabilmiler? Kesilen insan
yalvarmam m? Kukusuz yalvarmtr. Peki kesenler onun^
yalvarmalarna nasl aldrmazlk etmiler, nasl kulak tkamlar?
Elleri nasl varm? Dndke sarslyor ve yeniden dnyordu.
Adam gznn nnde kesilir gibi oluyordu. Adamn yalvarmalarn o
nda iitiyordu sanki. Ve .sanki onu-kesen canavarlar, gzlerinin
nnde bagrta barta kesiyorlard. Ylann azndan kurbaay
kurtarmt. Ama kesilen adam kurtaramyordu. Nc kt! Bu kez daha'
ok, ncekiyle llemiyccek kadar allak bullak olmutu. Akl yine
Tann'ya kayd: "-Tanr'm, sen ulular ulusu deil misin? Sen olaya
tank olmadn m? Niye izin verdin, niye engel olmadn? Kafas
kesilen adam ok mu gnh ilemiti? yle bile olsa, nasl byle bir
duruma izin verirsin?"
Kestirmeden yola ulat. Esmer Ky yine grnrlerde deildi.'
Alt st olmu kafasyla tozlu yola dt yine.
Bir yarm saat daha yrdkten sonra karda karartlar belirdi.
Yolun zerinde. Yolcu olmalydlar. Yak Lllar. Artk iyice,
seilebiliyordu. ki eekli iki insan. Acaba bir zarar gelir miydi
bunlardan? "Hayr, ne zarar gelecek? beni de kesecek deiller ya! Niye
kessinler, ben ne yaptm ki? Hem ben daha ocuum, bana
dokunmazlar..."
te eekliler. Orta yata iki adam. Selam bile vermeye tenezzl
etmediler. Krte konuuyorlard. Onu yle grnce: "-Bu ocuk da
nereden k?" der gibi bir tutum gsterdiler. Krte konutu onlarla.
- Esmer Kyne daha var m?
- u tepenin arkasnda. Ama yol oradan gemez. Yukarda, epeyce
yukarda kalr. Sen oraya m gideceksin?
- Tutak'a giunek istiyorum, ama bu gece Esmer'de kalacam. .
112

- Arkadan yok mu?

-Yok!

- Bak, u tepeyi kar kmaz ky gzkr. Asl yoldan ayr bir

kt yol karna kar. Tah-kayal bir yol. O yola gir, yol seni
gtrr. Amg dikkat et, biraz tede sr var, srnn de kpekleri var.
Sr yolu tutmusa, sen epeyce tesinden dola. Haydi karanla
kalmadan abuk git.
- Amca ben gelirken u srn arkasndaki derede bir l grdm.
Ba kesilmi.
- Ta oradaki tepenin arkasnda m?
- Evet.
- Yol oradan gemez ki, sen niye gittin oraya?
- Su iin gitmitim.
Adamlar hi tepki gstermeden kp gittiler. Belki de
inanmamlard. Ya da "-Bize ne?" deyip nemsememilerdi.
,
Yryp nndeki tepeyi de kt. te sonunda gzkt: Esmer
Ky.
Biraz daha yrdkten sonra, kye doru ok kt bir yol
ayrldn grd. ukuriu, sivri sivri tal bir yol. Sz edilen sr
de yolun zerinde. Ta,, telerden dolamak yerine, oturup srnn
yoldan uzaklamasn beklemeye karar verdi. Hem dc dinlenmi
olurdu. Karanlk baunasma da daha vard. Oturup bekledi. Yarm state
yakn kald. Srnn arkalara doru uzaklatn grnce kalkp
yrd. Yine ba kesilmi adam dnyordu. ldrlm bir insana
daha tank olmutu. Ama ba filan kesilip koparlm deildi. O da
style-baylayd: Halis Bey'in kardei Reid Bey. lsne, iki yl
nce, babasyla biriikte gittii Tutak'ta, bir evin arkasndaki plkte
tank olmutu. Eli belinde, arkasnn stne doru kayklm, bir
ayayla da kl aaya krelemiti. Herkes bana birikmiti o
srada. Anlatldna gre, kardeleri, adam kimin ldrdn
biliyorlard. yleyken kolluk gleri, yar deli bir dilsizi alp
gtrmler, bir sr sopa atmlard zavallya. Krtlerle Trkler
arasmda kan davasna dnen bir atma vard. le'nin iinde Trkler
ounluktayd. Gn gelecek, Tutak'ta belediye bakanln da

113

kazanacak olan Bedri Bey, "-Reid Bey'i ben ldrdm!" diye sada
solda syliyecek ve bu vnmesini canyla diyecekti. Oysa yine
anlatldna gre, Reid Bey'in kardeleri, Ar'da birok kyn s^ibi
olan aalar (bu kardelerden Halis Bey, Ar milletvekili de olmu, 27
Mays'da Yassada'da yarglanmt). Bedri Bey'i grp uyarmlar:
"-Bak, sada solda, 'ben ldrdm' diye vnp durma, seni vururuz.
Srf onurumuz iin vururuz, yoksa senin ldrmediini ve
dmanmz biliyoruz.." demiler. Ne ki Bedri Bey, aldrmam.
Sonunda da vurulmu.
Dalgm dalgn gidiyordu. Birden nnden koca bir kertenkelenin
hurt yaparak geiiyle kendine geldi. Hava kararmaya balamt. O
da kye yaklamt. Bu ky, babasnn ailesinin topraklar olan bir
kyd. Rus'larla olan savata, "ka ha ka!"lkta, hep birlikte
Anadolu'nun i kesimlerine doru gmler, Sivas'a varp
yerlemiler. arkla'nn Yapaltm Ky'ne. Babas da kendisi de orada
domu. 5 yamdaVken, babas, yeniden Esmer'e gm "hane"siyle.
Babas, buradaki topraklarn yeniden elde elebileceini dnm. Ne
ki oktan aalarn penesine gemi o topraklar. "-' Babamn
topraklarn almaya geldim!" diyen babasn da bi gzel kovmular. Ne
yapsn zavall, o da, Kur'an'dan ve din kitaplarndan bir para
rendikleriyle o kyde bu kyde imamlk yapma yoluna gitmi.
Esmer Ky'n ve bu kye ilikin ykleri ok dinlemi babasndan.
imdi gidiyordu, bakalm karsna neler kacak? Kimde kalp konuk
olacam bile bilmiyordu. Rastgele gidiyordu'ite.
Karda ayn kye giden birilerini grd. Tarlalarmdaki ilerinden
dnyor olmalydlar. Hzlanp onlara kavutu.
-Ola sen kimsin, nerden gelirsin?
- Ben Abdul Hoca'mn oluyum. Sizin kyl. Babasr bu kyden
gitmi.
- Haa u Abdul. Hocada oldu.
- Ey hele dur, sen nereden gelirsin?
- Kartall Ky'nden gelirim. Orada ohirim.
- Yaa, demek ohu^in!
-Hee
- Kimseyi tank mism, kime gidecen?

114

- Kimseyi tammirim, bilmirim.

- Sen gelirken korhmadn?
- Korhmazdm da^ kesilmi adam grnce korhtum, ok
korhtum.
- Vy, sen kesilmi adam grdn?
-Hee.
- Ey hele dur nerede grdn?
- Derede.

Hem yryor hem konuuyorlard. Onunla yanyana yryen

birden, durup arkadalarna dnd:
,
- Ola hele durun, bu ocuk bieylcr sylir. Memi, Abbas,
Bayram, Dursun! Ola hele klah verin de duyun. Bahm ne diyir bu
ocuh!'
,
Hemen ilgilenip durdular
- N e diyir ki?
- Kesilmi bir adam grm.
Daha byk bir ilgiyle toplan verdiler bana.
- Hele dc nerede grdn?
- Diyirim ya, derede.
- Hangi derede?
- Gze var ya orada. oo tepenin ardnda.
-Dur hele oul, dorgu mu sylirsin?
- He vallah grdm. Gzlerimle.
-Viyola!!!

. ,

- Kesilen byk herif?

-Hec.
- Herifin neresini kesmiler?
- Bam. Koparmlar eyce.
- Vy anann an iim!
-Bar da yannda?
%Hee. Amma, ayr.
- Vy baba!!!

- Demek koyun ba gibi kesmi, yanna koymular!

115

- Hee.
- Vy ola!!! Vy babann anann an iim!!! He ele de ola?
- Sen ne diyirsin Memi avu, olmir mi, oh olir ble eyler.
- Dorg dorg de he beleini de duymadmd. Acep kesilen herif,
kim, kimin ne.si?
- Mutlah oban Cemil'dir.
- Ey hele dur ola sen nereden bilirsin?
- Ka gndr ariyirlerdi.
- Hee, ben de duydumudu. Bir blk davarlar da bulamamlard.
- Hc vallah dori. Olur olur. O heriftir, vay bana!!!
- Acep kim yapmr?
- Kim olacak, krtler. Ehya krtler.
- Ola hele dur, krtlerin gnahn niye alirsin? Ya bahas ise?!
- Bahas deildir, onlardu"..
Tartmay brakp yrmeye baladlar yine. Kye vardlar. Onu
herkesin zaman zaman topland, ky odas gibi odas olan bir
aann. Kasm aann odasna gtrdler. Orada konuk olabileceini
sylalilcr.
Dik drtgen bir oda. Tm duvarlarn nnde ta - topraktan
yaplma sedir var. Sedirlerin zerinde kee, keelerin stnde de, oraya
buraya atl minderler. Oda olduka byk. Sedirlerin genilii en az
iki metre. Ortas, sedirlerin n plak ve toprak. Biraz slaka.
Duvarn birinde yklk; konuklara serilen yataklar katlanp st ste
konulmu. Duvardan asl caml, aynal bir lamba. Kirli klflaryla
asl iki - kitap. Biri Kur'an olmal. Bir baka duvarn tam ortasnda
mihraba benzer bir baka oyuk. Oyuun iki yannda, byke, drder
para cam olan perdesiz iki pencere. Pencerelerin sedirden ykseklii,
yaklak iki buuk metre. Duvarlar beyaz badanal ama kirli. Yer yer
isli. Hele kn kurulan sobann borusunun getii kesimler tmyle
isli. Ama oda, islen ok, toprak kokuyor. Bunda, orta yerin plak
olmasnn pay olmal. Temizce sprlm. Sprge dc kapnn
arkasnda, duvara dayah. st dam olduu iin tavan, '*koat"l (kaim
kaim aalar al). Oda serince ve sakin.
Anadolu'nun bu tr, konua ve halka ak odalarnda, vurdulu 116

krdk "cenk" kitaplar, cennetten, cehennemden, yerden, gkten sz

eden ve mucizeler, kerametler de iine alan eski yaz kitaplar okunur
- dinlenir. "Siret", "Battal Gz", "Kara Dvd", "Krk Sul" gibi
kitaplar. Hoca (imam) okur, odaya gelenler de dinler. Hazreti Ali hangi
kfir kalesini nasl fethetmi, hangi cenkte, ne kadar kfir ldrm,
bir vurula ka kfiri yere sermi, hangi kahraman neler yapm, slm
urunda ne tr cihadlara giriilmi? Sonra cennetin cehennemin ka
kaps var, cennetlikler, cehennemlikler, cennettekilerc verilecek
nimetler, huriler, glmanlar, cehennemlikler, cehennemdekilerin nasl
yandklar, gayya kuyusu, cehennem zebanileri, cehennemliklerin nasl
"feryd" ettikleri, cehennemin stndeki srat kprs, Allah yolunda
olanlarn bu kprden nasl yel gibi getikleri, kfirlerin ve
gnahkrlarn nasl geemcyip dtkleri... Dnyann ve gklerin
yaratl, gk katlar, hangi kat gn hangi madenden yaplma
olduu, hangi katla hangi peygamberin bulunduu, gk katlar
arasndaki uzaklk, melekler, hangi meleklerin AR' ve KRS'yi
nasl tadklar, dnyann hangi hayvann zerinde durdurulduu,
depremlerin bu durula nasl balantl olduu.. Ve daha nice
"bilginler, "hikmct"ler, tler.
Zaman gelecek, bu "bilgi" vc "hikmei"leri halka sunan din
adamlarnn sunduklar yerler, okuduklar kitaplar, klklar, sunu
biimleri deiecek, laik Cumhuriyet okullarndan, mam-Hatip
okullarndan. Yksek slm enstitlerinden, iahiyaun, byk bir
kesimiyle de Kur'an kurslarndan kl olduklar grlecek. Ne ki
biimler deise bile, zn, insana, topluma, evrene baklarnn
deimediine tank olunacak. Yzlerce, binlerce yl telerden
getirilen, yrtldka yamanan, dar geldike geniletilen giysiler,
Tanr'nn yeni terzileri eliyle biimlendirilip ve yamanp mslman
cemaate yeniden giydirilecek. Polilikaclarla elele verilerek...

117

17
Yorulmutu adamakll. arklarm karr karmaz, kendini
hemen minderlerden birinin zerine att. Bi ka dakika iinde de uyudu.
Ama ok gemeden, grltden uyand. Lamba yanm, - be kii
de gelmiti.
Akam namazn daha klmadn, abdest almak istediini
syledi. Hemen ibrikle su, leen ve havlu getirdiler. Biri,suyu dkt,
o da abdestini ald, havluyla kuruland. Geti namazn klmaya.
Namaz bitirdikten sonra, sofra geldiini grd. "Kaygana" ve
tandr ekmei.
Kamm doyurup ekildi, geip duvara srtn dayad.
Birer, ikier geliyorlard odaya. Oda dolacaa benziyordu. Oysa
odalarda yazn pek kimse bulunmazd. Herkes ie - gce gittii ve
yorgun evine dnd iin.. Gelen selm verip oturdu. Her yeni gelene
merhaba deniyor, o da ya herkese ayr ayr merhaba diyor, ya da
tmne birden merhaba yerine geen szcklerle, "cemaate rahmet"
biiminde karlk veriyordu. Bann kavuundan, srtnn
cbbesinden vc uzun sakalndan kyn imam olduu belli olan hoca
ieri girince topluluk yle bir "yekindi.
- Selmun aleykm.
- Alcykm's-selm ve rahmctullahi ve berektuh.
- Merhaba hoca efendi.
- Merhaba.
-Merhaba.
- "Cemaate rahmet".
Sedirler tmyle dolmutu. Bir hastr getirdiler, onu da plak yere
serdiler. Sedirlerde yer bulamayanlar, hasrn zerine meliyordu.
Sonunda hasrda da yer kalmad. Bu kez gelenler, ayakta dikiliyor,
duvara yaslanyorlard. Oda tklm tklm doldu. Biri en son
gelenlerden olduu halde, skp sedirden yer atlar ona:
- Selmun aleykm.
- Aeykm 's-selm,ve rahmctullahi ve berektuhu.
- Merhaba rgetmen bey!

1.18

- Merhaba hoca efendi.

- Merhaba..
- Merhaba Ellez day.
- Merhaba.
- Merhaba Yahya emmi.
-Merhaba.
- "Cemaate rahmet".
retmen eer "cemaate rahmet" szn sylemeseydi,
merhabalar uzayp gidecekti. Bu sz syleyince, " - yeter artk,
hepinize merhaba!" demi sayld.
Sigara ienler, sigara tabakalarn karp nlerine koydular, sarp
imeye baladlar.
"Hoca efendi", sz ball:
- Komular, ba kesik biri grlm.
Daha nce duyanlar olmutu. Kye gelen kk yolcunun
anlattklan bir lde yaylmt. Duymayanlar da vard. Bunlar,
toplanty duymulard yalnzca. O nedenle kopup gelmilerdi.
Hocann szlerine akmhk gsterdiler:
-Allah Allah!
- nn lillah!
-Vy ola!!! Bu nasl i!!!
retmen sordu:
- Kim grm, ba kesik olan kimmi?
Hoca, haberi kendisine veren Memi avu'un anlatmasn istedi.
Memi avu da asl haber kaynann, kye gelen kk yolcu
olduunu syledi. Birden gzler ve kulaklar ona dikildi. nce "ho
geldin" demeye koyuldular. Herkese bir bir karlk vermeye alt.
"Hogeldin" ve "hobulduk" ya da "ho grdk"lerin sonu gelmiyordu
bi trl. "Cemaate rahmet" gibi,, topuna birden karlk yerine geen
bir sz de icd edilmemiti. "Topunuza birden ho bulduk" da bir
gelenek deildi. Kk yolcunun kklne bakmadan herkes "ho
geldin" demek iin sraya girmiti. Ve epeyce uzun srd. Sonunda
asl konuya getiler.
Hoca:
- Hele anlat oul, ne grdn, nasl grdn? deyip konuturdu.

' /

.r,

119

- Bir herifi kesmilerdi, grdn ok korhtum.

-Noede?
- Derede, bir g2enin orada.
-Gzlerinle grdn?
-Hee.
- Herif nasl biriydi?
- Uzun byhl biri. riydi de.
Hemen sze karanlar oldu.
- Bir gznde a vand?
- Ona bahmadm.
Bir bakas:
-. Banda da kel vand?
- Onu da grmedim.
Bir bakas:
- Yznde yara vand?
- Onu da gremedim.
- Hele dur, niye grmedin?
- Korhtum, uhhat etmedim.
- Keesi de vand?
-Yohudu.
Bir bakas:
- Kursa (kua) vard?
- Vand.
-Gtmzyd?
-Hee.
Bir bakas:
-rilii ne gadard?
Orta boyludan biraz daha boyluca birini gsterdi:
- u emmi gadard.
Odan, burdan sesler yksekli:
- oban Cemil.
- Vallaha odur.
- Zeten (zaten) davarlanyla ayboimutu.

- Odur.o. aybolmu, on be - yigirmi gndr arirlerdi.

- Herifin evini, ocan yhtlar. Be "horanta"s (nfusu) ortada
kald.
- Yazh oldu.
- Vazh ki ne yazh. Yapanlar Allah'tan bulsunlar.
- Kimler yapmtu: acep?
- Kim olacak, krt ehiyalan yapmtr.
- Ne bilirsiz, he belli olmaz. Trkler yapmaz m? Bizim
ehiyamz yoh mu?
- Dorg diyir, bizde de var.
- Acep niye yapmlar ki?
- Kimbilir koyunlarna lamah eunilerdir. Olard davarlara..
- Dorgi sylirsin Ellez Emmi de, herifin kellesini niye
kesmiler?
Yahya day karlk verdi:
-Herhal, tannmasn diye. Bunu yapanlar kismeleri grnce de
icleden brahp kamlardr. Oul olmaz m? Neler olmaz!
- Olur mu olur.
- Ya oban Cemil degil de bahasysa?
- Odur o, bahas mahas degil.
Deminden beri dinleyen rencn atld:
'
- Gidilip getirilse daha iyi olmaz m? Fenerler alnsn, arabayla
getirilsin.
- Hay babana rahmet rgetmen. En dorgusu bu.
Oda sahibi, bir adamna buyruunu verdi:
- Ola Mcmmet! Sf'y, Hayrettin'i de al; atlar koun, gidin
getirin.
- Bulabilir miyih?
- Bulursuz, bulursuz. Kurbaah gzenin yukarsndaym.
Bahsana ocuh, "kohirdi" diyir. Kohusundan bulursuz. Haydi ge
kalmayn, cbik gidin gelin.
, Ve gittiler bulup getirmeye.

121

18
At arabasyla gidenler gelene dek beklenecekti. Herkes ilgiyle
iyice renmek istiyordu kellesi kesik adamn kim olduunu. Bu arada
EUez Emmi hocaya dnd:
- Hoca onlarn gelmesi epey srer. Sen hele birez kitap ohu
dinliyek.
Cemaat de bu neriyi destekledi. "Krk Sual" kitabndan okun
mas kararlatrld. Duvarda asl kitaplardan biri oydu. Getirip ho
cann nne koydular. Caml aynal lambay da yanna yaklatrdlar.
Hoca okumaya balayacakt ki, birinin bir sorusu oldu:
- Hoca efendi, benim bir derdim var, onu hallet de kitaba sonra
ge.
-Nedir derdin?
- Dnlerde halay tutulir, oynanir. Bunun bir gnh var m?
- Hcibet var. Halayda gollarn galdnp oynayann nikh-talk
gider.
- Ey hoca, leyse burada kimsenin nikh yoh.
- Tvbe estafiruUah tvbe, ola sen ne diyirsin?

- Ele ya, buradakilerin hepisi gollarn da galdrmt halay da da

oynamtr. Bcikim zamannda .sen de oynadn ^urban olduum.
- Tvbe tvbe..
- E mslmanlar, dilinizi niye yuttunuz, ite hoca ite siz!
Hanginiz halay tutmamsa hocamn huzurunda galkp desin, "halay
tutmadun, oynamadm" desin. Bunu diyecek erkii var m?
Sesler ykseldi:
- Kv olur da halay tutmayan olur mu?
- Sras gelince hepimiz halay tutarz, gollarmz da oynanz,
gimz, bacaklarmz da.
Hocann karl sert oldu:
- Siz halay tutirsiniz, tutmirsiz bilmem. Ben kitab, eria
bilirim, onu slirim. te gene diyirim ki, halay tutan, oynayp
gollarn galdran kiinin nikh, telki gider, hemi de hep gider.
Bamz eriale bal deil mi?

122

- Gurban olak eriate.

Bir bakasnn da sorusu vard.

- Hoca, efendi benim de derdim var.

- Seninki nedir?
- El hamduvHUah hepimiz "eriat evi"ndeyiz, "eriatta r olmaz"
deil mi?
'
-Hee.
- imdi benavradmn memelerini ememem mi?
- Emersen ola ki st gaar.
- Gaarsa ne lzm gelir?
- Avradn haram olur.
- Ey hele dur hoca, gurban olduum hoca, avrat benim deil mi,
"hem emerim, hem gmerim"!
- Gmersin, ona eriat izin verir, ama, emmeye gelince, ite
-<5rada eriat "dur" diyir.
Cemaattekilerin konumalarna gre "emme de olur gmme de
1^ olur" gr yaygnd. N e ki hocann fetvas kesindi, kimse kar
kmad aruk.
Biri daha sordu. Herkesin sevgi gsterdii hemen belli olan iri
ikiyim biri.
- Gurban olim hoca, bir dc benimkini hallet.
- Seninki neymi?!
- Bir misafirlikteyim. Gece gzel bir gar. Golu-baca ah.
Garnn altndan girdim, stnden htm. Sonunda onunla yattm ve
yaplm.
'
- Bu nasl i?
- Elini ptm hoca, bu sadece bir d. Olur deil mi?
- Hee.

- "Berim gelmi. Baktm ki donum-paam batm.

. ;.--EecC? .
- "Ec"si beni ald bir "tala". Hemi de ne lala.
' -Niyce?'

123

- "Niye"si var m gurban olduum...

"Tala"mn yani telnn, kaygsmm gerekesini anlatt: Sabah
namazn klmas gerekiyor, ama klamyor. Neden ki, "cnb". Beli
geldii iin boy abdesti almas gerekli. Ev sahibinden su istese, boy
abdesti alacan sylese, ev .sahibi kukulanacak. Neden ki gen kans
var. "ii piirdi, karmla yatt" diyecek. Cnbln ona balyacak.
Boy abdesti almadnda da namaz klnamayacak ve farz olan namaz
geecek. Tela, ite bu iki arada, bir derede kalmasndan.
Byle g durumda "eriat"in ne dediini anlatmaya koyuldu
hoca.
- "Teyemmm" (toprakla abdest almay) caiz grenler var.
Amma en iyisi: fmam Ebu Yusuf un fetvas.
- Onun fetvas nasl?
Hoca aklad. "D azan", bir baka deyile "eytan atlayan" ve
o yzden beli gelen kimse, hemen davranp "kjrii^"n yakalyacak,
ucundan tutup "ylann ban skar gibi" skacak. Ve de bir eyle
balyacak. Bylece meninin kmasn nleyecek.
Ne var ki soruyu soran kiinin buna kafas yatmad pek.
- Hele dur hoca, onu ben nasl yatflarm o sra? Haydi yabaladm;
"ylann ban shar gibi" de onun ban hm; baladm yerinden
dolu dolu kopup gelen patlatmaz m onu? Aman elini ptm, bir
. servetimiz var, o da elimizden ginesin!!!
Gltler. Hocada gld. Ama karln da verdi:
- Ey neydek, bamzn bal olduu eriat iiylc diyir. Ucu sklp
balandnda payacah olsa eriat yle diyer mi?
- Gurban olim o eriate. Amma, ben shp mhmam; brahrm
hsm. Bam derde sohmamam iin o sabah namazn da glmam,
olur-biter.
- Tvbe tvbe.. Sen "ibadeti tahfif ederek kfir oiirsin", haberin
ola..
"badeti tahfif etmek", herhangi bir ibadeti hafife almaktr.
Gerekten de eriat byle hafife almay "kfiriik" sayyordu. Soruyu
soran kii kmsyor muydu ibadeti? Bu belli deil. Belli olan oydu
ki, adam "tek serveti" saydm aka syledii orasn, "ey"ini

124

nemsiyordu. Haksz da saylmazd. Onun iin, cemaat hem hocaya,

hem de ona hak verdi.,
Baka .sorusu olanlar da vard, ama Ellez Emmi:
T Haydi kesin arth. Hoca sen de kitabn ohumaya bala., dedi;
sesler kesildi.
Okunacak kiiapla da sorular vard. Adndan da belli: "Krk Sul".
Ne ki sorular soranlar, mslmanlar deildi, kfirler ve silerdi.
"Muhammed"in peygamber olup olmadn anlamak iin
soruyorlard. Sorulara "cevap" veren de Muhammed'di.
Birinci soru:
- "Alemlerin yuatlmasndan haber ver y Muhammed"!
kinci soru:
- "lk yaratlan nedir haber ver y Muhammed"!
nc soru:
- "Gklerden ve yamuklardan haber ver y Muhammed"!
Drdnc soru:
- "Ar'lan Krsi'den haber ver y Muhammed"!
Beinci .soru:
- "Ar' uyan meleklerden haber ver y Muhammed"!
Byle sralanp gidiyordu sorular.,
Krknc .soru:
- "Ahir zamanda lemler nasl harap olacak haber ver y
Muhammed"!
Eer,,Muhammed peyganbcrse, bunlardan haberi vardr. yleyse
anlatmaldr. Vc "haber" veriyordu Muhammed. Dolayisiyle Esmer
Ky'ndeki, daha nice kylerdeki, nice kentlerdeki, o adaki ve nice
alardaki m s lmanlarm "haber kayna"yd. Kimi yrelerde ve
alarda da "tek" haber kayna. Nereden geldin,.nereye gideceksin,
nasl olmalsn, nasl yaamalsn, nasl ekmelisin, nasl bimelisin,
neyi nereye vermelisin, neleri grmelisin, neleri grmemelisin, neleri
iitmclisin, neleri iitmemelisin, nesin, ne deilsin, o nedir, br
nedir, kim iyidir, kim ktdr, yerlerde ne var, gkte, gklerde ne var,
insanlar, hayvanlar, bitkiler, cinler, melekler ve nice nice "felek"lcr..

125

Tmne ilikin "haberler", Yani "bilgi"ler. Alan alr, almyan yaya

kalr.
"kinci SuF'den balayp byk b- keyfle okuyan imamn, kendi
gibi sesi de ok tatl ve dinlendiriciydi. Dnyann en ekici, en tatl
masallarnn bile kolay kolay veremiyecei bir tad veriyordu. Ve can
kulayla dinliyordu herkes. Coup taarak..
- "Allah AllahI sen nelere gadir deilsin!"
- "Seni inkr eden kll kfirdir"
- "Keremine gurban senin!"
Hoca okuduklarn daha da aklasn diye sorular da yneltiyordu
arada srada:
- Hoca unu da anlat!
- Hoca bunu da ahlat!
"HtTaal. Evvel bir cevher yaratt. Yeil zebercedden. Bir nazar
kld; nazarn heybetinden cevher titredi, su o l d U i m e v c c gelip
kaynad... Suyun yznde bir kf yaratt... Tabaka tabaka gkleri
yarau. Yedi kat gk. Her birinin kalnl be yz yllk... Yedi kat
yerleri yaratt. Her birinin kalnl be yz yllk..."
Hocann "kinci Sul"in cevab olarak kitaptan okuduuna gre:
Yedi kat gk, "suyun buhar"ndan; yedi kat yeri de, yine suyun
"kfnden, kpnden" yaratt.
-"Allah Allah, sen hcreye gadirsin y Rabb!".
- "Amm ve saddakn!"
Bzld yerde, yzlere bakan, szleri dinleyen kk konuk bir
soru yneltti hocaya:
- Hocam, gk katlarnn, yer katlannm her birinin be yz yllk
olduunu okudun.
-Hee?
- Yaya "yryerek"mi, arabayla m? Yahnd da, atla m "be yz
ylhk"?
Bu beklenmedik soru, dinleyenleri mest ederken, hocay da
autmu. aknlk, daha nce byle bir soru hi .sorulmamasmdan
m, yoksa sorann bir ocuk olmasndan myd? Belli deil. Hoca

126

bendini toparlayp cevab yaptrd:

- "Deve yryyle herhal".
Bunu nereden bildiini de aklamt: "Seferi" iin eriattaki
uzaklk, "deve yry"yle llr. yleyse burada da ayn l
geerli. "Be yz yllk bir kalnlk", kitapta aklanmadna gre
byle anlamak gerekirdi. Yani gklerin ve yerlerin her bir katndan
br kata doru "deve"yle yryen olsa, kat bir ulan br uca, ancak
be yz ylda geebilecek. "Vay babo!U"
Bir evde konukken bana gelen "d azmas"ndan sz aarak
hocay epeyce bocalatm, cemaati de gldrm olan sevimli adam
yine atld;
I
- Ey gzne gurban olduumun hocas hele dur, u bizim
bildiimiz deve, o "kfit"larda nasl bulunmu da, ka yz senede yol
aldngrebilmiler? Deve oralarda ne arar? Haydi sylesene gurban
olduum!
Hocann cevab da hazu-d:
- Hele sen sle, her eye gc yeten Allah'n ona gc yetmez
mi? Helbet, ona da yeteri
'
- "Amenna vc saddakn!" (inandk, imn getirdik, onaylyoruz!)
sesleri.
Hoca iin: "Allah'n hikmetinden sual olunmaz!" biiminde bir
kurtarc cevap daha vard, ama hoca bu kez bunu kullanmad.
Bir bakasnn sorusu:
- Hoca Efendi, "yeil zeberced" geti. Nedir "zeberced"?
- Onu da ancak Allah bilir. Deerli "mcevharat"tan biri herhal.
Demek "su"lar ondan yaralm.
- Heee, ite ondan.
- Gurban olduum Allah sen nelere gadirsin.
- nanmayan kll kfir.
Bir bakas sordu:
- Demek yedi kat gk,suyun buharndan, yedi kat yer de
kufiinden, kpnden yaralm hee?
- He can ite tam dediin gibi.

127

- Kften, kpkten; onca yerleri, yedi kat yeri yaratm Allah.

Hee?
- Hee, gurban hee.. Yaratmaz m goca Allah?
-Amenna..
- O her eye gadir.

- nanmayan kll kfir.

aylar gelmiti. ok geni bir bakr tepsi stnde, doldurulup
tabaklarna konmu bardaklar.. Yanlarnda da ekerlerin kk kk
krlp doldurulduu kk ekerlikler. ay severler, "ktlama" ierler.
meye baladlar. "frrr firrrrmt ehhh..!" diyerek uzun uzun sesler
karan "rrt"larla.. Ve azlarda dilin allja sktrlp sakland belli
olan ekerlerle..
Her toplantda odada ay olmaz. Yoksa "baa m klr"? Ama
yaz geceleri her zaman toplanlacak deil ya. -be kezi gemez.
Onun "misafir"i de bi ey tuunaz.
Sigara dumanyla dolmutu oda. Gz gz grmyordu. Ve ien
de, imeyen de alkt buna.
aylar iildi, namaza geildi: Yats namazna. Yallarn,
hastalarn, yorgunlarn abdeslleri bozulmadan klnmas isteniyordu.
Vakit gemi olsa da darda bir ezan okundu. erde de "kamet".
Namaz iin kalkld.
Yal Yahya day, hocaya dnp yksek sesle isteini bildirdi:
- Hoca, herkes yorgun, snnet kaLsm.
- Haydi yle olsun.
Duruldu namaza. Ayakta durmalara, eilmeler, dorulmalar, yere
kapanmalar, oturmalar, selam vermeler. Farzyla, vitir vacibiyle namaz
klnp bitirildi. Tebihler, dualar, tamam, binitir.
Mihrap gibi yaplm olan oyukta hocann duruu olduka
grkemliydi. Dudaklar kprdyordu. Hocalarn dualarnn,
"zikir"lerinin herkesihkinden daha uzun olmas gelenektendi de ondan.
Bir ey okumam olsa bile okuyormu gibi dudaklarn kprdatr
hoca. Genellikle byle..
Kellesi kesik herifi getirmeye gidenler gelmemiti daha. Onlar
gelmeden de kimse gitmek istemiyordu. En iyisi, yine hocann
128

okumasndinlemek, arada da sylemek.

nerilir nerilmez, hoca yine balad "Krk Sur'e. Birincisi
braklp ikincisi okunmutu. nk birincisi,, daha nceki bir
toplantda okunup dinlenmiti. Hoca "nc Sul"e ve cevabna
geecekken, biri bir soru sordu:
- Hoca Allah, Adem Aleyisselam' hangi gnde yaratt?
- Onu, "Birinci Sur'in cevabnda okumutum, dinlemedin mi?
, - O mecliste ben yohtum hoca efendi. Vallaha yohtum.
Cemat, "Birinci Sur'i ccvabyla birlikte yeniden okumasn
nerdi hocaya. Bilgiler, yenilenmi olurdu, unutulanlar ojmutu
uitk.
Aria yine dc hoca, "Birinci Sur'in cev;i!! fi lmn deil dc
netn'i\crlerini okumay uygun grd.
llak Taal, lemleri alu gnde yaratt...
Pazar gn: Melekleri,
Pazartesi : Gnei, ay, yldzlar.
Sal gn : Gk katlarn ve gk halkn,
aramba: Yer katlarn vc halkn,
Perembe : Cenneti, hurileri, gtimanlar....
Cuma

: Yeryzndeki eyleri vc Adem'i...

. Cumartesi: Kalan hcrcyi yaratu..."

Kk konuk, "Krk Sul" kitabnda verilen bu bilgilerin bir
kesiminin, okuduu kaynaklardaki bilgilere pek uymadn
gryordu. "Syleyim mi', sylemeyim mi" diyc az duraksadktan
sonra sylemeye kaar verdi:
- Hocam!
-Hecan?
- Alemlerin alt gnde yaratld ayette de var. Ama tekiler,
benim okuduum hadislere uymir.
- Hangileri uymir?
- Bn lc ezberledim: "Allah, Cumartesi gn: Yeryzn,
Pazar gn: Dalar, Pazartesi gn: Aalar, Sal gn: 'Mekruh'u
(ktl), aramba gn: 'nr'u, Perembe gn: Hayvanlar ve

129

Cuma gn de: ikindiden sonra: Adem'i yaratt"

- Sen bunlar nerden ezberledin?
- Mslim'in hadisinden.
- Mslim'in hadisi daha dorgudur. Ezberlemisin efferim.
Dinleyenler hayranlk gstermilerdi:
- Allah anasna, babasna balasn.
-Maallah subhanallahi
-Bin kere maallah!
- Allah kem gzlerden saklasn.
- El kadar ocuh, dolup tam maallah!
Baklaryla da ilgilendiklerini gsteriyorlard. Hele Ellcz Emmi,
Yahya Day gibi yallar. Kasm aa, Atkcscngil'lerdcn IVIuhtar Kerim,
sevgi ve hayranlklarn iyice belli ediyorlard. Hoca da ok
ilgilenmi. Kitab okumay biraz gecikrip .sorular sordu.
- Bu kvde ok kalacahsm?
- Yann Tutak'a gidcccm. Orada bibim var.
- Adn hc senin?
-Duran.
- Demek Esmer'li Abdul Hea'nn olusun.
-Hee.
- Karlalh kvndc ohirsin.
-Hee.

- Hocan kim?
- Cell Hfz'd, imdi epeydir molla Nasr.
- Molla Nasr Trke bilmez ki?!
- Ben Krte rendim.
- Maallah.
- Hangi dersleri ohirsin?
Hangi dersleri okumakta olduunu, hangi kitaplar bitirdiini,
neleri ezberledii sayp sralad. Daha neleri okuyacan, 5-6 yl iinde
"icazet" alacak duruma gelmek iin ahtm, "Basra'l, Kfe'li
130

limleri bile gemek iin "azimli" olduunu da syledi.

- Maallah ...'lara
- nallah ...'1ar eklendi.
Hoca, bir "sul" \'e cevabm daha okuyup brakmak zere kitaba
yneldi:
"...Hak Taal'nm yaratm olduu gkler...
Birinci kal gk: Buhardan yaratlmtr. Ad, Berkiya'dr.
Mvckkel, (grevli) tsraril'dir. Buradaki meleklerin cn ulusudur.
Yamura mvckkeldir. Onun izni olmadan hibir yere yamur
yamaz.
kinci kal gk:
Has gmtendir. Ad Kayyum. Ba mvekkcl meleinin ad:
Mikil...
nc kat gk:
Kzl yakuttandr. Ad: Maun. Ba mvekkcl meleinin ad:
Scdil...
Drdnc kat gk:
Kzl altndandr. Ad: Hakuvra. Ba m%'ekkcl meleinin ad:
Arka! un...
Beinci kal gk:
Ak incidendir. Ad: Naun. Ba mvokkoimcloiain ad: E.slail...
Aknc kat gk:
Sar yakuladr. Ad: Rakka. Ba mvekkcl meleinin ad:
Melkil...
Yedinci kat gk:
'Nr'dandr. Ad: Uryaba. Ba mvekkcl meleinin ad:
Refail'dir..."
Burada kesti hoca. Kitab kapatp klfna koydu. Kaldrp aslar.
-Gidenler, niye gelmediler daha'.'Nerede kaldlar?

'

- Hcrhl arirlcr.
- Hele biraz daha durah, gelirler.
Genellikle herkes yorgun ve .saat de epeyce ilerlemi olduu halde

131

kimse kalkp gitmek ister grnmyordu.

lgiler yine kk konuun zerinde topland. Dervi klkl biri
SOTdu:
- eyh aban hazretlerini de tanir misin?
-.Tanirim.
- Kerameti zahirdir.
- Mbarein znden de hep nur damlir.

Bir bakas dayanamayp auld:

- Brah Allah'n seversen. Krdn "kerameti mi olur. Hem ne
"nur"u nc mbarei?! "Krticn evliya koyma havluya" diye boa m
demiler bre herif?
- Senin dinin imann yoh. Evliyay ne bilirsin, kerameti ne
bilirsin!
Hoca tartmay kapatu:
- Hele durun canm, kavay-dv brahm da gzel gzel
konui!
Belki dc tanman m nn iyice almak ve konuyu deitirmek
iin "kullecyn"dcn .sz au kk konua ynelerek:
- Kullccyndcn sen de abdest alir misin?
- Yoh. Ben Hanefi'yim.

-Gene ayn ele pi.stir'?'

- Hcc. oh pis. Frthh.
- Dediin gibidir oul. afii kylerinin ou ele. Mezhepleri
cevaz verir. Bizimki vcrmir.
- Bizim mezhep, "arun fi arin"i art koir.
Hanefi mezhebine gre, bir duraan suyun, havuzun, pislik iine
atlsa bile pis olmamas iin, "arun fi arun" boyutlarnda olmas,
yani havuzun her kenarnn 10 arn bulunmas "art"tr. Bunu
sylemek istiyordu. Ama oradakilerden bunu anlayan pek yoktu. Belki
hoca da anlamyordu bunu. Ama ocuun dediini anlam grnd.
Tam o srada da atl arabayla gidenler ieri girdiler.
132

- Ne oldu ola, geiirdiz mi herifi?

-Yoh.
-Ola niye?
"Niye"sini anlatUu-:
Dereye, kurbagal gzenin oraya vc larif edilen yere gilmiicr,
fenerlerle bakmlar, ama bulamamlar, S/. edilen ukurda yokmu
ba kesik adam. Ama evrede kokuyu duymular. Ne ki koku her
yandan geliyormu. Aramaya koyulmular. Bir yerde bir kola, bir
baka yerde bacaa rasllamlar. Gvdenin kimi kesimlerini dc para
para bulmular. Kellesine gelince, o denli arayp bakukian halde
bulamamlar bi Lrlii. Gecikmeleri bundanm. Bulduklar paralan da
lcli.se doklunnular, sonradan bulabilecekleri bir ukura gmmler.
Gelebilecek ilgililere g.stcrmck iin..
-Allah Allah!

"

- Fe Subhanallah!
- Nez billah!

- Kim paralam ccsaii?

- Kuri-kuparalamur herhal.
- Kesik kelle nereye giuni?
- Kimbilir?
rcuncn. dncesini syledi:

- KalilGrin ya kendileri, ya da adamlar buradadr. Ba kesilen

adamn grldn de duyunca, davranp gilmiicr, paralayp
amiardr saa sola. Tanmmamas iin.
- Hee, dorgu greimen bey. Dorgu slirsin.
- Bam da bulunmasn diye kimbilir nereye gmmlerdir.
- Onu da paralamlardr, olmaz m?
- Olur, hepsi olabilir.

'
.

Muhtar da retmenin grne katldn syledi. Ertesi gn,

karakola, savcla syliyeccini, iin peini brakmayacan anlatt
kararl kararl.
Vc biraz daha konuiukum sonra dalp gittiler.
Odada kalan vc oraya hizmet edenlerden olduu anlalan biri,
1.33

yklkten bir dek indirip serdi. Ardndan da yorgann, yastn

koydu.
- Haydi buyur, sen de yat arth.
Kk konuun yataa gemesiyle uyumas bir oldu.

***
Kulleteyn. Byk, bir kalabalk var. Bata Molla Nsr;
Abdurrahman, Seydo, ehmus, Th, Osso, Kasm; eyh aban ve
nrillcr hep oradalar. Ayrca kllk halk, kadn, erkek, oluk-ocuk.
evresinde bunlar; iinde de kurbaalar, tosbaalar, plerle, iiriklarla
birlikte yzmcktclcr. Yanlarda ylanlar,kurbaalara saldrmakaku". Ve
ile kellesi kesik heril". Kellesini koltuuna alm karda durmakla.
Herkes de ona bakmakta. Herif yryor, kalabaln stne doru
geliyor. Korkup panik iinde kayorlar. Neden ki lden korkulur.
- Ba kesik! Byle birinden korkulur mu?
- Olsun. Korkulur, daha ok korkulur. Deil mi ki ldr.
-Haydi abuk kan, adam geliyor!
Safo da orada.
- Trko haydi sen dc ka, kaalm!
Birlikte kouyorlar. Sidik dc bir yandan bastryor. ok skt.
Sidiklemek iin duruyor.
-Safo, dur bekle, sidikliyim..!

Balyor sidiklemcye.
- Haydi abuk ol, herif geliyor! Yakalyacak!!!
Vc daha iine yeni balamken yakalanyor ba kesik herife.
Korkun bir ey. "Kara kuru" (karabasan).
Uyand ki Kasm Aa'nm odasnda. Yalakta. edii yer dc dek.
"Eyvah! Dee cuUamm!"
Korkun durumun bir d olduuna sevinmeliydi. Ya dekteki!?
Cullamas da bir d olsayd sevinecekti. Ama bir gerekti o.
imdi neolacak?
Sabahleyin grnce ne diyecekler?
134

- Akamki ocuk var ya, u herkesin "maallah, subhanallah"

dedii kk molla?!
-Hee?
- Sen, gel temiz dee cull.
-Ya?!!!
Byle konuup kmyacaklar. Ve alay edecekler:, "Molla molla gel
dee ulla!" diye.
Ne^yse artk olan olmutu. imdi bireyler yapmalyd.
Sidikli dekten kalkt. Akamdan kibritin nereye konduunu
grmt. Kolaylkla bulup aynal lmbay yakt. Her zamanki gibi
donu yoktu. Odada kimse bulunmad iin alvarn da giymeye gerek
duymad. Sidii ykasa iyi olurdu. Sabaha kadar kururdu. Sidik sidik
kokmazd. Bylece olay da kimse bilmemi olurdu, karda leen ve
suyla dolu ibrik vard. Davranp ald; gtrp ykamaya koyuldu
dekteki sidikli yeri. Ne var ki "ykaym" derken kuru kesimlerini de
slatt. Hemen hemen tmyle slanmt dek. ok kt. yice
"rezil" olacak. Yaplacak tek birey kalmt: Erkenden kamak. Buna
karar verdi. imdi, sidiinin kalanm da tamamlamahyd.
Kapya yneldi. Bu kez de aknlktan yine alvarn
giymemiti. ylece dar kp bir kyda culluyacakt. Kapy aar
amaz, kpek havlamalaryla karlat. Hemen geri ekilip kapy
kapatt. Belki aradan, eiin oradan "attrabilirdi". Ama yapmad bunu.
Neden ki, yaygn inanca gre: "Eikten ieyenleri cin arpar"d.
Sidiini tutamyordu da. Ortadaki hasr kaldrd. eyini eline ald ve
balad; bahesini sulayan bahivan gibi oray buray sularcasma
iemeye. yice bitirdi. Ama terslik son bulmuyor ki: Kap gcu-dayarak
almaz mi? Bir de ne grsn: Akam, yatan seren adam.
Kendisiyse "dal-daak". Bu da bir karabasan deil mi? yle korkun.
Nc ki bir d deil tmyle bir gerek.
Adam donup kalmcasma durup bakyordu akn.
"Allah'n bels bu herif de ncrden kt!"
Meer, kpek havlamas zerine uyanm adam. Bir de
grp, odann kapsnn gcrdadn da duyunca frlam. "Acaba
birey mi var?" diye.

135

"Kk Molla", i iten gemi olsa da toparland. Bzld bir

yana. yle kalakald. Bir sulu ohrak. Adam, ommplak durumunu,
orada-burada kk glckler oluturmu olan sidiini grm,
kokusunu da duymutu. Ama dektekini grmemiti dtha. Neden ki,
biraz uzakta, kapmm arkasmdayd. Dein durumunu da grnce
kimbilir nc diyecekti. "Sidikli molla" Sulu sulu dururken bunu
dnyordu hep.
Adam ses karmadan ilerledi. Konumuyordu ama, baklaryla
konuandan daha ok ey sylyordu.
Terslik yine sona ermemiti:
nne bakmadan admlarn atan adam, sidikli yerde aya
kaynca kapaklanp dt. Hem de ne d! Dizleri, st-bann b\r
kesimi, elleri vc enesi .sidikli amura bulanmt. ylesine ki "bir
almet"!
"Kk molla", adamn baracan, kzgnlyla belki de,
dveceini dnyordu. Ama adam ne kzd, ne de bard. Tersine;
glyordu.
Adam bir daha dmemek iin nne bakarak gidip ibrie bakt;
iinde su yoktu. Yumuak bir sesle vc alas bir sevecenlikle
konutu:
- "Birezdcn gelirim.
- Karnn asa, gelirken ekmek, yourt getirim.
- A deilim.
"Kk molla", a olmadn sylerken kendini tutamayp
ahyordiida.
- Alama, niye aiirsin? Su benim. Yatarken ietmeye
gtrmcdim. Sen dc itten korhup dar hamaymca byle olmu.
Olaca buydu, alama. Ben ebik gelir, buray da temizlerim gurban.
Sonra kp gitti.
"Herif nc iyi herif. Kzmad. Dei grse belki yine kzmaz..?"
Bir sre sonra adam geldi. Elinde ibrik, ekmek, yourt yerine de
scak st vard.
- Gel haydi gurban olim, al u scak st i epmekle!
136

Alp stn iti. Ekmekten sra sra. Karnn doyurmutu

"-kr, karnm doyurdum. Ama herif dein durumunu daha
grmedi. Grnce ne diyecek acaba? Suun bende olmadn
sylediine gre, yine iyi davranacaktr..."
O byle dnrken, adam dein durumunu grmt bile.
slak dei katlayp bir yana koydu. Yklkten baka dek karp
serdi.
- ,
-Haydi gel yat benim babam. Daha sabaha oh var.
"Kk molla", yorgann altnda alvarn karp yatmaya
hazrlanrken, adam da getirdii sudan, yerdeki sidiklerin stne azar
azar dkt, aptlarla da olabildiince kurulad. Bir yandan da nasl
uyandn, nasl geldiini anlatyordu. Ve
-Sen uyu imdi... diyerek kp gitti.
"Hzr myd bu herif? Yoksa evliyadan biri miydi? nsan
klnda melekti belki de. Yardm iin gelmiti..."

kez.

- "Rabe kuro, rabe!" (kalk ulan kalk!)., diye uyandrlmam.u bu

.
- "Kalk kk molla kalk!"., diyerek uyandrmlard.

Vc bu kez Kartall ky'nde, camide degil; Esmcr'dc, Kasm

Aga'nn odasndayd. Kahvalts da yanna getirilmiti. Ekmek,
yumurta ve st. Kendisine bir de haber vard:
- Tulak'a arabayla gideceksin. Seni bekliriz. Sen karnn eyce
doyur.
Karnn doyurdu. Gitmek iin hzr olduunu syledi. Gelip
aldlar.

137

19
zerinde kimi bo, kimi yarma dek dolu uvallar bulunan bir
kan. Boyundurluklanna koulmu, yrmeye hazr, kuyruklarn,
kuru-ya boklarla kapl klarnn zerinde sallarken nereye
gideceklerini biliyor gibiler. Dingilleriyle birlikte dnen, demir ember
geirilmi iki tekerlek. Muhtar, yannda bir-iki kii daha. Atladlar
arabaya- "Kk molla"ya da atlamasn sylediler. O da atlamaya,
kmaya alt, ama baaramad. Biri aaya indi, kucana ald ve
arabaya koydu onu.
- Haydi sr arabay, ge galdh..
Srcs, arabay srd. Tala-kcrpile yapl, duvarlar ve nleri
tezeklerle kapl evlerin arasndan, eitli pisliklerin kart
K>/-lu-toprakl yollardan, iz brakarak yrd araba. Harmanlarn
yanndan dolap ky arkada brakt. Bj.'.jnn ve kuyruklarn
.sallyarak-ekiyordu kzler. Koulu olduklar boyunduruklarn
alnda, uysal uysal.. Nice emekiler gibi..

-Havann tatl scakl, ninni gibi gelen "maz" gcrtlar ve

srcsn kzlere: "-Haydi ho babam!" di)\.rck seslenileri arasnda
uyuyuvcrmiti. Sarsnt ve gmbrtlerle de birden uyand. nie
geilmiti. Olduka dikti ini. Yol da tal ve yer yer ukurlu. Yine de
kan hzlanmt. stndekileri silkcleye silkeleye, paldr kldr
gidiyordu alabildiine. nde, iki yandaki "kop"lar, varp varp,
boyunduruk altndaki kzlere vuruyordu. Klarna klarna ve arada
kalan kuyruklarna. kzlerde bu tatsz vurulardan kurtulmak iin
koar adma gemi, "kop"larn tepelerine sa sva gvdelerini ne
a u y o r a u o l a n c a hz-lary \a.

Uyanr uyanmaz, dmemek iin kanya yaprcasna olduu

yere sarld. Ba da nde.. Bir sre sonra varlan yer dzlk. Bir de
ban evirdi ki ne grsn: Husso. Kartall kynden iki kii daha ki
de jandarma. Meer o uyurken yolda arabaya binmiler.

138

- Sen misin Halo Husso?

. - Trko! Senden bir gn sonra kyden ktk, sen daha Tutak'a
gitmeden yakaladk seni!
- Ne zaman ktnz?
- Daha afak skmeden.
- Biz Esraer'den leye yakn ktk. Demek onun iin yetitiniz.
Peki ne var nc yok?
- Beni gtryorlar. Karakola gtryorlar.
- Sen.nc yaptn ki?
- Kz kardm.
-nanmam!
- Vallahal Hammame'yi kardm.
-Nczamiu?
- Sen bize gelmitin ya, o akam. Sen gidince, c c c .
- Nasl oldu hele anlat.
Araba bir yokuu trmanyordu. kzler de zorlana zorlana ,
ekiyordu. Boyunduruk altndaki boyunlarn iki yana bke bke,
balarn ve kuyruklarn sallya sallya. Yoku iyice diklcince ve
kzlerin de ank ekmeye glerinin ycuniyccci anlalnca herkes
arabadan indi. Bu arada Husso, yanyana glilii Trko'ya anlatmaya
balad olay. Trke bilmedii iin kendi diliyle, yani Krte.
Hammame'yi Dadikan kyne vermiler. eyh aban'n
halifelerinden ve kyn ileri gelenlerinden Kmil aaya, 3. kar olarak.
Husso'nun duyduuna gre de bu ite araclk eden: Hafz Cell. Neden
ki, Hu.s.so'ya hnc varm Cell'in. Hani u olaydan. Hafz, inein
namusuna gemi; Husso da onu inek yerine koyup becermiti ya,
ondan. O gn bugn "Allah'n kll krd"ne ierleyen hafz,
Hammame'yi sevdiini renince, kz "ona yedirmemc"yc karar
vermi kendince. Bir gn "cer" (ba) toplamak iin Dadikah'a
gitmi. "Halife" Kmil aann konuu olmu.
- Ne var nc yok Kmil aa? Naslsn?
- Ben iyiyim hoca can, ben iyiyim de karlar iyi deil. kisinde de
i kalmad artk. kisi de re kt.

139

-Senin cann sa olsun, seni yeniden evlendiririk; olur-biter.

- Hani nerede hell st emmi!
- Bulunur, bulunur. Hem "hlin vaktin yerinde", hem de koskoca
eyh aban'm "halife"sisin.
- Sen bulsana!
- Benim'bildiim bir kz var.
- Ncnaie?
- Kartall kvndc. Gzel ve at gibi bir kz. Tam sana gre. eyh
hazretleri de "himmet" ederse, "sene" verirler.
eyh hazretleri "himmet" etmi, i de olup bitmi. Kolaylkla..
Btn bunfer. Hafz Cell, Kmil ayla konuurken orada
bulunanlardan biri gelip anlatm Kartall kynde. Husso'ya da byle
iletilmi.
Hammame, Kulleteyn ve plk halk iinde iekleen,
gzelliiyle gze-arpan bir kz. Husso'ya gnl vermi. Husso da
ona.
Nasl?

Kimse bilemez.
- Seni ok seviyorum.
- Ben de seni. Tapyorum .sana.

- Daha grrken arpldm sana.

- Ben de .sana.
- Biz birbirimize grcyiz.
- Kimse bizi ayramaz.
Bir araya gelmiler de byle ya da benzeri szler syleyebilmiler
mi birbirlerine. "Kro"iar, "kae"ler, bu tr szler bilmezler. Ama
birbirlerine, bu tr szler syleyenlerden ok daha gl anlatriaV
sevgilerini. "Seviyorum" demeden severler ve "sevime"den seviirler.
Husso'yla Hammame de yle sevgili olmular ite. ayrda, tariada,
harmanda. Ve de kulleteynde, plkte, yani "kllk"tc. Husso
"taharet" alrken, Hammame gizli gizli bakarken. Kndine zg
grnlerle, bkllerle vc "ka-gz iarellcri"ylc.. Sevmiler
birbirlerini. "Vuruldum" demeden vurulmular, "arpldm" demeden
arplmlar. Bir sre saklamlar bunu. Ama sonra herkes anlam.
140

Ne ki, sevenlerin arasnda bitiveren "kara al", bu iki sevgilinin

arasnda da bitivermi. Hem de "eyh"li, "halife"li olarak..
yi ki, Husso gl. yle "air'y, maly dinlemiyecek,
kknden skp alabilecek gte. Hammame'sinin elden gideceini
renir renmez, yrm/Davranp karm. Ayn akam.
Yine ayn gece olay renmiler, ikayet iin Tutak'taki
karakolun yolunu tutmular. Karakola varnca, Husso'nun "evli bir
kadn"! kardn sylemiler. te jandarmalar da bunun iin
gnderilmi. Husso, kz kard evden jandarmalar grr,grmez,
glk karmam, hemen teslim olmu.
- Biliyorum, beni brakrlar. ki de iank gtryorum, onlar da
anlatacaklar. Hammame'yi babasnn evine gtrdler, ama, geri
dneceine kukum yok!
- nallah.
- Kzla yattm, aruk bakasna veremezler.

- Seni hapse sokmazlar m?

- Sokmazlar. nk kzn ya tutuyor.
- Peki .sen Trke bilmiyorsun, karakolda nasl konuacaksn?
- Gtrdm adamlar Trke biliyorlar, onlar konuurlar,
anlatlanlar da bana anlatrlar.
Gne tepeyi am, iyice eilmiti, ama yine de scak vard ve
terleticiydi.
Dik yer klmt, araba durduruldu, herkes bindi yine.
Jandarmalar konumaya baladlar. Biri Adana'lyd:
- Dinime Allah'ma adam susuz. Kz da kk deil. Birbirini
sevmiler. imdi senin sevdiin kz elinden alsalar da, 2 karl bir
adama verseler, sen durur musun?
br jandarma Konya'lyd.
- len durur muyum he? tlem ortal birbirine katarm, hem de
alr, karrm kz.
- te bu adam da byle yapm.
- Sevenleri birbirinden ayrmasalar, sanki kyama kopar.

141

- Allah'n, kitabn s.liimin dnyas byle ite. in iine

zenginlik girdi mi, i deiiyor.
- Neyse sen de svme, gavur oluyorsun.
- Olursam olaym. Karakolda da, bu adamn susuz olduunu
komutana syliyeccm. Sen de syle tamam m?
- Sylerim, ben de sylerim.
Husso, askerlik de yapt haidc Trke renememi. renmek
iin aba harcamad belli. nk olduka zeki. Jandarmalarn
konumalarn anlamyordu. Ama anlayanlar aktardlar. Sevindi.
Sevindiini de belli eden baklar yneltti jandarmalara.
Bir ini daha. Yine hzlanan kannn, .salJyarak, sarsarak pa/dr
kldr gidii. Yine "kop"larm, kzlerin klarna vurular. Ve yine
bu vurulardan kurtulmann yolunu, boyunduruk altnda koar adma
gemekte bulan kzlerin gleriyle ileriye atllar.
Sonunda yine dzlk. Karda da: Tutak. Arada sulu ve sulan yer
yer glleen bir dere. amar ykayan kadnlar, "imen" ocuklar. Pat
pat toka .sesleri, bagnmalar.. Uzun uzun kavaklar, oraya buraya
serpilmi stler. Ve de dallar dolduran, UM lan, terek daldan dala
konan kara kargalar. Sryle.. Biraz tede, kavakl, .stl ve yksek
duvarl mezarlk. Ve hemen karsndan balyan evler. Kylerde
grlen, allan trden. nleri maysl, yar ta, yar kerpi duvarl,
duvarlar ve damlar tczckli-kcrmcli. Kik kk pencereli.
Damlarnn'.stndeki bacalarnda yer yer gzken dumanlar.
kindi olmutu. Hava yine scakt. ylesine ki, orada, o scaklk
pek ahlan trden deildi.
- "Oohooo!" denerek durduruldu araba. Herkes indi. Suyunun
soukluuyla nl gzeden su iilecek, peynir ekmek yenecekti.
Arabadan inenler, dkldler gzenin basma. Vc hemen suya
saldr. Kimi avula, kimi boylu boyunca uzandktan sonra dayad
azyla.. Kana kana ililer. Suyla birlikte ufak tefek nesneler,
yo.sunlar, minik canllarda akp gidiyordu boazlardan. Ama kimse
buna aldrmyordu. "Ohh" serinlemiti herkes. imdi sra, karnlar
doyurmada.
Azk knlar getirilip ortaya kondu: Lava ve gagala ekmekler.

