Gordon. Eusebii Pamphili Historiae Ecclesiasticae Libri Decem: Annotationes Variorum. 1842. Volume 2.

H
(Mf&IB
Hfl
Hfl
H H
IH
[
«1 IHHH9I1
8H
mim
IS^H
53H
mmB
mrmt
m dEJvTO^
5_
h^
•6
LGr
Yg
(ET2EBIOT TOT nAM$IAOT
I2TOPIA2 EKKAH2IA2TIKH2
AOrOI AEKA. )
EUSEBII PAMPHILl
HISTORLE ECCLESIASTIOE
LIBRI DECEM.
ANNOTATIONES VARIORUM.
[.edtfttd by Osborne Qordon^
TOMUS II.
OXON 1 1,
E TYPOGRAPHEO ACADEMICO.
MDCCCXLII.
Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University ofToronto
http://www.archive.org/details/eusebiipamphilih02gord
ANNOTATIONES
AD
EUSEBII HIST. ECCLES
LIB. VI.
1,1. 2e/3r/po? — Accurate de persecutione Severiana

e/avei]
scripsit solus Spartianus in Severo cap. 16. sq. p. 617. sq.

Scriptor. hist. Augustae. vid. Moshem. Commentt. cle rebusChrist.
a. C. M. p. 455. sqq. Quod vero pertinet ad locutionem
Kivelv buoyiwv, veteres loquuntur eodem modo v. c. Thucyd.
vi. 3.4. Plutarch. Alcibiad. c. xxiii. TtoXtjxov klvzlv. Soph. Oed.
T. v. 636. KaKa KLvetv. Oed. Col. v. 5 10 - sc
l-
T0 Tra\ai K€ip.evov
17877 kokov eTreyeipeiv. Actor. xxiv. 5. cf. Liv. hist. iv. 58. 6. viii.
6. 5. Virg. Georg. i. 509. Hor. Od. iv. 1. 2. ubi movere bellum

legitur. Tiixa>pCas et /coAcicreis KLvelv i. e. infligere, habet Chry-
sost.hom. Opp. t. xii. p. 360. D. t. iii. p. 142, D. ed. Mont. cf.
Matthsei ad priorem 1. 1. vol. i. p. 98. not. 84. HEIN.
1, 2. Trepl tov 0€lov X6yov\ Rufinus divino? legis studia,
Christophorsonus sacrarum literarum studium interpretatur,
Musculus vero divinam doctrinam vertit. Nicephorus in libro
v. ha:c ex Eusebio describens, Upbv koyov posuit. Observavi
autem Eusebium, quoties de evangelio seu de religione
Christiana loquitur, 0etoi> Ao'yoi> in singulari solitum esse
dicere, do scripturis vero sanctis cum loquitur, Oetovs \6yovs
appellare. Sic in cap. 3. hujus libri t^v ets tov Oetov Xoyov
tt(o-tlv, et cap. 5. in fine. VALES.
,
2, 1. EiiLTepv6p,evoL i. e. in compendium redigentes, ut recte
vertit Val. cf. quse monui ad ii. prooem. (pag. 57.) HEIN.
Ib. e/c TLVdov eTTLo-ToX&v k. A.] Praeterea studiose lectitaverat
ipsa Origenis scripta Eusebius cf. vi. 3. 14. 19. 28. 31. 33. 36.
Reuterdahl. de fontt. histor. eccles. Euseb. p. 67. HEIN.
2, 4. Pro cpv\aTTeo-$aL, cum praecedens yvovs cognoscendi ,
non decernendi s. statnendi significationem h. 1. habeat, ex-

428 ANNOTATIONES AI) c. 2.
spectes (pvXaTTop.evov, prsesertim eum alias infinitivi et par-
ticipii discrimen observet Eusebius. lta evayeLv tlvcl per-

pellere aliquem, ut etc. recto dictum est hoc ipso capite et
viii. 14. Similiter i. 13. ttoi&v sequente Infinitivo est efficere,
ut etc. Of. Chrysost. t. xii. 369. A. 6opvf3elcrdaL avTovs
p.
zttoUi. Xen. Cyr. i. 6. 19. 6appr\craL noLr\o-avTe$ Êschin. diall.

ii. 13. Soph. Elect. Winer. neutest. Gramm. p. 26.
v. 623.
Matthiae ausf. griech. Grammatik p. 1034. 2. (frvXaTTtcrOai
autem fortasse maluit h. 1. scribere Eusebius, ne duo par-
ticipia aXovTa et <pvXaTT6p.evov statim se exciperent. At enim
vero poterat vel hoc vitari interponendo inter (pvXaTTop.evov
et aXovia particulam ko.1. Prseterea ut ssepius observavit, ita
etiam neglexit severiores hoc in genere leges grammatices
Eusebius. Ita H. E. vii. 18. rjv — evpaadaL pLep.adiJK.ap.ev et viii.
quamvis utroque loco ponendum

12. bLaTp((3eLv p.a9(ov scripsit,
esset participium, quia p,av6aveLv ibi non est discere, sed cog-
noscere. Et Justinus M. apud Euseb. H. E. iii. 26. yevop.evov
— olarprjdevTa — e£a7rarr/crai olbap.ev similiter dixit. Pra?terea
cf. Index s. vv. cos et ware. Quod ad N. T. scriptores pertinet,
nihil hujus generis quod a consueta dicendi ratione multum
discrepet, ex iis commemorat Winerus inN. T. Grammatica
p. 131. sqq. Sed certe duobus locis puto eos etiam loqui
insolentius 1 Timoth. v. 13. ubi p.av6avovo-i -nepLepyop.evaL ras
otKias i. e. consuescunt —
domus circumcursitare, interprete Jas-
pisio vel discunt d. c, quo sensu \xav6aveLv 1 Timoth. v. 4.
Philipp. iv. 11. Infinitivo potius et rectius jungitur. Sed
alii fortasse 1 Tim. v. 13. \xav6avovaaL absolute dictum esse
contendent. Cf. 2 Tim. iii. 7., qui locus tamen non est plane
parallelus. Prseterea vel apud Xenoph. Cyrop. vi. 2. 11. IW
av p.ad(>)p.ev vbpouoTaL yevop.evoL nescio an se recte habeat.
Quamquam alii ibi scribi jubent kadu>p.ev. Cf. Sturz. Lexic.
Xenoph. vol. iii. p. 77. sq. Sed Hebr. x. 34. verbo yiy^cocnceiy
jungitur Infinitivus, ubi equidem veteres vix ac ne vix quidem
Infinitivo usuros fuisse existimo. Cf. Matthise 1. 1. p. 1078.
sq. not. 2. Kuinoel. Commentar. ad Act. ii. 23. p. 79. ed. ii.
HEIN.
2,6. tS>v eyKVK\LG)v 7raiSeta] Grseci eyKVKXioiv p.a6r\p.aT0iV
nomine liberales intelligunt disciplinas, quibus pueri institue-
bantur, mathematicam scilicet, grammaticam et rhetoricam.
6,7. EUSEBIJ IIIST. ECCLES. LIB. VI. 420
Philosophia vero eo nomirie rion dontinetur, qiiod innumerla

scriptOrum testimoniis probari potest. Sie Diogenes Laertius
in Xonone ot in Chrysippo, ct in Dcniocrito, Maxhnus Tyriu.s
scrmone 21. Clcinens Alexandrinu.s in lib. ii. Stromatei, ct
Eusebius ipse in cap. 18. infra. Uinc est qiiod Ariston Ceus
nobilis philosophus, cos qui philosophiam contcnmcntes omnc
studium suuin in illis iyKVK\(oL$ disciplinis collocabant, similes
csse dicebat procis Penclopes, qui a domina repulsi ad ancillas
se convertebant, ut refert Stobaeus in scrmono 32. Et ita
quidem philosophi ab illo disciplinarum orbe philosophiam
scmovebant. Rhetores vero etiam rhctoricam ex illonumero
eximebant. Ita Dionysius Halicarnasscnsis in epistola ad
Tuberonem de Thucydidis dotibus : oi ydp ayopa(oLs avOpoj-
ttols, oiba e7rt8i</)/H0is ?} x €LP 0T *X l aL,i '
->
d\\a avbp&ort, bia T(2v
iyKVK\((av jxa0r]p.dTOiV iirl prjTopLKijv T€ xal (pL\oo~o(p(av i\r]\v66aiv.

Thcon Sophista in ipso exercitationum suarum exordio, post-
quam retulit veterum eloqucntirc magistrorum hanc fere fuisse
sententiam, non nisi post philosophirc studia condiscendam
esse rhetoricam : Nunc vero, inquit, tantum abest, ut id prae-
stent plcrique, ojore oiba tu>v iyKVK\(oiv Ka\ovp.avo>v pLaOrjpaTOiv
otiovv p.€Ta\aiJil3avovTes liTTOvaiv iirl Sunt tamen
t6 \ayaLv.
qui iyKVK\(o)v nomine et rhetoricam ct philosophiam ipsam
comprehendant, ut Vitruvius in cap. i. lib. i. ct Tzctzes in
Chihadibus. Sed cos falli puto. Nam nomen ipsum iyKVK\(os,
vulgare aliquid ct protritum significat. Hinc cst quod apud
Demosthenem iyKVK\ioi \aiTovpy(at, dicuntur solemnes ct ordi-
narise functiones, qme distinguuntur a trierarchiis. Ha-
namque gravissimae erant et onerosissinno. Rccte igitur
Ammonius de diiferentiis vocabulorum ttcus ba, inquit, 6 bia
Toiv iyKVK\uov paOrjpaToov bwdp.avos Uvai. \ ido scholiastem
Aristophanis in equitibus pag. 297. VALES.
2, 7. iKp.adi]cr(iis alo-npaTTopavos i. e. quosdam divinai
scriptura? locos m&nwricB mandare ac recitare quotidie illum
juhens, ut vertit Val. Prorsus vero inauditum Gnecis verbum
iKp.('i9r](Ti<s et certe eo quo h. 1. legitur sensu d-nayya\(a. Nihilo-
minus non habet ista Suicerus. IIEIN.
Ih. -nc\vnpayp:ov€Lv h. bono scnsu legi satis docet con-
1.
tcxta oratio. Est eriim idein quod prseoedeus dyav Tipo6vp.6-

Tara irapl Tavra ttovovvtl. Ne<pie igitur Val. recte vertit sim-
<; <r 2
430 ANNOTATIONES AD c. 2, 3.
pliciter : scrutaretur, melius Stroth. mit vielem Fleiss anstellte.

Sed rarior est veteribus et profanis scriptoribus Grsecis melior
illa verbi irokvT:payp.ovelv significatio qua illud legitur v. c.
apud Plutarch. in vita Lycurgi c. xviii. 'Ek tovtov be nal

Kpivf.iv Ta Kaka Kal noXvTrpaypi.ovi.lv — ei0i(ovTO Ttepl tS>v ttoKltQv.
Pericl. xxiii. 6 bf/pos airebeâTO p.i] TTokvirpaypovijo-as pi5' ekey-
£as to aTtopprjTov. Vid Casaubonus ad Strabon. i. p. 9. cf.
Passow. s. v. 3. Similiter TiokvTrpdyp.oves dicuntur periti

rerum, usu rerum subacti apud Palsephat. de incredd. i. 1.,
quem verbi usum ignorat Thesaurus Stephanianus. Patribus

vero ecclesiasticis frequentius quam veteribus in bonam par-
tem nokvnpayp.oveiv et etiam irepiepyaêaOai dicitur. Vid.
Suicer. Thesaur. t. ii. p. 806. ii. cf. p. 672. ii. Malo tamen
sensu legitur illa vox apud ipsum Euseb. de martyr. P. c. 1 j .
r/Vt? avTT) eit] — aKptfiios eTrokvTrpayp.6vei. HEIN.

2, 12. p.erpiav eêtv] In codice Medicaeo legitur ov p.erpiav
nec aliter in Mazarino codice, Fuk. et Sav. Paulo post
scribendum est ex iisdem codicibus : ws ev eKeivri rr/ r/At/cta
oai/ViAcS?. Quomodo etiam in codice Regio scriptum habetur.

VALES. Ov ante p.erpiav addit quoque Cph. et Stroth.
Neutri lectioni favet Nic. Ruf. Sed ov deesse recte in Reg.
Steph. Val. et Zimm., certum puto, siquidem illud facile
proficisci poterat a librariis p.eTpios nonnisi consueta sua

significatione, mediocris, legi opinantibus. At constat illud
verbum apud probatissimos scriptores Graecos
ssepius ita
usurpari, ut designet justum rei modum ac finem et fere
conveniat Latino idoneus, rectus. vid. Thucyd. ii. 35. p,eTpid)s
el-ne.lv. Plat. Crit. vi. ttQ>s ovv av /u.erptcorara o-KOTtoip.e6a
avTa. Phsed. §. 83. p.erpia keyetv i. e. recta Plutarch. Cai.

Gracch. c. vi. to -rrepl tov atVou boyua /xer/HcoVaroJ' /cal KakkiaTOV
Herod. iv. 48. Lysias p. 74. ed. Tayl. min. cf. Grsevius ad
Hesiod. Opp. v. 306. Itaque nostro quoque loco recte vertit
Valesius : irapaaKevjjv — p.€Tpiav eêtv, sufficientem usum ac
peritiam —habere. Cf. Euripid. Iphig. A. v. 533. ubi /xeV/ita
6ebs vocatur 'Ac/bpooiVr/ Sophocl. Philoct. v. 179. ols /xr/ jaeVpto?
atcoV. Hinc mirum profecto, Strothium non solum in Ger-

manica sua translatione Eusebii, sed etiam in Grceca editione
ov restituisse, pricsertim cum ipse laudaverit Euseb. H. E.
vii. 3 I . tovtov perpiios tus ypa<pas bi.rjyovp.evov KarrjKovaapev et
12-6. ECSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VI. 431
Herodian. ii. 2. 7. r)\iKLav /uerpiws Trpoêftr]K(as. Propria tamen

significatione /xerptw? hoc ipso capite usurpavit Eusebius oi :
/xer/nco? yovv koI irepl tovtos eireirovrjTo id quod eo magis:
potcrat induccre librarios, ut h. 1. similiter ov addendum

opinarentur. HETN.
3, t. Mera Hujus verbi vim ac proprietatem non
ro /3t<Si>at]
intellexerunt interpretes. Biow Christiani scriptores dixerunt

pro eo quod est scecularem vitam agere. Sic Epiphanius in
hseresi Dositheorum, et in lueresi 59. ut notavit vir doctis-
simus D. Petavius in cap. 5. miscellanearum exercitationum,
quas ad calcem Juliani edidit. Quippe /3tos, seculum est, ut
prieter locos ibidem a Petavio citatos docet Chrysostomus in
homilia 9. de eleemosyna et decem virginibus, rrapOivos a-noTa-
$ap.evrj rcp /3tco. Sozomenus in lib. vii. cap. penult. Zrjvvv Se
en veos o>v, (3i<a koX yap.u> airayopevaas, et in lib. viii. cap. 23.
Hinc est quod Chrysostomus in epistolam Pauli ad Romanos
homilia 23. non longe ab initio /3tcortKovs vocat homines saecu-
larcs, quos vulgo laicos dicimus, eosque a presbyteris distin-
guit et monachis. Azlkvvs otl TavTa hiaT&TT€Tai kol lepeCcn,
/cat juoâxots', ovx). tols (3lo)tlkols p.6vov. Porro eo quem dixi
sensu accipiendum hic esse verbum fii&vai, docent sequentia.
Ex duobus enim Origenis discipulis, alterum in sseculo hones-
tissime vixisse dicit, alterum vcro, Heraclam nomine, clericum
fuissc. Id enim sonant hscc verba : irXeiaT-qv nal (pL\oaocpov
fiiov nal acrKijo-eo)s airobeL^LV Trapacry&v. VALES.
3, 5. -rra\Lv *at 7ruAiv] of. quai monui i. 10. (pag. 46. sq.)
HEIN.
Ib. avrrTpoqjas iroLrjaapevovs] Supple tovs airiaTovs- At Ru-
finus ct Christophorsonus luec verba referunt ad vocem arpa-
rtcoras, male ut opinor. Ncquc enim Grsecse linguae proprietas
hunc sensum admittit. Nicephorus vero pessime hunc locum
acccpit, quasi discipuli Origenis, vim efferatae plebis veriti,
militare pnrsidium ad sui tutelam adscivcrint. In codice
Maz. et Med. post verbum 7rou]aap.evovs apposita est subdis-
tinctio, optime. VALES.
3, 6. KaTopQcopaTa i. e. recte faota. Vid. Suicer. Thes. t. i.
p. 77. sqq. Sexccnties hoc verbo utitur Eusebius. cf. H. E. iv.
2. vi. 19. init. Similiter dicit Lucian. diall. mortt. xiv. p. 86.
ed. Voigtliinder. rti KaropOovpeva. Praetcrea vid. Lobeck. ad
Q g3
:
432 ANNOTATIONES AI) c.3-5.
Phrynich. p. 250. sqq. cf. Heusinger. et Beier. ad Cicer. de

offic. i. 3. HEIN.
3, 8. \6ya>v apxaluv 0-vyypa.pp1.aTa] Rufinus bihliothecam gen-
tilium scriptorum interpretatur, nielius quam Christophorsonus,
qui hunc locum Eusebii de solis veterum oratorum libris
accepit. Quasi vero Ao'yot de solis orationibus dicantur, non

etiam de grammatica et philosophia, aut quasi Origenes ora-
torum non autem grammaticorum distraxerit.
libros duntaxat,
Musculus quosdam excerptorum libros ab ipso Origene com-
positos, videtur intellexisse. VALES.
3, ii. TrAetdVow hwv i. e. ut recte vertit Valesius multos
per annos, mehrere Jahre hindurch, lang. Statim post pro
genitivo eadem significatione dandi casum usurpat Eusebius
irXeio-Tois re eVeo-t aTreo-)^r]p.evos et superius 7rAetWots re ereo-tv
tovtov otere'Aet (piXooocp&v tov Tpo-uov. Non prorsus huic geni-
tivi usui conveniunt exempla quamvis similia, ex veteribus
Grsecis laudata in Matthiae ausfuhrliche griechische Gramma-
tik p. 692. b. p. 693. c. ed. ii. cf. Thiersch. Grammatik, t>or-
ziiglich des homerischen Dialekts §. 257. p. 448. ed. iii. HEIN.

Ib. tov 6<J)paKoi\ Recte Rufinus et Christophorsonus stoma-
chum verterunt. Nam subversio stomachi proprie dicitur a
Dioscoride et Galeno. VALES.
4, 3. 'H 'Pais] Dudum conjeceram scribendum esse 'Hpais
uno verbo, quam conjecturam tandem mihi confirmavit codex
Regius et Fuk. in quibus ita distincte scriptum inveni. Ad-
stipulatur etiam Rufinus, qui hunc locum sic interpretatur
Sed et mulieres plurima in quibus Hera quwdam Catechumena.
Vulgo excusum est, crat quwdam Catechumena. Sed in codice
bibliothecse Regise et in vetustissimo codice Parisiensis eccle-
siae ita legitur, ut posui. 'Hpais nomen est proprium, cltto tt}s
ijpas, ex quo fit etiam 'Hpaio-Kos, quo nomine fuit quidam

philosophus Êgyptius, de quo Suidas et Damascio in vita
Isidori. Hujus Heraidis memoriam Gra?ci celebrant die 4.
mensis Martii, ut legitur in eorum Menologio quod edidit
Canisius, seu potius die 5. ut habet Menaeum Venetiis editum.
T?j avTj] i)p.lpq, tyjs ayias p.apTvpos 'Hpcoibos : lego 'Hpaioos.
Nescio an eadcm sit Irais virgo Alexandrina, quse cum aliis
apud Antinoum civitatem martyrium passa esse dicitur die

22. Septembris in Romano martyrologio. In Menologio
:
8-2. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 433
Cardinalis Sirloti die 5. Septembris leguntur hsee verba

Natalis b. martyris Bhaidis, qua>, igne consumpta est. Scriben-
(lum Heraidis. Haec enim ipsa est, cujus hic meminit Euse-
bius. Tres igitur distinguendse sunt Heraides. Prima est,
cujus mcntio in Memeo die 5. Martii, secunda Herais cate-

chumena, cujus mentio in Menologio die 5. Septembris.
Tertia Herais virgo vEgyptia oriunda ex loco qui dicitur
Tamma, patre Petro presbytero, quse anno setatis 12. palmam
martyrii consecuta est, ut legitur in Menseo ad diem 23.
Septemb. ubi 'lcpats appellatur. In Martyrologio Romano
Irais dicitur. VALES.
Ib. rb bia Ttvpbs idem est quod alias dicitur fianTKjpa oia
papTvpiov koX aXparos, lavacrum sanguinis. Vid. Suicer. Thes.
t. i. p. 628. 7. Dodwell. dissert. Cyprian. xii. de secundo
martyrii baptismo p. 107 — 118. cf. Augusti Denkwurdigkeiten
aus der christl. Archwologie tom. vii. p. 204. HEIN.
Ib. tov /3iov pro tov fiiov quia in verbo eêpxecrtfai inest
notio relinquendi. cf. Chrysost. t. xii. p. 346. D. ed. Montf.
e£?)/\0e ir\v dvpav pov. Held. ad Caes. B. C. i. 44. vid. Her-
mann. ad Vig. p. 896. 899. Neque Grsecis Qepyevdai. prorsus
esso insolitum cum Accusativo junctum, docent exempla hanc
in rem laudata a Passow. in Lex. HEIN.
5, 2. 'AkvAos] Hic Aquila praefectus erat iEgypti, ut retulit
Eusebius supra iri cap. 3. Quo tempore Origenes annum
a^tatis agebat octavum decimum. VALES.
Ib. avTols h. 1. significare gentiles, facile patet, unde Vale-
sius etiam vertit geiitilibus, Stroth. den Heyden. Sa?pius enim
vel apud veteres Graecos avros refertur ad ea, quae ut non
diserte expressa, ita facile possunt aliunde suppleri. Ita h. 1.
pnecedens 'AKvkas in verbo avTols de gentilibus esse cogitan-

dum, satis ostendit. Similiter 1 Thessal. i. 9. per ai)Tol sig-
nificantur incolee istarum regionum quas Paulus adierat. cf. v.
8. ii. 1. ubi avTol dicitur &e Thessalonicensibus et opponi vide-
tur illi avTol v. 9. Cf. Plat. Phaed. c. 59. (S>a 0' eV avTijs etvai
aWa re Trokka, Kal avOp&Tiovs 6 ok ijp.iv ai}p, tovto e/cei tov

aWepa' Tas 8e a>pas avToTs Kpaaiv e)(eiv Toiainrjv k. A. Hom.
Odyss. ii. 154. ix. 39. 40.
'\\io6tv fif qbtpatv «ve/xos KiKovtao-i ni\ao~o-(v
'l&fxdpca' tvQa o" tyu> it6\iv tnpaOov, a>\erra 8 avrovs.
,;
g4
i. e. urbis incolas. Herodot. ii. 90. Plura non minus insignia

ex Xenophonte laudavit et explicavit Sturz. Lexic. Xenoph.
vol. i. p. 476. Eodem modo ssepius loquuntur, N. T. scrip-
tores. Vid. Winer. Nachtriige zur neutestam. Grammatik p. 207.
cf. Glassii Philol. Sacr. p. 158. Kuinoel. Commentar. ad Joh.
viii. 44. ix. 23. xvii. 5. Act. iv. 5. Ad subjectum remotius
refertur avTos ab Euseb. H. E. iv. 7. ubi avr<2 in verbis, ovk
els fAOLKpov ye jxqv avr<2 ravra Ttpovywpai ad diabolum pertinet.
Vid. Paulus Commeutar iiber das N. T. tom. ii. p. 325. Lobeck.
ad Phrynich. p. 100. non referen-
cf. Euseb. v. 1. ubi os
dum ad proxime praecedens verbum Xpioros sed ad reino-
tius TloOeLvos. Ibid. oSroi Se Xolttov k. A. v. 5. ubi ovtos
referendum ad Irenamm. Alia insigniora loca N. T. sunt
haec Matth. xiv. 2. ubi avTos ad Johannem baptistam, se-
:
quens avr<Z ad Jesum spectat. Luc. xviii. 34. kcu avrol ovbkv
tovt<j)v avviJKav i. e. ol ZxabeKa v. 31. 1 Joh. ii. 12. avrov ad
Ohristum pertinet, de quo certe initio capitis sermo est.
Ibid. v. 20. cf. Hebr. iv. T3. ubi avTov nonnisi ad tov @eot> v.
12. pertinet, nam de t<2 Aoyw t. 0. i. e. effato Dei non potest
dici -n&VTa 8e yvixva k. A. HEIN.
5, 3. t5)V ev cnpaTnias dra(/)epo/u.eVa)i'] Rufinus vertit : unus
ex his quibus implere speculatoris officium mos est. VALES.
Valesius vertit : unus ex apparitoribus, Cph. unus ex satellitibus,
Musculus : qui unus ex nominatis in exercitu erat, Strothius :
einer von den Trabanten. Praaterea idem V. D. Uebersetzung

t. i. p. 114. not. 4. observat : None of the ordinary meanings
of ava(pipeo-0ai can pass wett here. The nearest to the sense of
the passage is " one belonghuj to the baggage" to which also apper-
tain executioners, £fc. and the office of Basileides makes this
,•
meaning probable. Neque reliquorum VV. DD. praeter Mus-

culi explicationes ab hac magnopere distant et Rufinus haud
male speculatoris verbo usus videtur. Cf. Sueton. Gralb. 35.
Oth. 5. Senec. de benef. iii. 25. speculatoribus occurrit, nihil
se quominus imperata peragerent, dixit
deprecari, ; deinde
cervicem porrexit. Marc. vi. 27. Paulus Comntentar iiber das
N. T. tom. ii. p. 67. sq. HEIN.
Ib. tt]v kiu 6avaTu> scil. 6b6v~} Eodem modo loquitur noster
cap. 3. aitayop.ivois ttjv iirl 6ava.T<j> et vii. 15. aTra^dels ti)v ZttI
6avaT<x>. cf. de martyr. Pal. Cap. 8. 1 !. Est hsec plenior for-

3-i. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 435
mula loquendi pro simplici anayiaOai. cf. Joseph. Antiqq. xix.

4. Dorville ad Charit. p. 432. Kuhn. ad Ml. V. II. i. 30.
vid. Schafer. meletemm. critt. p. 109. sq. Lobeck. ad Phryn.
p. 475. Tijv ZttI Odvarov dirayop.evov legitur cap. 4., Chrysost.
Opp. t. i. p. 198. E. ed. Montefal. tjjv eirl Odvarov airto>v t. vi.
p. ^35- C. 01 tt]v e7rt QdvaTov uTraydp.evoL t. xii. p. 358. A.

diidyeo-Oai eVt OdvaTov omisso tjjv, Chrysost. t. vi. p. 292. C.
et ibid. t. ii. p. 508. A. d-ndyto-Qai eirl OavaTu>. Denique tt]v
(ttl QdvaTov bbbv ibid. t. i. p. 470. B. egrjyeTO tt\v eirl QdvaTov

bbdv et ibid. t. iii. p. 142. E. d7n/yero ri]v eVt Odvarov (pepovaav
bbdv. Postremo Qave.lv airdyoixai ex Josepho legitur apud
Euseb. H. E. ii. 10. cf. ii. 23. £vXu> re tt\v TTpbs Qdvarov
Tie-nXrjxOai et Plut. Brutus c. xxvii. eirl OdvaTut yeveaOai.
HEIN.
5, 4. ttltt^s epi-nvpov, His verbis indicat Eusebius,
etc.
Potamiaenam in lebetem picis ferventis sensim demissam

fuisse. VALES.
5, 7. aAAot oe irXeiovs k. A.] Baronius ad annum 205. n. 10.
observavit ad hanc historiam eamque quae de Basilide prae-

cessit, referenda esse verba Origenis contra Cels. i. p. 34. sq.
Kdv xXevdo-r] be KeXaos, dp.o>s AeAe'£erat ort TioAAot u>cnrep dnovTes
irpooeXrjkvOam XpioTtafto"/x(3, Trvevp.aTos tlvos Tpexj/avTos avT&v
to ijyep.ovLK.bv alcpvibLov uirb tov p.Lcrelv tov Xdyov iirl to vtrepa-
noQavelv avTov, kul cpavTuauiicruvTOs avTovs virap rj ovap etc.
Hsdc attulit Lowth. citante Readingo in Corrigendis. HEIN.
Ib. Kat TTpocrKeKX-qpevqs] Rufinus hunc locum pessime ac-
cepit, ubi et Potamiamam Origenis discipulam facit. In quo
tamen Rufino refragari equidem non ausim. Etsi enim id
diserto non dixit Eusebius, ex ejus tamen narrationc id
colligi videtur. Nam cum martyres qui ex Origenis schola
exstiterunt, hic reccnsens, Basilidem et Potamiaenam illis
accenseat, hi quoque ex Origenis discipulis fuerint necesse

est. Quod cuni de Basilide dici non possit, de Potamiaena
certe fit admodum probabile. Ceterum Potamiaenae nomcn
deductum est a masculino UoTupicov, eodem modo quo Try-
phaena et similia. VALES.
6, t. UdvTatvov oe KA?//x?/s] Hooc parum cohaerent cum
superioribus. Neque enim Cleniens tunc magistri ofhcio in
Alexandrina> occlesia? schola fungebatur, sed Origenes Cle-
436 ANNOTATIONES AD c. 8.
mentis discipulus. Adde quod de Clemente ejusque libris

jam in libro commemoravit Eusebius.
superiore Quin et
Caius in parvo labyrintho, Clementem refert inter scriptores
ecclesiasticos qui ante Victoris papae tempora floruerunt.
Verba Caii si quis forte desiderat, habentur supra in fme
libri quinti. Recte ergo Rufinus et hoc ct sequens caput
supra posuit in cap. 3. ubi de Demetrio episcopo agitur, qui
catechizandi, id est, docendi in ecolesia magisterium Origeni
tribuit. Ex his porro conjicio, Eusebium huic operi ultimam
manum non admovisse. VALES.
8, 1. Quod ad judicium pertinet Eusebii de horribili illo
Origenis facinore, quamvis illud fuisse dicat cppevbs aTekovs

koX minus perfecti sensus et jucenilis cujusdam au-
veaviKrjs,
dacice, ut vertit Valesius, quamvis Origenem simplicius ac

juvenilius dictum illud Jesu accepisse scribat, tamen multo
magis ei laudandum visum esse propter illud ausum Orige-
nem, quin etiam nonnisi propter eos retatis suse homines,
qui fortasse minus aspernarentur voluptates sensuum ac
corporis, levitur taxasse illud factum Eusebium, plura sunt,
quse nos jubent existimare. Ipse enim paulo post toctovtov
epyov vocat ausum Origenis (cf. Galat. iii. 4.) et Demetrium
ab quidem propter illud in admirationem raptum, sed
initio
deinde tanquam droTTwaroi' proscribentem quamvis satis cal-
lide, levius tantum et ita vituperat, ut eum avQpurnwov aliquid
passum esse dicat, siquidem illum sola auctse Origenis digni-

tatis invidia instigaret ut tantopere vexaret eum, quem spec-
tatissimi Ca^sai"eae episcopi ob insignem virtutis ac sapientise
laudein presbyterum delegissent. Ita omnia tam egregie
conveniunt indoli Eusebii, orthodoxorum et ccelibatus magno
et majori quam par est, admiratori (vid. Euseb. II E. . ii. 1.
(pag. 60.) ii. 17. (pag. 98.) iii. 30. (pag. 184.) ), ut tanquam in
tabula depictam cerni posse putem in hoc suo de Origene et
Deinetrio judicio mentem Eusebii. Contra simile Democriti
facinus Tertullianus Apolog. tantum aberat, 11 1 laudaret,
c. 46.
ut adeo, quo melius philosophum posset taxarc, istum illud
fecisse probabiliter nonnisi tingeret, qua dc rc verba Attica
sale perspersa scripsit Wieland. sdmmtliche Werke tom. xix.
p. 137. sq. edid. I. Gr. (Iruber. Cf. de Origene ibid. p. 136.

HEIN.
i-3 . EUSEBII TIIST. ECCLES. LTJJ. VI. 457
Ib. (.Kkaftwv i. e. interpretatus. Siniilitcr Latini accipere et
nos nelun.cn dicimus, unde Val. : cuni verba — shnplicius ac

illa
juvenilius accepisset, Strothius : da er die Wbrte — mstrengerem

tfinne —nahm. Nequc Gnecis illa vcrbi significatio cst inau-
dita. Cf. Dionys. ITalicarn. antiqq. Rom. 576. Iva h\
ix. p.
/ur/ Trpbs opyijv r) vftpiv Act/3r/ ro itpdyp.a, nc rcin habcrct pro ca

do qua irasceretur aut contunielise loco. Nicol. Dain. historr.
p. 78. cd. Orcll. al p.iv avTo to irpayOev -npbs 6pyi)v ikapfiavov
i. e. alitC rem ita acceperunt, quasi de ea rccte irascantur.
Valcsius ct Grotius liherius scd ad sensum recte verterunt,
ille : alii r/raviter eo facto commoveri, hic : alios iracunde id
.tulisse. Opponitur cnim /uer/Hco? avTo ecftepov. Eodem modo
hiyio-Qai usurpat Sophocl. Ajac. v. 68. jLtr/Se avixcpopav 8e'xov
tov &vbp\ Sed ratione veteribus planc inaudita €K\ap.fSdveLv
seq. Infinitivo pro oUo-Qai, vop[((t.v dixit Euscb. H. E. iii. 8.
rjv ai)Tos — Trei:kT]pG>o-8ai e£eiAr70ef. HEIN.

8, 3. otl ye tS>v /cara YlakaLcrTLvqv] Ita quidcm codex Regius.
Apud Nicephorum pro 6'ri ye legitur e7ret rotye quod idem valet.
In codicc Medicaô legitur 6're tG>v, etc. minus rectc ut opinor.
Nam Eusebius causam aperit, cur Demetrius qui antca Ori-
genem tantopere dilexerat, subito mutatus, eum ubique litcris
suis laccravcrit, eo quod scilicet Cajsariensis et Hierosolymita-

nus episcopi eum ad presbyterii gradum promovissent. In
quo non mediocris injuria Demetrio illata essc videbatur, tum
ab episcopis illis, tuin ab Origenc. Ab Origene quidein, quod
ab extcrnis episcopis manum sibi imponi passus fuisset, nec
ab episcopo honorcm illum prcsbyterii exspcc-
civitatis sure
tasset, ab episcopis vero quod Alexandrinse schola; magistrum
hoc facto ad ecclesiam suam transtulissent. a Porro hic non
Recte boc negavit Beveregius An- trium Origeni prseter illiul, quodjuve-
nott.in canon. Apost, p. 24. citante nis iste peocaverat cbntra CanOn. 22.
Readingo ad li. 1., cum non solum o a.Kpd>rripid.<ras kavrbv /ui/ yivt<rdo> k\tj-
Hieronymus in catalogo referat Orige- pa<6s, et postea pcenituit ipsum
cujus
nem Athenas per Paleestinam, ubi ordi- Origenem, quod constat ex ij>sius verbis
natus est, proficiscentem, ecclesiasticam in Matth. xix. 12. et contra CVls. lib.
secura attulisse epistohun, et ipsi quoque \ ii. Siraul satis aperte invidise accusat
flEgypti et Alexandriee episcopi iu epi- Demetrium Eusebius ciim Hieronymo
stola synodica adversus Origenis doctri- epist. 29. neque vero eqnidem plane
uam -^tipoTovriQiVTa ainbv irpoo-fivrcpoi' acquiescere possum in silbtiliori dispu-
iiwo ttJs re Ka\ fitas X e 'P 0S
KavoviicTis tatione MusluMuii (oiiiiiirii/t. <ir rr/nix
agnoscant, sed etiam, quod
aKriOivfis Ch.a. ('. .1/ p. 671. sqq. cf. Huetius
equidem Bummuro puto, ipse Eusebius in Origenianis. HEIN.
diserte dicat, nihil aliud objecisse Deme-
—
contemnenda oritur difficultas, cur duo simul episcopi Orige-

nem presbyterum ordinaverint. Mihi videtur id ejus honori
datum fuisse, ut duo simul episcopi ei manum imponerent.
Quo facto, in duabus ecclesiis sedendi et cum aliis presbyteris
communicandi jus habebat. Vide infra caput 23. et 27. Ex
quibus conjectura nostra prorsus confirmatur. Fuit quidem
consuetudo, ut cum quis ad presbyterium vel diaconatum
promoveretur, aliquot episcopi interessent, quo illustrior ac
celebrior esset promotio, ut docet Innocentius in epistola ad
Marcianum episcopum. Photius certe in biblioth. cap. 118.
ait, Theoctistum ipsum ordinationem celebrasse, Alexandrum
vero eam comprobasse. VALES. Strothius conjicit prop-
terea potius duos episcopos simul Origeni imposuisse manus,
quod hi de irpoehpiq semper inter se certarent atque inde plures
actus ecclesiasticos conjunctim administrarent. HEIN.
8, 5. cxpvXdKTws] Hujus vocis multiplex est significatio. Et
Rufinus quidem eam ita exposuit : Velut abscissis omnibus
impedimentis liber prorsus et cum omni fiducia rem gerebat,
Musculus vero vertit sine discrimine, quem secutus Ohristo-
phorsonus ita interpretatur : nulla liabita personarum ratione.
Mihi Rufini versio magis arridet. b Nam antequam Origenes
seipsum evirasset, maxima cautela opus habebat, ut cum vir-
ginibus ac fceminis quse institutionis causa ipsum adibant,

conversaretur, ne obsceni rumoris occasionem ullam prsebe-
ret. Postea vero amputata sibi virilitate, liberius deinceps
munus suum exsequebatur nec tanta cautione indigebat.
VALES.
'
8, 6. AXcgavbpos] De hoc Alexandro Eusebius in chronico

ad ann. 12. Severi qui erat secundus annus persecutionis,
hsec habet : Alexander ob confessionem dominici nominis in-
signis habetur. VALES.
9, 1. Kara btavvKTepevcriv] Cf. Valesius ad ii. 17. et quos
laudat Reading., Lactant. Inst. vii. 19. Isidor. Orig. vi. 17.
Hieronym. ad Matth. xxv. 6. Constitut. apost. v. 19. apud
Cotelerium. HEIN.
Ib. Tovhaiov\ vid. Can. Apost. iii. p.i) ei;bv eoro) -npoadyâOai
ti (Tepov els to OvmaaTripiov, i) tkaiov ets Ti]v \v)(viav Kal
b Vertit Val. libere et absque nllo impedimento. IIEIN.

5-4- EUSEBII HIST. EOCLES. LIB. VI. 439
Ovpiafxa rw Kaif>o> rrjs uyias TTpoo-cfwpas, observante Read.

HEIN.
Ib. vbap avL]xr}o-avTai\ De hoc miraculo conferri jubet
Dodwellum Diss. in Iren. ii. n. 49. Lowthius. HEIN.
9, 2. cis ekaCov Scribendum videtur raoTryra, quo-
TTOLorriTa']
modo etiam legit Rufinus. Sic enim vertit aguce natura in :
olei pinguedinem versa. Sed et in Moraei libro ita ad mar-

ginem emendatum inveni. Codex quoque Fuk. ita diserte
scriptum habet. VALES.
9, 3. To evTovov — fiCov] Valesius recte vertit : vigorem et
constantiam vitiv illius. Cf. Euseb. H. E. v. 1. dyG>vos p.eydkov

tovov eveyKelv fxr) bvvdfxevoL et quaa annotavi ad iv. II. (pag. 230.)
Act. xviii. 28. Philipp. iii. 14. Cicer. Cat. maj. xi. Intentum
enim animum tanquam arcum habebat, nec languescens succum-
bebat senectuti. Xenoph. Hier. ix. 6. Wetsten. ad Luc. xxiii.
10. HEIN.
9, 4. i) p.i]v o-KaLa vdo-io] Rufinus vertit regio morbo. Langus
autem interpretatur morbo sontico. Christophorsonus foedo
ac scevo morbo, quod ad Rufini interpretationem propius ac-
oedit. Nam Rufinus per morbum regium, lepram intelligit,
ut ex sequentibus apparet. Sic in libro x. cap. 25. de Eu-

nomio loquens Vir corpore et anima leprosus, et interius
:
exteriusque morbo regio corruptus. Certe Gregorius Nyssenus

in libro i. contra Eunomium pag. 307. leprosum illum fuisse
testatur his vcrbis : 6 eiabvvo>v eis ras 01/aas avTOKkrfTos, ovbe

Tr)v (k tov TrdOovs dr)bCav Ti] KaO^ eavTov OLayoyi} irepLo-Tekko>v,
ovbe T7]v <j)vo-LKr)v tG>v vyLaLvdvTcav irpbs tovs tolovtovs airoo~Tpo(l>r)v
koyL(6fxevos. Qucm locum non intellexit interpres, cujus ver-
sio ita emendanda est : Qui non vocatus in cedes alienas irrcpit,
et morbi sui fcrditatem domus proprice secrcto non tegit, nec
animo reputat, quantopere sani hujusmodi viros aversentur.
Idem Rufinus in libro ii. adversus Hieronymum : Narn quis
est, inquit, qui cum morbo regio laboret, et de ipso capite et vultu
«c rita periclitetur, magnopere clamet, quod non hve r,apo>vv\Lov
pedis, aut perfacilis wngulcv. sucb qffensa curetur? Ita etiam
Hieronymus in vita Ililarionis de Adriano loquens ejus dis-
oipulo, post aliquantum temporis computruit morbo regio, et in
lib. i. adversua Kufinum sub finem. Idem tamen in libro de
obitu Blasillse lepram aperte distinguit a morbo regio Qnid :
440 ANNOTATIONES AD c.9-11.
causw est, ut swpe bimuli, trimuli a dcemonio arripiantur, re-

pleantur lepra, morbo repio devorentur ? Et in epistola ad
Pammachium de obitu Paulinse : hic debilitatus a parvo (lego,
a lepra) non sibi mendicat stipeni, ille putrefactus morbo regio,
supervivit cadaveri suo. VALES.
9, 5. 6 rr)s 8iK?j? )j.eyos dcpQaXpbs sc. Qeias cf. paulo inferius
verba : rov irdvTav hfydpov Qeov Tpecras t?]v abLabpacrTov bUrjv
et locus egregius Isidori Pelus. epist. v. 368. Meyas koI

d£vbepKi)s, koX a/coi/xjjros 6 rrjs Qeias biK-qs d(pQaXp.6s koX ov p.dvov
tcl ev (pavepd) bp6>p.eva ecpopq, dXXd /cat rd ev 7Tapaj3vcrT(a ToXp.d>-
p.eva dviyyeveL, /cal tcl ttjs Kapbias /ctz'/y/xara KaTaXap.(3dvet. cf.

Suicer. Thes. t. ii. p. 533. Non minus insignis locus est
Xenoph. Mem. i. 5. 17. olecrOai ovv xpi) /cat tt)v ev TravrX (ppdvq-
(jlv Ta TidvTa O7rco? dv ovt?) r)bb ?/, ovt(o TLQeaQaL, KaX /ur/ to crbv
p.ev 6p.p.a bvvacrQaL eirl iroXXa ardSta e^LKvelcrQaL, tov be tov Qeov
6(pQaXp.bv dbvvaTov elvat dp.a irdvTa opqv k. A. ibid. 18. yv6>cr?j
to Qelov, otl toctovtov kol tolovtov ecmv, tocrQ^ dp.a TcdvTa dpqv,
KaX TrdvTa aKoveLV, /cat TtavTayov -aapelvaL, kol dp.a irdvT(ov eirip.e-
XelaQai. Cf. Homer. Odyss. viii. 285. Virg. JEn. xi. 725. sq.
Iliad. x. 515. xiii. 10. xiv. J35. Ineptius autem Eusebius
?)pep,ei, inquit, d(pQaXp.6s. Sensus : At nec quievit ad ea, quas
faeta erant, magnus et justus et oculis quasi cuncta perlus-
trans Deus. cf. Val. ad Eus. de laudibus Constantini c. xvii.
p. 288. HEIN.
Ib. /ca#' eavTuiv eirLopKovvTes Hujus loci sensum non intel-
lexcrunt interpretes. Ait igitur Eusebius, perjuros illos non
adversus Narcissum, sed adversus semetipsos pejerasse. In
quo alludere videtur ad illud quod legitur in psalmo, Et men-
iita est iniquitas sibi. Fraus enim plerumque recidere solet in
caput ipsius, qui eam adversus alterum concinnavit. VALES.
Ib. Nicephorus scintillam e lucerna exsiliisse
biaireadvTos]
dicit. Musculus vero et Christophorsonus eam in domum
perjuri illapsain esse interpretati sunt, quasi cselitus decidisset.
Quod Eusebius refutat his verbis, ecp'' r)s Karep.evev ot/cias.
VALES.
11, i. 'E-7U t?)v- — Aeirojjpytaz'] Cf. Euseb. vii. 32. Postea
vero sancitum est Can. 23. concilii Antiocheni, e-nLcrKdin* p.r)
efetrat dvT avTov KaQLarqv eWepov eavTov bidboôv, Kav irepX tj)
reXevT?) tov /3lov Tvy^dv?) cf. Can. Apost. 76. Neque vero
5-2. EUSEBII HIST. EOOLBS. LIB. VI. 441
semper observatum esse exemphnn Severi, qui in Milc-

illud
vitana ecclesia snccessoreui sioi deshjnacit, teste August. cpist.

ijo. ct ipsius Augustini, qui a Valerio adhuc euperstite epi-
scopus Ilipj)oncnsis ordinatus cst, ct se Eradium succcssorcm
sibi designassc ipse tcstatur, docct. IIa3c cx Bevereg. annott.
in can. Conc. Antioch. p. 193. attulit Lowth. HEIN.
11, 2. e/c rijs t£>v Ka-n-nahoK&v yf/s] Alexandrum in Cappa-
docia quidcni cpiscopum prius fuisse ait Eusebius, scd nomen
ipsius urbis non addit. Ego vcro Flaviadis episcopum illum
fuisse reperio. Sic enim scribitur in lib. v. juris Grseco-Ro-
niani, ubi agitur de translationibus episcoporum. VALES.
Ib. t&v — eveKev] Cf. Cyprian. cpist. 75. IIEIN.
Ib. ixiav re (po>vijv] Christopborsonus ct Musculus bic lege-
runt juta re cfxavfi aaêaTaTrj, ctc. quam scripturain confirmat

etiam Niccpliorus. onmino nnitandmn vidctur.
Sed nihil
Nam praeter revclationcm, ait Eusebius, voccm insuper quan-

dam auditam esse. Ac meo quidem judicio optimc Rufinus
narrationcm Eusebii, quae minus plana est, correxit. Ait
cnim, rcvelationem quidem illam dc Alexandro, Narcisso et
aliis viris Dco immissam fuisse, vocem autcm ab
sanctis a
onini populo auditam fuisse. Quod certe longe est probabilius.
llufinum ergo tantum abest ut in eo reprehendam, quod Eusebii
sontentiam mutavit, quin potius laudanduin oxistimo. Est
enim boni interpretis officium, ea quse ab auctoribus perperam
dicta sunt, leniter emendare, dummodo id citra pcriculum
sententiee et cum judicio fiat. VALES. Quseritur, Euscbius
utrum onmia ca vcre evenisso crcdidcrit, qua^ miraculosa
ipsc
rcfcrt hoc capite. Jam vero equidem hoc si non certum,
tamcn probabilius puto, quam cum illa non credidisse. Nihil
cnim prorsus significavit, quod ut contrariam scntentiam
amplectcrer, suadere posse videatur, imo ad ipsius Alexandri
testimonimn provocat. Neque vero certum est, quod censet
Danz. p. 38, not. 55., Eusebium ca ctiam qiue hoc capite 1.
1 1
Iradit, hausisse ab incolis Hierosolymorum, quos de Narcisso
multa stupenda sibi narrare, a fidelibus continua successione,

velut per manus sibi tradita, profitetur sanc Eusebius supra
cap. 9. ab init., quam ea quse cap. 10. refcrt, cx illo fonte
fluxisse, et quamvis sit ccrtum, tamcn Eusebius nec de iis,
qusecap. 9. attulit, se vel leviter dubitare significat, cpiod cum

442 ANNOTATIONES AD c. n,
non sit factum, longe probabilius esse existimo, enm, qni alias
miracula sine dubitatione credidit (vid. quae monui ad iii. 37.
pag. 198. cf. de martyr. Pal. c. 4. 9.), vel illis locis eadem
credidisse. Itaque non magis assentior Kestnero de Eus. p.
69. qui inde quod Eusebins c. 9. nihil addiderit, unde colligas
eum illud mira quadam ratione factum fuisse credidisse, quod
ibi legitur, Eusebium illud ita
ipse collegit, evenisse haud
putasse. At hoc nos non potest 1'ecte offendere, quia alias
tam facile credidit Eusebius miracula, illud potest, quod nihil
addidit, quo eum illa non credidisse appareat. Neque vero
obstat cap. 8., ut putat 1. 1. Danzius, ubi Eusebius simpliciter
narrat, Alexandrum ob insignem fidei Christianse professionem
ad episcopatum Hierosolymitanum fuisse promotum. Cf.
Zimmermann. opusc. theol. hist. et phil. argum. t. i. p. 710. sqq.
Benzel. diss. de sectis eccl. orient. p. $5. in Syntagm. dissertt.
t. i. quos laudat ibidem Danzius. Nam vix postulari potest,

ut ibi jam miraculosa referret Eusebius de Alexandro, quae
ipsi cap. 1 1 . demum tradere visum est. Prseterea cf. Danz.
p. 31. not. 16. " Quod objectum est Eusebio a pluribus, eum
nimis laborare credulitate et nimio favore in res mirabiles, id
quidem verum esse potest ; sed nihil hac re efficitur contra veri
falsique sensmn, qui semper pro ratione temporum varie excultus
esty Reuterdahl. de fontt. hist. eccl. Eus. p. $$. 6. 57. De
Narcisso, inquit, episcopo Hierosol. plura traduntur, quw
Eusebio aliter, quam e catalogo episcopali cognosci potuerunt.
Ultimos autem Hierosolymorum antistites ex actis et litteris
Eusebio innotuisse possunt, ibid. p. 56. 7. De setate indicis

Hierosolymitani, videtur ille sec. iii. factus, ibid. p. 56. 8. Cf.
v. 12. (pag. 359.) HEIN.
11,3. jtxera koivtjs r<Si> Zttutkottoiv yyw/xrjs] Hieronymus in
catalogo et Nicephorus ipsum quoque Narcissum huic rei
consensisse scribunt, quod procul dubio verum est. Invito
enim episcopo adjutor dari non potest. Porro in hac Alex-
andri electione, duo contra ecclesiasticam regulam admissa
sunt. Primum, quod ab uno episcopatu Alexander ad alium
translatus est. Alterum, quod superstiti episcopo adjutor et
coepiscopus est adjunctus. Atque hoc prirnum exemplum
occurrit coadjutorum episcoporum. Quod hcet postea veti-
tum fuerit in conciho Sardicensi, ni fallor, nihilominus iden-
3-5- EUSEBTI HIST. ECCLES. LIB. VI. 443
tidcm in occlesia usurpatum est. c Porro Christophorsonus

hunc locum alitcr intcrpunxit, et post vocem irpa£avTe$ vir-
gulam apposuit, contra scriptorum codicum auctoritatem.
VALES.
'
Ib. AvTivoetTas] Hos Stcphanum Byz. Antinoenses vocare,

eosdcmquo cives fuisse urbis Antonoiic, ab Hadriano in ho-
norcm Antinoi in iEgypto condita?, observavit Strothius.
IIEIN.
11.4. o-vve£eTa£6p.ev6s p.01 bia twv evx&v] Pessime hunc
locum verterunt Rufinus ct Christophorsonus. Recte autem
Hieronymus, licet non ad verbum, interprctatur hoc modo :
Salutat vos Narcissus, qui ante me hic tenuit episcopalem locum,

et nu/nc mecum eundem orationibus regit. Hoc enim sibi vult
Alcxandcr, Narcissum in orationibus duntaxat, non in reliquo

episcopali muncrc, sibi collegam fuisse. Quocirca addit, eun-
dem Narcissum annos centum ac sedecim natum esse. Ex
quibus apparet, Alexandrum non tam adjutorem quam epi-
scopum in locum Narcissi, utpote jam decrepiti, factum fuisse,
Narcissum vero nudum nomen episcopi atque honorem reti-
nuisse. VALES.
11.5. 'Ao-Kkrjiridbrjs] Ad h. 1. observat Stroth. Uebersetz.
t. i. p. 425. not. 2. Eusebius here records this affair too late ;
it occurred before the installation of Alexander at Jerusalem,

and while Severus icas yet emperor. Although Eusebius in his
Chronic. places it in the year 212. HEIN.
Ib. Kotra tov Kaipbv ti)s Hanc epistolam
eipKTrji] scripsit
Alexander fervente adhuc pcrsecutione, cum esset in
vinculis,
necdum ad episcopatum Hierosolymorum adscitus, ut ex his
verbis apparet. Hinc est, quod in inscriptione epistolae ap-
pollat se vinctum Jcsu Christi. Ex quo conficitur, malc in
chronico Eusebii Asclepiadis ordinationem conferri in annum
primum Antonini Caracalla?. Nam Asclepiadis ordinatio con-
tigit codcm tcmpore, quo Alexander ob Christiani nominis
c Aliud exemplum suppeditat ipse Le Moyne in Prolegomm. varr. saor,

Eusebiua II. E. vii. 32. ubi scribit. de t. i. p. 115. qui laudat can. viii. Con-
Anatolio et Theoteeno afxiKp6v riva
: cilii Nicsni ei 8e tovt rf)S auTijj irpoâTr\aav aKoi, firivo-lioet t6ttov <) -)(opeiriaK6irov,
iKKXvotas Scd t'alsuin esse quod affir-
. ff irpea&vTtpov virip rov iv T<f> K\-tipifi
mat dernum
Valesius, patres Sarilicenses '6\ws SoKtlv tlvat, 'iva n)) tv tj? iro\(t
Btuduisse morenx illum abrogarSj monuit 8w> lirioKoirot Siatv. HEIN.
u h
444 ANNOTATIONES AD c. n, 12.
confessionem in carcerem conjectus est. Id autem accidisse

principatu Severi ipse Eusebius testatur in chronico. VALES.
Ib. KaT a£iav ti]v %'hjtiv tt\s c7ri(7K07rf/s] Rectius Nicephorus:
kot a£(av tijs 7rt(rreoj9, tt]v k~nto~KoiTi]V kyKnyjetpt<jp.ivov. Quod
sive ex libro, sive ex conjectura Nicephorus ediderit, omuino
probum videtur. VALES. Minime. Imo recte puto KaT a£iav
ti]v iricTTiv Trjs tTTio-KOTTTJs ey/c. retinuisse Steph. Yal. et Stro-
thium, non solum quia hoc omnes exhibent codices, sed illud
neque certe Eusebio est inconsuetum, ut aliquid referat eo,
quo proprie referri commodo non potest. Exemplum nostro
etiam insignius nobis ipso Eusebius suppeditat infra viii. 7.
kcopas yovv ijXiKiav, ovb' okcov ctcov eiKocri, bfya o~eap.(ov eorcoTOS
viov pro : kcopas veov i)\iKiav ovTa k. A., ut idem Eusebius
supra dixit de Origene, adolescentulum vixdum vicesimum
setatis annum ingressum, interprete ipso Valesio. cf. iii. 36.
'
tj]v KaT AvTioytiav avTu> Troip.vr]v, o>s av yvijaios Kal ayaOos
Trotp.i]v TiapaTiOeTai, ubi rectius dicendum erat yvrjaiia k. aya6<2
TTOtp.evt. Polycarpo enim tanquam vero et bono pastori Anti-

ochenorum quasi grex pascendus tradebatur ab Ignatio, non
hic cogitandus et describendus erat tanquam 7iot]xr]v. Pra>
terea de simili veterum loquendi ratione vid. Matthiae ausfilhrl.
griech. Grammatik p. 835. 1. sq. Lobeck. ad Soph. Ajac. v. 9.
Stroth. Uebersetzung tom. ii. p. 266.
. not. 2. ad Euseb. V. C.
ii. 52. Passim talia etiam apud llomanos scriptores inve-
niuntur. vid. Sueton. Claudius c. 29. datorum officiorum codi-
cillos, pro datos off. cod., ubi cf. Ernestius. Satis igitur ex
his a me disputatis sequitur, temere praetulisse Nicephori
lectionem Val. et Strothium, magis vero etiam temere eam
in textum adeo recepisse Zimmermannum. Recte autem
locutum puto Euseb. H. E. iii. 29. ubi vid. not. (pag. 183.)
neque rectius statueretur qusedam hypallage vel quo alio
illud nomine vocare malis quam Act. v. 20. xiii. 26. Rom.
vii. 24. Cf. Winer. neutest. Grammatik p. 92. HEIN.

11,6. hta Kkijp.evTos tov pt.aKapiov TtpeafivTepov] De Clemente
Alexandrino hic loqui Alexandrum putavit Hieronymus in
Catalogo. Certe Clemens Alexandrinus usque ad Severi tem-
pora vitam produxit, et in his regionibus peregrinatus est,
ut ipsemet testatur in libro i. Stromatei. Sed et Alexandri
episcopi familiaris fuit, cui etiam librum dicavit de ecclesias-
6-1. EUSEBTI HIST. ECCLES. LIB. VI. 445
tica regula, seu adversus Jiukeos, ut scribit Eusebius infra

cap. 13. VALES.
12, t. Tov p.ev ovv Sepa/TriWo?] Serapionis nomen Graeci
per d efferro solent, quippe cuni et Sdpamv dicant quem Latini
Sorapin. Nec aliter unquam scribitur in codicibus JNIaz. Med.
et Fuk. VALES.
Ib. iOeXodprjn-Kttav non accurate vertit Valesius superstiti-
onem, melius certe Stroth. zur judischen tcUlkuhrlichen Iteli-
gion. Sod i0e\o9pr]o-K€La potius est cultus quidam Dei, cui

quis se dedit cupidius et ita ut velit aliquid assequi illo cultu,
quod velle non debet, scilicet singularem quandam pietatem

i. c. cultus voluntarius et affectatus, in quo quis sibi mirifice
placet, in quo ipsum ccelum, ut aiunt, digito attigisse sibi
videatur. Ita mihi illud et similes voces cum verbo iOeXeiv

conjunctse, quod per se significat studium acrius (vid. Butt-
mann. Lexilogus tom. i. p. 26. 11. cf. Matth. i. 19. ix. 13. 2
Cor. viii. 10. Jacob. i. 18. 1 Petr. iii. 10.), commodissime
videntur posse ac debere cxplicari. Eodem igitur modo iOe-
kodprjo-Ktia dicitur Coloss. ii. 23. cf. v. 18. OeXcov iv Taireivoqbpo-
o-vvt]. Bom. ix. 30. 31. x. 2. 3. Passow. Lexic. tom. i. p. 407.
1 Maccab. iv. 42. 6e\t]Tal vop.ov 1 Tim. i. 7. iElian. V. H. iv.
43. vi. 49. i6eKa.o-Tei.os i. e. qui justo cupidius et ita studet

urbanitati, ut eam vel tunc velit ostentare, ubi rectius nolit
i. e. qui urbanitatem quandam prae se fert affectatam, mollem,
delicatam. Heliodor. vii. p. 390. iQe\6o-oqbcs i. e. qui quamvis
maxime contondat, tamon non asscquitur veram sapientiam.
Nos similiter in vita quotidiana dicimus ein Gemepross. :
Quamquam in aliis cjusmodi locutionibus minus inest invidiae,
et solum velle spcctatur, ut in iOekobovXelv, iOekoKaKelv, iOekd-

KO)(pos. cf. Xen. Mem. iv. 1. Anab. iv. 4. 10. v. 3. 9. Sed
18.
apud Epiphan. hseres. xvi. eodem malo sensu legitur iOeXo-ne-
pio-o-oOp-qo-Kela. Cf. Suicer. t. i. p. 1005. In nostro loco simul
ipsa vox 6pr\o-Keia pcjori sensu dicta videtur ct fcre idem
quod sequens eTepobogovs bioao-Kaklas. Hesychius quoque
Opfjo-Kos' eTepobo£os. cf. Jacob. i. 26. Philo quod deterior
potiori insidiari solcat p. 159. Opr\aKeiav clvtl 6aLOTr]Tos.
HEIN.
12, 2. KaTa 'PoxroroV] Urbs est Cilicia?, ad dextram intran-
tibus Issicum sinum, et alii quidem cum simplici o- scribunt,
h h 2
inter quos est Stephanus de urbibus, Theodoretus in reli-

et
giosa historia, cap. 10. et 11. Corruptum est nomen hujus
urbis apud Plutarchum in Demetrio, ubi Seleuci ac Demetrii
colloquiura refertur. Kal TTapovo-qs 77877 <£iAas ttjs yvvaLKos,
ovt& irpbs 'Opocro-oi/ a"ni']VTr]ae 2e'AevKos. Item in J. synodo
actione 4. ubi haec referuntur ex vita sancti Symeonis ei/Pcoo-cp
7ro'Aet rr]s Ki\iK(as. VALES.
12, 3. Ta.be 6v6p.aTi\ idem Serapion
Sic infra loquitur :
t6 vtt avTuiv Trpoqbepoixevov 6v6p.aTi ITeVpov evayytkiov. Hujus

porro evangelii secundum Petrum, mentionem facit Origenes
in commentariis in caput 13 Matthsei Fratres autem Jesu :
putant nonnulli, ex traditione Hebrceorum, sumpta occasione ex

evangelio quod titulum habet juxta Petrum, vel ex libro Jacobi,
esse Jilios Joseph ex priore uxore quw convixerat ipsi, antequam
duceret Mariam. VALES.

] 2, 4. MapKiavos Scribendum videtur MapKtavbs, o>? Kal,
/cai']
etc. Atque ita legerunt Rufinus et Musculus. Sed Chris-

tophorsonus videtur legisse Kal o>s, etc. Savilius in libro suo
emendavit kuI 7n3j eauro> r)vavTiovro. VALES.
i 2, 5. tS>v ao-K7]o-dvTo>v, i. e. ab iis qui continua exercitatiom
versaverant, interprete Valesio. HEIN.
Ib. xpw*IJ-£vol] Idem est quod mutuati, vel commodato usi.
Ait enim Serapio, se evangelium illud Petri commodatum

accepisse a successoribus quorundam ha?reticorum qui Ao/ajrat
dicebantur, quorum hseresim sectabatur Marcianus. Nihil
hoc loco viderunt interpretes. De Docetis hiereticis qui
Christum non vere, sed opinione tantum incarnatum pas-
sumque esse dicebant, Clemens Alexandrinus in lib. vii. Stro-
matei, et Theodoretus in libro divinorum decretorum cap. 12.
Hujus sectse princeps fuit Julius Cassianus, ut docet Clemens
in lib. iii. De his Methodius in convivio pag. 1 10. ws 6 'Apre-
/u.as koI ol SoKTjo-et avTov a.-nofyijvap.tvoL TrecpvKevaL. Eusebius in

libro i. de ecclesiastica Theologia cap. 7. Hieronymus in cap.
1 . ad Galatas Subrepunt lioc loco ceterw hcereses,
et 4. epistolse :
quo3 putativam Christi carnem vindicantes, deum aiunt Christum

esse, non hominem. Hujusmodi hsereticos Latini phantasmata-
rios vocarunt, teste Prudentio. Hieronymus in cap. 6. epi-
stolsc ad Galatas, Tatianum hujus sectse facere videtur aucto-

reni. Tatianus, inquit, qvi putativam Christi carnem intro-
ducens, omnem conjunctionem masculi ad feminam immundam

arbitratnr, etc. Sumpsit autem hanc loquendi formulam
Hieronymus ex Tertulliano, qui initio libri de carne Christi
ita dicit : sed et qui carnem Christi putativam introduxit, wque
potuit nativitatem quoque phantasma confingere, ut et conceptus
et prmgnatus et partus virginis et ipsius exinde infantis ordo,
t6 SoKtlv haberentur. Hieronymus adversus Joannem Hieros.
p. 245. et ante illum Origenes in commentariis epistolse ad
Titum, ut refertur in apologetico Pamphyli. Vide P. Hal-
loixium in vita Serapionis. VALES. Herm. Agath. Nie-
meyer. Commentatio historico-theologica de Docetis. Halse,
1823.4. HEIN.
12, 1. 27-pco/jiarets] Ru fi nus interpretatur opus varie contex-
tum, non male, ut equidem censeo. Sic Plutarchus o-rpco/xarets
historicos et poeticos scripserat, qui in indice librorum ejus
recensentur. Sed et Origenes Clementis exemplo libros postea
sic inscriptos elucubravit. Certe Eusebius ob multiplicem
rerum varietatem ita inscriptos fuisse hos libros tradit in
soquentibus, ubi etiam Karacrrpcocriz/ 7re7rot?irai dicit, alludens
ad titulum librorum. d Porro hi Clementis libri adeo celebres
exstiterunt, ut ab iis Clemens ipse Stromateus cognominatus
sit. Ita Theodoretus in libris hpereticarum fabularum, Geor-
gius Syncellus in chronico, et Nicephorus Callistus eum cog-
nominant. VALES.
Ib. €/c8o)(a9] Langus dictata vertit. Musculus ad verbum
exceptiones. Rufinus vero expositiones. Christophorsonus com-
mentarios in sacras scripturas interpretatur. Sed nullus
eorum proprietatem hujus vocis intellexit. 'EKbo\al sunt
sensus et interpretationes sacra? scriptura?. Utitur hac voce
Origenes in lib. iv. de principiis cap. 2. ubi de duplici sensu
sacrarum scripturarum loquitur, literali scilicet ac spiritali.
Ac primum quidem scnsum seu intellectum, ait prodesse sim-
plicioribus, cbro fxkv ovv rrjs 7rpcorr/s e/cSoxr/s <al /cara roCro coc/)e-
Aovcrrjs, ort ecrrtf ovaaOai, fxapTvpei to. irXriOrj, etc. Et paulo
(l
Hoc
vertit Valesius ex sacris lit-
: nys. Ilal. de compos. verbor. p. 302. ed.
teris plurimos inslernit Jiosculos. Aptius Schafer. ovk hv d^S^s 6 \6yos iy4vero,
fortasse verlto KaTdrrrpuais esset ex : iroWols Sicnrfp &v8to-L woikiWSlmvos to7s
sacris litteris quasi queedam emblcmata iapivoh. HEIN.
interit. cf. Quinctil. lnstitt. ii. 4. Dio-
n h 3
post bii'iyr]atv et £pp.r]velav Methodius

pro eodem usurpat.
quoque in libro de resurrectione ita usurpat apud Epiphanium
pag. $$$. et Dionysius Alexandrinus apud Eusebium in libro
vii. p. 273. editionis nostrae. Porro de libris Clementis hypo-
typoseon, vide omnino quse notavi supra ad caput 1 1 . lib. v.
Rufinus hoc loco informationum seu dispositionum libros inter-

pretatur. VALES. Cf. vi. 8. (pag. 436. sq.) Viger. ad Eus.
pro?p. evang. i. i o. p. 34. Optime vertit Vales. : qucvcunque
ille a majoribus accepisset et traditiones quas posteris reliquisset,
cxponens. HEIN.
13, 2. biaXêis tt. v.] Vid. Miinter. Versuch uber die JcircJi-
lichen Alterthumer der GnostiJcer p. 64. sqq. HEIN.

Ib. irpbs v-nop.ovi]v ds tovs] Dudum conjeceram scribendum
esse TTpoTpe7TTi,K.bs eis vTTopLovijv irpbs tovs, etc. Et sic in codice
Regio scriptum postea inveni. In codice tamen Maz. Med.
et Fuk. legitur ds vTTop.ovi]v, i) irpbs tovs, etc. quomodo legitur
apud Nicephorum. Fuit igitur duplex titulus hujus libri.
At Rufinus et Christophorsonus duos libros fecerunt.

VALES.
Ib. Kavaiv eKKkrio-iao-TiKos] Similiter Hieronymus in catalogo
Clementem scripsisse refert : De canonibus ecclesiasticis, et
adversum eos qai Judavorum sequuntur errorem. Cf. Phot.

biblioth. c. cxi. Danz. cle Euseb. p. 90. sq. " De argumento
hujus libri altum silentium apud eos, qui patrum ecclesiasticorum
scripta tractant, Caveum, Fabricium, al., quamvis ex ipso Cle-
mente certiores de hac re fieri potuissent. Da
enim Alexandrinus
Stromat. Lib. vi. p. 803. edit. Potter. Kavwv eKKkrjcnao-TiKbs, rj
o~vva>b[a Kal ij o-upLcpcavta vop.ov re kcu TrpocprjT&v tj] Kara ti]v tov
KvpCov 7Tapova[av Trapabic)op.ivr] biadr]Kr] Voluit igitur Cle-
mens hoc libro docere eos, qui Legis et prophetarum doctrinam
non diversam solum sed etiam superiorem fide Christiana o?sti-
mabant i. e. Judaizantes, bene convenire inter se V. et iV. T.
scriptores.'''' Proeterea conjecit Beveregius annot. in can. Apost.
lxxxv. p. 40. in hoc ipso Clementis libro canones apostolicos
qui olim ecclesiastici dicti sint et in quibus etiam multa contra
Judseos decernantur, primo collectos fuisse ac divulgatos.
HEIN.
13, 4. ws w\ avTov] Id est ad verbum : qui et ipse de tem-
porum rationc scripsit. His autem verbia inductus Rufinus.
:
non Cassianum modo, sed etiam Tatianum chronica scripsisse

existimavit. Quod tamen verum non puto. VALES.
Ib. 'A/hoto/3o'Aou] Nostri codices omnes et Nicephorus
habent 'Apio-TofiovKov. Hic est Aristobulus philosophus
Peripateticus, qui ad Ptolemseum Philometorem libros ex-
planationum lcgis Mosaicae scripsit, ut tradit Eusebius in
chronico. Ex his fragmentum affert Eusebius in libro viii.
praeparationis. Ejusdem meminit Origenes in libro iv. contra

Celsum p. 204. VALES.
14, 1. 'EinT€Tix7]jxivas 8t7?yrjo-ets] Langus vertit compendiosam
enumerationem. Musculus vero contractas explicationes. Atque
ita fere Christophorsonus. c Rufinus quoque qui libros illos
Clementis aut legerat, aut legere potuerat, ita interpretatur
In libris vero hypotyposeon, id est, informationum, ut breviter
dicam, universam pariter divinam scripturam compendiosis dis-
sertationibus explicavit. AirjyrjcreLs igitur idem est quod e^riyr)-
o-ets vel 8te£r7yr/o-ets. Photius certe in bibliotheca de illis
Clementis libris loquens, eo verbo utitur: al piev ovv vttotv-

irojaeLs bia\ajj.(3dvovcn irepl prjT&v tlvu>v ttjs re iraXaias aal veas
ypacfiijs, &v Kal KeqjaXanabws, u>s br\Qev, e^r]yr]<TLV re Kal epprjveiav
7rotetrat. Infra cap. 18. bL7]yovp.evos ponitur pro e£r]yovp.evos.

Et apud Origenem in lib. iv. contra Celsum de Numenio. Et
in Philocalia capite 1. et alibi sa^pissime. VALES.
Ib. Tas avTi\eyop.evas\ Male llufinus vertit apocrypha.
-Magnum enim discrimen est inter apocryphos libros, et eos
quorum ambigua est inter scriptores auctoritas. Nam apo-
cryphi palam falsi sunt, et ab ha^reticis ut plurimum conficti.
Euscbius in lib. iv. cap. 22. de Hegesippo : kol irepl tG>v Aeyo-
p.evcav ye aTTOKpv(f)0)v bia\ap.j36.V(av, €ttl tov avTov \p6vo>v irpbs
Tiv&v alpeTLKwv avaireirkacrdaL tlvcl tovtcov toropet. Hieronymus
in lib. ii. adversus Rufinum : Apocrypha, inquit, ecclesia non
recipit. Libri vero avrL\eyop.evoL, a quibusdam veri, a quibus-
dam pro falsis habiti sunt. Inter avTLKeyopevas scripturas
Enscbius, tum hoc loco, tum in praecedenti capite recenset
epistolam Judse et rcliquas alias catholicas, item cpistolam
Barnabse, tamen ncmo inter apocryphas scripturas
quas
merito rcccnsuerit. Apooalypsim quidem Petri inter apocry-
c Cf. Euseb. II- E. ii. ]u-orem. not. (pag. 57 HEIN.

11 h 4
450 ANNOTATIONES AD c. 14,
phos libros censeri posse non diffiteor, cum Hieronymus in

catalogo diserte affirmet, librum hunc inter apocryphas
scripturas reputari. Verum libri illi quos supra memoravi,
non sunt hujusmodi. Cyrillus tamen Hierosolymitanus cate-
chesi 4. apocryphos libros cum dubiis videtur confundere.
Duo namque genera facit librorum sacrorum. Alios ait esse
6p.oXoyovp:evovs, alios dp.(pLf3aXXop.€vovs, quos apocryphos etiam
appellat. VALES.
Ib. nal ras KadoXiKas'] Codex Maz. Med. etFuk. vocem
addit hoc modo : ras XoL-rras KaOoXiKas. Porro catholica?
dictse videntur epistoke, quod non ad certas personas aut
urbes et provincias scriptae sint, sed pleraeque ad gentes
integras, et ad universam ecclesiam Dei. Sic Themison qui-
dam ex Montani sectatoribus, ausus est aliquando catholicam
epistolam instar apostoli scribere ad universas ecclesias, ut
scribit Apollonius apud Eusebium in lib. v. Epistolas quoque
Dionysii Corinthiorum episcopi catholicas vocat Eusebius in
lib. iv. quae scriptae erant ad civitates. VALES.
Ib. rrjv TleTpov diroKaXvxj/Lv] In excerptis ex Theodoto, quas
post Clementis o-Tpa>p.aTexs edita sunt, citatur apocalypsis
Petri pag. 348. editionis Commelini, item Krjpvyp.a seu prae-
dicatio pag. 3 50. Ex quo apparet verissimum esse id, quod
supra annotavi ad cap. 11. lib. v., hsec excerpta nihil esse
aliud quam fragmentum hypotyposeon Clementis. VALES.
14, 2. jur/ irpoyeypacpOaL he to, YlavXos diroo-ToXos] Idem
scribit Hieronymus in cap. 4. epistolaa Pauli ad Galatas, et
in epistola ad Hebrseos ait, propterea Paulum solita consue-
tudine, nec nomen suum, nec apostoli vocabulum praeposuisse,
quia de Christo erat dicturus : Habentes ergo principem sacer-
dotum, et apostolum confessionis nostrw Jesum, nec fuisse con-
gruum, ut ubi Christus apostolus dicendus erat, ibi etiam
Paulus apostolus poneretur. VALES.
14, 4. dvtKaOev h. 1. de tempore dicitur eodem modo quo
i. 2. ii. 3. iv. 5. v. 11. 'Efipalos dveKadev, ab ultima origine
Hebraeus, ut vertit Valesius. Sed ita etiam Atticos illa voce
uti, recte negant Thomas M. s. v. avcodev et Phrynichus, ad
quem vid. Lobeck. p. 270. (cf. Plutarch. Theseus c. xxxiii.

EtCTi be ol XeyovTes 8ta tiiv tiov daTepcov CTiKpdveLav "AvaKas
dvofxd(eo-0aL' to yap dvw tovs Attlkovs dveKas dvoixd^tLV, kcl\
2-5. EUSEBII HIST. ECOLES. LIB. VI. 451
avUaOev, tu av<aOev), male affirmant Abreschius, Sallierius

et Orellius ad Nicol. Damasc. in supplement. nott. p. 71. Of.
Valckonar. ad Herodot. i. 170. v. 55. vi. 35. Dorville ad Cha-
riton. p. 474. Schafer. ad Lamh. B. p. 481. Maittaire de ling.
Grwc. diall. p. 110. A. B. ed. Sturz. HEIN.

Ib. TToppcadev^ Pro hac voce Nicephorus substituit ck ttoWov,
et cum sequenti verbo conjunxit hoc modo : kcu Zk ttoKAov
\xzp.vr\\xkvov . VALES.
14, 5. TrpoTpeTTTiKoos /x7/Te kwAwoi] Ita omnibus
legitur in
libris, et apud Nicephorum. Christophorsonus tamen audac-
ter mutavit, rjuia scilicet evangelicre auctoritati luec adversari
videbantur. Sed et Eusebius ipse id aliter retulit supra in
lib. ii. cap. 14. enim diserte scribit, Petrum cum evan-
Illic
gelium rogatu fratrum qui Romse erant, a Marco conscriptum

esse didicisset, propenso illorum studio magnopere delectatum
esse, et evangelium illud prout ipsi revelatum fuerat, confir-
masse, sanxisseque ut in ecclesiis legeretur, idquc ita relatum
esse scribit a Clemente in lib. vi. hypotyposeon, cui subscribit
Papias Hierapolitanus. Hic vero Clementis verba ex eodem
eum loquentem inducit. Verum
libro referens Eusebius, aliter
si rem attentius consideremus, hsec inter se non pugnant.
Ait enim Clemens, Petrum cum evangelium a Marco scriptum

editumquo csse cognovisset, palam nec vetuisse, nec laudasse.
Rem igitur tacito consensu comprobavit. Atque ita con-
cilianda sunt hscc duo loca, qute Christophorsonus inter se
pugnare existimavit. Sed et Rufinus eundem scnsum secutus
est, cum ita vertit Cumque factam Petrus postmodum cogno-
:
visset, licet fieri ipsum non jusserit, tamen factam non prohibuit.
Non potuit melius exprimi Clementis locus. Porro in Graeco
scribendum videtur TrpotpavGis, non autem TrpoTpeiTTiK&s. For-
tasse autem Papias apertius locutus fuerat quam Clemens,
et Marci evangelium a Petro confirmatum fuisse dixerat.
VALES. TipoiptTtTiK&s exhibet prseter MSS. omnes et
Niceph., Stephanus et retinuit Strothius. Sed hic ipse
Valesii conjccturam probans : Certe, inquit, -npoTpenTiKGts alic-
num et ex sequente TrpoTpeij/ao-Oai ortum videtur. Christophor-
sonus contra totum locum, ut animadversum, refinxit. Jam
vero equidem ro diutius perpcnsa locum puto esse sanum et
duobus modis illud -npoTpeTTTLK&s, quod quomodo cx 77po(£ar<3s
vel TrpoTpixf/aadat. ortum sit, in majori sua difficultate profecto

vix apparet, posse defendi. Primum credere possimus Euse-
bium, ut saepius lusus verborum solet aucupari, h. 1. etiam
qusesivisse ejusmodi lusum in illis irpoTptTtTLK&s et -npoTpiâaOai,
ita ut illud improprie dictum, sit idem quod : studiose, sig-
nificatione sane verbi insolontiori, sed quam Eusebius facile
posset ei tribuere, hoc proprie accipiendum significet : adhor-

tari. Atque ita vertit ipse Strothius : Wie Petrus dieses
erfahren, habe er es iceder geflissentlich gehindert, noch auch ihn

dazu (scil. geflissentlicli) au/gemuntert. Hoc modo illud 73730-
TpeTTTuc&s minime esse alienum, nemo facile negabit, atque
ipsum Strothium, quo magis idem censuisse videatur, eo

rectius, in editione sua Graeca nihil plane hac de interpreta-
tione retulisse, mirabimur. Atque hsec ipsa loci tuendi ratio
mihi quidem videtur optima. Quamquam haud scio an vel
alio modo illud 7ipoTp€TTTiK<x>s defendi possit. Quod si ad
solum sequens pertinet TipoTpâadaL, poterit sane haud
negari, non solum Eusebium illam vocem loco posuisse alie-
niori, sed ipsum illud verbum satis esse supervacaneum et
alienum. Sed quod non ante TrpoTpixj/aaOaL posuit TipoTpe-rrTLKcos

Eusebius, quamvis cum illo tantum sit conjungendum, illud
fecisset ex more ipsi fere solenni verba trajiciendi, ut pluribus
locis commentarii sui animadvertit Valesius. Yid. Euseb.
H. E. iv. 17. (pag. 276.) 5. 1 2. Quod vero sine necessitate usus
est illo vocabulo, cum vel pleonasticum nostri scribendi genus
etiam obiter legentibus non possit non apparere (cf. ii. J4.
pag. 91.), non magis mirum fortasse videretur. Cf. iv. 15.
irpo0vp.o)s juera aTrovhijs. vi. 2. 8. vi. 10. /xetôVcos p.a\kov. iii. 27.
apvrjTias jjyovvTo eu>ai belv (cf. 2 Corinth. vii. 13.), vi. 3. tcls
(pcavas <pv\aiiTias ojcto elvaL oeiv. x. 7 • y i- 45> au>(o>v aa>£e
ti]v aeavTov \}n>xjiv ex epistola Dionysii Alcxandrini, ubi

tamen rectius vertisse puto Strothium : So rette, rette doch
deine eigene Seele, quam Valesium animam serva,
: tuam ipse
pro cura ut serves. vid. Winer. neutest. Gramm. p. 141. 3. p.
:
167. sq. cf. Fischer. ad Weller. vol. iii. P. 1. p. 422. lieier. ad

Cic. de Offic. i. 1 2. p. 94. Kuinoel. ad Actor. vii. 35. p. 266.
xiii. 45. p. 479. ed. ii. Justinus M. autem apud eundem

Euseb. H. E. iv. 18. avbpas £k\€ktovs fKXe^dpevoL — e£e7re//\/âre.
Contra Act. xv. 22. e 8o£e rols d-noardkois — eK\e£ap,evovs dvhpas

5- EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VI. 453
e£ avroov Tii[j.\j/ai simpliciter scripsit Lucas. cf. Euseb. V. C.

iii. 6. T7/s tov toctovtov [iacn\zo>s H. E. V. I.
d\/>eW i) Oea.
dvTelire tols ftkaa(pr]]xoLs (frfaaaa. Itaque hsec ipsa exempla
jam sumciant ad illud, quod sumpsi, probandum. Accedit
autem, quod vel apud optimos et probatissimos scriptores
Grrsecos perinsigncs ejusmodi et similes inveniuntur pleonasmi,
quorum largam copiam congessit Lobeck. ad Phrynich.
satis
unde certe nonnullos, qui locum nostrum magis
p. 753. sqq.,
ctiam vidcantur illustrare, delibare placet. Ita Demosthen.
epitaph. 1399. a£ta tovtols (ZeTo belv irpocn]KeLV ttolovvtzs
6cf)6i]vaL (cf. locus laudatus Euseb. H. E. vi. 3. Schiifer. ad

Dionys. II. de comp. verb. p. 65.), ubi sine causa vel belv vel
irpoo-qKeLv ejiciendum putabat ipse Wolfius. Porro iv bUr] —
8tKat'cos habet Aristoph. Thesm. v. 430. tcl o-Kevr] irapabovTes
toZs aKoAovôts bS)p\ev cnaC.eLV Pac. V. 73°* ko-tcl cpvcrLV ovTca
necpvKt Alex. Athen. x. 17. 39. cf. Euseb. H. E. vii. 32. ttjv
cpvaLV be #AA(os evvovxos, ovTcas irecpvKws e£ avTijs yeveaecas.

Quamquam ibi fortasse cpvaLs et yeveais recte potest discerni.
Vid. quse ibi annotavi. Sed Lobeckius 1. 1. prreterea attulit
Eurip. Bacch. v. 896. cpvaei irecpvKos et ev rfj d\r]6eLq oos d\r]6a)s
ex Plat. Laches. p. 183. D. His ipse addo hrcc : Êlian. V. H.

ii. 10. tSoVra — Ibelv xii. 22. 6eaadp.evos — Ibelv. Thucyd. vii.
42. et irepas p.r]bev earat acpCaL tov cnraWayijvaL tov Kivbvvov.

Plat. Legg. iii. p. 657- 1J. V T71 S — kvrrijs (i]Tr]aLs tov — (rfTelv.
cf. Voigtliinder. ad Lucian. diatt. mortt. p. 39. sq. not. b. 2

Cor. ii. 16. 007x7/ davarov els ddvarov — 0071?/ {wrjs els C 7V> ubi
(*>
non magis vera sit Semleri opinio, vel Oavdrov ct farjs vel ets
BavaTov et ets £m]v pro aliorum additamento habcntis, quam
Emmerlingii in singulari de h. 1. commentatione 007x7/ OavaTov
interpretantis pcr : odor gravis, fortidus (icidrip), dap.i] (caijs
odor suavis. Nam ccrte ex locis Eccles. x. 1. 2. Kcg. iv. 40.

non potcst probari.
illa significatio Hinc potius pleonastice
locutum puto Paulum. cf. 1 Cor. x. 16. Chrysost. tom. vi. p.
276. E. ov Sie'Ai7rov iroWaKLs ovvex&s — TrapaLv&v. Plat. Legg.

II. p. 920. B. a irpoTpoTTi]V cyeL — to 7rpos TtpoTpeireLV. Matthise.
attsfiirliche priechische Grammatik p. 1310. sq. Erfurdt. ad
Sophocl. (Edip. T. v. 65. IIEIN.
Ib. TrpoTpairevTa vtto tCov yvoiplfMav] llieronymus in pnefa-
454 ANNOTATIONES AD c. 14-16.
tione commentariorum Matthseum de Joanne loquens, sic

in
ait Ecclesiastica narrat historia, cum a fratribus cogeretur ut
:
scriberet, ita facturum se respondisse, si indicto jejunio in commune
omnes Deum deprecarentur. Quo expleto, revelatione saturatus,

illud prooemium e coelo veniens eructavit. VALES. Cf. Au-
gusti Denhviirdigkeiten aus der christlichen Archdologie tom.
viii. p. 55. Liicke Commentar iibvr die Schriften Johannis t. i.
p. 132. sqq. HEIN.

'
14, 7. AbafxavTios] Similiter Diclymus Grammaticus dictus

est x a ^ K * VTe P 0S 0D indefessam in scribendo patientiam efc
assiduitatem, quasi senea intestina habens. vid. Erasmi Chi-

liadd. Ammian. xxii. 42. cf. Lactant. Institt. div. i. 22. J9.
HEIN.
c
Ib. €-nihr}ixr\(jai rfj Pcoju.rj] Hunc Origenis adventum in
urbem Eomara Baronius confert in annum Christi 220. qui
erat annus 1. Imp. Eleagabali. Eusebius tamen Origenem
Eomam venisse scribit regnante Caracalla. Sed ut hoc
Baronio concedamus, illud minime ferendum est, quod ibidem
ait,Origenem Adamantium iterum Eomam venisse principatu
Philippi imp. anno Christi 248. Nam Eusebius qui res gestas
Origenis in hoc libro accuratissime pertexuit, nullam secundi
hujus adventus mentionem facit. Immo ex Eusebio contra-
rium colligi videtur.enim Eusebius, Origenem de
Scribit
fidei siue professione literas dedisse ad Fabianum Romse urbis
episcopum. Non igitur Eomam venit Origenes ad Fabianum,

ut vult Baronius, sed tantum literas ad eum misit. Quod
vero ex Porphyrio in vita Plotini id hausisse sibi videtur
Baronius, in eo longe fallitur. Neque enim de Origene Ada-
mantio loquitur illic Porphyrius, sed de altero Origene, Plo-
tini et Herennii condiscipulo, qui ab Origene Adamantio dis-
tinguendus est ut paulo post demonstrabimus. VALES.

:
Cf. quse animadverti ad Euseb. H. E. v. 24. (pag. 412. sq.)

HEIN.
16, 1. 'H f^raais] Suidas in v. '£Lpiy£vr)s. Apud eundem
mox totus desideratur aTiyps ubi etiam pro ultimis vocis
kli<pepo\j,£vas syllabis Jegit p.6vas ita : ?/ e£<=Va(us o>s p.6vas
irpwTOTVTrovs avTols k. A. HEIN.
Ib. Trpo>TOTvi;ovs ypacp&s] Authenticas verti. Sic enim Latini
:
vocant, ut pluribus exemplis docuit Brissonius in Lexico.

Porro Eusebius Hebraicos s. scripturae codices idcirco au-
thenticos vocat, non quod revera essent primivitum exemplar
et autographum ab Esdra conscriptum, sed authenticos appel-
lat,comparatione facta cum Graecis editionibus tam septua-
ginta interpretum quam aliorum. VALES.
Ib. A verbis koli TLvas k. A. Steph. jam cap. xvii. inchoat.
Longe aliter quoque legitur ille locus apud Grut. et Ion. ita
KaC rivas eTepas KaTao-Keva(op.evas epprjveCas k.\. Cph. autem KaC
Tivas frepas Tr)v 'AkvKov plane omissis intermediis. HEIN.

Ib. 'AkvKov — OeoSonWos] Videntur Aquilas, Symmachus
et Theodotion Eusebio ex Origene potissimum noti fuisse. cf.
vi. 17. v. 8. Reuterdahl. de funtt. p. 67. HEIN.

16, 2. ev ttj irpbs 'Aktio) Nlkott6\(l] In tribus optimis exem-
plaribus Maz. Med. et Fuk. scriptum inveni irpbs 'Aktlols.
Atque ita scripserat Athanasius, seu quis alius auctor synop-

seos sacrarum scripturarum, 6*777 epp.t]veCa eo-Tiv r) iv ttCOols
'
evpeOelcra koX avTi] KeKpvp.fj.evr] e-nl Ake£6vbpov tov Mapp.aCas
naLbbs, ev NtK07ro'A.tt t?] irpbs 'AktCols vho tlvos tcov 'QpLyevovs
yvcopCp.(ov.Nec tamen eam scripturam probo, cum "Aktlu
Grsece dicantur ludi Actiaci, Nicopolis autem ipsa non a
ludis nomen acceperit, sed a promontorio ad quod sita erat,
appellata fuerit Nicopolis ad Actium. Hieronymus in epistola
ad Damasum, interpretationein homiliarurn Origenis ei nun-
cupans, non sextam, sed quintam editioncm in Actio litore ab
Origcne repcrtam esse scribit. VALES.
Ib. a\Xa Kal iicrrjv «at e(3bop.r]v] Lego ov p.6vov irepnrTTiv Kal
eKTrfv, aWa. Kal e/3bop.r]v, prorsus necessaria, ut mihi videtur,
emendatione. Cum
enim antea locutus sit Eusebius de quinta
et sexta editione ab Origene reperta, hoc amplius addit,
etiam septimam in hexaplis psalmorum cxemplaribus ab Ori-
gene positam fuisse. Septuplex igitur fuit psahnorum editio.
Verum cum hscc septima editio psalmos tantum haberet, ideo
Origenes titulum editionis suse, e£a-n\6>v scilicet, non immu-
tavit. Porro cmendationem et expositionem nostram plane
confirmat Joannes Zonaras in historia imp. Severi ita scribens
do Origene : kcu t6>v TavTas epp.r]vevKOTcov ovvayaycov ra arvy-
yp6.p,p.aTa, tcov ef3bop.r]KOVTa bvo brjXabr], tov re ÂkvXov, Kal tov

^,vppd\ov, Ka\ tov &eoboTCo)vos. Ka\ bvo aWcov avcovvpcov eppr\-
vew {r^yvoryrai yap tcl eKei,vu>v ovopaTa), e(f)i\oij6vr)cre tcl t&v

eâirX&v \eyop.evo>v 0-vyypap.p.aTa' ev be toIs \j/a\p.0LS Kal e/3hop.r]s
pLepLvr/Tai epp.r]ve(as, <*>? ev 'Ieptxot evpr)p,evr)s. Id est : Collectis
voluminibus eorum qui scripturas Hebraicas Grcece interpretati

fuerant, duorum scilicet ac septuaginta seniorum, Aquilo3 item
ac Symmachi, Theodotionis et duorum aliorum, quorum nomina
ipnorantur, editionem hexaplorum elaboravit. In psalmis vero
etiam septimce interpretationis meminit, quam Hierichunte reper-
tam esse dicit. Non potest melius scholium afferri ad expo-
sitionem Eusebii, quam hic Zonarre locus. f Sed quod addit
Zonaras, septimam editionem Hierichunte repertam fuisse, id
Eusebius aperte non Epiphanius quidem in libro de

dicit.
ponderibus, et Athanasius in synopsi aiunt, quintam editio-

nem Hierichunte in dolio repertam fuisse. Nicephorus vero
sextam simul ac septimam editiones Hierichunte inventas esse
existimavit. Ceterum etsi auctores quintse ac sextse editionis
ignorantur, Juda?os tamen illos fuisse constat. Ita certe
Hieronymus in lib. ii. adversus Rufinum 3Iac/nis, ut scio, :
sumptibus redemisti A qmlce et Symmachi et Theodotionis quin-

twque et sextce editionis Judaicos translatores. Scio Claudium
Salmasium in libro de lingua Hellenistica pag. 159. negasse,
quintam et sextam editionem ab Hieronymo usquam nominari.
Sed refellitur tum ex loco Hieronymi quem supra citavi, tum
ex ejusdem libro de scriptoribus ecclesiasticis cap. 54. Idem
in commentariis ad cap. /. Sophonia quintam editionem 1
,
nominatim citat, et in lib. i. in Habacuc sub initium. Prse-

terea in epistola ad Damasum, quam prsefixit interpretationi
homiliarum Origenis in cantica canticorum. Sed et in epi-
stola ad Vincentium et Gallienum, interpretationem Eusebiani
chronici eis nuncupans, ita dicit : Quinta autem et sexta et
septima editio, licet quibus censeantur auctoribus, ignoretur,

tamen ita probabilem sui diversitatem tenent, ut auctoritatem sine
nominibus meruerint. Et in commentariis in epistolam Pauli

ad Titum cap. ult. Nonnulli vero libri, et maxime hi qui apud
Hebrwos versu compositi sunt, tres alias editiones additas habent,
quam quintam et sextam et septimam translationem vocant, auc-
toritatem sine nominibus interpretum consecutas. VALES.
f Refragatur Str., cum lectionem vulgatam prseter omnes codd. teneant Nic.
Suid. HEJN.
3. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VI. 457
16, 3. hiektov re 71730? k<2\ov] Male Christophorsonus vcrtit :
Colwmellis inter se distinxit. Cola sunt versus seu membra

sensum integrum absolventia. Hieronymus in praefatione ad
libros Paralipom. Et quocl nunc verha dierum iitferpretatus
sum, idcirco feci, ut inextricahiles moras et silvam nominum

quaj scriptorum confusa sunt vitio, sensuumque lahyrintlios, per
versuum cola dic/ererem. Idem in prsefatione in Josue : Mo-
nemusque lectorem, ut silvam Hehraicorum nominum et distinc-
tiones per memhra divisas dilipens scriptor conservet, ne et noster

lahor et ipsius studium pereat. Sed et in prsefatione in trans-
lationem Esaise testatur se translationem suam per cola seu
versus distinxisse Nemo, cum prophetas versihus viderit esse
:
descriptos, metro eos existimet apud Hehrwos ligari, et aliquid

simile hahere de psalmis, et operihus Salomonis. Sed quod in
Demosthene et in Tullio fieri solet, ut per cola scrihantur et
commata, qui utique prosa et non versihus conscripserunt, nos
quoque utUitafi legentium providentes, interpretationem novam
novo scrihendi genere distinximus.S Eadem quoque dicit in
prsefatione in Ezechielem. Primus igitur apud Latinos
Ilieronymus interpretationcm suam per versus distinxit,
imitatus Origenem, qui in hexaplis idem prsestiterat. Porro
Origenes in eo maxime consuluit legentium utilitati. Nam
qiuecumque per versus distincta sunt, ea facilius tum intelli-
guntur, tum mcmorise mandantur. Adde quod ad Gnecas
editiones inter se comparandas prorsus necessaria fuit hujus-
modi distinctio. Exemplum Origenis secuti sunt postea
complures, et in novo testamento idem praestiterunt, quod
ille prius fecerat in vetere instrumento, ut testatur Hesychius
Hierosolymitainis in libro quem inscripsit aTtyrjpbv duodecim
prophetarum. Quem quidem librum ideo sic inscripsit, quod
ad marginem singulorum versuum apposuerat expositionem
locorum difficilium, quod -napaTiOea&ai et TrapadeaLv ipse vocat.
Verba Hesychii sunt hrec eVn pev apxawv tovto tois 6eo<p6-
:
poLS to aivovhaapa, aTL^r}bbv <as tcl ttoWo. Trpbs Tipv t<2v ueAera)-
pevo)v aa<pip'eiav, tcls Ttpo<prjTeCas eKTtOeaOai, ctc. Qua> Latine
ita reddidimus : Libros propheticos majoris perspicuitatis causa
per versuum cola dividere, vetus inventum est sanctorum patrum.
B ('!'. Dathe de ordine perieoparum logico-critic. •$. xxiii. p. 47. sq., Lipsia»,
bxblicafum non mutundo dissert. philo- 1769. IILIN.
Nam initio sine utta distinctione legebantur. Postea vero viri docti
et sacrarum literarum studiosi, majoris, ut dixi, perspicuitatis
causa, hujusmodi versuum distinctionem excogitarunt. Ita pro-
phetarum libri ab ittis editi sunt> Sic Davidis psalmi, sic
proverbia et ecclesiastes et canticum canticorum. Sic liber Jobi

per versus distinctos reperitur. Sed et librum apostolicum , id
est, Actus et Epistolas apostolorum, hoc modo ab aliquibus descrip-
tum inveni. Subjungit deinde Hesychius hsec verba : aAA'
e7rei8?; iroWa. fj.ev tG>v aaacfôJv r; tS>v crTiytoV aaiprjvi(ei 8iatpeo"is.
Ubi o-TLyovs vocat quse fooAa dicere debuisset. h

Sciendum
porro libros illos qui per cola scripti erant et commata, nullas
distinctiones seu interpunctiones habuisse. Cola enim et
commata distinctionum vicem prsestabant, ut docet Cassio-
dorus in prsefatione divinarum lectionum, his verbis : Illud
quoque credimus commodum, sanctum Hieronymum simplicium
fratrum consideratione pettectum, in prophetarum pr&fatione
dixisse, propter eos qui distinctiones non didicerant apud magis-
tros secularium litterarum, colis et commatibus translationem
suam, sicut hodie legitur, distinxisse. Quod nos quoque tanti
viri auctoritate commoti sequendum esse judicavimus, ut cwtera
distinctionibus ordinentur. Ista vero sufficiant simplicissimw
lectioni, quce supradictus vir, sicut dictum est, ad vicem dis-
tinctionum colis et commatibus ordinavit, ne supra judicium

tanti viri vituperabili prwsumptione venisse videamur. Idem in
cap. 15. lib. i. Sed
ita loquitur : ut his omnibus addere videaris
ornatum, positurus quas Graxi tfecreis vocant, id est puncta
brevissima pariter et rotunda et planissima, ut in prwfatione
jam dictum est, singulis quibusque pone capitibus, prceter trans-
lationem sancti Hieronymi, quce colis et commatibus ornata
consistit. VALES.
Ib. Kal avTL-napaOels Supra monuimus, quid
aAATjAatsJ
primum ab Origene prsestitum sit in hexaplorum editione,
quod singulas interpretationes per versuum cola distinxit.
Itaque versuum distinctio quam hodie in septuaginta seniorum
interpretatione cernimus, Origenis inventum est. Secundum
Origenis inventum est, quod interpretationes illas e regione
sibi invicem opposuit, ut si forte alter ab altero dissentiret,
li Cf. Vales. ad i. 1. HEIN.

3. EUSET3II HIST. ECCLES. LIB. VI. 459
uno statim intuitu possot agnosci. Docet kl HieronymuB in

prajfatione ad Chromatium in librum paralipomenon his ver-
bis : Rt certe Origenes non solum exempla composuit quatuor
editionum, e regione singula verba describens, ut unus dissentiens
statim ceteris inter se consentientibus arguatur. Et Epiphanius
quidem singulas vorsiones in singulis paginis dispositas fuisse
dicit, quem secutus est Nicephorus. Eufinus voro in hujus
loci interpretatione, non paginas sed columellas dixit, quod
eodem recidit. Certe idem Ilufinus in lib. ii. adversus Hiero-
nymum paginas et columellas pro eodem sumit : Voluit Origenes
nostris ostendere, qualis apud Judaios scripturarum lectio tene-
retur, etc. in propriis paginis vel columellis editiones eorum

singulas quasque descripsit, et ea quw apud illos sunt addita, vel
decerpta, certis quibusdam notis additis ad versiculorum capita
designavit. Malim tamen columellas dicere quam paginas,
cum in una pagina plures fuerint columme. VALES.
Ib. fiera nal avTi]<$ rr)s 'Eftpaicov o-êtwfreo)?] Hic locus non
parvam habet difficultatcm, quem Musculus quidem ad verbum
ita transtulit IUs autem cunctis in unum corpus compactis
:
divisisque per colon, et invicem inter se una cum Hebrceorum

annotatione oppositis, exemplaria nobis quce hexapla dicuntur,
reliquit. Christophorsonus vero ad sensum magis quam ad
verbum intcrpretatus est hoc modo : Atque ipsas in unum
volumen omnes redigens, columellis inter se distinxit, et altera/m
alteri ex adverso, una cum exemplari Hebrceorwm opposuit.

Dionysius autem Petavius in animadversionibus ad hbrum
Epiphanii dc ponderibus, hunc Eusebii locum ita vertit Has
:
omnes editiones in unum conjiciens, et per cohmella8 dividens,

ac sibi cum Hebraica ipsa significatione, hex-
invicem opponens,
aplorum nobis exemplaria reliquit. Sed hsec postrema inter-
pretatio, quod pace viri doctissimi mihique quondam amicis-
simi dictum sit, ferri omnino non potest. Neque enim Euse-
bius dixit : /utera tijs 'E/3pcuW o-j;/Jiao-tas, sed (r^/xetwcrews. Est
autem ajj/xeioxrts proprie adnotatio. Sic in lib. v. cap. 20.
\apuaTaT-qv <r?jjtAeiWii> Irenrei vocat, notationem quam Irenseus
sua manu apposuerat ad fincm libri sui. Srjuetwo-ets quoqiii'
inscribebantur libri Origenis quos in Lcviticum et in Numeros

scripscrat, quic ab Hieronymo et Rufino excerpta appellantur.
1 i
Hi libri nihil aliud erant quam notationes seu breviores com-

mentarii non in totum librum continuo scripti, sed in quaedam
duntaxat loca quae expositione opus habere videbantur.
Unicum hodie fragmentum superest horum Origenis librorum
in c. 36. Philocaliae, ck tG>v ds ttjv Zgobov or)p,eL(l>aeo)v. Verum
haec vocis hujus significatio quem
locum habere possit, hic
non satis video. Nicephorus quidem cum hanc vocem non
intelligeret, ejus loco TiapaarwxdmaLv posuit. Quod tamen non
multo clarius est. Epiphanius vero in haeresi Origenistarum
cap. 3. Trapadicreis pro eodem usurpat, ws dvai pkv ravra nal
Ka\da9aL e£a-7rAa, im tcls 'EXXrjviKas kpp,r]vdas, hvo 6[xov irapa-

Otcreis tijs 'E/3pa'i/crj? cpvaeL 5V 'EfipaLK&v Kal 'EWrjVLK&v oroi-
xdcav. Hieronymus in epistola ad Titum de hexaplis : In
quibus, ait, et ipsa Hebrcea propriis sunt characterihus verba
descripta, et Grcecis litteris tramite expressa vicino. Eusebius
ergo arnidiDcnv vocat Hebraicum textum, eo quod prsenotatus
esset ac prsefixus sex Grcecis interpretationibus, perinde ac in
commentariis verba scriptoris praefigi solent expositioni. Nam
ar][x€icoaLs non solum expositionem significat, verum etiam
textum cui adhibetur expositio. Ita o-xo'Aia veteres dicebant
loca excerpta ex aliquo scriptore, quibus subjecta erat adno-
tatio, ut observavi ad librum quartum. VALES.
Ib. 'EgaTT\5)v avTLypaqja] Ex hoc loco aperte convincitur,
hexapla dicta esse eo quod sex interpretationes Graecse in iis
continerentur praster Hebraicum textum, qui quidcm in
duabus paginis duplici modo perscriptus erat, in altei"a
quidem Hebraicis, in altera vero Graecis litteris. Idem diserte
scribit Epiphanius in haeresi Origenistarum cap. 3. Et certe
ratio ita suadet. Nam ut tetrapla dicta sunt, quod quatuor
Graecas interpretationes in unum collectas haberent, sic etiam
hexapla appellata sunt, quod sex Graecas versiones complec-
terentur, Aquilae videlicet et Symmachi et septuaginta inter-
pretum ac Theodotionis, quintam denique et sextam interpre-
tationem. Hebraicus autem textus, cum ipsum authenticum
esset exemplar, inter versiones numerandus non fuit Quare '.
i Vid. Epiphan. loco a me infra 36. sqq. §. xvii. p. 45. sq. §. xxii. p. 57.
laudato. Dathe cle ordine pericopa-
cf. ext. §. xxviii. HEIN.
rum biblicarum non mutando dissert. p.
3 . EUSEBII HIST. EOCLES. LIB. VI. 401
fallitur Rufinus in hujus capitis versione, qui hcxapla dicta

esso credidit, co quod duas Hobraici toxtus editiones, et
Aquilac ac Symmachi ot soptuaginta seniorum ac Theodo-
tionis vcrsionom cxhiberont. Fallitur etiam Nicotas in thc-
sauro orthodoxae fidei lib. iv. idem
pag. 21 2. fero sentiens
quod Rufinus. Sed et D. Petavius magnopero in his expli-
candis fiuctuavit, ut patet ex ejus animadversionibus ad librum
Epiphanii de ponderibus. Turbavit illum praecipue septima
illa versio, quam in hexaplis fuisso scribit Eusebius. Sed nos
superius rationcm reddidimus, cur ob illam titulus hexaplo-
rum non fuerit immutandus. Haec cum scripsissem, incidi in
historiam imp. Soveri a Zonara conscriptam, ubi do hexaplis
et tetraplis Origcnis cadem prorsus quae nos scribit, et Eusebii
locum licet suppresso auctoris nomine, perinde ac nos inter-
pretatur. VALES. Hexaplorum quse supersunt, edidisso
constat Montefalconium, Paris. 17 14. tom. ii. fol. Practerea
videatur Huetius Origenian. iv. 5. Fabric. B. G. lib. iii. c. xii.
p.344, Stroth. Uebersetz. tom. i. p. 437. sqq. not. 6. De Wetto

Einleitung ins alte Testament, p. 70. sq. HEIN.
Ib. 'IStws tijv 'AkvKov Kal ~2,vp.p.aypv] Hunc Euscbii locum
Zonaras in suis annalibus ita expressit : iStatVara 8e ti]v 'Akv-
kov Kal îVfj.fJLa\ov Kal ©eoSoTtWos (Kboaiv [xerd ye tt/s tQv e/3So-
fxi]K0VTa Kal bvo 7ra/)an0ets, ra Xeyofxeva Terpa7rAa TrapahtbtoKt.

Quse Wolfius Latine ita vertit : Aquilw vero,Symmachi et
Theodotionis editione rectissime cum septuaginta duorum versione
comparata, commentaria tetrapla, hoc est, auadrwpMcia compo-
suit. Sed primo quidom probarc non possum, quod iSiaVara
vertit rectissime. Nam Zonaras iSiatVara posuit pro eo quod
dixerat Eusebius 181W, id cst, separatim. Nam cum Aquilse,
Symmachi, Thcodotionis ac scptuaginta seniorum oditio in
hoxaplis una cum Hcbraico tcxtu bifariam scripto, ct cum
quinta, soxta ac septinia cditiono collocata ossct, Origencs
quatuor illas priores cditionos scorsum in totraplis posuit,
sublato Hebraico tcxtu cum quinta et sexta ac septima vcr-
sione. Deinde quod addit Wolfius, Aquilae, Symmachi ac
Thcodotionis vcrsionom in tetraplis comparatas fuissc cum
vcrsiono 70. seniorum, verumnc sit ncscio. Certe id Eusebius
non dicit. Immo vox illa Z8tW innuerc nobis vidctur, singulas
1 i 2
versiones in tetraplis seorsum collocatas fuisse, non e regione

sibi invicem oppositas, sicut in hexaplis. Hieronymus in loco
supra citato videtur asserere, etiam in tetraplis singula verba
quatuor editionum e regione fuisse disposita. VALES.
Ib. "Ap.a rfj t&v e/3Soju.?/Koi>ra] LXX. interpretum transla-
tionem medium tenuisse inter Symmachi ac Thcodotionis in-
terpretationem locum, addita illius rei causa testatur Epiphan.
de ponder. et mens. c. xix. p. 175. ed. Petav. 'Xi/uyeVris irv96~
p,evos Ttjv t£>v o/3 tKhocnv aKpt/3?/ etmt, fxiarjv TavTrjv avve9r]K€V,
0770)? Tas ivTevOev Kal ivTtvOev ipfxrjviias SteAe'y)(r?. HEIN.
Ib. iv rats 7erpa7rAot? e7rto-Kei;do-as] Nostri codices, Maz.
Med. et Fuketianus uno consensu scriptum habent ittiKaTa-
aKtvaaas. Quae si vera est lectio, ut certe mihi persuadeo,

sequitur editionem tetraplorum confectam esse ab Origene
post hexaplorum editionem. Hanc enim vim habet verbum
e7rtKarao-/cevdo-as. Nam idem est ac si diceret : e7ri tj} t&v
e£a7rAdw eKSoVet KaTaaKevaaas. Nam cum Origenes animad-
vertissethexaplorum codices nimio sumptu ac labore indigere,
tetrapla quorum usus erat facilior, elucubravit, demptis duabus
Hebraici textus editionibus, et quinta sextaque ac septima
interpretatione. Hactenus quidem doctorum omnium
haec
fuit opinio, tetraplorum codices ante hexapla ab Origene
elaboratos fuisse. Ita diserte scribit Usserius in syntagmate
de septuaginta interpretum versione cap. 5. Salmasius in libro
de lingua Hellenistica. Verum hic Eusebii locus ex manu-
scriptorum codicum fide emendatus, sententiam illorum pror-
sus evertit. Exstat in libro R. Marchalli, annotatio manu
ipsius Eusebii apposita ad calcem Hieremia?, qua perspicue
declaratur, tetraplorum editionem post hexapla ab Origene
elaboratam fuisse : MereAr/q^r? airo tu>v Kard tcls eKSoVets e£a-
7rA(3v, Kat hi(ap0(a9r] airo tov £lpiy£vovs rerpa7rA<Sz;, aTtva
'
tt\ axiTov
Xetpt hi(op9(t>To Kal ia\o\ioypa(pr]TO. VALES. An ex hoc

ultimo loco sequatur, quod dicit Valesius, dubito, an ex priore,
non dubito. Recte enim ille kiiiKaTaaKevaaas reliquis lectioni-
bus prselatum vertit : postea (insuper) — digessit, quse est vocis
vis. Male autem repugnat Montefalconius praliminar. in

hexapla Origenis, quo loco Readingo a Binghamo common-
strato idem esse contendit V. D., utrum e7rto-Kei>do-as an e7rtKa-
:
1-2. EUSEMI HIST. ECCLES. LIB. VI. 4(>3
TaaKev&cras legatur, ct rrihil significari nisi, seorsim digcssisse

in tctraplis illas intcrprctationes Origenem. Ceterum Val.
lectionem rotinuit quoque Zimmermann. HEIN.
17, i. 2,v[xfj.axov] Nescio quomodo scribcre potuerit Au-
gusti Denkwiirdigkeiten aus cler christl. Archaol. tom. iii. p.
364. * According to Irenwus, (adv. Hseres. iii. 24.,) Hiero-

nymus, and Eusebius, (Hist. Eccles. lib. vi. c. 17.,) Aquila and
Symmachus, the cehhrated translators of the Bible, who were
both 0/ of the Ebionites, when they rendered the Hebrew
the sect
word Tlujy by veavls instead of -napOevos, in the well-known

passagc, Is. vii. 14., intended to weaken theforce ofproofwhich
tnas generatty derived from the prediction of Scripture. Eusebius
enim hac dc ro nihil plane refert. HEIN.
17, 2. irpos to Kara MarOaxov atioTei.v6p.evos evayye\iov~\ Pes-
simo Rufinus ot Christophorsonus hunc locum vorterunt, quasi
Symmachus secundum Matthreum nisus
auctoritato evangolii
fuerit, ut hferesim suam confirmaret. Nec melius Nicephorus
liunc locum accopit, qui scribit Symmachum commentarios in
Matthaeum cdidisso. Scio quidem Ebiomeos solum Matthaei
ovangelium admisisso. Verum illud Ebionseorum evangelium,
non ipsum Matthsei erat cujusmodi nos habemus, sed prorsus
adulteratum, et capite ipso, id est, Christi genealogia muti-
latum, ut docet Epiphanius in eorum hseresi. Quippe evan-
gelium secundum Hebraeos quo ipsi utobantur, ut docet
Eusebius in authenticum Matthsei evangelium essc
lib. iii.,
dieebant, tcste Hieronymo in commentariis in Matthseum.

'
A-rroTei.v6p.evos igitur hoc loco recte vertimus Disputans ad- :
versus evangelium Matthcci, vcrum scilicet et nostrum. Mus-

culus vortit invehendo non malc k . Porro ab hoc Symmacho
Ebiomei postea dicti sunt Symmachiani, eo quod Symmachus
dogma illorum validissimc asseruisset. Ambrosius seu quis
alius in prologo commcntariorum in epistolam ad Galatas
Sicut et Symmachiani qui ex Pharisais originem trahunt, qui
servata oiuni lege Christianos se dicunt, more Photini Christimi
k
Male quoque
reddidit airortivS^vos affirmationem minuere h. 1. laudato
illud
Tillcinontius iuni.ms evangelio secun-
: Onomastieo suo ad opera Athunasii in
dum Matthseum, quamvis illud probave- vooe Soku. Qua in re V. 1). lubentius
rit Montefaloon. preeliminar, in hewapla assentior. Cf. Zeunc al Vig. p.313.
Orig, p. 1.5., ubi pneterea monuit SoKtl not. 55. Gedike wl Plat. Men. p. 14.
h. 1. non csse vertendum videlur, neque IIEIN.
"3
:
4G4 ANNOTATIONES AD c. 1 8, j 9.
non Dcum et hominem, sed hominem tantummodo definientes. De

iisdem Augustinus in lib. i. contra Cresconium cap. 31. Et
in libro xix. contra Faustum, ubi verba Fausti refert hsec :
Et tamen hoc si mihi Nazarceorum objiceret quisquam, quos alii

Symmachianos vocant etc. VALES. De Symmacho quoque
vid. Thieme de puritate Symmachi, Oave hist. t. i. p. 64. ad a.
C. 201. De Aquila Dathe dissertatio in Aquilce reliquias,
Lips. 1757. HEIN.
18, 1. 'Aju/3/9ocrio5 tcl tt\s OvaXevTivov (ppovG>v~\ Idem testa-
tur Origenes in procemio tomi v. explanationum in Joannis
evangelium, ubi ipsum Ambrosium alloquitur his verbis : Ipsa
igitur penuria denuntiantium meliora, minime ferens absurdam
et privatam fidem tua erga Jesum dilectione, tradideras aliquando
te ipstmi verbis, a quibus data postea tibi intelligentia usus, prout
decebat, damnata hwresi Exstat hic Origenis locus

discessisti.
in cap. 5. Philocaliae. Quidam tamen Ambrosium non Valen-

tini ut Eusebius ait, sed Marcionis hreresim, prius sectatum
esse scribunt. Ita Epiphanius : tivcs 5e t6v A\ijip6cnov i!(pa<rav
'
ol pkv MapyibiVHTT^v, ol 5e â^^Xtavov. Ubi Sabellianwn

posuit pro Valentiniano. VALES. Vid. Cave hist. t. i. p.
85. citante Reading. cf. Epiphan. hser. xxxvi. HEIN.
Ib. irpoadxov, id est, auscultandi gratia scholam ejus fre-
quentabant '. Hos a discipulis separat Eusebius. Itaque
addit : p.ovovovy\ 7iaibevop,€voL, id est, fere ut discipuli, quod
non intellexit Christophorsonus. VALES.
18, 2. oaovs ev(pv&s €x° VTas ] ^x discipulis suis scilicet.
Itaque in interpretatione mea has duas voces addidi, ad
planiorem intelligentiam hujus loci, quem non intellexerunt
interpretes. Solus Rufinus sensum Eusebii assecutus est,
cujus versio commentarii vicem hic prsestat. Sic enim vertit

Philosophorum quoque opinatissimi quique, tam in nostris eum,
quam in suis magistrum incomparabilem fatebantur. Erat
namque ei mos iste, ut si quos nostrorum adolescentulorum inge-
niosos videret et lectioni satis deditos, tradcret eis etiam ea
quibus philosophi velut primis clementis discentes imbuere solent,
etc. VALES.
18, 3. Oi(opCav T€ koI TrapaaKevrjv] Hoc loco verba sunt
1 Vid. Schafer. ad Lamb. Ji. p. 323. 302. sq. ed. ii. cf. Euseb. II. E. iii. 8.
Kiiinoel. Commentar. ad Act. viii. 6. p. init. HEIN.
i-3- EUSEBII HIST. EOCLES. LIB. VI. 465
transposita enim Eusebius, ut jam

more Eusebiano. Amat
monuimus, hujusmodi trajectiones vocum. Quod cum non
animadvertissont interprotes, in errorem saepe lapsi sunt.
Sic igitur construendus est hic locus : ov fxiKpav avroh ZaeadaL
<p6.(TK(>>v f£ eKetvbiv eTrtTT/SeioVr/rd re Kal irapaaKevrjv, ets ttjv t&v
deitov ypacpcov Oeapiav. VALES.
19, I. 'O KaO' r)p.a.s iv StKeAfa KaTaaras Ylopcpvpios] Porphy-
rius primum quidem Athenis Longinum audivit Platonicae
sectse philosophum. Deinde Plotini fama excitus, Romam
venit, ubi cum Plotinum audiisset sexennio, valetudinis recu-
pcrandac causa migravit in Siciliam, atque illic quindecim
libros composuit adversus Christianos. Hieronymus de script.
cccl. Eusebii libros enumorans : Contra Porphyrium qui eodem
tempore scribebat in Sicilia, ut quidam putant libri 30. Eodem
alludit in prsefatione commentariorum in Ezechielem his ver-
bis : Verum quia et magno vulneri
tu indesinenter hoc flagitas, et
cicatrix paulatim obducitur, scorpiusque inter Enceladum et
Porphyrium Trinacrice humo premitur etc. ubi scorpii nomino
Rufinum dcsignat, qui capta urbe in Siciliam se receperat, ut
ipso testatur in epistola ad Ursacium, quam praefixit inter-
pretationi homiliarum Origenis in libros numerorum. De
iisdem Porphyrii libris Chrysostomus in homilia 6. in epi-
stolam ad Corinthios LKavol ol /ca0' r)p.wv etpr/Kores, tt)v o.pya.16-
:
TrjTa p.apTvpr)aaL rots /3i/3A.toi?, 01 Trept KtXcrov Kal tov Baraêoj-

tt]v. Ubi Bataneotem vocat Porphyrium, sicut et Hieronymus.
VALES.
19, 2. 3>v juaAiCTTa tov 'Qpiyzvriv] Post haec verba scripti
codices nostri punctum altius notant, non virgulam, ut est
in cditione Rob. Stephani. Love id quidem prima fronte
videri potest. Vorum nisi ita interpungas ut est in scriptis
codicibus, quoe sequuntur verba minimo cohserebunt. Aut
enim dolendus erit articulus postpositivus qui sequitur ov,
aut pro cprjaas emendandum erit (prjaL Si voro intcrpunctioncm
scriptorum codicum soqui malis, tum planissimus erit scnsus,
nec ulla emondatione opus erit. VALES.
19, 3. to KpiTiKov tt)s \}/vxvs] Malo Rufinus ct Christophor-
sonus aninii sui jadicium interpretantur. Langus quoque
eodom modo verba Porphyrii intcllexit. Verum non ea mens
est Porphyrii. Intelligit onim Pdrphyrius auditorum, scu
1 i
4
potius legentium animos, verborum magnificentia ab illis in-

terpretibus perstrictos fuisse, et quasi fascinatos. VALES.
Vincentius Lirinensis in cap. 23.
19, 4. veos Sdv evreTvxrjKa]
male haec Eusebii verba accepit. Sic enim scribit de Origene :
Ait namque impius ille Porphyrius, excitum se fama ipsius

Alexandriam fere puerum perrexisse, ibique eum vidisse jam
senem, etc. Atqui Porphyrius non dicit, Origenem ab se
visum esse Alexandrise jam senem. Equidem libentius credi-
derim Origenem a Porphyrio adhuc puero visum esse in urbe
Tyro, in qua Origenes relicta Alexandria diutissime commo-
ratus est. Fuit enim Porphyrius patria Tyrius, ejusque
adolescentia in ea tempora incidit quibus Origenes Tyri
morabatur. Senem autem illum Alexandrise videre quomodo
potuit Porphyrius, cum eo tempore quo ex Alexandria dis-
cessit Origenes, nondum quinquagesimum setatis annum atti-
gisset? VALES.
19, 5. 'A/cpoarr/? yap 'A/û,6)j>toj;] Ammonii Alexandrini cele-
berrimi illius philosophi de quo ad librum xxii. Amm. Mar-
cellini plura annotavi, auditorem fuisse Origenem Adaman-
tium, Porphyrio tam diserte id affirmanti credendum est.
Verum inter Ammonii auditores fuit etiam eodem tempore

alter Origenes, Herennii ac Plotini condiscipulus, de quo
Porphyrius in vita Plotini, Longinus in libro de fine, Euna-
pius et Hierocles in libro de providentia, et alii loquuntur.
Baronius quidem in Annalibus ecclesiasticis, et Lucas Holste-
nius vir doctissimus in 2. et 6. capite de vita scriptisque Por-
phyrii, hunc Origenem unum eundemque esse cum Origene
Adamantio crediderunt. Verum ego duobus potissimum ar-
gumentis adductus longe ab iis dissentio. Primum ducitur
ex testimonio Longini philosophi qui in libro de fine Ammo-
nium et Origenem Platonicos philosophos recenset inter eos,
qui sententias et opiniones suas ad utilitatem posterorum
scriptis mandare noluerunt, sed satis habuerunt eas audito-
ribus suis, viva, quod aiunt, voce tradere. Quod si quid ab
aliquo eorum scriptum sit (verba sunt Longini) quemadmodum
ab Origene liber unus de dcemonibus, hcec sane parvi momenti
swnt, quippe qui perfunctorie nec data opera ad scribendum se
contulisse videantur. Quis hsec de Origene Adamantio dicta
esse credat, quem constat no\vypa(pu>TaTov fuisse, ut indices
:
ejus librorum ab Eusebio conscripti testantur?

Sed et ipee
Porphyrius in hoc loco qui ab Eusebio adducitur, ait Origenem
celebcrrimum fuisse ob scripta qua3 posteris reliquit, oY 5>v
KaTaKiKoLTre o-vyypa\i\xo.Tu>v euboKiixovvTos. Secundum argumen-
tum nobis subministravit Porphyrius in vita Plotini philosophi
haud procul ab initio, cujus verba ex interpretatione Ficini
hic apponam : Cum vero Ilerennius et Origenes et Plotinus olim
inter se constituissent, ne Ammonii dogmata ederent, quw audita
ah tanquam inprimis purgata prcccipue comprohaverant,
illo,
Plotinus quidem stetit promissis, Herennius autem primus pacta

dissolvit, et Origenes Herennium est secutus. Scripsit vero nihil
prceter quendam de dwmonibus librum, atque sub Gallieno
Ubrum, in quo regem solum effectorem esse probabat. Hic pos-
tremus liber in laudem Gallieni imperatoris ab Origene con-
scriptus vidctur, ut poeticam ejus facultatem prsedicaret. Fuit
onim Gallienus poetica; dcditus, extantque aliquot ejus versus
nuptiales inter fragmcnta Petronii Arbitri. Eo enim alludere
vidotur titulus libri : "On \x6vos 7rotrjrr/s 6 /3acrtAews. Quod si
verum cst, Origenem hunc Plotini condiscipulum librum illum

scripsissc impcrante Gallieno, profecto ab Origeno Adamantio
distinguendus est necessario. Adamantius enim Origenes ad
usque impcrium Gallieni minimo pervenit, cum Gallo et Volu-
siano imporantibus obierit anno natalis dominici 252. ut recte
a Baronio obscrvatum est, cum annum setatis nonum ct sexa-
gosimum transegisset. VALES. Post ' k\x.\uaviov Suidas addit
tov 4>i\oa-d(l)ov, tov ktrLK\r]v SctK/ca. De Ammonio vide prseter
Phot. bibl. cod. 251. Moshem. dissert. ad hist. eccles. pertt.
vol. i. p. 90. sqq. p. 754 — 756. cf. Fabric. Bibl. Gr. iv. 26.
Bayle Diction. t. i. p. 203. Rosler. dissertatio de commentitiis
philosophiw Ammoniance fraudibus et noxis. HEIN.
Ib. evdvs — \x€T€(id\eTo'] Ammonium Saccam ad vivendi ratio-
nem legibus consentientem i. e. ad avitam superstitionem, simul ac
(per sctatem) sapere potuerit, ut Porphyrius dicit, dcscivisse
negarunt Valesius ad Ammian. Marcell. p. 344. Bayl. Diction.
Ilist. Crit. t. i. p. 187. et Jac. Basnagius Histoire de VEglise,
ii. 4. 10. p. 167. prreeunte ipso Euscbio, qui paulo post in eo
apcrtissime mentitum essc Porphyrium, et Ammonium ad
cxtremum usquo vitse spiritum religioni Christianae firmiter
adheesisse affirmat. Sed Porphyrio assentiuntur, Euaebium
potius errasse et duos Ammonios, alterum philosophum, alte-

rum Christianum inter se confudisse rati argumentisque haud
improbabilibus usi Moshem. in dissertatione de turbata per
recentiores Platonicos ecclesia quse legitur in ejusd. diss. ad
kist. eccles. pertt. vol. i. p. 89. sqq. et Fabricius Bibl. Grcec.
lib. iv. 26. p. 159. sq. cf. Euseb. vi. 2. Hieron. catal. c. 55.
Cramer. Fortsetzung des Bossuet, tom. ii. p. 271. sqq. HEIN.
Ib. 777305 to /3apftapov e£&>KeiAe ToXp.-qp.a'] Christianorum ac
Judaoorum religionem gentiles barbaram vocabant, ut ex
Justino, Tatiano, Clemente Eomano in homil. 4. aliisque con-
stat. Quidquid enim Graecum non esset, id vocabant bar-
barum. Orig. in libro i. contra Celsum, pag. 5. e£rjs fiapfiapov
cprjcrlv (ivtiidev elvai to boyp.a, brjXovoTi tov ''lovbaXcrp.bv, ov Xptcr-
Ttavtcrp.6s rjprrjTai. Porro ToKp.rjp.a, id est, audaciam Porphy-

rius appellat fiduciam et magnitudinem animi Christianorum,
qui tormenta ipsamque adeo mortem despiciebant, morique
malebant millies, quam Christi fidem negare et diis gentium
sacrificare. Hoc est quod audaciam barbaricam vocat Por-
phyrius, deos scilicet Romanorum et edicta imperatorum con-
temnere. VALES.
19, 6. eKaTryXevo-e] Metaphora est a cauponibus, qui vina
inter se miscere et adulterare solent. Quo sensu Paulus
apostolus, non cauponantes verbum Dei. Recte ergo Rufinus
vertit : quo se conferens,prwclarum ingenium philo-
omne illud
sojiMcis literis expolitum mtiavit atque corrupit m Videtur .
autem legisse Rufinus w 87) cpepcov avTuv, Ka\ ttjv ev tois Ao'yots
e£iv ZKairriXevcre. Quod profecto rectius videtur. Neque enim
video, quomodo dici possit avTov iKaTTêvcre. Forte etiam
legi posset w br) cpepcav kavrbv, avTo re kol tt)v, etc. ; avTo, id
est, to /3ap(3apov ToKp.r]p,a. Sensus autem si hoc modo legamus,
erit illustris. Origenes, inquit, cum se a Grsecorum philoso-
phia ad Christianam sectam contulisset, et hanc ipsam, et
quem in philosophicis usum sibi comparaverat, vitiavit atque
corrupit. VALES.
Ib. inro(3a\\6p,€vos p.v6ois~\ Metaphora est a cauponibus
seu dolosis institoribus, qui falsum pro vero supponentes,
emptorem circumvoniunt. Pergit enim explicare Porphyrius,
m Vid. quffi disputavi in Excurs. viii. HEIN.

6. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 469
quo pacto Origenea iKamiktvae, id est, fucum fecit, non autcm

ut Langus ct Christophorsonus, ad qucestiim abusus eet. Et
scctam, inquitj Christianam ad quam sc contulcrat, et usum
qucm adcptus quidcm vivens
crat in philosophia, vitiavit, foris
ut Christianus, intus vero eadem sentiens quae Gracci, eorum-
quo opiniones pro barbaris Judsoorum et Christianorum
fabulis in libris suis supponens atque substituens. Christo-
phorsonum nihil hic vidisse, satis ostendit Latina ejus inter-
pretatio. VALES. ÔQvdois i. e. peregrinis. Est autem
vocabulum quod jam supra legebatur, serioris a tatis
j
et fere
poeticum teste Polluc. iii. 54. to h\ oQvetos, irotfiTiKcoTepov.
"Eivos ct oOvdos junctum legitur apud Heliodor. iv. p. 184.,

oQvelos o-Tpa.Tos habet PaUeph. de incred. xcx. 5. cf. Eurip.
Alcest. V. 449. SQveTos r/ aoi avyyevrjs yeywad tis ; ibid. V. 450«
662. 827. Vid. Rittershus. ad Oppian. p. 69. Albert. ad
Hesych. t. ii. p. 720. cf. Euseb. H. E. i. 4. Quod vero ad
ipsum Porphyrii do Origene judicium pertinet, fateor illud
mo non posso non in rei summa dicere verissimum. Do in-
torprctationo cjus allegorica monui jam nonnulla ad Euseb.
H. E. ii. f 7. (pag. 102.) Prseterea vid. Cavc hist. litt. t. i. p. 1 1 2.
Ernesti diss. de Origene interpretationis librorum .s. gramma-
ticcc auctore, Lips. 1756.4. p. 8.35. Hufnagel. diss. depsalmis
prophetias Messianas continentibus, Erlang. 1783. p. 5. Eosen-
miillcr. progr. de causis corruptce per philosophos Chr. scecidi ii.
religionis, Giess. 1783. p. 13. sqq. ct Poolitz. de gravissimis

Theologice seriorum Judworum decretis, p. 17. sq. not. 25.
Hinc haud immcrito Porphyrius supra : 6 8e Tpo-nos inquit,
TTjs aTO-nias e$ avbpbs -napeiKr](pOu> 'Qpiyevovs, i. c. ut vertit
Val. : hujus autem absurditatis cxcmplum sumatur, etc. rootius
ccrtc quam Stroth. die Schilderung dieser Thorheit ist von
einem Manne hergenommen. Scd vcrba ctiam Porphyrii Kara
p.\v tov /3(ov virofta\\6p.€vos p,vOois, in univcrsum rccte dicta
csso non inficiabuntur ii, qui quamvis Keilius in egregiis illis
et mca laudo longo supcrioribus commentationibm xxii. de

doctoribus ccclcsicv culpa corruptw per Platonicas scntentias
thcologite liberandis, Lips. 1793-18 16. repetitis in Ejusd.
Opuscc. theologg. tom. ii. ed. Goldhorn. contra Zwickerum
(Irmictm Ircnicorum, Amstelod. 1660.), Souverainium (le
1'hitonisme dcvoi!a\ Cologne, 1700. 8.), Moshemiuin (disstrt.

de turbata per recentiores Platonicos ecclesia in Ejusd. dissertt.

ad hist. eccl. pertt. vol. i. p. 89. sqq.), et Lofflerum ( Versuch
ilberden Platonismus der Kirchenvdter aus dem Franzosischen
ubersetzt und mit Anmerkungen, Zullichau, 1792. 8. ed. 2.),
demonstraverit, minime voluisse patres ecclesiasticos et nec
Clementem Alexandrinum atque Origenem, philosophise prsc
reliquis omnibus studiosos, doctrinam Christianam conjun-
gendis cum ea decretis philosophicis depravare, imo summum
religionis cognoscendae fontem constanter habuerint scriptu-
ram sacram, tamen minime probasse V. D. mecum cen-
illud
seant, primum, ut utar verbis Pcelitzii, 1. 1. p. 18., cum ipsa

hujus aiatis pythagorico-platonica sive oriunda eclectica philo-
sophia esset corrupta, —fieri potuisse, — ut quw ex illa transirent
ad Christianam theologiam, hanc non depravarent, novasque
inferrent in illam notiones, deinde ei qui religionem Christianam
revelatam esse sibi persuaserit, ejusmodi eclecticismum, qualis
certe Clementis Alexandrini et Origenis fuit, non posse non
videri vanum atque perversum, ut visus est Moshemio, 1. 1. p.
95. p. 119. nil dubito inventionem ejus (conjunctionis philoso-
phiae cum religione Christiana) callidlssimum infernalis genii
consilium dicere, quod ad contentum coelestis veritatis cursum
sistendum, ad errorum pestilentium semina tanquam ob orco
revocanda, et ad veterum religionum aniles fabulas velandas et
fuco veluti obducendas haud parum profuit. Cf. Lactant. Institt.
div. iii. 7. 9. Si eligere possumus, quod est melius, jaui non est
oiobis philosophia necessaria ; quia sapientes jam sumus, qui de

sapientum sententiis judicemus, iii. 16. 7. 8. abjicienda — est omnis
philosophia, qida non studendum est sapienticr,, quodfine ac modo
careat, sed sapiendum est, et quidem mature. Non enim nobis
altera, vita conceditur, ut, cum in hac sapientiam quwramus, in
illa sapere possimus : in hac utrumque fieri necesse est. Cito
inveniri debet, ut cito suscipi possit, ne quid pereat ex vita, cujus
finis incertus est. HEIN.
Ib. toli T€ Nov[xr]v[ov Kol Kpoviov~] Certe Origenes in libris
contra Celsum citat interdum Numenium philosophum. Fuit
hic Pythagoricus philosophus oriundus Apamea Syrise, cujus
celeberrimum dictum refert Clemens Alexandrinus in
illud
libro decimo Stromatei quid aliud, inquit, est Plato quam
:
Moses Attice loquens ? Scripserat tres libros 7rept Tayadov, et

6. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 471
alium ittpl t5>v irapa. rTAdV&m airoppr]To>v, qui citantur ab Euse-

bio in libris do pramarationo. oodem Eusebio inCitatur ab
libro docimo quarto do prseparationc, insigne fragmentum ex
cjusdem Numcnii libro do Academicorum a Platonc disscn-
sione. Sed ot Origenes in libro quarto contra Cclsum, librum
ejus dc numoris ct librum dc loco commcmorat, ct alium cui
titulus orat Zttoitttis, qucm quidom cundcm esse existimo cum
illo (jucm Euscbius nominat irepl tS>v irapa riAdrcoft cnTopprJTov.
'Eyco 0' olba kol Nov/atJviov tov YlvOayoptLov, avhpa ttoAAw /cpea-
tov hiT)yi]o-AfX€Vov YlA&Tcava, /cat t5>v YJvOayopeCdiv hoyp.a.To>v 7rpecr-
(Bevo-avTa, 7roAAa)(o?3 t€>v avyypap.p.aTa>v avTov eKTLdep.evov ra

Mwvo-ecjs, uxnrep kv rco Scribendum puto
Kakovp.ev(a eiroTTi.
(ttotttt]. Locus autcm ita vcrtondus est Equidem Nvmenium :
Pythagoricum, qui loncje' melius quam Celsus Platonem exposuit,

et Pythagoroi dogmata defendit, etc. Ai.riyrjaapi.evos enim idem
valet ac e£rryT]aa'p.evos, ut notavi ad caput 14. hujus libri.

Numcnius igitur Pythagorae et Platonis dogmata inter sc
consentire dcmonstravit. Undo ab aliis Pythagoricus, ab
aliis Platonicus appollatur. Certc Porphyrius in Plotini vita,
Cronium ct Numenium inter philosophos Platonicos recenset.

AveytV(oo-KeTO p.ev avTio rd v-nop.vrjp.aTa, el re 2e/3?/pou eir/, et re
Kpoviov, r) Novp.r]v(ov, ?/ Faiov, rj 'Arrt/coO, Kav toXs rTept7rar?/rt-
kols t& re 'Acr7racrto?j /cat 'AAe£di>opoi/. Longinus etiam in libro

dc finc, Numcnium Cronium ct Moderatum intcr eos nominat
philosophos, qui Pythagorpe simul ct Platonis dogmata con-
junxcrunt. Idctn confirmat Chalcidius in Timreum Platonis,
ct Êneas Gazonsis in Thcophrasto. Chronii philosophi libcr
7rept 7raAtyyeêo-ta? citatur a Nemesio in libro dc natura hominis
capitc 2. VALES.
Ib. 'A7ToAAo'c/)afo?jj] Fuit hic Stoicus pbilosophus oriundus
Antiochia Mygdoniae, qu«3 et Nisibis dicta est, ut refert
Stcphanus Byzantius. Intcr philosophos ex quibus Stobams
'
e/cAoyds suas composuit, nominatur AiroWoqbavris Atytpiov.
Citatur etiam a Tertulliano in libro de anima cap. 14. Ejus
librum dc pbysica laudat Lacrtius in Zonone. VALES.
Ib. kol AoyytVov] Hic est Cassius Longinus, cujus unicus
Et hunc quidcm
hodic libcr rcstat, do sublimi gcncro dicendi.
plerique homin.es grammaticum fuissc cxistimant. Fuit tamen
profcssionc philosophus, ut praitcr Suidam testatur Vopiscus
m ANNOTATIONES AD c. 19.
in Aureliano, eumquo in philosophia Platonica magistrum

habuit Athenis Porphyrius, ut ipsemct scribit in libro de
philosophica auscultatione, cujus initium legitur apud Euse-
bium in lib. x. prseparationis : ra YlXarcov^La iari&v rjfxas 6
Aoyylvos 'AOijvjjai, etc. Id est, cwni in Platonis nataliciis
Longinus nobis epulum prwberet Athenis, etc. Solebant cnim
magistri ac professores philosophiee Platonica?, natalem Pla-
tonis quotannis sacrificio et convivio celebrare, teste Porphy-
rio in Plotini vita. Quod cum a Longino factum sit Athenis,
apparet illum philosophiae Platonic?e praeceptorem fuisse. Sed
et Plotini dictum illud, cum Longini liber de principiis Romaa
in schola Plotini fuisset recitatus, Longinum philologum magis
esse quam philosophum, satis significat, Longinum professione
quidem philosophum fuisse, sed in eloquentia atque in omni
gcnere doctrinae nihilo minus exercitatum. Porro Longinus
non eadem setate vixit qua Origenes eoque junior fuit, et diu
post illum est mortuus. Miror itaque, cur Porphyrius eum
inter vetustiores philosophos nominet, quorum scripta Orige-
nes lectitabat. VALES.
Hic Moderatus Gadibus oriundus, unde-
lb. Kal \I08eparov]
cim libros Ylvdayopdw ax.ok£>v conscripserat, teste Porphyrio
in libro de vita Pythagorae et Stephano in voce TdSetpa. Cor-
ruptum est hujus nomen in commentariis Syriani cogno-
mento Philoxeni in 12. metaphysices Aristotelis, p. 91., ubi
Oderatus et Nicomachus inter recentiores Pythagoricos nu-
merantur. De Nicomacho Photius in bibliothoca et Suidas.
VALES.
Ib. Kal Xaipyj/xovos] Chseremonis Stoici librum de comctis
laudat Origenes in libris contra Celsum. Hic Cimeremon
philosophiam docuit Alexandrise, et successorem habuit Dio-
nysium Alexandrinum, ut docet Suidas in Dionysio. Idem
scribit hunc Chseremonem Neronis in philosophia prrccep-
torem fuisse, una cum Alexandro JEgoo. Restituendum
est hoc nomen in libro septimo Nat. Qusest. Senecao capite 5.
Charimander quoque librum de cometis scripsit. Scribendum
est Chceremon. De hoc Hieronymus in libro secundo adversus
Jovinianum ita scribit : Charemon Stoicus, vir eloquentissimus,
narrat de vita antiquorum JEgypti sacerdotum, quod omnibus
mundi negotiis curisque îostpositis, semper in templo fuerint, etc.
6-io. EUSEBII HIST. ECOLES. LIB. VI. 473
Qui locus Hicronymi totus dcsumptus cst ex Porphyrii lib. iv.

do abstinentia. Exstat cpigramma Martialis in hunc Chsere-
moncm Stoicum libro xi. cpigrammatc 58. Ex quo apparct
circa tempora Trajani illum vixissc. VALES.
Ib. KovpvovTov re tcus /3£/3Aois] Cornutus Afer Leptitanus,
Komse philosophiam docuit Claudii Neronisque temporibus.
Scripsit multa tum do philosophia tum de eloqucntia, ut refert
Suidas. Iluic Pcrsius quintam satyram tanquam magistro
suo dicavit. Ejus liber de Grsecorum thcologia citatur ab
auctoro ctymologici in voce Zeus. Is ipso est libcr, qui pri-
mum ab Aldo Manutio GraBco est editus sub nomino Phor-
nuti, cum Cornutus scribi debcat, ut docet auctor etymologici.
Quippe locus ille qui citatur in ctymologico, cxstat hodic apud
Phornutum in capito primo. Hunc libellum olim manu-
scriptum vidimus in bibliotheca Memmiana, sed nullum crat
nomcn auctoris. Ex co autem libro apparet, Cornutum alle-
gorias sectatum fuissc. Quarc Porphyrius merito illum rc-

ccnsct intcr philosophos qui tropologicum sensum adamarunt.
Ejusdom libri mominit Thcodoretus in libro secundo de cura-
tionc Grsecarum affcctionum Kopvovros 8e 6 (ptXoaocpos, tijv
:
'EXXtjvlktjv OeoXoyiav £wre'0ei/<e. VALES.