142

eil peyniri. Herkes "yumuldu"' ckmee-peynire. Avurtlar iirile

iirile.. Birka lokma, ardmdan gzenin souk suyu. Yolculuun
tadma doyulmaz mutluluuydu bu.
- Ola kzleri unuttuk. Arabay yanatrn da onlar da su isinler.
- Deredeki sudan ierler.
- O da olur ya, deredeki su bulank. mer can, haydi sen git de
arabay getirip yanatr.
mer, iki avurdunu da adam akll iiren iri bir lokma aldktan
sonra yneldi, arabay getirip yanaurd.
n ayaklarndan kimini, gzenin evresine aralkl olarak dizili
talara, kimini de aradaki amurlara basan kzler, boyundurukla
birlikte balarn indirdiler ve azlarn daldrdlar. meye koyuldular.
nsanlarn itii kaynaklan. Ve de insanlardan daha iyi szerek..
Soluya soluya.. Kuyruklarn ve kulaklarn sallya .sallya.. Kandlar
suya. Ve balarn kaldrdlar. Birlikle, boyundurukla.. zgr oLsalar,
belki ayrlp her biri bir yiyecek bulacak evrede. Yeil ya da kuru bir
ol. Ama u zlim in.sanlar brakmaz ki.. nsanlar insan olduka, onlar
da kz olduka bu byle srp gidecek. Boyunlarnda boyunduruk,
boazlarnda yara ya da nasr eksilmeksizin.. Nc var ki hi de mutsuz
gzkmyorlard. Sularn imi, keyifli keyifli duruyorlard.
Burunlarndan, az evrelerinden sular damlyarak.. Kany ekmiyc
hazrdlar iU"lk.
kzler, gzenin suyunu bulandrmt. Su, yava yava
durulmaya balad. Duruldu, duruldu. Suyun, dipteki kumlar at al
vererek kaynayp kt yerler gzkecek kadar saydamlamt.
nsann yzne glyordu yine.
Gzenin suyu, biraz ileride bataklklar oluturmutu. Mal-davar,
derenin kimi kez bulank akan, her zaman da eitli pislikler tayan
suyunu beenmeyip insanlarn ilii suyuna koarlar. amurlara bata
ka. O yzden gzenin n ve evresi, trnak izleri ve hayvan tersiyle
dolu. Pislikler, amurlarla bir karm oluturmu. nsanlarca da
hayvanlarca da ok beenildii grlen gze, bu karmla ili dl.
Hem su vermekte, hem de szlen sulan iine almakla..
Herkes suyu imi, karnn doyurmutu. Artk gitmek
gerekiyordu. Muhtar ve adamlar savcla; Husso, tanklar ve
143

jandannalar karakola; o da "bibi"sigiere'gidecekti.

Bibisinin evi, mezarln hemen stndeydi. Evi bulmakta
glk ekmiyecekti. Yine de u ileride amar ykayan kadnlara
bibisini sorsa iyi olurdu. Dncesini yol arkadalarna syledi ve
gidip sordu kadnlardan birine.
- Bibimi tanir misin?
- Hele dur, bibin kim, sen kim, kimin olusun?
'

-Bibim, "CrkAhmed"inkardr: Glbeyaz.

- Haa, Glbeya/. hala. te orada. Geliniyleamau-yklr!
Kadn byk bir cokuyla mjde vermek iin koarken, o da
vedalamak iin yol arkadalarnn yanma gitti.
- Muhtar emmi bibim burdaym, Arth siz gidebilirsiz.
- Ey, ok ey kk molla.
Hepsiyle birer birer vedlat. Husso da kucana alp yukar
kaldrd, sonra yere indirip ban okad. Ayrlk konumas yaptlar:
- Hlo Hu.sso, iin bitince bibimgile gel.
- Nasl bulurum bibingili?
- Mezarlk Mahallesi'nde. "Cnk Ahmet" dersen bulursun. Onun
kardr bibim.
- Olur Trko, gelir seni bulurum.
Arabann stnden heybesini, torbasn ald. Araba yrd. O da
bibisine doru yneldi.
Mjdeci kadn haberi ularmt;
- Kz, Glbeyaz Hala! Mjdemi isterim, kardanm olu gelmi.
- Yalan sleme kz!
- Vallaha da yalan deil, billaha da. te gelir.
. Ufak tefekti bibisi. Zayf, el kadard. 6 ocuk dourmu kadn o
deildi sanki. Dertler, ileler belini bkm, yzn buruturmutu.
Ama dnyalar gzeliydi. Bir coku, sevgi, sevecenlik ambaryd.
Yeeninin kardan geldiini grnce, sevinten ldrmasna,
elindeki amarlar frlat. Bir yandan da gelinine bauarak kotu:
- Kz Huriye, Duran gelir.
Derenin kysndan dzle ktnda Duran da yetimiti.

Sarldlar. Kadn hngr hngr alyordu. Brakyor, bir daha sarlp

pyordu. Yzn-gzn yalyordu yeeninin. Alamas da
kesilmiyordu.
- J<;z bibi, alama arth. Niye alirsin?
- kr, kr kavuturana.
Bir sre .sonra gelini Huriye de gelmiti. Bakalar da. Bir
kalabalk olumutu birden. Kadm, ocuk.. Neden ki, "Glbeyaz
Hala"nn gsterdii coku ve yeenine sarllar bair bana bir
olayd. Huriye, duruma kart:
- Ana hele brah da soluh alsn ocuh. Sen de alamay kes,
yeter!
- Brah doyumumu alim. Ben buna gurban olim.
- Arlh hep yanndiv olacah, yeter yeter, gel imdi ge le.
Huriye, kaynanasn uygun bir yere oturttu. Yanaklarna yamur
gibi dkldkten sonra kimi, burnundaki smklere kararak szlen
gz yalarn sildi bann rtsyle. Duran da bibisinin dibine olurdu.
>Bibi!
-Hecn! '
- Dnyada yoh senin gibi.
- Bibin gurban olsun .sene. Sen dnyay nerde grdn?!
ocuklardan biri yanap sordu:

- Senin adn Duran?

- Hee.
- Anan baban var?
- Hee. Ya seninki?
- Benim adm Murat. Babam da Tahsin bey. Benim tene anam
var.
- He tene ana olur?
r Olur. Drt teneydi biri ld.
Karsndaki ocuun dediklerine ap kalmt. Ama anlad ok
gemeden.

145

- Bildim. Baban ananm stne kuma getirmi.

- Yoh, bilemedin.
-Yanal?
Bibisi konumalarn kesti.
- Ola get ordan, gelmi de ne yorirsin olan!
- Hala, koniirik ite.
- Haydi haydi get iine. Olan zeien yorgun, bi de sen yorma.
Ama bu kez Duran merak etmiti.
- Bibi, brah da slesin'. Babas amasnn stne kuma getirme
mi, anas nasl , drt olmu?
- Oul, .senin dediin gibi. z anas bir tane. Babas anasn
hcp.sindcn .sonra ald iin ele diyir. Bunun z anasmi; brlerinin
stne kuma getirdi babas.
- Haa, demek ele.
- Yaa, benim yavrum. Haydi imdi biz dorgu eve gidek.
Huriye atld.
- Ana olann stn-ban burda degitirek, ben ykim, siz
gidin.
- Hce, gurban olim Hayriye dediin oh dorgu. le yapah!
Derenin kylarnda kazanlu- kuruluydu. H.'m su sulyordu, hem
dc kimi, amarlar -bitleri lsn diye- kazanlara .sokulup
kaynatlyordu. Akama da daha vard.
- Hayriye, kzm, olana bir "glmek" vc ilik getir. Bir de alvar
bul. Yohusa, "enteri" menleri de olur.
Hayriye brlerini buldu ama, alvar bulamad. Yerine bir entari
verdi.
- Haydi imdi har stn, gurban olim.
Ceketini, iliini, altndakini kard. alvan kald.
- valvann da harsana yavrum.

- Utanirim. Kanlar var.

- "Bllg"n m grnr? Gurban olim verene, bym de
karlardan utanir!

146

har babam, har, utanma. Sen daha ocuhsun. On yamda bile

yohsundaha.
- Bene bahirler.
- Kz "sa sirkeliler"! Bahmaym olana. Haydi bahmirler,
bahmirler, sen har alvarm. Haydi benim babam!
karp verdi alvar. Eliyle de bacaklarnn arasn kapatt.
Gltler.
Bibisi alvar eline ald, iini dna evirdi. evirmesiyle de
l koparmas bir oldu.
- Vy bama gelenler! Bitler olan ldrmler. Anasnn
babasnn bir tek olunu.
Ve balad alamaya.
alvarda, diki aralarnda gecekondular oluturmu sra sra bitleri
grmt nk. O yrede, o insanlarda bil yle alas bir ey
deildi. Hemen herkeste bulunurdu. Ama bylesi de grlmemiti.
Grlebilecek trden de deildi. Oysa bitler ona, o da bitlere ylesine
almt ki.. Bitlere, ap bakmyordu hjle. Bakacak zaman da yoktu.
Dald m derslere, yle srer giderdi. Kamirdi yalnzca. Bitten
kandn ou zaman dnmez, dndnde de aldu-mazd dersler
arasnda. Aldrsa bile yapabilecei bir ey yok pek.
Bil. Eklembacakllar dalnn bcekler altlakmndan. 200 kadar
tr var. 2 tr insan gvdesinde yaar. Bu trlcre^c alkt insanlar.
Ama o alviu"da grlen gibisine deil. akn akn bakyorlard.
Ve zavall bitler, alnp atldlar kaynyan kazana. Biraz sonra da
bi gzel piecekler. "Srtan geinen" nice parazitler, hi mi hi ceza
grmezlerken...
Bibisi hem alyor, hem syleniyordu:
- Savak (salak) babas, gznn a-karas bir tek olunu gtrp
att Krtlerin iine. Bakan olmad, edeni olmad,olacabuydu. Vah
bibin leydi de bunu grmeyeydi.
Huriye, olana entariyi giydirdi. Sonra:
- Haydi ana, siz imdi gidin. Olann karn da achmtr. Haydi
durmayn!

147

20
- Param, param, param!
- Ne paras oul, dur hele, ne paras?
- Bibi param ekelimde unuttum. Cebinde, kesenin iinde.
Derede kald.
~ - Bi ey olmaz oul. Huriye getirir, yitmez korhma. Kimse
almaz.
- O paramla ayakkab, ilik alacam. alvar, ceket de..
- O "keder" oh mu paran var?
- Hec.
- Baban m verdi?
- Yoh. "Iskal"ian aldm.
- Ola skat kim?
- Iskat insan deil bibi.
-Ey hele dur, ya ne?
- n.san lr ya!

'

-Hec.
-Gnh da olur.
- Hec.

"

- te skat, o gnahlar temizlemek.

- Ey hele dur, kim temizlir gnahlar?
- Fakiler, Allah yolunda olanlar.
-Tvbe tvbe estafrullh. Ola onlar nasl temizlirler?
-Arabayla..
- Tvbe tvbe! Nasl arabayla ola? Arabayla he temizlenir?
- Iskat arabasyla. stne buda koyirler. .
-Hee?!l
- O ona itir, o ona itir.
- Ola araba itilir".'
- Bibi ele byk araba deil. Kk araba.

148

- Sonra n'olir?
- "lenin namaz borcu, oru borcu, gnah iin bunu alp kabul
ettiz mi?" denir
-Hee?!

- brleri de "-habul ettik!" diyirler.

- Hail, desene bizim "devir" gibi.
- Bibi sen "devir" nedir bilirsin?
- Bilirim ya oul bilirim. lenler iin yaplr.
- le ona afiiler "skat" diyirler.

- Demek Krtler ele diyir.

- Hec. Bibi sene bi ey soracam.
- Gurban olduum ben derin bilmem ki!
- Benim kafam kartirir de..
- Hele de bahim nedir?
- "lenin namaz borcu, oru borcu, gnah iin alp kabul ettiniz
mi?" diyirler ya!
rHec?
- brleri de "kabul ettik!" diyirler!
-Hee?
- Ya Allah kabul cmozsc?
- Ey hele dur, ben ne bilirim gurban olduum? Son ohudun, ben
ohumadm ki.
- Ohudum da kafam kariir.
- Daha derin ohursan rgenirsin. Hem imdi ocuhsun daha.
- Ohuyup byk lim olacam.
-naailah.
- Basra, Kfe alimlerinden daha byk.
- nallah. Hclbel olursun. Olursun da, onlar nerede?
-Ben de grmedim.
1- te Hayriye de geldi. Kz Hayriye, ocuun ceketini getirdin?
-Hee.

149

Cekete baktlar. Cebinde kese, kesenin iinde de para duruyordu.

Sevindi, birlikte sevindiler.
Akam olmutu. Tarladakiler, harmandakiler de gelecekti biraz
sonra. "Terek"ten aynal lamba indirildi. Gaz kalmamt, cam da
ilenmiti. Gaz koydular, camn da sildiler. Ve yaktlar lambay.

***
En byk olan, Huriye'nin kocas Refik askerlikteydi. Onun
k tek kz olan Glcnaz, gelin olacak yatayd. Onlarn kkleri
Faik, Mcmct, Hikmet vc Hamz.a. Faik'i okula vermemiler. Mehmet
ilkokulda. brieriyse daha kk.
Sevinmilerdi onun geliine. En bata "bibi"si, yani babasnn
ablas. Gzlerini yeeninden ayrmyordu.
Gelin grn ki, sevinmeyen, dahas hi mi hi holanmyan da
vard. Ailenin babas: Cnk Ahmet.
"Cnk", gzlerinden dolay taklm bir ad. Gz kapaklan
"cnim", yani yrlm gibi. st kapak ste, ulaki de alta yapk
duruyor; Srekli sulanan, bebeklerine dek etlerle kapl gzler,
yerierindcn frlam.
Kcndisiysc orta boylu, sarn.
Cnk Ahmet, gzn "hizmetkrlkta" amt. Yaamn ar
koullar altnda salyagelmiti geimini. Tutak'taki "beg"lerin
ahrlarn temizler, mallarna-davarlanna bakar, hayvanlarnn
"mays"lann, koca koca sepetlerle srtnda tayp dkerdi. Beylere
ayrca da, omuzluklarla tatl su tard srekli. te bu yklerin arii
altnda kala kala "crlm" gzleri. Ayrca, hem bacaklan, hem dc beli
bklmt. Sr da kamburlamt adamcazn. Byk olu Refik
tc onun tam benzeri. Kk yata sokmutu onu da ar ar yklerin
altna. Onun da bacaklar erilmi, srt kamhudamt. Ama ok
akllyd. Herkeste hayralk uyandrm Refik. O nedenle, Tutak'm
en gzcf kzlarndan biri olan Huriye'yi alabilmiti. Refik, evlendikten
sonra da aynlmami babasndan.
Bireylerin hemen hepsinin, ailenin geimine az ya da ok katks

150

olurdu. Bunu sahyan babayd. Yani Ahmet. Bata baba, elbirliiyle

aba hareyan aile bireyleri "muhannete muhta olmyacak" lde bir
geim salamay baarmlard.
Durumlarnn dzelmesinde, Ahmed'in hep bal kald
ilkelerinin pay bykt. tekilere de alad temel ilkelerinin
bamda, u geliyordu: "Bel gelecek ilere girmemek".
- "Garma, neyine gerek"!
Sk sk kulland szler arasndayd bu. Kimseyle kavgaya
g-mez, kavga olunca da "hid mhid yazarlar" diye hemen svrd.
Eline geeni .saklama alkanlnn da geiminin dzelmesinde
pay az deildi. "Sakla saman, gelir zaman." ataszne yzde yz
ballk gsterirdi; ul-aput, kulu, dme, aa, ivi., eline ne
geerse alr eve getirir, kolaylkla bulabilecei, alabilecei yerlere
kordu. teki bireylere de bu alkanl alam.
Ailenin geim durumu, eskisine oranla ok dzelmiti. Ama,
Ahmed'in ona, buna i yapmas, yardma komas yine sryordu.
Soyad "Yardmc"yd ve lam bu soyadma uygun davranrd.
Karln da alrd doal olarak, te yle geinip giderdi Yardmc
ailesi.
Ailenin geiminin dzelmesi, Ahmed'in "cimri" denecek ldeki
tulumlu davranma alkanln brakmasna yetmemiti. te bu
yzdendir ki, karsnn yeeninin gelii pek .sevindirmcmiii onu.
Geri yeen bir cKuktu, dahas bir konuktu, bugn var, yarn yok;
ama yine de Ahmed'i tedirgin ediyordu.
- "Ya ok kalusa"!
-"Ya temelli kalrsa"!
Byle dnyor ve alabildiine rahatsz oluyordu Ahmet. Birka
gn, yalnzca surat asmakla yetindi. Sonra sylenmeye de balad:
- Kz bu olan, yeenin daha ek galacak m burada?
~ Sk sk sorard karsna buna. Karsyla tartmaya da balam:
- Daha ne "keder" kalacak bu olan?
- Ne oldu, gebcrdin mi? Olan geleli daha ga gn oldu da sorup
durirsin? "2^ten" yem ir, imir. Gz hep kitaplarda, ohumada.
- Yemirmi, imirmi..! Gzm "kor" sanki!
151

- iki gzn de "kor" olur inallah!

- Kz bah, azm arma. Gizli gizli de yedirdiini bilmir miyik,
grmedim mi?
- Hele dur, ne yedirmiim gizli gizli? Ne ycdirdim de o kor
olasca gzne byd?
- Ne bulursan yedirirsin. Yourdun aymam da ona yedirirsin
hep.
- "Kel fesat"m haber verdi?
"Kel fesai" dedii, oullarndan Mehmet'ti. Mehmet'in banda
byke bir demir pra kadar kel vard. ban yeri. Kk konuun
gelmesinden, hele kalmasndan Mehmet de holanmamu hi. Neden
ki, kimi yiyeceklerine, onun da ortak olduunu gryordu. Dahas da
vard: Anas, yourdun kayman ille de yeenine ayrp ycdiriyordu.
Mehmet, bu durumu babasna iletince, babas lgna dnmt. "Elin
das,.gelmi ocuklann nzn yiyir!" diyerek sylenip durmutu.
Ahmed'in kansyla tartmalarna kk konuun kendisi dc tank
olmutu birok kez. Bir gh yle konumulard:
- Kz bah hele, arth daynamirim, babasna mektup yazdr da
gelsin dasin gtrsn. Gendi dalanmz geindirdik c o mu gald?
- An da ekmein de bana aln.sn herif!
- Babann "gor"una (mezarna) sarm .senin!
- Babama da, "gor"una da gurban ol. Ne patlirsin, yazdnrim; ba
bas gelir gtrr! Babam, "gor"unu ne garitirirsin "kor" ola.sca
adam?!
- Ben bilmem, bu da daha oh kalmasn bu evde. Elimizde avucumuzdakini, onun bunun bohunu dkerek kazanirik.
- Vy, gzn hsm senin! Nasl ki hm?
- oh sleme, kes sesini!
Zavah kadn alamaya baPad.
- Ah benim savak gardam, ah! Sen kalh, gznn ag-'garas bir
tek olunu gtr Krtlerin iine at, sonra da ocuk gelsin, ble
"hnzr"n ana-ekmetnc muhta olsun. Ah can sagolasca gardam,
ah!

152

Bibisini byle alar ve szlanr grnce, yanna gitti.

- Bibi, enitemin dediklerini duydum. Sen de alama! Ben zeten
galmycam. Seninle "bogn" arya gidek, paramla alacahlanm alah
'(alalm), sonra ben giderim. Sen alama, bene de alamak gelir!
Alama he mi?
Bibisi de artk alamay kesti. Belki daha ok alayacakt, ii de
doluydu; ama olan zmek istemedi. Burnunu ekti, sonra da hem
gz yalarm, hem de burnunu "yazma"snn ucuyla sildi.
Tam o srada biri, bir haberle geldi:
- Glbeyaz hala! Duran'm hocas Hafz Cell gelmi, "olan
babasna glrecem!" diyirmi.
Haber, bir lde sevindirmiti bibisini. Hafz sevmiyor olsa
bile o da biraz sevinmiti. "Anam, babam da grrm" diye..
Gel gr ki, babas, Erzurum'un Hns ilesine bal Simo
kyndcydi. mamd orada. Tutak'sa oraya, yaya bir ka gn
uzaklktayd. Motorlu ara bulunmazd. At, arabay da yle herkes
bulamazd. Hafz Cell'in taa oralarda ii neydi? Bir ii olmalyd. Bir
kar kokusu almasa, admn bile atmazd.
Sonradan anlalacakt ki. Cell "cer" peinde. rencisinin
babasnn da yardmyla daha iyi "cer" yapabileceini ummu. Onu
gtrrse, iin daha da iyi yoluna gireceini dnm. Hatun'u
(Duran'n anas) da grebilirdi orada. Bir zamanlar Hatun'la evlenmek
iin az m aba harcamt? Bu gidile hem ziyaret, hem ticaret
olacaku.
te Cll'i,'laa oralara iten, bu hcsaplanyd.
Ahmet, karsyla tariuktan sonra, haberi olamadan km.
- Bibi, enitem nere gitti?
- Cehennemin garayoluna..!
-Haberi duyunca ok sevinecek!
- Sevinmez olsun, gz hsn inallah!
Faik girdi ieri. Daysnn olunu ok severdi. Hep birlikte olsun
isterdi. O da onu severdi.
- Faik ben gidirim.

153

- Nere gidirsin?

- Simo'ya.
- Yalan.
-Vallaha.
- Sen nasl gidecen?
- Hafz Cell gelmi, o gtrecek. "-Ben gtrecem." demi
Faik ok zlmt habere.
- Ana!

- Ne diyirsin ola, gavurun spas?

- Duran'brahma, gitmesin!
- Gavur baban da ele mi diyir?
- Demek onun yznden.
- Ya kimin yznden olacah?
-Byrsem ona gsteririm!

-!!!

- Daym grrsem, seni bu gavura niye verdiklerini soracam.

Seni verecek baha goca bulamamlar m?
- Ah oul, ben bu herife geliriken dayn kkd. Hepimiz yetim
galmh. Bu herif "azablh" (hizmetkrlk) edcridi; Anamdan isteddi.
Anam ne etsin? Dul bir kar. 3 yetimi geindiremirdi. Kaldrp verdi
beni, yaz-gader. Allah'n emri de leymi; i olup bitti. Emrine
gurban olim Allah'a! Alnmn gara yazs ite!
- Sen de bizi ondan dourmayaydm?
- Hele eegin spasna bah! Ey dur hele, neydeydim? Onun
nikah altnda baha birini mi buiaydm?
- Olmazd he mi?
- Ey he olurdu?
Ahmet ieri girdi o srada. Gleti. Belli ki, ona da haber
vermilerdi.
- Duran! Hafz Cell, babann imam olduu kve gidecekmi,
seni de gtreceini slemi.

154

- Bilirim. Duyduh.
- Gitmek istirsin?
- stirim. Grestim anam, babam.
- Herhal, onlar da seni gresti.
yi ama. Hafz Cell imdi nerede? Kimlerde kalyor? Ne zaman
yola kacak?
Ahmet enite, btn bunlar iyice renmek iin kt.
O da hazrlanmalyd bir yandan. Ayakkab, ceket, alvar alacak,
arlk almalyd.
- Bibi, haydi imdi biz arya gidek de alacahlarmz alah,
- He oul gidek!
Bibisi arafn ald ve ktlar.

Bir ceket, alvar, ilik almlar; parasnn biraz da artmt. Cici

giysilerini hemen de giymiti. Birden b^kalam sanki,
Bibisiylc ardan ev doru yrrken arkadan bir ses iittiler:
- Glbeyaz hala!
Koarak yanlarna gelen, bir genti. ^
- Glbeyaz hala! Senin yeenini mahkemeden istirler.
- Estagfirullah, oul ne mahkemesi?
- Ba kesik adam grmin.
- Tvbe estagfirullah, ola sen ne diyirsin, ba kesik adam kim?
Araya girip bibisine anlatt:
- Bibi ben grdm. Esmer'e gelinken grdm. Herifi kesmiler,
ban da yanrra koymular.
- Vyy Allah esirgesin, Allah balara vermesin.
Dnp inahkemcnin bulunduu binaya gittiler. Vardlar ki Hafz
Cell de orada. Husso ve Hammame de.. Hafz da yasa d nikh
kjanaktan sank olarak arlm. nce Hafz Cell'in gidip elini
pt.
155

- Hocam, beni gtrecekmisin, ele dediler.

- Hee, gtrecem. Bir-iki gn sonra yola hanh.
- Ben hazrlandm.
-Ey,pekey!
Sonra Husso'ya yaklap konutu.
- Hlo Husso, senin iin daha bitmedi mi?
- Beni o gn braktlar, gittim, imdi mahkemeye geldim.
Komutan iyi adamd, beni serbest brakt. Ama i mahkemeye
gtrld. imdi duruma var, biraz sonra arcaklar, bakalm ne
olacak?
- yi olur inallah. Beni grmeye niye gelmedin?
- ler ivediydi gelemedim, mahkemeden sonra urayacaktm.
- Ben de Hafz Ccll'lc babama, anama gideceim. Hns'n bir
kyne. Babam orada imam.
- Demek bu adamla gideceksin?!
- Evet. Biraz kalp sonra yine geleceim sizin kye.
. - y i : '
'
Husso, Hammame, babas. Hafz Cell, Kmil aa ve tanklar
ieri alndlar. "Trko" da, bibisiyle birlikte girdi ieri. Girmeleri
gerektiini sanarak..
Husso'dan baland. nce kimlik belirlemesi yapld. "Tercman"
arachyla. Sonra soruldu:
- Ms kz Hammame St' zorla kardn ileri srlyor,
dorumu?
-Vallah "mzanm" (vallaha bilmiyorum).
Husso "bilmiyorum" derken, "Trke bilmiyorum, .sylenenleri
anlamyorum." demek istemiti. "Tercman" araya girdi, Trke'ye
evrildi. Soruya verdii tm karlklar aktarld vc yazld. Husso,
kzn 18 yam atn, zorla karmadn, anlatklarn, birbirlerini
ok sevdiklerini ve yleyken babasnn kendisine vermeyip 2 karl bir
adama verme yoluna gittiini, bu arada kzn hi haberi olmadan Hafz
Cell'in, kzla adam iin nikh kydn sylemiti.
Hammame'ye geildi:

156

Yine kimlik belirlemesi. Ardndan soru:

- Bu adam; Hseyin (Husso) ivano Cino, seni zorla kard m?
- "Nzanm" (bilmiyorumi Trke anlamyorum)!
Soruyu, anlayaca dile, yani Krte'ye evirdiler. Soruya verdii
karlk da evrildi. Husso'yu sevdiini, babasnn Husso'ya vermeyip
evli bir erkee, iki kuma stne verdiini renir renmez Husso'yla
anlatklarn, evden kp Husso'ya gittiini sylyor ve hkime,
Husso'dan ayrmamas iin yalvaryordu. Bunlar da yazld.
Kzn babasna geildi:
Kimlik belirlemesi ve .sorular, cevaplar, Krte'ye, Krte'den
Trke'ye eviriler, tutanaa geilmesi.. Kzn babas, Husso'nun,
k/n ayariln, sonra da kardn, sylyor, Husso'nun
cezalandrlmasn isliyordu.
Ardndan Kmil Ylmaz dinlendi.
Kimlik belirlemesinden sonra soruldu:

-ki karn varm senin," doru mu?

- Yoh.
-Kakannvar?
- Karm he yoh!
Gereklen de Kmil Ylmaz, iki kanl olsa da, resmen "bekr"
gzkyordu. Hibiriyle evlilii, "resmi" deildi. Zlen resmi nikh o
yrede fazla yaygn deildi. Kimileri hi bilmiyordu bile bu tr
nikh.
- Demek ki karlarndan hibiriyle resmi nikhn yok.
-Yoh.
- Yani "nikhsz" yayorsun?
- Eslafirullah, he "nikahsz" olur?
Adam, bir eit "iliraf'la bulunmutu. Belki de yargcn amac
bunu salamakt. Bu itiraf; baka itiraf izledi:
- Nikhn var m?
- Elhamdlillah, var.
- Nikhlarm kimler kyd?
- ey, hkim Beg..
157

-Hadi syle!
- Hocalar.
- Peki son nikhn kim kyd? Hammame'yle olan?
-HfzCell.
Bunlar da tutanaa geti.
Sra; Hafz Cell'in yasa d nikh kymasna ilikin davada:
Kimlik belirlemesi. Ve sorular:
- Hammame St'le Kmil Ylmaz iin dini nikh kydn ileri
srlyor, ne diyorsun?
Hfz'da bet-bcniz kalmamt. Sapsar kesilmiti zavall.
- Tvbe cstagiirullah!
- Nikh kydn m, kymadn m; onu syle!
- Nikh deildi Hkim Bcg!
-Ya neydi?!
- Duayd!
- Ne duas?

- ey, "ya mukallibel-kulb...".

Yarg, yal

biriydi, dinsel nikhlarda hocalarn neler

okuduklarn biliyordu, az da yatknd okunanlara:

-"Vc'n-kih'l-eym"y da okudun mu?
Azndan kard hliz:
-Ohudum!
- O, yet deil mi?
- Hee, Nr suresinde.
- Mnsn da biliyor musun?
-Bilirim.
-Nedir?
- "Eyyimlerinizi evlendirin!" demek.
-"Eyyim" ne detaek hoca?
- "Evli olmayan, bekr." demek.
- Peki senin nikhn kydn Kmil Ylmaz da "bekr"myd?
- "Hkmen" bekr saylrd.

158

- N e demek "hkmen"?
- "erian arr"ya gre..
- O ne demek? "arr"nn mns ne?
- "Aln ak" demek.
. - yleyse "erial-i garr"da, "ah ak eriat" demek?
- Hee, ele Hkim Beg!
- erialin "yz ak" m?
- ElhamduHUh!
- Sen eriat msn?
-H!
Baka yrelerde, baka mahkemelerde ve zellikle kentlerde
olsavii. "bu sorunun davayla ilgisi yok." denirdi belki de. Oralarda bu
trden klar, pek allan trden deildi. Kald ki, bu trden bir k
olsayd, yarg, byle bir sorunun davayla yakndan ilgili
bulunduunu syleyebilirdi.
Hfz'dan sonra bir-iki kii daha dinlendi. Karar iin "gerei
dnld". Verilen kararn zeti: Kz "reid" olduundan ve bir "zor
kullanma" bulunmadndan, Hussso susuz.
Husso "beraat" etmiti, ama durum. Hafz Cell iin deiikti.
Hafz, "yasa d dini nikh kyma"nn sanyd, cezalandrlabilirdi.
Ancak, da\;\: ilikin kantlar yeterii grlmediinden adlar verilen
tanklarn dinlenmesi iin duruma, iki ay sonraya brakld.
Ve herkes k. Ne var ki, "ba kesik" adamdan szedilmemiti hi. Oysa, o da,
bibisi de, orada ondan da szedilebileceirii sanyorlar, bekliyorlard.
Mbaire sordular. Mbair listeye bak, onun adnn bulunmadn,
savclktan arlm olabileceini syledi ve savcnn odasn
gsterdi.
Gsterilen kapdan ieri girdiler. Karda, masasnda oturan bir
adam.
- Ne istiyorsunuz? diye sordu.
Bibisi konutu:
- Bu benim gardamm olu. Duran.

159

- Pekiisteiniz ne?
- Cannzn sal, bizim he isteimiz yoh.
- Niin geldiniz buraya?
- Vallaha ne bilim, siz armadz (m)? Ocaklardan rah, bir herif
kesmiler. Sen slesene oul!
Bu kez o konutu:

'

- Ben grdmdij.
-Neyi grdn ocuum?
- "Ba kesik herifi.
- Haa, lamam tamam. Dur bakim senin adm, soyadn neydi?
Adn, soyadn syledi, ba kesik adam nasl grdn anlatt.
Savc da ifadesini yazdrd. lerinin bittii sylenince de ktlar.
Artk arkalarna bile bakmadan, hzh hzl gidiyorlard evlerine
doru.

160

21
Geni bir kap iinde ortasnda st ya da ya glletirilerek yenen
bir karm olan "hal" piirilmiti o akam. te-gte olanlar da
toplanp gelmi, kimse darda kalmamt. Tandr bamda yenecekti.
Lamba ahnp getirildi, uygun bir yere kondu. Sofra kuruldu ortaya.
"Sele"den ekmekler "indirildi". Aa kaklar getirildi, dizildi.
"Pehun"un (sofra tahtasnn) evresine oturdular. Oturanlarla
kaklar sayld. Bir kak eksik. Baka kak olsa getirilecekti, ama
yok. ki kiinin ayn kakla yemesi gerekiyordu. Evin anas, sorunu
zmledi:
,
- Ben, onunla barabar yiyerim. Zaten az yiyecem, itahm yoh..
"Onunla" derken kocasn gsteriyordu.
ki kiinin ayn kakla yemesi ok doald. Daha ok kii de
ayn kakla yerdi srasmca. Kan hi bulunmad zamanlarda da
elle, ekmek kaklatnlarak yenirdi.
Evde yeen olmasayd, kaklar tam gelecekti, Ahmed'in de onun
^ yznden, karsyla ayn ka paylamaktan pek holanmad
belliydi, O da bunu mlamt,
- Bibi, enitem "gendi" kayla yesin. Seninle ben barabar
yiyck,
- Yoh, bibin gurban, biz enitenle her zaman barabar yerik.
Kaklar daldrld hala. Ve ortasndaki "st glc"ne.
Kan ucuyla biraz hal alndktan sonra kalan stle
dolduruluyordu. Bir yar balamt sanki. O da ister istemez bu
yara kendini kaptrm. "Hal" da ok severdi. Hele az yana
yana yemeyi. Ne var ki, enitenin baklarna gz kayd.
Denetlercesine, azna gidip gelenleri sayarcasna baktn grnce,
brak elindeki ka. Ve ekildi.
Bibisi grd ve ilgilendi.
- Niye yemirsin gurban olduum?
-Yedim.
- Ne yedin ki.. Bir gu gadar yemedin. Haydi ye benim yavrum.

161

ye! ekinme!
-Doydum! ,
- O kederle doyulur mu oul? Gel ye haydi!
Kadncaz ok direndi, ama bouna. Artk yediremedi bi trl.
Olan sofradan yan a kalkma, ama sonra bibisinin bireylerle
kamm doyuracan biliyordu. Bibisi yedirmeden yatrmazd onu.
Bireyler bulur, gizli gizli yedirirdi. Olan, bunu bilmenin rahatl
iindeydi biraz da. Bunu bilmese yemesini srdrebilir miydi? Bu
kukulu ite. Enitenin sofradan uzaklatrmak iin bilerek ynelttii
belli olan baklar karsnda olann yemeyi stirdrme gcn
kendinde bulamad kesindi.
Geip Mehmet'in ilkokul kitabna bakmaya koyuldu. "Gvur
yazs" olduu iin okuyamtyordu. Askerliine dein de
okuyamyaeakt. Resimlerine bakyordu yalnzca. Birok kez bakmt,
yine bakyordu. eit eit meyveler varcl. Dallarnda, ocuklarn
ellerinde. Hemen hi birini grmemiti. Adlarn da Mehmet'ten
renmiti. Birinin ad: Kiraz. Dalnda ve bir ocuun elinde.
Grn ne denli de gzel! Tad da gzel olmal. Resimdeki bu
meyveleri, gerekten de grenler, yiyenler var mdr? Bunlar bulup
yiyebilen ocuklar- bu dnyada gerekten varsa ne denli mutludurlar
kmbilir? "Keke o. ocuklardan biri de ben olsaydm"! Meyvelere,
teki resimlere bakt,.bakt.. Sayfalardan birini bitiriyor, brne
geiyordu. zerinde dura dura, doya doya bakyordu. Baktka da
kendini bir baka dnyada buluyordu. Cicili bicili bir dnya. Okayc,
arpc bir dnya. Kopamyordu bir trl. Ka kez bakmt, yine
bakyordu. Ve frsat bulsa daha nice kez bakacak. Ah bir de u "gavur
yazs"n okuyabilse. Memet'in kitab gibi, okul nl, yakal da
ok dcici geliyordu ona. Sra sra olular, sralarda okuyulan, okul
nnde, oynaylar., hepsi, hepsi ekici, byleyiciydi. Memet de
kskandrmak iin, okuldan gelince abarta abarta anlatyordu. Topunu
gstererek:
- Bak, benim topum var. Senin de var m? Biz okulda hergn
oynirik. t o p oynirik, baha ey oynirik. retmenimiz, teneffste:
"-kn, oynayn!" diyir, biz de oynirik..
Kendi hocalar olsa oynamaya brakmaz. "Oynamak, haramdr"
162

derler.

Kitaplarnda da "kll lu'bin haramun", yani "her oyun

haramdr" diye yazlyd. "Ah haram olmasa da ben de oynasam".
lkokul kitabnda da oyun oynyan, sralarda okuyan, cicili bicili
giysiler iinde dizi dizi oturup alan, dolaan ocuklarn resimleri de
vard. Hepsi gz alcyd.
'
'
Onun kitaba dalp baklgm, Memct grmt. Hemen friayp
yanma gitti.
- Brah kitabm!
- Al, kitabn yemedik ya!
- Yarpahlarn bozirsin.
- Noydirim de yarpahlarn bozirim?
- Y/arsn, retmenim dger.
- Ssrtn kitabnn yazlar hep "gavur yazs".
- Olsun senin yoh ya!
- Benim de kitabm var. Seninkinden oh.
- Seninkilerde hi resim yoh.
r Benimkilerin yazs, raslman yazs.
- Ben scvmirim.
- Sen "gavur". Senin retmenlerin dc-gavorT^abu da.:
- Senin baban benim daym olmasa ben de senin' babana gavur
diycrira,
- Benim babam gavur dcgtl ki. Namaz glir.
kisi de birbirine fkelenmiti. Birbirini yiyecek gibiydiler.
Memet, babasna bard:
- Baba, hele bah olan sene "gavur" diyir.
- Diyer, oul diyer. Hem etmeimizi yiyer, hem de bene gavur
diyer! .
Babas, yani Ahmet enite, "crk" gzlerini daha da "crarak"
yle bir bakmt ki olan ne yapacan arm ve balamt
alamaya. Onun alamasn bibisi grmt. Kadncaz dayanamad:
- "Kel fesat"! diye bard Memet'e.
Kadnla kocas arasnda kavga kmaya kl pay kalmt ki gelin
melin araya girdi de durum yal.
163

Aradan bir sre geti. Yatma zaman geldi. Yataklar serildi.

- Haydi harkes yatama!
Herkes yatana, yatmaya geerken bibisi de onun yanma
gelmiti. Elinde bir drm ekmek.
- Bibin gurban olsun, al bunu ye de sonra yat!
Durumun iinde "sar ya" vard. Boncuk, boncuk. Yedi ve yatt.
D gryordu:
Memet'inki gibi, daha da gzel okul nl vard. Ak yakal
da. Cvl cvl okul rencilerine katlm oynuyordu. Her ey
oynuyordu. Top da oynuyordu. Kendi topu da vard. Oyundan sonra
herkes gibi sralarda yerini ald. nnde resimli kitaplar. "Gavur
yazs"n da okuyabiliyordu. Yazlara, resimlere, resimlerdeki
meyvelere bakarken, alas bircy oldu: Resmini grd meyveler
ve aalar, nnde belirdi birden. Trl trl meyveler. Alp alp
yiyordu. Hepsinden.. Ve dallarna da tmnanarak.. ok mutluydu. Belki
de cennetti buras..

Gneli bir gn.

Evin biraz aasmdaki "pmar"a gitmiti. Su ienler, su
dolduranlar, oynayan ocuklar, sulara-amuriara bata-ka dolap
yiyecek ariyan, bulduklarm ivedi ivedi yutan tavuklar, kazlar,
rdekler..
O da gidip bir avu su iti. Kanmad, olua azn dayad; bir de
yle iti. Suyun akn izledi. Su, oluunu doldurmuyordu. Su
ienlerden, su dolduranlardan frsat bulunca da elini oluun azna
kapad, suyu tuttu. Arkada biriken su bu kez, oluu doldurmu olarak
ve deli deli akmaya balamt. Bi kez daha yapt bunu. Bi kez daha, bi
kez daha.. yle yapmak, ok houna gidiyordu. Suya egemen olmu,
diledii biimi veriyor gibi gryordu kendini. Olaanst birey
yapyormu gibi oluyordu. Yine imeler, yine su doldurmalar..
ocuklardan kimi amurlairla, kimi sularla oynuyordu. Kimiyse
oraya-buraya ta ayordu. O da bir ta alp frlat. Ta, zavall bir kaza

164

rastlamt. Can yanan kaz, kanat rparak ve bararak uzaklat.

O srada bir kadn gzkt. Hayr, "kadn" deil; bir "dev"di.
ylesi hi yoktu. Blnse her bir paras, oradaki kadnlardan en az
biri kadar olurdu. ok uzun boylu ve "tavl" (iman).
Kimdi bu kadm? Nasl bir "herifin karsyd?
Sokulup sordu birilerine.
- lyirnn kardr., dediler.
"Mft"nn ne demek olduunu, yani anlamn, okuduu
kitaplardan biliyordu. Ama mftnn, byle bir kadmm kocas
olabileceini dnmemiti. Mftnn kars byle olduuna gre,
kimbilir kendisi nasld? Grd kocalar, karlarndan iriydiler hep.
"Mi't de bu kadndan iridir." diye dnd. Demek ki mft, "devin
devi".
Kadn, giyiniiylc de br kadnlardan bakayd. sl-ba daha
dzgnd. "eherli"Icre daha ok benziyordu. Kara arl Tlan deildi.
Banda bu rt vard, aznda yamak yoktu. Salarnn bile bir
kesimi nden gzkyordu. "Baldr"lar da.. Ayaklarndaki
"iskarpin"se yeni ve olduka grkemliydi.
Kadna yaklat. Azn ap akn akn bakarken kadm da
onunla ilgilendi.
- Ola nc-bahirsin ele savak savak?
- He..!
- Kimin olusun?
- Babam, anam burda deil. Bibim burda.
- Kim bibin?
-"CrrhAhmet"in kars, Glbeyaz.
- Sen burda m kalirsin?
- Ben Kartall kvnde ohirim. Bibimi grmee geldim.
- O kvde ne ohirsin?
- Arapa ohirim.
- Arapa rendin mi?
- Hee.
- Gel seni mftye gtrim.
165

o da ok istiyordu mfty grmeyi. "Dev"in yanmda parmak

kadar kalyordu. Arkasna dt, birlikte gittiler.
Vardklar yap, iki katl, yksek duvarlarla evrili bahesi ve
aalar olan bir yap. Bir ok da pencereleri var. Merdivenlerle
ktlar. Mftnn makamnn bulunduu odaya girdiler.
Kadn kocasna onu tantt:
- Elendi hazretleri, bu ocuk, crh Ahmet'in kars Glbeyaz var
ya, onun kardanm olu. Kartalhkvnde Arapa ohirmi.
- Ya, demek Arapa ohir, hem de bu yata?
Gidip mftnn elini pt."Mft dc bu muydu"? Hi de "dev"
gibi deildi. stelik, karsnn yannda ocuk kadar kalyordu. "Allah
Allah, bu herif bu karnn kocas nasl olr"?
7 lc otur bahim, Arapadan neler ohudun?
Neler okuduysa, bir bir sayp anlatt. Hayr, olamaz! Bu yataki
bir ocuk, bu kadar dersleri, kitaplar okumu olamaz. Olursa bu bir
''mucize''dir, "keramet"tir.
Mft, gerek olup
kitaplar gsterip okuttu.
Karsyla birlikte hayran
bulmu gibi oldular. Kadn

olmadn anlamak iin sorular sordu,

Evet, doru! Az ak kalmt adamn.
hayran bakyorlard. Ofaanst bir ey
ayrca "Bunu bulan benim!" havasndayd.

-Efendi hazretleri! Bu ocuh senin yannda ohusa nasl olur?

- Bilmem ki, ister mi? Hec, ister misin oul?
- slerim amma.!
cKugun "amma"s vard gerekten. Tutak'ta kimin evinde
kalacakt? Bibisinin olaanst ldeki sevecenlii, yeenini ok
seviyor oluu, onlarda kalmasn salamaya yemezdi. Evin asl sahibi
"crh Ahmet'ti, o da ocuun o evde kalmasn hibir zaman
istemezdi. Sonra ocuk. Kartall Kyndeki molla Nsr'a ok
smmu. Molla Nasr da onu ok seviyor, zel ilgi gsteriyordu.
Ayrca, Kartall'daki "fiaki"ler de ok nemliydi. Fakiler iinde biriikte
altklar, derslerinde yardmlarn grdkleri de vard. Tutak'ta kalsa
tek bana okumak, arkadasz almak zorunda olacakt. Btn bunlar
dndrmt ocuu.
Mft de hesapl adamd. Deneyimli kiiydi. Ahmet'i de ok iyi
166

tanrd. Onun tand Ahmet, ocuu evinde kolay kolay

barndrmazd. Karma bunu da at. Kars:
- Canm efendim, Ahmet senin sznden kmaz. Sen artr
sylersen, kabul eder,, dedi. Ama mftnn iinde bir dm kalmu
yine de. Karsyla konuyu uzun uzun grtler. Sonunda Ahmet'in
arlmasna karar verilmiti. Ve. arld.
Ahmet mftnn huzuruna gelince, ok byk\bir saygyla elini
pt. Ve namaz klar gibi ayakta el balayp mftnn buyruunu
bekledi.
- Ahmet, oul, bu ocuh senin karnn,-plbeyaz'n yeeni deil
mi?'
- Hee mft efendi.
- Oul, bu olan gibisini hi grmedim he. oh oh zekl. Bu
olana yardm etmek oh sevaptr. Sen raz olursan, onu ben burada
ohutmah istirim. Hee, ne diyirsin oul?
- Mft efendi hazretleri, ocuun babas var, bene ne der?
- Oul babas onu burada ohumasna ne diyecek?
- Bilmem ki. Babas, onun Kartall kynde ohumasm istir.
- Baba.s nerde?
- Erzurum'un bir kvnde imam.
- Sen edresini ver, ben ona mektup yazim.
- Zeten, Hafz Cell onu gtrecek.
Yazlacak-mektubun, Hafz Cell'le gnderilmesine karar verildi.
Mft kr Balc, ocuun babasn ok iyi tanyordu.
- Abdul'u ben imam yaptm., dedi.
Gerekten de Abdul' u ilk imam yapan oydu. Tutak'a bal Musik
kyne, cretini kyller vermek zere imam yapmt. Abdul da, bir
yl o kyde kaldktan sonra, kyden kye imamlm srdrmt.
Mft, eski yaznn ustalarndand. "Hattat"t. Yani son derece
gzel yaz yazard. Mektubu yazd. Abdul'un oluna verdi. Cebine
koyup babasna vermesini syledi. Sonra bir para uzatt:'
^ Al, bu paray da al, cebine koy.
- Benim param var.
167

- Kim verdi?
- "Iskaf'tan almdra.
- Yaa, demek afiiler "skat"a katirler seni. Bizim mezhepte, sen
re.id olmadn iin kalamazsm. Neyse sen gene bu paray al!
Ald, onu da, kard kesesine koydu.
Ahmet, olana:
- Haydi gidek.. dedi. Ve ktlar.

Glbeyaz alyordu.
- Niye alirsin bibi?
- Benim bama talar dsn, senden ayrlcam, sen yarn
gidirsin...
- Yaa, kim dedi?
- Hafz Cell haber gndermi.
- Gidirsem gidirim, sen niye alirsin?
- Oul gurban olim, sene bahamadm, yediremedim, iiremedim.
- Bahtn, bahtn, oh ey bahtn. Daha nasl babacan?!
- Seni verene gurban olim.
- Ben gene gclecem. Babam getirir, babam da grrsn.
- nallah..
O gn, hep, ertesi gn gidecek olmann sevincini yayarak
geirdi. Anasn, babasn, nenesini ve "kzlar" (kardelerini) ok
"gresmiti" nk. Hafz Cell'den ve onunla yolculuk etmekten hi
mi hi holanmasa da, zlediklerine kavuacak diye ok seviniyordu.
Bu sevin yznden kitaplarn ve okumay da bir yana brakmt.
Hemen kavuacakm gibi can atyor, sabrszlkla bekliyordu ertesi
gn. Bir ieri, bir dan girip karak..

168

22
Gnein domasna dala var. Hafz Cell hazr. Onu da
hazrlamlar. Kitaplarn ve yo! aznn konduu heybe, torba.
Ayakkab m, ark m giysin diye biraz tartldktan sonra, yolda
daha hafif olur dncesiyle ark giymesi kararlatrld. Yine de "cici
ayakkablar" orada braklmad, arl olsa da torbaya yerletirildi.
Bibisinin, enitesi "crh Ahmet"in ve Huriye'nin ellerini pt.
FaikTe sarldlar. Yldznn hi barmad Memet'e bile sarlr gibi
yapt. Vedalamalar, tcnbihlcr ve Glbcyaz'n yamur gibi dklen
gz yalar. Sabah biraz serinse de hava gzeldi. Gne doup biraz
ykseldikten sonra yakc scak balyacak. Artk ge kalnmamas
gerekiyordu. Her ey bir daha gzden geirildi. Herey tamam. Ve
hocal, rencili yolcular yola ktlar..
Yolculuk, kyden kye oldu. Ky odalarnda, kylerin evlerinde
ya da ky imamlarnda, muhtarlarnda konuk olarak.. Yaya.. Kimi
zaman da t, ya da kz arabasyla.. Yolda rastladka biniliyordu.
Yorucu ve ok ileli bir yolculuk, tam dokuz gn srd. Varacaklar
kye, Simo'ya daha ok varken bile ikisi de bitmiti yorgunluktan.
Hliz Cell de bitikti ama, kk arkadann hi mi hi yrcyecek
durumu kalmamt. Cell, onu srklyordu bir eit. Biraz
dinlendiler, sonra yine yrdler. Ve dokuzuncu gnn lesinde
viu-dlar. yice bitik olarak.. ocuun boyu.sanki daha da klm,
kolu, baca iyice erimi, clz gvdesi iyice clzlamt. Zaten
kayan gzleri, daha da kayar olmutu.
Simo, ayn ad tayan bir dan eteinde kurulu bir erkez
kyyd. Erzurum'un Hns ilesine bal. Olduka temiz. St
aalaryla kapl. Evler aralkl, sebze, karpuz, kavun ekilen bahelerie
evrili. Duvariar ykseke ve ak badanayla badanal. nsanlarmn,
baka yerlerde allmadk biimde elleri, yzleri temiz.
Babasnn satn alp genilettii, kyn de iyi bir kesiminde
bulunan odal, bir ahrii ve baheli evine yz yzelli adm kala, k z
kardelerinden, kendinin bir k olan Glenaz' grd. Glenz
ocuklarla oynuyordu. "Aa beg"ini nce tanyamad. Sonra tanr
tanmaz, mjde gtrmek iin eve kotu:
169

- Anaaa! Aabegim geldi! Kz anaaa..!

Anas, sesi duymu ve olunu da grmt. Koup kucaklamak,
barna basmak istiyordu, ama yapamad. nk bir "herif vard
olunun yannda. "Elin herif"ne doru koulmazd. Banda rts,
aznda yama olsa bile.. Olu da anasna koup kucana atlmak
istiyordu, ne ki e d a yapamad. Onda da g yoktu. "Dizlerinin
derman kesilmiti". Ana-oul, kavuacaklar n sabrla beklediler.
Anas biraz durup baktktan sonra, seirtip evden minder kard.
Gelmekte olduunu grd "herir' iin. Baheye koyacak. Gtrp
koydu.
Vardlar sonunda. Bahenin kapsndan ieri girdiler. Anas,
azn-yzn iyice kapatarak, bahede, kaynanasnn yanda
hazrlad yere buyur etti iaretle. Ve elindekileri brakan olunu,
ka>'nanasnn da, herifin de gremiyecei bir yana ekti; barna bas..
kisinin de cokusu dorugundayd. Ana-oul doyasya sarldktan/
koklatktan sonra, sra kzlara "aabeg"lerinin sarlmasmdayd.
Aabeg, nce Glenaz' sarlp pt. Sonra Zinnur'a^ sonra Yeter'e,
sonra yeni yrmeye alan Rbia'ya. Bir de kundakta bebek vard, o
ierdeydi. Nenesine de sarlp elini ptkten sonra, kundaktaki bebee
kotu. Onu da gidip pt. Ve yine baheye, nenesinin, hocasnn
yanma gelip oturdu.
Anas, H/iz Cell'i nce Ummad. Sonra olu syleyince tand.
Cell, onun ocukluk ve genlik arkadayd. Cell, Hatun'un peine
dmt. Ama alamamt. Zaman zaman dalamlar, kavgaya
tutumulard. Bir kavga srasnda Cell'in dtn ve bundan
yararlanarak gsne kp "azna culladgm" anmsad Htn. Artk
o bir herif olmu, kendisi de evli bir kar. Onun iin gidip
konuamad. Yalnzca, iaretle, "hogeldin" dedi. Hafz Cell'le nene
konutu:
- Hogeldin hafz efendi.
- Hobulduh.

- Nassm, iyi misin?

- Elhamdu lillah! Ellerinden perim, sen nassm, iyi misin?
- ok kr, lmedim yairim ite.
- Allah, imandan -Kur'an'dan ayrmasn.
170

- Amin oul, min. Asl olan o.

1'

Hafz Cell, Hatun'la da konumaya can atyordu. Ama

konuamad. Yalnzca, Kaynanasma iittiraenieye alarak:
- Hatun nassm? dedi. ma sesli ve szl karlk alamad. Ald
karlk, "iyiyim" anlamna gelen bir iaretti. El ve ba iaretiydi.
nk kendisi bir hoca karsyd, dinin buyruklarna daha ok uymak
zorundayd. Dindeyse, karlar, heriflerle sesli ve szl olarak
konuamazlard. "Sz" de, ''ses" de "n mahrem"ler karsnda
"hardm"lar arasndayd.
Olu da. Cell de, "Abdullah Hoca"y sordular. Camiye gittiini
rendiler.
Cell, neneyle Abdullah Hoca stne konutular.
- Abdullah Hoca nasl iyi mi?
- Allah'a ok kr, o da iyi. Namazdan namaza camiye gidir,
ezann ohir, namazn kldrr-gelir. Baha ii yoh. Biraz sonra gelir.
- Kyllerle de aras eyi mi?
- Eydir oul, ey. Amma bu erkezlerin eyilii, ktl he belli
olmir. Bir baharsn eyiler, bir baharsn ktler.
- Bol cret verirler mi?
- Verdikleri cret ey: Yz teneke buda.

'

- YiUi, oh eymi.
- Ey elhamdu lillh. Bin kr.
Biraz sonra Abdullah Hoca da gzkt. Olu hemen koup
.sarld. Hafz Cell'le birlikte geldiklerini syledi.
Hoca gelir gelmez, hafza sarld, ptler.
- Hogeldin.
- Hobulduh,
Ayakta "hl-hatr" sordular, oturduklarnda bir daha sordular.
"Daha nassn, daha daha nassn..?"lar srp gitti.
Hoca, karsna bard:
- Kz, git eunek, yemek hazrla achmlardr..
Htn, hazrlamt bile. Yumurta, "kartol" (patates) hazrlamt
ivedilikle. Evde zaten fazla birey bulunmazd. Getirip nlerine koydu.
171

Akama da bulup buluturarak baka yiyecek hazu-layacak. Hoca ha:

zaman: "-Kz etmek getir, yemek getir!" derdi, eve sk sk da konuklagetirirdi, ama evde ne var, ne yok pek bUmezdi. "Bulup buluturmak",'
Htun'a derdi hep.
- Nasl, Hafz efendi; senin "kle"n ey ohuyabildi mi?
"Kle" dedii, kendi oluydu. O evrelerde, zellikle "din
kibarlar" arasnda biri kendi ocuundan szettiinde, karsndakine:
"-Klen, kleniz!" diye sunard. "Kibarlk" gereiydi bu.
Hafz, soruyu anlam.
- Ohudu ohdu, hemi de oh iyi ohudu. oh zeki maallah.
Hafza, ocuun hangi dersleri okuduu, dersinin nerelere geldii
sorulsa, bilemiyecekti. Molla Nsr'dan hangi derseri aldn, yani
son dneniini bilmiyordu nk.
-Senin eyligini nasl derik?
- Ble zeki ocuu herkes ohudur. Allah, sene verdiini kimseye
vermemi. Benim de olum var, amma ble zeki deil, zor ohudirim,
ohumir.
- Bu olann oh byk lim olmasn istirim.
- Bu olan olur.
- nallah..

'
-

ocuk, cebinden, mft kr Balc'nm yazd mektubu karp

babasna verdi o srada. Babas mektubu okudu. Hafza da gsterdi.
Yaznn gzelliine de hayran oldular.
- Mft, ocuun Molla Nsr'da okuduunu yazir, sen de ohumir
miki?

- Krteyi rendikten sonra, bende ohumaya tenezzl etmedi

arth.
- Estafrullh, ey hele dur imdi Molla Nsr'da m ohir?
- Hee, byk hoca ohidir.
- Mft, "ben ohidim!" diyir, sen ne diyirsin?
- Mnasiptir. Mft hattattr, gzel yaz da rgetir.
Hfz, Krtleri hi sevmezdi. Ama Molla Nsr'a ok byk
lde sayglyd. Arapa bilgisine, hocalna hayrand. Bunun iin

172

onda okuyordu. Ne ki, Tutak Mfts de, ocuk iin ok nemliydi.

zellikle yaz ve Kur'an ynnden. Krtler, ne iyi yaz yazmay
bilirlerdi, ne de iyi Kur'an okumay. Molla Nasr bile, Kur'an'
"tevcid"iyle okuyamaz, yazy "iml"syla yazamazd. Bunu, ocuun
babasna anlat. O da zaten biliyordu bu durumu az-ok. Ne var ki,
enite Crk Ahmet'in huyunu, ocuu pek barndrmak istemiyeceini
de biliyordu. Onu "memnun" etmek iin birey 1er vermek gerekirdi.
Ama ocuun babasnda da "imkn" yoklu. Belki imkn bulabilirdi,
ama ocuunu "bedava" okutmaya almt. Yeni bir gider zor
geliyordu. Dnd uzun uzun.
Getirilenler yenmi, karnlar doymulu. ay da getirildi. Hafz ve
Abdul Hoca, er-drder "istikan" (bardak), kulama ay da ililer.
Bir-iki bardak da nene iti. Belki olan da imek i.sterdi. Htn da
imek isterdi. Ama byklerin ve babalarn yannda ocuklarn ay
imesi "ayp"l. "Karr'larn da.. "Elin herifi" olmasayd Hlun da
iebilirdi, ama herif vard..
aylar iilirken, hafz, kendini dorudan ilgilendiren konuya
girmek isledi.

- Abdul Hoca, buralarda hocalara itibar nasl? Biraz le etrafa

hsah, eli bo mu, eli dolu mu dnerik, ha fikrin nedir? Sen bene
yardmc olur musun?
- Bam gzm stne hafz efendi, ne demek, tabii yardmc
olurum. Olurum da buralarda i yoh. "Zekat" mekal veren oh olmaz.
Trk kvlerinde hemen hi det deil. Krt kvlerinde var, onlar da
herkese vermirier. "Trk" dedin mi hi vermirler. erkez kv olarah
da bir bu kv var. Bunlar da zekt vermeye pek alh deil. Yalnz
bir-iki saat uzakla bir byk kv var. Karaoban kv. Trk de, Krt
de var bu kvde. Hacya-hocaya oh itibar edirlermi. Bir adamn
bulah da sen oraya bi gel. "Nasib-ksmet", baharsn seni memnun
ederler.
- Bi bah, bah da ben bi gidim o kve. oh ihtiyacm var. Taa,
buralara keder hp geldim, elim bo dnmiyim.
- Yaa doru slirsin. nallah eline bi eyler geer. Sen bu gece
istirahat et, ben baharm. O kvde tesiri olan bir adam muhakkak
bulurum. Sene yardm etmiek, boynumun borcu.
173

- Allah raz olsun.

- Senden de. Senin az m eyligin oldu?
Bu konumalar olurken cemaatten Hac Ms ka geldi.
- Selmn aleykm.
- Vaaleykmsselm Hac Ms.
Hac Ms'nm da altna bir minder kondu. Bir bardak da ona
getirildi. ay konup sunuldu. Hoca, hacya, konuunu tantt. Biraz
teki konuda da durulup konuuldu. Hacnn evre kylerinde ve bu
arada Karaoban kynde etkisi, tandklar olduu ortaya kt. Hac,
hafz sevindiren szler .syledi. Epeyce konutular. Nasl yardmc
olunaca belirlendi. Mektup yazma uygun grld. Hac hemen
mektup yazdrd hocaya. Birka mektup yazld. Zarf bulunmad iin
katlar katlanp verildi hafza. Ayrca, hemen ertesi gn yola
klmas kararlatrld. Hoca ve hfz birlikte yola kacaklar. kindi
olmutu. Hfz yorgundu, camiye gidemeyeceini syledi. Hocayla,
Hac Ms gitti.
Hoca, ikindi namazn kldrr kldrmaz dnd. Hfz,
yorgunluktan uyumu, stn rtmlerdi. Olan da ok yorgundu,
ama sevincinden uyumamt. Kesilmi olan tavuun tylerini, anas
ve bactlaryla birlikte yoluyor, hem de konuuyorlard tatl tatl.
Olan, ayrld sre iinde grdklerini hemen orackta anlatabilecek
vc k.sa bir sre iine sdrlabilecckmi gibi anlatyor, anlatyordu.
Baba da gelip katld konumalara. Oluna neler okuduuna ilikin
sorular ynehti. Babann altna bir minder getirip koydular. Nene de
belini (uta tutgeldi yanlarna. Onun da altna minder getirip koydular.
brleri yaln ayak, plak yer zerinde melmi durumdalar. Kimi
ty yoluyor, kimi izliyor. Hava da ok gzel. Olan babasnn
sorduu sorulara karlk vermekle yetinmedi, frlayp gitti,
kitaplarndan br-ikismi getirdi cokuyla. Babasna daha ok kendini
kantlama abasmdayd."- te bak, neler rendim, Krtlerin iinde
bouna kaimadm.|;" der gibiydi. Yorgunluu morguniuu unutmutu.
Birden canlanmu^^anki. Aile bireylerinin tm hayranlkla izliyordu.
zellikle de Nene: %
- Verene gurjan. Bin kere maallah. Grr misin benim

174

yavrumu? Allah kem gzlerden sahlaya.. diyordu srekli.