19, io. pupa]aap.€voi — 'llpaKXav] Collegit inde haud tcmcre
Moshcm. Commentt. de rebus Christ. p. 273. Pantamum prin-
cipcm inter Christianos Êgyptios esse philosophatum.
Quodsi anto Pantaenum istud factum essct, Origincs sinc
dubio, quo mclius suum ipsius philosophise ac philosophandi
studium cxcusax^ct, antiquiorcs ctiam philosophisc amicos
commemorasset. HEIN.
Ib. evpov irapa tc5 dtSacr/caAo)] Ex his verbis colligcrc est,
Origcncm codcm magistro quo Ilcraclam usum esse in philo-
sophia. Vocabatur autcm illc Ammonius, ut Porphvrius
supra dixit, vir sui tcmporis philosophorum celeberrimus.
Dc quo nihil attinct hic ea repetcrc, quae notavi ad Annn.
Marcellinum. VALES.
Ib. p.e\pi tov hevpo Tr\peT\ Ex his apparct, nullum etiamtum
poculiarcm fuisso vestitum cloricorum, quandoquidem Ilera-
clas Alexandrinse ccclcsia) prcsbyter, et qui postea ejusdem
loci cpiscopus fuit, philosophicum pallium scmper rctinuit.
VALES.
Ib. cf)iko\oya)v vertit Valesius: Grjecorum libros studiose

evolvere non desistit. cf. quse monui acl v. 28. HEIN.
19, 12. 7roAeju,oi»J Oonjecit Stroth. Uebers.
451 not. 14. t. i. p.
significari h. 1. turbas a Caracalla eo motas, quod magnam
cladem ille inflixerat civibus Alexandrinis, qui conviciis ipsum
lacessiverant. Cf. Herodian. iv. 8, 9. Xiphilin. in vita Cara-
'
callse. AvappnriCeadai autem, excitari ssepius dicuntur sedi-

tiones, bella etc. Cf. Joseph. B. J. ii. 12. koi ovtos 6 Tr6kepi.os —
avzppmi&To. Et apud Aristophanem
Rann. legitur o-t&o-iv in
eyeipet ko.1 plitI(zl. Eodem modo apud Eus. H. E. ii. 26, et

aliis locis illud verbum dicitur. Vid. Spanhem. ad Julian.
p. 123. HEIN.
Ib. ZttI tov koivov Tjjs Origenem
eK/cArjcrtas] Hinc colligitur
qui catechetes fuerat Alexandrige, in privato auditorio, non
autem in ecclesia catechumenos instituisse. Neque enim
Alexandro et Theoctisto episcopis id objiceret Demetrius,
quod Origenem in ecclesia docere jussissent, si Alexandriae
idem ab Origene factum fuisset. Quare fallitur Rufinus, qui
in cap. 3. hujus libri ita scribit : Videns Demetrius episcopus
quod ad ipsum prcecipue doctrince gratia et prcedicationis verbi
Dei, multitudines plurimw convolarent, catechizandi ei, id est,
docendi magisterium in ecclesia tribuit. Certe catecheses olim

non fiebant in ecclesia, sed in baptisterio, aut in aliquo alio
extra ecclesiam loco. Docet id Joannes Hierosolymitanus
in epistola ad Theophilum Alexand. quam refert b. Hiero-
nymus. Defide, inquit, et omnibus ecclesiasticis dogmatibus ha?c
locuti sumus, quw et semper gratia Dei indesinenter in ecclesia
docemus et in catechesibus. VALES. Cf. Augusti Denkwur-

digkeiten aus der christlichen Archdologie, tom. vi. p. 385 sq.
HEIN.
19, 13. YIpocri6r]K€ 8e'] Alloquebantur Demetrium in tertia
persona, idque honoris causa. Subaudiendum est igitur f] o-rj
aytoVrjs, sanctitas tua. Quae voces sine dubio prsecesserant, ut

constaret apertius, si totam epistolam haberemus. VALES.
Ib. XaiKovs 6/îAeu>] Cf. constit. apost. viii. 32. ubi Paulus
concedens introducitur laicis, ut conciones habeant sacras :
6 cuSao-Kcov, ei kuI Aai/cos 77, epLireipos Se tov koyov, koL tov TpoTiov
o-ep.vbs, bibao-Kho). Concil. Carthag. iv. can. 98. Leon. M.
epist. 61, 65. Usitatum vero tertio seculo illud certe non
I2-I. EUSEBII HIST. ECCLES. LII3. VI. 475
orat, cuin tria tantum exempla afferro potuerint episcopi, qui

Origcni laico concionando munus permiserunt. Haec ex Pot-
teri tractatu de regim. ecclesiast. p. 244. attulit Reading. ad
h. 1. Augustos intcrdum ad populum orationes sacras ha-
buisse, docent Constantini M. et Leonis sapientis exempla.
Vid. Euseb. Vit. Const. iv. 29 sqq. Augusti Denkwurdig-
keiten, tom. vi. p.315 sqq. p. 322. HEIN.
Ib. ovk oio' ottws] Iliec epistola ad Demetrium scripta est
ab Alexandro Hierosolymorum episcopo, viro disertissimo,
unde singulari numcro loquitur ovk olba, quamvis non tantum
suo, sed et Csesariensis episcopi nomine literas scribat.
VALES.
19, 14. iv 2vvaboLs~] Scribendum est SvvvaboLs. Certe Ru-
finus vcrtit apud Syimadam. Urbs
Phrygke notissima, sic est
dicta airo tov avvvauLv, id est, o~vvoLKf.lv, eo quod multi ex
Macedonia illuc ad incolendum confiuxerint. Unde primo
(juidom dicta est ^Zvvvala, postea vero corrupto vocabulo Sw-
vaba a finitimis vocata est. Stephanus in lib. de urbibus :
To p.\v irpaJTov 2vva(a (scribe 2vvva(a) cnrb rfjy avvaycoyris kol
avvoLKi']aecos ~npoaayop£vQi)vav ixhtcl be TavTa itapeqbQapp.ivccs vnb

tS>v nkr)a Loy&puv Svvvaba K\r]0i]vaL. Ex his apparet, "Evvvaba
cum duplice v. scribi dcbere.Quod quidem confirmant etiam
nunimi vetercs. Exstat apud Joannem Tristanum nummus
Caraoalke cum hac inscriptionc 2TNNAAEI2N A12PIEI2N
II2NX2N. Quse quidem iuscriptio docet Synnadenses fuisse
Dorionas, id est, Dorienscs Ionibus permistos. Erant cnim
origiuo Macedones, ac proinde Dorienses, verum in medio
Ioniie siti. VALES.
,
19, 15. ert vios cov 6 bi]\ovp.evos avi)p £lpLyiv))s] Origcncs

aiiinnn setatis tunc agebat circitcr tricesimum, cum primum
venit in Pakestinam. Quippe illuc profectus est sub finem
imperii Antonini Caracallse, ut dooet Eusebius hoc loco.
VALES.
20, 1 . ALacjwpovs c/nAo/caAias] Christophorsonus iuterprc-
tatur Ubellos ex variis scriptoribus excerptos, tanquam floscidos.
Certe antiqui (/uAoKaAias vocabant eleota sive excerpta ex quo-
piani soiiptore. Hujusmodi sunt Origenis philocalise. Tales
sunt etiam Apuleii floridorum libri, splendidiores scilicet loci
ex ejus orationibus excerpti. Verum hanc interpretationem
K k
476 ANNOTATIONES AD c. 30,31.
parum hic convenire existimo. Priraum, quia non dicit Euse-

bius quibusnam ex libris excerpta illa collegerit Beryllus.
Deinde, quia addit hiacpopovs. Non
enim credibile, Beryl- est
lum diversos libros hujus argumenti quod leve et exiguum est
composuisse. Itaque malim vertere elegantis ingenii monu-
menta. Intelligere autem videtur hynmos et poemata. Utitur
hac voce Phrynichus in epist. ad Menodorum, qua quintum
sophistici apparatus librum ei nuncupabat koX eln a\\o iipoo-- :
tclttol, (piKOK.a\ias re Kot noXvp.aOe.Las Kal KaivoTr]Tos eyop.tvov.
VALES.
Ib. 'I tttto Kvtos, krtpas itov~\ Georgius Syncellus in chronico
etNicephorus Callistus et Zonaras Hippolytum Portuensem
episcopum fuisse scribunt. Ita etiam dicitur in collectaneis
Anastasii bibliothecarii, ubi fragmentum ejus refertur. Theo-
doretus qui multa ex eo adducit, episcopum et martyrem
illum vocat, sed cujusnam urbis episcopus fuerit, non addit.
Gelasius in libro de duabus naturis, Hippolytum citans, eum
martyrem episcopum Arabise metropolis appellat. VALES.
et
Portus Ostiensis potius episcopum fuisse Hippolytum, inde
eonjecerunt plures VV. DD., quod ante plura secula reperta
est marmorea Hippolyti statua in Italia, quse quomodo illuc
translata sit, si episcopus Arabise fuerit Hippolytus, vix possit

dici. Exstat illius statuae delineatio in operum Hippolyti
editione Fabriciana. Contra vid. Le Moyne prolegomm. in
Varr. sacr. tom. i. p. 1.1 6. 127. ubi doctissima invenitur inde
a p. 92 sqq. de Hippolyto diatribe. Prseterea vid. Heumann.
diss. ubi et qualis episcopus fuerit s. Hippolytus, Gotting. 1737.
De scriptis Hippolyti, quse cap. xxii. ipse Eusebius me-
morat, vid. Le Moyne, 1.1. tom. ii. p. 989 sqq. p. 1011 sq.
p. 1086. Cave de script. eccl. tom. i. p. 66. Fabric. Bibl. Gr.

v. 1, 25. et Fr. Blanchini diss. de canone paschali s. Hifpolyti
episcopi et rnartyris, Romse 1703. fol. HEIN.
20, 2. Taiov — irpbs TIpoKkov] Cataphrygarum secta in duas
partcs divisa est, alterius princeps fuit Proclus, alterius JEs-
chynes, ut scribit Tertullianus de prsescriptione haereticorum
in fine. Qui Proclum sectabantur, dicebantur 01 koto YlpoKXov,
teste ibidem Tertulliano. Ex quo apparet Grsecum hominem
fuisse. Accedit quod Caius adversus eundem Proclum Graece
scripsit. Quare non assentior Baronio, qui hunc Proclum
—
eundom esso vult cum Proculo Afro Latino grammatico, cujus

mominit Capitolinus. Cetcrum Proclus Montanista insignem
librum scripserat adversus Valcntinianos, ut scribit Tertul-
lianus in libro adversus Valentinum. Do Caii adversus Pro-
clum libro videndus est Photius in bibliotheca. Apud Theo-
doretum in lib. iii. hsercticarum fabularum, ubi mentio fit
hujus libri, Kara UarpoKkov scribitur pro YlpoKkov. Erat autem

hic liber dialogus, in quo Proclus Montani prophetiam de-
fendens inducebatur, ut patet ex libro iii. Eusebii cap. 31.
Ubi vcrba ipsius Procli afferuntur, quibus ad adstruendam
Montani prophetiam, docebat semper in Asia prophetas
viguisso, et adhuc sua eetate exstitisse apud Hierapolim se-
pulcra filiarum Philippi, quse prophetiae dono insignes fuerant.
Quibus Procli verbis respondens Caius, ait llomanos longe
illustrioribus sepulcris gloriari, Petri scilicet ac Pauli. Verba
Caii habes in libro ii. capite penultimo. VALES. Do Caio
cf. Cave Hist. t. i. p.651. HEIN.
Ib. irapa 'Yo)p.a(a>v tlo-lv] Eusebius supra in lib. iii. cap. 3.
de Pauli epistolis disscrens, ait quosdam epistolam ad He-
brrcos ut falsam rcjecisse, asseverantes Romanam ecclcsiam de
c
ejus cpistolie auctoritate dubitarc, irpbs tt)s Pco/xaiW eKKXrjalas
ws p.r) UavXov ovcrav avTr)v, avTLklyeo-QaL (j)7]aavTes. Rufinus in
utroque Eusobii loco Latinos vertit. Hieronymus tamen in
catalogo Romanos interpretatur, ubi de Caio : Decbnam quar-
tam, inquit, quce fertur ad Hebrwos, dicit non ejus esse. Sed et
apud Romanos usque hodie quasi Pauli apostoli non habetur.

Inter ltomanos scriptores qui ita censuerunt, numerari
potcst Hippolytus Portuensis episcopus. Hic enim in libro
advcrsus hsereses, epistolam ad Hebraeos Pauli apostoli
non cssc affirmavit, teste Photio in bibliotheca cap. 121.
VALES.
21, i . 'Avtuvlvov] Antoninum Caracallam. Prieterea vid.
Pagi Crit. t. i. p. 20 1. Stroth. Uebersetzung , t. i. p. 454 not. 4.
HEIN.
Ib. frepos i. e. Pscudoantoninus Hcliogabalus s. Elagabalus,
occisus a. 220. cf. Pagi ibid. p. 206. HEIN.
21,3. Maju/xcua Hicronym. Catal. c. 54.
6eoo-ej3 ecn-arij] Cf.
ubi similiter relicjiosa vocatur Mamnnca. Quid sit statucndum
qiucrenti, fucritnc Mammsea Christiana, necnc, accurate cx-
positum vidc sis apud Moshcm. Commmtt. de rebus C/trist.
k k 2
p. 461 sqq. Schrockh. Christl. K. G. t. iv. p. 6 sqq.

HEIN.
22, I. To irepl rov Tracrya crvyypap:p,a] Extat hodic canon
paschali.s Hippolyti. Quem Josephus Scaliger libris suis de
emendatione temporum intexuit notisquc illustravit. Sed ct
Êgidius Buclierius eundem Latine vertit. Verum neuter il-
lorum animadvertit, canonem hunc partem duntaxat esse libri,

quem Hippolytus consciipserat de pascha. Cum tamen Euse-
bius id apertissime significet, ut ex hujus loci lectione apparet.
Id cum non animadvertisset, immerito reprehendit
Scaliger
Eusebium, quod dixerit Hippolytum in eo libro ad primum
usque Alexandri imp. annum seriem temporum determinasse.
Immo Canon Hippolyti 11011 in
vero, inquit Scaliger. pag. 685,
pritnum annum Imp. Alexandri desinit, sed ab eodem incipit.
Verum id quidem est. Sed Eusebius non de canone loquitur,
quem Hippolytus operi suo de pascha adjunxerat, verum dc
opere ipso in quo Hippolytus ordinem temporum dinumeiâns,
in primo Alexandri imp. anno desierat. Nec erat, quod
Scaliger tantopere miraretur illam Eusebii locutionem, Itu rb
'
TipwTov tTos avTOKpaTopos A\e£dvhpov \povovs Ttepiypdipei. Est
enim Greecis usitata locutio. Sic supra in cap. 6. hujus libri,
de Clemente loquens Eusebius xP 0ViK V v eK0ip.€vos ypacpijv eis
:
tt]v Kopiobov rekevryv TrepLypdcptL tovs \povovs. Rufinus certo

locum Eusebii non aliter ac nos intellexit. VALES.
Ib. eis ra. paTa ti]v kâi']pepov] Id est, in caput secundum
Geneseos, ut notavit Scaljger in libro vii. de emendatione tem-
porum, p. 685. ubi tamen immerito reprehendit Hieronymum,
quasi hoc non intellexerit Hieronymus. Ego vero aliter sentio.
Plures enim Hippolyti libros recenset Hieronymus quam Euse-
bius. Itaque cum Hippolytum scripsisse dicit in Genesim,
tam hexameron intelligit quam in posthexameron.
libros in
Exstat Philonis liber eodem titulo, seu potius duo librl, ut est
in MS. Augustano. VALES.
dapa] Theodoretus in dialogo qui Eranistes
Ib. ei5 to in-
scribitur, hunc librum Hippolyti ita citat eis tt]v lohrjv : ri]v
pieydkrjv. VALES.
Ib. Trpbs airdaas tcls alpeaeLs] De hoc Hippolyti libello vide
Photii bibliothecam Erat hic liber contra 32.
cap. 121.
hserescs, quarum prima erat Dositheanorum, ultima Noe.-
tianorum. Quas hsereses cum Irenseus in concionibus refu-
l-i. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 479
tasset, earum oompendium scripsit Hippolytus ejus discipulus,

tcste ibidoin Photio. Ilunc porro Hippolyti libellum ssepe
citaverat Stephanus Gobarus, ut patct ex cap. 7. 10. ct 13.
libri secundi. Moniinit etiam Gelasius in libro <lc duabus
naturis bis verbis: Hippolyti episcopi martyris Arabum metro-
2>olis in memoria hwresiwm. V A LES. Obscrvat prsetcrea Strotli.
Uebersetz. t. i. p. 457. not. 9. ba-c : Upon the rnarble ehair

uii, which Hippolytvs is represented as sitting, besides some that
are lost, thefolhwing works 0/ Hippolytas are speeified:
'
— On the
Psalms — On the Pythoness, or Ventriloquist, (as she shonld pro-
bably be called.) — On Gospel of St. John, and
the Eemlations t//>-
— On yapimxaTa — The Apostolical Tradition — Against the

the
Greeks and Plato, or on the Universe —Exhortation to Severina

— Demonstration ofthe time ofEaster, as on the tablet — Odcs v/pon
the whole of Holy Writ — On God and the JResurrection of th<>
liody — On Good, and why does Evil existf Lc Moync

Cf.
Varr. Sacr. t. ii. p. 946. nbi siinilitcr atquc eodem ordine et
litteris illud Hippolyti monumentum est descriptum, quibus
illnd a Scaligero ct Grutero erat vnlgatum. Alia scripta
Hippolyti refert Hieronymus in catalogo. HEIN.
23, 1. 'E£ eneivov 8e] Hsec vcrba male accepit Hieronymus
in catalogo, quasi Origcncs aemulationc Hippolyti impulsus, ad
scribendum accesserit. Putavit cnim Z£ iKeivov referri ad
Hippolytum, cum tamcn significet abhinc, vel exinde n Sub- .
" Anilnosiuni nequevero II ij>])olytTtni /jttvos avr<p, arcaniiv avrbv airapanrjrwi

fuisse tpyoSidicTriv Origenis, testantur t6 'ipyov. 'E| ov Ka\ ipyoStuncTriv iv f*tq
ciiiiiEusebio ipse Origenes in quadam tcZv iict<TTo\<2v irapd 'Siptyivovs K\i]6r}-
epistola, Cedrenus, Suidas, v. 'Ciptyivris, vai (Hippolytnm). Jam vero facile
Niceph. Callist. v. 15. et j>sc» Hiero- i patet, turpiter csse lapsum Photium,
nymus teste Le Moyne Prolegomm. in neque vero in hoc loco eum invenire
Varr. Sacr. tom. i. p. 103. et quidem in potuisse prsesidium, ubi quamvis <?£
interpretatione Graeca catalog. script. tKiivov per se esse possit: per eum, eo
eccles. s. v. 'A/j./3p6(rios et s. v. 'IttttoAiitos, instigante,tamen sequentia >;ais docent
unde noi) video, quomodo contrarium de tempore tantum t| ixelvov posse ac-
F
de Hieronymo affirmare potuerit \ ale- cipi, unde temere scripsit LeMoynel. 1.
sius. lnio vero Phot. Cod. 121. in p. 105. '• Sed revera potest «{ tKeivov
errorem illum incidit. Ita enim ille referri ad Hippolytum et sive ad tempus
de Hippolyto : \iyarat ko.\ oZtos irpocro- referatur, mtelligendum est Origenem,
/.uXuv T+ \a<p, Kara. ftlfinaiv 'Cipiytvovi, istntempore, imitatione Hippolgti (.'), </<•
oi na\ crvviiOr/s /.id\icrTa Kal ipacrTr/s tc2v qicoante ci/crat Ensebius, COtnmenta
\6yc0v vrcTipxiv, cls ica\ npoTpiâcrOat eliam in scripturam sacram parasst
avrov n Quamvis enim
Tr/v titiav vico/ivi]/.taTicTat ypacpriv, adornasse. Hippolytum
iyicuTatrTiicras avTtp ical vrroypa<pias em d imitari voluisse potuerit Origenes, ita nt
raxvypdtpovs, ku\ kripovs TocrovTovs ypa- Ambrosius niliilominus niaiieat ejus
T
<t>tU'Tas fis naWos. Civ r)v ica\ avrbs i> tameu in
ipyoStwKTr/s, illo Q iiceivov ;u\
Sairdvits xoonyis. Ka) ravra vrrr/ptroO. tcmpus refciendo lioe siimil inesse ne-
Kk ,
auditur enim tov \p6vov. Porro ab his verbis cap. 23. incipit
in codice Mazarino, cui consentit optimus ille codex Rufini
quem saepius laudavi, nisi quod pro 23. capite scriptum
habet 20. VALES.
23, 1. Bifiki.6ypa<poL=Ka\\i-ypa<poi nitidius ea scribentes, quse
nimis sequaci calamo Ta\vypacpoi exceperant. Cf. iv. 23. Vit.
C. iv. 36. Phot. cod. 121. Montefalcon. palceographia Grcec.
i. 5. Dathe de ordine pericoparum biblicarum non mutando
dissert. p. 26 sq. De scriptura /3i(3Ki6ypacpos et j3L/3\idypacpos
vid. Lobeck. ad Pliryn. p. 85 sq. p. 6$$ sqq. Non satis recte
vertit Valesius : antiquarii, melius Strothius : ordentliche Ab-
schreiber. HEIN.
23, 2. Ovp/3av6v] Mortuus est Urbanus a 230. vid. Pagi Cr.
p. 213. Zebinus a. 229. episcopatum iniit. Pagi ibid. p. 208.
HEIN.
Ib. 'EKKkrjcnaaTiKuv eveKa nrpayp.aTU)v] Rufini versio commen-
Quo in tempore Origenes rogatus est ab ecclesiis
tarii loco erit.
quw sunt apud Aclmiam, ut illo usque pro convincendis hcure-

ticis, qui inibi liberius convaluerant, perveniret. Idem scribit
Hieronymus in catalogo, ubi de Origene. VALES.
23, 3. behoypLeva tols t<2v (KKX-qatoov npoeoT&cnv'] Ad hsec
prsecipue referre hic debuerat Eusebius, quippe quse ad histo-
riam ecclesiasticam maxime faciunt. Satius erat omittere
alia multa qiue de Origene commemoravit Eusebius, cujus-
modi est de legatione ducis Arabise, et de Mammsea matre
imperatoris Alexandri, et alia nonnulla, quas ad ipsius qui-
dem Origenis gloriam spectant, sed ad historiam rerum eccle-
siasticarum parum conferunt. Decreta autem episcoporum
in causa Origenis nequaquam hic erant omittenda. Verum
nos immerito de Eusebio querimur. Hic enim, cum omnia
quae ad Origenis causam pertinent, accurate retulisset in se-
cundo defensionis libro quam pro Origene conscripserat,
eadem hic repetere superfluum duxit. Quare non hsec Eu-
sebii culpa est, sed posterorum, qui nimio adversus Origenem
odio, libros illos quos pro Origenis defensione Eusebius ac
quit. Neque melius conjecisse puto rum confunderet cum avrbs et ad Hip-
V. D. 1. 1.p. 102. Photium ex Hiero- polytum deinde referret, opinionem
nymi catalog. script. interpretatione suam hausisse, imo nihil dici posse puto,
Graca, ubi pro 'Aftfipocnos librarii com- nisi male errasse hac in re Photium.
pendiose dederint &/j.0os, quod ipse ite- HEIN.
i-i. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 481
Pamphilus martyr ediderant, nobis inviderunt. Nisi quod

Photius oxigua qurcdam eorum fragmcnta tanquam ex nau-
fragio nobis consorvavit. Ex cujus bibliotheca cap. 1 18. dis-
cimus duas adversus Origenem synodos collectas fuisse, quarum

prior Origcnom ex Alcxandrina ecclesia pellendum esse cen-
suit, sed honorem non ademit. Secunda vero
presbyteri
synodus episcoporum JEgypti a Demetrio congregata, Ori-
genem sacerdotio exuit, cui damnationi totius paene orbis
opiscopi subscripserunt, ut docet Hicronymus, cujus hsec
verba refert llufinus in 2. apologia : Pro hoc sudore quid ac-
cepit pramiii ? Damnatur a Demetrio episcopo. Exceptis Palce-
stinoe et Arabice et Phcenices atque Aclmi sacerdotibus, in dam-
nationem ejus consentit orbis. Roma ipsa contra hunc co<jlt
senatum, non propter dogmatum novitatem, non propter hwresim,

ut nunc adversus eum rabidi canes simulant, sed quia gloriam
eloquentiw ejus et scientiw ferre non poterat, et illo docente omnes
muti putabantur. Porro verba Pamphili ex libro 2. apologetici
pro Origene sunt haec : kcu crvvohos d6pol(eTaL eiTLcrKOTTcov, Kai
'
tlvcov TTpecr(3vTepcov, «ard 'ilpLyevovs' ?/ he wj 6 Udp.cpL\6s cp-qcri,

'
yj/r]cl>[(€Tai p.eTa<TTr]vaL p.ev airb AXeâvhpeias tov 'Qpiyivqv, tcal
/x?/re biaTptfieiv ev avTj], p.r]Te hihdcrKeiv, rfjs p-iv tol tov irpecrfiv-
Tepiov riju.f/9 ovhap.cos aTTOKeKLvf]crdaL' dAA' oye A?//x?/Tpioj dp.a tlctlv
€ttl<tk6ttols AiyvTTTLOLs, Kal rijs iepcacrvvrjs aTreKrjpv£e, crvvvTToypa-

\j/dvTcov Kal rrj airocpd<T€L tcov crvp.\j/)'icpcov avTco yeyevr]p.evcov. Hie-
ronymus tamen non depositum duntaxat, sed excomnmni-
catum a Dcmetrio dicit Origenem, ot indignum conmmniono
ecolesise judicatum. Verum hsec Demctrii scntentia quamvis
totepiscoporum conscnsu firmata, absque effoctu mansit, cum
Origenes prcsbyteri munus semper deincops rctinuerit, et in
ecclcsia docere perseveraverit, ut docet Eusebius in hoc libro,
et Pamphilus in lib. Cur autem irrita fuerit hsec
i. apologia».
sententia, duplex causa est. Primo quia in absentem prolata
fuerat absquo lcgitimis citationibus. Deinde, quia multorum
antistitum, ac prrccipue Romani episcopi auctoritate non erat
confirmata. VALES.
Ib. eicrevr]veKTai\ Positum videtur ab Eusobio pro elcri]veyKe.
Et sic intellexit Nicephorus. Ac Christophorsonus interpre-

tatur pertulit. VALES.
24, 1 . 'Ekcivois heoL av irpocreTTLQeLvaL] Iis scilicct qua> in sc-
k k 4
cundo libro apologise pro Origene diximus, quod non intellexit
Christophorsonus. VALES.
24, 1 . JJ.OVOL bvo Kol tUoo-iv] Ex triginta quatuor tomis, seu
quos in evangelium Joannis scripserat Origenes, teste
libris
Hieronymo in prsefatione ad Paulani de interpretatione sua

homiliarum in Lucam. Hodie vero novem duntaxat super-
sunt tomi explanationum Origenis in Joannis evangelium,
a Perionio Latine primum editi. Sed in vulgatis editionibus
hi novem tomi male in triginta quatuor tomos distributi sunt,
ut in prsefatione sua recte monuit doctissimus Genebrardus.
VALES.
24, 2. tQv irepl avao-T&o-eas] Hieronymus quodam
in libro
qui citatur a Rufino in apologia 2. adversus Hieronymum, in-
diculum texens librorum Origenis, ita ait : Scripsit in Genesim
libros 13. mysticarum homiliarum libros duos, in Exodum ex-
cerpta, in Leviticum excerpta. Et post multa. Item mono-
liblia, Tiepl apyjov libros iv., de resurrectione libros duos, et alios
de resurrectione dialogos duos. Idem in libro adversus Joannem

Hierosolymitanum p. 244. citat Origenem in libro iv. de re-
surrectione. Contra hos Origenis libros de resurrectione,
scripsit Methodius episcopus insignem librum de resurrec-
tione, teste Hieronymo in libro de scriptoribus ecclesiasticis,
et Maximo ad librum ecclesiasticae hierarchise

in scholiis
Dionysii cap. 7. Sed locum Maximi qui in vulgatis editionibus
mendosissimus est, operre pretium erit hic apponere prout legi
'
debet. Av&yvaidi Medohiov tov ayiov p.apTvpos, koX 'OX.vjj.ttov
'
AbpiavoiToketos eTTio-KOTTOv ttjs Av^Cas, Ta. kut avTov Trepl ava-
o-Tao-eus ypacpevTa. Id est : lege quw adversus Origenem de
martyr et episcopus
rcsurrectione scripsit Methodius, sanctissimus
Olympi urbis Lycioe, quoe etiam Hadrianopolis dicta est. Ex
hoc Methodii libro seu potius dialogo irepl avao-Tao-em, egregia
fragmenta habentur apud Epiphanium in hseresi Origenis-
tarum, et apud Photium in bibliotheca. Item apud Eustra-
tium in libro de apparitiono animarum, ubi liber illo Methodii
vocatur Aoyoy -npbs ' mihi videtur esse
Ay\ao(pa>vTa. Nec alia
causa, cur Eusebius in ecclesiastica historia nullam Methodii
mentionem fecerit, cum tamen plures alios commemoret eccle-
siasticos scriptores, qui Methodio longe inferiores fuerunt.
Sed cum Methodius styli aciem strinxifeset adversus Origenem,
i-2. EUSEBII IIIST. ECCLES. LII5. VI. 48f3
Eusebius qui Origcnis crat studiosissimus, illum utpote Ori-

gcnis inimicum no nominare quidem in historia sua sustinuit.
Eandem ob causam in libro dc scriptoribus ecclesiasticis
Hieronymus Rufinum quocum simultates cxercuerat, de indus-
tria prsetermisit. Ceterum Eusebius in hoc capite, duodecim
tantum agnoscit libros cxpositionum in genesim, non tredecim
ut Hieronymus in loco supra citato et in epistola 125. ad
Damasum qiucstiono I. VALES.
Hieronymus in epistola ad Magnum ora-
Ib. Sr^co/ixareis]
torcm Romanum, docet quod argumentum fuerit horum libro-
rum Origcnis. Clementem, inquit, imitatus Origenes, decem
scripsit stromateas, Christianorum et philosopliorum inter se sen-
tentias comparans, et omnia nostrov religionis dogmata de Platone
et Aristotele,Numenio Cornutoque confirmans. Ex sexto hujus
opcris libro fragmentum profert idem Hieronymus in apologia
adversus Rufinum, non longe ab initio. Idem in cpistola ad
Augustinum Scripsit, inquit, Origenes in epistolam Paidi ad
:
Galatas quinque proprie volumina, et decimum stromatum suorum

librum, commatico super explanationem ejus sermone complevit.
Ccrtc in caput 5. cpistolre ad Galatas, locum integrum affert
ex decimo stroinateon Origenis libro. VA LES.
Ib. 6\6ypa(f)OL iTnar][j.€LU)(T€is^ Quid essent 6\6ypacpoi e7r«r.
non intcllexcrunt interprctes. Jurisconsulti okoypacjiov vocant

testamentum quod testatoris manu perscriptum est, non
autem sola subscriptione firmatum °. Eodem modo Eusebius
6\oypu(j)ovs £m(Trip.€LU)a-ei$ vocat, notationes manu ipsius Ori-
genis praefixas aut subjunctas singulis tomisP. Solebant enim
auctores vel initio, vel in fine librorum suorum, quaedam sua
manu adnotare. Talis cst illa 077/xeuoa-t? Irensei quam in fine
librorum suorum adscripserat, teste Eusebio supra lib. v.
cap. 29. Ejusdem generis est adnotatio illa c\uvo. legitur in

fine procatcchesis Cyrilli, quse, meo quidem judicio, mclius
adsoriberetur ante primse catcchesis initium. 'OXdypacpoi
igitur hoc loco idem sunt quod IbLoypa^poL. Sic apud Hilarium
in fragmento de synodis Exemph/m ej/istofa qua Athanasmm
:
reum non esse holographa manu Valens scripsit, et Ursacius sub-
" \'id. Mackeldey Lehrbuch des rS- § . 9. et Sueton. Neix) c xvii. H£IN.
mischtn Rechts, §. ^45. cf. Haneccii p Cf. Euseb. II. E. v. 19 ext. avr<>-
antiquitt. Romann, institt. lil> ii. tit. ^. ypeupoi oriilti&Kts. HEIN.
:
484 ANNOTATIONES AD c.25.
scripsit. Julius papa in epistola ad synodum Antiochenam :
/ccu KdTriyopov layypa TrpoeKO/xicre Xîpa okoypaqbov avdevTLKijv, etc.

Denique Hieronymus in apolog. 2. adversus Rufinum : Quce
epistola holographa tenetur ab iis ad quos perlata est. Ambro-
sius in commentariis epistolae ad Galatas cap. 6. nbi enim holo-
grapha manus est, falsum dici non potest. VALES.
25, 1. Ovk ayvorjTiov] Locus Origenis integer exstat in
capite 3. philocalise. Sed philocalia ex hoc vicissim loco
emendanda est. Nam ubi legitur : &Koaiv, ols 6 laos apt.6p.bs,
etc. scribendum est eucoo-i, oaos apLdp.6s t&v irap avTols cttol-
\dobv kaHv. sicut in nostris codicibus habetur, et apud
,
Suidam in voce Q.pLy€vr]s. Solemnis est hic error omnium
editionum, ut (lkoctlv scribant, cpioties verbum sequens incipit
a vocali. In optimis tamen exemplaribus semper eucoo-i
scribitur, etiamsi sequatur vocalis. VALES.

25, 2. bvo kol ecK-ocrt] Victorinus in Apocalypsim : Sunt
autem, inquit, viginti quatuor libri Veteris Testamenti, viginti
dnos in excerptis Theodoti invenies. Quse sint excerpta illa
Theodoti, superius annotavi, libri scilicet hypotyposeon Cle-

mentis Alexandrini. Porro quod alii viginti quatuor veteris
Testamenti duos tantum et viginti numerabant, id
libros, alii
ex ea causa profectum est, quod librum Ruth et librum lamen-

tationum Hieremiae quidam seorsum in scripturarum catalogo
numerabant, ut docet Hieronymus in praefatione ad libros
regum, ubi sine dubio alludit ad Victorini locum, cum ait
Quamquam nonmdli Ruth et Kinoth inter hagiographa scriptitent,
et hos libros in suo putent numero supputandos, ac per hoc esse

priscce legis libros viginti quatuor, quos sub numero 24. seniorum
apocalypsis Joannis inducit. Quidem vero non Ruth et lamen-
tationum libros, sed Tobiam et Judith reliquis addentes, vi-
ginti quatuor libros Veteris Testamenti numerabant, ut scribit
Hilarius. Alii vero viginti septem libros Veteris Testamenti
numerabant, ut docet Epiphanius in libro i. adversus hsereses,
et in libro de ponderibus. VALES.
Ib. dal Se k. k. qua3 in edd. Origenis leguntur ex ipso Eu-
sebio nostro esse decerpta, secunduni textum Valesii, neque
igitur inde testimonium pro aliqua lectione posse peti, monuit
Strothius. HEIN.
25, 4. 'Haatas] Omissus cst in hoc catalogo liber duodccim
i-6. EUSEBII HIST. ECCLES. LII3. VI. 485
prophetarum. Quo factum ost, ut cum

duos libros se viginti
numeraturum promiserit Origcnes, unus duntaxat et viginti
reperiantur. In liufini versione recensetur hic liber statim
post canticum canticorum. Nec aliter Hilarius in prologo
enarrationis in psalmos, et Cyrillus Hierosolymitanus. Cete-
rum sacrse scripturae libri longo alio ordine hic recensentur
quam ab Epiphanio et Hieronymo et Melitone, cujus locum
supra retulit Eusebius in fino lib. iv. Hilarius vero in prologo
commentariorum in psahnos, cum Origene prorsus conscntit.
Nec id mirum, cum totus fere prologus illo Hilarii translatus
sit ex commcntariis in psalmos, ut testatur Hieronymus.
VALES.
25, 5. o)s iv 7rapa8ooret fxaOoJv] Verba hsec sunt Origenis, ut
apparet. Atquo ita llufinus et Langus et Musculus inter-
pretati sunt. Solus Christophorsonus h?cc Eusebii verba esse
ccnsuit, cui non assentior. Quamvis in codice Maz. et Med.
post vocem fxaOoyv apposita sit finalis distinctio. In llegio
autem exemplari totus hic locus absque ulla distinctione con-
tinuatur, cobe 7rcos ypd<l)(i)v cos iv Trapaboaei p.a9cov Trepl tcov recr-
adpcov evayyeXtcov. Et post ultimam hanc vocem apposita est
niedia distinctio seu mora, quasi locus Origenis incipiat a
vcrbis quse proximo sequuntur. Verum ut jam dixi, magis
placet ltufini distinctio. 1'orro de quatuor evangeliis quse
sola ab ecclesia catholica admittuntur, non solum in suis in
Matthaeum coinmentariis testatus fuerat Origenes, sed etiam
in principio commentariorum in Lucam. Quem locum, quia
ab Eusebio prsctermissus cst, hic apponam Ecclesia quatuor :
liabet cvangelia, hwreses plurima. E quibus quocldam inscribitur

secuiidttm Êo///>fios, uliud jnxta duodedm apostolo*. Aususfuit
(f BasiUdes scribere eva/ngeMwm et suo illud nomine titulare. ctc.
VALES.
25, 6. kv r<5 Tre/xTTTO) oe tcov els to. icaTa 'lcodvvi^v] Locus Ori-
genis quem hic adducit Eusebius, est e prooomio libri quinti
explanationum in Joannia evangelium, cujus prooemii pars
maxima exstat in eap. 5. philocalise. Cum illo igitur frag-
mento jungendua ab luisebio nostro addu-
eet hic locus, qui
citur. Porro in eo procemio diaputat Origenea, an de rebua
divinis multi scribendi sint libri. Ac primum attert locum ex
ecclesiaste, qui vetat multitudinem oonficere librorum. Deinde
48G ANNOTATIONES AD c. 25, 26.
adducit exemplum sanctorum virorum, prophetarum scilicet
et apostolorum, omnes pauca scripsero.

qui Sed coliector
philocaliie cuncta haec exempla de industria prsetermisit, ut
ipsemet fatetur pag. 69. editionis Grasco-Latinre. Proinde
hic Origenis locus quem adducit Eusebius, inseri debet pag.
69. supradictse editionis, ante illa vcrba Ikiyyiqv juot, etc.
VALES.
25, 10. airoixvi]p.oveva-avTos koX ojo-Trep o~%o\ioypa<pT]o-avTOs] Jam
supra monuimus, a.iropi.vrjp.ovzveLv idem esse ac reminisci, et
memoriter recitare, quemadmodum solcnt discipuli, cum ma-
gistrorum dictata recitant. 2x.oA.ioy/Ga(/>eu> vero est brevibus
scholiis ilkcstrare, quod fit cum obscuras voces aliis vocibus
magis usitatis explicamus. Interpretes ac prrecipue Chris-
tophorsonum nihil hic vidisse, ex eorum versione apparet.
Nam primum a.TTO[xvr]p.ovevaavTos Christophorsonus vertit : in
commentarios redigere. Putavit scilicot a7Top.vrjiwvevp.aTa idem
esse ac commentarios, quem errorem jam antea refutavi.
Vocem autcm aô\Loypa<pi]o-avTos interpretatur, dictata ex
prcvceptoris ore scribere. Quo nihil dici potuit absurdius. Ait
enim Origenes scntentias epistolre ad Hebrseos esse ipsius
apostoli, verba autem et compositionem totius orationis, esse
alterius cujuspiam, qui verba apostoli memoriae mandaverit,
eaque elegantius tanquam scholiastes exposuerit. Quod si
oypXioypaêZv idem esset ac dictata ex praeceptoris ore scri-
bere, ipsa verba jam essent apostoli, quod tamen negat
Origenes. Sed nimirum ignoravit Christophorsonus quid
ossent scholia. Amelius philosophus Plotini auditor scripsit
scholiorum libros centum, in quibus ea quse a Plotino in fami-
liari colloquio strictius erant tradita, ipse uberius exponebat,
ut testatur Porphyrius in vita Plotini. Quare de Amclio
dici potest, eum airop.vi]jxovevcraL koX o-ôXioypacpijo-ai rct IlAa)-
tlvov. Eodem sensu Longinus in lib. de fine adversus Plo-

tinum, de Annio et Medio philosophis loquens ita dicit : ol
be [XLKpa KO]XLbrj irpa.yp.aTa ttjs tQv iraXaL&v loroptas a7ropn'r]p.ovf.v~
CraVT€S eLS TOUS aVTOUS tStTOVS CKeLVOLS eTreyeLpijoav o-WTiOivaL

ftifikia. Id cst, alii vero exigua qucedam excerpta ex veterum
libris commemorauies, dc iisdem quibus illi arguyueutis ac locis
scribere instituerunt. Vide quse supra annotavi ad cap. 17.
lib. iv. VALES.
io-i. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 487
25,11. evboKindTO) i-nl tovt<o] Pessime haec Origenis verba

verterunt Musculus ot Christophorsonus. Quod ideo monendum
duxi, non quo do illorum laude quicquam detraham, sed ut
ostcndam, non sinc causa novam Eusobii versionem a nobis
susceptam fuisse. Ncc tamen omnes illorum lapsus notare
institui, sed sicubi locus difficilis ot ambiguus oocurret, tum
illorum versionem non pigebit adducere. VALES.

Ib. TrapabebaKaa-i] Cf. Schulz der llrief Paxdi an <!i<
Ilebriier p. 8. sqq. De verbis quse paulo superius legebantur,

ori 6 x a P aKT VP TV i Ae'£eto? rr)s Ae'£ew? 'EAArjznKcorepa vid.
Bochmc ]>rafat. commentar. in epist. ad Hebrceos, p. x. p. xx.

sqq. p. xxxv. ]». xxxix. p. xlv. sqq. HEIN.
26, 1. "Etos 8' tjv tovto oe/caroz-'] In codicc Med. ac Maz.
Fuk. et Sav. ct apud Nic. lcgitur bcabiKarov. In chronico
Eusebii ha^c Origenis migratio ab urbe Alexandrina ad Caesa-
riensem, in quibusdam codicibus refcrtur anno 1 2. Aloxandri,
ut tcstis est Pontacus. Scd mira est Euscbii a sc ipso dis-
scnsio, qui in chronico eam migrationem commemorat anno
vol bicnnio post mortem Demctrii, hic vcro Origencm Alex-
andria migrassc scribit, paulo antequam Demctrius ultinmm
dicm obiissct. Quod quidem vcrius puto. Nam post Dcmc-
trii intcritum, nihil jam causrc erat cur Origcncs Alexandria
disccderct. Cum prsesertim Dcmctrio succcssissct Heraclas,
unus ex discipulis Origcnis. Accedit quod hic refert Eusc-
bius, Origenem ex urbe Alcxandria discedentem, munus suum
ct catechizandi officium Hcracla; tradidisse. Ex quo apparet,
Origenem paulo antc prolatam a Demetrio adversus ipsum
excommunicationis scntentiam, Alexandria discessissc. Ncquc
cnim post illam sentcntiam magistcrium suum in Alexandrina
ecclesia Origenes rctinerc potuit. Ecctc igitur Baronius Eu-
Sebii chronicon cmcndat, ct Origcnis quidem migrationem ab
urbc Alexandrise confert in annum jo. Alcxandri, mortem
vcro Dcmetrii in annum sequentem.
Sed in eo labitur, quod
scntcntiam cxcommunicationis a Demetrio latam esso dicit
anno antcquam Alexandria migraret Origencs, quod refuta-
vimus. Cuna enim magisterium suum Origenes sempcr Alex-
andrise retinuerit, apparet ipsum antc damnationem illinc
discessisse. Porro cum Origcncs se a Demetrio in synodo
episcoporum damnatum esse oomperisset, epistolam scripsit
ad amicos suos qui erant Alexandrise, qua in Demetrium et
reliquos episcopos invehobatur. Ejus partem citat Hierony-

mus in lib. ii. adversus Rufinum. Porro jam semel Origenes
Csesaream se receperat, Antonini Caracallse temporibus, sed
a Demetrio honorifice revocatus brevi Alexandriam redierat,
ut supra relatum est. Postea vero cum in Achaiam proficis-
ceretur, per Csesaream Palsestinae transiens, ibidem presbyter
est ordinatus. VALES.
26, t . bibaaKaXeiov KaraXeiVet] Antea Heraclas adjutor dun-
taxat Origenis fuerat in docendo, et quasi proscolus ut
refertur supra cap. 15. Post discessum autem Origenis,
catechetes fuit. Haec Baronius cum minime distinxisset,
Eusebium hic falli putavit. VALES.
Ib. ArnxriTpioipiju\iav6s] Vir doctissimus et inter scriptores eccle-
siasticos celebris fuit Firmilianus. Hujus testimonio utitur
Basilius in libro de Spiritu sancto : iavT7]v Kal 4>tp/xiA.taix3 ra
?//xere'p(o p.apTvpovai Ti]v tilotlv ol XoyoL ovs Kare'A.177/. Ejusdem
meminit in epistola canonica ad Amphilochium. Hodie unica
superest Firmiliani epistola ad Cyprianum. Mirum est
tamen, nec ab Hieronymo nec a Bellarmino inter scriptores
ecclesiasticos eum recenseri. Ac de Bellarmino facile est
conjicere, quam ob causam illum prsetermiserit. Ideo scilicet,
quod Stephanum papam acerbius perstrinxisset. VALES.
Cf. Cave hist. t. p. 86. HEIN. i.
,
Ib. avTbv esse minus apte dictum pro Q,pLyevr]v, facile
apparet. HEIN.
27, 2. tov irdvTa \p6vov\ In hujus loci distinctione variant
nostri codices. Nam Regius quidem uno tenore scribit Trpocr-
avexovTes avTu ola StSacrKaAo), et sic Nicephorus. Reliqui

codices post vocem avT<2 moram adhibent. VALES. Horum
auctoritatem ego sequendam duxi, cum ita sensus existat
longe gravior. Dicitur enim boc : Perpetuo adhaerentes
Origeni, permiserunt ei tanquam soli suo et reliquorum omnium
doctori interpretationcm scripturre sacrse et reliquum eccle-
siasticDe doctrinse officium. Contra magnopere languet ola
8t8ao-KaA&) relatum ad TTpoaav{x OVT€S

P er se possit -> cum i^ u &
intelligi, tanquam pra^ceptorem secutos esse illos Origenem,
illud non item, pro solo et unico doctore eum ab iis esse
i-3. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 489
habitum, cx cujus quasi orc toti pcnderent. Post 8t8ao-/caAo>
distinxit praeuntibus Val. et Stroth. ipse Zimmcrmannus,

qui vcro deindo non opus habebat vel post avr<2 comma
ponerc. HEIN.
'
Ib. EKKkrjmaa-TLKov Xoyov] Id est officium docendi in ecclesia,

de quo supra annotavi. VALES.
28, I. ''Ake^dvbpov — Lamprid. in Alex. c.
o-vvecrT&Ta] Cf.
29. 43. 45. 49. 51. Jablonski de Alexandro Severo Christia-

norum sacris per Gnosticos initiato in Menhen. Miscellan. Lips.
t. iv. p. i. p. 56-94. vid. Moshem. Commentt. p. 463-467.
Schrockh. clirist. K. G. t. iv. p. 6-8. Heyne diss. ii. Alex.
Sever. imp. religiones miscellas probantis judicium iUustratum
et ad causas suas revocatum in Opuscc. acad. vol. vi. p. 169.
HEIN.
28, 2. ov TrXetovos r)sensum
TpieTovs x/90i ov ]
'
Hujus loci
Christophorsonus minime intellexit, qui Ambrosium et Pro-

toctetum sub finem imperii Maximini ob nomen Christi vex-
atos fuisse censuit. Verum id non dicit Eusebius, sed hoc
tantum sibi vult, toto Maximini imperii tempore persecu-
tionem duravisse, sed dies illius breviatos fuisse, ut de anti-
christo scriptura loquitur. Porro persecutio illa sub Maxi-
mino imp. post diuturnam ecclcsiic pacem repente oborta est
ob frequentes et gravissimos terne motus, quos more suo
gentiles Christianis imputabant, ut testis est Firmilianus in
cpistola ad Cyprianum. Vide Baronium ad annum Christi
237. VALES.
29, 1. 2,vve\96vTa kinyjiaptdCnv, ita potcst accipi quasi subau-
diatur eVe»ca Atque ita sensus non erit
tov e7rtx<opid£eii\
absolutus nisi post vocem TrapeXrjkvOfvai. VALES. "Evem tov

minime csse supplendum cum Valesio, recte jam aniinadvertit
ad h. 1. Str. HEIN.
29, 2. iv viTovoia] Muscuhis cumquc sccutus Christo-
phorsonus, hunc locum ita verterunt : Et midti de com-
pluribus illustribus ct nobilibus viris eligendis cogitarent.
VALES.
29, 3. dgiov €771/307)0-01] Fuit enim hrec solcmnis acclamatio
in elcctionibus cj)iscoporum, cujus rei plurima passim occur-
runt exempla, ut apud Philostorgium in libro ix. cap. 10. Et
in actis designationis Eradii qiuc inter epistolaa Augustini
leguntur, esedem acclamationes leguntur : Dignus et justus

est, dictum est vicies. Bene meritus, bene dignus, dictum est
quinquies. VALES. Cf. Apocal. iv. n. v. 9. 12. Ad verba
prsecedentia Ik p.€Teu>pov irepiaTepav-KaOobov cf. quse annotavi
adEus. H. E. iv. 15. HEIN.
30, 1. 'O xaff ypasInde conclusit Kestner. p. 45.
k. A.]
Eusebium interdum fontes scriptos certoque nomine insignitos
dissimulasse. Ex libro enim nescio quo haud dubie excerpsisse
h. Eusebium, unde de Gregorio Neocsesariensi dicere pote-
1.
rat Ka& ijpas k. A., quamvis ille jam a. 265. mortuus esset.
Cf. Cave hist. t. i. p. 93. Euseb. H. E. iv. 4. 5. v. 12. 6.
Nescio tamen an illud /ca0' yp.a.s sit minus premendum. cf. iv.
8. (pag.224.) ii. 11. (pag. 82.) sq. HEIN.
Ib. 'EA\i']i>G>v koX 'Po)juaiW p.a6ypaTa] Rom. disciplinas
Eusebius appellat jus quod Gregorius in urbe Beryto
civile,
discebat, tunc cum ab Origene ad altiora studia est excitatus,

ut ipsemet scribit in oratione ad Origenem. Idem testatur
Origenes in epistola ad Gregorium cap. 13. philocalise.
VALES.
Ib. TtToeiaQai ut de quacunque vehementiori animi com-
motione, ita h. 1. de summo litteraruin amore et quasi siti
dicitur. Veteres tamen certe longe frequentius 7rept, -npbs et

e77i potius cum illo verbo solent conjungere, non ap.<pL Vid.
Heindorf. ad Plat. Phad. p. 68. C. Schafer. ad Dion. de
comp. verb. p. 10. cf. Eurip. Iphig. A. v. 575. Luc. xxiv. 37.
1 Petr. iii. 6. Gataker. ad Anton. iv. 19. Krebs. Observv.
Flavv. p. 400. ct ad Plutarch. de audiendd. poiitt. p. 206.
sq. ed. 2. HEIN.
31, 1. 'O tS>v €Tuyeypap.p.zv<>}v i<eaT(2v avyypacpevs] Hsec verba
delenda esse existimo. Primum, quia nec in versione Rufini,
nec apud Hieronymum habcntur. Deinde cum de scriptore
ecclcsiastico hic agatur, ridiculum foret antc onmia mentio-
nem facerc librorum, qui nihil prseter medicinas ex herbis et
metallicis ac magicis figuris atque incantationibus contine-
bant. Nam ejusmodi erant KtaT&v libri, ut testis est Suidas
et Georgius Syncellus, a Veneris cesto ita dicti, eo quod ama-
toria prsecipue complectercntur. Postremo Africanus is qui
KaaTovs composuit, alius onmino esse vidctur ab Africano
chronographo, dc quo hic loquitur Eusebius. Nam ille qui-
:
I-I. EUSEBII IIIST. EOOLES. LII*. VI. 491
dem cestorum scriptor, oriundus fuit ex Libya ut testatur

Suidas, et <tc.'ktoj vocabatur testo eodem Suida. Scaliger
tamen in animadversionibus Eusebianis Sextum Africanum
eum appellat. apud Suidani k«otos emcndandum
Sed forte
cst pro o-e/cros, ut Africanus ille Cestus cognominatus sit,
pcrindc ac Clemens Stromateus. Africanus vero chronogra-
plms oriundus fuit ex Palsestina, oppido Emmaunte, ut docet
Eusebius in chronico, qui et Julium Africanum eum appellat.
Praiterea Christianus fuit, cum alter cestorum scriptor gcntilis
fuerit, ut ox argumonto ejus librorum satis apparet'). Afri-
'
 assensi sunt Scaliger, , 1 iir. ail : AveyvwaOi) AtpptKavov
'
'ktto-
<ln Pin ft ipse Strotbnis in Germanica piK6v. Ovt6s ioTtv,b koX tovs Aeyofxivovs
interpretatione ;i<l h. i. not. 6. Recte K«TTOVS iv \6y0lS <TVVT<i£o.S <5'. "Ectti 5c
autem Str. improbante Ernestio et cum ovvtojxos fxiv, aAAa fj.r)8ev tcSvavayKalwv
aliter jam
prius vistim esset Vossio de i<TTopr)6r)vai airoAifj.ird.vaiv. ApxfTat 8i
histor. Gr. ii. 15., Lamliecio bibl. Vindob. airb Trjs MwoaiKrjs KOOfxoyovias, ko.\ Ka-
toiu. v., Wetstenio 110/. in epist. Afriean. Tftcriv ews t9)s XptOTov irapovoias, iirt-
p. 154. et aliis, sententiam suam retrar- TpoxdSnv 8e StaAa/xfidvei Kal t<x airb
tavit in editione sua Eusebii Grseca, ubi Xpurrov fxexpi T vs MaKpivov rov 'Pu-
•i<l argumenta Valesii respondit liaec fxaiwv fiaatAews fiaatAeias' '6re avTtp, £>s
" Primo Rufinus quidem hac verba <pr)<rt, Kal ¥iSe <rvyypa<pi)avvereAelTo,
omiitii, perinde ao Hieronymus, at unius fTuiv oZ<ra enf/Ky. Tevxv 8e tov fitfiAlov
ejtcs teslimonio pro spuriis haberi non irfVTf. ovtos Kal irpbs 'flptyevnv ypd<pet
possunt, cum ille et plura alia omiserit, irep\ tov KaTa. 'Swodvvav Senyr)/xaTos, <hs
et priore Historiat ecclesiastica edUione ovk i)v aiVrb iv to?s 'EfipaiKoTs aveyvwa-
usus sit, in qua multa a/i/er legebaniur fxevov, ical iis oiiK o.k6Aov6ov ttj 'EfipaiKjj
ac in posteriore. [PIIEIN.] Opiimo iTVfxoAoyia, oijre rb a7rb tov irpivov irpi-
igitur jure Rujino opponilur omnium aat, oijTe rb airb tov <rx iV0V <rx'l0~af a
oodd. i/uos novimus ac Nicephori testi- Kai iirtAv6fxevos 'Clpiyevns, avTeypa\pe.
monium. Deinde, licet Kecrrol non per- rpd<pfi 8e 'A<pptKavbs Kal irpbs 'Api-
tinerent ad rem ecclesiasticam, quare ffTeiSnv, iv ols 'tKavws t-tjv vo/xiôfxfvnv
ctium Hieronymus forsan eorum men- 8ta<pwviav irapa MaTOaiw Kal AovKa irfpl
tionem haud fecit, tamen si forte liber, ttjs tov &u>TT)pos iffxuivyfVfaXoyias avfx-
et per eum ip.se auctor notus et illustris <pwvov eSeulev ct Suidas 'A<ppu<avbs 6
essel, absonum haiul erat, <ul designan- 26/rrbs xPVfJ-o-Tâas, <pi\.6<ro<pos Aifivs, 6
dum hunc Africanum, nominare librum tovs K€0"Toiis yeypa<pws iv fiifiKiois kS'.
per i/iicin nomen ejus mcueime celebrare- El<r\ 8e olove\ <pv<riKa, ex oVTa * K Aoywv
/ur." Atitli potest, neque historiam T€ Ka\ iiraoiSwv, Ka\ ypainuv tivwv x a -
Susannee debuisse commemorari, ad rem paKTT)pwv ld<retsre Ka\ aAAotwv ivepyetwv.
ecclesiasticam minus etiam fortasse per- Kotcc tovtov eypatyev 'Clptyevns fvcnaatv
tinentem quam illns KeoTOvs liliros Afri- iroenadfxfvos irep\ tov tt)s 'Zwaavvns fii-
cani. Pergit autem Strotliius ita : fiAiov, tov els Tbv Aavel)A. Varia hujus
" Denique quamquam plures fuisse
el Sc.iti Julii Africani fragmenta, a variis
Africanos, et scepe unius nominis varios auctoribus citata, exstant passim in

scriptores pro uno eodemque habitos esse bi/i/io/hceis, e. c. Vindobonensi testibus
noit negem, tamen ut credam Africanum Nesselio <•/ Lambecio, </ui ex ipso adeo
KeffTwv scriptorem, ct Africanum Chro- KecrTwv ivveafiifiAw, itt ibi VOCOtur, miilla
nographum, nnum eundemque fuisse, physica el tnagica arcana a Mich. PseUo
apertissimis Photii c/ Suida testimotiiis ci/ata refert in Comm. de /ii/i/. Vind. l.i/i.
adducor, quee outm ad illustrandam Eu- cii. p. 2 2 2-2 2 4. cf. Xcsseliits /'. ie.p. 11."
stliii deAfricano narraiionem non minus Contra Cave hist. t. i. p. 7i.oonjecit,esse
i/iiitmat/ firmandam nostram lectionem, quidem illud opusAfricani chronographi,
refelkndamque Valesii sententiam va- sc<l ali c(i antequam Christianus factua
leant, integra adsoribo, Photivs eod. esset, oonscriptum. HEIN.
1
canus qui de bellico apparatu scripsit, idem est cum Africano

Cestorum scriptore, sicut ex ejus lectione postea didici.
Docet enim remedia partim physica, partim ex incanta-
tionibus et scriptis quibusdam elementis composita. Porro
ex eo cestorum opere, quod viginti quatuor libris constabat,
ut testatur Suidas, studiosus quidam ea, quae ad militiam
spectabant, excerpsit, et in unum volumen redegit, quod in
multis bibliothecis etiamnum servatur. In codice bibliothecse
'
regise hsec excerpta ita prsenotantur : e/c tG>v AcppiKavov kzo-t&v.

'
Eorum auctorem in Syria vixisse indicat caput tertium quod

est de aeris corruptione, ubi scribit Orissum serpentem esse
in Thessalia, qui et in Asia frequens est, apud Syros autem
eum vocari ait Vathanirathan ; ^vpoi 8e KaXovcnv Badavr^paddv.
VALES.
Ib. avTiypacpei] Fragmentum aliquod epistoke Origenis ad
Africanum duobus foliis constans, atque ligaturse alius cujus-
dam inserviens in bibliotheca Coisliniana (vid. bibl. Coisl. p.
47.) exstitisse, observat ad h. 1. Strothius. HEIN.
32, 1. Pro iv ravT<2 — crvveTdTreTo Suidas habet : ko! ets tov
'Eê/ciTjA, TtivTt Kal ei/cocrt /3t/3A.ici o-vvTeTaKTat. Rufinus autem
vertit: in Ezechielem viginti et quinque Athenas prqficiscens
eonsummare se memorat. Inde conjicit Stroth., in priore

editione sic lectum, Suidas vero lectionem ex utraque editione
conflatam esse. HEIN.
Ib. -rpi&KovTa ets ro'/xot] Suidas consulto legit, cum ejus
a^tate non amplius superessent illa Origenis scripta. HEIN.
Ib. ets to ao-p.a] Commentarios quos nunc habemus in can-
tica canticorum, non esse scriptoris alicujus Latini, sed ex
Grseco Origenis textu Latine versos, fuse et erudite contra
Erasmum, Dallseum, aliosque probasse Peai*son. vindic. epistol.
Jffnat. p. i. c. 7., monuit Reading. ad h. I. HEIN.

32, 2. ov Kal aveypa\}/aij.€v ZttI ttjs tov IJapLcpiKov fitov] Tres
libros de vita Pamphili martyris scripsit Eusebius, et quidem
elegantissimos, ut testatur Hieronymus in apologetico 1. ad-
versus Rufinum, ubi etiam fragmentum ex tertio ejus operis
libro adducit. Eorundem librorum mcminit in epistola ad
Marcellam. Porro in tertio libro de vita Pamphili martyris,
indieem Origenis librorum retulerat Eusebius. Hicronymus
in apologetico 2. adversus Eufinum: Ntiniera, inquit, librorum
i- 3 . EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VI. W
ejus indices, qui in tertio volumine Eusebii, in quo scribit vitam
Famphili, continentur, et non dico seoo millia, sed tertiam partem
non reperies. VALES.
Ib. Upov ix&pTvpos] Recte, meo quidem judicio codex Medi-
cacus ot Fuk. scribit una voce Upop.dpTvpos. Sic autem Grseci
vocant eos, qui saccrdotes simul et martyres fuerunt, ut patet
ex Graecorum menologiis. Oum ergo Pampliilus presbyter
idem ot martyr fuerit, merito Upop.dpTvs appellatur. Sic
etiam in sequenti capito scriptum habet codex Med. et Fuk.
Grseci quatuor habent martyrum genera, ut ex eorum meno-
logiis colligitur. Quosdam cnim p,eyakop.dpTvpas vocant, id
cst, magnos martyres, qualis est Demetrius, Georgius et
Thcodorus. Alios vocant 6cnop.dpTvpas, verbi gratia Niconem

ct alios. Alii vocantur Upop.dpTvpes, martyrcs scilicet qui
cpiscopali apice decorati sunt. Interdum tamen presbyteros
sic appellant. Certc in Typico sancti Sabre, die 22. Martii
annotatur fostum tov ayCov Upop,dprvpos /3acriA.eioi> Trpeo-fivTepov.
Reliqui simpliciter martyres dicuntur a Grsecis. Est etiam

apud eo.s titulus irpoiTopdpTvpos, qui communis est Stephano
ac Theclte. Nam ut intcr viros primus Stephanus, sic prima
inter feminas Thccla martyrio coronata est. Ceterum quanto
sint clegantiores Latinis Gneci, vel ex hoc apparct, quod
apud Graecos singuli sancti sua habent cpitheta, quibus quasi
titulis ornantur ac distinguuntur. VALES.
Ib. Trjs avvayJ)(.io"\]s atrw] Collcgit inde Kestner. p. 6. §. 6.
contra Danzium, p. 142. not. 70. Eusebium non omnes libros,

quos commemorat, ex avTo^rCq. cognovisse, sed aliquos certe
ex repertoriis litterariis, ab aliis jam collectis. At utriusque
V. D. scntcntia non esse mihi videtur.
satis vera Danzius
onim 1. 1. in eo errat, quod " cum, inquit, ejusmodi libris, quibus
nunc gaudemus, quibusque notitia scriptorum Ubrorumque eorum
continetur, plane esset (Eusebius) destitatusy Nam vere ejus-
modi libro usum csse Eusebium ex h. 1. clare sequitur, ubi
illos Pamphili indiccs ipse commomorat. Scd indo non scqui-
tur, quod scqui credidisso videtur Kestner. 1. 1., Euscbium
illos libros ox solis Pamphili indicibus cognovisse. HEIN.
32, 3. eyreXeVrara] Advcrbialiter positum ost morc Gne-

corum, quod tamon noc Musculus ncc Christophorsonus ani-
madvcrtorunt . VALES,
l! 2
494 ANNOTATIONES AD c.
33
33, l. Kar ibiav ovaias TT€pLypa(pi]v] Musculus vertit : Secuil-

dum proprias ac separata substantiw circumscriptionem non
exstitisse. Male ut apparet. Itaque Christophorsonus vocem
illam separatce expuuxit, cetera autem retiuuit. Ovaias iiepi-
ypa4>7] nihil est aliud quam substantiw differentia. Unde Gre-

gorius Nyssenus in libro de differentia essentise et subsisten-
tise, subsistentiam ita definit : 1) t6 kolvov re koX aitepiypatiTov
iv rco tivi TTpayp.aTL, hia tS>v €7TL<paLvop.ev())V ibi(op.aT(t)v vtyeaT&aa
Kal irepiypdtpovaa' Et paulo ante dixerat : to. oe tG>v Ka&"
e/caoror tSicojudrcoi' ecrrt crr/juarrtKd" 01' 3>v ov^ ?/ kolvoti]s t?]s
(pvae(i)$ ez'c9eco/3etrat rco piqp.aTi, aXka TTpa.yp.aT6s tlvos irepLypacfn],
etc. Et initio libri de Arianis ita scribit : Std ti]v t£>v vtto-
aTaaewv biacpopav, Kal Ti]v /carcx ras ovaias irepLypa(fii]v elaayov-
T(av. Eadem
verba leguntur in epistola 43. Basilii ad Grego-
rium Nyssenum. Quam quidem epistolam Gregorius Nyssenus
in eo, quem dixi, libro totam fere transcripsit. Porro videtur
Beryllus oiiaiav accepisse pro persona, more sseculi sui, quo
owta et viToaTaaLs inter se confundebantur. Errabat igitur
Beryllus, qui Christum ante incarnationem, nullam propriae
personae differentiam Sed quod idem
habuisse dicebat.
aiebat, Dominum nostrum non habere propriam Deitatem, sed
tantum paternam in ipso inhabitantem, in eo quidem recte
sentiebat. Neque enim propria est divinitas Patris, propria
Filii, sed una eademque est trium personarum divinitas.
Alioqui tres essent dii, non unus Deus. Ita si sensit, excusari
potest Beryllus. Quod si existimavit Filium non esse proprie
Deum, sed tantum appellative ac participative, in eo hallu-
cinatus est. Certe cum ante incarnationem Filium persona-
liter non substitisse dixerit, sequitur ut divinitatem ei quoque
abrogaverit. De hac hseresi Berylli intelligendus est Origenis
locus ex commentariis epistolse ad Titum, qui sic habet : sed
et eos, qui hominem dicunt dominum Jesum pra^cognitum et
prwdestinatum, qui ante adventum carnalem substantialiter et
proprie non exstiterit, sed quod homo natus patris solam in se

habuerit Deitatem, ne ipsos quidem sine periculo ecclesiw nu-
mero sociari. Habetur hic locus in apologetico Pamphili.
Meminit etiain Gennadius in lib. de dog. eccl. cap. 3. Neque
hic est natus ex virgine, ut et divinitatis initium homo nascendo
acceperit, quasi antequam nasceretur ex virgine, Deus nonfuerit:
:
i-4. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VI. 495
sicut Artemon, et Beryllm, et Marcellm ducuerunt. VALES.

Ad scnsum rocto vcrtisso patot Valesium vcrba kclt Ibiav
ovcrtas Treptypacjniv in propriw personm differentia, Stroth. als
ein besonderes selbststandiges Wesen. Praeterea cf quae monita

.
sunt ad i. 2. (pag. 9.) Stroth. Uebers. t. i. p. 474. not. 10. et

quae dc toto h. 1. disputavit Moshom. Commentt. de rebus Chr.
p. 699 sqq. HEIN.
33, 2. avaXafiiav avTov] Hujus verbi vim optimo exposuil
Nicephorus in hb. v. cap. 22. cujus vcrba scholii vicom prio-
stabunt : i)pep.a re Kal ?}ttio)s irpoo-avaKTOjpevos. At Musculus
ot Christophorsonus verbum ava\a/3o>v conjungunt cum vocc
cnro8et£ei. VALI^S. Hoc ipsc pracfero. Nam illud vix. incst
in simplici avaXafiiav, quod sccundum Nic. expressit Valosius

hommemquasi manu apprehendens. Augetur quoque loci con-
cinnitas. Inviccm enim sibi rospondcnt Aoyi<r//(3 et cxTToSetfet,
7ret'o-as ct avakafivv. Hoc autom cxprimit effcctum persua-
dendi traductum ad justam viam, ct accuratius explicatur
:
sequcntibus ttj ai:oKa6(.o-Tr)(TL. HEIN.

2,2,1 4- 2k rrjs d7roAoyi'as] Scripserat Eusebius sex libros a7ro-
Aoyias imep 'ilpiytvovs, ut scribit Hicronynms tum in catalogo,
tum in apologctico 1. advcrsus Rufinum. Horum priinum
libruni interpretatus est Rufinus, et sub nomine Pamphili
martyris edidit. Quo quidem nomine gravissime reprehen-
ditur ab Hicronymo, quod librum Eusebii, quem Hieronynms
semper haereticum nominat, praefixo Pamphili martyris titulo
cvulgassot. Sod respondere potuit Rufinus id quod hic ab
Eusebio dioitur, apologiam illam pro Origcne ab utroque simul
claboratam fuisse, tam a Pamphilo martyro quam ab Eusebio.
Quod testatur ctiam Photius in bibliothcca cap. 120. Ubi ait
Pamphilum, oiim essct in oarcere, quinque libros pro Origene

una cum Euscbio scripsisse ad confcssores qui in metallis
erant, sextum vcro post mortcm Pamphili ab Eusebio ad-
jectum essc. Cctorum ox hoc Eusebii libro qucm pro defen-
sionc Origcnis conscripsit, colligcre est jam tum exstitisse
multos, qui Origcncm rcprohendcrent ob dogmatum novitatom.
Inter quos prseoipuus fuit Methodius, qui et librum de resur-
rectione scripsit advorsus Origcnom, tcste Hieronymo et Epi-
phanio. Atque lucc causa mihi vidctur fuisse, cur Eusebius
in liis historiee eoolesiastioae librisnullam Methodii mentionem
1 1 ?
fecerit. Nam cum omnes ecclesiasticos scriptores in hoc

opere accurate commemoraverit, Methodium tamen de indus-
tria prsetermisit, eo quod Origenem quem ipse prsecipue mira-
batur, impugnavisset. Hinc etiam est quod contra Porphyrii
libros post eundem Methodium scripsit, quasi semulatione
quadam et odio adversus Methodium incitatus. Certe Euse-
bius in libro vi. apologiae suse pro Origene, respondebat objec-
tionibus Methodii : Quomodo, inquit, ausus est Methodius nunc
contra Origenem scribere, qui hwc et hcec de Origenis locutus est
dogmatibus ? Citantur hsec verba ab Hieronymo in lib. i. ad-
versus Rufinum. VALES. Eandem conjecturam sane quam
probabilem protulit Valesius jam vi. 24. (pag. 482.) Vid. quse
ipse animadverti vi. 8. (pag. 436.) Prseterea cf. Valesii de vita
scriptisque Eus. C. diatr. p. xxxviii. sq. HEIN.
34, 1. Tovtov —ovto] Cf. infra cap. 39. Inter fabulas esse re-
ferendam hanc narrationem post Scaligerum ad Eus. Chron. a.
246. I. Casaubonum ad Jul. Cap. p. 400. sq. et Frid. Span-
hemium in miscellan. sacc. antiq. L. iii. p. 405 —436. Opp. t. ii.
ostendere studuit Schrockh. christl. K. G. t. iv. p. 12 sqq.

Conferatur tamen qui paulo aliter disputat Moshem. Com-
mentt. de refais Chr. ante C. M. p.471 —476. Le Moyne Varr.
Sacr. t. ii. p. 1 106 sqq. Ingens autem est prseter illos viros
multitudo eorum, qui sigillatim de Philippi Arabis Chris-
tianismo egerunt. Danz. de Euseb. C. p. 139. not. 59.
Cf.
Prseterea quomodo seriori tempore amplificata sit et exornata

illa qualiscunque de Philippo narratio, videsis apud Cramer.
Fortsetzung des Bossuet p. 51 sq. HEIN.
t. vi.
Ib. v-nb — Erat hic ex Leontii episcopi Antio-

7rpoeoT<2Tos]
cheni sub. a. 350. viventis narratione in Chron. pasch. ad a.
253. p. 270. ed. du Fresne, Babylas idem episcopus Antio-
chenus. HEIN.
Ib. tois ev napa-nTUijji.aa-Lv eêTafo/xevois] Musculus vertit:
Qui propter peccata inquirebantur et sic fere interpres Nice-
,
phori, male ut sentio. Nam e£era£eo-0cu nihil aliud est hic

quam censeri, versari, in peccatorum ordine collocari. Sic Ta£ei$
tS)v irapaTTTWfxdTUiv dicit Dionysius in cap. 46. hujus libri.
VALES.
34, 2. itai TretOapxwat ye] Historiam hanc de Philippo im-
peratore quem Babylas episcopus ab ecclesiee aditu repulit,
.
i-i. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 497
refert auctor chronici Alexandrini ex narratione Leontii epi-

scopi Antiochoni, qui sub Constantio imp. vixit. Eadem fere
narrat Chrysostomus in orationo de sancto Babyla contra gen-
tiles, nisi quod imperatorem ipsum non nominat. VALES.
35, i. 'HpaKXa] vid. Dodwell. de success. sedis Alexand. p. 66.
citante Roading. HEIN.
36, 1. AtaAe'£ets Taxyyp6(j)OLs /xeraAa/3etj> €7nrpev//at] Idem
testatur Pamphilus martyr in lib. i. apologise pro Origene, his
verbis : Quodque purce religionis observaverit disciplinam, et
prm ceteris verbo JDei et doctrince operam dederit, dubium non

est ex his qum ad nos laboris et studii ejus certissima designantur
indicia, pro?cipue vero per eos tractatus quos pcene quotidie in
ecclesia habebat ex tempore, quos et describentes notarii ad monu-
mentum posteritatis tradebant . VA LES
36, Kekaov rov 'EinKovpelov] Duo fuei'e Celsi Epicureoe
2.
sccta; philosophi, quorum alter Neronis aetate vixit, alter circa

Antonini tempora, ut scribit Origenes in libro i. contra Cel-
sum. Adversus hunc posteriorem Celsum scripsit Origenes
octo elegantissimos libros, qui etiamnum supersunt. Hic est
Celsus, cui Lucianus librum suum qui Alexander seu falsus
vatos inscribitur, nuncupavit, cum ab eo rogatus esset ut vitam
impostoris illius literis traderet. In fine autem illius libri,
Lucianus eum alloquens, Epicureum fuisso aperte significat

his verbis : Kat aol p.ev /xdAicrra yapi(6p.(.vos avhpl eratpcp «at
c/hAco, Kat ov iyio /xdAtara Oavp.a&as ^x^t '
^ 771 re o~o(piq, nal rco
7rpbs dAr/êiay e/^cort, /cat Tpoirov irpqoT^TL, /cat e7itetKeta, kol yaXrjvij
(Blov, koI he^LOTriTL TTpbs tovs ouvovTas, to t:\4ov 8e, oVep (cat crol
ijbiov, 'Ettlkovp^ TLfj.(apwv, etc. Quibus etiam verbis indicare

videtur Lucianus librum Celsi qui aXrjdijs \6yos dicebatur.
VALES.
36, 3. Tpdc/jet 8e ml <t>a(3Lavu>]Hieronymus in epistola 65.
Ipse Origenes in epistola, quam scribit ad Fabianum, Rom. urbis
episcopum, pa^nitentiam agit cur talia scripserit, causam teme-
et
ritatis in Ambrosium confert, quod secreto edita in publicwm pro-

tulerit. VALES.
37, 1. "EXeyov k. A.] Cf. Neander. genet. EntwicJcehmg der
gnost. 8yst. p. 217. Obs. 16. Arabici appollantur primum ab
August. luer. 83, Ov^To^vxCras eos vocat Johannes Dama-
scenus. HEIN.
1. 1
4
Ib. nakiv ' ilpvyivr\i\ Jam enini antea Origenes rogatus ab

episcopis inArabiam venerat, et adversus Beryllum in ecclesia
disputaverat eumque ab haeretico errore revocaverat. VALES.
38, 1. 'Q\iikG>v ets tov \jraXij.6v] Triplex fuit opns Origenis
in sacram scripturam, coinmentarii scilicet, scholia et homilise.
Et commentarii quidem in doctiorum gratiam conscripti sunt.
Scholia vero etiam doctorum gratia ab Origene sunt elabo-
rata, sed in eos libros qui perpetuis et uberioribus commen-
tariisnequaquam opus habebant. Homilia? vero cum ad
populum haberentur, ad captum multitudinis sunt accommo-
datae. Hoc est quod Sedulius innuit in proefatione operis
paschalis: Cognoscant, inquit, peritissimum divince legis Ori-
genem tribus nihilominus editionibus prope cuncta quce disseruit,
aptavisse. Vide Hieronymum in prsefationibus tum in Esaiam,

tum in Matthaeum. Idem in praefatione commentariorum in
epist. ad Galatas, ubi triplex illud opus Origenis commemorat,
pro homiliis tractatus dicit, quod idem est. Nam Latini vocare
solent tractatus, quas Grseei dicunt homilias, ut ex Augustini
retractationibus et ex Possidio colligimus. Et in homiliis qui-
dem Origenes cum vulgum alloqueretur, communi editione 70.
interpretum utebatur. In explanationibus vero alias quoque
editiones et Hebraicam veritatem proferebat, teste Hieronymo
in prooemio Hebraicarum quaestionum. De hoc triplici Ori-
genis opere loquitur etiam Rufinus in epistola ad Ursacium,
quam prsefixit interpretationi Origenis in librum numerorum.
Sed cum in vulgatis editionibus h?ec epistola desideretur, eam
ex MS. codice doctissimi viri Emeriei Bigotii hic apponendam
esse duxi.
Incipit 2» ologus Rufini in librum numeri
%
ad JJrsacium.
TJt verbis tibi, frater, beati martyris loquar, bene admones,
Donate carissime. Nam et promisisse me memini, ut si quo? sint
Adamantii senis in legem Moysi dicta colligerem, atque ea Latino
sermone nostris legenda transferrem. Sed reddendce pollici-
tationi non tempestivum, nt ille ait, sed tempestuosum nobis tem-

pus ac turbidum fuit. Qais enim ibi stilo locus est, ubi hostilia
tela metnuntur, ubi in oculis est urbhvm agrorumque vastatio, tibi
fugitur per marina discrimina, et ne ipsa quidem absque metu

habentur exilia ? In conspectu etenim, ut videbas etiam ipse,
nostro barbarns, qui Reginum oppidum miscebat incendio, angus-
i. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VI. 499
tissimo a nohls freto, ubi Italio? solum Sicuh dirimitur, arce-

batur. In his ergo posito, quce esse ad scribendum securitas
potuit, et pracipue ad interpretandurn, ubi non ita proprios expe-
dire sensus, ut alienos aptare proponitur ? Tamen si quce nox

animos minore metu hostilis concussit excidii, et breve saltem lucu-
brandi otium dedit, quasi ad solamen malorum, levandaque pere-
grinationis (jratia, qucEcumque in numerorum libro, sice home-
liatico stilo, sive etiam ex his quo3 excerpta appellantur, script<<
reperimus, ho?c perurcjentes, Iiomana ut potuimus voce, ex dicersis

in unum ordinem collecta digessimus. Te quoque ipso in quam
plurimis juvante, Ursaci, nostrum laborem, dum nimis cupidus,
pueruli notarii tardum putas esse ministerium. Scire tamen te
volo, frater, quod hwc lectio vias quidem aperiat inteUigenticr,
non tamen svngillatim cvmcta quce scripta sunt, disserat, ut in ex-
plicationum libris legisti, quo scUicet etiam lector non reddatur

otiosus, sed pungat cor suum, sicut scriptum est, et producat
sensum, et audito verbo bono, ut sapiens adjiciat ad illud. Igitur
ut possum, quce injunxisti explicare contendo. Jam enim ex om-
nibus quce in lege scripta reperi, solce ut puto in deuteronomio
desunt oratiunculce, quas si dommusjuwrit et sanitatem dederit
oculis, cnpimus reliquo corpori sociare, quamvis amantissimus
filius noster Pinianus, cujus religiosum coetum pro amore pudi-
citice profugum comitamnr, iujungat et alia. Sed orate commu-
niter, ut adsit dominus, et temporibus pacem tribuat, gratiom
laborantibus donet, et fructtim operis nostri in profectum legen-
tittm promat. VALES.
Ib. 'E/\K€ora'iT<2v] Hos Theodoretus in
'EAKeo-cuovs vocat
libro ii. hrercticarum fabularum cap. 7. ab Elcesai quodani ita
dictos. Epiphanius in lueresi Ebionrcorum, hunc ElxaHiin
pseudoprophetam nominat, qui cum se Ebiomcis adjunxisset,
auctor eis fuit novie cujusdam de Christo sententiae, vagse ad-
modum et incerta?, quam ibidem refert Epiphanius, plane
similem iis qu?c refert Theodoretus in dicto loco. Ex quo
apparet, id quod antea dixi, Elxaeum et Elcesai unum et eun-
dem csse. Hunc etiam Elxai vocat Epiphanius hseresi in
Ossenorum, et Trajani temporibus vixisse ait. Quem quidem
auotorem csso lueresis Elcesaitarum, ex eo convincimus, quod
narrat Kpiphanius. Prinnun enim librum qucndam ab 00
promulgatum csse scribit, prophetico spiritu et divina sapientia
: :
plenum. Deinde affirmabat Elxai, nullum esse crimen, si quis

persecutionis tempore idolis sacrificaret, dummodo id non ex
animo faceret. Eadem vero de Elcesaitis hic prodit Origenes.
Sed clarius id ipsum testatur Epiphanius in hseresi Samp-
saeorum, ubi Elcesseos (quos eosdem esse cum Elcesaitis jam
probavimus) auctorem sectse suse habuisse Elxseum vel Elxai
scribit. Quare fallitur Scaliger, qui in capite 27. elenchi,
'HA£ai nihil aliud esse dixit quam Essaeum, ergo Elcessei seu
Elcesaitse iidem essent cum Essseis, quo nihil est absurdius.
Adde quod Elcessei seu Elcesaitse, cum unico alyp.a scribuntur,
Esssei vero cum duplici. Itaque corrigendus est Epiphanius
in haeresi Ebionaeorum cap. 3. ubi 'EkKeaaatois male scribitur
pro Porro in nostris quidem codicibus 'EAkc-
'EAKeo-cuois.
aairai aspiratur, sed apud Rufinum id nomen scribitur sine
aspiratione. Vide Augustinum de hseresibus cap. 10. De his
Methodius in lib. viii. convivii : Map/«Wos yap Kal OvaXcv-
t[vov Kal tS>v irepl tov 'EAxao-atoz;, KaKbv p.rjhe p.vqp.ovtvaai..
VALES. Cf. Scaliger. elench. trihceres. c. 27, 28. Ittig. de

hceresiarchis p. 272. Suicer. Thes. t. i. p. 511. ii. Stroth.
Uebersetz. t. i. p. 478 not. 3. Cramer. Fortsetz. des Bossuet t. iii.
p. 300 sqq. HEIN.

38, 2. Hsec verba non intellexerunt inter-
6 p.ev vo-qaas]
pretes. Et Rufinus quidem vertit, qui fixus est in corde suo,
quem secutus est Langus. Christophorsonus vero ita inter-
pretatur : qui interiore cogitatione recte de fide sentiat, quod
plane est absurdum. Quid enim absurdius est, quam dicere
eum qui animo quidem eam nega-
recte sentit de fide, ore
turum si usus ita poposcerit, animo vero minime ? Sed 6 vorjcras
hic significat, quicunique sapit. Sic enim Graeci loquuntur.
Notus est Hesiodi versus
aivov toi fiacriXevo- epea voeovai Ka\ avTOis.
Et alter ille initio operum, ubi de duplici contentione lo-
quitur
ttjv pev Ktv eTratveaaeie vorjaas. VALES.
—
39, 1. Tou eW/ca] De hujus causae veritate nihil esse puto
cur dubitemus. Certum enim est saltem hoc, Philippum
Arabem favisse Christianis. Cf. Greg. Nyss. orat. in Gregor.
Thaum. Opp. t. iii. p. 567. sq. Hieronym. catal. c. 54. Moshem.
Comm. p. 477. Schrockh. christl. K. Q. t. iv. p. 191 sq. HEIN.
2-i. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIR VI. 501
39, 3. irapaTa£ap.(vov i. c. duin pcssimus doemon omnibus

copiis cum impugnat. Sequentia irdo-ri aTpaTrjyycravTos
quasi scholii instar adjccta sunt. Non satis autcm rccte priora
illa vcrtit Valcsius : dum pessimus dcemon omnes adversus illum
copias movet, ct Strothius : da der bbse Geist sein ganzes Heer
wider diesen Mann riistete. Vid. Marc. Aurel. viii. 48. xi. 3.
cf. Passow. s. v. TTapaT&o-aeiv. HEIN.
Ib. vtto Tiacrapa tov Ko\aaTt]ptov £vkov otaorTjjuara] Malim
scriberc kirl Ttaaapa, vel irpbs Ttaaapa. Porro £v\ov nervum
osso, jam supra ostcndimus, non autem eculeum, ut putavit
P. Halloixius. Porro in MSS. codicibus Maz. Med. Fuk. et
Savilii scribitur irapaTadtls htacm]p.aTa KaTaair(Lp.evos , irvpos re,
ctc. Sod non dubito, quin vox illa KaTao-r:(ap.evos, scholion sit
ad cxplicationem verbi praecedentis quidcm Traparadeis. Et ita

prius sensimus. Nunc vero re attentius examinata verbum
KaracnriopLevos retinendum censemus, totumque locum ab his
verbis Kal ws ZttL 7rAetorats j)ju.epats, usque ad illa Kaprepws
ijveyKev, uno ductu continuandum. Ait enim Eusebius, Ori-
genem eculeo impositum, tum ignis minas, tum reliqua tor-
menta fortiter pertulisse. "EvKov igitur hoc loco est eculeus,
quod vol adjccta vox declarat. Quoties cnim de nervo seu
compedibus dicitur, simpliciter dici solet £vkov. Sed cum ecu-
leum significat, adjicitur fere Kokao-Tiqptov aut fiacravicrTriptov.
VALES. Consentit Stroth. vid. Kuinoel. ad Act. xvi. 24.
HEIN.
Ib. TTJs avakijxj/ews beop.4vots] Id est, qui consolatione indigent.
Sic enim construenda sunt verba quac Eusebius sohto more
transposuit. Quod tamen non vidit Christophorsonus. In
codicc Maz. et Savil. scribitur toIs avakrtyevs beoptevots. Cetc-
rum de ^thiopc adversus Origenem subornato, et de abne-
gata fide nihil hic dicit Eusebius, sed et Baronius cuncta hfcc
fabulosa essc mci'ito consuit. Nemosius tamen in libro de na-
tura hominis cap. 30. narrationem illam Epiphanii confirmat.
VALES. Dccipi quoque ab eodem Epiphanio se passi sunt
Nicophorus ac Suidas. HEIN.
40, 1. Upbs Tepp.avbv] cf. vii. 1. HEIN.
Tb. ' AXXa Kat Trporepov] Pessimo hscc vertit Christophorsonus,
qui Trporepov tov bt<oyp.ov dici putavit, quod tamcn Grteci scr-
monis proprictas non admittit. Sed et sequcntia Dionysii
.
verba hujusmodi sensum prorsus respuunt. Sequitur enim

avTfjs S>pas, id est, eodem tempore quo edictum persecutionis erat
propositum. Aicoy/xos enim a Dionysio hic sumitur pro edicto
persecutionis. VA LE S
Ib. (ppovfxevrdpLov] Frumentarii milites erant, qui ad inves-
tigandos reos et ad colligendos rumores, per provincias mitte-
bantur, quos tandem Constantinus abolevit, ut scribit Aurelius
Victor. Hi etiam judicibus seu rectoribus provinciarum in-
serviebant. Ita frumentarius illc cujus hoc loco meminit
Dionysius, deputatus erat ad obsequium Sabini preefecti Au-
gustalis. VALES. Vid. Suicer. Thes. t. ii. p. 1464 sq. Seriori
tempore vocati sunt frumentarii agentes in rebus teste Hiero-
nymo in Obadi. v. 18. Eos quos nunc agentes in rebus vel vere-
darios appellant, veteres frumentarios nominabant. Augustin.
confess. Erat autem ex iis, quos dicunt agentes in rebus.
viii. 6.
ibid. ix. 8. Ambros. de offic. ii. 29. vid. Casaubonus et Sal-

masius ad Spartian. Hadrian. ii. Turneb. advers. xiii. 10.
Cujac. ad tit. cod. de agentibus in rebus. Iidem Curiosi voca-
bantur ut docet imperii notitia et a Gnecis TrevOrjves. Agen-
tum vero in rebus simul munus id fuit, ut consulum nomina,
victorias Augustorum et edicta provincialibus nuntiarent.
Vid. Vales. ad Ammian. Marcell. xv. 3. HEIN.
40, 2. Kal ol 7rai8es] Musculus et Christophorsonus verterunt
liberi, quod non probo. VALES.
40, 4. xupLTas indigenas vertit Christophorsonus, interpres
Syncelli incolas, neuter bene. Sunt enim rustici homines. Sic
in conciliis Grsecis, oi ru>v ywputv Trpeo-fivrepoi, presbyteri pa-
gorum dicuntur. Pro tw ya>piTG>v nostri codiccs Maz. Med.
ac Fuk. scriptum habent twv y&piK&v. Sic Alexandrini voca-
bant rusticos, ut legitur in libello Sophronii adversus Dios-
corum qui oblatus est synodo Chalcedonensi pL€Ta <pa\ayyos
Xyo-TpLKrjs \(i>plkS>v re Kal eTtp&v tivS>v. Et Theophanes in
Chronico p. 179. de Dioscori junioris electione loquens, aveyfo-
pr\crav tcl -nXÔr) tS>v yjs>pLKS>v, ubi Anastasius bibliothecarius
recte vertit : rusticorum multitudinem. VALES.
40, 5. ZttI tS>v ao-Tpu>Ttov o-KLpLitohobv] Scimpodia vocabantur
humiles lecti, quales hodieque in aulis habemus sedendi dun-
taxat causa. Libanius in oratione do vita sua pag. 47. olkol
T€ e7it rfis Kkivqs, ZttI 8e tov <tklp.ttooos iv t<2 StSaTKaAeiw. Et

:
Themistius orationc 9. ex quibus apparet, ejusmodi lectos

'
segrorum eausa fcrc comparatos fuisse. Aarpdrwv vero nud/u/m

vcrti, secutus Martialem qui in apophoretis ita de Lodicibua
loquitur
Nudo stramina ne toro paterent,

Junctcc nos tibi venimus sorores. VALES.
40, 6. yviAvos sequentia docent h. 1. csse : leviter ct non

consuetis vestibus omnibus indutus. Similiter apud JEA.
V. H. xiii. 37. yvfxvos tS>v oirX.a>v vocatur Gelon, -navoirkiq non
instructus. Mtth. xxv. 36. Verheyk. adAnton.
cf. ibid. vi. 1 1.
Lib. p. 96. Paulus Commeutar iiber das N. T. tom. iii. p. 431.

Sequens autem Zv r<3 \iv<a iaQyp.aTL, idcm est quod alias
vocatur o-wbuv, i. c. linteum mollius, deinde vestis cx linteo
molliori confecta. Hinc vertit Valcsius : llntea tunica, Stroth.
lei/nener Rock. Ita apud Marc. xiv. 52. 6 8e (veavio-Kos) Kara-
knro>v Ti]v awbova, yvp.vos Zijwyev qui loeus huic nostro egregie
convenit. Cf. ad eum Paulua 1. 1. p. 642., qui apte laudat ipsa
vcrba Dionysii Alcxandrini, quce h. 1. leguntur. Praeterea cf.
Hcrodot. ii. 86. Pollux iv. 20. 25. Martial. ii. 16. Benc tamen
tcnendum cst, apud seriores dici de ves-
cnvhova non semper
timcnto molliori, imo crassiori. Ita apud ipsum Euseb. ii.
23. Hegesippus dicit Jacobum fratrem Domini gestasse
aivbovas, quod ne consucta signilicationc accipias, impcdiunt
non solum verba pra?cedcntia ov yap iôpat cpeovv, sed :
reliqua quce ibi de cultu ac victu Jacobi narrantur. vid. Du

Fresnc Glossar. med. et infimcc Grcediatis tom. 1373. cf.
ii. p.
Passow. s. v. aivbuiv. Male igitur ibi vertit Strothius, eodcm
modo quo h. 1. ein leinenes Kleid et Valesius linea veste. Rec-
tius potius illo loco aivhovas, interpreteris per illud quod Grseci
dicunt : o-icrvpa, i. C. crTiyacnpov e« TeTpi\<j>pi.ivu>v heppaTiav, ut
explicant veteres grammatici. vid. Valoken. ad Ammon. p. 128.
205. Hemstcrh. ad Pollac. p. 1224. Spanhem. ad Aristoph.
Nub. v. 10. Vales. ad Ammim. Marcell. xvi. 5. p. 1 15. Fischer.
iudi.r jEschin. s. v. o-Lo-vpa. cf. Mttb. xxvii. 59. Mc. xv. 46.
Luc. xxiii. 53. Joh. xix. 40. HFIN.
40, 7. 01 Kal v-nokafiovTts] Hsec verba referenda esse exis-
timo ad Caium et Faustum et reliquoa presbyteros, qui Diony
sium ex oppido Taposiri oxportarunt, non autem ad rusticos

illos et temulentos convivas, ut retulit Christophorsonus. <po-
pdbrjv vero, id est in sella. Porro quid factum sit Dionysio,

postquam rustici illi fugatis militibus eum Taposiri excedere
compulerunt, ipse quidem hic non dicit. Sed in epistola ad
Domitium et Didymum, quee refertur in libro vii. cap. 11., ait
se una cum Caio et Petro solis, sejunctum a reliquis fratribus,
in quodam Libyse loco deserto atque arido conclusum fuisse.
Permansit autem in hoc exsilio Dionysius usque ad obitum
Decii imp. et ex eo loco literas scripsit ad Domitium ac
Didymum. VALES.
41, 1. 'AXXa yap] Particula yap loco suo demota est, et in-
ferius collocanda hoc modo nal yap (pOaeras. VALES.
: Va-
lesio suffragatus est Strothius, at, ut equidem censeo, temere.
Satisenim constat yap cum akka ssepe ita conjungi ut post
akka sententia qusedam sit supplenda et yap ut alias, sententise
reddat rationem, unde yap etiam longius a prsecedenti dAAa
removetur. Vid.Hermann. ad Vig. p. 811. Schafer. melett.
critt. p. 76. Poppo observv. critt. in Thucyd. p. 30. et Voigt-
lander.ad Lucian. diall. mortt. p. 14. sq. not. f. Lucian. diall.
mortt. p. 99. ed. Lehmann. Ochsner. ad Nichol. Dam. in sup-
plement. nott. p. 9. edit. Orellianae, Matthiae ausfuhrl. griech.
Grammatih. p. 1242. sq. Sententia igitur nostri loci plenius
ita efferenda est non ex imperatoris edicto persecutio nobis

:
coepta est, sed aliunde, nam, etc. HEIN.

Ib. pidvTLs koI 7rotrjr?/s] Poetam verti, primum quia poetse
cum vatibus seu divinis magnam habent societatem. Vates
enim oracula sua versibus edebant. Deinde quia iEgyptii
politica inprimis delectabantur, quod etiam notavit Eunapius.
Porro nulli magis infensi erant Christianis, quam vates et
harioli, et ejusmodi hominum genus, qui ad persequendos
Christianos populum concitabant, compositis in eam rem ora-
culis. VALES. Pearson. annott. Cyprian. ad a. 249 n. 1.
citanteLowthio, sensu proprio potius vocem iroir]Tri$ acci-
piendum et hoc voluisse rhetorem illum existimat, nescio quem
priorum civitati malorum auctorem fuisse sub Philippo, futu-
rorum autem sub Decio vatem. Valesio contra assensus
Strothius vertendo 77otrjrr)s ein Dichter. HEIN.
i- 9 . EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VI. 505
41, 2. T7)v 6pr](TKe(avDelonda mihi vidcntur

t&v haip.6v<av\
hsec vcrba, quippe quae sensum turbant et ab inepto scho- —

liaste adscripta sunt ad explicationem vocis prsecedontis.
VALES.
41, 6. Ttjs aaefieCas Kr)pvyp.aTa] Quaenam fucrint illse voccs,
difficile est dicere, quas adcovs (fxavas vocavit Dionysius supra
in epistola ad Germanum, et 6vo-(pr)p.a pr]p.aTa vocat in hac
epistola. VALES. Esse illas formulas male dicendi Christo,
de quibus Plin. epist. x. 97. et in actis Polycarpi supra iv. 15.
proconsul ait ad Polycarpum : \oibopr)aov tov XpicrTov, monuit
Bingham. citante Readingo in Corrigendis. HEIN.
Ib. Sapa-nicava re] De hoc Serapione Beda et Usuardus ad
14. Novembris, ubi eum sub Decio passum esse affirmant.
Sed melius dixissent sub Philippo. Nam Dionysius in hac
ad Fabium epistola diserte tcstatur, Serapionis aliorumque
martyria ante Philippi imp. obitum accidisse. Idcm error in
omnibus martyrologiis admissus est de Apollonia virgine,
quam sub Decio passam dicunt dio 9. Februai*ii. VALES.
Quod factum, quia persecutionem sub Philippo et Decio
pro una putarunt antiqui. vid. Pagi ad a. 250. n. iii.
HEIN.
41, 8. aayo\(av — \a(36vT(ov] Valesius vertit : dum illoruin
cessaret furor, melius Lowth. dum non vacaret ipsis furorcm
suum in eos exercere. HEIN.
Ib. tt\s ftaa-iktias €K€Lvrjs rfj? €vp.evecrT£pas\ Philippi scilicet
imp. mors, qui sequissimum se ac benignissimum erga Chris-
tianos praestitit. Igitur illa qure proximc a Dionysio commo-
morata sunt, ultimo Philippi imperatoris anno contigerunt.
Quod etiam notavit Dionysius in principio hujus cpistohe, ubi
dicitpcrsecutioncm anno intcgro antc edictum imp. Decii
Alexandrine cceptam fuisse. At Christophorsonus nihil pcni-
tus hic vidit, qui p,€Taf3o\ip> ttjs /3aai\e(as interpretatur niuta-
tionem animi imperatoris erqa Christianos. Christophorsoni
crrorom secutus est Baronius ad annum Christi 253. cap. 102.
VALES.
41,9. ol 8e 6i]po(rievoi'T€s] Christophorsonus lmnc Dionysii
locum ita vcrtit: Alii ex primtis (cdibits in jmbJicum raptati,
ad delubra ditcuntur a mapistratibus. Qua> intcrpretatio ncc
:
506 EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. c.41.
verbis nec sensui Dionysii ullo modo convenit. Ego ht]p.o-
(ntvovTas iclem esse censeo ac ra hôcria -npaTTovras, id est,

decuriones et magistratus. Hi enim cum allatum esset edictum
imperatoris Decii, quo omnes diis immortalibus sacrificare
jubebantur, convenire in curiam ex more, ibique edictum
ipsum dum recitaretur, stantes audire necesse habebant, ut
scribit Joannes Chrysostomus non uno in loco. Ita primi
onmium decuriones, statim post recitatum imp. Decii edictum
diis sacrificarunt, cum ex necessitate officii sui ad curiam
convenissent. Sane irpa^Ls de actu et administratione magis-
tratuum sumitur apud Eusebium in lib. viii. cap. 11. et apud
1
Aristidem in orat. funebri in Alexandrum. Ta o ets 7rpafets
re Kal 7roAtretaj, etc. Sic etiam Plutarchus in eo libro qui
inscribitur ttoXltlkcl -napayyt.Xp.aTa, ubi de Theagene loquitur
ovhev ovv tovtov hLacpepovaLv ol Trpos -naaav aTTohvdp.evoL ttoKltl-
ki]v Ttpaîv. Severianus in oratione sexta in hexaemerum :
Kat imeibr] (3acrt.k€vs Tiacnv ov irapovo-LV 8et Trapao-TrpjaL tov \apaK-

TTJpa tov [iacriXeoos, iv StKao-rriptots, ev ayopals, ev crvWoyoLs, iv
OeaTpoLs, kv TravTL tottm, iv w 7rparret 6 apyrav, Set irapelvaL Iva
/3e/3at<3rat tcl yevop.€va. Chrysostomus homilia 83. in Mat-

thaeum tovs tcl ttoKltlkcl irpaTTovTas vocat decuriones. Potest
etiam verbum ht]p.oaLevovT€s explicari de his qui in foro seu in
publico versabantur. Atque id fortasse rectius fuerit, hoc
modo : Alii qm in publico versabantur, rebus ipsis et reliquorum
exemplo ad sacrificandum ducebantur. Occurrit hsec vox apud
Aristidem in laudatione funebri Alexandri : koi 6tt6t€ p.r) hr]-
p.oo-L€voL, r) irapa to"ls hvvdaTais av rjv, r) iv avT<2 tov /3ao-t\eo)s

otKw. VALES.
41, 14. Kat Ti]v evkoyiav dXr]0i)s MaKap] Alludit Dionysius
ad verba illa Christi in evangelio : Beati estis, cwm persecuti
vosfueriut homines, etc. quod tamen non vidit Christophorsonus.
Qui etiam in eo hallucinatus est, quod Macarium hunc facit
Afrum pro Libyco. Eleganter autem Rufinus hunc Dionysii
locum ita vertit Alius quidam vir nominis sui Macarius, gente
:
Libycus. enim Latini loquuntur, ut Trebellius Pollio in

Sic
Aureolo, et Lampridius in Commodo. VALES. Valesius ut
verborum lusus retineatur, vertit vere Macar, Strothius ein
: :
wahrer Selig. Cf. Euseb. H. E. v. 1. v. 13. vi. 15. vii. 32. v. 24.
1
i4, i5- EUSEBII IIIST. EOCLES. LIB. VI. 507
ext. 6 p,ev RlprjvaLos (pep<t>vvp.6s tls u>v tt\ 7rpoo-»/yo/na, o.vtu> 6e

Tpo-nu) dprjvoTToios. Constantini orat. ad sanctt. coet. c. xix.
ext. Tr\v fxa<apiav Kal iiT(ovvp.ov tov aaTrjpos TeKerrjv. Leguntnr

talia passim apud varios varise setatis ct indolis scriptores.
Ita similitcr ipsc Paulus apostolus in epistola ad Philemon.
V. 1 . OvrjarLp.oi\ inquit, tov 7rore' aoi axpr](TT0V, vvvl 8e o"oi koX
efxol evxprjo-Tov. Of. interpp. ad v. 20. Jaspisius ad eundem
not. v. " Per elegantem, inquit, paronomasiam ob vocem 6vr)oL-
/i*o?, Paulus hoc verbo (6va(p.r}v) usm esse videtur : fac igitur, ut
qui nomen Onesimi habet re ipsa quoquefiat Onesimus." Ad

vocem Br/o-ay quse paulo ante legitur, ef. quas annotata sunt
ad Ammian. Marcell. xix. 12. p. 227. s<j. cd. Vales. posterior.
HEIN.
41, 15. do-êVrw irvpi'] Potest etiam verti vwcb calcis
incendio. Sic infra de Epimacho ct Alexandro dixit, irvpl
do-/3e'o-ra) hLeyydr]o-av . Pro quo Nicephorus habet tlt6.v(o. In
Menreo ad dicm 30. Octobris, ubi mentio fit horum martyrum
Juliani, Cronionis ot Macarii, legitur d(T/3e'o-rou {{ovtos Kar
air&v eKyyOivTOs. VALES. Reetius vertit do-/3e'crrM irvpl
b~L€xydr]o-av Valosius quain Strothius, qui illa transtulit : sie
vowrden lebendig verbrannt. Quod quomodo illud possit signi-

ficare, me ncscire fateor. Sed ipso Val. debebat exponore,
quomodo verbis illis exprimi possit, quod exprimitur. Quam-
vis enim seriores vorbum r) ao-fieoTos scil. Thavos de viva calce
nsurpcnt, (vid. Schncider. eclog. phi/s. p. 89.) tamen quomodo
idem inessc possit in verbis do-/3e'o-ra> irvpl, ita ut Nicephorus
pro eo diccrc potuerit rtrd^w, hoc non statim appareat. Jam
vcro propric nvpl do73e'o-ro) nihil esse potest nisi : igne qui non
potest exstingui. Vid. Koppen. crMarende AnmerJcungen zu
Homers Ilias, tom. p. 127. i. sq. ed. Ruhkopf. iii. ad Iliad. i.
599. Unde tamen impropria illa significatio non satis sequi

videtur. Sed vide an proprie vortendum sit : igne qui nun-
quam (nonnihil) exstinguebatur, qui summa vi ardcbat, ita
ut summus cssot flammee ardor, ignis effusus. Ad ejusmodi
enim flammam efliciendam plerumque certe usurpatam esse
vivam calcem, facile, credo, potest concodi. Unde factum est,
ut qui do-/3e'o-ra) irvpl concremati dicuntur. viva? oalois incendio
[ Val. vertit : ardentissimo igne. HEIN.

M m
508 ANNOTATIONES AD 0.41,42.
absumpti esse cogitandi sint. Opponitur autem similiter

fxaXdaKbv 7:vp, proprie ignis qui martyres lambendo consume-
bat, i. e. ignis qui ex palis et virgultis accenditur (cf. Valesius
ad Eus. H. E. viii. 12.), idem quod p.akdaKov irvp
et fortasse
est fxaKpbv -nvp. Vid. idem Vales. ad Eus. de mart. Pal. c. xi.
not. 13. HEIN.
41, 20. o-ivrayp.a orparicortKoV] Turmam militum vertit
Rufinus, quem secutus est Christophorsonus. Ego manipulum
seu contubernium malim interpretari. Quidam suspicari pos-
sent, hos milites fuisse apparitores seu officiales prasfecti
augustalis, eo quod stetisse dicuntur ante praetorium. Ego
tamen potius crediderim legionarios milites fuisse, ex ea
legione quae ad custodiam urbis Alexandrinse erat deputata,
et quae prsefecto augustali parebat. Prafectus enim augus-
talisnon solum civilia negotia, sed etiam rem militarem eo
tempore curabat. In vetere martyrologio Romano, natalis
horum martyrum ponitur die 13. Kalendas Januarias.
VALES.
41, 21. em to (3a6pov~\ Subsellium intelligi videtur, in quo
sedebat reus, cum a judice interrogaretur. hodie sellulam
vocamus. In actis passionis Phileae martyris ambon dicitur
seu pulpitum. enim incipiunt acta
Sic illa : Imposito ergo
Philea super ambonem, Culcianus prwses dixit. In passione
vero SS. Perpetuse et Felicitatis catasta dicitur et gradus.
" Ascendimus in catastam. Interrogati ceteri confessi sunt.
Ventum ad me. Et apparuit pater illico cumfilio meo et
est et
extraxit me de graduT VALES. Cf. Suicer. tom. i. p. 219.

s. v. a^v. HEIN.
Ib. OpianfievovTos ai/Tovs] Rufinus vertit : Deo ita trium-
phante per sanctos suos. Apparet igitur eum legisse dpi. bi

avTovs, etc. Rufinum secuti sunt Musculus et Christophor-
sonus. Videndum tamen, ne Dionysius 0piapt.(3evovTos avTovs
tov ©eoS dixerit, pro 6piap.[3evet.v ttolovvtos, quod omnino verum
puto. Sic fiaatXeveiv usurpat Gregorius Naz. VALES. Cf.
2 Cor. ii. 14. Leisner. ad Herodian. i. 6. 16. tom. i. p. 214.
ed. Irmisch. Suicer. tom. i. p. 1407. ii. Wahl. Clav. N. T. s.
h.v. HEIN.
42, 3. Eis to 'Apafiiov opos] Mons est ita dictus cujus
meminit Herodotus, quem Ptolemseus et alii Troicum vocant.
:
2o-4 . EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 509
Malo crgo Christophorsonus montem Arabiw vertit. Paulo

post Arabicus dicitur, ob vicinitatem Arabum ita nominatus.
VALES.
42,3. 2,apaKrjvS>v] Hic locus vel ob id unum notandus est,
quod mentio fit Saracenorum. Nam ex scriptoribus quorum
opera ad nos porvenerunt, nullus, ut puto, Dionysio Alexan-
drino antiquior Saracenos nominavit. Ammianus quidem
Marcellinus in libro xiv. s
scribit se mentionem fecisse Sara-
cenorum in actibus principis Marci. Spartianus quoque in
Nigro Saracenorum mentionem facit, et ab iis Romanos
militos victos esse dicit, quod in tempora divi Marci conferri
potest. VALES. Cf. Strab. xvii. p. 747. ol SKîrai "Apafies
(Saraconi) krjo-rpiKoC rives. ii. p. 130. Plin. vi. 30. ambitu Eu-
phratis nomades Arabia>, iique ad deserta Syrio?. Julian. orat.
i. p. 21. B. ad quem locum cf. Spanhem. p. 164. sq. Jul.
opist. xxvii. p. 401. Sozom. vi. 38. Menander Protector, t. i.
hist. Byzant. p. 146. Procop. bell. Pers. ii. 17. HEIN.

42, 4. 01 vvv tov Xp. Trapebpoi] Martyres simul atque ex
corporis vinculis soluti essent, ad Dominum migrare, et cum
illo in paradiso degere, Christiani semper crediderunt. Ter-
tullianus in libro de resurrectione carnis cap. 43. Nemo enim
peregrinatus a corpore, statim immoratur penes Dominum, nisi
ex martyrii prwrogativa, paradiso scilicet, non inferis dever-
surus. Et in libro de anima cap.55. VALES.
Ib. Kal Kpiaem p.hoxot] Fuit hrcc opinio veterum pa-
rrjs
trum, martyres Christi assessores fore, et cum illo mundum

judicaturos. Ita post Dionysium Eulogius Alexandrinus
cpiscopus in lib. v. adversus Novatianos. Cujus tamen sen-
tentiam reprehendit Photius in bibliotheca. Ait enim Pho-
tius verba illa Pauli apostoli cx prima ad Corinthios epistola
Nescitis quia sancti mundum judicabunt ? non ita esse acci-
pienda, quasi sancti futuri sint judices Sed cum Christo.
hoc tantum sibi vult Paulus, ex comparatione sanctorum
reliquos homines, qui non perinde ac illi pie vixermt, con-
demnandos esso, ut cum dicitur in evangelio, fore ut Ninivitee
et regina Austri malos judicct et condenmet. Et hanc quidem
s Cap. 4. cf. ibid. xxiii. 5. xxiii. (1. Scaliger. in animadw. ml F.useb. chro-
Scenitas Arabas quos Saracenos poste- nio. IIKIN.
ritas appellavit. xxiv. 1. 2. xxxi. 16.
m m 2
:
510 ANNOTATTONES AD c. 42.
expositionem sumpsit Photius ex Joanne Chrysostomo. Verum

Eulogii sententia verior mihi videtur. Nam si martyres regni
Christi jamnunc eonsortes sunt, quidni etiam judicii participes
sint futuri? Deinde Christus diserte promisit apostoTis, ses-
suros illos in duodecim cathedris, judices duodecim tribuum.
VALES.
42, 5. (Tvvi)yayov koX avviaTr\aav\ Eadem Dionysii verba
refert Nicephorus cap. 4. quse Langus ita vertit : explorata
patientia atque comprobata, in ecclesiam eos admiserunt, et ad
hunc modum receptis locum suum dederunt. Eodem modo
Christophorsonus interpretatus est : recipiunt in ecclesiam,
conventus cum illis celebrant, ineunt societatem, etc. Sed hanc
interpretationem cquidem probare non possum. Quomodo
enim martyres qui in carcere tenebantur adstricti, lapsos in
ecclesiam admittere poterant ? Adde quod non id juris com-
petebat martyribus, sed soli episcopo, cujus officium erat
pcenitentes reconciliare. Martyribus vero intercedere tantum
pro lapsis, et commendaticias literas scribere licebat. Appa-
ret igitur ita vertendum esse hunc locum ut vertimus. Quam-
quam vox aweaTrjaav, aliter etiam explicari potest, passive
scilicet pro sinml consistere. Sic Dionysius apud Eusebium in
lib. vii. cap. 9. /xoAts TrapaKaXovfxsvos, avvzaTavaL rais irpoaev-
\als avex*™- Et Eusebius in libro vi. cap. 3. de Origene
ovoe TT(i>7TOT€ TTpovTpaTTr] KaTa Trjv ev\r]V avTui avaTrjvat. VALES.
Ib. Kal 7Tpoaev\S>v avTots Duplex erat com-
eKOUHovrjaav]
munio in eccTesia, alia orationis, alia sacramentorum. Et
orationum quidem communio, poenitentibus post certum tem-
poris spatium indulgebatur. Communio vero corporis Christi,
nonnisi reconciliatis, post longas pcenitentiee moras tandem
impertiebatur. Vide canonem 11. 12. et 13. concilii Nicami.
Ex quibus apparet, communionem orationis poenitentibus
fuisseultimum ac proximum gradum ad communionem sacro-
rum mysteriorum. Et hsec quidem de communione publica
intelligenda sunt, qua concedebatur pcenitentibus, ut palam
cum omni populo in ecclesia orarent. Sed in hoc Dionysii
loco de privata communione sermo est, quam video a non-
nullis confundi cum publica. Privatam autem communionem
voco, quse a privatis,non autem ab episcopo, cujus id jus
pontificiumque erat, certae personae concedebatur. Exempli
3-4. EUSEBII HIST. ECCLES. LHi. VI. 511
gratia, qiuindo confessores et martyres lapsos intercessionem

ac misericordiam ipsorum implorantes benigne excipiebant, et
ut una secum Deum orarent, pcrmittcbant. Ha*c communio
licet a martyribus et presbyteris (plerique enim martyrum
erant ex clero) lapsis fuissot indulta, nihil juris illis dabat,
sed tantmn instar prsejudicii erat, ut ab episcopo postea
admittcrcntur ad publicam in ecclesia orationis comnumio-
nem. De ejusmodi privata communiono intclligendus est
Eusebii locus in lib. vi. cap. 3. de Origcne, qucm paulo ante
citavi, et alter in lib. iv. cap. 14. item locus ex epistola Cor-
nelii papse infra cap. 4^.ubi de Moyse presbytero, qui Nova-
tianum a communione sua repulit. Item locus Sulpicii Severi
in lib. iii. de vita Martini. Vide F. Florentem ad titulum 7.
de translatione episcopi. VALES.
43, 1. NooudYos] Imo Novatianus. Sed constat semper
fere confundi maxime a Graecis patribus Novatum et Nova-
tianum. Distinguunt autem eos Cyprian. epist. 47. 52 et
Hieronymus in catalogo, qui hsec habet Novatianus Romanw
:
urbis presbyter, adversus Cornelium cathedram sacerdotalem co-

natus invadere, Novatianorum, quod Grwce dicitur mdapbv
dogma constituit, nolens apostatas suscipere pwnitentes. Hujus
auctor Novatus Cypriani presbyter fuit. Scripsit autem de
pascha, de sabbato, de circumcisiom, de sacerdote, de oratione, de
cibis Judaicis, de instantia, de Attalo, nmltaque alia, et de Tri-
nitategrande volumen, quasi kTnTo\xi\v operis Tertulliani faciens,
quod plerique nescientes Cypriani listimant. Cf. Socrat. H. E. <
iv. 13. vii. 11. Epiphan. h?er. lix. Stroth. Uebersetz. t. i.
p. 496 sqq. not. 3. vid. Moshem. Commentar. de rebus Chr.

p. 497 sqq. Walch. Ketzernesch. tom. ii. 189 sqq.
p. HEIN.
43, 2. h6y}ia itapuTTaTai rots Trdat] Rufinus vertit : Decretis
significatur quid facto opus esset. Keliqui tamen interpretes,
Langum dico, Musculum et Christophorsonum, vertunt : De-
cernitur ab omnibus, rectius ni fallor. Sequitur enim paulo
post to. bo£avTa 7rao-i, etc. VALES.
43, 4. iiTKTToXri)
C1AA77 Hanc Cornelii epistolam cum
rts
prioro illa cujus supra mentio ab Eusebio facta est, confun-

dero videtur Rufinus, qui duas tantum Cornelii epistolas
agnoscit. At Hieronymus in libro de scriptoribus eccle-
siasticis, quatuor numerat. Verum Eusebius hoo loeo tres
M III
3
duntaxat Cornelii recenset epistolas, primam ad Fabium An-

tiochensem episcopum de Romana synodo, deque Italise et
Africae episcoporum consensu, secundam de decretis synodi,
tertiam de facinoribus Novatiani ad eundem Fabium Antio-
chenae urbis episcopum ex qua luculentissimum testimonium
:
hic profert Eusebius. Et prima quidem ac tertia, Grseco

sermone a Oornelio scriptae videntur, idque multis argumentis
probari potest. Cum enim Eusebius ex tertia epistola plu-
rima adducat testimonia, nusquam dicit ea ex Latino sermone
in Graecum fuisse translata, quod tamen perpetuo monere con-
suevit, quoties Latini scriptoris testimonium citat, exempli
gratia, cum locos profert ex Tertulliani apologetico, aut cum
epistolas principum Roinanorum. Deinde Eusebius ipse in
hoc capite satis innuit, primam illam Cornelii ad Fabium epi-
stolam scriptam fuisse Grseco sermone. Postquam enim de
illa commemoravit, addit conjunctam ei fuisse aliam Latino
sermone scriptam epistolam Cypriani. Quod quidem non ad-

deret, nisi Cornelii epistola superius memorata diverso ser-
mone scripta fuisset. VALES.
43, 5. 6770109 tls
—
KopvrjXtos] Novatianum ab his Cornelii
criminationibus defendere studuit jam Moshem. Commentt.
p. 513 sqq. p. Cyprian. epist. 52.57. Schrockh.
524 sq. cf.
christliche Kirchen-Geschichte t. iv. p. 302. Neque vero ulla
fide esse digna quae de moribus Novatiani in hac epistola tra-
duntur, magis temere contendisse puto Kestn. de Eus. p. 35.
not. 73. quam Eusebium non recte justo majorem ei tribuisse
fidem. Idem vero Eusebium ipsum
citius conjecit, episcopi
Romani malignitatem perspexisse aliorumque de mala ejus fide
suspicionem timuisse, ex verbis : d</3' rjs kcu jxepr) TtapaTiOecrQaL
oibev av ko)\vol. Cf. Stroth. Uebers. t. i. p. 399 not. 3. HEIN.
Ib. 6avp.do-Los ovtos Rectissime vertit Strothius : dieser
saubere Mann. Similiter Eus. H. E. v. 16. 0aujuacrros legitur
ubi vid. not. Sed antiqui certe rarius utuntur hoc modo illo
vocabulo, neque Kakbv KayaObv vocent plerumque alium nisi

o) Tayada TtavTa earlv, et qui, virb tovt<i)v p.i) bcacpdeLpeTaL olov
iirb ttXovtov, TLp.i}s, qui est reAetos o-7rov8cuos, ut vim ac naturam
KaXov KayaOov definit Aristot. ethic. ii. 9. cf. Luc. viii. 13.
ovtol elo-Lv olTLves ev KaphCq Ka\fj Kal ayaOfj aKovcravTes tov Xoyov,
KaTexovcnv k. X. Cic. Lsel. c. 5. Qui ita vivunt, ut eorum pr<h

— :
5 -8. EUSEBII HIST. EOCLES. LIB. VI. 513
betur fides, integritas, cequalitas, liberalitas, nec sit in ittis utta

cupiditas vel libido vel audacia, sintque magna constantia —hos
viros bonos appellandos putemus. Of. de Offic. i. 7. justitia
ex qua viri boni nominantur. Nihilo tamen minus vel illud
ironne inservit apud Euseb. H. E. iv. 17. 6 h\ Kakbs KayaObs

Tavrr]s dvr)p, ubi non minus recte vertit Strothius Ihr feiner, :
braver Mann. Paulo autem post nostro loco, ut ssepius alibi,

ita dicitur : 6 ydp tol \ap.TrpoTaTos quod Stroth. reddidit
Denn Mann. Et inferius 6 \apmpbs ovtos.
dieser herrliche :
cf. Plutarch. Fab. Maximus c. xii. \ap.Trpbs yap 6 dvr)p kol
<pi\6iraTpis. Dorville ad Charit. p. 254. Et Latini bonum et

optimum interdum dicunt quem vituperare potius quam lau-
dare volunt, ita tamen, ut saepius ad ingenium ejus, quam
agendi rationem illud vituperiuin pertineat. Ita Ciccr. de
offic. ii. 1. interdum vereor, ne quibusdam bonis viris philo-
sophije nomen sit invisum. Contra veteres Grseci saepe ver-
bum KXeivos apud Sophocl. Electr.
ad ironiam usurpant. Ita
V. 300. o /cAetvos vvp.(p(.os vocatur iEgisthus. Neque aliter
0-ep.vbs legitur apud eundem Sophocl. OEdip. T. v. 953. ra
aipjv — deov p.avTevpaTa. Alciphron. epist. xxxiv. p. 139. sq.

ed. Berglor. HEIN.
43, 6. Ma£ijuos Tipta-fivTepos'] Do hoc Maximo presbytero,
Urbano et Sidonio confessoribus, qualiter relicto Novatiano
ad ecclesiam catholicam reversi sint, vide epistolam Cornelii
papae ad Cyprianum. Fuit etiam eodem tempore alter Maxi-
mus presbyter ecclesise Rom. quem Novatianus legatum in
Africam misit ad Cyprianum una cum Machseo et aliis sed :
Cyprianus eos a communione sua removit. Postea schismatici

Maximum hunc episcopum in Africa fecere, ut docet Cyprianus
in epistola ad Cornelium. VALES.
43, 8. uxr-nep €k payydvov tivos] Hoc loco e« payydvov idem

est quod d-nb p.r]xavijs quae provorbialis locutio frequens est
apud Graecos. Nam p.dyyavov idem est ac machina. Quod
miror nec a Musculo nec a Christophorsono animadversum
fuisse. VALES. Cf. Chrys. de sacerd. vi. 12, 606. ed.
Tauclm. ubi commemorantur 7rero'ju.erot Xirnoi bid tlvos payya-
veias. Chronic. Alexand. p. 290. p.rrxavals iroWais xP T (T <*l €VOt l
JI-
>
payyavtKa re iravTola. HEIN.

m m4
43, ]0. Oi)s napayevop.ivovs] Theodoretus in libro iii. hsere-

ticarum fabul. cap. 5. scribit, Novatianum ipsum in Italiam
profectum esse, ut episcopos illos Romam adduceret, deinde
cum in vicum quendam una cum tribus illis episcopis perve-
nisset, coegisse eos ut sibi manum imponerent, idque illos con-
questos esse cum Romam venissent. Sed hanc narrationem
refellit Cornelii epistola. VALES.
Ib. aTTkovo-repovs] Minime vero ex hoc loco sequitur, quod
in eo quserit Stroth., fastum dico et contemtum episcoporum
majorum urbium in qua illi supra hos
minores et adeo ratio,
sc extollere potuerint. Quamvis enim minime fides habenda
sit Cornelio in iis qure de Novatiano scribit, hoc tamen verum
esse potest, rusticos episcopos fuisse imperitiores malarum

artium et machinarum. HEIN.
Ib. p.e6vovTas K.a.1 KpanraX.G>vras quasi ev 8ia ftvolv cum altera
locutione &pq heKa\r\ accipiendum esse recte putat Strothius.
Neque enim, inquit, temere credendum est, eos (episcopos) revera
temulentos fuisse. Omnes enim ecclesiastici actus ante meridiem
fieri debebant, pomeridiano tempore facile fieri potest, ut quis
nimio vini usu officium suum non rite agat. ad
Hostis a posse
fieri concludere, sibi permittit, hinc Cornelius idem quod jam
dixerat, &pq 6efcdr?/, vitepfioXiK&s repetit, addens fjLedvovras kclI
KpaLiraX&VTas. HEIN.
Ib. elKOViK?! tlvI Kai p,aTaiq êLpeTnOeaLq'] Adumbratam et
cassam illam Novatiani ordinationem vocat Cornelius, quod

facta esset ab alterius provincise episcopis, non ab iis qui con-
secrandi pontificis Romani jus habebant ; cujusmodi erant
Ostiensis, Tiburtinus et alii,quod a temulentis facta, quod
per vim, quod hora diei decima, quod non prsesente populo
nec clero, quod denique alio jam episcopo legitime ordinato.
Porro cum Cornelius ipse tum hic tum in epistola ad Cy-
prianum testetur, Novatianum a tribus episcopis consecratum
fuisse, miror quod scribit Pacianus in epistola 2. ad Sempro-
nianum An Novatianus, quem absentem epistola episcopumfinxit?
:
quem consecrante nidlo linteata sedes accepit ? Et paulo post de

eodem ita loquitur Sine consecratione legitima episcopum fac-
:
tum, ideoque nec factum, per epistolam eorum qui se confessores

esse simuJarent. Ex quibus Paciani verbis colligi videtur, Nova-
io, ii. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 515'
tianum absentem fuisse ordinatuin episcopum per epistolam

quorumdam confessorum, codem modo quo magistratus a
piincipe mandari solebant per epistolam. Linteatam vero
sedem appellat Pacianus pontificalem cathedram, eo quod lin-
teis sterneretur. Quod etiam testatur Augustinus epist. 203.

In futuro Dei judicio nec absides gradatw, nec cathedrce velatw.
Idem testatur epistola synodica episcoporuin ./Egypti quam
refert Athanasius in apologia : n&s <5e ol tov Opovov tov Zctto-
\Lo-fj.ivov iTno-KOTriKoJs ot>vp6p.€voi, etc. Ceterum Pacianus ita
cum Cornelio conciliari potest, dicamus Novatianum, primo

si
quidem a confessoribus in carcere positis episcopum per epi-

stolam designatum fuissc, postea vero a tribus illis episcopis
ordinatum. VALES.
43, II. (o kKoivu>vr}iTap.f.v Optime Rufinus vertit
Achkw]
hunc locum : Et in communionem laicam populo etiam pro hoc
interveniente Quibus verbis innuit Cornelius,
susceptus est.
episcopum illum qui Novatianum cum aliis duobus collegis

ordinaverat, a se depositum esse, et in laicorum ordinem re-
dactum. Cum enim excommunicare illum vellet, utpote ne-
farii schismatis auctorem, a populo rogatus idem Cornelius,
Iaicam ei communionem indulsit, id est, ut inter laicos commu-
nicaret, permisit. Reliqui vero episcopi qui Novatianum ordi-
naverant, non solum depositi, verum etiam a connnunione
totius ccclesiae separati sunt. Ita Cyprianus in epistola ad
Antonianuin de Trophimo loquens episcopo, qui cum schisma
fccisset in ecclesia Romana, postea confessus errorem, et tur-
bam fratrum quos abduxcrat secum in ecclesiam reducens,
a Cornelio susceptus est. Sic tamen, inquit, admissus est Tro-
pMmus, ut Jaicus communicet, non quasi locum sacerdotis umrpet.
Ilunc Trophimum, illum ipsum esse existimo de quo in hac
epistola loquitur Cornelius, unum ex iis qui Novatianum ordi-
navcrant. Nam Cyprianus illum sacerdotcm, id est, episcopum
ab ccclesia abstraxisse testatui',
vocat, et fratcrnitatem prius
deindo reversum cum humilitate veniam petiisse, et a Cornelio
ad laicam conununionem susceptum. Porro alter ex episcopis
qui Novatianum ordinarunt, Evaristus fuisse videtur, ut col-
ligo <x tpistola Cornclii papse, qiiic intcr Cypriani epistolas 48.
habctur. In actis suppositioiis martyrii Novatiani quse ci-
:
tantur ab Eulogio in lib. vi. Novatianus episcopus Romse

factus esse dicitur a duobus episcopis, Marcello Aquileiensi
et Agamemnone Trevirensi. VALES.
Ib. 'EKoivtovijo-afxev Aai/cw] Mos olim fuit, ut laici post
eucharistiam ab episcopo acceptam, ei osculum darent. Hie-
ronymus in epistola 62. adversus Joannem Hierosolymi-
tanum Quisquamne
: tibi invitus communicat ? Quisquamne
extenta manu vertit faciem, et inter sacras epulas Judce oscu-
lum porrigit ? Paulus Diaconus de vitis PP. Emeritensium
cap. 7. de Fideli episcopo loquens: Vade, inquit, commu-
nica, et da nobis osculum. Vale fac omnibus, quia iturus es
tamen, et domui tua? sub omni festinatione dispone, et si desi-
deras remedium poenitentice percipe. Qui mox accepta pwni-
tentia, dispositaque domo sua, valefaciens cunctis sequenti nocte
migravit e corpore. VALES. Cf. Augusti Denkwurdiglceiten

t. v. p. 172. p.384 sq. HEIN.
Ib. 'O eKbtKf]Ti]s ovv tov evayyeXiov] Hsec ironice dicuntur de
Novatiano, qui se assertorem evangelii Christi esse jactabat,
ut docet Cyprianus in epistola prima ad Cornclium. Exstat
hodie liber Novatiani de cibis Judaicis, quem ille sic inscripsit
plebi in evangelio persistenti. VALES.
Ib. eva k-nio-KO-irov belv elvai h> KadoXLKfj eKfcXrjcria] Eadem
verba leguntur in epistola Cornelii papse ad Cyprianum, ubi
confessores relicto Novatiano ad ecclesiam redeuntes, his ver-
bis usi esse dicuntur Nec enim ignoramus unum Deum esse,
:
unum Christum esse dominum, quem confessi sumus, unum Spi-

ritum sanctum, unum episcopum in catholica ecclesia esse debere.
Ubi ecclesia catholica specialiter appellatur Romana, eo quod

radix sit et matrix ecclesiae catholicse, ut ait Cyprianus in
epistola ad Cornelium. Sic catholicam ecclesiam idem Cypri-
anus in epistola ad Antonianum initio vocat Romanam ut :
jam sciret te secum, hoc est, cum catholica ecclesia communicare.

VALES.
43, 12. irpeo-ISvTepovs TeaaapaKOVTa e£] Ex hoc loco colligi
potest, quot basilicas tunc Romse habuerint Christiani. Cum

enim singuli presbyteri suas regerent basilicas, si 46. fuerunt
presbyteri, totidem basilicas fuisse dicendum est. Certe Op-
tatus in lib. ii. Romae 40. et amplius fuisse testatur basilicas
12-14- EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 517
sub tcmpora persecutionis Diocletiani. Non enim, inquit,

grex aut populus appellandi fuerant pauci, qui inter 40. et quod
excurrit basilicas, locum ubi colligerent, non habebant. Ubi
Optatus loquitur de basilicis quse Romae erant tempore perse-
cutionis Diocletiani, id est, annis circiter quinquaginta post
epistolam Cornelii papae, non autcm de basilicis quae Eomae
erant sua aetate, id est, anno Christi 378. ut scripsit Blon-
dellus in apologia pag. 223. Vide Baronium ad annum Christi
57. quem frustra refellere conatur Blondellus in libro supra
memorato. VALES.
43, 12. virohiaKovoL, clkuXovOoi, e£opKMTTcu, TTv\o)pol, primum
commemorantur a Cypriano et h. 1., lectores a Tertull. de
praesc. 41. Cf. Constit. apost. iii. 11. Socrat. H. E. v. 22.
Schmidt. Handbuch der christlichen Kirchengeschichte t. i.
p. 325. t. iii. p. 71 sqq. Gieseler. Lehrbuch der K. G. t. i.
p. 2i2not. b. HEIN.
xVP a $ vvv dki.fiop.ivois'] Occurrit haec vox in epistola cleri
Ib.
Romani ad clerum Carthaginensem de secessu Cypriani Sive :
viduce, sive thlibomeni qui se exhibere non possunt, sive hi qui in

carceribus sunt, sive exclusi a sedibus suis, vtique habere debent
qui eis ministrent. Male vulgo editum est clydomeni, pejusque

ab aliis emondatum clinomeni. Scribendum enim procul dubio
est thlibomeni, id est, indigentes, ut vertit Rufinus, vel ii qui se
exhibere non possunt, ut explicat clerus Romanus. Cyprianus in
epist. 4. vocat pauperes et indigentes qui laborant. Possidius
vero vocat in tribulatione positos. Sic enim scribit in vita b.
August. cap. 27. In visitationibus vero modum ab apostolis de-
finitum tenebat, ut nonnisi pupillos, et viduas, et in tribula-
tionibus constitutos visitaret. Sic etiam legitur in manuscripto
codico sanctse Mariae do regali monte. Johanncs Chrysos-
tomus in homilia 67 in Matthaeum, ait ecclesiam Antiochenam
sua netato, tametsi mediocres reditus possideret, plusquam
tria millia viduarum et virginum aluisse quotidie, praeter
hospites, leprosos et vinctos, praeter clericos, quibus vestem
ac cibaria suppeditabat. VALES.
43, 14. 7roAtretats novo profecto et inaudito sensu h. 1.
dictum est. Cum enim opponantur illae iroAiTeiat cpyois Nova-
tiani, bono vortit Strothius Conncxionen, qua voce vocabuli
:
:
vis satis hausta videtur. Minus bene Valesius : quibus ope-

ribus et cujusmodi conversatione confisus. Non solum Latinius,
sed etiam plenius exprimeretur illud cum Cic. de Offic. 17. i.
consuetudines — et familiaritates, multisque cum multis res ra-

tionesque contractw. HEIN.
43, 15. a(Pop[X7] — LKavbv] Moshemius Commentt. de rebus Chr.
p. 515. ita reddenda esse accuratius et nostro quidem more,
haud improbabiliter censet : Ingens ac diutuma tristitia men-
tem hominis hujus occupabat, quam cum Christiani, quibus notus
erat, a cacodcemone in aniinum ejus immissam esse dicerent, atque
si Christum profiteri vellet, abituram esse confirmarent, spe sani-
tatis recuperandce Christo nomen dabat. Cf. (pag. 520.) HEIN.
Ib. TitpLyyQels} Recte Rufinus perfusum vertit. Nam qui
segri in lecto baptizabantur, cum mergi a sacerdote non pos-
sent,aqua duntaxat perfundebantur. Itaque hujusmodi bap-
tismus parum solenmis ac minus perfectus habebatur, quippe
qui non sponte, sed mortis metu susceptus videretur ab homi-
nibus delirio laborantibus, et nullo amplius sensu prseditis.
Accedit quod, cuin baptismus proprie mersionem significet,
ejusmodi perfusio vix baptismus dici poterat. Quamobrem
clinici (sic enim vocabantur qui ejusmodi baptismum acce-
perant) ad presbyterii gradum promoveri vetantur canone 12.

concilii Neocaesariensis. Hujusmodi baptismum hominis in
lecto decumbentis et animam agentis, luculente describit
Joannes Chrysostomus in homilia 60. ad Catechumenos tomo
ii. Cyprianus tamen in epistola 76. baptismum hunc plenum ac
legitimum esse censet, et clinicos nihilo inferiores esse ait iis,

qui sani baptismum in ecclesia susceperunt. VALES. Vid.
Suicer. Thes. tom. ii. p. 114 sqq., ubi sub sigla I. addi potest
locus Lactant. Institt. div. iii. 8, 10. Privationem doloris

summum bonum putare, non plane Peripateticorum ac Stoi-
corum, sed clinicorum philosophorum est. HEIN.
Ib. to fia-nTL<jp.a addit Cph. Nicephorus autem ita scripsit
cocrr' a-noOaveicrOai irpocrhoKLpLOV ovTa, t6 vhu>p ahrjaai. kafieiv.

*0 Kal iv avTrj Tjj kXlvt] fi
eKetro TrepLxvOtv brjdev ZfiaTTTi&v.
Zimmermannus recepit /3a7;TL(T[xa, uncis tamen inclusum.
HEIN.
Ib. Kara tov ttjs iKKXrjaias Kavova] Qui in lccto decumbentes
j, 5 . EUSEBII HIST. EOOLES. LIB. VI. 519
baptismum acceperant, postquam ex morbo convaluissent,

episcopum adire necesse habebant, ut ea qua> ipsorum bap-
tismo defuerant, suppleret. Votus auctor de haereticis non
rebaptizandis, <piem nuper una cum Oypriano edidit Nic.
Itigaltius : Awt si a minore cleroper necesdtatem tradifumfuerif
baptisma, eventum exspectemus, ut aut suppleatur a nobis, aut a
Domino supplendum reservetnr. Novatianus itaque liic avguitur
a Oornelio, quod cum urgente morbi nocessitate in lecto bap-
tizatus fuisset ab cxorcistis qui illum curabant (hoc enim indi-
cant verba ejus epistokc), postea recupei*ata valetudine non
adiisset episcopum, ut reliqua baptismi solenmia suppleret,
quod ecclesiastica regula praecipiebat. Certe in canone 47.
concilii Laodicensis id diserto prsecipitur*. Et in capite tri-
cesimo octavo concilii Eliberitani. VALES.
Ib. tov re o-<ppayia0r}vat vtto tov iiTL<TK6-nov] Rufinus hsec
vorba de signaculo chrismatis interpretatus est. Ego impo-
sitionem manuum intclligo, qua episcopi Spiritum sanctum
baptizatis confercbant, quod sequentia manifeste declai*ant.
Subdit enim Comelius : tovtov <3e p.ij Tvyjxiv, 7r<3j av tov ayiov
YlvevpaTos hvx* ;
Quamquam in manuscriptis codicibus Maz.
Med. ct Euk. legitur tovtojv be fxrj Tvy&v. Interpi*etationem
nostram confirmat Cyprianus ad Jubaianum his verbis Quod :
nunc quoque apud nos geritur, ut qui in ecclesia boj>fizantur,

prccpositis ecclesice offerantur, et per nosiram orationem et manus
imjmitiotiem Spirifum mnctum consequantur, et signaculo domi-
nico consutnmentur. ^payCêw proprio est consignare. Con-
signare autem et manum imponero idem est, ut docct epistola
Innooentii ad Deccntium cap. 3. ct 6. Idem confirmat Marcus
in vita Porphyrii Gazensis episcopi, cujus locum inferius ad-
ducomus. Ambrosius seu quis alius auctor cst eornm librorum,
in caput 4. cpistolie Pauli ad Ephcsios Denique apud u32gt/p- :
tum presbi/teri cousignant, si prccsens nou fuerit episcopus.