Olan, Arapa kitaplardan birok satrlar okudu, anlamn anlatt.
Ayrca ezberlediklerinden okudu, aklad. Tavuun yolunmas ii
bitmiti. Paralanmasna; ykanp tencereye yerletirilmesine sra geK
misti. O i de orada yrtld.- Baba - eul konumas, bir yarmaya,
bir boylmesine dnmt. nk olann okuduklan ve
akladktan karsnda^ baba da geri kalm gzkmek istemiyordu. "Ben de bir eyler biliyorum. Ben de daha ok ey biliyorum.."
havasndayd. O y s a ^ i r o k ynden baba ok gerilerde kalmt.
Olann birok rendiklerini baba bilmiyordu: Olan Arapa
dilbgisini, olduka ileri saylabilecek lde renmiti. Babay.sa bu
alanda hi okumamt. Olan, elindeki Arapa kitaplan okuyabiliyor,
anlamn verebiliyordu. Babaysa bunlar okuyamyordu bile. Olan
birok ey ezberlemiti Arapa metinlerden. iirler ezberlemiti, dini
tler ezberlemiti, hadisler ezberlemiti. Hepsini de olabildiince
Tkeye evirebiliyordu. Babaysa bunlardan habersizdi. Buna karlk,
Trke kitaplarda, ibadet ve dini "kssa"lar (ykler) alannda
okuduklar oktu. Ceniaatine de bunlardan anlatyordu. Bunlarn
ounu da olu bilmiyordu. Ama olan bunlar kmsyordu.
Taratlar:
- Baba o Trke kitaplann ou aslsz.
- Hele eein spasna bah; Nerden bilirsin aslsz olduunu?
- Vallaha aslsz. "Sahih" (salam) hadislere uymir.
- Uyir uyir, sen daha renecen. Derslerin daha yuharlara
htndarenecen.
Babas; olu, umduundan da ok okumu diye hem seviniyor;
hem de kendisinin geri kalm olmasna zlyordu. Ama geri
kaldn "itiraf" etmiyordu bir trl. Babaln "hkmn"
gstermeye alyordu. Zaman zaman da azarlamalara bavuruyordu.
Ama nene araya giriyor, torunundan yana arln koyuyordu:.
- Ne kshanirsin, ite benim olum (torunum) daha oh ohunu,
daha oh bilir!
- Ana sen ele diyirsin, marir.
- marmaz benim yavrum marmaz.

175

Ana da kannadan edemedi:

- Vy, senin gzn gtrmir mi ne? dedi kocasma.
- Sus kz sen!
- Vy anam, hele herifin derdine bah. Karsna alm olan,
ekiip durir. Niye gtrp brahtm taa Kariall'lara? Ohusun diye
deil mi? Sevinip "gnecein" yerde, "didikleyip" durirsin oh ohudu
diye. Helbet..
- Kes yeter. Seni mi dinliyek?!
^!! !
Tartma kesildi. Paralanp temizlenen tavuun yerletirildii
tencere, hemen oracktaki ocaa konmu; ocak ta yaklmt. "Tavuklu
pilav" piecekti.
Hafza gidip baktlar; hafiz uyanm.
Abdul Hoca, konuunun yanma bir urayp nasl olduunu
sorduktan sonra camiye yneldi. Akam namaz olmak zereydi
nk.
- Hoca, dur ben de gelim.. dedi hafz.
Hemen abdest suyu getirdiler, ivedi ivedi abdest ald. Ve birlikte
gittiler camiye.
Onlar gidince, nene de, ana da olana yumuak biimde uyarda
bulundular
- Gurban olduum, babana kar gelme! oh bilsen de az bilmi
ol! He mi benim yavrum?
- Hee. Amma ben "byk lim" olacam.
- Helbet, inaallah.
- Babam da olacah m..? Arapa ohumir ki..
- Sen ohirsin, lim olacan fahat, o, senin baban.
ocuun kafas yine karm. ok ey rendiini, babasndan
niye saklamalyd? Babas neden tedirgin oluyordu? Alim, ok lim
olmasn isteyen,"- benim olum, Basra'daki Kufe'deki limler kadar
lim olacak." diyen babasnn kendisi deil miydi? yleyse neden
istemez gibi tutum gsteriyordu imdi?
Uyanlar srd:

176

- Hem bah oul, onlarla namaza da gitmedin!

- Yoldan geldim, yorgunum.
- Bilirim de yavrum, gene de gitmeliydin. Haydi bari abdest al da,
burda gl namazm. imdi gelirler. Geldiklerinde seni namaz glarken
grsnler.
stemeye istemeye abdest almaya koyuldu. Gevek gevek
davrand. Epeyce srd abdest al. Sonra namaza durduk O, nam^
bitirmek zereyken de babasyla hafz dnd camiden.
Yemeyi bahede yemeye karar verildi.
"Pehun", tencere, genie ve derince bir kap. kaklar, ekmekler,
soan.. Bu sofra, yalnzca byklere hazrlanm. Anann dmdyki
byklere. Ana (Hatun), "elin hcrifi"yle bir sofrada yemek yiyemeadi.
Byklerin sofrasna olan da katld. brleri ayr yiyeceklerdi.
Bykler yiyip bitirdikten .sonra. Kalan. Hep l)yle olurdu.
Bytikler karnlarn doyurdular. Artan da ktkler yediler. Ayn
kaptan.,
Ardmdan ay getirildi. Y i n e byklere.. Kkler ay imez.
"ok ayptr".
Yenildi, iildi, tatl tatl syleiye geildi.
- Hele anlat hafz efendi, anlat!
- Ne anlatim?
- Molla Nsr'la, "Krt"leric aran nasl?
- Brah Allah'n Krtlerini. Ama Molla Nasr'la aram eyi. Eyi
hocadu^o.
- Hee, oh girler onu. "Onun gibi hoca he yoh." diyirler.
- Dedikleri yalan deil. Ben le hoca he grmedim. "Ulm-u
Arabiyyeyi, ulm-u diniyyeyi yunu hep". Senin olan da yarn le
olur.
-eyh aban nasl?
- O mu?! "Evliyalk" taslir. "Krtten evliya, koyma havlya" diye
bir sz var hani, onun evliyal da ele bir evlyalh. Amma baba,
bizim beyinsiz Trklerden de heriften medet umanlar var.

177

Hafza "kurt" sz edildi mi, tyleri rperirdi. "Krt talebeler"le

de srekli tartrd. ekiir, kavga ederdi. Eline yetki verseler,
"dnyaykrtlerden temizleyeceini" sylerdi. ocukluu, genlii de,
"Trk-Krt" amas iinde gemiti. Gerekte, sradan halkn bu
konuda bir sorunu olmazd. ki kesimdeki "aa"lar, "bey"1er ve
adamlarmm kar amas olmasayd iice karde karde yaanyordu.
Birbirlerine kz alp vermeler de oluyordu. Birok yerde, birbirlerine
"akraba" olmu Krtler, Trkler vard. Gelin grn ki karlan
aanlarm "krk"lerinden esip gelen yeller, kimi yerde, ok ciddi
boyutlarda "Trk-Krt" amas oluturmutu. Bununla birlikte Trk
kesiminden de, Krt kesiminden de "aa"lar, "bey"ler, ou kez yal
ball yaarlard st dzeyde. Kimseye pek akrmadan...
Hafz Cell, Krtlerle nasl kavga ettiklerini, onlar nasl nlerine
kap kovaladklarn, onlann Trklere hibir zaman dayanamadklarm,
hepsini dize getirdiklerini anlatr dururdu frsat bulduka. te yine
anlatiyordu.
-"Ah bu Krtler, hhh!"
Oysa Kartall kynde "Krtler"in ekmeini yiyordu. "Nankr
herif" diye iinden geirdi olan. Ve ayrlp ierde tebih eken
nenesinin dizinin dibine gitti.
Abdul Hoca da "Krt"lcri pek sevmezdi. Kars Krt olduu
halde... Hatun'un yannda Ki-tleri alabildiine yererdi. Kadncaz da
kimi zaman yumuak biimde karlk verir.; kimi zamansa
korkusundan onaylard onu. "Koca peneli koca"sn.
- Hee dorgu slirsin, eledir bizim Krtler. Ktdr... derdi.
"Trko" da bir zamanlar sevmezdi Krtleri. Onlann iine ilk
brakld sralarda. Ama giderek hepsine al, snd. Dahas snd.
Onlarn ok ok iyiliklerini grd. Ve tmn sevdi. Kimilerini daha
ok... Anasnn "Krt" oluunun da onlara snmasnda byk pay
vard. nk anasn ok severdi. Babasndan ok ok fazla...
Gienaz soluk solua koup haber getirdi:
- Ana, giz ana kve "ar" gelmi!
- Sus kz geberesice! Ne bairirsin, olan uyir! Uyandrrsn.
Gurban olasn onun trnana. Siz "yarh"lar (kzlar) hepiz gurban
olasz! Siz neye yararsnz?
178

Bu tr azarlamalara kzlar alkt. nk kzlarn ailede hi

deeri yoktu. Kz ocuu mu "yanh"tr. Bacak aralarndaki durum,
"yarlklk", onlar iin hep bir knanma nedeniydi. Abdul
Hoca'nmkiler de az deildi. Bir "yark" olmu, yenemi, bir daha.
"Allah'tan ite"! Artk "yetsin" diye ncsne "Yeter" ad konmu;
ama "Allah yine yeter dememi"; bir "yark" daha gelmi. 1, en ok 2
yl arayla ard arda dizilmiler. "Allah'n hikmetinden sul olunmaz"!
Bunca "yark"lar iinde ''bir tane bUkl" var. Onun iin de o deerli.
Hem "tek", hem de olan. ok kk ve clz durumuna bakmakszn
alnp Krtlerin iine atlm, ona o yata inanlmaz ileler ektirilmi
ve ektirilecek olsa da aile iin o ok ok deerli.
Glenaz hemen sesini yavalatu.
- Ana, giz, aabegime arda her ey var. Erik de ^ar.
Aabegime alah kz!
- He giz he hee imdi sus!
Erie de, kaysya da "erik" denirdi. Katrlarla, eeklerle gelirdi.
Byk byk sepetlerle, heybelerle. evreden, meyveli yerlerden
mevsimine gre ne bulunursa getirilirdi. ok ok uzaklardan... ncik
boncukla birlikte getirilip ky meydanna dklrd. Kye "ar"
geldiini gren, duyan ve alacak gc olan kojard bir ey almak iin.
.^Neden ki, her zaman gelmezdi. Olan
nenesinin ok zledii
dizinin dibinde ve "petamalnn altnda" uyurken sesi duymu, kulak
kabartmu hemen.
- ar gelmi heeei
-Hee..!
Zinnur, Yeter de sokulmular araya. Eller, yzler toz toprak
iinde.. "ar" -ki kimi yCirede de "eri" derler- sz bile hepsi iin
en byk umut, mutluluk. Katrlar, eekleri ve getirdikleriyle bir
btn oluturan satclar kardan gzktke baka dnyalardan bir
sre iin gelip herkese i.sietliini vermeye hazr mutluluk elileri gibi
bir hava veriyordu. Ama ya onlardan birey alabilecek gte
olmayanlar iin..? le yleleri iin ok, ok ktyd. ylelerinin
says da az deildi.
' Hatun, bir torba alp buday uvalna gitti. Torbaya epeyce bir
buday koydu. Kuku.suz olann haln iindi bu. Sonra alp gelirdi.
179

Kzlarda nasl bir sevin! "Aabeg"lerinin yz suyu hrmetine

aldklan budayla "ar"ya gideceklerdi. O budayla kimbilir neler
neler alacaklard. O srada bireyler paylamak ister gibi hemen
bitiveren kazlar, hindiler de gelmi ocuklara doru boyunlarn
uzatmlard. ocuklarsa onlarla bir ey paylamak istemiyordu. "Size
bir ey yok, gidin buradan!" dercesine uzaklatu-dlar ailenin bu kanatl
yelerini.
Hatun torbay olana verdi.
- Haydi gurban olim, baclarn al da "iu-"ya gidin. Cann ne
isterse al. He mi gurban olim...
El ele tutuuldu. Olan Glenaz'n; o da Zinnur'un, o da Yeter'in
elinden tuttu. Torba olann srtnda, "ar"nn yblu... Hangi ey tutar
bu mutluluun yerini..? Bata "bllkl", yannda da "yarklar" dizi
dizi..!
Hfz Cell'le Abdul Hoca'nm "sohbet"i ok koyuydu. Arada bir
karlkl bilgi "tartma"lar olsa da bu ok srmyordu. Hfz
bilgiliydi. stelik Abdul Hoca'nm bilmedii Arapa'y iyi biliyordu.
Bildiini de gsterip baskn geliyordu. Hele Hatun ara sra hizmet iin
yanlarna geldiinde iyice couyordu. Abdul Hoca'ysa Trke
kitaplardaki dini bilgileri edinmiti. Bu bilgilerle kendi oluna kafa
tutar gibi klar yapabiliyorsa da, Hfz Celle ayn trden kta
bulunamazd. Syleileri yalnzca din stne de olmad. ok eitli
konulan, kyleri, kylleri, geim skntlarn...da iine alyordu.
zellikle de Cell'in "cer" konusu zerinde duruldu. Ve yats namazna
dein srd. Bu namaz klnr klnmaz da yataklar serildi...

180

23
Abdul Hoca ve Hafz Cell, sabah namazndan nce,
kararlatrld gibi yola ktlar. Karaoban kyne doru. "Cer"
yapacakt hafz. Yeni ba toplyacakt kendine. Hoca da ona yardmc
olacakt. yle oldu.
Hafzn sesi ok gzeldi. Buna bir de Arapa's filan eklenince'
ok ilgi grd. Ezanyla bile bylemiti herkesi. "-Byle gzel bir
sesli kimse imdiye dek hi gelmedi kye." yargs yaygnd. Cell,
okuduu Kur'an'la da hayranlk uyandrmt. Hem sesi, hem de
"tecvid"iyle... Onun gibi "tecvid" bilen o yrede yoktu. "Dilli bir
adam" olduu iin "va'z"lar da ok ilgi uyandrmt. "Azndan ballar
aktr'n sylyordu herkes. Ksa bir sre iinde kyde yaylmt
n. Bunda, Abdul Hoca'nm pay da az deildi. Ama hafzn kendisi de
bunu salayacak gteydi.
Karaoban Ky, Hafz Cell nedeniyle"va'z" 1ar ynnden
olduu gibi "fetv"lar ynnden ok youn ve ilgin bir dnemi
yayordu.

Karaobanl kyl, yannda 20-21 yandaki oluyla "fciv" iin

hcK;aya gelmiti. Olann durumunun ok nemli olduu, hocann
"va'z"larnn altnda anlalmtr. Durum, alabildiine ciddi.
Delikanl hocann konumalarn dinledikten sonra bunu anlam,
derdini babasna anlatmtr. Eer hocann szleri yanl
anlalmamsa, evli olan bu gen insann kars kendisine "haram".
Buysa bir felket. Olaysa yle:
Olann bir kaynanas var. Hem gen, hem de gzel. Gzellikte
kzyla yarr durumda. Damad, kaynanasnn elini pmeye.gider. te
ne olursa orada olur. El pme srasnda, delikanlnn akhna hocann
"va'z"lar gelince heyecanlanma ve ardndan iinde bir "uyanma"
olmutur. Yani "ehvet". Byle de olunca, hocann "er'
aklamahu-"na gre "hurmet-i msharet" meydana gelmi olmas

181

gerekiyor. Dolaysyla da olann kans elden gidiyor. Olann ailesi

bir kayg, bir tela iinde. "Nedir bu baa gelen"? Belki bir yol bulur
diye de babas olan alp hocann yanna getirmitir. Durum bu.
Kyl yalvanyor hocaya bir k yolu bulsun diye.
- Aman hoca efendi olann oca yklacak. Olan ilaha nce de
kaynanasnn elini pmt; ama hibir ey olmamt. Bu sefer nasl
olmusa olmu ite. Gendisi annatsm...
Hafz Cell, olana dnerek kendisine iyice yaklamasn syledi.
Kasketi nnde hocaya doru ilerleyen olann durumundan, ok
utand belli. Ama ne yapsn? "eriat ite"! Olann rahat anlatmas
iin babasnn oradan gitmesi gerekiyordu; brakp gitti. Delikanl,
Hfz Cell'le babaa.
- Ge le otur hele.
Skla bzle oturdu olan.
- imdi annat, netlin ele?
Dclikanh anlatt olay. Ne ki Hfz Cell, ayrnt istiyordu:
- "O srada ehvet, lemse mukrin oldu mu"?
Delikanl hibir ey anlamamt.
- Annamadm efendim. Ne "oldu"mu?
Hoca ne demek istediini aklad;
- Yani tam o su-ada m chvcticndin? El perken mi?
-Hee!
- "Alet de mutaharrik oldu mu"?
Delikanl yine anlamamt.
- Bunu da arnamadm hoca efendi.
- Olum, yani senin "ey"in kaht m o srada?
Delikanl ban edi ve "evet" anlamnda sallad.
- Sle sle. eriatta utanma olmaz. Dilinle sle. Kaht m,
kahmadm?
"
-Kah!
- Nasl kahtu tam le mi, yohusa le mi?
Delikanl "ey"in o srada adamakll kalktn anlatmaya alt.

182

Ne var ki diliyle ananca hoca yine istedii karh alamamt.

- Elinile anlatsana oul, elinile annat. Grset elinile;
Delikanl "ey"in o su-ada ne denli kalkp dikeldiini, iki
baann ortasndan ve alvarnn zerinden eliyle gsteregk anlatt.
Bylece hoca anlamt ki, gen adam, kaynanasnn elinV perken
ehvet"e gelmi ve "let"i o srada "tam mtaharrik olmutur". Peki
ne yapabilirdi imdi? Hoca yzn, alnn buruturup dnmeye
koyuldu. Ne ki hibir kurtulu yolu yok. Olann kars, bu olay
nedeniyle, kendisine "ebed haram" olmutur. nk "hurmet-i
msharet", yani "hsmlk nedeniyle haramlk" gereklemitir o
"ehvei"le. "Al bely bana"! Hafz, olana bir k yolu
gstcrememenin sknts iinde. Oglansa bir umutla onun gzlerine
bakyor. Hafz dndke dnyor. "Ulan cekolu eek biraz
yalan syleyip kurtulsana. Aletim o srada kahmad desene itolu it."
Hoca onun biraz yalan sylemesini ok islerdi, ama olan "eriat"
dnp hereyi aka anlatmt. "Gnh" olmasn diye... Aslnda
olan, el pme srasnda "ehvct"e gelirken "eriatn ne dediini"
bilcbilmi olsayd, "are"si de vard. Bunu da anlat hoca.
yle olabilirdi: '
El pme gn. Damad ve kaynana, pamad uzanp kaynanasnn
elini pyor. El el dokununca olaan d bir cokulanma. Damadda
n alnmaz bir cinsel istek. Olan, gerekeni yapmazsa durumun neye
yolaacamn bilincinde. Kaynanasnn eli dindeyken yanndakilere
.sesleniyor:

- Hemen bir "perde" getirin!

Herkes auyor ne "perde"si istiyor diye. Ama o direniyor:
- Duymadnz m perde getirin dedim. Haydi acele.
Bulup buluturuyorlar, bir "perde" alp getiriyorlar.
- Perdeyi bu araya gerin!
"Ne yapmak istiyor acaba"?
Delikanl bir eliyle kaynanasnn elini tutarken, br eliyle de
gstererek perdenin, kendisiyle kaynanasnn arasna gerilmesini ve
oradaki herkesin dar kmasn Lstiyor. Dediini yapyorlar. "Bir
bildii var" diye. Perdenin bir yanndan eli yine kaynanasnn elinde.

183

Kaynana da aikn, ama ses karmadan "iin sonu bir eye varacak"
diye bekliyor. Elele olsalar da arada perde olduu iin olan artk
grmyor kaynana. Ve olan balyor yaplmas gerekeni yapmaya:
Perdenin bir yanndan sokulu eliyle kaynanasnn elini yine skca
tutarken br eline "ey"ini alyor. Koyuluyor "menisini getirme"ye.
Kalkan "leti tkrkleme" ha babam de babam; sonunda "meni"
gelmitir. IVleni dklecei yere dklyor, olan iini bitirdikten
sonra alvarn ekiyor yukar. Kaynanasnn elini de tutmasna artk
gerek olmad iin brakyor. Perdeyi de kaldryor ortadan.
Kaynanaysa hibir ey anlamadan bakp duruyor. Damadn
aklamasysa yalnzca u kadar:
- "eriaun icab".
Hliz Cell olana anlatyordu:
- te o zaman byle yapsaydn, "ehvetin tedaisi ortadan kalkard"
ve bir ey lzm gelmezdi. Bunu yapmadndan imdi garn sene
"haram". oh oh "cahillik" etmisin oul. Baha da aresi yoh. Ne
yapah yoh itc!>
Olan boynu bkk ve aresiz kp gitti hocann yanndan.
Va'zlar ne durumlara yolaarsa asn, kimse Hfz Cell'i
knamyordu. Kt durumlar karsnda da "eriata boyun eiliyor"du.
Hliz k.sa sre iinde nn evre kylere bile duyurmay
baarmt.
Vc grd "itibar", ilgiyi, "cer" alanna dntrmeyi bilmiti.
oka zekt toplanmt hafza. Kk, byk ba hayvan olarak,
tahl olarak.. Bir baka baar da, toplananlarn, pazarlanmak zere,
Hns'a, Erzurum'a gnderilmi olmasyd. Hayvanlar, satlacak
hayvanlara, tahl da satlacak tahllara katlarak gnderilmiti. Hafzn
kendisi de onlarla birlikte gidince, Abdul Hoca dnmt Simo'ya.

184

24
"Trko" nenesine bilgi veriyordu,
-Nene "kulleteyn" i bilirsin?
- Ola oul "kunnetin" nedir, ne bilim?
- "Kunnetin" deil nene, "kulleteyn",
- "Taym"m maym da bilmem, na.sd bilim?
- Nene gene deyemedin, "kulleteyn".
- Ecgin spasma bah, ben ne bilim o dediin nedir?!
- Nene "kulleteyn" bir gl.
-Nasdbirgl?
- Bizim evimiz keder bir gl. Fuihlt gl. (havuz)
- Nerde grdn o gl?
- KaraJJ kvnde. Baka kvJerde de varm.
- Ncydirfer o glde?
- Taharet alirler, abdest alirler, frthlarm silirler atirler iine.
Kap yhirler. Kl, tezek dir iine, Krtler, bu gln suyundan alp
yemek de piirirler. Benim iin karir (midem bulanyor).
- V lyy, balan batsn pis Krtlerin.
- Nene le deme!
- Niye, senin anan da Krt olduu iin mi?
- Anam Krt. Hcmi de, Krtler eyi insanlar. Fakilcrin garnlarm
onlar doyurirler. Yohusa fakileri kim doyurur? Benim gjmm doyuran
da onlar deil mi?
- Ey oul, Allah raz olsun, ne diyim? Ben pisliklerini sledim.
- Anam pis mi?
- Anan Krtlkten k da ondan. Pis deil.
- Yoh nene pislik eriatlarndan.,
- Ele mi?
-Ele!

185

***
Kyller, imanlarnn cretlerini kendileri derdi. Genellikle
buday karl "tutarlar"d imamlarn. u kadar teneke buday.
Bununla birikte, imamn; tarla, ayr ilerine de gz yumarlard.
Dahas, bu ynde yardmc bile olurlard. Kyn ortak topraklarndan
ekecei, biecei yerler ayrrlard. Bu topraklarda eker, bierken
imamn kimi namaz vakitlerine ge kalmasn, ya da bi gelmemesini
hogrrlerdi. Bu, hem imamn, hem de kyllerin iine geliyordu.
Kyl, fazla cret demekten kurtulmu oluyordu bu yolla. mam da,
kylnn verebileceinden ounu elde edebiliyordu. Zamanla, orta
durumlu bir kylden daha iyi duruma ulaan imamlara bile
rastlanabilmekteydi.
te Abdul Hoca da Simo kynde bu duruma ulantt. Simo'da
satnalp genilettii baheli, ahu-l bir evinden baka, mah-davan bile
olmutu. Dahas, gl ve dayankl bir kii olmasndan, kendisine
ayrlan topraklar ekip bimekle yetinesemi; kendisi de toprak san
almt. Yetiebildii kadarn, kars Katun'la birlikte ekip biiyor;
yetiemedii kesimleri de cret karlnda ektirip bitiriyordu. Hatun
aynca nala-davara da bakyordu.'Srekli iler, Hatun'un zerindeydi.
"At gibi" ve alas bir dayankllkla her yana kouyor, bir sr ii
birarada gryordu kadncaz. Tarla-ayr ii bitince Abdul Hoca, cami
iinden baka bir ie hi mi hi bakmazd. Ya cemaatle "sohbet"' eder,
ya oturup tebih eker, ya dinsel ykleri ieren kitaplar okur, ya da
yatard srekli. Her hizmetinin de grlmesini eksiksiz isterdi.
Hizmetinde bir eksiklik grd m, Hatun'u acmaszca dverdi. Ve bu
dvme olayna sk sk rastlanrd. Kadn, birok kez lmn eiinden
dnmt. ylesine dvlmt. Ama kocasnn dvdn kimseye
yanstmazd kolay kolay. Kadnn, hem dvlebileceine, henr
sevilebileceinc inandrlmt. Daha dorusu, bunu bir "deimez
kader" olarak benimsemiti Hatun.
<
Abdul Hocann durumunun biraz iyi olmas, aile bireylerinin iyi
yiyip iyi itikleri, iyi beslendikleri, giyim-kuamlarrin iyi olduu
anlamna gelmiyordu. Bu yn ok mu ok berbatt. En kt durumlu
kylnn beslenmesinden ve giyim, kuamndan farkl deildi. nk

186

Abdul Hoca, eline geeni, mal-davar, ya da toprak satmalmaya

veriyordu hep. nek, kz, koyun saysn oaltyor, tarlasn,
ayu-n geniletiyordu.
Hocanm gittike byyor olmas, giderek kyllerin, zellikle de
bir kesiminin houna ^gitmez olmutu. mam buyruklar altnda
grmek isleyenler, iyice tedirgin olmulard. Ayrca imam Trk't.
Kyn tmyse erkez'di. Bir Trk'n, durup dururken glenmesi
hi de sevimli gelmiyordu.
Btn bu nedenlerle, Abdul Hoca, Simo'da artk pek
sevilmiyordu. Kylyle arasndaki iliki olduka bozulmutu. Arka
kanlar da vard kukusuz. Ama bunlarn saylar ok deildi. lerin
de gl kim.seler de azd. Ksacas, hoca yalnz kalmt byk
lde. likilerin bozulmasndan sonra, hocayla kyller arasnda
zaman zaman kavgalar da oluyordu. Hocann dvlmesine bile
rasanyordui Ne ki, hoca ylmyordu. Savamn srdryordu.
- Mezin Ahmet, bu erkezler, .seni burada durdurmazlar.
Abdul Hocaya syleniyordu bu. Syliyen de kars Hatun'du.
Hatun, takt bu adla seslenirdi-kocasna. Aslnda "Mezin Ahmet",
arkla'nn bir kynde herkesin biraz safa tand bir mezzin
adyd.
, H(x;a, karsn hem azitflar, dverdi; hem de srasnda dinlerdi. Bu
uyusn da yabana atmamt, Simo'da, erkezlerin iinde ev, tarla,
ayr .satn aldna pimand artk. Esmer'de, aalarn elinde kalan
topraklarnn acsn karrcasna Simo'da satnalma yoluna giniti,
ama neye yarard? Tekti, yalnzd bir sr istemez kimselerin
karsnda.
- Bilirsin, ben de bilirim amma, bir kerre yanldk. Kurtulmah da
zor olacah.
-Get, baha bir kvde imamlh bul, satah-savah gidek.
- Hele dur bahah, Allah Kerim.
le olmutu. Hoca camiye^ Hatun da mala-davara-yneldi.
Olan da, birok kez dayaklarn yedii Tepo'nun ocuklaryla
oynamaya giniti. ocuklarla, kimi zaman elik-omak, kimi zaman
da "ah" (ak) oynard.

187

Hoca camiye giderken, iki kiinin, yolunu kestiini grd.

kisinin de niyeti iyiye benzemiyordu. Yolunu deitirip biraz uzaktan
gitmeyi denedi, ama hayr, adamlar yol vermiyorlard. Ellerinde
sopalar. Canavar gibi de bakyorlar. Bunlara kar bireyler yapmak
^erek. Ama, ne? Hoca, kendini savunabilecek birey bulabilmek iin
evresine baknd; tatan baka birey yok. Korkak da davranmamak
gerekiyordu. Yoksa adamlar daha da ok yrekleneceklerdi. Hoca, hi
oral deilmi gibi ve adamlar grmezlikten gelerek yrd. Adamlar
laf attlar. Ana-avrat svmeye baladlar. Hoca stne almyormu gibi
davrand. Ama bouna. Kardaki eli sopallann saldracaklar belli.
evredekiler dc bakyorlard. "-Ne yapyorsunuz, hocaya byle laflar
sylenir mi?" diyen, araya giren yok. Baka zaman, baka ortam,
baka yerde olsa byle bir eyin olabilecei dnlmez bile. Hocaya
kar gelinmez. Hele kt sz, hi sylenmez. Hele hele saldrmak,
dvmeye kalkmak, dvmek., hi olamaz. Bir terbiyesizlikte bulunan
kimse, hemen susturulur, cezalandmlr. evreden bakanlar, hocann
dvlmesini ister gibi bakyordu. Kadn, erkek^ oluk-ocuk.. hep
seyirci. Biraz tede, hocann olunun da ilerinde bulunduu ocuklar
oyunlarm brakm, kavga izleyicilerine katlmak zere komulard.
Hocann olu bakt ki, svlp saylan ve saldnya uramak zere
olan, babas. Hemen eve, anasna haber vermeye kotu. Anas yoktu.
Mala, davara gitmiti. Olan, orada grd bir dirgeni alp dnd.
Babasna yardm etmek istiyordu. Hoca, kimsenin kendisine yardmc
olmadn da grnce, bir anlk bir karar ve hareketle, eli sopah iki
kiiden birinin elindeki sopay ald. Ve hemen yana ekildi.
Carsndakiler artk kolayca saldramazd. Kendisi de saldrmad. Tam
brakp yoluna gidecei srada, olu, akl sra babasna yardm iin
elinde dirgen geliyordu. Elinden sopas alnm olan, hemen ocua
doru kotu, yetiip dirgeni ald elinden. Ve dnp, hocaya dirgenle
saldrd. Korkun bir bouma. Ard arda vurulan dirgenler ve sopalar,
hocann iflahn kesiyordu. ocuk, alyor, bau-yof ama elinden
birey gelmiyordu. Bouma> bir evin duvannm yanndayd. ocuk
damn stne kt, orada bulduu Myke ta, ^drganlrm zerine
yuvarlad. Ta, babasnn stne de debilirdi. Ama lgna dnen
olan, bunu dnemedi. Saldrganlar, ne olduunu arp saldry
braktlar. Hoca da kendini toparlamaya ah. Hemen ardndan, olanca

188

gGn kullanarak, yz-gz kan iinde camiye doru ilerledi.

Vardnda cemaat birikmiti.
- Ey cemaat, grn hoanzm halini. Bu durumdaki insan, size
imam olacah, nnze geip namaz kldracah! te gzlerinizle grn.
Peygamberi nasl sevindirdiinizi anlayn!
Szler de ok etkili olmutu. Hemen ilgilendiler.
- Hangi kfir olu kfirler bunu yapysa cezasz bu-aklmasm!
- Baka kyler bunu duyarsa bize ne der?
- Muhtar-azas
cezalandnsmlar.

yok mu kyn? Bu

zlimler kimlerse

Hac Ms da oradayd. Ms, hocayla iyi konuurdu.

Arkadatlar.
- Hoca, syle, o kfir olu kfirlerin kimler olduunu syle, ben
yalnz bama gidip onlarn hakkndan gelim! Onlarn hakkndan
gelmedikee gelip arkanda namaz khnyacam. Haydi syle!!!
Hac, kkryordu. Azndan kpkler salyordu. Az-ok arkas
da vard hacnn. Olduka etkili olduu sylenebilirdi. Ama hocann
karsnda olanlar, daha glyd. Hocann karsnda bir Tayfur Aa
vard ki, ok "hkml"yd. Kyde, yeni yazy bilen okur - yazar
hemen hi yokken, Tayfur Aa'nm ocuklar byk kentlerde
fakltelerde okurlard. oka adamlar vard. Zengindi nk. Kyn
yansna yakn topra vard. Hocayla bir sre aras iyiydi. Ama
"bitinin biraz kanlandn" grnce h(x;ay sevmez oldu. Yine de olay
karsnda cemaat zgn grnyordu. Hac M us cemaati de knad.
- Hocann bana gelen hdise, yeni deil. Daha nce de
saldrmalar oldu hocaya. Ne yaptnz? Siz oturup sesinizi
karmazsanz, zavally ldrrler de. Camiye niye geliyorsunuz?
Sevap kazanmak iin mi? Allah nzasn elde etmek iin mi? Hocanm
bana gelenlere seyirci kalmanza Allah raz m olacak?
- Hac, hele dur, sakin ol! Elbette ki onlann yanma kalmyacak.
- Onlarn yanma kalmyacakm! Daha ncekiler kalmad m
sanki?
,
- Yine de sakin ol hele. Muhtar da aralm, bireyler yapalm.'
Su getirmiler, hocann kanlarn temizlemiler, yaralarn
189

sarmlard. Hoca biraz kendine gelir gibi oldu. Ama namaz kldracak
gc yokm. Hele ezan okuyacak gc hi kanam.
- Hac sen ezan ohu. Namaz da ge, sen kldr.
Ordan burdan da zorladlar; hac kp caminin damnda ezan
okudu. Sonra da inip cemaate namaz kaldrd. Ve hemen muhtar
ardlar.
Muhtar, saldrganlar bulup getirdi. Saldrganlar, hocann elini
ptler. Barmlard artk. Olay kapand. Hocann yedii dayak da
yanma kald.

Duran ocuklara katlm oynuyordu yine. Simo'ya geleli hemen

hi okumuyor, srekli oynuyordu. Bir dald m, akama dein bam
kaldrmyordu. Yemeyi-imeyi bile aklna getirmiyordu. Nenesi ve
babas da bu duruma ok kzyorlard.
Epeyce ak unt. ki cebini de iire iire doldurmutu. ok
mutluydu. Kartall kynde kitaplanna dalarken, dersleri ykselirken
vc yeni eyler renirken duyduu mutlulua benzer bir mutluluk
duyuyordu oyundan vc kazand aklardan. Tadna doyulmaz oyuna
alabildiine dald ve kendinden getii bir srada, korkun bir
peneyi, ensesinde duydu. Ve yuvarland. Babasnn penesiydi
yuvarlyan. Babas demek, lm demekti. Anasn dverken, nasl
giritiine, zavall kadn yerde nasl serili braktna nice kez tank
olmutu. Kendisi de ka kez yemiti onun dayan. Ka kez
ldrlesiye dvlmt. Onun iin babasn, Azrail'le bir tutard.
Azrail'ini grr grmez, toparlanp frlad. Azrail'i de arkasndan
kouyordu. Ama yetiemedi.
Babasn kollad. Babasnn akam namaza gittiini grnce, eve
girdi. Biraz ekmek alp yiyecek ve hemen geri kacakt. Gece de
ahrda, samanlkta kalrd belki. Birok kez olduu gibi.. Babasnn
korkusundan..
eri girince nenesi, anas, baclar vard.
- Ana oh achtm.

190

- Bir para ekmek al, ye, h! "ebik" (abuk) ol ki, baban gelip
yabalamasn. Yabalarsa ldrr. Sen oynarken yabalam, kprirdi.
"-Elime geirirsem ldrecem!" diyirdi. Haydi ebik.
Anas yukarda, kimse uzanmasn diye asl bulunan, el kadar
ekmek alp verdi.
- Ana gurban olim, biraz de ya sr.
Anas b-az da ya srd. Dar frlayacak ki, babas ieri girdi.
Korkudan sanki kan donmutu ocuun. Anas araya girip yalvarmaya
balad.
- Beni ldr de, ocuu brah. Daha ka gn oldu geleli, yavrum
gene gidecek. Gurban olim dvme onu. Zaten korhusu gendine yeter.
;

Babas dvmedi artk. Ne ki, dvmeden beter bir ey yapt:

- Ola getir o ccbindckilcril

ocuun cebindekiler, can gibi sevdii aklard. Aklarnn

istenmesi, ca'hmm istenmesi gibiydi. Korka korka babasna doru
admlarn atarken alyordu bir yandan da. Ama babas onun
alamasna da, yalvarmasna da bakmad. Anasnn yalvarmalarna da
/ aldrmad. Cebinden aklarn boalttrd. Ne yapmak istediini herkes
sezmiti. Belliydi nk. Boyal, "knal knal" aklar. "Heneke" ad
verilenlerin iine kurun dklm. ocuk bunlar bir sr abayla,
uraa uraa ve "alnnn tcri"ylc kazanmt. ki cebinden, 15-20 tane
ak kmt. Bakanlarn yzne glyordu hepsi. ylesine alml,
ylesine tatl. Acmasz baba, bunlar ald gibi, nndeki yanmakta
olan ocaa att. Bunlarn atldn gren ocuk da kendini att ocaa.
Paralanrcasna lk kopararak.. Baba ocuu tuttu, yukar kaldrd,
yere vuracak, kars kollanndan yakalad.
- ocuu ldrecen mi deli herif? Ahlann atman yetmedi, bir
de ocuun gendini mi ldrecen? ocuu brah da git erkezlerie
baa h. Gcn ocua m yetir? Yavrum, babasnn, anasnn yanma
bunun iin mi geldi? Sen de he merhamet yoh mu?
Hatun bunlar sylyor, hep de alyordu. Kk ocuklar da
alamaya balamt. Neden sonra, nene de olaya kart, oluna
durmasn syledi. Hoca bu-ak ocuu ve geip oturdu.'Ve gzelim
aklar yanyordu ocakta.

191

25
Grkemli Simo da. nnde, otlatmak iin gtrd 15
koyun, 2 dana, 2 inek, 2 kz, 1 tosun. Boynunda azn, kitabn
koyduu heybesi, elinde sopas. rili ufakl yamalar, dereler, tepeler.
allklar^ kayalklar. Sra sra, sivri sivri talar. St aalar, al
aalan, yaban armudu aalar, kuburnu aalan.. ri br yollar.
Szan szlen yol yol sular, alarak kan gz gz kaynaklar. Kadife
gibi yerlere serilmi yeil bitkiler, kknden kopmu, kurumu ve yel
nnde .savrulup giden otlar. Yeilleri trl trl. Tyl, tysz,
yaprakl yapraksz. Dar, uzun yapraklar kol gibi yanlara atlm
olanlar. Ksa, geni yapraklar gl gibi alm olanlar. Kartlam
"kenger"ler, "boa dikenleri", iekli - topuzlu dikenler. Boncuk
boncuk zerlikler, yavanlar, sprgelikler, durmadan kokularn yayan
kekikler. Sr sr kular... Simo da. Nice savalara sahne olduu
iin yer yer bo kovanlara, kurunlara da raslanan ulu da.
Hayvanlar mutlu. stedikleri otu bulabilmekteler. Dilediklerini
koparp kopanp yemekteler. Yanlarnda su da bol. Kolayca sularn
imekteler. Hava da imdilik gzel.
Bir kaynan bana oturdu. Azm kanp koydu nne.
Ekmek, peynir vard. Peynirden bir para ald, ekmekten kopard bir
parann iine koydu. Yemeye koyuldu. Kaynan suyu, lekesiz.
Olduu gibi grnen, grnd gibi olanlarn duruluunda. inde ne
var, ne yok ortada. te kum taneciklerini taa su yzne dein at
atveren, zgrlne kavumak iin kabuunu patlatt yerin
derinliklerinden kaynayp gelen su fiskeleri, gz yuvarlarna dnm
doum yerleri ve evresinde kum tepecikleri. Ne gzel "gze".
evresine yalyarak gittike yuvasn genileten ve nnde
oluturduu akanda nazl nazl akp giden iir gibi bir su. iyle,
dyla gzellik ite bu. Akan iki yannda trl desenli hal gibi
serili lyeil bitki rtsyle gzellie gzellik katlmakta. imler
zerinde gezen, yerden yiyecek topluyan, kck gagalarn batrp
batmp su ien, arada bir kanat rpp uan minik kular ve "cik
cik"leri, szleri-sazlar gzellii btnlemekte. Ve bu gzelliklerle
yaran baka gzellikler.. Ekmek peynir, su istetmiii. Ellerini iki

192

yana destek yapp eildikten sonra azm uzaup su iti. Ban kaldu-d
bi daha iti. Gidip ekmek ve peynirden bi ka lokma daha ald. Varp
sudan bi daha iti. Bu kez avula.. Parmaklannm arasndan sular aka
aka.. Gidip yemeyi srdrd. Ekmei, peyniri bitirdi. Daha olsa, daha
yiyecekti. Yazk, bitmiti az. Midenin kalan boluunu doldurmak
istercesine, azn dayayp yine su iti. Kalkp gerindi. Otlatt
hayvanlar aklna geldi. Saa, sola bakt, taa uzaklarda olduklarn
grd. Heybesini ald gibi kotu. Kavumutu hayvanlara. Toplayp
aalara, biraz nceki kaynaa doru gtrd. Ve varp yine oturdu
orada. Bu kez kitabn kard, okumaya koyuldu. rendiklerini ve
ezberlediklerini gzden geirdi. Amacn anmsad: "Alim olmak".
Hem de "Basra'daki, Kfe'deki limlerden daha byk lim olmak". Bu
da yetmez, baa gemeliydi. "Cumhurreisi" dedikleri nasl baa
gemiti? "Akll olduu iin". lkedeki "en akll in.san" bulup baa
geirmiler. Kendisine de bu yol akl. "En byk lim" olur ve "en
akll insan" olduunu da gsterip kantlarsa, "baa geebilir"di.
Demek ki bugnn "u elimsiz" ocuu, yllar sonra, herkesin gidip
soru soraca, akl danaca "bir byk kii", bir "cumhurbakan"
olacak. Peki ne yapacak o zaman? Nc yapmal? nce ocuklarn
islediklerinden balamal. ocuklar ak m istiyor; verilmesini
buyurmal. Her trls. "Knal knal aklar". ocuklar, "hal" m
isliyor; yal drm m isliyor; "elli pilav" m isliyor; salayp
doyurmal hepsini. Erkeklerin, kadnlar <'c ocuklar dvmelerini,
kesinlikle yasaklamal. Mal ok olanlardan alp, mal az olanlara
vermeli. Herkese, yiyecek - giyecek daunal. Herkese byk byk
evler, Tutak'taki gibi konaklar yaptrmal. Btn bitler, pireler,
sinekler, ylanlar, kpekler ldrlmeli. "Frtkl - frtksz" tm
kulleieynler kaldrlmaU. Pnarlar aktlmal. Bolca kavun - karpuz
ekilmeli. Meyve aalar dikilmeli. Herkese al, araba verilmeli. Btn
bunlar ve daha baka eyleri salamal o. Salyacak. Hele bir "lim"
olsun; hele bir "baa gesin"! Ktler ve ktlkler grr gnn;
"hepsini temizliyecek"! Her yan "cennet" yapacak. Hele bir "lim"
oLsun, hele bir "baa gesin"!!! yi ama "lim" olmak, "baa gemek",
almadan olmaz ki! yleyse, ak oynamasn yasaklarken ve
aklarn yakarken babas "haksz deil". Neden ki, bunlar okumasna
engel. Anasnn, babasnn yanna geleli, hemen hi okumam

193

olmas ok ki. Hi zaman yitirmemesi gerekirdi. "Byle zamanlanm

geip giderse ben nasl lim olurum, nasl baa geerim?" Dalp
gitmiti. Okumay srdrd. Saldrd satrlara. Okudu, okudu.. Bam
kaldu-d ki hayvanlar yine yok. Bu kez, bir yerde de gzkmyorlar.
Hemen fu-lad heybesini alarak. Bir tmsein stne kp bakt, ite
oradalard. Tatl tatl otluyorlard. Yanlarnda da kuburnu aalar.
Krmz krmz, kimi ham, kimi olgun kubumular. lerinde kk,
sert, tyl ekirdekler. Tyleri, ele, aza batan trden. ekirdeklerin
de, tylerin de ayklanp temizlenmesi gerekiyor yemek iin. N e tatl
bir meyve.: Daha tatls da var mdr? Ayklayp temizlemekten
usanncaya dek yedi. Karda yaban armutlar da vard. Varip biraz da
onlardan yedi. Topladklaryla heybesini de doldurdu. Anasna,
baclarna gtrecekti.
Sadan, soldan yryen, birleen bulutlar. Hava bozacaa benzer.
Hayvanlar toplayp gtrse iyi olur. Yamura tutulmadan eve
gitmeli. Ama daha akam olmad. "Akam olmadan eve gidersem
babam kzar". Gitmekten vazgeip beklemeye karar verdi. Biraz sonra
yamur attumaya, hava grlemeye balamt. Hayvanlar biraraya
toplad. Kendisi de^ yatan bir kzn bacaklarnn arasna sokuldu.
Geviliyen kz, ban evirip bakt, sonra ban yine uzatp
geviini srdrd. Gk grlts, imek, hzlana yamur.. Ve
kzn bacaklar arasnda uyuya kalm.
Uyandnda yamur durmutu. Akam olmu, hava da
kararmt. Srlar hep oradayd. Ama ya koyunlar? Koyunlar yok.
Yukan kp bakt. Grnrlerde koyun moyun yok. lgn gibi dt
ortala. Aramaya koyuldu. Karanlk gittike bastmyordu. Epeyce
aradktan sonra koyunlar buldu. Ama "dur hele bir saym". Sayd.
Bei eksik. "Eyvah ne yapacam imdi?" Heybesini, belirli bir aacn
altna, gzkecek biimde astktan sonra aranmaya balad. Bir aa bir yukan. Ko babam ko. Bir deli akmlyla rpnd. Sonra biraz
kendine gelip bilinli aramaya koyuldu. Arad, tarad; bulamad.
Karanlktan biraz uzaklar seiJemiyordu artk. Hayvanlar hemen nne
Vatp gblrmeyi dnd. Ky, epeyce uzaklardayd. Hemcnksa, bir
- bir buuk saatte ancak ulaabilirdi. Ortalk daha da kararmadan yola
kmalyd. Biraz daha kalsa, kurt tehlikesi de olabilirdi. "Fakat,
koyunlan bulmadan gid^sem, babam beni (te, anam da ldrr." Biraz
194

daha aramaya karar verdi. "Bu kadar uzaklamamalydm" diyerek

kendisini kmad. Kyden o kadar uzaklamas, hem hayvanku-m iyi
otlatmak, hem de da meyveleri bulup yemek, toplamak iindi.
Aramay srdrd. Bir ses. Kadm sesi. Hem de anasnn sesi:
-Duraaaaan!
Demek anas da onu aramaya kmt. " - Bu olan niye
gelmedi, malla - davarla nerde kald?" diye dnerek..
-OlaDuraaaaaan!
- Bardaym, ana hurdaym.
- Duraaaaan..!
- Anaaaaa! Ben hurdaym, hurdaym..!
Sonunda anas iitmiti onun sesini.
' Ola orda msm?
-Bordaym.
Anasnn karalts gzkt. Grr grmez de hemen yanma
kotu. Bir yandan da alyordu.
- Ola nerde kaldn, niye bu keder bekledin?
Alyarak karlk verdi anasna.
- Uyumuum, koyunlar uzahlam. Onlar aradm.
- Buldun mu?
- Buldum da bei "cskik".
- Baban ikimizi de ldrr.
- Barabar anyah.
- Olmaz, arth gedek. Karanhh bastrd. Daha ge kahrsah
elimizdeki leri de kurda - kua yediririk. Hani inekler, kzler nerde?
- Aada otlirler.
- Heyben?
- Aha oo aata asl.
- Haydi seirt, al, gidek.
Koup ald heybeyi. Boynuna takt. Koyunlar da alp srlarn
yanna indiler. Ve hepsini nlerine katp kyn yolunu tuttular.
I Bir-bir buuk saat sonra da vardlar.

195

Yolda, be koyunun eksik olduunu babaya sylememeyi, ertesi

gn gelip aramay kararlatrmlard.
Vardklannda, baba yan gelmi yatyordu.
- Kz getirdiniz mi hayvanlan?
-Heee!

- Ey otlamlar m?
- Heee, otlamlar, kannlarn iirmiler.
- Ey. imdi bir "istihkan" (bardak) ay yap da iim.
- ebik yaparm, ocuun kamn bir doyurim.
Anasnn ;getirdii ekmekle yourdu yedi. Geti bir keye
bzld.

Anasyla birlikte, gne daha domadan ktlar koyunlari

aramaya. Otlatlacak mal-davan, uygun bir yamaca srdkten sonra..
Trmandlar koca da. Trman ha trman. Ayn "gze'*ni|n yanma
vardlar. Baladlar sa-solu taramaya. ki koldan. Bir^iki saat aradlar;
yok. kisi de yorulmu olarak biraraya geldiler. Karnlar da adamaklh
ackmt. Gidip "gze"nin bana oturdular. Ekmek, peynir. Hem
yediler, hem itiler, hem kaygl kaygl konutular.
- Ana koyunlar bulamasahneyderik?

-Bilmirim ki. Baban ldrr bizi.

- Ana bulmasah he demiyek babaina.
- Ya rgcnirse?

- rgenemez. Nerden rgenecek?

Gerekten de Abdullah Hoca, mal-davar kars Hatun'a
braktndan; malla-davarla pek ilgilenmezdi. Rahatt. erkezlerle
ilikileri bozulmam olsayd keyfine diyecek yoktu. Mal-davar kar
grsn, kendisi yan gelip yatsn. Yine de terslik bu ya, ilgilenecei
tutabilirdi.
Karnlarn doyurduktan sonra br daha aramaya ktlar. Yine iki
koldan. Bu kez iki- saat. Yine biraraya geldiler, yine
196

bulamamlard.
- Ana oh korhirim. Babam bizi sa b u l m a z .
- Hele dur bahah, Allah Kerim.
- Babama demiyek, he mi?
- Hee, heec! Bulamasah demiyek.
Soluklanp bir daha ktlar. yice hakulr. Yok, yok, yok.
- Ana "hrhzlar" (hrszlar) alp gtrmtr.
- Olur mu olur oul. Allah'larndan bulsunlar.
- Kurtlar da yemi olur mu?
- Kurtlu- yemi olsayd, "cemdek"lerini (llerini) bulurduh.
- Hepsini yemez/er m?
- Yemezler.
Biraz daha aradlar. Hi bakmadklar yerlere, derelere baklar.
Yine yok. nlerinde bir dere kalmt. Olduka dar, dikenli kuburnu
aalaryla kapl. Aalarn aralarndan girmeye alarak ilerlediler.Ve
sonunda buldular. Ama sa olarak deil. Kurtlar, boup boup
brakm
hayvanlar.
Beinin
de
cemdei
ortada.
Oralarndan-buralarndan biraz paralanm olarak..'Bir sre baktlar
"ccmdek"lere. Elden ne gelir? Olan olmu.
(Jzldlcr. Ama rahatladlar da. Artk aramadan kurtulmulard
nk. Da meyvesi lopiyarak eve doru yneldiler. Ana-oul, dertli
denli konuiu-ak.
- Ana ben "lim" olursam, seni byk evlerde, Tutak'taki gibi
konahlarda yaatacam.
- Hele sen bir "lim" ol da..
- nanmir misin ana?
- nanirim oul da, bu "zlim baba"nn elinden neydeceyik
bilmirim? nsaf, merhameti he yoh. Gzlerini crarah yrd m,
Azrail kesilir.
Konutular, konutular. Temel konu: Zalim baba" ve kurtulu
yolu olarak grlen "lim olmak"

***
197

Bir k olan kzkardei Glenaz'la birlikte, sabah erkenden

kmlard. Mal - davan kar "ya,maca vuracaklar", sonra da tezek
toplayp getireceklerdi. Analar yle "tenbih" etmiti.
Hayvanlan nlerine katp gtrdler, yamaca sirdler. Artk
otlard onlar. kisi de tezek toplamaya koyuldu. Top top, ya da yass
yass. Kimi iyice kurumu. Kiminin alt ya. Altlarnda trl bcek,
"tstan". Bulduklar tezekleri alp alp birlikte tadklar telise
atyorlard.
'
- Aabeg, tstanlardan korkffim.
- Onlardan korhulmaz giz. Onlar insan yemez ki?
-Yaa, yerler.
- Vallaha yemezler. Onlar bizden kk, nasl yesinler?
- Amma "dilerler" (sru-lar).
- Dilemezler de.
"-Yaa?!
- Vallaha. Bah ben .elime alirik, dilirler mi he?
-Amma sen olansn. Benden korhmazlar.
- Elese, madem korhirsin, sen tezek toplama!
Gienaz tezek toplamada Aabeyiyle birlikte yrd ve
arlancaya dek telisin bir ucundan tuttu.
- Aabeg, ben yoruldum.
- Ben "sene" demedim mi gelme? Niye geldin?
- Ey anam gnderdi. "Aabege yardun et!" dedi.
- Yalan slirsin.
- Vallaha yalan slemirim.

'

- Haydi sen le otur. Telisin yannda.

Gienaz oturdu. Aabeyi, toplad tezekleri kucanda,
biriktiriyor, kuca dolduka da getirip telise boalyordu.
Bir geliinde bakt k Gienaz alyor.
- Niye alirsin kz?
- Haydi gedek eve!
- Ey, ey, gedek.

198

Zaten telis d olduka arlam.

- Haydi tut da, alkarna alim.
Srtna vermek iin Glenaz'm gc yetmedi. Bu kez, kendisi
srkleye srkleye telisi bir kayann stne kard. Ve srtna
almay baard.
- Haydi giz imdi gedek.
Telisin altnda bacaklar titriyordu. Dt decek. Ve dt
sonunda. Telisle birlikte yuvarland. Tezekler dklp sald.
Toplayp doldurdular yine. Ama tayamyaca belli.
-Glenaz!
-Nee?
- Tezeklerin birezini senin eteine doldurah m?
- Hee, doldurah.
Birazn, Glenaz'm fistannn eteine doldurdular. Kalanm olan
yine bir kayann stne srkleyip oradan srtna ald. Yine zor
tayordu. Birka adm atmlard ki, bu kez kz yuvarlanmt aya
taklarak. Yine sacdan tezekler, yine tezeklerin toplanp telise
doldurulmas.. Baktlar ki hepsini gtremiyecekler. Yarsn, orada
belirli bir yere dktler. Kalann olan telisle srtland. Artk
tayabiliyordu. Soluklana soluklana gidiyorlard. Olann bumu
kanad. Zaten sk sk kanard. Hele bir arlk taynca, bir ie
zorlannca. Glenaz, oralardan bir apt bulup getirdi. Yrttlar, bir
parasn kanyan burun deliklerine tkadlar. Kan, brnden de
gelmiye balad. Onu da tkadlar aptla. Bir sre sonra kan kesildi.
Ama olann st - ba batmt kandan.
- Anam yhar!
-Hee!
Yeniden yola dzldler. Yava yava. Vardlar.
Olan, srtmdakini, ocan yanna gtrp buakt. Glenaz
oktan eve komutu. Olan da sallana sallana gidip girdi ieri.
-Ana!
Seslendi, oraya buraya bakt anas iin. Odalardan birine vard ki,
anas yatakta yatyor. Bana birikmiler. Babas da orada.

199

- Anama n'oldu? Anaa!

Babasma sordu, babasmm sesi knad. Oradakilere sordu. Yine

kimseden karlk yok. Alamaya balad.
^
Yz kire gibi, kendinden gemi durumda yatan kadm, olunun
alamas zerine ban evirdi oluna doru.
- N'oldu ana, sene n'oldu?
Kadm gsz, yava bir sesle karlk verdi.
- Alama yavrum, ben eyim, duvardan dtm, geer, bieyim
galmaz.
"Duvardan dtm" derken doruyu sylemiyordu. Gerei
saklyordu. Gerek, ok sonralar anlalacakt: Hatun'u o duruma
sokan, kocas Abul Hoca'yd. Hoca, ber naslsa koyunlarn eksik
olduunu grmt:
- Giz, bizim koyunlann hepsi tamam m?
-Hee.
- Ben (Hi "tene" saydm.
- Yanl saymsn herhal.

- Yanl deil, deil. Tam pn tene.

- Bei de oralarda bi yerlerdedir.
- Haydi bili getir!
- Elimde iim var, sonra bahnm.
- Brah iini. Koyunlar bul.
Hatun, nerden bulsun koyunlar? Koyunlar gitti. "Gavurun
kurtlar", boup "cemdek"lerini yere sermiti.. imdi Hatun onlan
diriltecek de ya, nasl bulup getirsin? Kekeledi, bireyler sylemek
istedi, rtbas etme yoluna gitti.. Ama yaran yok. Hoca sezmiti bir
kez.
- Giz oh ebik koyunlan bul, yohusa gebertirim seni.
"Buyurun cenaze namazna". "Herif iin peini brakmyacak".
Hatun, olay kapatmann hi mi hi yolu olmadm anlaynca,
kocasnn "merhamet"ine snd. Ama var myd "merhamet"? Kadn,
olay aklar aklamaz, hoca deliye dnd. Az kprmeye, gzler
dnmeye balad. Eline, ayana sanlarak "merhamet" dileyen kansm,

200

Bununla da kalmad, gitti; koca bir aa eline geirdi. Gelip tm

gcyle indirdi kadna. Artk kadn serilivermiti. Hoca bir an, durdu.
Hatun'un kprdamasn bekledi. Kadm, kprdamyordu. Soluk bile
ald anlalmyordu. Hoca, birden kadn ldrdn dnd,
korktu, telaland. Varp kprdatmaya, kaldrmaya alt. Kalkma
yle dursun, kprdama bile yok. Soluunu yoklad. Soluk alyordu
kadn. "ok kr". Gitti, yklkten bir dek indirdi, bir odanm
sedirine serdi. Kucana ald kadn, gtrp yatrd. Ve banda
beklemeye balad. Yarm saat, bir saat. Kadm kprdamaya balad.
- Hatun. Hatun.
Hatun'da cevap yok. Kprdamas da kesildi. "Kunulacah m
acaba?" Hoca bekledi, yarm .saat, bir saat, bir buuk saat, iki saat..
Hatun bir daha kprdad. Bi yandan br yana dnmeye al, ama
baaramad. Bitkin bitkin soluk alyordu. Yava yava gzlerini aa.
- Hatun, giz Hatun! Ey misin?
- Ey.. Eyim. Gur.. Gurban.. Kurbann olim. Olan dgme!
- Sen tek ey ol, dgmem, Vallaha dgmem olan.
Hoca, karsnn lmediine ok sevinmiti. Karsnn iyileip
ayaa kalkmas, eski durumuna gelmesi iin koyunlarn tmn
verebilirdi. Koyunlar ne sz; tm malm-mlkn vermeye hazrd.
Kapld lkc yznden yaptna ok, ok piman olmutu. B
pimanl, Hatun'un nndeki duruuyla.da anlatyordu. Ama hatun
bunu grecek durumda deildi daha. Karsn iyilctirsin diye Tanr'ya
yalvaran, duaku" okuyan hoca, arada srada da kiusma sesleniyordu.
- Giz Hatun nassm, eyi misin? Eyileecek misin?
- Hee, hee.

- nallah, inallah. Giz beni oh korkuhttun.

-Gorhma..!
Hatun, kocasnn pimanln anlamt sonunda. Bireyler de
sylemek istiyordu, ama syliyebilecek gc yoktu.
- Hatun, bi ey ier misin? Getirim!
-Hee. ,

- Ne iersin?
- Su, su.
- St getirim, daha ey gelir.
201

-Getir.

Hoca, yiyeceklerin, tahln, unun, bulgurun bulunduu odaya,

gitti. St peynir gibi eyler,de o odada bulunurdu. St aramaya
balad. Oraya bakt, buraya bakt; yok. Olmadk yerlere bakyordu
nk. Mutfak ileriyle hi ilgilenmedii iin stn, st kabnn
nereye konulmu olabileceini bilmiyordu. Terekten birka kap
drd. angur ungur. inko kaplann orasmdan burasndan inkolan
at. Kaplar toplayp yerine koydu. "Bu st nerede?" Bir de "tandr
sckisi"nin kesine baksa, oradaki az kapakl tencerede bulacakt
st. Bulamayacan anlaynca, kansmn yanma gitti.
-St bulamadm. Yerini de hele!!!
Soluk, sararm, zayf yzn olanca
sevimliliiyle kocasna eviren Hatun, glmsedi.

sevecenlii

ve

- Hele gel otur yanma... anlamnda, eliyle iaret etti.