Eadem habct auctor qusestionum Vetcris ct Novi Testamenti
intor Augustini opera editus, quaestione 10 1. NaminAlex-
andria et per totam Algi/ptunt. si desit episcopus, consecrat
presbt/fcr. Scribe consignat presbyter, ut in supra citato Am-
' A<1 quem locum et nrl can. 12. concilii Neocsesareensis vid. Beverrgius HEIN.
:
brosii loco. Vetus inscriptio quam refert Baronius ad a. 0.

36 7. Picentice legitimce. Neophytae. die 5. Cal. Sept. consignatce
a Liberio papa etc v Porro hsec baptizatorum consignatio,
.
interdum fiebat cum chrismate, quoties scilicet aliquis urgente

morbi necessitate baptizatus fuerat a minoribus clericis, nec
chrismatus. Tunc enim episcopus qui baptismi solemnia
postmodum supplebat, chrismare simul et manus imponere
necesse habebat. Qui vero perfectum baptismum acceperant,
iis manus tantum imponebatur ab episcopo sine chrismatione,
ut docet canon Arausicanus. Quo pertinet vetus epigramma

apud Gruterum pag. 1 1 7 7 de Marea .
Tuque sacerdotes docuisti chrismate sancto
Tangere bis nullum judice posse Deo.

Porro ut ad Novatiani baptismum redeamus, hinc manasse
mihi videtur mos Novatianorum, qui in baptismo sacrum
chrisma non adhibebant teste Theodoreto in lib. iii. hseret.
fabularum, eo quod scilicet auctor ipsorum Novatianus bap-
tisnium sine chrismatione accepisset. VALES.
43, 16. j3or}6âr] tols cthcXdjols] Post has voces in codicibus
nostris Maz. Med. Fuk. et Saviliano, et apud Syncellum hsec
adduntur : oaa 0e/xis nal oaa bvvarov 7rpea-/3u7epw, Kivovveuovcnv
abeXqyols koI k-nLKovplas beop.4voLs (5or]0elv. Quse Rufinus legisse

videtur in suo codice. Vertit enim : Scribit etiam de ipso,
quod persecutionis tempore, cum in cellula quadam lateret, et a
diaconis, ut moris est, subvenire in exitu catechumenis rogaretur,
etc. Paulo ante ubi legebatur ZgekOotv tov olkov, restituimus
oIkIo-kov, auctoribus iisdem codicibus et Georgio Syncello.
Rufinus cellulam vertit. VALES. Dignissima est, quae con-
feratur, de h. Moshemii 1. 1. p. 514 517. qua
1. disputatio —
V. D. ostendere studuit primum, Novatianum ideo sese ad-
junxisse Christianis, quia gravi melancholia, in quam inci-
derat, ab iis sanari posse sese sperabat (cf. supra verba clkol-
v(avr\<TLav nal kvKod>L\iav, quibus interprete Val. abhorrens ab

omni societate feritas et lupina quoedam amicitia Novatiani
v Accedit ad sententiam Valesii recte 23. (pag. 161. sq.) Neander. Denkwiir-
Suicer. Thes. t. ii. p. 1196. I. s. v. <r<ppa- digkeiten aus der Geschichte des Chris-
ylfa. Cf. ibid. p. 1534 — 1536. s. v. tenthums, tom. ii. p. 270. HEIN.
Xpic/J-a et quae monui ad Euseb. H E. iii.
:
fuisso dicitur et verba : a(popp.i] tov irio-Tevo-ai LKavbv),

deinde ideo noluisse ex morbo recrcatum accedere ad episco-
pum confirmationis causa, quin animus ojus fluctuarit inter
philosophiam cni operam dederat, et Christianam religionem,
unde ad philosophiam etiam se reverti velle exorta persecu-
tione Deciana diceret, denique Fabianum reluctante universo
sacerdotum ordinc et magna plebis parte tamen inter pres-
byteros suos cooptasse Novatianum, propterea quod episco-
pus motuebat, ne ad priscas sordes iste reverteretur. HEIN.
43, 17. 7rtaT€was KaTri^LutOr] tov TrpeafivTepiov] Hinc apparet,
Novatianum prono gradu presbyterum fuisse ordinatum, omis-
sis diaconatus et subdiaconatus ordinibus : qui mos tum fuit in
ecclesia, ut docet exemplum Origenis, Paulini Nolani et alio-

rum. Nota sunt etiam exempla Ambrosii Mediolanensis et
Ncctarii Constantinopolitani, qui ex neophytis ordinati sunt
episcopi. VALES.
Ib. vtto TiavTos tov Kkr/pov koX XdlK&v hiaK<t>Xv6p,€Vos] Pres-
byteri olim ab episcopo ordinari non poterant sine consensu
cleri et populi. Ac de populi quidem suffragio in electione
presbyterorum, testantur patres concilii Nicaeni in epistola
synodica ad episcopos iEgypti, ubi de clericis qui se a Meletii
schismate puros atque integros servaverant, ita prsecipiunt
Et be tlv& 77ore o~vp,âir\ avaTiavo~acrdai tG>v iv Tjj iKKXrjcria, tt\vi-
KavTa o-vvavaf3atV€Lv els tt\v Tip.i]v tov TeTeXevTrjKOTos tovs aprt

T:poo-\r](pOivTas , p.6vov €i a£ioi (paCvocvTo, /cat 6 Xabs alpoTro avve-
7TL^r](j)(CovTos avTols Kal £irLo-(ppayL(ovTos tov Tijs 'AA.e£ai>8petas
tTiLo-Ko-nov. Quae verba Sozomenus de clericis intellexit, cum
tamen de episcopis potius accipienda esse videantur. Nam
cum patres synodi Nicoenae contemplatione pacis statuissent,
ut episcopi a Meletio schismatico ordinati in suo gradu
remanerent, sed sine ulla functione episcopalis officii, nunc
prsecipiunt, ut si ab Alexandi-inae
forte catholicus episcopus
urbis episcopo ordinatus obierit, tum Meletianus qui a synodo
sub ea conditione quam dixi susceptus est, in locum mortui
succedat, dunnnodo plebs eum elegerit, et episcopus Alexan-
drinus clectionem ejus confirmaverit. Sed et ex aliis locis
ejusdcm epistolae satis colligitur, necessarium fuisse populi
suffragium in ordinatione clericorum. Vetant enim eadem
epistola sanctissimi patres, ne episcopis qui Meletio adhae-

serant, jus fasque sit proponendi nomina eorum qui ad eccle-
siasticos ordines sunt promovendi, sed solis catholicse ecclesise
ab omni schismate integri semper fuissent, illud

episcopis, qui
competere pronuntiant. Pontifices quippe annuntiabant po-
pulo nomina eorum qui ordinandi essent presbyteri vel diaconi,
ut si quis forte haberet quod ordinandis objiceret, illud palam
testaretur, sicut legitur in sacramentario Gregorii magni.
Quam in rem singularis est locus b. Chrysostomi in homilia
18. in epistolam 2. ad Corinthios. Audi, inquit, quemadmo-
durn apostolorum tempore, ipsi persaepe eos quibus prseerant,
consiliorum suorum socios adhibebant. cum septem Nam et
diaconos crearent, ad plebem prius i'etulerunt, et cum Mat-
thiam eligerent, de ea re cum omnibus qui tunc aderant tam
viris quam mulieribus Petrus agitavit. Neque enim hoc
imperium, in praesidentium fastu et aiTogantia, nec in subja-
centium servili quadam demissione consistit, sed spirituale
est, hoc prsecipue excellens, quod pro vestrre salutis cura
autem quod plus honoris requi-
plures labores suscipiat, non
rat. Omnes enim tanquam domum unam, ecclesiam habitare,
omnes ut unum corpus affectos esse convenit. Denique adeo
necessarium fuit plebis suffragium in electione presbyterorum,
ut saepenumero in ecclesia plebs tumultuosis vociferationibus
presbyterum aliquem fieri postularet et cogeret. Quod qui-
dem Barcinone sibi evenisse, testatur Paulinus in epistola
sexta ad Severum. Idem de Piniano Albinse filio refert
Augustinus in epist. 225. ad Albinam. Jam vero cleri quoque
consensum ad hoc fuisse necessarium, docet vetus auctor
quaestionum Veteris et Novi Testamenti cap. ior. ubi scribit,
presbyterum qui ordinandus est, perduci a diacono et offerri
episcopo, et sub testimonio diaconi ordinari. Sed testimonio,
inquit, diaconi fit presbyter. Et paulo post : Perducuntur
enim qai ordinandi sunt, ut dum lateri eorum septi sunt, honore
digni videantur. Fateor facti eorum esse, sed quasi qfficialis.
Ab enim mittitur ut obsequium prwbeat ordinando.
episcopo
Totum vero hunc ritum optime descriptum habemus in sacra-
mentario Gregorii magni pag. 236. ad quem locum vide quse
notavit Hugo Menardus vir doctissimus. VALES.
:
i8. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VI. 523
II). eis Kkijpdv rtva yeviaOcu.] Kkrjpos ordincm seu gra-

dum significat ministerii ecclesiastici. Ita Kkfipov upeafivTe-
piov paulo ante Cornelius dixit, et Kkypov eTTirrKo-nfjs non semel
vocat Euscbius et Irempus. Epiphanius in hseresi Melctia-
norum : ol oe aird KkrjpiK&v v-nupyovres btacpdpov Kkypov, Trpeaflv-
repiov T€ Kal biaKovias Kal ukkcov. Tertullianus sortem vocat.
Sic enim in libro de virginibus vclandis : Non permittitur
mulieri in ecclesia loqui, sed nec docere, nec tinguere, nec offerre,
nec ullius virilis m.uneris, nedum sacerdotalis qffcii sortcm sibi
vindicare. Itaque hoc loco eis Kkfjpdv Tiva, id est, in quocumque
' '<
ro. Sic certe loquitur vetus auctor dc hacreticis non rebap-
iizandis : Quod cum nullum sanw mentis Jidelium tenere, vel
maasime nullum omnino in quocumque clero constitutum, ac multo
magis episcoporum audere deceat. llursus in codcm libro
I iii ,uo magis hoc nomine efiam onerafur, lieetfuerit antea fidelis-
simus, aut in clero aliquo constitutus. Idem scriptor clerum
distinguit in majorcm et minorcm. Et minorem quidem
clerum appellat diaconos et reliquos inferiores ordines, ut cum
dicit pag. 129. Aut si dicis hvjusmodi hominem sal/cum non
possefieri, omnibus episcopis salutem adimimus, quos ita periculis
quam certissimis adstringis, ut hominibus omnibus qui sub cura

eorum agunt, ethac atque illac dispersis regioiiibus infirmantur,
per semetipsos subvenire deberent, quia ceteri homines minoris
cleri iisqui periclitantur, hoc idem pra-stare non possunt. Et
multo clarius pag. 134. Et ideo cum salus nostra in laptismate
spiritus, quod pleriunque cum baptismate aqxuv conjunctum est,
sit constituta, si quidem per nos baptisma tradetur^ integre et
solemmter et peromnia qua scripia sunt adsignetur, atque sine
ulla vJUus rei separatione tradatur, aut si a minore clero j>. r
necessitatcu/ traditum fuerit, eventum exspectemus, etc. ubi vides,

presbyteros ab hominibus minoris cleri apcrte distingui. Ait
enim, minoris cleri homines ingruente tantum necessitate
baptisma confcrre, quod prcsbyteris nequaquam convenit.
VALES.
43, 18. koI eiubibovs tovto~\ Proprium enat presbyteri offi-
cium, cucharistiam et caliccm fidelibus in manus tradere,

idt|ue imbovrai proprie dicebatur. Chrysostomus bomilia 46.
m Matthseum : ov\ opqs oti r<3 Upcl uovlo OepLs to tov a'iuaTos
c7Ti8t8o;'at 7;nj))j)im\ Id est, non vides qualiter soli sacerdoti
\ n
524 ANNOTATIONES AD 43.
licet calicem dominici sanguinis praebere. Ex quo ita argu-

mentatur Chrysostomus. Tu ergo sacerdos es, cum panem
ct calicem praebes pauperi. In quibusdam tamen ecclesiis
diaconi eucharistiam populo dividebant. Idque innuere vide-
tur auctor quaestionum Veteris et Novi Testamenti cap. 101.
his verbis : Diaconi ergo ordo est accipere a sacerdote, et sic
dare plebi. Hieronymus, seu quis alius, in libro de septem
gradibus ecclesiae : Sicut in sacerdote consecratio, ita in mini-
stro est sacramenti dispensatio. IUe oblata sanctificat, iste sanc-
tificata dispensat. Et ante omnes Justinus M. in apologia,

cujus locum jam supra citavi. Cedrenus ad annum 18. Con-
stantis : crKavha\L£6iJ.evos yap ets avTov, e/cetpe irpoTepov avrbv
Sta HavXov -naTpicipyov oiclkovov, 6? Kal //ereôcoKe tco /3ao-iAei twv
ayjp&vTuv pLvcrTripMv iv aym TTOT-qpiio. Tandem vero postquam
diaconi laicis eucharistiam proebere desierunt, concessum illis
est, ut vinum laicis post communionem prceberent, idque col-

ligimus ex vita Alcuini, de quo vetus scriptor ita tradit : nec
non cum post communionem corporis Christi et sanguinis manu
propria eis misceret, idem Ludovicus, humilitate clarissimus pr&
omnibus, patri sancto se inclinans ejns osculatus est manum w .
Et in concilio Arelatensi 2. cap. 15. cavetur ut diaconus

praesente presbytero corpus Christi fidelibus tradere non
prsesumat. VALES. Cf. Neander. Denkwiirdigkeiten aas
der Geschichte des Christenthums, tom. ii. p. 158. 320. not. 22.
HEIN.
Ib. avT<2 KaTapdcreTai] Hunc locum non intellexerunt inter-
pretes. Nam Musculus quidem ita vertit : Et miser homo
non degustavit, nisi primum se illi devovisset. Christophorsonus
vero quasi Musculi insistens vestigiis, vertit hoc modo : Atque
infelix non ante degustavit, quam ita se illi devovisset. Quasi
vox avTu referretur ad Novatianum. Ego kavT& malim legere
cum Georgio Syncello, apud quem totus hic locus ita scribitur:
Kttt 6 aOXios avQptoiro } ov TrpoT€pov yeveTai, et pvq TipoTepov eaurco
1
KaTapaaaiTo. Id est : Atque ille miser non prius gustare sinitur,

quam semetipse Quippe omne jusjurandum
diris devoverit.
adjunctam habet imprecationem. Quse licet in hoc sacra-

mento quo Novatianus homines miseros adigebat, diserte
w Cf. Suicer. tom. i. p. 1248. i. s. v. evKoyia. HKIN.

i8. EUSEBH HIST. EOCLES. LI13. VI. 525
expressa non sit, tacito tamen subintelligitur, ut notavi ad Amm.

Marccllinum. VALES. Valesium secutus est Strothius. Vertit
enim : als bis er sich selbst verwiinscht hat. Idem in Gracca
editione ad h. 1. not. 6l. " eavT<2, inquit, Myncell. quod probat
Valesius, ac profecto nobis magis placet^ Equidcm tamen
nescio an paulo inconsultius Musculum et Cph. haud intcllex-
isso hujus loci scntentiam, scripserit Valesius. Satis cnim
apparct, illam lcctionem eavT<2 quam Syncellus dedit, essc
longc faciliorem quod quam avr<2, si retulerimus ad Novatia-
num, ad KaTapdiaiTo supplcndum eavT<2 ita ut illud avT<2 dati-
vus quem dicunt, commodi esse putetur, hoc eavT<2 regatur
a vcrbo KaTapacrOai, unde ipsc illc, quem cxpresserunt Muscu-
lus et Cph., sensus existit : nisi antea in illius gratiam sibimet
ipsi diras esset imprecatus. Cf. Hom. Iliad. i. 500. tlixtjo-ov \xol
vlbv k. Odyss.
k. 305. akkd \xol ia-Ouixev Kal Tnve/xev ut recte
ii.
dedit pro vulgato âA' ex codd. \VoIfius. Schol. ad Sophocl.

Ajac. v. 1070. Mevekaos, w 8»/ Tovbe irkovv iaTe(ka\xev olvtl
tov, hi ovTiva. Quamquam fatcor illam Musculi et Cph.

interpretationem haud cxigua laborarc duritie propterca quod
si illud avT<2 dativus comniodi esse crcdatur, altcrum tavT<2
vix possit omissum csse, quamvis autem positum
tamen esset,
vel avT<2 davT<2 aliter accipi queat (cf. Matthise ausfurhl. Gram-
matik p. 868. 6.), ut taceam avT<2 dcinde ad satis rcmotum
Novatianum pertincre, quia illud haud infroquens est. Cf. vi.
433. sq.) Nihilominus neque ad Valesii et Strothii sen-
5. (pag.
tcntiam quisquam potest acccderc nisi qui aut pro avT<2 Icgat
<\avT<2 cum Zinuncrm., aut avT<2 pro avr<2 h. 1. scriptuin putct
(cf. Dorvillo ad Charit. p. 224. Matthitc 1. 1. p. 278. n. 3.),
aut doniquo ipsum avr<2 scribendum censeat. Cf. Coloss. i. 20.
22. ii. 15. Irmisch. ad Herodian. i. 2. 2- 5. i. 4. 17. i. 8. 4. i.
10. 6. i. it. 8.Sed rcstat tcrtia loci explicatio, quam equi-

dcm illis omnibus pnefcrendam duco. Neque enim Valesii et
Strothii, ut cx iis quic monui, intelligetur, suis difficultatibus
libera. Accodit quod ax>T<2 tuentur non solum omncs libri
scd ipse Nicophorus, qui €KeCim scripsit, unde ipso Strothio 1.1.
tcstceum legisse avr<a apparet. equidcm unioe

Itaquc uvt<2
verum et ad nihil nisi prrcccdens Kopvijkiov referendum dueo.
Scriboro cnim Cornelius rccto poterat avT<2 de somot ipso
OUm illa Kal 6 aOkios — xaropaêrat nonnisi ox sentcnti.t «'1
x n 2
526 ANNOTATIONES AD 43.
judicio Novatiani proponat ita : et niiser ille homo non ante

coena sacra frui poterit propter jusjurandum vi ipsi expres-
sum, nisi ante illi Cornelio diras imprecabitur. Ita omnia
expedita esse existimo, et illud unum addendum, fortiora illa
et \xi) —
Ka,Tapd<T€Tcu scripsisse Cornelium cum tamen simpliciter
Novatianus juberet illos jurare se nunquam ad Oornelii partes

esse transituros, quia sane illud KaTapacrdai. si non verbis certe
reapse non poterat non cum lioc esse conjunctum, et quia
probabiliter aliquam oppositionem verborum tvkoyclv et KaTa-
pdcrdai vellet efficere. HEIN.
43, 19. dvTL tov ewreiv to quod paulo ante
dp.i']v] Hoc est
x
dixit Cornelius dv^l tov evXoyetv Fideles enim cum eucha- .
ristiam de manu sacerdotis acciperent, postquam presbyter

inter tradendum dixerat corpus Domini, respondere solebant
amen, ut testatur b. Ambrosius in lib. iv. de sacramentis c. 5.
Ergo non otiose cum accipis, tu dicis amen, jam in spiritu confi-
tens quod accipias corpus Christi. Dicit tibi sacerdos, corpus
Christi. Et tu dicis amen, id est, verum. Hieronymus ad
Pammachium, adversus errores Joannis Hierosolymitani :
qua conscientia ad eucharistiam Christi accedam, et respondebo

amen, cum de caritate dubitem porrigentis ? Cyrillus Hieroso-
lymitanus in catechesi ultima : kol KoiXdvas ti]v Trakdp-qv, bex ov
to awjua tov Xpio-rov, iiTLkeycav to, dp.i]V Augustinus in libro

xii. contra Faustum cap. 10. Habet enim magnani vocem
Christi sanguis in terra, cum eo accepto ab omnibus respondeatur
amen. Ssepius autem missarum solemnia dice-
fideles inter
bant amen. Nam et cum sacerdos panem, et vinum conse-

craret, respondebant amen, ut pluribus dicetur infra ad caput
x Minime vero. Neque enim verba er die armen Leute, stalt dass er
illa praecedentia avrl rov evXoyziv ad ihnen die Benediction ertheilen sollle
laicos pertinent \a/j.pdvovTas rbv aprov etc. De diversa autem diverso tem-
Kal rbv olvov, imo ad Novatianum qui pore usitata signiiicatione verborum
TjuAffyrjrre i. e. ut ipse Valesius paulo ayta&iv s. tvAoyelv s evxapto-rew con-
post dicit : ut alii panem et vinum secrare s. lenedicerc, ayiaa/u.bs s. evAoyla
consecrabat respondentibus laicis ad il- s. evxapio-ria vide quae accurate et sub-
lam consecrationem amen. Neque satis tiliter more suo disputavit Ernesti An-
recte vertit Valesius supra Kal imSovs :
—
timuratorhis p. 24 30. Supra ev\oye7v
avayKa(ei dum eam tradit miseros ho- ita esse consecrare, ut vim divinitJts h. e.
mines benedictionis loco jurare cogit. prwcepto ac promisso divino, rei (ergo
Quasi vero laici benedictionem fecis- Koivwvia) additum significet (ibid. p.24.),
sent ! Imo recte Strothius interpreta- haud abrogata tamen antiquiori verbi
tur : Wenn er das Abendmahl ha.lt, potestate, qua in laudibus divinis et
und einem Jeden sein Theil austheilt, precibus tvAoyia erat (ibid. p. 25. 29.),
und in die Hande giebt, so zivingt facile patebit. HEIN.
.
i
9 -2o. EUSEMl HIST. ECCLES. LI13. VI. 527
9. lib. vii. et post loctionem evangelii et prophctarum, amen

(liccre seque ipsos signare consueverant, teste Augustino in
epistola 166. VALES. Cf. infra cap. 9. August. Denkwur-
digkeiten aus der christl. Archaol. tom. v. p. 202 — 208. tom.
viii. p. 405. HEIN.
43, 20. ov Kal Mwfrt^ 6 ixaK&pws] De hoc Moyse Romana;
urbis presbytero Cyprianus in epistolis loquitur sacpius. llic
post passionem Fabiani llom. urbis episcopi Decio 2. et Grato
Coss. anno Chfisti 250. comprehensus cst una cum Maximo

prcsbytero et Nieostrato diacono, et conjectus in carcerem,
ibi defunotus est, cum mansissct in carcere menses 1 1. dies 1 1
ut legitur in veteri libro de pontificibus Ilomanis. Quod con-

firinat etiain Cyprianus in epistola 15. ad Moysem et Maxi-
nium presbyteros et ceteros confcssores, ubi inter cetci'a hscc
dicit Eant nunc
: magistratus, et consules sive procoasuhs annuce
dignitatis insignibus et duodecim fascibus glorientur. Ecce dig-
nitas cwlestis iu vobis honoris annui claritate signata est, et jam
vertentis anni volubilem circulum victricis gloriaz diutumitate
transgressa est. VALES.
Ib. u.Koi.v(t)vr}Tov iirou]cre^ Musculus vertit : excomnrunicavit.
Christophorsonus vero: Fidelium societate et communione in-
terdlrit, quod idem est. Ego vero hanc intcrpretationem

probare non Neque euim Moyses presbyter jus
possum.
habuit excommunicandi presbytcros collcgas suos, sed quod
uuuin potuit, se a communione illorum separavit, cum scilicet,
illi videndi ejus causa venircnt in carcerem. Solont porro
antiqui scriptores ita loqui de sacerdotibus qui ab aliorum
oommunicatione abstinent, quasi ipsi eos a connnuniono sua
scparcnt. Paulinus presbyter in vita Ipswn b. Ambrosii :
vero Maximu/m a eommunionis consortio segregacit, admonens

ut effusi sanguinis Domini sui ageret /><> nitentiam. Qui Paulini
locus ita intelligendus cst ut dixi. Neque enim Ambrosius
Maximum imperatorem a communione totius ecclcsiaj sejunxit,
oum nulluin jus in eum haberet, sed tantum a Maxiini ct
episcoporum ejus communione abstinuit, ut ipse testatur in
relatione sua ad Valentinianum. Vide quse supra notavi de
privata communione ct exoommunicatione. Ceterum (piod
hic soribit Cornelius do Novatiano Moysis prsejudioio con-
deinuato, id a Moyse paulo ante obituin mihi factum videtur,
N113
528 ANNOTATIONES AD «-43,44-
Nam quidem Moyses confessor cum Novatiano commu-

initio
nicabat. Et cum clerus Romanus epistolam illam ad Cypria-

num scripsit quse inter Cypriani epistolas prima ac tricesima
numeratur, adhuc Moyses pacem cum Novatiano servabat.
Ambo enim illi epistoke subscripserunt. Quinetiam Nova-
tianus ipse epistolam eam composuerat, sicut testatur Cypria-
nus in epistola ad Antonianum. Ex qua ingenium et elo-
quentiam Novatiani obiter licet cognoscere. Est enim epistola

illa, ut fatendum est, elegantissima. Scripta est autem, cum
jam Moyses annum in carcere exegisset, quod ex Cypriani
qnstolis ad Moysem prius datis aperte colligitur. VALES.
Ib. <jvv rois irivTe irpeafivTepois] Quinam fuerint quinque
illi presbyteri qui cum Novatiano schisma fecerant, mihi
quidem incompertum est. Neque enim puto esse Maximum
presbyterum et confessorem, qui cum Urbano, Sidonio ac
Nicostrato ac reliquis confessoribus a Novatiano deceptus,
ejus partes aliquamdiu fovit. Quippe Maximus et reliqui
confessores, mortuo demum Moyse Novatiani partibus sese
adjunxerunt, ut testatur vetus auctor de pontificibus Rom.
Eo tempore, inquit, supervenit Novatus ex Africa, et separavit
ab ecclesia Novatianum et quosdam coifessores, postquam Moyses
in carcere defuncius est. Novatianus quidem ante Moysis

obitum qui contigit mense Februario, Decio 3. et Etrusco
Coss. se ab ecclesia sejunxerat, sed confessores nonnisi Moyse
mortuo ad Novatiani partes transierunt. Tanta vis atque
auctoritas in Moyse erat. Idque certe innuit Cyprianus in
opist. 51 . his verbis : Posteaquam vos de carcere prodeuntes
schismaticus ct kareticus error excepit, sic res erat quasi gloria
cestra in carcere remansisset. Atqui constat confessores, non-
nisi mortuo Moyse, ex carcere dimissos fuisse. Cur enim
ipsi potius dimissi fuisscnt quam Moyses? Post mortem
igiturMoysis Novatianum secuti sunt. Quare non assentior
Baronio, qui ad annum Christi 254. numero 66. ait confes-
sores adhuc in carcere positos, Novatiano advorsus Cornelium
favisse. Sed neque illud libens Baronio concesserim, quod
idem scribit, Moysem scilicet presbyterum Cornelio favisse
adversus Novatianum. Mihi enim videtur Moyses paulo ante
ordinationcm Cornelii e vivis abiisse. Quippc Cornclius anno
Christi 251. Decio Augusto 3. ct Decio Csesare Coss. mense
2o-3. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 529
Aprili juxta Baronii sententiam, factus est episcopus, Moyses

vero mcnse Februario ejusdem anni e vita discesserat, cum
aimi spatio in carccro permansissct ut supra obscrvavi. Porro
cx quinque illis cum Novatiano ab ecclesia
presbyteris qui
so scgrcgaverant, unus fuisse videtur Maximus presbyter,
Maximo illo confessori cognominis, quem Novatianus legatum
postea misit in Africam. VALES.
43, 39. Katfets] vid. x. 4. HEIN.
44, 2. SaoamWJ Non confundendus hic est cum eo, de quo
cap. 12. egit Eusebius. HEIN.
Ib. ovSets irpoard^v avT<2] Id est, nemo nec de clero nec
poyulo, ejus precibus flectebatur, ut teniam illi dandani pacemque

indulgendam esse censeret. Nam et populi suffragium ad id
erat neccssarium, ut aliquis lapsus aut ob aliud crimen ab

occlesiie communione separatus, in ecclesiam reciperetur.
Atque interdum episcopus ipse plebem rogabat, ut petenti
pacen> et communionem concedi patcretur, quemadmodum
docct Cyprianus in epist. 55. ad Cornelium. Et Tertullian.
de pudicit. cap. 13. Ssepius autem plebs ipsa apud episcopum
interccdebat, ut pcenitentcs ad communionem admitterentur.
Cujus rei insignc habemus exemplum in epistola Cornclii
papse ad Fabianum Antiochenum, dc episcopo illo qui Nova-
tianum ordinaverat : cp koX avrco €Kow()>vi')<Tapt,ev cos AatKco, 7rept
avTov beqOevTos TravTos tov irapovTos Kaov. Cyprianus in epi-
stola 59. Quce res nos satis mocit, recessum esse a decreti
nostri auctoritate, ut ante legitimum et plenum tempus satisfac-
tiouis, et sine petitu et conscientia plebis, nulla inflrmitate unjente
ac necessiiate cogente, pax ei concederetur. Cornelius in epistola
ad Cyprianum : Ceteros cum ingenti populi suffragio recepimus.
VALES.
44, 3. tu>v irpeo-fSvTepbnv p.oi Tiva /caAecroi/] Qurcrct forte ali-
quis, cur Serapio non ipsum potius accersivcrit episcopum, a

quo pacem et communionem acciperet. Quippe episcopalis
officii crat poenitcntium rcconciliatio. Fatcor quidem id pro-
pric ad cpiscopos pertinuisse. Verum episoopi cum ubique
praesontos osse non posscnt, nc forte quis in infirmitate positus
abscpio ]>aco et communicatione decedcret, presbytcris man-
dare consucvcrant, ut paoem eegris postulantibus darcnt. Nam
sine oonsensu episoopi nullus presbyterorum pacem pceni-
x n 4
tentibus dare poterat, ut ex Cypriani epistolis discimus.

Itaque cum urbs Alexandria admodum spatiosa esset, pres-
byteri per singulas urbis regiones erant dispositi, quo mo-
rientibus facilius subveniretnr. Epiphanius in hseresi Aria-
norum : 6Vat yap eKKArjatat rf/s KaOokiKrjs eKK\r]crias ev 'Ake£av-
bpeiq vnb eva ap\Lenio-Konov ovaaL' Kal Kar ibiav ravrais eirtre-
Tayp,evoi etcri npeo-fivTepot, bia ras e/CK/Vûiao-rtKas xP eta? T & v oIkx\-
Top(>)i',n\r]ai<av eKaaTiqs eKKXrjaias avT&v, Kal ap,(p6bo)V, r/rot \avpo)v

enL)ô)pio)S Ka\ovp.ei'0)v vnb tG>v T7)v A\.e£ai'bpeo)V KaTOLKOvvT(ov
no\Lv. Id est : Omnes enim catlwliccE communionis ecclesiai m

urbe Alexandrina, suhjectw sunt uni archiepiscopo. Seorsum
autem singulis praipositi sunt presbyteri, propter ecclesiasticas
civium necessitates, habentque domicilia jitxta suam quisque eccle-

siam, sive ad vicos, quos Alexandrini lauras vocant. Ad quem
locum doctissimus vir D. Petavius reprehendit Epiphanium,
qui hunc peculiarem Alexandrinorum morem fuisse crediderit,
cum tamen in cunctis paulo majoribus urbibus quae plures
habebant basilicas, id fuerit observatum. Verum nequaquam
verisimile est, Epiphanium qui multas et maximas imperii
Eomani civitates lustraverat, morem sui sseculi ignorasse.
Quare cum consuetudinem illam Alexandrinse ecclesiee pecu-
liarem fuisse adeo manifeste indicet, credibile est, alium usum
fuisse in aliis civitatibus. Sane Constantinopoli, non omnes
ecclesiae suos habebant prosbyteros. Nam basilica sanc-
tissimse virginis Marise, et basilica sancti martyris Theodori,
et basilica Irenes, non habebant peculiares cloricos, sed clerici
majoris ecclesiae et harum trium ecclesiarum communes erant.

Itaque ex clericis majoris ecclesise singuli suo ordine ac per
vices, tres illas ecclesias administrabant, ut docet imp. Justi-
nianus Novella 3. ovk ibtaôvTas KXrjpiKovs ovbe els tovto)v eyj.t
tS>v Tpt&v o"lko)v. Jam vero quod Epiphanius dixit, in Alex-

andrina civitate KaT ibiav ravTats k-nLTe.Tayp.ivoL eial npeafiv-
TepoL, Petavius quidem de unico presbytero accepit, qui suam
seorsum eccle.siam regeret, vertit enim : Suus cuique prapositus
est presbyter. At in aliis civitatibus aliter observatum esse,
eomperimus. Nam Constantinopoli plures erant ecclesise, in

quibus non unus duntaxat presbyter, sed multi presbyteri et
diaconi atquc inferiorcs clerici, a primis basilicarum condito-
ribus erant constituti, sicut ibidom docet Justinianus. VALES,
4-5. EUSEBTI HIST. ECCLES. LIB. VI. 531
44, 4. ix6.X.i(TTa ei kclI irpoTepov iKeTevcravTes] IIoc etiam in

synodo Africana iisdcm temporibus quibus haec scribcbat
Dionysius congregata, statutum fucrat, ut scilicct lapsis in
oxitu constitutis pax daretur, dummodo eam supplicitcr atque
cnixc postulaseent anto rcgritudinem. Cyprianus in epistola
ad Antonianum : Idcirco, frater carissime, poenitentiam non

agentes, nec dolorem delictorum suorum toto corde et manifesta
lamentationis suw professione testantes, prohibendos omnino cen-
suirnus a spe commimicationis et pacis, si in infirmitate atque in
periculo caperint deprecari, quia roqare illos non delicti poeni-
tentia, sed mortix )ir<j<>)i/ix admonitio compellit, nec difjnus est in

iDorte accipere solatiam, qui se non coqitavit esse moriturum.
VALES.
44, 5. <jupCecr6ai\ Ante hanc vocem quaedam adduntur in
codico Fuk. et Savil. haudquaquam spcrnenda, twv Oetcav
hu>po>v TTji p.eTahoae<jis a^tovaOaL, Kal ovtg>s tupiecrdai. Sane
Christophorsonus ha)c ctiam in libris suis rcpererat, sicut ex
versionc ejus apparct. Et
quidcm genuina csse Dionysii
hacc
vcrba nolim affirmare. Egregie tamen huic loco convcniunt,
ut ex scquentibus apparet. Porro hic Dionysii Alexandrini
locus inprimis notandus est, quippe ex quo convincitur, eucha-
ristiam olim datam fuisse pcenitentibus sine reconciliatoria
nianus impositione, ubi in pericuhun mortis incidissent. Hujus-
modi communio vocabatur viaticum, canonc 77. et 78. concilii
Carthagincnsis 4. et canonc 39. concilii t. Arausicensis, qui
canon refcrtur in lib. vii. Capitularium Caroli magni cap. 101.
Eratque haeo communio dispensatoria, quippe quae ob mortis
metum ante impleta poenitentiae tempora poenitentibus conce-
deretur. Itaque si postea cxmorbo convaluissent, poeni-
tcntiam implere, ct solcmnem manus impositionem scu rccon-
ciliationem ante absidem accipere cogebantur, ut scribitur in
dicto capitc Arausicano, ubi lucc conmnmio postrcma, lcgitima
ad discrimen prioris quse erat tantiun dispensatoria.
dicitur,
Quare non assentior illu.strissimo antistiti Gabrieli Albas-
pinaeo, qui in Iibro i. observationum cap. 11. negat cucha-
nstiam unquam datam fuisse poenitentibus, citra rcconci-
hationem. Verum hic Dionysii locus scntcntiam ejus prorsus
evertit. VALES. Notandus li. 1. usus verbi aÛo-dai sq. ao-
eusativo, veniam peccatorum aliciti iii<lt>l<i<-r<\ ut vertit Valesius,
absolvieren, ut Stroth. Eodem modo infra: au-aAAaTTe p,e,
quod male puto interpretatum esse Valesium : dimitte me,

recte Strothium : absolviere mich. Pariter statim post ews XvOy
quod rectius reddidit Val. quoad reconciliaretur, et Strothius
iterum: bis er absolvirt war. Cf. v. 2. (pag. 338.) naai p.ev
aireXoyovvTo, KaTrjyopovv oe oibevbs, eXvov p.ev arravTas, ibiap.evov
oe ovbiva. Matth. xvi. 19. Luc. xi. 52. Statim post verba
ecos Xvdfj, atque simili modo dicitur: e£aAeK/>0eio-?/s rrjs ap.ap-
rCas i. e. deleto crimine vel, ut accuratius etiam vertisse videtur

Strothius : von seinen Silnden losgesprochen. Constat enim
Z£aX€L(p€o-8ai proprie dici ea, qiue scripta inducta litura de-
lentur,unde deinde in universum est delere, oblitterare. Vid.
Plutarch. Brutus c. xlviii. ttoXXo.kls egaXebpovTas na\ cmop.aT-
jovTas Agesilaus t. iii. p. 679. ed. Reisk. efaAei\/mi to t£>v
Q-qfiaLcov ovop,a. Aratus t. v. p. 528. tovs oe Trobas egaXeicpo-

p.evov tov ApicrTpdTov SiaAatfeif vtto ro app.a Xeyovat. Sed de
remissione peccatorum veteres non uti videntur illo vocabulo.
Vid. prse reliquis Kuinoel. Commentar. ad Actor. iii. 19 p. 128
sq. ed. ii. cf. Act. iii. 13. et ibid. Kuinoel. p. 123. Wahl. Clav.
N. T. s. v. eâXeicpeaOai et Bretschneider. Lex. Man. N. T.
s. h. v. autem ratione qua egaXeicpeaOai usurpatur a
Simili
veteribus quoque biaypacpeiv. Vid. Ruhnken. ad Timeei Lex.
Plat. p. 81. 83. Jacobs. animadvv. ad Athencvum, p. 27. Cf.
Hemstershuis, ad Tom. M. p. 211 sq. Bergler. ad Aristoph.
Lysistr. v. 677. Plutarch. C. Gracchus c. xiii. t&v v6p.cav ttoX-
Xovs heypacpov, quod ibidem post dicitur vop.ovs Xvaeiv. HEIN.

Ib. fipayy T V S evyjjLpiaTias eWow/ce t<3 iraibapico] Quod hic
dicit Dionysius, eucharistiam datam esse puero ad infirmum
deferendam, non ita mirum videri debet. Diu enim postea
adeo ut S. Udalricus necesse habuerit id
id factitatum est,
nominatim prohibere in sermone synodali, quem edidit Gret-
serus una cum vita Gregorii 7. Sic ergo ibi legitur cap. 20.
Infirmos visitate et eos reconciliate, et juxta apostolum oleo sancto
inungite, et propria manu communicate. Et nullus prcvsumat

tradere communionem laico aut foeminw ad deferendum infirmo.
Et Gretserus quidem hunc sermonem sancti Udalrici esse
existimavit. Ego vero nuper didici hanc esse epistolam syno-
dicam Ratherii Veronensis cpiscopi ad suos presbyteros. Sic
eniin inscribitur in vetusto codicc Lauduncnsi. Porro in ma-
5. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VI. 533
nuscriptis Maz. Med. ot Fuk. Zboinev logitur non iiribîcev.
Apud Joannom Zonaram in robus gostis imp. Docii, ubi locus

hic Dionysii cx Eusebio adducitur, scriptum est 8e'8a>Ke t<3
•naihapiu). VALES.
Ib. airo(3pe£ai K€\ev<ras] Rufinus vertit infundere : Quod,
inquit, infusum jussit seni praberi. panem benedictum
Sic et
solebant veteros aqua intingoro, ut docet Adamannus in lib. ii.
de miraculis S. Columbuc cap. 6. Bcda in vita S. Cuthberti
cap. 31. et in carmine de ejusdem vita. Thcodorus Campidu-
nensis in vita S. Magni cap. 22. Paulus Bernricdensis in vita
Gregorii septimi p. 11. 3. De eucharistia vero in os segro-
tantium infusa, loquitur canon 76. concilii 4. Carthagincnsis,
qui quidem canon ost de infirmis qui poenitentiam poposcerant,
et postea obmutucrant, antequam presbyter ad eos venisset.
Cavetur hoc canone, ut pcenitentia eis detur, et si continuo
creduntur esso morituri, reconcilientur per manus imposi-
tionem, et infundatur ori eorum eucharistia. Alitcr in poeni-
tentibus. Hi enim in articulo mortis constituti cucharistiam
tantum accipiebant sino manus impositione, ut discimus ex
canono 77. et 78. dicti concilii. Benignius enim agendum
censucrunt sancti antistites, cum iis qui dovotionis impulsu in
infirmitato constituti poenitcntiam petierant, quam cum aliis
qui publicorum criminum rei in ordine pcenitentium stabant.

VALES.
44, 5. tt/s djuapTiaj eâAet(/)0eiVrjy] Vid. Neander. Denkiviir-
digkeiten aus der GescMchte des Christenthums, tom. I. p. 257.
405. 4. cf. Cramer. Fortsetzung des Bossuet tom. v. p. 195 sq.

Eus. V. C. iv. 61. Stroth. Uebersetzung t. i. p. 51 1 not. 2. Such
erroneous notions toere cven then entertained 0/ the forcfiveness of
vins in heaven depending on the will of the bishops and clergy.
On this subjectsee Cyprian Epist. 57. Cf. quae annotavi vii. 21.
HEIN.
Ib. wp.okoy>iQi}vai\ Langus, Wolfius et Musculus vertunt
quod meo quidom judicio tolerari non potest. Chris-
confili ri,
tophorsonus autem interpretatur in numerwm confessorum

referri, quod non displicet, modo intelligatur a Christo. Al-
ludit eniin Dionysius ad illa Christi verba in evangelio v . Qui
ine confes8Usfuerit cora/m hominibw, confitebor illuni coram patre
meo. VALES.
1
.Mtth. x. 3:. cf. Suicer. t.ii. i>. 476 sq. IIEIX.
—
534 ANNOTATIONES AD c.45,46.
45, 1 . Alovvctlos Noovarco] Hieronymus in catalogo ubi ini-

tium hujus epistolse refert, pro Novato habet Novatianum,
rectius. Certe in chronico Georgii Syncelli legitur Atozwto?
Nclvcltlclvco. Rufinus vero duas epistolas eodem exemplo scrip-
tas esse a Dionysio tradit, alteram ad Novatum, alteram ad
Novatianum. Nam post epistolam Dionysii ad Novatum quse
hic refertur ab Eusebio, subjungit : Hccc eadem etiam Nova-
tiano scripsit. Quse verba in Grseco textu non habentur.
Groeci enim Novatum et Novatianum inter se confuderunt,
similitudine nominum decepti. Quo in errore fuit etiam Euse-
bius noster. VALES.
Ib. Verba etocoAoAarprjcrai tov /at) quse leguntur apud Nic.
Ruf. Syncell. Steph. Oph., cum deessent in editione Val. mani-
festo typographi circa 6/u.otoT-eAeura errantis lapsu, ut recte
monuit Strothius, imprimenda curavimus. Eadem desunt
apud Readingum. Sed inde vana est Pearsoni in annall.
Cyprian. ad a. 251. n. 10. emendatio, qui cum nullam praeter
Valesii editionem inspexisset, nullum h. 1. sensum fundentem,
pro aâaL reponi jubebat tfiicrat, male idem provocans ad

Rufinum. HEIN.
45, 2. TTetVats scripsi cum Steph. et Stroth. pro Tretcrato quod
habet Val. Niceph. contra 7retcrei? exhibet. Sed h. 1. profecto
in apodosi et longe melius sequitur optativus. Vid. Matthise
ausfuhrl. griech. GrammatiJc\). 1018. So steht auch etc. Contra
cf. supra c. xliii. (pag. 525.) HEIN.
Ib. au)((i)v crG>(e] Vid. qiue disserui ad Euseb. H. E. vi. 14.
(pag. 452. sq.) HEIN.
46, 1 . Tot? naT AlyvTTTov] Hieronymus in libro de scrip-
toribus ecclesiasticis, dicit hanc Dionysii epistolam scriptam
essead Armenios de posnitentia et ordine delictorum. Sic
enim Hieronymus vertit verba illa rcifets TTapaTTTu>ixaTa>v.
VALES.
Ib. z-nKJTpeitTLKri] Hortatoriam vertit Musculus et Christo-
phorsonus, minus recte. Utitur eadem voce Eusebius in
superioribus libris. VALES. Val. ohjurgatoria vertit, non
magis recte. Cf. iv. 28. (pag. 306.) HEIN.
46, 3. Tlpbs tovtols e7rtcrre'AAet] In eadem scilicet epistola,
non in altera, ut putavit Christophorsonus. VALES.

quod cum Cph. dedit Val., auctoritate Rufini
Ib. juaKciptos
ac Nicephori in davp.aaLos mutaverunt Steph. Stroth. ct Zim-
:
2-3- EUSEWI HIST. ECOLES. LIB. VI. 535
mermannus, sed temore, nt puto. Neque enim ixaK&pios pro-
prio sensu h.l. dictum esse existimo, quo illud existimavit

Strothius, qui in translatione sua Eusebianae historise Grerma-
nica, ubi de lectionc hujus veritatc nonclum dubitabat, vcrtit
der selige Alexander ist selig entschlafen. Quce quidem scn-
tcntia profecto est jejuna et inepta. Imo vero constat,
ixaKaplovs dici etiam dc hominibus aliqua re excellcntibus et
prsestantissimis, qui aliquo in gcnere propius quam alii ho-
mines, ad ipsam divinitatem videantur acccdere. Plat. Men.
p. JO. ed. Puttmann. KLvbvvevoi aoi boKelv p.ciKupLos ; i. c, diviria
quadam scientia instructus, eoque ipsis diis par. Mcnex. 23.

ubi Aspasia vocatur similitcr p.aKapia. Hinc facile apparct,
cur ad blandicndum illud ct baip.ovios usurpari soleat a proba-

tissimis Grraecorum scriptoribus. Vid. Plat. Crit. y. Alci-
biad. i. p. 153. cf. Orit. 3. Mcn. 30. Ruhnken. epist. crit. i.
p. 85. cf. 1. Timoth. i. 11. vi. 15. Philo dc sacrificc. p. 147.
Suiccr. 289 sq.

t. ii. Quod si ad nostrum locum transtu-
p.
lcrimus, non solum 6avp.acnos potius satis se tanquam inter-
prctamentum verbi p.aKapLos prodit, scd ctiam hoc ipsum ct
sequcns p.aKapL(os haud ineptum qucndam vcrborum lusum
cfficcre intelligitur, quem nec Germanica nec Latina lingua
facilc ita rcddideris, ut utramque voccm tcneas. Hinc ipsum

Hufinum non habcre verbum beatas, minime est mirandum,
Nicephorus autem snepius propria et consueta vocabula posuit,
ubi Euscbius utitur impropriis et minus usitatis. Sententia
igitur luec cst : Egregius ot prsestantissimus Alcxandcr bcato
oxitu dcfunctus est. Qiuc si vera sunt, facile <iuoque refu-
tari poterit doctus ille Gallus, qui in littcris suis ad Strothium
datis p. lv. ha>c scripsit: " Eusebe (/. 4. ch. 23.) dit, que Deni/s
de Corlnthe a ccrit sous Sother (verbis p. 39 1 . fri tov Alovvctlov
Kai irpos Po)p.aLOVs e77toroA?/ (peperaL, (ttlo-kot:^ tlo roVe 2coT7/pi
TTpoa(f)wvovaa) ; n/ais il sc trou/jH' ,• il n a ccrit q/ic sous Eleu-

there, puisque dans sa aux Romains il parle de Soter quil
lettre
nomme lewr bien heureux evique Soter. Or le nom de bien heu-

reux p.aKapLos ne se donnoit quau.r morts.'" Unde cnim, qiueso,
novit V. D., paKctpLos nonnisi dc mortuis dici Imo recte vertit
i
apud Eusebium 1.1. ipse Strothius p. 392. vcrba : 6 paKapLos

vp&v (TTUTKO-nos, 2om/p, cuer iriirdiacr Bischoff Soter, neque
opus est de alia re cogitaro, quin ctiam similis illo loco est
536 ANNOTATIONES AD c. 46
lusus verborum ij.aKapi.os e7ricr/co7ros et [xaKaptoLs \6y0Ls, qui h. 1
cf. not. 15. Luculentior etiam est locus Euseb. V. C. iii. 17

in. ubi leguntur hsec : O7rcos Trapa toZs pa/capicoTaYois Tr)s Ka9o
\iKTJs €KK\r]o-Cas irXyjOecni? ttIcttls p.ia — TTjprjrat, ubi rectius vertit
Valesius : a sanctissimis ecclesise coetibus, quam Strothius
bei den seligsten (?) Haufen der allgemeinen Kirche. Ut vero
ad illum locum Euseb. H. E. iv. 23. redeam, levioris etiam mo-
menti sunt, quse Gallus ille 1.1. prseterea affert "II dit dans :
sa lettre aux Atheniens que Quadrat est leur eveque eTTLOKoiros,

et les a retablis depuis la mort de Publius leur 77poeoT&>s, pour
quoy ces deux mots differens ? Cest que depuis la mort du 1 er

ietait faite la revolution dans Vepiscopat titulaire qui venoit
dêtre etabli par tout depuis la mort de St. Polycarpe de 164. d
,
16 7. car auparavant il rietoit qrid Rome depuis Van I2o.''
Quasi vero episcopus non dici possit 7rpoecrrojs tj}s iKK\rjo-(.as !
c
Vid. Euseb. H. E. v. 24. 6 p.ev tt)s P&)juaiW 7TpoeoTa>s Bt/crwp.
Cf. ibid. p. 408. Denique vel Valesius erravit, juaxdpios ad
Euseb. H.E. v. 19. extr. nonnisi de mortuis dici contendens.
HEIN.
Ib. hLaK0VLK.rf\ Sic habent nostri codices et Georgius Syn-
cellus in chronico. Rufinus vertit de ministeriis, quasi illa
epistola sic inscripta fuerit, eo quod de ministris ecclesise in

ea tractaretur. Jacobus Goar qui Georgium Syncellum in
lucem edidit, notisque illustravit, genus quoddam epistolarum
ecclesiasticarum esse putavit, quod bLaKovLKr) diceretur, sicut
fuere synodicse, pacificse, dimissorise et similes. Verum ego
Rufino potius assentior, qui epistolam Dionysii idcirco 8ta/co-
vlktjv dictam esse innuit, quod de officio diaconi pertractaret.

VALES. Vertit Valesius de offcio diaconi. Cph. latiori sensu
accepit : de ministeriis ecclesia?. Sed Strothius : von Diaconat-
Sacken.Occasionem epistolse dedisse Nicostratum diaconum,
memoratum Cypriano epist. 31. 42., dicit Danz. p. 108.
HEIN.
EUSEBII IIIST. EOCLES. LIR VII. 537
LIB. VII.
Prooom. To e/3hop.or] Sic habet codex Hegius quem Ilob.

Stephanus ubiquo sccutus est. Et sane ratio ita poscebat,
ut qui in titulo hujus libri /3i/3Atoz> efibopt.ov posuerat, hic
quoque to e(3hop.ov scriberet. Sed codices nostri Maz. Med.
et Fuk. qui titulum hujus libri ita concipiunt : Ao'yos £., hic
eoriptum habent rbv efibop.ov, etc. VALES.
Ib. o p.eyas Aiovvtlos) Non solus Eusebius, sed omnes fere
antiqui patres Dionysio Alexandrino cognomentum Magni
tribuenmt. Tta Basilius in epistola canonica ad Amphilo-
chium : kcu Z0avp.aaa, ttuis navovLKov ovra t6v \i.iyav Aiovvaiov
TrapijkOev. Maximus quoque in schohis ad Dionysium Areo-
pagitam, et Symeon Metaphrastcs in actis passionis b. Petri
Alexandrinorum cpiscopi, cujus locum supra citavi. VALES.
Cf. Le Moyno varr. sacr. tom. ii. p. 236. sq. Val. ad Eus.
H. E. vii. 32. MeyaAou iraTpos titulo ornatur similiter
Basilius in tractatu de synodis cecumenicis, p. 117. ed. Le
Moyne ct ipse Cyrillus 6 juiya? vocatur ibid. p. 91. Origenem
contra rov irapcuppova appellare haud veretur Germanus in
tractatu de synodis oecumenicis, p. 75. ab eodem Le Moyne
edito. Satis jam inde patct, quam ambiguae sint fidei ejus-
modi nomina. Jam voro ex Dionysii Alexandrini ejusdemque
magni appellati ad veritatcm referendam dcxteritate et volun-
tate maximam libri vii. historia; Eusebiana? auctoritatem
penderc, ex ipso procemio patet. Quae cum ita sint, Diony-
sium tum potuisse tum voluisse vera tradere eo lretius erit ad
pi'ofitendum. lllud cnim satis inde apparct, quod res refert
Dionysius, quibus ipse maximc intorfuit, hoc autem bene pro-
bavit Kcstncr. de Euseb. auctor. et fide diplom. Exews. ii. p.
46 sq. cf. Eus. H. E. vii. 1. 3 — 5. 10. 11. 24. 25. 42. vi. 30.
40. 41. 42. Danz. de Euseb. p. 123. 137 sq. et qui ibidem lau-
dantur. Kestner. 1. 1. p. 19. De narratione autem nominatim
qiue legitur vii. 7. (cf. vi. 40.), I. I. Zimmermann. Opv&cuL
theolog., hlstor. et philosophici argumenti Tigur. 1751.4. tom. i.
p. 730. sqq. cf. Kestner. p. 46. Quamquam visioncm illam.

de qua 1. 1. scrmo est, finxme, ut salva orthodoxia? fama
:
538 ANNOTATIONES AD c. i.
hrereticorum libros legere posset, Dionysium conjecit Stroth.

Uebersetzung des Euseb. t. i. p. 525. not. 9. assentiente Moel-
lero, p. 61. At temere. Ea enim erat non solum Dionysii
indoles, ut îosset cKaara btevOvveiv nal boKiixaêiv, ut legitur
cap. 7. (iKavbs et), sed etiam vellet, et visionem illam quamvis
sibi vere divinitus contigisse eo consilio, ut ne hsereticorum
scripta legeret, haberet persuasissimum, tamen credulitatis
potius et quidem una illa in re, quam fraudis erit accusandus.
Cf. Neander. DenJcwurdigkeiten aus der Geschichte des Christcn-
thums, tom. i. p. 242. 273. Similiter Augustinus voce ccelitus
emissa :
" tolle, lcge? ad sacros libros" legendos sese incitatum
credidit. vid. Augustin. Oonfess. viii. 12. cf. Neander. 1. 1. t. ii.
p. 72. p. 179. t. iii. p. 89. * p. 186. p. 221 **. HEIN.

1, 1. Oi»5' oXov hvolv stoIv] Eusebius in chronico annum
unum imperii ac menses tres Decio tribuit. Sed Aurelius
Victor Decios periisse dicit exacto regni biennio. In Victoris
autem epitome, imperasse dicitur Decius mensibus triginta.
Imperare Aquilino coss. anno Christi 249.
ccepit iEmiliano et
Anno deinde 250. consul iterum fuit una cum Grato. Secuto
deinde anno qui consules habuit Decium Aug. 3, et Etruscum
Cresarem, imperium constanter retinuit, ut colligitur ex sena-
tus-consulto, quod refert Pollio in Valeriano in hsec verba
Duobus Deciis Coss. 6. Calend. Novemb. die, quum ob imperato-
rias literas senatus in cede Castrorum haberetur, ireturque per
sententias singulorum cui deberet censura deferri (nam id Decii
posuerant in senatus amplissimi potestate). Anno deinde se-
quenti, id est, Gallo et Volusiano coss. occisus est. Certe aut
hoc anno, aut fine superioris anni, csesos esse Decios oportet.
Sed verius puto consulatu Galli et Volusiani. Cum enim
csesi sint Decii in prcelio, haudquaquam verisimile est eos
hiberno tempore bellum in Thracia gessisse. Porro Eusebius
annum unum et menses tres tribuit Decio, eo quod annos
septem assignat Philippo, cum tamen sex tantum annos
Philippus imperaverit. Quo occiso, Decius se augustum
simul et consulem renuntiavit anno Christi 249. ut jam dixi.
Certe hoc anno Decium imperare ccepisse apparet ex nummis
veteribus quos Goltzius et Occo retulere, in quibus Decius
trib. pot. 3. consul tertium ponitur. VALES. Cf. Pagi Crit.
t. i. ad a. 25 1 . cit. Eead. HEIN.

i-2. EUSEBII HIST. ECCLES. LIJ5. VII. 539
Ib. &fj.a rols 7reum'] Decius imporator duos habuit filios,
quorum major dictus est Quintus Herennius Etruscus Mcs-

sius Dccius, minor vcro (Jaius Valens Hostilianus Messiua
Quintus, ambo primum Csesares, postca Augusti a patre facti,
ut ox nummis et inscriptionibus discimus. VALES.

Ib. e/38o/xr/Korra] Baronius ad annum Christi 256. Origenis
mortom confert in annum tertium Galli et Volusiani, cum
tamen Eus. in hoc loco Origenis mortcm assignet eodem
anno quo Decius quo Gallus imperium occu-
est occisus, et
pavit. Eus. in lib. vi. cap. 36. anno 3. Philippi imp. Origenem
sexagenario majorem fuisse scribit. Qui locus Baronii scn-
tentiam videtur stabilire. Nain a tertio Philippi imp. anno
usque ad tertium Galli et Volusiani, anni sunt novem. Adde
quod scribit Eusebius initio hujus libri, Origcnem dccimo
anno imp. Severi, quo anno pater ipsius martyrio perfunctus
est, annos natum fuisse septemdecim. Atqui si a decimo
Severi anno ad primum Galli numeravcris, anni fiunt unus et
quinquaginta, quibus si septcmdecim annos adjungas, anni
existunt octo ct sexaginta. Proindc nccesse est, ut seoundo
aut tertio Galli et Volusiani anno mortuus sit Origenes.
Vcrum Euscbius hoc Origenem
loco, ut dixi, perspicue asserit
circa initia principatus Galli mortuum esse, id est, anno
Christi 252. idque confirmarc videtur Hieronymus in epist.
65. ad Pammachium, ubi ait Centum et quinquaginta prope
:
anni sunt ex quo Origenes mortuus est Tyrl. Et paulo post

ait Cur post quadringentos annos docere nos niteris quod ante
:
nescivimus, ctc. Si crgo do quadringcntis demas centum qua-

di-aginta octo, remanet annus 252. a natali Christi. Quod si
mortcm Origenis annum prinmm Galli imp. conferamus, ut
in
hic suadet Euscbius, cum eum mortuum esse dicat anno setatis
nono ot scxagcsimo, natus sit oportet Commodi imp. anno 4.
non autcm 9. ut est in chronico Alexandrino. VALES. In
diversas partes abire VV. DD. de anno mortis Origenis, tes-
tantur exempla Petavii in anitnadcerss. Epiph. har. 84. Huetii
Oriaen. i. cap. cxtr., du Pinii ct Cavei laudatorum a Readingo
adh.l. IIEIN.
1, 2. (caru povv ypipo-6vT<j}v\ Ita cx codice Regio edidit Rob.
Stcphanus. Et ferri potest haec lectio, ut sit raetaphora ab iis
o o
qure secundo amne deferuntur. VALES. Ita Chrysostom. hom.

tom. xii. p. 314. A. (cara povv tS>v irpayp.6.TO)V (p€pop.4vo)V, ad
quem locum Matthrei (Chrysost. hom. vol. i. p. 10. not. 28.)
laudat Lucian. t. ii. p. 698. ed. Reitz. KaTa povv TTpox^pet ibid.
p. 66 7. Pra?terea cf. Euripid. Orest. v. 68. sq. 677' aadevovs
p(ajxi]s 6xovp.€0\ ijv k. A. Suppl. v. 520. Plutarch. Flamininus c.
ix. Trjs bwap.€o>s e£ peovo-rjs- Pyrrlius c. 23. bio)Ko>v Tas eAm'8as,

Z(f) afc air apxijs e7rAet>o-e. Chrysost. t. x. p. 404. D. e£ ovpias
<f)€pop.h'0)v tS)v irpayixaTb)v. Passow. s. v. irXio) 3. Prseterea vid.
Hemsterhuis. ad Lucian. tom. i. p. 30. 21. Wesselingius ad
Diodor. Sic. t. ii. p. 156. cf. Bergler. ad Alciphron epist. p. 38.
sq.Valckenar. diatribe in Eur.perdd. dramatt. reliqq. p. 240. C.
HEIN.
Ib. "HAacrey non recte vertisse Valesium insectatus est, imo
debuisse vertere in exilium misit, animadvertit Pearsonus. cf.
Cyprian. epist. 55. 57. 58. HEIN.

2, 1. Kopvr)\iov] A
Gallo imperatore in exilium missus
Centumcellas. vid. Cypinan. epist. lv. lx. Pagi et Pearson. ad
a. 252. n. 12. 13. HEIN.
Ib. Aovkios non minus multatus exilio ab imperatore,
brevi tamen post Romam reversus. Pagi ad a. 252. n. 17.
HEIN.
Ib. 7raAator; yeTOi] Ab his verbis inchoandum est cap.
3.quod nec Musculus nec Christophorsonus animadvertit.
Nam quod sequitur irp&Tos t&v roTt KvTrpiavbs, uno spiritu
continuari debet, utpote alterum membrum periodi. Certe
ante hsec verba 7raAaio£S yeYoi, etc. omnes nostri codices dis-
tinctionem, hoc est, reAeiav ariypV habent appositam. Quo
indicatur novam periodum ab his verbis inchoari. In iisdem
tamen codicibus caput 3. incipit ab illis verbis irpS>Tos tS>v
tot€ KvTTptavos, etc. VALES. Paulo ante pro otas ovv
Steph. dedit olao-ovv. Sed quamvis otao-oiii' per se bene habeat
(cf. 6. 23.), tamen otas 8' ovv propter 8' insuper additum et
quo saepius insolentius uti amat noster, difficilius, non dubito
quin sit prseferendum. Vid. Euseb. cle martt. P. c. xi. c. xii.
H. E. ix. 2. HEIN.
Ib. Post toiovto>v Valesius et Zimmermannus posuerunt
comma, sed recte Stroth. illud delevit, quem secutus sum.
i-i. EUSEBIJ HIST. ECCLES. UI5. VII. 541
Nam haud dubio conjungcndum ost ii:l tQ>v tolovto>v cum

soqucnti vcrbo yj>rio~dai, u ^ rccto ipse Valesius vertit : Quippe
antiqua consuetudo invalucrat, ut in efusmodi lioiiuiuhns sola
manuum impositio cum precationibus adMberetv/r. Cf. Passow.
Lexic. t. ii. p. 1085. 1. b. IIEIN.
3, 1. Y1i>S>tos t5>v Tore Kvitpiavos] Non primus hujus sen-
tentia) auctor fuit Cyprianus, scd diu anto illum Agrippinus
Carthaginensis ecclesuc episcopus, collectis Africaj et Numidiae
episcopis, hsereticos rebaptizandos esse decreverat, ut docet
Cyprianus in epistola 71. et 73. Augustinus in lib. iii. contra
Donatistas, ct Vincontius Lirinensis. Quo magis oxcusandus
fuit Cyprianus, qui synodali auctoritato firmatam antecessoris
sui sentontiam dofondero conatus Sed et in Cappadocia
est.
niorom illum robaptizandi lucrcticos, jam inde ab antiquissi-

mis tomporibus ot ab ultima usque hominum memoria semper
usurpatum fuisse, testatur Firmilianus Gaesareae Cappadocum
episoopus in opistola ad Cyprianum. VALES.
Ib. dAA' oye Srecpavos fxy) belv] Epistola Stophani papse ad
episeopos Africsc rcfortur a Cypriano in epistola 74. et 75.

iisdem fero vorbis quibus utitur hic Eusobius : fSi quis a
quacumque hceresi venerit ad nos, nihil innovetur nisi quod
traditum est, ut manus illi imponatur in puuitentiam, cum ijisi
hceretid proprxe alterutrum ad se venientes non haptizent, sed

couuiiunicent tantum. Firmilianus quoque in epistola ad
Cyprianum, quscdam illius epistolse capita refert simul ac
refutat. VA LES.
4, 1. Ile/H tovtov eo tantuin intelligitur posso rofcrri, de
quo statim antca scrmo erat, ad illas de baptismate hseroti-
corum contcntiones. At Eusebius profocto haud opportuno
loco cap. v. cam epistolffi Dionysii partcm commemorat, in
qua illo do pace potius ecclesiarum orientis, quse Novatiani
hseresin damnaverant, scribit Stephano. Cf. Valesii not. 1. ad
cap. v. Et hoc facero se velle ipso cap. 4. disertis verbis
indicat Eusobius tzXzvtcov 87/A01 k. A. quod Valesius vortit : id
titnth iti iudicat, ego malim roddoro, finiens (epistolam), ad
jiihni
</>i*tolcc indicat. Sod de illa Euscbii inopportuna roi
cujusdam commomorationo cf. qiuc monebo ad vii. 2 1. Vidctur
autom somet ipsum oorrigere voluisse Eusobius eo, quod cap.
00:
:
v. alteram Dionysii cpistolam (bevripav iina-ToK^v) excerpsit,

in qua sane de re prsesenti agitur. HEIN.
Ib. rea)repo7roHcu'] Alludit ad nomen Novati seu Novatiani.
Sic hareseon novitates dixit Vincentius Lirinensis in commo-
nitorio. VALES.
5, 1. "Io-0i Se vvv, aheKcpi] Ex hac epistola Dionysii ad Ste-
phanum papam, Baronius ad annum Christi 259. colligit,
orientales episcopostandem errore deposito sententiam Ste-

phani de hsereticis non rebaptizandis amplexos esse. Baro-
nium secutus est Filesacus in notis ad Vincentii commonito-
rium. Sed qui Dionysii epistolam attente legerit, longe aliter
rem se habere intelliget. Nam epistola illa Dionysii, duo
capita continebat. Primum an rebaptizandi essent hseretici,
secundum de concordia ecclesiarum orientis, quse Novatiani
hseresim damnaverant, et lapsos recipiendos esse statuerant.
Huic igitur sententiae Demetrianum episcopum Antiochise,
quse caput erat orientis, et reliquos subscripsisse nunciat
Dionysius, quod quidem Stephano gratissimum fore sciebat,
cum Fabius decessor Demetriani in Novatiani sententiam
pronior fuisset, et congregato ex Cilicia, Cappadocia, Pala>
stina et Êgypto episcoporum concilio, eam stabilire conatus
fuisset, ut scribit Dionysius apud Eusebium in fine lib. vi.
VALES.
Ib. kciI eri 7rpoo-wrepo)] Hsec verba non habentur in codice
Fuk. et Saviliano. Sed nec Christophorsonus in libris suis
ea reperit, ut ex versione ejus apparet ; leguntur tamen apud
Syncellum ac Nicephorum, et in nostris, Regio, Maz. ac
Medicaeo. Et Langus quideni ac Musculus ita verterunt
Scito nunCyfrater, orientales atque etiam ulteriores ecclesias, etc.
Recte meo quidem judicio. Sic Eus. in lib. iii. de vita Con-
stantini c. J. 'AâioC re Kal 'HTretpwrcu, tovtojv 8' ot ert Trpoaca-
to,to>. Ita enim scribitur locus ille in codice Reg. et in schedis

et apud Socratem. Per ulteriores ecclesias intelligo eccle-
sias Osdroense et Mesopotamise. Oriens enim proprie dice-
batur Syria, cujus caput erat Antiochia. Regebatque hanc
provinciam tunc temporis prseses orientis, ut docet Vopiscus
in Aureliano agens de ejus adoptione. Possunt tamen haec
verba etiam aliter intelligi, ut verba sint Eusebii, ex epistola
i. EUSE13II IIIST. ECCLES. LIB. VII. 543
Dionysii carptim qusedam capita referentis. Ccrtc in codicc

Maz. ac Med. hacc vcrba duobus punctis inclusa sunt. Et in
cxomplari quidcm Medicseo apposita ost mcdia distinctio sive
ruora, in Mazarino vcro distinctio. Vcrto igitur Et paulo :
post. Atquo haec posterior interpretatio vcrior nunc inihi

videtur ac ccrtior. VALES. Male
visum esse Valesio,
ita
recte censuit Strothius, potissimum propterea quod Eusebius

quid addat scriptor cujus verba qusedam jam protulit, indi-
caturus, nunquam illo kclI eVt irpo(roiTep<a utitur, scd scmpcr
tovtois t£i)y, eT0' v-noKCLTafias, Kal avQis pera fipayia, p.aO tTepa
iirul>ipei, Aeycoi.', tovtols p.eO' «Vepa, tovtols eneLirdov Tiva p.€Ta£v
eVtc/êpet Aeycav, eVt tovtols e7TiAe'yet, etra ptO' hepd (j>i]aLV, etra
TLva p.eTa£b dircov. Accedit quod nec Niceph. ita ut Val. illa
verba interpretatus est, et alibi v. c. V. C. iii. 7. de situ regio-

nuin utitur Eusebius verbis ert TTpoarcoTepoi. HEIN.
II). eV AtAta] JElia, vocabatur setate Dionysii, qtiac postea
dicta cst Ilierosolyina. Constantini quidem tcmporibus adhuc
/Elia vocabatur. Sic in tabula Peutingerorum et in itine-
rario Antonini,quod post imperium Constantini scriptum est,
niemoratur. Sed et in concilio Nicseno canono vii. JEAia
dicitur. Itaquc vcrissinmm puto, quod superius observavi,
tiomen Hierosolymorum huic urbi inditum fuisse pcr ambitio-
ncin episcoporum illius loci, qui Jacobi justi successores habcri
volebant. Ilinc cst quod Bufinus ex more soocttli sui, pro
Elise nomine liic substituit Hicrosolyma, et Euscbius Nar-
cissum, Alexandnun ct coctcros, semper Hierosolymorum
episoopos appellat. Interdum tamen, licct rarius, -rEliam
nominat, verbi gratia in libro do martyribus Palaestinae capito
xi. VALES.
Ib. KOLprfOivTos '
AAef aroôv] Hocc verba transposita sunt,
et post voces illas zv AtAta collocari debent. Nam Mazabanes
Alexandro iElise episcopo succcsscrat, ut docet Dionysius in
epistola ad Oornelium. Vidit hoc ctiam Rufinus, ut ex in-
terpretatione ejus apparet. VALES. Sed cum verba ita
transposita iegantur in omnibus qui adhuc sunt cxcussi, codd.,
neque Ruf. auctoritate h. 1. tuto possc confidi facile intelliga-
tur, nolui cum Stroth. et Zimmermanno reote illa collocare,
praesertim oum amet verba noster transponcre, ut centies jam
annotatum est. HEIN.
003
:
5U ANNOTATIONES AD c. 5.
5, 1. ols enapKelre e/cdarore] Hunc locum non intellexerunt

Langus, Musculus et Christophorsonus. Solebat oliin ecclesia
Romana aliarum ecclesiarum inopiam liberalitate sua suble-

vare, et captivis fratribus vel in metallum datis pecunias ac
vestem conferre, ut testatur Dionysius Corinthiorum episcopus
in epistola ad Soterem papam, cujus verba supra retulit Euse-
bius in libro iv. Idque laudabile institutum ecclesise Romanse,
sua adhuc setate perseverasse, ibidem scribit Eusebius. In
eam rem fiebant collectse in ecclesia Romana de quibus Leo
papa loquitur in sermonibus. sumptus
"'EuapKelv proprie est
ac viaticum subministrare, vel stipem conferre. Ita Clemens
Alexandrinus in primo Stromateo haud procul ab initio :
airopiq yap eirapKelv ov b'tKatov. '

Apyiav oe ecpobta£etv, ov KaXov.
Idem in lib. iv. Stromatei, de stipe seu eleemosyna hoc ver-

bum usurpat, cum ait : evioTe yap fiovXopteOa bt apyvpiov bocrem,
r) bta cr&jjwartKrj? <TTrovbr)s ekeov irotijaat. ws beop.ev(a eirapKecrat, r\
vocrovvrt imovpyfjo-at, ?/ ev TreptcrTao-et yevop.evu) irapacrTrjvat' Kat

ovx otofoe ecrp.ev, i\tol bta treviav, r) vocrov, r) yr)pas. Id est
Interdum enim optamus quidem misericordiee opera prcestare,
tam pecunia quam corporis ministerio, exempli gratia petenti
stipem dare, aut cegrotanti ministrare, aut adjuvare periclitan-
tem. Sed optata perficere non possumus, seu ob egestatem, sive ob
morbum, sive ob senectutem. Eodem sensu Chrysostomus homil.
67. in Matthseum hanc vocem usurpat : evbs tG>v ecrx aT(av koX
ov acpobpa TrkovTovvTGiv Trpoaobov r) eKKXrjaia eyovo-a, evvorjcrov
oaats eirapKel KaO' eKaaTrjv rjp.epav x>)pats, oaats Trapdevots. Sic
et Palladius in dialogo de vita Chrysostomi, ubi de Ammonio
et monachis iEgyptiis loquitur. VALES.
5,3. x aP a £a $ e7ncrroA?/z/] De epistolis Dionysii ad Stepha-
num, Xystum et ecclesiam Romanam vid. Pearson. Annall.
Cyprian. ad ann. 256. nr. 12. ad a. 257. nr. 10. 11. ad a. 258.
nr.3. HEIN.
Ib. 'E77ecn-dA./cei] Preeter epistolam ad episcopos Africse, de
qua superius dixi, aliam insuper epistolam scripserat Stepha-
nus papa ad qua prceter Dionysium loquitur
orientales, de
Firmilianus in epistola ad Cyprianum sub finem Pacem cum :
singulis vario discordioe genere rumpentem, modo cum orienta-

libus (quod nec vos latere confidimus), modo vobiscum qui in
meridie estis. Sed Firmilianus oratorum more rem amplificat.

2-3. EUSEBII IIIST. EOOLES. LIB. VII. 545
Neque onim Stephanus aut cum Afris aut cum orientalibus

pacem rupit, sed tantum minatus est se pacem eum iisdem
rupturum, si in pristina sententia permanerent, ut hic diserte
tostatur Dionysius Alcxandrinus. Eodem plano modo, quo
Victor papa intorminatus fuerat Asiaticis, se a commu- illos
nione ecclesiae abscissurum Certe Stephanum ultra minas

a.
non processissc ex eo apparet, quod Dionysius post ejus

obitum ad Xystum Papam iterum scripsit, ut ejus sententiam
super ea re fiagitarot. Nam Dionysius in Afrorum et orien-
talium sententiam magis propendebat, testc Hieronymo in
libro de scriptoribus ecclesiasticis. Illud quoque observandum
est,quod in supra dicto loco scribit Firmilianus, Stephanum
pacem cum Afris et orientalibus vario discordise genere
rupisse. Nam et indo colligi potest, non fuisse prolatam a
Stophano adversus illos excommunicationis sententiam. Certe
si Stephanus excommunicationis scntentiam in oos protulisset,
non utiquc vario gencre pacem cum utrisquo rupisset, sed

uno codemque modo, excommunicationis videlicot sentcntia,
tam Afros quam orientales pcrcussisset. Nunc porro videa-
mus quo modo cum Afris pacem ruperit Stephanus. Declarat
hoc Firmilianus his verbis Modo vobiscum, a quibus legatos
:
episcopos patienter satis et leniter suscepit, ut eosnec ad sermonem

saltem colloquii communis admitteret ; adhuc insuper prceciperet
fraternitati universw, ne quis eos in domum suam recipcret, ut
venientibus non solum pax
commumo, sed et tectum et hospitium.
et
negaretur. Hsec Firmiliani verba rcm quidcm ipsam magno-

pcro exaggorant. Sed nego in illis verbis ulhun excommuni-
cationis a Stephano prolatse indicium reperiri. Graviter
quidem commotus cst Stcphanus, et indigne tulit quod Afri-
cana synodus advcrsus rcccptam totius ecclesuo consuctudincm
hsercticos rebaptizandos esso statuisset, remquo tanti pondcris
ac momenti, non consulto prius Romame urbis episcopo,
decernerc ausa esset. Itaque episcopos quos Cyprianus et
reliqui ad ipsum miscrant una cum decretis illius
collegse
synodi, primo quidem admittero noluit, ut docet Firmilianus.
Postca vero eos admisit, et ad literas Cypriani rescripsit,
sicut colligitur cx cpistola Cypriani ad Pompeium. Quae
•l
Vitl. Exoursus vi. IIKIN.
o o 4
:
quidem Stephani literse licet paulo acerbiores et iniquiores

visse tunc fucrint Cypriano, nihilominus tamen paccm inter se
ambo retinuerunt. Cyprianus certe etiam post illas Stephani
literas, eum fratrem nominat in epistola ad Pompeium sub
initium. Idque aperte confirmat Hieronymus in dialogo
adversus Luciferianos, de b. Cypriano ita loquens : Sciant
illum hcec non cum anathemate eorum, qui se sequi noluerunt,
edidisse, siquidem in communione eorum permansit, qui sententice
swe contraierant. Denique Afri post illas Stcphani PP. literas,
hsereticos nihilominus rebaptizarunt usque ad Constantini
magni tempora, ut patet ex concilio Arelatensi. VALES.
Valesium refutavit Moshem. Commentt. de rebus Christian. a.
C. M. p. 53 8 . sq. De excommunicatione sensu Romano-catholico

non esse sermonem vix esset, quod monerem, nisi fortasse
Valesius eo ad mitiorem suam interpretationem esset inductus.
HEIN.
Ib. ws ovbe indvoLs Koivavijcrwv] Firmilianus in epistola ad
Cyprianum de Stephano loquens : Dum enim putas omnes a te
abstineri posse, solum te ab omnibus abstinuisti. Et paulo ante

dixerat : Excidisti enim te ipsum, noli tefallere. Si quidem ille
est vere schismaticus, qui se a communione ecclesiasticce unitatis
apostatam fecerit. Cyprianus quoque in epistola ad Pompeium

testatur Stephanuin papam ea voce in suis literis usum fuisse
Dat honorem Deo, qui hwreticorum amicus et inimicus Christia-
norum, sacerdotes Dei, veritatem Christi et ecclesice unitatem
tuentes abstinendos putat. VALES.
5» 4. ey rais jueyiVrat? twv iTnaKOTrav avvoboLs^ In synodo
scilicet Iconiensi, de qua Firmilianus in epistola ad Cypria-
num, et in conciliis Africse, partim sub Agrippino, partim
sub Cypriano. Item in concilio Synadensi ut dicitur infra in
capite 7. hujus libri. Et in synodo quidem Carthaginensi
sub Cypriano, quse hodie inter Cypriani opera exstat, octo-
ginta et amplius episcopi sententiam dixerunt, inter quos
quidam fuerunt confessores et martyres. In Iconiensi autem
concilio quinquaginta episcopi convenerunt, ut testatur Au-
gustinus in 1. iii. contra Cresconium cap. 3-his verbis : Proinde
si omnino jam credendum sit, quinquapinta episcopis orientcdium
id esse visum, quod septuagivda Afris vel aliquanto etiam pluri-
bus. contra iot miUia episcoporum quibus hic error in ioto orbe
4-/. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 547
dispUcuit, car non potius etiam paucos ipsos orientales suum

judicium correxisse dicamus 9 Ceterum orientales ac prsesertim
Oappadoces, morem suum in rebaptizandis haereticis con.stan-
tissime retinuerunt, ut patet ex Basilii ad Amphilochium
oanonicis epistolis prima secunda. Mansitque mos iste
et
apud illos usque ad priniam synodum Constantinopolitanam.
VALES.
6, i. eV avT<2] Nostri codices Maz. et Med.
2,y][xaivb)v 8'
cum Fuk. ct Savil. hunc locum ita exhibent <rr)p.aiv<i)v be. iv :
ravT<2 Kal irepl twv Kard Sa/SeAAiov alpeTiKUiv, rccte quidem
quod ad posteriorem partem attinet. Verum illud ev ravrcp

prorsus rejiciendum est, ct scriptura codicis Regii retinenda
iir' avr<2, supple Kec/jaAatw, qua voce paulo ante usus est Euse-
bius, dAAd raura p.ev -nep\ tov (i]Tovp.evov tovtov ko.1 br)\ovp.evov
K((j)a\aiov. Sic cnim prsefert codex Regius et editio Stephani:

pro quo in reliquis codicibus legitur : nepl tov br)\ovp.evov
(i)Tijp.aTos. Igitur eV avT<2 Latinc sonat post illud capitulum.

Nani epistola Dionysii ad Xystum duo capita contincbat,
primum do rebaptizandis hsereticis, alterum de dogmate
Quod si scribas ev TavTco, supplendum erit
Sabellii. Adyco,
cum tamen Eusebius non \6yov sed e-nio-ToX^v dixerit supra.

VALES.
Ib. Qeov riar/)os] Quod spectat ad rem, Strothius jam ad
h.l. animadvertit haec :
" Cseterum in eo, quod his prsesertim
verbis oj)pugnat Sabelliurn Dioni/sius, haud obscure latet ejus
de Christo sententia, onmibus fere Graccis priorum seculorum
Patribus connnunis, qua) postea j>er Arium in haeresim con-
T
versa cst. '
Vid. Loffler. kurze Darstelhmg der Dreieinigkeits-
lehre in: Kleine Schriften tom. i. j). 114. sq. Cf. locus insig-
nis, sed, ut videtur, adhuc minus spectatus Chrysostom. de
sacerdot. iv. 4. 405. sq. YlaXtv ol ti)v 2Sa/3eAAtou p.aw6p.evot.
paviav, Kal ol ra Apeiov \vtt&vt€$, e£ ap.eTpias ap.<poTepoi ttjs
vyiovs eê-necrov Trtcrrecos

-
koX to p.ev ovopa Xptcrrtarcof ap.<j)OTepois
e7TtKetrat, ei 8e' rts rci boypaTa e£erdcrete, tovs pev oibev ap.ewov
'lovbabov biaKeip.evovs evp/jaet, irKijv oaov VTtep 6rop.aT<ov bia<pe-
povrai povov, tovs be ttoWijv ti)v ep.<pepeiav 77/ros tijv aXpe<riv
Wavkov tov 2apocrare'cos e\ovras, ap.<f)OTepovs be ti)s dkr]0eias
eKTos- [Haec non minus dioi posse dv orthodoxis, ne Chrv-
sostomo quidem in inentem vouit.J rioAvs ovv KavTavda 6
:
Kivbvvos, /cat orefr/ kcu Te6kL]xp.ivi] r) obbs, r) vttb Kpr]p.vS>v dp.(po-
Tep(odev dTreLkr]pp.ivr]' kol beos ov p.LKpbv, //.r/ tov eTepov tls 6ek<ov
pakelv, vtto darepov irk-qyfi. "Av re yap p.iav t\s eiirr] QtoTrvra,
TTpbs t-tjv eavTov napavoiav evdeios etkKvae ti]v (p(ovi]V 6 2a/3e'AAtos*
av re 8te'Ar/ Trdkiv, 'eWepov p.ev tov iraTepa, erepov be tov vlbv, /cat
to Y\vevp.a be to aytov eTepov keyav, ec/JeWr/Kev "Apetos, ets
irapakkayi]V ovaias ekK(ov ti]v ev rot? TrpoadiroLS biaqbopdv. Aet

be Kal Tr)v daefir) avy^yaLV eKeivov, Kal Tr]v p.avL(obi] tovtov Stat-
peaiv diroaTpe(pea6aL ko! (pevyeiv, tijv p.ev 6eoTi]Ta YlaTpbs ko!
Tlov Kal ayiov YlvevjxaTos piav 6p.okoyovvTas, TrpoaTLdevTas be ras
rpets vTTOo-TacreLS' ovtco ydp aTTOTeLyJiaaL bvvi]a6p.eda ras dp.(poTep(ov
etyobovs. De Sabellii sententia sigillatim vid. 0. Wormii

historia Sabelliana, Francofurti et Lipsiae, 1696. Beausobre
histoire de Manichee, vol. i. p. 535. Moshem. Commentar. de
rebus Christ. a. C. 31. p. 688. sqq. Semler. histor. Einleitung
vor Baumgarten. Untersuchung theol. Streitigheiten t. i. p. 238.
Walch. Entwurf einer vollstdndigen Historie der Ketzereien t.
ii. p. 14. Loffler. 1. 1. p. 113. sq. Miinscher. Handbuch der

Dogmengeschichte t. i. p. 483. sqq. Schleiermacher. tiber den
Gegensatz zwischen der Sabellianischen und der Athanasiani-
schen Vorstellung von der Trinitdt p. 295. sqq. p. 306. sq. in
Theologische Zeitschrift, herausgegeben von Dr. Fr. Schleierma-
cher, Dr. W. 31. L. de Wette und Dr. Friedr. Lticke, Drittes
Heft, Berlin, 1822. Simili qua contra Sabellium, disputandi

ratione usus est contra Beryllum Origenes, vid. Loffler. 1. 1.
p. 97 — 112. p. 104. sq. et tota viri egregii egregia commen-

tatio. cf. Eus. H. E. vi. ^. Adde Schleiermacher. 1. 1. p. 331.
sq. HEIN.
Ib. eôvTos — dvaLcrdr]aCav tov ayiov Ylvevp.aTos minus bene
vertit Valesius : pleno denique stupore adversus Spiritum sanc-
tum. Nec melius Strothius : gdnzliches Verkennen des heiligen
Geistes. Sententia potius est : de dogmate quod qui tenent,
non possunt ullo tangi sensu Spiritus sancti, tiber das Dogma,
welches 31angel an allem Geftihl, aller Empjindung vom heiligen
Geiste mit sich bringt (exovTos). Cf. Eus. H. E. v. 1. 01
jxrfbe 'lx vos tt<>>7T0T€ iriaTeas, p.r]be aladrjaLV evbvp.aros vvp.(pLKOv,
p.r]be evvoLav <p6(3ov &eov a\6vres. HEIN.

Ib. eireareLkd tlvo.] Intelligere videtur epistolam ad Am-
monium Berenicensem episcopum, ot aliam ad Telesphorum,
2-3- EUSEBII HTST. ECCLES. LIIJ. VII. 549
aliam itom ad Euphranorem contra Sabcllium scriptas, de

quibus loquitur Eusebius in capitc 26. hujus libri. Athanasius
in quam scripsit pro Dionysio Alexandrinorum
defensione
episcopo, unam tantuin commcmorat Dionysii epistolam ad
Ammonium ct Euphranorem conscriptam. In qua cum qiue-
dam do Christo minus rectc dixisse vidcrctur Dionysius,
accusatus cst a quibusdam episcopis ^gypti coram Dionysio
Pomanse urbis cpiscopo. VALES.
7, 2. ' ATToaToXiKf) (f>(i)vf) Tjj keyovcrr], yiveo-Qe hoKLp.oL TpaTr((iTai]
Hsec verba non leguntur in apostolo. In prima quidem

opistola ad Thessaloniccnses cap. 5. haec lcguntur: Omnia
probate, quod bonum est tenete. Quse profecto eandem vim
habcnt ac priora illa Estote boni trapezita'. Sed Origenes
:
tomo 10. in evangelium Joannis, et post illum Hieronymus

in epistola ad Minervium et Alexandrum, diserte affirmant
hoc mandatum : Estote boni trapezito?, a Christo traditum esse,
eiquc consentire doctrinam Pauli in epistola ad Thessalo-
nicenses. Quare assentior doctissimo viro Jacobo Usserio, qui
hoc Christi vcrbum ex evangelio secundum Hcbrasos dcsump-
tum csso censuit in prolcgomcnis ad Ignatii epistolas cap. 8.
Citantur hsec verba etiam a Cyrillo Hierosolymitano in cate-
chesi sexta sub fincm, ylvov boKLp.os TpaTreftT-qs, t6 Ka\bv Kareôiv,
cltto iravTos dbovs Trovrjpov a.TTexop.evos. Et a Palladio in vita
Joannis Chrysostomi : yiVerrê ydp (pr)<TLV r) ypa<pi), boKLpoL Tpa-
b
TieCiTai, t6 k(/38i]\ov dirb tov boKip.ov pltttovtzs . Porro in
codicibus nostris Maz. Med. et Fuk. vox Tpa-nzCiTat. acutum
geritacccntum in penultima. Sic paulo ante in capite quinto
hujus libri, voccm pvirov acuto acccntu notatam exhibet codex
Maz. ct Fuk. VALES.
7, 3. irdira
—'UpaKXa] Cf. Euseb. H. E. vi. ^. Vid. Suiccr.
Thes. t. ii. p. 564. sq. Joh. Diecmann. de vocis Paprn aiatibus
diss. ii. Vitemb. 1671. 4. Cramer. Fortsetzung des Bossuet
tom. ii. p. 637. Winter. hritische Geschichte der ciltesten Zeiten
und Lelirer des Christenthums oder Patrolocjie p. 5. Gicseler.
Lehrbuch dcr K. G. tom. i. p. 436. sq. cf. Chrysostom. dc
sacerdot. iii. 17,321. ttoWcl tcl iroiovvTa t<2 iraTpl c)v<tko\ov —
ti]v (j)v\aKi]v i. e. episcopo. HEIN.
Ib. KaiTOL ti)s iKK\i]a(as cnroo-TavTas] Duo erant genera
"> Vid. Ejccurswix. HKIN.
eorum qui ab hsereticis ad catholicam ecclcsiam veniebant.

Alii erant apostatse, qui cum in ecclesia catholica prius tincti
fuissent, ad haereticorum partes postea transfugerant, alii
simpliciter hreretici, qui scilicet nunquam in ecclesia catholica
fuerant. Utrosque aperte distinguit Cyprianus in epistola

ad Quintum de baptizandis hsereticis. Ac vetus quidem
consuetudo hsec erat, ut tam apostatae quam simpliciter hsere-
ticiad ecclesiam redeuntes, per manus impositionem suscipe-
rentur. Cyprianus in dicta epistola Quod et nos quoque hodie
:
observamus, ut quos constat hic baptizatos esse et a nobis ad

hwreticos transisse, si postmodum peccato suo cognito et errore
diaesto, ad veritatem et matricem redeant, satis sit in po?nitentiam
manum imponere. Vetus auctor de non rebaptizandis hsere-
ticis pag. 136. Licet negator ille antea vel hwreticus fuerit, vel
audiens qui nondum baptizatus sit, vel de hceresi ad veritatem
fidei conversus, vel ab ecclesia digressus ac postea reversus sit, et
tunc cum rediret, priusquam ei rnanus ab episcopo irnponeretur,

apprehensus confiteri Christum necesse habuerit. Quid igitur,
dicet aliquis, nullumne erat discrimen inter apostatas ac sim-

plices hsereticos l Immo vero apostataB utpote gravissimi
criminis rei, nonnisi post diuturnam pcenitentiam ab ecclesia
suscipiebantur ; cum hsereticis qui nunquam antea in ecclesia
fuissent, benignius agebatur, ut docet Augustinus in epistola
48. ad Vincentium sub finem : Ecclesia Christi, inquit, aliter
tractat eos qui eam deserunt, si hoc ipsum poznitendo corrigunt,
aliter illos qui in ea nondum fuerunt, et tunc primum ejus pacem
accipiunt, illos amplius humiliando, istos lenius suscipiendo. Ex
his apparet, qui sit sensus horum Dionysii vcrborum. Ait
enim Dionysius, Heraclam decessorem suum cum apostatis
qui hseresi relicta ad ecclesiam revertebantur, ita se gessisse,
ut eos ad communionem admitteret, duinmodo onmia haereti-
corum arcana et impia dogmata coram universa fidelium
multitudine evulgassent, nec altero baptismo illos ab eo tinc-
tos fuisse, quippe qui antea in ecclesia catholica baptismum
suscepissent. Et hanc formulam in apostatis recipiendis se
ab Heracla accepisse testatur Dionysius. Quamquam illi
revera apostatse non erant, sed potius falsi fratres, qui palam
quidem cum catholicis in ecclesiam conveniebant, clam vero
haereticoruin ccetibus miscebantur. Hic est sensus hujus loci,
3. EUSEBII HIST. EOCLES. LIB. VII. 551
qucm Christophorsonus ct reliqui interpretes, ciun non aeee-
querentur, densissimis tcnebris involverunt. Quseret bic

aliquis, utrum Ileraclas cum apostatas illos rccipcret, manum
eis imposuerit. Id quidem aperte non dicit Dionysius, sed
ex cjus vcrbis satis colligitur, illos per manus impositioncm
rcceptos fuisse. Ait cnim Dionysius, praecepisse illis Hcra-
clani antequam cos reciperct, ut cuncta hacreticorum dogmata
palam in ccclesia publicarent, id cst, ut exomologesim facerent.
Porro exomologesim sequebatur manus impositio, ac deinde
connnunio. Sed ct illud notandum cst, aliam fuisse manus
impositionem qua apostata?, aliam qua simplices haerctici sus-
oipiebantur. Prior enim manus impositio fiebat ad poenitcn-
tiam, ut docct Cyprianus in epistola ad Quintum, et in cpistola
ad Pompeium. Illa vero manus impositio qua recipiebantur
simplices hseretici, ficbat ad tradendum Spiritum Sanctum, ut
docet Cyprianus in epist. ad Stephanum. VALES.
Ib. tov yap ayCov Ylv^vpaTOs] Ita quidem edidit Rob. Ste-
phanus, Medicsei codicis scripturam secutus. Verum in reli-
quis exemplaribus, Regio scilicet Mazarino ac Fuketiano

postrcma vox non habctur, ct recte meo quidem
illa Trvevp:aTos
judicio. lteddit enim rationem Dionysius, cur in recipiendis

illis apostatis Heraclas iterato baptismo minime opus habuerit.
ToS yap ayiov TrpoTepov itap avTov TiTv\r}Ke(rav. Supple /3aTr-
Tio-juaros. Id est Sanctum enim baptisma jam ab illo fuerant

:
consecuti. Sanctum baptisma appellat Dionysius baptisma

catholicorum, ad differcntiam baptismatis hsereticorum, quod
profanum passim vocat Cyprianus in C])istolis, ct Firmilianus,
ct quicum()ue alii tunc tcmporis sententiam illam de lucreticis

rebaptizandis tuebantur. Quibus favisse Dionysium Alcxan-
drinum, tum ex ejus epistolis hic ab Eusebio prolatis constat,
tum b. Hieronymi testimonio. Sic locum
cxplicarc solco
ejusdem Dionysii ex epistola 4. de baptismo ad Dionysium
ecclcsisc Rom. presbyterum, ubi do Novatiano ha?c dicit r6 :
XovTpov aQiTovvTi to aywv. Si quis tamcn to ayiov in his locis

pcrpotuum csso baptismi epithetum contenderit, equidem non
refragabor. Prior tamen expositio magis arridet. Quod si
vetcrem lcctionem boc loco retinuerimus tov yap ayiov Ylvev-
fiaToj, tunc argumentatio Dionysii non procedet. Qua est j
enim consequentia Redeuntes ad eoolesiam apostatas non

\
iterum baptizabat Heraclas. Quam

ob causam? quia scilicet
Spiritum Sauctum ab ipso prius acceperant. Nisi per Spiritum
Sanctum hoc loco intelligamus baptisma, inepta prorsus erit
ratiocinatio. VALES. nêuuaros omisit etiam Strothius
et Zimmermannus. Sed an recte, dubito, praesertim cum illud
addat Reg. Savil. Cph. Stephan. (Ion.) Quod dicit Valesius,

argumentationem esse ineptam, si quis irvzvixa non interpretetur
de baptismo, illud facile tollitur, si Trvevna accipimus, ut est
accipiendum, de donis et effectis Spiritus s. per baptismum
impertiendis. cf. Act. xix. 1. Suicer. Thes. t. ii. p. 777. 1*
Sensus est : non postulabat, ut iterum baptizarentur. Dona
enim Spiritus s. jam acceperant sc. priore baptismo, quod per
se intelligitur. Quomodo autem Uvevixa ayiov esse possit bap-
tismus, non video, neque facilis est omissio /3a7n-£o-uaTos.
HEIN.
7, 4. Svvobois abek<pG>v kv 'Ikovm koI Svvvaboisj Has syno-
dos, Iconiensem et Synnadensem, jam pridem ante sua tem-
pora collectas fuisse diserto affirmat Dionysius. Ait enim :
Trpb tto\A.ov Kara tovs -npb ijfx&v Ituo-kottovs. Idem testatur

etiam Firmilianus in epistola ad Cyprianum, de Iconiensi
synodo ita loquens : Quod totum nos jam pridem in Iconio qui
Phrygiw locus est, collecti, in unum convenientibus ex Galatia et
Cilicia et ceteris proximis regionibus, confirmammus. Ubi pro-

nomen nos, non de ipsius Firmiliani persona, sed potius de
ejus decessoribus accipiendum est. Certe Firmilianus eam
synodum jam pridem collectam fuisse, diserte affirmat. Sed
et in fine ejusdem epistola?, synodi hujus vetustatem manifes-
tissime indicat. Nam cum Stephanus PP. Cypriano scribens,
antiquam ecclesiae consuetudinem in recipiendis haereticis,
adversus assertores novi dogmatis opposuisset, Firmilianus

hoc argumentum adversus Afros fortasse valere dicit, et quo-
modo Afri id refutare possint, ibidem docet. Contra oxien-
tales vero nullam vim illud habere demonstrat, apud quos
semper rebaptizati fuorint hseretici, jam inde ab Iconiensi
synodo quse ob Montanistas fuerat congregata. Firmiliani
verba hsec sunt Qiiod quidem adversus Stephanum vos dicere
:
Afri potestis, cognita veritate errorem vos consuetudinis reliquisse.

Ceterum nos veritati et consuetudinem jungimus, et consuetudini
Homanorum consuetudinem sed veritatis opponimus, ab initio hoc
4-i. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VII. 553
tenentes, quod a Christo et ab apostolo traditum est. Nec memi-

nimus, hoc apud nos aliquando cmpisse, cum semper istic obser-
vatum sit, ut nonnisi unam Dei ecclesiam nossemus, et sanctuin

baptisma nonnisi sanctw ecclesiai computaremus. Plane quoniam
quidam de eorum baptismo d/tbitabant, qiti etsi novos prophetas
recipiunt, eosdem tamen patrem et filium nosse nobiscum videntur,
plurimi simul convenientes in Iconio dilifjentissime tractavimus,
et confirmavimus repud/iandum omne omnino baptisma quod
esse
sit extra ecclesiam coustitatum. Dicet aliquis Firmilianum

utrobiquc do so ipso loqui ac proinde illum Iconiensi synodo
interfuisse. Esto, interfuerit Iconiensi synodo Firmilianus,
quaodo ita plaeet. Neque enim id negare velim pertinacius.
Illud tamon constanter affirmo, diu ante Stephani papae tem-
pora Iconiensem hanc synodum fuisse celebratam. Nam et
Firmilianus scribens ad Cyprianum adversus Stephanum, qui
tunc pnecrat occlesirc llomamc, discrtc affirmat Iconiensem
synodum jam pridom collectam fuisse, et Dionysius Alexan-
drinus in opistola ad Phileinonem Romanie urbis presbyterum,
quam scripsit sub initia pontificatus Xysti papse, testatur
synodum illam celobratam esse irpb ttoWov Kara tovs irpo rjp.wv
iTno-KoiTovs. Sub oxtrcma igitur tempora Alexandri Severi
collecta csso videtur haec synodus. Quo quidem tempore,
Firmilianus ad Ccosarionsis occlesiae sacerdotium recens pro-
motus fuorat, ut docot Eusebius in libro vi. Quaro non pos-
Bum assentiri Baronio ac Binio, qui Iconiensem synodum con-
tulerunt in annum Christi 258. qui annus est secundus Stephani
papse. VALES.
8, Navana^wj Ita legitur ctiam in chronico Georgii
1.
Syncelli ot apud Nicephorum in libro vi. cap. 9. Sed in

vctustissimo codico Mazarino, Med. ac Fuk. scribitur Noua-
rtavCd, rectius sinc dubio. Ac profecto mirum est, in hoc
uno Eusobii loco vorum illius luorctici nomon cssc servatum.
(ûaro gravitor fallitur Cliristophorsonus, qui vulgatum erro-
rem sccutus, Novatum hic pro Nomtiano substituit. Ceterum
cum hoc ologio Novatiani, confer alterum quod logitur in
epistola 57. Cypriani : Desertor ecclesi<>\ inisericordiaz hostis,
intcrfiuior juinit, nfiir, doctor superbicB, writatis corruptor, per-
difnr caritatis. VALES.
lb. to XovTpov aOerovvTi to aytov] In hujus verbi interpre-
tatione, mirum est quantopere dissentiant interpretes. Nam

Langus quidem Sacrum abolet lavacrum. Musculus
vertit :
vero interpretatur Sacrum lavacrum reprobavit. At Chris-

:
tophorsonus ita vertit Sacrum baptismatis lavacrum abroga-

:
vit. Denique interpres Georgii Syncelli vertit Sacrum in- :
super lavacrum irritat. Et haec quidem interpretnm dissensio

ex eo fluxit, quod verbum aOtTeiv multiplicem habet significa-
tionem. Interdum enim significat reprobare ac respuere, ut
cum dicit Origenes de Helcesaitis : dflerei tlvcl a-nb Trao-qs
ypacpr)^, quse verba retulit Eusebius in lib. vi. cap. 38. Inter-
dum idem valet ac probro afficere. Hesychius dtferei, drijiidêi.
Atque ita sumitur apud Clementem Alexandrinum in lib. iv.
Stromatei : TOLyapovv 6 aQtT&v, ovk avOpcoTiov aOtTtl, aWa rbv

Qebv, id est, non hominem secl Deum spernit ac pro nihilo clucit.
Sunt et alise hujus verbi significationes a Grammaticis obser-

vatse. Sed nunc videndum est, quamam huic loco magis con-
veniat. Enim vero quis melius verba Dionysii interpretari
possit quam ipse Dionysius Hic igitur in libro secundo de
?
promissionibus, verbum d#erei> usurpat pro reprobare ac

rejicere, de Joannis apocalypsi ita scribens : Tives jxh> ovv
tG>v irpb i)fj.(av r)9iTr]aav Kal avecrKevacrav TrdvTj] to fiifikiov. Et
paulo post : eyw Se aQeTr\crai p.ev ovk ctv To\p.ijcraipu to fiifikLov,
ttoX\S>v avrb Sid crTTovbrjs ixpvTcav aoeXcp&v. Citantur haec loca
Dionysii infra in capite 25. hujus libri. Novatianus igitur
qui catholicorum baptismum danmabat ac reprobabat, recte
aOeTtlv to ayiov Quippe Novatianus fideles
(3aiTTicrp.a dicitur.
qui in ecclesia catholica baptismi sacramenta susceperant,
negabat revera baptizatos esse, utpote qui a malis sacerdo-
tibus et lapsorum communione maculatis tincti fuissent.
Aiebat enim Novatianus, baptismum prodesse non posse,
nisi a probis sanctisque sacerdotibus traderetur. Itaque
non omnes qui baptismum acceperant, Christianos esse cen-
sebat, sed eos duntaxat qui a Christianis, id est, bonse et
Christianae vitae sacerdotibus essent consignati, ut docet vctus
auctor qusestionum Veteris et Novi Testamenti cap. J02. In
tantum irascitur nobis, ut et Christianos nos neget, cum sciat nos
ea fide initiatos, de qua ipse prcesumit, etc. Idem postea sen-
serunt in Africa Donafcistse, qui paganos vocabant eos, qui in
ecclesia catholica baptismum snscepissent. Quare merito
i. EUSEBII HIST. ECOLES. Llli. VII. 555
Epiphanius eos Novatianis aecenset. Ambrosius scu quis

alius in epistolain i. ad Corinthios cap. i. Sic enim erant,
sicut nunc Novatiani et Donatiani, qui baptismum sibi vindi-
cant, a nostris baptizatos reprobantes, et baptizati ab his glo-

riantur in personis eorum.Et ante hos Cyprianus in epistola
ad Jubaianum de rebaptizandis hsereticis Nec nos movet quod :
literis tuis complexus es, Novatianenses rebaptizare eos quos a

nobis sollicitant. Vide Baronium ad annum Christi 254. cap.
106. VALES.
Ib. Ti)v Te irpb avTov tiigtiv avaTpiirovTi] Catechumeiii prius-
quam sacrum lavacrum susciperent, symbolum quod ipsis tra-
ditum fuerat, memoritcr recitare jubebantur, interrogatique a
sacerdote, ad singula capita respondebant credo. Ultimum :
caput interrogationis erat hoc credis in vitam: aternam et
remissionem peccatorum per sanctam ecclesiam? ut docet Cy-

prianus in epistola 70. et 76. Cum igitur Novatianus remis-
sioneni peccatorum adimcret, simul etiam fidem quam ante
sacrum baptisma catechumeni habere se profitebantur, abole-
bat. irpb avTov igitur supplc tov ayiov KovTpov. Atque ita
lumc locum accepit Musculus et Christophorsonus. Verum
interpros Ceorgii Syncelli hunc locum ita vertit Fidem ac :
professionem aliquos jam retro saxulis superiorem evertit. Quasi

scriptum essct irpb kavTov, quod non probo. VALES.
Ib. t6 t€ Ylvevp.a to ayiov] Ilic locus non caret difficultate.
Trimo enim obscurum est, quid sibi velit Dionysius, cum ait
Novatianum fugasso a fratribus Spiritum sanctum. Nisi forte
per spiritum sanctum intelligit gratiain qiue dabatur poeni-
tentibus per manus impositionem, tunc cum peracta pceni-
tentia ad connnunioncm admittcbantur. Sed major difficultas
est in iis qiue proximo sequuntur : d xai tis fjv ik-nh tov
Trapapeivai ?) Z-navtkdelv Trpbs avTovs. De lapsis enini hic loqui
Dionysium satis constat. In lapsis vero quomodo potest re-
manere Spiritus sanctus? llcverti quidem ad lapsos facile
potest, dunnnodo illos admissi sccleris pcenituerit. Verum in
lapsis remanero nullo modo potost. Anima enim quae pecca-
verit, ipsa morietur, ut ait scriptura. An dicemus in qui-
busdam adhuo habitare Spiritum sanctum, iis scilicet
lapsis
qui per imprudentiam ac per infirmitatem lapsi sunt l Cujus-
modi fuerunt illi, qui tuno temporis dicebantur libellatioi.
r
p
Quid enim si mente captus aut mirrata potione sopitus,

quis
diis sacrificaverit 2 Is certo Spiritus sancti gratiam non amisit,
qui imprudens, et quid ageret nesciens, non sponte, sed per

vim coactus deliquit. Quod si quis a judice interrogatus, in
verbum ancipitis negationis et blasphemiw impegit, atque ob id
extra gregem datus est, ut loquitur Tertull. de pudic. cap. 7.
Hic enim licet inter lapsos relatus sit, et castigationem aliquam
mereatur, adliuc tamen vivus, adhuc salvus est, teste ibidem
Tertulliano. Quod si hsec interpretatio non placet, omnino
dicendum Dionysium hic de lapsis
erit, non loqui, sed de fide-
libus, quorum alii gratiam Spiritus sancti quam in baptismo
acceperunt, adhuc retinent, alii vero eam amiserunt. Et ab

his quidem Novatianus fugabat Spiritum sanctum, cum poeni-
tentiam et pacem iis denegaret, quibus Spiritus sancti gratia
reparatur. Ab illis vero qui adhuc gratiam retinent, fugabat
Spiritum sanctum, dum eis spem onmem adimebat venise si
forte peccarent, et sinistram de Spiritu s. opinionem eorum
animis insinuabat, quasi is immitis ac crudelis esset, et miseri-
cordise omnis expers. VALES.
9, 3. riapaSoxT/s'] Christophorsonus vertit : Susceptione in
ecclesiam.Musculus vero simpliciter transtulit susceptione,
quod magis probo. Baptismus enim vocatur napaboxn> quod
in eo Deus nos suscipiat tanquam filios. Potest etiam ttapa-
hoyji exponi perceptio. enim vocabant baptismum. Acta
Sic
MS. passionis sancti Genesii Mimi Et dum vidt plenius im- :
peratori ex sua arte placere, scrutari per singulos coepit secretam

et venerabilem Dei legem, et cum curiose attentus per singtda
requireret, venit usque ad baptismum et perceptionem infantum.
VALES.
9, 4. ev)(apL(TTias iiraKovaavra nal avveTTMpOeyâp.evov to
ap.TJv] Postquam sacerdos solemnem eucharistise precationem
absolverat, universus populus vota sua simul conjungens ac-
clamare solebat amen, quod est fiat. Cujus moris meminit
Justinus in apologetico 1. ov a-vvTeXiaavTos tcls evxps /cat rf/y
tvyapurTCav, Tids 6 irapuv Aaos €T!€V(pr]p.€i Xeyatv ap.rfv. De hoc

more intelligendxis videtur Pauli locus in epistola 1. ad Corin-
thios cap. xiv. Si benedixeris spiritu, qui supplet locum idiotw,
quomodo dicet amen super tua benedictione, quoniam nescit quid
3-4- EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 557
dicas^? Tangit cnim ibi Paulus quosdam ex Hebrieis, qui

Hebraea aut Syra lingua plerumque in tractatibus aut obla-
tionibus utcbantur coram Griecis hominibus, ut docet Ambro-
sius, commcntariorum in cpistolam i. ad
seu quis alius auctor
Corinthios cap. xiv. Amen vero consensum significat audi-
torum, et est signaculum veritatis, ut notat Hieronymus in
fine connnentariorum in epistolam ad Galatas. Optime Florus
magister in expositione missie : Amen autem quod ab oruui

ecclesia respondetur, interpretatur vericm, non ubicumque et quo-
modocumque, sed mystica religione. Hoc ergo ad tanti inysterii
consecrationem, sicut et in omni legitima oratione respondent
fideles, et respondendo subscribunt. Quse Flori vcrba desumpta
sunt ex libro Alcuini de divinis Hodie quoquc idem officiis.
obsorvatur in ecclesia. Nam ubi sacerdos sacrum canonem

recitavit, et verba illa protulit per omnia saicula scvculoru.uK
tunc omnis populus respondct, amen. Hoc tantum discrimen

est hodie, quod saccrdotes canonem et solemnes precationes
submissa voce pronuntiant, cum olim tota eucharistiae csere-
monia clara voce perageretur, ut vel unus hic Dionysii locus
ostendit. VALES. Cf. Euseb. vi. 43. Augusti Denkwiir-
diqkeiten aus der christlichen Archceoiogie t. viii. p. 247. v.
HEIN.
Ib. Tpa-rreCrj trapaaTavTa] Fideles communicaturi ad altare
accedebant, ibiquo corpus Christi de manu presbyteri stantes,
non ut hodie, genibus flexis accipicbant. Ideo -napacndvTa
dixit Dionysius, qiue vox proprie dc presbyteris et diaconis
usurpatur, qui altari ministrabant. Chrysostomus homilia
24. in epistolam ad Corinthios 2t> 8e ovk ev <p&Tvij opqs, dAA.'
:
iv 6vcna<TTi]plu>- ov yvvaiKa KaTeypvcrav, dAA' lepea irapeo-T&Ta'

Kal iTvevp.a /xerd iroWijs r?/j 8ax//iAetas rois npoKî.p.ivois et/>i7rrd-
p.(vov, et in homilia 41. in eandcm epistolam 6 7rapecrrcos tco
Ovcri.acrTrip[u) sacerdos est. De laico vero qui ad altare accedit,

irpocrUvai et irpocrzkdziv dicit Chrysostomus. Ac olim quidcm,
ad ipsam sacram mensam accedebant, quemad-
ut dixi, fidcles
modum hoc loco docet Dionysius, et in epist. ad Basilidem
cap. 2. ubi de mulieribus quae menstruo sanguinis fluxu labo-
rant, ita scribit : ovbe yap avras o7p.ai Tftcrras ovaas koX eiKafiels,
>"
V. 14. cf. Ernesti Antimuratoritu p. 18. sq. IIEIN.
P p 2
Tokpijaeiv ovto)s biaxeipievas r) rf/ TpaTte(r] tt) ayiq irpoaeXdelv, r)
tov <rw/xaro9 xal tov atpaTos tov XptaTOv irpoaaxj/aadai. Ad

quem Dionysii locum recte notat Balsamo : d>s Ioikc be, to
naXaibv eiar)pyovTo yvvalK.es eis to 6vaLaaTr]ptov, (cat a7ro tt)s
aylas Tpa-ne£r]s peTekap.fiavov. Id est : Olini quidem, ut apparet,

mulieresad altare accedebant, et e sacra mensa participabant.
Postea tamen canone 44. concilii Laodiceni vetitum est, ne
mulieres ad altare accederent, viris autem id ipsum intei*-
dictum est in synodo Trullana. Quamquam id jam vetitum
esse videbatur canone 44. concilii Laodiceni, quo decernitur,
ut solis sacerdotibus communicaturis ad altare liceat acce-
dere. VALES. Recte puto ex hoc Eusebii loco posse con-
cludi, certe plerumque et ex recepto more usque ad Dionysii
tempora laicos quoque ad altare ccena sacra usos esse. Cf.
Calvoer. Rituale eccl. P. i. p. 679. Suicer. Thes. t. ii. p. 1135.
v. — p. 1143. f. Contra Augusti DenhimrdigJceiten tom. viii.
p. 402. solennem et communem fuisse illam consuetudinem

antiquissimis temporibus negat, eam potius exceptionem
quandam ab illa a concilio Laodiceno proposita lege fuisse
dictitans. Sed quomodo illud inde sequatur, quia antiquis-
simo tempore aut nulla aut rara essent altaria, soil. ejusmodi,
quse serius solebant exstrui, lapides et plura (cf. Augusti 1. 1.
p. 167. sqq.), non intelligo. Habebant enim certe lignea al-

taria (mensas) et certe unum ecclesiae, poterant igitur ipsi
laici ad illa ccena sacra frui. Neque p. 165. sq. aliud probavit
V. D. nisi locum ordinarium, ubi habita est coena sacra, fuisse
ecclesiam et altare eademque catholica. HEIN.
Ib. Kat \eipas ets vitoo~oyi]v irpoTeivavTa] Fideles qui corpus
Domini manu accepturi erant, lotis prius studiose manibus ad
altare accedebant, ut docet Chrysostomus in homilia 3. in
epistolam Pauli ad Ephesios. Idem scribit in homilia 52. in
Matthseum d Accepturi autem eucharistiam, dextram manum
.
modice cavatam porrigebant, sinistram ei substernentes, ne

quid ex sacro cibo decideret, ut docet Cyrillus Hierosolymi-
tanus in catechesi ultima. VALES. Vid. Augusti 1.1. p. 248.
sq., ubi insignis hic locus versus est. Ceterum Strothius
d Cf.Augusti 1. 1. p. 204. 1. p. 242. ibid. p. 325. Cf. Suicer. The.s.

v. De verbo uiroSox'/ kf" i" rp proprio p. 960. sq. s. v. Soxv- HEIN.
5-2. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VI. 559
not. 79. ex tota, inquit, hac descripiione patet, sacram camam

twm sic administratam esse, ut hodie fit apud Reformatos.
IIKIN.
9, 5. TT€pl AovKiavov~\ De Luciano tantum, presbytero Car-
thaginiensi, cujus meminit Cyprian. epist. 27. esse cogitandum
contendit Danz. de Eus. p. 106. sq. contra Strothium, qui in
Germanica interpretatione ad h. 1. not. 10. hrec habet "W/iat :
Lucian is here intended is not Jcnoicn. To me it is not probable

that he is the well-hiown author ofthat name, tce have here rather
to looh for the Roman bishop Lucius, who icas also called Lucian?
HEIN.
jo, 1. Mijves Teaa-apaKovTa ovo] Hunc Dionysii locum optime
exposuit Baronius ad annum Christi 257. cap. 7. de spatio
scilicet temporis quo duravit persecutio Valeriani. Cum enim
Valerianus septom fcre annis regnaverit, ut inter omnes con-
stat, priore quidcm principatus triennio Christianos bcnigne
comploxus est, posteriore vero triennio persecutionem intulit
ecclesiye. Porro initium principatus Valeriani ccepit anno
Christi 253. sub fincm, Volusiano 2. et Maximo coss. Docent
id manifeste nummi veteres ab Occone et Goltzio prolati, in
quibus Valerianus imperator Tribuniciae Potestatis 3. Consul
3. inscribitur. Item Trib. Pot. 5. Cos. 4. Idem quoque col-
ligitur ex nununis imp. Gallieni. VALES.
10, 2. Kal tovtlov juaAioTa ra irpo avTov ws ovtcos eo"X e ] Scri-
bendum puto cos ovx ovtcos, quamvis reclamantibus libris. Sed
et transposita videntur esse vocabula. Lego igitur ml avTov
judAiora to. irpb tovtcov, oos ovx ovtcos ea-^f, crvvvoelv, eW iJttios Kal
(pi\6ippo)v i)v, ctc. Ita sensus est apertissimus. VALES. Recte
rejeoit Valesii conjccturam Strothius, neque melior est lectio
Ion. Kal tovto /xaAtora Tipb avTov k. A. et Cph. koX tovtcov /xaAtara
w Kal ovtcos z<t)(€ ervvvotZv. Ex Rufino et Nicephoro nihil
potest coguosci. Haud male conjecit Strothius, pro ovtcos
scribcndum csse ovtos, atque illud mihi nccessarium videtur.
Sed quod pro tcl irpb avTov scribi vult idcm V. D. tcl TtpoT^pa
avTov quamvis ita onmia fiant plana, in eo tamen non assen-
tior. Ad sensum sane
irpb avrov idem esse debet ac to.
to.
TtpoTepa avTovquod statim explicatur adjectis ws ovtos &rx e et

sequentibus Zcos — tov deov. Sed puto, illud to. -npb avTov posse
defendi. Cogitat enim Dionysius de Valeriano tamquam iiu-
p P 3
:
560
.) ANNOTATIONES AD c. 10.
peratore (ko.1 (bodr) —

Deinde dicit, maxime esse videnda
bvo).
ea, qute ante illum sc. tanquam imperatorem erant i. e. qualis

ille fuerit antea cum non esset imperator. Ita locus sit sanus.
Ovtos autem necessario scribendum puto, quia commodum
sensum alias ego non invenire possum, nisi velis interpretari
tol Ttpb avTov, ws ovtms eV)(e cum Strothio : ra Trpb tov ambv
ovtws €X €LV i
quod quomodo fieri possit, ipse viderit. Quare
interpositis prseterea cum Strothio post irpb avTov et eo-ys
commatibus, quod non recte neglexere Val. Zimmerm., ovtos
correxi, quiaquamvis fortasse illud etiam falsum sit, tamen
ovtus certius etiam falsum puto. Denique Zimmermannus
nec Val. nec Strothii conjecturas probans tamen nihil ipse at-
tulit nisi : locum corruptum relinquere, quam temere tentare
malo. Val. autem koI — avvvoelv vertit : illudque ante omnia
considerare, cujusmodi is ante persecutionem fuerit. Et eodem
modo Stroth. wie er vorher gesinnt gewesen. HEIN.
Ib. o?'§' oi K^xdiVTes ava(pavhbv XpiaTLavol yeyovivai\ Phi-
lippum imperatorem intelligit, qui primus ex Romanis impe-
ratoribus Christianam religionem professus est, ut multi
veterum prodiderunt. Sed cum Dionysius in plurali numero
loquatur, Philippo adjungi potest Alexander Severus, qui
imaginem Christi habuit in larario suo, teste Lampridio, et
toto principatus sui tempore Christianos fovit et conservavit,
ut ab Eusebio relatum est supra. Porro autem notandum
est, Dionysium de imperatoribus illis hoc tantum dicere, quod
dicti et existimati fuerint Christiani, non autem quod reipsa
Christiani exstiterint. VALES.
lO, 3. i&v ott AlyviTTov fxdycDV dpxcavvdyoiyos'] Baronius ad
a. Christ. 252. et 258. ait hunc esse magum illum, qui paulo
ante imperium Decii populum Alexandrinorum ad perse-
quendos Christianos incitaverat, de quo loquitur Dionysius
apud Eusebium in lib. vi. cap. 41 Ego vero hunc longe alium.
esse existimo, qui Valerianum imp. adversus Christianos com-

movit, Macrianum scilicet, eum qui postea imperium occu-
pavit, de quo infra dicturi sumus. Idque manifeste con-
vincitur ex sequentibus Dionysii verbis. Subdit enim Ka\a
yovv amols 6 MaKpiavbs, etc. innuens eum quem supra
scilicet,
magistrum Valeriani et archisynagogum magorum appella-

verat, non alium esse quam Macrianum. Et paulo post addit
:
3. EUSEBII IIIST. ECCEES. LIB. VII. 561
6 fxkv yap OiaXepiavbs ets ravra vtto tovtov irpoaxOels, etc.

Quid potcst clarius dici ? Tota enim hujus orationis series id
apertissime demonstrat, Macrianum hujus impietatis auctorem
fuisso Valeriano, qui cum Valeriani quasi psedagogus ac ma-
quidem esset, pessimis consiliis ei subministratis, primo
gister
quidem illum, deinde vero semet ipsum perdidit. Porro
Macrianum adjutorcm ac magistrum Valeriani fuisse in ge-
renda republica, tostatur ipse Valerianus in oratione ad sena-
tum, quam refert Pollio P. 0. heJlum Persicum gerens Macriam
:
rempublicam tradidi. VALES. Cf. Moshem. Commentt. p. 549.

qui simul bene obscrvat causam illius plurium VV. DD. erroris
fuisse interprctationem Valesii : Verum magister et archisyn-
agogus magorum JEgypti, cum accuratius vertere deberet
magister ejus sc. Valeriani. HEIN.
Ib. apyjLo-vvaybiyos) Habebant Judsci archisynagogos, qui
synagogis praesidebant. Archisynagogus Judaeorum Alexan-
driae mcmoratur in epistola Hadriani imp. ad Servianum,
quam refert Vopiscus in Saturnino. Praeter archisynagogos
erant etiam apud Judseos quidam patres synagogarum, item
sacerdotes et presbytori, et diaconi synagogarum, quos Judsei
azanitas vocabant. Erant etiam apostoli, et supra hos omnes
positi patriarchse. Hi enim archisynagogos pro arbitrio con-
stituebant, cosque quotannis aut tertio quoque anno muta-
bant, ut pecuniam ab eis corraderent. Docet id Palladius in
dialogo do vita Joannis Chrysostomi. De his omnibus Epi-
phanius in hajresi Ebioiueorum ct imperatores in codice Theo-
dosii, titido de Judreis. Qua? quidem nomina a Judreis sump-
sisse videntur Christiani. Verum in hoc Dionysii loco aliud
significat apxto-vvdywyos , quod mihi quidem obscurum est.
Nec minus obscurum est, qui sint oi a-n AlyinrTov p.dyoi.
Aruspices videtur intelligere, qui Romse erant, seu sacerdotes

Isidis ct Serapis, quibus prseerat Macrianus. Certe vates et
harioli fere omnes erant yEgyptii. Vide cap. 4. lib. ii. de vita
imp. Constantini, Eunapium in vita Êdesii. Magicam quo-
que prie cetcris mortalibus callebant, a Nechepso rege ipsis
traditam, ut scribit Paulinus :
Qitlqne mctgos docuit mysteria vana Necepsus.
Clemcns in libro primo recognitionum sub initium : Êgijptum

petam, atque ibi hierophantis tel prophetis qui otdytis prasunt,
v p 4
562 ANNOTATIONES AD c. io.
mvitatvm rnagum precabor, ut educat

a/nicus efficiar, et pecunia
mihi animam de irifemis per eam quam necromantiam vocant.
Grseca Olementis verba si quis forte desiderat, hic apponam
ex ejusdem epitome a Turnebo edita : els AlyviTTov iropevaop.ai,
(Ittow koI tols t£>v ahvTOiv iepoqbdvTaLs nal TTpo<pr]TaL<s (pLkLoidj]-
o-op.aL, Kal p.dyov (r)Ti]cra$ Kal evpwv, \pr]p.ao-L ireuro) ttoXKoTs
\j/v\?]s dva7Top.TTr)v 8ta Tr]v \eyop.€vr]v v€Kpop.avTLav ZpydaacrOai.

Plinius quidem tres magicse species enumerat, Persicam, Ju-
daicam et Cypriam, sed quam ille Judaicam vocat, ea est
Êgyptia, ut vel ex ipsius Plinii verbis colligitur. Ait enim
Plinius eam a Mose et Jambre repertam esse, iEgyptiorum
magos qui jussu Pharaonis portenta ediderunt adversus Mo-
sem, perperam confundens cum Mose. Certe magicae artes
et incantationes semper apud Judseos vetitee fuere. Ceterum
magos in comitatu secum habebant imperatores Romani ex-
emplo Alexandri magni et regum Persicorum. Sic M. Anto-
ninus, in expeditione Germanica habuit secum Arnuphim
illa
magum vEgyptium, ut scribit Dio. Valerianus quoque im-

perator magos in exercitu circumduxit, quorum antistes erat
Macrianus teste hic Dionysio. VALES. Ex sententia Pear-
soni annall. Cypr. ad annum 257. n. 4. citante Lowthio neque
magus neque iEgyptius fuit Macrianus, sed magorum ex
JEgypto maximus patronus, utpote qui illis frequenter et
familiariter usus est, et auctoritate sua, qua pollebat apud
imperatorem maxima, protexit. Probabilior etiam sententia
Moshemii 1.1. p. 549. ex qua, quum Macrianus mirabili magise
studio flagraret et sacrificiis magicis delectaretur, principis ac
prsesidis magorum iEgyptiorum munere fungi eum potuisse
ob artis peritiam, illa voce Dionysius indicavit. HEIN.
Ib. Kal p.6vov kp.TTviovTes] Tnsufflantes verti, qua voce usus
est Prudentius in agone Romani. Solebant enim Christiani
dsemonas eorumque prcestigias, templa, simulacra exsufflare e ,
abominari se hanc spurcitiem eo indicio declarantes. De hoc
more multa jam pridem notavit Brissonius in commentario ad
tit. cod. Theod. de Feriis, et post illum Heraldus in notis ad
Minucium Felicem. Quo referendum puto locum Dionysii

apud Eusebium in libro sexto capite 41 . de Quinta muliere
e Christi nonieii efferentes. HEIN,

.
4. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 563
Christiana, quam pagani ad teniplum idolorum traxerant,

airoaTpe<l>oixevqv be kcu fibeXvTTopLtvriv, etc. Eodem pertinent
hrcc Tertulliani verba in libro de anima : Quanto dignior atque
constantior ('//ristiance sapienticv assertio, cujus adfiatui tota vis
dcvmonum cedit. Et in libro de idololatria cap. 1 1 Denique .
in apologetici cap. 23. VALES. Adde Lactant. Institt.

divinn. iv. 27. de mortt. persecutt. c. x. Tertull. de coron.
c. iii. extr. cf. Cramer. Fortsetzung des Bossuet tom. ii. p. 441
sqq. p. 445. Prseterca in verbis koI yap ein(3ovXas non
veram causam malse voluntatis Macriani in Christianos esse
quserendam, sed ea ex suo sensu subjecisse Dionysium, cum

vere sua ipsius superstitione in Christianos Macrianus sit in-
stigatus, recte monuit Moshem. 1. 1. p. 550. HEIN.

Ib. akiT7]pL(av h. 1. esse videtur exsecrandorum. Strothius
vertit bose Geister. Similiter baip.ovas dAtrrrptorjs dixit ipso
Euseb. demonstr. cvang. iv. 10. p. 163. ed. Montacut. i. e.
daemones perniciosos. Val. hoc verbum plane non expressit.

Ahas ba(p.ov€s aAtn/ptot sunt ultrices et vindices. Cf. Euhnken.
ad Tim.L. p. 24. HEIN.
10, 4. Upovpytas aKaAAtepr/rous] Valesius vertit : sacrificia
execranda et similiter Strothius : imheilige Opfer. Sed veteres
voco aKaAAtepriros de sacrificiis ita potius utuntur, ut signi-
ficent ea sacrificia numini cui offeruntur, ingrata et sub malis
signis, ominibus oblata. Vid. Passow. s. v. et s. v. /caAAtepew.
cf. Plutarch. Camillus c. xviii. !n 8' e£r]p.£\r)To t<x tS>v de&v

avTols ovTe KaAAteprjcrao-ti' oilre fxa^rets, a upb Kivbvvov ko.1 /âx 7? 5
etKos Tjv fpofxevoi^. Itaque quamvis bcne convenirct illa inter-
prctatio praocedenti eâytVrovs, tamen eam non admitti posse
puto. Quamquam nec consueta ista vocis dxaAAtepr/ro? signi-
ficatio ad h. 1. satis quadrare videtur. Quare vide an ver-
tendum potius sit : sacrificia inania, vana, quae vis certe faci-
lius potuerit voci aKaXXuprjTos ab Euscbio tribui quippe quae
cum usitato illius significatu magis cohsereat. Quin etiam
vidi ipsum Valesium in Euseb. II. E. ix. 3. p.vi]aus dKaAAie-
prrrovs vcrtisse : inania mvstcria ; qui locus cum nostro est
accuratius conferendus. patrum loca, ubi illa inso-
Sed alia
lentior verbi vis statuenda videatur, adhuc certe non inveni.
KaAAiepetr vero rds Ovcrias simpliciter sacrificia offerre signi-
fieare videtur apud Euseb. demonstr. evangel. i. 6. p. 19. ed.

Montacut. Cf. Irmisch. ad Herodian. ii. 11. tom. ii. p. 350.
ibid. viii. 6. tom. iii. p. 1066. HEIN.
io, 5.KaXa yovv avTots MaKplvos] Subaudiendum est toHs
haip.001, non autem toZs /3ao-iAeS<n, ut putavit Christophor-
sonus. De solo enim Valeriano hic sermo est, ut jam dixi.