Hoca, bzle bzle, sulu sulu vc balanma dileyen
baklarla oturdu hemen yanbama. Birbirlerinin yzne bakyorlard.
Biraz sonra baheden nene gelip ieri girdi. Onlann bulunduu
odaya varnca, birden durakald. Yar telala oluna dikti gzlerini.
- Ola ne ettin garya?!
-!!!
- Slesene ola ne ettin?

-!!!
Hatun, gsz gsz kaldrd eliyle ona da oturmasn iaret
etti. O da oturdu ve suskun bakmaya koyuldu.
Hoca, anasna, stn nerede olduunu sordu. Yerini rendi.
Gitti, bir tasa biraz koyup getirdi.
- Giz hele birez i.

Ana-oul yardm ettiler; Hatun stten bir ka yudum iebildi.

Ban yine yasta koyarken yava bir sesle d ua ed iyordu:
- Allah raz olsun, Allah tuttuunu altm etsin..!
O su-ada da Gienaz ieri ginniti. Ardndan da aabeyi. kisi de
biraz alayp sustular. Analarm o duruma sokan nedeni renemeden..

202

26
Bir sr i. Ev ii, mutfak ii, ahr ii, bahe ii, yr-sk
dikip onarma ii, kirlileri, pek de olmayan emeye, ya da dereye
gtrp ykama ii.. Hepsi de Hatun'u bekliyordu. Zayft. lmn
eiinden dnd gnden beri daha da zayflamt. Ama dzelmiti.
Eski dirilii, gzellii yeniden gelmiti gen kadna.
- ok kr, bugnlere de kr., dedi iinden.
"kr" derken, 3-4 yl nceki yaamn, Musik kyndeki
yaamn anmsyordu. Kocas, imamla ilk admn bu kyde
atmt. Bir ev gstermilerdi hocaya. "Terkedilmi" bir ev. "Perili ev"
diye de nlenmiti. Gece oldu mu, kimse, hele oluk-ocuk
yanmdan-yaknmdan gemezdi. "Cin var" diye. Kyde, ahlmadk
biimde, yksek duvarl bir ev. Ne ki, "harap m harap"t. tutak'a
gelen bir kaymakamn giriimi ve zendirmesiyle, kimi yakn
kylerde yapld gibi, burada da okul diye yaplm. Birka gn,
oradaurburadan derlenen ocuklar, gidip "ders" grmler. Ama
retmen kam. Sonra da "mektep" ylece braklm. Yllar geince
de "huap" olmu. Ve "cinli-perili" diye kimse yaklamam. Evin
iinden yukarya, tavana baklnca, kydan-keden k gzkyor.
Delik deik nk. Kar-yamur, ocuklarn "cinlere" diye attklar
talar yznden.. mama, evini tamas iin buras uygun
grlmt. nk, "hoca"yd, "okur-fler, cini-periyi kanr"d.
Sonra baka ev de yoktu zaten. Herkesin bam soktuu "bir gz, iki
gz dam" vard. Kimse kendi "dam"m veremezdi. ok evli, geni
evli zenginler yok muydu kyde? Vard. Kerim aann. Kasm aann.
Kmil aann kyn yarsn tutan evleri vard. Her bir ocuun birka
evi. Geni geni evler. Ahrlaryla samanlklanyla... Ama aann
de, yaknrd. "-Damlarmz yetmir.." diyerek.. Dorusu bu ya,
geni aile bireyleri, mallar-davarlar, hizmetkarlaryla ancak
syorlard evlerine. Aalardan her birinin bir ka kars, her kandan
da doup yetimi ocuklar ve ocuklarnn ocuklan vard. Ksacas,
imama, verilebilecek baka ev yoktu kyde. Hocann kendisi de bu evi
uygun grm, dahas sevinmiti. Kylyle anlar anlamaz, Tutak'ta
bulunan evini, tad. Anas, kars, 5-6 yanda olu, biri 4, br 2

203

yanda iki kzyla tand bu eve. Mevsim, sonbahar.

, Hocann 3-4 koyunu, iki keisi, biri ksr iki inei, bir danas ve
iki de tosunu vard. Bunlar iin de yer gerekliydi. Ama yer yoktu. Ya
evin bir kesimi blnp aynlaeak, ya da yanma bir ahr yaplacakt.
Baka yolu yoktu.
Bu gibi sorunlarla Hoca pek ilgilenmezdi. lgilenecek biri vard:
Hatun. O, ne yapar eder, bir zm bulurdu. O, yoku viir eder, var
oaltrd. Ayrca da, elinden geldiince herkese mutluluk verirdi.
Dertler iinde bile dertsiz, sevinli. Cokuluydu. Hem kadn, hem
erkekti.
Hatun, kollan-paalar svad. nce, evin bir kesimini blmeyi
dnd "hayvanlar iin. "Olamaz" deyip vazgeti. Karar verdi; evin
bitiiine duvar yapp evirecek, evin bir duvarndan yararlanarak
bir ahr yapacakt. Ama yalnz bana yapmas kolay olmyacakl. Bu
arada ilgilenmek, bakmak zorunda olduu oluk-ocuk ve hayvanlar da
vard. Hepsinin yemesine, imesine o bakyordu. Ahrn yapm iin
bir yardmc gerekiyordu. Bu yardmc, hoca olamazd.
Dnd-lamd; biraz ilgilenir grd komusunun yardmma
bavurdu. Komusu da acd, yardm etmeyi kabul etti. Ve birlikte
baladlar ahrn duvarlanm yapmaya. Hatun yaln ayak, azndan da
yaman eksik etmeyerek, ta tad, su tad, amur, har kard;
' komu adam da duvarlar yapt. Hocaya gelince: Aalarn odalarnda,
"keyfinde-leminde"ydi.
Hatun, bulup buluturduu aalarla, duvarlarn stn rtmeyi
de baarm. Yine komunun, komularn yardmyla. Kendini
sevdiriyordu nk. evresinde herkes, seve seve yardm ediyordu.
Hoca bir gn geldi ki, ahr yaplp bitmi. Evin de, tam olmasa
bile, olabildiince oras-buras onarlm.
Bir sorun kalmt: Yakacak ve soba. Yakacak iin, hayvanlardan
elde edilen tezek yetmezdi oranm kna. Biraz daha tezek, al-rp
edinmek geretoyordu.
Hatun, bir yandan eve, ocuklara ve hayvanlara bakarken, bir
yandan da dalara dt, tezek, ah-rpr toplad. Ve uval uval tad.
Gebe, "karm burnunda" olarak.. Sonunda yakacak d salanmt
olabildiince. Ya soba?

204

Hem soba, hem boru gerekliydi. Nerden bulunup, nerden

ahnacakt? Hemen hi "imkn" yoktu. Gen kadn, orya-buraya
atlm pasl tenekeleri toplad. Bunlardan, fnn biiminde bir soba ve
borular yapp ortaya koydu. Tenekeden fnnm ve borulannh d
kesimlerine de, kumla, tuzla kard amur svmt. ylesine ki,
frnn ve borularnn tenekeden deil de, amurdan olduu sanlyordu.
Btn bunlar, gn iinde bitirmiti Hatun. br ilerini de pek
aksatmadan. Abdul Hoca, akam odadan eve gelirken iki de "konuk" .
alp getirmiti. Evde, yiyecek-iccck bir ey var m, yok mu
dnmeden. Byle eyleri dnmek, onun gelenei deildi.
Konuklaryla gelip, evde frn biimindeki amurdan sobay ve
borularn, hem de lam kurulu olarak grnce ard. Konuklar geip
minderlere otururken, bu alas nesneye bakyorlard. akn akm.
Hatun, yaratt eylerden hep mutlu olurdu, bu kez de ok muuydu.
Banda rt.sn, aznda yaman eksik etmeden sobay yakt.
Sobann stten iki gz vard, bir gzne yemek tenceresini,'bir
gzne de aydanl koydu. Ve br ilerle ilgilenmeye koyuldu.
Souklar iyice dene dein, hemen her ey olduka iyi gitti,
"dare" ediliyordu, sorun hi yok deildi: Gk grltl, saanak
bilimindeki yamurlar srasnda yalnz kal, Hatun'an zaman zaman
tylerini rpertiyordu. Hele geceleri, gazsz, lambasz olarak..
"Cinli-pcrili" diye n salm bir evde. Ayrca sk sk deprem de
oluyordu bu yrede. "Bu bel vermi duvarlar bir zelzeleye dayanmaz."
diye dnyor ve korkuyordu kadn. Ama kn, bana gelecek dertler
karsnda bunlar, ok kk, nemsiz kalacakt.
Sonunda k geldi, karak bastrd. Orann k. Aman vermeyen,
"zlim k". Uluyarak esen tipisiyle soluk kesen, ayazyla el-ayak
dorayan, soluklar daha kar kmaz donduran, insann "cannn iine
ileyen" k. K ki ne k! Ama Abdul Hoca iin hava ho. Alr
yanna olunu, doru odahrdan birine. Gittii aalarn odalar scack.
Bakar keyfine. Anas da torunlarn yanma alarak komulara,^ nerede
scak yer bulursa oraya gider. Okumas-flemesi de olduu iin herkes
buyur eder. Ve kalr zavall Hatun. Yapayalnz. Kolay stlamayan,
stldnda da abuk souyan ve yakacak yetmedii iin ou kez
souk kalan "perili ev"de.
Sancdan tutmutu Hatun'un. Douracakt. Sanclar, dardaki tipi
205

gibi gelip gelip sadmyordu. Kadn, yine yapayalnzd. Ne kaynanas,

ne ocuklan, ne de kocas vard yannda. Kaynanas olsayd, ebelik
ederdi. Kocas olsayd, hibir ey yapamasa da, doumun kolay
olmasn salamak iin kp kapda ezan okurdu. Olu olsayd,
bireyler getirip gtrrd, bireylere yarard. Sanclar sklat. Hatun,
kvrana kvrana "doum hazu:l" yapt, kendi kendini dourtmak iin
nlemler almaya abalad. Artk dourdu-douracak. Sanclar ara
vermiyor, aman vermiyordu. Serdii yalaa gidip uzand. Ve dourdu.
Kendi kendinin ebeliini yaparak.. Bir sre sonra ocuu ald, kz m
olan m bak; kz olduunu grnce ok zld. Ard arda kz
oluyordu nk. Gbeini kesti, ykad, aputlara sard ve gtrp
yatan bir yanma uzatt, stn rtt. Bu i, tamamd. Sra, sobay
atelemekte ve akama yetimesi iin stne "a" koymakta.
"Anksz" (ya-soan pek olmayan, yavan) da bir "bulgur a"
piirilecekti. Scak scak imek iin. Akam eve gelenler, ocuun
alamasyla farknda oldular doumun.
Asl zor gnler, bundan sonra: Hatun, "t ku:ld"< trnden
kadnlardan deildi kukusuz. Kendikendine ebelik edebilen bir kadnd.
Ama "kadn"d. Her kadn gibi onun da, "lohusa"lara zg sorunlar,
gszlkleri, gereksinimleri olacakt. Doald bu. En bata, souktan
korunmahyd. ocuunu emzirecekti, ona gre besin almalyd,
lohusalk durumu geene ve gcn toparlyana dek ok
yorulmamalyd. Ne doru drst scak yuva, ne de doru drst
yiyecek iecek vard. Lohusa da olsa, Hatun'u bekliycn iler da
gibiydi. Evi oluk-ocuk ileri de, dar ileri, mal ileri de yalnzca
onun srtmdayd. Aile dzeni yle kurulagelmiti. Hatun, bu dzene
boyun emek zorundayd. Bir sr "zlim" karsndayd: inde
bulunduu yoksulluk bir zlimdi. Btn bunlara kar genti, diriydi,
ama "kadn"d. stelik gsledii sorunlar yznden ve
besinsizlikten "erimi akm". Buna imdi bir de lohusalk eklendi,
ocuk emzirme eklendi.
Skntlar bastrnca trk amrd Hatun. Yank yank trkler
sylerdi. Bunlarla dertlerini bastrr, yeniden dirilmiesine canlanr,
giriirdi ilere. O lohusalkta da, yeni ocuk dourmuluu filan
unuttu, trklerle ilere koyuldu. O zayif gvdeden hi
t beklenemiyecek bir gle dald. Ne dal. Uluyarak esen tipisiyle soluk
206

kesen, ayazyla el-ayak dorayan, soluklar daha ka'-kmaz

donduran, insann "cannn iine ileyen" o zlim k, vz geliyordu
sanki. Dald. Ev idlerine, mal-davar ilerine. Evi spryor, ocuklar
yedirip doyurmaya alyor, bebei emziriyor, ykanaca ykyor. Ve
geiyor ahra. Mallara, davarlara yem veriyor, altlarn sprp
temizliyor. Boklarm sepetlere dolduruyor. Srnda zayf bacaklar
bkle bkle ve ou kez de yalm ayak, karda-tipide, dar gtrp
dkyor. ocuun aladm iitiyor, kouyor ocua. ou kez,
yemeden imeden seirtiyor, meme veriyor ocuuna. Almad .besini
veriyordu Hatun. nanlmaz biimde.. Ardndan yine ev, oluk-ocuk
ileri, yine ahr, yine mal-davar yemleme, yine boklar sprme,
yine srtlanan bok sepeti ve yine bok sepetinin altnda sylenen
trkler. Ve yine koup, alyan ocuu emzirme. Almadan verme..
Kar, souk onu tepeliyeceine, o, kar tipiyi tepeliyordu. ou kez,
soua meydan okuyan plak ayaklaryla.. Scak odalardan beri
gelmiyen kocas, nezle olurken, souk alrken, o ne nezle oluyor, ne
souk alp hastalanyordu. Uluyan ka meydan okumak buydu.
Ne var ki, tezek, yakacak tmden bitince aresiz kalmt k
ortasnda. Yakacak iin hibir yerde umut yok. Ev, souk mu souk.
Hllyle terlikte aputlara, yorgana sanl olsa da bebek, donacak.
imdi ne yapsn zavall Hatun? Her aresizlikte "are" bulan kadn, bu
kez kalakalmt. Komularn yakacaklar, kendilerine ya yeter, ya
yetmez. Biraz tede Kmil aalarn var. Hem de bol. Ama onlar da
kimseye vermezler. Vermiyoriar da isteyenlere. K ve souk kadar,
aalar da "zlim", acmasz. Gidip gizlice alnabilir. Ad hu-szlk olsa
bile.. Herkes biliyor ki, byle durumlarda bu trden hrszlk "hell".
Ne var ki, onlar da onu bildikleri iin, gerekli nlemi almlar.
Bekileri, "ku uurtmayan" hnikli kpekleri var. Ama Hatun kafaya
koydu; ne yapp edecek, gidip sokulacak, tezek mezek ne bulursa, alp,
bir baka adyla "alp" getirecek. Jandarmalarn bekledii, tehlikeli tel
rglerle evrili, hemen tesinde mayn deli bulunan snn geme
abasndaki insanlar gibi, korkun da olsa tehlikeyi gze almt.
Uluyan tipiye kar "narin" gvdesini vererek dar kt. Bzle
bzle vard ve szlerek "cmle kaps"ndan tezeklie girmeyi
baard. Hemen ie giriti: Yannda gtrd uvala abuk abuk
doldurdu tezekleri. Ve srtna ald. Yine ayn dikkat ve szlle
207

kapdan kt. Tipide sendeliye sendeliye eve vard. Sobann yanna

boalt. Sobay doldurdu, ateledi, snd. uval alp bir daha k.
Yine tipiyle sava, yine olanca dikkat, yine "cmle kaps"ndan
szl. Tezeklik, tezeklerin abuk abuk dolduruluu. uvaln
srtlan. Ama bu kez bir -terslik: K^ek havlamas. Kpein
havlamasn iitince, bir yana sindi. Ama kpein havlamas
kesilmiyordu. Ardndan beki, yani hizmetkr kt, kpee seslendi,
kpein havlamas durdu. "Kimse mi var?" diyerek oraya buraya bakt.
Ve sindii yerde Hatun'u grd. Yanma varnca tand. Hatun
korkmutu. Ama hizmetkr, korkmamasn syledi. Tezek dolu uval
da kendi srma ald. Halun'a:
- Haydi d nme gedek.. dedi.
Hatun nden, hizmetkr da srtnda uvalla arkadan gittiler. Eve
vardlar. Hatun ieri girdi, kapy ak tuttu. Adam da kapdan ieri
uvah koyar koymaz dnd. Hatun dua ediyordu arkasndan:
- Allah raz olsun, Allah ne muradn varsa versin..
Ve kendikendine syleniyordu: "Dnyada ne ey insanlar var!"
Aradan bir sre geti; kap alnd. Hatun, kap ap amamakta
nce duraksad. "Kim olabilir?" nlem olarak eline krei ald, gidip
at kapy. Bir dc nc grsn: Ayn adam. Bu kez srtnda kocaman
sepet. Yine tezek dolu. Adam onu da ieri boalu. Ve konulu:
- Bac, aann haberi yok. Halcri olsa vermez. Onun ne iman, nc
insaf var. Aman sen de azndan karma, bam belya girer.
- Kimseye slemem garda, Allah senden bin kerre raz olsun.
Kimseye sler miyim hi?
Adam giderken Hatun:
- Gel olur da, biraz sn, sonra gel., diyemedi. Dedikodudan
ekinerek,. eri au^sa, adam da girmezdi belki. Adam gitti. Tipi de
uluyordu.
Hatun, Simo kynde, "ok kr" derken, btn bunlan ve daha
nice ileleri anmsyordu ite.

208

27
Hatun, elinde "bel", trkler raurddanarak "mays belliyor"du.
"Ber'i, yani ucu sivri, dz ve keskin krei, helva gibi dkld
yerde yaylp bastrlm olan, bir kar kalnlndaki hayvan
boklarn, bir pasta ya da baklava keSer gibi kesmek iin dik tutuyor,
"mays", yani kesilecek boklar zerinde, boklara bulanm ve incecik
plak ayayla, bir kysndan da yklenip bastryor; dilim dilim
kesiyordu. Kan ter iinde.. Kardan olunun geldiini grnce durdu:
- Nedir oul, niye geldin, mal-davan nettin?
- Ana, mal-davar yamata otlir. Sene deyeceim var.
-Nedeyeccn?
- Ben arih gedecem.
-Nereye ola?
- Kartall'ya. Tutak'a da gederim amma, bibimin herifinden
holanmirim.
- "Frthh Kulleteyn"! mi grestin? Yohu.sa bitleri mi?
- Derslerim "savudu" (soudu).
- Savumaz savumaz anan gurban olsun, biraz daha gal.
- Yoh, gedecem.
- Ey hele dur, nasl gedeeen, kim gtrecek?
- Ben gederim. Sora sora gederim. Hem geliriken yolu da
rendim.
- Vyy bu olann derdine bah. Oul, ahlna uyup hma,
gedemesin, yollarda gahrsm Allah etmeye.
- Yollarda galmam ana. Gederim. Derslerim oh "savudu". Hem
"yskek" (yksek) dersleri ohuyacam. Yam geir.
- Hele bu deli olann sledigine bah. "Ya geirmi". Gurban
olduum daha senin yan ne ki? On yanda varsm-yohsun.
- Olsun. ebik lim olacam.
Konumalar uzayp gitti. Olan kararlyd, Tutak'a ya da
Kartall'ya dnmek istiyordu. Bu istekte, Safo'yu zlemi olmasnn
da pay var myd? Belki. Ama, "acelesi" de vard, derslerde hzl yol
209

almalyd ki, zaman gemeden, "Basra'daki, Kufe'deki", nlerini duya

duya kafasnda lkletirdii limler gibi olsun, daha da "yksek
mertebe"ye ulasn. mr boyunca, mal-davar otlatacak deildi ya!
- Hele sen bir mallara-davarlaraget, aham gonouruh.
- Kamm doyurim, ele gedim.

Kadn, gidip seleden bir para ekmek ald, zerine de ya srd,

oluna verdi. Bir yandan da gzlerinden ya aktyordu. Sessiz sessiz.
Ayrlk gzkmt nk.
Olan kamm doyurup gitti. Hatun da, yine "mays belleme"ye
yneldi. Dilim dilim, kahp kalp kesiyor, sonra her iki kalbn
ularn birbirine getirerek ve az yatk olarak dikiyordu. Tfek atar
gibi. Kurusun diye.. Sonra bunlar, uygun bir yerde st ste dizilip
"kalak" yaplacakt k iin. biraz sonra "belleme" iini brakp eve
gitti. ocuun ykanacak bezleri vard, ykad v sermek iin baheye
gtrd. Bahenin'duvarna bezleri sererken, bitiik bahede Tepo'yla
karlat.
Hatun'lann bahesiyle Tepo'nun bahesini, bir duvar ayryordu,
duvar ok yksek olmad, kimi yerlerinde az ykk olduu iin iki
bahedeki insanlar da birbirlerini -belden yukar olsun- diye
grebiliyorlard. Tepo, Hatun'lann komusuydu. Duldu. Hatun'a
kt. Frsat bulduka ilgi gsteriyor, yardmc olmaya alyordu.
eitli ilerde yardmc oluyordu. Bahe ilerinde, sap-saman iinde,
mal-davar iinde. Hemen koup el alyordu. lgisini ve bu abalarn
ylesine artrmt ki. Hatun rahatsz olmaya balamt. "Ya bir
dedikodu karsa?" diye. Kocas ktye yorar diye. Kaynanasnn gz
, stndeydi zaten. grrken yama biraz azndan enesinin altma
dora kayd m, kaynanas yaygaray kopanrd:
- Azn elin herifleri grd, olann namusunu iki paralk
edeco..! Trnden.
Hatun, Tepo'yu da uygun bir dille, birka kez uyarm. Ama
Tepo aymam, tersine, ilgisini arrdka artrm. O gn yine oraia
Hatun'u grnce hemen ilgilendi. Dahas: Bir ey syliyeceini
belirtip yaklaarak, "akn iln etti".
Hatun, gren-eden var m diye, saa sola bakt, kaynanasnn
kulak kabartn grd. "Felket". BCaynanas,

210

- Bu kannm gyn olmasa o herif ble slemeye cesaret edemez..

diyebilirdi.
Bir n dnd Htn, Tepo'ya durup beklemesini syliyerek,
hzl admlarla eve gitti. Ya tenekelerinden birine bakt, dibinde biraz
ya vard. Tenekeyi alp kt dar. Doru, Tepo'nun bulunduu
keye. Tepo, duvarn arkasnda, kede, Hatun'un verecei karl
umutla bekliyordu. Hatun, nce elindeki ya tenekesini duvarn stne
yerletirdi. Sonra da eteini toplayarak kendi kt duvarn stne.
Tepo'ya biraz yaklamasn syledi. Tepo, cokuyla yaklat. Ve
Hatun, tenekenin yan, Tepo'nun bandan aaya boaltD.
- Di get gavurun herifi! "Sene okkader (o kadar) dedim pm
(arkam) bah! Duymadn!" Hadi get imdi!!!
Tepo akn ve perian. Bandan yalar szlyor. st-ba ya
iinde.
- Ben .sene nettim, ne ktlk ettim ki bunu yaptn? Hocann
zulm, dgp sgmesi sene daha m eyi gelir?
- Sen kurban ol hocaya. Sesini de ciharna, duyarsa seni de
ldrr, beni de.
Kaynanas olay izlemiti, ama hi belli etmiyordu. O da
kaynanasnn olay izlediini biliyor, ama bilmezlikten geliyordu.
Hatun'un, Tepo'ya kar acmasz davranmasnda, kaynanasnn
pay az deildi.

28
Olan, mala-davara gidecei yerde, Tepo'nun ocuklaryla
oynamaya gitmiti. Zaman zaman byle yapard. Kaamak yaparken
de, babasma kar dikkatli, duyarl olurdu. Babasn grdkleri zaman
haber vermelerini, ocuklara da tembih eniti. Parasyla satn ald
birka a vard. ocuklarla oynamaya girili. ocuklar, babasnn
uzaklarda gzktn sylediler. Hemen frlad. Arkalardan dolat,
doru yamaca. Giderken iki kpekle karlat. Arka arkaya
bitimilerdi. Biri bir yana, br br yana ekiyordu. ap kald
bakarken. Nasl olmu da byle olmulard? Nc olmutu bunlara?
Byle bircy hi gnnemiti. Oradan geen birka ocuk grd. Onlar
arp kpekleri gsterdi. ocuklar alktlar. Kpeklerin niye o
durumda olduklarn biliyorlard. Ona da akladlar. Erkek kpein,
nce dii kpein stne n ayaklarn alarak iftlemeye getiini,
cinsel organn brnkne soktuunu, sonra kimi zaman cinsel
organnn sokulduu yerde kaldn, "kpek almas"nn byle
meydana geldiini, erkek kpein ayaklarn indirip ters dndn ve
onun iin birinin bir yana, brnn br yana ektiklerini anlattlar.
Bir sre sonra, kendiliinden ayrlabileceklerini sylediler. Durup
ocuklar dinledi. Sonra ocuklarla birlikte kpeklere ta all.
Kpekler, birbirini ters yne ektikleri iin kaamyorlard. ocuklar
da acmaszca talar yaptryordu. O, ta atmaktan vazgeti.
ocuklara da aunamalarn syledi.
- Si/c yle ta alsalar, vursalar raz olur musunuz?
- Ama onlar kpek!
- Olsun, onlarn da can var.
- Sen niye demin ta attn?
- Bilemedim, yanldm..
ocuklarla erkezce konuuyordu. Kartalh'da, Krteyi biraz da
Arapay renince, daha nce renmi olduu erkezceyi biraz
unutmutu. Yine Simo'ya gelince, unuttuklann yeniden renmiti,
artk yine rahat konuabiliyordu erkezceyi de. Nedense etkili olmutu
ocuklar zerinde. ocuklar da ta anay brakmlard.

212

Hayvanlar getirirken Zeki'yle karlat. Zeki, Tepo'nun

oullarndan. Yattlar. nce konutular, sonra gree tututular.
Zeki glceydi. Nasl greileceini de biliyordu. Tuttuu gibi altna
ald onu. Zeki'nin altnda biraz bocalad, sonra:
- Kolum, kolum., diye bard.
Kolu, altla ok kt kalmt, bklmt.
- Kolum, kolum.. Krld, kolum krld!
Alabildiine baryor ve alyordu. Zeki kat. O da hayvanlar
100-150 metre kala brakp, alya alya eve gitti. Anas karlad:
- Ne var ola, n'oldu?
- Kolum krld,kolum!!!
- Sen ne ettin de krld?
- Zeki'yle glctik.
Hatun, kz^ ve sylene bak kola. Krktan-kktan anlard.
- km bu kol!
Kendi yntemiyle ve olan alaa alata, kolu yerine oturttu,
sard, .skca balad ve boyundan ast.
- Bir yere vurmaz, dedirmczscn cbik cylcir. Alama arlk sus.
Baban imdi akam namazndan gelir; ahn babana glciini deme,
oh kzar.
- Demem.
- Hayvanlar getirirken yhldm, ble oldur. de!
-le diyerim de, yalan olmaz m?
- O keder yalan da olsun. Bir de babann sopasm yeme..
Baba Abdul Hoca geldi namazdan.Geip sedirdeki minderine;
olurdu.
- Giz, ne piirdin?
- Bulgur a piirdim.
- Ey, getir gamm oh acht.
Kurulan sofra; ev bireylerinin, sofrann evresinde dizilileri;
"bcsmclc"lcr, ekmek srmalardan sonra, nce byklerin, sonra
kklerin, kaklarn orba tasma daldrlar.

213

Abdul Hoca yle bir baksa, olunun sa kolunun sarl olarak

boynundan asl olduunu, olann, sol eliyle orbay kaklamaya
altn grrd. Ama hi bakmyordu, evresine. Karnm
doyuruncaya dek de bakmad. Sonra farkmda oldu ve sordu:
- N'oldu ola goluna?
- hm.
-Neettindehu?
- Hayvanlar getirirken oldu.
- Kendiliinden mi oldu?!
Hatun sze kart.
- GeJiriken yhlm, kolu alnda kalm. Ben eyce sardm, birka
gne galmaz, cyleir.
Hatun, olann br konusunu a:
- Mezin Ahmet, olan getmek istir.
'

- Ne cdienneme?!
- Aman herif, azn hayra a.
Bunu sylerken. Hatun alamaya da balad. Szlerini srdrd:

- Yavrum geleli daha ne kadar oldu? Geldi-geleli de hep

malnrdavarm peinde. te imdi gene gedecek gurbete. Gzmzden
rah, bahan-edeni olmyacah, gene kirin-bitin iinde kalacah, ser-sefil
olatah. Sen de he baba yrei yoh mu da, le diyirsin? "Ne
cehenneme gedecek?" diyirsin? Dilin nasl tulir? He acmir misin, ha,
he mi acmursin?! Baha olun mu var, gzn a-garas bir olan!
Bu konuma, Abdul Hoca'y olduka etkilemiti. Hoca, sustu.
Ban ne eerek derin derin dnd. Kayan gzlerinin biri bir yana,
br br yana gidiyordu. zellikle dnd zaman gzleri byle
olurdu. Bir kmazda olduu belliydi. Epeyce sessiz dndkten sonra
Hatun'a dnd:
- oh doru slirsin, doru slirsin de, ne yapah imdi? "Yer
demir; gk bahu-".
kmazlar karsnda hoca hep byle derdi. Zaman zaman, kars
da bu sz sylerdi. "Yer demir; gk baku"!"
Herices suskun ve dnceliydi.
Hoca konutu yine:
214

- Bu hmzu" erkezler de ii azttdar, bizi burda yaanayacahlar.

Hatun, kocasn ok iyi anlyordu. zntsn paylat.
- Mal-mlk burda almamza ey eundik, amma olan oldu bir
kerre. Allah'tan hayrls. Ben diyirim ki, sen hemenget, bhayerde
bir imamlh ara.
^ Yahm kvlerin imamlar var. Bir irvaneyih'in imam yoh.
Hoca, Simo'ya gelmeden nce irvaneyih kynde imamd.
erkezler daha ok cret verince buraya gelmiti. Bir de irvaneyih'
"ahlk" ynnden "ok dk" buluyordu. Herkes, birbirinin karm
karyordu. Hemen-herkesin birden ok kars vard. Usandklar
. zaman, karlarn deitiriyorlard. Hocann ok yadrgad, a
durumlar meydana geliyordu. Bir gn Ramiz aa, muhtarn iki kansm
birden karmt. Muhtar da gidip, Ramiz aann iki karsn
gtrmt. Olaylar herkesin gz nnde oluyordu. Herkes de,
olaan karlyordu. Deiiklik isteyen kocalar da, kanlarnn alnp
gtrlmesine pek ses karmazlard. Pazarlk bile yaparlard
aralannda. Bir cuma gn, hoca camiden geliicen, muhtar nne kt.
- Dur hele, hoca sene bir ey deyecem.
-?

'

Muhtar, hocay bir yana ekti. Oturdular. Muhtar balad

konumaya:
- Bah hoca! Ramiz aayla sen ey koniirin, ben konimirim.
Benim kanlara tad vcrmirmi. ok dgirmi. Bene gelip haber
verdiler. Ben ganlar ona, dgsn, ktlk etsin diye vermedim. Hele
Cennet'in dglmesine he dayanamam. Sen "mnsiplik"le anat,
kanlanm dgmesin. Eer dgerse, gider eker alrm. Onun kanlarn
da ona gnderirim. Yoh cger dgmezse, ey tutarsa, biraz daha
galsnlar. Sen anat ona!
Hoca oradaki durumlara almt, ama yine de ap kalmt
muhtarn tutumu ve syledikleri karsnda. Kendi kansmn da birgn
elinden alnabilecei kukusuna dmt. Bir dayana vard, o da
karsnn salamh,
Abdul Hoca, "ahlk" ynnden "dk" bulduu kye bir daha
gitmek isteiniyordu. Onlar bir ka kez gelip: "-Gel gene bize imam
ol!" demilerdi, hoca kabul etmemiti.
215

29
Hatun'la kafa kafaya verip dndler, zmler aradlar. Sonunda
hocann kp imamlk yer aramasna karar verdiler. Birka gn sonra
hoca yola kacakt. nce olan gtrp yerine yerletirecek, sonra da
imamlk yer aramaya koyulacak.
Ama olan okumas iin Tutak'a m, yoksa Kartall kyne mi
gtrp brakmalyd? Karsyla, bu konuyu da konuup tarttlar.
Hatun, ocuun, Tutak'ta okumasndan yanayd.
- Orada bibisinin yannda galr, bibisi bahar.
Ama, hoca "cnk Ahme"i, yani enitesini ok iyi tanyordu.

- Crh raz olmaz.

- Mft konumu ya!
- Olsun. Onun can cihar.
- Sen bir ey vererek rz edersin.
- Neyimiz var ki?
- Bireyler satah, para ver Cnh'a.
- Neyi kime satah? erkezler sattrr m he? Gene en eyisi:
Kartall.
,
- Orada da ocuh perian olir.
- Ne yapah. Ohumah kolay deil, bircz de perian olsun.
Kar-koca, daha bir sre tarttlar. Sonra bir karara vardlar bu
konuda da:
Hoca, olan nce Tutak'a gtrecek. Eniteyle, mftyle bi
grecek. Eer orada kahhabilecek bir ortam varsa, orada brakacak,
yoksa doru Kartalh'ya.. Ama Kartall'ya da braksa, arada srada
bibisinin yanma gitmesi, stnn-bamn ykanmas iin bibisiyle
konuup grecek. Ayda, ya da iki ayda bir.. Kar-k bastrana dek,
olan yalnz da olsa gidebilecek; knsa, birilerine tenbih edecek,
onlarn ocuu gtrmelerini salayacak. Ksacas, ileri yoluna
koymadan, ocuun yanndan aynimyacak hoca.

***

 l e zeri. Ailenin bireyleri mutlu mutlu ieri dar girip

kyordu. Zaman zaman olurdu bu tr mutluluklar. Genellikle de,
pien yemein eine bal olarak oluurdu. O gn de bir "culuk"
(hindi) kesilmiti. Bir kesimi kebap oluyor, bir kesimi de bulgurla
piiriliyordu. Ocan stndeki kara dipli kazan, dibinin karasma
aldrmadan grkemli grkemli duruyor, gzelim yemein kokularn
evreye yayan buharlar karyordu. Kk ocuklar da evresinde drt
dnyordu. Keyifli keyifli.
- Ola mala-davara bahtm m?
- Bahtm ana. Yamata otlirler.
Yemek pimiti. Olan, kazann zerinden bir para kard eli
yana yana yedi. Biraz da baclanna verdi. Onlar da ellerini, dillerini
yalorak yediler. Ana bard:
>
- Ola ne yapirsiniz? Babaz namazdan gelsin, sofra gurulsun o
zaman yeyin. Korhmaym, oh, hepinize yeter. Crdana keder yersiz.
(Yani yrtlana dek yersinizO
Ana her yemekte, benzer szleri sylerdi, herkese, sofrann
kurulmasn beklemesini bildirirdi. "Ama dinleyen kim?" Hele olan,
hi dinlemezdi. Elini, dilini yaka yaka yemeyi ok severdi. Scak
tencerenin astnden karanc..
Baba da geldi. O da yemein ekici kokusunu almt. Mutlu
mutlu, sedirdeki yerine gitti, minderine oturdu.
Sofra tahtasnn, ardndan tencerenin, kaklarn, ekmeklerin,
suyun getirilii. Herkesin, sofra evresinde dizilii. Hindinin, anasmn
eliyle paraJam, paylatml, herkesin paynn, nndeki ekmeinin
zerine konulusu. Pilavn byke bir kapla ortaya yerletirilii. Ayn
kaptan herkes kaklasn diye.. Ve byklerden balyan saldm..
Herkes tka basa doyurdu kamm. Eller azlar yal. Biraz sonra
sabun, ibrik ve leenin getirilii, ellerin azlarn ykan, ayn
"pegir"le siliniler.
Yemek ii bitince ocuklar dalmt. Hocann ve anasnn ay
geldi. Hoca, uzun uzun ekerek ve ses kararak keyifle ayn ierken,
olan sokuldu:
- Baba, kzmassan bi ey deyecem.

217

- Haydi de bahalun ne deyecen?

- Sen anam niye dgirsin, gnah deil mi?
- Hele eegin dourduunun sorduu suale bah. Byrsen
rgenirsin, kanlar dglr.
-Niye?
- Kur'an le diyir. Nisa suresinin 34. ayetinde Allah diyir ki:
"Kanlannz dgn!".
- Amma, kar herife kar gelirse. Anam sene kar gelmir ki..
Her ii grir. Ykijdr, yedirir, iirir. Bah, yemek piirdi, yedirdi,
doyurdu.
- Kazanan kim? Ben kazanirim.
- leri gren de, hep anam. Sen imamlktan baha ne i yapirsin?
Tarlaya, harmana gettiginde de anam yardm edir. oluk-ocua,
mala-davara bahan da anam.
- Eegin spasna bah hele. Nasl da anasm korir!

218

30
Gzel gzel dyorlard hayvanlar. nekle dana ynyana. Dana
mark. Ana.snn ban uzatt oan, nnden, azndan alp alp
karyordu. Ana.s da her ana gibi bundan mutlu oluyor gibiydi. Biraz
tede, gl ayaklaryla kavrad yerde, deli deli ollayan tosun.
Gcnn ve "saltanat"nn doruunda. Hemen yanbamda kzler.
Boyunduruk altndan kurtulmu olmann tadn karmaktalar.
zgrln mutluluu. Ama imdilik. Az tede koyunlar. Koyun
koyuna, boyun boyuna "yaylmaklalar" azlanna gre olan bularak..
lerinde bir grkemli: Ko. Hepsinden baka olduunu kantlarcasma
kprdyarak, dans ediyor gibi. Otundan, otlanmasndan da geri
kalmyor. Ne ki, en ok ilgilendii ey,' baka: Egemenliindeki
koyunlardan, stne atlamasn isteyenlerin "-gel, aa!" anlamndaki
ars. ary alr-almaz; hemen gidip atlyor. n ayaklarn diinin
stne koyarken, arka ayaklanyla yere basyor ve upuzun, sip sivri
nesnesini, sokmak istedii yere kolaylkla sokuyor. ok gemeden de
gleri birka saniyelik erkekler gibi fieini atm, iini bitirmi
olarak iniyor. Biraz otluyor, bir daha. Biraz otluyor, bir daha. Bir daha,
bir daha.. ki atlay arasnda biraz otlamadan edemiyor. Atlama
gcn otlardan alyor sanki.
Bunlar izliyordu hep. Hava da olduka gzeldi. Koun koyuna
atlayn izlerken, kpeklerde tank olduu iftlemeyi, kpein
kancna atlayn anmsayp gz nne getirdi. Karlatrd.
Benzerlikleri vard, ama bcnz.emezlikleri de vard. Erkek kpein cinsel
orgami kounkine oranla hem kaln, hem de topuzlucayd. Sokulduu
yere kolay giriyor, ama kolay kmayabiliyordu.
Koa yaklat. Eliyle srtn, okad. Sonra eilip o sivri
nesnesini tuttu. Yuvasna ekilmi olan nesneyi, stndeki derinin
zerinden o yana bu yana kprdatmaya, deriyi ileri-geri etmeye ve
itmeye balad. Receb'in Murat rmann kysnda eliyle
"kusturmak" iin erkeklik organna yapt gibi., kounkini de elle
kusturup kusturamayacam grmek istiyordu. Ve gryordu:
Kusturuyordu kounkini de. Kounki de at atveriyor, "frm"
friatveriyordu. Denemesinden ve sonucundan memnun olmutu.
219

***
Bir gecesi kalmt. O gece yatacak, ertesi gn sabahleyin,
babasyla birlikte yola kacakt. O gidecek diye evde bir sessizlik, bir
snklk vard. Kimsenin azn bak amyordu. Anas iin iin
alyordu. Bir yandan da yol hazrl yapyor; erkezlerin "velibah"
dedikleri.brekten piiriyordu. Nenesi, elinde Kur'an okuyordu. Babas
iki ift ankdiktirmiti: Biri ona, biri de kendine.
Bir gecede anasna doymak, bir yllk, birka yllk doyumunu
almak istercesine durup durup sarlyordu. Boynuna sanlyOr, kucana
atlyor, yzn-gzn pp yalyordu. Biraz duruyor, bir daha
yapyordu. inden, anasmm memesini emmek geldi.
-Ana, memeni har hele.
- Neydecen anann kuru "endir"lerini kurban olduum?
- Biraz emecem.
- Vyy, hele olma bah! Ola oul bebeklegin mi tuttu?
- Ana kurban olim har.
Anas, akn akn gsnn dmelerini zd, elini soktu
gsnden. Ve kard memeleri:
- Al bahah neydecen! diyerek olana uzatt.
Baelarnemzinrkenoldukadiri diri grd memeler"fsaim"
(havas kaan bir balon,gibi snm) ve prsmt. Ular da
ocuklarn aznda ekile, inene yaralanm olmictan dolay kapkara
kararmt. Azna alamad. Eliyle okad, yzne srd. Sonra bir
daha sanid anasna.
>
- Ana, lim olacam, ele elecem!
- nallah lim olursun. Allah muradn versin, emeklerine,
sefilliine desin!
- " Allme" olacam.
- "Allama" ne demek oul?
-"AUama" deil, "allme".
220

- Her ieyse, manas ne?

- Alim var ya!
.

-Hee?

- Onun "mbalaal ismi fiI"!. "oh, oh lim demek. Ben de

le olacam.
- nallah.
- Basra'nnkileri de, Kfe'ninkileri de geecem.
- nallah inallah oul, inallah.
Nenesi, okumasma ara verip, anlaml anlamh bakarak seslendi:
- Geldin geleli, hi ohudun mu ki?!
- Biraz ohudum nene. Ohuduhlanm gzden geirdim.
- Unutmam msn?
- Yoh, unutmadm. Nene unutur muyum he?
- Ey, inallah!
' - Nene, gelim de bir "meser'-(masal) sle.
- Get oul, ben Kur'an ohirim.

>

- Gurban olim nene, "mesel" slc. '"

Nenesinin masallarn ok severdi. zellikle de " oullu
padiah" masallarn "oynal kan" masallarn, "krk haramiler"
masaln, "Terzi Kz" masal, "Kelolan" masallarn..
Nenesi, nazlananazlana masa! anlatmaya hazrlannca, ocuklar
evresine birikmiti hep. O da gidip, bam nenesinin dizine koyarak
kendini vermiti.
"Bir varmi bir yohmu, Allah'n kulu ohumu, evvel zaman
iinde..."

221

31
Sabahn en erken saatinde, ev halk ayaktayd. Ayrhk vard.
Baba-oul yolcu edilecekti. Hazrlk tamamd. Olann amarlar,
kitaplar ve baba-oula epeyce yetecek yol az heybeye, torbalara
yerletirilmiti. kisi de sk giyinmiti. nk souklar balamt.
Hele sabahlar, olduka serin oluyordu. Yolcular Tanr'nm korumas
iin nene srekli okuyor, dua ediyordu. "elalen lncin"y okuyor,
Kur'an okuyor, eitli dualar okuyup flyordu. Hi durmuyordu
dudaklar. Anann da gzleri. Durmadan alyordu. Burnunu eke eke.
Yamayla, yazmasyla da, burnundan ve yanaklanndan szlenleri
siliyordu arada bir. Kzlar da az zntl deil. Bykleri, Glenaz
alyor." Aabeg"lerinden aynlyoriar nk. Ya "aabeg"? O da onlar
kadar zgn. Baclarna sarlyor, pyor, okuyor. Sonra dnp
anasna sarlyor. Ona da sarlyor, pyor. Ama, en az orada sevdikleri
kadar tutkun olduu bir amaci;var. Onun tutkusu ve cokusunu tayor
olmasa, oradaki sevdiklerinden kolay kolay ayrlamaz. Yine de gz
yalarn tutamyor, alyor sessiz sessiz.
Anas Hatun'un kafasndaki konulardaln biri de onun yatak
sorunuydu. KartaH'da dek tc, yorgan da ok kkt. O byynce
daha da klmt bunlar. Yastu^a pek ie yaramazd. Kadncaz,
tavuklarn tynden bir yastk, bir'de yn yorgan yapp hazriami.
Ama gtrlmesi kolay olmaz diye kocasna bir trl syliyemiyordu.
Sonunda dayanamad ve syledi: u
- Mezin Ahmet, kurban olim, bir ty yasth, bir de yorgan var.
ocuun, orada dek diye altma serdii minder oh kk. Yorgan
da.. kisini birletirip altna sersin. Bu yorgan da stne alsn. Arlh
olacah ya, kurban olim, bu yorgan ve yast da gtr. He mi?
-He he, haydi gelir.
Hatua gidip yast ve yorgan getirdi. ie bktler, gzelce
baMlar. Kollar geirildikten sonra srta alacak biimde yaptlar.
Eksik birey kalmamt artk. Hatun'un ii de biraz olsun
r^atlamt. Tembihlerini yadu-d. Kimini bir nice kez yineleyerek
sylyordu.

222

- Tutak'ta kalrsa bibisi bahar. Fahat, Kartall'da kim bahacah?

Gene paian olacah yavrum.
Anasm biraz daha rahatlatmak iin hemen karhk verdi:
- Ana, Kartalh'ya gederisem, Safo'nun anas bahar bene.
- Safokim ola?
-Bir kz.
- Sen tanir misin?
- Hee. O da, anas da bene oh bahir. Yedirirler, iirirler. Safo'nun
anas stm bam ylhir.
- Vyy i||lah raz olsun.
Hatun, kocasna seslenerek:
- Aman herif, sen de onlar gr de, daha ey bahsmlar. Aman
gurban olim.
- Grrm, grrm. Haydi biz ge kaldh, gidekarh.
Baba-oul yola ktlar. Arkadan yine yaan tenbihler, dualar..

***
Yollarnn zerindeki ilk ky, Hamzaeyih kyyd. Kpeklerin
havlamalar arasndan getiler. Biraz ilerledikten sonra Murat uma
karlarna kt. Kyda oturup soluklandlar biraz. Azklarn koyup
yediler. Koca Murat rma. Yatana yaylm, kylarn yalyarak
bkle bkle akyor. Kimi kesimlerinde, stnde ukurlar oluarak..
Kartall'da, Tutak'ta da karlayorlard bu uroakla. Kartall, Tutak
nere, oras nere?! Aradaki uzakl, Hafz Celal'le tam dokuz gnde
alabilmilerdi.
- Baba, biz Hafz Celal'le gelirken burada az daha boulirdik.
- Ben "dayaz" (s) yerini bilirim, oradan geerik. nce seni
geiririm, sonrada ykmz.
Hoca, olunu omuzlarna ald, bacaklarn da boynundan uzatt.
Kendisi de alvar, donu karm, "ud yeri"ni bir eliyle kapatyordu.
ylece girdi rmaa. ok iyi bildii uygun kesimlerinden "temk nli"
223

admlarla ilerledi. Su gbeine kadar vanyor, olanm ayaklar da su

iinde kalyordu. Hoca, dualar da mrldanarak, yava yava gitti ve
kyya vard. Ve ykler iin hemen dnd. ki dnle de yk tad
kar kyya. vedi ivedi de donunu, alvann giydi. Ardndan, yola
dzldler. Geceyi, hocann daha nce imamlk yapt ve yollar
zerinde bulunan lrvancyih kynde geirecekler. Vardklar zaman
daha akam olmamt, ama kyller brakmadlar eski imamlarn.
- Bu gece burada kal, yarn sizi arabayla "Kop"a kadar gnderirik..
dediler.
"Kop" dedikledi, Muiun Bulank ilesi.

224

3 2

irvaneyih'te bir de yaknlan vard: "Kirve". Snnette "kirve",

focou dizine, kucana oturtur, snneti de snnet ed^di. Bundan
mma da, "kirve" ile, ocuk ve anas babas arasnda bireit
tfBabaik" oluurdu. Oradaki kirveleri, Ramis aayd. ki katl evi
w d kyde. Baka da iki katl ev yoktu. Ramis aann, "odas da
kt" her zaman. Ve herkese> Ramis aa, Abdul Hoca'y ve. olunu
g l h t r de brakr m hi? Brakmad. Ertesi gn, Kop'a kadar da at
almasyla o gnderecekti.
Akam, "Abdul Hoca geldi" diye herkes toplanmt odada. k

kmsm, Ramis aann ikikmsyla deitiren mahtar da gelmiti. Bu

atfas eydi. nJc Ramis aayla, muhtarl bi brakmyan
nhtar kslUyd. Demek ki barmlar. Karlann deirmenin
k ^ d a kolay anlaabiliyor olmasalar da.. Muhtann da odas vard ve
j-OBunki dc ak. O, herkesi kcn<odasma,Ramis aa dakendi odasma
ekmeye alrd. Kimin odas daha kalabalk olursa, onun gs daha
o k kabanrd. Birbirierinin odalarna d a pek gitmezlerdi. Kyde
ounun olduu gibi, onlarn da drdar kanlan vardu Ama ikisinin de
I j i k i kars epeyce eskimi, "ie yarar olmaktan km". O nedenle de
bunlar "sbil"li, bunlan deitirme gerei duyulmuyordu, ikisinin de
i k i kars gen ve gzeldi. Aralannda zaman zaman deitirdikleri de
bunlard. Muhtann karlanndan Cennet adl olan, gzelliiyle
nlyd. Cennet'i bir kumasyla birlikte Ramis aa karm.
ft^htar da Ramis aann iki karsn karmt karlk olarak.
"Karma", gerek anlamnda deil, lafn gelii. Gerekte, kadnlar
I gtrlrken kocalar biliyordu ve kar koymuyordu. Dankl bir
' durum. Karlkl olarak getirdikleri kanlarla, doyumlann alana ve
I usanana dek yayorlar, usannca da yine karhkh olarak herkes kendi
S kanlann geri alyordu. Ufak tefek tarmalar olsa da, "alan da veren
de memnun" oluyordu. Karlar da pek "ikyeti" grnmyOTdu.
Karlkl "kan deitinne", kyn, teden beri srp gelen bir
geleneiydi. Yalnz buna "deitirme" deil de, "karma" ad
veriliyordu.
Hoca merak ediyordu: Cennet, acaba nasl kocasmm yannda m,
225

Ramis aann yannda m? Biraz scMira durum aydnland: Cennet, yine

Ramiz aaya kamim. Yine kumasyla birlikte. Odadakilere hizmet
eden, ay getirip gtren de, Cennet'ti. Oyal ve boncuklu
"yazma" syla (bartsyle) ok almlyd. Cilveli cilveli hizmet
ediyordu. Cennet ki ne "Cennet"..!
Muhtar, "Abdul Hoca'nm hatn iin odaya geldiini" anlatarak
sze balad. Ve kylerinin imam bulunmadn, btn kylnn de
Abdul Hoca'y istediini anlat. Bir sre bunun stne konutular.
Herkes istiyordu gerekten. Ama hoca, imdilik sz vermiyordu.
ocuu, okusun diye uzaklara, Tutak'a, ya da Kartalh'ya gtrp
brakacan, imamlk iinse kararn sonra, dnte vereceini
syledi. Bu arada hoca, bir rahatszlm belirtmeden edemedi:
- Bu kvdeki"kan karma" iinden holanmirim. in dorusu
bu!
Ramis aa, biraz okumu bir kiiydi. Eski yazy bilirdi. Eski
yazyla birok kitaplar okumutu. Hocann szlerine karlk, yerinden
hafife kprdayarak:
'
- Hoca, "kan tebdil etme". Kufan'da da yoh mu? dedi.
- Yoh "lebi" (tabii). Kur'an'da da olur mu he ble ey?
- Hoca, sen daha ey bilirsin ya, Kur'an'da da var.
- Kur'an'm neresinde var?
- Ahzab Suresinde.
Gerekten de Ahzab Suresinde 52. ayetinde, peygambere
seslenerek: "-Bundan sonra, sana hibir kadn, cariyelerin bir yana,
gzellikleri ne kadar houna giderse gitsin, hibirini, baka bir ele,
deitirmen, hell olmaz!" dendii grlyordu. Demek ki
peygambere, bu buyruktan nce, karlarn, gzellikleri houna giden
baka kanlarla d e i t i r m e s i helM"di. Kimi yorumculara gre, bu
"helr'lik, peygamber iin bir daha geri gelmemek zere ortadan
kalkm, kimilerine greyse, yalnzca bir sre ortadan kalkp sonradan
yine geri gelmiti. Her. neyse, demek ki, sz edilen ayetten nce
byle bir "helr'lik vard ve peygambere, kanlanndan dilediini,
gzellii houna giden baka kanlarla "deitirme" izni veriliyordu.
Sonu, "kan deitirme" diye bir olay vard demek. Peygamber iin
226

var olan, baka inanrlar iin niye olmasn?

Ramis aa, hocaya baka bir ayet daha gsterdi; Tahrim
Suresinin 5. ayeti. Bu ayette de, peygamberin karlar. Tanr katndan
ileri srlen koullar erevesinde davranmazsa, o karlarn, "daha
iyileri"yle, "evlenmi ya da hi evlenmemi kadnlarla, kzlarla,
deitirilebilecekleri" bildirilmekteydi.
Abdul Hoca, Ramis aann gsterdii ayetler konusunda birtakm
yorumlar ileri srmt, ne ki inandrc olmamt Ramis aann
syledikleri karsnda. Hoca da, kimseyi yolundan eviremeyeceini
grerek susmak zorunda kalmt. Bununla birlikte, hocaya olduka
sayg gsterildii grlyordu. Ramis aa da ok sayglyd.
aylar iildi, tatl tath syleiler oldu. Sonra vakit ilerleyince
herkes birer-ikicr kp gitti odadan.
- Baba bit erkee bir kar yetmir mi? Allah niye drt karya izin
vsir?
- O'nun hikmeti. Hikmetinden sul olunmaz.
- Benim ahlm kabul ctmir.
- Senin ahim daha ne ki?!
- Peygamberimizin karlar drtten de ohmu.
- Hee. O, Allah'n sevgili kulu.
- Ayrca cariyesi de varm.
-Hee.
*

. ..

- Ramiz emmi Arapa ohumam amma oh bilir.

-Bh bilir.

'

- He vallaha bilir.
- Sus ola! Bilmesi onun bana alna. Bahsana ne diyir? "Kar
deitirme Kur'an'da varm"! He ele ey ola?
- Ama aa grmir misin ayet gsterir. Ben de bilirim. Ayette
"tebeddele" geir. "Tefa'ul" babndan. Bu babn "bina"s "lzm
(geisiz)" amma burada "muteaddi (geili)". "Tebdil', yani
"deitirme" manasnda.
Baba ister istemez, biraz aknlk, biraz da hayranlkla dinliyordu

227

olunu.
- "Bedel"den. Yani bir kanya "bedel", baka bir kan. Yaa, vallaha
ele. Demek ki var kanlan deitirme. Hevallaha.
- Sus ola eegin spas sus. Sus da get yat
Yatmt. Ne ki kafasmdakiyle...

***
O gn dnleri vard Safo'yla. Tko Safo'suna kavuacakt. Kz
bi kal daha gzellemiti. Hem de ne gzel. Onun gibisi dnyada
olmazd. Bakyordu ite. Alml alml. ekip alyor, iine, taa iine
sokuyordu olan. Her zamankinden daha ok, daha bir zlemle. Koup
gelip elini tuttu. ekip srklyordu.
-Dur kz, nereye?
- Gel gidelim artk. Haydi gidelim.

-!!!
Trko bilmiyordu nereye gideceklerini. O gn dnleri olduunu
biliyordu, ama tesini bilmiyordu.
Safo'yla her zamanki gibi Krte konuuyordu. Ve Safo neler
anlatmyordu ki! Yerden anlatyordu, gkten anlatyordu. Ve ile bir
bilgi daha veriyor.
Koya "Peygambfer" gelmi. Herkes toplanp gitmi onun yanma,
bata eyh aban, Molla Nsr ve mollalar, fakilcr. Abdurrahman,
ehmjs, Osso, Kasm... Ayrca Hlo ivno'larn Husso da
radym.
-Yaaa?!
-

- Vallahi'l-Azm! Billahi'l-Azm.
Demek"Peygambcr" de kp gelmi!

Safo, Peygamber'in geldii eve alp gtryor. Varyorlar ki ok

byk bir kalabalk. Erkekler, kadnlar, olanlar, kzlar.
"Peygambcr"in kanlan, cariyeleri de gelmi. "Ne de cAlar!" Melekler
de var. Kanatk kanatl melekler. Biraz sonra da "Allah" gelecekmi. O

228

da lecekmi gkten.
"Peygamber", Safo'yla Trko'ya baku. zellikle de Safo'ya...
Trico'nun houna gitmedi. Trko Safo'yu ekip yavaa konutu:
- Hadi biz gidelim.
-Niye?
- te, gidelim.
- Sylesene niye?
- "Peygamber" sana bakyor, sonra seni elimden ahr.
- Nasl alacak?
- Alu- vallaha. "Ayet" mayet gelir alr. Ya da kendininkilerinden
biriyle "deitirir". Haydi biz kaalm!
Kayorlard ki uyand uykudan.

Sabahleyin yola klar at arabasyla. Ramis Aa koturmutu.

Byk bir kalabalkla uurlandlar.
leye doru varmlard ileye: "Kop". Bir baka adyla:
"Bulank". le ama biraz byke ky. teki kyler gibi.
Yaya bir saat, iki'saat aralklarla serpilmi kkler. Birbirinin
upks. Serilmi yayorlar bozkriarda. Kimbilir ka yzyldu- hi mi
hi deimeden. Kra tarlalar. Tal toprakl, iri br, inili kl,
yarl ukuriu, atl eekli, kzlerin ya da adarn ektii kanl ve yer
yer bulutlara varp dayanan tozlanyla dumanlaryla yollar. Heybeli,
torbal, kazmal krekli, ankl, kuakl, bezlere, paavralara brl,
ptrak ve toz toprak ykl, ileli insanlar. Yolda bayrda, tarlada
ayu-da, emekleri ucuz, kendileri ucuz. Kimi uyuz, kimi snal. Ama
savalarda birer "kahraman". Barlardaysa, yoksullua, aaya, beye,
jandarmaya yenik. Dedelerden, babalardan neyi nasl almlarsa,
srdrdkleri o. Ne deimekle, ne deitirmekieler. Ne de byle
bireyin olabileceini dnmcktelcr. Kyler, hep "yeni det
istemeyen kyler". Mezarlklar insanlar; insanlar ve evleri

229

mezarlklar gibi. Sr sr topluluklar. Balarnda da obanlar.

Muhtarlar, imamlar, mollalar, eyhler, aalar, beyler, "hokumat"
adamlar ve adamlarnn adamlan. Uaklar, yavaklar, bitler, pireler,
keneler, sinekler, itler, kurtlar ve daha neler neler... "Yeni det
bilmeyen eski kyler"in ayrlmaz, ayrlamaz birer paralar. yle
gelmiler gemileri boyunca. yle getirilmiler, yle gtrlmekte.
Byk ba, kk ba hayvanianMandalar, kzler, inekler, eekler,
atlar, danalar, taylar, spalar, kuzular, keiler, tavuklar,, kazlar,
"culuk"lar.. Ve balarnda obanlar. Hayvanlar insanlarn izlemekte,
insanlar da hayvanlarn. Kaim kaim izgileriyle.. Canllarnda "can"
kalmam, gemilerin ilesiyle ve "bin bir ac"yla dolu. Anadolu.
zellikle de Dou Anadolu. st ste binmi plak tepeler, dalar.
Alnlar, insanlarnnki gibi kr kr. Nice savalara sahne olmu,:
zerlerinde nice kanlar dklm, canlar yitirilmi. Ve bu olaylar bi
trl bitmemi; u trl bu trl de olsa srp gitmekte. Verimli
olabilirken verimsiz topraklar. Sulanmas yamura bal. l
topraklarn stne zamanzaman alayp gz yalar dken bulutlardan
gelen "rahmet"cr, binlerce yllk inanlardan kalma "yamur
dualan"yla Tanr'dan istenmekte. Ama istee gre olmamakta.
Bulutlarn gz yalar kimi zaman daha yukardayken donmakta, glle
gibi dolu olarak yada "lepe lepe" (kar olarak) dmekte. Birka ay yaz,
geri kalan k. "Kl gibi gelen" ve geldikten sonra, ou kez "gitmek
bilmeyen" k.
K balamak zereydi. Kimi gnler yaan yamurlar, akamlan,
geceleri kara dnyordu.