Adde quod perit omnis sensus hujus loci, si interpretatio
Christophorsoni retineatur. In nostra autem versione sensus
est apertissimus. Macrianus, inquit, cum ex dwmonum prai-
dictionibus atque prwsagiis ad spem imperii pervenisset, hanc
gratiam ipsis retulit, ut Valerianum in Christianos armaret.
Porro Maz. Med. et Fuketiano scribitur
in codicibus nostris
Manpiavbs rectius. Ita enim hunc tyrannum appellant
historiae augustae scriptores et nummi veteres. Sed et in
antiquissimo codice Vaticano, quem rogante me consuluit doc-
tissimus vir Lucas Holstenius, scriptum est MaKptavos, tum in
hoc loco, tum in capite 23. VALES.
Ib. ZttI tS>v Ka66\ov \6yuv~] Ita Grceci vocabant quos Latini
dicunt rationales seu procuratores summce rei, ut jam pridem
notavi ad excerpta Constantini Porphyrogenneti ex Dione
Cocceiano p. 1 1 2. Quse quidem hic repetere nihil attinet.
Addemus duntaxat insignem locum Porphyrii in vita Plotini,
qui a doctissimo interprete non est intellectus. Loquens
enim Porphyrius de Thaumasio quodam, sic ait : wore Kal
&avp.aaiov tlvos Tovvopa eTretaeXOdvTos, tovs KadoXov \6yovs
TrpaTTovTos.Poito cujusnam imperatoris procurator fuerit
Macrianus, incertum est. Cave enim existimes, eum Vale-
riani procuratorem fuisse. VALES.
Ib. ovhev KadokiKov] Ludit Dionysius in nomine catholici,
quo et rationalis officium et Christiana religio designatur.
Unde Optatus in libro i. catholicam fidem ex eo dictam esse
asserit, quod sit rationalis : Ubi ergo erit proprietas catholici
nominis, cum inde dicta sit catholica, quod sit rationalis et ubique
diffusa ? Quamquam catholicam religionem ob id dici quod
rationalis sit, non facile mihi persuadeo. Neque enim KaOo-
Kikos simpliciter et absolute rationalem significat, nisi sub-
audiatur Xoyo6cTr]s (
. Ceterum catholicse cognomen quando
f Cf. Du Fresne Glossar. med. et inf. Gracit. p. 538. sq. ubi laudatur pra?ter
5-7. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VII. 565
primum adhrcserit ecclosiae Dei, difficile est dicere. In epi-

stola quidem Smyrnseorum dc martyrio b. Polycarpi, mentio
fit ecclesise catholicae. Item in actis passionis Pionii martyris,
qui passus est principatu Decii Augusti. Twm Polemo, Chris-

tianus, inquit, es ? Respondit Pionius, $um pro/ecto. Cujus,
inquit Polemo, es ecclesicc ? Respondit Pionius, Cathol.ica?. Nulla
enim est alia apud Christum. Apparet igitur, hoc cognomen
ecclesise inditum esse circa primam apostolorum successionem,
cum haereses multis in locis cxortae, veram Christi fidem et
apostolorum traditionem subvortere conarentur. Tunc enim
ut vera et genuina Christi ecclesia ab adulterinis hsereticorum
ccetibus distingueretur, catholicaj cognomen soli orthodoxorum
ccclesiao attributum est. VALES.
Ib. Qval roty irpo(prjTevovo-iv airb Kaphias avT&v, Kal to koOoXov
p.r] Hic locus exstat in Ezechielis cap. 13. Quem
f3\tTTovo-i]
(piidem Hieronymus ita interpretatur Vw his qui prophetant :
ex corde suo, et omnino non vident. Dionysius vero noster to

KaOoXov exposuit ttjv KaOdkov irpovoiav, verba scilicet prophetse
seu potius 70. interpretum, ad argumentum suum accommo-
dans. VALES.
10, 6. to ihiov ZiraXriOevav ovop.a) Alludit Dionysius ad
nomen Macriani. Nam p.aKpav idem cst, quod TroppwTaTO).
VALES.
10, 7. Ovtos he Trj (3ao-i\eiq irapa ti]v aîav kTTip.avzis\ Pessime
lnmc locum vcrtit Christophorsonus, qui haec de Valeriano
dici putavit, cum do Macriano apertissime dicantur. Prae-
cessit enim, 6 p.\v yap OvaKeptavbs, etc. sequitur deinde, ovtos
he, etc. quibus particulis satis declaratur de duobus sermonem
fieri. Adde quod de Valeriano dici non potest, eum imperio
quod tantopcre concupiscebat, indignum Quippe Vale-
fuisse.
rianus erat vir nobilissimus et princeps civitatis, et antequam
imperaret, onmium consensu impcrio dignissimus habebatur,
ut historici tradunt. At Christophorsoni prava versio Baro-
nium etiam in errorem induxit. VALES.
Ib. avaTjijpu) tw o-wjuaTtJ Certe Joannes Zonaras in anna-
libus Macrianum claudum fuisse scribit, quem in historia
illorum temporum consulere, haudquaquam inutile fuerit.
r
alia loca et nostrinn, Euseb. viii. n. A it. 1'onst. iv. 36. Dio in excerptis
ix. 11. twu ko,96\ov \6ywv faapxos. Vales. p. 769. HEIN.
566 ANNOTATIONES AD c. 10, n.
Solus enim ex iis qui ad nos pervenerunt scriptoribus, Macriani

et filiorum ejus res gestas accurate commemoravit. VALES.
'Ava-nripoi proprie dicuntur, quicunque carent vel membro
aliquo et parte corporis, vel certe ejus usu, debiles et membris
capti. Vid. Pollux ii. 6 i . avcnrrjpos 8e ecrrlv 6 itav to a&fxa TreTrrj-
pu>IJL€vos. Fischer. ad Plat. Crit. c. xv. De verbis kvWos et

Kuxpbs vid. Paulus Commentar iiber das N. T. tom. ii. p. 424.
sq. Markland. ad Max. Tyr.xxxv. 2. t. ii. p. 167. ed.
Cf.
Reisk. Sed usurpatur deinde ha?c vox etiam sigillatim de
claudo, surdo, cseco etc. vid. JElian. V. H. xi. 9. Sei£as x.0, ^°' y
Ttva Kal avaTtrjpov i. e. csecum. Vid. Foesius in cecon. Hippo-
cratis. cf. Orell. ad Nicol. Dam. p. 195. Ita igitur nostro
loco ava-nrip^ verti possit : claudo quem fuisse Macrianum
scribit Zonaras, ut Val. observat. HEIN.
10, 8. u>v r)Tv\ei] Sic habet codex Regius quem fere ubique
secutus est Stephanus. In reliquis Maz. Med. et Fuketiano
Revera enim Macrianus
legitur <Lv rjVTvxî, rectius ni fallor.
id quod tantopere concupierat, adeptus est, imperium vide-
licet. Sed cum ipse gestandis imperii insignibus ob corporis
debilitatem parum esset idoneus, filios suos ad imperium
evexit. Merito igitur de illo dicit Dionysius, 6tl r]VTvx rl a €
'
compos fuit votorum suorum &. Ce-

tG>v ihiu>v kitiOvp.iS)v , id est,
terum post hsec Dionysii verba de Macriano sequebatur con-

tinuo locus ille qui legitur in capite 23. hujus libri, Zk€lvos
p.(v ovv tS>v irpb avTov fiaaikiijbv, etc. Uterque enim locus
descriptus est ex epistola Dionysii ad Hermammonem, scripta
anno 9. principatus Gallieni. Quibus addendus ac prsepo-
nendus est alter locus ex eadem epistola, qui refertur in
cap. 1. hujus libri. Atque ita concinnatis ac rejunctis inter
se omnibus fragmentis, pasne integram Dionysii ad Hermam-
monem epistolam habituri sumus. VALES.
b Ita Dionysio non repugnare vide- eo tempore sajnentior ducura habebatur,

tur Tremellius Pollio, qui ha?c scribit : nemo ad res gerendas aptior: deinde
" Denique cum plureS ejus rei cansa dilissimus, et qui privatis posset for-
convenissent, placuit ut Macrianum tunis publica explere dispendia. Huc
cumfiliis suis imperatores dicerent. Sic accedebat quod liberi ejus fortissimi ju-
iffitur imperium delatum est Macriano. venes tota mente in bellum ruebant."
Et causce Macriano imperandi cum Cf. Stroth. Uebersetzung, t. i. p. 534.
filiis hrr fuerunl. Primum quod nemo not. r. HEIN.
. :
8-5- EUSEBII HLST. ECOLES. LIB. VI. 567
i
1
, i
,v
As -npbs Tepp.avov'] Quod sequitur insigne fragmentum

ex epistola seu potius libro Dionysii adversus Germanum epi-
scopum, jungendum est cuin altero ejusdem libri fragmento

quod habes in lib. vi. cap. 40. VALES. Cf/Cyprian epist. 82.
HEIN.
lb. Ets- dcjrpoavvrjv be KLvbvvevca] Eadem excusatione utitur
Paulus apostolus ad Corinthios cap. II. cum se
in epist. 2.
ipse laudaturus esset, ubi vide quse notat Joannes Chryso-

stomus. Ad eum igitur Pauli locum alludit Dionysius.
VALES.
II, 4. ovk aireoLKOTus] Malim scribere ovk aTreLKOTcos. Mox
verba illa Trei6ap\elv bel 0e<5 p.ak\ov r) dvQpcoTroLs delenda esse
mihi videntur. Lcguntur quidem haec verba in cap. 5. actuum
apostolorum, sed nihil faciunt ad hunc locum. Nisi malis
legcre, ut est in codice Peg. aTT€KpLvdp.r]v be ovk aTreoLKOTcos,
ovbe p,aKpav tov ireLQapxelv, etc. Id cst, responsum dedi, quod
non longe abest ab iUo apostolico. VALES. Recte vertit Val.
Respondi non improbabiliter (melius : rei non inconvenienter) nec
longe arcessita responsione. Cur autem delcre volucrit Val.
TreLQapxelv — avOpcoTrois, non intelligo, cum illis sane uti potuerit
Dionysius. HEIN.
II, 5. ws vTTepvrjpaTLaQr]] Male Christophorsonus hunc locum
ita vcrtit : sicut a quibusdam in commentarios relata suut.
Gneci vocant, quae Latini acta, ut observavimus
'YTTopLvrjixaTa
ad librum ubi de actis Pilati. Qui h?cc acta conficiebant,

i.
diccbantur a Gra^cis viropvripaToypdipoL. Latini eos ab actis

vocabant, ut legitur in notitia imperii Ptomani. Hypomne-
matographi urbis Alexahdrinse mentio fit in lege ultima codicis
Tbeodosiani de decurionibus. Ejus officium dcscribit Philo
in Flaccum, ubi de Lampono quodam loquens, qui erat hy-
ponmematographus prsofcctorum Êgypti TTpoaeaTws yap :
i]yep.6aLV oTTOTe virep.vr]paTL(€To, ras biKas eladyaiv w? e\(av t&£lv,

eira tcl p.ev airi^Keupev, ?/ 7rap?/et eKorv, tcl b ov X.e\QevTa Trpocre-
veraTTev. Hoc hypomnematographi officiuni gcssit olim Alex-
andria? Lucianus, ut ipse testatur in apologia pro iis, qui
salarium accipiunt, his verbis : eycoy' ovv, ei aKexf/aLo, bo£aLp?
av aoL ov ro ap.LKpoTaTOv rf/s AlyviTTLas TavTr]s dpxrjs eyKeêt-
picrQai, Tas bUas eladyeLV, Ka\ rd^LV avrals Ti]i> irpoar^Kovaav Ittl-
:
568 ANNOTATIONES AD c. n.
TiQivai, Kal tG>v irpaTTopievwv Kal k^yofxivcav airagaiiavTtov vtio-
Addit etiam Lucianus, hypomnema-

lxvi]ixaTa ypdcpto-Oac, etc.
tographum salarium amplissimum e fisco habuisse, et peracto

recte officio provinciam regendam accepisse. VALES.
Ib. daaxOtvTQiv Aiovvaiov] Haec erat formula actorum pub-
licorum, ut docet Amm. Marcellinus in lib. xxii. his verbis
Et acta mper eo gesta, non sine magno legebantur horrore, cum id
voluminis publici contineret exordium. Consulatu Tauri et Flo-
rentii, inducto sub prwconibus Tauro. Ad quem locum vide
quae olim notavimus. VALES.
ii, 9. Koip.r)Ti)pia~\ Latini areas vocabant. Ita Tertullianus
in libro ad Scapulam, et in gestis purgationis Caeciliani : Nam
cives in area martyrum fuerunt inclusi. Et in gestis purga-
tionis Felicis : Tollat aliquis de vestris in aream, ubi orationes
facitis. VALES.
Accusabatur scilicet Dionysius a Germano,
Ib. Yloiav ovv eVt]
quod conventus fratrum non habuisset ante exortam persecu-
tionem, sed fuga saluti suse prospexisset. Quoties enim in-
gruebat persecutio, solebant prius episcopi populum congre-
gare, ut eum ad retinendam Christi fidem exhortarentur.
Deinde infantes et catechumenos baptizabant, ne sine bap-
tismo ex hac vita migrarent, et eucharistiam fidelibus divide-
cum incertum esset quam diu duratura esset persecutio.
bant,
Quem morem docuit nos factum Dorothei cujusdam Thessa-
lonicensis episcopi, temporibus Justini, quod refertur in sug-
gestione Germani, Felicis et Dioscori, missa ad Hormisdam
PP. anno Christi 519. VALES.
11, 10. airav \xkv r<3 o-wjaari a>? elirov'] Rectius in codice Maz.
et Med. scribitur o>? ei7reu\ In Fuk. et Sav. scriptum inveni
w? ei7rez> d7ro'o-roAos. Certe alludit Dionysius ad locum apo-
stoli in priore ad Corinth. cap. 5. VALES.
11, 13. tcl KoXXov$ib)voi\ Supplendum videtur /xepr;. Sic
supra dixit Dionysius tcl /êprj ttjs At/3^s. Erat autem hic
locus in Mareotica praefectura. Sic etiam r<z BovkoKov tractus
quidam ./Egypti dicebatur, a nomine scilicet dominorum qui
ea loca olim possederant. Apud Nicephorum KoXovOiov hic
locus dicitur cum simplici lambda, quam scripturam rectiorem
puto. Nam KoAAot>t9iW nomen est deflexum a Colutho, quod
9-1.5- EUSEBII IIIST. ECCLES. LIR VII. 569
nomen fuit frequons apud iEgyptios. Cortc ita dictus est

poiita quidam colcbris temporibus Anastasii, oriundus ex
Thebaide ut tcstatur Suidas. Fuit ct alter Coluthus scliisma-
tious in yEgypto temporibus raagni Athanasii, cujus crebra fit
mentio in ejus apologia. Eum Acoluthum vocat Gregorius
Nyssenus in lib. xi. contra Eunomium. VALES.
II, 15. -nkaTvrepov €KK\r]aiA(ei.v bene vertit Strothius :
grosse Versarmnlungen halten, minus bene Valesius laxius : con-

ventus agere. Vid. quse exposui ad ii. 18. (pag. 104. sq.)
HEIN.
Ib. KaTa. juepo? crvvayoiyai,] Quoties suburbia paulo remo-
tiora orant ab urbe, ii qui in suburbiis illis manebant, non
cogebantur ad majoris ecclesise conventus accederc, sed in eo
suburbio particulares fiebant conventus in aliqua basilica
aut in loco ad hoc agenduni idonoo. Id ex hoc Dionysii loco
manifcste colligitur, quom nec Musculus nec Christophorsonus
intelloxerunt, sed onmia miscuerunt, adeo ut ex eorum inter-
pretationo nihil sani possis elicere. Porro Trpoao-Teia Grseci
dicunt, non soluni suburbia, qute urbi conjuncta sunt sed
etiani vicos satis longo intervallo ab urbe dissitos. Sic Cano-
pus duodecimo lapide distans ab urbe Alexandria, TrpodaTei.ov
dicitur ab Athanasio in libello quem obtulit concilio Clialce-
donensi. Sic etiam Daphne suburbanum Antioclme, Achyrona
Nicomediaêt Septimum dicitur suburbanum Constantinopolis,
licet aliciuot passuum millibus abessent ab illis civitatibus.
Vide Glossarium Pithoei in novellas Juliani antecessoris voce

Proastium. Porro ox hoc loco colligitur, ictate quidem Dio-
nysii unicam adhuc fuisso Alexandrise ecclesiara, in quain
oranos urbis illius fideles orationis causa convenicbant. Post-
niodiun vero temporibus Athanasii, cum plures essent ecclesise
a diversis episcopis Alexandrise sedificatie, cives Alexandrini
seorsura in diversis ecclcsiis colligebantur, KaTa p.zpos nal bujpyj-
p.ivw, ut loquiiur Athanasius in apologia priina ad Constan-

tiuin, nisi quod in majoribus fostis, paschae scilicet aut pente-
costes, non fiebant particulares convcntus, sed universi in
majorem ecclcsiain conveniebant, ut ibidera testatur Athana-
sius. VALES. Hoc ex nostro loco minime sequi, animad-
vertit Lowth. HEIN.
ii, 16. dftco/xarwz/ airodiacLs] Hinc patet Dionysium Alex-
andrinum splendido genere ortum fnisse. Nam dignitas ex

generis nobilitate prsecipue ducitur. Hinc in gestis purga-
tionis Cseciliani, quse post collationem Oarthaginensein edita
sunt, Victor interrogatus a Zenofilo consulare, cujus condi-
tionis esset, respondit : professor sum literarum Romanarum.
Deinde interrogatus cujus dignitatis esset, respondit : patre
decurione Constantiniensium, avo milite, qui in comitatu mili-
taverat. Ceterum Dionysius Alexandrinus, antequam ad
Christi fidem transiret, professione rhetor fuerat, ut docet
Maximus in scholiis ad librum Dionysii Areopagitae de coelesti
'
hierarchia capite 5- o yovv [xiyas ALovvaios 6 Akegavbpicav
iirlaKOTios, 6 a-nb pr/Topwv, etc. VALES.
Ib. Augustus Alexandrinos sine ullis decu-
f3ovkevTiKu>v~\
rionibus rempublicam suam administrare jusserat. Postea

vero Severus imp. Alexandrinis curiam habere permisit, ut
scribit Dio in lib. li. toHs 8' 'AXegavbpevatv avev fiovkevT&v
TTokiTeveaOaL iKikevaev. Paulo post fiovkevovaL be br) iv tj]
'AkegavhpLq im ^(firipov avTOKpctTopos ap£ap.evoL. Idem scribit

Spartianus in Severo : Alexandrinis jus buleutarum dedit, qui
sine publico consilio, ita ut sub regibus, ante vivebant, uno judice
contenti, quem Ccesar dedisset. Certe in epistola Athanasii ad
solitarios, mentio decurionum Alexandrise. VALES.
fit
Ib. tcl iirl Acklov kclI lafiivov] Hic Sabinus pragfectus

vEgypti fuerat temporibus Decii imp. De quo Dionysius in
epistola ad Fabium, quam retulit Eusebius in cap. 41. lib. vi.
Êmilianus vero praefectus JEgypti de quo hic sermo est,
postea imperium occupavit : ut scribit Pollio in 30. tyrannis,

qui tamen eum ducem appellat, non autem praefectum Êgypti.
VALES.
ti, 19. koX o-TpaTrjyiov') Male interpretes hoc loco duces in-
terpretati sunt,quod est absurdissimum. Cur enim pluribus
opus erat ducibus ad deducendum Dionysium in exilium, cum
unus tantum adesset centurio ? Vidit hanc absurditatem Chris-
tophorsonus, eaque de causa pro aTpar-qywv emendavit arpa-
T-qyov, et ducem interpretatus Sed neque hoc modo ab-
est.
surditatem vitare potuit. Neque enim dux ipse reos in
exilium deducere solebat. Sed hujusmodi officium manda-
batur centurioni aut speeulatori. Aliud igitur significat vox
16-19. EUSEP.II HIST. EOOLES. LIB. VII. 571
<TTpa.Tr)yS>v, ncmpo duumviros seu magistratus Alcxandrinsc

civitatis. Graeci cnini ita vocabant, ut pluribus exemplis pro-
bavi ad Iibrum xxxi. Ainm. Marcellini h . Porro hi magistratus
cum habercnt modicain coercitionem, ut locpiuntur juriscon-
sulti, reos comprehendere, carceri manciparo ct interrogare,
ct acta conficero solebant, Ilomano prsesidi judicium dc iis
reservantcs, ut discerc est ex actibus apostolorum, ct ex actis

Pionii martyris et aliorum. Quare non mirum cst, si magis-
tratus Alcxandria? hoc in loco operam suam commodant
rectori provinciac, ad deducendum Dionysium in exilium, quem
scilicot ipsi comprehendcrant, et in judicium coram praefecto
-/Egypti adduxcrant. Sed et quse sequuntur vcrba koX t<2v <tvv

<xutoZs aTpaTi<j)Ttov nal v-nr\peT<2v, sentcntiam nostram connrmant.
Nam <TTpaTiG>Tai refcruntur ad ccnturionem, v-nrjptTai vero ad
duumviros seu magistratus (piibus parebant. Athanasius
quoquo in epistola ad solitarios, <iTpaTi)ybv vocat duumvirum
sou magistratuin Alexandrinse civitatis. Loqucns enim de
Arianis qui prcsbytcros ac diaconos Alexandrue in judicium
portractos cxsilio multaveiânt, ita scribit : nal tt<2s avrovs eirl
tov bovKos Kal t<2v biKa<JT<2v Z^vydbevaav, KaTa<pepovTfs e« r<2v

oIkoiv tovs oIkclovs avT<2v bia t<2v <TTpaTi<j)T<2v koI tov oTpaTijyov
Yopyoviov koX itktjyaTs KaTaKoitTovTes. Id est : Quomodo ducis

ac judicum opera eos in exsilium egere, necessarios illorum ex
domibus extrahentes miUtari manu, et adjumento Gorgonii magis-
tratus. Male cnim interpres Gorgonium ducem vertit. Atqui
dux ipsc Sebastianus vocabatur, teste Athanasio. Gorgonius
vcro magistratus erat seu duumvir Alexandrire. Cujus id
proprium munus erat, ut rcos coinprehendcret, ct coram ma-

joribus judicibus sisteret. Testatur id libcllus protestationis
populi Alcxandrini, qucm Athanasius epistoke sua: subjccit,
his vcrbis : oioe TavTa koI 6 oTpaTijybs rfjs iroXews Yopyovios,
Et paulo post : d7recrreiAe t6v tt)s rd^cas bijpiov, Kal t6v oTpa-
Tiiybv, Otku>v avTa dpai, id est, misit speculatorem officii sui, et
magistratv/m, ut arma illa ex ecclesia tolleret. VALES.

Ib. (TieXOovTes Ttves t<2v Mapecorcoi'] Hsec in prima pcrse-
outione sub Dccio contigcrunt, tunc cum Dionysius Sabini
prsefecti sontentia Taposirim deductus est, ut scribit ipse
11
Preterea vid. Spanhem «>l Julian. orat i. p. »6. Bq. Dorville ad Charit.
p.447. HEIN.
Q q
:
Dionysius in epistola adversus Germanum, quse habetur in

lib. vi. cap. 40. Certe qui epistolam illam Dionysii adversus
Germanum cum hac Domitium scripta est, contulerit,
quae ad
non dubitabit, quin de una eademque re utrobique loquatur
Dionysius. Quare fallitur Eusebius, qui in hac Dionysii ad
Domitium epistola, ea narrari putavit quse ad Valeriani per-
secutionem pertinebant, quod ex ipso Dionysio facile est
refellere. Etenim in persecutione sub Valeriano, Dionysius

non est deductus in exsilium cum custodia militari, nec super-
venientes Mareotae fugatis militibus eum per vim abstractum
in libertatem restituerunt, nec Caium et Faustum, et Petrum
ac Paulum presbyteros secum tunc Dionysius habuit. Quse
omnia in persecutione illa quse paulo ante Decii imperium
coepta est, Dionysio contigerunt, ut ipse testatur in epistola
adversus Germanum, quam refert Eusebius in lib. vi. At in
persecutione sub Valeriano, Dionysium coinitati sunt in
exsilio Maximus presbyter, et diaconi Faustus, Eusebius et
Chseremon, et quidam clericus Romanus, quemadmodum
scribit idem Dionysius in epistola adversus Germanum, quam
refert Eusebius in cap. 10. hujus libri. VALES.
11, 20. YlapaiToviov fuisse praecipuam urbem Marmaricse, in
ora maris Africi, quae nunc Alberton dicitur, et ab Alexandria
distet cl. millia passuum, observat Stroth. HEIN.
u, 21. ev Tjj vocrip] Rufinus legit vijao>. Sic enim vertit
Sed et ex diaconis quosdam in insula post pwnas confessionis esse
defunctos. Verum Dionysius luem intelligit, quae Galli et
Volusiani temporibus grassata est per totum orbein Rom. ut
Eusebius in chronico, aliique testantur. Vide Aurelium Vic-
torem. Ejusdem morbi meminit Dionysius infra cap. 22.
ubi etiam de diaconis loquitur, quos pestis illa consumpsit.
VALES.
Ib. 7re/HoroAas] Hanc vocem Christophorsonus longo ver-
borum circuitu ita est interpretatus : Ad lintea, quibus cor-
pora beatoriwi martyrum jam vita defunctorum involverentur,
conficienda. Habebat scilicet prce oculis Christophorsonus
morem sevi nostri, quo mortuos linteo operire, atque ita humo
condere solemus. Apud antiquos vero (de Christianis etiam
loquor) alius mos erat. Vestibus enim cadavera amiciebant,
et quidem pretiosissimis, ut docet Eusebius infra cap. 16. de
2o-i. EUSEBH UJST. EOOLES. LIB. VII. 573
Asturio. Si quia tamon Christophorsoni versionem velit <le-
fendcro, habet quo illam tueatur, testimonium Athanasii. Is
enini in vita b. Antonii ita scribit : Solent jEggplii /ne de-

functorum, atque imprimis sanctorum martyrum corpora fuae-
rare quidem et linteis involvere, non autem mandare terrce, sed
imposita lectulis, intra privatos parietes retinere. VALES.
ii, 22. Xnrapelq benignitate vertit Val. Strothius Gefalligkeit
malc, credo. Est potius : fortitudo, constantia. Cf. Passow.
s. v. kmapta. HEIN.
12, I. AiaAa/jtt/miTes] Satis vel cx h. 1. apparet insigne
Eusebii etiam erga eos martyros obscrvantia, qui nullo accu-
sante, sed fanatico quodam ardore correpti, martyrium sponte
sua subierunt. cf. Moller. de Ehtseb. C. p. 35. 64. HEIN.
1 2, 2. tols — oipavCov] Vales. vcrtit ccelesti amore flagran- :
lihas ct similiter Strothius : rom himmlischen Verlangeu entziin-
det. Quam interpretationem equidem non puto posse fcrri.
YkLyto-OaL tlvos enim non est : jlagrare aliqna re, sed flagrare
vehementi rei desiderio ac cupiditate. Ita Herodot. viii. 143.
(ktvOepir}? yki-)<6p.evoL i. c. libertatis ardore quodam flagrantes.
cf. Plat. Orit. xv. yXCcrxpm iirLOvpdv (i)v. Gataker. ad Antonin.
iv. 50. p. 136. Itaquo nisi afferri possint exempla ex patribus,
ubi y\Lô-0ai tivos sit : flagrare aliqua re, quse ego frustra
qiuesivi, aut vertenduin crit h. 1. ceelestis amoris cupidissimis
aut irodos esse putandum : res desiderata, cara et locus ita
interprctandus : coilestium rerum desideratorum cupidissimis.
Ccterum y\C-êaOaL simplici Infinitivo junctum ctiam legitur
apud Euscb. de martyr. Pal. viii. ep.<popr]OijvaL yXLxopevos. cf.
lMiilo de sacrific. Cain. p. 175. p.Lp.daOaL yAixecrtfai. Plutarch.
C. Cracchus c. xv. tov lp.aTLov kaj3to-0aL ykLxop.h>r]s. Platon.
Crit. c. xv. ovto) yAiVxpcos €ttlOvpl€lv (fjv. Lucian. Cliaron. §. 22.
p. 59. ed. Lclmi. ev ert iiroOovv dbivai. Hebr. Boehmevi. 1 1. ot
in Commentar. ad h. I. p. 272. Matthise amfuhrl. griech. Gram-
matik §.531. 1. p. 1036. not. p. 1060. extr. p. 1064. sq. p.
1067. sq. not. 3. HEIN.
13, 1. Movapxijo-as 6 irals] Pagi ad a. 259. n. 15. luec affcrt
citante llcadingo ad li. I. " Gallienus, dum res Bomana in
tantis versarctur pcriculis, paccm Christianis conccssit, sed
cdictum illud pcriit. Quod cnim rcfert Euscbius vii. 13.,
datum fuit in favorom iEgyptiorum, postquam Macrianus et
Q <1 2
filii occisi Quarc nequo iEgyptus neque Alexandria

sunt.
pacis beneficio potitse, et persecutio, qua; hoc anno (nempe
259.) in aliis regionibus desiit, ibidem continuata, et quidem
usque ad mensem 42., ut testatur Dionysius in epistola ad
Hermammonem, quem Baronius, Pearsonus et Lambertus in
rebus Cyprianicis explicandis, Valesius aliique passim male
interpretantes, scripsere, persecutionem Valerianam per
annos tres et menses sex ecclesiam affiixisse quod tamen :
nonnisi de Alexandria et iEgypto asseruit Dionysius, qui in

citata epistola, de rebus tantum in suo patriarchatu gestis,
non vero de iis, quso in universa ecclesia contigere, mentionem
facit." Of. Stroth. Uebersetz. t. i. p. 546. not. 3. HEIN.
13, 1. tt)v apx>]v Monendus
hiaTtOerai] est lector, capi-
tum ordinem hic a Rufino commutatum. Hcec enim duo
capita 13. et 14. Rufinus collocavit post caput 19. quod est
de cathedra Jacobi. In indice tamen capitulorum, quem
idem Rufinus huic libro prcefixit, idem est ordo capitulorum
qui in Grsecis Cur autem Rufinus
Eusebii exemplaribus.
ordinem capitum mutaverit, causam non video, nisi forte
quia commodius esse censuit, Marini et Asturii martyria
subnectero passioni martyrum Caesariensium. Sed animad-
vertere debuerat, diversis hsec tempoi-ibus contigisse. Nam
Caisarienses quidem illi passi sunt in persecutione Valeriani,
Marinus autem et Asturius sub Gallieno. Rufini errorem
Usuardus et Ado ac reliqui deinceps secuti, martyrium
Marini atque Asturii in Valeriani tempora contulerunt. Sed
eos refellit Eusebius, ut dixi. VALES.
Ib. -itpoypa}iixaT(i)v i. e. edictorum. Cf. Basil. ep. 249.
Abresch. Lection. Aristam. Add. p. 341. Vid. Lobeck. ad
Phryn. p. 249. HEIN.
13, 2. avTtypa(pijs t<2> tv770)] Formam rescripii interpretatus
sum, ut Latini loqui solent. Sic Ambrosius, et imperatores

in codice, ut notavi ad librum xiv. Amm. Marc. VALES.
Non tamen statim post tvttov rescriptum Val. vertere debe-
bat, sed reaulam. HEIN.
Ib. tov p.€yio-Tov 7Tpdyp.aTos Trpoo-TaTevtov^ Hunc locum jam-
dudum explicavi ad excerpta ex Dione Cocceiano
in notis
pag. 112. Cujacius in lib. viii. observat. cap. 32. recte quidem
monuit, rationalem summac rei his verbis designari. Sed
2-i. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VII. 575
quid essot summa rcs, non intellexit.Nos ad illum Dionis

locuin, ostondimus summam rem idem csse ac summam
pecuniam, tov KaQokov koyov. VALES. Cf. cap. 10. supra.
HEIN.
14, 1. "Evoros] Immo Xystus jampridem obierat. Quippo
Xystus in persecutiono Valeriani insigni martyrio coronatus
est Tusco et Basso coss. 8. idus Augusti, ut constat tum ex
cpistola Cypriani, tum ex libro pontificali. VALES.
15, 1. Maplvos k. k.] Cum Marino non actum fuisso cx
edicto Valeriani, a Gallieno jam abrogato, sed ex antiqua
lege Trajani, observavit Moshem. Comm. de rebus Christian.
a. C. M. p. 557. undo scquatur, antiquas imperatorum in
Christianos leges, aliis etiam et mitioribus latis, vim suam
rotinuisse. HEIN.
Ib. t5»v iv orpareiatj] Cohortalis militia hic videtur intel-
ligi, ut ox sequentibus licet enim mentio
colligere. Fit
Achan judicis, et fori ac judiciorum, quse de armata et cas-
trensi militia dici non possunt. Certe si de armata militia
hic sermo esset, Marinus coram duce aut coram legato
Cfesaris causam dixisset. Habebant autem ordinarii judices
ctiam centuriones suos et cornicularios in officio suo. Sed
et cuncta fere nomina officialium qui ipsis apparebant, de
castrensi militia erant sumpta, ut notat Asconius Pedianus.
VALES.
Ib. €KaTovT6.p-)<ovs yiveadai tottov a%okd£ovTo$] Ita plane
intcrpungitur hic locus in codice Rcgio eamque interpunc-
tioncm tuetur Casaubonus in notis ad Spartianum pag. 21.
Sic enim ccnset Casaubonus, vitem fuisse insigne quo futuri
conturiones designabantur, ccnturionatum ipsum gesturi, cum
locus aliquis vacuus fuissct. Sed Salmasius in notis ad
eundem Spartianum, banc intorpretationcm Casauboni merito
reprehendit, quippe qui aliud esse credidisset vitem aerere,
aliud ceuturionem esse. Itaquo Sahnasius Eusebii locum aliter
interpungit, et post vocem y[veaOac finale punctum apponit,
ut fccere Musculus et Christophorsonus. Ccrte in vctustissimo
codice Mazarino, Fuk. et Medicrco post vocem yiveaOai sub-
distinctio adscribitur. Sed in iisdcm codicibus, post voces
illas tottov axoXd(ovTOi punctum in sunnno apponitur. Ex
quo apparet. scriptos omnes codices in hujus loci distinctione
<>q3
consentire. Nec valde refert utro modo distinguas, cum

semper idem sensus existat quoquo modo interpunxeris.
VALES. Casauboni interpunctionem sequitur Stroth.,
laudato loco ex Spartian. Hadrian. x. " nutti vitem, nisi
robusto et famce dabat, nec tribunum nisi plena barba
honce
Ceterum ne notissimos quidem Romanorum mores
1
''
faciebat.'
Eus. familiares fuisse ex h. 1. collegit Moller. de Eus. p. 30.
extr. HEIN.
15, 2. 'Axato? ovtos r)v] Christophorsonus Achivum genere
vertit, cui non assontior. Achseus enim nomen proprium est,
quomodo vocatus olim est dux celeberrimus qui adversus

Antiochum rebellavit, ut scribit Polybius. Hic porro Achseus
de quo loquitur Eusebius, praeses erat Palsestinae, et in urbe
Csesarea quse caput erat totius provincise, sedem habebat.
VALES.
15, 3. ayiao-fjia h. 1. significat ipsam sanctiorem templi
partem, ubi erat mensa Domini. vid. Suicer. Thes. t. i. p. $6. i.
HEIN.
Ib. ttjs x^ ai;t ^ os] Lego ttjs x^ a M^ 0S - Chlamys enim et
balteus erant insignia militantium, ut ex innumeris locis
Joannis Chrysostomi, Libanii, et aliorum probari potest.
Plerumque tamen pro chlamyde x^ Vis passivo errore scri-
bitur. Vulgata lectio fefellit Nicephorum, qui pro xkavihos
hic substituit xltwvio-kov. Gregorius Nyssenus in lib. i. contra
Eunomium pag. 295. /êra 8e Tama irepl )(Xaviba Kal ((avrjv
ao-)(oA?/0ets w? (pao-Cv' iiTahr] iravTa, etc. Quem locum pessime
vertit Gretserus. VALES. XXavtbos retinuerunt cum Val.
Stroth. Zimmerm. Sed equidem h. 1. quamvis refragantibus
codicibus non dubitavi scribere xâM#)°?» cum saepissime con-
fundantur xâvis et xâpvs neque illud ad h. 1. quadret. Vid.
Dorville ad Chariton. p. 433. sq. cf. Plutarch. Timoleon c.
xxxi. ext. Suicer. Thes. t. i. p. 1307. b. sq. Salmas. ad Ter-

tull. de pallio p. 1 1 r . sq. Orell. supplement. nott. in Nicol.
Damasc. p. 21. Paulus Commentar. ilber das N. T. tom. iii.
p. 730. In talibus vel in patrum scriptis valere debet, quod

de Ernestius ad Sneton. Neron.
gentilium scribit c. xlvi. scalp-
tura in textu exhibens pro scidptura : " Talia — recte libro-
runi injussu correxerunt viri docti. Peccantque hodie Critici,

si in talibus, tam manifestis, Codd. auctoritatem requirunt.
2-i. EUSEBII JIJST. EOOLES. LJJ3. VII. 577
Quodsi instauratores bonarum literarum, et primi editores auc-

torum Grcecorum et Latiuorum superstitione nostrorum hominum
infecti fuissent, nw multa adhuc peccata (jrammatica in libris
veterum integra reperiremusr HEJN.

15, 4. reAeto?7rat] Id est, martyrio consummatusest, ut loquun-
tur IJioronymus ct Rufinus. Nam confessione quidcm initia-
bantur martyrcs, morto consunnnabantur, ct fiebant re'Aetot
HupTvpfs, ut ait Dionysius Alexandrinus supra in hoc libro

cap. 11. sub fincm. Aliam rationem affert Clemcns Alexan-
drinus in lib. iv. Stromatci pag. 206. cur martyrium vocetur
reAeuoo-ts, ob exccllentiam scilicct cliaritatis. AvTLtca reAetWty
to p.apivpLov Ka\ovp.tv, ovy^ ort re'Aos tov /3iov 6 avOpwnos eAa/3ev
G)S ol \olttoI,
1
aAA" otl Tt.kf.Lov epyov dya7njs eVe8et£aro. VALES.

TeAetovrat i. e. martyrio ad plenam beatitatem evehitur. Vid.
Eus. II. E. ii. 22. iv. 15. in. v. 2. 3. vi. 3. 5. Cf. Suicer. Thes.
t. ii. p. 1260. sq. ii. j. 2. p. 1262. iii. Bcelnne Comment. in
epist. ad Hebr. ii. 10. p. 1 13. sq. Wahl. Clav. N. T. s. h. v.
De vitre fine simpliciter TeXeLovcrOaL legitur iii. 35. HEIN.

16, 1. SkTjvos] Vide iii. 31. (pag. 185.) Adde 2 Corinth. iv. 7.
1 Thess. iv. 4. Lactant. ii. 3. 8. lioc cnim quod oculis subjectum

est, non homo sed hominis receptaculum est, cujus qualitas et
figura non ex lineamentis vasculi quo continetur, sed ex factis
ct moribus pervidctur. HEIN.
17, 1. *Hv riai>ed§a ôtVtfce?] Phcenices liic dicit Eusebius

Grcecos qui Phcenicem incolebant. Paneas enim nomen est
Grrccum : Syri vero vel potius Syrophcenices eam urbem Dan
appellabant, nt scribit Hieronymus in qurcstionibus in Gcne-
sim, et in libro dc locis Hebraicis, et in epistola ad Evagrium.
Idem scribit Philostorgius in lib. vii. cap. 3. Locus Hiero-
nymi do quaestionibus ita se habet Dan Phcenices oppidum, :
quod nunc Pcmeas dicitur. Dan autem unus e fontibus Jordanis.

Nam ct alter vocatur Jor, quod interpretatur pelOpov. Duobus
ergo fontihus qui haud procul a se distamt, in wnwm rimdum
fcederatis, Jordanis deinceps appellatur. VALES. Scriori
temporo Pancas seu Ceesarea Philippi vocata est Neronias.
Josepli. Antiqq. xx. 8. De situ urbis vide prrc cetcris Paulus
Commentar iiber das K. T. tom. ii. p. 553 — 556. Wlner.
cf.
biblisches Realwbrterbuch p. 128. 2. De variis urbium vario

Qq 4
f.
tempore consuetis nominibus vid. Harduin. numm. antiqq.

popull. et urbb. illustr. p. 340. HEIN.
Ib. aipayi.6v tl Kara/3dAAeo-0at] Solebant gentiles in fontes
ac puteos quos colebant, victimas jacere. Hinc Publicola
interrogat Augustinum in epistola 153. si licet de fonte
bibere, vel de puteo, ubi de sacrificio aliquid missum est.
VALES.
18, 1. Tijv yap alp.oppoovaav] Citatur hic Eusebii locus in
septima synodo, actione quarta pag. 508. Vide quse narrat
Philostorgius in lib. vii. cap. 3. et ex illo Nicephorus. VALES.
Vid. Excursus x. HEIN.
18,2. bnrKoiba] Vid. Excursus x. ext. HEIN.
Ib. Zm ttjs aTijkrjs avTijs] Vid. Excursus x. med. HEIN.
Ib. jaexpt tov Kpao-nihov aviov] Rufinus hunc locum ita in-
tellexit, quasi planta illa ad sanandos

tunc demum efficax
morbos esse inceperit, postquam ad fimbriam usque dominicse
vestis excrevisset. Quem sensum secutus est Christophorso-
nus, et ante illum Nicephorus. Sed tamen cum id Eusebius
aperte non dicat, quisque pro arbitrio suo statuet. Mihi
probabilius videtur, idcirco ab Eusebio nominatim hoc addi-
tum fuisse, quod planta illa supra fimbriam dominicse vestis
non assurgeret, quasi hanc reverentiam exhibens Dornino.
Atque ita hunc locum accepit etiam Nicephorus, ut videre
est in cap. 15. lib. vi. VALES.
18, 3. Ilavkov Kal YleTpov Val. vertit Petri ac Pauli. Vid.
Fabricii Cod. Apocr. N. T. tom. iii. p. 448. h. " In Grsccis
nomen Pauli Petro prreponitur, quod cum Rufino Damasce-
nus, Nicephorus, Synodus Nicsena secunda, Valesius postpo-
nunt. Plura veterum loca Paulum Petro praeponentium con-
gessit Cotelerius ad constitt. apostol. viii. ^. t. i. Patrum
Apostolicorum p. 414." Idem annotavit ipse Valesius ad
Eus. H. E. iii. 21. (pag. 157.) HEIN.
Ib. cnrapaXXaKTcos] Rufinus vertit indifferenter . Quod, in-
quit, mihi videtur ex gentilicia consuetudine indifferenter usur-
patum. Ego tamen a-rrapaqbvXaKTios significare crediderim
inconsiderate et imprudenter, contra veterem disciplinam, incaute.
Utitur eadem voce Eusebius in lib. 4. cap. 7. Porro Hcnr.
Savilius in margine sui libri ad hsec verba hoc scholion
:
i-i. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 579
adscripscrat : Nota de imar/inibus dici, ZOvlkii ovvr]OeLa.
VALES. Vid. Excursus x. HEIN.

Ib. ola o-torijpas] Vid. ibid. HEIN.
Ib. tovtov — tov rpoTTov] Vid. ibid. HEIN.
19, 1. Gpovov] Vid. Excursus xi. HEIN.
Vetus ha c fuit traditio, Jaco-
Ib. irpbs avTov tov o-<aTr)pos] j
bum apostolum a Christo episcopum Hierosolymorum fuisse

ordiuatum. Id praeter Eusebium diserte scribit Chrysosto-
mus in homilia 38. in epistolam Pauli ad Corinthios ad illa
verba : Deinde visus est Jacobo. 'Ejuot Sokci r<3 d8eA(/>resi Antidicomarianitarum numero 8. ita de Jacobo
loqucns : ko.1 ttp<2tos ovtos eiAric/je ti]v KaOebpav ttjs eTTLo-KOirrjs,
co TTeTTLOTevKe KvpLos tov Opovov avTov Zttl tt)s yr)s 7rpcorco. Cum
Chrysostomo et Epiphanio consentit auctor Mensci ad diem
23. Octobris, et Niccphorus Callistus in 1. ii. historire cap. 38.
cujus hsec sunt verba : bs abekqbbs tov Kvpiov eAeyero, nal ti]v
'lepo(TokviJ.h)V eKKXrjOLav, Trpcoros irapa tov ab)Tr)pos XpiaTov ey/ce-

yeipLOTO' cos 8e' TLves, Ka\ irapa. tu>v clttootoXwv avTov varepov.
Hieronymus in caput 1. epistohe ad Galatas, de Jacobo ita
scribit Sed prwcipue hic frater Domini dicitur, cui filios
:
matris suaz ad patrem vadens Dominus commendaverat Porro .
tam Eusebius quam reliqui id hausissc videntur ex libro i.

Clemcntis recognitionum, in quo Petrus ita loquens inducitur
Si pfimana jam una ex passione Domini complebatur annorum,
et ecclesia Domini in Ilierusalem constituta copiosissime midti-
plicata crescebat, per Jacobum qui a Domino ordinatus est in

episcopvm, rectissimis dispensationibus nubernata. Idem lcgitur
in lib. Clementis constitutionum cap. 35. vtt avrov tov
viii.
Kvpiov koX t&v airoo-ToKoiv xeLpoTovi]OeLs. In martyrologio quod

bcati Hieronymi inscriptum cst nomine 6. Calendas Januarias
ita Iegitur : Ordinatio episcopatus sancti Jacobi apostoli fratris
Domim, <j>ti ab apostolis primus ex Judais Hierosolynuc est
cpiscopus ordinatus. VALES.

20, 1. 'EopraoriKcis] Rufinus paschalcs vertit optime. Hu-
jusmodi paschales cpistolas Alexandrini episcopi quotannis
scribere consueverant, et ad reliquas jEgypti ecclesias mittere,
quo in pasohalis feste oelebratione omnes inter «> ecclesiae
consentirent. Exstant hodieque hujusniodi epistolae Theo-

phili, Cyrilli et aliorura. Sed obiter corrigendus est Rufinus,
qui in cap. 19. ita dicit Scribit aulem de his idem Dionysius
:
in epistola paschali, quce solemniter per annos singulos legi solet,

corrige scribi solet, ut habent raanuscripti codices. Porro
quae forma esset harum epistolarum, discere licet ex triginta
homiliis paschalibus Cyrilli. Primo enim sermonem contine-
bant de festo paschali. In fine autera initium quadragesimae
et diera paschse annuntiabant. Unde tam homilise dici pos-
sunt quam epistolae. Cyrillus quidem in homilia 22. epistolam
vocat. Hieronymus in libro de scriptoribus ecclesiasticis,
inter opera Athanasii recenset epistolas iopTaariKas, id est,
paschales, quarum unica hodie superest, licet non integra.
VALES.
Ib. navova — Octo annorum canonem plerique
OKraerryptSos]
tunc temporis statuebant, aliis tamen sedecim annorum cano-
nem recipientibus, ut Hippolyto. cf. vi. 22. Vid. Blanchini
dissertatio de canone paschali S. Hippolyti inserta editioni
Hippolyti Fabricianse. Haec raonuit Stroth. Uebers. ad h. 1.
not. 1. HEIN.
Ib. TorrjVLKavTa o-vvTa.TT€i] Ex his verbis colliget aliquis, eas
epistolas a Dionysio scriptas esse in persecutione Valeriani,
quod taraen falsum est. Nam epistola ad Domitium et Didy-
mura, scripta est regnante Decio, ut dixi. VALES. Cf. vi.
40. Sed Valesium in eo falsum esse contendit Pagi ad a.
252. n. 26. ubi epistolam illam potius Valeriano et Gallieno

imperantibus scriptam esse, Nicephorum vi. 18. et ipsum
Eusebium in hoc capite testari dixit, quem de rebus imperante
Gallieno loqui sit certissimum. HEIN.
21, 1. 'ETnkafiovaris — elprjvqs] Factum hoc a. C. 261., ut
affirmat Pagi ad a. C. 261. et 262. Sed paulo post teste
Eusebio renovata est Alexandriae seditio erat enim ingenium
;
Alexandrinorum seditiosissimum. Vide quse notavit Valesius

ad Ammian. Marcell. xxii. u. episcopus Alexandrice est ordi_
natus, in civitate quce suopte motu et ubi causce non suppetunt,
seditionibus crebris agitatur et turbulentis, ut oraculorum quoque
fides loquitur. Rufin. vii. 18. Sed et apud Alexandriam etsi
nulla extrinsecus mali causa fit, eo ipso quod cjenus hominum
ferox, seditiosum et semper inquietum est, civiles inter se motus.

—
i- 3 . EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 581
Socrat. iv. 1(5. vii. 13. Prae ceteris autem vid. J. Gothofredus
ad Cod. Theod. 1. de defcnsoribus civit. I. iii. de his super relig.
i.
1. unica de his qui plebem. audent, et 1. xxxi. de his quorum

appellationcs. Cf. Gcsner. de cetate et auctore Philopatridis
dissertat. p. 64. prsemissa editioni hujus dialogi. HEIN.

Ib. (TTan-evs fxvrjfjiovevet] Litteras sequentes ne verbum qui-
dem referrc de aliqua seditione, scd potius de peste, quse

Alcxandrirc misere grassata est, sponte patebit legentibus.
Simile aliquid jam observavi ad 541 sq.) Cf. iv. 10.
vii. 4. (pag. .
ubi dc cpiscopis Alexandriae, quamvis vel de his sermonem

'
foro, capitis indcx significat(TiVes k<xi AKegavbptwv yeyoVacri),
tamen nihil plane refertur. Haud temere ex nostro loco

conjecit Kestner. de Eus. p. 77. sq. not. 188. Eusebium ulti-
mam limam operi suo non addidisse, neque itcrum illud per-
tractasse. cf. noster Excursus xv. Quod vero ad h. 1. perti-
neat, probabiliter Eusebium, cum epistolam aliquam Dionysii,
in qua ccrtamina inter Alcxandrinos conserta, narrata erant,
librario vellot tradere, aliam quandam, Alexandrise quoque

fortasse exaratam, illi in manus dedisse, quam ille, licet de
morbi, non discordia? pcstc scriptam, eo minus loco designato
interponcre cunctatus esse videatur, quod mox (c. 22.) de
pcstilentia agi fortasse jam V. D.
cognorit. Ingeniosse isti
conjecturae profecto haud aegrius asscntiendum duco. Sed

quod prseterea ille suspicatur iii. ^. ab alia quadam manu
addita cssc ca, qiue verbotenus ex Tertulliano excerpta legi-
mus, propterea quod alias Eusebius ubi sensum alicujus loci
nonnisi indicandum putat, nunquam deinde etiam singula

ejus verba reddidit, non minus cst lubricum, quam illud, ut
milii videtur, nullo modo probatum, miraculosa illa, quae vi.
29. do Fabiano quamvis nullo nisi traditionis fonte notato

leguntur et ([u?c vi. 3 nomini Africani copiosius addita sunt,
1 .
habenda esse pro supposititiis. Cf. qiue monui ad vi. n.vii.

16. 17. 19. Similiter quamvis vi. 14. locus cx Clementc lau-
datus jam ab Eusebio laudatus essct ii. 15., tamen illud faci-
lius fieri poterat vel si denuo pertractaret noster opus suum,

prsesertim quia majoris momenti ei fortasse videbatur illa de
Marci evangelio narratio. Pneterea conferas, qme ad Euscb.
vi. 14. (pag. 651.) animadvertit Valesius. HEIN.
21,3. ov\ (mws h. 1. est non sohum. vid. Hermann ad Viqer.
582 ANNOTATIONES AD c. »i.
p. 790. cf. infra cap. 22. init. c. 25 in. Mox pro ets tt]v vitepopiov
non dubitavi scribere cum Steph. ets ti)v imepopiav quod, si vel
Valesius in suis libris invenerit ets tt)v virepopLov, tamen solum
verum puto. Vid. Euseb. H. E. iii. 17. fxvpiovs re dkkovs em-
(pavels dvhpas rats virep ti)v ivopiav c^juicocras cpvyals. Alciphron.
epist. xi. otoKov 'AOyvaXoi biavoovvTai irip.TT€LV ets ttjv virepopiav
i. e. in exteram regionem, ut recte vertit Bergler. ad h. 1., qui
prseterea laudat Demosth. contra Leocharem : d-nobrjp.ias tlvos
ets tt]v vnepopiav ovp.f3dor]s et Polluc. i. 177. tovs ev viitpopiq.

Contra Val. quamvis Stephani lectionem non exhibuerit, tamen
vel sic non satis accurate vertit extra fines provincice neque
accuratius Stroth. iiber clie Grtinze. HEIN.
Ib. p.eoaLTaTri tt]s irokem 68os] In codice Regio scriptum
inveni tG>v 7roAecoi», quse scriptura tolerari potest. Duas quippe
urbes ex una fecerat ingens illa seditio, ut jam supra innuit
Dionysius, cum ab urbe Alexandrina Alexandriam pergere
ait
difficilius fuisse, quam ab oriente ad vdtimas usque occidentis
oras proficisci. Porro hsec Alexandrina seditio tum conti-
gisse mihi videtur, cum Êmilianus tyrannidem Alexandrise
arripuit,de quo vide Pollionem in 30. tyrannis. Eumenius in
panegyrico ad Constantium, loquens de Gallieni temporibus :
Tota, inquit, JEgyptus et Syria defecerant. VALES.

Ib. koX rr)s Ante hsec verba apponenda est finalis
Oakdoorjs]
distinctio, ut habent omnes manuscripti codices. Quod cum
non vidissent interpretes, hsec cum prsecedentibus male con-
junxerunt, secuti scilicet editionem Rob. Stephani. Ego vero
antequam manuscriptum ullum codicem Eusebii vidissem,
hunc locum ita distinguendum esse conjeceram, ut ex ver-
sione mea apparet. Porro distinctionem et interpretationem
nostram confirmant sequentia Dionysii verba. Addit enim
Dionysius, portus urbis Alexandrinse, peremptorum civium
cruore exundantes, rubri maris imaginem ssepius prsebuisse.
Non igitur media urbis platea, sed portus, ut dixi, a Dionysio
comparatur cum rubro mari. VALES.
Ib. 8taretxtcrc9eto-ay vertit Val. : cluorum instar parietum (?)
utrimque firmatum, Str. : wie eine cloppelte Mauer aufgerichtet.
Cf. Passow. s. v. HEIN.
Ib. kol u>v iv Trj Aecocôpco] Ante hsec verba Rob. Ste-
phanus in editione sua punctum apposuit, contra fidem onmium
scriptorum codicum, qui anto h.xc vcrba mediam duntaxat

distinctioncm, sive moram habent appositam. Christophor-
sonus quidem Rob. Stephani distinctionem secutus, hunc locum
ita vertit : Isti porro placidi et tranquilli urbis portus, fiuctuum
eorum quibus JEgyptii erant in trajectione submersi, veram cffi-
ffiem gerunt. Sed hsec interpretatio non respondet verbis

Dionysii. Quamobrcm sequenda potius est distinctio scrip-
torum codicum, et hsec verba cum pra^cedentibus connec-
tenda. Verum dicet aliquis, quo referendus est articulus ille
postpositivus a»v ? llespondeo articulum hunc referri ad vocem

OaXdaarjs, ct pluralem numerum positum esse pro singulari.
Marc quippc utrinque divisum, latam in medio viani Israelitis
apcrucrat. Atque ita duo veluti maria ex uno facta fuerant.
Idciroo Dionysius keoxjwpov to>v Oakdaauv dixit elcganter,
quasi bimarem plateam. Quod si cum Christophorsono et
Stcphano ante has voces finalcm distinctioncm adscripseris,
non erit jam quo rcfcratur articulus illc postpositivus. Neque
cnim ad vocem Xipeves rcferri potest. VALES. Vid. quse ani-
madverti ad Euseb. H. E. viii. 6. Simul notandus est paulo
rarior, ut videtur, usus vcrbi r) keoxpopos scil. ooos, quod h. 1. in
universum est callis, semita et synouymum pnecedcntis iir-ni']-
Aaros, cum alias dicatur de via publica, wt usurpat ipscDionv-

siusapud Euscb. H. E. vi. 41. ovbep.ia be 686s, ov Xeaxpopos, ov
o-T(vu)7rbs fjp.lv fidaipos rp'. Adde Êlian. V. H. iv. 17. et in-
certi scriptoris dialogus Philopatr. p. 160. ed. Gcsncr. Cf.
Vigcr. de idiott. p. 45, Herm. HEIN.
sq. iii. ed.
Ib. Mwiior»; pev KaTafioqv] Lectioncm Val. Mvvaov ipse vcram
puto, non solum propter majorem cod. Maz. Mcd. auctoritatem,

sed quia solent recentiores Gra^ci plura verba cum pra>positione
KaTa composita jungere frequentius genitivo quam dativo. Ita
Euseb. H. E. x. 4. 7raAatas aiiaTrjs -naTpa-napaborov KaTeyyekdv
dixit (cf. Mattlmv ausfuhrl. griecli. Grammatik §. 402. 5. not. 2.
p. 735.) ct vi. 9. beivi]V KaTa\£ovo~iv avTov biafiokr]v. Cf. Eust.

ad Hom. Od. xi. 433 sq. To, «ar atcrôs e\evev, ?
/
rot *aTe\eev
aiayyvnv, "Opripos p.ev ootiktj evravOa avveTa£ev, ol be vorepov
p.eTa yevLKijs TroiovvTai ti]v avvTa£iv. Bast. epist. crit. p. 230.
HEIN.
21, 5. ndvTa Kaflat/jotTos] Ut corporis ita animi etiam sordcs
: :
aqua ablui gentiles non minus quain Christiani crediderunt.

Notum Euripideum illud ddkacraa kXvCo- Tiavra TavdpaTttov
:
KaKa ex Iphig. T. v. 1 160. ed. Matthise min. cf. ibid. v. 1 158.

1 159. Alciphron. epist. i. 8. ubi ad Euripidis dictum ita allu-
ditur : dvhpoobovos h\ ovy^ imop.ev(a yeveaOai, oibe p.iavat XvOpco
ras x^P as a? V Oakarra sk iraibbs ets bevpo KaOapas dStKJj/xdrwy
ecpvkage. Vid. Bergler. ad h. 1. p. 3 1 sq. qui similem locum
laudavit ex Synes. epist. lvii. Porro vid. Sophocl. Ajac.
v. 654 sqq.
aXX' eijL" Ttpos re Xovrpa Kai KapaKTiovs
Xei/xayvas, <bs bv \vfxa8* uyviaas efxa,
Lir/viv fiapelav eâXvacoLiai 6eas'
Bothius ad JSophocl. (Edip. T.x. 1227. ec^ Erfurdt. " Aqua

marina vel fluviali crimina quasi ablui pcrhibebantur. —iEneas
Virgilianus
Me bello e tanto digressum et ccede recenti
Attrectare nefas, donec meflumine vivo

Abluero.
Vid. Dacier. cf. Tertullian. de baptismo c. 5. Quem usum ex

oriente in Grseciam traduxisse Orpheum, docet marmor Arun-
delianum, monente Steinbruchelio in versione fabulse." Prse-
terea vid. Cicer. pro Rosc. Amer. 26. " Noluerunt parricidas
nudos in flumen dejicere, ne cum delati essent in mare, ipsum
polluerent, quo cetera, quce violata sunt, expiari putantur?''
Etymol. M. p. 127. cpvcrei to vbcop ttjs Oakaaarjs KaOdpcnov karri.
Cf. Homer. Odyss. ii. 261. Ilesiod. Opp. et D. v. 336. Athe-

nseus iv. 27. Diogen. Laert. in vit. Platon. iii. 6. Macrob.
Saturn.iii. 1. Heyne ad Virgil. JEn.x. 701. Veriora inter-
dum prseceperunt poetse. Vid. Eurip. Orest. v. 1583. ayvos
ydp etjut x e ¥> a? a ^' °^ ras cppevas. Hippol. v. 317- X e V e? M ey
ayval, cpp-qv 8' exet pn'aap.6. n. Cf. Valckenar. ad h. 1. p. 198.
et ad ejusdem Hippol. v. 653. p. 235. Sophocl. CEd. T. v.
1227. sq.
olpai yap ovr av ' larpov, ovre Qaaiv av
viyj/ai Ka6appco Tr)voe rrjv areyr/v oaa

Kev8ei.
Adde Jacobs. ad Anthol. Grazc. vol. iii. p. ii. p. 1 1 . Denique

Ovid. Fastor. ii. 34. ita canit
;
Ahnimiumfaciles, qui tristia erimina ccedis
Fluminea tolli posse putatis aqua.
Similitcr apud patres ecclesiasticos vcra falsis mixta hoc in
gcncro invcniuntur. Vid. Tcrtullian. de orat. c. xiii. dc lava-

tionc manuum: " Cctcrum quwratio est, manibus quidem ablutis,
spiritu vero sordente orationem obire ? quando ct ipsis manibus

spiritualcs munditiae sint ncccssaria?, ut a falso, a csede, a ve-
neficiis, ab idololatria, ceterisque maculis, qiue spiritu con-
ceptai manuum opcra transiguntur, purae allevcntur. H<B
sunt verw munditia?, non quas plericpie studiose curant, adomnem
orationem etiam cum lavacro totius corporia aquam sumentes^
Lactant. Institt. divv. v. 19, 33. 34. At " illi infelices nec ex
scelcribus suis intclligunt, quam malum
sit quod colunt
quandoquidcm flagitiis omnibus inquinati vcniunt ad pre-

canduin : et se pie sacrificasse opinaufur, d cutem laverint,
tanquam Ubidines intra pectus inclusas ulli amnes abluant, aut
ulla maria purificeut. Quanto satius est mentem poiius
elucre, qua? malis cupiditatibus sordidatur, et uno virtutis ac
fidci lavacro universa vitia depellere. Quod qui fecerit, quam-

Hbct inquinatum ac sordidum corpus gcrat, satis purus est."
Contra quantam vim aqure tribuerit Dionysius, satis, credo,
ex nostro loco apparct. Similitcr idem Lactantius, quem
vidimus prscclaro ejusmodi supcrstitiones gcntilium impuo--
nasse, justo magnificcntius scntiebat nihilomiuus ipse de vi et
cfticacia baptismatis. Vid. Institt. div. iii. 26. 4. sqq., quo
loco cctcroquin vcre aureo ccrte plura nonnisi oratoris more
exaggerare voluisse diccndus cst Christianorum Ciccro, nisi
falsa et pervcrsa cum proposuisse et credidisse velis conce-
<lcre. Ita cnim illc scribit : Da mihi rirum, qui sit iracundus,
maledicm, effrcvnatus, paticissimis Dei verbis tam placidum quam
ovetn, reddam. Da cupidum, avarum, tenacem: jam tibi eum
(iberalem dabo, pecuniam suam plenis maulbus largientem.
et
Da crudelem, et sangmnis appetentem; jam in vcram cle-

mentiam furor ille mutabitur. Da injustwm, insipicntem, pecca-
torem : contlnuo ct aquus et prudens et iunoccns crit. Uuo enim
la/cacro malitia omnis aholebitwr. Tanta divincv sapienticB vi&
est, ut in hoininis pectus semd infusa, matrem delicforum sful-
586 ANNOTATIONES AD 21, 22.
titiam uno semel impetu expellat. Pauca — Dei prwcepta sic

totum hominem immutant, et exposito vetere novum reddunt, ut
non cognoscas eundem esseC Quamquam Lactantius ipso voriora
dicit §. 10. " Gratis ita fiunt, facile, cito, modo pateant anres
et pectus sapientiam sitiatT Sed vid. quae monui Euseb. H. E.
vi. 44. (p. 533.) Chrysostom. homil. Ivii. toin. v. p. 390. Kpijvas
eivaL iv raiV avXals t£>v ev^rjTripioiv o'lku>v vevopaaTai, tva oi /xeA.-
Kovtcs evêaOai t<3 0e<3, irpoTepov aTrovi\frap.evoL tus x^pas, ovTois

avTas eis e^xV dvaTeivwaLV. Idem hom. lxxxii. cviii. Alibi
tamen et nominatirn in homil. vi. in priorem epist. Pauli ad
Timotheum externum illum ritum nisi accedat mentis candor,
appellat yeAwra, Kal Xrjpov, -naLyvia kol iraiScov dOvpp.aTa.
Scriptor constitt. apostoll. viii. 32. ttcls ttlo-tos ?} 7110-777 eo>0tv
civao-TavTes e<f vrrvov, npb tov epyov e7nreAe'o-ai, VL\jrdp.evoL irpoa-
evxâOaaav. Paulinus in epistola ad Severum :
Sancta nitens famulis interluit atria lymphis
Cantharus, intrantumque manus lavat. —

Cf. inccrti scriptoris dialogus Philopatr. p. 133. ed. Gesner. hC
voaros i]p.ds avzKaLVLatv. Fabricii cod. apocryph. N. T. tom. iii.
p. 852. sq. 26. 28. De Judseis vid. Spencer. de legg. Hebrr. 1.
iii. diss. 3. c. 3. cf. Shaws. Reisen p. 208. HEIN.

Ib. i'x<3/oas] Vid. qiue monui ad viii. 6. cf. iii. 6. (pag. 141.)
Adde Riccii dissertt. Homericc. xxxii. p. 243. sq. ed. Born.
HEIN.
21, 6. 01 avveyjfis \oLp.oC\ Jam inde a temporibus Galli et
Volusiani, lues totum pa?ne orbem Eomanum vastavit. Certe
Eutropius principatum Galli et Volusiani, sola pestilentia
notum fuisse dicit. Addit Aurelius Victor, Gallo Volusianoque
favorem ex eo qusesitum quod tenuissimi cujusque ex-
fuisse,
sequias sollicite cm*avissent. De hac peste Hieronymus iri

chronico ita scribit anno primo imp. Galli Pestilens morhus :
multas totius orbis provincias occupavit, maximeque Alexandriam

et jEgyptum, ut scribit Dionysius, et Cypriani de mortalitate
testis est liber. Postea Gallieni temporibus lues iterum gras-

sata est Romae et in provinciis, ut scribit Pollio in Gallicno,
et Aurelius Victor. VALES.
Ib. d}p.oyepovTas] Alexandriae vp.oytpovTts dicebantur a
6-i. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 587
(juadragesimo anno usque ad septuagcsinmm. Eorum noniiu;i

in albo descripta crant, co quod annonam publicam acciperent,
ut testatur Dionysius. Ilis praeerant archigerontes, de quibus
fit mentio prima codicc Theodosiano de Alexandrinae
in legc
plebis primatibus. Huc etiam referri potest quod scribit

Gtregorius Naz. in orationc 21. de S. Athanasio, Alexandrinos
per sexus et ictates et artes solitos esse distribui, quotics
alicui obviam irent honoris causa. VALES. 'llpoyepovTes
quomodo Alcxandrinis dici potucrint homincs a quadragesimo
anno setatis usque ad septuagesimum iisdemque opponi ol els
uKpov yeyqpaKOTes, optimc patere potest ex iis qure animad-
vcrtit Koeppen. ad Homer. Iliad. xxiii. 791. tom. vi. p. 229.
cd. Krauso :
" Antilochus calls Ulysses <l)fj.oyepovTa, one whose
grey hairs are not yct ripc, who isjust beginning to growold, but
whose strength is stillThe idea is borroioed from
unimpaired.
unripe fruits, which are and not soft or yielding or,
still hard, ;
1 ''
according to the Venetian scholia, from meat imperfectly cooked.'

Cf. Odyss. xv. 356. At Annnonius in Lcxic. p. 36. cd.
Valcken., postquam alios actatis gradus commemoravit, addit:
MeipaKLOv, eira Metpaf, eira Neartir/coj, ehra Neainaj, eira 'An/p
fxeaos, eira Y]poj3e[Sr]K<os, (bv Kal 'llpoyepovTa KaXovaw) eira Tepwv,
eira T\pe<rjivri]s, eira 'EtryaToyrfpws. Cf. Valckenar. animadrr.
ad Ammon. p. 54. " decrepitus senex, k<\>0bs yepuv dicebatur.
Philoxenus in Gloss. Decrepitus, 'T-nepyriptos, 'EKire-rTvevKws,
'E<j)0bs yepwv. Ita scribi debet. Is Annnonio 'Eo-âToyrjpws.

Marous Antoninus de Rebus suis 1. ix. §. 33. 6 ecryjaToy-qpus
uTToOavuv els Lcrov KaTao-Tr')<reTaL t<2 irpocapco. Confer Poll. ii. 13."
Atque eodem modo decrepitus senex ab Euseb. H. E. x. 8.
dicitur etrâToyijpws^ qui Dionysio Alexandrino apud Euseb.

II. E. vi. 42. est irnepyiipus. Adde Dorville ad Ghariton. p.
384. Yilloison. et Tollius ad ApolJon. Lexic. p. 728. cd. Toll.
Wesseling. ad Diodor. xx. 458. Ceterum Grseoum upLoyepav
r
imitati sunt Bomani. \ id. Virgil. .En. vi. 304.
Jain senior : sed cruda Deo viridisque senectus.
Taoit. Agrioola c. xxix. Et Martial. viii. 63. similiter dixit

crudam viro puellam, i. e. nondum maturam, nondum nubilem.
HEIN.
22, 1. AoipLK?js vocrov] Cospit ista pestis a. C. 252. Obtinv.it
1; r
autem, inquit Cedrenus, annos xv. ; coepit autumno, et desiit
sub ortum caniculw. Cf. Pagi ad a. 254. n. 5. Stroth. ad

Herodian. i. 1. in tom. i. p. 22. ed. Irmisch. HEIN.
Ib. oi>x 0770>s t&v eTnXo(TTo>v] Scribendum omnino est ray
(TTiXirnaiv, ut habent manuscripti codices Maz. ac Med. cum
Saviliano.Opponitur enim t<3 irepiyapzi quod mox sequitur.
Est autem elegantissimum hoc exordium paschalis epistolse
sive orationis Dionysii. Aliis, inquit Dionysius, infidelibus
scilicet ac gentilibus prsesens tempus minime opportunum
videatur ad festum diem celebrandum, quippe cum luctu et
lamentis plena sint omnia. Verum nec ullum omnino tempus,
non dico luctuosum, cujusmodi hoc tempus esse fateor, sed
ne laetissimum quidem illis hominibus, id est, infidelibus,
aptum est ad festivitatem celebrandam. Impii siquidem et
mali homines nunquam onmino dies festos agere possunt, licet
hostias immolent, et libamenta offerant. Soli virtute praediti
festos dies agunt. Soli quippe officio funguntur, et vota atque
incruentas hostias offerunt Deo. Multa in hanc sententiam
habet Origenes in lib. viii. contra Celsum, quae sunt e Stoico-
rum philosophia desumpta, ex quibus magnam lucem accipit
hic Dionysii locus. VALES.
Ib. TTepixapi]s bv oir]delev] Apud Nicephorum legitur d ns
Trepixaprjs 8i>v olrjOeir). Quae scriptura ferri non potest, cum
verbum oir]6eir] in passiva significatione sumi non possit.
Dixit ergo Dionysius 7repixapr]s bv oirjOelev, pro eo quod alii
dicerent : bv oIolvto av /xdAto-ra Trepix^PV- VALES.

22, 2. rat o^pekov ye] Turnebus ad oram libri sui emendavit
xat ocpekov ye els. Quae tamen scriptura in omnibus nostris
codicibus non legitur. In codice Regio scriptum inveni : *at
6(pek6v ye~ ets irokka p.ev yap nal heiva, sicut etiam habet Nic.
Eecto igitur Turnebus, qui sola interpunctione mutata, hunc
Dionysii locum restituit, ut dixi. VALES. Rectissime puto
Cph. Steph. et Valesium eh auctoritate Maz. Med. Fuk. Sav.
liuf. plane omisisse et temere Stroth. ac Zimmermannum ex
Venet. Grut. Cast. Turnebi lectionem recepisse. Ets enim
quam h. 1. ineptum sit, ex antecedentibus et sequentibus satis
intelligi censeo. Namque si verba antecedentia eam senten-
tiam habere voluisset Dionysius, ut nullam domum esse eo
ipso tempore quo scribebat, appareret, in qua non certe timis
!:
-3- EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 589
sit mortuu.s, tunc ets haud dubie ut loco longc aptiori vcl
statirn post ovk 2o~tiv vcl post iv avTrj posuisset, ct ut magis
ctiain in illo et? lnaximani orationis vini inesse viderctur,
fortasse vcl dAAct, certe, illi ets anteposuissct, dcinde vero kcu
6(f>e\6v ye aut simpliciter scripsisset aut rcpctito priore etj. cf.
Galat. iii. 4. v. j i. 12. Jam vero magis etiam illi ets rcpug-
nant subsequentia. Quomodo enim, qu&>so, illi sententia)
Et utinam unus tantum in unaquaque domo nunc csset mor-

tuus, conveniunt verba iroAAa ixev yap — o-vnfiefirjKOTa, quae niliil
nisi hoc significare possunt : multa cnim et accrba aate hanc

calamitatem contigcrunt \ Dicendum crat potius, ut rccta
ficrct ct cssct oppositio : sunt enim adeo in quaquc domo
plura funera, non solum unum funus, vcl : multa enim mala
nunc ctiam accidunt. Quae cum ita sint, facile, crcdo, intclli-
gitur illam lcctioncm ets- longe minori etiam librorum aucto-

ritato munitain plane rejiciendam essc. Neque vero cod.
Reg. lcctio vera est, quam Nic. scquitur et qua sublata post
oi/ju/3e/3/7Ko'ra distinctionc eis rcferatur ad i)\acrav. Nam vel
haeo satis sc prodit ut profcctam ab iis qui locum nostrum
oniisso ets vel ets non perspici commodo posse opinarentur.
At jam potest optiinc intclligi. Dionysius cnim tuin
locus
illud (pio scribebat, tum prastcritum malorum (piibus pressi
crant, teinpus in mentc habens, hicc scripsit Plena jam :
omnia sunt lamcntis [vvv \xi.v ye Opi]vot TrdvTa) et ob mortuorum

ac morientium hominum multitudinem tota urbs ejulatu cir-
cumsonat (vvv iyevyOr] Kpavyij jueyciA?;), nulla nunc est domus,
in qua non sit ali(piotl funus. Et utinam gravis illa funerum
ealamitas nuno tantum, cum haec scribo, nos turbet ct vcxet
Multa enim accrba mala ca ctiam sunt, quce hoc prcesens
et
mahm antecessmmt. Opponit igitur Dionysius malum, (ûo
nunc affligantur, ct quod antca jam perpessi sint, nullo modo
cogitans prae reliquis dc numero calamitosorum. Male igitur
vertit Valcsius, quem sccutus cst Stroth., vcrba : Kat cfyeXov
ye : Atque utinam uuuti/. duntasoat in unaquaque domo csset.
HEIN.
22, 3. Upu>Tov p.ev i)p.as yKaaav] Rcpetit hic Dionysius et
quasi oompendio enumerat ounota, quae Christiani passi fue-
rant Alrxandrirc jam indc ab initio sui pontificatus. Primo
enim, inquit, nos pcrsccuti sunt. Pcrsccutioncm intelligit
r r :
quae ccepta est anno ultimo Philippi imperatoris. Bellum

deinde, ait, secutum est intestinum. De hoc civili bello Alex-
andrinorum vide epistolam Dionysii ad Fabium supra in lib.
vi. cap. 41. Deinde cum paululum, inquit, nos et illi quievis-
semus, incubuit lues illa gravissima, ea scilicet quae sub
Gallo et Volusiano grassata est, cum jam antea sub Decio
ccepisset. Aliquot enim diaconi ea peste consumpti sunt tem-
poribus Decii, ut patet ex epistola Dionysii ad Domitium et
Didymum in cap. 11. hujus libri. VALES.
Ib. TtavhoKtiov Steph. solenni in hac voce varietate. Ylav-
hoy&ov dedit solius Niceph. auctoritate, cum Val., quamvis
ipse scripserit Travhoya.ov, tamen de codicum suorum lectione
nihil monuerit, Strothius. Ob hanc ipsam causam utra lectio
sit verior, difficilius est ad definiendum. Quamvis enim con-
stet, recentiores adscivisse Ttavhoyjtiov ita ut iravhoKtiov tan-
quam verbum antiquiorum scriptorum videatur
melioris notae
esse proprium (vid. Lobeck. ad Phryn. p. 307. cf. Aristoph.
Plut. v. 436. Oudendorp. ad Thom. M. p. 676. Pierson. ad
Mcer. p. 271. Fischer. ad Theophrast. charactt. vi. 2.), tamen
ipsi recentiores Grseci Atticae non minus dialecti quam alia-
rum subinde usi sunt vocabulis, unde codd. auctoritate maxime

hac in re est confidendum. Ea vero h. 1. confidere non pos-
sumus. Nihilo minus tamen, cum Nic. habeat navboyttov, et
codex Reg. saepe cum Nic. consentiat, ac tum plerumque
veram lectionem exhibere censendus sit, Stephanus etiam
haud semel codicis Medicaei ssepius rejiciendas quam proban-
das lectiones contra cod. Reg. auctoritatem tenuerit (vid.
Stroth. prafat. p. ix. 1. p. xi. 3.), his omnibus lectionem -nav-
hoyj&ov longe probabiliorem reddi, facile intelligatur. Cf. Luc.

x. 34. Chrysost. tom. x. p. 375. C. T. xii. p. 392. A. habet
o-iToboxôv. cf. Eurip. Alcest. v. 570. êvobox^v. Homerus
constanter habet getvoboKos. cf. Maittaire de dialectt. ling. Gr.
p. 171. C. Ad rem quae h. 1. narratur, cf. Augusti Denkwilr-
digkeiten tom. viii. p. 164. 3. ubi cum alia tum hsec leguntur:
The words evwxnOevres kv oipav<2, clearly allnde to tlie eucharist
or love-feast. Conferri potest Chrysostom. tom. v. p. 589. ubi
ccena sacra vocatur evoaxta nvevixaTiKi']. HEIN.
22, 5. avaixaaaoiJ.evoi ra<; a\yi]bovas] Langus et Christo-
phorsonus verterunt mitigantes, quam interpretationem equidem
:
5-y. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 591
probare non possum. Nam avafxdaaeiv sive kKfj.6.aauv, idem

est quod exprimere, extergere. Ait igitur Dionysius, Chris-
tianos qui jegros pestilenti morbo laborantes invisebant, ex-
pressos acgrotantium dolores in semetipsos transtulisse. Id
enim significat vox avafj.aaa6fj.evot, id est, excipere in se et
quasi exsugere alterius morbum. Idem igitur est quod antea
dixit Dionysius, Kal Tr)v voaov icp' ZavTovs ZXkovtcs. VALES.
Cf. Pierson. ad Moerid. p. 291. sq. HEIN.
22, 6. fiovrfi <})iKo(j)poavvrjs] Non recte, meo quidem judicio,
Musculus ct Christophorsonus veram benevolentiam interpre-
tantur, cum (piXocppoavvrj sit potius benevolentia in sermone et
affabilitatc posita, quse comitas dicitur a Latinis. Gallice
civilitatem et complementnm vocamus. Videtur autem hsec
vox TrepL\jnifj.a qu« in epistolis Pauli legitur, vulgo fuisse ab
Alexandrinis usurpata, quotics se in salutationibus mutuo
oompellarent, et operam atque obsequium sponderent, iyo)
dpl Ti(p[\\jy]\j.a aov. Quod certe hic Dionysii locus videtur

innucre. Nisi potius intclligamus, Christianos vulgo a gen-
tilibus vocatos fuisso hoc nomine, ttAvtwv TrepCxf/rffxa, id est,
putyamenta swculi, quod magis placet. VALES. Vid. Ex-

cursus xii. IIEIN.
22,7. Kal biaTiOivTes] Christophorsonus vertit : Decenter
ornantes, male. Nam do ornatu mox subjungit Dionysius.
Eectius igitur verti componentes, quomodo loquuntur Latini-
Sic Persius :
tamdemque bealtrfus alto

Compositus lcclo, etc.
Hieronymus Jovinianum Compositoque ex more cada-

lib. i. in :
veri seipsa superjecif. Hinc compostus pro sepulto apud

Virgiliuni et Horatium. Possidius in vita b. Augustini
Confestim vero pro ejus commendanda corporis dejwsitione obla-
twn est, peractoque solemniter exequiarum ministerio, insigniter
compositm deportatus ac sepultus est. Ita enim legitur in
codice Mosciacensi. VALES.
Ib. Kal ireptaTokaXs] Nec hanc vocem intellcxit Christophor-
sonus qui vertit: Linteo funebri incolvere. Solcbant enim
llomani tunc tcmporis cadavera vestibus amicire. Ac de
gentilibusquidem ros protrita est, adeo ut exemplis non egeat.
Ipsos vero Christianos fidelium cadavcra splendidis vestibus
nr 3
obtexisse, docet exemplum Asturii in cap. 16. hujus libri.
Hieronymus in epitaphio Paulae : Quis inopum moriens non

ittius vestimentis obvolutus est? Nec aliter intelligendus est
locus Possidii, quem antea citavi. Greeci id vocant irepLo-TeK-
Xclv. Athenseus in cap. J. bv rponov nvOiovUrjv nepii-
lib. xi.
oreiAe TeXevTijaacrav 6 "ApTraXos. VALES. Of. supra cap. xi.

(pag. 572.) etcap. xvi. Eurip. Med. v. 1023. KaTdavovcrav
x^P^v
ev TtepLcrTeXelv Alcest. v. 680. Sed ssepe etiam vox TrepioTeWeiv
hac in re usitatissima indicat omnem cui'am, quam pollinc-
tores cadaveribus adhibebant, ut membra collocare, ungere,
faciem componere, fasciis obvolvere, vestes pretiosiores in-
duere. Vid. Cuperi observv. ii. 9. cf. Suicer. Thes. t. ii. p. 648.
ii. p. 11 96. Kuinoel. Commentar. acl Actor. v. 5. p. 197. ed. ii.
viii. 2. Sophocl. Ajac. v. 922. TtrnTWT abeXcpbv Tovbe crvyna-

6app.6<rai. Oeterum locus iste Eusebii est satis illustris,
utpote ex quo, ut ex aliis, quam quantam curam adhibuerint
Christiani antiqui in curandis corporibus mortuorum, disci

possit. Adde Augustini tractat. cle cura pro mortuis gerenda.
Tertull. apol. c. xxxix. xlii. Sigillatim de hoc genere egit
Muratorius in dissertatione cle antiquis Christianornm sepulcris
quae legitur in Ejusd. Anecdott. cf. Riccii dissertatt. Homeric.
xliii. p. 329. sqq. ed. Born., ubi p. 336. sqq. de antiquitate
rituum Christianorum quoque in curandis mortuis disseritur.
Cramer. Fortsetzung cles Bossuet tom. ii. p. 514. sq. ed. ii. Sed
notatu etiam dignum quod scripsit Dionysius ra 8e" ye
est,
edvr) nav TovvavTtov, etc, cum, qua diligentia, qua religione

alias ipsi gentiles mortuorum corpora curaverint, satis constet.
Vid. Homer. II. xxiii. 13. sqq. Od. i. 289. sqq. xi. 66. sqq.
425. sq. xxiv. 68. sqq. Apollon. Rhod. i. 1059. S(
l-
" ^39- ^ v -
1553. sq. Artemidor. Oneirocrit. iv. 83. Maxim. Tyr. dissertt.

xxvi. 9. tom. ii. p. 30. sq. ed. Reisk. Pausan. Attic. i. 32.
Tovs be Mrjbovs 'AOtjvalot p.ev 6a\j/ai Xeyovcnv, ojs ttclvtws octlov
av6pu>TTov veKpbv yfj Kpv\j/aL. cf. supra c. 21. not. 13. Atque a
Groecis ad Latinos hoc translatum esse, docet Ovid. Fastor.
ii. 543. sqq.
Hunc morcm JEneas, pietatis idoncus auctor,
AttuYit in tcrras, jvste Laline, tuas.
Itlc patris genio solemnia dona fercbat :
Hinc populi ritus cdidiccre tuox.

I. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 593
Ovid. Trist. iii. 45.
Sed sine funeribus caput hoc, sine honore sepulcri,

Indeploratum barhara terra tegit.
Virgil. vEn. x. 903. sq.
Unum hoc, per, si qua est victis venia hostibus, oro,

Corpus humo paliarc tegi.
Horat. carm. i. 28, 23. Adde Kirchmann. de Funeribb. Ro-

man. i. 12. iii. 3. 24. Itaque fortasse nihil nisi insignis pestis
illius ssevitia movit gentiles illos, ut idem facerent, quod con-

sueto moro fecisso dicuntur Arabes, qui teste Strabone lib.
xvi. mortuorum corpora non pluris quam stercus putavere.

Cf. Job. xvii. 14. ii. 4. Adde Julian. epist. xlix. p. 429. ed.
Spanhem. Notabilis etiam est locus Plutarchi de audiendd.
poett. c. ii. p. 13. ed. Krebs. ii. "Ocroi p.ev tol rbv davarbv c!>s
olxTpbv, r) tt]v a.Ta(piav ws beivbv 6\o<pvp6p.cvoL /cai 8e8io'res, (pcovds
e^€vrjv6\ao-L,
M>) p' aKkavtrToi/ adaiTTOv lcov oiri&ev (Hom. Od. xi. 7 2 -)
KaTaXetTreij/. Ka\,
Vvxr) 6 tK ptdtcov nraptvr) diSoy 8 e'[3e[3r)Kei,
Ov iroTpov yoototra, Xnrovo uSporijra Acal rjjilrjv. kui,
Mr) p' anoXtorjs rlcopoV r)dv ycip to cpcos
\tvtrcreiv, tu8' vtto yr)v pr) p' ISelv dvayKaarjs.
AvTai TTcnovdoTOiv eicu /cat irpoeaXoiKOTcov vtto bo£r)S xai aTraTr)s. —

7rpos TavTa bi) tt6.\lv irapao-Ktvafap.ev evQvs e£ apX 7l ? *X €LV ^vavKov,
6tl TTOLriTLKfi pev ov Tidvv p.(\ov €<ttl TT)s a\r}0eLas. Observanda
denique est orationis brevitas in formula ttclv TovvavrLov scil.
kiroirjo-av : Gentiles vero prorsus contraria liis egerunt, ut ver-

tit recte Valcsius. Liberius Stroth. reddidit : Bel den Heyden
aber imr es ganz umgekehrt. Fortasso Stroth. rprav ad ttclv
rovvavTlov supplendum putavit, quod si quis velit supplere,

conveniront illa verba nostris: Die Heyden aber icaren das
vollige Gegmtheil. Sed priorem rationem prseferendam puto.
Vid. qiue observavi ad Euseb. II. E. v. 28. Eadem est ratio
formulse irdv p.d\\ov apud Theophrast. Charactt. xxv. 3. irdv
p.d\\ov 1] p.dô-0aL i. e. it. p.. ttoklv r) p.. HEIN.
23, I. 'E/ceu>os p.kv ovv~} Recte Christophorsonus Macrianum
hic intelligi animadvertit, oujus proditione Valerianua in Per-
sarum potestatem venit. Valerianum cei'te ducum proditione
n r 4
in illara calamitatem incidisse, testantur Aurelius Victor,

Syncellus et Porro hsec Dionysii verba, jungenda sunt
alii.
cum illis quee supra retulit Eusebius in cap. 10. hujus libri.
Simt enim ex eadem Dionysii ad Hermammonem epistola.
Ac ne unum quidem verbum inter hsec duo fragmenta inter-
jectum erat. Sed et in cap. i. hujus libri, fragmentum ejus-
dem epistolae affert Eusebius. VALES.
23, 2. ve<pos bene vertit Strothius ein GewblJce, minus recte
Valesius nuhes. Potest enim veqbos etiam hoc loco a ve<pekr]
distingui, ut distinguendum esse nuperrime docuit pro sua
sagacitate Tittmannus in Lexic. Synonymor in 7 T. Specim. . A ".
v. p. 7. sqq. " Ne<pos et ve<pe\i] in eo quidem conveniunt, quod

aerem humidum et spissum, quo ccehun obtegitur, significant,
sed eo tamen differunt, quod ve<pos indefinitum nimbum
denotat (das Gewolke), veqbekr] autem singulas nubes, quse ex
illo nimbo veluti massa nubila, in certam aliquam formam
coierunt (die Wolken). " Quamquam semper et tum ab

Horaero tum a serioribus scriptoribus discrimen illud obser-
vari, non affirmarim. Cf. Passovv. Lexic. s. v. veqbekr] et veqbos.
Adde locum insignioi*em, qui fugit diligentiam Tittmanni,

Homer. Od. xii. 74. sq.
ve<pe\r] S/ piv afjKpifielSrjKev
Kvaver]' to p.ev ovttot epcoel.
Ad quem Iocum Eustathius commentatur hsec : 'ErjpeLoxraL be
Kal otl evOvs kol eTepov emavvaTTTei ayjipa kulvov, to, veqjekrj be
jxiv afj.<pLj3ej3r]Ke, to p.ev ovttot epojel' exPV v l^ v V^P ^frreu», V
pev ovtjot epo)el' — 6 8e dkkojs e<pr], to p.ev ovttot epoiet' TovTeaTi
to ve<pos, 6 TavTov 777 vecpekrr Kara irokvo>vvp(.av. Similiter Scho-
liasta ad to pev observat : to veq>os irpds to <rvvo>vvp.ov (nempe
veqbos pro vefpekr]) airrjVTrjo-e, to, to pev ovttot epaet <T)(r]pdTo>v
o-r]paLvopevo>v aKokovOCav. Elegans vero est conjectura Baura-

garten-Crusii (Homeri Odyss. vol. ii. p. i. p. 242.), pro <\-v:r\v-
Trjae conjicientis legendum esse dirrjpTLo-e. Et Dionys. Hal. de

Homeri poesi §. 8. ''Eirel ydp, inquit, <rvvo>vvpo>s keyeiaL ve<pekr],
Kal ve<pos, 7ipoeLiro)V Tr)v ve<pekr]V, eitiqveyKe ro ovbeTepov veqbos.
Adde Porphyr. Quaestt. Homm. vii. HEIN.
Ib. TTpoire\do-as] In tribus nostris codicibus legitur irpoo-ire-
kdaas, quibus consentit etiam Nicephorus. Nec dubito, quin

2-i. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 595
scribendum etiam sit -npoo-o-Tas cum duplioi sigma'. Scri-
bendum quoquc cst 6 MaKpiavbs, ut legitur in Maz. Med. ac

Fuk. Ideirco autem Dionysius dc Macriani imperio loquitur,
quod cum impcratorem iEgyptus cum univcrso oriente susce-
perat. Docct id vetustus numnms a Joannc Tristano V. C.
editus, in cujus adversa parte hsec habctur inscriptio ATT. :
K. MAKPIAN02. In altera
M. *OTA. parto : AAEHAN-
APEIA. VALES. Verba sequentia 6 p.\v ovk iarw k. X.
malc vcrtit Strothius : so ist auch Macrianus jetzt nichts
tnehr, wie er denn auch vorher nichts war. Vid. x. 4. HEIN.

23, 4. 6 oe — </;tAo0ewrepos] Valesius vertit religiosissimus
deique amantissimus. Ncscio tamen an necessario Compara-

tivus pro Superlativo positus esse h. I. credendus sit. Vid.
<|iue observavi ad iii. 8. (pag. 146.) v. 24. (pag. 397. sq.) Cf.
Davisius ad Maxim. Tyr. dissertatt. iii. 5. xxiii. 1. tom. i. p. 35.

sq. p. 439. sq. ed. Ilcisk. Perperam certc Strothius vertit der
aeheilipte und gottgefallige Monarch. HEIN.
Ib. Pro k-nTa(TT)piha Cph. legit o/craer??pt8a. Quam lectionem
deberi sciolo cuidam, qui putabat, cum hic noni anni mentio
fieret, o/craeryjotSa pracedere debuissc, ncque animadverteret
Dionysium e-n-raerrjpiSa tanquam tempus fatale commemorare,

rccte censuit Strothius. Atque hanc rationem cum ipso V. D.
praefero ei, quam attulerat illc in : Uebersetzung des Eusebius
tom. i. pag. 563. not. 3. Dioni/sius is Jiere speaking only ofthe
1'nne during which he actuatty reigned in Egypt. For during
this period Macrianus had reigned one year in Egypt, and mean-
wliile the reign of Gallienus had been merely nominal in thatplace.
Verba p.01 — t-nucn ctkoti^lv recte vertit Val. mihi contemplari —
subit, Stroth. es fattt mir ein. Aptius etiam esset : es Jhommt
mir an. Vid. Valckenar. ad Eurip. Phoen. v. 1378. Hermann.
ad Viger. ]>. 758. sq. Plutaroh. Timolcon c. xxi. yeXqv avTols
(irriei. Cf. Parthcnius cap. xvii. Kai tis epa>s e7r?/et tov Uepiav-
bpov. Bast. epist. crit. p. 195. HEIN.
24, 3. 'Trrooei/a-iWt] In Cod. Maz. Mcd. Fuk. et Sav. airob.
scribitur rectius. Porro cum constct ex hoc loco, librum
Dionysii Alexandrini de promissionibus scriptum fuisse ad-
i Rcimgnat in eo Valesio Pearson. anna/l. Cyprian. ad a. 261. n. iii. IIEIN.

versus Nepotem episcopum iEgypti, miror Hieronymum in

commentariorum in Esaiam, affirmare
praefatione libri xviii.
eum librum adversus Irenaeum Lugdunensem episcopum a
Dionysio fuisse conscriptum. Fuit quidem Irena?us ex numero
eorum, qui regnum Christi mille annorum spatio in terris
futurum crediderunt, quibus id Papias persuaserat, ut scribit
idem Hieronymus in catalogo et Eusebius noster in fine libri
iii. Verum Dionysii liber non adversus Irenaeum scriptus
erat, sed adversus Nepotem, ut patet tum ex hoc Eusebii loco,
tum ex ipso Hieronymo in libro de scriptoribus ecclesiasticis,
ubi de Dionysio loquitur. VALES. Hieronymum erroris esse
accusandum negat Stroth. Uebers. tom. i. p. 564. not. 5. " For
J}ionysius ivrote here against the Mittenarians in general, and
Nepos only gave the immediate occasion^ Cf. I. Schupartus de
Chiliasmo Nepotis, Elencho Dionysii Alex. confecti, Giess.
1 7 24. 6. et Moshem. Commentt. de rebus Christianorum a C. M.
p. 721. sq., quos laudat Danz. p. 108. Prseterea Hieronymus
in catal. hsec scribit : Apocalypsin Johannis, si juxta litteras
accipimus, judaizandum est, si spiritualiter, ut scripta est, disse-
rimus, multorum veterum videhimur opinionibus contraire etc.

HEIN.
24, 3. ^raXjj.ifhias] hymnos a
Christophorsonus psalmos et
Nepote compositos interpretatur Sane hic fuit mos veterum J.
Christianorum, ut psalmos et hymnos in honorem Christi com-

ponerent. Quod testatur Eusebius in fine lib. v. De his
psalmis mentio fit in epistola concilii Antiocheni adversus
Paulum Samosatenum k et in canone penultimo concilii Lao-

,
diceni. Ubi diserte prohibetur, ne psalmi iSicortKoi, id est, a

privatis hominibus compositi, in ecclesia recitentur. Invaluerat
enim hsec consuetudo, ut multi psahnos in honorem Christi
componerent eosque in ecclesia cantari facerent, ut ex locis
supra notatis apparet Hujusmodi ergo psalmos in ecclesia
1
.
j Quomodo verterint Valesius et syllogismis quos in argumentationibus

Strothius ac quomodo ipse vertendum torquet, etiam cum psalmis Valentini,
putem, vide paulo inferius a me mo- quos magna impudentia quasi idonei
nitum. IIKIN. alicujus auctoris interserit, ad unam
k Infra cap. xxx. HEIN. jam lineam congressionem dirigamus.
1 Cf. Tertullian. de carne Christi ibid. c. 30. JVobis quoque ad hanc spe-
c. 1 7. Sed remisso Alexundro cum suis ciem psalmi putrocinabuntur, non qui-
3 . EUSEJ3II HTST. ECCLES. LIB. VII. 597
deinceps cani vetant patres concilii Laodicensis, quos.ioiam-

kovs appellant, id est, ab hominibus imperitis cornpositos, non a
Sancto Hpiritu dictatos. Ita explicat Agobardus in libro de
ritu canendi psalinos in ccclesia. VALES. Verba t?)s TToWrjs
\l/a\p<ob[as vertit Valesius : ob pmlmorwm multiplices cantus.
Sed aoeuratius jam Christophorsonus et rectius Strotbius ver-

tit nm der vielen von ihm gedichteten Lieder vilJru. Xam
:
baud dubie ob compositionem, non ob decantationem car-

mimim Nepos b. 1. laudatur. De bac tamen insolentiori
vocis \j/a\p.u>bCa significatione, qua certe non de sola psalmorum
recitatione vel decantatione est cogitandmn, nihil dixit Sui-
cerus, nihil Augusti Denkwiirdigkeiten aus der christL Archoeol.
tom. vi. p. 159. 188. 2. de consueta tantum vcrhi vi disserens
et 1. c. t. iii. p. 387. cf. t. iv. p. 133. sq. \j/a\p.cov l&lutikcov men-
tioncm faciens. Sed de magno qui in veteri ecclesia psalmis
contigit, honore et dignitate vid. Augusti ibid. t. vi. p. 170.
sqq. cf. Suicer. tom. ii. p. 1565 sqq. Erncsti Antimuratorius

p. 17. sq. " Potuere etiam psalmi Davidici in communibus pre-
cibus ustirpari : quod niihi maxime placet : propterea, quod satis
constat, iis veterem ecclesiam et in canendo et in precando maxime
esse iisam, cum mallent divinitus scripta in Deo colendo, quam
huutana, adhibere. Hieronymum quidem, cum sacrorum libro-
nnn versionem Latinam veterem — corrigeret, psalmos intactos re-
liquisse constat, ne popxduin conturbaret, qui illi veteri interpre-
tationi adsuetus esset, eaque in supplicationibus publicis uteretvr.'"
HEIN.
lb. bC albovs uyco, i. 0. aibovp.ai~\ Ita Euseb. V. C. iv. 52. bia
'
<fipovTLbos aytLV JEMbH. V. H. ix. 4. AvaKpiovTa bia o-novbris

fjye, i. e. faciebat plurimi. De hoc usu prrcpositionis 8ia prseter
Hoogev. ad Viger. ^-585., vid. Valcken. ad Eurip. Phoen. p.
177. Brunck. ad Soph. (Ed. Tyr. v. 773. Lennep. ad Phalar.
epist. p. 26. Bast. epist. crit. p. 207. cf. Tittmann. Lexici syno-
nymorum ia X. T. spec. vii. p. 10. Matthise ausfuhrl. griech.
Grammatik p. 1149. Frequentissime jungitur ZytLv ita cuni
bid. Ita infra cap. 25. 8ia arrovbrjs (\6vT<av. Cf. Nicol. Dam.
histor. p. 65. bC invo^/Las yiyvaaOaL. ibid. de vita Augusti p. 88.
diiiiapostata, ei haretici, ei Platonici Vid. Le Moyne varr. sacra tom. ii. p.

falentini, sed sanctissimi r/ religiosis- 10S6 — 1098. HEIN.
simi ei receptissimi propheta Davnl.
—
oh to 7rp6.TT€iv 81' ZkTTibos yv, i. e. quibus spes erat, ut recte

vertit Valesius. Pro hoc tamen apud Sophocl. Trachin. v. 137.
HKttio-iv laxîv legitur. HEIN.
Ib. fj
scripserunt cum Venet. Cph. Cast. Stroth. et Zim-
mermannus. Sed i) recte dedisse puto Valesium cum Steph.,
quamvis deberet monere de codd. suorum lectione et male
verterit vel ob id maxime, quod ex hac vita migravit.
: Erat
potius vertendum magis revereor Nepotem ob hanc psal-
:
morum compositionem quam antequam vita excessit. Patet

autem dimciliorem esse lectionem 7) quam f\, quod in ipsa Ger-
manica interpretatione jam legisse videtur Strothius. Vertit
enim ja ich habe auch vorziiglich deswegen Ehrerbietung gegen
:
ihn, weil er schon gestorben ist. Sensus autem ex utraque lec-

tione fere idem existit, hominum laudandorum observationem
et desiderium augeri ubi eos mors nobis eripuit. Cf. Hom.
Odyss. xxii. 41 2.
Ov% ocrtrj KTafievoio~iv en dvdpdo-iv evxcTciacrdai.
Sophocl. Ajac. v. 962. sqq.
Kei (3\enovTa fir) ^tt66ovv,
QavovT av olfj.a>£eiav ev xP el Q $°pos'

ot yap kokoI yvtoixatcriv, Taya66v x epoiv
eX.omes ovk 'icracri, npiv tis eK(3d\rj.
Contra vid. ibid. v. ] 266. sqq. HEIN.

Ib. fi
Trpoaveiravo-aTo] Plinius in lib. xxviii. cap. 2. Cur,
inquit, ad mentionem defunctorum, testamur memoriam eorum a
nobis non sollicitari? VALES.
Ib. 6Xy}0cta cf. supra iv. 16. HEIN.
24, 4. KaTeTTayytXXopLivav, id est, diu ante promittunt quam
tradant.Metaphora est a mysteriis Grsecorum, qui magna
quiedam et miranda initiatis promittebant, eosque diuturna
exspectatione cruciabant, ut opinionem ac reverentiam suspendio
cognitionis cedificarent, quemadmodum loquitur Tertullianus in
lib. contra Valentinianos. VALES.
2 4> 5 • Towrot? Xeyavj Sequentia versa inveniri possunt in
Walch. Ketzergeschichte t. ii. p. 168. HEIN.
Ib. eiretrokaê to 8o'yjua] Langus et Musculus interpretantur
emersit. Christophorsonus autem vertit prodiit in lucem. Ego
4-7. EUSEBII HIST. ECOLES. LIU. VII. 599
vero malui vcrterc increbruit, quo sensu Eusebius hanc vocem

usurpat in cap. 29. hujus libri. VALES.
24, 6. ev-napaKoXovOrjTov] Feliciter mihi vertisse vidcor doci-
litatem. Nam -napaKoXovOelv proprio dicuntur auditores, qui
sensum vcrborum assequuntur. Male ergo Musculus et Chris-
tophorsonus obsequium interpretati sunt. VALES. Cf. Plat.

Men. p. 21. ed. liuttm. a-noKpiv<t>p.aL 77 av av //dAicrra clkoKov-
07/o-ais. Sympos. 39, 4. ov acpohpa eTrop.evovs vvaTaaeLs. Phsed.
5. init. 56. extr. Felicius etiam quam a Valesio verti posse
puto to </>tAdA?70es Kal rb ev-napaKokovO-qTov cocjnoscendm veritatis
camque quasi sequendi studium. Cf. Quintil. Inst. X. 1. 15.
sequi suis viribus. HEIN.
Ib. /utr/ omissum a Val. et Zimmermanno atque ut videtur
ltufino, inserui proptcrca quod sequentia illud necessario postu-
lant. Statim enim post illud el kol /xt) — eôvTa explicatur verbis
contrariis dAA' es oaov alhovp.evoL ct nominatim illa pifre el
Xoyos alpel, p.eTaiTeiOeaOaL Kal avvop.okoyelv alhovp.evoL hanc

sententiam apcrte declarant, veritos illos non esse mutare
sentcntiam aliisque assentiri, siquidem rationibus convicti fu-
crhit. Quodsi antea dictum esset, eos vel tunc si rectse iis
esse vidcrentur suao sententise, haud eas tenuisse, quomodo
hsec duo deinde sibi haud repugnent, cquidem non satis
video. Quare pJq inscrui co magis quo minus Val., ubi illud
omittatur, indicavit. HEIN.
Ib. tS>v TTpoK€ip.evG>v ent(3aTeveLv~] Musculus vertit instare pro-
posito, multo rectius quam Christophorsonus, qui vertit : ea
qucc erant ab aliis proposita miniire. VALES. Val. vertit : ad
ea, de quibus instituta crat disputatio, eniti. HEIN.
Ib. i)-n\(ap.£'vais Tals Kaphiats] Hic quoque Musculus multo
roctius vertit, quam Christoph. et Langus. Nam Christoph.
vertit : puris crga Deum ac simplicibus animis. Atque ita fere
Langus. At Musculus rectc intcrprotatus est : cordibus ad
Deiun cijHinsis. Sed et longo antc Musculum Rufinus recte
lnmc locum cxposuerat : patefactis cordibus Deo. VALES.
24, 7. avyKaTafiacrei] Hoc loco avyKaTafiacris ponitur non pro
dispensatiom™, sed pro avp.j3Li3a.aei., id est, unitione, ut sic
dicam, ct reconciliatione. Qua voce utitur Dionysius paulo
m Cf. Hieronym. apol. i. contra Ruf. t. ii. opp. p. 1.38. HEIN.
supra, kcu avp.ftLftd(ovaa tovs dfrtStarttfe/xeVovs. Eodem sensu

Paulus in epist. ad Colossens. cap. 2. o-uu/3t/3d£eti> et avp.fti-
ftaap.bv dixit. VALES. Minime vero cn/yKard/3acrts confundi
debet cum avpftLftaap.bs s. o-jju/3t/3ao-ts, cum in illo insit longe
plus. Dicitur enim h. 1., ketatos esse qui aderant, de com-
muni rei deliberatione s. disputatione (cf. i. %.), de studio ad
omnium sententias quasi descendendi deque assensu. Referenda
autem avyKardftaaLs maxime videtur ad Coracionem, de quo
proxime sermo erat, et qui non pertinaciter et obstinate, quam-
vis posset, resistebat et contendebat, sed ad alios sese demit-
tebat et quasi descendebat. Inest enim in voce avyKaTaftaais
semper illud, eum cujus illa est, esse qualicunque de causa
superiorem et fortiorem, neque aliorum vi sed sola sua volun-
tate et judicio ad illam adduci. Itaque male reconciliationem
vertit Valesius, melius Strotbius das Nachgeben. Jam vero ex
ipsa illa vocabuli avyKardftaaLs significatione, fiuxit quoque
notus illius usus, quo de pessima eorum consuetudine usur-
pabant illud patres ecclesiastici qui vel falsis aliorum opin-
ionibus assentirentur {Accommodation). Vid. Suicer. Thes.
t. ii. p. 1067 — 1074. Ejusd. Observv. Sacrr. p. 130. sq. Ritters-
hus. Sacr. Lect. i. 14. Prceterea cf. Chrysostom. de sacerdot.
vi. 4. 528. 529., ubi postquam dixit Chrysostomus, clericum
esse debere ttolklKov, ita pergit : ttolklXov be Aeyco, oi^ vttovXov
oibe KokaKa Kal vitokpltijv , dAAd 7roAA?js p.ev ekev6ep(as Kal irap-
pôtas dvdp.eaTov, etSdra be Kal crvyKaTiivai xpr]aLp.o)s, ot av i)
tS>v Trpayp.a.T(t)v virddeaLs tovto airaLTrj, Kat y^ptqaTov elvai 6p.ov
Ka\ aicTTrjpov. Oi yap eorti' evl rpoVco -^pijadaL xots dp\op.evoLs

dnacTLV XP eta Kat vvyKaTaftdaeas Kat
Kal TioXXrjs d/cpi/3etas.
Euseb. demonstr. evang. i. 8. avyKaTLovTes tt\ tu>v tiXclovcov
dadeveiq, ad plurium imbecillitatem se demittentes. Ibid.

i. e,
paulo antea legitur pro illo KardAAr?Aoz/ rats tS>v ttoW&v aKoats
:
TTOLovp.cvoL ti]v bibaaKaXCav. Sed vox Grsecis plane inaudita est

ovvbLaOcaLs, quod junctum verbo avyKaTaftaaLs idem est quod
avyKaTadcaLs, quo antea usus erat Dionysius : rds avyKara-
OiacLs €TTOLovp.c6a assensiones a nobis fiebant, ut vertit Val. Vid.
Cicer. Academm. i. 1 2. ed. Schiitz. " de assensione atque ap-
probatione quam Gratci avyKaTadeaiv vocant^ etc. Gell. N. A.
xix. 1. visa isthaec non approbat, h. e. oi crj/yKarartflerat — sed
i- 4 . EUSEBII IIIST. ECCLES. LTB. VII. 601
abjicit Wetsten. ad Luc. xxiii. 51. 2 Corinth. vi.

respuitque.
16. Plutarch. Brutus c. xlv. ext. Neque tamen ipse avyKaTa-
TiOfixai Loheckio ad Phryn. p. 398., qui nostro loco pro avvhia-
0e'aet scrihi voluit (rvyKaradiaei. HEIN.

'
25, 1 . Aven-Kevaaav Ilufinus interpretatur : a canone scrip-

turarum abjiciendum putarunt. Cf. Kuinoel. Commentar. ad
Actor. xv. 24. p. 529. ed. HEIN.
ii.
Ih. ayvoias 7ra/)a7Terdo-juart] Hoc ipsuni dyixuatas nisi verum

sit,tamcn optime sententiam quao in voce ayvoias inest, ex-
plicare, recte ad h. 1. monet Str. Male enim Ruf. ac Val.
ignorantice verbo usi sunt, cum ayvoias 7rapa7rerda/aart potius
sit : suh tegumcnto et quasi velo earum rerum quce non pos-
sunt satis cognosci et perspici, unter einer so starken und dicken
Decke von Nonsense, ut interpretatur Str. HEIN.
25, 2. rw iavTov 7rAda/xart] Vid. iii. 28. (pag. 180.) HEIN.
25, 3. Kal yap rots fhjfxaaiv} Patet ut ex verbis praecc-
dentibus eyw adlmc et cautissime
abe\(p£>v, satis timide
judicasse de apocalypseos authentia Dionysium. Hoc enim
profecto magnum est, non intclligere sensum illius libri et
tamen suspicari inesse aliquid sublimius et reconditum. Cf.
Le Moyne varr. sacr. t. ii. p. 1012. sqq. Longe liberius Lu-
therus :
" Many of the fathers have rejected this book ; and
althoufjh HieronymvA holds lofty language, and says it is
beyond all praise, and contains as many mysteries as icords,

yet he is not able to prove any thing of it, and perhaps in many
places is too liberal ofhis praise. But every one think of
let it
as his oint genius leads him. My genius caunot suit itself to

tl„ bookr IIEIN.
Ih. 7rtarct Se T:\eov] Vid. indcx verborum s. v. 7rto-rts.
HEIN.
25, 4. m d-ntiv Valesius plane non vertit. Strothius au-
tem non solum ad vaticinium sed ctiam prophetam illud
lvicrcns reddidit locum ita Nachdem der sogenannte Prophet :
seim ganze sogenannte Weissagung voUendet, Quod ad illam

locutionein ipsam attinet, alias ea significatur, ut ita diccm
ut supra cap. xi. ubi vid. (p. 568.) Chrysost. de sacerdot. i. 4.
4 1 . tijv \pvx>}v r?/i' iineTtpav, <5>s efadv, (pzpovTes ivtOijKapev crov
ToXs X*pcr\ ubi non satis accuratc vertit Bengelius : ut aiunt.
:
Cf. ibid. iii. 15. 286. ttjv p.tv yap p((av nal, us av tls diroi,
ix-qrepa p.iav iypvai. Herodot. vi. 95. vii. 24. Eodem modo
apud Eusebium infra c. xxx. ext. legitur ayj&ov ehreXv, so zu
sagen, ut recte vertit Strothius. Cf. Plat. Sophist. p. 237. C.
XaXeirbv jjpov, /cat, o-)(e5oi> dndv, ouo ye tp.ol -navTa-naaLV anopov.
Aptius vero alias vertes wj eiVety et d>? eVos ehrelv (Eus.
H. E. x. 4.) per : quodammodo, fere. Ita vi. 27. w? direXv
Ruf. vertit pene et Nic. habet o-yphov. Vid. Chrysost. de
sacerd. iv. 4. 402. bia tov p.epovs airav, o>s dirdv, \vp.aLvzTaL
to koLTtov. ibid. vi. 3. 516. KaQ^ eKaaTrjv, u>s et7retr, i]p.ipav.
Hebr. vii. 9. Plat. Apol. Socr. i. Prseterea vid. Fischer. ad

Wetter. t. i. p. 17. Wolf. ad Demosth. Lept. p. 361. cf. Mat-
thiae aus/. Gramm. p. 1069. HEIN.
Ib. Apoc. xxii. 7, 8. ubi ad eyo> 'laavvqs, non
kavTov] Cf.
subaudivisse patet Dionysium dp.L HEIN.
Ib. p.aKapLos tovtov] Satis acute Lutherus de hoc apo-
calypseos effato hsec pronuntiat :
" It appears me also to
to
he going too far, so imperiously to put forward his own book,

more than any other of the sacred books do, where it is more to
the purpose, and to threaten that tchosoever takes away from it,
from him shall God, §c. ; and again, blessed shall they be who
keep what is therein ; so then nobody knoics what it is, not to
mention ihat he has to keep it, and it is just the same as if we
did not possess it at alV Similiter paulo inferius Dionysius
verbis ov yap elirev airoKakv^reav et inde alium apoca-
lypsin conscripsisse conjicit quam Johannem, quia illum longe
plura commemoraturum fuisse de vita ac factis Christi quam
suis ipsius visionibus probabile sit. Lutherus autein pergit
" i" say what I feel ; to me there is more than one thing wanting in
this book, to make me consider it either historical or prophetical.
In my judgment it is ofthe same value asthefourth book ofEzra,

and throughout I am unable to trace any signs of its havlng been
written by the Holy GhostS'' HEIN.
25, 5. Sie£ay<ayr/s \eyop.€vrjs] Hoc vocabulum proprium fuit
rhetorum, ut vox illa heyop.£vr\s a Dionysio adjuncta satis
indicat. Et Musculus quidem tractatum libri interpretatur.
Christophorsonus autem discursum. Ego Steâycoyr)// idem
esse censeo, quod dispositionem sive olKovoplav. Nam Ste£aya-
5-i3- EUSECII HIST. EOOLES. LIB. VII. 603
ydv, idcm est ac 8ioi/ceu>, ut scribit Suidas. Possis ctiam

intorprotari formam et rationem scribendi seu characterem,
quod confirmat Dionysius. Primo enim d-nb tov rjOovs probat
apocalypsim non osse Joannis apostoli. Doindo ox stilo et
forma scribcndi, id est, ex dictiono atque sentontiis. VALES.

25, 12. ev rois t6>v t;lo-tS>v Traialv 6vo[xd(^Tat] Notandus est
hic Dionysii locus do antiqua Christianorum consuetudine,
qui Pctri Pauliquo, ot aliorum sanctorum nomina, liberis suis
imponcbant tum honoris ac benevolentiae causa, tum ut liberi
sui Deo cari acccptique ossent, non minus quam sancti illi
fucrant. quod Chrysostomus in tomo primo, in
Ilinc est
orationo do sancto Molotio, Antiochenos tanta boncvolentia
Mcletium complexos osso scribit, ut parontcs liboris suis
nomen illius imponcrcnt, quo domum suam ejus praesentia
exornarent. Idem Chrysostomus homilia 21. in Genesim,
auditores suos hortatur, ut non qutevis nomina temere ac
fortuito, nec avorum aut proavorum aut illustrium virorum,
sed sanctorum potius hominum qui virtutibus refulserunt,
liboris suis imponant appellationes, ut eorum exemplo ad
virtutem incendantur. VALES. De prsecedenti /cai bh /cai
cf. qiue annotavi ad Euseb. H. E. iii. 23. (pag. 163. sq.) Adde
Schiifer. ad Dionys. de comp. verbor. p. 228. p. 335. p. 386,
II.
quo postromo loco V. D. " Frequentissimus, inquit, solemnisque

usus harum particularum (kcu br] xal), ubi, prcemissa voce dXXos,
oratio accedit ad id quod i/nprimis attendendum est? Cf. Viger.
]>. 497. sq. not. 6. et Hermann. ad Viacr. p. 829. p. 839.
HEIN.
25» 13- «al dirb t£>v voijnaTcov be nal prjfxaTiov , nal r?)? tovtu>v
rrwrdfews] Hoc secundum ost argumentum, quo Dionysius

Alexandrinus conjiciobat apocalypsim et evangelium Joannis
non unius scriptoris opus esse. Prinmm enim argumentum
quo id probabat, potitur ex moribus et instituto utriusque
scriptoris, ut ipsc Dionysius insinuavit his verbis : Te/cjuatpo/xat
ycip (k Te tov rjOovs e/carepcoz-. Et hoc quidom argumcntum

ad hseo usque vcrba qua? supra posuimus, Dionysius oxecutus
est. Nunc voro altcrum argumontum proponit, ox verbis et
sententiis utriusque scriptoris ct ex collocatione verborum.
Sic onim oum Cicerono interpretor voccm illam avvTa^Lr.
Vide elegantissimum librum Dionysii Hal. Trepl avvTa£e<as

dvonaTuv n . Quamquam hoc loco avvTagis tam sententiarum,
quam verborum dispositionem videtur comprehendere. Porro
ex hoc loco apparet, quantopere in critica exercitatus fuerit
Dionysius Alexandrinus. Quippe proprium est critici, de
scriptis veterum judicare, et quod verum ac germanum, quod
spurium ac subditicium opus sit, discernere. VALES.
25, 15. TtpoavaKpoveTat. bene vertit Val. hcec velut modulationis
proludia prwmittit. Cf. Toup. ad Longin. xli. 2. Schafer. mele-
tem. crit. p. 13. HEIN.
Ib. "E^rai avTov i. e. sibi constat, er bleibt sich selbst treu,
ut Strothius vertit. Valesius : totus ex se ipso pendet. HEIN.
Ib. tG>v avT&v KeâAaiW] Periodos seu membra orationis
mtelligit, quibus integer sensus absolvitur. Sic initio hujus
capitis dixit Dionysius /ca0' enacrTov necpakaiov bievdvvovTes.
Grseci TTepiKo-nr)v etiam dicunt, Latini capitulum. VALES.
25, 16. eXeyxos tov Koo~p.ov~] Condemnationem verti rectius ut
opinor, quam reprobationem. Certe glossarium vetus eAeyxoy
interpretatur judicium. VALES.
25, 18. Xoytwrara male vertit Valesius : cumsumma elegantia
et Stroth. sehr schon. Est potius h. 1. illud : disertissime,
ratione plane oratoria. Cf. quse monui ad iii. 36. (pag. 192.
sq.) De judicio Dionysii quod de genere scribendi Johannis
tulit vide Millii Prolegom. in N. T. §. 180. Eichorn. Einleitung
ins N. T. tom. ii. p. 259. not. 1. HEIN.
Ib. tov Xoyov, tt\v yv5>o-iv\ Per e/caTepoy koyov intelligit
Dionysius rbv Zvbi&deTov Kal tov irpocpopiKov Xdyov, id est,

rationem quce in mente recondita est, et quo?. sermone profertur.
Hoc quod subjungit Dionysius tov re tt}s yvwcrem tov re
est,
tt]s (ppacrem. Sic enim scribendum est ex codice Med. Fuk.

Sav. et Maz. non ut vulgo legitur tov re ttjs crocpLas, tov re Tr)s
yvtacrevs, absque ullo sensu. VALES. Verba quse paulo ante
leguntur rai? avvTa$(ai Trjs kpp.r}ve(.as Val. vertit, in tota
orationis compositione. Vid. Hudson. ad Dionys. de compos.
verb. p. 1 r. ed. Schlifer. Cf. Upton. et Schafer. ibid. et supra
not. 12. HEIN.
n Et ibid. init. Uptoni ac Schiiferi nott. HEIN.

i5-i. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 605
25, 19. faaXeKTOv ptvToi Kal yXwa-aav] Valesius vortit: Verum

dictionem ejus. Est enim hd\eKTos et ykdaaa quod supra
(ppdais, epix-qvcia. Vid. Schiifer. ad Dionys.de comp.verb. p.35.
c ^* P- 39- Sturz. de dialecto Alexandr. p. 11. sqq. et Ejusd.
brevis introductio in Grcecce linguw diall. p. xxxii. sqq. prsemissa
libro Maittairiano dc Graec. ling. diall. quem edidit v. d.
HEIN.
Ib. ibi(o[xacrL fSapfiapiKols Dionysius haud dubie nihil dici
voluit quod antea vocavcrat ihLb)TLap.6v, vitiosis dicendi
nisi
generibus, barbarische Wendungen, ut bene vertit Strothius.

Vid. Hermann. ad Viger. p. 866. sqq. Simul vero notanda
est constructio ipsius Dionysii paulo insolcntior in verbis xp<a-
\xivov et aokoLKi(ovTa conspicua. Cum enim de apocalypseos
bia\(KTu> kWr)vi(ov(Tr] locutus esset, repente transilit ad illius
libri scriptorem ct hunc usum csso dicit barbarismis et soloe-
cismis, ita vero ut ad xpdp-evov et cro\oiKiCovTa etiam sup-
plendum sit avTov. Cf. quie monui ad Eus. H. E. viii. 14.
Schiifer. ad Dion. comp. p. 31. sq. Sed Val. vertit: sed
barbarismis inquinatam scil. dictionem. HEIN.
26, 1. 'E7rt TavTats] Ergo duo illi de promissionibus libri,
ex quibus superiora fragmenta excerpsit Eusebius, erant epi-

stola\ Quod ctiam indicat locus quidam ex initio libri secundi,
qucm citat Eusebius in c. 22. iv [xkv ovv r<5 'Apcrtwem/ yevo-

p.(vos, ZvOa, cbs olhas, irpb ttoWov tovto (Trarokafc t6 hoyp.a.
Nam voces ilhe o>s olhas, epistolarem prorsus sermonem sapiunt.
Verum quoniam ha? Dionysii epistolse longiores erant, ideo
libri etiam vocari possunt. Certe Rufinus in cap. 5. hujus
libri epistolas Dionysii Alexandrini de baptismo vocat libros.
Sed ct quatuor libri contra Sabellium, quos Dionysio Romanse
urbis cpiscopo nuncupavit, nihil aliud erant quam prolixiores
epistolfiBj ut paulo post indicat Euscbius noster, qui et reliquos
Dionysii libros epistolari forma ac stilo conscriptos fuisse
testatur. Porro fragmentum cx lib. i. Dionysii contra Sabel-
lium, citat Eusebius in lib. i. de prseparatione. VALES.
II). &X\a Tiaaapa avyypdp.paTa] Cum Dionysius Alexan-
drinus in epistolia quas contra Sabellium scripserat, de Christi
divinitate non rccto scnsisse vidcrctur, cpuidam episcoj)i l'cu-
tapolitani Romam profccti, coram Dionysio Romana? urbis
episcopo ciun acousarunt. Quos cum Dionysius Romanus
s s 2
collecta in eam rem synodo audivisset, et excerptas ex Dio-

nysii Alexandrini epistolis sententias examinasset, scripsit ad
Dionysium Alexandrinum, ut fidem suam atque sententiam
super ea re distinctius promeret. Quare Dionysius Alexan-
drinus quatuor ad Romanum scripsit epistolas, quas inscripsit
ekeyxov kcu a-noXoytas, ut docet Athanasius in libro de sen-
tentia Dionysii Alexandrini et in libro de synodo Arimini,
ubi fragmenta profert eorum librorum. Basilius quoque in
lib. de Spiritu sancto ad Amphilochium cap. ultimo, fragmen-
tum adducit ex epistola 2. Dionysii Alexandrini ad Dionysium

Romanum, ubi etiam testatur epistolam illam inscriptam
fuisse irepl i\ey\ov koX aTroXoyCas, id est, de refutatione adversa-
riorum ac defensione sua. VALES.
26, 2. 01 irepl $weo>?] Ex hoc fragmentum
libro insigne
affert Eusebius in libro xiv. de prseparatione sub finem. Hic
porro Dionysii liber de natura nuncupatus erat Tiuo0e'a> tw
TtaibL Quae quidem vox ambiguse significationis est. Mus-
culus quidem et Christophorsonus filium interpretati sunt.
Ego puerum verti. Neque enim existimo Dionysium conjugem
unquam habuisse. Eadem difficultas occurrit supra in lib. vi.
cap. 40. VALES. Inde luculenter apparet habuisse con-
jugem Dionysium eodem modo quo episcopum Chseremonem
ibid. 42. et infra 30. Demetrianum ut recte monuit Stroth.
ad h. 1. Solus igitur catholicismus effecit, ut Vales. puerum
h. 1. verteret. HEIN.
Ib. r)puv re Kal irpos tovtov] Ex multis illis Dionysii ad
Basilidem epistolis, unica hodie superest, quam nobis con-
servavit Theodorus Balsamo. VALES.
27, 1. "Ereo-iy eV5e/ca irpoo-TavTa Bvcttov] Gi'aviter hic hallu-
cinatur Eusebius. Neque enim undecim annis Xystus Roma-
nam rexit ecclesiam, sed biennio tantum ac mensibus undecim,
ut scribitur in libro de pontificibus Romanis, quem primus
edidit Cuspinianus. In eo libro anni pontificum Romanorum
optime digesti sunt, a Callisto papa usque ad Liberii pontifi-
catum. Et de Xysto quidem ita scribit : Xystus annis 2.
mensibus undecim, diebus 6. coepit a consulatu Maximini et Gla-

brionis usque Tusco et Basso, et passus est octavo Idus Augusti.
Idem testatur Cyprianus in epistola ad Successum, qui et
o Adver.iiis Epicuraeos editus cf. Danz. p. 94. HEIN.
2-2. EUSEBII HIST. EOOLES. LIB. VII. G07
ipsc iisdem coss. sed in sequcnti mense martyrium passus est.
At Eusobius de Xysti martyrio ncc in chronico, ncc in

niliil
liistoria ccclcsiastica dicit, quod valdc miror, et multo magis

mirarcr, nisi scirem Eusebium in rebus per occidentem gestis
negligentiorcin fuisse. Porro Xys- in chronico quidem scribit
tum scdisse annos 8. cum hic undecim annos ei tribuat. Et

Xysto quidcm Dionysium papam successisse tradit anno Gal-
lieni 12., in locum vero Dionysii Alexandrini Maxhnum suc-
cessisse dicit anno it. ejusdem Gallieni. Quod est absurdis-
simum, cum constet Dionysium Alexandrinum quatuor adver-
sus Sabellium libros Dionysio llomanrc urbis episcopo nuncu-
passe, ut scribit Eusebius supra oapite 24 P. Ceterum in
vetustissimo codico Mazarino et in Medicseo verba transposita
sunt lioc modo : 'Evcttov t^s 'Poj/xaiW «/c/cATjcrta?, etc. Sic etiam
scribitur in Saviliano. VALES.
Ib. 6Y ZmaTokijs nescio cur verterit Valesius: per epistolas.
HEIN.
28, 1. NiKo/xas] Hoc nomen breviatum vidctur pro Niko-
fxribr]s aut N6Ko'/xaxos, cadem forma (pia Lucas, Menas, Demas
ct similia. Apud Syncellum ultiina syllaba circumflectitur
Niko/xSs-. In vetustissimo codice Corbeiensis monasterii, qui
collcctionem canonuin continet, inter episcopos qui concilio
Nicaeno subscripserunt, provinciae Arabise primus nominatur
Nicomas Bostritanus. Sic enim diserte scribitur in eo codice,
cum vulgati codices Nicomachinn prseferant. Ita etiam scrip-
tum inveni in altero non minoris antiquitatis codice C Jus-
telli. VALES.
28, 2. Kara Kaifiov hia<l>6pm~] Omnes nostri codices uno con-
P Cf. Pagi ad a. C. 258. Pearson. an- sebii, ordinatus est episcopus Antioclie-
imll. Cffpr. ad eund. a. n. v. dc succ. ?ius anno post captivitatem Valeriani,
piim. Rom. cpis. diss. i. c. 10. n. iii. qui est annus Chr. 260. Euscbium ergo
llulli dcfens. fidei Nio, p- 146. citante suam wtatem ab hoc auno incipere, his
Eleadingo ad h. 1. Prseterea Danz. de c.v locis constarct, 7iisi exptorahtm esset,
Euseb. p. 51. sq. hao attulit: " Post verba ra. Kaff Vfias, oi Kaff iificis (vid.
tnariyrittm Xgsii (die vi. Augusti a. rinis non i/a
cap. xx.vi.) an.vic apud
258.) vaoavit Ronue sedes anno fcre Eusebiwn esse premenda. Nam e.v ucti
««0 : qito lcmpnre penes 1'resbyteros ejus loijitcndi etiam ea, quae non ila
cura ecclesice Romama tnansit. Post longe ante ejus atatem evenerunt, his
hitnc vacationem, a/rmo259., igitur verbis oomprehendvntur. v. H. E. G.
Dionf/sius, Romana eociesiee presbyter, Pauhts Historia Cerinthi — p. 48."
Romat epissopus creatus est. Paulus HEIN.
Samosittcints scciindiim C/ironicon Eu-
ss 3
sensu habent Kara Katpovs. Itaque libenter scriberem /cam

Katpovs hacpopovs, cujusmodi errorem supra notavimus. Plures
certe synodi adversus Paulum Samosatenum diversis tempo-
ribus congregatfe sunt, ut Eusebius Rufinusque testantur.
Quod autem sequitur Kal ttoW&kis, id minime otiosum est ac
superfluum. Nam et plures diversis temporibus synodos
coactas fuisse ait Eusebius, et in unaquaque synodo plures
fuisse sessiones sive actiones. Prima quidem synodus Antio-
chise contra Paulum congregata anno Gallieni 1 2. cui prae-
est
sedit Firmilianus, de qua vide Baronium ad annum Christi
265. et 266. VALES.
29, I. Ka0' bv] Subaudiri potest Kaipbv, quomodo loqui
solet Eusebius. Quod si quis Avpr\ktavbv malit intelligere,
equidem non magnopere repugnabo. Sed ex his verbis id
tantum confici potest, synodum Antiochenam exordio prin-
cipatus Aureliani contigisse. Proinde non assentior Baronio,
qui hanc synodum refert anno 2. Aureliani. Sed Baronii
sententiam prorsus evertit concilium Ephesinum pag. 228. ubi
Paulus Samosatenus damnatus dicitur ante annos centum et
sexaginta. Sic enim habet libellus contestationis cleri Con-
stantinopolitani publice in ecclesia propositus, quod Nestorius
ejusdem sententice sit cum Paulo Samosateno, ante annos 1 60. ab
orthodoxis episcopis anathemate condemnato. Scriptus est hic
libellus consulatu Theodosii Augusti xiii. et Valentiniani iii.
anno antequam synodus in urbe Epheso congregaretur. Ab

eo igitur consulatu si retro numeraveris annos centum et
sexaginta solidos, incides in consulatum Claudii et Paterni,-
qui est annus Christi 270. Proinde synodus Antiochena in
qua damnatus est Paulus, convenit Claudio et Paterno coss.
anno Christi 270. Atque ita ponit Marianus Scotus et Her-
mannus Contractus in chronico. Sed omnem dubitationem
adimit epistola synodica patrum Antiocheni concilii, quse
missa esse dicitur ad Dionysium Romanum episcopum. Cum
enim constet Dionysium papam mortuum esse consulatu
Claudii et Paterni vii. Cal. Januarias, concilium Antiochenum
serius omnino congregari non potuit. At Baronius, qui con-
cilium Antiochenum confert in annum 2. Aureliani, necesse
habuit pontificatum Dionysii in eum usque annum producere,
1-2. EUSEBII HIST. EOOLES. LIB. VII. 609
contra fidom librorum pontificalium Damasi et Anastasii.

Quid quod anno 2. Aurcliani bcllum in oricnte gestum est
advorsus Zcnobiam, capta cum aliis urbibus Antiochia, adeo
ut synodus episcoporum eo anno congregari non potuerit.
VALES. Posteriorem synodum non a. 270. sed 269. esso
habitam, contra Valesium et alios probare studuit Pearson.
de success. prim. Bom. episc. p. 107. cf. Stroth. Uebersetzung
t. i. p. 584. not. 8. HEIN.
Lcontius in libro i. contra Nestorium, affert
Ib. Mdkyj.<av\
fragmenta qusedam ox disputatione Malchionis adversus Pau-
lum Samosatensem. Apud Theodorotum in lib. ii. hseretica-
rum fabularum Ma\ayLu>v scribitur mendose. Hic cx confu-
tationo Pauli Samosatcni tantam gloriam retulit, ut ea dc
causa in Mcnologiis Graccorum mcrucrit consecrari die 28.
Octobris. VALES.
Ib. t6. t€ a\Xa A.o'ytos i. e. cum in aliis rebus instructus
scientia tum schola 1
sophisticae AntiochenEe prsefectus. Per-
peram vertit Val. : vir disertissimus quippe qui—prcefuerat (?)
mclius Str. : Dies war ein gelehrter Mann, der — vorstand.

Noquo tamen vel sic satis accurate. HEIN.
30, 2. AlfuXiavos] Ilufinus Êlianum vocat, atque ita fere,
Nicophorus et Syncellus. Cetcrum Athanasius in libro de syno-
dis Arimini et Seleuciae, testatur in hac synodo 70. fuisse
patrcs, qui Paulum Samosatcnsem deposuerunt. VALES. Hi-
larius do synodis prope finem, 80. patros numerat, ut animad-
vertit Lowthius. De locutione -nao-t] tt\ vtto tov ovpavbv Ka0o\LKr\
^KK\?/a-i'a i. 0. universae quse ubique invenitur, ecclesise catho-
licae, vido quaa observavi iii. 24. (pag. 166.) Videntur ita
loqui patres ecclosiastici Kara Cfjkov 'OpL-qpiKov. Vid. Iliad.
v. 267.
lmT<ov, ocraoi eao-iv vn t]u> T r\(\iov T(.
Ad quom locum bone animadvortit Koeppen. erkldrende An~

merkmgen zu Homcrs Ilias t. v. p. 47. ed. Ruhkopf. " alte
v>
shinlirhe Sprache f. auf der ganzen Erde. Cf. Iliad. vii. 451.
tojj Khios lorai, 6<rov k-nt.o-KLhvaTai i)<as. Jacobs. Antholog. Pal.
p. 24. 271. Pneterca similiter loquitur Plutarch. Lycurgus
C. X. kv \xovr\ tG>v vnb tov ijXiov ir6\e<ov tt\ "SiirapTr\. Luoullus C
s s 4
xxx. rpi5>v t£>v vtto tov i\\iov \xeyiarwv r)yep.oviG>v. Ohrysostom.

de sacerdot. vi. 12. 59^- vTTo6(x>\ie6a elvai. rivi p.vi\arr\v tov irdarjs
rrjs vqb' f\\C(p Keip.evr\s yr\s /3aai\evovTos dvyarepa. cf. Chrysost.
tom. vi. p. 148. B. oarjv 77X105 eqbopq yrjv. tom. iv. p. 90. B.
6o-r\v r\\tos Starpeêt yr\v. Euseb. demonst. evang. i. 6. toZs iqV
7/A.tcp irao-cv edveaiv. Male igitur Valesius h. 1. illud vtto tov

ovpavbv in vertendo plane non respexit. Cf. Plutarch. Lucullus
c. xxviii. '
AvTioyps 6 qbi\daoq>os ev rf\ Trepl 6eG>v ypacpf\ — ov
q>r\aiv d\\r\v erreupaKevat. ToiavTi\v (pd)(r\v) tov r\\iov. HEIN.
Ib. 'ETTiaKOTTOL Kal irpea\3vTepoi. Kal hiaKovoi, /cat at eKK\ricr£ai]
Notanda est imprimis hujus epistolae inscriptio, quse non
solum episcoporum, sed presbyterorum et diaconorum, atque
adeo plebis ipsius nomen proefixum continet. Eodem plane
modo in actis Carthaginensis synodi, cui praefuit Cyprianus :
cum in unum Carthagine convenissent episcopi plurimi, cum

<preshyteris ei diaconis, preesente maxima parte, etc.
etiam plebis
Idem legitur in concilio Eliberitano. VALES. Cf. Le Moyne
Varr. Sacr. tom. ii. p. 15. sq. HEIN.
30, 3. ovbe irpbs irpoaoi-nov ypa\j/as ai/rco] Falsa est igitur ac
suppositicia epistola Dionysii Alexandrini ad Paulum Samo-
satensem, quse edita est in tomo xi. bibliothecae sanctorum
patrum una cum x. propositionibus Pauli Samosatensis, et
Dionysii ad eas responsionibus. Nam patres quidem Antio-
cheni concilii, affirmant Dionysium non dedisse literas ad Pau-
lum, sed tantum ad ecclesiam Antiochensem. In illa autem
epistola, quse Dionysii nomine publicata est, Dionysius bis
Paulo scripsisse dicitur. Sed nec stilus illius epistolae ac
responsionis, reliquis Dionysii scriptis respondet. Itaque opus
illud adulterinum esse, ob eas quas dixi rationes mihi per-
suadeo, licet Baronius eam epistolam pro vera ac germana
habuerit. VALES.
30, 4. dvev twos rrepl tov \dyov \oibop(as] Male hunc locum
vertit Christophorsonus, qui Rufinum recte praseuntem sequi
noluit. Vertit enim sine ulla verborum contumelia, cum
vertendum esset sine ulla religionis nostrw contumelia.
VALES.
Ib. napaKpovadels i. e. deceptus, circumventus. Proprie
dicuntur rsapaKpoveiv mercatores, qui in rebus appendendis
3-6. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VII. 611
alteram lanccm fraudulenter cx aequilibrio pellunt digito, ut in

altcram partcm vergat, ut explicat Ilarpocration Lexic. p. 279.
sq. et Suidas. Inde autem significat illud verbum in universum
decipere, fallere, ZgairaTdv, quocum illud conjungit Demosthen.
do coron. t. i. p. 318. ed. Reisk. cf. Plat. Cratyl. t. iii. j). 249.
Plutarch. Solon. c. xxx. mapaKpovop.evos — e^riirdTrjaev Fab-
Maximus c. xix. 7rapaKpovadp.evos eo-c/>r/Ae. Chrysostom. de
sacerdot. i. 5. 56. vid. Wolf. ad Demosthen. Leptin. p. 291. cf.
Valckcnar. animadvv. ad Ammon. p. 191. "Vim verbi Ttapa-

Kpovio-Qai ogregie expressit Lucianus in Timonc §. 57.
Simon enim dum liberali manu adulatori pugnos admetiebatur,
indignanti Thrasycli, tl dyavaKTels, inquit, 2)'ya0e QpaavKkeLs ;
p.G>v TrapaKeKpovo-p:aL ae ; kcu p.r)v e-nep.fia\G> ypivLKas v-nep to
p.(Tpov TeTTapas. Qucm locum qui decies legerit, nova semper

voluptatc sese perfundi sentiet." IIEIN.
30, 6. diroaTas tov Kavovos] Sic vocant patres regulam fidei.
Ita Eusebius in libro iv. cap. 23. de Dionysio Corinthiorum
cpiscopo loquens : tu tt/s aAr/(?eias -napCaraTaL KavovL. VALES.
Ib. -nevrjs &v Kal 7jtcoxo?] Cf. Matth. v. 3. xxvi. II. Jacob.
ii. 7. Jaspis. ad 2 Cor. viii. 9. not. 1. Sturz. Lexic. Xenoph.
vol. iii. p. 502. Aristoph. Plat. 552. sq.
v. Palsephat. de
inoredibill. xxiv. 'EpeaLÔcav — $La(pOeipas Ta y,P y'llxaTa ^^r]S
eyeveTo et index Fischcr. s. v. -nevqs. Ammonius autem p. III.
ed. Valckcn. : "nevqs Kal titôs hLacpepeL. Ylevqs p*v yap 6
cnro tov ipydêaOai Kal TtoveTv iropL(op,evos tov (3lov, TtTioxps
be 6 eVairr/s, 6 tov exeiy ^KneTTTcaKUis' ?*/ dirb tov TTTcaaaeLV etc.
IIKIN.
Ib. cre£ei tovs dhekqbovs] Duplici rationo concussionis crimen
admittitur, aut cum tcrrore potcstatis, magistratus vel miles
aliquid exigit, aut cum per fraudem et calumniam, suffragii
praetextu aliquid a quopiam elicitur, ut in lege 1. D. de calum-
niatoribus. Hoc secundum genus concussionis intelligunt
patres concilii Antiocheni. De primo genero concussionis
loquitur Maziminus in epistola ad Sabinum, quam refert
Eusebius in lib. ix. cap. 9. Nescio autem cur tantopere
refugerit Christophorsonus vocem concutere et concussionis,
cuin tamen sint Latime, et a vcteribus jurisconsultis crebro
usurpatse, Sed et in evangelio ea vox habctur, ubi Joannes
militibus ita prcecipit : neminem concutiatis, contenti estote
stipendiis vestris. Apud Grsecos antiquissimus est usus vocis

aeUiv eo sensu pro calumniari. Sic enim Aristophanes et
Teleclides loquuntur, teste Suida in voce crzZcrai. VALES.
Ib. KaTafipafizvav tovs abLKovfxevovs] Langus vertit pra?-
mia accipiens, non male. Utitur hac voce Paulus in epist.
ad Colossenses ii. 18. VALES. Cf. Suicer. t. ii. p. 48.
HEIN.
Ib. ixaTrjv Kapirovutvos] Vox uaT-qv referenda est non ad
Paulum ipsum qui hac arte pecuniam corradebat, sed ad
pecuniam suam quam Paulo dederant, ut suffra-
litigantes qui
gium suum ipsis commodaret, perdebant absque ullo fructu.
VALES.
Ib. iropicruov r)yovuevos Tr)v deoo-efieLav] Hsec verba desumpta
sunt ex epistola 1. ad Timotheum cap. 6. VALES.
30, 7. ovtc ws v\lrr)ka cppovei] In vetustissimo codice Maza-
rino, Fuk. et Medicseo legitur kol ovto>s v\}sr]ko(ppovd. Sed
rectior est vulgata scriptura, quam Regius codex et Syncel-
lus et Nicephorus confirmant. Hsec enim verba pendent ex
superioribus. VALES. Pro v\j/rj\a (ppovel, dedi v\j/r]\o<ppovel,
recte hoc suadente Lobeckio ad Phrynich. p. 200, ubi, quse

veteres seorsim dicere solent, ea plerumque in unum conflare
recentiores, V. D. docuit. Cf. verba quse infra leguntur
bogoKOTr&v et (pavTao-ioKOTT&v. Eus. demonstr. evangel. iii. 7.
p. 126. ed. Mont. 6 uev yorjs kcu a\r]6(as \a6ir\avos rrdvra

ey-êipel nal irpaTTei boôKO-rrQv tcl ttoWo. (pavTaaioKOTrCiv et paulo
post ibid. bo£ouavr]s (pavTacnoKoiros. Plutarch. Pericles c. v.
tovs be. tov YlepiK\eovs tt)v aeuvoTrjTa boôKouiriav re koI TiKpov

airoKa\ovvTas 6 Z,f]v(t>v Trap€Ka\€L Kal avTovs tl tolovtov bo£oKOu-
ireiv. Long. de subl. xxiii. 2. p. 88. ed. Weisk. Irmisch. ad
Herodian. v. 8. tom. iii. p. 250. Prseterea mutavi h. 1. inter-
punctionem post kvoy\ovvT(av non colon cum Str. et Zimmerm.,
sed comma ponendo, contra post deoatfieLav colon cum Val.
et Zimmerm. retinendo, male illud expunctum a Strothio.
HEIN.
Ib. bovKrjv&pLos] De procuratoribus ducenariis vide quae
scripsit Salmasius in notis ad historiam Augustam. Sic dice-
bantur procuratores, qui ducenta sestertia annui salarii
7-8. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 613
nomino accipiebant a principe, ut clare docet Dio in lib. liii.
pag. 506. VALES. Ducenarius, ut annotavit Langus ad

Niceph. H. E. vi. 30. p. 286, prinecps erat officii, vel apud
pra^fectum Augustalem, vel apud comitem orientis, vel etiam
apud alios provinciarum prsefectos, adscitus ex schola agcn-
tium in rebus (vid. quae monui ad Euseb. H. E. vi. 40. pag.
502.), qui adorata clementia principali cum insignibus exiret.
Habuisse autem sub sua potestate ducenarium cornicularium,
adjutorem, commentariensem, ab actis, numerarios, excep-
torcs etc. teste Scoto de insignibus magistratuum. Cf. L.
Matricul. do agent. in rebus lib. xii. cod. Phot. cod. clxxxii.
Comparari posse dcniquc ducenarios cum hodiernis cancellariis
regum et principum. Of. Manso Leben Constantius des Grossen
357. sq. HEIN.
p. 156. sq. p.
Ib. aofi&v Kara tus ayopas i. e. magnifice per forum incedens.
Cf. Plutarch. Solon c. xxvii. Alciphron. epist. p. 392. ed.
Bergler. kvOivbf. cnroo-ofittv koX o-irevbeiv irpbs vp:as. Proprio et
activo sensu aofidv dicuntur, qui qualemcunque rem abigunt
a se amovent v. c. pulverem vid. Pollux i. 199. cf. Sturz.
et
Lex. Xen. t. iv. p. 62. muscas Theophrast. Charr. xxv. 4.
Passow s. v. Insolcntiori, ut videtur, significatione legitur
vorbum apud Theophr. xxvi. 2. aofitiv tovs toiovtovs Xoyovs,
incedentem jactare voces, ad quem locum vid. Fischer.
HEIN.
Ib. virayopevav ap.a] Post hanc vocem punctum in summo
notatur tum in codico Regio, tum apud Nicephorum ct Syn-
cellum. Sed cum in codico Medicseo et Mazarino nulla hic
notetur distinctio, malim legere uno ductu vTrayopevvv ap.a
fiabi(o>v brmoaLq, ctc. Certe llufinus hunc locum ita legit atque
intellcxit, ut ox ejus versione apparet. Nam et incedens per
pfateas, tali quadam ambitione utebatur, publice epistolas relegens,
atque in auditu omuium et oculis dictans. VALES.
30, 8. /37/jua p.ev Keprehendunt patres
kol Opovov v\{/rik6v~]
Antiochcni concilii in Paulo episcopo Antiochije, non quod

thronum habucrit. Hoc enim insigne erat episcoporum, ut
in throno seu cathcdra scderent. Qui mos jam inde ab apo-
stolicis temporibus invaluerat in ecclosia. Certe Jacobi fratris
Domini thronum, Hierosolymis adhuc sua setate servatum
,
fuisse testatur Eusebius in capite 19. supraî. Id igitur in

Paulo damnant memorati patres, quod tribunal sibi exstrui
curasset in ecclesia, et in eo thronum sublimem sibi statuisset.
Recte itaque Rufinus hunc locum ita vertit : In ecclesia vero
tribunal sibi midto altius quam fuerat exstrui, et thronum in
excelsioribus collocari jubet. Episcopi quidem sedebant in
cathedra paulo altiore quam reliqui presbyteri ut dicemus ad
lib. x. Sed tribunal non habebant. Postea vero invaluerunt
absidse gradatae et exhedrae, de quibus Ambrosius loquuntur
et Augustinus, quse quidem a tribunali parum differebant.
VALES.
Ib. (Tj]Kpy)rov 8e] Hunc locum non intellexerunt interpretes
Musculus et Christophorsonus. Secretum proprium erat ma-
gistratuum et majorum judicum, locus scilicet interior pras-
torii, cancellis munitus, ac velis obpansis inclusus, in quo

magistratus sedebant, dum reorum causas cognoscerent. Vide
quse notavi ad Amm. Marcellini lib. xv. pag. 87. VALES.
Locus princeps de secretariis quse more judicum secularium
in ecclesiis habebant episcopi et presbyteri, ut ibi audiendis
ac dirimendis laicorum negotiis vacarent, est Severi Sulpicii
in lib. iii. de vita Martini, quem laudavit Valesius cum aliis
locisad Ammian. Marc. xv. 7. In illo enim Severi loco heec
leguntur Dehide secretarium ingressus [Martinus episcopus]
:
cum solus, ut erat ei consuetudo, resideret. Hanc enim sibi etiam

in ecclesia solitudinem permissa clericis libertate prcrstabat, cum
quidem in alio secretario presbyteri sederent ml salntationibus
vacantes, vel audiendis negotiis occupati, etc. Unde simul
patere videtur non distinguendum esse a secretaino, quod alibi
legitur, salutatorium, ut apud Gregor. Turon. hist. Francor. ii.
21. xi. 6. quem acrnaaTLKbv oXkov vocat Theodoret. v. 15. Ex

hoc vero Eusebii loco apparet, etsi secretariorum in ecclesiis
usus satis antiquus tamen Pauli Samosateni setate
fuerit,
adhuc ea inconsueta fuisse. Porro quomodo in vernaculo

sermone commode verti possit vox o-rJKp-qrov, non statim
liqueat neque uno verbo ejus vim satis significes. Nihilo-
minus Walch. Ketzerg. t. ii. p. 109. vertit Audienzzimmer
1 Cf. infra x. 4. Bevereg. annott. in can. apost. 58. Bingham. Orig. eccl. t. i.
lib. ii. c. 11. HEIN.

—
aptius certo quam Str. Kanzley. Rufinus Latinc dixit secre-

tarium, Val. secretum. Prajterea vid. Du Fresne Glossar. med.
et infimo? Grwcit. p. 1346. sqq. ct Ejusd. Constantinopol. Chris-
tian. ii. 13. 14. nec non Lindcnbrogii observatt. in Ammian.
Marcdlhi. p. 14. adjeotae editioni Ammiani Valesianse poste-
riori quam curavit Iladrianus Valesius Paris. J 68 1 . cf. Fabricii
( '(xl. apocryph. N. T. tom. ii. p. 729. not. k. HEIN.
Ib. 7ratW p-rjpov] Signum hoc habcbatur apud ipsos veteres
gentiles animi vehementiae et fervidioris irse, unde clerici
Christiani personse illud multo minus convenisse patet. Nomi-

natim de Cleone narrat Plutarchus in Nicia cap. viii. koI tov
eirl tov /3r/juaros Koap.bv aveXiov, koX TrpS>Tos ev t<2 br)p.r)yopeiv
avaKpayiov, Kal irepi.aTra.aas to lp.6.Ti.ov, koX tov p.r)pbv irarAâs,

Kal bp6p,u> p.eTa tov Xeyeiv ap.a xpr)a6.p.evos T V V oXiyov varepov
airavTa ia irpa.yp.ara avyyeaaav evycpeiav Kal oXtywpiav tov irpe-
ttovtos eveiroir)ae tols iro\LTevop.evoLS. Et simul de Caio Grac-
cho in Tib. Graccho c. ii. Zvtovos be Kal aqbobpbs 6 ratos, cSore
Kal brjp.riyopuv tov ptev (Tt/3eptof) ev /uta x^P a /3e/3ryKora Koap.i<as,
Tbv be (Taiov) 'PwjuatW irpS>Tov eirl tov /3rip.aTos ireptiraTu re

XpijrraaOai, koX irepLairdaaL Tr)v Tt)(3evvov e£ &p.ov Xeyovra, KaOa
irepl K\ewvos tov ÂOrjvaiov laropelrat, irepLairaaaL re tijv irepifio-
\i)V, koX tov p,r)pbv aXorjaai TrpS>Tov tS>v br)p,r)yopovvTOiV. Qui
loci profecto dici possunt classici. Prseterea vid. Hemsterhuis.
ad Liician. Tvm. p. 145. Ruhnken. in histor. crit. orat. Grcrc.
p. xliv. et de Cleono illo Scholiast. ad Aristoph. Plut. Act. ii.
Scen. 1. Thom. M. p. 908.

Interpp. ad cf. Xenoph. Cyrop.
vii. 3. Plutarch. Fabius Maximus c. xii. Contra caput tun-
debant et vestes scindebant, qui aliqua re in vchcmentiorem
luctum essent injecti. Vid. Eus. H. E. iii. 23. Plutarch.
Solon c. vi., ubi narratur Solon morte filii sui quamvis
falso nunoiata 6pp,r)aaL iraieLV t))v Ke<\>a\i)v, k<x\ TaWa Troteiv koX
\eyen>, a avp.fSaivec rots irepnraOovaiv. HEIN.
Ib. /caraa-eiowi rats oOovaLs] Solebant olim in theatris spec-
signum favoris oraria concuterc. Vide quse notavit

tatorcs in
Oasaubonus ad Vopiscum in Aureliano. Ubi Vopiscus dicit
Aurelianum prinunn onmium oraria dedisse populo Romano
ad favorem. Aurelianus igitur id aeceperat ab orientalibus,
qui longe ante ipsum orariis ad eam rem utebantur, ut docct
hic loeus, et Phiiostratua in eap. 5. lib. i. de vita Apollonii,
loquens de Tarsensibus, et Dio lib. Ixi. in fine. VALES. Cf.

Socrat. H. E. vii. 13. HEIN.
Proprium verbum de exultatione qua volup-
Ib. ava-nr}hS><TC\
tatem significabant veteres mimis et cseteris histrionibus qui

iis placerent. Vid. Heraldus ad Arnob. adv. gentes iv. 36. p.
256. sq. ed. Orell. conclamant et assurgunt theatra. Hinc
apte h. 1. avairrjbav dicitur. Cf. Reiskius indic. in Demosthen.
h.v. HEIN.
30, 9. (TofyHTTiis Kal yo-rjs] Quales v. c. Theudas et iEgyp-
tius fuerunt. Euseb. H. E. ii. 11. 21. cf. iv. 7. Socrat. H. E.
vii. 38. Et Athanasius de synod. Arimin. et Seleuc. tov
Ylavkov, inquit, ao<pi(€a6ai 6(kovTos, Kal keyovros, et p.r) e£
av6p(OTrov ykyovzv 6 X/hotos debs, ovkovv oiwovaLos ecrri rw iraTpl,
kcu avayKi) TpaZs ovaias etvai, p.iav fxev T:por)yovpivr)V, tcls be bvo
e£ iKZLvr]s. Est autem verbum yorjs maxime hac in re solenne,
eodem modo quo quod Latini etiam in suam linguam
nhavos,
receperunt. Vid. Paulus Commentar iiber das N. T. tom. iii.
p. 897. sq. ad Mtth. xxvii. 63. cf. 2 Johann. v. 7. Ernesti
Clav. Cicer. s. v. planus. Euseb. demonstrat. evang. iii. p. 102.
ed. Montacut. 'Ettci toLvvv tG>v a.TriaT<av ol Tikciovs yorrra ko.1
TtKavov aTTOKaXovvTes Kal p.vpiaLS akkais KaT7)yopiais fikaa<fir)-
IxovvTes avTov (Christum) k. k. Apud Lucianum Christus

vocatur aveaKokoirLapkvos Zkclvos ao<pLaTi]s (cf. incerti scriptoris
dialogus Philopathris c. iii. p. 99. ed. Gesner.) et a Celso

apud Origenem 6 yor)s. Gregor. Naz. in carm. cxciii. ed.
Muratorius in anecdd. Graec. p. 175, diabolum vocat davaTov
o-o<pio-Tr]v. Cf. Philo de recipisc. Noe
394. ov e'xet koyov
i. p. —
vtjttiov Traibiov Trpbs avbpa TeKetov, tovtov ko.1 ao<pLaT7]s Trpbs
ooqbov. Idem. de victim. offer. p. 662. yor)s yap dAA.' ov irpo-
(priTrjs ZaAv 6 tolovtos. Euripid. Hippol. v. 918. sq.
8eivov <ro<pi<rTr)v einas, o<rris ev <ppoveiv
tovs prj <ppovovvT<ts Svvaros 1<tt dvayKdaai.
Cf. Valckenar. ad h. 1. p. 262. vid. ibid. v. 1035. ap' ovk eiru-
bbs, ov yor)s Tre<pvx obe. Verba autem quse paulo antea h. 1.
leguntur, e^yjjra? tov koyov Valesius vertit : legis nostrce doc-
tores. Aptius vertisset : doctrince nostrce interpretes. vid. Cicer.

de legg. ii. 27. interpretes religionum, i. e. qui traderent ratio-
nem scelerum per religionem expiandorum. Ernesti Clav.
9. EUSEBII HIST. EOCLES. LIB. VII. 617
Cicer. s. v. Csesar. B. G. vi. 13. Quos enim Grseci Treptriyrjras,
etVrryrrra? et e^rryrrrd? vocabant, eos Latini dicere solebant

interpretes. Quod vero idem est atque interpres,
ifryriTrjs
enarrator, explicator, inde factum est, quod proprie ita voca-
bantur, qui peregrinis circum ducentes quse spectatu essent
digniora, ostendobant. vid. Ruhnken. ad Tima i Lex. j
p. 109.
Plutarch. Theseus c. xxv. ool&v koX lepu>v e^-qyrjTds. Numa c.
ix. 6 8e IxiyKTTOS TU>V YloVTL(pLKL(t)V 0I0V €%T]yr)TOV KOL TTpOqbrjTOV
p.dXXov be Upo(pdvTov rd£tv e-neyeL. ibid. c. xii. ol be YIovTL(pLKes

~
kclX tcl irepl tcls ra</>ds 7rdrpta tols xP{l{° v0 tv dcprjyowrat. Lucul-
lus c. xxxi. dXXav re ttoKXwv elo~r)yr\Tr)v koX bibdoKaXov — xprjal-
fi(ov. Justin. M. cohortat. ad Graecos c. xl. avrol —yap ev r?)
7rdAet yevop.evoL irapa tS>v 7rept7jyrjrwy p.ep.a9rJKap.ev. Atque eodem

modo TiepL-qyeXo-Oai nvl tl significat alicui aliquid ostendere
apud Lucian. Charon. §. 1. p. 4. ed. Lehmann. vid. ejusd.
index Charon. p. 129. sq. Lucian. diall. mort. xx. p. 103. ed.
Voigtliinder. TrepLyyqaaL p.0L tcl ev qbov irdvra. Prseterea vid.
Plat. Theset. c. iv. x. et Harpocrat. Lexic. p. 151. ed. Blan-
card. HEIN.
Ib. Kal nec Valesius nec Strothius vertit, nescio an super-
fluum illud esse opinati. Sed est particulse «at h. 1. justa sua
vis ac significatio. Ipsi enim veteres Greeci saepius ita illa
utuntur, ut alia quadam sententia quse necessario est sup-
plenda, haud diserte expressa major qusedam vis tribuatur
iis verbis quibus jcat junctum est. lllud autem iterum duplici
ratione fieri potest. Aut enim ea quse cogitatione supplenda
sunt, minora et leviora sunt iis, qua? sequuntur particulam
*at, ac deinde hsec ipsa commodo potest per nostrum : sogar,
selbst, cxprimi, aut pcr se majora et graviora, ac deinde par-
ticulam kol optime reddideris pcr nostrum : nur, schon et
Latinorum <cel. Exemj^la rom facile illustrabunt. Ad prius
gonus pertinet v. c. Sophocl. Antig. v. 278. ubi chorus dicit,
dudum se cogitassc p.r\ tl koX OeyXaTov Tovpyov Tob' i. e. sitne
hoc factum non sohun humana officacia scd ctiam divinitus.
Ibi quod supplcndum est, per sc minus est, quam quod sequi-
tur particulam koX. Hinc nos optime vertcrcmus illum locum :
lange berathe ich bei mir, (?; £vvvoLa /3ovXevei 7rd\at) ob nicht
selbst, ob nicht sogar durch eine Gottheit dieses bevirki sey.
Eadem ratio est locorum quse laudat Passow. s. v. kqX n. 3.,
Hom. Iliad. v. 685. xi. 654. etc. Addo prseterea locum ex

Nicol. Damasc. hist. p. 24. ed. Orell., ubi egregie tuitus est
contra Corayum kch Ochsnerus in supplement. nott. p. 21.
laudato loco ex Xenoph. Oyrop. yekoim
i. 3. ?/8ere 8e kclI fxdXa
ubi cantus non per se sed etiam ineptus reprehenditur. Sed
jam devenio ad alterum genus, ad quod pertinet hic ipse,
quem prse manibus habemus, locus Eusebii. Ejus enim sen-
tentia haec est psalmos canere jussit Paulus Samosatenus
:
mulieres in sui laudem, quos psalmos (ad &v enim ex \j/akp.(o-

belv supplendum xj/dkpaav) non solum si legeris, sed etiam si
audiveris i. e. quos psalmos vel audiens, scilicet cum canuntur
a mulieribus, cohorrescas. Nos auch nur, : schon wenn man
hbrt. H. 1. enim quod supplendum est ante koX aperte est
aliquid gravius,quam quod sequitur, siquidem qui ejusmodi
psalmos legebat, et hoc modo accuratius quse in iis contine-
bantur, cognoscebat, facilius poterat eos detestari quam qui
nonnisi audiebat eos decantari. Sed nihilominus nostro loco
legitur, vel his potuisse ac debuisse horrorem quendam incuti
et ut hujus ipsius sententise vis magis appareret, prior illa ut

h. 1. minus spectanda, haud diserte expressa est. Locus plane
similis est qui ex Josepho laudatur ab Euseb. H. E. iii. 6.
ra <j)piKTa Se Kal aKoals e-naoyi tls i. e. nonnulli perferebant,
quse vel si quis ea audiverit, horret, auch nur, schon wenn man
es hbrt. Cogitandum antea est non solum si quis ea viderit
:
et ipse tulerit. Hoc tamen longe erat etiam gravius. Ita

quoque Ephes. v. 12. alo-ypov eori kou keyeiv i. e. ut recte
vertit Jaspisius, vel dictu nefas sunt. Lutherus : das ist auch
schdndlich zu sagen. Rectius : auch zu sagen, nnr z. s. Cf.
incerti scriptoris dialog. Philopat. p. 113. ed. Gesner. alo-yy-

vofxai Kal Xeyeiv. Eodem pertinet locus Hebr. vii. 26. ubi ko!
post enpeirev recte puto addidisse Gi'iesbachium male illud
ejectum a Knappio. Optime enim koI potest etiam illo loco
verti :schon an sich war angemessen. Cf. Bohme 1.1. p. 331.
p. 444. Passow. s. v. Kal num. 8., qui vero ut jam patebit,

non debebat ea quse sub num. 8. retulit, sejungere ab iis quse
sub num. 3. exponit, et in Kal ita usurpato vim quandam
minuentem inesse ibi dicere " vermindernd^ Semper enim
:
sive ea quse in ejusmodi locis sunt supplenda, per se majora

sive per se minora sint iis, qiue sequuntur particulam ml,
::
9. EUSEI3II IIIST. ECCLES. LIIJ. VII. C19
hujus ipsius fcaraen cadcm esfc vis ac naturn, ct in utrnquc

causa hnud diserto quaedam significantur, quo magis ea quat
kcu insequuntur, appareant ac quasi emineant. Ncquo rcctc
puto Passowiura 1. 1. postquam de illo usu Kal dixit, adderc
ein seltener Gebraiich, siquidem co volucrit indicarc raro ita
loqui Graecos, non singularem ct mcmorabiliorem cssc hunc
particuhc kol usum. Porro cx codcm particuke kol usu, do
quo adhuc disscruimus, cxplicari potest ac debct, quod Kal
cum junctum ad scnsum
participiis snepius cst quamvis, etiamsi,
id quod recte vidit Passow. s. v. kol n. 4. (cf. Valckcnar. ad
Euripid. Phceniss. v. 277. p. 98. sq. Schafer. ad Dion. II. de
compos. verbor. p. 332. sq.), neque cum illo non cognata cst
vis partioulse koX in locutionc H bel kclI kiytLv ; apud Euscb.
H. E. v. 28. Adjccto cnim koX tanquam prae rcliquis
omnibus spcctandum dcsignatur rb XJyeLv, ita ufc nos com-
modo possimus vcrtere was ist es nbthig auch noch zu sac/en ?
:
Vid. Hcrmann. ad Viger. p. 837. 320. cf. Euripid. Iphig. A. v.

1179. t($ 8e Ka\ Ttpoa-j3ki\j/eraL itaibaiv <re. Indc dcniquc factum
vidctur ut Kal sapius poni videamus a Grascis, ubi sane vel
Latino vel vernaculo sermonc difficilius illud reddideris sed
tnmen sua vi minimc carct koi, imo fortins vel negat vel affir-
mat. cf. Philipp. i. 15. Paulus Commentar iiber das N. T.
fcom. i. p. 239. Sophocl. Philoct. v. 46. v. 534. Hcbr. xi. 19.
ubi ccrtc non vidco, quomodo altcrum Ka\ cequct formulam
6>s e7ros dveiv, ut censet Boelune m commcntar. ad h. 1. p. 591.
Hebr. xii. Do Eusebii loco, observnndum pra^tcrea est <Sz/

1 .
ad yvvalKas ncc Valcsium nec Strothium rctulisse. Illc cnim

vcrtit quod qmdem audientibus ctc. hic: Lieder worilber
:
—
man schaudern mbchte, irenn man sie hbrt. At in eo malc
lapsi sunt VV. DD., quod particulam kol planc ncglcxcrunfc,
qunm uonnisi deindc quoinodo exprimas, vix liqueat, si 3>v
ad yvvalKas vcrc rctulcris. Vix enim potest dcinde verti

auch wcnn man sie (dic Weiber) nur hbrt, cum non intclliga-
tur cur mngis cssent horribilcs, si <)uis eas videret. Dc variis
autcm, quse Paulo Snmosntcno objccta esso nostro loco
legimus, criminibus vid. Moshcm. Commentt. de rebus Christ.
a. C. M. p. 704. sqq. Routh. reliqq. sacr. vol. ii. p. 481. 505.
Augusti Denkwilrdigkeiten toni. iii. p. 387. sqq. tom. v. p. 268.
sn«35 T « toni. vi. p. 181.344. sq<j. cf. infra pag. 627. sq. Sigil-
t 1
G20 ANNOTATIONES AD c. 30.
tim vid. Francisci Bernardini Ferrarii de acclamationibus et
plausu libri vii., Mediolani 1627. 4. cf. lib. v. c. 1 — 12. Cra-

mer. Fortsetzung des Bossuet tom. ii. p. 318. sqq. Similia
habet Plutarch. de audiendd. poett. c. vii. 8et 8e /x?/ SetAcos,
juriSe cocriTep vtto Setcrtdaijixofias' ev teoco (ppirreiv airavTa Kal Trpocr-
Kvvelv, dAAd OapaaXiois i6i(6pevov Z7rL<p(oveiv cf. ad h. 1. Krebs.

p. 193. ed. ii., qui affert locum ex Plutarch. de so ipso sine
invidia laudando p. 964. ol 5e p-qropiKol 2o</>to-rai, to 0etcos Kat
to haipovLO)s Kal rb /xeyaAco? ev Tats e7rt8eêcrt irpocrbe\6p.€Voi,
Kal to tterpt'co? Kal ro avOptoTtLvois Trpoaa-noWvovcrL. Actor. xii.
22. Sueton. Claudius c. xii. Eosdem spectacula edentes

voce ac manu veneratus est. Denique cf. Bengel. in nott. ad
Chrysostom. de sacerd. 455. p. 479. sqq. v. i. " Eam consuetu-
dinem (applaudendi in concionibus sacris) usque ad tempora
Bemardi perdurasse, ex Bernardo notat Ferrarius^ De Pauli
doctrina vid. I. G. Feuerlin de Imresi Pauli Samosateni, Got-
ting. 1741. 4. Moshem. commentt. p. 688. sqq. Loffler. Meine
Schriften tom. i. p. 117. sqq. HEIN.
Ib. Zttl(tk6ttovs tu>v dpopwv dypcoV] Chorepiscopos intelligere
videtur. Eos enim ab episcopis urbium.
distinguit epistola
Hos igitur in concionibus ad populum, similia ac mulieres
illas psaltrias de Paulo dixisse asserunt patres, quod Chris-
tophorsonus non intellexit. VALES. Vid. Planck. Geschichte

der Christlich-Jcirchlichen Gesell-schafts Verfassung tom. i. p. 76.
sq. HEIN.
30, 10. viTop.vripaTtov'] Quod supra observavimus, erraro
vulgo interpretes in hujus vocis explicatione, id perspicuum
fit hoc loco. Nam et Langus et Musculus et Christophor-
sonus commentarios interpretati sunt, cum acta seu gesta ver-
tere debuissent. Acta autem illa synodi Antiochenae nihil
aliud erant quam disputatio Malchionis adversus Paulum
Samosatenum, quge a notariis excepta fuerat, ut supra dixit
Eusebius. Ex iis actis testimonia qusedam profert Leontius
Byzantius in lib. iii. contra Ncstorium, eaque distinguere
videtur a disputatione Malchionis contra Paulum : ubi ctiam
doctus interprcs commentarios vertit. VALES.
Quid essent cryyetcraKrot mulieres, jam
30, 11. crweto-aKroDs]
pridem notavit Joannes Langus vir doctissimus ad librum vi.
Nicephori cap. 30. et post illum Beatus Rhenanus ad librum vii.
io-ii. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VII. 621
Rufini. Quorum doctis obscrvationibus nihil est quod adda-

nius. Ilujusmodi muliercs a clericis vulgo sorores vocabantur.
Id nie docuit canon iii. concilii Nicami, qui in vetustissimo
oodioe Corbcicnsi hanc habet inscriptionem: De subiutroductis,
id est, adoptiois sororibus. Ex quibus explicanda est lex
Ilonorii 44. in codice Theod. do cpiscopis etclcricis: Eumqui
probabilem saculo disciplinam agit, decolorari consortio sororiec
appellationis non decet, etc. Sic etiam devotse Deo virgincs quos-
dam sibi extraneos adjungebant, quos fratres vocarc consueve-
rant. Quam nequitiam porstringit Hieronymus in epistola ad
Eustochium do custodia virginitatis : Frater sororem virginem
deserit. Celibem spernit virgo germanum, fratrem qucerit ex-
traneum. Et cum in eodem proposito esse se simident, quwruni
alienorum spiriiale solatium, ut doiui habeant carnale commer-
cium. Diccbantur ctiam commanentes ejusmodi mulieres. Sic
enim insoribitur canon ille concilii Nicaani in vetustissimo cod.
C. Justclli, de commanentibus. Agapetas quoque eas vocabant

tcsto Hieronymo in dicta cpistola, ubi acerrime in eas invc-
hitur. VALES. Vid. Excursus xiii. HEIN.
Ib. 2£eTT€(rov] Valcsius vertit : in praxeps lapsi sunt, Stro-
thius : tvie viele — gefallen. Et sanc talo quid Ikttltttuv csse
debcrc, satis doccnt scquentia. Conveniret igitur IkhIiituv
h. 1. verbo Z£o\.iaOaiveiv quod alibi legitur. Cf. paulo post
vorba p/ oXiaOfj. Eus. II. E. x. 7. Bohme Commentar. in
epist. ad Ilebr. ii. 1. p. 87. sqq. Ncque planc alicna esset
a vi vorbi iKirLTTTCiv vocis iKTpiireaOaL significatio Ilcbr. xii.
13. Sed absoluto positum ita verbum (.K-niTtTciv satis inso-

lentor usurpatum vidctur. Cf. Irmisch ad Herodian. v. I. 14.
tom. iii. p. 23. sqq. ds virepo\(/iav iteaCvTei, Vidcntur igitur
Bupplenda esso potius ad i£z-nto-ov prsecedentia KaX&v Zpy<av,
quo sano scntcntia verborum haud valde mutatur, sod minus
insolitc illa expressa sit. Ssepius enim Grsecorum optimi
(KTTLiTT€t.v tlvos dicunt dc co, qui rci cujusdam facit jacturam
et hoc ipso capito inferius dicitur <rvv Kal tjj ttlctt€w dpOobo^La
itjs hrurnoinjs iKireTTTcaKOTos, cum — a recta fide simul et episco-

patu e.rcidisset, ut rccte vertit Valesius, cum Latinos constet
eodem modo excidi »di vocabulo uti. Adde Chrys. dc sacerdot.
iv. 4. 406. T?i<t iyiovs i£tiT€(Toi< ttCo-tw;. Proprie igitur v< r
T t 2
tendum nostro loco 00-01 — ef eVeo-ov : qui honcstato sua excidc-

runt, honestatis suse fecerunt naufragium. Similiter Bohme
1. 1. p. 92. in verbum €K(j>evyeLv proba-
epist. atl Hebr. ii. 3.
bilius absolute quam ut aliquid vel supplendum vel ex antc-
eedente oratione repctendum putemus ab scriptoro epistoho

dictum esse censet sed ex mea quidem scntentia sino justa
;
causa. Quamvis enim Grajcorum usus ita ferat in voce <pev-

yeiv [vid, Hebr. xii. 25.], tamen eK<pevyeLv quoque Grsecos
absolute dicere dc fuga pcense, exemplis erat demonstrandum,
quse frustra, credo, V. D. qusesitaverit. Itaque miror, eum
adeo scribere potuisse in eKcpevyeLv magis etiam quam in
simplici (pevyeiv illam rationom valere. Cf. Viger. de idiott.
p. 233. xii. Prceterea longe facilius in illo certe loco epist.

ad Hebrseos ad iK(pev£6pt.eQa suppleri possunt verba statim
prsecedentia evhLKOv pLLaOairobocriav, id quod sano de nostro
loco, ubi koKS>v ipywv paulo remotius est a verbo egeireo-ov,
minus potest dici. Quocirca non magnopere ropugnem ei,
qui nihilominus ef eueaov absolute potius h. 1. dictum esse

malit defendere, ita ut sit in prccceps labi, pro quo alias
dicatur kKminri.iv evQeias 6b~ov vel eK-ninTeLv evOeias. Cf. Viger.
1. 1. p. 45. iii. Atque non minus insolenter Hebr. vi. 61. et
Sap. vi. 9. xii. 2. -KapatiiTiTeiv absolute dictum est. Vid. Bcehme
commentar. in epist. ad Hebr. 1. 1. p. 258. HEIN.
Ib. <2ore Kal el 80177] Non dubitavi scribere koX el. Dicitur
enim h. 1. nullo modo hoc, vere nihil a quenquam concedere,
Paulo Samosateno turpe committi, quod si diceretur, scribcn-
dum esset ei koi, imo illud concedi, nonnisi poni ac sumi patct.
Hinc viii. 3. non minus recte dixit Eusebius koX el redvKws : /.tr)
tjv, gesetzt auch dass er nicht geop/ert hdtte. Contra i. 9. recte

legitur et Kai. Vid. Hermann. ad Viger. p. 832. cf. Plu-
tarch. Timoleon. c. vii. et kcu tls r/7riW e?x. e ^porepov irpbs Ttjv
arpaTeiav. Quamvis vero minime negare velim, nal el pro

et Kal quoque ponere Grsecos, quod contendunt viri Gra^ce
scientissimi, ut Valckenar. ad Xenoph. Memor. p. 248. ed.

Ernest. Schafer. ad Longi pastoral. p. 355. melett. critt. p.
36. Heindorf. ad Plat. Gorg. §. 138. Matthiae ausfuhrl. griech.
Grammat. p. 152. not. d., tamen hoc Eusebii loco cur illud
statuamus, cum ipsi codd, meliora suppeditent, nulla prorsus
13-14- EUSEBII HIST. EOOLES. LIB. VII. 628
causa cst. Eadem ratio cst loci Matth. xxvi. 33. coll. Marc.
xiv. 29. kcu ci iravTes oKav?)a\i.oOr'joovTai, undc jam patot in
loco priori koI post ci posituin cssc rcjicicndum. Cf. Luc. xi.
8. xviii. 4. HEIN.
30, 13. ws yeypaiTTai] Intclligit locum qui habctur in cap.
25. Ecclcsiastici, aut ccrto locum cx cap. 6. proverbiorum.
VALES.
Ib. vTTcpcp.TTnr\ap.cvos'\ Mclius in codicc Maz. ct Fuk. scri-
bitur quam voccm non intellcxerunt intcr-

vTTcpcp.TTLp.Tr\dp.cvos,
pretes. Arguunt patres Paulum, quod formosas mulieres

scmper secum habcrct, idque luxu diffluens, et vino atquc
epulis scsc ingurgitans, quse libidinis incentiva sunt. VALES.
30, 14. tov bc Zgopx.WQ-pc-vov to p.vo-Ti]piov Strothius vertit:
der das Geheimniss unsrer Religion verrathen. Rccto quidcm
to pvo-TTJpiov, quo vocabulo sa>pius significatur a patribus
rdigio Ohristiana s. doctrina evangelica. Vid. Suicer. T/ies.
t. ii. p. 382. c. solum usum lingure specta-

llecte quoquo, si
vcris, vocabulum côpxcicrOai, quod do rerum arcanarum patc-
factiono si non apud Herodian. v. 5. 4. tom. iii. p. 133. sq. ed.

Irmisch. lcgitur, alibi certc ita dici probavit ipse Strothius ad
1. 1. Hcrodiani ex Clemcnt. Alex. Strom. i. tov aTroppriTov <as
a\rjOS>s ttjs ovTm <pikoo-o(p(.as \6yov k£opyj}cracrOai Pffidag. c. iii.
tt/s ([wocws ra air6ppr)Ta cis to crvp.(pavcs airoyvp.vovvTas, c£op-

Xovp.evovs ct Achill. Tat. iv. 8. e£opxr']o-op.ai Ta p-vo-Trjpia. Addc
Alciphron. epist. lxxii. p. 449. sq. ed. Bergler. ra tt}s Qeov
cv 'E\eu(ru'i p.vo-Tr)pia (£opx>]crap.€voL. cf. Max. Tyr. diss. xxxix.
4. t. ii. p. 247. ubi e£ayopeveiv ita lcgitur. Vid. Davisius ad
h. 1.Scd minus convcniro vidctur illa verbi egopxeio-Qat. sig-
nificatio nostro loco, ubi opponuntur apcrtc illa verba t6v
be (£opxTicrap.€vov rb p.voTrjpiov prrccedentibus rb yovv <pp6vqp.a
koOoXikov €X 0VTa codem modo quo ep.TTop.irevovTa 'Apre/ua i. e.
—
qui .so jactaro solet dc exsccranda hreresi Artema?, verbis
ovyKaTapiOp.ovp.cvov r)p.lv. Quocirca rcctius vertisse puto prse-
eunte Rufino Valcsium prodito atque ejurato religionis nostrw
:
11
mysterio, voco "prodito" similitcr atquc " cjurato acccpta.
A.C nielius ctiam solum " ejurato" usurpasset Valcsius. Contra
r>
Zimmermannus verba illa "atque ejurato non recte delevisse
in translatione Valesiana nobis videtur. Quomodo vero e£op-
T t 3
:
XtiaOai to fxvar-qptov patribus esse potuerit : religionem Chris-

tianam deserere, abjicere, facile, credo, intelligitur. Quicunque
cnim ea illius placita enunciabat ac prodebat, quae potius
tacenda essent, eo ipso illis satis luculenter demonstraro vide-
batur, se illam non amplius ex animo colere, imo contemnere,
despicatui habere, deserere. Quare quamvis adhuc non sint
in promptu alii loci, ubi eodem modo interpretanda sit vox
*£opx*uT0ai, tamen nihil vetat, quo minus potuisse ita eam a
patribus usurpari dicamus, orationem vero contextam nostri
loci docere puto, rectius illam nostro loco eo quo dixi modo
explicari debere. Beno igitur Rufinus quoquo vertit abjurato :
fidei mysterio. Cf. Hennann. ad Viger. p. 941. " usus consu-

lendus est priusquam regulam constituas quamquam etiam :
ab altera parte cavendum, ne tantum tribuas usui, ut quod

potest per rei naturam fieri, neges fieri posso, nisi usu exem-
plorumquo vi comprobari videas. Nam quaedam in hoc genere
ejusmodi sunt, ut no indigeant quidem exemplis.'" Satis
autem lubrica nobis videtur conjectura Readingi in Corrigen-
dis. Valesium fortasse in aliquo codice legisso i$opKiadp.evov
pro egopxrioap.evov. Hsec cum scripsissem, incidi casu in
annotationom Valesii ad notas Maussaci in Harpocrat. Lexic.
p. 152. omnia quse exposui, egregie confirmantem hanc
" 'Egopxyjoao-ât. autem fere pro insultare et contemnere ae
deridere : sic Athanasius in 2. contra Arrianos ssepe. Arria-
nus lib. iii. cap. 21. av 8' e£ayye'AA.as ra p^vaTf]pta ko.1 eôpx?)
Ttapa Kaipbv, irapa Toitov^ Sed ep.Trop.TrevovTa Trj p.tapa alpeaet
t9i 'ApTep-q minus beno vertit Val. ad execrandam transgressus

hseresim Artemae, recte Stroth. der mit der abscheulichen Ket~
zerei des Artemas prahlt. HEIN.
Ib. e.KTiopjnevaavTa\ 'Ep.iropmevovTa scribitur rectius. Ccto-
rum in hujus loci versiono corrigendus est Rufinus hoc modo :
Ilic vero qui abjurato fidei mysterio ad polhitissimam se Arte-

mce hwresim contidit. Et paulo post ubi leguntur hsec verba :
Ilic vero qui indigmis habitus est esse in ecclesia catholica,

anathema scribatur. Lego Artemw scribat, ut fere scriptum
habent duo vctustissimi codices. Ex quibus etiam scqucntia
corrigonda sunt in hunc modum Artemai scribat, et illius
:
ka>resis sectatores ei communicent. Sic enim habet Grsecum

:
15- EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 625
cxomplar opistolse, ox quo hoec convcrsa sunt. Atquo ita

disorto scriptum habot vctustissimus coolcx ltufini in biblio-
thoca S. Gcrmani. VALES.
30, 15. avTiTacraopevov T(3 Deo bellum indicentem,
0e<3, i. e.
ut recto vertit Val. Vid. Kuinocl Commentar. ad Acior. xviii.

6. p. 621. cf. Euseb. H. E. vi. 39. not. 2. Ad rem. vid. Cramer.
Fortsetzung des Bossuet tom. ii. p. 608. " We must iiot, how-
ever, helieve that the bishops always acted on the principle that
no bishop couldjudge another. When Paul 0/ Samosata, bishop

0/ Antioch, put forward his error, the neighbouring bishops were
not content with warning him to leave his error under threat of
cutting him off from their communion, but they made themselves,
according to of Cyprian, (Cyprian.
the expression in Concil.
Carthag. do robaptiz. hrcrct. ot lib. dc unit. cccl. f. 108. cd.

Brcm.), bishops over bishops? HEIN.
Ib. Trapa tovtov ra KoivotviKa. 8e'x7jo-0c ypa.ixp.aTa] Communica-
torias litteras vocant Latini, quarum usus cst antiquissimus in
ccclosia. Easdem etiam formatas dixerunt, ut tcstatur Au-
gustinus in cpistola 163. Duplex autem fuit earum genus.
Alioc cnim clericis et laicis pcregrinaturis dabantur, ut a
pcregrinis episcopis ad communioncm admitterentur. Aliic
crant quas opiscopi testandae communionis suse causa ad alios
mittebant episcopos, ct quas ipsi vicissim ab aliis accipiebant
de quibus hic loquitur synodus. Eao autem paulo post ordi-
nationcni mitti solebant a recens ordinatis episcopis. De his
intclligendus vidotur Augustinus in cpistola 162. Oypr. in
cpist. ad Cornol. p. 92. dcniquc cpistola synodica concilii Sar-
diccnsis. Si quis tamcn cuncta hccc loca do formatis ctiam
intclligere voluerit, cquidem non repugnabo. Porro notanda
ost hoc loco diligons cautcla sanctoruin patrum, qui deposito
hseretico saccrdote, nomen catliolici cpiscopi qui in cjus locuni
.substitutus fuerat, cunctis cpiscopis significant, ut scilicet

sciant, a quo ecelcsiasticas litteras accipcrc et ad quem scri-
bcro debeant. Eandcm ob causam Cyprianus misit Cornelio
papse nomina catholicorum episcoporum totius Africae, ut
scribit in epistola citataad Cornelium. Patres quoquc Sar-
dicensis concilii eandein adhibucrunt diligentiam. Sed ct
quoties mortuis opiscopis alii in corum locum fuerant ordinati»
t t 4
626 ANNOTATIONES AD a 3 o.
corum nomina reliquis episcopis indicarc consuevcrat ordina-
tor, ut scirent acl quos scribero et a quibus pacificas literas
accipero deberent, ut discimus cx Theophili epistolis pascha-
libus. VALES.
30, 16. koX TavTa p.ev eVTavQol KdaO<a~] Baronius ad annum
Ohristi 272. quo Antiochenam synodum consignavit, Euse-
bium nostrum fraudis arguit, seu, ut ipse loquitur, conniven-
tise, quod professionem fidei patrum synodi illius Antiochense,
quse Arianorum hseresim prorsus jugulabat, consulto praeter-

miserit. Verum Baronius et aliis in locis iniquior fuit adver-
sus Eusebium, et hic immerito eum reprehendit. Nam pro-
fessio illa fidei quam Baronius illic profert ex actis Ephesinse
synodi, non sanctorum patrum Antiocheni con-
est professio
cilii, ut Baronius existimavit, sed ipsius Nicseni. Quod quidem
facilc est demonstrare. Nam in parto iii. seu tomo iii. acto-
rum Ephesinse synodi pag. 378. titulus professionis illius ita
eonccptus legitur : riept ttjs zvavOpaTnjae&s tov Qeov Xoyov, tov
viov tov iraTpbs, opos k-aiaKOTtoiV tQv ev NtKaCq avva)(OivT(av kv
Trj avvdbio, Kal eKOeais ttjs avrrjs avvohov irpbs TlavXov 2,ap.oaaTea.
Id cst : De incamatione verbi Dei, filii patris, definitio episco-
porum qui Niccew in synodo convenerunt, et expositio ejusdem

synodi adversus Paulum Samosatenum. Vides professionem
illam fidei adversus Paulum Samosatenum, adscribi synodo
Nicsense, non autem Antiochense. Itaque non video, quid
Baronium impulerit, ut professionem illam Antiochense synodo
adscriberet, nisi forte mendosos codices nactus est, aut pro
Nicaena synodo Antiochcnam restituendam putavit. Certe
in synodo Nicsena hsec non leguntur. Sed quis nescit cuncta
fere acta illius synodi intercidisse ? Videtur tamcn mentio
fieri illius definitionis in canonc 19. concilii Nicami, qui est de
Paulianistis : Ylepl t&v YlavXiavLaavTav opos eKTeQevraL, etc.
Jam igitur expungcnda est ex actis Antiochense synodi, pro-

fessio illa quam Baronius eumque secutus Binius Antiochense
synodo falso Et hsec quidem de synodo 2.
adscripserunt.
Antioehena, qure adversus Paulum Samosatensem congregata
est. Scripsit prseterca eadem synodus epistolam ad Paulum
Samosatensem, in qua patres fidem suam do Christo ipsi sig-
nilicant, et utrum eadem cum ipsis sentiat, sciscitantur.
16-17. eusebii hist. eccles. lib. vii. 627
Exstat hrcc epistola in tomo ii. bibliothecao patrum, scripta a

synodo intcr initia consossus, antoquam Malchion presbyter
adversus Paulum disputasset. Vcrum Haronius hanc cpisto-
lam synodo Antiochenie, quse anno
priori 1 2. Gallieni adver-
sus eundom Paulum coacta cst, perpcram attribuit, quod vel
titulus ipso illius epistola} apertc convincit : Exemplum epi-
stolce misscs Paulo Samosatensi ab orihodoxis episcopis priusquam

deponeretur. Atqui constat Paulum Samosatensem in secunda
demum synodo Antiochcna depositum fuisse. Nam in priore
synodo doceptis pcr simulationcm episcopis, indcmnis absces-
serat. Sed et nomina episcoporum illi cpistolse praefixa, satis
indicant id quod dixi : Hymenaius, Theophilus, Theotecnus,
Maximus, Proclus, Bolanus, Paulo in Christo salutem. Ncque
cnim Hymenams in priore Antiochona synodo praesedit, sed
Firmilianus. VALES.
30, 17. jj.r]bap.u>s iKCTTipaL tov TlavXov] Paulus post depo-
sitionis sentcntiam advcrsus ipsum prolatam aliquot annis
ecclesiam suam rctinuit, nec episcoporum dccreto paruit,
frctus scilicet potcntia Zcnobicc reginse, quac tunc tcmporis in
oricntc dominabatur. Hujus cnim patrocinio tegobatur Pau-
lus, ut scribit Athanasius in opistola ad Solitarios ''lovhaCa :
i)v Zr)voj3Ca Kal YlavKov irpoicTTrj tov Sa/xocrareW' aAA' ov 8e'8co/ce
tols ds
fKKkrjaCas 'lovbaCots foedc
crvvaycoyds. Sane Paulum
adulatum essc Zcnobia; reginae, ejusque gratiam omnibus
modis captasso, scribit Thoodoretus lib. ii. hccreticarum fabu-
larum, ct ex illo Niccphorus in libro vi. cap. 27. Cujus verba
pcrpcram intcrpretatus est Langus hoc modo Paidus porro :
iste curare Zenobiam in religione Judaizantem volens, pluri-

mumque opercc in ea convertenda ponens, in Artemonis hwresim
impegit. Qua) quidem prava versio non sinc causa Baronium
conturbavit. Atqui depaTreveiv hoc loco non est curare ncc
convertere, scd adulari et obsequiis gratiam cujuspiam prome-
r, ri '. Victa dcnmm Zenobia, catholicse rcligionis antistites
t Haudingratum fore existimo lectori est (Longinus) « riti/is animi muiiere,

docto, cum his Valesio h. 1. annotatiB et priscarum heroidwn secunda,
nulli
oonferre qu» scripsit P. I. Scherdara Septimia Zenobia, qusa tum orientis
(Ruhnkenius ?) in dissertat. philolog. imperium tenebat. Qusa non minore
de vita et scriptis Longini §. xi. j>. «riv, Lngenio, quam animo, pnedita, cum
sq. prsemissa Longino Weiakii : "Per bonas artes adamaret, Longinum Grse-
hano, ni fallunur, occasionem, cognitus carum litterarum magistrum adhibuit
C28 ANNOTATIONES AD c. 30.
Aurclianum adicrunt, poscentes ut Paulum qui cum Zenobia

advorsus Romanos consenserat, ab ccclesise Antiochense sede
removeret, quod contigit anno tertio imperii Aureliani.
VALES. Dicenda praeterea nonnulla sunt de verbis tov rrjs
iKK\r](rCas oUov, quoe quid significcnt, sane potest ambigi.
Valesius vertit e domo ecclesia?, Strothius aus dem Kirchen-
Hause, non minus ambigue. Et in Germanica interpretatione
ad h. 1. not. 4. Strothius scripsit hsec " Joseph Mede believes
:
that by oTkos iKK\i]aias we are to understand, not the dwelling

house 0/ the bishop, but the house devoted to the worship of
God. Probably it might have been both at the same time"
Valesius autem credidisso vidctur oIkov iKKkrâias significare
h. 1. nihil nisi iiriaKoirrjv. Cf. vcrba hujus " Paidus — eccle-
siam suam retinuif et " poscentes ut Paulum — ab ecclesia

Antiochenas sede removereV Equidem longe proclivior sum
ad credendum, oIkov iKK\rjaias h. 1. esse domum Paulo ad
habitandum ab ecclesia concessam. Neque enim tam insipi-
dum Paulum, ut sedes sacras occupaverit et

fuisse crediderim
quamvis episcopi dignitate exutus, tamen ex illis excedere
noluerit. Quamquam huic ipsi interpretationi qua oIkos iKK\rj-
aias sint aedes sacrae, melius conveniro videntur sequentia
e£e\avv€Tai rrjs eKKXrjaias. Cf. Cramer. Fortsetzung des Bossuet
t. ii. p. 319. extr. p. 609. p. 6^. Loffler. Meine Schriften t. i.
p. 116. De judicio Aureliani imperatoris hac in causa lato

vid. Cramer. 1. 1. " The sentence of this emperor was,
p. 6^. sq.
(Aurelian,) that that party shoidd be in the right which was in

communion with the bishops of Bome and Milan. A heathen empe-
Vopiscus in Aurelian. 30. quo (Lon- tiana maledicendi Hbertate, quam illius
gino) tlla magistro usa esse ad Gr<pcas a^tatis orthodoxi sibi in quoslibet a se
Utteras dicitui: Quo uno, si quid judi- dissentientes sumebant. Accusatus erat
camus, argumento concidit fabida de Paulus Samosateuus cum ob alias opi-
Zctwbice Judaismo, sa>pe jactata ab niones, quas referrelongum est, et liaud
ecclesiaj patribus, Athanasio epist. ad necessarium, tum ob Judaismi suspicio-
Solitar. tom. i. Opp. p. 386. Photio ncm ; mox etiam patrum decreto epi-
Bibl. Cod. cclxv. p. 1470. et aliis, quos scopatu Antiocheno dejectus. Hunc ab
indicat Moshemius Histor.
Christian. adversariis vehementer exagitatum cum
sseculi iii. p. 706. Quis enim credat, Zenobia,mulierphilosopha,eti>ireligione
Judaiam Gracarum litterarum magis- diversa sentientes facile ferens, tuendum
trum, eumque philosophum, expetiisse ? suscepisset, Orthodoxi, dolorem, qucm
Cujus gentis quantum in Grwcas literas inde ceperant, nlciscentes, non modo
et philosuphiam odium fuerit, niliil atti- Paulum Samosalcnum ad sacra Judaica
net disputare post luculentam demon- transiisse, sed ejus etiam patronam
strationem Ernesti V. C. Opusc. Philol. Judaam fuisse, suo jure clamarunt."
p.408. Undeigitur istamanavit fabula? HEIN.
Nempe ab immoderata et minime Chris-
—
i8-t 9 . EUSEBII IIIST. ECCLES. LII3. VII. 629
ror could come to no other decision than that he niust le in the wrong
who was not considered orthodox by the principal bishops of his
empire, and these were, in his opinion, the bishops of ltome and
Milan. It is clear that we cannot decide the supremacy of the
Roman over other churches from the judgment of Aurelian, with-
out giving exactly the same honour to the church of Milan? Et
ibid. p. 609. " IfJie (Paulus) had adherents in Antioch, vdto had
contributed to the episcopal house, be it church or not which we

understand thereby, the orthodox coidd not allow theparty in error,
simply because they were in error, to be deprived by the emperor of
the share in it which they ^wssessed" Nihilo minus eodcm modo
quo Aurclianus judicavit cpiscopus Csesarecnsis. Vido vcrba
fiacriKtbs evTevxOds Avpt]\iavbs ato-tcorara irepl tov irpanTlov
SifC\ri<l>€v etc. Cf. Dodwcll. dissertt. in Iren. vi. p. 477.
Do vcrbo ivrevxOels vid. iv. 12. (pag. 236.) cf. Wahl. Clav.
N. T b. h. s. HEIN.
Ib. juera al(rxvvr]s Paulus munere suo privatus est, quia
sivo cx ipsa domo sua sive ex sedibus sacris a magistratu
pulsus. HEIN.
30, 18. TLo-l fSovkals] Cf. Moshem. Commentt. de rebus Christ.
a. C.M. p. 559. sq. HEIN.
Ib. p.ovovovxi — cnTobecrixovo-a vertit Valcsius : cpuasi (rectius
fere) constricto cubito conatum ejus reprimens, i. e. pra^sentis-

sima cfficacia sua Deus cjus ausa repressit. HEIN.
30, 19. frecri Eusebius ncc hoc loco
yovv 2£, etc.~] Cum
annos impcratorum recto designaverit, addere placet quse dc
iis scripsit Pagi " Intorfcctus est Aurelianus intcr Constan-
:
tinopolim ct Hcraclcam, die tertio nonas Aprilis anni 275.

postquam impcraverat annos quatuor. Eusebivs aliiquc, qui
annos scx ei tribuunt, annos Julianos utrinquc incomplctos
numcrant. Scquutum cst interrogniun scx mcnsium. Tum
Tacitus imporator nunciatus cst. Eoquc ducentcsima imperii
dio apud Tarsum vol interfocto, vcl fobro sublato (inccrtum
onim cst mortis gcnus), Probus in Illyrico, et Florianus Romaj
imperatores dicti. Iloruni posterior post lxxxix. dios apud
Tarsum a suis interficitur. Probus cxactis in imperio annis
sex et fcribua integris monsibus, dum per Illyricum itor faeeret,
a militibus suis por insidias intoremtus cst circa initium mensis

;
Augusti, anni 282. Carus imperator fulmino sublatus est

anno 284. Numerianus per insidias occisus est, sed non ante
Septembrem anni 284. occisus est Carinus anno 285. tertium
annum ingressus.*"
imperii Augustei De successione vero epi-
scoporum Romanorum ab Eusebio h. 1. non satis recte con-
stituta idem Pagi hscc affert " Dionysius die xxii. mensis :
Julii anni 259. ordinatus fuit dieque xxvi. mensis Decembris

:
anni 269. supremum diem obiit sicque sedit annos x. menses :
v. dies iv. Felix qui dio xxviii. Decembris anni 269. pontifi-
catum susceperat, anno 274. ad Deum migravit, die xxii.
mensis Decembris. Sedit annos iv., menses xi., dies xxv.,
vacavit sedes dies xiii. Cum Eutychianus die vii. Decembris
anni 283. o vivis excesserit, recte dicitur sedisse annis viii.,
mensibus xi., diebus iii. ejusque initium die 5. Januarii anni

275. contigit. Sedes viii. dies vacat. Caius qui die xv. De-
cembris anni 283. pontificatum iniit, et usque ad diem xxi.
Aprilis anni 296. ecclesiam gubernavit, sedit annos xii., menses
iv., dies vii." Cf. infra cap. xxxii. HEIN.
31, 1. 'O MaveiVj De iis quse de Manete refert hoc capite
Eusebius, Reuterdahl. defontt. p. 76. " Vix? inquit, "alia hcec
sunt, quam quce inter Orthocloxos temporis Eusebiani vulgo tra-
derentur."" Cf. verba o>s k-nnroXaCu. Socrat. i. 17. 22.
Theodoret. in epitom. heeres. i. cap. ext. Cyrill. Hierosolym.
catech. 6. Philastrius do hseress. Suidas in voce Maw/?.
Beausobre histoire de ManicMe et du ManicMisme t. ii. Walch.
Ketzergeschichte t. i. Wolf. Manichceismus ante Manichceos.
Lardner. Glaubwilrdigkeit der evangelischen Geschichte t. ii.
Bayle dictionaire s. v. Manicheens. Cramer. Fortsetzung des

Bossuet t. ii. p. 303. sqq. Verba o Mauets ras fypivas, recte
vertit Val. ille merito clictus Manes, melius etiam Stroth. der
am Verstande ein icahrer Manes war. Praeterea Stroth. Ueber-
setzung t. i. p. 595. not. 10. animadvertit " play 011 the : A
meaning of the Greek participle [xaveh, which means a madman
from which comes Manes, the common name ofa slave with the
GreeJcs. But ivith this heretic it icas no Grecian but a Persian
name which he is said to have assumed, as lie icas before this
called Kubrikus. The ancients looked for something proviclential
in his thus having accidentally assumed a name ivhich in Greek
i-i. EUSEBII HIST. ECCLES. LII3. VII. 031
bore so bad a meaning.'" Vidc plura ad hoc gcnus spcctantia

;i ino exposita ad Euscb. vi. 41 (p. 505. sq.) ct infra
. c. xxxii. cf.
lioc ipso cap. xxxi. vcrba e-nutvvfxos re Trjs hai\xovu!)crr)s aipeVecos
ct inferius rrjv re (pvo-t.v haip.oviKos tis u>v nal p.avi(ohr]s TV~

(jôvjxevos ye eVi rfj p.aviq. HEIN.
Ib. TV(j)ovp.€v6s ye Zttl rfj p.aviq] Hunc locuni non intcllexc-
runt interprctcs. Ilufinus quidem vortit et elatus insania.
Sic cniin habcnt nianuscripti codiccs. Ncc alitcr Museulus
et Christophorsonus. VALES. Rectc verlit Valesius prceter
insaniam superbia etiam elatus et Str. und bliess sxch ausser
seiner Raserey aucli noch auf. HEIN.
31, 1. ToiavTT) — VTToOeo-is] Ejusmodi
Vales. non malo vertit :
fuit origo, etc. malc Strothius 80 eine Dewandniss hatte es

:
mit dieser falschen Lehre. Vide quse monui ad Euseb. de

martyr. P. c. xi. HEIN.
32, 1. Mr]alv ovtos SeVa] Immo Eutychianus annis octo,
mcnsibus undecim Romanam rexit ecclesiam, ut cst in veterc
libro de pontificibus llomanis, in quo anni pontificum a Cal-
listi pontificatu, ut jam dixi, optime digesti sunt, per consulcs
sub quibus sedero ccepcrunt et sub quibus desierunt. Eusebius
igitur octo annos ademit Eutychiano ct Xysto eos perperam
largitus est, ut supra notavi. VALES.
Ib. Ao>p6Qeov~\ Baronius in notationibus ad martyrologium
Komanum, hunc Dorotheum presbytcrum Antiochiae, eundcm
esso crcdidit cum Dorotheo Tyri prcsbytero, cujus mentio fit
dic 5. mcnsis Junii. Quein Baronii crrorcm jam notavit
IMondellus in apologia pro scntcntia Hicronymi pag. 274. Sed
dum alium reprchcndit multo gravius ipsemct
Blondcllus,
crravit. Dorothcum enim Antiochensem presbyterum, do quo
hic loquitur Euscbius, confundit cum Dorothco cubiculario
imp. Diocletiani, cujus martyrium describitur ab Eusebio in
lib. viii. Ego vero non dubito, quin duo fuerint Dorothei,
alter presbytcr Antiochensis, alter cubicularius eunuehus Dio-
clotiani. Id<jue ccrtissimis arguinentis adstrui potcst. Primo
enim prcsbytcr illo Antiochensis martyr non fuit. Ccrtc
Eusebius id dc illo non dicit, neque in hoc loco, nequo in lib.
viii. cap. 13. ubi ccclcsiasticos viros rcccnsct, qui illa pcrse-
outione martyriuin subierant. Et tamen Lucianum Antio-
chensem prcsbyteritm illic nominat, non omissurus utique

Dorotheum magistrum suum, si is martyrium pertulisset.
Deinde presbyter Antiochenus Dorotheus vir fuit nobilis, et
magistratum gessit antequam presbytcr fierct. Alter vero
Dorothcus servilis fuit conditionis utpote cubicularius eu-
nuchus. Denique prior ille Dorotheus presbyter fuit tempo-
ribus Cyrilli episcopi Antiocheni. Oyrillus autem sedere coepit
ab anno 4. imp. Probi mansitque ad annum usque 17. Dio-
cletiani. Ponamus igitur Dorotheum presbyterum fuisse circa
exordia episcopatus Cyrilli, id est, sub Probo aut sub Caro.

Fieri non potest, ut idem postea fuerit cubicularius Diocletiani.
Nequo enim ex presbyteris fiunt cubicularii, cum nec eccle-
siastica regula, nec ratio ipsa id ferat. Quippe presbyteri
fiebant matura jam setate. Ad cubiculum autem principum
pueri aut adolescentes formosi eligebantur. Quod si dixeris
Dorotheum principatu Diocletiani factum esse presbyterum,
eadem manet difficultas, quomodo ex presbytero factus sit
cubicularius. Quippe ex Eusebio aliisque constat, Dorotheum
dum esset cubicularius et in aula principum versaretur,
subiisse martyrium. Fefellit Blondellum, primo quidem simi-
litudo nominum, deinde quod uterque eunuchus, uterque carus
imperatori fuisse dicitur. Verum animadvertere debuerat
Blondellus, fieri non posse ut idem simul esset presbytcr et
cubicularius, simul sacras literas in ecclesia exponeret et in
aula principum versaretur. VALES. Cf. Danz. p. 52. sq. not. 8.
—
" Caius Eutychiani successor ordinatus est exeunte anno Christi
283, et sedem obtinuit per xii. annos, et quod excurrit. Timwus

diem obiit supremum eodem anno, quo Entychianus cujus in
locvm subiit Cyrillus. Cyrillum secutus est Tyrannus cujus
temporibus ecclesiarum vastatio maxime viguit, i. e. cujus vita
episcopalis in annos priorcs persecutionis Diocletiancc inciditr
HEIN.
Ib. tG>v fjLakio-Ta eAtvOepav] Magis placet ea lectio quam in
codice Medic. et Mazar. reperi ZkzvOeptvv, id est, liberaliter

educatus. VALES.
lb. ti]v cpvaiv — evvovxos explicant verba qiue satim sequun-
tur ovtu) -necpvKiJos e£ avTrjs yet-eVews. De voce tvvovxps vid.
Wetsten. ad Mtth. xix. 2. Fischer. de vitiis Lexic. N. T.
4. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VII. 633
prolus. xxi. not. \6. Paulus Commentar iiber das N. T. tom. ii.
p. 796. cf. Euseb. H. E.Mooris p. 347. ed. Pearson.

vi. 8. init.
Cctcrum satis pleonastice dicta csso patct illa ti)v (pvcnv

yeveVecos. Cf. qme disscrui ad Euscb. H. E. vi. 14. (p. 452. sq.)
sqq. Quamquam haud scio an (pvais et yiveais h. 1. ita possit
discerni, ut yeVecns ct yeWrjcns distinguendum dicit Paulus

1. 1. p. 905. " yiven-Ls signifies existence in a wider sense, but yiv-
vrja-Ls is limited to birth? Ibid. p. 915. ett. i. p. 106 a. p. nS.sq.
p. 249. Addo Constantini orat. ad sanctt. ccat. c. iv. r) 8e Kard
\povov apxv yeveais KaAetrai. Euseb. V. C. ii. 34. ovbev avrots rrjs
irpoT^pas eirapKeadar]s yei>e'crecos. iii. 41. ivadpKov yevecrecos iii.
43. evadpKOV yewr/crecos II. E. iv. 22. Tiepl KTto-ecos /cat yevk-
rrecos Xpiarov. Const. orat. ad sanctt. coet. c. iii. Joli. ix. 1.
Jacob. i. 23. iii. 6. Josephus apud Eus. H. E. iii. 10. p. 215.

evOvs (k TrpcoTrjs yeyc-Vecos. In sc<pientibus ante /lerptcos exci-
dissc ov conjccit Strothius, cum jam commcntationc Leben
in :
nnd Schriften des Eus. p. xix. not. m. locum nostrum tovtov ov

[j.€Tp(o>s etc. laudassct, etiam in cdit. Grseca ad h. 1. At
tcmcrc, ut cquidem puto. Vid. qusc annotavi vi. 2. (pag. 430.)
Addc vi. 23. extr. juer/ncos dveypd\j/ap.€v. HEIN.
32, 4. eiriparrTov tl 0eocre/3etas xp/jâ, i. e. amabalis dei cultor
s. Christianus. Pcrmira cst interpretatio Vales. : religionis the-
saurus, ct Strothii : ein liebenswiirdiger Schatz der Religion.
Est potius i. q. e7repao-ro's rts 0eocre/3r/s. Vide viii. 13. Belov ri
yj)i\p.a 8i5aa-KciAcoz/ rf/s ev X/hotco tfeocre/ieias = 0eto's rts StSdcrKa-
Aos r. e. X. 6., quod ipsc Val. melius vertit : Christiana; rcligionis

doctor eximius et Stroth. einer der icurdigsten Lehrer der christ-
lichen Ileligion. Prreterea vid. Wesscling. ad Herodot. i. 36.
Valokenar. ad Euripid. Phcvn. p. 70. Vigcr. de idiott. p. 158.
iii. cd. Hcrmann. Reiz. ad Lucian. tom. i. p. 834. Sturz.
Lexicon Xenophont. vol. 5$$. Matthire ausf. griech.
iv. p.
Grammatik p. 799. Notandus vero simul usus verbi 0eocre/3e£a
tum hoc loco tum viii. 13. Dicitur cnim tfeocre/Jeta srcpius a
patribus ccclcsiasticis Kar e£ox?V rcligio Christiana. Vid.
Cramor. Fortsi tzwig des Bossmt t. ii. p. 354. Tacuit hanc vcrbi
0eoo-e'/3e/.a signineationcm Suiccrus in Thss. Fluxit autcm illa

simul cx 1 Timoth. ii. 10. cf. Act. iii. 12. 1 Timoth. ii. 2.
iii. 16. iv. 7, 8. vi. 3. 5. 6. 11. 2 Timoth. iii. 5. Tit. i. 1.
2 Petr. i. 3. 6. 7. iii. 11. Eodem modo 0eoo-e/3ets sunt Ohris-

tianiapud Euseb. H. E. vii. 10. HEIN.
32, 5. 'AvaTokios] Hic est ni fallor Anatolius, cujus meminit
Eunapius in vita IamMichi, ubi dicit Iamblichum auditorem
initio fuisse Anatolii, qui tunc temporis in philosophia se-
cundum a Porphyrio locum obtinebat. Ovtos 'AvaroXiw tw
IxeTa YIopcpvpLov rd bevTepa cfiepopevcp avyyevopevos, TioXvye eW-
b(OKe koXd$ &Kpov <pi\otTO(pLas TJKfxaa-ev. Certe Anatolius qui
hic ab Eusebio commemoratur, iisdem temporibus vixit qui-
bus Porphyrius, ct in omni genere doctrinse perindo ac ille
versatus est. Quippe Eusebius diserte tcstatur, eum non
solum in philosophia ac mathcmaticis disciplinis, sed ctiam in
rhetorica cunctos sui temporis longo intcrvallo supcrasse.
VALES. Quod pertinet ad illam locutionem proverbialem,
quse statim sequitur 5td§oxos dyaObs (paalv dyaOov KaOlaTaTax,
cam alibi frustra qusesivi, nisi forte possit comparari illud
Aristotelis : 6 Ka\S>s aycov ep.-noLel to Kakcos eireaOaL. Vid.
Erasmi Ceterum observandum est, propric dicen-
Cliiliadd.
dum fuisse dyaOQ prsecedente avT<o. Sed Eusebius h. 1. sim-
pliciter cogitans de ipsa proverbiali illa locutione, quse haud
dubie erat : hidboxos dyadbs dyaOov KafltWarat, dyaOov rcctc

poterat scriberc, quamvis antca non avTov sed avTco scripsisset.
HEIN.
Ib. 'Apto-Tore'Aoi>s ota8ox??sj Cum Anatolius in omni generc
philosophise esset excrcitatissimus, rogatus est ab Alexan-
drinis, ut Aristotelicse succcssionis scholam instituerct, instar
Platonicse succcssionis, cujus celeberrima schola jampridem
Athenis erat instituta. Hic est sensus hujus loci, quem Chris-
tophorsonns nullatenus intellexit. Multa
possem dicerc hic
de schola Platonicse philosophise, quag Athenis fuit. Hujus
scholse magistri, 8td8oxot dicebantur, et decreto publico ad
ejus magistcrii locum promovebantur, ut docet Damascius in
Isidori vita apud Photium pag. 1066. Habebat autem hsec
schola reditus annuos non mediocres ex prsediis quse a viris
studiosis ei scholsc donata fuerant ac legata, quse bLabo^LKa
dicebantur, ut docet Olympiodorus in Alcibiadem Platonis,
praxi 15. in fine, et Damascius in Isidori vita pag. 1058.
Verum locus Damascii intcgrior cxstat apud Suidam in voce
:
t5 ,
6. EUSEBII HIST. EOOLES. LIB. VII. 635
YlkaTW YlkaTcav 6 (/nAo'<rof/;oy -nivrjs yv, ko.1 p.6vov tov ev 'A<a-

hr]jxia iniKTrjTo KrjiroV bs y.zpos eAdxtcrroy V v ™v oia5oxi/c<Si>, etc.
Ad exemplum soholae illius Athenicnsis instituta postmodum

cst Alexandrifie philosophica schola, cui prsefuit Hierocles
celeherrimus ille philosophus, ut scribit Uamascius ibidcm,
et iEneas Gazenjrifi in Theophrasto, initio. VALES.
32, 6. tov rivpovxôv T7okiopKiq\ In codice Regio legitur
npov\€Lov, ad margincm tamen eadem manu adnotatur scri-
bondum esse Ylvpovxôv. Sed nihilominus recte ecriptum
erat Ylpovxîov. Sic enim dicitur in vita Apollonii Dyscoli
<tiKei oe ev Trj Ylpovx^ irepl tov bpopiov, Iv totkh ovto> Kakovp.€v<ti
nepl rrjv 'Akeg&vhpeLav, IvQa kol erac/)7j. Porro hsec Bruchii
expugnatio contigit Aureliani temporihus, ut scribit Amm.
Marcollinus in fine libri xxii. ubi do Alexandria loquitur
Aureliano imperium agente, civilibus jurgiis ad certamina inter-
neciva prolapsis, dirutisque moznibus amisit regionum maximam
partem quav Bruchium appellabatur. In chronico tamen Eu-
sebii id refertur anno 2. Claudii : Alexandrice BrucMum, quod
per multos annos fuerat obsessum, tandem destruitur. Ad quem
locum Scaligcr Eusebium reprehendit, et Aureliani temporibus
id accidisse contendit, fretus scilicet auctoritate Amm. Mar-
cellini. Verum equidem sequi malim.
Eusebii sentontiam
Etenim dum Bruchium obsideretur a Romanis, Eusebium
virum sanctissimum, et Anatolium adhuc Alexandria? fuisse
tcstatur Eusebius, ncc nisi post solutam Bruchii obsidionem
in Syriam migravissc. Atqui Eusebius in Syriam profectus
est ad synodum Antiochcnam quam anno 2. Claudii coactam
fuisse supra demonstravimus. Et dum Antiochia rediret, a
Laodicenis detentus, et episcopus ejus loci factus est anno
primo imp. Aureliani, ut opinari licct. Itaquo rectc Eusebius
in chronico ad annum 2. Aureliani scribit, Eusebius Laodicenus
n/si<i/.>/s habetw. Quod si Bruchium Aureliano regnantc cap-
tum cst, quomodo Eusebius, qui obsidionis tcmporc erat
Alexandria*, Antiochiam migrare et concilio intercsse, et epi-
scopus Laodicea? fieri potuit l VALES. Ex scntentia Pagi
ad a. 269. n. xi. Eusebius potius scripsit, Eusebium et Ana-
tolium post bellum ex Alexandria in Syriam migrasse, Bruchio
sub finem a. 269. expugnato, simul Antiochiam perrexisse,
post celebratam vero sub hujus anni finem secundam synoduni
u u
Antiochenam, Eusebiuni a Laodicensibus detentum ct eoi*um

episcopum renuntiatum esse, ac post ejus mortem, post annum
nempe secundum Aureliani imp., Anatolium, qui simul cum
Eusebio Laodiceae detentus erat, in ejus locum subrogatum.
HEIN.
32, 7. 7&> 'Pw/xcukw avppayovvTos orparw] Dum Claudius imp.
adversus barbaros pugnaret, Zenobia misso Zabda duce cum
ingenti militum manu, adjuvante etiam Timogene Êgyptio,
iEgyptum occupavit, et prsesidium Alexandriaa imposuit.
Verum Probus dux Romanus cum copiis quibus imperabat,
adjunctis sibi .ZEgyptiis quotquot Palmirenis minime favebant,
eos ab iEgypto depulit, ut narrat Zosimus et Pollio in Olaudio.
Tunc igitur Bruchium mihi videtur obsessum fuisse a Ro-
manis. VALES.
32, 9. irap tavroLs idem est quod vap r)piv avTois. Satis
constat et veteres Grsecos et N. T. scriptores pronomine
kavTov ita saepius uti. Cf. 2 Cor. vi. 4. vii. 1 . Winer. neutest.
Gramm. p. 64. 7., qui tamen non monuit Gal. v. 14. cum
Griesbachio et Knappio scribendum esse aeavrbv, quod plures
iique optimi codd. exhibent. ad Charit.
Praeterea vid. Dorvill.
p. 296. Buttmann. ad Plat. Alcib. ii. 10. Stallbaum. ad Plat.
Phileb. p. 5. cf. Xen. Mem. i. 4. 9. Sturz. Lex. Xen. vol. iii.
p. 5. HEIN.
Male Christophorsonus vertit congerere.
32, 10. TaixievtcrOai]
Nam TapieveaOai proprie est, cum parcimonia admetiri ac dis-
pensare annonam, quod in penuria fieri solet et in obsidio-
nibus. VALES.
32, 12. fK Trjs p.aK.pas itokiopKias] Hieronymus in chronico
plures per annos protractam esse scribit Bruchii obsidionem.
VALES.
32, 13. Verba kvoh -napio-T-qaiv vertit Valesius pr&cipue:
vero eos iis, in quibus suam de paschate sententiam confirmat.

Rectius contra praeeunte Christophorsono Strothius : Beson-
ders trdgt er hierinnen die Meinungen vom Opferfeste vor. Vere
enim V. D. Ueberzetzung t. i. p. 603. n. 10. hsec scripsit :
" Al-
though Tiapiarrjai admits of both meanings, yet bo£avTa mnst have

been followed by avru if it was intended to mean suam. vnthout
being ambiguous. Not to mention that the whole construction must
have been changed, to make the translation of Valesius admissible.''''
7-1.5- EUSEBU HIST. ECCLES. LIB. VII. 637
Addc vii. 27. oxt. bi inKTToXijs iov avTov yva>p.r]v — TrapaaTrjo-as
quod Val. vortit : quid ipse de hac qiuestionc sentirot, per

opistolas indicavit, Stroth. scJdckte (?) aber in einem Briefe seine
Meinung, etc. Usitatiorem tamcn csse cam significationem
verbi -napio-Tavai qua illud ost probare, demonstrare, non puto
posse negari. Vide exempla ex Josepho, Philone, Arriano,
Artcmidoro, Xcnophontc allata a Kuinoel. Commentar. ad
Actor. xxiv. 13. p. 772. ed. ii. Cf. Valesius ad Euseb. H. E.
iv. 23. (pag. 293.) et dc cognata vorbi -napaTiOevai significatione
Valckenar. Opwsc. vol. ii. p. 303. Kuinoel. Commentar. ad
Actor. xvii. 3. p. 573 sq. Passow. in Lexic. s. vv. HEIN.
Ib. Zk tG>v TTepl tov Tiaaya 'AvaToXiov Kavovcov] Hscc verba
a rcliquo Eusebii textu separanda sunt. Sunt enim instar
tituli cujusdam, quo denotatur, sequens fragmentum altcrius
csse scriptoris. VALES. Quod fieri voluit Vales., ego cum
Stroth. et Zimmerm. fcci. HEIN.
32, 14. "Ex*l to{vvv\ Hic subaudiri aliquid manifestum est.
Christophorsonus quidem festum paschale subaudiri existi-
mavit, quod est absurdum. Neque enim pascha incidit in
novilunium primi mensis. Ego vcro existimo scribendum
esso exeis, vel certe e'x e m imperativo. VALES. Cph. opin-
ionem non posse admitti ob rationcm a Val. allatam, ccrtum
esse existimo. Sed vel Val. sententiam qui vertit : liahes,
etc, praeunte Petavio in animadv. Epvph. p. 188 — aco., ubi

uberrimo disputat de hoc Anatolii loco V. D. recto rejecit
Strothius, vori simillimum csse ratus, Eusebium malum suum
excerpcndi morem sccutum, quo ex medio contoxtu ssepius
nonnullis arreptis ea qu?e necessaria essent ad intelligendum,
omitteret (cf. v. 7. 8. 16.), hoc quoque loco ante i\ti omisissc
nomen alicujus viri, cujus, cum ipsc scripsisset de pascha, sen-
tentiam Anatolius referret. Cetcrum amare Eusebium men-
tionem facere librorum de festo paschali scriptorum, quod hiec
eausa sua sotatc maxime agitata sit. Cf. \alesii diatribe de
vita et scriptis Euseb. p. xlvi. not. 45. (Jo. van der Hagcn) JJis-
%ert. de Cyclis pasc/ialibiis, qui Eiineadevaeteridc AJexandrina

nitnntur eto. Amstelod. 1736. 4. De Anatolio vid. Eichhorn.
BibHotAek der Hbl. Litteratur vol. v. p. ii. p. 253. sqq. Keil. ad
Fabric. Bibl. Gr. vol. vii. p. 300. HEIN.
32, 15. Eipto-KeTai ap.apT6.veiv (pap.iv'] Fortassc haud in-
V U 2
;
:
jucundum erit lectoribus hujus loci interpretationem Vale-

sianam et Strothianam appositam habere. Illa hsec est
" Porro in supradicta die vicesima sexta mensis P7iamenoth, sol
reperitur non modo primum ingressus segmentum, verum etiam
quartum in ea diem percurrens. Hanc partem primum dodeca-
temorium, et wquinoctium et mensis initium, et caput circuli, et
carceres cursus planetarum vocare solent. Quce vero hanc par-

tem proxime antecedit,finis mensium et segmentum duodecimum
et idtimum dodecatemorium, et terminus circuitus planetarum
vocatur. Quamobrem qui primum mensem in ea statuunt, et
quartamdecimam paschalis festi ex ea deducunt, eos non medio-
Strothius autem vertit " An dem
v>
criter errare affirmamus. :
gedachten %6sten Tage des Monats Phamenoth aber Jindet man

die Bonne nicht allein aufsteigend in dem ersten Zeichen des
ThierkreiseSy sondern sie liiuft schon den vierten Tag darin. Dies
Zeichen pfiegt man das erste Zwblflel, das JEquinoctium, den An-
fang der Monate, das Haupt des Kreises, und den Auslauf der
Planeten zu nennen. Hingegen nennt man das ndchstvorhergehende,
den letzten Monat, das zwblfte Zeichen, das letzte Zwblftel, unddas
Ende des Kreislaufs der Planeten. Derowegen behaupten wir,
dass diejenigen gar sehr irren, die in dieses Zwblftel den ersten
Monat setzen, und den \^ten Tag des Osterfestes von da an-
rechnenr HEIN.
Ib. €KTr[\ kv6.Tr} koX ehabt conjicit Petavius, cujus dis-
putatio de toto h.l. est cum maxime conferenda. HEIN.

Ib. kcu a(f)ecnv tov bpofxov'] Hanc vocem non intellexerunt
interpretes. "Aêcrts proprie est transenna, ex qua emit-

tuntur quadrigse, ut recte notavit Scaliger in notis ad Mani-
lium pag. 126. Primum igitur dodecatemorium vocabatur
acpeats, quod ab illo tanquam a carceribus inciperet cur-
sus planetarum. "Acptais ergo idem est quod a<perr)pia.
VALES.
Omnino scribendum est Kar
32, 16. KaT avT7]v XapLfiavovTas]
airb, ut jam pridem conjeceram. Atque ita emendavit Peta-
vius in animadversionibus ad Epiphanium pag. 190. ubi hunc
Anatolii locum diligenter exponit. In quo etiam exponendo
egregiam operam navavit Êgydius Bucherius. VALES.
32, 17. apcporepbiv 'Aya0o/3ov\a)y] Duos fuisse Agathobulos
cognomento doctores, scribit Anatolius. Sed quod eos Phi-
i6-i 8. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VII. 639
Ionc et Josepho vetustiores facit, vereor ne opinione sua falsus

sit. Nani Agathobulus philosophus floruit temporibus Ha-
driani, ut scribit Euscbius in chronico, et ex illo Georgius
Syncellus. VALES. Neque tamen illcAgathobulus unus
idemque fuerit ncccsse ost cum illis quos h. 1. Eusebius me-
morat, ut recte animadvortit Stroth. Uebersetzung t. i. p. 605.
not. 14. HEIN.
'
Ib. '
ApioTofiovkov tov ttclvv] Ilufinus Aristobulum cx Pa-
neadc interpretatur, gravi crrore. Sed llufinum nihil moror,
oujus versio innumeris mcndis referta est. Miror Scaligerum,
<|iii animadversionibus Euscbianis pag. 130. Anatolii verba,
in
ex prava Rufini interpretatione corrigenda esse censuit. Beda

quoque in libro de ratione oomputi, pravam Bufini interpre-
tationcm seoutus ita scribit : Sicut eorum anfiquiores Agatho-
bu/us et ab co cruditus Aristobulus et Paniada, qui unus ex illis
septuaginta scuioribns fuit, qui missi fueranta pontifcibus, etc.

Videtur Beda existimasse, Paniadam nomen fuissc proprium
scriptoris Judcei. Quia scilicet in codice Rufini quo utebatur,
seriptum erat Aristobidus et Paneada, quomodo etiam legitur
in vctustissimo codice Parisiensis ecclesise qui penes me est,
ct in Corbeiensi non minoris vetustatis codice, qui nunc est in

bibliotheca sancti Germani. Ceterum quod hunc Aristobulum
iiiiuin fuisse ex scptuaginta scnioribus scribit Anatolius, id
jampridem refutavit Scaliger in eo loco quem citavi. Porro
hic Aristobulus hihaa-Kakos etiam cognominatus est, ut scribi-
tur in Macohabseorum cap. 1. co quod Ptolemtei regis
lib. ii.
magister fuisset. Neque enim assentior Scaligero, qui hunc

Aristobulum, cujus inentio fit in historia Macchabieoruni, dis-
tinguit ab illo Pcripatetico philosopho, qui suos in legem

Mosis oommentarios Ptolemseo Philometori nuncupavit.
VALES.
32, 18. Qvtoi Kara ro (pOwoirwpivbv lo-qp.epi.vbv ?'/ aekijvi]]
Hujus quoque loci intcrpretationcm Valcsianam ct Strothianam

juvat adscribere. Ac Valcsius quidcm vertit: " Hi dum solu-
twnes ajfcrunt quwstionum in Exodum, aiunt cunctos pariter
/>asc/in immolare debere post atquinoctium vernum in medio primi
mcnsis. Id autem contingit, cum sol primam partem solaris, aut
ut (/ui</a>i/ nominattf, Zodiaci circuli, percurrit. Addit pra-
tcrca Aristobulus. in cc/cbranda pa&chali festivitate necessario id
u 113
:
requiri, ut non rnodo sol, sed et luna segrnentum cequinoctiale per-

currat. Nam cum duo sint segmenta wquinoctialia, alterum
vernurn, alterum auctumnale, eaque ex diametro sibi vicissim
opposita, cumque quartadecima dies mensis ad vesperum paschali
festo adsignata sit, luna quidem ex adverso soli consistet, quemad-
modum videre est in pleniluniis. Ac sol quidem vernum ccqui-
noctiale segmentum obtinebit, luna vero segmentum autumnalis
(cquinoctii necessario occupabitr Strothius interpretatus est
" Diese alle sagen, bey der Auflosung der Fragen iiber das zweyte
Bucli Mosis, alle miissten das Osterlamm nach dem Friihlings-
JEquinoctio, in der Mitte des ersten Monats schlachten. Dies
aber fande sich, icenn die Sonne durch den ersten Theil der Son-
nenbahn, oder wie einige von ihnen es nennen, durch das erste
Zeichen des ThierJcreises gienge. Aristobulus aber setzt hinzu, es
sey nothig, dass am Tage des Osterlammes, nicht allein die Sonne,
sondern auch der Mond, durch das 2E.quinoctial-Zeichen ge-
gangen Denn da es zwei vFquinoctial-Zeichen giebt, das
sey.
friihjdhrige und das herbstliche, die sich einander gerade ent-

gegen stehn, und der Tag des Osterlammes auf den Abend des
T^ten Tages des Monden angesetzt ist, so wird dann der Mond
seinen Stand der Sonne gerade gegeniiber haben, wie man dies bei
jedem Vollmond sehn Jcann ; es wird also die Sonne in dern
Friihlings JEqnvnoctial-Zeiclten, der Mond aber nothwendiger
Weise im herbstlichen uFquinoctial-Zeichen stehn? HEIN.
Ib. o>s efy Z£avayi<r]s k. A. vid. Stroth. Uebers. t. i. p. 606.
not. 15. " That is, that the sun should be in Aries and the rnoon
in Libra, as is afterwards expressed. For the feast of Easter is
to be kept on the i\th day of the moon, that is at the full of ihe
moon, and as is icett hnoicn, the futt moon is in opposition to the
sun, and therefore in Libra ichen the sun is in Aries^ HEIN.
32, 20. KvptaKas airobetêis] Christophorsonus vertit ratas.
Sic Kvpiai bo£ai dicuntur a Grcecis. Rufinus validissimas as-
sertiones vertit. VALES.
Ib. vkas aif avrcov] Nostri quinque codices uno consensu
scriptum habent vXas airaLTwv. Sed in codice Eegio eadem
manu adnotatur, scribendum esse a-n avT&v. Certe aii avT&v
legendum esse, ex sequentibus apparet. Nisi enim ita legeris,
quo referes ea qua? sequuntnr verba S>v nzpvftpryrai, etc. ? Sed
nunc re attentius examinata, scribendum censeo vkas a-naiT&v
—
2o-2i. EUSEBII IIIST. EOCLES. LIB. VII. 641
w 7T€piripr]Tai, etc. Idque et sensus et syntaxeos ratio postulat.

VALES.
32, 21, w -naO/nxaTa] Horuin verborum sententiam nullam
esse posso puto nisi hanc " qui jain non eadem laboramus
:
ignorantia qua Judsei, lcgis s. doetrinae Mosaicae nullam ha-

bcntes claram ct pcrspicuam cognitionem, scd potius Christum,
id cst, ejus doctrinam ct passionem nullis plane involucris ob-
1
tectam cognoscimus.' Vid. interpp. ad 2 Corinth. iii. 12 sqq.
Jam vcro non statiin intelligitur, quomodo haec convcniant
prseoedentibus ct apte cum iis cohsereant, ubi Anatolius profi-
totnr, se non desidcrarc cujusmodi demonstrationum copiam,
quibus Judici cvinccrc studuerint pascba et festum azymorum
post sequinoctium csse celebrandum. Nam quamvis Chris-
tiani Ghristi doctrinam qutequidem N. T. libris continetur,
de Dco, <le vitiis ac virtutibus, de generis humani redenitione,
de vita futura etc. planissime haberent perspectam, tamen
quomodo indc sequatur, eos eo ipso nosse tempus quo sit
celebrandum festum pasobale, uemo facilc intelligat. Contra
si Christus ipse tempus quo sit celebranda passionis et mortis
suse mcinoria, constituisset dcque eo prteccpisset, tum vero

Anatolius dicere poterat, non opus esse longa demonstra-
tiomim scric hoc in genere, siquidem verc Christiani ut reli-
quas Christi doctrinas ita vel dc celebrando paschate prae-

cepta apprime et luculcnter pcrspiciant, dissimiles illi prorsus
Judseis, qui ncquo reliqua Mosis scita neque ejus de paschate
docreta utpotc variis involucris tccta, toncant. Atque hanc
esse Anatolii argumontationcm, ipsc magis etiam significavit
verbis k<u iraOijp.aTa quae non tam opponi posse intclligitur ut
illa tci XpurTov p.aO/j[xaTa pr;eccdontibus tov Mcoiio-ecos vop.<$, sed
eo potius consilio laxius adjecta videntur, ut quid sub rots
Xpt<TTov paQijnaai Anatolius complecti et comprehendere vo-
luerit, facilius apparerct. Ne vero mireris illam Anatolii per
sc sane admirandam opinioncm, Christum ipsum dc tempore
<pio sit suum Txacrya cclebrandum, praecepisse, quin ctiam ra-
tionos astronomioas in hac disceptatione rcspiciondas expo-
suisse, vide mihi Arnob. adversus gentes i. 38., ubi Christus
tradidisse dicitur prceter alia : Unde ipnlbus solls genitaMs
ferwr adsciscitur. Our luna semper in motu indemnis crediiur,
animaUbus causis lucem semper atque obscuritatem resumens.
v u 4
642 ANNOTATIONES AD c 32.
Ad quem Iocum Orellius p. 321. " Ceterum, inquit, mirum

cui videri possit, cur Arnobius h. 1. Christum de rebus physicis
et meteoris docentem induxerit. At fecit hoc more mul-
torum patrum, qui divinum Soterem tanquam omnis
ecclesise
sapientise divinse seque ac humanae magistrum repraesentantes,

talia, de quibus ne verbum quidem dixerat, illi affinxerunt
qualia Plato Socrati. HEIN.

Ib. iv rc5 'Eyw^] Liber Enoch citatur a Juda in epistola
Canonica. Erat liber apocryphus, nec inter canonicos He-
brseorum libros receptus. Sed tamen apostoli eorumque
exemplo antiqui patres, testimonia ex apocryphis proferre non
dubitarunt, ea scilicet qiue ad adstruendam veritatem facerent,
ex iis eligentes. Vide Georgium Syncellum in chronico, ubi
luculentum fragmentum affert ex libris Enoch. VALES.
Ib. apiOprynKas dtjayayas] Exstant hodieque inter 6(oXo-
yovfxeva rrjs apidjxr]T iki]s excerpta ex libris Anatolii institu-
tionum arithmeticarum. VALES.
32, 22. ap.(p(t) rrjs avTr}s irpovarrio-av €KKkr\a-ias^\ In codice
Maz. hsec notantur ad marginem : ttcSs koX ivTav9a ixias ctu-
o~kott7]s bvo irpovaT-qaav. Id est : vide quomodo etiam hic tmi
ecclesiw duo pr&fuerunt autem scholiastes
episcopi. Intelligit
Alexandrum, qui una cum Narcisso Hierosolymorum episco-
pus fuit, ut in libro vi. testatur Eusebius. Hsec sunt vetus-
tissima exempla coadjutorum, ut nunc vocant, episcoporum.
Qui cum ad sublevandam episcoporum senectutem instituti
primum fuissent, re postea in consuetudinem versa, nulla ne-
cessitate id exigente, per gratiam et ambitionem creari ccepere,
cui malo, ne longius serperet, remedium attulere patres con-
cilii Serdicensis. VALES.
Idem de Eusebio Alexandrino
Ib. AaohiKecov ttoAiv irapiwv]
retulit Eusebius in principio hujus capitis, illum scilicet cum
ad synodum Antiochenam quae adversus Paulum congregata
fuerat, profectus esset, in reditu exceptum esse a Laodi-
censibus, ejusque loci episcopum factum. Nunc vero idem
scribit de Anatolio, quod nulla ratione defendi posse mihi
videtur. Quod Eusebium paucis diebus post
si quis dicat,
ordinationem fato functum fuisse, eique Anatolium succedere
potuisse, auctoritatem Hieronymi ei opponemus, qui anno
2 Aureliani scribit : Eusebius Laodicenus insiqnis habetur.
VALES.
22-26. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VII. G43
33, 23. oix oixoiois ye p.y]v] Uufinus et Nicephorus luee verba

sic intelligunt ; quasi dicere volucrit Eusebius, Stephanum
haud perinde ac pnedecessores ipsius, erga fidcm fuisse ani-
inatum. Ego vero sic intelligo, non perindc erga fidem ac
erga philosophiam et Craccanicas disciplinas illum affectum
fuisse. VALES.
Ov — iJixeWev i. e. non illud erat destinatum, ut, etc. er
Ib.
sollte nicht. Vid. Hermann. ad Viger. p. 754. Matthiae aus-
juhrl. griech. Grammatik p. 943. HEIN.
lb. TTf>bs avTov Oeov tov i:6.vtu>v trwrjjpos] Hsec verba
Musculus ct Christophorsonus referunt ad verbum avopOovTai,
et post eas voces punctum finale apposuerunt. Sic enim ver-
tit Musculus : Cum autem, sub eo periclitatura? essent res ec-
clesia, ab ipso deo servatore omnium sustentatai sunt. Musculi
versionem secutus est Christophorsonus. Ego vero re atten-
tius cxaminata, verba illa 7rpos- avTov &eov, referenda esse
censeo ad knio-Ko-nos avahaxQzh, ut sensus sit ejusmodi : Nam
continuo Theodotus ab ipso omnium servatore deo episcopus illius
ecclesice declaratus, cuncta restituit. Fefellit interpretes prava
hujus loci interpunctio, qua? etiam in scriptis codicibus repe-
ritur, et vox avopOovTai, quam passive sumi existimarunt.
VALES.
32, 26. tjs (Tvvfo-TâaTo 8iaTpi/3f/s] Ha?c verba Musculus ita
vertit : In qua schola institutus fucrit. Christophorsonus vero
Musculi vestigiis insistens vertit : Qua ratione institutus. Ego
vcro scholam Caesarese a Pamphilo institutam intelligo. De
bibliothcca Ceesariensi a Pamphilo eomposita Hieronymus in
Catalogo ubi de Mattha>o loquitur, et in epistola ad Mar-
cellam. VALES. De Agapio cf. Valesii de vita scrij>tisque
Euseb. C. diatribe p. xl. sq. et quae ipse monui ibid. not. 38.
HEIN.
Ib. ev Ibiq vnoOko-€i\ Male Christophorsonus vertit in sepa-
rato quodam libello. Nam Eusebius trcs libros de vita Pam-
phili scripserat, ut testatur Hieronymus tum in libro dc
scriptoribus ecclesiasticis, tum in apologia adversus Rufinum.
VALES.
Ib. 'Ev hX rois /idAto-ra KaO? ///xcis] Id cst, iittcr 808 MR </i'i
propius ad nostram usque atatem pervenerunt. Neque enim

assentior Musculo ct Christophorsono, qui vocem /xdAiora re-
6U ANNOTATIONES AD c. 32.
ferunt acl cnravLWT&Tovs. Pierius enim et Meletius, de quibus

mox loquitur Eusebius, acl Constantini usque tempora vix-
erunt. De Pierio videIlieronymum et Photium in biblio-
theca. Eum Rufinus non Pierium vocat, sed Hierium. Sic
enim scribitur in MSS. Rufini, et in vetere martyrologio
Romano die 4. Novembris. Quod quidem martyrologium
maxima parte ex Rufini ecclesiastica historia descriptum esse
observavi, translatis etiam in illud mendis quse apud Rufinum
leguntur. Itaque frustra Rosweidus vetus martyrologium
Rom. hoc esse existimavit, cum nec vetus sit, nec Romanum.
Nam si Romanum esset, solos martyres qui Ronue colebantur,
commemoraret. Atqui videmus, omnium gentium ac locorum
martyres in eo recenseri. Quod si quis vetus Romanum mar-
tyrologium cupit cognoscere, illud ipsum esse aio quod edidit
Bucherius cum canone Victorii Aquitani. Cui subnectendum
illud quod habetur in sacramcntario Gregorii magni, et in
calendario nuper Parisiis edito a R. P. Frontone. Quamquam
hsec calendaria potius sunt quam martyrologia. Martyrolo-
gium autein Rom. nullum unquam proprie fuit. Illucl enim
cujus meminit Gregorius magnus in epistola ad Eulogium,
martyrologium est b. Hieronymi, quo occidentalis ecclesia
tunc utebatur, ut alibi demonstrabiinus. VALES.
MeXenov t&v KaTa YIovtov iKKXrjaiQv] Hic
Ib. est quem
magnum Meletium vocat Athanasius in oratione 1. conti'a
Arianos pag. 291. ubi recensens episcopos qui inter ortho-

doxos erant celeberrimi, magnum Basilium et Meletium ac
Longinianum episcopos Armenire et Ponti nominat. Philo-
storgius in libro i. hunc Sebastopoleos in Ponto episcopum
fuisse dicit, et cum Basilio Amasise episcopo Nica^nre synodo
interfuisse, et ab Arianorum partibus stetisse, ut refert Nicetas
in Thesauro orthodox» fidei. Sed hsec falso a Philostorgio
conscripta esse testatur Athanasius in loco quem supra in-
dicavi. De eodem Meletio loquitur Basilius in libro ad

Amphilochium de Spiritu Sancto cap. ultimo : Kal MeXeTLov
tov Trdvv, eirl TavTrjs elvai tijs yvu>iJ.i]s oi crvyyeyovorts <pacn. Id
est Sed et magnum Meletium in eadem fuisse sententia, narrant
:
qui cum eo versati sunt. De hoc Meletio loquitur etiam Eusta-

thius in vita Eutychii Patriarchse CP. Sed eum Amasise
episcopum facit, non Sebastopolis, ut Philostorgius. VALES.
— :
27. EUSEI31I HIST. ECCLES. LIJ3. VII. G45
32, 27. to /xeAt rfjs 'Atukt/9] Ergo Meletius a7r6 tov jwcAitos
dicitur. Sanc Gregorius Nazianz. in Iambicie Meletiuni An-

tiochenum episcopum /xeAtTos iircapvjjLov vocat. Itaque nihil
causa? erat, cur Nicephorus in hoc loco Melitium pro Meletio
substitucret. Melitium tamen hunc vocat etiam Nicetas in
lib. v. thesauri sui cap. 7. ex Philostorgio. VALES. Quid
moverit eos, qui sive Meletium sive Melitium to ueAt tt/9
'Atukt/9 vocarunt, ex iis quac fusius disserui ad Euseb.

H. E. vi. 41. p. 505. coll. v. 11. p. 358., satis luculenter,
crcdo, apparet. Indulserunt enim illi in eo primum com-
muni cuidam variorum varia? aetatis et indolis scriptorum
mori ac studio, quod uno verbo commode dici posse videatur,
etymologico, multum tribuentes variis quibus res vel homines
appcllabantur nominibus, et in variarum ad illas res vel ho-
mines allusionum aucupio mirifice sibi placentes, deindc vero
hoc ipsum studium etymologicum patres quidem ecclesiastici
eo lubentius adamarunt, quo magis vel illud sapius opportu-
nitatem et quasi ansam iis praebuit, orthodoxos et res Chris-
tianas laudandi et cfferendi, hocreticos vero et res hsereticas
castigandi et pcrstringendi. Unde Melitium vocatum esse
voluerunt Meletium Niccphor. et Nicetas fortasse propterea,
quia indc illuin tu /xeAt tt/9 'Atukt/s nominari posse et potuisse,
facilius etiam intclligeretur. Iis quse exposui ad Eus. H. E.
vi. 41. p- 505. adde supra. 0eo'8oTO9 iTraXi]6evo-as Euripid.
Ion. v. 661. sqq. ubi Xuthus ita loquitur
"lcova 6° ovofxd^co o~e, rfj Tv\rj npenov,
00 ovvtK aovrcov tgiovTi fioi veov
\\vos o-wrjyj/as Trptoros.
Ad quem locum aptc animadvertit Hulsemannus in Commen-

tario suo ad Ionem Euripid. p. 228. sq. " Jam nomen im-
pertit filio novo, quod gravissiinum est. Nimirwm antiquis-
simus est sermo ctymolofjicus, ad historiam vitw translatus, quem
si Graeca cx Orientis scntiendi ratione explicare, et inter sc
utramque comparare, liceret, (quidni vero liceat, modo talia
afferantur nonnisi ad rem et sermonem per avaXoyiav illus-
trandum, neque vero illorum causam in iis quserendam ubi
queeri nequit? Cf. Exod. iii. 14. 15. Eus. prsep. cvang. i. 9.)
ex Mosaioorum Hbrorum primo c. 49. illustrarem ; v. Her-
64<6 ANNOTATIONES AD c. 32.
derum S. V. de genio poiis. Hebr. t. i. p. 303., cf. Valcken. ad

Phcen. v. 27. de amore etymologico Euripidis, ejusd. Diatrib.
c. 2. fin. — Nostris poetis, ex nostro pulcri sensu, vix talis etv-
mologia ignosceretur, utpote infra dignitatem tragoediae po-
sita." Quamquam de his postremis V. D. dictis cf. Hermann.
ad Sophocl. Ajac. v. 425. " Valckenarius ad Eur. Phcen. 27.
laudat Sophoclem, quod a nominum derivationibus abstinuerit.
Brunckius hunc locum ut ridiculum reprehendit, quem Lo-
beckius quum aliis argumentis, tum eo refutavit, quod omina
veteres ex nominibus ceperint. Ornninoqne hoc ita est naturce
consentaneum, ut, si non argute quccratur hoc genus et in pueri-
lem lusum deflectat, nihil habeat, quod hornini recto judicio utenti
displicere possit : quin magnam interdum vim habet, ut hic, ubi
nunc demum se intelligere Ajax significat, non casu, sed fatali

quadam futuri prsesagitione hoc sibi nomen impositum esse."
At veniam non poterunt impetrare theologi, si qui patres ec-
clesiasticos eorum saepe puerili ad haereticorum et
vel in
orthodoxorum nomina alludendi ex iisque argumentandi et
nomina iis imponendi studio adhuc imitentur Cf. Euseb. !
H. E. iii. 27. vii. 3. vii. 10. vii. ^\. Fabricii cod. apo-
cryph. N. T. tom. i. p. 344. sq. not. a. Dodvvell. Dissert.
in Iren. iv. p. 340. Cramer. Fortsetzung des Bossuet toin.
ii. p. 179. sq. Fuldner. de Carpocratianis in : Dritte Denh-
schrift der historisch-theolog. GeseUschaft p. 193. Mox no-
tanda est locutio ol anb -naihdas i. e. docti, eruditi, vel accu-
ratius : eruditionis studiosi. Vid. de illa Viger. de idiott.
p. 579. sq. xiii. Hermann. ad Viger. p. 855. 370.

xiv. et
Schafer. melett. critt. p. 27. p. 93. et ad Dionys. H. de comp.
verb. p. 26. sqq. Adde Euseb. H. E. vi. 19. ubi ex Ori-

gene laudantur verba : ore [xev alperiKol otc be a-nb tG>v 'EA-
Xtjvlkcov ixa6r][j.dTO)v Kal jadAtora tcov iv (pt\ocro(j)(a. Similiter

Latini dicunt esse ab aliquo. vid. Cicer. de orat. ii. 38. 160.
erat enim ab isto Critolaus. Tusc. Qu. ii. 3. 7. de Fin. iv. 3. 7.
Cf. Fischer. ad Weller. iii. b. p. 115. Jacobs. ad Anthol. P.
p. 42. Matthise ausf griech. Grammatik p. 1129. HEIN.

32, 28. XoyiKals e7Ticrr?/âts nec Valesium, nec Strothium
satis rccte interpretatum puto. Ille quidem vertit : in omni-
hus disciplinis quce ratiocinatione nituntur, hic similiter : in

allen Wissenschaften wobei es auf Verstand und Urtheil an-
28. EUSE13TI IITST. ECCLES. LIB. VII. G47
kommt, et praetorca observat n. 23. " AoyiKat e7rio-r?/juai appear

to be opposedmere acquirements 0/ memory, which indeed cost
to
n
trouble enough, but will not say much.' At enim vero hujus
oppositionis ne leve quidem adest h. 1. vestigium, imo cum
antea memorassot Eusebius, insignem Mcletii dicendi fa-
cultatem, (prjTopiKrjs rr\v apeTr)v, cui opponitur Trjs aAAr/s ttoXv-
-neipias Kal Tro\vp.a0eias apeTr\v. cf. infr.) ideo fortasse non

sestimatum iri a nonnullis, quia illa facultas naturw donum
sit, consentaneum est reliquam Meletii -noXvnetpiav et -no\vp.a-
Oeiav proponi tanquam \oy tKcts emaTrjp.as, i. e. eas, ad quarum
peritiam et cognitionem sibi comparandam non sufficit natu-
ralis quscdam indoles, ut certo speciosius dici possit de elo-
quentia, sed in quibus prse reliquis desideratur usus et exer-

citatio virium. Negari quidem nequit, ita paulo latiori sensu
dictum esse verbum AoytKoj, sed cur hac potissimum voce uti
voluerit Eusebius, in promptu est. Captat enim h. 1. lusus
quosdam vcrborum \oytKals et Aoytcoraroy i. e. qui multa di-
dicit, peritissiinum et eodem modo quo verborum dperrji» pr)ro-
ptKrjs, iroKvneipias et Tro\vp.aOeias, ac tov ftiov. Consueto morc

Euseb. demonstrat. evangel. iii. 6. p. 130. ed. Montac. inter se
opponit fiavavaov Tex. vrl s G ^ AoyiKT/s e-ntaTr)p,r)s i. e. disciplinse
Uberalis, ingenuce. vid. Valckenar. animadvv. ad Ammon. p.
214. sq. Perperam vero Val. vertit Aoyicorarof disertissimum,
recte Str. dass er — die meiste GeschichlichJceit und Gelehrsaiuheit
Iwtessen. Nam TeyviK&TaTov convenit cum prrccedenti 7roAu-
•netpias, Aoytcoraroi' cum iroXvpaOeias s. (pt\op.aOeias ut alii
legunt. Cf. quse monui iii. 36.(pag. 192). Ita plane essc puto
omnia. HEIN.
Ib. tov /3iov apte ad rf/y apeTrjs adjecit Eus., ut qui antea
Meletio apeTip; i. e. insignem facidtatem prjTopiKijs tribuisset et
aliarum rerum prccstantiam s. aperrjv memorasset. Vid. Êlian.

V. H. ii. 13. bta ti)v ev rotV p.eTpots apeTijv. ibid. ix. 10. apeTi)
t?)s x^P as P ro °i
uo Polyb. iii. 44. yevvatoTrjs scripsit. Hom.
Odyss. ii. 206. e'iveKa tt)s apeTijs eptbaivop.ev, ubi ad externam
corporis suavitatem apeTr) pertinet et recte explicat Aristar-
chus : tFjs Tavn)s aperris. Cf. Vigcr. p. 78. et Hoogeven. ac
Zeuniua Morus ad Isocr. paneg. p. 78. Clericus
ibid. p. 79.
ii. Sturz. Lexic. Xen. vol. i. p. 392. sq. Eustath.

sylcv. philol. c.
ad Hom. Od. r. p. 1845. 45- Êschin. diall. i. 1. Matthaei ad
Chrysost. homm. vol. i. p. 53. not. 162. Irmisch. Excurs. ad

Herodian. i. 1.3. tom. i. p. 763. sq. Cic cle invent. ii. 53. de
legg. i. 16. nec arboris nec equi virtus quse dicitur (in quo abu-
timur nomine). Horat. Od. iv. 4. 29. sqq. Lactant. Instit.
div. iii. 12. 1. virtus quoties ad corpus refertur, fortitudo nomi-
natur. ibid. vi. 5. 1. Calpurn. Eclog. v. 5. pastoria virtus.
Locus autem vere classicus est apud Plutarch. de audiendd.
poett. cap. v. p. 41. sq. ed. Krebs. HEIN.
32, 29. tov ei<rm vvv iKelcre TTe^vXay/xivov^ Intelligit cathe-
dram Jacobi fratris domini, quse Hierosolymis servabatur, ut
s
relatum est in cap. 19 . Sic et Alexandrise cathedra beati
Marci evangelistre, qui primus Alexandrinam fundavit eccle-
siam, diutissime servata est, de qua in actis manuscriptis
passionis b. Marci hsec habentur: Adest etiam hujus rei testisi
qii(B usque in hodiernum diem ad confirmandum hujus veritatis
assertionem in eadem ecclesia perseverat, ex ebore utique antiquo

cathedra, politis compacta tabidis, in qua quidem stetisse illum
dum evangelicas paginas exararet, prwstantium non reticuit me-
moria relatorum. In cujus nimirum cathedrm sedili, nullus est
ausus unquam pontificum deinceps residere. Sed in magna vene-
ratione hactenus a cunctis exstat pontificibus humiliter honorata.
Quse quidem sic interpretor, ut plerique ex Alexandrinis epi-
scopis in cathedra b. Marci sedere recusaverint. Certe b.
Petrus Alexandrinus nunquam in ea sedere voluit, sed quoties

gradus altaris conscendebat, ut pacem populo daret, in sca-
bello quod erat ad pedes illius cathedrse, residere consueverat.

Quod cum mirarentur causam eis Petrus
clerici simul ac laici,
aliquando hanc dixisse fertur, quoties ad cathedram illam pro-

pius accederet, totum se contremiscere. Cselestem enim quan-
dam ac splendidissimam virtutem in ea cathedra sedentem a
se conspici, quse aniinum ipsius gaudio simul ac formidine
compleret, ut legitur in actis manusci*iptis passionis ejusdem
Petri. Ceterum non solius Jacobi et Marci, sed et oninium
fere apostolorum cathedrae in iis quas fundaverant ecclesiis
religiosissime servatse sunt, ut docct Tertullianus in libro de

prsescriptione haereticorum cap. 36. Percurre, inquit, ecclesias
apostolicas, apud quas ipsw adhuc cathedrcc apostolorum suis locis
s Cf. Excursus xi. HEIN.

29-3i- EUSEBH HIST. ECCLES. LIB. VII. 649
prwsident,apud quas ipsoB autheuticw litera' eorum recitantur.

Scio quidem Nicolaum Bigaltium eathedras illic interpretari
principales ccclcsias ab ipsis apostolis constitutas. Verum
illc Tertulliani locns hanc interpretationem non admittit.
Esset enim TavToXoyla, cum antea dixerit Tertullianus : per-
curre apostolicas ecclesias. Idem igitur esset ac si diceret,
percurre ecclesias apostolicas apud quas eeclcsia) apostolorum
suis locis prsesident. Quarc de ipsis apostolorum sedilibus
necossario intelligendus est hic Tertulliani locus. Duo enim
signa ct quasi yvupLo-p.aTa apostolicarum ecclesiarum hic notat
Tertullianus.Prinuun est cathcdra in qua sedit apostolus.
Secundum epistokc quarum authenticum excmplar servabat
ccclesia ad quam scripta» fuerant. VALES.
33, 3 1 . evTovcoTepq Trj avvaaKrjaeL] Ruf. vertit : cum se arc-
tioribus vinculis continentiw destringeret . Sic enim habct vetus-

tissimus codcx manuscriptus ccclesise Parisiensis. Nihil fre-
quentius occurrit apud Eusebium quam vox daK-naLs et <piXo-
ao<pLa.Quas voccs a philosophis mutuati sunt Christiani, ut

jam observavi ad cap. 16. lib. ii. Certe philosophi daKrjTds
vocabant eos, qui severioris vita? genus profitebantur, arctiore
disciplina sese ad virtutem formantes. Hinc cst, quod Arte-
midorus in lib. iv. cap. 35. Alexandrum philosophum dvbpa
daKr)Tr)v vocat. Et in lib. V. cap. 16. icpiXocroipriaev evTov&s
Kal tols Aoyois Kal ttj daKijaei xprjadpievos aKo\ov8ws. Vides
daK-no-iv, id est, asceticam philosophiam, opponi philosophiae
qiue in nudis verbis consistit. Ita explicare soleo, quod ait
Marcus Antoninus in libro i. de rebus ad se pertincntibus cap.
7. jurjoe (pavTaaLOirXrJKTOdS tov dcrKrjTLKov, koX tov tvepyeTLKov avOpa
ZTTLbeLKwaOaL. Porro Christiani cum hoc nonien sibi adscivis-
sent, prinuun quidem clericis ascetarum vocabulum indide-
runt, ut notavi ad cap. 16. lib. ii. Postea vero monachi hoc
nomen sibi vindicarunt. Sed initio ita fuisse, ut dixi, pro-
batur tum exemplo Petri Alexandrini episcopi, tum Pierii
presbyteri, quos ascctas fuissc testatur Eusebius
hoc in
capite. Hieronymus in catalogo de Pierio loquens: Constat
Iihiic 111 inr a(TK//(7€coj, et appetitorem volunta ria' paitpertat is, etc.
Sic etiam Eusebius in cap. xi. de martyribus Palaestinse, Pam-
philum presbyterum ascetam vocat his verbis : </)iAoo-o'</x«)
:
77o\iT€ia kcu dovo/o-et biairpixj/as. Ceterum Ilufinus in hujus

loci versione quredam addidit de suo, quse ad vitam b. Petri
Alexandrini pertinent. Sic enim habet : Reliquos vero novem
diversis in tentationum generibus duccit. Cumque se semper in
omni agone persecutionum positus, arctioribus vincidis continentitv
destringeret, etc. Quantis persecutionum fluctibus vexatus toto
cpiscopatus sui tempore fuerit Petrus, docet Ammonius mona-
clius in libro de csede SS. patrum in monte Syna et in soli-
tudine Raithu, his verbis : lyiveTo p.0L ttotI KaOe(op.ivco irrl to
TaTT€ivo'v p.ov kcXXlov, tt\vo~lov A\e£avbpe[as, iv tottco Ka\ovp.ivco
Kavoficp, AoyKr/xo? aiTobr]p.r)cTaL ets Ta p.epn Tr)s TlaXaLdTLvrjs.
Ylpcorov p.ev yap ovx virocpcpcov /BAeVetu tcls OKlxJ/^ls, /cat tov «ac?
7]p.ipav yLvop.evov KLvbvvovTcov TTLo-TavvTTOT&v Trapav6p.cov Tvpdvvcov,
tov ayuaTaTOV i]p.cov Zttlctkottov Ylcrpov airb tottov ets tottov Kpvir-
Top.evov Kal (pevyovTa «at jixr) bvvdp.evov to o~uvo\ov iv aviaeL Kal

TTappno-iq iroLp.a[veLV tj]v Upav avrov TTo[p.vr]V dp.a 8e Kal iTTL0vp,cov
QedcracrdaL tovs creftacrp.[ovs tottovs, Kal TTpotTKwr)craL tt)v Tacpr)v,
Kal tt)v (coottolov Kal dxpavTov dvdcrTao-LV tov KvpCov, etc. Id est
Cum in cellula mea sederem juoctaAlexandriam in loco qui
dicitur Canopus, venit mihi in mentem ut proficiscerer in Palw-
stinam. Primum enim cequo animo ferre non poteram, cum
viderem vexationes et quotidiana pericula quw fideles sub ini-
quissimis tyrannis sustinebant, Petrumque sanctissimum episco-
pum hac illac subinde fugientem ac sese occultantem, cui pro-

prium gregern secure ac libere pascere non licebat. Deinde vero
loca sancta videre magnopere cupiebam, et sepulchrum Domini
nostri, et vivificam atque incontaminatam ejus resurrectionem
coram adorare. Iclem quoque testatur Petrus ipse de se,
in sermone illo quem adhuc in carcere positus habuit ad
Achillam et Alexandrum presbyteros. Exstat hic sermo in
actis MSS. ejusdem Petri Alexandrini : otSare ydp, dbekcpol,
ecos p.eO' vp.tov i]v do-nv etx ov tt)v irepX avrov (supple Troip.vLOv)
p.epLp.vav p.etf oatov re tu>v baKpvcov kcl\ d\[\}recov t6v Trdvra \povov
Ti]s iv vp.LV bLr)\6ov avatTTpocpijs, toitov €k tottov bLap.e[ftcov bia rds
eibco\op.avovvTcov iiTLfiovXds. Kat tovto piev eis Mecro7TOTap.[av
avacrTpecp6p.€vos, tovto be tt]v tt)s <$>olv[k>]s SvpCav kcu ottcos ttotz
p.ev >) Ha\aLcrTLv>], iroTe be Kal bidcpopoL tcov vqtrtov eTx 0V Vf^ds.
Ubi tamen quod ait Petrus Alexandrinus fugisse se in Meso-
3'i. EUSEBII HIST. EOCLES. LIB. VII. 651
potamiam, non legitur apud Anastasium bibliothecarium qui

acta illa passionis beati Petri, nondum a Symeone mctaphrasto
interpolata, Latinc vertit. VALES.
33, 32. ets hr) Ttkvrz koa rptaKoViaJ Ilic locus imprimis
notandus est, quo Eusebius tempus omnc, quod in historia
ecclesiastica complexus est, in unam summam colligit. Ait

igitur a natali Domini ac Servatoris nostri, usquo ad ever-
sionem ecclesiarum qusc contigit anno Dioclctiani nono ac
dechno, annos esse quinque supra trecentos. Idem scribitur
in vita et gestis SS. Patrum Metrophanis et Alexandri quae
lcguntur in bibliotheca Photii : eweaKat8e/<dra> eret rrjs Ato/cArj-
riavov /3ao-tAeta? ri]s 8e tov aa>Ty)po<s i)\xS>v 'lr)(rov XpiaTov irapov-

o-taj, c' nal t Ztovs, Tiakiv 6 xaO' ijfxwv iKpaTuvOrj bi(ayp.6s. In
ehronico etiam Iûsebii idem annus Christi quintus ac trecen-
tesimus notatur c regione anni 19. Diocletiaui. Sic enim
legitur in vetustissima omnium cditione Mediolanensi, quam
nec a Pontano, ncc a Scaligero visam mihi commodavit
Johannes do Launoy, thcologus Parisicnsis. At in editione
Scaligeri, annus ille Dioclctiani quo ccepta est persecutio,
adscriptum habet annum Christi 304. Causa hujus rei est,
quod Scaliger in Eusebii chronico annum 1. Christi posuit
non illum quo Christus natus est, sed sequentem. Atqui
Eusebius annum 1. Christi numeraverat, illum ipsum quo
natus est Christus, ut supra notavi ad lib. i. Christi enim
natalem posuit Eusebius octavo Idus Januarii. Certe in
omnibus MSS. chronici Eusebiani qui annos Christi adscrip-
tos habont, Aquicinctino scilicet, Lipsiano et Orteliano, et in
prima onmium editione Mediolanensi, annus 1 Christi notatur .
is ipse quo natus est in Bethleem Judsc. VALES.
x x
— :
C52 ANNOTATIONES AD c. i.
LIB. VIII.
Prooem. AtaSox^] Cf. quse observavi ad Euseb. H. E. iii.

*5-(pag- '73-) HEIN.
Ib. De verbis tv tl tS>v avayKaLOT&Toiv cf. quse observavimus
ad Euseb. H. E. vi. 5. Adde locum perinsignem Dionysii
Alexandrini apud Euseb. H. E. vi. 41. xal ovk 018' et tis, ttAtjv
et fxri ttov tis ets ejU7reow tov Kvpiov f\pvr)o-aTo. Ubi eo differt
tis ab simplici tls, quod illo significare voluit Dionysius

ets
unum ipsi plane ignotum et de quo nec leviter posset ipse sus-
picari. Simul magis etiam eo defendi videtur locus Actor.
xix. 14., ubi Tives €tttcl jam tueri studuimus cum Wahlio in
Clav. N T. s. v. cf. viii. 6. init. x. 5. extr. HEIN.
Ib. T?/s Trept to Oelov aycotuas] Codex Med. et Maz. veram
hujus loci scripturam retinuerunt, nepl to dvetv, quam Gru-
terus etiam in libris suis repererat. Rectores provinciarum
diis ipsisque imperatoribus sacrificare oportebat, et sacrificiis
interesse. Quse causa erat, ut Christiani a magistratibus absti-

nerent, et provinciarum administrationem, quse ipsis a principe
deferebatur, respuerent. VALES. Tt)s ayavias Vales. vertit
a sacrificandi metu, Strothius zum Opfern.
: von der Verlegenheit
Ule haud dubie melius. Dicitur enim aycovia de quavis ingentiori
animi conflictatione et perturbatione. Vid. Paulus Commentar
iiber das N. T. t. iii. p. 625. sqq. ad Luc. xxii. 44. ubi Christus
dicitur yev6p.evos ev ayo>viq. Cf. Mtth. xxvi. $J. rjp£aTO
Xvnelo-Qai kol ahr]p.oveXv. Marc. xiv. 33. f]p£aTO €K0ap./3(ia0aL
Kal abrjixoveLV. Euripid. Androm. v.337. Servius ad Virg.

JEn. xii. 733. " trepidat" dum turbatur, festinat quod :
Grsecis : iv ayooviq co-tlv. Optime igitur h. 1. tt}s irepl to 6ve.LV

ayoivias reddas : a sacrificandi trepidatione quam vere Chris-
:
tianis non poterat non injicere vox conscientise. Ut enim

inquit Cic. pro Mil. 23., Magna vis est conscientia? et magna in
utramque partem et Curt. viii. 1. trepidatio conscientice indicium
est. Cf. Liv. ii. 24. Curia moesta ac trepida ancipiti metu.
Cic. deorat. iii. 42. Catull. carm. xlvii. 7. de
adventu veris :
Jam mens prcetrepidans avet vagari. HEIN.

1, 2. yajuerats] Hsec verba de imperatorum conjugibus in-
tellexit Christophorsonus, quibus scilicet imperatores permi-

:
i- 4 . EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VIII. 653
scrint, Christianam fidom Iibere profiteri. Sed quac scquuntur,

sonsum hunc aperto rofutant. VALES. Valesius vertit
eorwmque i. o. oiKetoiv tcxoribus ct Stroth. ihren Gemahlinnen.
Scd rocto monuit Pagi ad a. 302. n. viii. ex Lactant. de mort.
persccut. cap. xv. 1. sq. constare tam uxorcm Dioclotiani
Priscam, quam Valeriam cjus filiam et Galerii Maximiani
conjugcm, Christianas fuisso ct Eusebium hoc nonnisi tectius
indicarc. HEIN.
j, 3. Acopo'0eos] Hic Dorothcus crat prajpositus cubiculi
imp. Dioclotiani, aut Galerii Caesaris. Sic enim scribit meta-
phrastes in actis martyruin Indis ot Doninse cap. 23. Qui
etiam adversus Dorotheum, qui gloria qnidem et civili dignitate
erat insignis, ut qui prapositics vocaretur ab Italis, pietate autem

erat insignior, adversus eum ergo et Mardonhcm et Mygdonium
et Indem et quosdam alios, immittunt tela calumnicc. VALES.
1, 4. einavvayioyas'] Musculus vertit numerosas aggregationes,
Christophorsonus conventus. Utitur hac voce Paulus in epi-
stola 2. ad Thessalonicenses cap. 2. epcorwiJLev be ip.as, dSeAcpot,
virep ti)s -napovaias tov Kvpiov r)p.S>v 'Irâov XpiaTov, Kal i)p.i2v
fmavvaytoyrjseV avTov. Id est rogamus autem vos, fratres, :
per adventum Domini nostri Jesu Christi, et per nostram ad

ipBum congregationem. 'E-mavvdyecv proprie est dispersos variis
cx locis in untun colligere. Quo sonsu Dionysius Corinthiorum
cpiscopus in epistola ad Athenienses eam vocem usurpat, de
Quadrato loquens Athcnarum episcopo : Zmp.apTvpG>v o>s bia
ti)s avrov airovbi]s imavva\6evT(av, Kal Tr)s Trtcrrecos dvafairvpiiaiv
flhrixoTuv. Qiuc verba refert Euscbius in lib. iv. cap. 23. Male
igitur Christophorsonus hoc loco conventus intorprotatur.
Subdit onim Eusebius: ko.1 tcl tt\i']6i] tu>v ddpocapaTwv, rds re
emaijpovs cv rots TTpoaevKTi]pCois avvbpop.ds : quibus verbis con-
ventus ccclesiasticos haud dubie designat. Quare vox imavv-
aycoyds aliud significet necesse est, congregationes scilicet ut
dixi, corum qui scad Christi fidem adjungunt. SicDionysius
Alexandrinus in libro ii. de promissionibus adversus Nepotem,
cujus verba refert Euscbius in capite 23. lib. vii. VALES.
Ib. eKKA?7crias] Apto laudavit Reading. locum ex Isidor.
Pelus. epist. ii. 246. dAAo eoTti> €KK\i]aia, koI dAAo eKKA))criaoT7j-
piOV t/ ptv e\- T&v dpiofjLwv \f/vxv avviaTi]Ke, to cV dm) \idiav koi
£u'Acor otKo8oyuetrat. 1IEIN.
x x 2
654, ANNOTATIONES AD c. 1,2.
j, 7. (Kdvfxois bi€Kbu<ovvTes, dum scilicet episcopi inter se

certant do honoris prserogativa, aut de finibus parceciarum
suarum. VALES. Vertit Val. illa verba : contentiosissime
sibi vindicantes et eodem modo Strothius. Est autem profecto
incognita veteribus illa vocis hi.eKbi.Kelv significatio. Cf. Passow.
s.v. HEIN.
1, 8. 'Iepe/xfou] Thren. ii. r. 2. HEIN.
1, 9. *aA/xois] Ps. lxxxix. 39. sqq. HEIN.
2, 2. 'AAAa tovtcov Trapahihovai] Cf. paulo post verba
ovkovv Trpor\\Qr}iiev et de martyr. Pal. c. xii. ubi se non
solum omnia ea, quse ad injurias, ecclesiarum praesidibus a
Christianse religionis inimicis illatas pertineant, sed etiam
mutua confessorum dissidia, hsereticorum turbas, et plurimo-
rum clericorum vitia omissurum testatur ipse Eusebius. Gra-
viter hinc notatus ille est nominatim a Gibbonio (Geschichte
des Verfalls des rom. Reichs, iihers. Magdeburg 1788. p. 574.),
bene autem excusatus imo defensus ab Kestnero de Euseb.
p. 40. Eusebius enim nonnisi in narratione rerum sua a>tate
gestarum taciturum esse sese profitetur, quae Christianis
afferre possint contumeliam, et nisi cum ignominia multorum
sequalium referre non poterat. Hoc autem silentium esse ei
debebat sanctum, et vel inde, quod, quo defectu opus suum
laboraret, ipse fassus est, eum hac in re non fraudulenter
egisse licet concludi. Quamquam in eo vix vere judicat
Eusebius, quod haud utilia posteris futura fuisse putavit illa-
rum rerum ab ipso omissarum commemorationem, id quod

indicat verbis [xova oxpeAeâs. HEIN.
2, 3. TreTTeipaixevwv^ Positum videtur pro TreTT€Lpaa[ji.evo)V. Sic
Eusebius supra in lib. vi. cap. 43. ubi tamen nostri codices
Maz. Med. ac Fuk. scriptum habent Tie7Teipao-p.evovs. Utitur
hac voce Paulus in epistola ad Hebrreos cap. 4. ubi vulgatse
quidem editiones habent Treireipao-p.evm). Sed in manuscriptis
codicibus legitur TTeireipap.evo)v, ut notavit Tusanus. Est autem
hic metaphora a navibus, quas praedones in mari aggrediuntur,
sicut patet ex sequentibus. Certe piratae dicuntur cnrb tov
i:eipa(eiv. Quare malim scribere hoc loco TTeTreipao-pi.evv, ut
distinguatur a TreTreipapLevcov, quod significat expertos. Ita
-4- EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VIII. 655
Dionysius Alexandrinus in cpistola ad Fabiuin, quam habes

in lib. vi. hujus historiae : <5v ol fxaWov -7re7reipa/xeVoi irketova
hv db&v. Id est: qui magis experti sunt. VALES.

2, 4. "Rtos tovto yjv ivvtaKaihtKaTov] Ita etiam Eusebius in
chronico, et auctor chronici Alexandrini : Diocletiano Aug.
octies et Maxbniano Herculio Aug. septies coss. anno 19. Diocle-
tiani imper. mense Dystro die 25. ipso paschw die proposita sunt
ubique imperialia edicta, etc. Consentit Idatius in fastis ita

scribens : Diocletiano VIII. et Maximiano VII. his coss.per-
secutio Christianorum. Idem colligitur ex actis Munatii Felicis
curatoris Cirtensium, quse referuntur in gestis apud Zeno-
philum consularem Numidiae. Sic autem incipiunt : Diocle-
tiano VIII. Maximiano VII. coss.
et Is erat annus a natali
Christi juxta Eusebium quidem 305. autem Dionysianse aerse
qua nunc utimur, tertius ac trecentesimus. Sed Baronius in

annalibus, et Petavius in 2. parte rationarii temporum anno
Christi 302. Constantio IV. et Maximiano IV. coss. initium
hujus persecutionis assignandum esse contendunt. Eorum
sententia unico argumento nititur, actis scilicet concilii Cir-
tensis. Quod concilium anno post inceptam persecutionem
et post passionem martyrum congrcgatum esse affirmat Au-
gustinus in breviculo collationis. Congregatum est autem
Diocletiano VIII. et Maximiano VII. coss. ut docent acta
ab Augustino relata in lib. iii. contra Cresco-
ipsius concilii
nium. Sed huic argumento facillimum est respondere. Quis
enim non videt, mendum esse in actis illis Cirtensis concilii,
et legcndum esso P. C. Diocletiani IX. et Maximiani VIII.?
:
ld cnim apertissime convincitur ex brevieulo collationis diei 3.

capite 17. ubi dicitur : Kam gesta marti/rum quibus ostendebatur
tempus persecutionis, coss. gesta sunt Diocletiano IX. et Maxi-
miano VIII. Idus Febmarias, gesta antem episcopalia
j>ri<li<-
decreti Cirtcmis, post eorundem conszdatum 3. Nonas Martias,

etc. Quid his potcst csse manifestius
? Nequc vero hanc
scripturam suspicari quisquam de falso potest. Addit enim
ibidem Augustinus, officiales jussos a judice inspicere quantum
temporis interfuisset inter passionem martyrum et concilium
Cirtense, deceptos fuisse ac per imprudcntiam falsum renun-
tiasse. Nam cum gesta martyrum inscripta essent Diocle-
tiano IX. ct Maximiano VIII. pridic Idus Fcbr., acta vcro
x X3
:
eoncilii Cirtensis post consulatum Diocletiani novies et Maxi-

miani octies, 3. Nonas Martias, officiales post-consulatum pro
consulatu sumentes, mensem duntaxat inter utraque gesta
interpositum responderunt, cum tamen 13. mensium
esse
spatium revera interpositum fuisset, ut rectissime tradit Au-
gustinus. Exstant quidem ipsa martyrum gesta quse in
collationo illa designantur. Verum in iis nec dies, nec consul
adscriptus est, ut videre est apud Baronium. Aut igitur hunc
locum ex breviculo collationis, ubi gesta martyrum Diocletiano
IX. et Maximiano VIII. coss. confecta memorantur, mendo-
sum esse necesse est, aut inscriptionem concilii Cirtensis in
lib. iii. contra Cresconium. Atqui inscriptio illa gestorum
martyrum non potest, iit patet ex iis quse jam dixi.
falsa esse
Est et aliud argumentum, quo convinci potest, Cirtense con-
cilium consulatu Diocletiani VIII. collectum non fuisse. Cum
enim id concilium coactum fuerit ad ordinandum Cirtensis
ecclesiae episcopum, teste Augustino, qusero quis episcopus ab
episcopis illis ordinatus sit? Non Silvanus. Hic enim hoc
ipso anno adhuc subdiaconus erat Pauli Cirtensis episcopi, ut
patet ex gestis Munatii Felicis. Paulum igitur dicent cum
Baronio, creatum ab episcopum Cirtae. Sed neque hoc
illis
stare potest. Etenim sub Paulo orta est persecutio, ut docent

acta apud Zenophilum consularem Numidiae, quse referuntur
in libro iii. contra Cresconium Zenopkilus consularis dixit
:
Quid administrabat tunc Silvanus in clericatu ? Respondit

Sub Paulo episcopo orta est persecutio et Silvanus subdiaconm
fuit. At si in Cirtensi concilio coss. Diocletiano VIII. et
Maximiano VII. Paulus episcopus factus est, quomodo illud
verum esse poterit, sub Paulo ortam esse persecutionem, cum
Cirtense concilium, in quo creatus dicitur episcopus, anno, ut
minimum dicam, post initium persecutionis gestum sit Sed
?
omnino verissimum quod in illis actis dicitur,

est, sub Paulo
Cirtensium episcopo ortam esse persecutionem, Diocletiano
VIII. et Maximiano VII. coss. Quo anno Munatius Felix
curator reipublicae Cirtensium ingressus domum Pauli episcopi,
jussit ut traderet scripturas, ut legitur in actis apud Zeno-
philum consularem, quse referuntur in lib. iii. contra Cresco-
nium, et in epistola Augustini 165. et quse post collationem
Carthaginensem edita sunt. Ulud, inquam, verissimum est,
4 . EUSEI3II HIST. ECOLES. LIB. VIII. 657
falsum vero est, Cirtense concilium gestum fuisso Diocletiano

VIII. et Maximiano VII. coss. Sed quid responsuri sunt
advorsarii ad hsec, quse dicturus sum ? Constat Cirtense con-
cilium coactum esse anno post gesta illa martyrum Africa-
norum, seu potius 13. mensibus. Nam concilium gestum est
3. Nonas Martias, martyrum autem gesta pridie Idus Febr.
Ergo si concilium Cirtense actum est Diocletiano VIII. cos.
passio martyrum Constantio IV. cos. pridie Idus Febr. con-
tigerit neccsse est. Atqui persccutio ccepta est mense Martio,
ut testatur Eusebius. Ceterum persecutionem iis quos dixi
coss. ortam esso multis prseterea testimoniis probari potest.
Primo ex actis martyrum Agapes, Chionise et Irenes, quas
passae sunt Diocletiano IX. et Maximiano VIII. ut legitur in
finc actorum. In liis actis sic scribitur : Inquit prases : supe-
riore anno, cum edictum illud tale ac pium jussum dominorum
impp. casarum primo fuit divulgatum, ubinam vos latuistis?
et
etc. Intelligit cdictum de cremandis libris Christianorum,

quod supcriore anno emissum fuisse ait. Igitur Diocletiano
VIII. cos. emissum fuerat. Secundo in actis Metrophanis
et Alcxandri qua? extant in bibliotheca Photii, Constantius
Chlorus mortuus esse dicitur anno hujus persecutionis 3. quod
omnino stare non potcst, nisi initium persecutionis ab octavo
Dioclotiani consulatu deduxeris. Idem testantur acta pas-
sionis sancti Felicis episcopi Tubazicensis, quae sic incipiunt
in optimo codice MS. : Maximiano septies
Diocletiano octies et
coss. Augustis, exivit edictum eorundem Casarnm vel imperato-

rum, etc. VALES. Cf. Lactant de mortt. persecut. c. xii.
xiii. Pagi ad a. 302. v.HEIN.

Ib. Avo-Tpos fxrjv] Cum de anno quo ccepta est persecutio
Diocletiani,abundo supra disputatum sit, nunc restat, ut de
mense ac die pauca dicamus. Eusobius quidem hoc loco ait
mensem fuisse Dystrum, qucm Romani Martium vocant. Idem
scribit auctor chronici Alcxandrini, cujus verba sic legenda
sunt : «Itovs 10. njs ALOKXrjTiavov fiacrikelas, p.rjvl AvcrTpco xe,
Aeyoiro 8' av ovtos M&pTtos Kara 'PwfxaCovs. Sed Eusebius in
libro do martyribus Palaestinse, qui huic octavo historine cccle-
siasticrc volumini appondicis loco subjieitui', Xanthicum men-
sem fuissc dicit, qucm Romani Aprilem nominant. VALES.

Stroth. di mtsche Ucbersetz. des Euseb. t. ii. p. 7. not. 9. de hac
x x 4
:
re dicit :
" We must therefore reconcile the ttvo passages by saying
the edicts were first published in Palestine in April, but in the
provinces nearer to the capital as early as March!" Ceterum
nihil, pauca vocabula Latina cognovisse Eusebiura et
nisi
pauca de Romanorum moribus audivisse, ex h. 1. posse colligi,

recte observavit Moeller. de Eus. p. 31. cf. ix. 5. o-rparo7re-
hdpxrjs, ov bovna 'Pw/xatot Ttpocrayopevovcnv. HEIN.
lb. a(oTt]pCov tt&Oovs lopri/s elaeXavvovcrris'] Theodoretus in
lib. v. historia? ecclesiasticse cap. 38. ipso dominicae passionis
die edictum de ecclesiarum subversione propositum esse, scri-
bit. Auctor chronici Alexandrini ipso pasclue die id gestum
refert, pascha autem celebratum esse dicit die 25. Martii,
quod in annum 19. Diocletiani cadere non potest, ut Scaliger

et Petavius monuerunt. In chronico Eusebii gestum hoc
dicitur mense Martio, diebus paschse. Grseca verba hujus
loci tantum significant, diem paschse in propinquo fuisse tunc
cum edicta proposita sunt. Nam vox do-eXavvovcrris id sig-

nificat. Itaque recte Rufinus vertit : dies solemnis paschaj
imminebat. Pascha autem anno Christi 303. Dionysiano,
apud orientales contigit decimo octavo die mensis Aprilis,
ut Scaliger et Petavius affirmant. VALES.
Ib. tovs be iv OLK€T(ai.s e\ev0ep[as CTTepeTo-Oaij Rufinus vertit:
Si quis servomm permansisset Christianus, libertatem consequi
non posset. Quem sensura secutus videtur Nicephorus in lib.
vii. c. 3. Sic enim Eusebiana verba exposuit koI tovs oiWras :
e£op.vvp.£vovs iXevOepLq TLp.qv. Sed hsec interpretatio ferri non

potest. Sic enim imperfectum fuisset imperatoris edictum,
quo honorati duntaxat, et servi comprehensi fuissent, nulla
plebeiorum ac rusticorum" mentione facta. Adde quod si per
tovs iv oLKtTLaLs servi intelliguntur, ineptum esset dicere, ut
servi libertate spolientur. Neque enim libertate spoliari pos-
sunt, quam non habent. Hoc cum animadvertisset Christo-
phorsonus, tovs ev otxertat? privatos vertit. Ego actores et
procuratores intelligo, qui patronis et potentioribus viris
ministrabant. Sic infra cap. 6. tovs iv âo-tAt/cats otxfrtats
vocat Eusebius cubicularios imperatoris. Sed optime Zo-
naras hunc Eusebii locum exposuit. Nam tovs iv otVertat?
interpretatur privatse conditionis homines. Verba ejus sunt
tovs fxev a£tats r) arparetats KaT€i\cyp.€vovs, a.TLjj.o)s e£eAawea0at
:
4-4. EUSEBTI HIST. ECCLES. LIB. VIII. 659
Kai rfjs a£ias, Kal t?is aTpaTtLas' tovs 5e Tvyi]s £8icori8os 8ovAo{5-
o-Qai. VALES. Valcsio recte repugnavit Moshem. Commen-

tar. de rebus Christ. a. C. M. p. 925. quia ol \v oucertats neque
sunt plebeii, neque ullo cxemplo docct historia, plebeios ex
Christianis scrvos factos csse. Omnem igitur potius libertatis
impetrandw spem amittere voluit imperator servos, qui Chris-
tiani mansissent. Cf. Dodwcll. dissert. oci. in Cyprian. n. 71,
Stroth. deutsche Uebers. des Eus. t. ii. p. 8. not. tamen
1. qui
a nostra interpretatione paulum discedit. Ita enim commen-
tatur " Those who by tovs ev
: olKerlais understand homines
plcbeios, appear to have been deceived by the conclusion, that as
the men of rank were expressly mentioned here, the plebeians
must have been mentioned also. But if this conclusion is valid,
the clergy must have been mentioned as well. The edict tcas
immediately directed against two classes of people only, first
against holders of imperial offices, and next against free or

emancipated Christians who were in service tinder and belonged
to the household ofthe emperors or their courtiers and governors.
These persons, as being in the imperial pay and service, and
required most of them by their very situation to join in sacrifice,
thc emperor first required to offer^ etc. Cf. de martyr. P. c. iii.
HEIN.
3, I. Meya\(t>v ayiovoiv toroptas eVeSetârro] Val. vcrtit
illustrium ccrtaminum spectacufa exhibuerunt. Stroth. paulo
Hberius : liesseu-einen sehr grossen Muth im Kampfe bliclcen.
Sigillatim to-ro/na h. 1. dicitur de rei adspectu qucm illi a/}\oi'res
prsebebant. Videtur luec vcrbi vis paulo rarior. Cf. vi. 11.
totto>v laro/nas eveKa viii. 7. dc martyr. P. c. i. in. Joseph.
Antiqq. i. I 4. 1$. J. vi. I. 8. avijp bv eyco KaT ZkcIvov LaToprjaa

f .
tov Tr6\ep.ov. Polyb. iii. 48. Galat. i. 18. Hesychius lo-Topel'
6pq. Addc Casaubon. ad Diogen. Lalrt. iii. 18. Krebs. observo.

Flavv. p. 318. Loesner. observv. Philonn. p. 326. Gataker. ad
M. Antonin. i. 16. p. 38. e£ toroptas vop.o>v r) (0o>v r) a\\o>v
tivS>v Ttpayp.aTu>v. Dorville ad Charit. p. 366. Abrcsch. ad
sEschyf. tom. i. p. 207. HEIN.
1
Ib. ecp olf\ Id est, in quibus tormenfis. Quod non intel-
lexerunt Musculus et Christophorsonus. Sed Nicephorus in
lib. vii. oap. 4. hunc Eus. locum optime exposuit. VALES.
3, 4. Karti re TTpoacaTrov Kal T>apciiov~\ Plumbatis ciesos intel-
ligo, de quo supplicio in passionibus martyrum non raro fit
mentio. Nam cum Eusebius martyres pugnis csesos esse jam

dixerit, hinc necessario intelligere debemus plumbatis in facie
verberatos. Alioqui esset ravroXoyia. VALES.
Ib. f£ airavTos] In libro de martyribus Palaestinse, ubi
multa ex historia ecclesiastica iisdem psene verbis repetuntur,
legitur €K Travrbs, quod est elegantius. Sic autem Grseci
dicunt, quod Latini utique. VALES. Cf. Êlian. V. H. ii. 4.
iii. 7- ck iravTos Tpoirov bixj/QvTes Rom. iii. I. Kon-a irdvTa Tpoirov
2 Cor. iv. 8. ev TrdvTL vii. 5. Viger. de idiott. p. 600. 'E£ dirav-

tos h. 1. non verterim cum Val. utique. Melius Stroth. in allen
Stilcken. Adde vi. 1. ubi Stroth. e£ d-rravTos vertit vor allen
andern. Sed vel ibi commode verti potest omni modo. HEIN.
Ib. ol Trjs deoarefieLas e^dpot} Val. vertit pietatis hostes.
Melius Stroth. die Feinde der Religion. Vide qua? animad-
verti ad Eus. H. E. vii. 32. (pag. 633.) cf. vi. 2. viii. 4. HEIN.
4, I. Tov tt)v ££ovo-tav dXrjcpoTos^ Diabolum intelligit, qui in
evangelio dicitur princeps hujus mundi. Et sic Nicephorus
in cap. 3. lib. vii. hunc Eusebii locum accepit, quem Muscu-
lus et Christophorsonus minime intellexerunt. VALES.
4, 3. 6 o-TpaTOTr(bdpxr]s] Veturium magistrum militum in-

telligit, de quo Eusebius in chronico ad annum 17. Diocletiani
haec habet : Veturius magister militice, Christianos milites per-
sequitur, paulatim ex illo jam tempore persecutione adversum nos
incipiente. In quibusdam manuscriptis et in editione Mirsei
haec ad annum ad annum
16. Diocletiani referuntur, in aliis
14. VALES. Negligentis vero esse illam omissionem recte
judicat Kestner. p. 73. §. 62. 1. cf. iii. 6. not. 9. Danz. p. 66.
not. 30. " Num oblitus est Eusebius eorum, quo?. prius cogno-
verat, an addidicit ea, quo? prius incognita liabuiV HEIN.
4, 4. ak\d koI —
avTLKaTrjWaTTovTo] Eodem tempore legio-
nem illam militum qui Thebaî dicuntur, fuisse tradunt acta
martyrum a Ruinarto edita. cf. Pagi ad a. 297. n. ii. Oros.
vii. 17. cit. Read. HEIN.
Ib. tov Tr)v £7rL[3ov\r)v evepyovvTos] Diabolum his verbis in-
telligit Eusebius, non autem ducem Romanum, ut putavit
Christophorsonus. VALES.
Ib. bebLTTOfxevov iroXepov i. e. cum multitudo fidelium,
ut credibile est, eum (diabolum) terreret et in bello universis
1-1. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VIII. 661
simul inferendo ci facesscrct ncgotium. Vcrto hsec, tum quia

perperam vcrterunt Valesius et Strothius, ille : deterritus, ut
credibile est, multitudine fidelium, et universis simul belhim

inferre formidans, hic : vermuthlich, weil er sic/t fiir die Menge
der Gldubigen fiirchtete, und Bedenken trug, alle mit einander
zu bekriegen, tum quia Zimmermannus adeo pro a-noKvaiovTos,
quod optimc scriptum cst, scribi posse conjccit diroKviovTos.
Quod fieri prorsus ncquit. Vid. Passow. s. v. aTroKvaio arTOKveci)
et heibi(T(To\xaL. HEIN.
5, 1 . T<3v ovk ao-ijfxo)v ris] Hic Joannes dicitur in martyro-
logio Usuardi, Adonis, Notkeri, et in vetere llomano, die 7.
Septembris. VALES.
lb. <T7rap<£rrei] Edicta imperatorum et epistolse in charta
perscrib,ebantur. Hinc Nilus in epistola 264. ait chartam
simplicitcr vocari qua? cx papyro et glutino compacta est, sed
postquam imperatoris subscriptionem accepit, tunc vocari
sacram ck Trairvpov koX ttoWt^s ydpT-qs KaTaaêvaaOeis, -^dpTr]s
:
\fyi\os (caAetrat' eirdv be viroypa<pi]V be£r)TaL fiaaiXews, bijkov <as
aaKpa 6vop.d(eTai. enim legendum est, non ut in MS.