230

33
Baba-oul, kyden kye gittiler. Kimi yerlerde, rastladklar
arabalara biniyorlard. kz arabalanna... Kimi yerlerde, bu arabalarla
zel olarak gnderiliyorlard. Kimi yerlerdeyse, yaya olarak
gidiyorlard. Sekizinci gnde Tutak'a yaklatlar. Bir buuk - iki saat
daha yrseler, Tutak'a varacaklar. Bir ses iittiler. Arkalarna dndler
ki: iki jandarma. Halktan olduklar halde halka kar hazrlanm iki
"Anadolu zebanisi". 300 - 500 metre teden, koarak geliyorlar. Hoca,
ok korkard jandarmalardan. ok korkutulmutu, ok "zulm"
grmt. Jandarma, yrenin insanlar iin "korku" ve "zulm"
demekti zaten. Ama hoca iin aynca korkuntu. "- Durun!" sesleri
karsnda, baba-oul, ister istemez durdular. Jandarmalar, gelip
kavutular:
- yi yakaladk seni! Ka gndr senin peindeydik!
Hocaya syleniyordu bu. Hocann yz kire gibi olmutu.
Dudaklar da morarm, titriyordu. Hoca, neden arandn, peine
neden dldn titrek bir sesle sordu. Jandarmalar, azar, kfr
bast:
- Sus ulan bir de soruyor, alak herif. Susuzmu gibi
konuuyor. kar nfus kdn.
^

Hinikli kpekler bile bunlar kadar korkun deildi hoca iin.

Hoca, elini ceketinin cebine att, nfus kdn aramaya balad.
Korkudan, telatan bi trl bulamyordu. O bulamaynca da,
jandarmalar bir yandan dipikle drtyorlar, itiyorlar; bir yandan da en
ar svglerle svyorlard.
- Vallaha billaha cebimdeydi.
- Cebindeymi! Seni namussuz seni! Anasn avradn... imdi
seni de, ocuunu da burada bir dzelim de akim bana gelsin!
Hoca ne yapacan armt, olu da alyordu. Hem de
svyordu iinden.
'
olan ahyarak:
- Baba ceketini ver bir de ben bahim.. dedi.

231

Jandarmalarn tyler rpertici aalamalar, d^irtklemeleri

arasnda hoca ceketini kanp verdi oluna. Olan, bir sr eyin
doldurulduu cepleri orada bir yere dkt ve nfus kdn buldu.
Sevinle babasma verdi.
Hoca nfus kdn jandarmalara uzatt. Jandarmalar alp
baklar.
- Askerlik y^mamsm sen.
- Yapm, orada yazl.
- Anann, kannm a.'nda m yazl, nerede yazl?
Artk hoca dayanamad. Korkudan arnm byk bir fkeyle,
ekip ald nfus kdm ve gsterdi:
- te burada yazl, terbiyesiz herifler! Sizin mahsadnz baha,
soymah istirsiniz, bende de para - pul yoh. Ellerinizdeki tfeklere
gvenirsiniz. Yohusa ikizi de burada haklardm pis herifler. Size Trk
askeri denmez.
Jandarmalar hi beklemedikleri bir kar kla karlamlar,
kalakalmlard. aknlklar getikten sonra yine kfrle iki yandan
biraz dipik kullandlarsa da hoca artk korkmuyordu. Olunu da
ekmi bir yana, alamamasn sylemiti.
Jandarmalar "alttan almaya" baladlar. "Kt niyetleri
olmadn" sylediler. Karlarndakinin hoca olduunu da
bilmiyorlard. ini - mesleini sordular. Hoca tehlikeyi bildii iin
mesleini sylemedi.
- iftiyim., dedi.
Ama olu, babasnn ^'imam" olduunu syleyince hocal da
ortaya km oldu. Jandarmalar bundan yararlandlar:
- Bir de yalan sylyorsun "iftiyim" diyerek. Hoca olduunu
saklyorsun. Bycln - frkln anlalmasn diye..
Kylerde senin by, frk yaptn sylediler. Biz de onun iin
senin peine dtk. Ve imdi yakaladk. Seni Karakola gtreceiz.
Bir sr de dayak ye Mada, akln bana gelsin.
- By, haramdir, ben yle ey yapmam.
- Sen derdini Karakolda anlat Haydi gidiyoruz.
232

Hep birlikte yola koyuldular. Dereyi, ardndan tepeyi atlar.

: daha yrdkten sonra Tutak karda gzkyordu.
Bu arada hoca, mfty tandn, mftnn ok iyi dostu
oduunu syledi, kendisine yaplan ktl, hakareti anlatacan
belirtti. Jandarmalar rkmt bu aklama zerine. Dostluk
gstermeye baladlar. Biri, zorla hocann elini ekip pt, zr diledi.
br dc zr dilemeye kald.
- Anasn, avradn s.tiimin kylleri, demek ki bize yalan
sylemiler, seni yanl tantmlar. Bilseydik, sana hi yle davranr
mydk? Elhamdlillah biz de mslmanz. Hocalara bizim de
"hrmet"imiz var. Ama biliyorsun, kanunlarmz byy, fr
yasaklam. Bamzdakiler bizi sktryorlar. "Biz de emir kuluyuz".
Kaymakama hergn sk emirler geliyor, kaymakam da bamzdakine
m i r veriyor.
Jandarmalar, bask gerekelerini uzun uzun anlattdar. Tutak'a
varmadan hocann gnln almaya allar. Yknn tanmasna
yardm ettiler. "Mft"dcn ekiniyoriard nk. Mft, arkalyd,
Tutak'n ileri gelenlerindendi. Tutak'taki Kaymakam'dan, An'daki
Valiye kadar, mftye sayg gsteriyorlard. Tutak'taki karakolda
bulunduklar iin jandarmalar da bu durumu biliyordu.
Jandarmalarn biri:
- Benim de babam, Kayseri'de imamdr. Babam duysa bizim
yaptmz, beni evlatlktan reddeder. Hoca efendi, ne olur bizi affet!
dedi.
Hoca da yumuamt.
- A f Allah'a mahsus. Allah affetsin. Bir daha da kimseye
zulmetmeyin.
- Sa ol hoca efendi.
Tutak'a gelmilerdi. Jandarmalardan aynl. "Crk Ahmet"in evi,
abla Glbeyaz'm duygulu karlay, enite Ahmet'in hi de iinden
gelmedii belli olan "hogeldin"i.

***

233

Hoca, eniteyle konutu:

-Mft sene ne dedi?
- Duran' ok beenmi ohutmak istir. Gene de sen mftye
bahma, olan Molla Nasu-'a gtr. Biz de geder, gelir bahanh.
Abdul Hoca bir de gidip Mftyle grt. Mft, olan
olaanst buluyordu ve okunak istiyordu. Ne var ki, olann tek
kalabilecei evin sahibi, "Crk Ahmet" istemiyordu!
Yine tek are: Kartall ky.
Olunu alp yine Kartalh'ya gtrd ve Molla Nasr'a "teslim"
etti. Ayn gn de aynldKartall'dan.

234

34
Kartall Ky camii, yine fakilerle, fakilerin yataklaryla, kitap
laryla ve eyasyla dolmutu. Topladklar zektlaryla dnmlerdi
nk. Zektlardan kendilerine denleri almlar, paraya
dntrmler ve olabildiince gereksinimlerini de karlamlard.
Souklar da adamakll balamt artk.
"Faki"ler, "Trko"nun aralarna dndn grnce sevin
milerdi. Neden ki, birbirlerine olduka almlard. Abdurrahman,
Osso, ehmus, Abdurrazzak, Salih, Th.. hep oradalard.
"Talib"lerden Seydo da.. Yalnz Hafz Gelalvc rencileri olan olu
Ahmet, Tutak'l Reccb gzkmyorlard. Demek ki gelmemilerdi
daha. Belki de hi gcimiyeceklerdi.
Babasn da ok tantrmak istedii halde bi trl frsat bula
mad Safo'lara gitti. Hem geldiini bildirecekti, hem de onlardaki
yatan alacakt. Varp kaplarn ald. Safo'nun anas kt. Grr
grmez tand ve cokuyla ieri ald. Safo, Sabo (ktrm kz) ve
babalar da ierdelerdi. Trko'nn dndne hepsi sevinmi, coku
gstermilerdi; Krte konutular:
- Ho geldin.
-Nerelerdeydin?
- Niye ge kaldn?
- Seni ok merak etk.
- Gelmiyeceksin sandk.
- Artk gitmiyeceksin, deil mi?

- Anan, baban da grmeye gittin mi?

Daha bir sr sorular ynelttiler. O da anlatt. nce Tutak'a
gittiini, sonra Hafz Celal'le babasnn imam olduu S imo kyne
gittiklerini, orada ok kaldm, anasn, babasn, baclarn, nenesini
ve karlatklarn anlatt zet olarak. leride sras geldike, uzun
uzun anlatacan syledi. Akam olduu iin kalkp gitmeye yneldi.
Karnn doyurmadan brakmadlar. Mercimekli pilav piirmilerdi.
Birlikte yedi ve kalkt. Yatayla, giderken brakt bir ka kitab alp
235

gidecekti artk.
- Yatam ve kitaplarm alp gideyim.
Safo'nun anas getirdi.
- Safo yardm et, gtrn.
Safo'yla birlikte aldlar ve gtrdler. Simo'dan getirilen "denk"in
ve kitaplarm yanma koydular. Safo dnd.
Fakiler, kitaplar, yataklar. Ve abuk abuk klverdikleri
namazlarm bitirir bitirmez kan cemaatten kiiler.
Yine "ders"ler alnacak, "mzakere"ler, "mtlaa"lar, "metin
ezberleri" olacak, sabahlar: "- Rabe, rabe!" (Haydi kalk, kalk!)"lar,
trl pisliin yuvalapd, plerin, "frtk"larm, balgamlarn kol
kola, kucak kucaa yzd, eriat rn kulleieynde "apur upur"lar, "taharet"ler, "abdest"ler, eskilere eklensin diye yeni frtk ve
balgam frlatmalar, ou buradan alman sularla piirilen her tr
yemein kap kap dolalarak byk kulplu kazanlarla toplanp
getirilmesinin ad olan "rtib"ler, ksacas: Kllkler - plkler
halkyla, birer molla aday olan "faki"lerin, "tlib"lerin, "molla"larn
gz ve k dnemlerindeki yaamlarmdan biri daha balyacak. Halkn
eriat terzilerine bitirilip diktirilen ilkellik giysisini, zlim"" dzenle
btnleen eyhlik, aalk, mollalk yararna srdrmek iin...

Yeni yorgan ve yastn drl olduu "denk"i nne koyup

iplerini zd. Eski minderle yorgan birletirip dek olarak, uygun
bulduu bir keye serdi. stne de yeni yast ve yorgan koydu
gzelce. Kitaplanm, heybesini, torba.sn yanna yerletirdi.
Artk akam ve yats namazlar iin abdest almalyd, sabah
namaz iin de abdest suyu hazrlamalyd. Daha nce yap gibi.
Kulleteyn, ona gre deildi nk. Buradan abdest almaya, ii gibi,
mezhebi de el vermiyordu. Bu mezhebin baka tr ilkellikleri olsa da...
Her zaman kulland abdest ibriini arad, buldu. Ve doru pnara.
10-15 dakikalk itstz yolu izleyerek gitti, srasn bekleyip suyunu,
abdestini ald. Ve yemden doldurduu ibriiyle dnd.
Akam namaz, kk bir "mtla", yats namaz, daha uzunca
bir "mlalaa", bir para ekmek, ky eili ve yat saati.

***
236

"Rabe! Nmej, nunej!" (haydi kalk namaz, namaz!)

Kalkmamak olabilir mi? Kimse kalkmamazlk edemez.
KaBonamaya yeltenen, hemen tekmeleri yer ard arda. Haydi gel de
Aralarmda style - bayla yatanlann da bulunduu fakiler,
kalkar kalkmaz frladlar, kuUeteyne dkldler. Her zamanki gibi.
Syrlan alvarlar, ortaya konan l takmlar, kulleteyne uzanan sol
avularla alnan ve takmlara arplan sular. "ap, ap, ^ . . " alvarlar
yukar. ekilen ukurlar, balanan kuaklar, svanm kollarla abdeste
ynelmeler, yeniden melmeler. Taharet sularnn szlp
dkld, bir batakl andriHi kuUeteynin, plerden, "frtk"lardan,
balgamlardan ve trl piskten oluan rtsnn, abdest iin uzanan
dlerle yrtdmas, alan yerden, ne denli kirli, ne denli pis olsa da
"er'an temiz" say dan suyun avulanmas, aza, buruna gtrlmesi^
yze arplmas, yzden szlen sularn aza ekilmesi,
aimkrmeler, boaz ayklamalar, kulleteyne frlatlan yeni "frtk"lar,
yeni balgamlar... Biten abdestierden sonra, "fmk" (smk) iin de
kullanlan araf gibi mendillerle el, yz, kol, silmeler.. Doru
camiye.. Islak ayaklarla baslan hasr, kilim zerinde klnacak namaz
iin sra sra olular, eilip kalkmalar, yere kapanmalar, iki "rek'at"
bilince oturmalar, "ettehiyyaiu"lar, balarn nce saa, sonra sola
evrilmcsiylc verilen selamlar. Ve namazdan k.
"Rtib"e hazrlk. ki kulplu kazanla ev ev dolap yemek, ekmek
toplyacak drt renci gerekli. Her gn. Bu grev, nbetlee
yapdacak. Hangi gn, hangi drt "faki"nin grev yapacan belirle
yen, gsteren izelgeyi hazrlama abas. izelge hazr. Abdurrahman,
Osso, Abdurrazzak, ehmus, bir; Memo, Th, Msdo, Musa da bir;
Kadir, Kasm, Yahya, Halil de bir... "Trko" da Abdurrahman'larla bir
likte yedek olarak kacak.
lk grev, Abdurrahman ve arkadalarnn. "Trko" da birlikte.
kmak zereler. Safo. Elinde ekmek "ve bir kk kap yemek.
Trko'ya yakla, elindekini uzatt. Abdurrahman, durumu anlad ve
onu Safo'yla buakarak arkadalarn alp gtrd.
Trko, arkadalarndan ayrlmay hi de doru bulmuyordu. Ama
Safo'yu da krmak istememiti.
237

-Safo bunlan niye getirdin?

- Yemen iin.
- Ama "rtib"..
- "Rtib"i seviyor musun?
- Evet. Hayr da evet. Sen-bir daha yemek getirme olur mu?
- Olur, Ama anam "gtr" derse?

'

- Arkadalanndan ayrlmak islemiyor, "ayp olur" diyor dersin,

-Peki,
- Yalnz, bu yemek taba kalsa iyi olur. nk benim hi
tabam yok,
- Kalsn, bizde ok tabak var. Kak da kalsn.
- Ben sizi grmeye gelirim.

'

- Akam gel, olur mu?

- Bu akam Husso'lara gideceim. Daha sonra gelirim.
Her zamanki gibi Krte konutular bunlar. Neden ki, Safo, hi
Trke bilmiyordu, "Trko"ysa Krteyi iyi renmiti artk.
Safo gitti. O da ekilip bir yana getirileni yemee koyuldu.
Salo'larn gsterdikleri yaknla'baklrsa, onlarda da yiyip
iebilirdi. Dahas onlarda yatp kalkabilirdi. Ama bu, orada "faki"lerin
geleneine tersti. O kyl olan renciler de vard, onlar da camide
yap kalkyorlar, "rtib"den yiyip iiyorlard. Bu, kendine zg bir
disiplinin gereiydi. Mollalar ve fakiler, bu durumu, peygamber
dnemindeki "suffe ashab"na benzetiyorlard. Peygamber Mekke'den
Medine'ye "hicret" ettiinde, Medine'de, bugnk adyla"Mescidu'nNebi"yi, yanbana da, ad "Suffe" olarak anlan, gndzleri Kur'an
okuyup renme ve retme yeri, gecelcriyse Kur'an reticilerinin,
rencilerinin ve bannacak yeri olmayanlann yatakhanesi biiminde
kullanlan bir oda yaptrm. Fakiler ve mollalar, peygamberin
kurduu "Suffe"nn rencileri ve reticileri gibi gryorlard
kendilerini. Ve bundan bireit dinsel "gurur" duyuyorlard.
O da bunu biliyordui ayn gururdan yoksun kalmak istemiyordu.
teki fakilerden ayrld zaman, sevimsiz bir duruma decekti,

238

tanm bilincindeydi.
Akam namazm kldktan ve "rtib"ten arta kalma yemei
yedikten sonra, yats namaznn hemen ardndan balyacak olan
'mtla" saatine kavumak zere Husso'lara gitti. Geldiini
bildirmek iin. Hus^o'lar onunla ilgileniyordu nk.
Vardnda Husso evde yoktu. Anas kapy at.
- Hogeldin yavrum. Ne zaman geldin?
- Dn geldim.
Kadnn elini pt. Husso'yu sordu hemen. "Hapse atmlar".
-Neden?
- Hammame iin girdii bir kavga yznden. Dadikan'l Kmil
aann adamlarndan birini yaralam.
Adamlar dvsnler diye Husso'nun zerine gnderilmi. nk
Kmil aa, mahkemenin Husso'yu serbest brakmasn bir trl iine
sindirememi. Hammame'nin elinden alnmas da onu kudurtuyormu.
Adamlar, Husso'nun karsna kmlar. Husso ift sryormu o
srada. Svmler ve ardndan saldrmlar. Husso, bir demirle kar
koymu. Ve ilerinden birini ar yaralam. brleri de kap
gitmiler. Sonra karakol, "ikayet", jandarmalar... Husso yakalanp
gtrlm. Ve hemen ieri tklm.
- Hammame nerede?
- Babasnn evinde. Onun da iki gz iki eme.
- Husso'yu brakrlar m?
- Bilmiyorum. Brakrlar m, ne zaman brakrlar? Allah bilir.
- tnaallah buaku-lar. kt zaman Hammame'yi alr m?
- Babas vermiyor.
- Yine Kmil aaya m verecek?
- Bilmem ki. Kzl gitti diye Kmil aa almaz herhalde.
Kzln ve "kzl gini olma"nn ne demek olduunu az ok
renmiti. Hem kitaptan, hem ordan - burdan, hem de Safo'dan..
"Mtla" iin camiye hemen dnmek zorunda olduunu syledi.

239

- Kamn doyur yle git.

- Gelirken "tib"ten kalanla kamm doyurmutum.
Husso'nun ve Hammame'nin durumuna zlmt. "Seven
insanlann, birbirinin olmasna niye engel olurlar sanki?"
Cami, yats namaz, "mtla" ve yatp uyuma.

240

35
Yeni dnemin ilk dersi, o gn ahnacakt. ncesi hep, eski
derslerin gzden geirilmesi; "mzkere"ler ve "mtlaa"larla
gemiti.
Byk hoca, Molla Nasr, sabah "rtib"inden ve herkes
yiyeceini yedikten sonra grkemiyle ieri girdi. "Nak"h yn
oraplar, geni alvar, uzunca cbbesi, "kstekli saat"inin zinciri
zerinden sarkan kua, sar - kavuu ve yer yer aklam sprge
gibi sakalyla ar ar ilerledi; mihrabn yannda kendisi iin konmu
olan minderin stne oturdu. Koup rahleyi getirdiler, nne koydular.
Herkes sessiz, saygl ve ayakta. Hoca iaret edince oturdular. Hoca
olanca ciddiliiylc fakileri szd. Herkesin tamam olup olmadn
sordu. Gerekli bilgiyi ald. Baka gnler, herkese o ders vermezdi. O,
yalnzca belirli fakilere ve "tlib"lere ders verirdi. Geri kalan da,
"tlib"lerden alrlard derslerini. Ama o gn, herkesin dersini byk
hoca verecekti. "Teberrkcn". Yani "mabarekii" ve uuru olsun diye.
H c r yeni dnemde, derslere balanrken yle olurdu. Buna son derece
nem verilirdi. lk dersi hocadan almak ne denli "eref se, bundan
yoksun kalmak, byk b i r "tlihsiz"lik saylrd. Derslerdeki
zorluklar, baa gelecek terslikler, skntlar da bu talihsizlie
balanrd. Bu nedenle, herkes srasna gemiti. Hocann verecei
dersi bekliyordu cokuyla. Hoca, ilk dersi, uzun boylu vermezdi.
Birka .satr, kimine de bir - iki szck ile balang yapard.
"Tcberrk" (uur) iin bu kadar yeterliydi. Daha sonrasn, herkes
kimdenders alyorsa, ondan alrd.
Byk hocadan ders almak iin o da gidip sraya.girdi. O,
yalnzca ilk dersi deil, asl dersi de Molla Nasr'dan alacakt.
Derslerini byk hocadan almas, geen dnemin ortalarnda
balamt. Byle olmakla birlikte yeni dnemin ilk dersim onun iin
de nemliydi. O da heyecanlyd. Hepsinin kyd. Koca koca
fakiler srasnda yerini alrken nokta gibi kalm. Kitabyla birlikte
elleri dizlerinin zerinde, gzlerini hi ayrmadan hocaya bakyordu.
Sras gelen dersini alp ekildi. Ona sra geldi. nceki dnemde,
dersleri daha bitmeyen kitab deil de, daha sonra, daha st basamakta
241

okunmas gereken kitab getirmiti.

- Olum, bu "zhar". Daha "Avmiri bitirmemitin sen.
- Hocam, "Avmil"den ok az kalmt. Onu da kendi kendime
bitirdim. Hepsini biliyorum. sterseniz "imtihan" edin.
- Haydi getir de bir bakim.
Hemen gidip Avmil'i getirdi. Ap, nceki dneme braklan yeri
gsterdi. Hoca, oradan okumasn, evirmesini (Krteye. nk hoca
Trke bilmiyordu.) syledi. O da okuyup evirdi. ok beenen
hocadan aferin ald.
- imdi zhar'a gemeyi hakkettin!
Ve o da dersini alp ekildi.
Yeni dnemin ilk dersi bitmiti. Hoca kalknca herkes de kalkt.
Yine t yok, byk bir sayg. Vt byk hoca k.

***
Caminin iinde byk bir grlt. Tartmal "mzkere", alnan
derslerin karlkl gzden geirihnesi, bilmeyenlerin bilenlere sorma
lar, yksek seslerle "tekrr"lar, szcklerin nereden nasl geldiinin
renilmesine yaryan "i'Ir'lar, szdizimlerinin trl ynlerinin
renilmesine yryan "terkib"ler, "eriat (fkh) mes'eleleri",
Arapadaki sz ustalklarn, anlam derinliklerini, bunlara ilikin
"bedii san'aflan iine alan "alka"lar, "fesahat"lar, "belgat"lar, daha
yksek basamakta okutulan "mantk" konular, "tasavvurt",
"tasdikt", kimi zaman "akid" ad da verilen ve "Tanribilim" demek
olan "kelm" konular, "tefsir" ve "hadis" konular ve daha baka
konular birbirine karmt camide. Her sabah olurdu bu. Bir - iki saat
srerdi. Vazgeilmez, aksatlmaz bir gelenekti. Biraz sonra balyacak
olan "metin ezberi" ve yats namazndan sonra bahyan "mtla"
gibi...
"Mzkere" bitti. Kitabn alan, metin ezberi iin darya.. Metin
ezberleri, yazn camiinin evresinde, baka uygun yerlerde, ak havada
ve ayakta, iki nokta arasnda gidip gelerek olurdu. Kn da kapal
yerlerde, zellikle ahrlarda.. Artk souklar kendini epeyce belli ettii
__a

41-1

iin ahrlara yneli balamt bile. Dan kan fakilerden tek tk de

olsa ahu-lara gidenler vard. "Trko" da d iin danda kaknayp,
kitabn da alarak Safo'lara gitmiti.
Pek scak ve elverili olmasa da Safo'lann da bir ahr vard.
"imdilik bu kadar scaklk yeter". Ne ki orada metin ezberlemesi
kolay olmayacakt. Neden ki, Safo gelip gidecek, konuacak,
"megul" edecekti. yle de oldu.
- Safo, ezberlemem gereken ok metin var.
- Ben imdi giderim, ezberlersin.*
Ama Safo hemen gitmedi.
"Fe hzihi..."
-Bu okuduun nedir?
- zhr.

-Ne demek?
- Anlamazsn. "Nahiv"dcn..
"Fe hzihi risletn..."
- O dediin ne demek?
- Hangisi, "nahiv" mi?
- Evet.

- "'rab"dan szedcr.
"Fe hzihi ri.sleln fm yehtcu ileyhi eeddel ihtiyac..."
- htiya" mihtiya diyorsun. Ne ihtiyac?
- Safo ne olur brak da biraz alaym.
- Kamm aakmad m?
- Hayr, daha leye var, biraz altktan sonra gider, sabahki
"rtib"ten kalandan yerim..
- Ekmek, yourt getireyim ye!
- Hayu-, istemem. Safo bak byle yaparsan bir daha gelmem.
- Senin yannda kalmam istemiyor musun?
^ stiyorum, ama dersim, ezberim var.
- Ama o hi bitmez ki!
kisi de hakhyd. Onun ezberlemesi gereken dersleri, Safo'nun da
onunla konuma istei vard. Knanabilirler miydi?
243

36
Olanca tutkusuyla, alyla sarlmt derslere. O dersi bitirip
br derse, onu bitirip bir bakasna dalyordu. Durmadan okuyor,
ezberiiyordu. Kimi zaman fakiler gelip onu zorla koparyorlard dersten
- kitaptan. Yemeyi - imeyi unutuyordu. Kimi zaman, camide, ahrda,
kendini.verdii kitaplar zerinde dp uyuya kalyordu. "Nahiv",
"kelm", "hadis", "fkh", "tefsir"... Kitaplar devriliyor, dersler
ilerledike ilerliyordu. Aradan birka hafta geince dersler alas
biimde ilerlemiti. Fakiler dc, hocas da ayordu. Fakiler arasnda
olduu gibi, KarUill kynde de herkes birbirine gsteriyordu. Bu sre
iinde, arada srada gelen Safo'yla hi ilgilenmez, Safo'lara da gitmez
olmutu. Abdestten, namazdan, "rtib" iinden ve yeme - ime
konusundan kurtulur kurtulmaz kendini atyordu derslere. ou kez
ahrlarda ve camide- Okuma, ezberleme,"mzkere", Mtla". Yine
ders, yine okuma, ezberleme, yine "mzkere", "mtla".. Herkes
gnde bir ders alrken, o hocaya yalvaryor, dersini yaptn, okuyup
bellediini, ezberlediini sylyor ve ayn gnde iki ders, ders,
kimi zaman da drt ders birden alyordu. rendike derslerin tadn
alyor, tad aldka da daha ok kendini verip koyuluyordu. Kck
dnyas, btnyle "derslemiii". Yksek derslere trmanmt.
"Mantk", "maan" gibi. Okuyup getii alanlarda da derinleiyord.
Bir yandan da okutmaya balamt. Aa derslerde olanlara ders
veriyor. Bu da ok yararl oluyordu kendine. Unuttuklar olursa,
anmsanm oluyordu. Birlikte ayn dersleri, ayn kitaplar okuduu
faki arkadalarmm derslerine de yardm ediyordu. Orada, burada arayp
buluyorlard onu. karamadklarn sorup reniyorlard.

- Hafz Celal, olu ve Receb gelmiler.

lgilendi. Kyde bir tandnn evine geldiklerini rendi. Ev
sahibi. eyh aban'm mritlerinden. Hafz,, e y h a b a n ' da,
mritlerini de pek sevmez, ama orada ister istemez sever grnr.
Barnmak iin, eyhin de yardmyla o eve yerlemi. Ne kendisi, ne
244

c^lu, n,e de Recep "Krt fakileri"ne karabiliyordu. Hfz Gclal'in

dersler iin ilikili olduu tek kii. Molla Nasr'd. Kafasna koyduu
mftle ykselmek iin byk hocadan ders alyor, olunu ve
Reccb'i de kendisi okutuyordu. Receb'i okumaya zorlyan da anas,
babasyd. Kendisinin okumada gz yoktu pek. "- Hfz'dan, biraz
va'zedecek kadar bireyler renirsem yeler." diyordu. Hafz Celal'in
olu Ahmet de yle. Onu da Hfrz zorluyordu.
> Gclal ve rencilerinin geldiklerini renince yanlarna gitti. Ne
de olsa. Celal, onun da hocaln yapmt. Bir dc yol arkadalklar
olmutu. Ahmet'i ve Reccb'i de ok severdi. Sonra hepsi "Trk"l.
Babasnn Trk olmas nedeniyle Krt olan anasn daha ok seviyor
olsa da, kendisini "Trk" sayyordu. Krtlere kar Trkleri
savunmalara bile girmi, daha ok bu nedenle "Trko" diye ad alm
deil miydi? imdi "Krt faki"lcriylc aras ok iyiydi, hem sevgilerini
kazanmt, hem de seviyordu onlar. Kaynamt onlarla. Byle
olmakla birlikte; "Trkler baka"yd kafasnda.
Varnca, eski hocasnn elini pt. brlerine dc "hogeldin"
deyip sarld. Konutular:
- Nerde.siz, nerde kaldz? Biz derslere bahyal 2 ay oldu.
Celal, Erzurum'da, Kars'la, Ar'da epeyce dolam, "cer"den elde
elliklerini salm, bir kk te "licarere girilmi, sonra Tutak'la,
"Medeni Kanun'a aykr nikh yapmak" suundan bir-iki hafta "ieri
tklm", daha sonra Dadikan'l Kmil aann abalaryla ve eyh
aban'n"himmet"iyle "yakay kurtarm".
- Bu iki ay iinde sen neler ohudun, hangi derslere hdm?
Okuduu dersleri, kitaplar anlatt eski hocasna. Celal, onun zeki
olduunu, allmadk bir hzla okuyup getiini biliyordu. Ama bu
kadar inanlacak gibi deildi. Onun anlattklar karsnda ap
kalmt.
- Essah m diyirsin ola? Bunlar hep ohudun mu?
- Essah diyirim, ohudim!
- Sen beni de gemisin!
- Estafirullah hocam.

245

- Vallaha, dorgu diyirim, beni gemisin.

ok sevdii Ahmet'le de konuup zlem giderdiler. Ama asl
haberler, Recep'teydi:
nce bibisiyle grtn syledi:
- Bibinin gz yalan he durmir. Herifini, "Cnh Ahmet"i
"karglir" durir (yani ona beddua ediyor). Bene de "tenbih"lerde
bulundu.
- N e tenbih etti?
- Ben arada bir Tutak'a gettigimde, senin "prt"lann (amar
larn) da trecem. Oyhayacak, ben gelinken alp getirecem.
- Allah rz olsun.
Receb'in bir baka haberi. Esmer ky yakmlannda bulunan
"kesik ba adam"la ilgili. Aratrmalar sonucunda durum anlalm.
Adamn kesilmesine, bir "kan davas" neden olmu. Ama, nce
tannmamas iin "'kellesi kesilmi", bununla yelinilmemii
tannmasn iyice gletirmek iin gvdesi de paralanm, sonra
"elinden koyunlarn almak isteyen ekya" ii gibi gsterilmek
islenmi. Konu zerine gidilincc, gerein yle olmad aa km.
Gerein aydnlanmasnda, obann kar.s yardmc olmu. Kars,
oban Cemil'in Bitlis'in bir kynden olduunu, orada oka mal mlk bulunduunu, kan davas yznden kap Esmer kyne
geldiini ve izini yitirtmek iin obanlk etliini, ne var ki
dmanlannca izlenip sonunda bulunduunu anlatm. Dedikodulara
gre, olayn "ekya ii" gibi gsterilmesinde Kasm aann da pay
varm. Cemil'in dmanlaryla ibiriii yapm, koyunlar "kayp"
diye gstermi. Gerekte koyunlar kayp deilmi, sr tamamm.
Ama aa gl olduu iin iledeki ilgililer dokunamamlar ona.
Receb'in getirdii bir baka haber, Musik kynden "evliya
Celil"le ilgili:
Celil, ocuklu bir kanl yoksul bir kiidir. Dindardr. Kartall
kynden eyh aban' ve "keramallerini" duyar. Kansn, ocuklanm
brakp eyh aban'n yanma gider, uzun sre eyhin hizmetinde
bulunur. eyhin "himmet"ine "mazhar" olur, eyhin iaret ve
246

"delaletiyle", Icendisinde de bakalklar ve kerameer grmeye balar.

Bu arada, eyhten bir de "halifelik" ahr. Sonra kyne, oluk
ocuunun yanma dner. Celil, artk baka bir Ceiil'dir.
"Grnmeyenleri, bilinmeyenleri bilir". Kimi namazlan gider,
Mekke'de klar. Kimini Medine'de, peygamberin "kabnnm yannda"
ed eder. "Keramet"ler gsterir herkese. Devlet kuu bana konmuttuartk. Elini pmeye, himmet almaya gelenin - gidenin hesab yok. O
kyden, evreden, uzak uzak yerlerden akn akn gelenler, ynlar,
kuyruklar oluturmakta. Evi, gelenlere yetmemektedir artk. Celil,
olmutur "evliya Celil". Her yerde sylenen, dillerde dolaan: "Evliya
Celil". Snna lyk bir ev bulunur. Gelenler, burada kabul edilir.
te bu Celil, Receb'in getirdii habere gre, geenlerde bir gn,
karnna bak sapl, kanlar iinde l bulunmu. Yannda da bir yaz.
Yazda unlar yazlym:
"Miratan nce, peygamberimizin gsn yarp kalbini karan,
iman ve hikmetle dolduran melekler, bana da geldiler. Gsm
yardlar. Kalbimi karp iman ve hikmetle dolduracaklar srada,
cenabetii olarak gelenler tarafndan rktlp kanidlar. Ben de bu
halde kalakaldm."
Ne ki yazya gerek gzyle bakmay gletiren noktalar da var
Birincisi, "Evliya Celil"in hi yaz bilmiyor oluu. Adam, okuma
yazma bilmeyen bir kii. Byle bir yazy nasl yazm olabihr?
nanrlar, bu soruya yle karlk vcriyorlarm: "Allah'n gc
hereyc yeter. Bir mmiye de okuma -yazmay retir. Peygamber de
mmi deil miydi? Cebrail, '-oku!' dedii zaman, '-okumay bilmem!'
cevabn veriniken sonra okumutu. Celil'e de bu g ka7.andnlmr
Allah katndan..." in iine"Allah'n hereye gc yeter." cevabyla
girildiinde, akan sular durur. Artk tarma szkonusu olmaz. Bir de
uydu olay gerek saymay gletiren:
Adam nasl olmu da, gs alm ve kanlar iinde bulunurken,
kaleme - kada sarlm; bu yazy yazabihni?
Bu soruya da "Allah'n hereye gc yeter" karl veriliyor
mu. Ama u soru askda kalyor:
"Hereye gc yeten Allah, EVUya Celil'i o durumda niye
bu'akm ve neden kurtarmam?"

247

0'

Receb'in anlatma gre, Tutak'ta, Gelil'in, bir cinayete kurban

gittiini ileri srenler varm. eyh aban'n elinin dc iin iinde
olduu ileri stirlyormu.
- Bunu neye gre sylirler?
Bu yoldaki yorum una dayanyormu:
Cclil'in "kermei"leri, balangta, eyhi eyh aban' da
yceltiyordu. Ama "halife"nin, "Evliya Gelil" diye anlmas, giderek
ykselmesi vc nnn ok uzaklara dein yaylmas, eyhi glgede
brakmt. eyh, ok rahatsz vc tedirgin oluyordu artk. Bireyler
yapmas gerekmektedir. Dnr, Ccliri"br dnyaya gndermeye"
karar verir. Adamlar eliyle de gerekletirir. Gelil'in yannda bulunan
yazy yazdran da eyhten bakas deil. Cinayeti rtmek iin
hazrlanm bir klft yaz.
Aa - yukar byle deniyormu.
Bir baka haber de Receb'in kendisiyle ilgili: Recep nianlanm.
- Kz gzel mi?
- Hec, oh gzel.
- Zayf m "tavl" (iman) m?
. - Tavl. Ben zayf kar alr mym? Karnn stne ktn m, kan
akmda yayla gibi olmal.

248

37
ok ayaz vard darda. Cami de olduka souktu. Sabah ezan
okunmu, herkes uyanmt. Uyanmam olanlar da "rabe rabe!"lerle
uyandrlml. Yatandan kalkp "abdeshane"ye, taharet ve abdest iin
de kulleteyne gidenler olmutu. Ama ounluk, yalandayd, scack
yatandan kalkmak istemiyordu. Sobay yakan da olmamt.
Soluklar ve osuruklar da camiyi stmaya yetmiyordu. Kap - pencere
sk skya kapal olsa bile..
Sabah cemaati birer ikier gelmeye balaynca,.grevli fakilerin
de zorlamalaryla herkes kalkmak ve yatan katlamak zorunda kald.
Bu arada sobaya da tezek dolduruldu ve atelendi.
Darya frlaylar, "abdesthane"nin nnde ve kulleteynin
evresinde bzlmeler, litremelcr, abuk abuk "taharet" ve abdestler
vc kurulanmadan camiye koular.
"Narlaan" soba, evresinde ayakta dikilenlerin arasnda
gzkmyor. Eller de stnden uzatlm.
O da abdest alp gelmiti. Souktan elleri ibriine yapa yapa
ve litreye litreye.. Varp sobaya sokulmak istedi. Ne ki sobay
eviren, tutsak alanlardan yol buhunad. Gidip yatann yanma
bzld. Abdurrahman ilgilendi. Sobadan ona da yer almasn
syledi ve ard onu. Yer aldn grnce o da gidip ellerini uzam.
Souk sularla iyice ykanamyan eller, kirden katmer katmer, atlak
atlak; Ufak ufak kanlar szyor atlaklar arasndan. Ellerini daha iyi
snsn diye, sobann iyice "narlam", kzarm kesimine doru
uzatmt. Birden bir dokunan oldu; elleri tam o kzarm yere gidip
yapt. Ellerini ektiyse de soba, parmaklarn derilerinin epeyce, bir
kesimini soyup almt. ine ileyen birac. Acy alacakm gibi
ellerin, parmaklarn silkelenii, derisi soyulan kesimlerin aza
glrl, plrcesine dudaklara yanatrl, kvranlar, iin iin
alamayla birlikte dklen gz yalan.
- Sen dokundun ocuja!
- Hayr, ben dokunmadm.
- O dokundu.

249

Dokunan stne almad. O elini uzatrken yanmda bulunanlar,

birbirini suladlar.
Yankla ilgilenildi.
- Ne yaplabilir?
Herkesten bir neri geldi:
- Sobann klnden dklsn.
- Hayr, sigara kl daha iyi.
- Yourt srmek daha iyi gelir.
- En iyisi ttn basmak.
- Tezein ufa..
-Toprak..
- Tkrk..
Ttn, tezein ufa ve kln kantnlarak yann stne
konulmasna karar verildi. Tezekten bir para ezildi, kl ve ttn
eklendi ve tam yaraya baslacakken, sabah namazm kldumak zere
byk hoca. Molla Nasr ieri girdi. Durumu grd. Yapmak
istediklerini sylediler. Hoca:
- Olmaz., dedi.
Ve bir yal kadna danlp onun dediine uyulmas gerektiini
syledi.
Namaz klnd. Bir yal kadn bulma yoluna gidilirken, o,
Husso'nun anasn anmsad.
- Husso'nun anasma giderim, o bakar parmaklanma.
ye ye, ayakkablarna karlar dola dola Husso'lara gitti.
Kapy Husso'nun anas at. Kafasn st ste sard kat kat rtnn
arasndan dikilen gzler sevgi doluydu. Onu hemen ieri ald.
- Parmaklarm yand.
Parmaklann uzat kadna. Kadn, eliyle ban okad, sevdi.
Sonra gidip dandan biraz kar getirdi.
- Uzat elini, kar iyi gelir.
Sevginin, ilginin Krtesi de vard. Ve kadn, Krtesinden
cmerte sunmutu. Bir anann tm cmertltiyle..

***

250

Husso'nun anas, yann iyileeceini sylemiti. Ama ne

zaman? yileinceye dek nasl dayanacakt? Dayanmasna dayansn
haydi, dersleri, ezberleri ne dacak, kafasma nasd girecekti?
Acdan kendini derslerine veremiyordu. Yine de acsn bastrmak
iin en iyi yolUj kitaplara kapanmakta buluyordu.
ka gelen Safo.
- Elinin yandn duyduk. Anam gnderdi beni. Seni aryor.
Birlikte gittiler. Safo'nun anas, zgn.
- Getir bakim nasd oldu elin?
Sobaya gelen yerlerin kimi su toplam, kabarcklar oluturmu,
kimi de kabuu soyuhnu, cier gibi ortaya kmt.
Safo:
- Ana, sarlsa daha iyi olmaz m?
- Olmaz, sarlan ey yapr. Akta kalmas daha iyi. Birka
gne iyileir.
Kadn, iinde tere ya bulunan bir drm getirdi.
- Al bunu ye. Haydi ekinme..
Drmn yedikten sonra gidip almas gerekiyordu. Safolarm
ahu-acaba scak myd?
,
- Okuyacaklarm, ezberleyeceklerim var. Sizin ahr scaksa orda
alaym.
- Haydi Safo gtr de bir bakn, scak deilse geri gelsin!
Birlikte ahra vardlar. stendii lde scak deildi. Ama biraz
kalabilirlerdi.
O ders almak istiyordu ama Safo da konumak istiyordu.
Birbiriyle atan tuculu iki istek.
- Sana bir ey gsterecektim ya?!
- Ne gsterecektin?
- eyimi, unuttun mu? ini gsterecektim ya!
Ne yapsn imdi? Safo'nun "ey"ine mi, baksn, dersine, kitabna
m? Ahrda bal, arada srada nndeki samandan yiyen inek de ban
sallayp duruyordu. kide bir dnp dnp bakarak.. Onun istei de
bakayd. Ya yem, ya da su istiyordu.
- imdi dersime alacam.

251

- Yine alrsn.
- Gsterecek misin?
-Evet.
- Ya anan gelirse?
- Anam gelmez. Anamn cvdC'ileri ok.
- Baban?
- Babam baka kye gitti. ki- gn sonra gelecek.
- Peki gster.
Ahr ok scak olmasa da, Safo soyundu, myordu.
nlplak oldu. Memeleri biraz daha tomurcuklanmt.
-Haydi gel!
Ters evrilmi sepetin stne oturan Safo'ya yakla. Kitabn bi
yana koydu.
- Haydi emsenc memelerimi!
Dokunup da yank yerler acmasn diye ellerini havada yanlara
doru uzatarak eildi, dudaklarn,memelere uzat. Emer gibi yapt.
Bir eit tad alyordu vc alman tad, yanklardan gelen acya karyordu.
Acl-iatll bir yemek yiyordu sanki. Bu arada Safo, bacaklarn iyice
ayrmt. Memeleri em ildike de houna gittiini belli ediyordu. Ve
olan zerine doru ekiyordu.
- Bak, eyimin iine de bak.
Elindeki yank renginde bir yank vard karsnda. Olmas gereken
knllar vc oyulup karlmt sanki. ylesine bir yark. Kendi
bacak arasndakiler! gz nne getirdi, karsndakiyle karlatrd.
Eilip iyice bakt.
- Baktm, tamam.
- Ben de seninkine bakacam.
-Olmaz.
- Niye, sen benimkine bakun! ^
- Ben soyunursam rm.
- alvarn kar yeter.
- Yine rm.
- mezsin, haydi kar.
- Sonra ben utanrm.

252

- Benimkine bakarken litanmadm. kar haydi!

ster istemez kard alvarn. nce syrd^, sonra da tmyle
karp bir yana koydu.
- Al bak sen de ite|
Safo frlayp sepetin zerinden indi, ayakta dikildi.
- imdi sen sepetin stne otur.
Oturdu sepetin stne. Bacaklarn nce birletirdi, sonra ayrd.
Ve solucan gibi ey, yastnn zerinden ban kaldrarak dikelmeye
balad. Dikeldi, dikeldi. me filan kalmam artk. Yanklardaki
aclar da sinmiti. Meydan, bir baka eye braklmt.
Safo, bir sre bakt karsndakine. Sonra gidip eliyle dokundu.
Safo'nun dokunuu, onu bir baka dnyaya gtrr gibi oluyordu.
Daha ok tad alyordu ve Safo'ya kar koymuyordu. Safo, eliyle
tuUuklaryla oynamaya balad. Sonra yzn zerlerine koydu.
- Ben babamnkini de anamla "ey ederken" grmtm. Yatan
altndan. Onlar uyuduumu sanmlard. Babammki kocamand. Aha
bu kadar..!
Safo, oynamak iin daha iyi bir yer dnd. Hayvanlarn yemi
iin yaplm olan yer elveriliydi. Oray gsterdi.
- Gel uraya gidelim.
ilerlemiti adamakll. Safo, varp gsterdii yere uzand. Arka
st. Olan ard.
- Haydi sen de gel.
Gitti. Safo yatarken yine bacaklarn ayrmt.
- Sen de gel, stme uzan. Haydi!
- Zina olur, haram olur.
- Bizim iin gnah olmaz, biz daha kz.
- Olur, gnah olur.
- Gnah bana.
- Kitap diyor ki "kimsenin gnahn kimse yklenemez".
- Gelmezsen barrm, anam gelir.
'

- Bainrsan anan geldiinde sana da kzar.

- Bana kzmaz. "-Beni o soydu!" derim.
- Benim .sana gcmn yetmiyeceini dnr.. '

253

- Gel haydi. Bana bakarken de gnah ilemedin mi? Haydi gel!

Birlikte yalvannz, Allah gnahmz affeder.
Srklenmiesine gitti ve Safo'nun stne uzand. Sonra hemen
doruldu. Safo, yakalayp stne doru ekti. Bir sre oynatlar.
Sonra da kalkp stlerini giydiler.
- Ykanacak msn, su getireyim mi?
- Cnb olmadk, kitabn yazdma gre cnp olacak kadar bir
ey yapmadk. Ama okumam iin abdest almam gerek.
Safo, kk bir kabla su getirdi, yardm edip abdest aldrd.
- imdi sen oku, ben gideyim.
- Ben de artk gidip camide okuyacam.
Safo uurlad, o da camiye yneldi- "Tevbe estafirullah"larla
birlikte..

***
Aradan 20 gn getii halde, elinin yaras tam iyilememiti
daha. Soua, scaa da hi dayanmyordu.
Recep geldi. Tutak'a gidecekti. Ykanacak amarn verdi
Receb'e.
- Bibimlere selam sle. Ellerinden perim.
- sijersen seni de gtirim.
- Derslerim var. Hem dc "savuh" (souk). Ellerim de savua
dayanmir.
- Ben geliriken ila getiririm.
- Bibime sleme, zlr.
- Slemem.
Recep gitti.

254

38

"Mzkere". Ortak bir konu: "Kaza ve kader". Seydo ynetiyordu

tartmay:
ehmus'a szverdi:
- "Kaza", "hkm"dr. "Kader" dc takdir etmektir. Tann, neyin
nasd olacana hkmeder ve yine neyin nasl olacan takdir eder.
"kaza" ve "kader" budur.
Abdurrahman'a sz verildi:
- "kaza", "kazyye"den gelir. "Kazyye", bir eyi hkme
balamaktr. "Kaza", Tanr'nm, bir konudaki hkmn gerekle
tirmesidir. " Kader" de, neyin ne olacann kararlatmlmasdr.
Bakalarna da sz verildi. Sz verilenler arasnda Trko da yer
ald:
- "Kaza", "kader"den sonradr. "Kader", neyin ne olacann
nceden. Tanr katnda, Tann'nn zaman ncesi bilgisiyle
belirlenmesi, "kaza" da, zaman gelince gerekletirilmesidir. Hereyi
yapan, belirleyen, "ehl-i sunnct"e gre, yalnzca Tanr'dr. Evreni de,
insanlar da, insanlarn ilerini de yaratan Tanr'dr. Mutezile
mezhebine greyse; insan, kendi iinin yaratcsdr...
Trko'nn okuyup ezberlediklerinden aktararak anlattklar, teki
fakilerin hayranlklann -toplamt. Ne var ki, kendi anlattklanyla
kendini doyuramamt. Hep taklrd bu konuya. "Kader" ve "kaza"
zerinde derin derin dnrd: "Bu dnyay Tanr yaratmsa
ktlkleri neden yaratm? 'mtihan iin' olduu syleniyor. mtihan
olmasayd olmaz myd? Herey ve herkes tam Tanr'nm istedii gibi
iyi olsayd, yle yaratlsayd, imtihana gerek kalr myd? Hereyi
yapan, eden Tann'ysa insan neden sulu, gnahl saydyor? Kader ve
kaza karsnda, insann 'iradesi' ne ie yaryor? Sonuta yine Tanr'mn
dedii olduuna gre, insann herhangi bir yolu, herhangi bir davra u
biimini semesinin ne nemi kalyor? nsanlar cehennemde, ate.te
yakmak, kader ve kazann sahibi kendisi olduu halde byle bir cezay

255

insanlara ektirmesi; Tanr'nm yceliiyle ve 'merhamet'iyle nasl

badayor? Sorular, birbirini kovalyor, birbirini doruyor, sonra da
burgulayor ve engelleiyordu kafasmda. Kitaplardaki aklamalar ve
mezheplerin grleri de bunlann kafasndan karlp temizlenmesine
yetmiyordu. Saldran sorulan, yalnzca "tevbe estafirullah"larla
basrmaya alyordu.

***
Yars yere gml alak* duvarl, tezekli evlerin damlan
rtlm, duvarlar rtlm, tfczekleri rtlm, demir ulu
karasabanlar rtlm, "kotan"lar rtlm, kanlar rtlm, at
arabalan rtlm, "Kllk"ler - plkler rtlm, yollar - izler
rtlm. Ak bir rt gerilmi tmnn stne.: Saklanacak,
utanlacak eyleri gizlemek mi isteniyordu? Ya da kefeni giydirilmi
bir l myd her kesim? l yznden de souk bir rt. Yukarda ak
kelebekler uumakta, konacaklan yeri dne dne aramakta, bulunca da
yeryzndeki ak rt stne, yava yava konmakta her biri. Ne var ki
bu aklar, altndaki karalar, lekeleri, yalnzca bir sre iin, eriyene dek
rtebilecekler. Bu aklarla rtlememi olan da var:. Kulleteyn. Lekesini
hibir rt gtzleyemez diye mi acaba?
Kar, diz boyu. Yaanlara baklursa, daha da ykselecek.
ocuklar serpilmi oynamaktalar. Ama pahah pahah botlar,
montlar, kazaklar giymi olarak deil. Kiminin ayanda ark,
kimininki plak. Karda da plak dolalr m? Yaam kuralna gre
dolalmaz. Ama oradaki kural baka. Yaln ayakllar da dolamaktalar.
Ayak parmaklaryla iz braJcarak.. Kar topu oynamaktalar. Azlara
kadar akan smklerin silindii plak ve atlak ellerle karlarn
avulanmas, sklp top yaplmas, karlkl atlmas.. Kar iinde
yuvarlanmalar. Kardan insan yavrulan m bunlar?
Oynayanlar iinde yatlar da vard. O da oynamak istiyordu.
Hem de nasl? i gidiyordu. Ama gvdesi, o "kardan ocuklar" gibi
dayankl deildi. stelik, "sobann nanna yanm" olan parmaklan,
dayanklln iyice yitirmiti. Gz kald,' karda, kar topuyla
oynamada, boumada.. ekildi, girdi ieri. Derslerine dald.
256

*Ve'l-nilu fismeyni at ksmeyni... (isimlerin okunuunda rol

oynayan, iki trldr...)"

***
"Metin" ezberleme, cami pek elverili grlmyordu. Yaz
cdmadt iin de, bu i darda, ak havada olamyordu. Kalyordu
ahrlar. Fakilerden her birinin ya da birkann birden srekli gittii bir
ahr vard. Onun da ou kez gittii ve alt bir ahr vard:
Hamo'nun ahr. Scackt, Ne ki oraya ginesi kolay deildi. Uzak
tiduundan deil. Danda keskin bir souk bulunduundan. Camiden
dar birka adm at, geri dnd. Kitabna ierde gz gezdirdi.
Ezberliyeceklerini camide ezbcriemeyc alt. Hayr, olmuyordu.
Kendini veremiyordu. Camiye giren - kan, namaz klan, sesli sesli
dua eden,. Btn bunlar birer engeldi. lle de ahu- gerekliydi. Gcn
K^layp bir kez daha kt dar. Bu kez dnmedi. Ve dona dona ahra
vard.
Ahuda neler bulunur?
Manda, kz, inek, dana, tosun... Ksacas: Byk ba hayvanlar.
Hayvanlarn "alaf'lar, yahi yemleri iin yaplm olan su yala gibi
derince, uzunca ve gsleri dzeyinde ykseke bir kesim. Boklar
sprmek iin kullanlan "alg" (byke sprge), boklarn
dklnceye kadar sprlp yld, ortada ukurca bir kesim
Cmazgal"), boklarn tanp danda uygun grlen bir yere dklmesi
iin kullanlan sepet (byke), ya da biri nde biri arkada iki kiinin
iki eliyle tutup tadddar, ortas epeyce bok alacak kadar ukur olan
sedye gibi bir ara. Hayvanlarn gnlk yiyecekleri aman, ot.
Hayvanlarn soluklan, bok ve sidik kokulan. Aynca, ahm sprmek,
hayvanlara yem, su vermek iin bulunanlar. Ak oynyan ocuklar.
Btn bunlar, ahrn "aynlmaz"lar, ya da "olmazsa olmaz"lan.
Bunlara bir de, her gn gelip metin ezberiiyen bir ya da birka faki
eklenmi.
Ahrdan ieri girince, birka dakikada smverdi. ylesine scakt
Hamo'nun ahr. Birka ocuk ak oynuyordu. Yatlan da, biraz

25'

bykleri de, kkleri de vard. Aklan knal knal. Kimilerinin de

ortalan delinmi, kurun dklm. "Heneke" ya da "eneke" deniyordu
bu trierine. Bir "heneke", birka sradan ak deerinde. En ok ie
yanyan da "heneke"ler. Yenmek, yenilmek onlara bal. Heneke iin,
aklarn biraz bykleri seilirdi.
Gidip kalmak, birlikte oynamak istiyordu. Ama bu, kesinlikle
doru deildi. Hem hocas ok kzard, hem de kendisi uygun
gremezdi. Kartall kyne ak oynamak iin deil, okumak iin
gelmiti.
Bir sre izledi ak oynayanlar. plak ayaklar, kimi zaman
topuklara dein boklara, sidiklere batyordu. En az batt zaman bile,
parmaklarn aralarndan cvk cvk kan boklarn, ayaklarn stne
tat grlyordu. Eller de batyordu zaman zaman. Aklann
peinden koarken ayaklar taklanlar, ortadaki ukura yuvarlananlar da
eksik deildi. Bu ukura denlprin, dizlerine kadar bat bile
oluyordu. Ellerin, yzlerin boklara bulanmasysa ok olaand.
Aklar, bokun - sidiin iinde oynanyordu nk, ite 10 yalarnda
biri. Ad: Mcmo. Memo'nun ellerinin asl derisi gzkmyor. nk
kir, kurumu smk ve boklarla kapl. stelik katmer katmer.
Bileklerine dein. Memo ok mutlu. Bir eliyle, den alvann
tutuyor, br eliyle ak atyor, aklara vuruyor. Burnu da srekli
akyor. Burnunu silmeye zaman yok. Koyu, ularna doru incelen bir
"frtk", burnunun iki kanadndan, iki meme gibi ve renkli renkli
sarkm, dudaklarna dek u z ^ . Yalyor Memo tatl tatl. Arada bir
de, ok rahatsz edici bulmal ki, siliyor. Ama kollarna. ocuklarn
burunlarn silmek iin kullandklar temel silici, ellerinin style
kollar. Yalar, kurumulann stne ekleniyor, onlar da kuruyor. O
nedenle smkler, o yrenin Trklerinin deyiiyle "frtk"lar, kat kat
oluyor. ocuklar bu eikrie yiyip iiyoriar da. Lezzetli, lezzetli, mutlu
mutlu. Memo gibi.
Epeyce izledikten sonra, uykudan uyanmcasna kitabna dnd.
"Ksmm mensbuhu..."
Izhar'dan ezberlemesi gerekenleri bitirdi; "kelm" (Tanribilim)
ezbaine koyuldu.
"Hakikat'ul-Hakki lem Tu'kal bi limine..." (Hakk'm, yani
258

Tann'nn hakikati, bizim bilgi llerimizle kavranamaz).

Bir koyun melemesi iitti. alas ey. Ahrda koyun yoktu.
Olamazd da. Koyunlar, ahuda deil. "kom"da (a^lda) bulunurdu. Peki
bu ne? Birka meleme daha! Olacak ey deil. "ayb"dan m geliyor?!
Durup dinledi; bir daha, bir daha. Dayanamayp ocuklara sorduunda
durum anlald: Meer ahrn bitiiinde bir yer yapdm, hi
allmadk biimde, birkcsim koyunlar, keiler oraya konmu. Dahas
kimi byk ba hayVanlar da.. Peki niin?
"Saym"dan karmak iin.
"Hokmat", insanlardan ok hayvanlar sayard. "Kelle bana
vergi" almak amacyla. Hayvan sahipleri de karma yoluna giderlerdi.
Bunun adna "sirkat" denirdi. Asl anlamyla "hrszlk" demek. Yasal
anlamyla da "hayvan saymdan karma" ve bu yolla "devletten
alma". Cezas da bykl. Aa, bey takmlarndan, asl ok hayvan
olanlardan deilse, sahibinin "hapse alma"s bile olurdu iin
sonunda. Bu denli tehlikeyi-gze alarak "sirkat" yoluna giderlerdi.
Neden? Vergi ard, hayvan sahibinin (gsz olanlarn) gcn
aard. eri tklmay bile gze almak bundand ite. "Rzk meselesi".

- Ooo, hlo HU.S.SO sen misin? Ne zaman km, ne zaman

geldin?
- Dn geldim. Cezam yeterii grld.

'

Sevindim, ok sevindim.
Husso, eve geldii gnn ertesi gn, kk dostu "Trko"yu
grmeye gelmiti camiye. Sabahn erken saatinde..
Bir sre konutular; Husso giui.
- Bize sk sk gel! diyerek..

259

39
nemli "mzkere'lerden birine hazrlanyordu fakiler. Byk
hoca Molla Nasr da bulunacak. Mzkerenin nemi, biraz da bundan.
Konu: "Tbbu'n-Neb". Yani "peygamberin doktorluu" ve salk hastalk alannda peygamberin tleri.
Byk hoca geldi camiye. Geip yerine oturdu. nnde rahle.
Rahlenin stnde fkh ve hadis kitaplar. Byk hoca, mzkereyi
balatt:
Molla Nasr, Seydo'ya "dertler ve ilalan" konusunda
peygamberin ne dediini sordu. Seydo hadisi okudu:
- Tanr, "ifa"sn "indirmedii" derdi "indirmemitir". (M
enzelellahu den ill enzele lehu ifaen) Yani: Her derdi Tanr
"indirmitir" ve her dert iin de bir ila, bir ifa indirip gndermitir.
Hadisin bir ka biimi vard. Molla Nasu- onlar zerinde de durdu:
- Bu, kimin "tahrici"dir?
- Buhari'nin. '
- Mslim'inki nasldr?
- "Her derdin bir devas vardr (li klli dam devun)".
Molla Nasr, fakilere, hadisin baka biimini bilen olup
olmadn sordu. Birka birden atld sylemek iin. Atlanlar iinde
"Trko" da vard:
- Tanr, derdi de, "deva"sn da birlikte "indirmitir". Her derde bir
deva (ila) vermitir. Dertlerinizi, devalaryla giderin. Ama haram olan
ilala tedavi olma yoluna gineyin.
Byk hoca sordu:
- Bu biimiyle hadisi "tahri eden" (yazp kitabna alan) kimdir?
Birlikte cevap verdiler:
-EbuDvd.
- Hangi blmde?
- "Tp" blmnde.

260

"Tedvi"nin eitli yollan vard. Olabildiince hepsi zerinde

duruldu birer birer.
Tedavi biimlerinden biri de "Kur'an'la tedvi"ydi.
- Kur'an'la tedavi olabileceim nereden reniyoruz?
- Kur'an'm "ifa" olduunu belirten ayetlerden ve Kur'an
ayeeriyle tedavi edildiini anlatan hadislerden..
Peygamberin ve arkadalarnn, "FaUha"y, "muavvizeteyn"i ve
baka surelerddn ayetleri okuyup fliyerek nasl hastalklar
iyiletirdiklerine rnekler verildi.
- Kur'an'la tedavi eden kimse, bunun karlnda bir "cret"
alabilir mi, bu caiz midir?
Fakilerin tmnn verdii cevap:

-Caizdir.
Byk hoca, hadisten rnek istedi bu konuda da. rnek sunuldu:
- Ebu Said el Hudri'den aktarlan bir hadise gre Ebu Said yle
der: "Peygamberin esbabndan bir topluluk; bir gezideydiler. Bir kesim
Arap kabilesine uradlar. Konuk edilmediler. O srada kabile
yelerinden birileri geldi:
- Kabile bakanmz akrep soktu. inizde tedavi edebilecek biri
var m?
-Var.
Peygamberin esbabndan biri gsterildi. Doktorluu o vapp,
kabile bakann o kurtaracakt. Bakan tedaviye yneldi. Fanilay
okudu ve bakan kurtard. Daha nce esbab konuk etmekten kaman
kabile yeleri, bakanlarnn kurtarldn grnce, konuksever
davranddar ve tedavinin karl olarak bir sr (15-25) koyun
verdiler. Ne var ki, Kur'an'la tedavi karlnda cret alnmas, kimi
eshaba iyi karlanmam,'- yetler karlnda cret almak, hi dc
ho bir ey deil.' denmiti. Tartma oldu. Peygambere gidilip durum
anlatld. Peygamber olay dinledikten sonra gld ve yle konulu:
- Kur'an'la tedavi edin ve byle durumlarda cret aln, benim
paym ayrmay da unutmayn!"
Ebu Said el Hudri'nin bu hadisini, ehmus sundu. Seydo da,
261

hadisin. Buhar ve Mslim'deki yerini gsterdi.