Sic
codice scribitur adpKa. Sacram enim vocabant imperatoris
epistolam ut videre est in actis concilii Chalcedonensis, et in
novcllis Justiniani, et in glossario Nomico. Idem quoque
testatur Ammianus in lib. xxii. his verbis : lieplicatoque volu-
onine edicti. Nam volumcn non dicitur nisi de charta.
VALES. Cf. Suiccr. t. ii. p. 924. sq. Du Fresne Gloss. med.
et inf. Grwc. p. 1325. sq. HEIN.
6, 1 . YloXvTpo-aovi OavdTovs i. c. multiplicia mortis gcnera,
vielfache Todesarten, ut recte vertit Stroth. Cf. ii. 25. ubi
noster ut summam varietatem generum mortis indicaret et
veluti oculis subjiccrct, scripsit adco Troi/aAais OavaTiov Ibeais.
&ai'dTov Tpdirovs dixit vi. I. ttolklKiov fiaadvov nal Oavdrov Tpo-
thov. Sed idem per OavaTovs scepius significant cum Eusebio
Graecorum optimi. Vid. Plat. Crit. c. vi. beap.ovs nai OavaTovs
(TTLiTepTrovo-a Kai y^pr\p.dTu>v dcpaLpeaeLs. Apolog. c. xvii. Xenoph.
Apolog. iv. 32. Sophocl. Trachin. v. 1278. p.eydkovs p.ev Ibovaa
veovs OavaTovs. Addc Achill. Tat. iii. p. 165. iv. p. 233. cd.
Salmas. cf. Abresch. animadvv. JEschyl. tom. i. p. 388. ct
infra cap. xii. not. 5. Utuntur autem Graeci OdvaroL quoque
dc violcnta mortc. Vid. Jacobs. in Actt. Monacc. tom. i.
:
p. 156. Seidler. ad Eurip. Electr. v. 479. Atque in univer-

sum, ut illud hoc loco animadvertam, usurpant Grseci nume-
rum pluralem plurium substantivorum, ubi vix illum sed sin-
gularem exspectes, neque tamen uterque numerus inter se
permutari censendus sit, imo certe plerumque deinde ea est
numeri pluralis ratio, ut notionem aut graviorem et augus-
tiorem (cf. Longin. de sublim. xxiii. 2 sqq. ed. Weisk.) aut
magis universam et indefinitam reddat aut alio modo sit
explicandus, ut 6vp.o\, de quo vid. Lobeck. ad Soph. Ajac.
v. 716. cf. Euseb. H. E. iii. 6., ubi ex Josepho laudatur tov :
\ifjiov [xdWov ££€kcliovto 01 6vp.oi. Constantin. orat. ad sanctt.

ccet. c. xviii. dayfnxoves 6vp.oi. 2 Cor. xii. 20. Gal. v. 21., vtivoi
vid. Schafer. ad Long. past. p. 143. Sextus Empir. advers.
Logic. i. 2. Trj aKtaypacpiq cnreiKao-ai rd ovTa, toXs re /card vttvovs
i) fiaviav irpoaitiTTTovaL ravra 6juot(2o-ai. Euseb. H. E. vi. $.
ws 5r) Ka6* vttvovs Trjs YloTap.Laivr\s tTTLqbaveiarjs. dAr/0etat vid.
Euseb. H. E. iv. 16., ubi Justinus M. dicitur a nostro 6
rats dkrjdeias (pL\oao(pu>TaTos. Perperam ibi Cph. Ion. habet
rrjs d\r]$€Las pro rat? dAr/êtais. Quamvis enim haud sciam an
tuls d\qdeiaLs minus recte junxerint Val. et Stroth. cum $iAo-
croqbcoTaTos, unde ille vertit idem ille verce sapientice studio-
:
sissimus sectator, hic dieser eifrige Liebhaber der Wahrheit,

cum facilius videatur Tals dAr/0etats adverbii loco positum cre-
dere, ut sit : revera, reapse, tamen rr/s d\rjdeias apertum est
verborum ra?s dAr/0etats interpretamentum, ab iis profectum
qui illud ipsum d\rjdciaLs haud concoquerent, quod si malis
jungere verbo (pi\oao(pu>TaTos cum Val. et Stroth., vertendum
potius erit " ille veritatis in omnibus ac singidis studio-
:
,,
sissimus. Similiter autem Ae'yetz> rds dAr?0etas contra Vale-
sium rd rr)s d\rjdcias scribentem rectissime defendit Orellius
in Nicol. Damasc. p. 199. optime illud interpretans " verita- :
tem circa omnia dicere, auf alle Fragen, ilber alle PunJcte die
Wahrheit sagen.' Et recte Orellio assensi sunt Corayus et
1
''
Ochsnerus in supplem. nott. in Nicol. D. p. 44. cf. Lennep. in

Phalar. epist. p. 221. Dorville ad Charit. p. 397. Alias pro
illo Aeyetv tcls d^rjdtias Grseci dicunt Aeyety irav rdAr/ê's. vid.
Sophocl. Trachin. v. 474. irdv aoi qypdaa) rdAr/0e's. Sed idem
Sophocles apud Justin. M. cohort. ad Gra-cos c. xvii. inquit
Etr Tals aXijdfiaHTiv, tls icmv ©edy.
i. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VIII. 663
Ubi tcu9 akri6da.i<nv haud dubio vertendum est, ut superius in

Euseb. H. E. iv. \6. equidem vertere malui, revera, profecto.
Adde Scholiast. ad Homer. Odyss. vii. 311. sq. Tavra Aeyei

TT€ipa>p.evos tov 'Obvacreojs, el tols d\r]0eiaLs TrapaLTelraL Oeov
ydp.ov. Porro sanum est neque ullo modo in (3aTTTio-[xov mu-
tandum cum Jaspisio, fia-nTLcr\xS>v in epist. ad Hebr. vi. 2. vid.
Boehme commentar. ad h. 1. p. 250. cf. ibid. p. 208. p. 257. sq.
Winer. neut. Gr. p. 74. Similiter temere sollicitavit Teyvi]p.aT
apud Soph. Phil. v. 36. Brunckius ad h. 1. indicatur enim ibi
avTu£vkov e /c7rcoua varia et multiplici arte elaboratum, et inde
T€x v W aTa ilhid dicitur. Gataker. adv. misc. p. 352. Mat-
Cf.
thiae ausfiikrl. cjriech. Grammatik tom. ii. Vorrede p. v. sq. et

§. 293. p. 586. Ncque omittendus cst locus Chrysostom.
t. xii. p. 342. B. ed. Montcf., ubi leguntur sano sine sensu
D8B0 : aAA' ovbe evTavOa 'LcrTaro tcl tS>v na.KaL crcojuarcoi\ Sed
quseritur, an non locus recte queat emendari : dAA' ovbe ev-
ravOa toravTo ai tS>v cra>ixdTcav iraXaL. Quod ipsum quamvis
attulerit Matthiei ad h. 1. not. 62., tamcn statim post plane
illud spernendum ratus : " Cur mim, inquit, o-a>p.dTu>v numero
v
plurali ? Sine dubio corrigendum, tcl tS>v 7raAaia^drcoz;. '
At
equidem ego an tcl tS>v 7raAaicrudrcor scribcndum sit hoc Chry-
sostomi loco, vehementcr dubito, neque illis " Cur crcoudrcov :
numcro plurali V ai tS>v aco^drcoi> 77aAai non posse scribi, de-

monstrari puto. Namque codem jure ad verba Chrysostomi
quse paulo ante 1. 1. leguntur, 01 tS>v iyo>p<j>v pvanes, i. e. ut
\crtit interpres Latinus, saniei torrentes, dicere possis: Cur
LxS>po>v numero plurali l At cf qua; monui Euseb. H.E.vii. 21.
(pag. 586.) Nequc, tS>v o-o>pa.To>v quomodo scribere potuerit
Chrysostomus, plane obscurum sit. Nonne cnim ille poterat
eo indicare, ad onmes corporis Jobi partes, ad omnia quccerant
corporis Jobi, sajvissimos dolores ac cruciatus penetrasse ?
Optime ccrte conveniunt sequentia : -ndvroOev, ZvboOev, e£a>0ev

aTTOTi]yavt(op.evov (avTov). Adde locum simillimum Euseb.
H. E. vii. 20. ct Vales. ad h. 1. Denique senno Ro-
manus etiam satis insignia hoc in genere nobis suppcditat
excmpla. Ita mortes habet non soluin Yirg. JEn. X. 854.
(omnes per mortes animam dare), sed Cic. Tusc. Qu. i. 48. de
fin. ii. 13. prseclaree sunt mortes impcratoriiv. Arnob. advcrs.
gentes i. 40. p. i. p. 27. ed. Orell. Innumerabiles alii — accrbis-
simarum mortium experti sunt formas. Adde Cic. de offic. i.

36. 7. Cavendum autem est, ne aut tarditatibus utamur in
ingressu mollioribus —aut in festinationibus suscipiamus nimias
celeritates. ibid. i. 22. ext. fortitudines, i. 7. et ssepius utilitates,
i. 28. quietes, de orat. i. 1. 3. asperitates, de legg. i. 11. pravi-
tates, de finib. i. 15. assiduitates, ibid. 19. 20. formidines —de-
spicationes, pro Milon. 26. infidelitates, de finib. i. 18. levi-
tates. Cf. Minuc. Fel. Octav. i. 5. superstitiosw mnitates.
HEIN.
6, 4. <rvyyjj)pov}xh>(i)v\ Nec Nicephorus, nec interpretes hanc
vocem intellexerunt, quippe qui non animadverterint, vocem
o-vy)(ti>pa.<rdai hic passive sumi. VALES.
6, 5. cx^lov ws oVrcos] Scribendum videtur a£iov. Refertur
enim ad id quod prsecessit, kvos Porro de hoc Petro et de l
.
Dorotheo pra?posito cubiculi, Gorgonio, aliisque cubiculariis

qui tunc csesi sunt, vide acta passionis Indis et Domnse die 26.
Decembris. VALES.
6, 6. irvpKdias] De hoc incendio quod Nicomedise contigit
anno 1. persecutionis vide illustre testimonium Constantini
imp. in oratione ad sanctorum coetum capite penultimo.
VALES. Cf. unde
Lactant. de mortt. persecut. c. xiv. xv.,
de incendii illius auctore mirum quantum dissentire Eusebium,

Constantinum et Lactantium, intelligitur. VkL Moshem.
Commentt. de rebus Chr. a. C M. p. 929. sqq. cf. Stroth^
detitsche Uebers. t. ii. ad hoc cap. vk
p. 16. not. 7. Vales. not. 8.
et Manso Leben Constantins des Grossen, p. 108. sq. Contra

alias in rebus a Diocletiano ad Constantinum usque gestis
Eusebius et Lactantius egregie inter se consentiunt ac quasi
conspirant. Maxime huc pertinent loci: LactanL de mortti
persec. c. xxxvi. cf. Euseb. H. E. ix. 2. 4. Lact. xx. cf. Eus.
viii. 13. Lact. xxxiii. cf. Eus. viii. 16. Lact. xv. cf. Eus. viii.
1
De hac Valesii conjectura Zimmer- suo, scilicet Petri, quam martyrium ip-
inannus ad h. 1. " Emendatione, inquit,
: sum fuisse dignum ejus nomine seu ejus
Valesiana d|i'oy haud opus est : &£iov nomini convenisse. Quae sententia est
,,
referendum ad ^J.apTvptoy. Sed inde paulo ineptior et quadam difficultate la-
cur illud non necessarium sit, vix intel- borans. Tenendum vero illud quod
ligitur. Hoc enim ipsum quaeritur, quo- jam ad Euseb. H. E. vi. 11. obser-
modo &£tov referri possit ad fj.aprvpioi', vavi, Eusebium interdum eo reierre
cum aperte rectius dixisset Eusebius, verba, quo rectius referenda non erant.
illum cubicularium, martyrium sub- Unde sane Valesii conjectura haud opus
euntem dignum se prastitisse nomine esse, sequitur. HEIN.
4-y. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VIII. 665
13. Lact. xlix. cf. Eus. ix. 10. Ostendit autem pracclare
Kostncr. de Eus. auct. Excurs. iv. p. 49— 56., neutrum scrip-
torem altorius historiam novisse. Praterca cf. Zosim. hist. ii.
7—38. IIEIN.
6, 8. 0eovs— koyi(6pevoi] Probabile sane est, quod ad h. 1.
animadvertit Stroth. Uebersetz. tom. ii. p. 16. not. 8., in eam

de qua loquitur Euscbius, suspicionem illos regiorum cubicu-
lariorum legitimos dominos adductos csse propterea quod illo
tempore i. e. seculo quarto magno opere jam crevcrat insana
reliquiarum veneratio. Sed inde nullo modo sequitur, Euse-
bium eidem focdse superstitioni favisse. Vide quae disputavi
in Excursu xi. HEIN.
6, 9. Kara ttjv MekiTivijv] In vetustissimo codice Maz. scri-

bitur y/lfkiTtvrjv accentu in penultima. Urbs et regio ita dicta
ost in minore Armenia, ut jam notavi. Porro de tyranno qui
in ca rogione imperium arripuit, nihil legi. VALES.
Ib. &kk(0v ap.<pl T7]v ^vpCav] Eugenium intelligit, qui in
Syria brcvi admodum tempore tyrannidem gessit. Totam
historiam narrat Libanius tum in oratione ad Theodosium
post reconciliationcm, pag. 411. tum in Antiochico pag. 363.
Quibus jungendus est locus ejusdem Libanii ex oratione ad
Theodosium dc seditione Antiochena, pag. 399- Erat quidam
tribunus Seleueiue, noinine Eugenius, qui militibus quingentis
erat prsepositus. Ilis opus id injunctum erat, ut os portus
adituinquc excavarent. Milites cum die noctuque sine inter-
missione laborarent, a-gro id ferentes, pra>positum suuni ad
iinperiuni capessondum coinpcllunt mortcm minitantcs nisi
ipsis assensum pneberet. Hoc modo coactus tribunus, pur-
pura cx siinulacro Dei oujuspiam abrepta, imp. salutatur.
Mox Antiochiam quse tum praesidio militum vacua crat, ratus
si eam sibi adjungerc possct, plurimum inceptis profuturam,
subito tcndit, camque circa occasum solis occupat. At milites

solita per totum iter lascivia usi, agros vastaverant, vinoque
ac cpulis scsc ingurgitaverant. Quo compcrto Antiochenses,
paucitatem militum ebrietatcmque dcspectui habentes, lapi-
dibus ae cujusque modi telis, ipsis nmlieribus adjuvantibus,
tam tyrannuin in palatium tendentem, quam milites onmes
intorfecerunt, ita ut irepl irpwTov vttvov, circa primam vigiliam,
Demo cx ipsis superesset. At imp. qui multam gratiam An-
tiochonsibus habere debuisset, in Antiochensis et Seleucensis

ordinis principes gladio animadvertit, cum nec hi nec illi
quicquam commeruissent. Inter quos et avus Libanii, forma

conspicuus et proceritate corporis, est interemptus.
Hsec ex
p. 411. et 363. Porro Libanius in oratione ad Theodosium
de seditione nos docet hunc tribunum militum Seleucensium
dictum esse Eugenium, imperatorem autem esse Diocletianum,
quem Dioclem vero ac genuino nomine (sic enim dictus est
teste Victoris epitoma) eo loco bis appellat. Sic enim ait : 6
8e AtOKAe'a Ae'ycoi> <tol kcl\ tov y\vayKaup.ivov E.iy€VLOV, Kal rriz/ eK

StKeAtas bevpo juera p.£6r\s ac/n£iz>, etc. Lego e/c 2eAei>Ketas, ut
ex aliis Libanii locis supra memoratis constat. Habes igitur
tyranni nomen atque historiam, quam nos primi ex Libanii
orationibus eruimus. Tempus vero quo Eugenius tyrannidem
arripere conatus est, hic Eusebii locus declarat, Diocletiano
scilicet octies et Maximiano septies coss. VALES.
6, 10. rvjj.j3wpvxoLs, i. e. sepulcrorum expilatoribus, ut vertit
Val. Satis frequens fit horum hominum facinorosorum apud
veteres mentio et nominatim plura epigrammata contra eos
scripsit Gregorius Nazianzenus. Vid. Muratorii anecdota
Grccca p. 142. cf. Cramer. Fortsetzung des Bossuet tom. ii. p. 503.
Lobeck. ad Phryn. p. 232. Diogen. Latirt. iv. 23. 241. Maxim.
Tyr. dissertt. xiii. 3. tom. i. p. 236. ed. Reisk. et Davisius ad
h. 1. ibid. xxvi. t. ii. p. 30. Prseterea notandum est Strothium
vertisse TvjxfiupvyoLs liauber, his in Germanica interpretatione
ad h. 1. monitis :
" Tvp-jiwpvyoLs, properly, persons ioho break
open and plunder tombs. But it is only one of the worst kind
named instead of the ivhole class.'
1
''
Neque tamen cur hoc loco

istud statuendum sit, satis video. HEIN.
Ib. Tots eVt KaKovpyCais KaraKpLTOLs] Musculus vertit : Ita ut
iis qui propter maleficia damnabantur, nullus superesset in cus-
todiis locus. Ohristophorsonus vero sic interpretatus est : His
qui maleficiis tenebantur obstricti, etc. Ignoravit scilicet tam
Musculus quam Ohristophorsonus, reos post capitalem senten-
tiam in carcere detentos adhuc fuisse, ex constitutione Tiberii.
VALES.
6, 1 1. AvOls Tertium hocfuit edictum imperatorum
5' ere'pct>z/]
contra Christianos. Primo quidem edicto jusserat imperator

destrui ecclesias, et scripturas sacras igne comburi, utque ho-
:
io-3. EUSEMI HIST. ECCLES. LIB. VIII. 0(J7
norati si sacrificaro recusassent, dignitate sua privarentur,

viliores libertatem amitterent, ut est in capitc 2. Alterum
edietum paulo post subsccutum est, ut episcopi, presbyteri et
diaconi in carcerem conjicerentur, et ad sacrificandum omnibus
modis compellerentur, ut ibidem scribit Eusebius. Tertium
cdictum omnes cujuscumque generis Christianos tam laicos
quam clcricos comprehendit, quod anno persecutionis 2. propo-
situm csso ait Eusebius in libro de martyribus Palaestinae
cap. iii. Videtur tamen hoc edictum potius quartum fuisse.
Secundum cnim cdictum ac tertium ad solos sacerdotes per-

tinebat. Ac secundo quidem jussum erat ut in carcerem
conjicerentur, tertio vero mandatum est, ut iidem sacer-
dotcs tormcntis adhibitis ad sacrificandum compellerentur.
VALES.
7, I. Twv akrjO&s Trapabogbiv] Paradoxi dicebantur athletse
<jui multas victorias retiderant, ut jampridem notavit Petrus
Fabor in Agonistico, lib. iii. p. 603. Porro in codice Med. et
Maz. legitur t&v &>s dXr]0S>s, quod certe est elegantius.
VALES. KaTenXdyq tcls dvapi0p.rJTOvs \idaTiyas proprie est
commotus sit animo ab innumerabilibus flagorum ictibus i. e.
admiratus sit innumerabiles ictus flagrorum, ut recte vertit

Val. cf. vii. 17. to Ttpay\xa KaTaiiXr]TTop.ivovs IbovTa tovs ttoA-
XovS. HEIN.
7, 2. e£a>0ei/] Nicophorus in capitc 7. lib. vii. intellexit eos
qui extra arenam stabant, et bestias clamoribus incitabant.
Scd llufinus non spcctatores intellcxit, sed arenarios, quibus
artis est instigare bcstias, ut ipso loquitur : Verum bestice, in-
quit, iUos ipsos, qui ad instigandmu mitfuntur, incredibili velo-
citate dfoeerpmt. Christophorsonus Nioephori expositionem
sccutus cst. Sic cnim vcrtit : In infiddes qui extra repagnla,
alius aliimde, cas in martyres instigarunt, etc. Ex quo apparet
cum duplioi modo intcrprctatum esse vocem e&Ofv, tam de
infidelibus, quam de iis qui extra arcnam stabant. Occurrit
eadem vox infra in hoc capite tovs p.ev aXXovs tS>v e£<o0ev Ttpoa-
wrTcav. VALES. Malc vortit Valesius tum h. 1. : quia fide
nostra alieni tum ipsos instigabant, tum infra : qui alios quidem
ex infideUvm numero, etc. Recte enim Stroth. deutsche Ueber-
siiz. t. ii. p. 20. not. 1 . lrncc affert " Granted that the hcatlien are
:
668 ANNOTATIONES AD c 7, 9.
clsewhere called ol e£(o9ev, and that they were heathen who were
standing outside the arena — this is self-evident, but the expression
01 ££<t>9ev does not imply it. Tt here refers immediately to the
arena, and means those who were standing outside the fence, and
came in to urge on the wild beasts.'" HEIN.
7. 4. 9r]jj.ov — TTveovroiv non malo vertit Valesius : furorem ac
mortem anhelitu ipso spirantes. Eodem modo infra 9vp.ov kcu
aTi€L\rj$ TTvccav. Cogitandum vero est cum genitivo, non accu-
sativo itveiv h. 1. et alibi jungi, quia deinde simul inest notio
plenitudinis et copise. Ita ipsum 9vp.ov Trvtovres dixit Chry-
sost. 484. et (povorv irveovTes tom. ii. p. 359. E. Neque
t. ii. p.
aliter Heliodor. p. 2. (j)povr)p.aTos 8e evyevovs eri nviovao. Al-
ciphr. p. 338. aT€fj.(j)vXoiv koX Kovem Trveoma. Contra Eurip.
8'
Iphig. A. v. 278. iivp -nvlovaa koX (povov Rhes. v. 782. sq. al
epey/cov e£ avTi]ptb(j>v 9vp.ov irveovo-ai, Kaveydi>Ti(ov (p6fiu>. Cf.
Phoeniss. v. 454. o-yao-ov Se beivbv op.p.a koI 9vpov -nvods. Lucian.

diall. mortt. xx. p. 112. ed. Voigtlander. diroTrveav p.vpov.
Eodem modo recte explicat Actor. ix. 1. Winer. Nachtrage

zur neutestam. Grammatih. p. 210. Aliter Matthise ausfilhrl.
griech. Grammatik p. 6co. 691. Prceterea cf. Cicer. Catil. ii. 1.
scelus anhelantem. Scriptor lib. ad Herenn. iv. $$. anhelare

ex infimo pectore crudelitatem. HEIN.
7,5. tt<=vt€ yap oi -ndvTds) Quatuor fuisse dicuntur in Menseo,
die 21. Januarii. HEIN.
Ib. KvpiTToiv 8e rois ttoctC] Hunc locum Nicephorus inter-
polavit, et in sensum prorsus alienum convertit. VALES.
7, 6. $l(pet KaTao-ajayevTes] Langus vertit jugulati, recte ut
equidem sentio. Mos enim erat, ut confectores immitte-
rentur, qui noxios in arena jugularent, ut supra observavi, ubi
de passione Polycarpi. Cave igitur existimes, martyres illos
capite truncatos fuisse. VALES.

8, 2. Kara Vide quse de modo cruci affigendorum
to crvvr)9es]
maleficorum post Justum Lipsium de cruce ii. 7. et alios dis-
putavit Paulus Commentar iiber dasN. T. tom. iii. p. 756 770. —
cf. Valesius ad Euseb. H.E. ii. 25. Dorville ad Chariton.
p. Wetsten. ad Luc. xxiv. 30. Winer. biblisches
380. sq.
Bealworterbuch p. 393. sq. Seneca ad Marciam xx. " video
istic varias cruces — aliter ab aliis fabricatas. Alii capite con-
4-4- EUSEBII HIST. ECCLES. LIU. VIII. 6C9
versos in terram suspenderunt, alii por obscoena stipitom egerunt,

alii brachia patibulo explicuerunt." Paulus I. 1. p. 763. i.
HEIN.
8, 3. KaTG>Kapa capite deorsum verso i. q. Kara KecpaXrjs quo
utitur ipse Eusob. H. E. iii. I. aveo-KokoTTio-dr) kotcl Kecpakfjs,
cruci suffixus cst capito cleorsum verso, ut interpretatus est

Val. Addo Euseb. dcmonstrat. evang. iii. 7. p. 116. ed. Mon-
tacut. rierpos — Kara K((pakr)s oTavpovTai. HEIN.
Ib. £a>vT€s] Vid. S. S. llichtcr. de morte Servatoris in cruce
§. 10. " Crucis illa vis non erat, si vel infirmiores respicias,
tam cito cxstinguendi. Ex martyrologiis constat, nonnullos 3. 4.
quin etiam novem dierum intervallo in cruce vixisse, relictos
autem plerosque esse donec sole et pluvia corrupti pedetentim

tabo diffluerent, et tunc avibus, qua? viventes non invadunt, putri
halitu alhctis in pradam cederent" Et Lipsius de cruce ii. 12.
"•
Ilarebant, inquit, in cruce lenta morte peremti, ut corcos
pascerent. Positi custodes, ne quis detraheret, impediebant^
Cf. Paulus 1. 1. p. 811. p. 816. f., quo ultimo loco vitio procul
dubio typothetie falso laudatur Euseb. H. E. 7, 8., ubi nihil
hac de re legitur. HEIN.
9, 1. Aiae/na] Monstrosam lectionem hic exhibet Nice-
phorus, ex quo apparet illum depravatissimis Eusebii codicibus
usum fuisse. Nam pro hiakpia, habet old riva Upela, quod
sensu caret. VALES.
ds rr)v kavT&v <pxxnv,
9, 2. — i. e. interprete Valesio : ramos
inproprium ac naturalem situm reverti sinebant. HEIN.
9, 3. (ktcIvovto, i. c. interficiebantur. vid. Gataker. ad An-
tonin. iv. 3. p. 124. Valckenar. ad Euripid. Phmniss. v. 1692.
p.567. HEIN.
l
9, 4. \cTTopf]o-ap.€v h\ Kal avroC] Ex hoc loco discimus, Euse-

bium in iEgypto versatum fuissc, quod etiam testatur Theo-
dorus Metochita in collectaneis, quo loco observat omnes non
modo iEgyptios, verum etiam eos qui in iEgypto versati sunt,
intricata quadam et obscura dictione in scribendo usos fuisse.
Inter quos non postremo loco recenset Eusebium nostrura.
VALES.
Ib. rd7TO)i'J Vid. quse monui ad Valesii diatriben de vita
scriptisque Eus. p. xxxix. not. 35. HEIN.
2 vy
^
9, 5. T(5 irpo tov biKao-rov /3r/juart] Mira locutio, tribunal

quod cst ante judicem. Br)p.a ergo sumitur pro gradibus tri-
bunalis. Hinc judex sedere dicitur npb tov /3-qp.aros, id est, pro
tribunaU, vel pro tribunalibus, ut hic loquitur Rufinus. Aliter
tamen hunc Eusebii locum exponit Lucas Holstenius in notis
ad passionem SS. Perpetiue et Felicitatis p. 126. VALES.
9, 6. e£ai/)e'ra)9 8e eKetwt 8avp.ao-iu>T€poi, verum ii niaximam
prcc cunctis laudem merentur, vertit Vales. Cf. quse monui Eus.
H. E. iii. 8. (pag. 146.) vii. 23. (pag. 595) Heraldus ad Arnob.
adv. gentes i. 22. p. 300. ed. Orell. et Orellius ipse ibid. i. $j.
p. 35 i.HEIN.
9, y. rf/s /car' 'A\e£avbp€iav /3acrtA.iK7/? StotKr/crecos] Erat igitur
Philoromus, rationalis seu procurator summarum iEgypti u .
Haec enim dignitas his verbis designatur. At Rufinus cum

hsec non intelligeret, ita vertit Philoromus agens turmam mi-
:
litum Romanorum. Quem secutus Usuardus, Ado et ceteri

die 4. Februarii, Philoromum tribunum vocaverunt, gravi
errore. Sed neque Symeon metaphrastes hunc Eusebii locum
intellexit. Nam in actis MS. passionis Philoromi ac Philese,
quse mihi communicavit R. P. Franciscus Combefisius, de
Philoromo ita scribit : 6 5e eratpos tovtio Kara -ndvTa <J>tA.o'-
po>p.os, jueytcrrrrs ocrr/s Ttapa tu>v tot€ KpaTOvvriav ££ovaias dp\riv

e/x7ricrre7jeraf v(p 3>v bUireiv irdo-rjs yr/s AiyvTiTov TncrTcvOels ko.1
'AXefcavbpewv irokeas to o-TpaToirebov, rj pia ko.I otjtt) koi 7rpcorrr
rr/s AlyvTTTi(av x.<apas /jtTrrpoVoAts KarayyekXeTai, t5>v iv avTi) npa-

yp.aT<3>v brniocrmv rr/y dpyr\v e/Li7re7rioTe7jro. Id est : Hujus autem
PhilecR sodalis et cequalis per omnia Philoromus, maxima qua-
dam dignitate ornatus est ab iis qui tunc temporis imperium ad-
ministrabant . A quibus cum totius JEgypti et Alexanclrice, quce
sola ac prima universce provincice metropolis est, exercitus re-
gendos accepisset, publicorum negotiorum in ea civitate curam
gerebat. Vides ut metaphrastes ad eundem quem ceteri lapi-
dem impegit. Atqui /3acrtAiKr/ 8totKr/<rts, est rationalis seu pro-
curatoris Csesaris officium, ut dixi. Certe dioecetes sub regibus
Alexandrinis olim dicebatur, is qui postea sub principibus
Romanis dictus est rationalis seu procurator summarum
" Strothius vertit : eines kaiserlichen Kammer-und Justiz-Prcesidenttn. HEIN.

Mgypti, ut jampridem notavi ad exccrpta Polybii Megalo-

politani, pag. 23. Sic apud Dionem Coeceianum in lib. xlii.
Photinus 8totKrjr?/j dieitur, qucm Ciesar in libro de bello
Alexandrino procuratorem rcgni vocat. Sed et Eusebii quae
scquuntur vcrba, satis indicant eam Philoromi dignitateni
eivilem fuisse, non militarem. Addit enim Eusebius : v-nb
o-T/jartwrais hopvtyopovp.evos l/ca<rr7js aveKpCveTO i)p.epas. Id est :
fttipatus militibus seu qfficialibus, quotidie jus dicebat. Qure

vorba ut in tribunum cadere non possunt, ita egregie conve-
niunt rationali. Quippe rationales officium seu apparitionem
habebant, et jus dicebant. Ammianus Marcellinus in libro
xxviii. Quwsitus in unum impiorum hominurn globus, imitatus
rationalis officium ipsumque jndicem, etc. ubi vide quae olim
obscrvavi. Quibus addc epistolam Flavii Himerii rationalis
iEgypti ad pracfcctum Mareotae quam refert Athanasius in
apologia, tj)v gvvo^lv Troii)o-dp.evos, els rr)v rd£iv dveveyKelv.
Sed ct acta apud rationalem confecta fuisse ibidem docetur.
Habebat orgo officialcm ab actis. VALES.
Ib. TTokiTeiais honoribus Val., Ehrenstellcn Strothius vertit.
Cf. qiue animadverti ad Euseb. H. E. vi. 43. (pag. 516.)
HEIN.
9, 8. t5>v eir Ultima vox delenda esse mihi
d£ias dpy6vTu>v\
videtur. Est cnim, ut opinor, scholium additum ad explica-
tioncm vocum prrccedentium. Quamquam ol e-n d£ias non
tam magistratus significant quam honoratos, ut Latini vocant,
id est, eos qui honoribus perfuncti sunt. De honoratis multa
olim notavi ad librum xiv. Ammiani Marcellini. Certe vocem
apxovTas hic superfhiam essc apparet. Nullus enim erat dpya>v
prsetcr ipsum judicem, nisi fortc magistratus municipales in-
telligas. VALES.
Ib. Kal avTov tov hiKao-rov] In actis passionis Philere prseses
hic dicitur Culcianus. Fuit autem Culcianus prseses The-
baidis, ut docet Epiphanius. Proindc Phileas passus est in
Thebaide, non autem Alcxandria, ut quidam putant. Quos
iu errorem induxit Euscbii locus ex cap. 10. ubi Philere epi-
stola refertur, quam ille ad Thmuitas scripsit Alexandria,

paulo ante agonem martyrii sui. Verum, ut dixi, Culcianus
prseses Thcbaidis a quo damnatus est, manifesto arguit illum
in Thebaidc passum fuisse. Ceterum acta illa passionis Phi-
Y y3
:
lese nuper edita sunt Antverpise. Quibus plane consentit

codex MS. bibliothecse sancti Victoris. Interpolata sunt au-
tem a quodam Gregorio, qui ex lib. viii. historise ecclesiasticse
Rufini multa inseruit. Vera igitur acta incipiunt ab his verbis
Imposito ergo Philea super ambonem, Gulcianus prwses dixit,
etc. In fine item qusedam addita sunt ex Rufino de Philo-
romo martyre. Symeon tamen metaphrastes in actis MS.
passionis Philese et Philoromi, eos Alexandrise passos esse
dicit. Sic enim habet : «fctAeâs ydp ovtos 6 evbo£os /cat avv
avT& <$>ikop<aixo$ ol ixavayioi pdpTvpes, totc 8t) rcS /car' Myvmov
biKaCovTL ap\ovTL eir ' AAe£ai>Spetas ovtl, 7rAetora oaa wap' avrov
(t]T7]6£vt€s, beap.101 Ttpoo-qviyOrjo-av. Et in fine, postquam sen-
tentiam prsefecti Augustalis retulit in eos latam, hsec sub-
jungit : ot 8e aytot ap.<p(a iirl to re'Aos Trjs avT&v paprvpLas vtto
tS>v br]p.L(av icrvpovTO' /cat 5r) iv rco coptcr/jtevcp roVcp yevop.evoL, rco
0ecp re bo£av etVeica tG>v tolovtmv aTeqbdvav ev\apLaTr]pLov ava-
TT€p\j/avTes, eV avTr)s '
A\e£avbpeLas 6p.ov ras /cecâAas aireTprj-
6r]aav, pvr]v\ Trayjav Ky Kar AiyviTTLovs, /cara be 'Pvp.aLovs Ttpb
okto) Ka\avbS>v ^lavovapLoav. Id est : Ambo igitur sancti ad

finem confessionis ipsorum tracti sunt a carnificibus. Gumque ad
locum constitutum venissent, actis deo gratiis ob ejusmodi coronas,
in urbe Alexandria simul ambo capite truncati sunt die 29.
mensis Gheac juxta JEgyptios, juxta Bomanos vero octavo Ga-
lendas Januarias. In appendice quoque actorum Polyeucti
martyris quse nuper edita est Antverpise, Philoromus Alexan-
drise passus esse dicitur. Quare si vera sunt acta illa Latina
de quibus paulo ante dixi, in quibus Culciani prsesidis interro-
gatio cum Philese responsionibus continetur, Culcianus prse-
fectus Augustalis fuerit necesse est, tunc cum Phileas et Phi-
loromus Alexandrise subiere martyrium. Certe Eusebius in
fine lib. ix. diserte affirmat, Culcianum hunc ad omnes ho-
norum gradus a Maximino promotum fuisse. VALES.
10, 1. <Pi\eov Trpos 0/xovtras] Est Thmuis urbs Augustanicse.
Hinc apud Epiphanium in haeresi Semiarian. IlroAe/xaibs
Op,ove(ds AvyovaTovLKrjs. VALES. Augustamnicse potius aut
scribere debuisse Valesium aut Avyovo-Tap.vLKrjs apud Epipha-
nium legendum Danz. de Eus. p. 141. not. 64.
esse, censet
Quin etiam ipse Valesius, quod fugit Danzium, Augustumnicam

scripsit in Ammian. Marcell. xxii. 15. ext. Sed vide sis quse
i-3- EUSEBll IIIST. ECOLES. \Ali. VIII. 673
ibi annotavit V. D. Geterum medio e contextu abrepta esse

ea, qua; ex Phileie epistola excerpsit Eusebius, ideoque diffi-
cilius intelligi, quivis videt. Cf. qiuc monui v. 5. (pag. 347.) v.

i6.(pag. 370.) vii. 21. (pag. 581.) vii. 32. (pag. 637.) HEIN.
10, 3. ol Xpi(TTocl)6poi p.dpTvp€s] Id est, Christo pleni. Sic
Ignatius Antiochenus episcopus dictus est Qto<p6pos, id est,
deo plenus. VALES. Similiter Xpio-TO(p6pos ab Athanasio
dictus est Paulus apostolus. Vid. Suicer. Thes. t. ii. p. 1560.
Plenior locutio fuisse videtur ol t6vXpi<tt6v (j)epovTes Zv rf/ Kaphia,
i.e. qui Christum toto pectorc amant, colunt, diligunt, ad ejus
pnecepta omnes suas cogitationes dirigcntes et conformantes.

Bodem modo Oeoôpelv et Qzocpopos dicitur. Cf. Clcmens Alex.
strom. lib. vii. 0eiO9 apa 6 yvcocrTinos kuI j/St/ aytos Oeo(pop(ov Kai
Oeo(l)opovp.evos. Suicer. 1.1. t. i. p. 1389 — 1392. Gataker. ad
M. Antonin. xii. 23. p. 430. &eo(p6pr\Tos 6 <p€p6p.evos Kara
ravTa Oey. Ceterum cjusmodi et similibus quibus martyres
condecoravorunt vcteres Christiani, appellationibus satis in-
cptas fabidas subindc dcberc suam origincm, licct statuere.
Cf. K. Gh Vogel. Versuch einer Geschichte und Wilrdigang der
Legmde in: Dritte Denhchrift der hist. theol. Gesellschaft zu

Leipzig p. 161. sq. " Lastly, the ignorance of transcribers is to
be considered a fruitfid source of the forgeries oflegends. So

after the death of Saint Ignatvm by a lion, the name ofJesus is
said to have beenfound written in golden letters tipon his heart. —
\fighi not this have arisenfrom some ignorant wonder-seeking tran-
scriber who was at a loss per/iaps to explain the cxpression to \pv-
(rovv 6vop.a — tov Kvptov (v KapbLq. ecpepev V Similiter quod de
eodem Ignatio affirmare non dubitant Symeon metaphrastes,
Nicephorus, alii, eum fuisse infantem illum, quem Jcsus in
manibus gestans tanquam integritatis ot modestise cxemplar
proposuerit, ct quod addit Anastasius abbas Romanus, quia
Christus Ignatio jam imposucrit manus, hoc in ordinatione
Ignatii facere noluisso apostolos, probabiliter ex illo ipso
Ignatii nomine cujus Valesius mentionem fecit, ortum est.
Cum onim acccntus in vocc Oeocpopos non collocarctur in syl-
laba penultima (0to(p6pos), sed ante-pcnultima (0e6(popos), hoc
ipsum signiHcabat non eum, qui Deum in animo tulerit, sed
qui a Deo, i. e. Christo latus sit. Do verbis sequentibus
apiraypov yyyaaTO vid. cap. xi. HEIN.
^y 4
10, 4. frepot pdf3bots~\ Virgas illas quibus martyres caesi sunt,
Alexandriae, c citro et malo punica fuisse, docet Symeon meta-

phrastes in actis MSS. Philese ac Philoromi. Sic enim ait de
Philoromo : tclvt Hcpr] eTrel Xeyoiv OpaavveTat toij br]p.tots 6
€Trap\os, pdj3bovs poG>v Kai KLTptu>Vy TeTTapatv TreTtappevots ev yfj

irdXots, x*?P a s Ka ' Ttobas avTov e£apTriaavTes, tov vG>tov p.aaTt£aTe.
Atque huc pertinere existimo, quod notat Philo in oratione

adversus Flaccum flagrorum discrimen fuisso Alexandria?*
;
pro conditione ac dignitate eorum, qui caederentur. Aliis

enim flagris et per alios csedebantur iEgyptii, aliis incolae
civitatis Alexandrinse. Nam Alexandrini virgis csedebantur
ab Alexandrinis lictoribus, quos vocabant Spathephoros. At-
que hoc pcense discrimen nonnihil habuisse solatii observat
Philo ; qui quidem Spathas posuisse videtur pro virgis e citro
seu malo punica. VALES.
10, 5. nepl to £vkov~\ Eculeum intelligo. Reis enim in eculeo
suspensis latera ferreis ungulis exarabantur. VALES.
Ib. dp,vvTr}pCots €Ko\a(ov~\ Eadem verba habet Meta-
phrastes in actis passionis Philese. Nicephorus emendat dpvv-
TrjpCois tcls KoXdaets. Recte ut apparet. 'Ap.vvTr)pia autem
sunt ungulse, ut recte Ruf. vertit. Videntur tamen dp.vvTr]pta
aliquid plus esse quam ungulse. Nam Hesychius dp.vvTi']ptov,
gladium utrinque acutum.

£i<pos hiaTop.ov interpretatur, id est,
Et in hoc crudelitas judicum notatur, qui non contenti simpli-

cibus ungulis, novaculis ad exaranda martyrum latera ute-
bantur. VALES.
Ib. ov /3e/37](co'crt beap.G>v, i. e. interprete Valesio : pedibus
solum non contingentibus, adeo ut vincula gravitate corporum
adacta, acrius intenderentur. HEIN.
IO, 6. tovs 177 e£ovatq virr]peTovp.evovs] Apparitores seu offi-
ciales intelligit, qui prsefecto Augustali obsequebantur. De

hoc enim loquitur Phileas in hac epistola, et r)yepova eum
vocat. Porro e£ovata fere de majoribus judicibus dicitur, qui
habebant jus gladii, quse Latine potestas appellatur, ut ait Ul-
pianus. Qua> vox eo sensu ssepius occurrit apud Joannem
Chrysostomum. Porro prsefectus Augustalis, eo quidem tem-
pore erat Hierocles, quemadmodum scribit Epiphanius in
hseresi Mejitianorum. VALES.
Ib. toIs beapots irpoatevat] Nova et insolens mihi videtur
::
hsec locutio. Valesius vertit vinculis stringi. Dan-

VALES.
zius autcm de Euseb. p. 141. not. 64. de h. 1. " Corrupta,
inquit, est lectio. Sensus efflagitat verburn cum prapositione irpb
compositum : fortasse ergo legendum tois beo-nots irpooiveo-Oai, i. e.

antea eos vinculis, ut loquitur Plautus, miserrimos habere, male
modo animum exhalassent, humi ab-
tractare, et deinde, si hoc
jectos traherey Ego tamcn illam locutioncm quamvis inso-
lontiorcm in Euscbio fcrri possc puto. Of. H. E. vi. 41. tois
— Ovoiais irpoarizo-av et ibid. paulo post tois /3wjuots npoatTptxpv.
HEIN.
Ib. TavTrjv bevTcpav fido-avov] Raptationem intelligit. Primus
enim cruciatus erat verberum ac plagarum et ungularum, se-
cundus ut humi depositi trahercntur in carcerem. VALES.
10, 7. e7u tov £v\ov K.€ip.evoi\ Pcssime Langus catastam ver-
tit. Hic cnim to £v\ov aliter sumitur ?ic supra. Nam supra
quidem ponitur pro cculeo, ut ex Rufino monuimus. Hic vero
pro nervo ponitur, id est, compedibiis ligneis. De qua signifi-
cationc multa jam dixi in supcrioribus libris. Latini etiam
lignum eo sensu dixerunt. De his compedibus intelligendus
cst locus in actis martyrum Tarachi, Probi, et Andronici
Cum verberatus esset, prases dixit : mittite illi ferrum per qua-
tuor loca nervorum, et dimittentes aliquam curam ei apponere.
Et in actis Luciani martyris. Synesius in orationc de regno
1
dAA ovye p.a\\ov tavijo-eTai ev t?\ noboKO.Krj, tw (/javAordro) twv
£v\(ov. Porro sicut in hac Philese cpistola £vkov modo pro
eculoo sumitur, modo pro nervo, ita in actis Thcodori martyris
qu?e habcntur apud Surium die 9. Novembris, lignum duplici
modo aooipitur. VALES.
11). iroiKCXas — ki:ivoias, i. c. varia, qiue contra eos exco-
gitata sunt, tormenta. Of. Dorville ad Chariton. p. 220. extr.
HEIN.
10, 9. rijs (TrapaTov £\ev6epia$~\ Libertatcm vocabant, cum
quis vinculis solvcretur, vt libere quo vellet, abire sincretur.
Quse vox non raro occurrit apud Eusebium, co sensu quem
dixi. Sic Arator in libro i. apostolicrc historise :
damnatio justi
Libertas estfacta reis.
Id est, aJmlutio et rclaxatio. VALES.

G76 ANNOTATIONES AD c. 10, n.
10, 10. avaTiQ(p.evof\ Metaphora videtur, ut cum Latini

dicunt, ad posteritatis memoriam consecrare. VALES.
Ib. r^s eV X/ncrrcp 0eocre/3e£as] Post haec verba Christophor-
sonus plura capita inseruit, ex appendice quam ad calcem
hujus libri cdiderat Rob. Stephanus. Verum appendix illa
liber est integer, et ab opere historise ecclesiasticse separatus,
inquo Eusebius passiones martyrum Pahestinse, ac prsesertim
Pamphili sui descripsit. Hunc librum studiosus quidam huic
octavo historise ecclesiasticse volumini subjecerat propter ar-
gumenti similitudinem, ex cujus codice ceteri postea exscrip-
tores illum in sua exemplaria transfuderunt. Certe in omni-
bus manuscriptis quos vidimus libris post finem hujus octavi
libri reperitur, sicut a Rob. Stephano est editus. Male igitur
fecit Christophorsonus, qui eum librum contra fiderti omnium
exemplarium in octavum historiae ecclesiasticae volumen, quasi
ejusdem partem a suo corpore male divulsam, intrusit et lec-
toribus fucum fecit. Nemo enim ante nos de hoc Christo-
phorsoni facinore ne leviter quidem suspicatus est. Longe
prudentius Musculus, qui Rob. Stephani exemplar secutus,
librum octavum prout repererat, in Latinum sermonem con-
vertit,appendicem autem totam prsetermisit, quam nec Rufinus
nec Nicephorus legisse mihi videntur. Sed et capita libri
octavi, quse ipsi libro ex more prsefixa sunt, satis admonere
potuerant Christophorsonum, appendicem illam nihil ad li-
brum octavum pertinere. VALES.
ii, i. 'A//0t tt]v Q>pvylav\ Eandem rem narrat Lactantius in
lib. v. institutionum divinarum cap. II. ubi agit de injustitia
judicum, seu rectorum provinciae, qui Christianos suppliciis
affecerant : Alii ad occidendum prwcipites extiterwit, sicut unus
in Phrygia, qui unwersum populum cum ipso pariter conven-
ticido concremavit. VALES.
Ib. A.oyicm/s re ajua Ka\ o-TpaT-qyos] Recte Rufinus curatorem
et magistratum vertit. De logistis seu curatoribus civitatum,
vide quse notavi ad Amm. Marcellini librum xiv. pag. 36.
Hinc Xoyi(rT€V€Lv dicitur curatoris officio fungi apud Philo-
stratum in lib. i. de vita Sophistarum, ubi de Nicete loquitur.
De strategis quos Latini magistratus vocabant, multa item
notavi ad librum ultimum Amm. Marcellini, quse nemo ante
:
io-2. EUSEBII HIST. EOOLES. LIB. VIII. 677
nos obsorvaverat. Dc his magistratibus municipalibus intelli-

gondoe sunt literae senatus, quas refert Capitolinus in Maxi-
mino : Senatus populusque Rom. proconsulibus, prcesidibus, le-
gatis, dncibus, tribunis, wiagistratibus, ac sinpulis civitatibus et

municipiis et oppidis, et vicis et castellis 8. VALES. Cura-
tores, Aoyiorat, erant ii, qui pecuniam rei publicse et quidquid
ad cam pcrtinobat, administrabant. Cf. cod. de modo mul-
tandi leg. 3. 2rpaTr]yol summi magistratus in omnibus Gracciae
civitatibus erant, ut docuit ad Ammian. Marc. xxxi. 6. Vale-
sius. cf. Euseb. H. E. ix. 1. Harpocrat. Lexic. p. 232. ed.
Blancard. HEIN.
11, 2. "AbavKos] Rectius scribitur "AbavKTos- Ejus mentio
fit in Graecorum die 3. Octobris.
menseis Fuit et alter
Adauctus eodem tempore martyrium Romae passus, cujus
mcntio fit 7. Fcbruarii. Huic Damasus papa ccemeterium
Romae fecit, ut docet vetus epigramma apud Gruterum pag.
1172. VALES.
Ib. tcls naOokov bioiKrnrets'] Rationalem summarum intelligit.
Sic supra dc Philoromo cap. 9. apxv v Tiva ov TV V Tvxovaav ttJs

'
Kar AKtgavbpeiav /3ao-t\tKf/y 6toi/cr/o-e&>s iyK€\eipt.afXivos. Rectc
igitur lvufinus hunc locum vcrtit : Rationes summarum partium
administrans. Et rursus infra. VALES. De rationalibus
pnetor ea qiue vii. 10. (pag. 564.) et cap. 9. lib. viii. annotata
sunt, vid. Vales. ad Ammian. Marcell. xv. 5. ubi ad verba
adscitoque Rationali cum alia tum hsec animadvcrtit V. D.
" Rationales in provinciis bona caduca ct vacantia fisco vindi-
cabant. Horum duo gcncra fucrc, alii Rationalcs rerum pri-
vatarum, alii largitionum sacrarum, ut patct cx lege 4. cod.
Thcod. de appcllationibus, lcgc 6. de diversis officiis et appa-
ritionibus. Hi sub dispositionc comitis largitionum : illi sub
n
comite rei privatse, ut declarat Imperii Notitia.' Praeterea
vid. idom Valcsius ad eundem Ammian. M. xxviii. 2. p. 523.
ex edit. posteriori Hadriani Vales. " Rationalcs ipsi, ut ar- :
bitror, judices non crant, ne in causa quidcm pccuniaria inter

fiscum et privatos, sed comites rcrum privatarum soli juris-
dictionom in causis fiscalibus habcbant. Ac licct concederem

Rationalcs jurisdictionem eo tempore habuisse, perinde ac
olim procuratores fisci, quod innuit Symachus in lib. x. epist.
55. * et Eusebius in libri viii. capite 9. certum est nihilominus
*
1 1
in criminali causa Rationalem judicem esse non potuisse. Cf.

Euseb. H. E. x. 6. HEIN.
Male Rufinus
1
Ib. tols TTap avToXs KaXovfxevqs /xaytcrrpdr^ros]

magisterium officiorum hic intellexit. Intelliguntur enim
magistri rei privatse, ut declarat vox proxime sequens Kado-
Xikott]tos. Nam magistri rei privatse cum rationalibus jungi
solent in codico Theodosii, ut jampridem notavi ad librum xv.
Amm. Marcellini pag. 78. VALES.
Ib. zir avTris — Trpageus, i. e. dum adhuc rationalis officium
administraret, interprete Val. HEIN.
12. 1. MaXdaKov rrvpos'] Talis est ignis qui ex paleis aut vir-
gultis accenditur. Dicitur autem paXdaKov irvp ad differen-
tiam acrftzo-Tov irvpbs, de quo supra notavi ad librum vii. Ac-
cendebatur autem ignis ille ex longinquo, ita ut martyres
suffocarentur potius quam cremarentur. Hujusmodi igne ne-
catus videtur Pionius martyr, ut ejus acta testantur. Hoc
supplicium intelligere videtur Seneca in libro iii. de ira, his
verbis : Et circumdati defixis corporibus ignes. Tertull. in apol.
cap. 30. et in libro de pudic. cap. ultimo: puta nunc sub gladio
jam capite librato, puta in axe jam incendio adstructo. Idem in
fine apologetici : Licet nunc sarmenticios et semaxios appelletis,
quia ad stipitem dimidii axis revincti, sarmentorum ambitu exu-
rimur. Ergo p.a\6aKov irvp est ignis sarmenticius, qui mar-
tyres lambendo paulatim cremabat. VALES. Cf. quee monui
ad Euseb. H. E. vi. 41. (pag. 506.) HEIN.
12, 2. eo-xapats itvpos) Recte Rufinus craticulam vertit;
glossse veteres koyapa craticula. VALES.
Ib. tov OavaTov apTrayp.a 6ip.evoi ttjs tS>v ovo-crefi&v p.oy6r]pias
proprie interpretandum puto : mortem prse malitia impiorum

aliquid esse rati quod ipsis sit rapiendum, quo ipsis sit po-
tiundum, i. e. bonum aliquod et commodum. Eodem modo vertit
Strothius " Andre
: hielten den Tod, gegen die Bosheit ihrer
Feinde gerechnet, filr Gewinn.' Neque aliter Valesius apTrayp.a

1
''
dcpievoi. explicat. Vertit enim mortem lucro deputantes. Sed

:
minus bene ut puto, ille reddidit ttjs 0. p.oxdrjpias propter im-

piorum malitiam. Cf. Matthise ansfahrl. griech. Grammatik
§.342. §.366. d. et not. !. Jam vero recte nos esse inter-
pretatos locutionem aprraypa 6cp.evoi, non solum inde intelligi
potest, quod illa interpretatio usui linguse haud repugnat, sed
i-3. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VIII. 679
etiam quod orationis contoxtu ct alio loco ipsius Euscb. V. C

ii. 31. maximc confirmatur, ubi lcguntur ha?c oXov dpirayp.d :
ti ti)v i-ndvobov Troir)o-dpevoi. Insolentius nostro loco junctus

cst illi Ipsum vcro dp-naypa unicc
dp-naypa TLOerrOat genitivus.
ct apprime rcspondet voci zvpr\pa, de qua vide qua? docte ex-
posuit Toupius ad Lonc/in. de subl. iv. 5. p. 251. cd. Weisk.
Contra dp-naypa quo nostcr uti maluit, procul dubio fluxit ex
loco Pauli Phil. ii. 6., quem usurpassc vidimus Eusebium supra
r>
cap. x. Quid l quod Toupius 1. 1. " Ccterum, inquit, " ut Ly-
sias p.i) zvpr)pa r)ytZa-0ai, sic D. Paulus ad Philipp. ii. 6. ov^
dp-rraypov fjyqaaTo. Quod perinde Quamquam prorsus est.''''
eadcm ratione Pauli locum esse interpretandum haud affirma-

verim. Sed ut in transcursu istud moneam, dc illo dp-nayp.bv
rjyijo-ao-Oai Pauli cquidem sic statuo. Primum dp-naypbv po-
situm cssc puto pro dp-naypa, atquc indo minime disccdendum
nisi contortas ct incptas explicationcs malimus amplecti. Ac
ne dp-naypbv pro dp-naypa dici posse neges, quamvis alias sane
reapso non dictum sit, cogites, quscso, de simili usu verbi
(pwpiov. De quo Morus ad Longin. 1. 1. " Est to (pwpcov primo
idem, quod Kkeppa ;
(i. 0. furtum, actio furandi) deinde rem
furto ablatam — significat.
11
Dcinde contexta loci Paulini
oratio docere mihi videtur, in illo dp-naypbv quod pro dprrayp.a
dictum sit, inesso simul hoc, ut significetur aliquod quod ra-
piondum usurpandum, quo potiundum credatur, cupidius et
ot
vmm tempore, i. 0. bonum aliquod maximum ac semper concu-
pisccndum, usurpandum, tcncndum. Ita non inepto evp-qpa
ijyelo-Qai. tl illi dpiraypbv ijyelo-Oai to laa elvai r<5 0e£ suadente
Toupio comparari posse, nequc tamen utrumque loco Paulino
plane perinde csse oxistimo. HEIN.
12, 3. gvvvptba TrapOevwv, i. e. par virc/inum. Eodem modo
Chrysostom. t. xii. p. 273. C. Paulum ct Timotheum vocat
tijv ^vvcopcba tu>v a-nocrToKcav. Vid. ad h. 1. Matthaei homm.
Chrysostom. vol. ii. p. 99. sq. Similiter Chrysostom. t. xii.
p. 398. C. Timotheum vocat pocryov t<2 Tavpw (i. e. Paulo)

o-vpfSefiXriptvov. Nequc aliter srcpius (evyos dicitur (vid. Plu-
tarch. Tib. Gracchus c. i. (evyos bpaKovTav. Straton. lxxxv.),
ac o-v^vyia. Vid. Euripid. Hercul. Fur. v. 661. sqq. ed. Mat-
thiac :
,
ov nava-op.ai ras Xdpiras

Movo-ais o-vyKarafiiyviis
rjbio-rav av^vyiav.
Cf. Valckenar. ad Eurip. Hippol. v. 1131. p. 285. Dion Chry-

sostom. orat. xxxii. 393. C. p. Paulus Silent. xiv. 2. Denique
ita usurpatum invenitur etiam vox veteribus inaudita, in (vyr),
scholio Grreco ad 1 Reg. xiv. 42. et apud Epiphanium teste

Valesio in epistola ad Jacobum Usserium de versione sep-
tuaginta interpretum p. 31 1 . Prseterea vid. Fischcr. ad Plat.
Apol. p. 143. Hemsterhuis. ad Luc. dial. sel. p. 106. Valcke-
nar. ad Eurip. Phoen. v. 331. p. 115. sqq. ex cujus nominatim
V. D. docta annotatione lapsum esse patet Gesnerum in dis-
sertat.de setate et auctore Philopatridis p. 52/sq. prcemissa
editioni illius dialogi hsec scribentem apud antiquos :
" gvvupls
— tantum de biga equorum vel mulorum adhibetur ; apud no-
strum in fine dialogi ol Kakr) gvvvpls de amicorum pari dicitur,
quomodo etiam apud eum, qui vitam Gregorii Nazianzeni
scripsit (riXb)T7) £vvo>pls de Gregorii et Basilii amicitia et sa^pius
deinde apud sequiores dictum reperio." Adde Seidler. ad
Euripid. Troad. v. 553. cf. Euripid. Androm. v. 702. Phoe-
niss. v. 1085. omnia paria sorores et
Similiter etiam Latini
fratres haud ineleganti metaphora vocant. Vid. Taubmann.
ad Plaut. Posn. i. 3. Nunc obsecro te, Milphio, hanc per
dextram, perque hanc sororem latvam. Solin. c. xxvii. " Ex-
surgit montibus septem, quia similitudine fratres appellanturT
Similiter dicitur etiam triga ac quadriga apud Arnob. ad-
versus gentes iv. 15. aiunt iidem Theologi quatuor esse Vul-
canos, et tres Dianas, Êsculapios totidem, et Dionysios
quinque, ter binos Hercules, ut quatuor Veneres, tria genera
Castorum, totidemque Musarum, pinnatorum Cupidinum tri-
gas, et quadrigas Apollinarium nominum etc. Cf. Heraldus et
Orellius ad h. 1. p. ii. p. 212. ed. Orell. HEIN.

Ib. TtdvTtov 6ava.T(>>v —x W 0V€ ] I^ a Êschin. diall. iii. 12. 8a-
varoiv [j.vpi(av \€Lpav <xtt6t€v£ls. cf. Senec. de clem. i. 18. mille
mortibus dignus : et quse monui ad cap. vi. (p. 66 1. sq.) Apparet
morte gravius dici, quidquid est gravissimum, atrocissimum et
unum omnium maxime timendum. Cf. Plat. Apolog. c. xvii.
ext. xxxii. ubi TcOvdvai 7iok\aKis similiter dicitur. Aristoph.

4, 5- EUSEim HIST. ECCLES. LIB. VIII. G81
Plut. v. 483. Ikcivovs vo]xC((is bijTa OavdTovs dKoatv ; Cic. de

offic. ii. 20. clientes appellari mortis instar putant,. i. 0. rem
unam oumiiun maxime horribilcm, quffi unquam iis possit ac-
cidere pro Sext. 54. plausum immortalitatem, sibilum mortem
:
videri necesso est. Ovid. hor. xx. 167. gravior mihi morte re-
pulsa ost, do amante dicitur. HEIN.
12, 4. l-ri aiiTris ix.io-qs yevofxevat ttJs Duplex horum
obov]
verborum sensus esse potest. Aut enim intelligere possumus
nmlieres illas jam ad diinidium itineris pervenisse, quomodo
Nicephorus accepit, aut certe in medio via? publicae aggere
constitisse. Porro dc hujusmodi Christianarum mulierum
martyrio qurc se ipsas pudoris simul ac religionis servanda:
causa praocipitarunt, vidc Augustinum in lib. i. de civitate Dei
c. Extat encomium harum mulierum in tomo primo
26.
Joannis Chrysostomi, ubi mater Donmina, filiaj vero Eernice
et Prosdocc dicuntur. Earum natalem Antiocheni celebra-
bant dio 20. post festum s. crucis, ut in ipso orationis exordio
aoribit Chrysostomus. Proindo Grseci natalem illarum mu-
lierum contulerunt in diem 4. Octobris, ut videre est in meno-
logio. VALES.
Ib. ws av ixt] (pepovo-ris — /3aara£eii> vertit Val. perinde ac si
terra tantum decas ferre non posset. Sed satis insolenter pro-
fecto h. 1. locutus est Eus. Vid. quae disserui ad Eus. H. E.
vi. 14. p. 451. sq. HEIN.
J2, 5. pneunte Stcph. Zimmermannus.
fxokvfibov scripsit
Sed Val. lectioncm deserere nolui, cum, si illo in suis libris
invenit fxokifjbov, hoc alteri forniie pncferre non dubitem.
MoXvfibos tamcn habct ipse Euseb. demonstr. evang. iv. 6.
Vid. Sallier. ct Picrson. ad Mosr. p. 256. Fischcr. ad Weller.
Gr. Gr. tom. i. p. \6y. Lehmann. ad Lucian. Charon. p. 32.
not. 79. Sturz. Lexic. Xenoph. vol. iii. p. 169. Lobeck. ad
Phrynich. p. 148. HEIN.
12, 5. Ta avayKaLOTara tov crwjuaro?] llufinus elcganter vertit :
Usque ad loca pudenda quibus naturalis eqestio procurari solet.
Sano Gfrseoi avdyKT]v cam corporis partem, quam pudor

vocant
nominari vetat. VALES. Addc Orell. ad Arnob. adversus
pentes iii. 10. p.ii. p. 127. " Habent ergo Dii sexus, et qeni-
talium membrorum circumferunt fceditates quas etiam ex aribtu
verecundis infame cst suis appellationibus p>romere." Ad qusc
V. D. htec annotavit :
" Solebant cnim veteres, quas res pudor
nominare vetaret, vel aliis vocabulis honestis, v. c. loca (Arnob.
1. 1. c. 9. " si obsccenitas coeundi, ita ut decet, ab diis abest,
cur insigniti sunt his locis, quibus sexus se solent libidinum
propriarum admonitionibus recognoscere V vid. Heraldus et
Elmenhorstius ad h. 1.), partes (Arnob. ibid. " Neque enim :
veri est simile haberi lujec frustra aut improvidam in illis suave
ludere voluisse naturam :ut eos his partibus aggeraret, quibus
r>
utendum non est. Et statim post " convenit credere in sui
:
muneris functionem comparatas esse has partei''), res, vel ve-

nusta quadam circumlocutione significare. Ita partes illas
vocaverunt Grwci ra avayKala. (Vide Artemidor. Oneirocrit.
lib. i. cap. xlvii.) Latini necessaria. Jul. Firmicus lib. iv.
Mathes. cap. xii. : vitia facit circa naturalia et necessaria et

cap. xviii. : At ex necessariis et midiebribus locis grave valetu-
dinis discrimen indicit. Vide infra lib. v. cap. xxvii. et, qui
hac de re multus est, Ruhnken. V. Cl. ad Rutil. Lup. de
Figuris Sentcnt. lib. i. cap. xviii. pag. 61." Cf. 1 Corinth. xii.
22. sq. HEIN.

1
12, 7. Ta 8 ovv t&v crvp.(pop5>v eayaTo] Hunc locum non in-
VALES.
-1
feliciter vertisse mihi videor. Vertit Val. ra d ovv

aTTOKafxdvTes : Ceterum hae calamitates non prius finem
acceperunt, quam judices tot cerumnis quidquam adjicere (se)
posse desperantes, jamque csedibus fessi, etc. HEIN.
Ib. m — TT€pupya(€<r6ai, i. e. ut nihil ssevi temere contra nos
in posterum patrare viderentur. Valesius contra et Strothius
ita verterunt, quasi TTepiepyd{ecrdaL h. 1. idem esse putandum
sit quod simplex ab Steph. vere exhibitum. Cf. vi.
kpyd(eo-6ai
2. (p. 429. sq.). Valesius enim vertit: ut in posterum nulla
adversus nos scevitia uti viderentur, Strothius die Qua- :
len hoher treiben. Sed non opus puto Ttepiepyd(eo-6ai h. 1. ita
accipere, quod lectioni Steph. prseferendum esse facile intelli-
gitur. HEIN.
12, 8. 6(p6a\p.ovs i$opvTT€a6ai\ Hsec cum aliis scriptoribus
ad Maximinum refert Lactantius in libro de mortt. persec.
c. 36. cf. c. 32. et Euseb. de martyr. Pal. c. 8. Inter illos
autem confessores, quibus oculi et crura lsedebantur, celebres

fuere Paphnutius /Egyptius et Maximus Hierosolymorum an-
tistes, de quibus passim agunt Rufinus, Sozomenus, Socrates,
7-2. EUSEBII IIIST. EOOLES. LIB. VIII. G83
Theodoretus, alii. Hucc ex Ruinarti actis martyrum p. 275.

sq. animadvertit Reading. ad h. 1. HEIN.
Ib. TrpoaeTciTTtTo] Rufinus cdictum imperatoris propositum
esse scribit,quo hujusmodi supplicium adversus Christianos
deinceps pracscriberetur. Quod tamen verum non puto. Ipsi
enim magistratus superati Christianorum constantia, ad id
tandem sua sponte conversi sunt. VALES.
12, 10. 'Ei> 8?) tovtois, supple dyuxri. De his enim locutus cst
paulo supra. Pessimo Christophorsonus vertit his temporibus,
et ab his verbis novum caput inchoavit. VALES.
Positum csso videtur pro dpptjTov, quomodo
Ib. a-noppr)Tov\
Euscbius intcrdum usurpare solct. Si quis tamen arcanam
velit vcrtcre, per me licet. VALES. Val. vertit inexplicabilis,
Stroth. unsichtbaren. HEIN.
13, 1. 'Ev evo-ej3<2v o-njAais] Rufinus vertit : In m&moriis
piorum primus a nobis scribatur Anthimus. VALES. Vid.
Excurs. xvi. HEIN.
'
13, 2. T&v 5' bt AvTioxdas] Apud Nicephorum legitur t&p

b' dir' 'Airioxeta?, rectius sino dubio. Neque enim Lucianus
Antiochiaj passus est, sed Nicomediae, ut testatur Eusebius
hoc loco,Hieronymus in catalogo, et Rufinus ac Nicc-
et
phorus. Quod ctiam testatur ipse Lucianus in epistola quam
scripsit ad Antiochensos, cum esset in carcere una cum aliis
martyribus Nicomedise. Hujus epistolse extrema vcrba re-
feruntur in chronico Alexandrino ad annum primum persecu-
tionis : do-TraCerai vuds x°P 0S oiiras ouov uapTvpcav, €vayyeki(ouat
be vuds, £>s "AvQiuos 6 TraTras tw tov uaprvpCov bpouio ZTeXeuoQi].
VALES. Infcrius vcrba xopols uapTvpu>v non satis recte
martyrnm numerum, Stroth. in die Zahl </< t
vertit Valcsius in
Miirtyrer. Erat potius Valesio ipsum verbum chorus usur-
pandum, ct Strothio vcrtcndum in die Versammlungen der :
Miirtynr. Similitcr iv. 22. ov uovov 5e ovtos, d\\a nal Elpij-

valos, Kal 6 x°P 0S u °i
Tras tQ>v dpxa.C<av > itcrum minus apte
vertit Valcsius omnes antiqui pro totus antiquorum chorus.
Nam Romani voce chorus utuntur de quovis
ut Gr?oci, ita
ccetu, et tum de hominum tum de rerum quadam univcrsitate
s. colloctionc. Quod ad Graecos attinet, vid. Lenncp. post
Cohtth. p. 88. Jacobs. ad Achill. Tat. p. 469. sqq. cf. Lucian.
z z
684 ANNOTATIONES AD c. 13
in amoribus : irokvs dpxno-rpihcav —x°P 0S P ro 1 uo Alciphron.

epist. p. 50. ed. Bergler. 7rki)0os dicit, x°P°s tamen eodem modo
dicens p. 448. Chrysostom. tom. vi. p. 274. A. t. xii. p. 389. A.
ttolkiXos doTepwy x°P 0S ibid. p. 388. A. x°P$ 0epi(6vTa>v kavTov
-
kyKa6io-at. Vid. Matthsei ad h. 1. (Chrysost. homm. vol. ii.

p. 8. not. 15.)? °i
u i vero temere sollicitat ex mea sententia
kyKadiaai. Suicer. Thes. t. ii. p. 1528. sq. i. De Romanis, vid.
Cicer. pro Muren. c. xxiv. stipatus choro juventutis. de finib.

i. 8. Epicurum psene e philosophorum choro sustulisti. de
offic. iii. 2>^- chorus virtutum. Horat. epist. ii. 2. 77. scrip-
torum chorus omnis. Arnob. adv. gentt. ii. 34. ed. Orell. Plato
in Phsedone — aliusve in hoc choro. Sed tenendum illud quo-
que est, apud patres x°P°s etiam cognata priori significatione
dici de iis, qui amice inter se consentiunt ac quasi conspirant
in doctrina evangelica. vid. Suicer. 1. 1. p. 1529. ii. Quse notio
haud scio an sit potior apud Euseb. H. E. iii. 32. ext. wj 8' 6
Upbs t5>v cntoo-Toktov x°P°s hLacpopov dkrjcpei tov /3iov Tekos, irap-
ekr]kv0€L re t) yeved €K£lvt) twv amals d/coat? ir)s h'9eov aocpias

i-naKovaaL KaTirj^Lapiivcav k. k. Cf. prsecedentia. Valesius vero
vertit vel. h. 1. certe melius quam alibi : sacer apostolorum
costus, Strothius : die heilige Gesellschaft des Apostel. Melius
hic vertisset : der heilige Verein der Apostel. Cf. Euseb. demon-
strat. evangel. ii. 4. p. 64. ed. Montac. dkk' e-n-el tovtu>v nepl
avTovs o-vpLfiefiriKOTOjv 6 tG>v aitoo-Tokcav X°P°s> °? re H 'Efipaiuv
els tov XpL&Tov 7T€ttlo-t€vk6t€s yovifiov hiKrjv o-nipp.aTos e£ amS>v
ZKtivbiV hL€<pvkdxdrjo-ap, k. k. HEIN.
13, 5. KaTa. tov hkovTa Kaipov avaypd\j/opL€v] In libro scilicet
de martyribus Palsestinse, qui huic octavo libro subjectus est.
In eo enim martyrium Pamphili fuse narrat Eusebius, ut illio
videre est. Porro ex hoc loco apparet, librum illum de mar-

tyribus Pahustina? post historiam ecclesiasticam et post libros
de vita Pamphili martyris ab Eusebio scriptum At fuisse.
Christophorsonus qui ante hoc caput totam appendicem jam
descripserat, coactus est hsec Eusebii verba resecare, ne Euse-
bius sui ipsius oblitus videretur. Non dissimulabo tamen, in
scriptis codicibus Maz. Med. Fuk. et Savilii legi dveypd\f/ap:ev.
Quse si vera est lectio, intelligit Eusebius libros de vita Pam-
phili martyris. Hos enim libx*os scripserat ante historiam
ecclesiasticam, ut jam antea observavimus. VALES.
$-y. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIIJ. VIII. G85
Ib. Uerpos. Of. Eus. ix. 6. Athanas. contra Arianos lib. ii.
Sozom. ii. 6. Vinc. Lir. Comm.

Martyr factus est a. 311.
2.
vid. ltuinart. acta martyr. p. 276. not. 26 29. De sequen- —

tibus rrjs eV XpianZ 0eoo-e/3etas vide qua; annotavi ad Eus.
H. E. vii. 32. (pag. 633.) Addo vii. 30. -nopi.ap.bv r)yovp.evos ti\v
Oeoaefietav quod recte " so dass er also Me

vertit Strothius :
Religion fiir ein Erwerbmittel hiilt^ male Val. " et pietatem :
quaestum csso existimans." Quamvis enim in loco 1 Timoth.

vi. 5. quo utuntur patres Antiochoni, evaefieiav nolim cum
Jaspisio interpretari doctrinam de pietate, tamen Oeoaefieiav
sensu objcctivo dici 1. 1. Eusebii, facile intelligitur. Cf. viii. 3.
(pag. 660.) HEIN.
13, 6. ikeas &e6b<apos] Hi quatuor episcopi simul in
carcerem conjccti fuerant Alexandrioe ob fidem Christi, una
cum 660 [ l ] aliis tam clericis quam laicis, ut scribitur in
actis passionis Petri Alexandrini, ubi Petrus Achillam et
Alexandrum ita alloquitur : ov% ^Kicrra be irepl tu>v p.aKapLu>v
2(pp6vTI.£0V iTTtCTKOTTOiV, <t>l\4oV (\>T]pX KOJ. 'WavyjLoV, Vla\U>p.LoV TZ
Kai &eob<apov, 01 bia tiiv eis XpLarbv irLaTiv tu> beap.u)Tr]pLu> ey*Aet-
aOevres eTaXanrcapovv, ecos avTOvs to p.aKapiov 8te8e'£aro Te'Aos,
ko\ ev t<2 aa<pa\ei tov /3Lov KareOevTo. Quamquam in actis

Latinis passionis ojusdem Petri, quae ex Graeco translata sunt
ab Anastasio bibliothecario, nulla fit mentio Philese nec Pa-
chomii. Sic cnim ibi legitur : Nec unquam cessavi suggerendo
beato episcopo Hesychio atque Theodoro in custodia pro Christi
Hde reclusis etc. Ccrte Eusebius discrte profitetur referre se
praccipuos Dei martyres qui tum Alexandrise tum in The-
baido et reliqua iEgypto subiere martyrium. Cum ergo
Petrus una cum prcsbytoris Dio ac Fausto passus sit Alex-
andriae, quatuor isti, vel certe aliquot ex illis, in Thebaide
passi sint noccsse cst. VALES. Cf. Ruinart. acta martyr.
p. 434. sqq. HEIN.
13, 7. bi erepas TTonjaopai ypa<pr)s\ lntelligit procul dubio
librum do martyribus Paloestinpe. Neque enim alium librum
invcniro quis possit, in quo Eusebius martyrum agones ab se
visos oommemoraverit, quam hunc qucm dixi. Ex quo insu-
por rcfellitur Christophorsoni sententia, qui librum illum de
lnartyribus PaUestinae putavit partem esse libri octavi, ot qni
z z 2
G86 ANNOTATIONES AD c. 13.
post hsec verba quse posui, multa resecuit atque intrusit con-
tra fidem omnium codicum. Vidit hoc ante nos Turnebus,
qui in suo codice ad haec verba Grsecum hoc scholium adscrip-
serat : arjiietbxrov otl ravTrjv e'x ets T V V ypa<pr)v evdvs juera tovto
to {3l(3\(ov. VALES. Idem scholium
Readingo in Cor- teste
rigendis exstat in Jon., unde merito aliquem suspicari posse
putat V. D., vel hinc a Turnebo, vel inde in Jon. fuisse de-
scriptum. Ceterum Eusebium esse testem avToiTTrjv certe
plerorumque, quse in libro de martyr. Pal. retulit, docent
profecto preeter ipsam narrationum ejus in illo libro indolem
ipsius Eusebii verba quse h. 1. legimus : Oh ye p.r)v avros irap-
(yevopLrjv, tovtovs Kal tols /xe0' r)p.as yvwpLp.ovs 6Y erepas 7:0177-
o-op,ai ypacprjs, i. e. Contra bene ca-

per librum de martyr. P.
vendum est, ne ex hoc Eusebii loco et ex verbis &v ava tt)v
TTao-av olKovp.evr]v Iolov av yivoLTo colhgamus, Eusebium in
lib. viii. nihil plane narrare de martyribus tanquam testem
avToiTTrjv. Nam ne ita premamus verba Eusebii, impediunt
loci viii. 7. 9. 12. monui ad Vales. de vita scriptisque
Cf. quse
Easeb. diat. p. xxxix. not. 35. Quare ita potius interpre-
tandus est Eusebius, ut eum h. 1. dicere censeainus nonnisi
hoc, se adhuc non data opera et ex professo de martyribus
agere, ideoque pleraque non accuratius et quibus ipse inter-
fuerit, enarrare, contra hoc se facturum in libro de martyribus
Pal. In universum pleraque quse Eusebius enarravit historise
suae lib. viii — x., vel ei sunt visa vel audita, quo accedunt
fontes scripti quibus in lib. ix. et x. noster usus est. Vid.
—
Kestner. de Euseb. p.38 45. Reuterdahl. defontt. hist. Eus.
p. 86. sq. " Multos Christianos in judiciis Deum suum intimide
profiteri audiverat (Eusebius) ; multos diris cruciatibus torqueri
viderat ; multos mortem crudelissimam tranquille subire con-
spexerat. (H. E. viii. 2, 7, 9.) Et quce non ipse viderat, facile
potuit audire. Multa in regionibus, ubi commorabatur, facta
erant : mxdta in ecclesiis gesta, quibuscum Eusebio erat commer-
cium : multa viris acciderant, qui Eusebio vel familiares vel
saltim noti erant. Hwc igitur Eusebio citissime communicata
fore, facile intelligitur. Prceterea res illce in omnium oribus
versabantur. Quamobrem Eusebio de iis scribere volenti ma-
teria non potuit deesse.^ Et rectius idem Reuterdahl. 1. 1. p. 86.
y. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VIII. 687
vol in conscribendo libro dc mart. P. Eusebio visa etiam et

audita fontcs fuissc dicit. Contra Kestner. 1.1. p. 41 " Con- .
tra vero, inquit, omnium, qua? in libro de Mart. Palcest. nar~
rantur, Eusebium testem oculatum fuisse, extra omnem positnm

est controversiamy Sed hoc haud dubic affirmandum est, in
illo libro pleraquo eorum qusc narrat de martyribus, suis oculis
vidisso Euscbium, in lib. viii. longc plura ab aliis audivisse.

Cf. viii. 6. 9. Contra ncquc illud vidco quomodo Kestncr 1. 1.
p. 38. not. 78. affirmare potucrit, Euscbium in narrationibus
quoquc de martyribus Ubros de iis hic illic conscriptos usur-

passc. Nam quomodo hoc indc scquatur quod Euscbius in
line cap. 12. lib. viii. do martyribus loqucns 'Ek&vtov fxkv ovv, :
inquit, eV ovofxaTos fxviffxoveveLV, fxaKpbv av eir?, fxif tl ye t&v

abvvaT(t)v, ct quod Euscbius viii. 2. profitctur, sc historiam
martyrum in lib. viii. nonnisi iv iirLTOfxfj velle attingcre (row
itpovs ay£>vas tG>v tov Otlov \6yov fxapTvpwv iv imT0fxf\ hiaypa-
\}/ovt€s), hoc vero cgo non potui assequi. Singulos martyres
nominatim commcmoraro noluit Eusebius, quia illud esset
longum. Addit, hoc etiam vix ac nc vix quidem fieri a se
posse. Jam vero hujus rei causas cogitare equidcm possum
praceipue, quod aut ipse Euscbius onmium ac singulorum mar-
tyrum cruciatibus non interfuerat, aut ab aliis de omnibus
martyribus non audivcrat, aut non habcbat scripta aliorum
quse de martyribus onmibus accuratc et fuse agcbant. Dc-
nique cur abvvarov esse croderet Eusebius onmium martyium
facere mentionem, causam significavit ipsc viii. 12. paulo antc
potisshnum lianc : vikcL yap irdvTa Koyov mr avTovs avbpa-
tcl
yaO/]p.aTa. Itaque dicendi facultatem onmem et suam supe-

rare putabat Eusebius proeclara martyrum facinora ct prop-
tcrea certe simul illud quod dixi, fieri a sc non posse putabat.
Sed tanquam lmjus rei causa certe cogitari potcst simul illa,
quod ncc aliorum libros habcbat, qui omnium martyrum res
gestas cxponcbant. Quomodo igitur contrarium potius inde
colligi possit, quod Kcstnerus collegit ? Quod vero viii. 2.
nonnisi compendioso de martyribus se expositurum csse dicit

Eusebius, indo quamvis liceat conjiccre, pfatra in promptu
eum habuisso, tamcn ncquo omnia quse de martyribus dici
potcrant, ei parata fuissc, nequo libros eum usurpasse se-

quitur. Sed nequc lioc inde quod quis breviter tantum de
z /.
3
aliqua re tradere velle sese significat, certo potest concludi,

eum plura potuisse afferre. HEIN.
13, 8. dirocrrjs aya6£>v tvitoptas Ka\ €vtT7]pCas] Quanta fuerit
felicitas in orbe Romano Diocletiano et Maximiano regnanti-
bus, testatur Mamertinus in genethliaco sub finem, ubi Maxi-
mianum alloquitur his verbis : Bevera, sacratissime imp., scimus
omnes, antequam vos salutem reipublica? redderetis, quanta frugum
inopia, quanta funerum copia fuit,fame passim morbisque gras-
santibus. Ut vero lucem gentibus extulistis, exinde salutares
spiritus jugiter manant, nullus ager fallit agricolam, etc, Jam
vero quod ad bella spectat, nunquam felicius adversus bar-
baros Romani pugnarunt. Csesi ubique barbari, et imperii
Romani limites promoti. Legamus eorum temporum histo-
rias. Inveniemus profecto id quod dixi, nunquam in meliore
statu fuisse rem Romanam, cum quatuor principes, duo scilicet
Augusti ac totidem Csesares, seorsum singuli barbaros propul-
sarent. Adeo ut verissimum sit quod ait Mamertinus in
genethliaco : Mitto etiam dies festos victoriis triumphisque cele-
bratos. Auctor panegyrici dicti Maximiano et Constantino :
Sed profecto exegit hoc ipsa varietas et natura fortunce, cui nihil
mutare licuerat dum imperium teneretis, ut illa viginti annorum
continua felicitas intervallo aliquo distingtieretur. Porro tametsi
Diocletianus et Maximianus tot victorias de barbaris retule-
rint, unum duntaxat de omnibus triumphum Romae egerunt,
paulo antequam imperio decederent, ut testatur Eutropius et
Zonaras. Verba Eutropii sunt Uterque una die privato
:
liabitu imperii insigne mutavit, Nicomedice Diocletianus, Hercu-

lius Mediolani, post triumphum inclitum quem Boma? ex nume-
rosis gentibus egerant, pompa ferculorum illustri, etc. Hiero-
nymus in chronico, hunc Diocletiani
Maximiani triumphum
et
retulit anno 18. Diocletiani. Ad quem locum Scaliger in
animadversionibus notat, commissum esse ab Hieronymo ana-
chronismum. Hunc enim triumphum actum esse anno
Diocletiani vicesimo, aliquot mensibus antequam purpuram
deponeret. Sed fallitur potius ipse Scaliger, qui Hieronymum
temere reprehendit. Nam si Diocletianus 20. imperii anno,
paucis antequam abdicaret mensibus triumphavit, mense cir-
citer Januario eum triumphasse dicendum anno Christi est,
304. cum puipuram deposuerit Kalendis Aprilis ejusdem anni,

8. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VIII. 689
ut docet Idatius in fastis. Ex

quo sequitur, eum hiberno
tenipore triumphasse, et media adhuc hyeme ab urbc Roma
piofectum Nicomediam venisse, quorum neutrum probabilo
est, cum nec triumphi per hyemem agi solerent ab imperato-
ribus Romanis, nec Diocletiani setas ac valetudo tam longi
itinerislaborem hibernis mensibus sustincrc valuerit. Quid

quod Diocletianus anno imperii 19. mensc Martio atque
Aprili agebat Nicomedia), eo tempore quo ccepta est Chris-
tianorum persecutio, ut testatur Eusebius in lib. viii. cap. 5.
Scd et tunc cum Nicomediense palatium conflagravit, Diocle-
tianuin in eo egisse tostis est oinni exceptione major Constan-
ad sanctorum ooetum capite penultimo. Id
tinus in orationc
autem contigit aliquot mensibus post inchoatam persecutio-
ncm. Ponamus igitur id evenisse mense Maio. Quis crcdat,
intra decem mensium spatiuin Dioclctianum Nicomedia venisse
ftomam, ibi(pie insignem illum triumphum egisse, ac deinde
ltoina rediisse Nicomediam, atque ibi purpuram posuisse,
moxque in Dalmatiam concessisse, ut reliquum vitae tempus
ibi degeret? IIuc accedit, quod morbus ille quo Diocletianus
<lc statu mentis paululum deturbatus est, prinmm Nicomediai
eum ab eo persccutioncin, ut
eorripuit paulo post excitatam
refert Constantinus. Quare parum probabile est, Diocletianum
eo tentatum morbo, tantum iter suscepisse. Deinde auctor
panegyrioi dicti Maximiano et Constantino, diserte testatur
Diooletianum et Maximianum aliquot annis antc 20. imperii
anrium Romse triuinphasse. His enim verbis Maximianum
alloquitur: Te primo ingrrssu tuotanta latitia, tanta frequentia
popidus Romanus excepit, ut cum te ad Capitolini Jovis gremium

vel oculis ferre gestiret, stipatione .<ui vix ad portas urbis admit-
teret. Te rursus vicesimo anno imperatorem, octavo consulem ita

ij>*t quoddm suo Roma voluit detinere, ut mderetur
amplescu
augurari jam >t timere quodfactum est. Vides ut Maximianum
diu ante octavum ipsius consulatum Romse triumphasse dicit.
N.-nn (|iiin priora illa verba de triuinpho accipienda sint, dubi-
tare non licet. Certe Sigonius, vir diligentissimus, in libris
dc occidentali imperio non aliter hunc locum intellexit. Gra-
viter itaque hallucinatur Scaliger, qui Diocletianum et Maxi-
niianuni triumphasse dicit anno imperii vicesimo. Rectius
Hieronymus id retulit anno 18. Diooletiani. Quo quidem anno
z z 4
Idatius in fastis notat imperatorcs vilitatom annona? edicto

suo constituisse. Id cnim post triumphum ab eis constitutum
videtur in gratiam praecipue populi Romani. At Cedrenus
anno Diocletiani decimo septimo hunc triumphum adscribit.
VALES.
13, 9. oii7ra) 8 avmXs tt)s Toiacrhl Kivqaem bevrepov eros] Me-
lius dixisset Eusebius : Vix dum primus annus expletus fuerat.
Nam sub initium secundi anni persecutionis, contigit abdicatio
Diocletiani et Maximiani, Kalendis scilicet Aprilibus anno
Christi 304. cum persccutio ccepta fuisset mense Martio prae-
cedentis anni. Cum igitur ait Eusebius ovira btvTepov 4tos
Tieii\rip<3>To, idem est ac si dixisset, secundus agebatur perse-
cutionis annus. Ita intelligendus est alter locus Eusebii in
libro de martyribus Palsestinae cap. iii. in fine. VALES.
13, 10. NoVou yap ovk alcrias\ Cf. Lactant. de mortt. pei'sec.
c. xvii. Ex hoc et sequentibus Lactantii capitibus concludit
Pagi teste Read., Diocletianum et Maximianum a. 305. im-
perio sese abdicasse, et male Eusebium a. 304. hoc factum
esse dicere. HEIN.
Ib. tco 7Tp&)roo-TaT7j tu>v elpr)p.£va>v] Male Christophorsonus
vertit : Nam qui primns nostrarum wrumnarum auctor erat.
In quo secutus esse videtur Nicephorum, qui in cap. 16. lib. vii.
Eusebium exscribens, pro Eusebianis illis posuit tw apyT)y<£> tt]s
KaKias. VALES.
Ib. $ixi) T " TthvTa ttjs o\pyr\s biaipeiTai~] Constantius enim et
Galerius imperium Romanum quasi haereditatem quandam
inter se partiti sunt. Quse prima fuit imperii Romani divisio,
ut hoc loco tradit Eusebius. Antea enim licet plures Augusti
simul fuissent, tamen imperium Romanum solidum atque in-
divisum gubernabant, ut contigit Marco et Vero imperantibus.
Sed et sub Diocletiano et Herculio Maximiano nulla facta
fuerat imperii divisio, cum nec provincias nec legiones
Augusti inter se partiti essent. Recte ergo Eutropius in lib.
x. ita scribit His igitur abeuntibus ab administratione reipub-
:
lico? Constantius et Galerius Augusti creati sant, divisusque inter

eos Romanus orbis. Idem observat Orosius in lib. vii. his ver-
bis : Galerius et Constantius Augusti primi imperium Romanum
in duas partes determinaveruut. De hac imperii divisione quam
urbs Roma prse ceteris icgcrrime tulit, loquitur Porphyrius
— : :
9-12. EUSEBII IIIST. EOOLES. LIB. VIII. 091
in panegyrico carmine ad Constantinum, quod scripsit anno

imperii Constantini quinto dccimo, quinquennalibus Csesarum
Crispi ct Constantini
laccrala cruentis
Imperiis pars fcssa poli, divisa gcmcbat
Sccptra et Ausonicc mozrcbat perdita jura.
Et aliquanto post, ita Constantinum alloquitur
Et rcparata jugans mcesti divorlia muudi

Orbes jiingc parcs, dct leges Roma volcntes
Prindpe te in populos.
Hsec paulo accuratius notavi, tum quia nondum satis obser-

vata sunt, tum quia Christophorsonus ea non intcllexit, qui
pro partitione dissensionem intcrpretatus est. VALES. Recte
autem monuit Stroth. deutsche Uebersetz. t. ii. p. 38. not. 12.
" The division at this time was not so complete, but that the names
of all the Ccesars were set together at the head of certain edicts,
as may be seen beloio in the ijth chapter of this book." HEIN.

13, 11. -np&Tos t€ iv 0eoTs] Non quod primo omnium im-
peratori Constantio hic honos contigcrit, ut inter divos refer-
retur. Multi cnim imperatores ante Constantium inter divos
a scnatu relati fuerant. Sed quod cx quatuor imperatoribus
(piiimperium siniul gubcrnavcrant,
Diocletiano scilicet et
Maximiano, Constantio atque Galerio, primus Constantius
hunc honorem adeptus est, quippc qui piumus obiisset.
VALES.
13, 12. Kol p/re Ka6e\(av] Cf. Lactant. 1. 1. xv. 7. " Con-
stantius, ne dissentire a majorum provceptis videretur, conventicula,
id est, parietes, qui restitui poterant, dirui passus est, verum
autem Dei templum, quod est in homiiiibus, incolume servavit^
HEIN.
Ib. rfAos zvhoKiy.ov') Quod
tam insigni pneconio ornat
h. 1.
Eusebius Constantium Chlorum, hominem gentilem, non tam

ex cjus humanitato, qua ad bcatitatem ccelcs-
vel gentiles pios
tem ct aoternam pervenirc posso crcdiderit, quam ex cjus in
Constantinum M. maxiina gratia fluxisse, ego quidem certius
ctiam eredo quam Mceller. de fide Eus. C. p. 54. cf. Stroth.
deutsche Uebcrs. des Eus. t. ii. p. 39. not. 1. HEIN.
, 13, 13. 77^09 tS>v vTpaToitioisiv] A Constantio nuncupatum
fuisse imperatorem et Augustum Constantinum, antea Euse-

bius dixerat verbis : fiacnkevs KcavcndvTLos -naiha yvfjcrcov
KcovcrTavTlvov avTOKpaTopa Kal aefiaoTov avd' kavTov KaraAfnw

k. A. cf. Vit. Const. i. 21. 22. Ncque igitur premenda sunt,
qute refert idem Euseb. Vit. Const. i. 24. cos p.r)h£va dv6p(oTT(ov
fxovov Tovbe (Constantmi) Ti]v TrpocraycoyrjV avyjjaai, tS>v dAAcof

e£ €7iLKpio-£0)s kTepuv ttjs TLp.r)s r)£L(ap.£vo>v. cf. Spanheni. ad
Julian. orat. i. p. 45. HEIN.
Ib. Alklvlos — dvairicprjve] Cf. Lactant. de mortt. persecutt.
c. xx. xxxii. Legitimum Licinii imperium nonnisi propterea
haud agnoscit Julian. orat. i. p. 8. A., quod illud flagitioso ac
turpi administrationis suae genere in tyrannidem converterit

Licinius, quocum conveniunt verba ipsius Euseb. H. E. x. 9.,
ubi a Constantino dicitur Tvpavvls kKKadapdelaa. vid. Spanhem.
ad 1. 1. Julian. p. 65. Cf. Eus. H. E. ix. 9. HEIN.

J3, 14. fxovov Kaiaapa ixapa iravTbyv] In codd. Maz. Med.
et Fuk. legitur itapa, irdvTas recte, id est, aliter ac reliqui
omnes. Quatuor enim Augusti ea tempcstate rempublicam
Romanam administrabant, Galerius scilicet, Constantinus,
Maxentius atque Maximinus vero jampridem
Licinius.
Csesar a Galerio factus, usque ad Galerii obitum in ea
dignitate permansit. Quare verissimum est, quod hic ait
Eusebius, segre tulisse Maximinum, quod inter tot Augustos
solus ipse tantum Caesar diceretur, cum tamen Ca;saris dig-
nitatem ante tres illos superius memoratos principcs acce-
pisset. VALES. Statim post pro bs 87/ ovv tcl /xdAtcrra
quod habent Val. et Zimmerm., non dubitavi scribere cum

Stephano is brj ovv tcl /xdAtcrra. Quamvis enim os in suis
libris fortasse invenerit Val., tamen h quod probabiliter ex
Reg. dedit Stephanus, ut lectio difficilior, erit unioe tenendum.

Accedit quod alibi similiter loquitur Eusebius. Vid. iii. 32.
eis ra joieytcrra, plane ut nos : aufs hochste. vi. 3. 32. ets rd
IxdkLcna. Quin etiam ipsum is rd /xdAtora usurpat noster infra
cap. 14. vi. 23. init. Eodem modo c2s usurpant in ejusmodi
locutionibus veteres, exprimentes eo rei modum, ad quem
usque illa progreditur. Vid. Thucydid. viii. 6. is rd judAtcrra
feVos h)v. Arrian. de expeditione Alexandri ii. 11. 12. Ex-

emplorum nubem apud Fischer. acl Weller. Gr. Gr. tom.
vide sis
ii. p. 221. sq. cf. Lobeck. ad Phrynich. p. 48. Nostro loco
autem notabilc illud est, quod intcr es rd p.ahLOTa duo alia

vocabula noster inseruit, quod vero longe raagis poterat indu-
cero raalo scdulos librarios ut es rautarcnt in os-. HEIN.
Ib. o /xerd airoOeoLV iTtavrjprjoOaL SeoÂai/Ltez/os] Cum Eusc-
bius dicat se supra retulisse, qualiter Maxiraianus Iler-
culius purpuram resurapserit, id quo loco dixerit Eusebius,
adhuc qujero. VALES.
Ib. tijhotov 8e tovtov] Hsec vcrba eodcm modo exponenda
sunt, quo illa supcrius a nobis cxposita irpcoTos re h> 0eots.
At Christophorsonus hunc locum ita intcrpretatus est, quasi

legeretur 7jy>d oe tovtov. VALES.
Ib. dvooiov nai Svo-creêordrov] Idera de Maximiano refert
non solum Lactant. de mortt. pers. cap. viii. scd etiam Eutrop.
ix. 16. x. 2. Zosim. ii. ii. Eumenius in Constantini panegy-
rico cap. xiv. xv. cf. Eus. Vit. C. ii. 49. At contraria plane
tradit de Maxiraiano non minus quam de Constantio Chloro
Julian. orat. I. p. 7. ubi de illis dicitur: ovtco 5e dtaKei/zeyoi
rds \jfv\as tcov c-pycov ebptov tcl KaAAiora, o(fi6p,evoL pkv /xerd tt\v
KpeiTTova cpvoiv tov tt)v apx_r)v avTols -napaoyovTa, tols vitt]k6ois

8e oolcos Kal tpLhavOpco-ncos xpcbpmvoL k. A. cf. Spanhem. ad h. 1.
p. 61. sq. HEIN.

14, 1. MafeWtos] Cf. Lactant. de mortt. persec. c. xviii.
IIEIN.
Ib. 6 — Romce tyrannidem arripuit,
o-vo-rTjo-djuei/os, i. e. qui
interprcte Valesio. Cf. Euscb. V. C. i. 33. Spanhem. adJulian.
orat. i. p. 46. Ad scquentia tt)v KaO' r)pds tiCotlv eV dpeoKiCq
*at Ko\aKe[q tov brjpov Pcop.aCcov KadvncKpCvaTo. Stroth. Uebers.
tom. ii. p. 41. not. 6. " Thcse words are important, as provinq
that the Christians icere even then more than equal in point of
numhcr to the heathen, and that Maxentius conscquently found him-
sc/fmore secure by prctending to be a Christian. Those icho cou-
tend that Constantine cmbraced Chrittiauity from political motives,
are icotit to dra/r an a/r/umentfrom this also." Scd vid. Craraer.
Fortsetzung des Bossuet, tora. iii. p. 232. sqq. HEIN.
Ib. oKetAas, i. c. delapsus. Cf. qua: observavi ad ii. 25.
(pag. 125. sq.) Adde Kuinocl. Commentar. ad Actor. xxvii. 41.
p. 841. sq. HEIN.
Ib. /lotxetas — a7re7TejU7re] Cf. Socrat. H. E. i. 2. Ma£eWtos
5e kokios tovs ' VtopaCovs e7re'r/n/3e, TvpavvLKto pahkov r) [3aoi\LKto
TpoTTtob ypwp.civos Kar' avTcov, p.OLyavcAV hvathrfv tcls tG>v kkevQtpcav

yvvaiKas, nal ttoXXovs avaLpcov, tcai tjolS>v tcl tovtols a.KoXovQa.
Arnob. adversus gentes, i. 64. ed. Orell. Tyrannos ac reges
vestros qui matronarum pudorem ac virginum vi subruunt
atque eripiunt licentiosa, appellatis indigenas atque divos. At-
que hoc flagitii genus Maxentius dicitur auxisse ab Eusebio
quod nobilissimorum quorumque uxoribus prsecipue ad libi-
dinem suam exsatiandam abuteretur. Quod more tyrannis
solenni fecisse Maxentium, docent plura exempla quse attulit
Spanhem. adJulian. orat.i. p. 285. cf. Euseb. H. E. i. 7. HEIN.
T4, 3. roi? a/xc/>' avTov bopvcpopoLs eKStScocri] Idem refert Aure-
lius Victor in Maxentio : Adeo sc&vus, uti prcetorianis ccedem
vulgi quondam annuerit. Constantinus vero victo postea
Maxentio, prsetorianas cohortes abolevit, specie quidem ob
eam vulgi csedem, sed re ipsa, ne res novas molirentur, neve
imperatores crearent, prout Maxentium Augustum renun-
tiaverant. Porro Zosimus eandem quoque rem, licet paulo
aliter narrat. Scribit enim, cum Romse templum genii for-
tuito incendio conflagraret, cunctique ad restinguendum ig-
nem accurrissent, militem quendam qui numen illud genti-

lium deridebat, a plebe interemptum fuisse. Ex quo tantam
subito seditionem militum exarsisse, ut tota psene urbs peri-
tura fuerit, ni Maxentius subvenisset. VALES.
14, 4. fjLayLKals ktiLvolaLs] Post hsec verba in editionibus, et
in Regio ac Medicseo codice punctum ponitur, quod Christo-
phorsonum fefellit. Verum in codice Mazarino ante has voces
media distinctio ponitur optime. Eandem distinctionem re-
peri in codice Fuketii. VALES. De horrendis quse magica
arsMaxentium docuit, flagitiis vid. Lindenbrogii observv. in
Ammian. Marcellin. p. 73. adjectae edit. posteriori Amm. Vale-
sianse quam curavit Hadrian. Vales. HEIN.
Ib. avacry[£ovTos] Exspectes haud dubie aut dvaayj.(ovTL
scribi debuisse praecedente dativo Tvpdwco, aut ad ava<Tyj.(pvTos
addi avTov. Cf. Plat. Gorg. 492. B. ols e£ apyrjs VTjijpêv r) j3a-
o-lXzcov vUctlv elvaL, r) avTovs p.ri cpvcraL LKavovs k.X. Actor. xxii.
17. eyivnTO hi p.01 v-noaTptyavTL — kol TTpoo-€vyopt,€Vov p,ov — ya-

vio-QaL fie kv eKoracret. Sed satis temere ageret, qui avaoyJL-
(pvTos sollicitandum opinaretur. Ssepissime enim ejusmodi
vel negligentia vel dvaKoXovQia orationis noster utitur. Ita
— — — —
3-4. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. VIII. 695
H. E. ii. 20. eVeira irea6vT(av scil. avT(2v. iii. 6. irokkaKLs ikc-

TevovTtov koI €TTiKa\ovfx(vo)V ovofxa tov Oeov fxeTaoihovat. tl p.epos
avTOLS, ovboTLodv p.€Teboaav iv. 15« vi. 40. vi. 42. Tovtov —
TTpOfTTrjkaKLfcV V(pLaTap€VOV, Et illfra Cap.
ai7€KT€LV€. 1 6.
arjrots iirLKatvovpyovvTCDv. Locus autem maxime insignis est

apud cundem Euseb. H. E. iii. 23. vp.lv eOos earl tovto,
-jrdvTas p.ev dbek(povs ttolkCKws ei3epyereu>, <Sde p.ev tj\v twv
beop.ev(av irevCav dva^/vyovTas, ev perdAAots be — eTTLypprjyovvTas'
bC &v Trep.TTeT€ apxfiQev eVpo8iW, iraTpoTrapaboTov eOos 'PcopatW

'Parpatoi bicufwkaTTovTes k. A. Adde vii. 30. 6 be <t>Lpp.Lkiavbs —
a.(pLKop.€Vos — e-rrayyeLkapevov be p.€TaOr]a€a0aL scil. riawAov. Nc-
quc cjusmodi Ioqucndi ratio veteribus est infrequens. Vid.
Thucydid. iv. 10. p.ev6vT(ov rjp.(2v vTroywpriaaaL. Xenoph. Me- —
morr. ii. 1. 8. 13. Plat. Men. 15. ed. Buttmann. <o eyco TTLarevu)
akijOf] elvac. Nihil autem frequcntius quam hoc apud Ho-
merum. Vid. Odyss. vi. 155. sqq. — <x-<pi<ri Ovp.bs — tatWrat
kevaaovTcav k. k. vi. 60. <rot eovra.
350. Iliad. xvi. 531. cf. ii.
sqq. Thiersch. Grammatik, vorzuglich des homerischen Dialekts

§. 258. 3. Vid. Eustathius ad Hom. Odyss. ix. 257., ubi ad
verba r/ptv beLadvTvv bcne observat hsec : "Opa rb, 71p.lv be
KaT€Kkd(T0r] rjTop beiadv70)V, oirep el Kat aokoLKO(paves boKeX, dAA'
6p.(as 7re'<ppaarai Kat otjto KaraAAr/Aa>s ra> Katpw Kat rf/ cjetAta, e7ret
p.i] bvvavTaL rijs <ppd<reco? Kparelv 01 8e8to're?. Kai vvv p.ev r/
evakkayr) airb boTLKr)s yeyovev els yevLKi]v, dkkayov be avdirakLV

aTrb yeviKrjs eis boTLKi]v (vid. Uiad. x. 187. sq. xiv. 139. sq.
Odyss. xxiii. 205. sq.). To roiW beLadvTcov ovk clv drj, &>s
eppeOrj, aokoLKOV, ov p.6vov 8td to Kal ptpr/rtKws (ppaaOr)vaL
KOL aVTLTTT(tiTLK(tiS, d\kh Kal fooTL da(pak€LS ol TrkayLaap.o\ irpbs
(Tvvra^Lv Kal do-okoLKOL. Prseterea vid. Dio Chrysostom. orat.
7rap' 'ItjSois
liii. perafiakovTcov. —
Plutarch. Alcxander c. xxx.
Heindorf. ad Platon. Hipp. maj. 283. E. Schiifer. ad Lamb.
B. ellips. p. 51. cf. Sylburg. ad Pausan. p. 931. Erfurdt.
ad Sophocl. (Edip. T. v. 159. p. 30. Matthue ausfnhrl. griech.
Grammatik p. 110. sq. 1 §. 565. p. 1054. not. p. 107.9. not -
4-
p. 1
095. sq. p. 1 1 21— 1 j 23. Scriptores etiam N.T. hac diccndi
di-ofxaAta luiud alicnos esse, si <piis alius, docet locus Actor. xv.
22. ebo£e tols aTroaTokoLs Kat rots TrpeafSvTepOLS — ehkegapevovs
dvbpas e£ ovtwv Trep.\j/ai quo loco falso intcrprctatus erat Winer.
Mwteskm, Qrmmatik p. 82. sq. ed. i. €Kke$ap.evovs: dic sich
09G ANNOTATIONES AD c. 14.
haben erwalilen lassen, cum ad nihil pertineat zK\e£ap.evovs nisi

ad prsecedentia tols airoo-ToXois et TTpeafBvTepois. Statim enim
post 1. 1. ypd\jravTes pro Hinc rec-
ypdxj/an-L legitur. cf. v. 25.
tissime retractavit sententiam suam V. D. in Grammaticae
edit. ii. p. 110., male autem refragatur Kuinoelius ad locum
Actor. Vid. Mori versio et explicatio Actt. Apostoll. p. 384. ed

Dindorf. Actor. xxvi. 20. tols kv AapdaKc^ irp&Tov koI 'lepoao-
kvp.OLs, ets Trao-dv re ttjv yj&pav tt\s ^lovhaCas, Kai to~ls zdve-
criv ainjyyeWov p,€Tavoelv, kol eiTLaTpicpeLV iirl tov 6ebv, a£ia
Trjs p.eTavoCas zpya TrpdvaovTas, quo loco simul confirmatur
lectio, quam exhibui Euseb. H. E. i. 11. tols 'lovhaioLs kz-
XevovTa aptTrjv ZiracrKovo-L, nal — xptopzvovs , /3a7rrtcr]uw o-vvLkvaL.
Cf. Actor. xi. 12. xxv. 27. Eom. ix. 11. 13. Quare nec
1 Petr. a Knappio et aliis
iv. 3. VV. DD. y)pXv recte uncis
inclusum puto quamvis sequatur TTtTropevpievovs. Of. 1 Petr.
iii. 7. ubi pro crvyKkripovopoL aut dici debebat o-vyK\r)povopoLs
aut plenius etiam scribi : avTUiv o-vyK\ripov6p.(ibv ovo-G>v. Zeune
ad Bcebme Commentar. in epist. ad Hebr.ii. 10.
Viger. p. 201.
p. 108. sq. qui tamen non video cur anacoluthis eximere velit
talia omnia. Cf. Bcehme 1. ad Hebr. ix. 19. p. 422. Denique
1.
vero vel Romani quamvis longe rarius ita loquuntur. Vid.

Sueton. Tiberius c. xxxi. Iterum censente, obtinere non —
potuit etc, ubi jam Ernestius hanc omnium codd. lectionem
veram esse judicat, prsesertim cum prsecedat Negante eo. :
Adde locum ejusdem Sueton. Vespas. c. v. Coenante rursus,

ubi paulo ante legitur: Prandente eo. Neque tamen plane
ejusdem generis hos locos esse facile patebit, neque recte puto
Ernestium hanc rationem comparare cum ea qua dicitur au- :
dito, cognito, ad Sueton. Claud. c. xv. Cf. Baumgarten-Crusius
ad Sed optime huc quadrat locus perinsignis Caesar.

II. 11.
B. C. i. 30. Caralitani, simul ad se mitti Valerium audierunt,

nondum pro/ecto etc. Vid. Oudendorp. et Held. ad h. 1.
HEIN.
14, 7. Ttap avT&Scribendum
ti/^tJs] est avTov, utad oram
codicis Turnebi ac Morcei emendatur. Sequitur enim \}/ocpo-
beovs, etc. VALES. Ne -nap avTov praeferamus, prsesertim
cum illud ad solam marginem illorum codd. legatur, satis, credo,
impediunt ea quse not. praeced. animadverti. Nihilominus

Zimmermannus irap' avTov scripsit. Male quidem. Similiter,
7. EUSEBII HIST. ECOLES. LIB. VIII. 697
ut illud addam, non dubito, quin ii. 22. extr. scribendum

h. 1.
sit €7rtxetpôrat pro eyyj.LpiaOr\vai, non solum quia illud tenent
meliores libri, sed etiam nudum irpoekOovTos deinde longe

minus ferri posse videbatur librariis, ut ipse Valesius et Stro-
thius, quamvis tcmere, si legatur eTrixet/njo-ai, irpoekOovTa scri-
bendurn csse existimant. Sed vel nunc cum legitur eyx*'-
piaOrjvat, ad TrpoekOovTos supplendum avrov. Quare optime
cum MSt. etiam Cph. einyeipr]aaL dedit, quem sequi debebam.
Ut autem ad nostrum locum redeam, avT<2 in avTov mutandum
videri poterat non solum propter sequens \j/o(pobeovs etc, sed
quia per se gcnitivo h. 1. rectius jungendum crederetur irapa,
quamvis non sequente \}/o(pobeovs. At vid. ii. 6. irapelvaL els
'l€poa6kvp.a. ii. 10. iii. 5. 36. ets tottov elai. Fischer. ad Platon.
Phced. p 3i8.sq. Schiifer. melett. crit. p. 74. De verbo \}/o(pobeovs,
#
i.e. meticulosus quod mox legitur, vid. Plutarch. Nicias c.ii. to

5'
ev rfi TTokiTeCq \f/o(pobees Kal irpbs tovs avKO<pdvTas evOopvftr\Tov
avTov. Maximi Tyr. dissert. i. 4. p. 15. ed. Kcisk. avbpbs yap

/3tos irpbs r)bovr)v vevevKOTos Kal kxmrrv eiTTorjp.evov, kov<Pos Kal
\f/o(pober]s Kal diTLaTos koX Oakdaarjs Trdarjs abrjkoTepos. Gataker.
ad Anton. vi. 30. p. 242. Meinecko ad Menandr. p. 183. cf.
Valckenar. ad Eurip. Phceniss. v. 277. p. 97. sq. Valesius in
nott. in Ilarpocrat. Lexic. p. 60. " An xf/o^pobeeX l Sic Suidas in
ovos kvpas, Mevavbpos \j/o(pobeei. ovos kvpas "jKOve kol adkiTLyyos
vs. Est autem \f/o(pober)s, testo Hesychio, is qui ad quemvis
strepitum contremiscit, qua voce utitur Plutarchus -nepl tov otl
p.dkiaTa tols r)yep.6ai bei tovs (pikoaocfiovs btakeyeaOaL. Quinti-
lianus lib. x. cap. 1. inter Menandri fabulas Psophodea re-
ccnset : Nisi forte aut illa rnala judicia, quce Epitrepontes,
cpicleros, lochos habent, aut meditationes in Psophodea, et nomo-
thete hypobolhn&o non ommibus oratoriis numeris sunt absoluta:.''''
HEIN.
Ib. ovbe p.e"xpis ovvyos — olos re r]v, i. e. sine vaticiniis et ora-
culis nec prima rei facero audebat initia, de quadam re susci-
picnda et oxsequenda ne lovissime quidem cogitare. Non
male vertit Valesius : Nihil certe aggredi, nihil summo, quod
aiunt, digito commovere absque vaticiniis et oraculis audebat.
Ilaud dissimilia sunt, quie de Pharisseis dicit Jesus npud
Matth. xxiii. 4. Aeap.evovai ydp (j)opTia (3apea ko.1 bvafidaraKTa,
kcu ZTTiTiOecMnv e7rt tovs co/xovs tcov avOpcoircov r(j> 8e baKTvXco

avTcov ov OiXovai Kivr\aai avra, i. e. ne levissime quidem ipsi
conantur prseceptis suis difficilioribus satisfacere. Cf. inter-
prett. ad h. 1. et Maxim. Tyr. dissertt. vi. 7. tom. i. p. 94. ed.
Heisk. KoXaKiov iap.ol nal Oiaaoi aearjpoTcov, Kal aaivovrcov, /cat
eV aKpa tjj yXcoTTrj t6 cjaXelv i-ôvTcov. Sed meticulosa illa

Maximini superstitio optime h. 1. simul exprimitur additis
verbis ToXp.qv olos re r)v, id quod longe minus foret, si simpli-
citer scriptum esset : ovb\ p-expis ovvyos, o>s ei7reu>, tl e/c/êi.
Nam illa quidem ToXp.qv olos re r)v hanc vim habent, ut cogi-
tetur Maximinus sine vaticiniis et oraculis quidquam aggredi
ne conari quidem potuisse. Vide Euseb. H. E. ii. 1. ovttco
p.\v edveaiv oloi re r]aav tov ttjs ttCctt€Cos p.£Tabibovai Xoyov
ToX/xqv. ibid. ix. 16. init. roXp.qv copp.rjTO OpaavveaOai, ubi mi-
nime abundare credendum est ToXp.qv neque recte vertit Stro-
thius fing er an ubermuthig zu werden, et Vales.
: : confidentia
atque insolentia coepit extolli. Imo ToXp.qv addidit Eusebius,
ut non sine magna audacia Licinium 0paavvea8ai potuisse sig-
nificaret. Cf. pra?cedentia. Similiter Paulus in epist. ad
Roman. ii. 7. aptissime scripsit : rots p.€v Kad' VTTop.ovi]v zpyov
dyaOov, non simpliciter KaTa epyov ayaObv (cf. v. 6. bs airobcoaai
e/cdoTw Kara tcl epya avrov), ut simul significaret bene facta

non facili negotio et quasi ludibundum hominem posse et
debere patrare, sed sudore constare omnem virtutem. Quare
vertenda sunt illa verba : aliis quatenus fortiter bona facinora
fecerint. HEIN.
14, 8. eKaVnis tTtapyjias c\pyj.€p£a~\ Sacerdotes vocabantur a
gentilibus, qui totius provincise templa ac delubra sub dispo-
sitione sua habebant, flamines vero, qui in singulis oppidis ac
municipiis deorum sacra procurabant, ut jampridem notavi ad
lib. xxviii. Amm. Marcellini
w Cave porro existimes, Maxi-.
minum primum sacerdotes provincise instituisse. Diu enim

ante illum fuerunt. Sed Maximinus eorum honorem auxit,
addito illis satellitio, id est, lictoribus et apparitoribus x . Crea-
w Cap. 6. p. 542. xxix. 5. p. 571. ed. moribus fecit. Quae verba sane non
poster. Hadr. Val. HEIN. evincunt, primum instituisse Maxinii-
x Laet. 1. 1. c. xxxvi. Novo, inquit, num illos sacerdotes, ut dixit Lowtb.
more (Maximinus) sacerdotes maximos HEIN.
per shifftilas civitates singnlos ex pri-
8-i5. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VIII. 699
bantur autem sacerdotes ex corpore curialium, ii qui omnibus

muneribus publicis cum summa laucle ante perfuncti essent.
Tantaquo h»c dignitas habebatur ut ipsos magistratus seu
duumviros in gradu antecedercnt. Certo in gestis purgationis
Cseciliani, ea dignitas antc duumviratum nominatur. Sic enim
legitur: In jure apud Aurelium Didymum Sperecium sacer-
dotem Jovis optimi max. duumvirum splendidw coloniw Cartha-
ffiniensium. Vid. cap. 4. lib. ix. Hi sacerdotes in secretaria
judicum ingrediendi et cum iis sedendi jus habebant, ut patet
ex actis Theodori martyris die 9. Noveinbris. VALES. De
verbo prsecedcnti avaveovaOai vid. Irmisch. ad Ilerodian. viii.
2, 12. tom. iii. p. 941. cf. ibid. ii. 6. 15. iv. 15. 16. vi. 2. 6.
17. v. 3. 22. iv. 8. 2. In sequentibus an pro avalbr)v legen-
dum avio-qvl Vid. Irmisch. ibid. iv. 1. tom. ii. p. 805. Hein-
dorf. ad Platon. Gorcj. p. 523. Cf. Davisius ad Maxim. Tyr.
dissertt. xxviii. 2. tom. ii. p. 55. ed.llcisk., ubi ad verba Maximi
dKyj Kal av4brjv hsec observat V. D. " Vulgo avaibrjv. Sed
Heinsius et Schottus merito reponunt avebrjv, id enim postulat
oratio. Vide Suidam. Dion. Chrysostomus orat. xxxi. p. 322.
'EireLbr) Xtav KaraKopws koi [avaibrjv] ai)T<2 Ke\pr)VTaL Tives.
Scribe \tav KaTaKopm koX [avebrrv] ovti2 Ke\pr)VTaL TLves. Pa-

riter avaib^v male pro avib-qv legitur apud Eusebium H. E.
viii. 14. ix. 8. ot de Vita Constantini iii. 58." In Eusebio
tamen haud an possit ferri avaib^v. Cf. Passow. Lexic.
scio
s. v. avebrjv. Quaro avebrjv quamvis jubente Davisio 1. 1.,
scribero non ausus sum. Cf. Zosim. hist. ii. 29. p. j8i. ed.
Collar. Socrat. H. E. i. 2. /moixeiW avaibrjv. HEIN.
J.4, 10. (TTLaKr')\j/eaL] Musculus vertit statutis, Christophor-
sonus mandatis gravissiiuisv. Eadem voce utitur Eus. in lib.
x. historire ccclesiasticae cap. 8. de Licinio loquens : enLo-Kr')-
\l'tLs re pivpias koto tS>v VTTo\eLpLO)v edvG>v eirevoeL. VALES.

14, 13. Ot iiev yap avbpes] Vide panegyricum ab Eusebio
scriptum in tricennalibus Constantini pag. 622. ubi hrec iisdem
fere verbis repetuntur. VALES.
14, 15. MoVrj — Xpioriaf?/] Hanc esse ex quorundam opin-
ione martyrem Catharinam, seu, ut Grseci scribant, Hfeca-
y Val. indictionibus Stroth. male Vrthcilen. IIEIN.
3 A
;
therinam, Rufinum vero lib. viii. histor. c. 17. Dorotheam

illam dicere, animadvertit Ruinartus in actt. martyr. p. 277.
n. 32., qui vero simul monet, rem sine antiquis monumentis
non posse mulierem illam in urbe Roma,
definiri. Similiter
cujus paulo post mentionem facit Eusebius, Sophroniam vocat
Rufinus 1. 1. HEIN.
14, 17. is $paxvv\ Deesse videntur aliquot verba, quae ita
suppleri possunt : is a7iox<apr]a-LV XP° V0V ftpaxvv VTTOTrapaLTrjo-a-
\iivt], etc. Sic loquitur Eusebius supra, ubi de muliere Antio-

chena, quse cum duabus virginibus se in flumen prsecipitavit.
VALES.
Ib. £i<f>o$ In vetustissimo codice Maza-
Kab* kavTi]<s Trr\yvvo-i\
rino scholium legitur in ima pagina adscriptum ad horum
verborum expositionem tt&s iv irokkoZs ovtos aTTobixâL ras
:
iavras bLaxpt]<rap.ivas ; Kai toC ye r) Trjs iKKkr/a-Las Kplcris ov)(l tcls
els iavras tcl tu>v br]p.((av iTTLbei£api,ivas iv p.dpTvaLV dvaypd(pei'

beikias yap p,akkov r) avbpeCas, (p6fi<p Kokaaaos rbv OavaTov -npoap-
TT&CeLV akka tcls p.r]biv (pojBepbv evtKa tt)s ds Xptcrrof 6p.okoyCas
i)yovp.ivas, akka irdvTa irpodvpLcos irdax* lv i airep av r) Tvpavvos
Kal baLpLovKtibrjs iirCvoLa KoAacmjpia iirdyei. Id est : Quomodo
iste mortem consciverunt ?
iniratur mulieres, qua°, sibimet ipsis
Et tamen ecclesice judicium in martyrum numero non reponit
eas, quce sui ipsarum carnifices exstiterunt. Ignavice enim potius
est quam fortitudinis, suppliciorum metu mortem prcevertere.
Verum eas in album martyrum refert, quce ob confessionem

Christi nihil formidandum animo per-
esse existimarunt, alacri
peti parata?, qucecumque ipsis tormenta tyrannorum ac dcemonum
ingeniosa solertia irrogasset. Recte quidem observavit quisquis
est auctor hujus scholii, avToxîpCav ab ecclesia non probari
cum homines mortis metu, aut per desperationem manus sibi
violentas afferunt. Sed quoties divini spiritus instinctu ad id
impelluntur, quod rarissime accidit, tunc id facinus approbat
quidem ac miratur ecclesia, quippe quse divino spiritu semper
regitur et afflatur, non tamen imitandum proponit. Vide
quse de hac re senserit Augustinus in libro i. de civitate Dei
cap. 26. Porro idem scholium legitur etiam in libro Savi-
liano. VALES. Ad bellarn hanc, si diis placet, opinionem
Valesii qui cum Eusebio (vide verba sequentia tov p.ev ve^pbv
17. EUSEBII HIST. EOCLES. LIB. VIII. 701
Tot? TrpoayayoLS KaTaXifx.-rrdvei, ZpyoLS b' avTols cnrdaris (fxavrjs yc-

yaivoTepois, etc. supra c. xii. cf. quse annotavi iv. 15. p. 263. sq.
vii. 12. pag. 573.) vel avroxeipCav religionis scilicet Christianse
nomine et spiritus divini instinctu factam admiratur, utpote
satis notabilem lectores jam attentos reddidit Strothius Ueber-
setzung tom. ii.*p. 47. not. 8. In quem vero errorem incidit Eu-
sebius per immoderatam et effusam martyrum venerationem,
in eundem incidisso censendus esse videtur Valesius non tam
proptcrea quod scntentiam de avTox^pLas perversitate Augus-
tini auctoritati adversari V. D. crederet, ut opinatur Strothius,
quam quia in Eusebii verba jurandum sibi duceret. Certe Au-
gustinus eo loco, quem laudavit Valesius, tantum abest, ut avro-
XcipLav certe interdum probandam et admirandam credat, ut
eam nunquam a Christiano suscipiendam esse acriter defendat.
Hoc vero Valesium qui in patrum scriptis haud dubie habi-
tabat, ignorasse veri simile sit ? Itaque verba illa :
" Vide
qucB de hac re senserit Augustinus in libro i. de civitate Dei
cap. 26." eo potius consilio adscripsisse videtur V. D., ut inde
intelligerent lectores, alias et plerumque non approbare eccle-
siam avToxa-ptav, sed nihilominus Eusebii dignitatem et aucto-
ritatem eo non imminui, modo teneatur ea ratio, quam ipse
antea proposuerat verbis :
" Sed quoties divini Spiritus in-
stinctu" etc. Ne quis vero dubitet, quin Augustinus simpli-
citer et semper damnandam putaverit avToy€t.plav, ille loco
laudato :
" Hoc dicimus, inquit, hoc asserimus, hoc modis omni-
bus comprobamus, neminem spontaneam mortem sibi inferre de-
bere, velut fugiendo molestias temporales, ne incidat inperpetuas:
neminem propter aliena peccata, ne hoc ipso incipiat habere gra-
vissimum proprium, quem non polluebat alienum : neminem
propter sua peccata pro?terita, propter quce magis hac vita opus
est, ut possint poznitendo sanari : neminem velut desiderio vitce
melioris, quo3 post mortem speratur, quia reos suce mortis post
mortem vita non sicscipit. Bestat una causa, propter quam se
quis occidat, ne in peccatum irmat, vel blandiente voluptate, vel
sreviente dolore. Hanc si admittimus, cur non baptizatis sua-
demus, se illico interimant ? Tunc enim tempus est cavendi omnia
futura peccata, cum omnia sint deleta praterita. Porro hoc si
quis putat, non dico desipit, sed insanit. Hoc ergo quia nefas
3 * 2
:
est dicere, nefas est profecto se occidere. Nam si hoc sponte fa-
ciendi ulla justa causa esse posset, procul dubio jastior quam illa
non esset. Quia vero nec illa est, ergo nulla estP Viclendus
idem Augustin. sub ejusdem nomine ut Erasmus
epist. Ixi. et
judicat, Hugo Victor. de patientia c. xiii. " Si parricida eo

sceleratior, quam quilibet homicida, quia non tantum hominem,
verum etiam propinquum necat, et in ipsis parricidis, quanto
propinqniorem quisque peremerit, tanto judicatur immanior, sine
dubio pejor est, qui se occidit, quia nemo est homini se ipso pro-
pinquior. Et quomodo innocens judicabitur, cui dictum est
Diliges proximum tunm, tanquam te, si homicidium committit in

se ipso, quod prohibetur in proocimo Adde Lactant. institt. V
divin. iii. 18. 6. sqq. " Si homicida nefarius est, quia hominis
exstinctor est, eidem sceleri obstrictus est, qui se necat, quia homi-
nem necat. Imo vero majus esse id facinus existimandum est,
gujus ultio Deo soli subjacet. Nam sicut in hanc vitam non
nostra sponte venimus, ita rursus ex hoc domicilio corporis, quod
tuendum nobis assignatum est, ejusdem jussu recedendum est, qui
nos in hoc corpus induxit, tam diu habitaturos, donec jubeat
emittir HEIN.
14, 18. epyois —yeyuvoTepois bene vertit Valesius : ipso autem
facto, quod profecto omni vocis sono clarius intonat, i. e. ipso
facto, quod longe efficacius est ac potentius ad persuadendum
quavis oratione. Hesychius yeycaveiv iAeya\o(po>veu>, <p6ey-
ytadai, Z£6.kov<ttov (3oav. Et Eustathius ad Hom. Iliad. xii.
337* ytytovtiv ovk em tov fioqv airk&s "Ojurjpos rdcro-et, dAA.' iirl
tov aKOveo-0ai rj pLaWoi- eirl tov p.iya koX Z£aKovaTov fioqv. cf.
Iliad. viii. 223. 227. xi. 6. xiv. 409. Od. ix. 47. Pierson. ad
Moerid. p. 114. sq. Dorville vannus critic. p. 150. sq. De verbi
forma vid. Thiersch. Grammatik, vorzuglich des homerischen
Dialekts p. 5 o. 8. ed. 1 iii. Praeterea Mceris yeyavdv nal yeyco-
vio-Ktiv ©ovKvbibrjs 'Attikcos* fioqv Kal Kpa&iv 'EWrjviKois. Vid.
Pierson. ad h. 1. et Schafer. ad Gregor. C. p. 492. cf. Abresch.
dilucc. Thucyd. p. 732. Valcken. ad Euripid. Hippol. v. 584.
p. 228. sq. Lobeck. ad Phryn. p. 120. Sed nihilominus (3oqv
quoque et Kp&Ceiv similiter noster usurpat. Vid. de martyr.
Pal. c. iv. tt)s ivOiov cWcx/xecos fiocdo-rjs bta tov yevop.cvov de-
monst. evang. iii. p. 95. ed. Montacut. /3oq re kol KCKpayev r)
—
i8-2. EUSEBII HIST. EOOLES. LI13. VIII. 703
aAr/0eia i-rrl \iovov tov awTJipos r)\x<2v praejmrat. ovangel. iii. 3.

amoi
1
p. 91. cd. Viger. dAA' el Kal \j.ol kzyoLtv, '6

yi tol aA-qdr^
Aoyos \3oa koI Ke/cpaye, \xovovovyl <j><ovr)v aqjieU, 6vr\Tovs avbpas
fxapTvpdv yeyovkvai tovs br)\ov\j.evovs. Cf. interj)rett. ad Hebr.
xi. 4. xii. Similiter Arnob. advers. gentes i. 3. p. i.
24. sq.
j). 6. ed. Orell. " nonne ipsa nomina, quibus censentur haec
mala, testificantur et clamant, nullum ab liis unquam immunem
abiisso mortalium V Cicer. pro Milon. c. xx. " Res ipsa
hqvMwrT HEIN.
15, I. Tov Kara tov bL<oy\j.bv beKairovs XP° V0V ] Persecutio
coepit anno Christi 303. Diocletiano octies et Maximiano
septies coss. anno Christi 312. tunc cum Constan-
Desiit vero
tinus victo Maxentio, literas ad Maximinum orientis impera-
torem dedit j)ro Christianorum libertate, ut scribit Eusebius
in libro ix. Duravit igitur persecutio per decem annos, ut hic

dicitur. Atque ita in manuscriptis Eusebii chronicis notantur
anni porsecutionis, ut monuit Pontacus. Non recte igitur
Epiphanius in libro de ponderibus et mensuris hanc persecu-
tionem 12. annis durasse scribit. Vide cap. 16. ubi decimo
anno scdata csse dicitur persecutio. VALES.
Ib. tcl KaTa OdkaTTav] Vide Excurs. iv. HEIN.
16, 1. ToLavT r\v ra] Ab his verbis inchoavinms cajmt 16.

Maz. ot Fuket. codicem secuti. At in codice Medicseo quem
in distinguendis capitibus sequitur Rob. Stephanus, omissa
hic est capitum distinctio. VALES.
16, 2. tc3 avOevTrj KaK&v, i. e. auctori malorum. Cf. 1 Timoth.
ii. 12. vid. Valckenar. diatribe in Eurip. perditt. dramatt. re-
liqq. xviii. p. 188. sq. " Domini, oeo-7rdrai, et avrovopoL, quibus
licebat avTobiKelv, auctores etiam, rocentioribus avOivTat dice-
bantur et avdevrdv, veteribus istis Atticis, qui florente repub-
lica Grsecorum vigUerunt, ut equidem puto, nusquam : his vel
sui vol aliorum interfectores avOivTat vocabantur. Recte
1
Thomas M. in v. AecrTToreia AvOevria, inquit, Trap" ovbavl

tS>v boKLixwv pr\Topv evpr/TaL e7rt tov T?/s beo-iroTeias oWjuaroj
to yap AvdevTrjs ol TraAatoi eVi tov <pove<as to.ttovo-lv.'''' etc.
Harpocration. Lexic. p. 87. ed. Blancard. Lobeck. ad Phryn.

p. 120. cf. Wahl. Clav. N. T. s.v. avfcWeo. HEIN.
Ib. TrpwToo-TaTri ttjs tu>v TravTos bL<j>y\j.ov «a/aas] Maximianum
3 A 3
:
70-t ANNOTATIONES AD o. 16,17.
Galerium intelligit, ut ex sequentibus apparet. Hic enim

auctor et antesignanus fuerat persecutionis Christianorum.
Eufinus in cap. 15. hujus libri de Galerio loquens : Ille vero,
inquit, qui ei secundus in honore, postmodum etiam in primis
successor fuit, qui et incentor ac signifer nostros persecutionis
exstiterat, etc. Idem scribit etiam Cedrenus. VALES.
] 6, 4. 7rept tcl ixkaa tG>v a-nopprtTwv] Rufinus vertit : In pro-
fundioribus dehinc pectoris partibus obortum vulnus totos intrin-
secus viscerum secessus tabo serpente depascitur. Magis tamen

probo versionem Christophorsoni, qui genitalia interpretatur.
Id enim confirmat Victoris epitome. Galerius, inquit, Maxi-
mianus consumptis genitalibus defecit. VALES. Adde quod
semper de pudendis corporis partibus ra a-uopprjTa usurpat
Eusebius. Vid. supra c. xii. cf. not. (pag. 681. sq.) Adde
Achill. Tat. iii. p. 193. ed. Salmas. ubi Clitophon hoc unum
omnium maxime sibi esse tristissimum profitetur quod (Leu-
cippes) Trjs yaorpbs tcl p.vo-Ti]pia £p.epurav, i. e. quod pudenda
Leucippes dissecuerint. Quem verbi p.vo-Tf\piov usum ignorat
ipse Passow. in Lex. HEIN.
Ib. Tuiv o-o)[xaT(>)v quomodo dicere potuerit Eusebius, nisi me-
mineris eorum, quse disputavi supra c. vi. (p. 661. sqq.)difficilius
intelligas. Nam si aliquo loco, hoc tov oa>p.aTos necessario
scribendum videatur, et Val. vertit corporis Stroth. seines
Korpers. Cf. supra tS>v airopprJTM tov au>p.aTos aur<3. — Sed
indicare Eusebius numero plurali crco/Aarcoy probabiliter voluit
quidquid erat corporis ejus et ita hic locus quse de Chrysostomi
loco supra p. 661. sq. dixi, unice comprobat. HEIN.
'
17, 1. Av8o>no\oydTo, i. e. errorem suum confessus est, inter-

prete Val. Ad rem vid. Moshem. Commentt. de rebus Christ.
a. C. M. p. 956. sq. HEIN.
Ib. tovs ap,<f avTov) Recte Rufinus ha?c verba interpretatus
est : Convocatis his qui in officio publico parebant. Sic Euse-
bius vocare solet palatii proceres, quos Amm. Marcellinus
vocare consuevit aula? summates et imperatoris proximos, ut ad
Amm. Marcellinum notavi. Ita in libro de martyribus Pa-
lsestinse cap. vii. in fine. VALES.
17, 2. TrevTOLKis riepa&v jueyicrros] Semel tantum victos a
Galerio Persas invenimus, anno Christi 297. ut legitur in
4-2. EUSEI3II HIST. ECCLES. LII3. VIII. 705
fastis Idatii, et in chronico Aloxandrino. Quod confirmat

etiam Libanius in oratione quse /3ao-tAiKo? inscribitur, ubi
ingentem illam cladem a Romanis duce
scribit Porsas, post
Galerio acceptam, quadraginta annos in apparatu consump-
sisse, ut illam cladem resarcirent, et paulo ante Constantini
magni obitum arma ultro intulisse Romanis. Ab illo certe
anno quem dixi, Christi 297. usque ad annum illum quo Con-
stantinus excessit e vita, anni sunt 40 z ltaque corrigendum .
est Eusebii chronicon, in quo Persica haec victoria refertur

anno Diocletiani septimo et decimo, cum adscribenda sit anno
ejus 13. ut refert editio Arnaldi Pontaci. Cum igitur nullam
aliam reperiamus Maximiani victoriam de Persis, melius vi-
detur hic locira interpungi apud Nicephorum, Sap/xartKos p.4-
ytoros 7rez>ra/as
-
Ylepcr&v /xeytoTos. In vetustissimo codice
Rufini, totus hic locus absque ulla distinctione lcgitur, hoc
modo : Sarmaticus quinquies Persicus bis Carpicus sexies Ar-
menicus Medorum et Adiabenorum victor. VALES.
Ib. br]p.ap\LKijs ef owtas rb etKooroV] Rufinus vertit : tribu-
nicim potestatis enim legitur in manuscriptis.
vicies. Sic
Ceterum ex hoc loco discimus, Galerium Csesarem simul et
consortem tribunicia) potestatis factum fuisse, cum in hoc
edicto annos tribunicise potestatis ab eo tempore numeret, quo
Caesar fuerat renuntiatus. Creatus est autem Caesar anno
Christi 291. Calondis Martii. Edictum porro istud pro Chris-
tianis emisit anno Christi 311. cum esset consul octavum, ut
ipsius edicti prsefert inscriptio. Ex quo sequitur, edictum
illud scriptum fuisse ante Calendas Martias. Inde enim tri-
bunicia Galerii potestas sumpsit exordium. VALES.
Ib. avTOKp6.TO)p ZvveaKaibei<aTov~\ Id est, imperator decemnovies-
Sic enim habet vetustissimus codcx Rufini. Pessime Christo-
phorsonus dictatorem vertit. Ignoravit scilicet, quid vox im-
perator hic significaret. Aliud enim in titulis imperatorum
significat vox imperator, quse primo loco ponitur instar prono-
minis, aliud vox imperator quae subjungitur cseteris titulis-
Nam vox imperator quse secundo loco ponitur, designat vic-
toriam imperatorum, et quoties post partam victoriam impe-
ratores ab exercitu appellati sint, ostendit, ut docet Dio.
i-
Cf. Piigi crit. Baron. ad a. 297. Spanhem. ad Julian. oral. i.
v iti.
p. '
HEIN.
3*4
:
VALES. Ad sequentia irarrfp iraTpihos vid. Scholiast. ad

Homer. Odyss. ii. 46. sq
TTarcp eadXov aniikeffa, os ttot ev vplv
Toiabeo-criv (iao-ikeve, iraTrjp 8' <os rjnws fjev'
qui hsec observat : Ol piev apxalot rrjv j3aat\eiav ep.ept(ov ets

rpia eTriOera. Tbv pev irpqov /3aatXea orv6p.a£ov iraTepa, tov
aTtrjvr) koI Qvporhi] heairoTiqv, tov cpetbwkbv aal cptX6\pvaov /ca7rr/-
Xov. Cf. Nitzsch. erhldrende Anmerhungen zu Homefs Odyssee

t. i. p. 72. sq. Ceterum, ut utar verbis Gatakeri ad M. Anton. i.
9. p. 15., frustra vocantur splendidis ejusmodi titulis reges et
principes, nisi nomini suo reapse respondeant. Adde Senec. de
clement. §. 14. Arist. eth. viii. 10. Plutarch. Fab. Maximus
C. xiii. TraTepa 817 o~e xp-qaTov irpoaayopevo) Ttpto)Tepav ovk eyo>v
irpoarryopiav, 67766 Trjs ye tov tzkovtos \aptTos ptei(o)v r) irapa aov
)(a/Hs avTt]' eyevvr']Qr]V ptev yap vtt eKeivov p.6vos, ao>(op.at 8' virb
aov juerd ToaovTo>v. Maxim. Tyr. dissertt. vi. 1. tom. 1. p. 85.

ed. Reisk. TTpoaelirev irarepa tu>v ev <pt/\iq 6vopa.To>v to TTpeafiv-
tutov. HEIN.
Ib. Kcavaravrlvos — avtKr]Tos] Vid. Spanhem. ad Jul. orat. i.
p. 216. Sed pro KcavaTavTtvos Jon. habet Ko>vaTdvTtos quod

recepit in text. Zimmerm., male ut puto. Vid. infr. pag.
707. sq. Vocabulum evae/3r]s perperam vertit Stroth. der
Fromme, recte Valesius Pius. Vid. Heraldus ad Arnob. ad-
versus gentes i. 49. p. 336. ed. Orell., ubi ad verba Arnobii
pietatis exspectatione triverunt hsec annotat V. D. " i. e. pietatem
ac misericordiam Deorum exspectantes. Sic enim pietas non
solum apud inferioris sevi scriptores, sed etiam apud alios.
Hinc Antoninus Imperator Pius appellatus, quod natura cle-
mentissimus esset, inquit Spartianus. Atque hoec appellatio ad
alios postea imperatores derivata. Quare Themistius Euphrades
Orat. ix. Augustos ait appellatos evaefieTs, id est, qbtXavdpot-
ttovs. Pius igitur clemens et pietas clementia, Gnade, etiam
ap. politos scriptores. Claudian. Panegyr. de iv. Consulatu
Honorii
Mitis precibus, pietatis abundans,
Pccnce parcus erat.
et:
Sis pius imprimis : nam cum vincamur in omni
Munere, sola Deos cequat clementia nobis."
2. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VIII. 707
Addo Hcrald. ad Arnob. adv. gentt. vii. 4. p. 401. ed. Orell.

HEIN.
Ib. brjnapxiKrjs i£ov(r(as] Omissus est in omnibus libris nu-
merus tribuniciae potestatis Constantini. Ego quinquies ad-
didi certissima conjectura. VALES.
Ib. avOviraTd] Post hjec verba in vetustissimo codice Maza-
rino, Medicoeo, Fuketiano et Saviliano, ncc non apud Nice-
phorum hsec leguntur : Kal avTOKpdriop Kalcrap Ova\ipios Aikiv-
viavbs, evcrefirjs, eurr/xr/s, avLKrjTos, (re/3aoro?, apxiepevs p.iyio~Tos'
8rj/xap)(tK7/9 i£ovo(as t6 TerapTov, avTOKp6.T(ap t6 TptTov, viraTOs,
naTrip 7rarpioos, dvOviraTos, iirapx^Tais ibiois ya'l P* tv -
Q use hcet
apud Ilunnum non legantur, sunt tamen optimae notse. Ac
primo quod ad tribuniciam Licinii potestatem attinet, idem
de ea sentiendum quod do Galcrii tribunicia potestate, eam
scilicet doduci ab eo tempore, quo Caesar est creatus. Porro
Licinius Csesar factus est anno Christi 308. tertio Idus
Novembris, ut legitur in optimis illis Quartus
fastis Idatii.
igitur annus tribunicise potestatis Licinii ccepit anno Christi
3 1 1 tertio Idus Novcmbris. Ex quo efficitur, edictum illud

.
a Maximiano datum fuisse sub exitum anni 311. Quod tamen

pugnat cum iis quae paulo ante observavi, ubi de tribunicia
Galerii potestate Quare neccsse est, ut horum
actum est.
duorum locorum alterutcr mendosus sit. Nam si annus tunc
quartus fuit tribunicisc potestatis Licinii, erat vicesimus pri-
mus tribunicise potcstatis Galerii. Contra vero si vicesimus
hic annus fuit trib. potestatis Galerii, tertius tantum fuit
Licinii. Quod vcro ad consulatum Licinii attinet, ejus mentio
fit in fastis Prosperi, Cassiodori et Victorii, in quibus consul
ponitur cum Maximiano Aug. octies consule, hoc ipso anno
quo scriptum est edictum. Olim quidem in annotationibus
ad Amm. Marcellinum observaveram, Licinium a Galerio
Augustum factum fuisse, paulo antc mortem Galerii, idque
ex eo potissimum colligebam, quod Galerius in edicto illo de
quo nunc scrmo est, nullam Licinii collegse sui mentionem
fecisset. Sed cum in manuscriptis codicibus, et apud Nice-
phorum Licinius Augustus in edicto illo Galerii nominetur,
ruit nostra illa conjectura. VALES.
Praeterea Stroth. Ueber-
setzung tom. ii. p. 53. sq. not. 5. observavit haec: " The name
0/ Licinius with the whole of his titles, is tcanting in one 0/ thc
708 ANNOTATIONES &c. c 17.
MSS. made hnown in the edition of Stephanus, and by Rufinus.

Christophorson wishes to read Constantius, but he certainly does
not coincide with the twentieth year of Galerius. Besides, from
the names of the emperors all being placed together, it is clear,
that strictly speaking, no complete division of the empire had yet

taken place. It is also worthy of remarh, that the name of the
emperor Maximinus is not set at the head of this edicV Of.
Lactant. de mortt. persecc. c. xxxiv. HEIN.
17, 4. tivI XoyaT[x<a ad sensum optime vertit Valesius : veluti
ex consensu. Proprie : quasi quodam consilio, non fortuito.
Itaque non possum concedere, ineptam esse illam locutionem
h. quod contendit Stroth. deutsche Uebersetzung t. ii. p. 56.
1.,
not. 7., quamvis verissimum sit, quod idem affirmat, inter-

pretem Eusebianum saepe pessime vertisse. HEIN.
—
App. 1. To Aoyw] Vid. Excurs. xv.
Ib. avaKCKivrjKOTa Sicoy/uoV] In codice Mazarino et Medicseo
scriptum inveni cktoyjueVcoy, in Fuketiano vero bebuoyixevtav.
Quse tametsi depravata lectio, viam mihi ad hujus loci emen-
dationem aperuit. Totus igitur locus ita legendus est tovs :
ttjs ftaaikeias koivwovs ZttI tov KaTa tto.vt(ov avaKGKivrjKOTa 8io>y-

ixov 3>v Ka\ avTu>v ovk a£iov to tov {Siov reAos irapabovvai o-iooTtf}.
Vides quantam habeat elegantiam vox &v, quam nos ex vesti-

giis scriptae lectionis supplevimus. VALES.
4. tcAos tvhatnov] Haec ad verbum descripta sunt ex cap. 13.
lib. viii. VALES. Paucula tantum immutata sunt. Ita pro
verbis quse paulo ante leguntur, a.Tap Kal tov KaO^ y)p.as ttoKciaov
e£co yevofxevos in lib. viii. c. 13. dicitur : tov be KaQ' rnxGtv tto-
Xe/xov ixrjbap.S>s kitiKoivcavricras, quod vero ad sensum idem est.
Cf. Sophocl. Electr. v. 1448. sq. CEdip. T. v. 1390. HEIN.

5. ToiavT-q — eKfiaais] Oonstantius a. 306. in Anglia, Maxi-
mianus Herculius obiit a. 310. Massilise ut habet Idatius in
fastis, Maximianus Galerius Serdicse a. 3 1 1 ut refei't Pagi .,
ad h. ann. n. xv., Diocletianus a. 313. de cujus morbo et

morte cf. Lactant. 1. 1. c. xlii. De genere mortis non consen-
tiunt veteres, Hsec Read. HEIN.
ANNOTATIONES
AD
EUSEBII DE MART. PAL.EST.
CAP. I.
In Tit. Kal ravra Iv tlvl avTLypd<l>(f\ Antoquam MSS.

codicos inspexissem, existimabam haec verba addita esse a
Rob. Stephano, qui hsec duo supplementa octavi libri in qui-
busdam codicibus reperisset. Sed cum in omnibus manu-
sci*iptis exemplaribus eadem verba deprehenderim, facile ad-
ducor ut credam, omnes illos eodemque exem-
codices ex uno
plari descriptos fuisso. Porro hoc secundum supplementum
nihil aliud esse quam librum Eusebii de martyribus Palsestinse,
apparet ox vcrbis quse ad calcem hujus supplementi leguntur
in scriptis excmplaribus. Sic enim habent codex Mazarinus
et Medicseus : E,vo~([3lov tov Ylap.<pL\ov irepl tS>v iv Y\akaL<TTLvri
HapTvprjar&vTtov tc\os. VALES. Librum de martyribus Pa-
kestinrc confcctum esse ab Eusebio a. 313. eidemquo
p. 0. n.
non minorem quam reliquis Eusebii scriptis tribuendam esse
fidcm, ostendit Kestner. Excurs. iii. p. 48. sq. De tempore,
quo illud opusculum sit conscriptum, ex ejusdem sententia
ibid. §. 40. 1. ambigi nequit, modo quando historise eccles.
libri viii. et ix. compositi fuerint, constitutum sit. Nam, in-
quit V.D., viii. 13. med. libellus ille tanquam mox perficiendus
indicatur et Mart. Pal. c. 1. narratio, libro ix. nunc exhibita ut
nondum litteris mandata commemoratur. Itaque historia eccles.
nondum ad umbilicum quidem, sed ad librvm tantum ix. usque
—
adducta, vel Maximino jamjam morte perfuncto [anno 313.
p. Chr.~\, martyrum illa funebris quasi laudatio confecta est.
—— .:
Incepta autem vel primis certe Uneamentis descripta erat multo

maturius, paulo post res ipsas gestas fortasse ; quocl frequens
rerum minutarum, quarum memoria facile obliteratur, comme-
moratio, et martyrum descriptio, quai non nisi ex animo, admi-
ratione, caritate et commiseratione modo defunctorum affecto,
talis qualem nunc legimus, proficisci poterat, satis ostendunt.
AHam plane de tempore, quo liber iste conscriptus sit, opin-

ionem sequitur Danzius. Vid. Valesii de vita scriptisque Eu-
sebii diatriben p. xli. not. 39. Idem Danzius de Eus. p. 67.
conferri jubet Eus. H. E. viii. 13. et Valesium ibid. Sed facile
patet rei cardinem verti in recta temporis quo historia eccle-
siastica Eusebii est absoluta, constitutione, prsesertim cum
probabilior adeo sit viii. 13. lectio aveypdxj/aixev, qua adscita
ille liber de martyribus Palaestinge illo loco prorsus non sig-
nificatur. Vid. pag. 684. HEIN.
Ib. Ante verba *at ravra — evpop.ev ut testatur Readingus
(Variantt. Lectt. p. 796. col. 2.), in cod. Oast. sunt hsec
Ewe/3tov (rvyypap.p.a irepl tQ>v Kar avrbv p.apTvpr]advTti>v iv T(S
oKTatTa. AioKXrjTiavov Kal ecpe^rjs TaXcptov tov M.a%ip.lvov 8t(oy/x<3.
Et statim sequuntur : Tlepl tS>v iv Kaiaapeiq rrjs TlaXaio-Tivris

pLapTvprjadvTcov KaTa, tov OKTaeTrj biti>yp.bv, cnrb AioKXr/Ttavov
ap£avTa, els TaXepLov tov Magipuvov. Hinc equidem ante Kat
— evpop.ev illa ET2EBIOT impTvprjo-avT(av certe collocanda
putavi. Oontra Zimmermannus pro iis scripsit : T\po(r6r\Kr] /3'
'
r) Ttepl tG>v iv TlaXaio-Tivr) p.apTvpr\cravTtiiv. Apud Steph. Val.

Read. nihil plane ante /cat evpop.tv ejusmodi scriptum. HEIN.
mense Dystro, i. e. Martio
Ib. aavdiKos] Cf. supraviii. 2. ubi
prolatum legitur edictum. Sed recte. Prius enim Nicomediae,
ubi degebat imperator, quam in Palsestina illud promulgatum
esse, animadvertit Ruinart. in actt. martyr. p. 278. n. 1.
addens " Porro non adeo certum est, quod iste prologus ab
:
Eusebio scriptus fuerit.

1
'
HEIN.
I, I. Hp&Tos Toiyapovv tG>v Ittl TlaXaiaTtvrjs p.apTvp(ov TlpoKO-
itios] Idem legitur in actis passionis Procopii martyris, quse

sic incipiunt Primus martyrum qui sunt in Palcestina, appa-
:
ruit Procopius, etc. Ex quo apparet, acta illa de Grceco

Eusebii in Latinum sermonem esse translata. Quod ut mani-
festius appareat, integra hic apponere haudquaquam inutile
fuerit. Multa enim scitu digna in iis actis continentur, quae

:
t. EUSEBII DE MART. PALiEST. 711
ncc Baronio ncc Molano vidcrc contigit. Descripsimus autem

illa cx antiquiesimo codice monasterii Musciacensis, qui nuno
est penes virum doctissimum Olaudium Joly, canonicum Pari-
sicnsis ccclesipe. Sic autem habent
Passio sancti Procopii martyris, qui passus est sub Fabiano

judice 4. Nonas Augusti.
Primus martyrum qni sunt Pala stina apparuit Procopius,
in
vir ccelestis gratia>, qui et ante martyrium sic suam vitam dispo-
suit, ut etiam a parva wtate castitati semper et morum virtutibus
studeret. Corpus quidem suum sic confecit, ut pctne mortuum
putaretur, animam vero ejus sic verbis confortabat divinis, ut
etiam corpori virtutem ex hujus refectione ministraret. Cibus et
potus eipanis et aquafuit. Solis his utebatur, cumpost biduum

triduumque, diem interdum etiam post septimam ad cibum re-
diret. Sacrorum quoque meditatio sermonum ita mentem ejus
obstrinxerat, ut nocte ac die in hac infaticfabilis permaneret.
Clementiw autem et mansuetudinis tanquam ceteris inferior do-
cumentum, sui pronbebat copiam. In verbis divinis ei tantum
studium erat. Illa vero quw extrinsecus sunt, mediocriter atti-
c/erat. Igitur genere quidem JEliensis, conversatione autem vel
habitatione Scythopolitanus erat. Ibi ecclesuc tria ministeria
prwbebat, unum in legendi officio, alterum in Syri interpretatione
sermonis, et manus impositione consum-
tertium adversus dccmones
mans. Cumque ab Scythoj)oli una cum sociis in Casaream trans-
missus fuisset, ab ipsis portis ad prwsidem ducitur, et prius-
quam carceris vel vinculorum experiretur angustias, in ipso in-
gressu suo a judice Flaviano, ut diis sacrifcaret impellitur.
At ille magna voce non esse deos multos, sed unum factorem om-
nmm opificemque testatus est. Judex autem plaga sermonis ictus
et conscientia saucius, consensit ejus sermoni. Atque ad alia se
rursum argumenta constituit, ut vel regibus sacrifiearet. Sanctus
autem Dei martyr sermonem ejus despiciens, Homeri, inquit,
versum dicens : non est bonum multos dominos esse. Unus domi-
nus est, unus rex. Itaque hoc verbo ejus audito, quasi qui in-
fausta in regibus deprompsisset, juss/u j/u/icis ducitur ad mortem,
et capite amputato ingressum vitw cwlestis, vel compendium beatus
invenit: Desii septima .htlii mensis^ quw Nonas Jidias dicitnr
ajttid Latinos, primo anno quo adversus nos fuit persecutio. Hoc
712 ANNOTATIONES AD c i.
primum in Ccesarea martyrium consummatum est, regnante

Domino nostro Jesu Christo, cui honor et gloria in smcula scecu-
lorum, amen. Exstant etiam hsec acta in duobus MSS. codi-
cibus bibliothecae sancti Germani. VALES. Vid. Ruinart.
actt. martyr. p. 310. " Henricus Valesius in notis ad
caput i. libri Eusebii de martyribus Palsestinae refert pas-
sionem sancti Procopii martyris, quam librariorum incuria,
ex Eusebii textu incaute detractam existimavit. Et quidem
nemo potest inficiari hanc ab auctore cosequali descriptam
fuisse, ut ex his verbis, primo anno quo adversus nos persecutio
fuit, manifestum est. Csetera quoque Eusebii venam et inge-
nium spirant. Hanc autem ad tres codd. mss. primum scilicet
ex nostra sancti Germani bibliotheca, alterum Corbeiensis
monasterii, tertium vero bibliothecse Colbertinae collatam, hic
exhibere visum est." Cramer. Fortsetzung des Bossuet tom. iii.
p. 641. " The Syrians, according to Epiphanius (haer. xxx.),
appear to have been very early in possession of a translation of the
Bible, which perhaps might be attributed to a martyr Procopius,
if the acts of his martyrdom were genuine. Denique ad verba
—
Eusebii np&ros iirl TlakaicrTivris p.apTvptov vid. Ruinart. 1. 1.
:
p. 278. n. 2. " primus in Palsestina martyr dicitur (Procopius),

in hac Diocletiani scilicet persecutione. Nam martyres sub
Valeriano Csesareae passos ex ipsomet Eusebio laudavimus
supra pag. 212." HEIN.
Ib. Ttp\v jj (pvkanrjs -nelpav Xa/Bdv'] Acta passionis b. Procopii
pasne ad verbum ita reddunt : priusquam carceris vel vincu-
lorum experiretur angustias. Quibus verbis notatur judicis
atrocitas. Solebant enim prsesides Romani reos qui compre-
hensi fuerant et conspectui ipsorum exhibiti, prius carceri
mancipare, ac deinde per otium interrogare. Sic in actis
sancti Fructuosi legitur Et ut venerunt, mox prcecepit eos
:
prceses recipi in carcerem. Idem habetur in passione Felicis

Tubizacensis episcopi Cumque Felix episcopus ibidem adve-
:
nisset, et eidem prafecto oblatus fuisset, jussit eum in carcerem
recipi. VALES.
Ib. evOvs airb TrpdTrjs et(rd8ov] Acta passionis : Jn ipso in~
gressu suo a judice Flaviano, ut diis sacrificaret impellitur.
Multa porro hic omissa sunt in Graeco Eusebii textu, quae ex
actis illis Latinis suppleri oportet. Nam cum Eusebius hic
2. EUSEBII DE MART. PAL^ST. 713
discrte dicat, Procopium statim a primo ingressu oblatum

esse judici, non addit unde venerit, ubi captus et quo perductus
sit. Quod tamen minime omittcndum erat. Praeterea aliorum
quidem martyrum qui in hoc libro commemorantur, genus et
patriam accurate refert Eusebius. Ac si quis forte illorum
gradum aliquem obtinuerit, id distincte
ecclesiastici honoris
notare solet. In hoc vero qui omnium Palaestinae martyrum
princeps atque antesignanus fuit, nihil horum hic ab Eusebio
observatum videmus. Quod tamen non Eusebii, sed libra-
riorum culpa factum esse credibile est. Nam in actis illis
Latinis qnse ex Eusebio translata esse superius ostendimus,
cuncta hsec manifestissime declarantur. Primo enim ex actis
discimus, Procopium domo fuisse iEliensem sive Hieroso-
illis
lymitanum, habitasso vero Scythopoli et in ea urbe lectorem

atque exorcistam fuisse, et sacras scripturas quae Graeco ser-
mone in ecclesia legebantur, plebi quae Gnece nesciret, verna-
cula, id est, Deinde quibus
Syra lingua interpretatum fuisse.
moribus, quanta vitae severitate jam inde a puero fuerit, in

iisdem actis studiose refertur. Postremo captus quidem di-
citur Scythopoli, adductus vero in urbem Csesaream, et ab
ipsis portis recta ad tribunal judicis tractus. Hoc quidem
ultimum legitur etiam in martyrologio Bedae, Usuardi, Adonis,
Rabani et Notkeri his verbis 8 Iduum Julii. Natale Pro-
:
copii in Palwstina, qui ab Scythopoli ductus Ccesaream, ad pri-

mam responsionis suce confidentiam irato judice Flaviano, capite
ccesus est. VALES.
I, 2. Aeatov p.rjvbs dybofl, irpb k-nra Elb&v 'lovvCav \4yoir b\v
Trapa 'Vap.aiois] Acta Latina paululum hic variant; sic enim

habent : Desii septima Julii mensis, quce Nonas Jidias dicitur
apud Latinos. In duobus autem MSS. codicibus bibliothecae
sancti Germani Parisiensis scriptum est : dies erat septima
apud Latinos. Ex qui-
Julii mensis, qucB 7. Idus Julii dicitur
bus corrigenda est eorundem actorum inscriptio, ubi dicitur
passus esse Procopius quarto Nonas Augusti. In omnibus
tamen martyrologiis natalis b. Procopii consignatus est die
8. Idus Julias. Grseci quoque eodem die memoriam celebrant
magni martyris Procopii, ut videre est in illorum Menaeo.
Vorum iste Procopius longe diversus est a nostro, licet 2E\\-
ensis fuerit, et eodem fere tempore eademque in civitate

passus sit qua noster Procopius. Nara hic quidem noster,

lector atque exorcistes fuit, ut testatur Eusebius. Alter vero
ille, dux fuit .ZEgypti. Prior Christianus e puero, alter initio
fuit dsemonum cultor. Noster nullis vexatus tormentis gladio
vitam amisit, brevissimo ac facillimo mortis genere coronam
martyrii promeritus. Alter vero ille diuturno ac difficillimo
martyrio perfunctus, sub duobus Palaestinse prsesidibus, Justo
et Flaviano, gravissima tormenta sustinuit. Quare a Graecis
inter prsecipuos ac illustres martyres, quos illi vocant jueyaAo-
a. Noster denique c;iptus est Scythopoli,
ixdprupas, recensetur
atque inde Caesaream Palsestinse perductus, ibidem capite
csesus est. Alter vero in .ZEgypto comprehensus, in urbe
Phcenices Caesarea quse et Paneas dicta est, martyrium con-
summavit, si credimus Symeoni metaphrastse. VALES.
Ib. Aeaiov ixr^vbs oybor]] Syromacedonum menses mere Julianos
fuisse, ex quo Julius Csesar annum suum publicavit, vulgo inter
omnes constare Id enim et Scaliger et Petavius noster
video.
passim affirmant, solumque hoc discrimen esse aiunt, quod Sy-
romacedones annum ab Hyperberetseo, id est, Octobri auspi-
cabantur. Sed multa sunt, quae me ab illorum sententia
abducunt. Primura enim Beda in ephemeride, et in libro de
ratione temporum, Grsecorum menses auspicari dicit ab ApeP
laeo qui Decembri respondet. Marcus vero in vita Porphyrii
Gazensis episcopi, testatur Gazgeos annum inchoasse a mense
Dio. Sic enim habet pag. 1090. Primo mense qui ab eis vo-
catur Dios, deinde etiam secundo, qui dicitur Apellaos. Idque
plane confirmat Julianus imperator in Antiochico, ubi diserte
affirmat Loum apud Syros mensera decimum fuisse. Quod si
ab Hyperberetseo annura inchoassent, tura Lous qui Augusto

respondet, non decimus, sed undecimus fuisset. Idem subin-
a Vid. Ruinart. 1. 1. p. 310. " Ejus stantinopoli ecclesia exstabat, de qua
acta, quae fortassis Symeon Metaphrastes Cangius CP. Christiana lib. iv. sect.
in
pro more suo interpolavit, in actione 6. num. 83. et 84. De eadem Chro-
quarta septimae Synodi generalis lau- nicon Paschale pag. 327. Passns est
dantur adversus Tconoclastas. Unicus — autem Procopius lector anno CCCIII.
tamen Procopius, tum in Latinorum primo scilicet Maximiani persecutionis
Martyrologiis, tum in Menaeis Grae- in Paliestina, die 7. Julii, ut ex actis
corum memoratur, die sflilicet octava patet, quamvis martyrologia ejus festum
Julii et Latini quidem hunc ipsum,
: ad sequentem diem referant. Cyrillus
quem Eusehius laudant, Graeci vero in vita S. Sabae meminit ecclesiae S. mar-
altemm celebrant. Quod qua ratione tyris Procopii apud Scythopolin con-
factum sit, aliis divinandum relin- structae." HEIN.
quimus. Sub alterutrius nomine Con-
i. EUSEBTI DE MART. PALÊST. 715
dicafc Julianus in Misopogono pag. 70. his verbis : r) 1vpu>v

ijnei vovp.f]VLa, /cai 6 Kcurrap avdis eis<t>ikiov A10V eira 77 irayKOLVOs
kopTi], Kal 6 Kalaap els to ttjs TVX.VS *PX eTai Tefxevos, etc. Jam-
pridcm in animadversionibus ad librum xxiii. Amm. Marcel-
lini dcmonstravimus, -rrdyKOLvov eopTr)v esse Oalcndas Januarii.
Cum ergo tcstetur Julianus, neomcniam anni Syrorum aliquan-

tisper praecessisse Calendas Januarii, perspicuum fit, non
idom Syrorum ac Romanorum. Dium
fuisso principium anni
vero apud Antiochenos annum aperuisse, ex eodem Juliani
loco non obscure colligitur. Scribit cnim Julianus se Calendis
primi mcnsis Syrorum templum Jovis adiisse sacrificandi
causa, eo quod scilicot primus illorum mensis Jovi sacer esset,
et a Jove nomen accepissct. Dius enim dicitur airb tov Alos,
et rccto primus anni mensis, a Jove, qucm principein atque
initium rerum putabant, cognominatus est. Quod si Hyper-
borctfcus anni Syrorum caput fuisset, frigide prorsus id dice-
retur apud Julianum. Cum enim Antiochenses Julianum
irriderent,quod nimis assiduus esset cultor deorum, et per-
petuo sacrificaret, exemplum et specimen hoc afferunt Vene- :
runt Calendce Syrorum. Rursus Ccesar ad Jovis Philii.

Posthrc Calendce Januarii, Casar ad templum Genii puhlici
procedit, etc. Modicum igitur temporis spatium interfuisse
oportet inter Syrorum et Romanorum Calendas, ad hoc ut
Julianus ab Antiochcnsibus mcrito irrideri potuerit ob nimiam
frcquentiam sacrificiorum. Proinde neccssc est, ut vel Apel-
la>us primus fuerit mensis Syrorum, quae est Bedse sententia,
vel certe Dius. Hactenus de initio anni Syromaccdonum,
quod diversum esse ab initio anni Juliani demonstravimus.
Nunc de mensibus corundcm Syromacedonum, an cum Roma-
nis mensibus simul coeperint ac dcsierint, inquircndum cst.
Hic certe Euscbii locus aperte indicat, non idem fuisse ini-
tium mensium apud Syros et Romanos. Quippe qui mensis
Dcsii dicm octavum cum 7. dio mensis Junii componit. Ccepe-
rat igitur Dosius apud Syros uno dic ante Junium mcnsem.
Scd et Marcus in vita Porphyrii amrmat menscs Gazseorum
quinque dicbus antcvcrtcre menses Romanos. Sic enim
scribit : Pluit autem domimts noster assidue ab octava
Audynwi
usque ad dscimum. Est autem Audynams apud Bomanos Ja-
nuarius. Prcecedtmt autem qymque diebus eorum menses Roma-
3 "
7ios. Undecimo vero die peregimus diem Theophaniorum deum

laudantes. Ex quibus verbis apparet, iclem fere initium fuisse
mensium apud Gazgeos, quod apud iEgyptios. Sed et Epipha-
nius in libro de ponderibus cap. 20. diem 16. Maii componit
cum vicesimo tertio mensis Grsecorum Artemisii. Alia fuit
mensium apud Tyrios, qui et ipsi Macedonum mensibus
ratio
utebantur. Nam in actis apud Tyrum, quse referuntur in
actione nona concilii Chalcedonensis, decimus dies mensis
Peritii componitur cum die 25. Februarii, et in actione 5. con-
cilii Constantinopolitani sub Mena, dies 28. mensis Loi apud
Tyrios, dicitur fuisse 1 6. Septembris apud Romanos. Ex his
colligi potest, non uniusmodi fuisse anni totius ac mensium
rationem apnd Syros. Aliter enim Gazenses, aliter Tyrii,
aliter Csesarienses computabant. Ac Csesarienses quidem
mensibus ad Julianorum formam prorsus compositis et aptatis
usos fuisse, persuasum habeo. Etenim in omnibus locis hujus
libelli autem quamplurimi) ubicumque mentio fit Mace-
(sunt
donicorum mensium apud Csesarienses, semper dies illorum
conveniunt cum diebus mensium Romanorum, si unum hunc
locum excipias capitis primi. Itaque rescribendum hic puto
Aecriou pt,r vbs ej3b6prj. VALES.
t
Versus Homeri legitur in
Iliad. ii. 204. sq. Ssepenumero autem non solum Graeci et
profani scriptores sed etiam Christiani illo Homeri dicto usi
sunt. Vid. Justin. M. cohortat. ad Graecos, c. xvi. p. 82. sq.
ed. Hutchin., ubi ad Dei povapx^v ostendendam versus illi
afferuntur. Cf. Koeppen. et Ruhkopf. ad 1. 1. Iliad. Adde
Maxim. Tyr. dissertt. iv. 3. p. 51. sq. ed. Reisk. r)yda8(a to
KaXbv TtavTaxpv.
Eiy Koipavos earco
Ets ftacrikev?,
u> ZboKev apx^v 6 Zevs. ''Eav Se /uera^s tijv t6.£iv, ko.1 apx[} p.ev
7}bovr], €ttr)Tai Se Ao'yos, 8t8oos rfj -^rvxv rvpavvov mKpbv Kal dira-
paLT-qTOV, (o bovXeveiv avayKr), Kal vTrripeTelv virripeo-ias aveTnri-
p.r\Tovs Kal TravToba-novs, Kav aio~xpa irpoo-TaTTrj, Kav abiKa irpocr-
tAttV . hein.
Ib. i)p.epq TeTpdbi o-a/3/3drou] Id est, quarta feria, seu ad
verbum die 4. sabbati seu hebdomadis. Veteres enim Christiani
cum laterculum septem dierum a Judseis accepissent, dies
quoque hebdomadis a sabbato cognominabant, ut Judsei.
4-6. EUSEBII DE MART. PALÊST. 717
Dicobant igitur primam sabbati, secundam sabbati, tertiam

sabbati et sic deinceps, ut docet Tertullianus in libro de je-
juniis : Cur stationibus quartam et sextam sabbati dicatis ? In-
terdum etiam ferias vocabant, teste Tertulliano in eodem
libro, ubi dicit : Proinde nec stationum, quo2 et ipso? suos qui-
dem dies habeant quartce ferio? et sextaz, etc. Apparet igitur

cur Christiani dies hcbdomadis ferias appellaverint. Feria
quippe idem est ac sabbatum. Quemadmodum ergo Judsei
primam, secundam, tertiam sabbati dicebant, et sic deinceps
usque ad septimum diem quem sabbatum dicebant, ita veteres
Christiani primam, secundam ac tcrtiam feriam nominarunt,
hoc unum mutantes, quod non sabbato feriari instituerunt ut
Judaii, scd die prima sabbati, quam et dominicam vocarunt.
Ita fere Isidorus in libro de natura rerum cap. 3. Inde dies
solis prima feria nuncupatur, quia primus est a feria b Item .
dies lunw perinde secunda feria, quia secundus est a sabbato, etc.
Beda vero in libro de ratione temporum, ferias ex eo dictas
esse scribit, quod clerici quotidie feriarentur ex decreto Sil-
vestri papse. Sed hsec sententia ferri non potest, cum diu
ante Silvestrum papam dies hebdomadis ferise dicerentur, ut
docet Tertullianus. Porro non soli Christiani, vcrum etiam
usum septimanse a Judseis acceperant, ut docet Jose-
gentiles,
phus in fino libri ii. contra Apionem. Sed gentiles septem
planetarum nominibus dies hebdomadis appcllarunt, manent-
quo adhuc apud plerasque gentos hsec nomina, veluti qusednm
prisci gentilium erroris reliquise. Tertullianus in libro ad
nationos : Vos certe estis qui etiam in laterculum septem dierum
solem recepistis. Et paulo post Exorbitantes et ipsi a vestris
:
ad alienas religiones. Judai enim festi, sabbata, etc. VALES.

Ib. tovto irp&Tov iirl Kato-apeta? t?"/? IlaAaia-ru^s] ActaLatina:
Hoc primum in Casarea martyrium consummatum est, ex quo
apparet horum actorum intcrpretem legisse aireTeXzaOri [xaprv-
piov. VALES.
1, 4. 'O ii\v yap k. X] Cf. viii. 3. HEIN.
1, 6. Hic diaconus erat Gadarensis ecclesise. De
ZaKxaios]
quo in menologio die 18. Novcmbris hcec leguntur: Comme-
moratio 88. martyrum Michaxs, Zacchoci, diaconi Gadarensis
•> Sabbato legendum esse suspicatur Reading. in corrigg. IIEIN.
3 H 2
ecclesice, et Alphcei. Ductus est b. Zacchceus ad tribunal, fer-

reum et grave in collo habens vinculum, etc, VALES. Cf.
Ruinart. acta martyrum p. 279. n. 4. HEIN.
2, 1. rie/n 'Vu>\xav6v~\ Grseci quidem
meneeo duos distin- in
guunt Romanos martyres, alterum qui ab Asclepiade praefecto
damnatus est Antiochise sub Galerio, alterum diaconum Coesa-
riensem, de quo Eusebius hic loquitur, quem sub Diocletiano
passum esse dicunt. Sed cum uno eodemque die ambos esse
passos, eodemque martyrii genere perfunctos fateantur (utri-
que enim prsecisam linguam affirmant, utrumque post abscis-
sionem linguse locutum, tandemque in carcere strangulatum
esse consentiunt), quis non videt frustra ab illis distingui duos
Romanos ? Miror tamen sententiam hanc placuisse Baronio
in notis ad martyrologium. Certe si duo ejusdem nominis
fuere Romani martyres, et si ambo eodem die martyrium passi
sunt Antiochise, cur Eusebius hoc loco unius duntaxat men-
tionem fecit ? Dicet fortasse aliquis, Eusebium in hoc libro de
solis Palaestinse martyribus loqui instituisse, atque idcirco
solius Romani diaconi meminisse, quippe qui Palsestinus esset.
Verum Eusebius alibi quoque hujus martyris mentionem fecit,
in secundo scilicet libro de resurrectione et ascensione Christi,

ubi Romani martyrium luculente et oratorie describit his ver-
bis : In Antiochenorum illa urbe Bomanus quidam exstitit mar-
tyr, etc. Vides hic etiam unum duntaxat Romanum ab Eu-
sebio agnosci,qui martyrium Antiochiae perpessus sit. VALES.
Plura de Romano martyre et de qusestione an duo fuerint,
vide apud Ruinartum in actis martyr. p. 310. sqq., qui simul
martyrium ejus ex Euseb. de resurrectione lib. ii., quem cum
aliis aliquot nostri opusculis e MS. cod. edidit Jacobus Sir-
mondus, et ex Prudentii hymn. x. irepl arecpdvav inde a.

p. 315. sqq. fusius descriptum exhibuit. HEIN.
Ib. hiaKovos re Kal iiropKiaTrjs] Apud veteres Christianos, ac
prsecipue in minoribus oppidis, cum exiguus esset numerus
clericorum, unus idemque clericus duorum aut trium munere
fungebatur. Hinc est quod in actis Procopii martyris quae
superius retuli, Procopius in ecclesia Scythopolitana tribus
simul officiis perfunctus esse dicitur, lectoris scilicet, inter-
pretis et exorcistse. Eodem igitur modo Romanus in Caasa-
riensi ecclesia diaconi simul et exorcistae partibus fungebatur.

i. EUSEBII DE MART. PALÊST. 719
Vetus auctor qusestionum Veteris et Novi Testamenti, cap.

ior. de hoc more loquitur his verbis Quamquam Rom. ec- :
clesice diaconi modice inverecundiores videantur, sedendi tamen
dignitatem in ecclesia non prmsumunt, ut autem non ornnia min-

isteria obsequiorum per ordinem agant, multitudo facit cleri-
corum. Nam utique et altare portarent et vasa ejus, et aquam

inmanus funderent sacerdoti, sicut videmus per omnes ecclesias.
Et paulo post Major enim ordo intra se et apud se habet et
:
minorem. Presbyter enim et diaconi agit officiwm et ezorcistce et

lectoris. VALES.
Ib. e7rop/ao-r?7j] Exorcistarum duplex olim usus fuit in ec-
clesia. Nam
ad purgandos daemoniacos, et ad catechu-
et
menos adhibebantur. Nec vero semel duntaxat exsufflabantur
atque exorcizabantur catechumeni. Sed post singulas cate-
cheses discincti et excalceati deducebantur ad exorcistam, ut
ab eo purgarentur. Cyrillus Hierosolymitanus in procate-
chesi ad illuminandos: tovs iTTopKLap:ovs bex. ov jêra airovbrjs,
kclv ip.(pvar]9fis, k&v i-TropKLadfjs, etc. Chrysostomus in hom. i.
ad illuminandos, tomo i. de hoc more ita scribit kcu rivos :
eveKev juera tt)v irap rip.G>v hihaaKakiav inroXvaavTes vp.ds Kal

airohvaavTes, yvp.vovs Kdl avvirohiTOvs p.eTa tov yiTcavicrKOV p.6vov
irpbs tcls tS>v t£opKi(6vTa>v TTapaTTCfjLTTovaL (pcovas. VALES. Cf.
Eus. H. E. vi. 43. Basnage annall. polit. eccl. ad a. 233.
Elmenhorst. ad Gennad. Mass. de dogmatt. eccless. c. xxxi.
Suicer. Thes. t. i. p. 1150. sqq. De htTToypa(pia, eôp/ao-r?)? et
€7TopKLcrTr)s, i£opKi(tLv et eiropKLCeiv vid. Sylburg. ad Justin. M.
apolog. ii. c. 6. p. 15. ed. Hutchin. " Quod ad ista vocabula
erropKLaTcov, et €7TopKL(ovTes, attinet, vix credit Steph. Justinum
ita potius, quam igopKLarcov, aut i£opKi{ovTes scripsisse, aut
ccrte i(popKLo-T(ov et icpopKi(ovTts, quum vocem opKos, unde illa
dcrivantur, asperari constet. Quia tamen ex concilio quodam

iiropKLXeLv et iiropKLo-Ttjs afferuntur, scripturam illam, licet ra-
tioniomnino repugnantem, retinere voluit. Eepetitur eadem
etiam infra pag. 243. 21. ubi tamen et i£opKi(eLv usurpatum
-1
'
1
ter. Similiter Cornelius in epistola ad Fabianum apud Eus.

H. E. vi. 43. e£op/aoras 8e koL ctvayvcoaTas habet sed mox 1. 1.
hs, inquit, f3ot]6ovp.€vos vtto tS>v iiropKLaTwv. Ad qua3 verba

Strothius in edit. Grseca Euseb. not. 49. :
" forsan quis le-
gendum putat iôpKLarS>v, sed iiropKLaT&v apud Syncellum quoque

3 B 3
ac Nicephorum legitw" Adde viii. 6. avayvaxrT&v re Kal

Zttopkl(ttS>v. HEIN.
Ib. avbpas ap.a yvvaift, koj. tckvois] Ex iis multos fuisse qui
Christum abuegaverant, docet Eusebius in sennone 2. de re-
surrectione his verbis In Antiochenorum illa urbe Romanus
:
quidam exstitit martyr. Iste peregrinus aolvenerat illo. Cum

autem jactari a tempestatibus illam tunc videret civitatem (inve-
nerat enim jam multos milites cecidisse ecclesia), non est passus
dare diabolo ut exultaret. Sed exultantem judicem de his qui
fuerant superati, adgreditur vim faciens, regno vero capto, et
dicit : non recedes loetm. Habet enim Deus milites qui superari
non possunt. Judex autem ebrius in victoria eorum qui fuerant
superati, ex illorum imbecillitate astimans sancti constantiam,
prwcipit eum induci. Non oportebat enim Dominum Jesum
sine victore recedere. Introducens autem eum omnia tormenta
movebat, et tanta uni vincenti, quanta omnibus his qui fuerant
superati. Contendens enim ne solveretur victoria sua per unius
istius victoriam, et reputans apud se, quia et in stadiis finis cur-
rentium quaritur, et quia si iste vicerit, nec ut victi erunt qui
fuerunt superati, universa ei tormenta admoveri jubet. Volens
enim flectere juvenem, et oculis torquebat, et dentibus minabatur,
etmanibus torquentium suas protendebat manus, et ab ipsa ira
etiam de sede movebatur sua, etc. Hsec ideo hic adduxi, quia
Eusebius noster hoc in libro qui est de martyribus Palsestinse,
de tormentis Romano illatis nihil dixit. VALES.
2, 2. /3ao-tAe&)? £tmi apovTos] Galerium Csesarem intelligi
puto c. Nam Diocletianus quidem Nicomedise morabatur.
Csesares autem, velut apparitores quidam ac ministri, per
limitem discurrebant. Certe hoc anno quo ccepta est perse-
cutio, mense Aprili Diocletianus una cum Galerio degebat
Nicomedia?, ut testatur Eusebius in libro octavo. Sed et ali-
quanto post cceptam persecutionem, tunc cum Nicomediense
palatium de caelo tactum conflagravit, Diocletianus ibidem
versabatur, ut docet Constantinus in oratione ad sanctorum
ccetum. Quare Antiochiae adesse non potuit, tunc cum Ro-
manus ignis supplicio condemnatus est. Id enim contigit
c Confirmat hoc Prudentius in hymno x. v. 31. Galerius urbis forte Romanw

stnlum etc. HEIN.
:
2. EUSEBII DE MART. PALÊST. T21
circa initium porsccutionis. Occisus quippc cst Rornanus de-

cimo quinto Calendas Deoembris, cum aliquot mensibus in
carcere detentus fuisset, quemadmodum testatur Eusebius.
VALES.
Ib. irov fioi t6 nvp] Miror nullam ignis cselitus extincti fieri
mentionom, tum hic tum in menologio. Quod tamen mira-
culum eleganter exaggerat Eusebius noster in sermone 2. de
resurrectione his vcrbis Cum autem adunarentur sarmenta et
:
cannce, ad velocitatem utpote fiammce, velqnodigni apta videntur

ad incensionem, imponebatur autem vivens immolatio in igne.
Haic cum ita agerentur, non autem longe abesset civitas, ut testa-
retur veritati, et forte quiaquidam de Judatis, aut alii homines

dicebant, ubi est horum Deus? forte proferentibus Judceis tres
pueros, et dicentibus quia sub nobis salvabantur a flamma fornacis
ardentis : isti autem ardent. Atqui cali Dominusjubet nubibus
coronari coelum. Adimplens autem sinus nubium grandine et
imbre admodum vehementi, et addens ventos ad velocem emis-
sionem eorum. Neque enim accendi flammam permittit, vehe-
mentiorem ostendens hanc virtutem quam apud Babyloniam.
Idem canit etiam Prudentius in agone Romani. VALES.
Ib. avaKkrjTos wpos /3acrtAea yiyêrat] In Grsecorum meno-
logio, die 18. Novembris ista supplicii commutatio sic refertur
Itaque sponte judicem adiens, statim ignis supplicio condemnatur.

Quod cum quidem posnam removit,
cognovisset Diocletianus, ignis
sed linguam excidi jussit. Eusebius vero noster in sermone
supra citato rom ita narrat Fit turbela non levis. Nuntiatur
:
tyranno, quia martyre tradito igni cozlum indignatum est, et
quia cazlestis rex suos qui in terra habentur defendit. IIojc cum
audisset tyrannus, et cum valde injuriam defenderet suam factam
per linguam, jubet judici jam non debere jurgari eu/m ad Deum,
sed istum quem liberavit Deus dimitti debere. Et noster igitur
Ananias velut ex igne dimittitur. Judex autem blandiens ty-
ranno, invenit nescio quidnovum adversus sanctum, addens ad-

mirationem admirationi. Quid enim facit? pracipit linguam
qua fuerat locatus in hominem, eo quod non negaverat Deum,
incidi. Dissentit igitur ab Eusebio auctor menologii. Nam
Eusebius ait Romanum imperatoris sententia dimissum fuisse,
sed judicem in gratiam impcratoris jussisse ut Romano lingua
praecidcretur. Auctor vero menologii ait, imp. ignis quidcm
3 "4
supplicium a martyre removisse, sed linguam ei abscindi prse-

cepisse. Quod mihi verisimilius videtur. VALES.
2, 4. Me0' fjv Tinvpiav] Et hic mirari subit, omissum esse ab
Eusebio ingens illud miraculum, hominis post lingure prseci-
sionem adhuc loquentis. De quo Prudentius in agone b.
Romani, Chrysostomus in duobus sermonibus de Romano
martyre, quorum tamen sermonum posterior non est b. Chry-
sostomi, ut ex stilo apparet. Denique Eusebius ipse in ser-
mone 2. de resurrectione : Abducebatur Romanus ad carcerem
(addebat autem et hoc blandus ad tyrannum judex) qui istam
corporalem linguam non habebat. Lectum est autem nobis, quia
in apostolos Spiritus linguas ut ignem divisit et donavit. Sed
illud non vidimus, sed audivimus et credimus. Quod autem
dicturus sum, multi vultus sunt testes. Dicitur quia beatus iste
Romanus, dum adhuc carneam habebat linguam, similia Mosi

loquebatur, hoc est balbutiens, et non composite loquens. Dum
adhuc haberet totam linguam erat balbus. Cum autem carcerem
ingrediebatur, custos carceris interrogavit eum, quod ei esset
nomen. Et certe litera R. etiam his qui valde compositi recte lo-
qunntur, impedit ad loquendum. Nunc autem Romanus et in~
cisa lingua, quam cum haberet, recte loqui non poterat, spiritu
lingua? loquitur, et valde rectissime, et dicit : Romanus dicor.
Et paulo post Non enim semel locutus tacuit, sed conferebat
:
cum aliis de cruce et victoria Christi, et hoc multis mensibus in

carcere constitutus. VALES.
Ib. T?j? apxLKris elKoaaeTripibos'] Hic locus inprimis notandus
est, quippe qui annum quo ccepta est persecutio Diocletiani,
apertissime designat. Ait enim Eusebius anno 1. persecu-
tionis acta esse imperatoris vicennalia. Quod cadere non
potest nisi in eum annum, quo Diocletianus octies et Maximi-
anus septies consules fuerunt. Hoc enim anno qui fuit Christi
303. iniit annus 20. Diocletiani a die 15. Calendas Octobris.
Quippe hic primus fuit imperii dies Diocletiani, Carino ii. et
Numeriano coss. Christi 284. ut scribitur in chronico Alexan-
drino. Porro non levis nascitur difficultas ex eo quod dicit
Eusebius, Romanum Novembris martyrium consum-

die 17.
masse, cum Diocletiani vicennalia agerentur. Ex quo sequi
videtur, primum diem imperii Diocletiani cadere in mensem
Novembrem, non autem in Septembrem, ut tradit auctor
4-3. EUSEBII DE MART. PAL^ST. 723
chronici Alcxandrini. Quaro nccesso est, ut vel apud Euse-

bium, vol in chronico Aloxandrino error sit admissus in mensis
nomino. Nisi forte dicamus Dioclctiani vicennalia acta fuisse
Antiochise, non eo ipso die qui erat natalis imperii, sed paulo
serius. Sic Euscbius in chronico tradit, vicennalia Con-
stantini acta esse Nicomedisc, et sequenti anno Romse edita.
VALES.
Moris erat apud Romanos, ut in
Ib. vop.i(op.ivriv bcapedv]
quinquennalibus ac decennalibus imperatorum, leviorum cri-
minum rei vinculis solverentur, missa ad hoc imperatoris
lego, quam indufgentiam vocabant. Vide titulum in codice
Theodosiano do indulgentiis criminum. Graeci hanc indulgen-
tiam vocant bupeav. Glossae veteres : dda bapca indulgentia.
Exstat apud Cassiodorum in libro x. sub finem, formula indul-
gentiae, quam emittebat praefectus prsetorio. VALES.
2, 5. et koX recte scriptum esse patet. Vere enim conce-
ditur illum virepopiov, i. e. extra patriam passum fuisse. Cf.
quse monui ad vii. 30. (pag. 622.). HEIN.
Ib. eret irpcoTU)] Cf. Dodwell. dissert. Cyprian. xi. n. 73.
Pagi ad a. 304. n. xv. xvi. Ruinart. act. mart. p. 279. n. 10.
HEIN.
C
3, 1. H Kad y
7jp.as &€k\o] Non sine causa haec verba Eusebius

addidit 7) *a0' r)p.as. His enim verbis indicare voluit, Theclam
hanc ab illa vetere Thecla quse comes fuit Pauli apostoli, dis-
tinguendam csse. In menseo ad diem 19. Augusti hsec Thecla
vocatur r/ BvCltjtis, quod quid sibi velit nescio. Nam Thecla de
qua hic agitur, Palsestinensis fuit, non ex Bizua urbe Thracise.
Fieri tamen potest, ut Thecla cujus hoc loco meminit Euse-
bius, Thracia fuerit oriunda. Neque enim omnes quoruni
hic martyria ab Euscbio rcferuntur, Palsestini fuere. Nequo
in hoc libro do Palsestinis martyribus agit Eusebius, sed de
iis qui in Palsestina martyrium pertulcrunt. VALES.
3, 2. juera tu>v aAXcos avTols o-novha(op.£v(t>v] Christophorso-
nus lcgit tS>v a\\wv, ct in ncutro genero accepit. Sic enim
vertit : Inter alia qua magnopere ipsis in optatis erant ad
conteniplaudam. Ego vero in masculino genere hsec dici exis-
tinio, de bcstiariis scilicet nobilioribus, quos populus summo
favore prosequi solebat. Cujusmodi erat ille quem populus
Constantinopoli his acclamationibus poscebat : Crudeli bestuc
artifex parabolus componatur ut legitur in historia ecclesiastica.

VALES.
3, 4. kv tovtu> o"X^/M a ytverai] Vid. Ruinart. acta marty-
rum p. 280. not. 15. " Diocletianus scilicet prope Nicomediam,
Herculius Mediolani, cogente Galerio Maximiano, non autem
1
sponte, uti hactenus putabatur.' Cf. Lactant. de mortt. per-
secutt. c. xviii. sqq. HEIN.
Ib. voos.lv — Kotva male iterum habcre
vertit Valesius : et
ccepit respublica. Hinc Zimmermannus ad h. 1. Valesius, in-
quit, legisse videtur avOis. Sed quod addit V. D. " quod rectius :
procul dubio? equidem an verum sit, dubito. HEIN.

4, 1. Ma£iiJLLVos Kal<rap avToOcv] Male Christophorsonus ver-
tit : Maximinus Casar qui suis ipsius viribus ac manu imperium
occupaverat. Quasi avToOzv significaret, per se ac suis viribus d .
Maximinus quidem Augustum se ipse renuntiavit, ut scribit

Eusebius in lib. viii. cap. 13., Caesar autem factus fuerat a
Galerio Maximiano. Porro Eusebius hic loquitur de Maxi-
mino adhuc Csesare, et de ejus initio, cum secundus annus
persecutionis ageretur, statim post abdicationem Diocletiani
et Herculii. Ait igitur Eusebius Maximinum simul atque
Osesar factus est, impietatis suee specimen edidisse, Christianos
acerbissime persequendo. Ergo avToOev idem valet atque
illico, exinde, ex eo tempore. Ceterum Maximinus Caesar factus
estanno Christi 304. Calendis Aprilis, ut est in fastis Idatii e .
Quod quidem cum Eusebii nostri rationibus optime consentit.

Nam Eusebius Maximinum
post abdicationem Diocle-
scribit
tiani Csesarem esse factum anno secundo persecutionis, sta-

timque quasi potentise suse ostentandse causa, Christianorum
persecutionem velut de novo instaurasse. Quod tamen non
de ipso anno accipiendum est, quo Csesar factus est Maximi-
nus. Hoc enim anno utpote rebus adhuc turbatis, nec satis
d Hoc loco avrSOsv non commode e Contra

vid. Ruinart. 1. 1. p. 280.
verti posse suis viribus, stiapte vi, illud n. 1 qui cum Baluzio et Pagio ad a.
6.,
quidem largior Valesio. Sed si nun- 304. contigisse hoc putat a. 305. quo
quam avr6Siv illud significare crediderit Calend. Maii Galerius Maximianus Ar-
V. D., tunc errasse dicendus est. Vid. mentarius a Diocletiano Jovio, Con-
Viger. ad Euseb. prteparat. evangel. i. stantius Chlorus a Maximiano Her-
3. p. 6. C. 6. et Passow. in Lexic. s. v. cuho imperatores, et Severns ac Daza,
cf. Hoogeven. et Zeunius ad Viger. de qui deinde Galerius Maximinus dictus,
idiott. p. 395. Weiske ad Longin. de Caesares sint creati, quae omnia Galerio
subl. xxxii. 8. p. 398. HEIN. Maximiano cogente acciderint. HEIN.
:
4-a. EUSEBII DE MART. PALÊST. 725
confirmato Galerii imperio, parumper quievit Maximinus.

Itaquo anno illo nullus in Patestina martyr ab Eusebio
memoratur. Scquenti autem anno, qui tertius fuit persecu-
tionis, Maximinus propositis adversus Christianos edictis per-
sccutionem instauravit, ut in hoc capite diserte testatur Euse-
bius. VALES. De sequenti ep.(pvTov vide quse annotavi x. 9.
De verbo OeoexOpia cf. i. 2. (pag. 12.) Adde ii. 25. iii. 17.
OeoexOpias Te ml Oeop.axias. Schleusner. Lexicon N. T. tom. i.

p. 920. Lobeck. ad Phryn. p. 652. sq. Schiifer. ad Dionys.
II. de comp. verbor. p. 236. sqq. HEIN.

Ib. e-na-nebveTo Siwyfxw vertit Valesius : persecutioni — incubuit
i. e. navavit operam. Vide quse monuit Vales. ad Eus. H. E.
v. 21. (pag. 386.) Adde viii.4. viii. 14. iElian. V. H. ii. 30.
auebvaaTo iitl tt)v cpiXoo-ocpiav, philosophiae studio se tradidit.
ibid. xii. 1. '
ATrobveaOai -npbs aycavas dixit Chrysostom. t. xii.
p. 388. B. Spanhem. ad Jidian. orat. i. p. 16. sqq. es OeaTpa

TravTobaira ov ToXp.5>v a-nobveo-Qai. Similiter crvva-nobvecrQai apud
Athcn. i. 12. bia tt/i> crtyaipiKqv avr<2 avvairebvovTo, cum eo cer-
tarunt. HEIN.
Ib. tS>v npo-nvkuiv e-nl Qeapiav] Undenam Christophorsonus
interpretationem suam exsculpserit, ignoro. Sic enim vertit
Qui quidern in /esto, quo cjentiles Hecatce sacrificare solent, omni-
bus Ccesarece civibus admirabile suw in Deum pietatis exemplar
proposuit contemplandum. Grseca quidem verba corrupta esso
satis apparet. Sed levi mutatione locus restitui potest
hoc modo : -npb tG>v Quani
ttv\S>v e-nl Qeupiav airao-i, etc.
scripturam in versione nostra secuti sumus. Confirmat hanc

emendationem ipso Eusebius infra, ubi dicit cadaver Apphiani
martyris, quod in maro projcctum fuerat, ad ipsum littus
Crcsariensium appulisso juxta ipsas civitatis portas. Nec
alitor scribitur in duobus MSS. Vaticanis. Nam in altero
qui numero 473. pramotatur, logitur tov irpb ttvXS»v etc. in
altcro vero, qui e Scoriaccnsi bibliotheca descriptus est,
'Ancpiavbv cpripl, tov irpb ttvXSjv. VALES. De Apphiano vid.
Valesii de vita scriptisque Euseb. Ca?s. diatrib. p. xxxviii. not.
31. HEIN.
4, 2. 'EXXijvuv -naibeias evena KooyxiKf/s] Jurisprudcntiam et
Latina^ lingurc peritiani intelligit, quae ad honores ct magi-
:
stratus gerendos nocessarise erant. Erat autem Beryti schola

juris civilis, jam pridem observarunt ex Gregorio
ut multi
Thaumaturgo, Eunapio, Nonno et aliis. Hinc est igitur quod
Eusebius addidit vocem Kocr/xtKr)?. Id est, scecularis literaturw.
Gregorius Nazianzenus in carmine Nicobuli ad filium, Berytum

vocat
&oiviK.r]s k\vtov aorv, voficov e8os Avcrovirjcov.
In Grsecorum menologiis die 2. Aprilis,Amphianus cum .ZEde-

sio fratreapud Berytum a. b. Pamphilo martyre ad pietatem
instructus esse memoratur. VALES.
Ib. Kara t6v alpovvTa XpicrTiavLcrp.<2 \6yov] Hoc loco alpovvTa
positum videtur pro irpiitovTa vel Ttpocrr\KovTa. Quse locutio
familiaris est Eusebio. Sic enim in fine hujus capitis, et in
lib. vii. cap. 24. ex Dionysii Alexandrini libro adversus Nepo-
tem. VALES.
4, 6. et tls apa Yiayas emorarai Trjs De Aragis urbe
AvKtas]
Lyciss nihil uspiam legi. Araxa quidem Lyciae urbs commemo-
ratur a Ptolemseo et Stephano. Et in concilio Constantinopo-
litano inter episcopos provinciae Lycise quisynodo subscrip-
serunt, ultimus recensetur Theanthinus Araxenus. In synodo
quoque Chalcedonensi Leontius nominatur Araxorum episco-
pus. In menaeo Graecorum Amphianus e Lydia oriundus fuisse
dicitur. VALES. Adde Ruinartum in actt. martyrum p. 281.
n. 18. " Alias apirayas vel apa-nayas aut tandem apayds. Sed
haec erudito Valesio ignota (?) Forte Araxas legendum. Est
.
quippe ejus nominis civitas episcopalis in Lycia. An Patara

urbs Lyciae celebris? Est etiam in Syria oppidum Pagra
dictum.
11
Et Zimmermannus ad h. 1. scripsit :
" Num intel-
ligendum de Pagris, Ccelesyriae oppido ? v. Plin. H. N. v. 23.

Dissident saltem etiam in provincise nomine ; cf. Vales."
HEIN.
4, 4. Ilvevp.aTi 0€i(a KaTio-)Q]jJ.€vos\ Sic in omnibus libris con-
stantissime exaratum est, nec tamen dubito quin legendum
sit Karecr^TjpeVos, quomodo et Savilius in suo codice emendavit.
VALES.
Ib. KaTa — cptAooocpiav non recte puto vertisse Valesium:
prcB innato philosophice studio seu potius ccelestis ac vera? sapien-
:
2-8. EUSEBII DE MART. PAL^ST. 727
tiai amore.Est potius sccundum studium quoddam vitse

:
sanctae, quo a natura ipsa, magis autem a Deo ferebatur et

quod propterea erat vcrum. IIEIN.
4, 5. Fevoixevos oe r)p.lv avTots dp.a]Symeon metaphrastes,
qui Apphiani, vcl ut ipse vocat, Amphiani martyrium ex
Eusobio Pamphilo se descripsisse profitetur, hunc locum ita
interpolavit Cumque nobiscum in divinarum rerum studiis
:
versaretur, et in sacris litteris a magno martyre Pamphilo exer-

cerctur, non vulgarem ad virtutem habitum adeptus est, ex quo
sibi ad martyrii palmam aditum patefecit. Atqui Eusebius
non a Pamphilo martyre, sed a se ipso Apphianum in sacris
literis institutum esse testatur. Idque verius existimo. Nam
Eusebius noster longe doctior fuit quam Pamphilus. Grae-
corum tamen memea et menologium a Canisio editum, cum
Symeone metaphrasta consentiunt, nisi quod metaphrastes
quidem Apphianuin post reditum a Berytensibus studiis, cum
venisset Caesaream, illic a Pamphilo eruditum esse scribit.
In menaeis vero et in menologio idem Apphianus cum fratre
^desio, Beryti a Pamphilo institutus esse dicitur, nulla
Eusebii mentione facta. Adeo recentiores Grseci sollicite
caverunt, ne beatissimus martyr ab Eusebio Pamphilo, quem

hsereticum fuisse sibi persuadebant, eruditus esse diceretur.
VALES. Apphianus, non Amphianus scribendum esse,
quamvis Amphianus scribat etiam Lippmannus in vitis sanc-
torum t. ii. p. 318., monet Danz. de Euseb. p. 54. not. 12.
HEIN.
Ib. -napiyovTa TeKfj.rjpia'] Scribendum puto disjunctis vocibus
irapeyov tcl TtKp.r)pia. Refertur enim ad vocem to eyxetpâ,
quac prsecessit. VALES. Quidni irap£x.ovTa referri possit
ad omnia quae prsecesserunt ? Recte vertit ipse Valesius
Qua quidem (scil. t6 ddparos, rj Trapprjata, ?/ evaTaais, r) ToX/xa,
avTo to iy\€(prip.a) zeli divinos religionis — argumenta sunt cer-
tissima. Quare justo citius puto obsecutum esse Valesio Zim-
mcrmannum, irapzyov to. scribentem, Val. ipso nap^xovTa exhi-
bente. HEIN.
4, 8. Xlvols — Ka\v\lravTes~\ Vid. Buinart. acta mart. p. 282.
n. 19. " Ejusmodi tela si totum corpus operiret, dicebatur
Tmiica molesta, de qua passim antiqui. Vid. Martial. lib. x.
epigr. 25." HEIN.

Eusebium non dubitasse

4, 11. rrjs Trapabogov TavTt)s — deas]
de veritate hujus, quod paulo post tradit, miraculi, satis,
credo, docent prsecedentia verba Ta 5' i-nl tovtols irapaxprjpa :
yevop-eva olicovvTas. Nihilominus ropugnat Kestner. p. 68.

sq. quia Eusebius a lectoribus certe non pro tali (miraculo)
habitum iri, ipse iterum (cf. infra c. 8.) cauto judicio prcedixerit.
Nam sane, pergit V. D., si nexum caussalem tollis inter ccedem
Apphiani martyris terrceque tremorem, illam mox secutum, tollis
miraculum. Poterat igitur, ut narrationis suw fidem probaret,

ad totius Ccesarece testimonium lectores provocare, neque tamen
cum illum nexum caussalem nusquam concedat remque tam dubi-

1 ''
pro miraculo habuisse putandus est.'

tanter enarret, illam reapse
At quomodo, quseso, inde, quod Eusebius putavit miraculum
illud ingens ac stupendum non facile esse credituros, qui illud
non suis ipsi oculis viderint, sequitur nexum illum caussalem,
quo solo admisso manet miraculum, haud credidisse? An
hoc vel leviter significat, et non potius ad ipsum finem capitis
vere hunc fuisse exitum Apphiani, clare dicit ? Et num de
iis, quae ante verba tcl 5' eirl tovtols k. \. miraculosa retulit, se
dubitasse Eusebius indicavit? Neque vero nobis refragatur
Danz. p. 55. noL 12. qui verbis " De rei veritate dubium
:
movere temerarium esset : sed non minus temerarium miracidum

ei adjicere : Ingeniosa enim natura, ut scribit Plinius H. JY.x.
1
52., fecit miraculum' ''
profecto nihil sibi voluit, nisi nos de

miraculo non recte esse cogitaturos, quia, ut statim observat
V. D., notum sit in illis oris frequentes oriri tempestates et terrw
motus, eosque repentinos. Cf. Eus. Chron. ad a. 306. HEIN.
Ib. Kal to -nepLexov cLTTav] Metaphrastes his verbis littus
designari existimavit. Sic enim habet Latina ejus versio

apud Lipomanum tomo vi. Cum enim in pelagi profundum
sanctum Dei hominem, lapidibus ad pedes ejus suspensis, proje-
cissent, ingens confestim fragor et commotio atque cestus, tum
ipsum mare, tum circumstans littus perturbavit, motusque

maximus urbem concussit universam. Grseci tamen ea voce
designare solent aerem, qui terras ambit. VALES. Meta-
phrastse assensus est Danz. de Eus. p. 54. not. 12. Sed recte
vertisse puto Valesium to irepLeyov coslum. Neque enim causa
apparet, cur a consueta illius significatione recedatur. Vid.
Schafer. melett. critt. p. 38. cf. infra c. ix., ubi eodem modo
'
ii— I. EUSEBTI DE MART. PAL^ST. 729
legitur : tov -nepLdxovTos KaT&o-Tacns etiSteiz/orarrj. cf. Euseb.

V. 0. ii. 52. ubi plonius legitur : 6 8e tcl o~v\mavTa irepuybiv
ko'o-ju.0? i. e. coelum vero quod universa suo ambitu complectitur,
interprete Valesio. HEIN.
4, 1 2. zavOiKov — ' A-npiXKioiv'] Vid. Ruinart. 1. 1. n. 20.
5, t. Ato fxol boK€L iv tols, etc.~\ Id est : quamvis Ulpianus

non in Palcestina passus sit, sed in Phoenice, tamen quia eodem
tempore eodemque svpplicio quo Apphianus exstinctus est, non
absurde hoc loco mentionem ejus fecimus. Apparet igitur ex his
verbis, Euscbium in hoc libro solos provincise Palaestinse mar-
tyres retulisse. VALES.
Ib. 6/xo7rdrptos doeAo/)o's] In menseo Grsecorum ad diem
secundum Aprilis, ^desius frater uterinus Apphiani martyris
appellatur. VALES. Cf. Ruinart. p. 336. sq. HEIN.
1. 1.
Ib. kv TpCfiavos o-yjipaTC\ Constat eos Christianos qui seve-

riorem quandam vitse disciplinam sectabantur, pallio philoso-
phico indui esse solitos. Salmasius ad Tertullian. deVid.
pallio p. 65. sq. " In primis sciendum est, pallium illud,
quod quidam ex Christianis tunc gessere, et propter quod
convitium vulgo dicebantur, non fuisse
ypaiKol e7rt0e'rai per
Grrccorum communo pallium, sed proprium ac peculiare phi-
losophorum. Tptfiwv et tpl)3u>vlov vocabatur, quse vox vilem
usuque detritam vcstem sonat. Unde et TpLj3<ovo<p6poL philo-
sophi dicti. Quemadmodum autem Grseci generis haud alii
ferme Tpi(3«>va sive pallium soliti erant usurpare, quam qui

philosophos profitorentur, sic inter Christianos habitum illum
philosophicum, hoc est pallium, nemo tunc temporis usur-
pavit, nisi qui Christianum vere philosophum agere vellet.
Nam qui disciplinsc Christianse diligentissimos et exactissimos
cultores prrestare volebant in omnibus, hi Christiani philoso-
n
phi erant, et diccbantur.' Ibid. p. J5. " Euseb. lib. iv. hist.
eccl. cap. xi. de Justino martyre hsec scribit : MdAto-ra 8e

ijKpaCev iirl r&vbe 'IovcttIvos <\v <pL\oao<pov <rxfip.aTL TTp*cr(3evQ)v
tqv Otiov \6yov, Kal rot? V7rep Tijs ttlo-t«os ZvayVL(6p.evos <rvy-
yp&ixpao-Lv. Hoc peculiare in illo quod sub philosophi

notat,
habitu vcrbum Dei prsedicaverit, et scriptis defenderit non ;
omnes igitur eo habitu Christiani. Hieronymus similiter de

Aristide philosopho ad Christi fidem converso, in catalogo
virorum illustrium : Aristides philosophus Atheniensis, et sub
pristino habitu discipulus Christi. qui locus etiam manifesto

indicio est, vulgus Christianorum non fuisse palliatum. Ex
his omnibus facile constat, peculiarem et proprium Ohristia-
norum omnium habitum non fuisse pallium, sed tantum asce-
tarum." Neque vero, ut ipse Salmasius 1. 1. statim addit, soli
clerici sed etiam laici propter aaKriaLv pallium gestarunt.
Tenendum etiam, non omnes aaKryras vestem mutasse et
pallium induisse. Vid. Salmasius ibid. p. 77. " Ut victu, sic
et vestitu durissimam, ut ait viam commeabant. Atque
ille,
hi sunt qui nudipedalia sibi omni tempore indicebant, ut de

Heracla presbytei'o narrat Eusebius (H. E. vi. 3.) quique
humillima et vilissima veste, qualis erat rpt/3wi> philosophorum
contecti contentique agebant. Sed totum hoc ut diximus
arbitrarium erat, nec idem mos omnium, prsesertim circa
vestitum, ascetarum. Nam tametsi ut plurimum, pai*em cum
Grsecis philosophum amictum gererent, scribit tam Socrates
(H. E. vii. 37.) Silvanum Rhetorem licet aaKr\Tr)v Kal a.KpLj3u>s
XpuTTiav(.{eiv ZairovbaKOTa, minime vestem mutasse, nec Tp[/3d>va
sumpsisse. Apud Eusebium lib. vi. cap. xx. hist. Eccles. verbis
Origenis scriptum habetur, Heraclam presbyterum, unum ex
omnibus a.aKrjTLKu>TaTov, diu in veste communi durasse, nec nisi
admodum sero eam posuisse, assumpto philosophi habitu, prse
studio Graecarum literarum, quibus impense deditus et addic-
tus erat. Verba Origenis htb kol TrpoTepov Koivfj ZaOrJTL XP&-
:
fxivos a-nobvaap.evos, Kal <pi\6ao<pov avaXafiihv ayj]p.a p.ZxP l tov

bevpo rrjpei, /3i/3Ata re eAAryvtoi» /cara h~vvap.iv ov TtaveTai (piXoko-
ywi'." De voce Tpiftav vide quse prseterea monuit idem Sal-
masius 1. 1. p. 90. Ad rem adde Euseb. H. E. vi. 19. (p. 474.)
de martyr. Palaestin. c. xi. HEIN.
5, 2. Kal ovto irap6Zvovs\ In codice Medic. Fuket. et Mazar.
legituruna voce avTOTrapdtvovs, optime ut equidem judico.
Sic enim vocat Eusebius Christianas virgines, quse sponte
virginitatem suam Deo devoverant, quas Latini devotas voca-
bant. Ita enim Ausonius aliique eas appellant. VALES.
Ib. tov biKaaTTjv alayyvri Kal Hujus loci
a.Tip.iq 7repi/3aAcof]
explicatio ex menseo Graecorum petenda est, in quo .ZEdesius

Hieroclem praefectum Êgypti in Christianos ssevientem, pugno
dicitur percussisse.
c
O 8e AibZaLos, Zv ' A\e£avbpdq rfj kut
AiyvTTTOV, toIs tov xa^KoC /xeraAAots Ta\aLiTh>povp.evos, e7retdr) tov
—
2-2. EUSEBII DE MART. PALiEST. 731
apyovTa 'lepo/cAea TLpu)povp.evov tovs XpLaTLavovs eQe&aaTo, eavTov

a<peLh')aas, avroy€i.p<a$ tov Quaro in hoc Eusebii
apxovTa eTv\j/ev.
loco a.Tip.la quidom dcsignat vcrbera quibus judcx affectus est

ab iEdesio, alaxyvr) vero dcnotat convicia, quibus iEdesius
judicem ipsum appetiit. Utrumque autem indicat Eusebius
his vcrbis : Aoyot9 re kou Ipyots tov hiKaar-qv etc. De Hierocle
autem prscfecto Êgypti qui innumeris Christianorum caedibus
nobilitatus est, loquuntur Epiphanius et Lactantius. Hic est
Hierocles adversus quem Eusebius noster librum scripsit.
Porro hunc Eusebii nostri locum metaphrastes eodem prorsus

modo explicuit : Post hanc, inquit, calamitatem, incidit in
Ifieroclem, qui totam ZEgyptum administrabat. Hunc cum
in Dei martyres injuria scevientem animadvertisset, sanctasque
Dei virgines tradentem lenonibus, nec tantam iniquitatem perferre
posset , simile fraterno facinus aggreditur. Namque divino reple-
tus zelo procedit, et verbis ac factis Hieroclem confundit. Manu
enim sua plagas illi in os infiigit, humique supinum prosternit
et ccedit, ac monet, ne audeat contra naturw leges, Dei servos
offendere. VALES.
6, i. Kara r)pepav~\ Dodwell. dissert. Cyp. xi. n. 78. existi-
mat Maximinum, utpote a Diocletiano Csesarem constitutum,
hujus natalem tanquam suum celebrasse. Diocletiani enim
natalis imperii, ut dicitur, erat xii. Cal. Decembr. teste Lac-
tant. de mort. persecc. xvii. 1. HEIN.
6, 2. €vt€\vois tl<ti a<apaaKiaLs\ Pantomimos intelligit et
pegmatarios, et contigeros, et funambulos, aliorumque id
gonus miraculorum artifices, qui a magnificis quibusque edito-
ribus populo exhibebantur, ut docet Claudianus in libro de
consulatu Thoodori. VALES.
Ib. \}svxay<j)y(as gravius ac fortius vocabulum, quam quod
paulo antc logitur, dvpiibCas. Do illo vide qure docte dispu-
tarunt Spanhem. ad Julian. orat. i. p. 20. sq. tovs aKovovras
y\rv\ay<oy{]<TavT€s Valckcnar. ad Euripid. Hippol. p. 222. Krebs.
ad Plutarch. de audiendd. poitt. p. 1 15. 119. ed. ii. cf. Cuper.
observ. ii. 14. Eustathius ad Homer. Odyss. iv. 567. ev r<p
avaxj/vxziv ar)pe(<oaaL, otl ov povov yovipov oierat ttov tov Ze<pv-

pov 6 TTOLTiTrjs kq.1 TToXvKapTTov (scripsit enim Homerus : det
Ze<jwpoLo kLyvnve(ovTas ar')Tas 'Q.Keavos avujaLV, avaxjrvxeLV av-
Opia-novs. cf. Odyss. vii. 119.), aXka kol -npbs iiTLTTVOLav (wtl-
3~
ki]v crwreAet. Ourco de kcu fioppas ec/oypei ttov Tov"EKTopa Aet7ro-

6vpovvTa (Iliad. v. 698.), eiravdyav avT<2 Ti]v \\rvyr\v, o-ntp ecrrtJ>,
ava\\rv\(jiv , tovtov 8e 7rcos eoretz/, ^rvyayoaySiv. Xcnoph. Memorr.

ni. 10. 6. o oe /xaAtcrra -tyvyayuiyti Ota rrjs cn/Vecos tovs dvOpojTiovs
k. A. pro quo paulo post legitur : ov 7rotet rtm Tep\[nv rots
Oeupevois. CT. Sturz. Lexic. Xenoph. s. v. \i/uxaycoyeiV et quse
ipse annotavi ad Euseb. H. E. ii. 17. (p. 100. sq.) Eodem modo
et in bonam ac malam partem usurpatur Z-naycayos, anziehend.
Vid. Philostrat. Icon. ii. p. 842. mt /otetota iravv £-nayu>yov.
Schafer. ad Dionys. H. de compos. verb. p. 204. " 'ETraycoyos
non protrita. Sic Êschylus
est beivbs tir&ytiv, quae significatio
ap.Strabonem t. iv. p. J92. pavCas z-nayoiybv bpoKXdv. Thomas
Mag. p. 331. e7raycoyos ov uovov 6 eA/ccoy ets zvvoiav, aAAa Kat —
6 Kop,io-Ti]s. Vulgari significatione Dionysius de Isocr. p. 541.
R. KaiTOL ye dv6r]pos Icttlv, et Kat rts aAAos, Kat e7raycoyos i]hovr)
t5>v aKpo(apevo>v 'IcroKparvis, quomodo Heliodorus p. 92. Cor.
Aty?J7rrcoi' yap aKOvcrpa koI h~Lr]yr]p.a ttclv ÊXXrjvLKrjs aKorjs e7rayco-
Wyttenbach. epist. crit. ad Dav. Ruhnk. p. 265.

1
''
yoraTov.' Cf.
ed. Lips. et Hemsterhuis. ad Aristoph. Plut. p. 58. a. Schafer.
1. 1.
P-33- sq. TaSr' ort pikv e7rayerat Kat KrjAet ras aKoas k. A.
ibid. p. 120. Tts yap ecrrty, os oi\ v-nb p.ev ravrr/s Trjs /xeAcpStas
dyeTat Kat yojireverat, vctf ereoas oe' rtzôs ovbev rrdaêi tolovtov ;
Weiske ad Longin. Neque male

de sublim. xxx.
p.378. 1.
Theodoret. tom. iii. p. 453. ed. Halens. -napapvdiov dydm]s

Philipp. ii. 1. interpretari videtur dydirr]s \j/vxayo>yCav amoris
blandimentum. vid. Morus ad Longin. iv. 7. p. 253. ed. Weisk.
Similiter irpocrdyeLV dicitur. vid. Toup. ad Longin. x. 1. p. 287.
Totam vero pijcnv h. 1. non male vertit Valesius ita : partim

hominum, qui exercitatis ante corporibus stupenda exhibentes
artis sucb specimina spectatores mirabili voluptate oblectabant.
'EvhcLKvvpevojv eniin eodem modo quo alias e7rtoetKW2'at dictum
est de suam qualiscunque artis et
iis, qui disciplinse peritiam
vel quamcumque aliam rem ambitiosius ostentant, de quo
verbi usu videatur idem Spanhem. 1.1. p. 15. sq. cf. Voigt-
lander. ad Lucian. diall. mortt. xxiv. p. 127. not. e.
HEIN.
6, 2. Olim legendum putabam oeurepcp eret.
6 8evrepos]
Sic enim Eusebius supra in cap.3. Sed vulgata lectio ferri

potest. Hic enim Agapius secundus dicitur, ad discrimen
—
2-3. EUSEBII DE MART. PALiEST. 733
prioris Agapii qui anto bicnnium passus fucrat, de qno Euse-

biufl loquitur in dicto capitc. VALES.
6, 3. Corruptus ct mutihis cst liic
tov beauoiTrjpCov rpCrov]
locus. Nec malc Christophorsonus legit beap.o)TripCov ZâxOeCs-
Vcrum ogo lincam integram hic omissam csse existimo, quam
ita suppleo : Z£axOels, Zv iS KareCyjeTo Htos ijbri to Tpfrov, etc.
Conjcctus fucrat in carcerem Agapius anno 2. persecutionis

ineuntc. Tcrtium jam crgo annuni agebat in vinculis.
VALES. Tot ambagibus ad locum sanandum equidem non
opus essc puto. Conjicio scribcndum essc aAAor' Zk beap.o>-
Tr/piov vcl akKoOi b., ut apud Homerum Icgitur aWoQt. yaCr/s,
aWoOi Tr&Tpris, i. e. procul a patria. Prius tamen mihi magis

placot, quia illi aAAore Zu-nouirevaas opponitur in sequentibus
t6t€ 8r/ /3aai\eo>s Z-nLirapovTos rjyeTo. Quanquam foi-tasse vel
nudum beapnorripCov ferri possit. Vid. Matthise ausfuhrl.
griech. Grammatik § 33 . 1 .'
p. 640. §.354. /3. 8. (. p. 666. sqq.
Sed illud etiam h. 1. notandum est, verbum Zuiron-neveiv in-
transitivo positum esse. An legendum ZK-noix-nevaas ? HEIN.
Ib. liua KaKovpyois Zuirop.-nevaas rcp arabCoj] Do hoc morc
noxios qui ad ferrum ad bestias damnati crant, per vel
aronam traducendi, supra notavi ad librum v. ubi dc Attalo.
VALES.
7, 1. Tr/ KvpiaKjj ijuepq rf/s avaaTaaews] In actis MS. passionis
b. Theodosia^, non die paschsc passa esso dicitur, scd tantum
dio doininico. VALES. Cf. Ruinart. acta martyr. p. 204.
n. 25. HEIN.
Ib. -npo tov biKaarripCov} Christophorsonus vortit aate tri-
bunal consklenilbus, quod non probo. Ego ante prcetorium

malui vortoro. Nam vincti illi ante foros prsetorii stabant,
donoc prajscs, cui oxhibondi orant, ad tribunal venissct. Qua>
oxplicatio plano confirmatur scqucntibus verbis. VALES.
7, 3. 4>aivo)] De hac urbo vide qux scripsit Euscb. de locis
Hebraicis : <1>lvo>v i)v KartoKf/crey 'Icrpar/A Zm tov Zpr]uov r)v be

koX ttoKls 'Eboou' ai/rr/ ZaTL <l>aLvG>v, evOa ra /xsraAAa tov âAKov,
/uerafi/ KeiueVr/ -neTpas irokeois Kal ZovpCov. Athanas hist. Arian.
p. 380. ubi dicitur rogatum osse ut Eutychius ad mctalla mit-
torctur ct quidcm ueraWov oi>x air\S>s, dAA' eis to tov au'<3,
h>0a kol (povevs KarabLKa{6uevos dAiyas ijuepas uoyLS bvvaTaL

(ijaai. Hoc animadvertit Rcadingus ad h. 1. HEIN.
302
—
734 ANNOTATIONES AD c.
7, 9.
7, 3. rovs d/x(/>t SiXfiavov] Cf. Ruinart. ac£. w. p. 284. n. 26.

HEIN.
Ib. irpfcrfivTepov 6p.oXoyr)cravTa] Non dubito quin scribendum
sit 6p.oXoyqcravTas. enim construenda haec verba tovs
Sic :
ap.cp\ liXjiavbv opoXoyrjcravTas. VALES. Ego an scribendum

6p.oXoyrjcravTas, dubito. Maluit enim probabiliter 6p.oXoyq-
cravTa scribere et ad solum Silvanum illud referre Eusebius,
quo facilius annecteretur sequens 6v. Verba autem yevvaio-
t6ltt)v —
einheiâp.ivovs, satis docent, constantiam Silvani non
minus ostendisse tovs apcpl avTov. HEIN.
7,5. p.ovopa\e1v eirl TTvypfi'] Vide cap. 8. ex quo discimus eos
qui sententia judicis ad hujusmodi certamina condemnati fue-
rant, traditos esse procuratoribus Caesaris, qui eos quotidianis
proludiis exercebant, ut in arenam quandoque produci pos-
sent. VALES.
7, J. OeCa p.€Tr}X6ev 81*77] Post hsec verba punctum locandum
non vero post ddpocas ovtcos, licet manuscripti codices
est, vul-
gatam interpunctionem confirment. VALES.
Ib. ecp'' (S kcppvaTTtTo] Vid. Excursus xiv. De formis quae
paulo ante leguntur, KaTa\edp.evos et KaTayeacra vid. Maittaire
de Grcvc. ling. diall. p. 64. C. ed. Sturz. De constructione
(eirl tu>v — TeQrynoTc&v KaTayiacra) cf. vii. 21. (pag. 583. sq.)
HEIN.
7, 8. ohov trdpepyov i. q. o>s ev irapoh<Z, obiter. Cf. Euseb.
V. C. i. 27- Tidpepyov Oavarov Passow. Lexic. s. v. ohbs et Tidp-
epyov. et nos indic. verb. h. v. HEIN.

8, 1. Upb tovtov]Male Christophorsonus hsec verba irpb
tovtov retulit ad vocem KaXovpevov. Sic enim vertit in : loco

Porphyrite appellato, qui jam antea ex vena lapidis quce ibi
nascitur, nomen duxerat. Atqui irpb tovtov refertur ad vocem
eI e.
X VALES.
8, 3. eiTiTp6noi.s] Intelligo procuratores familiae gladiatoriae
ac ludi matutini, quorum mentio in vetustis inscriptionibus.
Hi enim curam habebant gladiatorum fiscalium, eisque an-
nonas ex fisco praebebant. VALES.
8, 4. eirl rfj tG>v Oeiccv dvayvcoapaTcov o~vyKpoTr)crei] Christo-
phorsonus presbyteros ac diaconos populum ad intellexit, qui
audiendas sacrae scripturse lectiones collegerant, quod quidem

in privatis aedibus tunc fieri necesse erat. Dirutis enim ec-
clesiis ot oratoriis, Christiani non nisi in privatis domibus con-

ventus habere poterant. VALES.
8, 5. d/reAr/y, i.e. vilis. Vide do hac voce Spanhera. adJulian.
orat. i. p. 53. sq. iElian. V. H. ii. 2. xii. 52. Plat. Crit. c. iv.
HEIN.
8, 6. kcu ra ds avrov] Dictum videtur pro tc\ iv avT&. Thus
videlicet accrram intclligit, ot alia ejusmodi quse super
et
aram imponebantur. Possent etiam deleri verba illa tc\ eis, ut
intelligatur martyr aram ipsam utpote tumultuario opere ex
tabulis ligneis fabricatam, cum igne et thuribulo imposito sub-
vertisse. VALES.
8,8. tovt(i)v Tj fxkv irpoTtpa tt)? Faâioiv \(&pas eAe'yero] Dcside-
ratur hujus virginis nomen, quod quidem magnopcre dolendum
est. Sed hanc lacunam supplcbimus ex menologio Graecorum, in
quo ita scribitur die 15. Julii Eodem die ss. martyrum Vaien-
:
tina> et Thecc, qua> fuerunt ex sEgypto ad urbem Diocwsaream
deducta\ et Firmiliano judici oblata>, Christi veri Dei nostri

confessa> nomen, sinistris pedibus combustis et dexteris oculis
effossis, gladio et igne consummatce sunt. Quae tamen narratio

non convcnit cum Eusebii nostri narratione. Nequc enim
Eusebius eas in iEgypto comprchcnsas esse dicit, sed alteram
Gazae captam esse memorat, alteram vero Caesarese, Valen-
tinam nomine. Sed neque sinisti'os pedes candenti ferro debi-
litatos, aut dextros oculos eis effossos esse dicit. VALES.
8, 9. ras /caraAAaya?] Valesius vertit : pro universa
Christianorum gente preces ad Deum fudit, orans, ut iisdem
reconciliari vellet. Cf. Index vcrborum s. v. TrpvTaveu€t.v.
HEIN.
Ib. eis k-niyvmcnv ekdeiv aiiTovs] Malim scribere avrov, supple
tov Qeov. Nostri tamen codices nihil mutant. VALES.
Ib. avrds ZavTbv] De hujus Pauli martyrio mentio fit etiam
in menologio, die 15. mensis Julii. VALES.
9, 1. 'E7rei8?) rois too-ovtois] Delevi comma post Acoc^-
o-ao-Tjs, cum haec ipsa vox arctissime cohaTeat cum t?/s tov
h(ayp.ov m)pKa'Cas, i. e. cuin persecutionis incendium imminni
jam coepisset, ut recte vertit Val. Proprie Xvcpqv teste Hesy-
chio de animalibus dictum significat a-rtb tov Tpayj/Aou to axOos
airoOeaOai, unde jungitur etiam genitivo ut sit ab aliqua re :
requiescere. Sed h. 1. absolute positum et remota imagine

nihil cst nisi -naveaOai, Aj/yeiy queniachnodum utitur noster
3 c 3
verbo supra vii. 4. viii. 17. init. cf. Apollon. Lexic. Homer.
p. 443. ed. Toll. Plutarch. M. Crassus c. xiv. r) (pikoirXovTia-
ovk avr\Kev ovft iXw^tjae. Plura suppeditat Etymol. M. et
Dorville ad Chariton. p. 416. cf. Valckenar. diatribe in Eur.
perditt. dramm. reliqq. xi. p. 126. HEIN.
Ib. ixiKpov — aipos vertit Val. : et puriore, quod aiunt, aura
/ruituri essemus. HEIN.
9, 2. 6 tu>v crTpaTOTTebtov apyeiv liriT€Tayp.£vos\ Prsefectum
praetorii intelligo. Nam praefecti prsetorio tunc temporis rem
militarem curabant. Certc quae sequuntur verba satis indi-
cant de pra^fecto prsetorio hic agi. Subjicit enim Eusebius
de edictis et jussionibus datis ad curatores et magistx*atus ac
tabularios singularum civitatum. Solus autem prsefectus
prsetorio hujusmodi edicta emittebat, ut innumeris exemplis
probari potest. Vide librum ix. cap. 1. et 9. ubi de Sabino
praefecto praetorii Maximini scribit Eusebius. Porro monen-
dus est lector, in tribus nostris codicibus Mazar. Medic. et
Fuk. hunc locum ita scribi Ka\ Trpbs *ti 6 tov tS>v aTpaToirebwv
:
apX^v £TTLTCTayp<-vos. Sic etiam scribitur in antiquissimo

codice Vaticano. Unde suspicari quis possit legendum hic
esse 6 tov o-TpaToiribov apx^tv imTeTayixivos, ut 0-Tpo.Toirebov
sumatur pro prgetorio seu aula principis. Certe hsec lectio et

emendatio mihi valde arridet. Si quis tamen de duce rei
militaris locum hunc intelligere voluerit, non magnopere
repugnabo. Certe si de praefecto prsetorio loqueretur Euse-
bius, eum priore loco et ante prsesides provinciae nominasset.
Igitur tov tS>v o-TpaToTreb(ov apytiv iTTiTtTayixivos, idem valet ac
tivos tS>v (TTpaToirzhtov, verbi gratia, dux militum PaUestinse.
Huic enim, ut opinor, mandata est a Maximino executio
imperialis edicti. Vid. lib. ix. cap. 5. ubi tov positum esse
videtur pro avTov, supple Magipivov. VALES. Plura h. 1.
proposuit Valesius, in quibus equidem neutiquam acquiesco.

Primum non video, quomodo ex lectione codd. Maz. Med.
Fuk. Vatic. suspicari quisquam possit legendum esse 6 tov
o-TpaToiribov apx^v i-TmeTaypivos, deindc satis levis est ratio,
quam indo petit V. D., quod prsefectum prsetorii priori loco
posuisset Eusebius, cum satis constet, quanta inconstantia
soleant omnis fere aetatis scriptores hoc in genere versari,
dcniquc tov pro tivos et airov vel h. 1. vel infra ix. 5. positum
csse, vix cuiquam Val. persuadebit. Cf. Hermann. ad Vig. p.
703. 28. b. Imo tov —apx<uv pcndct ex verbo 1-niTiTayp.lvos,

quae constructio vorbi eiTLTcicro-eivquia est paulo rarior (cf.
Matthiae ausftihrl. grieeh. Grammatik p. 674. in.) facile tov
poterat a librariis omitti. Quare non dubitavi exhibere lec-
tionem optimorum codd., quamvis Val. lectionem 6 tQv ctt. d. i.
retinuerit Zimmermannus. HEIN.

Ib. Kal Tafiov\.kapiot.s} De his tabulariis multa notavi ad
lib. xxviii. Amm. Marcellini pag. 348. Horum mentio fit in
loge 18. D. de muneribus et hon. VALES. Ad locum Am-
miani Valesius commentatus est hsec : Tabularius prwsidialis
officii is est, qui tabulas publicas civitatum, et rei tributarice
rationes tractat. Ili cum antea Numerarii dicerentur, Valens
legem tulit, ut posthac tabularii dicerentur, lege 9. cod. Th. de
Numerariis. Nec multo post Theodosius duos in singulis pro-
mnciis tabidarios collocari pr&cepit, quorum ad alterum Jiscalis
arcw ratiocinia, ad alterum largitionales tituli pertinerent, lege
12. eodem tit. lege 30. de susceptoribus. Videntur tamen
tabularii civitatum et provinciarum distincti fuisse a tabulariis
prasidiuu : et ad eos spectat titulus in cod. Th. de tabulariis, et
/,.<• 1. de exaction. et gesta purgationis C&ciliani, et vetus in-
scriptio : Tabularius Lusitaniw et Vettoniai. Cf. ibid. xxxi. 6.
not. d. ubi tamen falso citatur: lib. viii. Hist. Eccl. cap. 19.
cf. Suiccr. tom. ii. p. 1229. sq. De logistis et stratcgis vid.
Eus. H. E. viii. 11. (pag. 676. sq.) HEIN.
9, 4. jU7j8e ftacravois avTOvs alKicrap.evo<f\ Id utpote novum
atquo inusitatum notat Eusebius, non quo Firmiliani praesidis
olementiam laudet, qui martyres tormcntis afficere noluerit,
sod potius ut prsecipitem hoininis iracundiam ostendat, qui
martyres a quibus laccssitus fuorat ct confutatus, statim duci
ad mortcm praeceperit, nullis prius tormentis excruciatos, sicut
mos erat. Solebant quippe judices Romani his quasi proludiis
cxerccre martyres Christi, nc fortissimi athletae simplici morte
dcfungorontur. Ncc vero solis Christi martyribus id facorc
consuovcrant, sed goncralitor quoties graviorum criminum roi
in judicium orant doducti, primum do his qusestio habebatur.
Ac tametsi rous crimcn confossus fuisset, non statim judex a
cognitiono cessabat. Vorum insuper conscquentia exigebat,
quoties vorbi gratia cadem ogissct, quibus telis, quibus in
locis : quocstionom dcindc in socios ct conscios criminis por-
3 M
rigebat, ut docet Tertullianus in libro ad nationes et in apo-

logetici capite secundo. VALES.
9, 5. TovT(av 6 p.\v 7rpecr/3iIrepos rjv, '
AvtwvIvos ovo/xa] In
menologio Grsecorum hic Antonius dicitur, et prseter Zebinam
ac Germanum quartus illis socius additur Nicephorus. Ita
enim in eo scribitur 1 2. die mensis Novembris natalis sanctorum :
martyrum Antonii et sociorum, qui fuerunt sub Maximino imp.,

Antonius atate provectior, Nicephorus vero, Zebinas et Germanus
juvenili vigore Jlorentes. Comprehensi vero apud Ccesaream et
Christum libere confessi, obtruncati sunt. Ubi vides auctorem
menologii verba illa Eusebii fxev irpeo-fivTepos, de setate acce-
pisse, non autem de sacerdotio. VALES.
Ib. 'Evvadds] In Gra^corum menologio non Ennathas voca-
tur hrec virgo, sed Manatho. VALES. Cf. Euinart. act.
mart. p. 287. n. 33. HEIN.

Ib. o-TepLpLao-i] Magis placet 0-Tip.jxaTi. Intelligit enim Eu-
sebius mitellam e lana purpurea, quod signum erat professse
virginitatis, ut ait Optatus in libro vi. Jam ittud quam stultum,
quam vanum, quod ad voluntatem et quasi ad dignitatem vestram
revocare voluistis, ut virgines Christi agerent pamitentiam, ut jam-
dudum professa? signa voluntatis capitibus, postea vobis jubentibus
immutarent, ut mitellas aureas projicerent, alias acciperent. Et
paulo post : nudastis capita jam velata, de quibus professionis
detraxistis indicia, quce contra raptores aut petitores videntur
inventa. Idem Optatus eas purpureas ex lana fuisse testatur
his verbis : nec utta sunt pr&cepta conjuncta, vel de qua lana
mitella fieret, aut de qua purpura tingeretur. Eodem referendus
est locus ex passione Saturnini et Dativi, ubi de Victoria vir-
gine haec leguntur : ad ecclesiam confugit, ibi consecrati Deo
dicaiique capitis sacratissimum crinem inconcusso pudore ser-
vavit. Hieronymus ad Sabinianum Moris est in
in epistola :
JEgypti et Syrios monasteriis, ut tam virgo quam vidua, quat se

Deo voverint, crinem monasteriorum matribus qfferant desecan-
dum, non intecto postea, contra apostoli voluntatem, incessurce
capite, sed ligato pariter ac velato. VALES. Adde Baronium
in notis ad martyrolog. Boman. die 7. Maii. HEIN.
9, 6. as etnjyayev] Vel delendum est verbum ho\p.a quod

mox sequitur, vel sane scribendum est as e-nayayzlv. Sed
neque hoc modo satis coharet oratio. Ac fortasse verba illa
:
5-y. EUSEBII DE MART. PAL^ST. 739
quse sequuntur ovtos \xev ye usquo ad rrepl txoKkov 7roteirai, per

parcnthesim lcgcnda sunt. VALES. Quartam qua locus
possit sanari, rationein proposuit Zimmermannus ad h. 1. qui
" At, ^ mquit, '-locus sanari potest transponendo v. ero'A/u,a post
eôvaias, ita ut verba oiihe peTa yvu>pr\s tt\s p.ei(ovos e£ovaias
hoXpa per parentkesin legantur^ Mihi neque Valesii conjec-
turis, quarum dufe priores satis durse et difficiles, tertia vana
et cum ea adscita oratio aperte claudicet, et desit
inutilis,
doinde quod cum ero'Ajua conjungas, opus videtur, nec Zimmer-

manni sententia valde placet, cum vox hoXpa ad illa ovhe juera
eôvaias non bene quadret. Dicendum enim erat potius,
si quid video : ml avev yvu>pr\s rr\s pei(ovos e. eToKpa, cum si
/uera yvu>\xr\s peifyvos egissetMaxys, deinde nihil esset,

ille
quod ToK\xav dici potuisset. Sed locum minime sollicitandum

puto. Facilo enim, credo, posse intelligi, Eusebium ipsum
in sequentibus addidisse vcrba 7rept 7roAAoS 7rotetrat non minus
quam verba ovtos pev ye ad orationis quasi filum pluribus verbis
intorjectis abruptum retexendum. Quodsi pro -nepl iroKXov
7roietrai iterum posuissct h6\\xa, res esset magis etiam perspicua
ct manifesta, quse tamen vel sic satis potest cognosci. HEIN.

Ib. Ma£i;y] Cf. Ruinart. I. 1. n. 35. " Hsec vox Grseca
non est. An a Syris repetenda, apud quos moclws est pub-
licanus, a radice casas increpare V HEIN.
9, 7. os Kal to dirdvdp-oirov eiri.Teivas'} Scribendum puto 6s rb
airav6pu)TTov e-mTeivas /cat ti\v /cara tG>v 6eoaef3G>v KvTTav. Atque
ad oram sui codicis emendarat. Posset etiam hic
ita Savilius
locus commodo sic emondari hs Kal to aTiavdpanrov e-rriTeivas,
:
t9\ KaTo. tG>v 6eoaef3G>v Xvttq Tiepa tG>v tt\s <pvaea>s i:por\ei 6ea\xG>v,
vel quod idem est, hta tt\v KaTa tG>v 6eoae[3G>v AvTTav. VALES.
Ad verba sequentia irepa tG>v tt\s <pvaeu>s 7rpor/et 6eap.G>v, ovhe
Tacpijs aihovfxevos a\j/v\ois qbdovrjaat rots tG>v lepG>v dvbpG>v acopaat,
vid. quae annotavi ad Euscb. H. E. vii. 22. (pag. 591. sqq.)

Adde Herald. ad Amob. advers. gentt. iv. 36. P. ii. p. 259.
sq. ed. Orell. Homer. Odyss. iii. 256. sqq.
ei £u>ovt A'lyicr0ov evl peydpoicnv ererpev
'Arpeidrjs, Tpoit]0ev iiov, %av06s MeveXaos'

ra Ke 01 ovSe 0av6vri \VTt)v ew\ yalav 'e\evav,
<iXX apa rovye Kvves re Kal oicovol Karedayâv,
Keifievov ev iredicp eKcis "Apyeos" oi>8e Kf tis piv

K\avcrev 'A\a'id8<ov' pd\a yap /x«'ya prjaaro epyov.
Hinc cum vcl gentiles summum crederent esse dedecus et

malum, insepultum relinqui, inter Athenienses inprimis sacri-
legi et proditores hac pcena afficiebantur. Vid. Xenoph.
Hellen. i. 7. 23. kclto. tovtov tov vop.ov /cpiVare, 6s Io~t\v kiti rois
iepocrvkoLS, Ka\ TTpoboTaLS KO.TaKpiQivTa kv SiKacrnipui), av

KaTayva>(r6fi, p?/ Ta<pr)vaL iv ttj 'Arrt/cf/, tcl be yjprnxara o.vtov br]-
\xbo-ia Sed neque illud tacendum est, alios populos a

Clvol.
feris laniari non solum non reformidasse, sed adeo in honore
habuisse, teste Cicer. Tusc. Qu. i. 45. Magorvm mos est, non
humare corpora suorum, nisi a feris sint laniata. In Hyrcania
plebs pubUca alit canes, optimates, domesticos : nobile autem genus
canum illud scimus esse, sed pro sua quisque facultate parat,
a quibus lanietur, eamque optimam illi censent esse sepulturam.
Cf. Kceppen. et Ruhkopf. ad Homer. Iliad. i. 4. vol. i. p. 10.
sq. HEIN.
9, 9. AlQpia r)v KaX Xap.TTpbs ar)p] Vid. Polluc. V. 18. 109.
p. $3%. e<l* Hemsterh. (XcopiW ipels) alQpiov, dve<pe\ov, ev Ka-
Qap<2 aepi bLaKeip.evov, dvaTreTTTap.ev<o depi, <paLbp<2, KOv<pc2, eka<j)p<2
bLa<pav€L, e\evQ£pu>, \ap.TTp<2, biavyeT. Sahnasius ad Tertullian.
de pallio p. 137. sq. HEIN.
9, 10. XlQovs Kal ti)v a\pvyov vkrjv eTTLKXavaaL toTs yeyevr]-
p.evoLs'] Ingens sane et stupendum miraculum, quo ipsi lapides
et res vita carentes, cum eam qua in Christianos dessevie-

batur, immanitatem non possent ferre, ad duras et veluti fer-
reas hominum mentes molliendas misericordise sensu tacti, ob
ea quse gesta erant, lacrymas fuderint ! Cf. verba baKpvaai ti)v
yrjv app7]T<a Ao'yco, i. 0. miro et inexplicabili modo, ut vertit

Vales. Quse quidem Eusebius cum multis aliis facile haud
dubie inde sibi persuasit, quod columnas quibus publica urbis
porticus sustentabantur, quasdam velut lacrymarum guttas stil-
lare conspexissent esedemque repente et nescio unde ortse essent.
Vide supra AlQpia r)v baKpvav tlvcl Tpoirov ovk 018' otto-
6ev vbaTL pavTLaQeTaaL KadvypaCvovTo. Confirmabant nostrum

in opinione sua fortasse loci N. T. Luc. xix. 40. \eyco vp.lv otl
iav ovtoi <TLb)iTri<j<i)<TLV, oi \lQol KeKpd£ovTaL, et Rom. viii. 9. Cf.

Paulus Commentar iiber das N. T. tom. ii. p. 532. tom. iii.
p. 148. Eodem modo nec Constantinus magnus dubitabat,

quin propter dirissima martyrum tormenta et supplicia ipsa
ayj/vxps v\rj reapse luxerit et ipsius naturse facies vere fuerit
mutata. Ita enim ille in oratione quam ad universos provin-
: —
9-io. EUSEBII DE MART. PALÊST. 741
ciales dc crrore cultus pagani misit, teste Euseb. V. C. ii. 53.

scripsit : TOT-qvLKavra ebaKpve p.ev avap.(pLft6\o>s r) yr\' 6 be rd avp,-
iravTa irepieyjuiv koVuos, rco \vOpu> yj>aLvop.evos, direK\qeTo. Quse
ne improprio ct simili modo dicta cxistimes, quo Homer. II.
xix. 362. sq. canit
aiykrj 8' ovpavbv Ik(, yeXaaae 8e naaa nepi \8cov

\u\kov xjtto aTfponrjs'
coll. Hymn. in Ccrer. v. 14. Apollon. iv. 1 171. Horat. carm. iv.
11. 5. Lonnep. ad Phalar. p. 308. Erasmi Chiliadd. s. san-

guineflere, Arnob. advors. gcntcs, i. 33. P. i. p. 22. ed. Orell.,
si nihil aliud, planc impcdiunt verba statim sequentia 17 ye :
pr)v r)pipa avTT), tw irevOeL tov Oavp.aTos eveKa\viTTeTO, i. c. ipsa

quoquo dici lux, prai luctu atque horrore tanti prodigii obscu-
rata cst, ut recte vertit Val. Et no in eadem qua Eusebium,
opiniono fuisse otiam Constantinum, vel leviter dubites, audi
istum plura qure ad hoc gcnus spcctant, in orat. ad sanctt.
coet. c. xi. ext. dcclamantcm. Ibi enim : Ov p.r)v, inquit, ovbe
6 7rpocrexr/s tov iraOrjpaTos (Christi) Kaipbs tG>v 0avp.aaTu>v eKeCvav
Oeap.aTo>v dAAorptos rjv, i]viKa vvktcs r)p.epLvbv cpcos eiTLKa\vTT-
Tovo-ai, tov rjKiov rpp6.vi(ov. KaretA?/cpet yap beos tovs iravTayov

brfpovs, Tr)v tS>v irdvTo>v irpayp.dTo>v avvre\eLav rjKetv, kclI
x aos
avOis, olov ro 7rpo ttis tov Koapov 8tardf ecos e7rtKparr/cr€i?r eCr/retro
be kcli to oXtlov tov rr/AtKorJroi; KaKov, ko.1 et rt 7rA??uueAes vtto to>v

dvOpo>Tro>v ets to Oelov yevoLTO, ecos OTe i)ttC(o p.eya\o^rvx.â TT1 S T & v
dae(iS>v vjipeo>s v7rep(ppovr]aas diroKaOCaTr) tov ovpavbv avp.TravTa
Trj tS>v ao-Tpwv Kara/corrucoi' x°P ei<? (donec consueto siderum cursu
coeluin omno cxornavissct, ut rccte interpretatus est Val.)-
TOLydpToi 7roo-co Kat r) tov Koap.ov trpoao-^rLS aKvQpo>TrS>aa, els Tr)v
oUeCav av0Ls airoKaOCaTaTo cpatSpoVr/ra. Et ibid. c. xx. ext. ubi
versus Virgilianos interpretationis machinis detorquct Con-

stantinus ad tempus Christi, similiter : Koap.ov, inquit, kt]to>-
avTos opa cpr/cri, koll t5>v aTOL\eCo>v dTrdrrcoi' yapdv. Cf. cap. xxi.
TaCra bo£eiev dv tls tS>v ovk ev (ppovovvTo>v, irepl yeveds avOpo>-
ttov \eyeaQai, TratSos 8e Te\0evTos dvOpioirov, irolov 8r/ <?xet Adyov,
yi)v aaTraprov «at dvrjpoTov, Kal Tr\v ye dp.ire\ov U7/ eiTLTroOelv tijv
bpeiravov aKpijv, ur?5e ri)v d\\r]v eTTip.e\€Lav ; 7rcos av vor)0eCi]
\e\0ev eirl yeveas dvQpo>iTCvr)s ', ?/ ydprot cpdcris 0etas ecrrt irpoa-
Ta£ea>s biaKovos, ovk dvOpQiTrCvqs KeAeucrecos epydris. 'AAAd Kat
<rTovyei<av x aP a ® eo ^ Ka9ohov, ovk av9p<oTJOv tlvos x aP aKTrlpfc L

Kvrjaiv. Nostro tempore similia protulit Marheinecke die
Grundlehren der christlichen Dogmatik §. 244. " Before sin
existed, every thing was good, even in material organized and
animated nature, but after it was committed, it penetrated

even into these, and has deformed and poisoned every thing.
—Since then so many odious monsters, all of them originally
good, have become hurtful unto man^ Et aptius etiam contu-
leris ejusdem Marheineckii orationem sacram in oratt. sacrarr.
a Zimmermanno editt. vol. ii. p. 241. " After sin had tarnished
and darkened the bright surface of his soul a dark mourning
dress spread itself over the whole world and nature^ (r) tov ko<t-
p.ov irpoaoxj/Ls <TKv9p(oT;<2o-a, ut loquitur Constantinus) — " and
Nature herself rebelled against him in wild hurricanes and
storms^ etc. Cum Eusebii loco denique cf. Fabricii cod. apo-
cryph. N. T. tom. i. p. 122., ubi in protevangelio Jacobi occiso
Zacharia <paTV(ap.aTa tov vaov ululasse dicuntur. De voce
aTeyKTos, quse paulo ante legitur apud Eusebium, et descendit
a T€yy€<r9ai, quod explicant grammatici per paXaTTe<r9aL ita ut
arey/cTos sit qui emolliri nequit, vid. Alberti ad Hesych. s. v.
Ruhnken. ad Timcei Lex. p. 249. Toup. epist. crit. p. 75. Dor-

ville vann. crit. p. 615. cf. iEschyl. Prometh. v. 1007. Sophocl.
QEd. T. 344. Plutarch. Alcibiad. t.
v. ii. p. 32. iElian. fragm.
p. 1039. Morus Opuscc. p. 85. HEIN.
Ib. Xrjpos r)p.as\ Cf. quae monui ad cap. 4. Nescire me
fateor, quomodo ex his verbis concludere potuerit Kestner. de
Eus. p. 68. Eusebium hoc quoque loco dubitasse, verene
fuerint ea, quse h. 1. tradit, miraculosa, an naturali quadam
via effecta. Imo equidem puto, nec hac de re nostrum fuisse
dubium. Temere enim Kestnerus 1.1. " Annon? inquit, "eo :
potius, quod de miraculi illius veritate alios dubitaturos esse sibi
persuadere potuit, semetipsum de illo dubia apud se movisse,

aperte prodit f" Quasi vero, qui credit miracula, quse quidem
ipso praesente evenerunt, eadem posteros credere debere, ne-
cessario debeat ipse credere Et num Eusebium contrarium
!
potius statuere, mirum esse poterit ? prsesertim cum statim

addat : dAA.' ov\ olo-nep 6 KaLpbs t\)v a.\r)9eLav eTTL<JTa>aaTO. Non
iisdem potius sese annumerat noster, ne levissime quidem
significans, aliter rem evenisse quam modo quodam mira-
io-i. EUSEIill DE MART. PAL.EST. 743
culoso ? Statim enim ab initio dicit : tolovtov tl irapabo£ov avp,-

fiaCvci, ct paulo post biadpv\\r)0i]vai communi omnium
els -navTas,
sermone vulgabatur, interprcto Valcsio. Neque igitur vel iis,

quse cap. 4. vcl qua? h. 1. soripsit Euscbius refutantur ea, quse
observavi ad iii. 37. (p. 198.) Ad verbum kypos cf. Plutarch.
Sympos. viii. to be Xrjpelv ovbev eaTiv akko rj koyu> Kevco \pr)a6ai
koX (fiKvapuybei.. Voigthinder. index Lucian. diall. mortt. s. v.
krjpos. Luc. xxiv. 11. Toup. ad Longin. fragm. vii. 3. p. 534.

HEIN.
Ib. "Io-ws in sua interpretatione pcrperam omisit Valcsius.
Significat autem h. 1. illud, ut docet ev olb\ non /ortasse, sed
dictum do re certa profecto, certo, zuverldssig. Pâdem signifi-
catione tacas legitur Eus. H. E. v. 28. TaKrjvbs yap lo-oas /cal
i:pocrKvv(.lTai, ubi Val. la<as /ccueodem modo plane neglexit,

Stroth. male vcrtit : vietteicht, apud Sophocl. Trachin. v. 301.
Aristoph. Plut. v. 148. 158. 223. Plut. de superstit. init.
alaxpbv laas to ayv6r)p.a, turpis profecto hic error. Vid. Munker.

ad Anton. Liberal. p. 38. Gailius ad JCenoph. (Econ. p. 339.
Locella ad Xen. Ephes. p. 128. 224. 233. 270. Boissonad. ad
Philostrati Her. p.463. Schafer. ad Longi Pastoral. p. 357. et
ad Dionys. H. de comp. verb. p. 269. cf. Vater. animadvv. et
lectt. ad Aristot. Rhetor. p. 61. HEIN.
Hujus mentio fit in

IO, 2. Tlerpos ao-KrjTrjs 6 kol 'AxêAa/xo?]
menacis Grsecorum die 14. Octobris, cum tamcn ab Eusebio
passus esse dicatur 3. Idus Januarii. Et in menseo quidem
Avaekapibs dicitur. In menologio vero Anselamus perperam
pro Auselamo aut Abselamo ponitur: Eodem die commemo-
ratio s. martyris Petri Anselami ex Eleutheropoli, qui cum cor-
poris robore et animi vigore plurimum valeret, prwclare admodum
in pietatis certaminibus se gessit, et terrenis rebus contemptis anno
sexto imperii Dioeletiani et Maximiani, ignis certamine exacto
victima Deo grata oblata est. In quibus verbis obiter notandum
cst, annum sextum imperii Dioclctiani poni pro anno sexto
porsecutionis. VALES. Vid. Ruinart. in actis martyr. p. 441.
sq. IIEIN.
10, 3. tov /3lov] Vid. vi. 4. (pag. 433.) HEIN.
1
1, 1. KaLpbs Totam hanc Pamphili et sociorum
bi)Ta xaAet]
ojus passionem ex Eusebio nostro descripsit Symeon meta-

phrastes, additis et mutatis quibusdam ut solet. Videtur
744 ANNOTATIONES AD c. u.
tamen integriora nactus esse Eusebii exemplaria, quam sunt

ea quae nunc habemus, idque patebit legenti. Quod si Grsecus
Symeonis metaphrastae codex nunc esset ad manum, libenter
Gneca lectori proponerem, ut ex eorum lectione dijudicare
posset, utrum Eusebii, an potius metaphrastse stilum referrent.
Sed quoniam Grseco exemplari destituimur, contenti imprse-
sentiarum erimus Latina versione, quam Lipomanus et Sui'ius
die primo Junii nobis ediderunt.
Certamen SS. martyrum Pamphili et sociorum, ex Symeone

metaphraste.
Tempus ad omnibus enarrandum magnum et glo-

invitat
riosum spectaculum Pamphili et sociorum, virorum admira-
bilium,cum eo consummatorum, et qui ostenderunt multiplicia
certamina pietatis. Atque cum plurimi in nobis cognita per-
eorum de quibus agimus raris-
secutione se fortiter gesserint,
simum certamen quod nos cognovimus, conscripsimus, quod in
se simul omne genus setatis et corporis et animi vitceque di-
versorum studiorum est complexum, variis tormentorum gene-
ribus, et diversis in perfecto martyrio coronis exornatum.
Licebat enim videre quosdam adolescentes et pueros, atque
adeo plane infantes, ex illis qui erant cum ipsis, alios autem
pubescentes, cum quibus erat etiam Porphyrius, corpore simul
vigentes et prudentia, nempe mihi carissimum Jamnitem Pau-
lum, Seleucumque et Julianum, qui ambo orti erant ex terra
Cappadocum. Erant autem inter eos sacris quoque canis et
profunda ornati senectute, Valens quidam diaconus ecclesise
Hierosolymitanse, et cui verum nomen obtigerat, Theodulus.
Atque hsec quidem fuit in eis setatum varietas. Animis autem
inter se differebant. Nam alii quidem erant rudiores, utpote
pueri, et quibus erat ingenium adhuc tenerius ac simplicius,
alii vero severi et morum gravitate praediti. Erant autem in-
ter eos quoque nonnulli disciplinarum sacrarum non ignari.
Aderat vero omnibus congenita, insignis et admirabilis animi
fortitudo. Veluti autem quoddam in die resplendens lumi-
nare in astris fulgentibus, in medio eorum emicabat meus
Dominus, non est enim fas mihi aliter appellare divinum et
plane beatissimum Pamphilum. Is enim et eruditionem quae
habetur apud Graecos in admiratione, non modice attigerat,
i. EUSEBII DE MART. PAL^ST. 745
ct in divinorum dogmatum ct divinitus inspiratarum scriptu-

rarum cruditionc, si quid audacius, scd vcrum diccndum est,
ita crat cxcrcitatus, ut nullus aeque cx iis qui crant suo tcm-
pore. Quod autem crat his longc majus et prsestantius, ha-
bcbat donum, nempc domi natam, vel potius ei a Dco datam
intclligentiam et sapientiam. Et quod ad animum quidem
attinet, omnes ita so habebant. Vitae autem conditionis et
conversationis crat inter eos plurima diffcrentia, cum Pam-
pliilusquidem duccrct genus secundum carnem ex iis qui
crant honesto loco nati, fuisset autem insignis in republica
gcrcnda in patria sua, Scleucus vero fuisset insigniter ornatus
militise dignitatibus, autem
alii nati esscnt cx mcdiocri et
communi loco. Noncorum chorus nec extra servilem
crat
conditionem. Nam et ox prsesidis domo in eorum numerum
relatus erat Theodulus et Porphyrius qui specie quidem erat
Pamphili famulus, is autem ipsum affectione habebat loco
fratris, vel gormani potius filii, ut qui nihil omitteret, quo
minus imitarctur Dominum. Quid aliud? Si quis dixerit in
summa, cos ecclesiastici ccetus typum non
esse comploxos, is
procul abfucrit a vcritate, cum inter eos presbyterio quidem

dignatus esset Pamphilus, Valens vero diaconatu, et alii sor-
titi esscnt locum eorum, qui c multitudine consueverunt legerc,
ot confessionibus per fortissimam flagrorum tolerantiam diu
antc in martyrio prseclarissime sc gcssisset Seleucus, ct mili-
amissioncm fortiter excepisset, et rcliqui deinde
taris dignitatis
pcr catechumcnos ct fideles reliquam implerent shnilitudinem
innumcrabilis ccclesire, ut in parva imaginc. Sic adspexi ad-
mirabilem tam multorum et talium martyrum electionem, qui
etsinon essent multi numoro, nullus tamen aberat ex iis ordi-
nibus qui inveniuntur inter homines. Quomodo autem lyra
qua^ multas habet chordas, et ex chordis constat dissimilibus,
acutis ct gravibus, remissisque et intensis et mediis, arte
musica concinnc adaptatis omnibus, codcm modo in his ado-
lescentcs simul et senes, servi simul et liberi, eruditi et rudcs,
obscuri generis homines, ut multis videbatur, et gloria in-
signes, fidcles simul cum catechumenis, et diaconi simul cum
presbyteris. Qui omnes tanquam a sapientissimo musico,
nompo Dei verbo unigcnito varic pulsati, et qua? erat in ipsis
potcntire unusquisque per tormentorum tolerantiam, hoc cst
confessionem, ostendentes virtutem, et clarissimos numero-

sosque et concinnos sonos edentes in judiciis, uno et eodem
fine in primis piam et longe sapientissimam, per martyrii con-
summationem Deo universorum impleverunt melodiam. Operse
pretium autem est admirari virorum quoque numerum, qui
significat propheticam quandam et apostolicam gratiam. Con-
tigit enim omnes esse duodecim, quo numero patriarchas et
prophetas et apostolos fuisse accepimus. Non est autem prse-

termittenda uniuscujusque singulatim laboriosa fortitudo, la-
terum lacerationes, et cum pilis caprinis laceratarum corporis

partium attritiones, et flagella immedicabilia, multipliciaque
et varia tormenta, gravesque et toleratu difliciles cruciatus,
quos, jubente judice, manibus et pedibus infligentes satellites,
vi cogebant martyres aliquid facere eorum quae erant prohi-
bita. Quid opus est dicere memorise perpetuo mandandas
voces virorum divinorum quibus labores nihil curantes, laeto
et alacri vultu respondebant judicis interrogationibus, in ipsis
tormentis ridentes viriliter, et bonis moribus ludificantes ejus
percontationes \ Cum enim rogasset undenam essent, mittentes
dicere, quam in terris habebant civitatem, ostendebant eam
quse vere esteorum patria, dicentes se esse ex Hierusalem.
Indicabant vero eadem sententia, Dei quoque cselestem ad
quam tendebant civitatem, et alia quse sunt ejusmodi, ignota
quidem et quae non possunt perspici ab iis, qui sacras literas
non gustarunt, eis autem solis qui a fide divina sunt incitati,
aperta adducebant. Propter quse judex indignatus, et valde
animo cruciatus, et plane quid ageret dubius, varia, ne vince-
retur, in eos operabatur. Deinde cum a spe cecidisset, con-
cessit unicuique auferre prsemia victorise. Erat autem varius
modus eorum mortis, cum duo quidem qui erant inter eos
catechumeni, consummati sint baptismo ignis, alius vero fuerit
traditus figurce salutaris passionis, qui autem erat mihi carus,
fuerit diversis braviis redimitus. Atque
quidem dixerit
haec
quispiam horum magis universam faciens mentionem, singu-
latim autem unumquemque persequens, merito beatum pro-
nuntiarit eum, qui in choro primum locum obtinet. Is autem
erat Pamphilus, vir revera pius, etc. Porro hsec Eusebii esse,
nemo, ut opinor, negaverit. Sunt enim elegantissima, et
Eusebianam phrasim prorsus redolent. Prima quidem pe-
i. EUSEBII DE MART. PALÊST. 747
riodus, iisdem vorbis tota habetur in hoc capite. Sed ct re-

liqua indidem sumpta esso satis apparet. Haec enim verba :
Cum plurimi quidem in nobis cognita persecutione se fortiter ges-

serint, ct illa qude mox soquuntur Clarissimum certamen quod :
nos cognovimus, conscripsimus, item illa : mihi carissimum Jarn-

nitem Paulum, denique ista : in medio eorwm, emicabat meus
Dominus, non enim fas mihi aliter appellare divinum et
est
plane beatissimum Pamphilum, et paulo post Sic adspexi ad- :
mirabilem tam multorum et talium martyru/m electionem, haec,

inquam, omnia quis alius dicere potuit quam Euscbius \ Noque
enim motaphrastos ita loqui do se ipso potcst, quippe qui
multis sfcculis post illos martyrcs vixcrit. Dicct aliquis, hsec
quidem quae supcrius posuinms, essc Eusebiana, non tamen ex
libro do martyribus Pahestime, sed ex libris Eusebii de vita
Pamphili, huc a mctaphrastc csso translata. Vcrum tota
orationis scrios ct apta singularum partium distributio, satis
arguit hcec unius ejusdemquo operis esso. Cuni ergo et prin-
oipium et finis sint ex Eusobii libro do martyribus Pala?stin8e,
sicut ros ipsa indicat, pars quoquc illa quam hic adscripsimus,
ex eodem libro deprompta sit, neccsso cst. Itaque vcrissimum
est id quod supra obsorvavi, librum hunc Eusebii de marty-
ribus Palsestinae, mancum ad nos et mutilum pervenisse.
VALES. Valcsio rofragatur Danz. de Eus. p. $6. not. 15.
qui potius vcl cx ipsa vita Pamphili vel ex antiquorum mar-
tyrum collcctione sua dcsumpsisso mctaphrastcm contcndit.
" Narratio enim, inquit, prouti est in libro de Martyr. Palcest.,
plane eodem se habet ntodo, quo ccetera, superioribus ca]>itibus
adlata, orationis vero series, et singularum partiwm disfributio,

nilminus arguunt, quam Metaphrastos narraiionem unius cjus-
demque operis esseP HEIN.

Ib. -npotyrjTiKov tivos i) kui iiitoo~to\ikov] Prophetas minorcs
intclligit, duodccim numero fucrunt. Id autem longo
qui
clarius habctur apud metaphrastem his vcrbis Operw pretium :
autem est admirari virorum quoque numerum qui sicjnifcat pro-

phet icam <//i<t)i</<at> et apostoUcam gratiam. Contigit enim <>„t,>>,<
esse duodecim, quo numero patriarchas et prophetas et apostolos

fuisse accepmus. VALES.
lb. Ilti^tXos, ainif) kcu -nap okov ai)Tov tov fiiov] Et hic locus
;i)ii(l metaphrastem multo integrior habetur in hunc modum:
'»
.5
748 .ANNOTATIONES AD c. n.
Is autem erat Pamphilus, vir revera pius, et omnium, ut semel
dicam, amicus et familiaris, nomen sibi impositum verum

re ipsa
esse ostendens, Ccpsariensium ecclesiw ornamentum. Nam presby-
terorum quoque catliedram cum esset presbyter, honestabat, ut qui
simul ornaret ministerium, et ex eo ornaretur. Quinetiam aliis
quoque erat divinus et divince particeps inspirationis, quoniam

tota sua vita fuit maxime insignis virtute, multum quidem jubens
valere delicias et copiam divitiarum, cum se totum dedicasset
Dei verbo, renuntians quidem iis quai ad ipsum redibant a ma-
joribns, nudis, mancis et pauperibus omnia distribuit. Ipse au-
tem degit in vita, quw nihil possidebat, per valentissimam exer-
citationem, dioinam persequens philosophiam. Atque ortus qui-
dem erat ex Berytensium civitate, ubi in prima cetate educatus
fuerat in illis, qua illic erant, studiis litterariis. Postquam

autem ejus providentia ad virilem pervenisset atatem, transiit ab
iis ad sacrarum litterarum sciewtiam. Assumpsit vero mores
divince et propheticce verum Dei martyrem
vitce, et ipse se exhi-
buit etiam ante uttimum vita finem. Sed talis quidem erat
Pamphilus. VALES.
II, 3. ravvv ex°V e ^ a ] ^x hoc loco manifeste colligitur,
librum hunc de martyribus Paltestinse, verum ac germanum

opus esse Eusebii, ab eo conscriptum post libros de vita Pam-
phili, et post ecclesiasticam historiam. VALES.
Ib. t&v cbro AtAtas hidKovos] Horum verborum duplex
potest adferri sensus. Nam aut Valentem patria JEliensem
fuisse his verbis significatur, aut diaconum fuisse Êliensium
ecclesise. Posteriorem sensum amplexus est Symeon meta-
phrastes. Sic enim scribit Erat autem diaconus, etsi esset
:
hujusmodi, ecclesice JEliensium. Similem ambiguitatem notavi

supra in lib. v. ubi de s. Viennensi diacono agitur. VALES.
Ib. rfjs d TTore \&j3oi ypacpijs] Hic locus corruptus est, ut
nemo non videt, quem ego sic emendandum esse existimo : o>?
/uir/ evhttv tt)s cvnb ypawAT(>>v ivTevêcos, to T]s ttotc dv Ad/3ot

ypacprjs otaab^ ovv avTov aTTopLvnpLovzvaai biegdbovs. Atque hanc
lectionem in versione mea sum secutus. At Christophorsonus
barbare prorsus hunc locum ita vertit ut si qnem locum ali- :
quando citare vellet, perinde expedite illud posset absque scripto

efficere Sed nostra interpretatio cum
atque ex scripto legere.
Symeonis metaphrastrc interpretatione consentit. Sic enim
:
3. EUSEBII DE MART. PALÊST. 749
habct vorsio Gontiani Hervoti apud Lipomanum in mense

Fobruario : Quinetiam divinarum scripturarum sciens, ut si
quis alius. Eas quidem ita convplexus erat memoria, ut a lec-
tione nihil discreparent, quw memorice mandatoe ab eo conserva-
bantur sacrosanctorum discipulorum promissiones. Quamquam
Horvcti intcrprotatio in co peccat, quod vcrbum aTronvrnxovevcrai.
vcrtit memorice mandare, cum significct memoriter recitare, ut
alibi observavi. VALES. Cur barbaram vocavcrit Valesius

intcrprctationem Christophorsoni, non satis possum perspi-
cere. Nam si quis sensum, non vorba spectet, hanc ab illius
nihil fero diffcrre patebit, qui ita vertit: " Eas enim (scrip-
turas) usque adeo fideli memoria complectebatur, ut nihil omnino
interesset, an ex codice ipso legeret, an cujuslibet scripturas inte-
gras paginas memoriter recitaret^ Quce quidem ipsa interpre-

tatio quid tandem aliud significat, nisi Pamphilum non minus
oxpedito legero potuisso scripturam sacram et singulos ejus
locos quam momoriter recitaro? Sed dc toto hoc loco non-
nihil accuratius agere, haud abs re esse ducimus. Neque
cnim eam quam Valcsius proposuit, emendationem veram
puto. Qua quidem adscita quomodo, quseso, locus verti possit
eo modo quo vertit Valcsius ? Nam cum scribi ille volucrit rb
r\% 7rore av kd[3ot. —
airbv drro^vrjij.ovevcrat 8ie£o'8ov?, vocabulum
ivbdv profccto impersonaliter minimo potest dictum esse, ut
sit :nihil interost, imo sententia incpta existeret hsec ut non :
opus haborot lcctio scripturse sacrsc s. codicis ca quam memo-

ritcr faciebat recitatio cujusvis loci scriptura; sacne quam
unquam caporot (?^j 7rore av \({/3ot). Cf. Passow. Lexic. s. v.
eV8<=a>. Itaquo ccrte Valesii cmendationcm spcrncndam duco,

quam ncc ipso V. D. in toxtum rccepit. Verum cnim vcro
cquidcm ncque alia emendationo opus csse, certe nihil nisi
vocem A.a/3ot mutandam ccnsco. Locum enim ita interpretor
" Tam fideli memoria Valcns tcncbat scripturara sacram, ut
non opus haberet ex codice (d-nb ypaynxaT(x>v recte ita vertisse puto
Valesium quamvis insolentius illud dictum sit), si quando vellet
quarum tandem cunque partiwn scriptura: sacrce locos s. capita

memoriter recitare." Atquo hujus mesc interpretationis ra-
tioncm reddct ipse Eusebius. Commcntarii enim veluti partes
tencnt ea, qiuc infra cap. xiii. similitcr de Johannc martyrc
noster rctulit, quem postquani dixit totam scripturam sacram
3 n 2
:
750 ANNOTATIONES AD c.u.
quasi animo perscriptam habuisse (ov% ovtcos 6\va<pav4vTo$ -rrapa-

bo£ov oaov Tijs ev ixvtjfj.ais dperrjs, okas /3L(3kovs mTayeypap,-
p.evov), similiter atque illud de Valente diacono hoc loco tradit,
ita pergit : <as irpo<pepeLv ye ore rat (3ovkovro Std aTop.aTos, a>a-rrep
dird tlvos koy<av Orjaavpov, tot\ p,ev vop.LKr)v kol -npofprjTLKijv ypa-
<pr)v, rore be laTopiKr)v, ei>ayyekiKt]v re dkkore Kal aTroaTokLKt]V.
Ex quibus, credo, patet primum, verba quse, nostro loco le-
guntur, el Trore kd(3oL ad sensum esse : si quando vellet, scilicet
aTrop.vr]p.ovevaaL Trjs ypacprjs otaab'* ovv 8te£o'5ov?. Sed hoc quo-
modo esse possit et Trore kd(3oi, profecto difficilius intelligatur.
An proprie vertendum quando aggrederetur, scilicet to

: si
&Trop.vt]p.ovevaaL, Pamphilus? Pro quoalias kap.(3dvea6a( tlvos
dicunt Grseci. Sed conjicio pro Ad/3ot legendum esse aut

(3ovkoLTo aut OikoL aut (el ttot) eOekoi. Jam progredior ad re-
liqua. Intelligitur autem quod nostro loco aTrop.vr]p.ovevaai
dixit Eusebius, illud esse cap. xiii. TrpocpepeLv 8td aToparos quod
ad sensum recte vertit Val. memoriter proferre. Cf. ibid.
f
Q.s be ay\LO-Ta yevop.evos to TrpaTT6p.evov avvelbov, tovs p.ev dk-
kovs vyLeaiv dipOakp-oTs ev kvkAw TrepLeaT<2Tas, tovtov be p.6vois
tols Tr)s biavoLas xPp.evov koX aTeyy&s old TLva 7rpo<pr]Tr]v diro-
<p6eyyop,evov, i. e. dTrop,vr]povevovTa, irpo<pepovTa 8td aTop.aTos.
Cf. Philo quis rerum div. hseres 317.: Upo<pr]Tr]s p-ev ydp tSiW
oibev dirocpdeyyeTaL, akkoTpia be irdvTa VTrrjxpvvTos erepov. Ut
autem nostro Ioco verbo aTrop.vr]p.ovevaaL opponitur r) d-rrb ypap,-
p.aTo>v evTev^Ls, ita infra verbis TrpocpepeLV 8td ar6p,aTos paulo

post 8tefto'z>ra, dvayLv<aaKeiv. Sed eodem modo quid sibi vo-
luerit Eusebius verbis rr/s ypa<pr)s oi'ao-8' ovv, planissime docent

verba cap. xiii. rore p,ev vop.LKr)v a7roo-roAt/c?/i'. Nam ttjs
ypa<prjs scripsit, quia non quodvis scriptum in universum, sed

scriptura sacra designanda erat, articulo rrjs sane violentius a
ypacprjs sejuncto (cf. x. 4. ev rfj ai)Tos avTov ayakp,aTo<popS>v
^fv^r] et ibid. Kar elôva Tr)v avTos avrov brjpLovpyrjaas
viii. 13. es br) ovv rd ju,dAtcrra), unde post rrjs et Ad/3ot
commata ponenda fortasse, a Valesio et Zimmermanno

neglecta, otao-8' ovv autem addidit Eusebius, quia omnes
ac singulas scripturce sacrse partes et tum Mosis et pro-
phetarum, et historica scripta V. T., tum evangehcos et
apostolicos libros N. T. significare vellet. Denique 8te'£oSot
sunt singuli loci s. capita illorum librorum, quod infra dixit
4 . EUSEBII DE MART. PALÊST. 751
statim post verba supra laudata riva p.ipr\ OeCas ypdcjnjs 8ie£ioVra,
i. o. quosdam divinai scripturoi locos recitantem, ut ibi recte in-
terpretatur Val., qui vero pcrperam nostro loco bteôbovs vertit

quod quomodo csse possit hu£oboi, non video.
integras paginas,
Cf. Passow. Lex. s. v. hUôbos num. 3. Kectius jam Christo-
pborsonus reddidit locum. Sed jam satis eam quam proposui,
sane et obscurioris interpretationem stabilitam
loci difficilioris
ct locum ipsum ab emendationo vindicatum puto, excepto

vocabulo Xafioi. An forto legcndum: ws p.r) kvbziv tt\s d-nb
ypap.p.6.T<j)v £vTev£e(>)s, d 7rore Xdj3otTo tov ttjs ypa(prjs otaah ovv
d-nop.vr)povzvaai 8ie£o'8ovs? De oW5' ovv, tenendum veteres
etiam amaro pluribus vcrbis adjicere ovv, quo magis universa
et indcfinita fiat oratio. Vid. Bast. epist. crit. p. 219. append.
p. 49. Porson. prafat. ad Eurip. Hecub. p. liv. Lobcck. ad
Phryn. p. 373. sq. Matthiae ausfuhrl. griech. Grammatih
p. 1274. sq. Atquo ita oSfao-8' ovv noster dicit sscpius, ut iv. 23.
i£ 0'iaab' ovv a-no-nTutaecas. vii. 2. e£ o5W5' ovv alpeaecos. Addo
vi. 23. pvpCais oaaiaovv TrpoTpoTraTs, vii. 2. (pag. 54°-) v ^ 43*
7rao-a r)Tiahr)-noTovv hixpaTaaCa (cf. Varice Lectiones ad h. 1.),
supra c. ii. otlttotovv xaXe-ndv. HEIN.

11,4. vndOeais tov papTvpCov yCverai] Male Christophorsonus
v-nipOeais rcscripsit. homincm prava interpunctio qiue
Fefellit
tum in editione llob. Stephani, tum in manuscriptis codicibus
habctur. Corto in vetustissimo codice Maz. post verbum yC-
verai apposita ost virgula ad caput literae. Quod quidem in
eo codice intordum fieri observavi. Sed quis non vidct, totum
hunc locum uno ductu legendum esso absque ulla distinctionc,
hoc modo v-ndOeais tov p.apTvpCov yiVerai AlyvnTCav avOis dheX.-
:
(p£>v e<pobos. In codico quidem Mcdicsco post vocem yCverai

nulla adhibotur distinctio. Codex autem Regius post illud
verbum, virgulam tantum habet appositam ad pedes literce.
Gentiani quoquo Hervoti versio nostram intcrpretationcm
confirmat. Sic cnim illo vertit His in carcere duobus annis
:
contritis, martyrii occasio fuit JEgyptiorum adventus. VALES.

Falsam esso loctionem v-nepQeais, veram v-ndOeats, facile ap-
parct. Scd animadvortcndum prscterea, paulo insolentiorem
cssc cam, qua v-ndOtais sane h. 1. legitur, significationcm occa-
siouis s. causw. Ccrtc Passow. in Lexic. s. v. v-ndOeais eam non
attulit. Scd codem modo legitur vox vii. 24. in. *H 8' v-ndOtais
3 »3
avT& N^ttcos causam scribendi attulit Nepos, ut recte

r)v, i. e.
vertit Val. Similiter Strothius: Die Gelegenheit dazu war Nepos.

Cf. quse monui vii. 31. (pag. 631, sq.) Longin. de sublim. v. 1.
ed. Weisk. apxal Kal vTtodicreLs koI tS>v ivavTlav, i. e. contra-
riorum (vitiorum) initia et fundamenta s. causcp. Alia et fre-
quentior vis verbi ea est, qua illud dicitur de re, quam quis
sibi tractandam sumit, Gegenstand, Stoff. Vid. Schafer. ad
Dionys. de compos. verbor. p. 71. Weiske ad Longin. ix. 12.
p. 280. Atque ita ipse Eusebius H. E. vii. 32. bv, inquit,

owchos tls rjv Kal o6ev 6pp.cop.evos, ov crp.LKpas yivovro hrp\ovv
vTroOio-em. Quae verba bene vertit Strothius :
" Diesen Mann
nach seiner ganzen Erziehung und Charakter zu beschreiben,
wiirde ein weitlduftiger Stoff seynT Minus bene Valesius:
Qui vir qualis quantusque exstiterit, non exigui profecto sit
operis exponere. Cf. vii. 32. Tr)v tu>v 8ta8o'xwy Trepiypa-
\}rdvT€s viroOecnv quod ad sensum recte vertit Valesius:
episcoporum successionis historiam —hic terminantes, et eodem
modo Hier wollen wir die Geschichte der
Stroth. : Bischoffs-
Reihen endigen. Contra viii. procem. simpliciter Tr)v tS>v
aTTOcrToktov hiahoy^v 7re pLypdxj/avTes legitur. De opere autem

s. libro viroOecns vii. 32. paulo post verba antea allata
magis etiam insolenter quam de occasione s. causa, usurpat
Eusebius verbis ev IbCq Trj irepl avTov hiei\7](pap.ev vTrodicrei,
:
i. e. peculiari opere complexi sumus, ut interpretatur Val., in
einem eignem, von ihm handelnden Werhe, ut Stroth. MaKpo-

XoyCq vero quadam sive de opere sive de re ad tractandum
proposita interpreteris virodecns, invenitur apud Eusebium hoc
ipso c. xi. supra : irr ibCas ttjs tov Kar avTov vTrodecricos /BCov
ypacprjs in peculiari opere, ut vertit Val. Neque omittendus

est locus vii. 32. i) /cara tov YlavKov vTioOecns, negotium
Pauli Samosatensis, interprete Val., der Handel mit Paulum,
Stroth. In sequentibus notanda est locutio eTravTocpoopio Xrj-
cpOevTts. Vid. Xenoph. Sympos. iii. 4. ext. Sophocl. Antig. v.
51. 7rpos avTOCpcoptiiv dp.Tr\aKr]p.dT(ov. Eurip. Ion. V. 1214. Eupo-

lis apud Plutarch. in vita Nicise c. iv. extr. 'EiravTocpoipip eiXqp.-
p.ivov — iv KaK<2 tlvl. Plutarch. Eumenes c. ii. Johann. viii. 4.
Valckenar. ad Eurip. Hippol. v. 955. p. 267. et interpp. ad
Polluc. viii. 6. 49. viii. 7. 69. ed. Hemsterh. HEIN.
11,6. tovtols iyyvp.vdcras tols &6\ols~\ Verbum iyyvp.vdcras
6,7. EUSEJMI DE MAttT. PALiEST. 753
passivo hic sumi vidctur pro iyyvp.vao-Oeii. Indicat eniin Eu-

sobius, Firniilianum judiccm in hujusmodi judiciis ct quaes-
Scd cum hoc verbum
tionibus trituin atquo oxcrcitatum fuissc.
rursus infra sumatur active, hic quoquo codem modo sumi
debet. Prolusiones igitur seu dd\a vocat Eusebius, verbcra
et tormonta. Certo Gentianus Hervetus verbum iyyvp.vdcra$
activo interprctatus cst hoc modo: Ille autem JEgyptiorum
solwm periculum fecit ante tormenta, omni ratione eos exercens.
VALES.
II, 7. tcov iv /cpi»7iT<3 'lovbaCtov'] Scripturam tov secutus
osso vidctur Christophorsonus. Sic enim vertit Et germa-
:
num verum Dei Israelem qui Judccis erat in occulto,

ac
commonstrare. Quam tamen interprotationem probare non
possum. Quid onim sibi vult Israel occultus Judms ? Deindc
dixisset Eusebius iv KpvirT<a 'lovbaiois, non autem 'lcvbaUov.
Alius igitur sensus sit oportet horum verborum. Alludit pro-
culdubio Eusebius ad locum Pauli in epist. ad ttomanos
cap. 9. ubi Paulus duo gonera facit Judaeorum, alios iv ipavepiZ,
alios iv KpvrrTui. Et priores quidcm non esse veros Ju-
illos,
dseos affirmat, quippo qui cor})orales tantum legis cseremonias

obscrvcnt, postcriorcs vcro ait esse veros Judaeos, qui corde
sint circumcisi,non carne. Vidc Origcnem in capite 1. Phi-
localiao. Ita certc hunc Euscbii locum acccpit metaphrastes.
Sic onim habct cjus vcrsio auctoro Gcntiano Herveto Ut qui :
Eliam et Hieremiam, Esaiam, Samuelem et Danielem ipsi se

ipsos nominarent, et qui est in occidto Judwum et germanum
Israelitam, non solum factis, sed etiam vocibus proprie emintiatis
indicarent. Ex quibus apparet, in Grscco cxomplari quo usus
cst Hcrvctus, scriptum fuisso tov iv kpvtttu* 'lovbalov. Quaj
loctio mclior mihi vidctur. VALES. Equidom scribere non
dubitavi tov — 'lovbalov, cum permutari potu-
facilc inter se
erint littera} o ct u>, et 'IovSaiwy satis turbet sensum. Nam

inopto profocto dixissct Euscbius gcnuinum ac gormanum Is-
raelem fuisso oorum qui sunt iv KpvnT&, i. c. corum qui sunt
gcnuini ac gcrmani Judrci. Optime contra secundum altoram

Ioctioncm statim simpliciter explicatur, qui credendi sint iv
KpviTTu Judeei. HEIN.
Ib. 'Io-pcnjA. tov 0eo5] Du?e postremse voces absunt a codico
Mcdicaco, nec habcntur in collcctionc Symoonis motaphrastae,
3 D 4
ut ex Herveti interpretatione colligitur. Sane cum Israel
Hebraice idem sit quod videns JDeum, nihil opus est addere rod
Geov. Ait igitur Eusobius, vEgyptios illos qui Israelitarum
seu Judseorum nomina sibi indiderant, verum ac germanum
Israelem, et illum qui in abscondito est Juda'um, tam factis
ipsis quam nominibus exhibuisse. VALES. Uncis inclusi tov
&eov. Cf. Euseb. demonstrat. evang. ii. 41. p. 76. ed. Montac.
tov a\r)0ivov 'lapaijk tov &eov. Opponitur statim post tov Kara
odpKa 'lapaijk. HEIN.
11, 8. rw riavXco] Vid. Galat. iv. 25. sq. et interprett. ad
h. 1. Sigillatim vid. Schbttgen. dissertatio de Hierosolyma
coelesti in Ejusdem horr. Hebraic. tom. i. p. 1205. sqq. cf.
Hebr. xi. 13-16. xii. 22. Apocal. xxi. 2. Gataker. ad M.Anto-

nin. iii. 11. p. 113. Herder. Ideen zur Geschichte der Menschheit
tom. iv. p. 69. sqq. Opp. t. vi. ed. Johann von Miiller. et
Bcehme Commentar. ad Hebr. xi. 8 — 11. p. 558 —
562. p. 564
—566. Narratio, quse h. 1. refertur ab Eusebio, est satis
insignis. HEIN.
ii, 12. zTnQvp.ias Kopov Xa/3u>v~] Intelligere videtur eam qua
flagrabat Firmilianus cupiditatem, noscendi ex martyribus
.ZEgyptiis, ubinam esset illa Hierusalem quam sibi patriam
esse dicebant. Ex quo, ut id obiter moneam, satis apparet
id quod in superioribus libris observavi, Hierusalem tunc in
f
terris nullam fuisse . Alioqui non tantopere sestuasset Fir-
milianus, qui prseses erat Palaestinae, ut Hierosolymse situm
ex martyribus illis cognosceret s. Vox tamen ii:L9vp.La, nescio
an hoc sensu sumi possit quem dixi. Certe hic locus obscurus
est, ac ni fallor, mendosus. Proinde Symeon mctaphrastes
cum haec ex Eusebio describeret, voces istas consulto praeter-
misit. VALES. Mihi locus plane sanus videtur, neque quid-
quam in eo inesse puto, quo recte possis offendi. Recta enim
sunt illa ktiLOvpias ^Spov \a/3o>v, i. e. cum eum satietas cepisset
cupiditatis suse Christianos excruciandi variis tormentorum
generibus. Ad i7TL0vp.(as igitur cItto kolvov supplendum est
tov Tipoipelo-QaL tovs avbpas. Similiter antea dictum aTTOKapcav,
f Hoc qui inde appareat, non video. solymis, docent verba quae superius le-
IIEIN- guntur : 6 8' airopov/xevos XpW-
e Cur tam diligenter et sollicite in- riavovs olS/xii/os. HEIN.
terrogaverit Firmilianus de illis Hiero-
8-14- EUSEKII DE MART. PALÊST. 755
ad quod assumondum ox praccodcntibus lyyvfxva(eLv &6kois

(tovs XfHanavovs) Porro animadvcrtonda sunt in antece-
.
dentibus vcrba : TooavTtfv fx\v ovv tcl KaTa. tovtov bpap.arovpy(av

cl\rjxei, quse beno vertit Valesius : Et res quidem hujusce
martyris hunc veluti cujusdam tragojdiai actum atque exitum
habuerunt. Leguntur talia et similia passim ad rem quandam
tristiorom ot acorbiorem significandam. Ita Euseb. H. E.
i. 8. TpayiKTjv, inquit, a-nacrav bpap.aTovpyt.av iiTLaKLa(ovo-r]s ttjs
TTtpl tovtwv vTTo6iae(as. Et iii. 6. init. tS>v ioTopL<2v tt)v Tti\mTT]v
tov 'IaKrrj7rou ava\a[3(*>v tS>v totz TrpaÔzvTtov bCeXOe ttjv Tpay<a-

btav. Atquo in ipso libro do martyr. P. c. ix. cxtr. noster
npovKdTO yap, inqilit, ayxiora ttv\S>v 6ia\xa TravTos \6yov ko.1
TpayiKrjs aKorjs fxelCov. Nequo aliter Chrysostom. tom. i. p. 569.