Hasiahklar iin peygamber eitli ilalar tlemiti:
- Bal erbeti. "Balda ifa var"d.
- Hurma.
- Deve st.
- Deve sidii. (Peygamber, kimilerini, deve sidii iirerek tedavi
etmiti.)
- Slkle ya da baka trl kan aldrma.
Peygamberin "tb"bnda "ifa" verici baka eylerden de
szediliyordu. rnein "artklardaki ifa".
"Sinein bir kanadndaki ifa". Yiyecek ve ieceklere den bir
sinein,, bir kanadnda "zehir", br kanadmdaysa "panzehir"
bulunduu bildiriliyordu hadisle.
- " - Sinein bir kanad ballnda, br kanadn da siz batmn.
nk bir kanadnda zehir, br kanadnda panzehir var."
Mzakerede, fakilerin kimi konuup hocann sorduklarna karlk
veriyor, kimi de dinliyordu. Ve. "tp" alannda peygamberin neler
buyurduu, hangi hastalklara hangi tedavi yollarn gsterdii bir bir
anlatlyordu. Ne var ki tedavi yollarndan kimi ok zordu, kimiyse
olanakszd. rnein "baF'la tedavi. O yrede "bal" bulmak kolay
deildi. ou kim.se, baln adn duymu.sa da kendini bilmezdi.
Grmemiti nk. "Hurma". O da yoktu. "Deve st". Hi
bulunamazd. "Deve sidii". O da yle.
Tedavi yollarndan kolayca elde edilebileni iki eydi:
- Artk.
- Kur'an ayetlerinin okunup frlmesi.
"Arik"lara da, "ayetlerin okunup frlmesi"ne de kolaylkla
bavurulabilirdi. Birincisi, "bedava"yd stelik.
Byk hoca Molla Nasr, mzakere konusu olan "Peygamberin
Tbb"n zetledi ve mzakereyi kapatu.

262

40
Kar ve tipi. Karakn tm zorbah^nde. Dandan kaplara
omuzlarn vermi, ierdekilere: "dar kmyacaksnz!" diyor,
bastryor. Hem de ne bastrma. Kap aralarndan slklarn alarak
^ c a korkutuyor ierdekileri. Kapy aan oldu mu, yzne apla
basyor. Ardndan kamdyor, baklyor ayaz ve tipisiyle. Kucana
deni acmaszca dilim diiim doruyor. Sergiledii ak rtsnde bile
gz gz grmyor. "Vay babo!"
Ak giysili canavarn elinden nereye kahr?
- Ahrlara.

- '

En iyi yerdir ahu^lar. Bir sre sonra gzlerin alt karanlyla,

hayvanyla, bokuyla, kokusuyla.. Hemen herkesin sna. Kimileri
olduka scack. ounun, odalara alan kaplan var. Kiminde, arada
kap bile yok. Yazn, tarlasyla, aynyla, harmanyla, kll plyle, camisi - abdesthanesiyle, kulleteyniyle, trl trl
sinekleri ve bcekleriyle, daha nice neleriyle iice olan kadn, erkek,
oluk-ocuk, kn da en yakn dosar ahrlarn hayvanlanyla, bok,
sidik, .soluk ve osuruktan oluan scak ortamyla kucak kucaa. Hele
evinde, ocanda yakacak tezei tkenmiler iin tek kurtancdr
ahrlar. Gecc-gndz ayrm olmadan.. Hayvan - insan ayrm
olmadan. Birlikte yatlr, birlikle kalklr..
Elinde, bir "fkh"tan, biri "nahiv"den, biri "maritk"tan, biri de
"kelm"dan drt kitabyla dar kt; ak donlu, ama kara yrekli
karakn aplaklarn,-kamlann yiye yiye ahu-n yolunu tuttu. De
kalka, yalpalya yalpalya varmay baard. Kaln tahtalar ve koca
aalarn birbirine kocaman demir ivilerle aklmasndan meydana
getirildii iin kap olduka aud. Zorlaya zorlaya a. Ve girdi. Oh
scack. Girer girmez yzne arpan scaklk,, ok gemeden tm
gvdesini sanverdi.
Daha ikindi bile olmad halde, karanlk. Tavandaki el kadar
pencerenin aydnl, bir - iki kan evresine yetiyor ancak. Gzler
karanla yava yava alacak. Alsn diye kapnn yannda biraz
durdu. Gzleri, yann - yresini grmeye balaynca yrd.

263

alaca, "metin" ezberliyecei kesime doru ilerledi. O kesimde,

duvardaki yuvasna yerletirilmi olan fitilli lamba vard. Ama
yaklamazd akan olmadan. Ahr sahibi izin vermezdi. Gazya
yokluu vard.
Hayvanlar, bal, bulunduklar "alaf'larnda (yemliklerinde),
balarn salhyarak ve soluklana soluklana otlarn, samanlarn
yiyorlard. eyip syorlard bi yandan d. Karak ortamnda hepsi bir
baka tr gzeldi. Bok, sidik kokular bile. ini styordu insann.
Alaflm en bamda "camus"lar (mandalar) bal. ki manda.
Yanlannda da "balak"lar. Biraz beride inek, iki "de", iki dana.
Daha beride de drt kz ve tosun. Dik drtgen biimindeki ahnn
uzununa, bir batan br baa uzanan alaflm ucundan nemli bir
kesimiyse bo.
Bo olan kesimin uygun bir yerine,,elindeki kitaplardan n
koyduktan sonra bir kitap koltuunda, metin ezberlemeye koyuldu.
"Kelm"dan balam;
- L dahle li'l-akli f hkmi'l ilhi (Tann'nm yargsnda, iinde,
akln yeri olamaz)..."
O da ne? Alafhktan "kofk"li bir kadn kp indi. Her yan saman
dolu. te, ardndan da bir erkek. Ceketi vc uzun donuyla.. O da toz ve
saman iinde. "Nereden k bunlar?" Demek ki alaflm bir kesimindeydilcr. Ses karmadan yatmlard. Biri altta, biri stte. O kesim,
yeterince aydmhk olmad iin dc gzkmemiler, farkedilmemilerdi.
Alaflk, olduka derindi nk. Kathnm giyinik olmas da, bir gren eden olur olmaz ya da bir tehlike sezilir sezilmez, hemen frlamaya
hazr bulunma gereinden ileri geliyordu. Giyiniklik, erkekle kadnm
yatarken ilerini grmelerine engel deildi. Yatma srasnda, gereken
yerlerini aarlar, ilerini grrlerdi. Onlar da yle yapmlard. Pek
rahat olmasa da.. Rahatlk aranr myd byle durumlarda?
"Kofik"li gen kadm, ahr sahibinin karlarndand. Mutlu
grnyordu. A h m sprmek iin varp "alg"yi ald eline.
Sprmeye koyuldu. "Mazgal"a doru.. Herif de kaay ald,
"camus"Ian kaalamaya giriti. "Trko"ysa onlan grmezlikten
geliyordu.
"l dahle Hl-akli f hkmi'l-ilhi ve f tecvizi..."
264

Adamn karlanndan biri daha. Odadan kp geliyor. Sylene

sylene. fkeli olduu belli. Gen kadna doru yryor, bamyor.
- Doymad m gzlerin daha? Herifi yiyip bitireceksin! Gece
yetmiyor, gndzleri de altndan beri gelmiyorsun prospu!
Eyvah kavga balyacak. Erkeklerini paylaamyan kumalarn
kavgas. Erkek, ilgilenmez grnyor.
Eski kar, kavgaya kararl. Azndan kpkler sala saa,
Krtedeki svglerin en okkallaryla svp sayyor. Gen kadnsa
ili oral deil. Ban iine emi, "alg"y alp duruyor, boklara
sidiklere. Bu durum, eski kany, daha da ldrtma benziyor.
- Sylesene orospu, ne jusuyorsun! Herifi mal gibi kendine
baladn! Gzn ne zaman doyacak?!
Eski kar, svglerle kalmad. Varp bir vurdu gen kadna.
Herifte yine ses yok. Gen kadm, bam kaldrp bir dikildi, yine iine
koyuldu. Hi sesini karmadan. Bakalm sabr ne zaman tkenecekti.
Eski kan, bir vuru daha indirdi yumruuyla. le o srada gen kadn
katlanamaz olmutu artk. Elindeki "alg"y kaldrd gibi eski
karnn kafasna.. Bir bouma. Hem de ne bouma. Sa saa, ba
baa. Herif durmu bakyor. Ne ses karyor, ne de gidip aynyor.
Kadnlar, yenimeye alyorlar. Hi biri yenilmek, altta kalmak
istemiyor. Gen kar, eski kary, ortada boklarn yl olduu
"mazgal"a ekti. Bandaki "kofik", dp yuvarland, sonra da ayaklar
alnda kalp inendi. evresindeki zincirleri, paralaryla.. Gen kan,
brn "mazgaf'a sokmaya alyor. Bir sre itime ve bouma
sonunda birlikte yuvarlandlar. kisi de "mazgal"n boklarna
gmlm debeleniyor. Herif yine gidip ayrmyor. Dahas:
Keyifleniyor gibi bakyor. O su-ada 1 5 - 1 6 yalarnda bir kz gzkt.
Ardndan baka ocuklar. Ve yal bir kadn. Koup ayrdlar iki
kadn. kisinin de her yan boklara bulanma. 5 - 6 yandaki ocuk,
anasnn eteine yapm alyordu. Smkleri azna aka aka.. Evin
herifiyse, bakp bakp glyordu. Toplanp gittiler odaya. "Trko"ysa
akn kalakalm. Neden sonra kendine gelip ezberlerine dnd.
"Ve fi tecvizi Ta'lilihi fi'l-ba'zi kavlni (Tann'nn ilerinin bir
nedene, niine ba olup olmad konusunda iki gr vardr)..."

265

Akam olmutu. Gidecek, akam namazm klacak, biraz da

kamm doyurduktan sonra yine gelecekti ahm. Ve isi tavana dayanan
fitilli lambann kr nda yine okumaya koyulacakt. "Mtla"
saatine dek. Ama ak donlu karakm kan, tipisi yol verirse..
Kardan, tipiden glkle kendini camiye attnda, bir de bakt ki:
Hafz Celal, olu Ahmet ve Tutak'l Recep de oradalar. Demek ki
Recep Tutak'tan dnmi.
-Recep aa beg.hogeldin!
- Hobulduk.
- Bibim nasdd?
- Eyidi. Fahat alayp durirdi. "- Duran' al getir!" diye bene oh
yalvard. Amma "Cnh Ahmet"in gnl yoh.
- "Prtlanm (amau^lanm) getirdin (mi)?
- Getirdim. Bibin, ya - peynir de gnderdi.
- Sene "zehmet" (zahmet) oldu!
- Ne "zehmet"i..!
Hafz Celal'in elini pt. Ne de olsa eski hocasyd. Ahmet'e de
"hogeldin" dedi. Onun da "hlini - hatrm" sordu. Namaz kldlar
birlikte' Sonra bir keye ekildiler. "Rtib"den arta kalanla ve
Tutak'tan getirilenlerle kannlarm doyurdular. Baladlar sylemeye.
Taa yatsya dek.. Yats namazndan sonra Celal ve rencileri gitti.
"Mtlaa"ya kathnadan..
Ve "mtla" saati. Koca koca ktkler zerindeki fitilli isli ve
camsz lambalann evresinde fakiler bek bek dizili. Uzanm olarak.
Her bek, bir ayieinin yapraklan diziliinde. Kitaplar nde, ak ve
enelere dayah. Gzler kitaplarda. Okunsun okunmasn. Uyuma uyuklama da yok. Olursa gzetlyen grevlilerin vurmas, drtmesi
hazr. Camsz fitilli lambalardan kan koyu, kaln isler, tavandaki
hedeflerine nce direk gibi varp dayanmaktalar. Sonra vurulan
noktalarmevreCTra dne dne firalamalar balamakta. slerin kollan
daha da geni evreye uzanyor, kvnla kvnla yaylyor ve kimbilir
ka bin kez fraladddan yerleri bir kez daha fralayp yalyor. Kollar
birleiyor, ayrlyor, yeniden birleiyor, yeniden ayrlyor.

266

Kucakladklar tavanda, "koat"larda, duvarlarda, mimberde, mihrapta,

rahlelerde, kitaplarda, yataklarda, yayglarda buluuyorlar, aynlp bir
daha buluuyorlar. Kollar sarma dola. Her zamanki gibi. bekler bu
kollar arasnda, "sakin" ve sessiz. Hepsi birbirinin aynimaz bir
paras. Azlar ve burunlar da bolca payn alyor islerden. Yine her
zamanki gibi. "Frtk"lara, balgamlara karan isler, ertesi gn,
sabahn erken saatlerinden balyarak, kartklaryla birlikte,
kulleteyne frlatlacaklar, kulleteynin yzndeki kaim rty biraz
daha kalmlatracaklar. Ve karakn souuyla donup buzlaacaklar.
Kn her sabahnda olduu gibi...

267

41
Camiyi dolduran "fa]d"lerin birbirine kansan soluklan, osuruklan
olmasa, karakm dondurucu souklarnda, soba hi durmamacasma
yansa bile, caminin snmas "muhl"di (olanaksz). Havasz myd
cami? "O da ne demde?"
,
Tanyeri daha aarmamt. Ama aarmak zereydi.
Trko'nun uykusu tutmamt bir tri. Biraz uyumu, daha da
uyanmamt. Grd bir dn etkisiyle.. Dnde, bym,
Safo'yla evlenmiti. Bir ocuu olmutu Safo'dan. Olan'. Sevimli.
Yer beii iinde. Ve konuuyor. Tpk s peygamber gibi.
- Babam gibi ben de limim. Basra'l, Kufe'li limlerden daha
byk limim. Babam gibi. Ama benim ilmim, kazanlma (kesb)
deil. Tann katndan (vehb). Ne islerseniz sorun, cevap vereyim!
Anas Safo da ok gzel bir kadn olmu. Benzeri grlmedik bir
gzellikle. O da "ilim"den payn alm. Yine Tann kandan.
ocuk da, anas da, anlayor durmadan. Yerden, gkten,
ululardan, meleklerden... Ve cennetten, cehennemden..
Gkte, yerde bir bakalk var. Grlmedik bir kalabalk. Gk
halknn ileri gelenlerinden oluan, Kur'an'daki adyla "El
Mele'l-A'l", yani "En Yceler Kurulu" yeleri, ulu melekler,
Cebrail, Mikil, srafil, Azrail; "Tann'nm AR'"n (tahtn)
.omuzla;nda tamaktalar. evrelerinde de teki melekler. Kanatl
kanatl. Meleklerin omuzlannda Tann geliyor. Ayetlerde, yoramlannda
ve hadislerde anlald gibi. Gkteki, yerdeki bakalk da ocukla
ilgili. Bir eit kutlama. Genie bir meydan. Kar yayor. Ama
yaan, kar deil. Kar biiminde "nur" yayor. Meydan ortasnda
kulleteyn. Ama baka tr bir kulleteyn. Ne frklar, ne de yemeklerden
dklme arklar var iinde. Tertemiz. Gzel mi gzel bir havuz.
Gkten yaan "nur"lann aydnl, havuzun cam gibi yzeyinde.
Suyun parlaklyla btnleiyor. Melekler, "selma durmu". Taht
zCTinde taman Tann yaklayor. Beiin yanma geldi ite. Ve durdu.
Tann'dari "nur" sahyor evreye. ocuktan da. ki "nur", birleiyor.
Tann, ocuun babasna sesleniyor:
268

- Ne mutlu sana. Senin de bir olun oldu ite. Beikteyken ulu

bir lim. Byynce dnyay kurtaracak. Seninle birlikte. Ne mutlu
sana!
Uyannca ayn d bir daha grmeye abalam. Uyumaya
zrarfamt kendini. Ama baaramama. Ne gzel bir dt o.
"D"lerin nasl "ta'bir" edileceini az, ok renmiti. Bu d
de yorumlad kendince. Gzel yorumlar yapt. Geleceine ve "lim"
olmasna ilikindi yorumlar. Tm benliini derin, tatl, anlatlmaz
duygular sarmt. Kartall kynde deildi sanki. Kapkara islerle,
soluk - osuruk kokularyla kapl ve havasz bir camide deildi. Ve
sanki darda soluk kesen bir karak yoktu. indeki dnya baka,
Andaki dnya bakayd.
Bir sr mutlu dncelerle kucak kucaa kaldktan sonra kalkt,
ceketini, alvarn giydi. nce kilimlerden birine de brnerek,
"abdesthane"ye gitmek zere dar ku. .Tipi kesilmiti. Kar da
yamyordu. Ama alabildiine bir ayaz vard. Elinde ibrik, koarak
"abdesthane"yc girdi, abuk abuk iini grp kt. Tam camiye
ynelmiti ki, kuUeteynde bir ses iitti. Bir dc bakt ki: Abdurrahman.
O soukta soyunmu. rl plak. Abdurrahman'n yanma varmaktan
kendini alamad. Kulleteyn buz tutmutu. Abdurrahman kydan bir
kesim buzu krmt. Ve dald buzlu suya. Azna, burnuna da su
verdikten, "guslettikten" sonra hemen kt. Ti-iyordu. Kurulanmadan
ve abuk abuk stn giymeye koyuldu. "Gece d azd, eytan
atlad vc cnb olduu" iin "gusl abdesti" almt. Zorunluydu.
Sabah namazna hazrlk gerekti. Karakn ayaznda, kulleteynin
frtkh, balgaml buzlarn krp ykanmak, "cehennemde yanmak"tan
daha kolayd. nanmt Abdurrahman. Askerlikteki Mehmetik'ler de
ayn tutumu gsterip kta-kyamette, bulabildikleri derelerin, aylarn
buzlarn krarak "boy abdesti" almyorlar myd? "Cnplk"ten
kurtulmak iin 'artt boy abdesti. Koullar ne olursa olsun. "Din,
eriat" yle diyordu. Suya batp kmak, temizlenmek saylyordu.
.Abdurrahman da temizlenmiti ite. Tir tir titriyor olsa da"lemizlenmi" olmann rahatlyla koup camiye girdi. Ve doru
yataa^ Biraz sonra snacakt. Kendi gibi"faki"lerin, nlerinden ve
arkalarndan kan scak havayla.. Kynde bir trl kavuamad

269

Cemile'siyle belki bir daha buluaeakt dnde. Bi kez daha

kuUeteynin buzlann krp karakn dondurucu sounda litreye litreye
"gusletmeye" hazrd. Sevgilisiyle dnde de olsa yatmak, biriemek,
deerdi titremeye, hastalanmaya.. "Haydi gel, nerdesin ey sevgili!"

***
K ne denli "iddei" olursa olsun; kimileri iin nemli deildi.
Keyifli bile saylabilirdi. Tahl, ya, peynir, hayvanlarna "alaf" ve
sobasna yakacak boldu. Otlukla da gibi ot yn, tezeklikic da gibi
tezek yn, kuyusunda, ambarnda yelerince tahl, cvirdc uval uval
un, bulgur, yarma, tulum tulum peynir, teneke teneke ya, kp kp
turu, ayrca da kuru zmyle, kayssyla, inciriyle hoafl,
"kartol" (patates), mercimek, "lazt" (msr) ve benzeri eyler olduktan
sonra k olursa olsun, uzarsa uzasn; "zevk" verir insana. Ne ki
kimileri iin de bir derttir. Hem de nasl..! Nc otlukla otu, ne
samanlkta saman, ne evinde unu, buday ve yiyecei, ne yakaca
vardr. Olanlardan bir para gelirse gelir, gelmezse o da yok. "Elden
gelen n olmaz, o da her zaman bulunmaz". K bir "afet"tir
byleleri iin. Hele "iddetli" olursa... Hele uzarsa...
Aann, beyin keyfi yerindedir. eyhin de yle.. Yok, yokluk
nedir bilmezler.
Kimi yoksullara, aa, bey, eyh "el atar", yardm eder. Yoksul da
zaman gelince onu der. Diyetim ki, darda kalan yoksulun evinde,
"horanta"sna yaza dein elli teneke buday gerekli. Aa, bey ya da
eyh, o buday verir. Darda kalan, buday almca balar "dua"ya.
-Allah rz olsun. Alah aamza mrler versin. Allah eyhimizi,
beyimizi bamzdan eksik etmesin.
Aa, bey ve eyh; gzel yzl, gler yzl bir devlettir o srada.
Devletin nimet yamuru, kimi "devle"larda gller, glckler
olutururken, bir ki^k damla da, darda kald srada kendisine den
bir zavallnn devlete nasl dualar yadrdm herkes bilir
-Allah devlete zeval vermesin.Devlet de olmasa ne yapardm?
Allah devletin eksikliini gstermesin. "Mlkn daim etsin."

270

o yrelerin devletini oluturan eyhe, aaya, beye de yle dua

edilir. Asl devlee, eyh, aa ve beyden oluan devlet arasnda bir de
fark var: kincisi, atk kal deildir. Son derece sevimli, sevecen
grnldr. Darda kalan oldu mu, hemen yardmna koacana
inandrmtr genellikle. Yardm etse de etmese de, bu inanc
vermitir. Kaygann olduu kadar, barn, uzlamalarn da kaynadr.
Karakola, jandarmaya gnderen de,' kurtaran da odur ounlukla.
Kartalh kynde de durum byleydi.
Kyllerin ou yoksuldu. Ama yoksulun da yoksulu vard.
Tmyle darda kalm ve aresiz olanlar vard. te bunlara bakmak
durumunda olan, kyn devletiydi. Bakt kadar bakard,
bakamadgnda da bakyor grnrd. yle grnmeyi bilirdi. yle
grnmek iin eitli yollar, yntenileri yard.

Karak, kara kara dndryordu herkesi. Karlar ak olduu

halde, "karak" diye ad verilmesi dehundand belki de. Kimileri iin
"hava hotu". Ama ya yoksulluk gmleini giymi olanlar, aresizler
iin?!
Sabah abdesti ve uhareti iin kulleteyne dklen "faki"lerin
taharet vc asdcsl yerlerinde sular, burunlarnn evresine, yzlerine
gzlerine bulaan frtklar hemen donuyordu. Eller, kollar, ayaklar;
alk-olak oluyordu ayazda. Abdestini alan, yarun yamalak yapt
iini bitirir bitirmez, arpk-urpuk kouyordu camiye. Parmaklar
yumulup azlara gtrlm, burunlar, kulaklar kzam olarak...
Her zamanki gibi. Sobann evresinde dizililer, siliniler,
sylemeler.
- Allah darda kalanlara yardm etsin., trnden dua etmeler..
Ardndan abuk abuk klnan sabah namaz, parmak eklemleri
saylarak yerine getirilen "tesbih"ler, namaz sonras dualan..
Ve "rtib" iin hazrlk.
"Rtib nbetileri", Abdurrahman, Osso, ehmus ve Th'yd.
Trko da, bir tr yamak olarak kalacak.

27i

42
Hava souk mu souk. Kar yamyor, tipi de yok. Amadonduracu bir ayaz.
Hergnk iki byk, kulplu kazan. Her birini yine ortasna
sokulan sopalarla iki aki tay^ak. Kap kap dolalacak, yemek ve
ekmek toplanacak. Yemekler kazanlara, ekmekler uvallara.. St,
yourt, pekmez gibi eylerse, yemeklerin dkld kazanlarda yer
alacak. Yani herzamanki gibi, eti, st, pilav, pekmezi, hoaf,
orbas, turusu.., hep ayn kazanlarda toplanacak. Ve bu karm
caminin "hcre"sine gtrldkten sonra taba olanlann tabaklarna,
olmayanlarn da ekmeklerine konularak paylatnlacak.
Her zamanki gibi dld yollara. Ellerde eldiven yok. Eller
souktan, tutulan yerlere, sopalara yapyor. Ayaklarda ark. Ba ve
kulaklar sarih, ama az, burun akta. Kar, fakilerin dizlerini ayor,
Trko'nun da gsne yaklayor. "Vay babo"!
Bata - ka ve krlar yarla yarla, kimi kesimde birbirinden
epeyce uzak evlerin yolu tutuldu. Kpeklerin yreklere sald
korkularla.. tler, bzlp sindikleri yerlerden kveriyorlar birden..
Kimilerinin boyunlarnda demir iler. Aman - zaman vermemekte,
karakla yansrlar.
ki kcsi faki de, toplyacan topladdctan sonra, "yoksulun da
yoksulu" durumundaki evlere uryacaklar, topladklarndan onlara
biraz verecekler. Kimlerin hangi evlere ugnyacaklan, nceden
kararlatrlm!. Bir kesimine ehmus ve Th, bir kesimine de
Abdurrahman ve arkadalan aryacakt.
Tm evler dolalmt. E>ne dne.. Ve eller, ayaklar dona dona.
ehmus ve Th, ilerini bitirmi, camiye ynelmilerdi.
Abdurrahman ve arkadalan da ilerini bitirmek zerelerdi. Yalnz,
ugnyacaklan bir ev kalmt. "Yoksulun da yoksulu" olanlardan ve
aresizlerden. Bu eve unyacaklar, "rtib"den vereceklerdi. Bu evde, bir
kadn, bir ocuu, bir de ok yal kaymbabas vard. Gen kadnn
kocasysa, askerlikte "vatani g-eV'ini yapyordu.

272

"Faki"ler bu eve vardlar. Varr varmaz da ac ac ykselen bir

sesle kalablar.
- Bu bir lk.
-Evet,kadnn l.
- N e olabilir?
-Kimbilir?
- Kapya vurup girelim mi?
- yle yapalm.
Kapy aldlar, sonra da itip atlar; Bir de ne grsnler: Kadm,
doum yapyor. ''Faki"ler hemen geri kacak oldular, ama kadnn
yardm istediini grnce kmadlar. Kadn douracak, ama
douramyor. Yannda yalnzca bir ocuk var. Anas alarken o da
ahyor.
- Halo Abdo nerede?
Abdo day, yani kadnn kaynbabas olan yal adam, kyde
ebelik iini de yapan yah kadnlardan birini getirmeye gitmi. GideU
de ok olmu. Kadm, ahyarak anlatyor.
- Kurban olaym beni brakmayn, bana yardm edin, bir ebe
bulup gelirin.
Kadn, ebelik edebilecek olan vc yal adamn getirmeye gittii
kadnn hangi evde olduunu sylyor. "Faki"lerden biri hemen gidip
bakmal, getirmeli. Abdurrahman:
- Ben giderim., diyor ve frhyor.
Yrd Abdurrahman. yen ayaklannm ve ellerinin szsna
aldrmadan.. Karlarla bouma. Arada bir karlann rtt ukurlara
dp kalkma. Yneldii eve yaklamt ki, yal adam karsnda
buldu. Ama yazk ki i iten gemi olarak. Dp debelendii,
kmay baaramad ukurda. Yarsna dein karlara gml.
Gvdenin kalan, kesimiyse kardan adam. Yamah ceketi ve kua
karlarla kaph. Bann takkesi ve sargs, zlp dt yerde karlar
iinde. Donuk bir yz. Yardm ister gibi bakarken donup kalm olan
gzler. Kdlar, buzlatrd karlara yapm sakal., rpmrken
yorgun dt belli olan ve iki,yanda seriU kalan kollar. z yapt
yerde kvrlm parmaklar.
273

-HaloAbdo,HaloAbdo!
Abdo day gitmi.
Abdurrahman cenazeyle uraarak zaman yitirmenin doru
olmyacam, douramyan kadm kurtarmak gerektiini dnerek
ayrld. Ebelik edecek kadnn evine vard. Kadn evdeydi. Durumu
anlau Abdurrrahman. Ama yal kadn, o karda, kta dar nasl
kacak ve gtrlmek istenen eve nasl gidecekti?
- Gel, srtma bin!
Abdurrahman utlad kadm. Ve dt yola.
Bu srada doum yapamyan kadnn evinde neler oluyordu?
Kadn aclarla bauryor, kvranyor; yanmdakilerse birey
yapamyar. Yalnz Osso, alyan ocukla ilgileniyor, susturmaya
abalyor. Trko da bir eye yaram olmak iin km ezan okuyor.
Doum kolay olsun diye. Anas doururken, babas byle yapyordu
nk.
Bir sre sonra Abdurrahman sutndaki yal kadhla yetiti.
Yal kadn hemen kollar svad. "Faki"lere de sobaya snmas
iin su koymalarn syledi.
- Sonra siz bir yana ekilin, ben AUah'm izniyle dourturum.
Yah kadnn anlattna gre, "ocuk ters evrilmi", doum
onun iin g oluyormu.
- Diini biraz daha sk kzm, kurtulacaksn!
^ Ve doum gerekleti. Ana kurtuldu. Ne var ki, ocuk, birka
dakika yaad ancak. Yal kadm, gen kadn yattrmaya, avutmaya
ahyordu:
- Daha ok gensin. ok ocuk dourursun daha. zlme, cann
sa olsun, kocann can sa olsun!
Cenazeyi de getirmek gerekiyordu. Abdurrahman, gen kadna
duyurmadan, yal kadna anlattktan sonra, Oso'yu alp kt. ki faki
varp yklendiler cenazeyi. Ve getirip darda, yarsna dek karlara
gml kannn stne koydular. Sonra evden bir hasr gtrp
cenazenin stne rttler. Yah kadna da -bi yana ekip- anlatlar.
kmak zorundalard. "Ratip" kazanmdaki karmdan,bir tasa
koyduktan, biraz da ekmek buakktan sonra klar. Cenaze iin yine
geleceklerini, yal kadna anlattktan sonra kmlard evden.
274

"Ratip" kazan, uvalla ekmek gtrld cami "hcre"sine.

Oadakilere durum anlatdd. br fakilerin gtrdkleri daulm^ ve
yramiti. Abdurrahman ve arkadalannm gtrdkleri de paylanld.
O da yendikten sonra, cenazeye hazrlk balad. Cenazenin, cami
yannda ykanmas kararlatrlmt. Kimi, mezar kazmaya gnderildi.
Kimi teneiri alp cenazeyi getirmekle grevlendirildi. Kimine kazanla
su stma grevi verildi. Kimine de sabun, eldiven, kefen salayp
getirmesi sylendi. Bir yandan da kyn ileri gelenlerine, bu arada
eyh aban'a ve Molla Nasr'a haber verildi.
Grevlendirilenler, aldklar ii yerine getirdiler. Mezar kazlm,
su stlm, cenaze getirilmi, sabun, eldiven, kefen gibi eyler
hazrlanmt. Cenaze ykanp kefenlendi, teneire kondu, sonra da
"musalla"ya. Namaz klnd. Byk hoca Molla Nasr kldu-mt
namaz. eyh aban da hazr bulunmutu. Ve gtrlp gmld
Abdo day.
Sonra, doru cenaze evine. Gen kadna durumu anlatmaktan
baka bir yol yoktu. eyh aban ve Molla Nasr, kadn teselli eden
szlerle anlatlar. Ba sal dilediler. Herkes birer birer ba sal
diledikten sonra cemaat ayrld. Fakiler camiye, kyller dc evlerine..
Ardndan, kadmlar gelip dolumutu cenaze evine..

275

43
Safo. rkek, saa sola bakarak at admlarla girmiti camiye.
Elinde de tiftikli ve ynl eyler. Gzlerini Trko'ya dikmiti. Trko
da zlemiti onu. Ne zamandr grmemilerdi.
- Safo, hogeldin. Nedir o elindekiler?
- Sana getirdim. u tiftii bana geireceksin. Boazna kadar
gelir. Yzn karacan yeri de var. te uras. Ban, kulaklarn
ve boynunu scak tutar, souktan korur. Anam rd. u eldivenleri
de..
- Allah rz olsun. Kulaklanm ve ellerim yordu, iyi olacak.
- Anam bize gelmeni istedi.
- Gelirim ama, imdi dersim var. Bugn nahivden zhar'
bitiriyorum.
-zharnediT?
- Bir kitap.
- yleyse yarm gel.
- Yann da Halo Husso'lara gideceim, szverdim.
- brgn gel yleyse.
- Olur, gelirim.
- Vallaha de.
-Vallaha.
- Tavuk keseriz yersin. Tavuklu pilav yaparz.
- naallah. Allah rz olsun.
- Bak unutma, gel.
- Gelirim dedim ya, gelirim.
Safo gitti.
Byk hoca gelmiti. 'Birgn nce verdii dersi dinledi.
Herzamanki gibi mutluluu yznden okunuyordu. ok nem verdii
rencisinin, hergnk gibi dersini eksiksiz baardn gryordu.
"Ve'l mnda'l-mfredu'l-muanafu..."

276

***
Bir haber yaylmt o gn: Hammame'nin babas, kzn
Husso'ya vermeye raz olmu sonunda. Yaknda da dnleri
olacakm.
Haberi duyar duymaz, Husso'larn evine yneldi. Zaten
szvermiti, o gn gidecekti. Hava souktu. Ama basma tiftii,'
ellerine de eldivenleri geirmiti. Kaza filan yoktu ve hibir zaman
da olmamt. Ama, kimin vard ki? lik ve ceket yeterli grlyordu.
Herkesin gidip geldii yoldan yryp vard Husso'lara. Vard ki, evde
bir kalabalk. Herkeste de bir sevin. Onu grnce ilgi ve sevgi
gsterdiler, sedirde, altna minder koyup oturttular. Ve hemen tasla
hoaf getirip koydular nne.
- Hele unu bir ye!
Hoafn yedi. Husso ieri girdi. Trko'yu grnce gidip
ilgilendi, konumaya balad.
- Nasl, derslerin zor mu?

- Bana zor gelmiyor.

...

- Seni hep sylyorlar zaten. Ben fakilerle gryorum, seni

ok vyorlar."- Trko gibi kimse olamaz." diyorlar. Aferin.
- Hfz Celal'la gryor musun?
- Sabahlar camiye geliyor. Molla Nasr'dan ders alr almaz
gidiyor. O, bir evde kalyor. Karsn da getirmi. Olu Ahrtet
syledi.
- Ben de grp konuuyorum Hfz Celal'le.
- Ya! Bantmz m?
-Kendisi bize geldi, bartk.
- atm. Demek yle..
-Nikahmz da o kyacak.
- Dadikan'l Kmil aaya da o nikahlamam myd ayn kz?
- Evet.
Trko bi kez daha ap kalmt. nk, Dadikan'l Kmil
277

aann nikh eriate geerliyse, ayn kz Husso'ya nasl

nikhlanabiliyordu? Kafas bi kez daha allak-bullak olmutu.
Akam oluyordu.
- ok kaldm, artk gideyim. Akam namazna hazrlanmam
gerek.
- Biraz pilav ye, sonra gidersin.
Pilav getirdiler. Ya boldu. ylesine ki, bulgurun altnda
glleniyordu. O yrede, ya bulunduu zaman pilav ok yal
piirilirdi. Ne denli yah olursa, o denli "makbul" saydrd.
Herkesle birlikte kak sallad pilava. Husso, anas, kardei,
konuklar... Koca bir tepsi pilav bitirdiler. Lava ekmekle.
- Halo Husso, dn ne zaman?
- 20 gn sonra..
Ve Trko kt asl yuvasna gitmek zere. Abdest, namaz,
dersleri gzden geirme, yats ve "mtla". Sonra da uyku.

Camiyi dolduran fakilerin nlerinden vc arkalarndan kan scak

hava olsa da yeterli bir snma olhad iin gece st alnca
mt. Bu yzden dc "karn arm"t. stn giydi, bir kilime
brnd, ibrii de alp "bdesthane"ye kt. shal olmutu. O yzden
dc tuvaletle epeyce kald. Birka kez kalkm, sonra yeniden oturma
gereini duymutu. Sonra daha ok yp hasta olacan dnp
kt "abdcsthane"den. Ve gelip hemen yataa girdi. Ama uyuyanad.
Sinmiti yalnzca. O srada bir yava sesle kprdama. Bir karal.
Kapya doru gidiyor. Kap ald, kap aralndan karalt netleti:
Seydo. Ya "abdesthane"ye gidiyor, ya da kuUeteynin buzlarn krp
ykanmaya. Aradan geen bir sre. Kap alyor. Yine Seydo. kap
kapamyor. Seydo'nun karals. Sobayla ilgileniyor. Kibriti akyor,
sobay yakyor. Sobann n kapandan atein aydnl vuruyor
Seydo'ya. Seydo titriyor. Belli ki kuUeteynin buzlarn krm ve
"gusletmi". Ya "ihtilm" olmutur. "eytan atlama" ve "d azmas"
da derler buna. Seydo kimbilir, yatmak isteyip te yalamad hangi

278

kadnla, dnde yatmtr? Sonra da pt pt atma ve boalma.. Ya da

kendi gibi bir "faki"yle yatmtu:. "Livata". ok gnh, "gnh-
kebir"den, yani byk gnhlardan. afii mezhebine gre "zin".
Ama "faki" de olsalar, "din ve eriat" yolunda da bulunsalar, orada
kadmlan olmayan erkeklerdir. O tr gnahlar, herkesten "sdir"
olmakta. Bu yzden herkes, birbirine gz yummakta. Olaanlam
bir gnh. Ama olaan olmayan ve hi mi hi hogrlmeyen bir ey
var: "Cnb" durmak. Yani boy abdesti almadan durup kalmak.
"Gusletmek"'ve "hades-i kbr"dan, yani byk abdestsizlikten
temizlenip annmak gerek. K-kyamet de olsa, dondurucu souk da
bulunsa, bu olacak. in ucunda lm olsa bile. nk "cnb" olan
kimsenin bulunduu yere melekler girmez. O durumdayken lm
olsa, "pis pis lm" olur. Ve doru cehenneme. br gnh iinse
"istifar" edilir, yani Tanr'dah balanma dilenir. Tanr
"afurur-Rahm"dir, yani balaycdu; balar.
Seydo'nun sobay yaktn grnce o da kalkp sobann yanma
gitti. Sobann nndeki ta ald, stne koydu. Kendisi de snmaya
koyuldu. Sonra gidip yatann yannda bulundurduu bir apt alp
geldi. Sobann stnde kzm olan ta aptla tuttu, apta sard.
Sonra da yatana gtrp kamnn stne koydu ve yorgan stne
ekti. Kamnn ars dinmiti.

279

44
o gn Safo'lara gidecekti. Ama darda korkun bir tipi vard.
Yalnzca souuyla, soluk kesiciliiyje deil; slklanyla bile insan,
rkten bir tipi. Ne ki, gitmek zorundayd. Szvermiti Safo'ya. Ne
olursa olsun gitnieliydi. Yoksa Safo'larda gvensizlik yarard. Bu da
hi iyi olmazd. Bana tiftii geirdi. Eldivenleri de takt. "Metin"
ezberi ve okumak iin iki de k i t ^ ald. Ve kt. "Vay babo"! Tipinin
nnde srkleniyordu. Yryor, dyor, kalkp bir daha yalpalayarak
yryordu. abahya abalya vard. Ve ard arda ald kapy.
- Vy bvemin (babam), gel ieri gir gel! Bu tipide nasd
gelebildin?
- Safo'ya szvermitim.
- Safo'nun anasyd kapy aan ve karlayan.
^

- Yemek piince bizim herif seni gelip getirecekti. Neyse, gel

..alidir

basma gidelim.

Tandr ba. Alev, tandrn dibinden kollarn yukan doru at

atveriyor. Byk bir tencere bu kollar arasnda. Tencerede tavuk.
evresinde hamur teknesi. Yuvarlak ve alak bir masa biiminde
genie bir "pehun", bir baka adyla "ekmek tahtas". Yanmda bir
leen iinde un. Oklava. Alm hamuru pimesi iin tandra vurmaya
yanyan "rapata" (tahta). Tandr yaklrken kp oda^ doldurmu olan
dumanlann kimi bacadan yol bulup gitmi, kimi ekildii diplerde,
kelerde, duvarlarda, odadaker zerinde sinmeye almakta. Evin
erkei, minderin zerinde keyiflice bada kurup sutm duvara vermi.
Ktrm kz Sabo, babasnn yannda yl duruyor. Herkesten daha
mutlu Safo nnde petemal ekmeklik hamurla uraan anasna
yardm abasnda. Bi yarelan da tencereyle ilgileniyo-.
- Ana, bulgurunu da koyalm m?
- Tuzuna bak, sonra da koy bulgurunu.
Daha nce ayklanm, hazrlanm olan bulgur, tavukla kaynyan
suyun zerine boaltlyor. Tavuklu pilav pieicek.
Tenceredai kan buhar, yayd kcAulanyla mutluluk sayor.
Kadn, tekneden bir eliyle kopard hamur paralann iki eliyle

280

topak topak yapp una buladktan sonra nceden hazrlanm yere

diziyor. Yemek piip kaldu-lacak, tandrn da alevinin kesilmesi
beklenecek, sonra topaklar tahta zerinde oklavayla ahp rapatayla
tandmn kylanna vurulacak. Ve araf araf lava olacak.
- Ana pilavn suyu ekildi, dibine yanmadan indireyim mi?
- ndir, koy dinlensin. Ardndan da ayran yap. Turu da koy getir.
Hazrlanan sofra. Bulgur pilavna gml tavuk. Tavuun
paralanp paylanl. Pilavn, herkesin kak sallyaca bir byk
kaba konulusu. Tandra ilk vurulan ve karlan lavalar. Lavalann
sofrada herkesin nne dizilii. Scak lavalardan eller yana yana
koparp azlara gtrmeler. Evin erkeinin soan ezmek iin
yumruklay. Kaklarla, bir yandan tepsideki pilava, bir yandan
tasdaki ayrana ve turuya saldmlar. Kadm, bir yandan kak yarnda
geri kalmamaya alrken bir yandan da tandra vurduu ekmeklerin
piip pimediine bakyor, pienleri karyor, yerlerine, alp
hazrlanm olan hamurlan yaptryor. Darda karak, tipisiyle
slklann ala dursun, ierdekiler keyifli. Tandrba keyfi, yemek
keyfi, scak lava keyfi. Bir de ktrm kzm ktrml olmasa,
oradakilerin mutluluuna diyecek olmyacak.
Herkesle birlikte o da kamn iyice doyurmutu. Artk kalkp bir
yere ekilmesi, getirdii kitaplara bakmas, okumas, ezberlemesi
gerek. En uygun yer de ahr. Ne ki o ailenin ahrij istenen lde scak
deildi.
- Artk ben ahra gidip alaym.
- Git, ahr imdi scak. Souk gelen yerleri iyice kapatld. Her
yan iyice bastmld. indeki mallar da oald. imdi ok scak. Haydi
git al.
Sevinmiti.
Kitaplarn alp gitti ahra. Gerekten de scakt. Oh, tam istedii
gibi. stelik, Hamo'lann ahrndan daha aydnlk. Artk hep burada
alabilirdi. Ama Safo'nun engel olmas vard. Safo'yu grmek
istemiyor deildi. Ne var ki dersleri ar basyordu. Zaman azd. Az
bir zaman-iinde bir sr kitap okumas gerekiyordu. "Nahiv"den,
"fkh"tan, "kelm''dan, "mank"tan.. O, teki fakiler gibi tek tek
okumuyordu. Hepsinden birden ders alyordu. Hepsini birlikte

281

gtrmekse kolay olmuyordu. Buna da kendini zorunlu gryordu.

"Basra'l, Kfe'li limler"den daha byk lim olmay kafasna
koymu olmann verdii bir zorunluluk. "-Herkesi geeceim!"
diyordu. lk hocas Hafz Celal'i, hemen hemen gemiti. ok sayg
duyduu ve beendii Molla Nasur'm grlerini bile, kimi konuda
beenmemeye balamt. ok sert olmasa da, kar klar bile
oluyordu hocasna.
te Safo yine geldi. Duraksamal admlarla ve karsndaki
"faki"yi iirktmemeye alan bir tutumla..
- Sen ah, ben yle bir baktm, gideceim. Nasl scak m ahr?
- ok iyi. Tam istediim gibi.
- Her zaman gel burada ah. Elin ahu-larma gine.

282

45
Safo, kendisini ve ailesini "el" (yabanc) saymyordu. Ve
karsndakinin da saymamasn istiyordu. Gerekten de bi eit
yakmlk-akrabalk olumutu aralarnda. O da bunu ve bunun verdii
scakl duyuyordu zaten. Oradayken, kendini, aile ocamdaym gibi
gryordu. Safo'nun ailesi de onunla ok ilgileniyordu. Kol-kanat
amlard. Acyorlard. Ama bundan da ok, hayranlk duyuyorlard
ona. Bi yandan da Safo'ya snduma abas iinde olduklan seziliyordu.
Byynce Safo'yla evlenmesi salanabilir miydi? Olabilsin,
olamasn, bunu istiyorlard. Ve bunun, temellerini atmaya
abalyorlard.
Safo, dikilmi duruyordu. Onun gzleriyse kitapta. Kafasndaysa
ezberler.
"Mantk"tan okuduu kitabm balanndayd daha.
"El ilmu imma tasavvurun fakat... lim, ya, yalnzca
'tasavvur'dur..."
Peki "tasavvur" nedi?
Tanm yaplyordu kitapta:
"Ve huve husul sreti'-ey'i fi'l-akU". Yani: "Tasavvur, bir
eyin 'sret'inin (biiminin), aklda olumasdu"".
"lim", ya yalnzca byle bir olumaya denir. Ya da bu
olumasyla birlikte gerekleen "hkm"dr. "Tasdik" denir buna da.
Bu da yle tanmlanyordu:
"sndu emrin"... olumlu ya da olumsuz ynde, bir eye bir baka
eye dayayp yklemek".
rnein "insan", herhangi bir yargya balamadan ve bir nitelik
vermeden dnp kafada "betimlemek", bir "tasavvur"dur ve bir
"ilim" (bilgi) oluumudur. "nsan"n ne olduuna, ya da ne olmadna
"hkmetmek"se, "ilm"in "tasdik" kesimidir. Burada bireyin, bir baka
eye dayandmlp yklenmesi vardr. rnein, "el insanu hayvnun
ntkun", yani "insan; konuan (buradaki konuma, dnme-kavrama
anlamndadr) bir hayvandr" dendiinde, "konuan hayvan olma"
nitelii, "insan"a yklenmitir. "El insanu leyse bi camidin", yani
283

"insan, donmu (cansz) deildir" dendiinde de "donmu olmama"

yklenmitir insana. Biri olumlu ynde, br de olumsuz ynde bir
"tasdik"tir.
Bunlarsa "fikir" denen dnmeyle oluur. "Fikir''se yle
tanmlan: "Tertibu umrin mlmtin li't-teeddi il mechlin", yani
"bilinmeyen bir sonuca ulamak iin bilinen eyleri -bir basamak
oluturacak biimde- dzenleyip kullanmakr". Buysa herzaman dom
olmayabilir. Yani, bilinmeyeni elde etmek iin giriilen dzenleme ve
bilinenleri kullanma, her zaman, doru sonuca gtrmeyebilir. yle
olmasayd, "akll insanlar arasnda tartma olmaz"d ve hepsi ayn
grte birleirlerdi. Dahas: Bir insann, kimi zamanki gr, kimi
zamanki grne uymamakta. yleyse, dom dnmek iin bir yasa
(kanun) gerekli. te bu yasa, "mantk"tr. "Doru dnme"nin
yasasdu-mank. Bir "dnme sanadu"".
.
"Mantk" da tammlanyordu:
"Aletn knuniyyetn'... yle bir yasa biimindeki aratr ki, bu
arac kullananlar, zihni, dncedeki yanhtan korurlar".

***
Safo, gitmemiti daha. Onun mnldanmalarmii ses karmadan
dinUyordu. Bir noktadan bir baka noktaya gidi-gelilerini, arada
kitab ap baktktan sonra yeniden ezberlerine kendini verip dallann
da izliyordu gzn ayrmadan. Gidip konumak istiyordu, ama "ya
rkUip bir daha karrsam!" diye ekiniyordu. Ama dayanamad
sonunda:
'
- Sen hi yorulmaz msn?
Derin, ok derin bir uykudan uyanm, daha dorusu
uyandrlmasma ban kaldrd.
- Bir ey mi dedin?
- "Sen yorabnaz msm hi?" dedim.
- Daha yorahnadm.
- Durmadan okuyorsun, gidip geliyorsun; ne zamandr yle.
Yomimusundur, istersen biraz dinlen, yine alrsm.
284

- Safo, sen yine engel olacaksm derslerime.

- Yok yok sen ah, ben gidiyorum ite.
Safo gitti. O da bu kez, kitap deitirdi. "Nahiv"den yeni
balad bir kitap: "Elfyye". "Binlik" demek. "Bin beyt"i iine ald
iin bu ad verilmi. Bu kitab okumak, o yataki bir ocuk iin hi
kimsenin dnemeyecei bir olayd. Ama hocas daha nce
okuduklarna bakarak onu da okuyabileceini dnd iin bu
kitaptan ders vermiti. Ona da bu ders kolay gelmiyordu. Ama kitab,
"erh"leriyle, yani bu kitap iin yaplm aklamalar izleyince az-ok
anlyordu. iir biiminde olduu iin d'e, ezberlenmesi houna
gidiyordu.
"Kelmuna lafzun mfidun ke's-istekim + smun ve fi'lun
smme harfuni'l-kelim"
u anlatdyordu bu iki dizede:
"Kelm", yani cmle, "bal bana bir anlam olan bir sz"dr.
rnek: "lstakim!", yani, "doru ol!". Bu, bir "kelm"dr.
"Kelime"lerden oluur. "Kelime"yse trdr: "sim", "fiil" ve "harf.

285

46
Tipi, tavandaki iki pencereyi dvyordu srekli. Biri, ahnn bir
ucunda, br de br ucunda. Hayvanlar, dardaki karakn
tipisinden, souundan habersiz. Kimi yatm, tatl tatl gevi
getiriyor. Kimi ayakta, ban uzatm, yemlikteki otunu, samann
yiyor. Karda yan yana iki inek. Biri yatm; yutmu olduu yiyecei
midesinden azna dek kanyor, yeniden iniyor, yutuyor, bir daha
karp iniyor. bryse ayakta. Ba yemlie uzal. Bacaklar
arasnda da danas. I>ana, iki meme ucundan birini brakp brne
yapyor. ekitiriyor srekli. St gelsin diye de kafasyla vuruyor.
Anasysa, bu vurulardan rahatsz olmak yerine mutlu mutlu duruyor.
Arada bir ban evirip yavrusuna bakyor. Sevgiyle.. br uta, bir
manda, iki kz, bir tosun ve bir "de". Son ikisi ayakta, brieriyse
yatmlar. Ayaktakilerin ieyip stklar, ayaklarnn altna
dklrken, yatanlarnki klannm nnde yl. Hepsinin de
"alg"yla sprlp "mazgar'a ylmas gerekiyor. Ya Safo, ya
anas, ya da babas yapacak bu ii. "Ben de yapamaz mym?".
Elindeki kitab, yemlikte uygun bulduu yere, br kitabn yanna
koydu; "alg"y eline ald. Ve boku-sidii sprmeye balad. Beli ve
bacaklar bkle bkle biraz sprd. "alg"y tamaya ve
kullanmaya gc zor yetiyordu. Eline algdan kk bir kymk batar
gibi oldu. Eline bakt. Avucunun ii kabarmt. Terlemiii kendisi de.
i bitirebileceini akl kesmedii iin brakt. O srada yine Safo
gelmiti.
- Ne yapn, ahr sprmeye mi kalktn?
- Avulanmm ii kabard, bu-aktm.
- Sana kim dedi ahin spr! Senin iin mi o?!
Akam oluyordu, kitaplan alp birlikte ktlar ahrdan. Ahrn
bitiiindeki odaya. Orada soba yanyordu. Arada da kap yoktu. Ahu-n
scandan da yararlanlyordu. Soba yandnda da ahra scak
gidiyordu. Kardkl al-veri. Genie bir oda. Ve bu oda da
yatlyordu.
'
Akam olduu iin gitmek istediini syledi.

286

- Danda ok tipi var, nasl gideceksin?

- Halo Salih (Salih day, yani Safo'nun babas) beni gtrr.
Evin erkei gtrebilirdi gerekten de. Ama yine de glk
ekerdi. nk tipi ok iddetlenmiti. Kapy aralayp baktlar, dar
da klacak durum yok.
- Bu gece burada kal.
-!!!
Abdest alacan syledi. Safo leen ve ibrii getirdi, su dkp
abdest aldu-d. Kurulanmas iin de apt verdi.
yice karanlk olduu iin lamba yaklmt. "Terek"te, caml vc
aynal bir lamba.
Geip akam namazn kld. Sonra kitabn ald, lambann
yaknnda, gzlerini kitaba dik. Dalp giui saurlar arasnda.
Yemek hazrlanmt. Sofraya anid. Tavuk suyundan bulgur
orbas. Herkesle birlikte kaklayp kamm doyurdu. Yeniden kitabna
dnd. Yats namazna dein okudu. Herkes konuurken o hi
ilgilenmiyor, okuyor ve okuyordu. Yats namaz olmutu. Abdesti
bozulmadan kalkp yats namazn kld. Biraz daha altktan sonra
uykusu gelmiti. Yourt ekmek getirdiler. Yine herkesle birlikte yedi.
Yourt-ekmekten sonra uyku iyice bastrmt. Evdekilcrin hepsi
farknda olmutu. Yklkten yataklar getirilip serildi. Tm, ayn
odada yatacak. br odalar ok souk. Tandrba bile yalacak gibi
olmaktan km bir ka saat iinde, n a da bir yatak serdiler. Safo'yla
kzkardei bir yatakta. Babalan ve analar bir yatakta. nc yatakta
da o yatacak. Yaklak ikier metre arayla..
- Yalan hazr, gel yat, biz de yatacaz.
Kalkp, ekine ekine soyundu. Ve hemen yataa girdi. brleri
de yataklarna girdikten sonra lmbann iine ekildi. Gece kalkp
hayvanlara, zellikle de dourmas beUenen inee baklaca iin tam
sndrlmemiti.
Gece yars. Fsr fsu- bir konuma. Kan-koca arasnda. Koca bir
ey istiyor, kan "olmaz" diyor. Koca direniyor, kadm direniyor.
- ocuklar uyandracaksn. Elin ocuu da var, ok ayp olur.
- Sen de direnme artdc.
287

Kpr kpr. Fsr fsr. Sonunda adam isteini kabul ettiriyor.

Kadm teslim oluyor.

V - Haydi sesini karmadan, ne yapacaksan yap.

Lambann i i n e e k i l m i fersiz ndan karaltlar
seilebiliyordu. Adamn belden aas plak, istek gzlerini
brm, evresine bakmyor. Kadna saldum, bacaklanm kaldrm.
Entarisini (onunla yatmt nk) yukarya doru syryor. "Hamle"!
Ard arda ykleniler, Bi yandan da memelerin emilii. "Babam anam
ey yaparken, memelerini emdiini grdm. Yorgann alnda uyur
/gibi yapyor, arasndan gryordum..." dememi miydi Safo? Hzlanan
soluklar, inlemeler, "ah", "oh" anlamnda kan sesler. Ve iin
bitirilii. Yaylmalar..
Ve uyanp yorgan alndan izleyen ocuklan, Safo'yu, "Trko"yu
alt st eden duygular., ikisi de uyuyamad ark. Ama uyur gibi
grnyorlard.
Bir sre sonra kadm yatandan frlayp ahra gitti. Sonra
cokuyla geri geldi.
-nek douruyor..!
Adam da uyand. Uzun donunu giyip doru ahua. Ardndan Safo
ve "Trko"..
Danann yans, inein orasndan km, gzkyor. neksc iyice
karmak iin zorluyor kendini. Adam ekip karyor. Prt diye
kyor dana. Svlar boanyor. Bireylerle birlikte.. Dana kaygan
kaygan kprdyor. nek ayaa kalkyor. Danaya dnyor ve balyor
yalamaya. Daha ok yalasmdjye tuz getirip dkyorlar danaya. nein
yavrusunu okarcasma yalaylar srp gidiyor. Dana, biraz da
oradakilerin yardmyla kalkmaya alyor, baaryor. Ve hemen
anasnn memesinde.. Memeyi tutturuyorlar danayla.. Sabaha daha var^
Uyuyan uyuyor..
,

***
Sabah namazna uyanamamu. Kaldran da olmamt. Zaran
yok. "Kuldc namaz" klmabilir.

288

Karak tipisine ara vermi. ocuklar, dklm oynayorlar.

Koanlar, denler, yuvarlanmalar, birbirine kar topu vuranlar, karlan
savuranlar, Krte konumalar, barmalar, rmalar, kavgalar,
svgler, alamalar..
Aralarndan geip yrd.
Bir gen "kae" elinde kovasyla kulleteyne yryor. Bir it
arkadan izliyor. Ve 7-8 kaz.gvdelerini tartarak, bir ne, bir arkaya,
bir saa, bir sola eerek paytak paytak yrmekte. "Kae",
kulleteynde. Kysndan buzlarn kryor. "Frtk" ve balgamlarla,
er-ple birlikte donmu olan yzeyden kard paralann byke
olanlarn alp bir yana koyuyor ve kovasn daldryor. Alp yryor
evine. Buzlan krlan kyya, kpek yanayor. "Lk lk lk" su
iiyor. Suyunu iti ekiliyor. Ardutdan kazlar. Ayn yerden onlar da
birer ikier ve itierek su iiyorlar. Her iite azlann yukar
kaldrarak ve enelerini birbirine vurarak.. Kazlar da iti'suyunu.
ekiliyorlar. Kulleteyn. nsannn da, hayvannn da en bata
bavurduu, gnde kimbilir ka kez can at yer. Ykanmak iin, su
doldurmak iin, iniek iin.. Yaz ve k. Kn zorluu, buz tutuyor
olmasnda.
-

289

47
Caminin iinde hava gergin. Fakilerden kiminin yznde
yar-bere. Anlatyorlar: Osso'yla ehmus kavga etmi. Sobaya
yakacak doldurma ve yakma sras yznden. O, "-sira senin!" demi,
br: "-senin!" ctemi ve balamlar kavgaya, n c e svme, sonra
vuruma. Biri sobann demiriyle girimi. br "rtib" sopasn
kullanm. Birbirini adamakll hrpalamlar. Eer byk hoca Molla
Nasu- gelmemi olsaym, birbirlerini ldrcbiliriermi. nk br
fakiler ayramymu onlar. Byk hoca gelip te:
- Ne yapyorsunuz, delirdiniz mi, ayp deil mi? Haydi brakn!
deyince kcsivermiler kavgay. Sonra hoca, hemen barmalarn
sylemi. Barmlar. Ama yine de birbirlerine kar kinliler.
Durumlarndan belli nk.

***
Abdurrahman hazrlanm, kyne gidecekti. Bunun iin bir hafta
izin almt hocadan. Ky, Tutak'tan da tede. Tutak'm Hamur
bucana bal bir ky. Bu kta-kyamette yola kmann doru
olmy^ara, bir delilik olacam herkes sylyor, ama Abdurrahman
kafasna koymu, gidecek.
Abdurrahman ok iyi bir dostuydu. Onun gitmekte kararl
olmasna zlymlu. Vazgeiremez miydi acaba?
- Biraz beklesai de sonra gitsen olmaz m?
- Olmaz.
-NedoT?
- Biraz daha beklersem. Cemile elden gidecee. O giderse ben
lrm.
- Cemile n a e y e gidiyormu?
- kocaya veriyoriarm^.
-Kim syledi?
- H e r i n i aldm. "Doktt" (baytar), bizim kye yakn yerden.

290

Geende eyh aban'lara gelnti, haberi o getirdi.

- Belki yalandr.
- Yalan deildir, ben de bireyler biliyordum zaten. Onu o kadar
istedim bana vermediler. Oysa Cemile beni seviyor.
- Bu kta gidersen yolda perian olursun. imdi yola gitmek ok
tehlikeli.
- Allah'n izniyle birey olmaz.
- N e olur gitme.
- lsem bile gideceim.
-.!!!

' ' ''

- "

Abdurrahman hi .sz dinlemiyordu. Cemile'si ekiyordu onu.

"Gr", yani karlarn zerindeki sertlik gevemeden yola kmalyd.
"Gr''larn zerinde yrnebiliyordu. Dizlerine kadar varan nak'l yn
oraplar arklarla giymiti. Bir de oban keesi ayarlamt. Giymi,
bahn bana geirmiti. Olduka sk giyinmi saylabilirdi. Ama
bunca sk giyinme, orann karak, souu, kan, tipisi karsnda ne
lde yeterii olabilirdi?
kt yola.
- Haydi gle gle. Allah yardm etsin!
Ve gitti AbtIurrdhman.

***
- Meleklerin erkeklikleri vc diilikleri yoktur. Gnh da
ilemezler.
Tam bu noktada "Trko"nun bir sorusu vard:
- Hocam,"Hrl-Mrt" niye gnah ilemi. Bakara Suresinde
(ayet: 102), bu iki melein Babil'de "by rettikleri" aklanyor.
"By"yse "haram"dr. Sonra "tefsir"lerde bunlarn, "Zhre" adnda bir
kadna k olduklar, cezalanduildklan, Babil'de bir kuyuda ba aa
asldklar anlatlyor. Erkeklikleri olmasa bir kadna nasl k
olurlar?

- Hrt ve Mrt'un "melek"mi, "melik"mi olduklar konusunda

291

"ihtilaf' (tartma) var.

- Ama hocam, ayette "melek" olduklar belirtiliyor.
- Kimileri ayetteki "melekeyn"i (iki melek), "melikeyn" (iki
melik) diye okuyor.
- Ama hepimiz "melekeyn" okuyoruz.
- yle ama, yle de olsa, Hrt-Mrt, melekler iinde
"mstesna" (kurald).
"Trko", verilen karlktan pek doymamt, ama sustu.
"Mzkere" srd:
- Cinierinse erkeklikleri de, diilikleri de vardr. nsanlar gibi.
Kimileri "nvslman", kimileri "kfir"dir. Mslmanlar da
"mezhep"lere ayrlmlardr. Bunlar, "Cin uresi"nde anlatlyor.
Cinlerden kimileri gelip peyganberden Kur'an dinlemiler v e .
mslman olmuiardm
Bir soru daha sordu "Trko".
- Hocam, cinler, peygamb^imiz zamanna, kadar hi yok muydu?
-Vard.
- O zamana kadar btn cinler, hep "kfir" mi kalmlar?
- Allah bilir. Ama Allah, onlardan da peygamber gndermitir.
Peygamberlerine inanp mslman olanlan da olmutur.
- Ama sen, onlarn mslmanlarmn, peygamberimiz zamannda
mslman olduunu sylemedin mi hocam?
- Ben hepsini demedim.
Melekler ve cinler stne, hocann yrtt mzkere, tm
"faki"lerin hi eksilmeyen ilgileri ve katlmlaryla | r 4 ^ o r ^ u .
"Melek"lerle "cin"lerin "gk"te nasl svaklan, cinler,f *'
'
kararlar, "En Yceler Kurulu" demek olan "el Me
grlenleri, "Levh-i Mahfuz"daki bilgileri ve T|
" v a h i y " l e r 4 "alp" almasnlar diye meleklerin j
gklere "hrszlk" iin kan cinleri "ate saan
kovduklar, yleyken, cinlerin "kulak hrszl|
baardklar ve nasl "vahiy" alp byclere, "li
ayrca, cin^insan ilikileri, cinlerle insanl.ar|
evliliklerin sonular konusundaki eriat hkr
292

tredikleri, bir cinin kendikendisiyle de cinsel iliki kurabilecei, bir

bacanda erkeklik, br bacanda diilik organ" bulunduu,
remelerini daha ok byle gerekletirdikleri, yine de insanlarla cinsel
ilikilerinin az olmad, bu ilikilerinin de nemli sonular
bulunduu, ne yiyip ne itikleri, kemiklerle ve soan kabuklanyla
nasd beslendikleri, melekler gibi nasl klktan kla girdikleri,
cinlerle eytanlar arasndaki farklar, kimi cinleri ve eytanlar
Sleyman peygamberin ii olarak ald, onlara yksek yksek
yapdar, heykeller ve ev eyas yaptrd, kimileriniyse asker olarakordusuna ald, Sleyman peygamberin ordusunun insanlar, cinler ve
kulardan olutuu, sonra melek-insan ilikileri, meleklerin insanlarla
cinsel iliki kuramayacaklar, meleklerin inanan kimselere yardm
ettikleri, bu insanlarn gnhlarnn balanmas iin Tanr'ya duada
bulunduklar ve daha baka, konular zerinde duruldu. Vakit ok
gememi olsayd, mzkere daha da srecekti. Ama le namaz
olmutu. Cemaatten namaza tek tk gelenler olmutu bile. Onun iin
hoca mzakereyi kapatt. Ama "Trko" bir soru sormutu yine de:
- Hocam, meleklere, cinlere inanmamann hkm nedir?
nanmayan kimse kfir olur mu?
- Tabii kfir olur. Meleklere imn, "imnn artlan"ndandr.
Cinlere inanmak da, ayet ve hadislerde aka yer'ald iin farzdr.
- nsann ya biraz kukusu olursa? O zaman da kfir olur mu?
- Olur, Bu konularda "phe" caiz deildir.
Trko'nn ok can skld. nk anlatlanlara inanyorsa da,
iinde biraz "phe" beliriyordu. "Tevbc estafirullah tevbe, ya Rabbi
sen gnhm bala.. phe kendiliinden douyor. Elimde de
ki:..."

293

48
Bir cenaze vard yine. Aman vermeyen bir ayaz. yleyken cemaat
toplanyor. stelik, epeyce kalabalk olacaa benziyor. Her cenaze iin
gelmeyen .eyh aban, Molla Nasr, Molla Zeki ve teki ky ileri
gelenleri de gelmiler. rencileriyle birlikte Hfz Celal de vard.
Sark cbbe giymi. Anlalan, cenaze namazm o kldracak. Hfz
olduu ve iyi Kur'an okuduu iin byk hoca, namaz kldrma
grevini ona vermitir. Cenaze namaznda Kur'an okumaya gerek yok,
ama sonras var. mamlk eden, mezarda da Kur'an okur genellikle.
"Telkin" (talkn) ncesinde.
Kyde doan ok olduu gibi, len de ok olur. Hele kn..
Yaprak dklr gibi dklr kyller. ocuklar, genler, yallar.
Kimi, tr; hastalanp lr. Kimi doarken, ya da doururken, ya da
doumdan sonra kan yitirirken lr. Kimi bir "kaza"ya urayarak lr.
Kimi kavgada lr. Kimi de yolda-beldc kalarak, donarak lr. K
boyunca byleleri ok grlr, duyulur. Haberler yaylr: "Falanca
yolda gelirken ya da giderken yolunu arm tipide, boularak lm.
Donarak lm." diye. Ayrca bir dereyi ya da rma buzun stnde
geerken buzun krlmasyla dp boulanlar, kariaria rtl bir
uuruma, bir ukura yuvarlanarak ya da bir yerde saplanp kalarak
lenler.. Hemen her gn duyulur lm olaylar. len lr, kalan kalr.
lenlerin yaknlar yanar; o kadar. Kimin neden zld ou kez
bilinmez. "Ecel"e balanr. Yrenin Trkleri arasnda yaygn bir sz
var: "Ecel geldi cihna, ba ars bahane". Yani lm iin gsterilen
nedenler birer uydurmadr. Asl neden: "Ecel". Ecel geldi mi nc yapsan
yararsz. "Ecele re bulunmaz". Kimin ne zaman, nerede vc nasl
lecei alnnda yazl. Tann eliyle kazl alnlarda. Gzkmese bile.
Deimez ve amaz. Byle inandrlmlardr hep. Hereyin asl
nedeni "ecel" olunca da, doktora, ilaca gerek yok. "Gerek var" dense dc
nerede bulunur? "eher"lerde, aalarda, beylerde olur bunlar. Kylere de
gelir doktor. Kartall kyne de. Hayvan olanlarn hayvanlarna
bakmak iin. Arasra insanlara da bakt olur. Olur ama, kn da her
zaman olmaz ki.. Geldiinde de her eve bakmaz. Adamcaz herkese
nasl baksn? Hayvanlara m, insanlara m?!
Km, lm iyi karlanmaz. Kadnlar iin ok skntl olur
294

nk. Mezar kazma vardr, "tekfin ve tehiz" iin "kefen" bulma

vardr, cenazeyi ykama, teneirde nce "musalla"ya, sonra gmmek
iin mezara tama vardr. Daha bir sr hizmeti vardu lnn. Ortada
brakdmas dnlemiyecei iin ly kaldrmak zorunlu. Ne
demiler: "ly rte korlar, delie drte korlar". Delie "drte"ne dek
te, dinsel ve geleneksel "hizmet"lerin, aann beyinki ayr, ayak
takmnmki ayr biimlerde de olsa tamamlanmas gerekir. Bunlar da
k ortasnda, karda-tipide, elin ayan donduu, soluklarn buzlat
sralarda kolay m? Yine de hizmetler grlr kukusuz. Ne ki
isteyerek mi? Her zaman isleyerek olmadndan, "ecel" gelecekse,
kn gelmemesi iin Tanr'ya dua edenler olur. Ama "ecel" bu, aman
zaman tanu m?
Her cenaze in cemaat pek kalabalk olmaz. Cemaatin
kalabalkl, lenin durumuna gre deiir. lerigelenlerinkiyle,
sradan kiilerinki bir olmaz. En yksek katlakilerin cemaatiyle, en alt
kesimlerin cemaati hi bir olmaz. "Dnya yle kurulmu".
Avzro Cino'nun cenazesine gelen cemaat de uadan olmayanlara
zgyd. lerinden, "gebereceksen baka zaman geberseydin, imdi
uas myd?" deyip iin iin sylenenler olsa bile..
Gelin grn ki, "faki"ler seviniyordu. Neden ki "skat" diye bir
ey olacakt. Avzro Cino'yu gnahlarndan temizleme, "bor"larndan
arndrma karlnda bireyler alacaklard. nk "srt kaln"d
Cino'nun.
"Tekfin ve iechiz"den sonra cenaze namaz klnd. Sonra da
mezara gtrlp "defn" olay bitirilip dnld.
Artk srada "skat" vtud.
. Onun iin hazrlk. "Iskat arabas"na konulacak olanlar
konulacak, sonra fakiler, kardan karya birbirlerine itecekler drt
tekerlekli el arabasn. "-Aldn kabul ettin mi? Aldm kabul ettim!"lere
giriilecek.
Arabaya genellikle tahl konur. Aslnda deeri olan her ey
konabilir. Acaba kn byk deeri olan tezek de konsa olur mu?
- Olur.
- Olmaz.
. - Neden olmasn? Tezek de deerii bir nesne. Hele bu kta..
- Tezek boktur, bokunsa skat arabasnda yeri olamaz.

295

-Olur.
-Olamaz.
"Olamaz" diyenlerin gzlerinde, "tezekli skat" yoluna gidilirse
meydana gelecek yle bir durum canlanmaktayd:
- "Avzaro Cino'nun ku:k yllk namaz borcu iin, araba zerinde
bulunan bu tezekleri alp kabul ettiniz mi?"
- "Alp kabul ettik, geri size hibe (armaan) ediyoruz."
- "Avzaro Cino'nun farz oru borlan iin bu tezekleri alp kabul
ettiniz mi?"
- "Alp kabul etdk..."'%
- "Avzaro Cino'nun btn hukukullah' (kul haklar) iin bu
tezekleri kabul ettiniz mi?"
- "Alp kabul ettik..:"
^
"Tezek" karlnda Tann'nm balamasn istemek. "-Olmaz
yle ey." deyip kiar kanlar, buna kar kyorlard ite.
- Kuru da olsa, tezein asl hayvan pisliidir, boktur., diyorlard.
Bunakardik, "tezek"lede "skat" olabileceini savunanlarn da
syledikleri vard:
- Tezei de Tam yaratmtr. Dile gelse, "beni niye kk
gryorsunuz? benim ne gnhm var?" diye sorard. stelik kn
tezek olmasa herkes souktan lr. Karakta, zemhiride insanlarn
kurtarcsdr tezek. Onun iin de ok deerlidir. Deerii olan her ey
gibi, "skarta bir "bedel" olarak yer alabilir...
"Olmaz, olamaz!" diye direnenler, tezein tezekliini
dnycfflard hep.
'- Tezek, yani kurumu bok, h Tann kaunda nasl deerli
olabilir? diyorlar da baka birey demiyorlard.
ok alevlenmiti tartma. Sphunda byk hoca Molla Nasr
kesip att.
.
- Iskat, tezekle olmyacak!
Ve byk hocann dediine uyuldu, ok zorlukla da olsa,^ tahl
getirildi, her zamanki gibi tahlla "skat" yapld.

***
Isnm sfinn alnda kimbilir ka d^ece olduu, kann gbeklere

296

tirmand, tipinin nne kan srkledii ve soluunu kestii

gnlerde, ev ev dolap kulplu kazanlarfa yemek, uvallarla ekmek
toplamak ok zor bir iti. O yzden bu i iin sras gelen fakiler
zorlanyorlar, sylenerek kyorlard. Ne ki baka da yolu yoktu. K
el-ayak kesse de* soluk kesse de, dahas lme gtrse de, bu iin
yaplmas artt. Yoksa a kalacakt herkes. Alksa bi eit lmd.
Kimi zaman lmden de beterdi. Ev ev dolalmasn da ne olsun?

Her gn, sabahn abdest suyunu," ne yapar eder akamdan

hazrlard. Ama o sabah hazr deildi su. Akamdan hazrlayamamt.
imdi ne yapacak? Darda tipi korkun. Dar klacak gibi deil.
Herkes kulleteyne kadar zor kp abdest alabiliyor. Knlan buzlarn
alundan. Abdestini alan da yan donmu olarak kouyor camiye. O da
herkes gibi, diini skp kmaya alsa ve kuUeteynden abdest alsa
-gerekte baka nice ilkel bo inanlann "kayna olan Hanefi
mezhebinden olduu iiri^ caiz olmyacak. Kyn tesinde olan
emeye kadar ginesiyse olanaksz. yleyse ne yapmal?
Dnd, hibir zm yolu bulamad. "Tann'm, abdesti byle
zamanlarda farz klmasaydn olrna^ myd sanki?" Abdestsiz namaz
klmaya karar verdi. "Teyemmm" olamaz myd? Orada olamazd.
nk, ok zor da olsa su salama olanai vard. Ama abdestsiz
namaz kldn kimse bilmemeli^^di. "Yoksa ne derler?" Dandan
biraz kar ald, ibriin iine tktktan sonra ibrii sobaya koydu. Biraz
su olumutu. Onunla -kimseye sezdirmemeye dikkat ederek^ ellerini,
kollarn ve yzn slat. Ayaklar kalmu tabii. yle dnd
iin de ii rahatt. Tann'ysa balard. "sterse balamasn, ne
yapim?" Elini-yzn mendiliyle kurularken herkese abdest alm
havasn vermiti. Ve namaza balanacakt. Tam o srada%eydo ona
yanau.
- Trko kurban, ayaklarm kald, unuttun!
ok utanmt. Ama iyi ki Seydo "-unuttun!" demiti,
.Herkes namaza dururl^n, 6 gitti, biraz daha kar alp eritti
Ayaklainn slatacak kadar. Ve slat. Sonra da namaza durdu..

297

49
Abdurrahman gideli bir haftadan ok olmutu. Ne bir haftas, 15
gn bulmutu. Oysa onun izni bir haftalkt. "Peki niye gelmedi?"
Kendisi yerine "kara haber"! geldi Abdurrahman'n:
- Abdurrahman Murat rman buz stnde geerken buz
krirn, o da dp boulmu.
.
Haberi getirenler, gelimeleri de anlatt:
Abdurrahman gider, bakar ki, kz iin bakasna "szkesilmi".
Kz.alacak olan, kzn babasna oka mal, davar vermi. aresiz
kalan olan, "-Cemile'm elden gitti.." diyerek deliye dner. Gidip
alacak olan vurmaya karar verir. Adamn peine der. O srada bunun
farknda olanlar olur. Olay, ilenebilecek bir cinayeti nlemek istericr.
Ve bulup akl verirler Abdurrahman'a:
- Bak, elini kana bulama. Cemile'yi elde etmenin bir yolu var.
-Nedir?
/
- Cemle'nin babas, eyh aban'n mritlerindendir. Onun
dediinden kmaz^ Molla Nasu-' da araya koy ve eyhten, mhrl bir
mektup getir. O zaman,.kzn babas kesinlikle kzn sana verir.
Sylenenler, Abdurrahman'm aklna yatmtr. Hemen yola
kmak iin hazrlnu-. Ama brakmazlar. nk yol ok tehlikelidir.
- Sz kesildi ama, nikh vc dn iin havalarn dzelmesi
bekleniyor. Havalar iyice dzelmeyince ne nikh, ne de dn olur.
Birka gn bekle, yola klacak gibi olsun, sonra gidersin., derler.
Abdurrahmart gnlerce bekler. Cemile'yle grmeye de abalar
bu arada. Ama baaramaz. skntsndan iyice bunalmtu-. Ve ne
olursa olsun deyip Kartall'ya doru (eyh aban'dan mektup
getirecek) yola kar. Onu yalnz brakmak istemeyen birka kii de
biriikte kariar. Arada Murat rma vardr. Biriikte rmaa kadar
gelirler. Murat buz tutmutur. Ama yine de dikkatli olmak
gerekmektedir. Buzlann sttf karla rtldr. Ayaklann dikkatli atarak
gemeye balarlar uma. Abdurrahman herkesten nde gitmektedir. O
srada olan olur: Buzlar kmlvermitir. Ve zavall- Abdurrahman
buzlarin altnda. Arkadalann brakp dnmek zorunda kalriai". Gzleri
yal..
?98

.***
Abdurahman'n lm haberi, onu ok sarsmt. ok iyi, en iyi
dostuydu nk. Aktan alad oldu, iin iin alad oldu.
Gnlerce unutamad. nanamyordu bi trl. Birgn kp gelecekmi
gibi, "-bak ite geldim." diyecekmi gibi ve sylenenleri
yalanlayacakm gibi iinde yer luuu bir beklentiyi uzun sre tad.
"Tanr'm, niye yardm enedin Abdurrahman'a? O, kz seviyor, kz da
onu seviyordu. Abdurrahman bir Firavun muydu ki bodun onu
rmakta? lerin senin hep byle mi olur? Senin hikmetine ak ermez
ama, bu hikmet, nasl bir hikmet?!" nrkcn bi eit krgnlk,
ksknlk duyuyordu iinden. "Gitti Abdurrahman!"

209

50
Tipiler biraz ara verince, Husso'nun dnne balanmt.
Kydeki tm dnler gibi ahu-da.
Ahrlar, Souktan kaanlann en iyi sna. Kimilerin yatak
odas. Bok-sidik iinde de kalka oyun oynyan ocuklann oyun
alan, "Faki"lerin "metin" ezberleme ve okuma yeri. Sevgililerin
buluma, sevime yeri. Ve evlenenlerin dn salonu.
Kadnlar "kae"leir (kzlar) bir hrda; "herifler, "kro"lar da bir
ahrda. '
Kadnlarn, "kae"lerin bir kesimi, "kofik"li. "Kofik" balarnda
olur. "Fes" gibi bir ey. Bu fesin evresinden paralar sarkar.
Varlkllarda altn paralar. Kk, byk, pul pul, dizi dizi, sra sra.
Kimi sralar zincirli. "Kofik"lerin stnden rtlm sayl bir
"yama" olsa da, bu yazma arka kesimdedir, arkadan bele sarkktr.
nse ak. Bu nedenle, yazma, kofkteki paralann gzkmesine pek
engel olmaz. Kat kat "fistan"lar. (entariler), kimi fistann altndan
gzken alvanms eyler, bellerde kuaklar, stnde yelekler,
ayaklarda yn oraplar ve yle byle ayakkablar (genellikle lastik).
Bunlar gen kadnlarda olur. Yallardaysa, sarp sarmalayan ne
varsa oi^ar bulunur.
Gen erkekler de yelekli, kuakl, eitli trden, ou sara
benzer balkl... Ayaklarnda nakl yn orap (gen kadnlar eliyle
rlmtr); ark, kiminkindeyse ayakkab (yine ou lstik).
Oynarlar. Halay tutulur genellikle.
"Lorke lorke lorke; hmme lorke..."
Sallanmalar, silkelenmeler, hoplamalar, sramalar.. Ayaklar
trklere gre.. Bi rpda, uyumlu.. ne, arkaya, saa, sola dnmeler,
kvrlmalar, kala ve gbek sallamalar; Bklen, bir katlanp bir
gerilen bacaklar, bir ileri, bir geri atlan admlar, ustalklarn
sergileyen ayaklar. Ve Krte trkler.. Komut, batakinde. Halay
onsuz olamaz. Trkleri de, oyunu da o balar, o bitirir. Mendilini
salhyarak ba eker. Sallar, kimi zaman da kuana sokar mendilini.
Kimi zaman elele^ kimi biimiyle kol kola, omuz omuza oynanr.

300

Dz ualar, eik sralar, emberler oluur. Halaym t ^ d a da oyunlar

olur. Kimileri tek tek dcar oynar, brleri bakp izl^;
Ahr, hayvanlar, boklan, sidikleri, pisIMerin sprlp yld
"mazgal", tavanda kan kaln "koat"lar (aalar|ijk gelsin di^e
konulmu tavandaki bir ya da iki baca.. Bunlarfa-tm, birbirinin
ayrlmaz paras. Dnn de.. Bok-sidik ynn evresinde ustalkla
oynanan oyun ve sylenen trkler, izleyenleri c
. Hayvanlafi
bile.. Herkes dnn havasna kalmtr olabildi]
e. Herkes yle
ya da byle dnn sevincini yaar. Sesler brb 'ne kanr. Kimi
zaman da tm sesler kesilir, biri birey anlatr h
dinler. Ardndan
glmeler, kahkahalar..
Yahlar, ar ballar da odalarda, yarda ahularda buluhurlar, ama
bi baka trl. Oyunsuz-elencesiz olarak. Byjfer, en bykler
dinlenir, aylar iilir:. ki iilen kesinlefbil|;oitf. (Aalar, beyler
kesiminde..)
>'
Zengin ve varhklann dnlerinde kufu y ^ i de datlr.
ounluun dnndeyse byle eyler b | u n | ^ . Byle eyler
yerine "kavurga"lar,'"edeneli kavurga"lardaWu. 4'
Husso ok varlk deilse de, ed^e}i kavurgapm yannda, kuru
zm de datlyordu. "Trko"nun cepleni dcjdurulmutu. ok
sevinmiti o da. Bir yandan azna atyor, bir yft^an da okar gibi
ellerini ikin ceplernde-gezdiryordu.Mutlj[iluj|9a diyecek yoktu.
Okumay, metin ezberlemeyi unutmutu o ^ n . t^rkesin, zellikle
dn sahibinin, Husso'nun ve anas^mbij|?k lgisini gryordu.
Gzler zerindeydi. Bu da mutluluk veriyordijyrje^.
Husso gidip onu kucana aidi. Gtrp, ^ i j i n en gzel yerine
oturttu. "Gelecein byk din linir' diye spndu herkese. Sonra,
gelinin arman olan nakl o r a ^ ^ e^fcri|leyna giydirdi.
- Hepimiz seni ok sevi^pruzi Bunlar ^^a Hammame senin
ayana ge rp gndemi.
/ '
""Trko", alvarnn par^lannpkaitlamp iine sokulduu ve
dizlerine'Uein ulaan, Anadpluljia&nntrd yerli kilimlerde de
benzeri grlen naklarla ssl ^ ^ l a r ^ a f i y o r d u . Anlabimaz bir
sevinle..
'
^

301

51
Metin ezberi iin Safo'larn ahnna gitmiti yine.
"Fi'l-akii ufrnu kiifrin cizun ve lkin + Et leh nassu tahlidin
bi nrnin" (Akl, kfirliin balamasn caiz grr. Ne var ki, onlarn
atete srekli yanarak cehennemde kalacaklarna ilikin kesin yet ve
hadis kantlar bulunmakta...)
Safo yine gelip dikilmiti karsna.
- Yeter ok altn, biraz dinlen.
-Ezberleyeceklerim var daha.
- Sonra ezberlersin.
Safo gidip iyice yaklat oha. Anasyla babasnn "ey
eneleri"ndcn sz au. Baklar, gltler. Safo'dan bir neri:
- Biz dc onlar gibi yapalm m?
-Olmaz.

'

-Niye?
- Birden kp gelirier, grrler.
- Gelmezler. nk Sabo (ktrm kz) uyuyor. Babamla anam
da daymlara gittiler. Akama kadar da gelmiyecekler.
- Ya gcliricrsc?

'

- Vallaha gelmezler.
-Gnh olur.
- Olmaz, biz daha ocuuz.

- ocuklara da gnh olurmu.

-Kim diyor?
- eriat kitab. Evlenecek yaa geldiler mi, ocuklara da gnh
olacan sylyor.
- Biz o yaa gelmedik ki!
- Sen o yaa gelmisin. Gemisin bile.
- Ben daha 12 yandaym.
- eriatimize gre; kzlar 9 yama geldiler mi, evlenecek aa
gelmi oluriar.
302

-Yaa?!!!
- Vallaha. Peygamberimiz Aie 6 yamdayken evlenmi. Ama
Aie anamz 9 yana basnca "zifaf olmular.
- Peygamberimiz ka yandaym o sua?
- 5 2 yanda.
- Bunu da kitap m yazyor?
- Evet. Hadis kitaplar. Buhari'de bile yar.
- Buhari ne demek?
- Byk hadis kitab.
- imdi biz babamla anam gibi yapsak, "gnh olur" yle mi?
- Evet. Sana gnh olur.
-Sana olmaz m?
- Benim yam kk. Olanlar, 12 yana basmaynca evlenecek
yaa gelmi olmazlar. Ama ben "faki" olduum iin biraz da bana
yazlr gnh.
- Gnh yazlrsa ne olur? .
- Cehenneme atarlar.
- Kimler atar?
- Zebn'ler. Azap melekleri.
- Pis Zebaniler.
- Kz yle syleme. Meleklere yle sylenmez.
- Onlar da yakmasnlar insanlar.
- Onlara Allah emrediyor.

303

52
Ratib nbetileri, "zlim" km egemen olduu ho-gnkii gibi o
gn de byk bir savatan km gibiydiler; Karlara bata ka, dne
dne ve elleri ayaklan dona dona evleri dolamlar, tophyacaklanm
toplamlar; yemek karmlaryla dolu kazs^sn ve "lava", "gagala",
yani ekmek dolu "telis"leri tayp getirmilerdi camiye. Herkes payn
aldktan, yiyeceini yedikten sonra da "mzkere" balamt. Byk
hocann vekili bir mollann, daha doru molla adaynn ynetiminde
olacakt. O gn, ehmus'tu yneten, n c e herkes, kendi dersinde
takld yerleri sordu, bilenlerin ^klamalaryla renebildii lde
rendi; sonra genel bir konunun "mzkere"sine geildi. "Taharet"
genel bal altnda toplanan temizliin kini kesimleri ele alnp
tartlacakt:
nce "pis" (necis) olmla gzden geirildi zet olarak. Bu konu
sk sk ele alnp zetlenirdi. eriat'in ve epat hkmlerini anlatan
kitaplarn da en banda yer alyordu. nkji "ibadet"e girmek iin
"taharet", yani temizlik art. Temizlik denince de pisliin ve pis
olann ne olduu bilinmeliydi. "Pisler", iki ana blmde
inceleniyordu. "aBz", yani pislii tam, kesin olan kaba pisler, birinci
blm. "Hafif yani pislii tartmal, ya da pksik ve ince pislikler de
ikincisi. rnein "bok"lann, "sidik"lerin kimi "alz", kimi de "hafif
pislerdendir. nk "eti yenen"lerle "eti yenmeyen"lerin "bok"lar,
"sidik"leri bir deildir. Bu konuda, afii* mezhebinin dndaki
mezhepler, daha ok aynm yaparlar: Hanefi mezhebine gre, "eti
yenen" hayvanlarn, rnein "deve"nin sidii, "hafif pis"lerdendir.
Dahas, peygamber, kimi Araplara, "^eye sidii"ni imelerini
buyurmutur. Buhari ve Mslim de bunu yazar. "Eti yenen"erden
"sere", "gvercin" gibi kularn "bokslar "pis" kapsamna
girmemekte. "Temiz"dir nk. Tavuk, kaz, rdek gibi hayvanlann
"bok"lar, bunlar "eti yenen" trden olsa d^.Ebu Hanefi'ye gre "tam
pis"tir. nk bunlar, insan pislii de yemekteler. Ama hanefi
mezhebinin br iki imamna gre, bu hayvanlarn "bok"lar "pis"se
de "hafiflerdendir. Maliki mezhebine gre, sr, koyun gibi
hayvanlann boklan, sidikleri temizdir.'Hanbeli mezhebine greyse, eti

304

yenen hayvanlarn hangi tr olursa olsun, boldan da, sidikleri de

temizdir. afii mezhebine greyse, tmnn boku da sidii de "pis"tir.
Ama bu pisliklerden "temiz"lenmek "g" olabilir. O zaman da
temizlenmese de balamr. Byle zeer yaphrken "frtk" ve "meni"
zerinde de duruldu.
"Frtk" ister smk, ister balgam biiminde olsun; tm
mezheplere gre "temiz"di. Yalnz "frlatlrken", ok dikkat edilmeli;
ne, yani "kble"ye doru deil; saa, ya da sola frlalmal. Ya da
ayan altna.. Sonra da ayakla ezilirse iyi olur. Bir baka biimi daha
var: Eer "balgam" biimindeyse, peygamberin yapt gibi
yaplabilir: Peygamber balgamn karm, "giysisinin bir ucuna
tkrm, sonra da stne (eliyle) basp datmt". zellikle de Ebu
Davud'un yer verdii bu hadisin kimi biimlerine, Buhari de yer verir.
Bu gsteriyor ki, "frtk", temizdir ve hangi tr olursa olsun,
"elbise"ye de silinebilir. Temiz olmasa, mendillere silinip ceplerde
tanr m?
afii mezhebine gre, "meni" de "frtk" gibidir ve "temiz"dir.
"Pis" olanlardan nasl temb.lenecei zerinde dumlurken, "ieme"
ve "sma"nn "db"na deinildi: Bu iin grlecei yere, sol adm
nce atlarak girilecek. Ve temizlikte de sol el kullanlacak. Bir baka
nemli nokta da "kble"ye dnlmeyecek. Tam bu konu grlrken,
Hfz Cell gelip girmiti ieri. Bir yandan kzarm olan burnunu,
kulaklarn ve ellerini sobaya doru tutarken, bir yandan da, konuya
kulak kabartmt.
- Durun Allah'n Krtleri., diyerek akak biimde seslendi ve bir
fkra anlat:
Adamn biri, olunu "molla" olsun diye "medrese"ye gndermi.
Olan okuyaca kadar okumu ve babasnn yanma dnm. Babas
tarlada alyormu. Bir sre sonra adamn ii gelmi, bir yana
ekilmi, iemeye balam. "Kble"ye doru.. Bunu gren olu
hemen uyanda bulunmu:
- Baba, aman yapma!
-Niye?'

' ' '

- Kbleye doru ienmez!

Adam ynn deitirmi. Ama olan yine karm:
305

- Aman baba olmaz!

- Bu kez niye olmaz?
- Grmyor musun gnee doru yneldin. O yne doru da
ienmez, gnhtr!
Adam yine ynn deitirmi. Ama bu kez de olunun baka bir
gerekeyle kar ktn grm. atlyacak nerdeyse. Bakm ki
baka yolu yok; srt st yatm. Yukar dikilen nesnesinden attrmaya
balam. Bu alas durumu gren bh-i, yanap sormu:
- Heyy, ne yapyorsun? yle ienir mi, kendi azna iiyorsun!
Sidiklerin bir kesimi adamn azna geliyormu nk; Adam hi
aldrmadan iini bitirdikten sonra cevabn vermi:
- Sen de ocuunu molla yaparsan kendi azna iersin ite byle.
Patlayan kahkahalar ve "tevbe estafirullah" biimindeki
mrldanmalar..
"Mzkere" srdrld.
Bir dikkt edilmesi gereken nokta da: "Cin"ler. "Cinlerin
yuvalan"na ienmemeli.
- "Cinleri yuvalar" nereler?
- "Delik"ler.
Peygamberin aklamas vardr:
- "Deliklere iemeyin! nk bunlar, cinlerin yuvalandr."
"Cinlerin yiyecekleri"yle de temizlenilmemeli. Yani, stktan
sonra k temizlemek iin bunlar kullanlmamal.
- "Cinlerin yiyecekleri" neler?
- "Kemik"ler, "gg"lar (deve ve davarlann yuvariak den boklan)
ve "kmr"ler, "yanm olan ey"ler.
Peygamberin bu konuda da aklamas vard. "Sahih" (salam)
hadis kitaplannn yer verdikleri bir hadise gre: Cinlerden bir "taife"
peygambere gelmi ve yakmmlard:
- "Ey Muhammed! Senin mmetin, kemikle, deve ve davar
gglanyla ve yanm eylerle klanm temizliyor. Oysa Tann, bunlan
bize'nzk'(yiyecek) olarak vermitir..."
Peygamber cinleri dinleyince bu yaknmay hakl bulmu ve
306

bunun zerine, bu tr eylerie klann silinmesini yasaklamt.

eme ve sma duasn okuyarak Tanr'ya snmak gerekiyordu.
nk bu i(tiyalarn grld yerler, "eytanlarn yuvalandklar
yerler"dir.
Peygamberin aklamasna gre,'bir de buna dikkat etmek
gerekiyordu.
- Kii tala kn silerse temizlenmi olur".
K temizlemek iin " ta" yeterli. Kn kylarnda kalan
pisliklerin, o kiinin kendine zarar yok. Hemen tm mezheplere gre
byle.

307

53
Hfz Celal ieri girerken kapy aralk bu-akmt. vedilikten..
Canavar souun elinden kendini dar atmt nk.
Aralktan souk giriyordu.
Ve bir it ban uzatmt.
Ortalk iti. Herkesin tand "garib"lerden, kimsesizlerden. eri
baknca, kimbilir ieridekileri "ok mutlu yaratklar" olarak gryordu.
Neden ki ierisi scakt. Hi deilse dans gibi deildi. Ve ierdekiler,
onun gibi myorlard. Oysa ierdekiler de "gariban" takmmdand.
t bakyordu ierdekilere.
- Ot,otJ
Ban geri eken it, sonra yine uzat.
Birinin gidip kapy kapamas gerekiyordu. Ama herkes
"mzkere"de.
Hfz Cell, eski rencisine buyurma hakkn kullanarak:
-Duran! Git o iti kov, kapy da eyce rt! dedi.
O da hemen frlad. Giui, ite bko, ama dokunmad. Orasndan
burasndan buzlardan dikitler olumutu itin. Belli ki ya zerine su
dklmt; ya da zavall suya dmt. Tir tir triyordu. "Sen de
benim gibi garibsin. Sahibin olsa burada olmazdn. Scak bir yerde,
ahrda - mahrda olurdun. imdi ne yapabilirim ben sana? Kapy
kapayp seni darda braksam donarsn souktan. Zaten donmak
zeresin. eri alsam, kpeksin, ierisiyse cami ii. erdekilerde afii.
Haneflere gre de sen camiye giremezsin, ama, afiilere gre hi yerin
yok. Hanefiler seni 'pisliin kendisi' (neces-i ayn) saymazlarken,
afiiler seni yle grrler. Sen, 'pisliin kendisi'sin onlara gre.
Ksacas, camiye alamam seni. u Tann'nm iine bak. Seni niye
yaratm? Madem ki yaratm; niin sahip kmaz?" te bakka
dnd, dnd yine ite bak. Bocahyor, bir zm bulamyordu.
Kapy kapamaksa, ne iinden, ne de elinden geliyordu. Bir zm
bulamamaktan alamaya balad. Bagu-ddar:
- Trko, ne bekliyorsun, kapasana kapy!

308

Hi bir karhk yarmedL

Herkes ilgilenmiti. Kimse bir anlam verememiti "Trko"nun
donmuna. Osso ve Th, merak edip yamna gittiler.
- Ne yapyorsun, kapy kapasana!
Kapy kaparken baktlar ki "Trko" ahyor.
- Dur hele sen ahyorsun!
- - ! ! ! -

- Niye ahyorsun, o itten mi korktun ?

- Korkmadm. O zavalldan korkulur mu?
- Peki neden ahyorsun yleyse?^
- Zavalh souktan donacak.

Onun neden aladm anlamlard, hin durumuna iyice dikkat

etmex1ikleri halde onlar da acmu. Ama ellerinden ne gelirdi? Belki dc
"Trko"yu avutmak iin Osso:
- te acdn belli. Ama AUab onu it yaratm. Caminin iine
afamayz ya., dedi. Ve alamamasn, zlmemesini syledi.
- M\v'\ b m
V yaralabiYri. B i z il olsaydk, bu soukla
ctonmay isler miydik? Bizi darda buakanlara baldua etmez miydik?
Trko'nn hu karl onlar duygulandrmt. br fakilerin
yanma gidip durumu anlamlar. "Trko"nun vc hfz Celal'in dndaki
fakilerin tm afii mezhebinden olduklar iin zerinde birleilcn
gr uydu:
"Kelb", yani kpek, "pis"ir, ona ne dokunulabilir, ne de onun
camiye ahnmas caizdir.
Bu arada Trko, stn - ban skca giyindi, bir de kk
kiHm eline alp kapya doru yneldi. Onu byle gren Osso,
kukulanm. "Bu soukla nereye gidiyor olabilir? Metin ezberlemek
iin bir yere gidiyor olamaz. nk eline kilap almad." diye dnd.
zlemeye karar verdi.
Trko, dar knca, itin, duvann dibine bzlm olduunu
grd. Bi yandan da titriyordu hayvan. Trko'ya bakt. Yardm ister
gibi bakyordu. Trko, elindeki kilimi gtrp onun stne rtt.
Kendisi de sutn duvara verip dikildi.

309

Durumu izleyen Osso, fakilere bard:

- Fakiler, gelin hele! Gelin de u Trko'nun yaptn grn.
Gelen durumu grp at ve ierdekilere de duyuracak biimde
aknln dile getirdi. Merakla gelen dikildi, gelen dikildi. erde
kimse, kalmad vc dondurucu ayazda, caminin nnde koca bir
kalabalk olutu. Glmeler, acmalar, "Allah Allah unun yapt
e bak!" anlaml mrldanmalar, kpek yerine "pislendi" diye kilime
zlmeler.. Kalabalk arasnda kalan it de aknd. Olduu yere kt.
O knce zerindeki kilim syrlp dt. Trko hemen gidip ald
kilimi ve itin stne rtt. Ardndan ieri kotu. Gitti; leyin yemek
zere saklad, oras buras snim ve stnde yemekler
karmndan bulunan ekmek parasn alp dnd; gtrp ite uzatt.
Souktan tyleri dik dik olmu ve tylerinin ucunda buzlar olumu
olan hayvanck, gsz biimde ban uzatt. Ekmekten bir para
srd. Yine gsz gsz yemeye balad. Kimseye bakmyordu.
Ksmt sanki herkese. Arada bir, isteksiz aralad gz kapaklarnn
arasndan Trko'ya bakyor gibiydi. Ya da Trko'ya yle geliyordu.
Titremesi de durmamt. Biraz azalmt o kadar. Uzaulan ekmei bir
daha srd. Yava yava ineyip yuttu. Bir daha, bir daha.. Derken
ekmei bitirdi. O yedike Trko seviniyordu. Kalabalksa, byk bir
gsteriyi izlerccsine onlar i/liyordu. Dondurucu soua aldrmadan..
Fakilcri caminin nnde birikmi gren kyller dc gelip katld
kalabala. Gelenlerden biri, nemli bir ey aklyacam belli eden
bir havayla:
- Durun hele, ben bu iti kulleieyne dm karken grdm biraz
nce.
^
Meer zavall it, kulleteynden su imeye gitmi. Buzlarn
krld kesimden su imeye alrken, krlmadk kesimin stne
km. Dayanamayacan nereden bilsin? Buzlar krlverince
kulleieyne dm. Bir sr bocaladktan sonra kabilmi ancak. Ve
sahipsiz olduu iin dc caminin nne gitmekten baka bir yol
bulamam. l akl ite, stulacak yer olarak camiyi grm.
Camidekilcrin afii olduklarn nasl bilsin?
Kyde ba bo, sahipsiz itler az deildi. Orada burada dllenirler,
orada burada doururlar, oradan buradan geinirler. Bir dourula bir

310

sr yavru karrlar ortaya. Yavrular, bir sre gzleri grmeden, st

ste yumaklaarak kprdarlar. Sonra gzleri alr, her biri dizi dizi
meme ularndan birini yakalayp emmeye koyulur. Ana da, yavrular
da mutludur o srada. Balanna gelecekleri bilmezler. Yrenin
insanlarndan nice analar ve yavrular gibi.. te yaamak balamtr
ark. Hepsi yaamaz. Kimi yle, kimi byle lr. len lr; kalan
kalr. nsan yavrulan da yle deil mi?
'
Kalabaln arasndaki it, ban yere yatum, gzlerini de
kapam duruyordu. Trko'nn kaygs artt.
- Bu hayvan lecek, n'olur bir sc^k yere gtrelim., diye bard.
t de bir hayvand kukusuz. "Mecuslik", yani Zerdt'lk
dinine gre saygn bir hayvand stelik. Geri bu dinde de kpekler
hep bir deildi; snflara ayrlmt: "oban kpei", "ev kpei",
"ba bo kpek". Ama en aa snfta olan "ba bo kpek" bile
gvencedeydi. Ba bo iti dvenin, ldrmenin cezas da ok ard:
Dvlen kpek lmse, dvene verilecek cezas: 600 kam, 600
denek (sopa). Yani ba bo iti ldrenin kendisi de ldrlyordu. ti
a brakann, hastalanmasna yol aann cezas da ar cezalardand.
Mecusilik dnemi, itler iin parlak bir dnemdi, tarihte kald.
imdiyse mslmanhk var. Mslmanlk iinde de mezhepler. Ve it
lere iyi gzle bakmayan afii mezhebi. Yine de itlerden yararlanrlar.
tlerin salad gvence altnda yaarlar. Evlerini, srlerini koruUururlar itlere. Ne ki it oalnca deeri dmekte. erin de ie en yarar
olanlar, en glleri seilmekte. Kartall kynde de yleydi durum.
Kalabalktan biri "merhamet"e geldi;
- Ben alp bizim ahua gtrrm., diyerek auld.
Gtrecek, ama nasd gtrecek? Kulandan tutup gtremez ya!
Kpeklerin boynuna "tasma" geirilir, ip taklr, yle ekilip
gtrlr. Ama bu, "eher"lerde olur. O yrenin ierine gre deil.
Alk olmadklar iin, boyunlarna geirilen bir eyle ekilseler de
gitmezler orann itleri. lseler yine gitmezler.
Dahas: O iti alp ahra gtrmek isteyen kii de afiydi, o da
dokunamazd kpee. Bireyler yapmak iin harekete geti, itin
evresinde dnd; ama gtrmek iin bir yol bulamad. ard,
seslendi, ama hayvan bakmad bile. Hibir kpudama yoktu zavallda.
311

Yalnz, kann boluunun hafife inip kalkar olmasndan, soluk ald

ve yaad belli oluyordu.
- Ben evden biraz ah-rp getireyim de yannda ate yakalm..
dedi.
Uygun bulunmutu bu dnce. Ve adam gitti.
Kalabalk yerindeydi. GiUike de byyordu. Duvann dibinde,
karlar zerine l gibi serilmi yatan kilimli it iin olumutu.! Ama
arada bir gzler ona kaya da baka eylerden konuuluyordu.
Oradakilere daha ekici gelen eylerden.. Bara bara konuuluyor,
tatl tatl dinleniyordu. Ayakta ve ayazda.. "-Vy babo!" diyerek,
ti-eyerek.. Genellikle cin-cin bakan gzler, sivri, kuru ve esmer
yzler, bzlm ve ovuturulmu eller, souktan biri inip biri kalkan
ayaklar, kpkrmz olmu kulaklar ve burunlar. Ve burunlardan akan,
ya da frlatlan frtklar. Grkemlice bir frtk yar sergileniyordu.
Herkesin frlat ayn ustalkta deildi. Kimi yarm yamalak
yapyordu bu ii. Burnunu silerken, frtm ou iinde kalyordu.
Ama kimi, dibinden skp temizleyerek frlatabiliyordu. Kendine zg
yntemiyle.. Osso'nunki baka trlyd. ehmus'unki baka trlyd.
Th'nmki, Msa'nmki, Ksm'nki de bakayd. Abdo'nunkiyse
bambakayd. te yine hazrlanyordu gsterisini sunmaya. Sol elini,
parmaklann ne doru bkerek, burnunun stne, gzlerinin dzeyine
dek kaldrd. Ba parmayla, iaret parmam makas yapp arasna
ald. Ama makas skmad. in "acemi"leriyse skyordu. Ba
parman burnun bir kanadna bast, lazn yumdu ve soluunu
birden, olanca gcyle br kanatu-m verdi. Frlatvermiti iindekileri.
Taa karya.. Koyu ve isli frtk, dtyse yerde ylan gibi kvrlp
kalmt. Sra brnde.. Bakalm brn de ayn yere frlatabilecek
mi? Beriki kanadn stne de iaret parman bast. Yine azn
kapad, soluunu ekip, yine birden ve tm gcyle verdi; ne var ki bi
terslik oldu, kan fmk parmaklara bula ve tutunduu parmaklardan
aa doru sarkmaya balad. Sarkt, sarkt ve sonunda dt.
Sahibinin ayann dibine..
- N o d e kald bu adam, niye gelmedi?
Ayazda, ayak st konumalar, sylemeler sryordu. Arada bir
ieri girip snd ve geri kanlar da oluyordu. Trko'nun dnda

312

kilimli itle ilgilenense pek yoktu. Yayor muydu "garib"? Istmak

iin yakacaa giden adam da, gideli bir saate yakn olmu; daha
dnmemiti.
Ayaz alabildiine dondurucuydu, ama kalabaldt havasndayd.
"Faki"lerin balarnda sank biiniinde dolanm ve bir ucu da arkadan
sarktlm olan araflar, ok d grlp duran kulaklardan
sanlabilirdi. Ama hi biri, kafalarnn biimini bozmuyordu. Ayn
kafalarn iini deitirmeye niyetli olmadklar gibi.. Yrenin en
geerli kurallarndan biri: Deime yok.
Seydo'nun da burnu akyordu. "Melle Seydo". Burnunu silmek
iin bir sr eyin doldurulduu cebinde mendilini arad, buldu ve
frtklarn kiminin kuru, kiminin ya olduu kocaman "abdest
mendili"ni kard; "hhlad". Byk bir grltyle ve burnunun iki
kanadn da zorlyarak sildi. Kimbil kanc kez doluyordu "emektar"
mendil. O srada da yakacaa gitmi olan adam gzkt. Koltuunda
da allar. Getirip kpein yanna brakt.
- Yahu nerede kaldn, bir saat oldu!
- Karlarn kavgasna yakalandm, sa saa ba baa tutumu
olan karlar zor ayrdm. Onlarla urauken de ge kaldm.
Adam getirdii allar atelemeye koyuldu. Bir kibrit ak;
yanmad. Bir daha akt, yand ama parlayp/snd. Bir daha. Yine
olmad.. Alevi, snmeden allarn altna yetitiremiyordu bir trl.
Fakilerden Yasin, yetiip, yardm etti ve ahlar tututuruldu. Herkes
elini, yzn, ayaklarn uzatmt stmak iin. Peki ya it? Trko,
gzn onun zerinden ayrmyordu? "Acaba snabilecek mi? Isnnca
canlanp kalkabilecek mi? Yayacak m?" diyen dncelerle.. Aradan
yarm saat, bir saat daha geti. Ate yanp snmeye yz tutmutu.
tteyse hi bir yaam belirtisi yoktu. Gzler kapabyd. Ama zaten de
yleydi, ta batan kapal duruyordu. Yaadn belli eden karm
boluuydu. Ne ki bu kez o da durmu. nip kalkmyor aruk. yice
dikkat edip baktlar ki, zavall artk soluk almyor.
- lm bu!
-lm!
Geekten lmt "garib"
Hayvanlarn boklann doldurup dkmek zere tamaya yarayan
313

"teskere" (sedye biiminde taman, ortas ukur bir ey) getirdiler;

uzaklardaki bir dereye atmak zere itin lsn koydular ve alp
gtrdler. Tko, son derece zgn, bakyordu arkadan.
Kalabalk dald. "Faki"ler camiye, kyller evlerine..
Trko da, darda biraz daha kaldktan sonra, beklemenin
anlamszln dnd; itin stn rtt kinii alp camiye girdi.
Camide, Hfz Celal, "faki"lere takld:
- Grdnz m Allah'n Kreri, kuUeteyninize it dm: Sizse
orada abdest alyorsunuz, su alp yemek piiriyorsununz! Siz ite
ylesiniz!
Kpek afilere gre "pisliin kendis"ydi. Ne var ki, dt
yer, rastgele bir yer deildi, 'kullcteyn"di. Ve Peygamberin de, en
salan hadis kiaplannda bile yer alan bir aklamas vard:
- "Bir su eer k u l l e t e y n lleri iinde olursa p i s tutmaz."
Yine de kimi durumlarda ve kimi pislikler nedeniyle kulleteyn
boaltlrd; nk yle gerekiyordu. rnein iihe biri dp ld
-zaman.

314

54
Byk Hoca Molla Nasr'dan gnlk dersini alacakt.
Cokuluydu. Hep yle olurdu. Her zamanki gibi ezberleyeceklerini
iyice ezberlemi, reneceklerini iyice renmiti. Derslerini
adamakll piirmi olmaktan sevinliydi. Ve hep yle olurdu.
"Alet"ten, yani "nahiv" ad verilen Arapa dilbilgisinden,
. "f]kh"tan, bir baka adyla "eriat"ten, "kelm"dan, bir baka adyla
"akid"den, "mantk"tan.. Her gn olduu gibi bunlarn hepsinden
derslerini alaeaku. Kitaplarn almaya yneldi, "Nahiv"den"Elfiye" ve
erhi "bn Akl", "Fkh"tan "Halebi", "Kelm"dan "Nniyye",
"mantk"tan "emsiyye"..
Kitaplarnr ayrp eline ald. Ellerinin stne gz iliti.
atlaklardan kanlar szyordu. Sudan, ayazdan, kirden, eller atlak
aakt. Kamlmaz bir eydi bu. Kulleteyn suyu Hanefilere gre caiz
olmad iin uygun su, eme suyu glkle salanabiliyordu, ok
"idareli" kullanmak gerekiyordu abdestlerde. stelik souk su, kirleri
gidermeye yetmiyordu. Bu durum, soukla birlikte ellerin aamasna
yol ayordu. atlyan ellere de kolay kolay su dokundurulamyordu.
Biraz dokundurulan su, daha ok atlamann nedeni oluyordu. Eller
ykanmyordu doru drst. Kirler biriktike birikiyordu. Ksacas:
Kirlpr atlaklar, atlaklar da kirleri oaltyordu. Bir de souk
eklenince, ellerdeki atlaklarn ve kanamalarn sonu gelmiyordu bi
trl. Ve adaklar ok szlyordu. Bir ey dokunduunda sz,
dayanlmaz oluyordu. Ama allmt bu szya. Ayrca parmaklarn
ara.s da yaralarla doluydu. Kanyordu, kandka daha ok
yaralanyordu. Buna da allmt.
Bacakhu- da kanyordu. Hem de ok.. Ya bitten (donsuz alvarn
diki aralannda yine sura sra olmulard), ya kirden, ya uyuzdan, ya da
hepsinden.: "Hart hart hart" kayp duruyordu. Bacaklar, bacak aralar
yaralanmt. "Faki"ler, sk sk uyuz oluyordu. Kyller de.. Uyuzlar,
zellikle parmak aralarnda, bacaklarda, eklemlerde, yani gvdenin
belirli yerlerinde kendini gsterirdi. Yaygnd uyuz. Salgnd. Ondan
ona abuk bulayordu. Neden oluurdu, nasl doar ve nasd geliirdi?
zerinde pek durulmazd. Bilen de bulunmazd pek. u olurdu. Arada
315

bir, hayvan sahiplerinin hayvanlarna bakmak zere kye gelen ve

herkesin "doktor" diye niteledii baytar ya da hayvan salk memuru,
"uyuz ilac" da getirirdi. Hayvanlarla daha ok ilgilenilirdi. Anla
insanlarla da ilgilenildii olurdu. Uyuz yaygm bir durum ald zaman,
"doktor", yani hayvan salk memuru ya da ok ender gelen baytar,
uyuzun nne gemek iin aba harcard. Ne ki, "doktor"un tlerine
uyan olurdu, uymayan olurdu. Meerki, eyh, aa, bey ve byk
hoca, arlklan koyrnu olalar. O zaman "doktor"un tlerine de
uyulurdu, verdii ilalar da kullanlrd. imdilik yle bir durum
yoktu. Uyuz olsa da, byklerin nem verdii yaygnlkta deildi
daha
Elindeki kitaplan buakp bacaklanm ta tatl kadktan sonra
kitaplan yeniden ald ve byk hocann yanma doru yrd. Varp
hocann "rahle"sinin yanma oturdu. Ve "fk}"tan "Halebi"yi at.
Konu: Abdesti bozan eylerdi.
"eme, sma"dan balanarak, abdesti bozan eyler sralanyordu.
O "iki delikten" ("mine's-sebleyn") kan eyler, eer "ieme",
"sma" gibi kmas doal ("mutd") eylerdense abdesti bozar. kan
bir "meni", fkhtaki deyimiyle "lezzet"lide, lezzetsiz de ksa, abdesti
bozar. Tabii aynca da boy abdesti gerektirir. Hanefi, afii ve Hanbel
mezheplerine gre byle. Maliki mezhebine greyse kendiliinden
kan bir "meni", "lezzet"i, yani atarak da ksa, boyabdesti (gusl)
gerektirmez. Yalnzca abdesti bozar.
Halebide tm mezhepler anlatlmyordu. Hanefi mezhebi esast.
Ama byk hoca, "mezhib-i erbaa"y,'yai drt mezhebi bildii iin,
ayn konudaki tm mezheplerin grlenni olabildiince anlatyordu.
Halebi'den nce de, afii fkhna ilikin kitab okumutu. Bununla
birlikte kimi konularda, Halebide de "drt mezheb"ih grlerine yer
veriliyordu.
Hoca, Haleb kitabn yalnzca Trko'ya okutuyordu. Hanef
olduu iin..
Her zamanki gibi hocann anlattklarm dikkatle ve hibir szn
karmama?ya alarak dinliyordu. Yer yer de sorular soruyordu. Arada
srada da kanyordu. Bacaklanmn kanmas tutmutu. ine ilet'
biimde bir kanma. Elini, bacaklanna sokup kanyordu. Kamak

316

yapyordu bu ii. nk hocadan utanyordu. Utanmasa, iki elini de

sokup rahat rahat kamaeak. Ne den gstermemeye abalasa da hoca
grmt.
- ok kanyorsun!
-!!!
Utand. Hocann gz nnde, eli bacaklarnn arasna gitmiti.
Ve hoca da biliyordu ki, bacak arasnda dolaan el, oraya, "ut yeri"ne
de dokunuyordu. Hoca, bacaklarda don olmadn biliyordu nk.
Birok "vesile"'yle renmiti.
Elin erkeklik organna dokunmas, "abdesti bozan eyler"dendi.
afi mezhebine gre.. O Hanefi olduuna gre pek bir sorun yoktu.
nk Hanefi mezhebine gre, byle bir dururt, abdesti bozmazd.
Ama yine de "dab"a aykmyd.
Hoca sevecen bir adamd. Ayrca Trko'yu ok seviyordu, Onun
iin:
- Haydi git minberin arkasna, iyice bir kam gel., dedi. nk
anlamt ki olan dayanamycak.
Utana utana minberin arkasna geti. alvannm ban zd,
ellerini soktu ve balad kanmaya: Hart hart hart.. Sesi taa, hocann
yahuda bile duyuluyordu. Her yam kan iinde brakacak kadar kad.
fkeli lkeli.. Bireylerden hncn alyordu sanki.. Sonunda kt bir
szlama balamt. Ama aldrmadan alvanm ekti, balayp dersine
dnd. ;
"Abdesti bozan"lar anlatda anlatda, sra "dokurima"ya gelmiti.
Fkhta, Arapasnda"mes" ve "lems" szckleriyle anlatlyordu
dokunma. Ve bir ok tr vard.
"Kadna dokunma", Hanefi mezhebine gre, abdesti bozimuyordu.
Ama afi mezhebine gre "ehvet"li de olsa, ehvejsiz de olsa, abdest
bozanlardand. Erkek ve kadm yal bile olsa.. Deimiyordu. Neden
ki, Kur'an'da, Nisa Suresinin 43. ve Mide Suresinin 6. ayetinde: "ya
da kadnlara dokunduunuz zaman..." denerek, kadnlara
dokunulduunda, abdestin bozulaca anlatlyordu. Ne var ki,
Hanefiler, buradaki "dokunma"nm, "cinsel birleim" (cima) anlammda
olduunu ileri siiryorlard. Bununla birlikte, Hanefi mezhebinde de,
cinsel birleimin dnda, abdesti bozan bir dokunma biimi vard.
317

Buna, "ar yaklama" anlJonma gelen "mubere-i fahie" ad

veriliyordu. Erkein erkeklik organ, kadmn kadnlk organyla
birleirse, "mubere-i fahie" durumu modana gelir. Erkeklik
organnn snnet yeri, kadmnkinin iine girip kaybolmadka, kadm
da, erkek de "cnb" olmaz. Yani ikisine de boy abdesti gerekmez.
Ama ikisinin de normal abdesti bozulur. Ksacas, Hanefi mezhebine
gre, kadna baka trl dokunmayla abdest bozulmaz. "pme"yle bile
bozuhnaz. Aie'den aktarlan hadise gre, "Peygamber karlarm per,
sonra abdest almadan namaza durur"du. "Sahih" (salam) saylan
hadisler arasnda yer alyor bu.
Kitapta geen "mubere-fhie"yi okuyunca, Safo'yla olan
anmsamt. Ama okgcmeden kurtard kafasn takld eyden.
Halebi'den ald dersi bitirince, "Kelm"dan "Nuniyye" kitabna
geti.
Ama kanmas yine tutmutu. Dayanaca gibi deildi. Nasl
olsa hocann izin verdiini dnerek, yine minberin arkasna geti,
iyice kadktan sonra ve yaralan bir kez daha kanattktan sonra dnp
geldi.
"Ve li'l-mdcallidi imnun ysbu bihi..."
("mukallid'in de imam vardr ve onun yararn grr, sevap elde
eda-.)
u demekti bu: "Din ulemsna uyanlar, zararl kmazlar.
Bilmeden, anlamadan da "imn" etseler, bu imnlarnn yarann
grrler. "Cennef'e girebilirler.
"Cennet". Ne gzel yer oras. "u Allah, bu dnya yerine orasn
yaratsayd ve insanlan daha batan oraya koysayd olmaz myd sankit"
Berbat kant da bi trl aman, zaman vermiyordu. Bacaklann
ilerinden yine alevlenmiti. Kalkp yine minberin arkasna gemeyi,
kanp gelmeyi dnd, ama vazgeip biraz daha diini skmaya karar
verdi.
"Kelm" dersi bitince "mantk" dersine geildi;
"Cins: Klliyyn
bi'l-hakaiki..."

makln

al

kesirne

muhtelifine

Yani: "-Nedir?" sorusu sorulduu zaman, "udur" dpjjiinde.

318

birok ve deiik gerekleri, varlklar kapsam iine alan ey,

"cins"tir. "nsan" ele alnu-ken: "-nedir?" sorusuna, "-hayvandr!"
karl verildiinde, "hayvan", insan iin "cins" olur. nk
"hayvan"n kapsam iinde, "insan" bulunduu gibi teki hayvanlar da
bulunur. Yalnzca bir "tr"dr (nevi') insan. Ama insann"ne" olduu
sorulduunda, yalnzca "hayvan" deil de,:"ntk (konuan, dnen)
hayvan" karl verilirse, bu, insan tam tanmlar. nk bu szn
iine baka hayvan girmez.
"Hayvan. nsan. Kan. Cins bacaklar. Nk... Ah u dersler bir
bitse de, gidip rahat rahat bifkansam."
"Mantk" dersi biti. "Nahiv" dersine geildi. Bir sre sonra o da
bitti.
Dersler bitince hemen frlad, kendini minberin arkasna dar att.
Ka babam ka.. Seydo da izliyordu. Hart, hart, hart.. Tadyla acnn
yumakland kant. Tatll, kantnn znden. Acsysa,
yaralardan kaynaklanyordu. Hi kapanmayan, her kanta biraz daha
alan yaralardan..

319

55
alvanm ekip balad. Gidip kitaplarn ald, yerlerine koydu.
Safo'lara gitmeye karar vermiti. Hazrlanp kt. Bir-iki kitap da
koltukta.. Bzlc bzle ve ye ye kendini att Safo'lara. Safo ve
annesi vard. Her zamanki gibi scak ve sevecenlikle karladlar. Ahra
geti. Safo da ardmdan.
Ahua geer gemez, hemen alvann syu-d. Ve kamaya, daha
dorusu, kanan yerleri biraz daha yrtmaya koyuldu. Safo da yle
durmu bakyordu. Yaklat. Eilip bacaklanna bakt.
- Ooo bacaklarnn her yann paralamsn. Kanlar iinde
kalm.
- Ne yapaym kanyor!
Safo, onun brasm tutup evirdi. Onun evresinin de yu-ldn
ve kanatdm grd.
- alvannda bit vardr. Babamn alvarn getireyim, onu giy de
bunu ykayalm. Sustahm sen de bir ykan. Byle kalrsan lrsn..

-!!!

Safo'nun koup anasnn yanma gidii, bir sre sonra bir alvarla
. gelii.
- Al unu giy. Ykanman iin de su koyduk. Anama syledim,
durumuna ok zld. Su smmca gider getirhim.
- Allah rz olsun.
"Allah'n raz olmas"ndan ok, onun rz olmas Safo'yu
ilgilendiriyordu.
alvann kard. Yarak bacaklar, bacaklar arasmdaki parmak gibi
sallanan nesne. Safo da gzlerini ayumadan bakyordu. alvara baklar
birlikte. Birde ne grsnler. st ste, sra sra bitler. Diki aralannda.
Kimileri de oraya buraya yaylmakta.
- Ooo bu ne durum byle?! Bu bierin iinde nasl dayanyordun?
yikihnedin]!!
- Okumaya dalnca hi farknda olmuyorum. Kanyorum
yalnzca.

320

- Senin anan bu durumu gKe, kimbilir ne kadar zlr?

- Ben ne yapaym, "ilim yolu"nda olan byle olur. "lim yolu,
meakkatli (skmul, glklerle dolu) olur." mam Muhammed,
mamEbu Yusuf ve bakalan da yle okumular.
- yle okudukl^n nereden biliyorsun?
- Kitaplardan..
- Ama sen bir daha byle bitlenme, lrsn. Zaten zayfsn
baksana.'
-??!''
Safo'nun getirdii alvar giydi. Biraz metin ezberlemeye alt.
Srfo da duruyordu orada.
Birden aklna gelmicesine Safo'ya seslendi:
-Safo!
-?

, "

- Anan buraya geknez deil mi?

-Gelmez.

'

-Vallahade!
-Vallaha.
Biraz durdu, syleyip sylememekte duraksad. Sonra kararn
verdi:
- Safo, gel seninle "mubere-i fahie" yapalm.
- O ne demek?
- ey demek. Gel, yaparken renirsin.
- N e yapacaz?
- stn kar.

Hi direnmeden kard stn Safo. Ve "muberi- fahie".

Samanlarn zerine yattlar. Safo altta, o stte.
- Babamla anamnki gibi mi yapacaz?

- Hayu-, sadece benimkini seninkine dedireceiz.

Parmak gibi sallanan eyi dikelmiti. Ve Safo'nun orasma koydu.
leri doru inedi. Yalnzca gezdirdi zerinde.
- te "mubere-i fahie" bu.
321

- Babamla anamnkt gibi y ^ s a k olmaz m?

- Olmaz. "Zina" olur.
Bir sre oynatlar. Sonra bir grlt duyar gibi oldular. Hemen
kalktlar. Safo'nun anas gelebilir diye korktuklar iin. abuk abuk
stlerini giydiler. yi ki giyinmiler. Az soma ahun kaps ald,
Safo'nun anas ieri girdi.
- Bir adam gelmi "Trko"yu soruyor.
Kapya birlikte gittiler.
- Refik aabeg sensin!
Refik'in elini pt. O da ona sarld, gzlerinden pt.
Refik, "bibi"sinin (halasnn) byk oluydu. Ksa boylu,
gzlerinin kapaklan i, esmer, biraz kamburca ve bacaklan iri. Ama
olduka gl, dayankl ve akll. Huriye'yle evli. Evlendikten sonra
askeriie giuniti. Babasma, anasna egemen, evlerinin direi. O ne
derse o olur. Yap ii bilir. Herkes de ona gvenir. Tm Tutak'ta
severler, gvenerek i VCTrler.
Safo'nun anas hemen ieri buyur etti.
- Aabeg oh msn. Ne zaman geldin?
- imdi geldim. Camiye uradm, seni sordum. Buray
gsterdiler.
Ahra gittiler. nk en scak yer, orasyd. "Teskere"yi ters
evirip zerine oturdular. Sonradan, Safo'nun anas minder getirip
altlannakoydu. "Hogeldin" dedi, hl-har sordu.
- Bizim "Trko"nun yakmn herhalde!
Refik iyi Krte bildii iin anlat. Geli nedenini vc "Trko"yu
gtrmek istediini & syledi. Bunu renince Safo da, anas da ok
zld. Hele Safo..
Kadia- Siz konuun, benim evde biraz ilerim var. Yine gelerim.. deyip
git.
- A ^ g sen "esger" (ask^) deil miydin?
- "Esger"den geldim, "tesgere" aldm.
- Bibimler nasl?

322

- Bibin alayp durir seninin.

- brleri d& eydir?
- Herkes ey. Seni gtrsem daha ey olacahlar.
- Amma ben burada ohirim.
- Orada mftde ohuyacahsm.
- Amma...
1

- Ammas mammas yoh. Gtrecem. Bibinin iki gz iki

s ftBie.

Gedeceyik.

- N e zaman?
- Yarm sabah, erkenden.
.III

Refik o gece Safo'larda kon.uk kalacakt. Kadm ivediyle ve kocas

srada evde olmad halde bunu sylemi, Refik dc kabul etmiti.
- Aabeg ben gedip camideki eyalarm yerlctirim.
- "Barabar" gerik. Ben deng yaparm.
- Haydi lese gedek.
Kadn, karmlann doyurmadan brakmad.
Karnlarn doyurduktan sonra ktlar.
Kadn, arkalarndan baryordu:
- Gelememezlik etmeyin, iinizi bitirince gelin h.
-Gcdcrik!
Camiye vardlar. Kitaplar heybeye, torbaya yerletirdiler.
amarlar da. (Zaten ka amar vard ki..?) Refik, yata da srtla
l a H n a y a elverili biimde gzel bir denk yapt. lerini bitirdiler.
- Sen Safo'lar rgendin, oraya get, ben de Husso'lara geder,
drerim.
Husso'larn da iyi insanlar olduklarn, dosuklann, vedalamak
gerektiini anlatt Refik'e. O da uygun buldu:
- Haydi get, gel.
Gitti. Kapy aan, Hammame oldu. "Trko"yu hemen tanyp
ieri ald. Husso ahrdaym, komularla birlikte "kee dvyor"mu.
Anas evdeydi. Ertesi gn sabah Tutak'a gideceini, hdasnn oluyla

323

gideceklerini, bir daha dnmiyeceini, Tutak mftsnde okuyacam,

halasmm yle istediini, aricadalarndan, dosarmdan ve hocasmdn
ayrld iin ok zldn anlatt. Hammame de, yal kadn da
zldler, onu zliyeceklerini sylediler.
-Bari halann olunu da au-, b gece burada kahn.. dediler.
Safo'larn da ayn neride bulunduklarn, onlara sz verildiini
syledi. Daha ok beklemeyip ahra, Husso'yla da vedalamak zere,
oradakilerin ellerini pp kt.

56
Ahra vard. nsan dolu. Boklan temizlemiler, saman dkmler.
O m d a uzun, yuvarlak bir ey. 6-7 kii dizilmi. Hep birden bir
ayaklaryla yuvarlyor, yine hep birden br ayaklanyla vuruyorlar.
Vur ha vur.. Biraz sonra onlar yorulacak, bakalar yuvarlayp vuracak.
nce gzelce serilen, desenli olmas iin ortalarna vc uygun yerlerine
renklileri de konan, sonra hah, kilim gibi drlcn ynler, bastnla
bastnla kee olsun diye.. Kee olacak, evlerin nemli yerlerini,
konuk odalarn sslyecek. Bararak konuanlar, trk (Krtcsini)
syleyenler, halay tutanlar. Bahbama bir cmb. Dn, bayram
gibi.. Kyller, topluca elenmek iin byle yolar bulmulard.
Ahrdakilerin tm erkekti. Yalnzca kadnlarn, kzlarn biraraya
gelerek vc i yaparak elendikleri de olurdu. El deirmeniylc bulgur
rtmelerde olduu gibi. Bu tr iler, yalnzca erkeklerin ya da
yalnzca kzlarn, kadnlarn braraya gelmesiyle de olsa, kar cinsten
olanlar tmden ilgisiz kalmazd. Hele erkekler.. Kapdan, bacadan
bakarak ilgilerini, sevgilerini gsterirlerdi gnllerinin ilintili
olduklarna.. Kzlarn da bu frsat yakaladklar, sevdiklerine
grndkleri ya da bireyler ilettikleri olurdu. nlerine nc denli kaln
kaln duvarlar rlc de sevgiler, yol bulup geiyor, hidcilsc
szabiliyordu. engellerini gnllere, beyinlere takmak zere. amaz
bir doa yasas..
- Vur ha vur!
Vuruyorlard. Bireylerden hn almak istercesine. Yuvarlanp
yuvarlanp vuruyorlard keeye. Duygulu duygulu sesler ve szler
arasnda.. Bir frsatt ite. Kimse de bu frsat karmak istememi,
gelip katlmt cmbe. Bu arada, ahrdaki hayvanlarn kimi tatl
tatl gevi getiriyor, kimi otunu-sanumn yiyor, kimi yatm, kimi
ayakta, kimi ieyip syor, kimi de dnp dnp cmbe bakyordu.
Manda, inek, kz, tosun, dana.. Yeni dourmu olan ksa boynuzlu
san inekten kan, danasna ynelik "m" sesleri de, grltye ve
trklere kanyordu. Vurduka vuruyorhu-d. Aklarn, zlemlerini,
lerini, "kt talih"lerini, yoksulluklann.. m dnyorlard
vururlarken? Kimbilir! Husso'nun yanndaki uzun boylu, kara kal

325

kara gzl, zayf, sivri yzl olan, herkesten daha daha cokuluydu.
Vurma srasn kimseye vermek istemiyor, biryandan d araf gibi
mendilini trk syliyerek sallyor srekli. te karda da bir yal
kii. Sa-sakal birbirine karm. Banda takkeye benzer bir ey.
Yank .yank trkler sylenirken iini ekip duruyor. Ve ili ili
mrldanyor. "nsan, dnen bir yaratk". Herkesin dncesi de bir
trl.
-Hl Husso!
Birka kez byle bardktan sonra ancak duyabildi clz sesini.
- Trko, sen misin, gelsene!
Husso ilgiyle gitti yanma.
- Hlo Husso, ben vedalamaya geldim. Halamn olu geldi, beni
yarn gtrecek.
- Nereye?
-Tutak'a.
Kansma ve anasna anlattklarn, Husso'nun kendisine de anlatt.
Husso da zlmt. Kapya doru uurlad. Vedalatlar.
Safo'lara vardnda, Safo'nun babas da gelmi, konukla
syleiyorlard. Yats sonrasna dek syleildi. Bir kahvalt daha
yapld. Yataklar serildi. Ve herkes yat.
'

***

ok erken kalktlar. Sabah ezan bile okunmamt. Herkes

kalkt. Ktrm kz bile.. nk ok sevdikleri birinden,
"Trko"lanndan ayrlacaklard..
Kendi alvar ykanm, kurutulmutu. Giydi.. Abdestler alnd.
Sra kahvaltda.
orba, tereya, yumurta, peynir. Karnlar doyuruldu. Kadm, biraz
da yol az yapm, kk bir torbaya koymutu. Artk aynima
zaman.
Safo'ya bakt. Kaln entarisinin altndan bile gsndeki
tomurcuklar belli olan, esmer gzeli kzm, kara kalannm altndan
alevli klar yanstan, uzun kirpikli, gzel, gzelden de gzel bakl,
irice ve kara kara gzlerinden boncuk gibi yalar damlyordu
326

yaDaklanna. Alamakl bir sesle:

- Daha hi gelmeyecek misin? diyebildi.
Kk sevgilisiyse:
- Gelirim., diyemedi.
ki kn durumlannn, herkes farkndayd. Ama elden ne
gelirdi? Sevgileri, kendilerinden ok byk olan sevgililer, birbirlerini
bir daha grememeeesine ayrlacaklard biraz sonra.
Refik davrand:
- Bize "msade". Ge kalmayalm. Yolumuz uzun.
- Biriikte kacaz. Sizi uurlayacaz.
- Zahmet olmaz m?
Birlikte ktlar. Ama nce camiye gidilecek, namaz klnacak,
sonra oradaki eya alnp klacakt. Safo'nun ve anasnn camiye
gitmcsininse o saatte hibir anlam yoktu. Safo'nun babas:>
- Siz imdilik kaim, sonra size haber veririz, uurlamaya
gelirsiniz., dedi.
Ve yalnzca erkekler gittiler camiye.
Byk hoca Molla Nasr ve Hfz Cell de gelmilerdi sabah
namazna. Hfz Cell Refik'i tand, bir sre konutular, byk hoca
namaz kldumas iin hafza "iaret" etti. Hfz namaz kldrd.
Namaz biter bitmez, gidip byk hocaya durumu anlatt.
Halasnn olunun geldiini ve gitmek zorunda olduunu vc hemen
gideceklerini syledi. Hoca ok severdi onu. ok zld. Ama engel
olamyacam dnrek:
- Allah iini rasgetirsin, zihnini ak etsin, ne diyelim, git!
Fakiler de duydular "Trko"nun gideceini. Onlar da zldler.
Byk hocann elini pt. Hfz Celal'in de elini pecei srada,
o:
- Ben birez (biraz) kalacam.. dedi.
Refik de byk hocanm elini pt.
Byk hoca evine gitti.
Dans ok souktu, ama Refik hazridch gelmiti. Kaim ikier
yn orap, arklarn iine yerletirilecek kaln keeler, bunlarn
327

giyilmesine elverili byklkteki kaim anklar, yn eldivenler, baa

geirilen ve kulaklar da iine alan n ak yn balk, ayrca kafaya,
boyuna sarlan yn kakol, kaln yn kazaklar,.
Refik, iplerinden kollarn geirdii dengi srtna ald. Dengin
stnden de, iinde kitaplar, amau" bulunan heybeyi yerletirdiler.
Ykn hemen tmn o srtlamt.
- Aabeg hepsini sen yklcdin, "bene" (bana) he burahmadm!
- Sen daha kksn. Sen de azh torbasn alrsn.
Fakilcrie vedalamak istedi. Osso, Th, ehmus, Kasm, Abdo..
Ve "melle" (molla) Seydo, hep oradaydlar.
- Biz de geleceiz. Kyn dna dek uurlayacaz sizi,, dediler.
Husso da gelip yetimiti.
Safo'nun babas, ivedi.ivedi kt, Safo'ya ve anasna haber
vermeye gitti.
Ve hep birlikte camiden ktlar. Yrdler. Safo'lar da gelip
katld. Husso'nun kans Hammame ve anas da.. Safo, endeki azk
lrbasyla "Trko"ya yetiti.
- Bak bunu unuttun.
-Unutmadm, getireceini biliyordun!.
"Molla yr-y"yle ar ar yryorlard, Hava ok sertti.
inenmi olan yerler buzlam, kaygmlamt. Giydikleriyle bir
yumak durumuna gelmi olan "Trko", nn tam iyi gremeyecek
kadar yz-gzu sarl olduu iin bas yeri hesaplyamad, birden
dengesini yitirip dt. Elindeki torbas da bir yana frlad. Ama az
bal olduu iin birey dklemedi torbadan. Yetiip kaldrdlar.
Herkes ilgileniyordu, ama Safo'nun ilgisi bakayd.
-Dikkt et, bir daha dme, olur mu?
- Olur, dikkt ederim.
- Bizi unutur musun?
- Unutmam.
-Yalan!
- Vallaha unutmam. Unutur muyum hi?
Kyn dna vanimt. Refik kalabala:

328

- Ark siz gelmeyin., dedi.

Trko, hepsine ayr ayn sanid, gnun elini pt. Hfz Bill
dc vard aralarnda. Huso'nun, anasnn, kans Hammame'nin,
Safo'nun anasyla babasnn ellerini ptkten sonra kucaklat birer
bifcr. Ama Safo'ya sardamad. Herkesin gz nnde kza sarlmak,
pmek, gelenek ve grenee uymuyordu nk.
- Allah'a smarladk.
-Glcgle!!!
Refik'le kk arkada, zerinde yrdkleri buzlam karlar,
ayaklarnn alnda "gr gr" ede ede yola koyuldular.
Kartall Ky'yle Tutak arasnda, 15 km'ye yakn bir uzaklk
vard.
- Yrrsek, akama kalmadan vannh.
- nallah.

- Amma sen hamlayacahsm;

. - Hamlamam, ben oh yrrim.
- Nerde yrrsin?
- Ahrlarda metinleri yryerek ezberlirik. Her gn ayahta yrir
duririk.
- Haydi bahah.

329

57
Sabahn alabildiine sert ayazma karlk, leyin biraz knim
hava. zlmeye bahyan karlarn zerinde artk yrnemiyordu. Bat
bat-veriyorlard. Ayaklar biraz r gibiydi, ama gvdenin kalan
kesimi, bata ka yrmekten, zorlanmaktan terlemiti bile. Karlarn
zerinde oturup biraz kahvalt yaptlar. Sonra yine "-ha babam!".
Zorlu, ileli bir yolculuk. Refik, arada bir dnp kk arkadana
bakyor:
- Nassm? Diye soruyordu.
Oda:
- Eyim, yririm.. diye karlk veriyordu.
yi olduunu sylese de yorulmutu. Refik'in ardndan
srkleniyordu. De kalka.. Refik de ok yorulmutu. nk yk,
olduka au-d. Akania kadar varmaya alyorlard Tutak'a. nk
akama kalu-larsa, ayaz artar, tipi bile kabilirdi. Ama Refik, kk
arkadan hi korkutmuyordu. Hep rahatlatc eyler sylemeye
ahyordu. Kimileyin de akalayordu.
- O kz oh sevdin mi?

'

-Safo'yu mu?
-Hee.

-!!!
- Haydi sle sle utanma. O da seni sevmi.
-Kimdedi?
- Belli olirdi.
-!!!
- O kz sene alah m (sana alalm m)?
- Ben ohirim, ohuyup lim olacam.
- Gene obursun. Kz, ohuman elinden alacah deil ya.
- Ben onu alim de nere gtrim?
- Bir eve koyarh.
- Bymeden, oh ohumadan, evlenemem b e a

330

Bf'

- Sen bilirsin.
leden sonra yakladc iki saat daha yrmlerdi. Derken,
Tutak'a yaklatdar. Tepeye ktklarnda, karda gzkyordu Tutak.
Akam da yaklamt.
-Artk geldik saylr.
-Hee.
- oh yoruldun mu?
- Yoruldum.
- stersen biraz oturh.

Biraz oturdular. Yine karlann zerine. Ama altlarnda hal serili

gibiydi. Yaylverdiler. Sonra kalkp yine yrdler. Bir saat sonra da
vardlar.
Kapy ap ieri adm attklarnda herkes evdeydi. Byk bir
heyecan. zellikle"bibi"de. "Bibi" sevinten alyordu. Herzamanki
gibi. Sarlmalar^ pmeler. Byklerin ellerinin pl. Hizmet
iin koumalar. st, ba, el, ayak karl. Ayaklarn hemen suya
sokuluu. Sonra tandra ayaklar uzatp snlar. Tatl, sakal
sylemeler. "Bibi", "enite Ahmet", evin tek kz Glenaz, Refik'in
kars Huriye, Fayjk, Memel ("kel fesat"), Hamza.. Hep oradalar.'
Yenecek, iilecek eyler getirildi, karnlar doyuruldu. Sonra yine
sylemeler, akalamalar. Yatana dek srd coku.

331

58
ocuklarn oyunlarnn ekiciliine kaptrmt kendini. Bu
yzden okumay bir ka gn bi yana brakm, oyunlara dalmt.
"Kayma" vc "vzik" (topa) oynamak.. ok latl gelmiti. Tahta
paralar ve derme-atma eyler alnyor, yk.seke bir yere, bir
tmsee klyor; kaylyordu. ok coku veriyordu bu. Her kaymada,
bilinmeyen dnyalara doru hzlanlyor, yldzlara gidiliyordu sanki.
Kayma tutkunu ocuklar, kayarken dme tehlikesini gze alarak
hzlanyorlar, couyorlar, kendilerinden geiyorlard. Tadna
doyulmuyordu kaymann. Dmeler, kalkmalar, kaylan nesnelerle
birlikte taa uzaklara frlamalar, ellerin, b,K\.klarn, yzn - gzn
syrllar, meler, titremeler.. Kol - bacak burkulmalar, krk kk olaylar.. Doald btn bunlar. Ve hibiri, kayma sevgisini
engellemiyordu. Eline bir tahta paras geiren, doru kaymaya
gidiyordu. Kayyor, bir daha kayyor, bi daha kayyordu. Souktan eli
aya dklm, st - ba slanm, dahas yrtlm olarak eve
gittiinde, bir de evde azar iitmek, dvlmek pahasna da olsa..
Aileler, ne yapsalar, ne etseler, k;yma tutkunu ocuklar
vazgcircmiyorlard bi trl. Baskyla-braz vazgeer gibi olsa da,
fr.sain bulduunda yine kaymaya kouyordu ocuk. Bi daha
kaymayacana szvcriyor, ama gnln kaplrd iin bir daha, bir
daha kayyordu. Evde olduu zaman bile akl k;i\ HKi^la kalyordu.
"Vzik". Kimi yrelerde "topa" denir, iki ad da uygun.
"Vz"layp dnmesinden birinci ad verilmi olmal. Armut biimine
getirilmi aa. Ucunda, yani armudun sap yerinde de kabara
aklmtr. Ucu bu kabaradan.balatlan bir ip, sicim, dolandnla
dolandrla sarlr. pin bir ucu da eldedir, parmaa baldr. Yukar
kaldrlan ve yaylatnlan kolla, dndrecek biimde sallanarak yere,
daha iyi dnmesi iin dc buzun stne aulr. "Vzik", dner de dner
tepesinin stnde. Coku veren, ite onun bu dndr. Ya byle
dndrlr. Ya da krba gibi bir eyle..
"Vzik" dndrmek te gzeldi kukusuz. Ama kaymak bakayd.

***
332

Memet'in kzam ald. Kck bir eydi bu kzak. O yata bir

ocuk zerinde oturabiliyordu o kadar. Kaymak iin elveriliydi.
Kza ahr almaz d c ^ u tepeye. Koa koa, soluya soluya vard.
Ve kaymaya balad. Gidiyordu btn hzyla. "Basra'ya, Kfe'ye" mi
gidiyordu? Kanatlanm gibi uuyordu. Bir amaca bir n nce
varyormu gibi bir coku tayordu iinde. Ylduim gibi gitti. Vc taa
aalarda durdu. Bi daha yukar kp kayacakt. Ne var ki, Memet
grm geUyordu. Kza alnd iin kzd belliydi. Sylene
sylene ve kzam geri almakiin kouyordu. Sonunda varp yetiti.
- Ver benim kzam, ben kayacam.
- N'olur bir kere daha kayim.
- Olmaz!
-N'olur!
- Sen git kitaplarn ohu.
- imdi ohumak canm istcmir.
- Bizim buraya kaymah iin mi geldin? Ohumah iin gcimedin
mi?
Memet, ki7.an ekip ald. O da baka kald. erlcmiti. Yine de
Memet'i izlemekten kendini alamyordu. Memet kayd, bi daha, bi
daha kayd. O da hep imrenerek bakyordu. Fayk geldi o srada.
Memet'in elinden kza zoria alp ona verdi.
- Haydi sen de kay., dali.
Bu kez Memet ierlerken o gidip kayyordu. Tepenin zerinden
balad. Hzlandka hzland. Nc var ki, kayk yolunu deitirmiti.
Gitti, gitti ve bir kayaya olanca hzyla arpt. Kayk bir yana, o da bir
yana liriamt. Serilivermiti orackta. Baylmt. Koup vardlar
yanma. Fayk, kaldrmaya alrken, bir ey oldu diye alyordu.
Daha byk yatakiler geldiler, yava yava kaldrdlar. Bir sre sonra
kendine gelmiti. Ama kolu ok aryordu. Byklerden biri srtna
ald eve gtrd. Bibisi onu bu durumda grnce at kopard. Hemen
koluyla ilgilendiler.
- "Snh"ya gtrek.
- Haydi gtrek.
Alp gtrdler.
333

Ba kocaman sanl, bumu dolma gibi, kat kat giysili, iman birkoca kan. "Knktan - kktan ok iyi anlar"m. Kola bakt,
- Bi ey yoh. Birez incinmi. imdi sararm, bir - iki gne'
kalmaz geer.
.
Bir eylerle sard. Karlnda da, gtrlen yumurtlan ald.
Eve gelince Fayk, Memet'in tutumunu anlatt anasma:
- Ana bu Memet var ya!
-Hee!
- Duran kzam alnca beddua etti. "nallah der-lrsn" dedi.
Memet de oradayd. Anas:
- Kel fesat, sen beddua ettin de, olan dt kzahtan. Sen ona
gurban olasm. O, bir tek oul; Az da Kur'an'l. Senin gibi kfirin
dl deil.
Memet balad kendini savunmaya.
- Ana ben ne ettim ona? Kendi dt. "Zeten" kaymasn bilmir.
Ohumahtan baka neyi bilir ki. Savan biri".
Anas elindeki sprgeyi frlatt ona.
- Seni hmznn dl. Bir de konuirsiri hee!
Ve Memet'i nne kap kovalad.-

***
Ahmet enite ("Cnk Ahmet") homurdamyordu.
- Bu olan buraya yemeye, imeye, oynamaya m geldi..
Trnden.
Ne ki Refik vard. Ve babas, Refik'e kar pek ileri gidemiyordu.
Refik, daysnn olunu tutuyordu, verek ve vnerek de sada solda
anlatyordu onu.
O da artk okumas gerektiini dnd; mftnn evinin yolunu
tuttu. Elinde kitaplarla vard mftye. Mft, grr grmez tand.
Mftnn elini pt.
- Berhudar ol oul. Demek ath burda ohuyacan.

334

-Hee.
- Ey oldu, ey. Ben sene yaz da rgetirim.
Mft kr Bale'nn "hattatl, her yerde sylenirdi. Trl
trl kalemleri, trl trl boyalan vard. Yazdan, inci gibi dizerdi.
Ve ilk derse baladlar. "Kur'an ve hadis ezberi"nden,
"Teberrken", yani kutlu, uurlu olsun diye.. Daha sonraki gnlerde
de teki derslere geilecekti.

335

59
Ttak'm bal bulunduu Ar (Karakse), hayvancln baskn
olduu bir ildir. Kentin iinde deilse bile, kylerinde, ou
kasabalannda, Krtler ounluktadr. Ve olduka sert geen, uzun
sren klarla; "bey"ler (beg), egemendir. Byk aalara, genellikle
"bey" denir. Her birinin en az, - be (kiminin yirmi - otuz) ky
bulunur. Klarla "bey"ler, halkn deimez gereklerindehdir. Kllara
da, beylere de "Tanrsallk" verilir. Beylerin kimi yalnzca "bey"dir.
Hlis bey, brahim Bey gibi. Kimiyse hem "bey"dir, hem de "cyh"lir.
Kasm Khrcv gibi. Yalnzca "bey" olanlar da, "eyh"lerie iiedirler.
Hepsinde Tann adna i yapma, bekilik etme zellii grlr,
gsterilir. Halksa genellikle yoksul ve "dnya nimeleri"nden yoksun.
Ayn durum Tutak'ta da geerlidir. Tutak, Murat Irma kysnda
kurulu, en eski ilelerden. Byke bir ky. "Hokumat"
(Kaymakamlk), minareli camisi ve kk bir arsyla aynlr teki
kylerden. inde Trkler ounukta, kylerindeyse Krtler. Srekli
bir Trk-Krt atmasna tank olunur. Bunda da en byk rol
oynayan "bey"lerdir. Beyler, partilere, parlamentoya da girerler.
Bylece siyasal ekimelerde de rol alrlar. Yani Trk - Krt
kavgasnda,'bunun uzants da bulunur. Krt beylei:, Krtlere sahip
kma abalarn sergilerler halk arasnda. Ama "resmi" makamlarda,
"biz Krdz" demezler. Tersine, koyu "Trk" ve '"Trk" olurlar.
Tutak'taki hemen hi eksilmeyen Trk - Krt atmalarnda, kk
aph ve "kahraman" olarak ortaya atlan Trk beyler (Receb Bey, Bedri
Bey gibi) ile, Krt beyler birbirlerine girerler, birbirlerini ldrrler.
Mftnn evli kzyla oynat sylentisi kan Reit Bey, Tutak'ta
ldrlmtr. Bedri Bey, "kahraman" olarak ortaya atlp, gizli gizli
"- Onu ben ldrdm!" demitir. Ve Bedri Bey de, "Krtler" frafmdan
ldrlmtr. Reit Bey, Hlis Bey'in kardeidir. "Krt" olduklar,
Trk - Krt atmasnda vebasnda yer aldklan halde, soyadln:
ztrk'tr. Yani soyadlar gven, cesur, ylmaz, aydn., olan
kimselerin bu soyadlannn gerekte gvenilir, cesur, ylmaz, aydn.,
olmalarna yetmedii gibi, bu beylerin soyadlannn "ztrk" olmas

336

ita, yredeki "Trklerle mcadele"den vazgemelerine yetmiyordu.

Resmen "ztrk"tler. Hlis ztrk, DP'den milletvekili olacak,
Yassada'ya gnderilecek, nl mahkemede Trkeyi glkle
konuacak. Vc 27 Mays'tan sonra karlacak bir yasayla, aal
danaya ynelik olarak, kimi kardeleriyle birlikte aile bireyleri,
yndun baka kesimlerine gmeye zorlanacakur. Ne var ki daha sonra,
hcrcyin eskisi gibi olduu, beylerin daha da glendii grlecektir.
Tutak Mfts kr Balc da, kk apl Trk beyler arasmda
yer almaktayd. Yani maddi durumu, orta durumlulardan daha iyiydi.
Trk olmakla birlikte, Krtlerle olan amanm iine girmemekteydi."
Krt beylerle iyi ilikiler iindeydi. Belki de evli kzmm Reit Bey'Ie
dost olmas ve oynatklan yolundaki sylentiler, mftnn bu
tutumunun uzantsmdan kaynaklanyordu.
Mftnn, biri retmen iki de olu vard. Selim ve Mustafa.
Selim Balc, iyi bir retmen olarak tannrd. Ama kimilerince
"dinsiz" olarak nitelenirdi. Bunun da. Selim Bey'in, kimi namazlar
aksatyor olmasndan ileri geldii sylenebilir. Yrede "dindarlk"
baskn olduu iin, bir "mft olu"nun, "ok sofu" olmas
bekleniyordu. "ok sofu" olmaksa, retmenlikle kolay kolay
badaamyordu. Cumhuriyet Dcvlcti'nin o dnemlerinde, milli
eilimde, "laiklik" egemendi, dnler balatlmamt daha.
Mftnn aile bireyleri iinde cn gze arpan, karsyd. ki
metreye yakn boyu vard, imand. Ve o dnemin llerine gre
"ak" bile saylabilirdi. araf filan giymczdi nk. Kocasna, yani
mftye, "efendi hazretleri" diye seslenir olsa da, egemendi. Onun
sznden pek kmazd kocas.

Mft, ksa boylu, esmer, zayi la iman aras, etkili bakl,

katmerli derili, geni alnl ve olduka zeki bir adamd. Ftr apka
giyerdi. Ka.skeibalk kesiminden seilebilmek iin olmal. apkasn,
makamndayken bile karmad olurdu. Makam, iki katl yapdan
oluan, baheli, bahesinde ar kovanlar bulunan evindeydi. Hallar
seriliydi. Hallarn st ste serildii, evresinde de hal yastklar
337

bulunan sedirde otorurdu. Sk sk fetvaya gelenler olurdu. Mftnn

ii kolay deildi. nk fetvlanyla yasalara ters dmemeye alrd.
Korkak denecek derecede, hkmetin politikasna, yasalara aykur
davranmaktan ekinirdi.

***
- Mft efendi, gurban olim, ben bir "poh yedim"!
- Ne yedin, ne yedin?!
- Bir "poh yedim de azmdan art ht"!
- Tevbe estefirullah. Ola sen ne diyirsin?!
- Hele dur ki gurban olim, bama neler geldi! Bam bata!!!
-Sle hele ne oldu oul?
riyan, kemikli, illi, gr kal, uzun bykl gen bir adam.
"Yzm ayan altna" (yani utanyorum beni bala) diyerek
balad olay anlatt:
Tezekliklerden komu kansnm tezek aldn grm. Bir ses
karmam, iki ses karmam, sonunda dayanamayp uyarm; bir
daha almamasn sylenii. Gelin grn ki, kadn suunu kabul
etmemi, stelik de, "melek gibi" yzne hi de yakmyacak biimde
barm - arm. Adama "iftira" bile atmaya kalkm. Adam da
kznca demi ki: "Eer bi daha tezeimizden alarsan, ben de seni
yatrp s.mezsem; t e n d o k k u z a a r t o l s u n " ! "ten
dokuza art" ar bir ey. Kannm, yani bunu azndan karan kiinin
karsnn " talkla bo" olmasna y o l aabilecek bir durum
szkonusu. Adam eer, tezek aldn syledii kadn, dedii gibi
"yatrp ey etmezse", kendi kans "ten dokuza", yani btnyle
"bo" olacak.
Somyordu adam:
- imdi sle gurban olim, ben imdi "ne poh yiyim"?
- Oul senin iin zor. '
Adamn kars da durumun ciddiliini kavram .olmal ki,
sylediine gre kadn: "- Aman herif, get o kany ey et de bu

338

teldan gurtulah." demi. imdi adam ne yapsm? Tezei alan kadm,

nasl tutsun da "yatrp ey etsin"? Haydi yatnp dediini yapt
diyelim; bu, bir "zina" olmaz m?
- Mft efendi, gurban olim, kitapta bir yerini bul, beni gurtar.
B l de sene bir ko getiririm.
- Senin koun senin olsun oul. Kou-mou buah da, azndan
om nas htysa onu sle!
- Sledim gurban olim, tam sledim. te le dedim.
Gen adam bir daha anlat sylediklerini. Mft yzn
buruturdu, kafasn kad. Sonra raftaki kitaplardan birine^ "Ali
Efendi Fetvas"na uzand. Alp kartu-d, karrd. Sonunda bir
zm buldu.
- Sen o karya "ben dc seni yarp s.mezsem." deriken, bir
zamana balamadn deil mi?
-Nas yani?

- Yani "feln gn seni yarp s.mezsem.." demedin?

- "Heyir" (hayr), le demedim.
;- Elese korkhma.
- Aman gurban olim mft efendi, Allah senden raz olsun, bcq
gurtulacam hee?
- Hee. Yahnz o kar lr.se, o zamana "keder" (kadar) dediini
yapmadm iin, karn bo olur.
,
- lmez, o kan lmez. "Ne baba deyir ki lsn".
- Haydi get bi daha ele halt etme.
- Allah raz olsun, Allah ocuklarn balasn.
Adam mftnn elini perken son derece memnundu.

339

60
Mftden ald dersi yapyor, arasra da ocuklarla oynamaya
gidiyordu. Oyundan dndnde, st ba su iindeydi. Bibisi, stn
karu, kuru giysiler verip giydirdi. Arkasndan da bir mjde verdi:
- Tenekeci Mevlit'giie gedeceyik. Onlarda bir ey var, iinde
cinler varm gibi sesler barir.
Tenekeci Mevlit'ler, onlarn "ahbap"lanyd. Zaman zaman
karlkl oturmaya giderlerdi. Tutak'la iyi durumlu olanlardand
Tenekeci Mevlil'ler. "Gramafon"lar bile vard. te "iinde cinler
varm gibi sesler harir." denirken sz edilen buydu.
illiler Tenekeci Mevlii'lere. Karlandlar, oturtuldular. Ve
"gramalon" alnmaya balad.
Aygt ve aygttan kan sesler, ok "acayip" gelmite ona."Acip
vc garaiplerdendir" diye dnd. "Kyamet almetleri"ndenmi gibi
geldi. "Dcccl'in leti olmasn?" rperdi. "inde ya cin, ya da kk
insanlar var. Yok.sa bu .sesler nasl kabilir?" Bir eye yoramad. Bi
yandan dikkatle dinliyor, bi yandan da aygtn o yanna, bu yanma,
allna, .sinc bakyordu. "nsanlar bunun iine giremez-ki. Ama cinler
girer. Cinler her eye girer." Kafas al st oirnulu. Evin bireylcriysc,
onun, aygun orasna burasna bakmasn, incelemesini vc aknln
grp glyorlard.
Bu arada "cin"lcrdcn konuulmaya balad. nk "Erzurumlu
cindr (cinci) hoca" gelecekti o akam. Onlara gelecekti. Sonra bir
komuya gidilecek, komunun "cin tutan" kzma baktnlacakt.
"Zavall kz kurtarlacakl cinlerin elinden". Hoca daha gelmeden
konumalann hemen hemen tek konusuydu. vlyordu srekli.
"Zincire vurulmu delileri bile kurlaryor"mu. "Cinlere
hkmcdiyor"mu. Yalnz hocann kendisi de biraz "cinli"ymi. "Deli
gibi"ymi. "Cinlerle uraa uraa adam yle olmu"mu. "ta
Erzurum'dan getirilmi"mi. Buradaki "cinlileri kurtardktan sonra geri
gidecekmi"mi.
"Cindar hoca" geldi. Uzun velcara .sakall. Uzun ve kara cbbeli.
Uzun boylu. Kara bir adam. Kukulu, lkeli, "cin cin" bakl.

340

- Buyur hoca efendi buyur..

Sedirde, minderin stne buyur edildi. Aricasma yastk konuldu.
Hoca dik dik baklarla evresini yle bir taradktan sonra,
cfibbesini dzeltti, cebinden uzun tebihini kard. nne bakarak
Bsbihini ekmeye koyuldu. Arada bir de u^iyor, silkeleniyordu. Ve
dudaklar kprdyor, bireyler okuyordu.
"Cin tutmu kz"n babas geldi. Hocayla birlikte oradakileri,
evlerine davet ediyordu. Ama hepsinin deil, bir - ikisinin gitmesi
uygun grld.
- Bibi biz de gedek mi?
- Bilmem ki oul, ayp olmaz m?
Yava konumulard aralannda. Sonra aa
Gitmelerinin hibir sakncas olmad sylendi.
Ve hoca nde, toplanp gittiler.

vurdular.

Hal, kilim serili, sedirli ve geni bir oda. Hoca yine ba keye
buyur edildi. Bir sre sonra "cin tuttuu" sylenen kz getirildi. 15-16
yalarnda gzel bir kz. ki blk yaplm salar, arkadan, kalasna
dek sarkm. Uzun entarisi kat kat. Boyluca. rkek bakl. zellikle,
hocaya korkuyla bakyor.
Hoca, kzla bir odada, yalnz bulunmas gerektiini vc iini ancak
yle yapabileceini syleyince bitiikteki kk bir odaya aldhir.
Yalnz hocann neler yaptna, kapnn aralndan baklacakt.
Hocayla yle anlamaya varlm.
O da bakyordu kap aralndan:
Hoca cbbesini karp bir yana koydu. Kza yakla.:
- Cinlerin adn sle.
- Ne cini, cin min yoh.
- Sle kz. Adlarn sle ki, kurlarim seni.
- Vallaha yoh.
-Grdklerimde!
- Bi ey grmirim ki. .
- De kz, beni uratrma.
- Aman, herife bah, ben ne deyim, bi ey grmirim ki deyim.
341

- Grirsen grirsen, Grirsen de korhirsen, ondan slemirsen.

- Vallaha da gnnirim, biUeha da grnirim.
Hoca kzmaya balad. Gidip ciibbesinin cebinden bir ip kard.
- Bah bu ipi grirsen? Slemesen seni diree balarm. Ve
dgerim.
Kz alamaya balad. Hoca daha da kzd. fkesinden gzleri iri
iri alm. Kzmki de korkusundan.. Hoca kz salarndan yakalad,
eke eke gtrp diree balad. Kzda bir bk. Ac ac ykseliyor.
- Beni kurtann bu herifin elinden! Beni ldrecek!!!!
Anas babas lklar duyarken kvranyorlar, ama gidip
karmaktan ekiniyorlard. Hocann, kzlarn "cin"lerin elinden
kurtaracana inanyorlard nk.
Hoca kz dvmek iin saldrrken bi yandan da ayet ve dua
okuyordu. Ne ki okuduklarnn tmne yakn yanlt.
O da kzn durumuna acyordu, stelik hocann "chil" olduunu
anlamt. Yanndakilere syledi:
- Bu hoca kara chil.
- Sen ne bilirsin, o derin hocadr. Sen ocuhsun daha.
- Hoca, vallaha chil. Ohuduklannm hepisi yann. Ayeti de,
duay da hep yann ohin nanmasaz yann siz de gelin mftye diyek.
Oradakilerden biri iyice anlamak iij sordu:
- Ey hele dur sen ne diyirsin, cin harma yoh mu?
Kk molla "yok" diyemedi. nk renmiti ki slam'da,
temel kaynaklarda bu vard. Herkesin bildii "uhruc (ey cin gel k)
duas" Peygamberin hadisine dayanyordu. Muhammed'in kendisi de,
"deli"den, "saral hasta"dan cin karm. "Dua"yla ve uhruc" diyerek
"cin
karma"
iini
yapmt.
Kk
molla
bunu
"e't-Tbbu'n-Nebev"de okuduunu anmsyordu. Ayrca iyice
anmsyordu ki, slam'n en byk "lim"lerinin derleyip kaleme
aldklan "Peygamberin doktoriuu" demek olan "e't-Tbbu'h-Nebev"ye
gre cin karma srasnda deliye ya da saral hastaya "dayak" da
atlabilir. "Cin inat" olduu ve kmamak iin "direndii" zaman bu
yaplu-. O srada delinin ya da sarl hastann "bedenine atlan sopalar
da aslnda cinin bedenine alyordur". Btn bunlan okumutu da o
342

2aman da kafasma pek yatmam. "Ginin elle tutulur bir bedeni mi

var ki ona sopa vurulsun da tesir etsin" diye dnmt. Yine, de
"salam hadis'Tere, "byk lim"lerin yazdklanna kar klmamas
gerektiini biliyordu. Ne var ki, bu "Erzurumlu cindar hoca"nm
"cahillii" belliydi. Okuduu dualardan ve "yanl", okuyularndan
belliydi.
Dnd kk molla; yle karlk vermeyi uygun buldu:
- Cin harma var. Var da, bu hoca chil. Yann ohir her eyi.
Trko sznn nemsenmediini anlaynca, ap kapy ieri
girdi.
- Sen hoca deil chilsin.
- Ola sen kifnsin, h dar
- Ben Arapa ohudum. Molla Nasr'da ohudum, imdi de mftde
ohirim! Ben sarf bitirdim, nahivden de taa "Elfiyye"yc geldim. Fkh)
kelm, mantk da ohudum. ok ey ohudum daha da ohuyacam.
Byk lim olacam. Ya sen? Buraya gelmiin, ayeti, hadisi "yann"
ohirsin. "oh yann". Yarn mftye deyecem. Kz da balamsn
dgirsin yazh deil? Deyecem seni mftye!
"Cindar hoca", akna dnd. Bu nedenle de ocuun szn
kesmeden yle dinledi. "Mft" laf da onu adamakdh rktt. nk
"cin karma" slam'n temel kaynaklarnda varsa da "resmi devlef'te
li grevli lan "mft"nn "resmen" onaylayaca ey deildi.
Cinci, kz balad ipi zd. Kz titriyordu. Gzleri de
kocaman kocaman olmutu. li ili alad. Hoca da au" ar ve sulu
sulu cbbesini alp svt.
Cinci hocalar da yrenin gereklerinden. "Cinleri topIar"lar,
"ceri kovar"lar, "cinle;ri yakalamak" iin "cinlilere adlarn
s0yfctir"ler. Ve syletmek iin de barta bauta dverler. Kukusuz
btn bmlarn karlnda da "Peygamberden kalma gelenei" yerine
getirq> "cret"lerini alrlar. Alabildiine yaygmdu "cindar" hocalar.,
Kimi "az tein", kimi "ok derin"dir. Ve ok ustadrlar halk inandrp
kandumakta.

***
343

"Trko", mftden ders alp okuyordu. Ama mft, "kelm",

"let", "mantk" gibi alanlarda pek yararl olamamaya balamt.
Bununla birlikte yararl olduu alanlar da vard: zellikle "hat", yani
yaz sana. Kur'an, "tecvid", "fkh","hadis" gibi alanlarda da iyiydi.
Birka ay okudu mftnn yannda, ilkyaz gelmiti. Kimi kular,
karlarm eridii yerlerde, karlarn altndan balarn karan "kar
iekleri", arslan azl nevruz iekleri ilkyaz tm kokusuyla
yaymt evreye. Sevinciyle, cokusuyla... Yava da olsa doa
"uyanyor"du. Kar sularnn amurlarla birlikte doldurduu ve
kabartt Murat rma, amurlu, lkeli, deli deli akyordu durmadan.
Kardan karya geiler, "sal"larla oluyordu. Bu arada yeni balayan
kpr yapm. Kocaman bir ey, kpr yaplan yerde vuruyordu
kazklarn tepesine. "Tak, tak, tak". Kafalarna vurulan kazklar dibe
biraz daha batmaktan baka bir yol bulamyordu. ir Mtelemmis'in
dedii gibi bu kazklara acyan da yoku.

***
"Trko"nun babas gelmiti. Ve olunu alp gtrecekti.
Abdul Hoca, Mu'un Bulank (Kop) ilesine bal Milibar
kynde "imam durmu"lu. Evini de "Simo"dan oraya tayp
gtrmt. Bu arada yaknda bir kyde ok "lim", yannda "talebe"
okutan bir hoca adn duymutu. "Molla Zahir". Duyar duymaz da
gidip hocayla grm, olunun durumunu anlatm, bundan byle o
hocann okutmasn istemiti. Molla Zahir de kabul etmi, sz
vermiti. Kyn camii, hocann rencileriyle doluydu. Kartall
kynde olduu gibi bu kyde de "faki"ler, camide yatp kalkyorlard.
Yemeleri, imeleri de kylden salanyordu. KartaH'da olduu gibi.
Vc yine KartaH'da olduu gibi, caminin yaknnda " k u l l e t e y n "
vard.
"Trko" iin yeni bir "kulieteyn"li yaam balayacakt. Yine ayn
trden ilikiler iinde...
"Trko" babasyla birlikte gidecekti. Milibar kynn ileri
gelenlerinden ve okumu yazmlarndan "Hamza Efendi"nin 13
yandaki gzel kz Srahi'yle szlenecekti. Bir yandan da "faki"li.
344

"rtib"li, "kulleteyn"li kyde. Molla Zhir'den yeni ve daha ileri

dersler alacakt. Okuyacak, okuyacak...^Ayn hedefe ulamak iin:
Basra'da, Kfe'de bile bulunamayacak lde lim olmak"...
"Trko"nun herkese bireyler verebilecek bir "okul" niteliindeki
"roman"nm 12 yama dein olan blm byle. Burada kimi yer ve
kii adlar deiik olarak yer almsa da, ou ayn. "Belgesel". Yer
alan kitap, ders adlar gerek; dinsel konular da her zaman
gsterilebilecek temel slam kaynaklarma dayaldr. Anlatdanlara
islerseniz "roman" demeyin. "Romanlaan gerekler"... Edebiyattaki
"edeb"li "aydn"m bilir misin nedir "kulleteyn"? Ve bilir misin onu
yaratan eriat nasd bir ilkelliktir? "Trko" ise onun iinde gelien
"lm". Bilir misin?

345

YAZARIN "KUR'AN ANSKLOPEDS"NE

LKN LGL EVRELERN
GRLERNDEN BR DEMET
Kur'an" AnsikGpedisi'nin hazrlandm duyduum zaman sevin
cim ok byk oldu; nk bu tr bilimsel ve ciddi eserler, bizim din
bilgini geinenlerin dndaki bilginler, ounlukla da mslman ol
mayan bilginler tarafndan hazrlanmtr. rnein Kur'an dizini,
Flgel tarafndan, alt maeber hadis kitaplan dndakileri de iine ala
rak muazzam bir karlatrmal, konulan tasnif edilmi hadis konkordans da Vensink tarafndan, yllarca harcanan bir emek rn olarak
yaynlanmtr.
Bunlardan daha nemli olan elimizdeki Kur'an Ansiklopedisi bu
kez bir Trk bilirri adam tarafndan hazu-lanmtr. Yazar Turan Dur
sun, uzun yllar Ankara TRTsinde din ve ahlak yaymlanm ynetmi
ve yine uzun bir sre Sivas Mftl yapmtu".
slam! bilimleri ve arapay hakkyla bilen Turan Dursun bu
eseriyle islamm gerek amalannm, ilkelerinin iyice anlalarak
hurafelerden uzaklalmasiia hizmet edecektir.
O, Kur'an'daki btn szcklerin ve terimlerin kkenlerine inmi,
niin ve ne anlamda kullamldklann, olaylann ak arap-islam toplu
luunun geliii sentezleriyle ilemitir. Bu niteliiyle bu ansiklopedi,
nl ingilb. arp edebiyat uzman Arthur JEFFERY'nin hazrlayp
1938'de Msr'n JCahire ehrinde basrd "The Foreign Vocabulary
of the Qur'an" adl eserinden daha nemlidir. nk A. Jeffery, sadece
Kur'an'daki szcklerin kkenlerini saptamtr. Sayn Turan Dursun
ise, ayn eyi yaptktan baka; alndklar dillerdeki asd anlamlarn
karlatrarak sonular karmr.
Trkiye'cte ve dnyada ilk kez yaymlanan bu Kur'an Ansiklopedisi
sayesinde bu konunun mslman ve gayr-i mslim merakllar, tamamiyle ana kaynaklara ve salam belgelere dayanlarak hazrlanm bil
gileri elde etmi olacaklardr.
Bu nitelikleri dolaysyla bu deerli esere, din!, sosyal ve tarihi
alanlarda eitim yapan okullann byk ilgi duyacam umuyorum. .
Memleketimize bylesine deerli bir eser kazandran T. Dursun'u
tebrik eder, basanlar dilerim.
Prof. Dr. Neet A A T
346

Kur'an yalnz slm dininin deil, slm hukukunun da an

kaynadr. Bundan dolaydr ki, Kur'an'm hukuk kurallann iere
ayetlerinin ne zaman, hangi olay zerine ve niin geldiklerinin iyio
irdelenip aklanmas ok nemlidir. Aynca Kur'an'da sonradan gele
bir yet daha nce gelen bir ayetle eliiyorsa, nce gelen ye
"mensuh" hkmsz sayldndan vc bu husus Bakara sresinin lOf
yetindeki: "Her hangi bir yetin hkmn yrrlkten kaldm: vey
unutturursak, onun yerine daha hayrlsn veya onun benzerin
getiririz..." hkm teyid edilmi olduundan, hukuk bakmmd
hangi yetin, hangi yetle neshedilmi olduunun tartmasz olaral
saplanmas da zel bir nem tar.
Btn diller durmadan deimektedirler. Szckler anlamlann
yitirmekte, yeni anlamlar kazanmakta, deiik anlamlara
gelmektedirler. Bir rnek vermek gerekirse: Elli yl nce doruda
doruya "aldanak" demek olan "ifal etmek" bugn gazetelerimiz
sayesinde "rza tecavz etmek" anlamnda dilimize yerlemi
bulunmaktadr. Bundan tr yetlere anlam verirken, szcklerin
bundan 1400 yl nce ne anlama geldiklerini bilmek ve yeeri ona
greanlaypyommlamak gerekir.
ok uzun ydlar nceden tandm ve bilimsel kiiliine,
yorulmak bilmez alma aznine ve eski arapa bilgisine hayran
olduum Sayn Turan Dursun'up "Kur'an Ansiklopedisi" adi allnda
Kur'an' ansiklopedik adan inceleyen ve yalnz hukuk sorunlann
deil Kur'an'm ierdii btn sorunlar kapsayan bir yapt hazulam
olduunu renmem beni ok sevindirdi.
Bu yaptn "Allah" maddesini inceleyince Sayn T. Dursun'un
yaptn tam bir vukufla, objektif ve ada bilim yntemlerine gre
hazrlam olduunu grdm. Bu byk yapt yaynlandnda
konunun her yn ile ilgili herkesi doyurucu olacandan ve
lkemizde byk bir boluu dolduracandan hi kukum yoktur.
Yapt hazrlayan Sn. T. Dursun'u ve yaynlayacak olanlan imdiden
kuanm.
Prof. Dr. Cokan ok

347

Bundan birka yl nce bir rastlant sonucu kendisiyle

tantm Turan Dursun, bana, bir Ku'ari ve hads ansiklopedisi
hazrladmdan sz etmiti. Ancak bu eserle ilgili bir ey grmediim
iin, kendisine sadece eski deyimle: "sayn mekr olsun" demekle
yetinmitim. Bu kez incelemem ve bu konudaki dncelerimi
bildirmem amacyla ansiklopedinin "Allah" ile ilgili maddesini
getirdiler. Bu maddeyi byk bir ilgil ile okuduumu nceden
belirtmek isterim.
Genellikle yeni ortaya kan her din, insanlan uzun sre etkisi
altnda brakan bir heyecan da birlikte getirir. Bazan uzun, bazan da
ksa bir sre sonra, daha ok duygusalla dayanan bu heyecann
yerini, ona nalcn olan inanlar, akl vc mantkla badaurma abas
alr. Bu aba daha ok bu inanlann gerekliini ispata ynelik olur.
ou kez byle olmakla birlimle, pek az da olsa, bu almalar, dinsel
inanlara ters den baz gereklerin onaya kmasna yiudm eder.
Yeni dinin inanlarn ieren kutsal kitaplarn, ou kez insanlar
etkisi aknda brakan ksa ve zl ifadeleri, ok gemeden, bunlar
yeleri kadarlanlayamayanlar ya da yanl anlayanlara aklama gerei
duyulur. Bylece dinin gerek yanyla, onu yanl uygulamak suretiyle
banazla varan yannn aklanmas salanm olur. Bu konuda
bilgisi lam olanlarn djnscl bir banazla sapmamasna karn, bu
alanda yeler derecede bilgi sahibi olmayanlarn, ou kez banazla
saplandklan grlr. lkemizde son zamanlarda grlen dinsel
banazlk da, bu konudaki bilgi yetersizliinin sonucudur. Dinsel
alandaki bu bilgi yetersizliini gidermek amacyla Turan Dursun
tarafndan hazrlanan bu eserin lkemizde balayan dinsel banazln
giderilmesinde byk yararlar salayaca midindeyim. Yazar bu
amaca ulamak iin, bir yandan gereklen kl krk yararcasma
islamiyclin balangcndan itibaren bilinen ya da ileri srlenleri birer
birer nakletmekten ekinmemitir. Btn bunlara ek oku-ak, imdiye
kadar hibir dinsel yaptla rastlanmayan ak ve seik bir ifade
kullanlm olmas da ansiklopedinin deerini bir kat daha
artrmaktadr. Sonu olarak, bu yapn bir an nce yaynlanmas,
lkemiz kltr iin bir kazan olacaktu".
Prof. Dr. Tahsin YAZICI

348

imdi bir Kur'an Ansiklopedisi'yle kar karyayz. Bu

ansiklopedi, sz edilen ihtiyac karlamakta, Kur'an- Kerim-in
orijinal ve geni bir szl mahiyetindedir. Bir szlk ve ansiklopedi
olarak bu alanda ilk kez grlmektedir. Baz blmlerini okudum ve
inceledim. Tefsir, tarifet, hadis ve ana kaynaklara dayanmaktadr.
Sonularda baz yorumlar tartmal olsa da, bu yntem, ilk kez
Trkiye'de, slam zerine dnen renci vc aratrmaclara kolaylk
salayacak, yeni olay vc anlamlara gre yaplacak yorumlara olanak
hazrlayacaktr. Bu nitelikte bir eseri dnen, byk uralarla ortaya
koyan ve destek olup yayma hazrlayanlar, yaynlayanlar kutlar,
ileride bu yoldaki almalarn daha da gelitirmelerini ve
mkemmeliyetlere ulatrmalarn mit ederim.
Dr. Ltfi DOAN
Kur'an Ansiklopedisi. imdiye kadar olmayan, ama ihtiyac
duyulan bir ansiklopedi. Diyanet tekilatnda Merkez Vaizi, Mfetti
olarak grev yapagelmi bir insan olarak belirteyim ki, bu ansiklopedi
byk bir boluu dolduracak. nk:
1- amz insan artk reneceklerini cn ksa zamanda
renmek ister. Kolay ve hemen. nk fazla zaman yoktur.
Kur'an'daki konular hemen aniamaksa olduka zor. Aranan,
ancak uzmanlarca bulunabilir. Dier mslmanlara, insanlara,
rencilere gelince ic o zaman konularn bir ansiklopedi kolayl
iinde bulunmas gerekir. Kur'an ansiklopedisi bu kolayl
salayacaktr. Aranan konu kolaylkla bulunabilecektir.
2- Kur'an'daki kelimeler, hangi ayetlerde, hangi anlamlarda yer
aldysa bulunabilecektir.
3- Ayetlerin anlattklar ve hkmleri alannda slm otoriteleri
neler sylemiler ve nc gibi grler bclirtmilerse yine kolaylkla
bulunup anlalabilecektir.
,
4- Ansiklopedinin dili anlalu- bir dil olarak seildii iin kark
ve karmak konularn da anlalmasn kolaylatracakr.
Arapay ve konular ok iyi bildiini bildiimiz Turan Dursun'u
ve yaynlayanlar, byle bir eseri hazrlayp yaynladklar iin tebrik
ederim.
Hamza

AYAN
349

Kur'an, slam'm temel dayanadr. Onun iin de ok iyi

bilinmesi gerekir. yi bilinmesiyse, en bata "kelime"lerin bilinmesine
baldr. Hangi kelime, nereden nasl gelmektedir, hangi anlam yahut
hangi anlamlar iine almaktadr, "kraat vecih"i, ayctlerdeki
"vecih"leri, yani hangi ayetle hangi manaya geldii, slam
otoritelerinin nasl ele aldklan, hangi grte birletikleri yahut
ayrldklan...? Btn bu ynleriyle bilinmelidir.
Btn bunlar derli toplu anlatan kitaplar son derece azdr.
Olanlarn da dilleri ok ardr. Her Arapa bilen kolaylkla iin
inden kamamaktadr. Temel slmi kaynaklar Arapa'yla yazldr.
Bunla^ anlayanlann saylanysa yok denecek kadar azdu".
Ayrca imdiye kadar yazl kitaplardan, yukarda belirtilen apta
bilgiler elde etmek, kank olmas nedeniyle de zordur.
imdi byk bir memnunlukla reniyoruz ki, dnyada ve
lkemizde ilk olarak bir ie giriilmi ve gerekletirilmi
bulunmakta, bir Kur'an Ansiklopedisi meydana getirilmi
bulunmaktadr. Bu, ok byk bir hadisedir. Artk herkes Kur'an'daki
kelimeleri kolaylkla anlayabilecektir. Aradn alfabetik olarak
dzenlenmi olan ansiklopedide bulup renebilecektir. Yalnz
kelimeleri deil, Kur'an'm iine ald konulan da renebilecektir.
Arapay temel kitaplarndan okuyup renmek vc retmek iin
yllarca aba harcam biri ve ayrca bir hfz olarak belirunek isterim:
Bu ansiklopediyle, Kur'an ayetlerinde ve ilgili hadislerde ne var ne
yok; slam otoritelerinin gr ve yorumlanyla birlikte renme
imkn, mslmanlara, inceleyicilere sunulmaktadr. Btn
mslmanlara, rencilere ve remenlere yrekten tavsiye ederim.
smail GL

350

G R L E R N Z

L T F E N

Y A Z I N I Z

Kulleteyn, kendi alannda ok nemli

bir zelliktedir. Bu kitap birok
ynden ele alnp deerlendiriledektirv
Grler, tartmalar olacaktr.
imdiden baka birok dile evrilrriesi
de dnlmektedir. Kitaba ilikin
grlerinizi ltfen bildirin. Bu
grler deerlendirilecek; kimi bu
kitabn teki basklarnda, kimi de
aynca baslacak, yaymlanacaktr.
imdiden teekkrler.
Grlerinizi bildireceiniz adres:
P.K. No:57
skdar - stanbul

http://genclikcephesi.blogspot.com