H. de oxcidio lliorosolymorum scripsit : irao-av avfx<popav virep-
4(3r] ii Tpaya>b(a Zk€lvt>. Cf. Achill. Tat. ii. p. 125. ed. Salmas.
ovk ipels, ecp-q, tijv <rvo-Kevi]v tov bpdfxaTos. Markland. ad Maxim.
Tyr. dissertt. xxii. tom. i. p. 425. cd. Eeisk. HEIN.
ii, 13. pLCLpaKLov ti]s oIkctlkijs tov Y\afx<pi\ov depaireLas] Hoc
loco quredam addit Symeon metaphrastes, qua hic merentur
adscribi Nondum autem dictum universum absolverat, et aliunde
:
exclamat quidam adolescens ex familia Pamphili, et ex media

turba accedens in medium eorum qui circumsidebant judicium,
alta voce corpora eorum petiit sepidturw mandari. Is autem erat
b. Porphyrius, Pamphili germanum pecus, nondum totos octo-
decim annos natus, recte scribendi scientiw peritus, modestia vero
morum has laudes celans, ut qui a tali viro fuisset institutus.

VALES.
11, 14. p,aKfm TTVpl iiapabo6?]vaL\ Christophorsonus legisse
videtur p.a\6aK<2, sic cnim vcrtit Confestim igni pedetentim ex-
:
ardescente et remisso comburi decemit. Hervctus quoque ita

intorpretatus ost Pronuntiat sententiam ut tradatur molli et
:
lento igni. Idquo confirmant scquontia Eusebii vcrba. Ait

enim Porphyrium palo affixum fuisse, ct pi'ocul ab ipso rogum
in circnitu acconsum esse, ut martyr lento igne con-
scilicet
sumcrctur. Idcm legitur in passione Pionii et aliorum mar-

tyrum. Eodem sonsu fxaKpbv irvp iterum usurpat Eusebius
infra ubi do Juliano h Porro notandum ost, tam Porphy-
.
h Valesius tameii tum hoc tum nostro cepit. Cf. vi. 41. (pag. 506. sq.) viii.
loco vertit :ingenti royo cremare prts- 12. (pag. 67H.) HEIN.
rium quam Julianum catechumenos fuisse. Docet id meta-
phrastes his verbis: Duo quidem qui erant inter eos catechu-
meni, consummati sunt baptismo ignis. VALES.
II, 15. avTov re <ptAoo"o'c/>cp cr)(r//xaTt fjp.cpitap.evov, i. e. et
habitu philosophico, unico scilicet quod habebat pallio in
modum exomidis contectum, ut vertit Valesius. De voce
e£a>jut? vid. Sahnasius ad Tertullian. de pattio c. iii. p. 255.
Cato —pattiato liabitu Grascis favit : " Graecis philosophis, et

quidem Cynicis, qui pallio humerum exerti, unde et e£o>/xiat
dicebantur, et habitus eorum e<fo>juts. Sextus Empiricus de
Diogene : koi 6 p.\v AtoyeVr/s cbro e£a>jut8o? 7reptr/ei, r///.ets 8e cos
da>0ap.ev. Non igitur omnes Grseci aut philosophi brachio
exerto, sed Cynici soli. Eusebius lib. viii. pallium philosophi
exomidi comparat. Exomis proprie fuit vestis servilis Graeca
exerto humero. Festus : exomides vestitus comici exertis hu-
meris. Dicebant et expapittato brachio esse pro eodem. Fes-
tus : expapittato brachio. quod cumfit, papitta nudatur. Frustra
itaque sunt qui corrigunt in Plautino expattiare pro expa-
pittare. Partem pectoris ostendebant qui humero exerto
erant. Cyprianus de Cynicis, in libro de bono patientia? :
apparet non esse ittic veram patientiam, ubi sit insolens qfectatce
libertatis audacia, et exerti ac seminudi pectoris inverecunda
jactantiay Cf. idem Salmasius 1.1. p. 116. p. 397. p. 403. sq.
Polluc. ii. 4. 137. iv. 18. 118. Kcojui/cr/ 8e Za0r)s, e£a>juts. "Eort
Se )(iT(ov \eviibs, aarrp.os, /<ard Ti]V dptcrrepdy nkevpav pa<pr)v ovk
Ibid. vii. 13. 47. 5' e£cop,ts, Kat 7rep£/3Ar/jua kcu x""coi>
excoy. r) r)v,
erepo//dcrxaA.oy, i. e. unicam manicam habens. Vid. Kuhn. ad

h. 1. Ad rem vide supra c. v. (pag. 729. sq.) HEIN.
Ib. Merd jutaz; re r)v, etc.] Scribendum est perd p.Cav ye. Qua
emendatione nihil certius. VALES. Non assentior Valesio
cum Zimmermanno. Quamvis enim aptius sit ye, tamen re
non sollicitandum imo more Eusebiano transpositum puto.
Quodsi re legeretur post nemo, credo, posset offendi. Sen-
r)v,
tentia autem loci vel nunc hsec est post unicam illam et quam
:
— protulit, vocem, etc. Atque hsec nostoa sententia egregie

confirmatur loco Euseb. H. E. vi. 19. ext. ubi eodem modo in
verbis pap.rjadp.evoC re rbv rrpo i)p.S>v, etc. re ineptius collocatum
est post p.(.p.r)aap.evoi, et Nic. aptius legit vere : jutpr/crd/uewt tov

re irpb r). etc. Adde Meineke curr. critt. p. 10. Sequentia vero
—
15-1 8. EUSEBII DE MART. PALÊST. 757
aTrtpf>ri£e (\mvr\v optimc vertas rupit vocem, i. e. libere et sine
hsesitationo est locutus. Cf. Virg. Ên. ii. 129. Composito

rumpit vocem. Valesius simpliciter : vocem quam protulit.
Sed hoc potius est quod supra legebatur bzvT^pav a<l>Cr)ai

(pwvrjv. Ceterum pro illo d-nippr)^ (jyi>vr)v serioris Grseci-
tatis magis etiam proprium videtur prjât (jxavrpj et pi}£at. ab-
soluto. Vid. Galat. iv. 27. ibique interpp. Josephus apud
Eus. H. E. ii. 6. f)v tppr)%av €"n avrov niAdrou ijxavrjv. Chry-
sostom. do sacerdot. 541. aAA' ovk av bvvairo
vi. 7. prjât
(fyoivrjv. Plutarch. Pericles c. xxxvi. r)TTr\6r) tov irddovs — uxttc
K\avdp.6v re pr)£ai Kal tt\t)6os CKxeai haKpxxav. Artemid. ii. 12.
v.68. Hobrsei similiter dicunt \~\T\ tlV^ vid. Jes. xiv. 7.xliv.
23. xlix. 13. lii. 9. liv. Prseterea vid. Valckenar. animadvv. ad
f .
Ammon. p. 134. sq., ubi hsec scripsit V. D. " Ammonius, Kaxfios,

inquit, 6 uj/ <pdeyy6p.€vos mutus, cujus organa ad loquclam for-
mandam adfecta sunt et vinculis veluti constricta ; hinc illustra
locutionem, a qua sacri quoque scriptores non abstinuerunt,
pri£ai, et prât ti]v (pa>v{)v. pleno Oppianus Cyneget. i. v. 226.
P*j£ el> rrork 8e<rpa <xi<o7njs.
Adde Passow. in Lexic. s. v. prjyvvpn. cf. Euseb. H. E. viii.
Append. Tr)v faijv aTropprjgas. Jacobs. ad Anthol. ii. 3. p. 385.

Erfurdt. ad Sophocl. Trach. v. 921. HEIN.
11, 18. T(2v Tr)s 0eoo-e/3eias a<TKr)TS>v] Malo Christophorsonus
monachos intellexit. Neque enim tunc temporis ulli adhuc
erant monachi, aut si qui erant, longe ab illis distabant ascetae.
Nam monachi, ut nomen ipsum indicat, solitudinem secta-
bantur, ascetrc vero in mediis versabantur urbibus. Quicum-
quo igitur cx evangelii praeceptis scveriorem vitam instituerant,
et cuncta propter Deum reliquerant, ascetse dicebantur. Sic
IVtrus quidem asceta, et virgo ascetria nominatur supra in
hoc Eusobii libro. Quos si quis monachos nominaro vellet,
is procul dubio falleretur. Certe Hieronymus diserte tes-
tatur, nullum in Pakestina monachum fuisse anto Hilarionem.
Atqui Petrus ille asceta diu ante Hilarionem vixit in Palae-
stina. VALES. Cf. ii. 17. (pag. 95. sq.) vii. 32. (pag. 649. sq.)
Binghara. Orig. p. iii. lib. vii. init. HEIN.
Ib. xr)pG>v a-nepLaTaTMv] Eadem voce utitur Eusebius in lib.
x. cap. 4. et in lib. i. do vita Constantini cap. 36. Sic etiam

Joannes Chrysostomus homilia 21. in actus apostolorum

pag. 202. dicit -nepi(TTrj(Tov xVP a s> id es ^ opitulare mduis.
VALES. Xr\pG>v aTT€pi<TTaTO)v, i. e. viduis patrocinio s. tutela
destitutis. Vid. Hemsterhuis. ad Aristoph. Plut. p. ^^.
Similes tropicae dictiones passim. Ita ap.<pi[iaCv£iv, irepifiaiveiv,
7re/)te'xeti> apud Homerum. Vid. Iliad. ii.

3J. bs Xpvarjv ap<pi-
(3£/3r)Kas. ibid. 451« xiv. 477- /3e/3ao)s aptp\ Kao-Lyvf)T(o. xxii. 4.
sqq.
dfi<p\ 8' up" avra ftaiv ws tis nepl nopTaKi prjTr/p,
irpotTOTOKOs, Kivvpr), ov nplv eWvia tokoio'
a>s Trepl IlaTpoKXcp (iaive f-avdos Mevekaos.
Ibid. 80. UaTpoKkco 7rept/3ds. Apollon. Rhod. iii. 985.

Ka\ Aios, os £etvois iKeTrjai re X el p' vnepio-xei.
Et Eustathius ad Homer. Odyss. ix. 198. sq. in. (vid. Odyss.

vol. ii. P. i. p. 31. ed. Baumgarten-Crusii) :
ipevs 'Anokkccvos, bs "lo-papov dp(pi(3e(3rjKei
ovveKa plv avv naibl Trepio~x6ped rjbe yvvaiKi
a£6pevof
hsec observat : Tlepio-xô-Oai, to /3oT)6r)o-aL koX TTepLTrovr)o-ao-dai.

KvpicaTepov 8' €ltt€lv, to olovel TtepLkapielv Kal akkws oe t6 7re-
piax^v ivTavOa opoLov eart r<3 VTrepax^v, e£ ov nal to vitepLo-ye

tov beLvbs x e 'P a 6ebs, bnep "Oprjpos (prjo-l VTrepeo-\ede (Iliad. xxiv.
374.). Ssepius quoque iraptardyai tlvl apud ipsum Homerum
est alicui opitulari, einem beistehn. Vid. Iliad. xv. 255. xxi.
231. cf. Krebs. animadvv. ad Plutarch. de audiendd. poett.
p. 114. ed. ii. Boehme commentar. in epist. ad Hebr. xii. 1. p.
645. sq. HEIN.
Ib. Trpbs tovtols rototo-Se] Non dubito, quin scribendum sit
distinctis vocibus 7rpos tov rots roioib-8e, etc. Quid enim apertius
his verbis : irpbs tov rots roiotcrSe ya!.povTos &eov, Tr)s paprvpLov
Kkfjo-etos r)£Lti>6r)'i Id tamen non vidit Christophorsonus. Ita
certe legisse Symeonem metaphrastem, ex versione Herveti
colligitur : Quamobrem merito Deo his magis lcetante quam quaj
per fumum sanguinem fiunt sacrificiis, dignus fuit habitus
et
consummatione quafit per martyrium. VALES.

II, 19. rco Hapqblkov papTvpLuj yeyevr)TaL~\ Vid. Tertullian.
de anima c. iv. Nullis romphcea paradisi janitrix cedit, nisi

.
19-46. EUSEBTT I)E MATtT. PAL^ST. 759
qui in Christo decesserint, non in Adam. Nova mors pro Deo et
Christo alio et privato excipitur hospitio quo constituimus

omnem animam (quam ordinaria mors cxpulit) apud inferos
sequestrari a Domino. Cf. Cyprian. cpist. xxxiv. Valesius ad
Euseb. II. E. vi. 42. (pag. 508.) HEIN.
11, 25. 'hhpiavhs k. \. Cf. Ituinart. p. 292. n. 42. HEIN.
Ib. 7%
Kara Katcrapeuv tvxVs) Singula2 olim urbcs suos genios
habcbant, quibus tcmpla erant exstructa, quae Tvyj.la voca-
bantur. tychcum Gazse memorat Marcus in vita Por-
Sic
phyrii. Et tychcum Alcxandrise, cujus fit mentio in codice
Theodosii, ct apud Libanium in descriptionibus, quas nuper
cdidit doctissimus vir Lco Allatius. Meminit ctiam Theo-
phylact. viii. 13. Tomplum quoque genii Antiochensium no-
minatur a Juliano in misopogono, cujus locum supra citavi,
et ab Amm. Marccllino. Sed et Cacsarese in Cappadocia
genius suum templum habuit, do quo Gregor. Naz. in invectiva
i. in Julianum pag. 91. ct in orat. 19. pag. 309. Quibus in
locis intcrpretes fortunam vertunt constanti erroro. Atqui ut
coteros taccam, Charisius ipsos docere poterat, ti)v Tvxrjv
genium osse. VALES.
Ib. n€Ta tovs 6i)pas, i. e. postquam bestiis objectus fuerat.
Do hac fipaxvkoytq vide quae annotavimus ad Eus. H. E. v. 1
(pag- 335) HEIN.

11, 26. avToli Tvpavvois, ut recte vortit Valesius, simul
i. 0.
cum ipsis tyrannis. Sod Zimmcrmannus ad h. 1. " Legendum,

inquit, videtur crvv avTols rvpdvvois^ Cujus opinionis causam
cquidcm ego perspicere non potui. Vid. de cjusmodi formulis
Hermann. in museo stiuliorio» antiqmtatis i. p. 164. sq. et
Matthioe ausfilhrl. griech. Gra/mmatik p. 741. not. 3. Neque
vero recontior Grrecitas aliter loquitur. Vid. Davisius ad
Maxim. Tyr. dissertt. vii. 5. tom. i. p. 113. sq. cd. Ileisk., ubi
ad vcrba Kal diroXcoXacrLV awoTs al opigets avTaXs th-nicnv haec
annotavit V. D. :
" Vulgo crvv avTais kkiiLcnv. Nos vero prae-
positionem jubentibus Msc. cxpunximus. ^Klianus Var. Hist.
i. 3. 'O bt ap.r\yav('i KaTaiuelv avTvv [avrcp] Ka\dp.(o. Sic recte
codices, nam vulgo legitur avr<3 r<3 KaAa//w, suamquo poritiam
satis aporto prodidit Jac. Pcrizonius, qui rogat, an pro avTio
KakdpL<p logondum crvv r<3 KaXdpnp, ot, nisi ita sit, vulgatum
prcefert. Alciphron. lib. iii. Epist. 23. "Q\ov <re [avrois']
non crvv rots

dypois Karcnriovcra, dypols, vel avrols rots aypoTs.
Clemens Alexandrinus Psedag. lib. ii. cap. xii. p. 247. 'Airo-
difxevoL roivvv rovs \rjpovs [avrcp] TTOvrjpu aocpLcrrfj. Lucianus
'
Timone tom. i. p. 102. ApTracrd^vos p.e avru 8eArcp. Et in
Dial. Martis et Mercurii p. 228. Kav ibdb-qro avr<2 Kepavva)
Kal flpovrff. Ac de sacrif. p. 363. Karero'£evcre rco Aot/xcS roiis
'Axaiovs avrols r)p,i6vots /cat kvctCv." Adde Maxim. Tyr. dissert.
xviii. 10. tom. i. p. 356. ed. Reisk. r) ov KarayekdcrecrdaL e/c
toiovtov hLKacrrr)piov avraXs \j/7]cpois Kal KarabUaLs avrais. ibid.

XIX. I. p. 359* avrol ê TravoLKrjcrLq, avrois rraLcrlv, /cat iXevOepiq,
/cat vopLOLs, 'ire eVt Tr)v Oakacrcrav. Arrian. de exped. Alexandr.
i. 19. 17. dAtcncerat aurots dvhpacri. Euseb. H. E. i. 3. /3iov
ovpdvLov avTots dXrjOeias boyp:acn irapabovs. Zosim. hist. iii.
25. bvo vrjes 6itXltG>v 7r\r]6eL duo navigia, legionariis referta,

interprete Leunclav. Cf. Bergler. ad Alciphron. p. 13. 6"Epp,a>v
acpels to cpopriov avrols iydvcrLV. Markland. ad Maxim. Tyr.
diss. xxxii. 9. tom. ii. p. 134. ed. Reisk. Reiz. et Herm. ad
Viger. p. 861. 409. HEIN.
1 2, I . Ocra be e7rt rovrots /card rbv ev jue'cra> xp6vov~\ Hsec verba
satis obscura sunt. Christophorsonus quidem de persecu-
tionistempore ea intellexit, cui non accedo. Loquitur enim
Eusebius de iis quae acciderunt, cum jam persecutionis furor
paulatim resedisset. Igitur ewt rowrots idem valet ac postea,
ut loqui solet Eusebius tum alibi passim, tum infra in hoc
capite, cum
dicit rds re erii tovtois cpikapxCas. Verba autem
illa quae sequuntur /card rbv ev jueVcp xpdvov, designant totum
illud tempus quod interjectum est ab initio persecutionis,

usque ad ejus annum septimum, ut in capite sequenti docet
Eusebius. Scribo igitur eVt rovrots, /card re rbv ev /xeVcp XP° V0V >
etc. VALES.
Ib. Kard re rovs r&v eKKXrjcrLoJv 7TjOoecrrcoras] Delenda est
particula non hoc loco, sed superiore linea collocanda

re, quse
est, ut jam dixi. Mallem etiam scribere 7rept rovs tu>v eKKXi]-
crtcSi' 7rpoecrr<Sras. Id enim mihi videtur elegantius 6'cra e7rtre- :
XeadrjvaL crvpLî(3r]Ke rrepi rovs, etc. id est ad verbum, qutv fieri

contigit adversus episcopos. VALES.
Ib. KapLr]ko)v cjypovTLcrrds] Fuit hsec pcena apud Romanos, ut
homines ingenui ad pascendos imperatoris equos aut camelos
et ad alia hujusmodi personalia munera condemnarentur. Sic
—
i-2. EUSEBTT DE MART. PALjEST. 761
motaphrastcs in actis martyrum Indis et Domna: : ministe-
rium camelorum qui erant in regione Claudiopolitana ei tradi

imperavit, ei detrahens dignitatem prafecturce. Hoc autcm
munus diccbatur Camelasia, atquo intcr pcrsonalia muncra
reccnsetur in pandectis, titulo de muncribus et honoribus.
Quamquam non de camelis imperialibus sermo
in co titulo
est, scd do camclis uniuscujusquc civitatis, qui ad convchenda

ligna aliaque oncra inscrviebant, ut patet cx lcge 18. in dicto
titulo. Euscbius vero hoc loco agit de camelis et equis impe-
rialibus, ad quos pasccndos episcopi quidam sunt damnati.
Multum autcm differt intcr haec duo ministcria. Nam prius
quidom illud, munus erat civile, ad quod dccuriones ex albi
ordino vocabantur, ut dicitur in lcge citata. Posterius vero
illud, servitus qusedam fuit pcenec, ad quam noxii damna-
bantur, ut ox Euscbii ac motaphrastac tcstimonio colligimus.
Erant porro hi camclarii sub cura ac dispositione comitis
rcrum privatarum, qui subjcctos potcstati suse habebat prse-
positos gregum et stabulorum, ut legitur in notitia imperii
llomani. Vide acta Marcclli papae. De hac poena loquitur b.
Hioronymus in cap. 6. epistola? ad Ephesios, his verbis Quo- :
modo enim in urbibus eos qui allquid commisere flagitii, videmus

ml bestias alere, vel secare marmora, vel mundare spurcitias
cloacarum, vel praiesse gladiatoribus, et fundendo reorum san-
guini destinari. VALES. Verba /3acnAiKai;> l-mttov — 7ra/)aaraim
vcrtit Valcsius : ad alendos impcratoris equos. Scd ha;c verbi
irapdVrao-is significatio haud scio an alibi non inveniatur.
Rectius fortasse latiori significatione verbum illud accipiatur,
i. e. curatores, eodcm Va-
ut conveniat prrccedcnti (frpovTiaTas,
lesio intcrprcto.Ncque onim hoc impcdit, quo minus simul
cogitctur do ipso victu, qucm pracberc debucrunt opiscopi
cquis. HEIN.
Ib. ra iv avrot? ojuoAoyijrats axt<Tjuaraj Intolligis schisma
Mclotii Lycopolitani advorsus Pctrum Aloxandrirc cpiscopum,
do quo vido Athanasium ct Epiphanium. Intolligit ctiam
schisma Donati in Africa advcrsus Crecilianum episcopum.
VALES.
12, 2. a$a8<5s kTtzvTpifiovTts, i. c. in mediis pcrsocutionis
calamitatibus inclementiw insidtantcs, intcrpretc Valcsio. Verba
statim sequentia Ka*a KanoZs eTriretxtfo^res idem vertit : mala
malis cumulantes. Quse verbi Z-mTeixfciv significatio utut huic

loco conveniens, procul dubio est rarior. Vide quse annotavit
ipse Valesius ad Euseb. i. 2. (pag. 1 2.). Adde Spanhem. ad
Julian. orat. i. p. 190. sq. Hemsterhuis. ad Lucian. Nigrin.
p. 62. Similiter animadvertenda sunt verba Kaivorepa Kaivois
€Tuv€o>TepL£oi>T€s quse non minus recte interpretatur Valesius :
novas res subinde alias post alias excogitantes. Cf. viii. 10. ext.
KaivoTepas em KaivoTtpais — d^Xrjcrets TtepiTidivai. Ceterum ver-
bum £mv€(aTepi(eiv Lexica vulgaria et ipse Thesaurus Suice-
rianus ignorat. HEIN.
Ib. apxpp.£v& Locus quem designat Eusebius, in
/xot dprjTai]
hoc quidem reperitur.

libello Ex quo apparet hunc de
non
martyribus Palsestinse librum ad nos mutilum pervenisse. Certe
procemium libri deesse nemo non videt. Verum suppleri potest
hsec lacuna ex cap. 2. lib. viii. historise ecclesiasticse, ubi dicit
Eusebius, quod hic abs se dictum esse commemorat. VALES.
Vix igitur ex h. 1. potest concludi, quod conclusit Valesius,
cum illud apxop.£v [xoi. dpr^Tat commodo referri possit ad
lib. viii. cap. 2., neque opus sit de ipsius libri de mart. Pal.
initio cogitare. HEIN.
Ib. olKeioTaTov r)yovpevos] Post has voces in codice Regio, et
in editione Rob. Stephani apposita est virgula. Verum in
tribus aliis codicibus Maz. Med. et Fuk. totus locus uno spi-
ritu continuatur hoc modo : oiKetoYaroy r)yovp.evos Trj tS>v Oav-
p.aa-TS>v p.apTvpo>v toro/oia. Et post vocem loropta apponitur

media distinctio seu mora. Quam quidem interpunctionem
magis probo. VALES. Ipse tamen Val. quasi post ot/cetoVaroz;
r)yovp.€vos apposita sit virgula, et ita vertit: rectius facturus esse
mihi videor, si extremam partem hujus libri prwclaris mar-
tyrum facinoribus et pace, quse posthsec ccelitus nobis affulsit,
exornem. nto-rats d/coat? Ttape^crOaL vero bene interpretatur
Val. fidelium auribus commendare.
: Quibus si junxeris verba
—
tx\ laTopia, hsec ipsa vertenda sunt per admirabilium mar- :
tyrum historiam seu conscripta admirabilium martyrum his-

toria. Porro in verbis dAAd yap oaa <repva e-naLvos respicit —
noster aperte ad locum epistolse Pauli ad Philipp. iv. 8.
Atque nihil aliud fortasse voluit exprimere Eusebius verbis

Kard tov Upov Xoyov nisi illa oaa aepva etc. effatum esse Pauli.
Potest tamen etiam iis significari : qusecunque gravia et
3-6. EUSEPII DE MART. PALiEST. 763
honcsta sunt ad doctrinam cvangelicam cxiguntur.

si Malc
ccrtc Val. vcrtit: in rcligionc nostra. 1IEIN.
13, 3. Kal TTpeafivrepos aXKos] Helias hic dicebatur, qui una
cum Patermuthio flammis absumptus cst, ut legitur in menaeis
Graecorum, die 17. Septembris. De Patermuthio loquitur
etiam Photius in bibliotheca cap. 118. ubi scribit do libris
pro Origeno a Pamphilo martyre in carccre elucubratis.

VALES. Cf. Euscb. II. E. viii. 13. Ruinart. p. 293. n. 49.
HEIN.
Ib. <?k rrjs Ta(ai(av kirio-KO-nos opuuuevos "2t\[3av6s] Ilis verbis
indicarc videtur Euscbius, Silvanum hunc non fuisse cpiscopum
urbis Hoc
Gaza>. cnim tantum dicit Eusebius, Silvanum
Gaza oriundnm fuisse, eun<lemquo episcopum Christianis qui
in Pahcstinae mctallis agebant, praefuisso. Certe Gneci in
mena*is ad diem 14. Octobris vcrba Eusebii ita videntur acce-
pissc. Aiunt cnim Silvanum ecclesiae Gazensis presbyterum
fuisso, qui post crudclissima tormenta quae apud Caesaream
perpessus fuerat, ad metalla damnatus est, ubi episcopale
munus a fidelibus ci delatum est : evra Ztti r<Sv ev faopois tov
\a\KOV ueTa\\a>v KaTabiKaaOels, €7rto"K07ri/o)s Aetrovpyta? 7rapa

tQv ttiotwv a£iovTai. Eusebius tamen in lib. viii. c. J4. Gazae
episcopum disertc oum appellat, et in hoc libello <le mar-
tyribus Palaestinae cap. 7. VALES. Sequens cbs eiTrelv ver-
tondum puto fore,
'
pa ne. Vide quae monui vii. 25. (pag. 601.
sq.) HEIN.
In lon additur Fortc KaTayeypau-
13, 6. KaTayeypauuevov] :
ueva. Scd locus habet optimo, modo superius post r?7? iv

uvijuais apeTfjs ponatur comma, quod ego feci, sed Val. et
Zimm. malo omiscrunt. Pondet cnim apeTrjs ex irapaboôv
avacpavevTos ct totum locum indc a vcrbis ov^ ovTm etc. recte
vertit Val. ita: " praesertim cum hujus rci causa non tantum
admirationis sit consccutus, quantum ex mernorice pncstantia.
Quippe qui totos divinae scripturae libros non in tabulis lapidis,
quemadmodum ait divinus apostolus (cf. interpp.
ad 2 Corinth.
iii.
3), ncc in membranis animalium, aut chartis quae ver-
mibus et longinquitate temporis consumuntur, verum in car-
nois cordis tabulis, in anima scilicet candidissima et in puris-
simo mentis lumine perscriptos habuerit." Do verbis ev uv-quais
apcTi) cf. supra rrj irepl uvi'iuas d/>erf>, infra uelfava apeTijv ttjs
3 E
764 ANNOT. AD EUSEB. DE MAIiT. PAL. c. 13.
Kaff avTov bwapeois, majorem vim ae virtutem,

facultatis suse
interprete Val. Vide quse observavi ad Euseb. H. E. vii. 32.
(pag. 647. sq.) Preeterea de toto hoc loco cf. quse monui
supra c. xi. (pag. 748.) HEIN.
13, 7. ovb' O77coj ovv bo£6.{eiv] Hujus Joannis mentio fit in me-
nseo, die 20. Septembris. VALES. Verba statim antecedentia
are)(Z'<Ss ola riva TTpo<pr]Tr}v 6.iro(pQeyy6p.€vov non recte vertit
Val. : instar prophetae cujusdam oracida fundere. Prophetse
enim comparare poterat Johannem Eusebius, quia scripturse
sacrse locos memoriter recitabat eadem facilitate et firmitate
qua prophetse est vaticinari. Sed inde non sequitur airocpQey-
yeadai esse oracula fundere. Vido supra cap. xi. (p. 748. sqq.)
Deinde in eo non recte egit Val., quod vocem aTtyyGis plane
non vertit, quse significat aut plane, aut revera, reapse. Vid.
Zeune ad Viger. p. 388. sq. ed. Herm. et Heindorf. ad Plat.
Soph. p. 255. D. HEIN.
13, 8. cbs av kv6p,i(tv zvoxôvvTas] Transpositio verborum
est familiaris Eusebio pro o>s av ZvoxXovvTas, erd/zife, quod
Christophorsonus non vidit. VALES.
13, 11. avaypaTTTea br) /cat r) TtaXiviobia] Deest finis hujus
libelli, palinodia scilicet imperatorum, seu constitutio Galerii
Maximiani de inhibenda persecutione Christianorum. Sed
hsec lacuna facile suppleri potest ex capite ultimo libri octavi
historise ecclesiasticse. VALES. De locutione naXivmbiav abetv
vid. Erasmi Chiliad. Cf. viii. 13. viii. 16. init. fx€Ta6ep.€voL tt)v
yva>p.rjv Tra\ivu>biav fibov. Justin. M. cohortat. ad Grsecos
c. xxxviii. rco yovv irpoTepov vfj.ds t-tjv iro\vQe6Tr]Ta bibaâvTi,
vaTepov be \vo~iTekr} Kal avayKaiav iraKivubiav dtrat TrpoeXop.ivoi
T;do-Qr)T€ 'Opqbd. Longin. fragm. v. 8. p. 184. ed. Weisk. ovk

eS 7raA.ii'co5?jcraj>ra. Horat. Od. Macrob.
i. 16. ibique interpp.
vii. 5. " Nec abnego potuisse me quoque tanquam palino-
diam canere^ Insolentius palinodiw voce utitur Ammian.
Marc. xviii. 5. p. 194. ed. Vales. poster. pro cantione veteri.
HEIN.
ANNOTATIONES
AD
EUSEBII HIST. ECCLES.
LIB. IX.
r, i. Tov irpoTeOivTos idem valet ac tov TrpoeKT(OevTos, quo
verbo utitur Euscbius infra hac pagina. VALES.
Ib. Kal tcls aix(pl TavT7]v k-napyjias) Christophorsonus singulas
Asicc provincias interpretatur. Ilufinus vero Pontum, Bithy-
niam, Galatiam, et reliquas circumquaque provincias intellexit,
quse crant sub ditiono Galerii impcratoris, excepta orientis

dicecesi, quam rogebat Maximinus Caesar. VALES.
i, 2. kv TrapafiviTTU) Oels, i. e. sitppresso edicto, ut vertit Val.,
so suchte er nur das oekannt gemachte Gesetz zu verheimlichen, ut
reddidit Stroth. Quid sit proprie -napd^vo-Tos, docet Harpo-
crat. Loxic. p. 276. sq. ed. I31ancard. et Pollux viii. 10. 122.
sq. Vid. Jungormann. et Kuehn. ad h. 1. Sigonius de repuhl.
-Atheniens. iii. 4. cf. Polluc. iii. 3. 43. Zosim. hist. iv. 26. p.407.
iv. 38. p. 440. iv. 39. p. 445. ed. Cellar. Sed h. 1. paulo in-
solcntius noster iv TrapafivaTO) junxit cum verbo Oels, cum alias

absolute ct adverbii loco illud legatur. HEIN.
Ib. 'O yovv nap avTols] Apud Nicephorum legitur irap
avTu, ut Sabinum proofcctum prdetorio Maximini fuisse mtcl-
ligas. Recte tamen nostri codiccs habcnt Trap avTois in plu-
rali numero. Nam Sabinus licet apud Maximinum Csesarem
tamcn quia prrefectus
in oriente prsefccturam gereret prsetorii,
crcatus fuerat a Galerio, idcirco imperatorum pr.tfcctus di-
citur, Galorii scilicet ot Maximini. Quippo Csesarcs jus crean-
dorum prrefoctorum non habebant, scd prsefectos ab augustis
3 K 2
creatos accipiebant, ut ex Amm. Marcellini pluribus locis

demonstrari potest. Hinc
quod Sabinus in edicto suo,
est
quod hic refertur ab Eusebio, imperatores semper in plurali
numero appellat, ut provinciales intelligerent id praeceptum
fuisse ab imperatoribus Galerio, Constantino, Licinio et Maxi-
mino. Possunt etiam ha?c verba irap airois, accipi de recto-
ribus provinciarum quse parebant Maximino Csesari. De his
enim in prsecedente periodo loquitur Eusebius. Atque hsec
expositio mihi verior videtur. VALES.
Ib. rr)v /3acrtA.ews epufiaivti yva»fir]v] Rufinus hunc locum ita
vertit : Sed Sabinus qui per illud tempus prcefectura? culmen
regebat, omnium provinciarum judicibus scribens, et prcelatam im-
peratoris inserens legem, manifestum efficit cunctis id quod Maxi-
minus obscurare tentaverat, In quo tamen Rufinus mentem Eu-
sebii non est assecutus. Neque enim Sabinus imperatoris Ga-
lerii constitutionem edicto suo pnemiserat, ut facere solebant
prsefecti prsetorio. Quippe Maximinus operam dederat, ne con-
stitutio illa in notitiam provincialium suorum perveniret.
Nam rescriptum Galerii magnopere ei displicebat, tum quod
Christiani, quos hactenus atrocissime persecutus fuerat, ejus
crudelitati subtracti erant, tum quod nomen ipsius prsefixum
non erat supradictse constitutioni. Sed Licinii quidem nomen
post Galerium et Constantinum in eo reseripto legebatur, ipse
vero, utpote adhuc Csesar, nullum ibi locum habebat. Partim
igitur pudore ac verecundia, partim prse indignatione, Maxi-
minus eam constitutionem suppressit. Sabinus vero in epistola
sua ad prsesides provinciarum, levem duntaxat mentionem
fecit ejus constitutionis, ut Maximino morem gereret. Porro
Christophorsonus /3acrtXe&)s nomine Maximinum hic intellexit,
non ut Rufinus Galerium. Magis tamen placet Rufini inter-
pretatio, cum Eusebius Maximinum tyrannum potius vocare
soleat quam Csesarem. VALES. Recte quidem taxavit Vale-
sius Rufinum quod male hunc Eusebii locum vertit et hanc
esse verborum rr)v /3acrtAea)s ifj.(paivei. yvu>ixr]v sententiam opi-
natus est, ut Sabinum Galerii constitutionem edicto suo prae-
misisse cogitandum sit. Rufinus enim cum in sequentibus
praesides provinciarum, Sabini epistola inductos, revera Maxi-
minum Christianos non diutius vexari velle credidisse legeret,
quamvis Maximinus ipse indulgentiam nonnisi simulans ob
:
2. EUSEBII HIST. ECOLES. LIB. IX. 767
lianc ipsam causam sola nuda voco (aypdcfxa TTpocrT6.yiJ.aTi) reo-

toribus sibi subjectis ut a porsecutione Ohristianorum et procul
dubio ad tcmpus tantum ac nonnihil abstinerent (quae omnia
Eusebius indicarc voluisse videtur simplici aypa^pu Trpoo-T&y-
piaTi), significasset, Rufinus, inquam, cum hsec legeret, proba-
biliter eo motus est, ut more suo justo liberius Eusebii verba
vertcret atque ea sequens qure evenerunt, perverteret. Inde
ip.(j>aivei. yvdpaiv /3ao-iA.eW quod nihil cst nisi : regis sententiam
siauifcavit (cf. verba praccedentia ol be — 8ta ypa$r]$ inroo-qp.aC-
vovaiv et inferius (p.(l>avrj Ka^torwfri yv(H>p.r]v) , Rufinus reddidit
manifestwm efficit cunctis id quod Maximinus obscurare t-enta-
mrat ct adco Galcrii constitutionem Sabinum inseruisse epi-

stolse suac, addidit. Jam vcro vcl Valesius duplici modo mihi
lapsus vidctur. Primum in eo, quod aflfirmat, Sabinum levem
duntaxat mentionem fecisse constitutionis Galerii in epistola
su.a ut Maximino morem gereret. Nam de his Eusebius ne
verbum quideni dixit, qui potius Sabinum ut reliquos rectores
Maximini, contra hvjus voluntatem per litteras significasse re-
fert ea quae Maximinus aypucfxp TTpoo-Ta.yp.aTt. tantum indica-

verat. Ilinc quamvis sane Sabinus non diserte commemo-
ravcrit constitutionem Galerii in sua epistola, tainen ille ipse
potius simul probabilitcr credidit Maximinum ejusdem esse in
Christianos voluntatis quam ostenderat Galerius et reliqui in
sua constitutione, atquc inde certc non plano temere Rufinus
adeo, Sabinum praemisisse illam constitutionem suae epistolae,
intcrpretationc sua siniul affirmasse intelligitur.Scd alterum,
in quo crravit Valesius, illud essc puto, quod fiaaikevs nomine
Galerium, non Maximinum indicari ab Eusebio contendit.
(Juod quomodo statui possit, non intelligo, neque illud Rufinus
statuit qui quamvis Galcrii constitutionem simul pracraisisse
Sabinum epistolae suac tamcn verbis id quod Maxi-
dixerit.
tninus obscurare tentaverat, so /SaaiAews vocabulum de neminc
nisi do Maximino interpretari luculenter ostendit. Sed causa
crroris Valesio illud fuit, quod Sabinum ut Maximino morem
gereret, leviter tantum et tecte Galerii constitutioncm memo-
rasse ab Euscbio dici putaret, unde verborum /SarriAews yvu>p.r]v
ip.(l>au'ei hanc sententiam veri similitcr essc credidit : regis, id
est Galerii, sent<uitiam tccte significavit. Atquc proptcrea
Desoio an vcrterit (p.<f>aCvei iusinuarit. Quod vero dicit Valc-
3 > :
3
:
768 ANNOTATIONES AD o. i, 2.
sius,Euscbium Maximinum tyrannum potius quam Csesarem

vocare, ita tantum vcrum cst, ut saepius et plerumque hoc
facere Eusebius credatur. Cf. initium cap. 1. et cap. 2. Sed
hoc loco et infra in verbis : tovto yap eir aXrjQetas (3am\eZ
boKeZv vireiXrjcpacnv, de alio quam de Maximino cogitari nullo
modo Eusebium obscurissime et perversissime
potest, nisi
loqui velimus. Verba autem r<3 tu>v egoxcoTaTcov kitapyoiv
r)yovpevovs vertit Valesius Sabinus quidem qui prcefecturce
:
prcetoriancv dignitatem, qua~' apud illos sutnma habetur, tunc

temporis obtinebat, singularum provinciarum prsesidibus, et
eodem modo Strothius, qui prseterea ad h. 1. animadvcrtit
" We far wrong, in comparing a prwtorian prafect
shall not be
of this period with the grand vizier. A t jirst his power was not
so great. HEIN.
Ib. e7TioroA7}s] Hujus epistolse authentiam ostendit accu-
ratius Kestner. de Eus. p. 42. not. 88. HEIN.
Ib. rjs TpoiTov] Val. non recte vertit : eam epistolam
Grccce nos interpretati sumus in hunc modum. Vid. Moeller.
p. 24. cf. Moshem. dissertt. ad hist. eccl.pertt. vol. i. p. 527. In
sequentibus KaOcocncopivj] cmovhfi recte vertit Val. : devota solli-
citudine, perperam Str. : verehrungsuwrdige Bemuhung. Vid. i.
3. otl p.7] cpcavais avTo povov avTov yepaipop.ev ol KaOcocrcco-
Litvot, avT<2. Polluc. i. 1. 20. 36. Valesius ad Euseb. orat.

de laud. Const. c. i. Irmisch. ad Herodian. vii. 9. tom. iii.
p. 784. Cf. Heraldus ad Arnob. advers. gentt. iii. 6. P. ii.

p. 122. sq. ed. Orell. Sed vocem XnrapcoT&Tr) Valesius trans-
tulit assidua, Neuter recte ut videtur.
Strothius hoechsfe.
Puto enim XmapcoTcxTr] potius eodem modo h. 1. dictum esse
quo ssepius recentior Graecitas illud usurpat, ita quidem ut sit
continuus, constans, perpetuus. Vide quse annotavi ad Euseb.
H. E. vii. 11. (pag. 573. sq.) HEIN.
1, 5- TrepaLTtpo) avTots tovtov tov ypdp.p,aTos] Non dubito
quin scribendum sit ro£J TTpa.ypi.aTos ; quam emendationem con-
firmat Nicephorus in cap. 24. 1. vii. qui hunc locum sic ex-
pressit : p.r) Trpoo-rJKOv Zkzivois Trepairepco cppovTiba irepl Xptcr-
Tiav&v Troieio-Qai. VALES. Valesius vertit : ut sciant sibi in
posterum hujus negotii amplius curam agere non licere, Stro-
thius : dass sie es wissen, dass sie sich mit dieser Sache fernerhin
nicht ahgeben dicrfen. Nescio tamen an vel ypdppaTos possit
:
5-i. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. IX. 769
explicari ct itaquidem ut cadem sententia maneat, hoc modo

ut sciant sibi non licere operam dare, scilicet, ut facile intel-
ligitur, perscquendis Christianis, ultra hoc scriptum, id est,
magis quam hoc scripto est indicatum. Sequentia ol kclt
iirapyiav rr/i> t5>v ypacpevTcav avTols iTraX.r]0€V€LV irpoaCpecriv vevo-
(aik6t€s non recto vertit Valesius : singularum provinciarum

pncsidcs, rati hanc revera esse principis mentem, quse literis
Sabini cxpromeretur, nec Strothius : Die Statthalter in den
Provinzen hielten den Inhalt dieses Briefes fiir die icahre Wil-
lensmeynung der Kaiser, cum vertcndum sit provinciarum :
pncsidcs rati se iis (id cst, curatoribus, magistratibus ctc.)

toluntatem Cwsaris qucc scripto illo contineretur, probare s.
demonstrare. HEIN.
i, 6. IniTikovpivws crvvaycay&s] Hoc loco crvvaycoyas posuit
])ro (Tuva£eis. Quo scnsu etiam Dionysius Alexandrinus eam
vocem usurpat, ut supra notavi Duplex autem erat in lib. vii.
crvvcigis, altcra precum, altera sacramentorum. De prioro
loquitur Athanasius in apologia ad Constantium Kal yiyovzv :
ovk iyKaivLa, aXkcl crvva^LS Tr)s ev\i)s. VALES.

I, 7. Kexet/xao-jueVoi] Lapsos intelligit, quos naufragis com-
parat. Eosdem in libro viii. irei:€Lpap.£vovs vocavit. Possis
etiam verterc oi tempestatis quassatis. VALES.
1, 8. X€(ocj)6povs vias publicas recte vcrtit Val. Vidc quse
monui ad Euseb. H. E. vii. 21. (p. 582. sq.) Adde Polluc. i. 12.
220. iii. 17. 96. ix. 4. 19. 'Em 8e tovtols, tcls p.*v zvpvTipas
ohovs, keoxpSpovs Kal ap.a£LTovs &v KaXofc, Kal ap.a£r]\aTovs, /cat
Itttt^Xcltovs. Td oe arez/d, aTivcorrovs, Kal Xavpas etc. Vid. Jun-

germann. ad h. 1. Achil. Tat. i. p. 45. ed. Salmas. UTpintTai
ti\s Xecocpopov. HEIN.
2, 1 . Ou5' okovs Zttl p.ijvas ££] Maximianus Galerius post con-
stitutionom illam, quam pro paco et libcrtate Christianorum
ediderat, non diu supervixit, scd paucis post mensibus pcsti-
lenti vulnero consumptus interiit, ut in appcndico libri viii.
rcfcrt Euscbius. Ejus igitur morto audita, Maximinus Caesar

pcrsccutioncm adversus Christianos rcnovavit, seseque ipse
Augustum remmtiavit, cum hactcnus Caesar tantum fuissct,
ct Calcrii Augusti jussis parerc nccessc habuisset. VALES.
Il>. (v tols Kot/x?/r)jpiots] Vid. Biiigham. Oria. P. iii. lib. viii.
3 K 4
:
§. 9. cit. Read. cf. supra vii. 1 1. (pag. 568.) Meursii Glossar.

p. 251. ed. ii. Suicer. Thes. t. ii. p. \ 22. sq. HEIN.
Ib. ambs £avT<2 /ca0' i)p.S>v Trpeo-êuerai] Elegans locutio, quam
non intellexit Christophorsonus, nec Musculus. Maximinus
submissis quibusdam improbis hominibus sollicitaverat Antio-
chenses, ut legatos ad comitatum mitterent, petituros ab se,
ut Christianos omnes ex urbe ejicere ipsis liceret. Itaque

Maximinus qui hanc legationem subornaverat, vere dici potuit,
ipse ad sese legationem misisse, et legati munere functus
fuisse.Est etiam hic transpositio verborum familiaris Eusebio.
Haec enim verba btd Ttvvv *novqpS>v dvQpînav referenda sunt
ad vocem Ttapop\xr)aas. VALES.
Ib. Kal krzpovs oe tovto vTrofiaXelv] Hsec cum antecedentibus
connexuit Christophorsonus. Nicephorus vero legit : kch kri-
pots bk TavTo viro\a(3u)V btairpdâaOat. Quam scripturam
secutus esse videtur Rufinus, qui ita vertit : Sed et alios per
singulas civitates similiter deterrimos cives ad simile facinus
impellit. Vide caput 4. hujus libri, ubi eadem verba repe-
tuntur. VALES.
Ib. Xoytarevetv] Logistse dicebantur a Graecis curatores
eivitatum. Unde XoytaTevetv est curatoris officio fungi. Phi-
lostratus in Nicete sophista : avqp v-naTos dvopta 'Povcfjos, tovs
2p.vpvaiovs iXoyto-T€V€ irtKpGts ko.1 Svotoottcos, etc. Id est : Rufus
quidam vir consularis t curator erat Smi/mceorum, et in eo munere
acerbum se ac morosum prcebebat. Vide quse notavi ad librum
xiv. Amm. Marcellini pag. 36. VALES. Ad verba zrjs -npoa-
(owp.tas dWoTptos vide quse annotavi ad Euseb. H.E. vii-32.(pag.

645. sq.) Adde viii. 6. Totovrov tG>v fiaatktKwv kvbs to p.apTvptov
iraiboiv, d£tov bts ovTias Kal ttjs Tipoarjyopias' Ylerpos ydp e/caAeiro.
Matth. xvi. 18. Scriptor vitse Syncleticse apud Coteler. eccles.
Grcsc. monumm. tom. i. p. 202. de Syncletica : 'H tov iirov-
paviov o~vyKXr\Tov kirdvvptos. Verba autem ZboKet koytaTevctv
Val. vertit : curatoris officium gerebat et Stroth. eodem modo

er verwaltete das Amt eines Kdmmerers. Et sane eoo'/cei h. 1.
vix potest verti videbatur sed potius rem affirmat. Cf. quse
monui ad Eus. H. E. vi. 17. (pag. 463. sq.) HEIN.
3, J . Atbs $'t\iov] Jovis Philii templum Antiochise memorat
Julianus in misopogone et Libanius, ni fallor, in Antiochico,
VALES.
i-i. EUSEUII IIIST. ECCLES. LIB. IX. 771
Ib. yo-qrdais Ibpvci] Variae crant gcntiliuni caeremoniye in

erigcndis deorum siinulaeris. Aliis cnim ritibus Jupitcr
Ctcsius, aliis Herceus, aliis Philius consecrabatur. Ac Jupiter
quidem Ctcsius, cujus simuiacrum in ccllis penariis habebant,
cadisco dcdicabatur. Ritum consccrationis rcfcrt Anticlides
in tgriyqriKcp, id est, in libro de ritibus sacris apud Athemcum
in libro xi. cap. 6. Simulacra autem Jovis Hercei cum ollis

consecrabantur. Aristophancs in Danaidibus :
fj.apTvpofj.ai 8e Zrjvoi 'EpKelov \vTpas,

p(6" u>v 6 ficopos ovtos IdpvvSr) 7tot*.
Eodcm ritu Mercurii et aliorum simulacra erigebant, idque

dicebant xvTpais ihpveiv. \\\ his ollis pultem aut legumina
coqucbant, ex quibus libamenta diis a se consecratis offere-
bant, in memoriam prisci victus et antiquse frugalitatis.
(ûod si numen suum impensius colere vcllent, tum ca;sa
victima simulacrum crigebant. Quod dicebatur ibpveiv
illius
iepetw, ut docet Aristophanes in Irenc, cjusque scholiastes
pag. 693. Adde Suidam in voce Kavovv. Praeter has csere-

monias utebantur interdum magicis consecrationibus, quemad-
modum Theotccnus fecisse dicitur in simulacro Jovis Philii
dedicando. VALES.
4, 2. 'Iepets hr\Ta\ Cf. Lact. de mortt. pers. c. xxxvi. HEIN.
Ib. apyjLf.pzls 77p6s avTov Ma£ip.(vov\ Saccrdos provinciae
suffragiisdecurionum crcabatur, iiquc potissimum ad honorem
sacerdotii promovcbantur, qui onmibus curia; muneribus egre-
gic pcrfuncti essent, ut legitur in codice Theodosiano, titulo
de dccurionibus. Id crgo ut novum et inusitatum notat Euse-
quod Maximinus ipse sacerdotcs provinciaj designaverit.
bius,
VALES. Cf. qua; annotavit Valesius ad Euseb. H. E. viii.
14. (pag. 698. sq.) HEIN.
5, 1. riiAarov viTopvi]paTa~] Dc horum actorum falsitate, vide
(piae notavit Eusebius in cap. 9. lib. i '. Eorundem actorum
mentio fit in actis proesidialibus Tarachi, Probi et Andronici
cap. 9. ubi Maximus proeses hsec dicit : Inique non scis, quem
invocas Christum, hominem quidem factum sub custodia
fitisse,
Pontii Pilati et punitum, cujus exstant acta fnissionis. Porro

hsec aota preesidialia Taraclii, Probi et Andronici, gesta sunt
i
Prwter eos quos ibi laudavi, vid. Paulus Commentar itbcr daa X. T. u m. iii.
I>. 779. IIEIN.

Diocletiano 4. ct Maximiano 3. coss. ut quidem habet in-
scriptio primse interrogationis. Ex quo efficitur, acta illa
Pilati diu ante persecutionem fuisse conficta, contra quam

Eusebius affirmare videtur hoc loco. Verum ut libere dicam
quod sentio, mendosa mihi videtur actorum prae-
inscriptio illa
sidialium, scribendumque coss. Diocletiano Aug. 9. et Maxi-
miano 8. Primo enim mentio fit in illis actis preecepti impe-
ratorum, quo scilicet jussum erat, ut omnes diis immortalibus
sacrificarent. Hrec autem prrccepta sunt anno decimo nono
imperii Diocletiani. Deinde in cap. 9. heec leguntur Prwses :
dixit : maledicis priiicipes qui diuturnam et altam pacem proe-

stitere. Andronicus dixit : ego execratus sum pestem et sangui-
bibulos, qui evertunt mundum. Primum illud de alta ac diu-
turna pace, convenire non potest in quartum consulatum
Diocletiani, cum eo tempore barbari imperium Romanum
undique aggrederentur. Deinde non video quomodo sangui-
bibuli dici possint Diocletianus et Maximianus, nisi post
annum 19. Diocletiani quo ccepta est persecutio. Accedit
argumentum illud de actis Pilati, quse hujus persecutionis
tempore ficta esse tradit Eusebius. De iisdem actis Pilati
loquitur etiam Theophanes in chronico p. 7. qui cum ex Eu-
sebio nostro cuncta quse illic habet, hausisse videatur, mirum
est tamen quantopere fallatur. Galerio enim Maximiano attri-
buit, quod Maximino potius tribuendum erat. Sed et in

temporis notatione aberrat, dum hrec acta Pilati ante abdi-
cationem Diocletiani divulgata esse scribit, cum tamen satis
diu post imperium a Diocletiano depositum edita fuerint a
Maximino. VALES.
Ib. yva>p.r) tov //,et£bz>os] Rufinus hsec ita vertit : Qua3 acta
per omnes regni sui provincias prwlato edicto mitti pra?cepit k .
llufini verba expressisse videtur Nicephorus in lib. vii. cap. 26 ;
sic enim habet : iirl tt)v vtto x^P a °"$<Si> §ta7re'/x7roj>rat, nai tivchv
Trpoypapp.a.T(ov Trporjyovp.iv(av. Certe in codice Fuketii et Savilii
scriptum est hia itpoypapp.aTu>v TrapaKeXevopLevoi, etc. VALES.
5, 2. bovm] Vidc Zosim. hist. ii. 33. p. 189. ed. Cellar.
i<Pto-Tb>TOiV yap rots airavTayov aTpaTiu>Tais ov p.dvov cko.tov-
T&pytoV, Kal x^t-apX^V' a â Kat T ^ v A.eyo/Aev<ai> bovK&v, 01 crrpa-
k
Vide quae monui x. 8. HEIN.
:
2-2. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. IX. 773
TTjycOV (V (KaCTTCO TOTTCO

'
T&^LV (TldxOV. Cf. EuSob. H. E. viH. 2.
(pagi 658.) IIETN.

Ib. keyetv iyyp&il>o>s] Pessime Christophorsonus vcrtit asse-
veranter dicere. liectius Musculus tradito scripto. Langus
scripto testimonio. Nani testimoniuni non soluin voce, sed
etiain scripto perhibotur. Sed optime Ilufinus interprctatur
actis profiteri. Hoc est quod dicitur in gestis purgationis
CsDciliani : professio tua actis haret. VALES. Vales. vertit:
editis apud acta testimoniis. IIEIN.
Ib. ijOekov] Do rc, quae h. 1. refertur ab Eusebio, ssepius
gentiles nmlieribus testimonia contra Christianos extorquero
consucverunt. Vid. Plin. epist. x. 97. Necessarium credidi,
ex duabus ancillis, quce ministrw. dicebantur (uiinistrarum voca-
bulo diaconissas significat Plinius), quid esset veri, et per
tormenta qiuerere. Cf. Tertullian. apologct. i. init. : Domesticis
indiciis nimis operata obstruit viain defensioni. Justin. M.
apolog. ii. c. 12. "Hbri kcu tovto evr\pyr>o~av ol cpavkot baifjioves
bta tlvcov novrjpcov avOpcoircov irpay8r)vai. <t>ovevovTes yap avrol
Ttvas €77t (TVKOipavTLa rr) eis rjpas, /cat els (3aoavovs etkKvcrav
OLKeras tS>v yperepcov, i) iraibas ?} ywata, *at bi alKLapLcov cpoftepcov
Z£avayK&£ovai KareLnelv ravra ra p.vOokoyovp.eva, a avrol cpavepcos
npa.TTovo-L. Ireneeus adv. hser. p. 469. ed. Crab. HEIN.
6, 1. ÊiricTKo-nos îkftavos] Alius hic cst a Silvano episcopo,
dc quo Eusebius in libro de martyribus Palsestinae cap. ult.
Hic enim Eniisse episcopus fuit, quidem ille Cazse. Et prior
in metallis Pakestinse una cum aliis novem ac triginta mar-
tyribus capito truncatus est, anno persecutionis octavo. Hic
vcro apud Emosam in Phoenico bestiis objectus anno pcrse-
cutionis nono. Do cujus martyrio jam supra locutus cst Eusc-
bius in libro viii. licct non suo loco. VALES.
6, 2. Hujus martyrium jam
YltTpos tcov Kar 'AkegavbpeLav]
supra retulit Euscbius in libro viii. sed non suo loco. Nam
libcr viii. ultra octavum annum pcrsecutionis non progrc-
ditur. Petrus vero Alexandrinus, passus est anno perse-
cutionis 9. ut disertc affirmat Eusebius in fino lib. vii., septimo
Calendas Decembris, ut legitur in excerptis chronologicis a
Scaligero editis. Quibus consentit Usuardus, Ado et vetus
martyrologium Romanum. Grreci vero die 24. Novembris
ejus natalicia celebrant. Porro acta passionis illius MS.
774 ANNOTATIONES AD c. 6, 7-
Graece exstant apud R. P. Franciscum Oombefisium, qui ea

cum aliis quam plurimis brevi publicaturus est. In quibus
passus esse dicitur Petrus die 25. Novembris, Tii\xnrr\v ln\
(LKaba tov Noep.(3piov p.r]vbs ayovTos. Illud quoque ex iisdem
actis didici, Petrum hunc ultimum fuisse martyrum .ZEgyp-
tiorum, qui in illa persecutione ceciderint. Cum enim Petrus
ad supplicium duceretur, in loco qui dicitur Bucoli, ubi quon-
dam Marcus evangelistes passus fuerat ac sepultus, Deum sup-
plex orasse dicitur, ut sanguine ipsius tanquam signaculo
persecutio obsignaretur : koX yeveaOo) rb epbv alpa aqbpayls kol
rikos tov hiti>yp.ov rrjs r)ya-nr]p.€vr]s aoi Troipvrjs. Eademque hora
virgo qusedam, qua; juxta b. Marci sepulcrum habitabat,
dum media nocte Deum oraret, has voces e ccelo audiisse
fertur: Petrus caput apostolorum, Petrus finis martyrum, lleVpos
apxh aTToo-ToKwv, FleVpos reAo? p.apTvp(av. Quse profecto ad

amussim conveniunt cum Eusebii nostri narratione, qui Petrum
nono persecutionis anno ait fecisse martyrium. Quippe anno
decimo penitus sedata est persecutio, ut diserte testatur
Eusebius. Petrus autem Alexandrinus nono persecutionis
anno exeunte martyrium consummavit, die 25. Novembris, ut
dixi. VALES.
6, 3. AovKtavos] Hujus martyrium retulit etiam Eusebius
in libro viii. cap. 13. sed turbato ordine temporum. Hic
autem distinctius notat tempus quo passi sunt Petrus et
Lucianus, nempe sub Maximino, non autem sub Galerio Maxi-
miano, ut vult Baronius, ad annum Christi 311. cap. 3. Errat
etiam idem Baronius, qui Petri Alexandrini martyrium con-
fert in annum Christi 310. Passus est enim Petrus anno
Christi 311. cum persecutionis annus nonus ageretur. Qui
error Baronii inde profluxit, quod persecutionis exordium
anno citius quem errorem abunde supra refuta-
inchoavit,
vimus. Porro cum Luciani martyrium sub Maximino conti-
gerit, Anthimi quoque Nicomediensis episcopi martyrium sub
eodem Maximino collocandum videtur. Certe Anthimus paulo
ante Lucianum passus est, ut docet Luciani epistola ad An-
tiochenses, quam retuli ad caput 13. lib. viii. Id etiam colli-
gitur ex actis Luciani martyris, in quibus tamen Maximianus
pro Maximino scribitur, solemni Grsecorum errore. VALES.
Ib. TY]viKavTa /3aaiAei)s 8iarpi/3wy] Mortuo Galerio Maxi-
3-3. EUSE13II HIST. ECCLES. LIB. IX. 775
minus Ca?sar Asiam ac Bithyniam oecupavit, qua? provinciaj

una cum Illyrico ot Thracia sub ditione fuerant Galerii. Has
enim provincias Gialerius sibi retinuerat, ut scribit Eutropius,
et vetus auctor in exccrptis, qua; ad calcem Amm. Marcellini
jampridem edidi. Nicomedia; igitur morabatur Maximinus,
quaj caput erat Bithynia?, et imperatorum domicilium, jain
indc a teinporibus Diocletiani. Porro /3acriAe'cos nomine Maxi-
minum hic intelligi, apertissime docent, quae sequuntur. Quo-
circa miror Baronium, qui Lucianum sub Galerio, non sub
Maximino passum essc dixerit, cum Eusebius qui Luciani fuit
sequalis, a Maximino eum occisum esse testetur. VALES-
Cf. supra c. i. (pag. 766. sqq.) HEIN.
7, 1. *G fxrjbe ciAAore 7rore] Non immerito quis mirari possit,
cur Eusebius id nunquam antea visum esse dicat. Nun-
quamne antea decreta civitatum adversus Christianos, nun-
quamne principum edicta publice proposita fuerant ? id pro-
fecto negari non potest. Non igitur hoc negat Eusebius, sed
tantum ncgat, cdicta illa in oes incisa fuisse. Nam ut supra
notavi ad lib. viii. cdicta principum in charta perscribe-
bantur. VALES.
Ib. KaTa naaav ecfxpov i]p.cpav~\ Rufinus et Langus vertunt
per totum diem. Sed Musculus et Christophorsonus interpre-
tantur quotidie. Sic infra cap. 8. bia Tracrrjs fjfxepas. VALES.
7, 3. oh ov \}n\S>v Kal vttok(V(ov Musculus et Chris-
prjp.a.Tu>v
J
tophorsonus ha;c ad deos referri existimarunt. Ego ad Tyrios

ipsos rctuli. Perstringit autem Maximinus fidem Chris-
tianorum his verbis vttok€vo>v pr}p.a.T(av ttlcttis, quasi fides Chris-
tianorum nihil prreter verba haberot, ac rebus ipsis vacua
esset. VALES.
Ib. 6tG)v — oiKr)Ti]piov] Inde in vett. nummis et inscrip-
tionibus srepe vocari Tyrum Upav kol dav\ov, docet Spanhem.
dissert. ix. de numismatibus cit. Lowth. HEIN.
Ib. (TiLbrjpLa] Credidcrunt vetcrcs, certis diebus deos in
quasdam uibes ipsis acceptas commoare, easque e7n5r7/zias
OeGtv appcllabant. Sic apud Dclios ct Milesios adventus Apol-

linis apud Argivos Diaiue, ut scribit Menander
colcbatur,
rhotor in cap. dc hymnis a.TioTrep.Ti-TLKols. Aristides in pana-
thonaico iroTepov tcls 6a2v e7rt8^tas «17701 t(s. Dio Chrysos-
tomus in orationo <pi?o Tarsica 1. inscribitur pag. 408. <pacrl
:
tovs oiKKrras ?)pcoay, ?) Oeovs TTokkdnLs e7rtcrrpe'<Tjecr0ai tcls avT&v

7ro'Aets, toIs akkoLs ovTas dcpavds, eV re Ovaiais Kai tlglv eoprats
bripLOTekzcriv, etc. De hujusmodi deorum adventu poetre passim
loquuntur. Virgil. lib. iv.
Qualis ubi hibernam Lyciam, Xanthique fiuenta

Deserit, ac Dclum maternam invisit Apollo.
Hinc est, quod adventus impp. in veteribus nummis et in

Calendario inscriptus cernitur 1
. Sed et Christiani de qui-
busdam idem credidere, ut de Thecla Dalisanda ab
sanctis
urbe Seleucia commeante sub diem ipsius festum, et de Paulo
Roma Tarsum invisente ait Basilius in lib. ii. de Thecla
cap. 10. VALES.
7, 4. Ttpbs tt]v Tjp.eT€pav evo-e(3eL0.v KaTecpvyev Val. vertit
confestim ad nostram pietatem tanquam ad totius religionis vne-
tropolim confugit, Stroth. " so hat sie sogleich und ohne Beden-
ken, ihre Zuflucht zu unsrer Gottseligkeit als zu der Hauptstadt
aller Beligionen genommenr Sed primum ewe'/3etai> rectius inter-
pretandum duco de clementia, gratia (vid. quse monui ad Euseb.

H.E.viii. 17. (p. 706.) quod suadent sequentia KaTttyvyev, lao-tv
— dTrairoOcra, deinde 0eocre/3et(5z> de pietate potius quam de re-

ligione accipiendum existimo. Neque enim facile intelligatur
cur numero plurali deinde usus sit Maxi-
interpres rescripti
mini quamvis conferas, si placet, quse exposui ad Euseb. H. E.
viii. 6. (p. 661. sqq.) et 0eocre'/3eta preeterea sensu objectivo de
paganorum religione haud an sit satis infrequens. Cf. quse
scio
monui vii. 32. (pag. 633.) Quidquid vero sit, luditur certe in
verbis e?W/3eia et 0eocre'/3eia. Porro notanda est locutio wcnrep
7rpos p.t]Tpo7rokLV iraacav 0eocre/3etcoj', quod Latinius quam Val.
reddas tanquam ad arcem singulorum pietatis, i. e. firma-

:
mentum. Metropolis enim solet colonias suas fovere ac tueri.

Similiter aKpo-rrokLs legere me memini apud M. Antoninum sed
locus ipse nunc non statim succurrit. Cf. Suicer. Thes. t. i.
p. 173. Et Diogenes dixit cupiditatem esse p.r]Tp6irokLV -navTObv

rtoy KaK&v, i. e. pi(av, originem. Demades vero affirmavit ti]v
albS> tov Kakkovs dKpoTtokLv esse, i. e. quod muniat et com-
1
annotavit Valesius supra
Cf. quse ville ad Charit. p. 285. Wesseling. ad
ii. et in notas Maussaci ad
6. (p. 74.) Diodor. i. 35. HEIN.
Harpocrat. Lexic. p. 134. Adde Dor-
mciulot pulchritudinem. Cf. Gcsncr. Thesaur. Latin. s. v. arx.

HEIN.
7, 6. ju?75' —
rcfcrcndum ad paccm intcr Maximinum
Trp6(To\l/iv
ct Licinium factam, monuit Lowth. cit. Lact. do moi tt. pera.

-
c. xxxvi. HEIN.
Ib. TTpofroxj/LV o-TrjplfraOai] Alludit ad aspoctum ct crrr)pLyp.uv
planctaruin. Dicitur autom arrjpLypos in planctis, cum in
opicyclo suo ncc progrcdi amplius nec rctroccdere adhuc vi-

dontur. VALES. Vales. non malo vcrtit " ncc impii bclli :
aspectus improepcdite dejixus lueret in tcrris." Strothius minus

bcnc " noch auf dass die Aspecten eines verruchten Krieges un-
:
gehindert iiber der Erde im Stillstands-Punkt stehn.'''' Dubito

ctiam do ca quam Valesius invenisse sibi visus est, allusione.
HEIN.
Ib. iv (poftep<a rpopui KaTahvop.£vr)v] Scribondum videtur ava-
bvopievrjv. Duo enim torrae motuum genera sibi inviccm oppo-
sita, hic a Maximino refcruntur, jipaapariaL scilicet ct \aa-
p.aTiai. Do quibus vide Amm. Marcellinum, et qua> ibi notavi.
Innuit autem Maximinus terroe motum illum, qui urbem
Tyrum afflixcrat, anno antc persecutionem Diocletiani, ut
rcfert Eusebius in chronico. VALES.
Tb. koI ravra avp.iravra — iyivero] Constat omnium malorum
quibus ipsi premcbantur, causas paganos adscripsisse Chris-
tianis, quorum impietate deorum suorum ira effervuerit
gravis
et cffcrvescat. Quam quidem paganorum calumniam, si quis
alius, omnibus eloquentia? suse pondcribus compressit Arno-
bius advcrsus gcntes i. i — 26. ed. Orell. Ita c. 2. " Ac pri-

mum, ab his illud familiari ct placida orationo pcrqui-
inquit,
rimus: postquam esse nomen in tcrris C/iristiaiuv religionis
occwpit, quidnam inusi/a/um, quid incognitum, quid contra leges
principaliter institutas, aut sensit aut passa est rerum ipsa qua?
dicitur appellaturque natura ? Nunquid in contrarias qualitates
prima illa elementa mutata sunt, ex quibus res omnes consensuin
est, esse concretas? Nunquid machinw hujus, et molis, qua uni-
versi tcgimur, et contincmur iuc/usi, parte cst iu aUqua relaxaia,
aut dissoluta conttructio? Xunquid cvrtigo hcec mundi, primi-
genii motus moderamen exccdens, aut tardius repere, aut pra-
cipiti capit colubi/itatc raptari? Nunquid ab occiduis partibus
attollere sc astra, atqne iu ortus fieri signorum avpta cst inc/i-
778 ANNOTATIONES AU c 7, 8.
natio ? Nunquid syderum sol princeps, cujus omnia luce

ipse
vestiuntur, atque animantur calore, exarsit, intepuit, atque in
contrarios liabitus moderaminis soliti temperamenta corrupit ?
Nunquid luna desivit redintegrare se ipsam, atque in veteres

formas novellarum semper restitutione traducere ? Nunquid fri-
gora, nunquid calores, nunquid tepores medii in aqualium tem-
porum confusionibus occiderunt ? Nunquid longos liabere dies
bruma, revocare tardissimas luces nox coepit cestatis ? Nunquid
suas animas expiraverunt venti ? emortuisque faminibus neque
cozlum coactatur in nubila, nec madidata ex imbribus arva succe-
dunt ? Commendata semina tettus recusat accipere (cf. verba
fxr/Te Trjv yr\v to. iiapahiho^va avTrj airepfxaTa apvelaOai) ? aut
frondescere arbores nolunt? Sapor frugibus esculentis, et vitis
liquoribus mutatus est ? Oleorum ex bacculis cruor teter expri-

mitur, nec lumini subministratur extincto ?" etc. Ibid. c. 4.
" Quando est humanum genus aquarum diluviis interemtum ?
non ante nos? Quando mundus incensus in favittas et cineres

dissolutus est ? non ante nos ? Quando urbes amplissimat marinis
coopertce suntfluctibus ? non ante nos ? Quando cum feris bella,
et pralia cum leonibus gesta sunt ? non ante nos ? Quando per-
?""
nicies populis venenatis ab anguibus data est ? non ante nos
etc." Ibid. c. 10. " Nec si aliquid accidit, quod nosmetipsos,
aut res nostras parum la^tis successibus fovit, continuo malum est
et in exitiabilis rei opinione ponendum. Pluit mundus, aut non

pluit, sibimet ipsi pluit, aut non pluit : et quod forsitan nescias,
aut uliginem nimiam siccitatis ardore decoquit, aut longissimi

temporis ariditatem pluviarum effusionibus temperat" Vid.
Herald. et Elmenhorst. ad Arnob. 1.1. i. 1. p. 277. ed. Orell.
et Nourrius in supplemento annotatt. Arnobium quod ad- in
jecit editioni suse Arnobii Orellius, ad eundem locum p. 3.
Salmas. ad Tertuttian. de pattio p. 152. Sed nec tacendum
illud est, vicissim Ohristianos malorum quse paganis accide-
rent, causam et originem repetiisse vel ab religionis Christiame
contemptu vel ab eorum Christianos persequendi studio. Vid.
Euseb. H. E. viii. 14. ToaavTr] hfjTa Kaxias (popa v<fi eva
koX tov avTov o-vvrjve\df] naipbv, Ttpbs t&v hvo Tvpavvw avaTokr\v
Ka\ hxnnv 8ietArj</;dra>y KaTepyaaOetaa. Tts 8' av Trjv tS>v ToaovT<av
bieptvva>p.€Vos ahCav, 8i<rrd£at, p.r] oi\l rbv Kaff i)p.G>v bi(ayfxbv
airo(pt]vao-6ai ; "Ore ye ]xa\icna ov TipoTtpov ra Tr}$ Toarjabe tt4-

—
8-io. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. IX. 779
iravro avyxyo-€(os r/ XpiaTiavovs ra tt/s Trapprjo-ias a7roAa/3eu>.
Noquc ipsum rerum naturse cursum a Dco quamvis insolen-
tissimo mutari ac tolli in religionis Christianse et fortissimorum

ejus dOkr)TS>v gratiam, noster non crcdidit. Vidc quse cxposui
ad Euscb. dc martyr. P. c. ix. (p. 740. sqq.) Quae quidcm opin-
ioncs ornnes ortae videntur ex minus rectis de justitia divina
notionibus. Vid. Luc. xiii. 2. Johann. ix. 2. Ammon. biblische
Theologie t. i. p. 145. sqq. ed. ii. cf. Kant. Religion innerhalb

der Grdnzen der blossen Vernunft p. 97 *. sq. ed. ii. (Fichte)
Versuch einer Kritik aller Offenbarung p. 10. sqq. ed. i. Schleier-
macher. der christl. Glaube tom. ii. p. 90-93. HEIN.
7, 8. rovi \eip,S>vas
— kap.irop.4vovs Val. vcrtit : prata plantis
et floribus propter opportunam imbrium irriga-
collucentia
tionom. Magis perspicua ost Strothii interpretatio " die :
Wiesen, die durch fruchtbaren Regen mit Gewdchsen und Blumen

1
geschrnucM sind.' ''
Ita stcpius avddv dicunt Grseci quae splen-

didius et magnificentius sunt ornata. Cf. Xenophon. Cyrop.
vi. 4. I. ijaTpaiTTe p.ev \akK<S, yv9ei 8e (poiviKio-i Traaa ij o-TpaTid.
Homer. Odyss. iii. 420. xi. 414. xiii. 410. Et Latini simi-
Yiterflorere et nitere dicunt. Virgil. zEn. vii. 804. florentes ccre
catervas. Lucret. iv. 451. florentia lumina flammis. Cicer.
Verrin. iii. 18. Adde Salmasium ad Tertull. de pallio p. 190.
cf. Eustathius ad Homer. Odyss. xiii. 388. Passow. Lexic. s. v.
Xnrapos. HEIN.
8, 4. Aiaîkias — "'Attlko.s] Vid. Stroth. deutsche Ueberset-
zung t ii. p. 74. not. 5. Addo Boeckh. Staatshaushaltung der
Athener t. i. p. 16. sq. Cf. Spanhcm. de usu et prccstant. num.
t. ii. p. 326. Potter. Archwologic t. iii. p. 164. 165. ed. Ram-
bach. Paulus Commentar tom. iii. p. 71. 523. 526. Kuinoel.
Commentar. ad Actor. xix. 19. p. 656. cd. ii. Euscb. H. E.
iii. 6. HEIN.
Ad
vocem avalbijv vid. viii. 14. (pag. 699.) HEIN.
8, 6.
8, 10. Merd tS>v crvvrjOtav avrois avAwu] Gentilium cadavera

cum tibiarum et neniarum cantu effercbantur. Quam in rem
prreficas habebant et siticines, de quibus notavi ad Amm.
Marcellini librum xiv. Fallitur itaque Christophorsonus, qui
pro fxerd hoc loco substituit avri. Sic enim vertit : neque aliud
quicquam spectare licebat, quam miserabiles fletus, quos pro t>-
3 p
biarum cantu et strepitu ipsis in more posito ediderunt. Sed

vulgatam scripturam omnes scripti codices, ipseque adeo Nice-
phorus tuentur. VALES.
Ib. 7T€pl TTavTa aTtovbijs.]Quod hic de sepultura cada-
verum refertur, satis indicat morem illum cremandi cada-
vera eo tempore penitus obliteratum fuisse apud Romanos.
Quod quando primum coeperit, difficillimum est dicere. Vi-
dentur tamen a Judseis et Christianis hunc morem pau-
latim hausisse Romani, de quo insignis est locus Macrobii
in lib. vii. Saturnalium cap. 7. Deinde licet urendi cor-
pora defunctorum usus nostro swculo nullus sit, lectio tamen docet,
eo tempore quo igni dari honos mortuis habebatur, etc. VALES.

9. In. Tit. In omnibus codicibus transpositi erant tituli capi-
tum, et capiti 9 adjectus erat titulus qui capitis 1 o. esse de-
buerat, contra capiti 10. tribuebatur is qui proprius erat capitis

9. Hunc errorem emendaveramus. Sed quo-
in versione nostoa
niam nihil in hac editione prseter scriptorum codicum fidem

corrigere propositum nobis fuit, ideo hunc errorem retinere
maluimus, contenti lectorem de mendo admonuisse. VALES.
Justo religiosior mihi esse videbar, si hoc vitium non vere
emendarem. HEIN.
9, 1. yeyovevai TrpoeipT/Ka/xev] Post has voces in vetustissimo
codice Maz. et Med. hsec sequuntur verba : AlklvvLov re tov
jj.€t avTov crweVei Ka\ eijcre/3eia T€TLprjp.€V(a>v, 7rpos tov 7raju./3a-
crtAecos Oeov re tu>v oXojv kuI o-aiTrjpos' b~vo $€0(pik£>v KaTa tu>v hvo
8ucrcre/3ecrraTa)y Tvpdvvav av€yiiyepp.€Vb>v, etc. Optime. Atque
ita Eusebium scripsisse ex sequentibus apparet. Nam in fine
periodi, mentio fit tam Licinii quam Constantini, ex quo
planum fit, Eusebium de utroque supra locutum fuisse. Sed
exscriptor nomen Licinii consulto expunxit ob subsecutam
ejus impietatem. Cum codice Maz. et Med. consentiunt etiam
Fuk. et Savil. VALES.
Ib. IKTrrei — Ma£.] Cf. Lact. de mortt. pers. c. xliii. sq.
HEIN.
9, 4. Tpio-T&Tas] Ita legitur Exodi cap. xv. ubi multa inter-
pretes afferunt de hujus vocis significatione. Ego ternos ex
curribus pugnantes intelligo, ut recte habet vulgata versio,
quam immerito reprehendit Hieronymus. njoa)rocrrarr?s, irapa-
i-7- EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. IX. 781
(TT&rris vocabula sunt tactica. Eadcm forma Tpto-raYri?. Recte

crgo Rufinus ternos statores vcrtit. VALES.
9, 5. fjv av elireiv]
Cf. Psalm. vii. 4. 5. Paulo autcm post pro
avTavhpa quod legitur apud Vales. et Reading., cum Zimmcrm.
scribere non dubitavi avTavhpa cum 6.vravbpa prorsus sit ab
illo loco alienum. Ncque alio nisi typothetsc vitio avTavbpa
in cditione Valesii exhibitum fuisso, satis docet Valesii inter-

pretatio : Simul cum ipsis hominibus. Cf. Zosim. hist. i. 42.
p. 69. ii. 24. p. 169. ed. Cellar. Do voco pt.6\v(3bos qiue infe-
rius legitur, vide quae observavi ad Euseb. H. E. viii. 1 2. (pag.
681.) HEIN.
9, 6. <S8e 7r<as avvp.velv] Non probo interpretationem Chris-
tophorsoni qui vcrtit canere potuisset. Immo vertendum erat
cecinerit, ut ex scquentibus apparct. Ait cnim Eusebius, non
verbis, sed factis ipsis Constantinum ita cecinisse : tovto. ye
koX ocra tovtois d8eA0a, Kcavo-TavTlvos ru ©euJ ^pyots ovtoXs avv-

p.vrj(ras. VALES. Satis vero mira quamvis plane Euscbiana
est illa ipsa locutio tpyots awp.vdv, ut No- nomo non videt.
tandum quoquc hoc est, antea ab Eusebio dici tovs irapa Qeov
Trjv vUrjv apap.€vovs, i. e. milites victorcs, deinde Constantinum
avvp.v€LV. HEIN.
Ib. fioi]0os koI aKcrraarijs iyeveTo /uot] In optimo codice Maz.
ct in Sav. hic locus ita scribitur : i3ot]0bs «at o-Ke7rao-rr;s pov
Kvpios ZyeveTo p.01 eis aa>Tr)ptav. Quam scripturam confirmat
ltufinus ; sic enim vcrtit : Adjutor et protector meus, et /actus
est mihi m salutem. Locus cst in cap. xv. Exodi, ubi llomana
i.xx. interpretum cditio voces illas p.ov Kvpios non habet. Quod
profccto miror. Nam Euscbium cditione i.xx. intcrpretum
usum esse, pro VALES. Citare Eusebium
ccrto habeo.
scripturam sccundum exemplar Alexandrinum a Grabio
s.
editum, monuit Reading. ad h. 1. HEIN.

9, 7- Kol tG>v aWtov biaarnj.oTa.T(i)v~\ Non intcllexit hanc vocem
Christophorsonus, nec Musculus. Sic Grseci vocabant eos,
quos Latini perfectissimos. Hic autcm titulus proprius erat
cquestris ordinis, ut clarissimi dignitas peculiaris erat scna-
torii ordinis. Certe procuratores principis et rationales, quos
ex equestri ordine fuisse constat, perfectissimi vocabantur.
Porro luvc dignitas in vetustis inscriptionibus his fere notis
3 F 2
:
designatur P. V. id est, vir perfectissimus. Sic in thesauro

Gruteri pag. 1098. et in epist. 40. iib. x. Symmachi. Vide
quse notavi ad librum xxi. Amm. Marcellini pag. 202. VALES.
Et ad Eus. vit. Const. iv. 1. Cf. quse ipse observavi ad Eus.
H. E. x. 8. In sequentibus avTcus -^vxais non satis accurate
vertit Val. ex animo. Neque vero assentior Zimmermanno
11
qui ad h. 1. " Melius fortasse, 11 inquit, " avrais re. Imo aptis-
simum est h. 1. monui x. 4.) ita tamen
illud aavvberov (cf. quse
ut post 6p.p.aaiv ponatur comma, quod Steph. Val. et Zim-

merm. omiserunt. HEIN.
9, 8. virb x e 'P a tStas eiicovos] Ita legitur etiam in lib. i. de
vita Constantini cap. 40. Malim tamen scribere vTrep x<elpa,
quod confirmat Eufinus : Vexillum dominicw crucis in dextera
sua jubet depingi. VALES. Similiter Valesius h. 1. vertit
supra manum. Contra in 1. 1. Euseb. de vita Const. M. : sub
manum et Strothius : in der Hand. Sed an hoc possit signi-
ficare virb, recte profecto dubitaveris, si vero sub manum ver-
teris, tunc non minori jure offendaris, cum illud acaT-qpCov Tpo-
Traiov tt&Oovs ut ex 1. 1. Eus. de vita Const. M. discimus, nihil

fuerit nisi vtyrjXbv bopv aTavpov ax/ip.aTi,hoc vero potius in
manu dicendum esset Eusebio,
fuisse Ion. habet Trjsv-rrb x^pa
av.l Ibtas dnovos, quibus aliam et meliorem lectionem subesse
putat Zimmermannus ad h. 1. An forte legi possit viroxd- :
piov ibias dnovos, ut sit ad, juxta suam imaginem ? HEIN.

:
9, 10. -napeKdicrOai to neXevcrdiv] Pessime Christophorsonus

vertit dimlgare, rectius Musculus interpretatus est prava-
ricari. Quamquam neque hic mentem Eusebii assecutus est.
n.apeK0eadai. idem est, quod Zv TrapafivaTu QiaOai, ut dixit
Eusebius in principio hujus libri, id est, seponere et occultare,
ut ante fecerat Maximinus, cum rescriptum Galerii pro Chris-
tianis ad ipsum missum Tunc vero cum Constantinus
fuisset.
et Licinius victo Maxentio, legem pro Christianis ad eum mi-

serunt, eam supprimere non ausus est Maximinus, metu sci-
licet potentiorum, ut addit Eusebius. Porro Nicephorus cum
eam vocem non intelligeret, TrapaiTetaOai. pro ea substituit.
VALES.
9,ii. eT7ioroAr?s] Pleraque, quae Maximinus in epistola ista
publice proponenda ad Sabinum scripsit, fuisse ficta et simu-
8-i 3 . EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. IX. 783
lata, ipse Eusebius rccte monuit tum statim antca : ra \ir\biiuii
ttotc \frevb6\xevos tum infra statim post finem epistolse :
ravff vtto t?\s dvdyKrjs eK/3e/3tao-jueVos, dAA' oi Kard yv(j)\ir\v ti\v
avTov biaK€\€v<r6.ij.€vos ovkzt akr\0r\s k. A. Cf. Gibbon. Ge-

schichte des Verfalls des rbm. Beichs. " It is not usually
in the language of edicts and manifestoes that we should search
for the real character or secret motives of princes^ laudante
Kestncro p. 43. not. 90., qui vero simul monuit, bene esse
cavendum, no omnia in illo edicto ficta credamus v. c. el \xev
ovv tlvcs etei> tj\ aiiTrj beio-ibaifioviq b(.a\x£vovTts Ziriyiv<aaKet.v.

'
cf. ix. 10. HEIN.

Ib. 'Io'/3tos Ma£i\xZvos] Jovii cognomentum primus sibi
sumpsit Dioclctianus, ut collega cjus Maximianus Herculii.
Postca cum Cicsares facti cssent Constantius et Galerius,
Galerius quidem qui Diocletiani filiam duxerat, ct qui cum
Diocletiano in oriento fero semper versatus est, Caisar Jovius
est appcllatus. enim chronico Alexandrino dicitur, et in
Sic
votere nummo qucm edidit Joannes Tristanus. Constantius
vero, utpote qui Maximiani Herculii privignam duxerat, et
cum illo in occidcnte versabatur, Caisar Herculius dictus est,
ut ex vetere panegyrico observavit fratcr meus Hadrianus
Valcsius. Mortuo deindo Galorio, Maximinus qui Cjesar ab
illo factus fuerat, cognomentum Jovii assumpsit, ut ex hoc
Euscbii loco discimus. VALES.
9, 1 2. ets T7\v avaTohr\v] Oriontis nomine Êgyptus etiam con-
tincbatur. Hujus cnim administratio commissa fucrat Maxi-
mino Oeesari. Quippe Maximinus cum Cresar a Galerio factus
fuissot, omnos eas provincias quas Dioclctianus sibi retinucrat,
rcgondas acccpit. Atquo hinc factum est, ut JEgyptus diu

postca intcr provincias orientis numerata sit. Sic certo Amm.
Marcollinus in lib. xiv. ubi provincias orientis recenset, inter
has numerat iEgyptum et Mesopotamiam. Sed et iEgyptus
initio fuit sub comite orientis, ut docet vetus inscriptio quse
sic habet : M. MAECIO MEMMIO FURIO BALBURIO
CAECILIANO PLACIDO C. V. COMITI ORIENTIS.
AEGYPTI. MESOPOTAMIAE. CONSULI ORDINARIO,
otc. VALES.
9, 13. 7(3 TtapeXdovTi frtaurw] Anno scilicet Christi 311.

3*3
Maximiano octies cos. Eo enim anno cum Galerius mortuus

esset, Maximinus Bithyniam occupavit, quam Galerius una
cum Illyrico et Thracia sibi retinuerat. Vide quse notavi
supra c. 5. ubi de Luciano martyre. VALES.
Ib. beop.evoL oUdv] Cf. supra cap. 2. et Lactant. de
mortt. pers. c. xxxvi. Moshem. Commentt. de rebus Christ. a.
C. 31. p.961. sqq. HEIN.
Ib. ev rrj 181'a irpoaLpecreL ti]v fiovX-qcriv eêLv] Hsec prover-
bialiter dici videntur. Hoc est quod dicit Persius :
Velle suutn cuique est.
Sed post luec verba videtur quidpiam deesse. VALES. Cf.
inferius verba : "Odev el tls ttj avTov irpoaLpecreL KaTaXLirois.
Neque tamen inde sequitur h. 1. mancam esse orationem, quae

non nisi minus apte collocata mihi videtur. Verba enim koX
el /3ovXolvto ZTTLyLv<ao-K€Lv aptius posita essent ante ovtws

'4va 'iKao-Tov — j3ov\r](TLv ex eiV - Quamquam vel in ea verborum
collocatione, quse nunc est, omnia plana sunt atque perspicua,
modo post illa Kal — iTTLyLvu>o-KeLv ea quse pra^cedunt oiVws — e'x
€ty
assumas, ut ipse Valesius vertit am- : et si illorum religionem

plecti vellent, perinde id Ucere. Hinc post exety neque punctum
cum Valesio nec colon cum Zimmermanno posui, sed comma.
Ovto)s autem eodem modo legitur h. 1., ut apud Euseb. H. E.
iv. 9. ubi vid. (pag. 227.) Vertendum igitur tum vero, in dem :
Falle, neque recte Val. ovtws in vertendo omisit. Cf. Plutarch.

Tib. Gracchus c. xx. Tatov KaOelpgavres, Kal o-vvep.fiak6vTes —
e^Lbvas —
ovtm hecpOeLpav. Arrian. de exped. Alex. i. procem.
vii. 30. 1. Libanius t. i. p. 49. C. ttoXXcl KaKa eTTLbovras, elra
ovT(as cnreXOelv. Eadem vero ratione qua hoc Eusebii loco,
ovtw dictum est 1 Thessal. iv. 14. el yap nLaTevop.ev otl 'IrjcroSs
a-neOave, ovtu> kol 6 6e6s tovs KOLpLrjdevTas 6lcl 'Irjaov a£eL. Quem
locum perperam vertit J aspisius ita " Quemadmodum (?) :
nobis persuasum habemus, ita etiani credamus, Deum esse
ducturum^ Vertendum potius erat " Quodsi credimus, tuni

,,
: —
vero (i. e. nobis credentibus) Deus ducet. Cf. Arnob. advers.
gentes i. 33. ed. Orell. " Ipsa denique hiscere si animantia
muta potis essent :
ita non duce natura et magistra,
clamarent?" Ad quem locum egregie Orellius in amiotatt.
i4. EUSEBII HIST. #EOCLES. LIB. IX. 785
t. i. p. 313. " Nec etiam, inquit, ita mutandum (cuni WakofieM.

in Silv. Crit. tom. iv. p, 244.) in ista. Sed ita e.st ovtws, so, ea
conditiono scil. hiscere si potis essent" etc. HEIN.
9, 14. ypeaev ovv] Totus hic locus valde intricatus est et
obscurus. Ac pritnum quidem difficultas est in his verbis :
6V1 8t/ avTo tovto, etc. quae Langus et Christophorsonus intcr-

pretantur propterea quod. Potest tamen adverbium illud Sti
877, simpliciter sumi pro quod. Ut sit sensus hic : Nicome-

diensibus benigno respondi, ita semper observatum fuisse a
supcrioribus principibus. Atque hic sonsus re nunc diligentius
examinata, milii magis placet. Postea pro his verbis ?/pecrei>
ovv, emendo ypeae vvv, certissima conjcctura. Nam vvv oppo-

nitur vorbis pnecedentibus ol apyaioi avTOKpaTopes. Sic igitur
vertendus cat hic locus : Necesse habui benigne respondere, ita
semper observatum fuisse a cunctis retro imperatoribas, et rwnc
quoque diis immortalibus per quos genus humamim et reipub. per-
manet status, id ipsum placuisse, ut hujusmodi petitioncm quam
de cultu deorum suorum ad me detulissent, coiifirmarem. Oerte
advcrbium otl 8t/, ita sumitur ab Eus. in cap.7. lib.v. VALES.
ltectius certe h. 1. sensum inde a verbis o/xws 8e /3e/3aiwcrai/xt
exposuit Valesius, quam in ipsa intcrpretatione Latina. Ibi

enim eum Sed tamen et Nicomediensibus
ita transtulit : ne-
cesse habui benigne respondere : quando ita observatum fuisset a
nnictis retro imperatoribus, diis quoqae vmmortalibtbs, id
ipsum placuisset, me quoque hujusmodi petitionem confirma-
turum. Sed noquo hseo neque illa, quam in observationo sua
protulit, interpretatio vcra est. Quomodo enim diore — /3e-
/iaiwo-atjut csso potcst : me quoque confirmaturum ? Sed vel in eo

lapsus Valesius, quod putavit verba etiam illa otl 8?/ avTo tovto
k. A. contincre responsionem, quam IMaximinus dedisset urbi-
bus, cum
vcro monucrit Strothius deutsche Uebersetzung t. ii.
p. 84. not.4. " The sum ofthis ansicer is contained in what he sai</.
1
hegave flwm a favourable answer (verbis
1
tlmt scilicet avayKrjv

iaôv TrpoiKpekm a-noKpivauOai) and he noiv onli/ states the grounds
on which he gace it, hacing been atfirst un/rilling to do $0, bccause,
to irit, lie remembcred tliat his predecessors had necer rcfusedtheir
subjeots fii/itests of this nature, and pcrceiird tliaf tlie gods icere
'oi/e. nii 1! in fhe matter, omd wishi <l it to be complied tcith." Ver-
3 F 4
tendum igitur: respondendo concedere, quod

Necesse habui illis
petierant, quia sane tum majores mei hunc morem observarunt,

tum diis ipsis placuit, ut ejusmodi petitionem confirmarem. Nw
vero, quod conjecit Val. et ita probavit Str. 1. L, ut etiam ver-
terit, fateor nec mihi displicere, sed certissimam conjecturam
vocare non possum cum non Eusebius sed alius nescio quis
epistolse Maximini interpres fuerit, qui ssepe turpiter in ver-
tendo lapsus est. Itaque ovv cum ipso Val. et Zimm. non
mutavi. HEIN.
9, 15. kcu bC evTohS>v~\ Maximinus ab
Mandata hoc loco
epistolis distinguit. Quippe epistolse quidem principum, ad
absentes magistratus mittebantur, mandata vero ipsis pree-
sentibus tradebantur a principe, antequam in provincias pro-
ficiscerentur, brevi libello comprehensa. Inter quse primum
illud erat, ut prsesides valetudinem suam diligenter curarent.
Lucianus de lapsu quem inter salutandum admiserat : ri 5'
ov\t kclI ev tlo tG>v evToXGtv /3t/3Aito, 6 de\ kcll irapd fiacrikeids Aaju-
j3dv€T€, tovto TTp&TOV vpXv eort TrapdyyeXp.a, Trjs vyLeias Trjs vp.e-
Tepas avT&v eTTLpLeXeXcrOe. De his principum mandatis passim

loquuntur juris auctores. Dio lib. liii. p. 506. evroXds re rivas
KOX TOIS CTTLTpOTTOlS, Kal Tols CLvOvTTaTOlS, TO?S T€ aVTLCTTpaTrjyOLS
bibcoo-tv, ottcos eVt prjTols e^cocrt. Id est : qucedam etiam mandata

imperator dat procuratoribus et proconsulibus et legatis proprce-
tore, ut sub certis legibus et conditionibus in provincias projicis-
cantur. Nam et hoc tunc primum institutum est, uique annuum
salarium cum tum ipsis aliis prceberetur.
ille Sic vertendus est
Dionis locus, quem Xylander partim omisit, partim interpo-

lavit. Denique Philo in oratione in Flaccum pag. 757. Ilcl t&v
Trpbs Mdyvov Md$Lp.ov Zvto\G>v p.e\KovTa, etc. ubi Gelenius epi-
stolas vertit. VALES.

Ib. Verba Iva p,r) xara t&v eirapxLtoT&v o-vp.irepLcpepoLVTO
avTols Valesius vertit : ut adversus provinciales qui hunc Chris-

tiance religionis ritum retinere voluerint, provinciarum rectores
nihil acerbe statuant, sed potius clementer et moderate indulgeant,
seque illis accommodent. Cf. iEschin. diall. ii. 13. raAAa £v/x-
cpepop.evco Tre/3i tovtov bLacpepecrde. Plat. Theaet. 8. Euripid.
Med. v. 13. Sophocl. Electr. v. 1464. o-vp.cpe.peLv tols Kpeicr-
croaiv. Plato apud Longin, de subl. iv. 6. ed. Weisk. iyio £vp>
(fxpotfxriv hv Ty ^TtdpTrj. Dresig. de verb. med. p. 475. et quac

monui ad Euseb. H. E. vii. 24. (pag. 599. sqq.) HEIN.
Ib. ft€V((pi.KiakLO)v] Beneficiarii dicebantur milites, qui benc-
ficio tribuni promoti erant, immunes a plerisque muniis et
operibus militaribus, ut docet Vegetius" 1
. In ultimo edicto
Maximini quod refertur c. 10., legitur d$</>iKiaAiW. Horum
montio fit in passione sancti Fructuosi cpiscopi, quae sic in-
cipit in MS. Cum a Valeriano et Gallieno impp. data esset
jussio per tmiversum orbem, ut Christiani sacrificarent, JFmi-
lianus pra^ses adveniens in civitatem Terraconensium immolavit
diis, et surgens de nocte, alia die illucescente dominica misit bene-
ficiariosad domum Fructuosi episcopi, id est, Aureliu/m, Festu-
cium, JElium, Pollentium, Donatum et Maximum ad perdu-
cendos ad se sanctos Dei. Ab his beneficiariis Christiani vexari
solebant. Minabantur enim Christianis sese eos ad judicem
porducturos, quamobrem Christiani pecuniam iis interdum
numerabant, quo salutem et securitatem redimerent, ut docet
Tortullianus in libro de fuga in persecutione. VALES.
9, 17. Siaray/xan imb o~ov TipoT^divTi] Moris erat ut prsefecti
prsetorio, simul atque legem imperatoris acceperant, edicto
suo proposito eam provincialibus publicarent. Et interdum
quidcm ipsam imperatoris logem edicto suo prseponebant, ut
notavit Jac. Sirmondus in libro ii. propemptici cap. 2. Inter-
dum voro legis mentione duntaxat facta, edictum suum pro-
ponobant. Sic certe Sabinus praef. proctorio fecisse dicitur in
cap. 10. hujus libri. Quamquam Rufinus Sabinum dicit legem
imp. edicto suo prseposuisse. Sic enim habet :Sed Sabinus
qui per id tempus prwfectarw cidmen gerebat, omnium provin-
ciarum rectoribus scribens, et prcelatam imperatoris inserens
legem, etc. Fatendum certe est, logos imperatorum ut plu-
rimum antelatas fuisso edictis prcefectorum praet. Cujus rei
illustre exemplum habemus
in collationo Carthaginensi, ubi
post rccitatam epistolam impp. ad Marcellinum tribunum et
notarium, jubetur rccitari cdictum Marcellini, quod sic in-
cipit : Quid clementissimus princeps D. N. Honorius pro catho-
licce fidei confirmatione decreverit, antelatorum apicum tenore
m Adde Caesar. B. V. i. 75. Plin. ii. Salmas. nd Spartian. p 5. Suicer.

• pi.st. x. 32. Meursii Glossar. p. 77. ed. Thes. t. i. p. 680. HEIN.
monstratur, etc. Idem etiam de epistolis imperatorum sen-

tiendum est, quas magistratus semper suis jussionibus praepo-
nebant. Sic Himerius rationalis iEgypti in epistola ad prre-
positum Mareotae quam refert Athanasius in apologia : cppov-
TLCTLV TOLVVV T7pO(TTV\0)V KCU T(S aVTLTVTTCO TOV dCzLOV ypd[Xp.aTOS, O
p.€Ta tov OLKetov cre/3ao-ju,aros 7rporera/crat, etc. VALES.
9, 18. avvohov o-v'yKpoT€Lv\ Pro his verbis Nicephorus habet
avvaytLv, quam quidem ejus magnopere
interpretationem
probo. Nam crvvohos apud Eusebium, non semper significat
concilium episcoporum, sed interdum pro ecclesiasticis con-
ventibus sumitur. VALES.
Ib. avTca re kisLTpi-ncLv £i:eo-TakKecrav\ Musculus vertit :
Maximino, ut ista concederet, scrijpserant. Eundem quoque

sensum, sed pluribus verbis expressit Christophorsonus. Ego
aliud sibi voluisse Eusebium existimo, Constantinum scilicet
ac Licinium scripsisse Maximino, se permisisse Christianis, ut
conventus agerent et ecclesias sedificarent. Si quis tamen
interpretationem Musculi sequi maluerit, per me licet. Mihi
quidem nequaquam verisimile videtur, Constantinum ac Lici-
nium Maximino collegre suo mandasse ut haec concederet
Christianis. Id enim nimis arrogans fuisset. VALES.
10, 1. 'E/c7re/}ir/A.0e 0' avTov] Hujus verbi vim non intellexerunt
interpretes. Quod equidem miror, cum vulgata lexica eos
docere potuerint verbi hujus significationem n Porro ab hac .
voce caput 10. orditur vetustissimus codex Mazarinus. Cujus

auctoritate conjecturam meam confirmari, non mediocriter
sum gavisus. Nam antequam eum codicem nactus essem, a
proxime sequenti periodo caput 10. inchoaveram. Cum codice
Maz. consentit etiam Reg. et Fuk. VALES.
Ib. TrpcoTov eavTov rats rtjuat? dvayopeveLv] Id est, in titulis
legum et Item in inscriptionibus operum pub-
constitutionum.
licorum, statuarum et imaginum se Maximinus priore loco
nominavit ante Constantinum et Licinium collegas, qui tamen
seniores erant augusti. Verum Maximinus ciuu Caesar ante
ipsos creatus fuisset, principem locum ob id sibi vindicabat.
VALES.
n Vertit Valesitis : Porro hujusmodi oausa ac necessitas eum quasi undique

olsessum constrinxit. HEIN.
i8-7- EUSET3IT HIST. ECCLES. LIB. IX. 789
10, 2. eis airovoiav] Nicephorus inverso ordino legit iiriTcivas
8e ds \xaviav tu tt)s airovotas, non male ; mpcrhia

airovoia pro
sumitur, ut sexcentis in locis occurrit apud Joannem Chry-

sostomum. VALES.
Ib. Qeunv eis ^x^v} Cf. Lact. 1. 1. c. xlv. sq. HEIN.
10, 3. ottXltlkov] Pedestrcs Maximini copias intelligi puto.
Porro de hac Maximini pugna adversus Licinium in Illyrico,

solus cx historicis Zosimus loquitur in lib. ii. ubi scribit Lici-
nium primo quidem cladem aliquam accepisse, sed mox repe-
tito proelio, Maximinum in fugam versum ad orientis partes
se recepisse, et de reparando exercitu cogitavisse. Quod qui-

dem mirifice convenit cum Eusebii nostri narratione, qui
scribit Maximinum fuso exercitu suo, ad suas partes, id est,
in orientem se recepisse. Pugna igitur illa in Europre partibus
pugnata est, anno Christi 313. Constantino iii. et Licinio iii.
coss., ut roctc notat Sigonius in lib. iii. dc occidontali imperio.

VALES.
Ib. kv oh Psalm xxxiii. HEIN.
dprjTaL]
10, 6. TrpovodadaL 8et] Delenda est vox 8ei, quam Nice-

phorus non agnoscit. Hsec enim omnia pendent ex verbo
quod in fine prolixoe pcriodi positum ost. Solent quippe im-
pm-atorcs in logibus suis componendis longas poriodos adhi-
bore, id majestati regiac congruore existimantes. Quod hodie-
quc rcges nostri faciunt. VALES.
10, 7. hodevTwv ypafjL[xaT(ov] Intclligit epistolam suam ad
Sabinum prsef. prret. quam retulit Eusebius supra in cap. 9.
Eam suporiori anno Maximinus datam csse anno dicit, id est,
Christi 312. Constantino ii. et Licinio ii. coss. Ex quo se-

quitur, postromum hoc cdictum Maximini scriptum csse anno
Christi 313. Constantino iii. ct Licinio iii. coss. Porro inter
opistolas ot edicta imperatorum hoc praecipuum discrimen
ost, quod epistolae quidem nomen eorum ad quos missse sunt,
adscriptum habont, cum cdicta omnes generalitor alloquantur.
Et cdictaquidcm publicc proponuntur, epistohe vero offe-
runtur eis ad quos missre sunt, ut legitur in gestis purgationis
Cseciliani pag. 28. ncc proponi solont, nisi nominatim additum
sit in fino epistolse proponatur. Deniquc in epistolis nomcn
:
duntaxat imperatoris cum paucissimis titulis prsefigitur, in

cdictis vero onmes tituli, nullo omisso, diligenter et ambitiose
790 ANNOTATIONES AD c 10.
ponuntur. VALES. Verba quse paulo ante leguntur, o-eto--
juovs Kal airoo-Teprio-eis vertit Valesius concussiones prsedasque,

Stroth. Krdnkungen und Rdubereien. Vide Euseb. H. E. vii.
30. (pag. 611.) Ad verba autem e« Tavrrjs ttjs Trpo<pdae<as (oc-
casione legis ittius, ut vertit Val.) e£ rjs KeK€\evap.evov r)v Tas
avvobovs t<2v XpiaTiav&v Z£r)pr)adaL vid. Planck. Geschichte der
christlich-kirchlichen Gesellschafts-Verfassung tom. i. p. 223. 8.
cf. Vales. ad Euseb. H. E. viii. 6. (pag. 666. sq.) HEIN.
10, 8. irapeveOvpovvTo] Langus vertit male accepisse, quod
equidem valde probo. Nam Trapev8vp.da8aL proprie significat
male interpretari. At Musculus, eumque secutus Christo-
phorsonus verterunt negligere, pro nihilo habere, minus recte °.
In codice Fuk. et Savil. legitur 7rap' ovbev ZtC0€vto. Quod
videtur scholii vice ad marginem primo adscriptum, postea in
textum irrepsisse. VALES.
10, 9. ets xapio-/xa 8e'8orat] Data ab imperatoribus intelligo.
Solebant enim imperatores praedia quae fisco applicata fuerant,
petentibus donare. Vide titulum in codice de petitionibus.

VALES. Ad verba quse paulo ante leguntur, et tlvzs oldaL
*at yutpia hvyxavov ovra vid. Planck. Geschichte der christ-
lich-kirchlichen Gesellschafts- Verfassung tom. i. p. 279. not. 5.
" We have good reason for supposing, that even as early as the
third century some churches through donations legacies from and
different quarters had become possessed of properfy and even of
estates oftheir own.'
1
''
8. Euseb. ix. 10. x. 5. etc. HEIN.

10, 11. aOpoa Qeov 7rArjyets juaortyi repentina a Deo percussus
c
plaga vertit Valesius. Cf. i. 8. i2? 0' dp.a tjj /<ard tov a<a-
rrjpos r)p.5>v Kal t<2v ak\<av vqrriwv e7rt/3ovAf] Qzr]haTos avrbv Kara-
Xafiovaa p,d<TTi£ ets QdvaTov avvrp\aatv etc. Vid. Kceppen. er-
kldrende AnmerTcungen zu Homer^s Ilias t. iii. p. 281. sq. ad
Iliad. xii. 37. De morte Maximini cf. Lactant. de mortt.
persecutt. c. xlix., quo noster non minus proclivis est ad fin-
gendas diras et horribiles mortes imperatorum Christianis in-

festorum. Nam Lactantius 1. 1. certe nullam ignis divinitus
immissi in tyrannum (rds re crapKas okas dopctra) *at fleryAdra)
TTvpl Tr)Kop.€vov) mentionem fecit. Adde Euseb. V. C iv. 11.
vid. Mbller. de fide Eusebii p. 63. sq. cf. Stroth. Uebersetzung
o Imo rectissime. HEIN.

8-12. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIB. IX. 791
tom. ii. p. 94. not. 8. Cetcrum paulo antc pro irpbs clvtov
Cast. habet irpbs ai)Tov bcriav. HEIN.

Ib. eV clvtu Trpb tov 7Tf8tou] Improprie locutus videtur, pro
eo quod alii dicerent eirl tov irabiov. Sic alibi dixit irpb tov
btKao-Trjpiov, et irpb tov (Brjp.aTos. Sed et to eri, videtur positum
pro 7/677. VALES. Valcsius vertit irpb tov trabiov in campo
Strothius auf dem Schlachtfelde. Cf. ii. 10. (pag. 79.) Actor.
xii. 21. xviii. 17. HEIN.
Ib. biappeva&aas, &>?] Ita necessario ecribendum duxi. Nam
quod Valesius scripsit Tr]Kop.evov <as biappevaaaas, to p.\v etc,
quomodo teneri possit, non video, cum deinde vix possit
explicari accusativus participii (cf. Matthise ausfuhrliche
griechische Grammatik 427. not. 3.
§. §. 562. 5.) et verti cum
Valesio : carnibus occulto quodam — igne colliquescentibus,
adeo ut cum illce jam penitus diffluxissent, vel cum Strothio :
nach einer ganzlichen Abzehrung (des Fleisches). Neque melior

est lectio Cast. biappevadaavra (?) Itaque levi transpositione
locum sanandum putavi. Proprie vertendum est : cum toto
carne qui diffluxit, igne colliquefieret. Ita e* irapaWriXov
quasi posita sunt biappeva&aas et TijKopevov. Cf. quae monui
x. 4. De plurali a&pKas qui legitur quoque de martyr. P. c.
iv. p. 102., vide quse animadverti viii. 6. (pag. 661. sq.) viii. 16.
(pag. 704.) Adde de mart. P. c. iv. rr)s re tG>v awpdriav — i)bv-
iraOetas. Passow. Lexic. s. v. aap£. HEIN.

10, [2. TTpo-nribwaiv avT<a tcl oppara] Idcm testatur Chrysosto-
mus in orationo do sancto Babyla contra gentiles : TS>v pikv
yap 7rd\at fiacnkevcrciVTbiV , ol ra Toiavra Tokp.r\aavTes, juera
ttoWols Kal acpopr\Tovs avp.cpopas, ala^pws Kal dkeeiv&s tov fiiov
KartXvaav, u>s tov p.ev ras Kopas eri £<2vtos avTopa.T<j>s tKirqbriaai
tS>v 6<pQakp.G>v, Maf iplvos ovtos t)v, tov be pavivTa, rbv 8e akkii
ToiavTy \pr\aap.(zvov avpcpopq. Ex antiquis enim imperatoribus
ii qui similia ausi sint perpetrare, post multas easque intolera-
biles calamitates, foedo ac miserabili exitu periere. Alterius
enim adhuc viventis pupillw ex oculis exsilierunt, Maximini
mdelicet, alter furore percitus, alius alio oppressus
incommodo
mortem Porro impcrator qui furore percitus obiit,
oppetiit.
Diocletianus est. Id enim de illo testantur Eusebius et Con-

stantinus. De Maximini autem caecitate habes apud Epipha-
:
nium in libro de ponderibus. Ma£ipXvos 8e Ka/c(3 p.6pco, 6<p6akp.iq

re kcu irddet o-co/^,anK<3 TrepLireo-iav, e£ej3okf3r)dr} tovs 6(f>6akp,ovs
avTop.aTu> roVcp, Ka#' bv Tpoirov Sie't9ero tovs p.dpTvpas. Ubi e£e/3oA-
vox est Graeco-barbara.
/3//0r? Recentiores enim Graeci bulbos
oculorum vocarunt /3okj3ovs. Ita Ammonius monachus in
libro de caede lv. Patrum in monte Sina : hepov vtto tt}s
dyav i:\yyyr\s tt\s ovaris KaTa. Kecpakrjs, tovs (3ok/3ovs t5)V 6<pdakp.G>v
^xovTa €7T6 ra e£o) Kpep.ap.evovs. Id est : Alium qui prce ictus
vehementia bulbos ocidorum habebat exterins dependentes. Adde
Hieronymum in caput xiv. Zachariae. Glossae Grseco-Latinae
/3ov\(3bs 6(p6ak[Aov, bulbus. VALES.
u,2. 'AirdvTbiv TToXepuuiTaTos^ Scribendum videtur Trokep.Los.
Vult enim dicere Eusebius Maximinum hostem publicum esse
declaratum. Quod solemniter fiebat senatus consulto, ut
docent scriptores historiae Augustae multis in locis, et prae-
cipue ubi de Maximino. VALES.

Ib. Kal — Ttaibwv] Cf. Lactant. de mortt. p. c. l. HEIN.
ii, 3. rieii/cerios] Picentium verti: quo nomine quidam fuit
calumniator Constantii temporibus, ut scribit Zosimus in fine

lib. ii. Certe Latini Picentes vocant, quos Graeci YlevKeTtovs.
VALES.
Ib. tG>v KadoXov koy<av e-napxos] Praefectum praet. intelligere
videtur enim non dicitur nisi de praefectis praetorio
: eirapxos
aut urbi. Adde quod cum Eusebius affirmet Picentium
summis honoribus et geminato consulatu ornatum fuisse a
Maximino, ineptum esset dicere eum procuratorem summae
rei ab illo factum fuisse, quae exilis admodum dignitas fuit.
Sed contra hanc sententiam facit primo, quod tG>v Ka66kov

koybiv vocabulo semper Eus. rationalem seu procuratorem
summae rei designat, ut supra notavimus non semel p. Deinde
praefectus praet. Maximini fuit Sabinus, ut supra vidimus anno
Christi 311. et 312. Nec vero dignitas illa procuratoris
summae rei inter viles ac postremas numeranda est. Nam et
Macrianus, is qui sub Gallieno imperium arripuit, eum hono-
rem gessit, et Eusebius ipse in lib. viii. cap. 10. dpxnv ov Tr)v
Tvyovaav appellat, ubi de Philoromo martyre loquitur. Quod
r- Cf. vii. 10. (pag. 564.) HEIN.

:
2-5. EUSEBTI HIST. ECCLES. LTB. IX. 793
autcm ait Eusebius, Piccntium a Maximino bis ac tertio con-
Bulem faotum fuissc, non modioam liabct difficultatem. Jam

supra observavimus, Maximinum Augusti nomen sibi assump-
sissc post obitumanno Christi 311. Igitur ante hoc
Galerii,
tcmpus cum Caesar tantum essct, Picentium consulem facere
non potuit. Soli cnim Augusti creandorum consulum jus
habebant. Itaque post mortem Galerii Maximinus sc ipsum
et Piccntium eodem anno consulcm declaravit. Scqucnte
itcm anno Maximinus ii. ct Picentius ii. consules fuerunt in
oriento, cum in occidcnte Constantinus ii. et Licinius consules
essent, in Italia vero et Africa Maxentius quartum solus.
Sccuto deinceps anno, qui idem Maximinus

fuit Christi 313.,
iii. ct Picentius iii. consulcs in orientc fuerunt, ut ex hoc
insigni Euscbii loco perspicue colligitur. Neque enim crcdi-
bilo est, Maximinum quidem tribuisse tertium consu-
altcri
latum, ipsum vero ne semel quidem consulcm fuissc. Certe
in chronico Alexandrino Galerius Maximinus consul ponitur
cum Maximiano viii. consule, qui est annus Christi 311.
Quamquam in illo chronico dicitur Galcrius Maximus. Nos
igitur trcs Maximini consulatus primi omnium observavimus.
Ex quibus colligi potest, Maximinum circiter biennio Augus-
tum fuisso, cumjam antea7.annis Caesar fuisset, et ad annum
Christi 313. pcrvcnisso. Quod etiam ex epistolis ejusdem
demonstravimus. Proinde miror, unde in Eusebii chronicon
adeo gravis crror, ut mors Maximini ante ca?dem
irrcpserit
Maxentii referatur. Quod quidem Hieronymi culpa com-
missum videtur, quippo qui Eusobiano chronico multa dc suo
addidit, VALES.
Ib. KovkKiavos] Fucrat hic prcescs Thebaidis, ut tcstatur
Epiphanius in hrcrcsi 68. qu« est Meletianorum, his verbis
KovXijiavus p.ev fjv (irapxos rrjs 0?//3aiSo?, 'AAeâvbpelas 8e 'Upo-
kXtjs. Scribe mco periculo KovXKtavos ex hoc Eusebii loco.
Rufinus tamen Quintiamim vertit. Apud Nicephorum Aov-
Kiavbs scribitur, utrumque mendose. Culcianus enim dicebatur
hic prrcsos, ut praoter Enscbium docent acta passionis Phileae
martyris. VALES.
11,5. QeortKvov] Do hoc Theotecno Eusebius supra in hoc
libro. Hunc Thcotecnum Galcrio Maximiano persuasissc ut
persecutionem adversus Christianos institueret, scribit Cedre-
nus. Sed fallitur, dum Galerium Maximianum pro Galerio

Maximino accepit, qui solemnis est error recentiorum GrEeco-
rum. VALES.
II, 6. /x?) ZSe£avTo iraihdav] Locutio est sacrse scripturse.
Sic in psalmo ii. : Apprehendite disciplinam, et innumeris in
locis veteris instrumenti. VALES. Ad sequentia cf. psalm.
cxlvi. HEIN.
:
(. i. i. EUSEMI HIST. ECCLES. LIB. X. 795
LIB. X.
1,1. 'le/Korare poL YlavXive] Paulinum intelligit episcopum

Tyri, cui libros suos historiae ecclesiasticse nuncupavit Euse-
bius. Ejus cnim consilio lioc argumentum aggressus fuerat,
u t hic non obscure innuit. Porro Eusebius consulto ac de
industria noluit eos libros in principio operis, ut fieri solet,
Paulino nuncupare, ob modestiam, ni fallor, Paulini. Sed
contentus fuit, in fine operis eum honorifice compellare.
Parum enim rcfcrre existimavit, in exordio an in fine libros
suos ei inscriberet Eidem Paulino libros duos Trept tottlk&v
a.
dvofjLaTtov mmcupavit Eusebius, quorum prior cmi divisionem

1 2. tribuum, et dcscriptionem urbis Ilierusalem, et externarum
gentium Ilebraicas appellationcs continebat, hodie desideratur.
Postcrior vero qui est do locis Hebraicis, ante viginti annos
Grseco editus a R. P. Bonfrerio b cui prsefixa est epistola ad
,
Paulinum. In qua Eusebius hortatu Paulini id opus a se

susceptum fuisse testatur, eumque compellat his vcrbis : tepe
Geov avOpcoire Ylavklve. Fuit igitur Paulinus epyoStw/cn/s

Eusebii nostri, sicutAmbrosius olim fuerat Origenis. In
eadem epistola emendandus est obiter levis error qui fefellit
interprctem. Nam ubi legitur e£ ?/? iv tovtu koX aKokovQws
(Kfuwis, etc. Scribendum est procul dubio e£?/s
-
iv tovtu, etc.
Porro hic Paulinus prcsbyter primuni Inde fuit Antioohiae.
ad episcopatum Tyriorum evcctus, summa cum laude eam

ecclesiam administravit. Tandemque pulso Antiochena sede
Eustathio, ab Antiochensibus evocatus, Antiochiae prsefuit, ut
docet Eusebius in libro contra Marcellum cap. 4. his verbis
€771 TOV TOV &€OV UvQpWTTOV, TOV d)S dAj/flwy TpLO~p.aKCLpLO-TOV, Tpi-
7rerat YlavKlvov, avbpa fifv TLp.i]QivTa Tijs 'Arrtox«W e/cKA?/o-ias
77pea-/3et(«), bLaTrpen&s oe r?/s TvpioiV iirLCTKOiievo-avTa, ovtco re iv rr/

'
iTTLo~KOTrfi bLa\iip.\lravTa, ws ri)v AvTLoîiov iKKKrjaiav cos olKeiov

ayaOov, fxfTanoDjOfjvaL avTov. Sic enim Icgendus est luc locus,
» "V i*l. Exeursus xv. HEIN. mentis in llieronyini opp. ex ed. Val-
* Bmendatius ez cod. Vaticano cum larsii p. 123. sq.
t. iii. cl". Danz. p.64.
Ilicroiiyiui interpretatione et addita- not. 15. p. 34. not. 2 u HKIN.
3 G
796 ANNOTATIONES AD c t.
quem interpres non intellexit. Invehitur, inquit, deinceps in

Paidinum, virum Dei, ac prorsus heatissimum, qui presbyteri
quidem dignitate exornatus est Antiochiaz, episcopatum autem
Tyri tanta cum laude administravit, ut Antiochensis ecclesia eum
sibi tanquam proprium bonum vindicaverit. Certe Philostor-
gius in lib. iii. cap. 15. diserte scribit, Paulinum ab episcopatu
Tyri Antiochiam translatum in Eustathii locum successisse,
et post sex menses e vivis abiisse. Idem ex Philostorgio
habet Suidas in voce 'Aertoy. Falsum proinde est quod ait
Nicetas in thesauro orthodoxse fidei, solum Philostorgium
scribere, Paulinum post abdicationem Eustathii, Antiochiam
Tyro translatum fuisse. Non enim solus Philostorgius id
scripsit, cum idem quoque affirmet Eusebius in loco quem
modo citavi. Mortuus est igitur Paulinus anno Christi 329.
cum episcopatum Antiochise sex menses gessisset. Quare
graviter fallitur Gothofredus, qui in notis ad Philostorgium,
Paulinum anno Christi 324. mortuum esse supponit, et Philo-
storgium arguit inconstantise. Atqui Philostorgius optime
sibi constat, parum vero sibi constat ipse Gothofredus, qui
Paulinum Tyri episcopum mortuum esse scribit anno Christi
324. Atqui Paulinus Tyri episcopus Nicsense synodo interfuit,
et post illam synodum aliquamdiu supervixit, ut docet Theo-
doretus lib. i. Sozomenus in libro ii. cap.
cap. 6. et 18. et
Theodorus Mopsvesthenus apud Nicetam in lib. v. cap. 7.
Idem cum Gothofredo scribit Rob. Montacutius in notis ad
librum i. Eusebii contra Marcellum, Paulinum scilicet eum
qui Tyro Antiochiam translatus est, ante synodum Nicsenam
obiisse, quod est, ut dixi, absurdissimum. Nam quem ante
synodum Nicamam mortuum esse affirmat, eundem Arianse
factionis signiferum fuisse dicit. Baronius quidem Paulinuin
anno Christi 324. Eustathium successisse scribit,
obiisse, eique
quem in eo secuti sunt Gothofredus et Montacutius. Verum

Baronius Paulinum illum, quem prredecessorem Eustathii
facit, non dicit episcopum fuisse Tyri, quod Gothofredus et
Montacutius perperam dixere. VALES.

Ib. ava[Soa>iA€voi] Hoc verbum
et illa quidem invocaudi sig-
nificatione (Vales. male vertit ava{3oci>iJ.€vos pra~dicabimus) ex
lingua Latina Eusebium transtuhsse putat Kestner. de EuS.
p. 22., cujus opinionis 1. 1. not. 43. nullam aliam causam affert,
::
2-6. EUSEI3TI HIST. ECCLES. LH3. X. 797
nisi hanc :
" Nu&quam saltem in Schneidero, Schleusncro, Ilesy-
chio, Suida, Suicero, Irmischii ad Ilerodianum indice etc. phra-
sem aliquam inveni, uhi r<3 dva/3oqv accusativus persona; ad-
junctus fuerit. Quamquam ftoqv et eiriftoqv cum accusativo non
n
raro construi, probe scio.' Quod quidcm argumcntum cquidcm
lcvius esse putarcm, quam ut Eusebium, Latini sormonis im-
peritissimum, indo illud verbum illo sensu repetiisse dicerem,
quamvis nunquam dvaftoqv cum accusativo persoine junctum
legeretur nullum vero plano illud esso argumentum, docet
Euripid. Ilclen. v. 1592. 'Arpius crTaQels ttols, dvfftor/o-e o-v/x-
ixdyovs. cf. v. no^.sqq. Bacch. v. 1 106. sqq. Plutarch. Romu-

lus c. xv. irapifxeLve yovv koX toIs avQis yap.ovai, tovs 8iooVra?
?/ TrapaTrefXTTOVTas ?/ oAcos irapovTas dvaqbwvetv tov TaXdaLOV. Et
ipse Euscb. do martyr. P. c. iv. K-qpvKdiv, inquit, dvbpas
a/xa yvvai£). — dvaftoo)p.ivd)V. IIEIN.
1, 3. t<3 XoyLui h. 1. absoluto positum scripturam sacram
significat codem modo quo ii. 20. Frequcntior cst plu-
ralis numcrus tcl Ao'yia hoc scnsu et tcl QeZa Ao'yia ac similia
additamcnta. Vid. Euscb. II. E. ii. 18. iii. 39. ext. de-
monstr. cvang. i. 6. tc\ Upa Ao'y<.a. cf. 1 Petr. iv. 11.
Nicol. Damasc. p. 67. cd. Orell. ct Ochsner. ad h. 1. Suicer.

Thes. tom. ii. p. 248. ii. 1. Kuinoel. Commentar. ad Actor. vii.
38. I3oehme Comment. ad Ilebr. v. 12. p. 243. HEIN.

1, 4. 7ra/)aoeurw tjjs ivOeov Tpvtyr\s~\ Alludit ad locum Eze-
chielis. Vidc Origencm pag. 417. VALES.
Ib. 81' &v ei/)?/rai] Psalm. xlvi. HEIN.
1, 5. to Ae'yor] Psalm xxxvii. HEIN.
I, 6. oi»8e' tls yv tols e£o)0ev tov KaO' ?'/uas t9ia<rou </)0oVo?.]
Mirum formam ab interprctibus intellectam

cst lianc Ioqucndi
non fuisse. Nam Rufinus quidem ita vertit Nec usquam qui :
hcBC aliter aspiceret, lividus supererat ocuhts. Rufinum secutus

est Musculus. Christophorsonus vero paulo aliter interpre-
tatus cst hoc modo : Nec aentilibus hunc nostrum insignem
triumphum Deus invidit. Ex quo apparet, illum vocem Qiao-ov
pro triwnpho siunpsisse, ct verba Eusebii ita construxisse
1
iftdovos tov KaO rjfias 0l6.(tov, cum ita potius construenda sint
rois- t$a>0ev tov saO' ))pas 0L(iaov, id est, e.riraneis rt afienis a fidc
nostra. Quis non miretur tot ac tantos errores '.
Me certe
jam tsedet, tot menda interprctum notarc. Qusa tamen lectori
3 g a
ob oculos proponenda sunt, ut constet quam arduum sit ac

minime proclive, in antiquis scriptoribus intorpretandis verum
ubique sensum assequi. VALES. Accuratius etiam quam
h. 1. verba rots e£o>9ev tov Ka& ?//zas Oiacrov interpretatus est
Val. in ipsa translatione sua Latina : iis etiam qui a caitu
religionis nostri alieni essent, et Str. : die, welche ausser unsrer
Gesellschaft waren. Vide Harpocrat. Lexic. p. 192. ed.

Blancard. 0tWos, Ar]p.oa9evr]s ev ra Kar Ala^vvov. 6iaaos eorl
to a9poL(6p.evov ti\t]9os ZttI reAer?) Kal TLp.fj 9e5>v. zevocpQv ev
bevTepo> t5>v airop.vr]p.ovevp.aTo>v (ii. I. 31. rtj 8' av ev cppov5>v tov
aov Oiacrov To\p.r]aeLev etrat;). "\o>v 8e ev '0/x<£aA?/, kolv5>s eitl
navTos 6\9poiap.aTos eraê TOvvop.a. tftaowai be eKakovvTO, ol

'
KOivcavovvTes t5>v 0Laao>v. 'Iaatos ev r<S ixepl AaTvcpikov Kkqpov. '
Itaque optime interpreteris rot? e£o>6ev tov /ca<9' yp,as 9iaaov
Graece : rots p.r) <9taowats r]p.5>v. Cf. Euseb. H. E. i. 3. Trjs

8' et? ai>Tov (X/oiotoi>) yevop.evi]s aao>p.aTov «at evdeov bvv6p.eo>s
ixeya fcat evapyes TeKp.i]pLov, to p.6vov avTov etaeVi kol vvv
irapa toIs ava rr)v olKovp.evqv avTov 9iaao>Tais Tip.aa9ai. De-
monstr. evangel. iv. 12. ai)Tov 8?/ tovtovs tovs yvo>pip.ovs Kal
6iaao>Tas ovs avTos avTo> apiarivbrjv eriLKpivas anoaToKovs re avTov
Kal pLa9rjTas ave\e£aTo. Adde Xenoph. Sympos. viii. 8. 1. roC
0eov tovtov ("Eocoroj) <9iao-<3rai. Themist. orat. ii. p. 33. C
Y]\a.To>vos 0Laao>Tas or. xiii. p. 165 B. 'A7ro'AAa>i>os <9ta<xcoras
habet. Pejori sensu vox 9iaaos legitur apud Maxim. Tyr.

dissert. vi. 7. tom. i. p. 94. ed. Reisk. ko\o.ko>v eap.ol kol Oiaaoi.
cf. Polluc. vi. 1. 7. ix. 8. 143. ed. Hemsterh. Hudson. ad Moer.
p. 186. Sed non male ad h. 1. annotasse videtur Stroth.
Uebersetzung tom. ii. p. 102. not. 2. " It appears that by this
expression we are to understand not merely the heaihen, who are

elsewhere generally called ol e£o>9ev ; the addition of tov Ka9^
r)p.as 0Laaov rather leads us to suppose, ihat Jews and Chris-
tian separatists must be included as well, as the case itself also
requires. For the equality which they had to enjoy, was the
religious liberty, which was guaranteed to all according to the
first edictof Constantine, as from is clear the edict quoted in the
fifth chapter^ Quod ad illam rationem dicendi pertinet, de

qua dixit Strothius, si de paganis solis sermo est, constanter
nostrum ut alios patrcs, simpliciter verbo e%o>6ev prcemisso
articulo uti, docet praeter alios locos ii. 4. i) e£o>6ev 7rat8ei'a, i.e.
6-i. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. X. 799
gentilium, vi. 18. viii. 10. in. cf. ii. 8. ol -noppca tov Kaff rnxas
\6yov avyypaêw. vii. 30., ubi ox epistola patrum Antiocho-
aorum contra Paulum Samosatonum conscripta Euscbius
affert ha:e : "O-nov he a-noo-ras tov Kavovos eVt Kt/SSrjAa xat voOa
hLhdyp.aTa ptTeKrjXvOev, ovhkv 8et tov e£w ovtos ras Trpa.£ei.s KpCveiv,
i. o. hominis ab ecclesia alieui actus oxaminarc nihil attinot, ut
vortit Val. Strothius vorbis prcssius adhaorcns interpretatus
est : eines Menschen, der draussen ist. viii. 7. (p. 667. sq.) viii. 15.
r,€pl tu>v rots eVros o-vpftefiriKOT&v, i. o. gentilibus. Chrysost.
tom. xii. p. 387. E. Basilius M. orat. ad juvcnes c. iv. rots «£0
ncuhzvpacn ibid. c. v. 7) OvpaOev croqjia. cf. Ducseus ad h. 1.
Valosius ad Euseb. V. C. i. 43. 54. Nihil horum tetigit Sui-

cerus in thesauro. Itationem voro illam lo(piendi et rcm ipsam
quas ci subest, patres liauserunt facilo cx locis N. T. quales
eunt hi: 1 Corinth. v. 12. Galat. vi. 10. Ephes. ii. 12. Coloss.
ix. 5. 1 Thossal. iv. 12. 1 Timoth. iii. 7. 8et h\ ovtov (ZttC-
o-KOTtov) KalpapTvpiav Ka\r]v ^x €LV aiT0 T ® v *£ <>>Q fV Vid. Boehme -
die llcUgion Jesu Christi aus ihren Urkunden dargestellt p. 37.

cd. ii. Cf. Ccnsor libri (Boehme?) : Christenthum und Wider-
christenthv/m von Joh. Andr. Voigtlander in : Leipziger Litera-
tvrzeitung Fasc. clxxiii. p. 1378. sq. a. 1823. et quae ipsc ani-
madverti ad Euseb. H. E. iv. 14. (pag. 244.) HEIN.
Ib. crvvaTrokaveiv ripZv tS>v to-wi/] Hunc locum nec Musculus
ncc Christophorsonus intellexerunt. Sic autem emendandus
est : o-vvaTro\av€iv rjplv et pr] tG>v Ict<x>v, aTropporjs 8' ovv o/xcos, et
post voccm TTpvTavevOevToiv fmicndum est caput. Non cujusvis
crat, hunc locum cmondare. Quamobrcm ignosccndum est
Christophorsono ct Musculo, qui veram hujus loci emenda-
tionom non vidorunt. llufinus quidem ita videtur legisse,
prout cmendavimus. Sic enim vertit : Sed cuncti mortales,
tyrauuiae qucc pvcctcrierat crudeUtatis horrore, etiam si nondunt
Jide, votis tamen quce nostra sunt amplectentcs. Quse verba licet
B sensu Eusebii longius rccedant, aliquod tamen adhuc vesti-

gium verse lectionis retincnt. VALES. Egregiam conjec-
turam Val. lubcnter in textum rocepissem nisi, cum vulgata
Icctio ccrto ferri possit, audacior mihi visus essem. Sed et pr)
vir«> preeoedit opm h" ovv apud ipsum Euseb. H. E. ix. 9.

HEIN.
2, 1. 'E.-mjvOtL i. q, prsecedens Ttapfjv. Vid. Irmisch. Excurs.
3 «3
ad Herodian. i. 7. 10. tom. i. p. 892. sqq. Heynius ad Homer.

tom. " placent sibi" inquit, lt in hac voce
Iliacl. iv. p. 239. qui :
Attica, inprimis rhetores et sophistce, Ms Lucianus, pro emiro-

in
11
\a£<nv, eTrett-at. Schafer. ad Dionys. H. de compos. verbor.
p. 269. sq. cf. Longin. de subl. xxx. 1. p. 102. ed. Weisk.
7] tG>v KvpCoov nal ixtyaAoTrpeTTuiv SvopaToov e/cAoyr) p.iyados
ap,a rois koyois, âirep dydkpaat, KaAAtoTois, St ovttjs tTrav-
8<Cw eort irapaaK<ivd(ovaa. Bergler. ad Alciphron. p. 4. HEIN.

2, 2. orryATj] Vide quse de hujus vocabuli significatione dis-
serui in Excursu ad Euseb. H. E. x. 4. HEIN.
3, 1. 'EyKaLviav] Hsec ad a. 315. esse referenda, quo Lici-
nius in oriente decennalia exhibuit, probare studuit Pagi ad
a. 0. 3 14. xiv. quem conf. cit. Read. HEIN.
Ib. irpoar]p.aivovar]] Ezech. xxxvii. HEIN.
3, 2. 0eo\oy[as vp.vos] Langus
hymnus unus divini-
vertit :
tatem verbi Dei concentu pulcherrimo celebrans. Sed rectius

Musculus et Christophorsonus, et ante eos Rufinus divinitatem
simpliciter verterunt, non addito verbi nomine. Nam Oaokoyia
apud Eusebium pro Dei laudatione sumi solet, et deoXoyelv pro
Deum laudare. VALES.
Ib. wSe pkv Male Christophorsonus vertit Et
\J/a\iJ.ioh[aL'i] :
decori ecclesiw ritus interdum psalmorum cantu et ceteris hym-

norum divinitus nobis traditorum recitationibus, nonnunquam
divinis et mysticis ministeriis exequendis. Longe rectius Rufinus,
cujus interpretatio commentarii vicem praestat : Jam vero in-
gens in sacerdotiis et ministeriis, atque in omnibus quce ad reli-
gionis observantiam pertinent, gratia refulgebat. Adstabant hic

psallentium chori, juvenes et virgines, senes cum junioribus lau-
dabant nomen Domini. Hic mystica ministeria ordinatis et
T
dispositis vicibus agebantur. £lbe juej> igitur designat populum
fidelium, qui in ecclesia psalmos canebat, et sacras lectiones
auscultabat. Quod declarant voces illse <p<av<Zv aKpodaeai, quse
7
nonnisi de laicis intelligi possunt. £lbe Se vero designat
sacerdotes, qui mysticas cseremonias peragebant. VALES.
Ib. aoTriptov re rjv TtdOovs d-noppr)Ta avpfioXa] Baptismum in-
telligit, quod est symbolum dominica? passionis. Ilufinus in
capite 9. lib. ix. de Constantino nondum tamen, ut est solemne
:
nostris initiari, signum dominiccv passionis acceperat. In bap-

tismo enim morimur et consepelimur cum Christo, et mox
:
2-3- EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. X. 801
resurgimus in codcm Christo pcr fidcm, ut ait apostolus iri

epistola ad Colosscnses. Iiilarius in libro i. de trinitatc
Cujus morti consepelimur in baptismo, ut in wternitatis vitam
rediremus, dum regeneratio ad vitam mors esset ex vita, et mo-
rientes vitiis, immortalitati renasceremur, ipsopro nobis ex immor-
talitate moriente ut ad immortalitatem una cum eo excitaremur
ex morte. Ferrandus diaconus ad Fulgentium do

in epistola
baptismo -ZRtliiopis : Hora exoptata cunctis advenerat, in qua
populus acquisitionis, redemp>tori suo per baptismum consepultus,
vitam veterem poneret, et novam resurrectionis fidem innovatus
assumeret. VALES. Vertit Val. nostrum locum : mystica
salutaris passionis symbola tradebantur. Sed ipsum numerum
pluralcm vocis avp.{io\ov (cnropprjTa crvp.fSoka) demonstrare puto,
rectius Lowth. h. 1. cogitasse de coena sacra quam dc bap-

tismo Val. Locum plane similem invcni apud Chrys. t. vi.
p. 272 E. ovbe Ti]v TjiJLtpav avrijv T/8eV0»rre, kv fi

tcl crvp.l$o\a ttjs
crcaTripias tov ylvovs i]pu>v ereAeiro. Male tamen ibi Mattluci

(Jiomm. vol. ii. p. 94. not. 21.) crucem per avp.(3o\a designari
credit, cum illa symbola nulla alia esscnt, nisi panis et vinum.
Conferantur exempla, qu?e attulit Suiccr. Thes. t. ii. p. 1083. 2.
Pcr hiaKovias autem, qiuc pivcrriKal vocantur, i. e. arcanse, a-nop-

prjrcu ratione coemc sacne habita, qure vocatur a patribus saepo
p.van'ipLov (cf. Suicer. t. ii. p. 383 C. Gregor. Nyss. orat. xi.
contra Eunomium p.vcrTLKa. avpftoka, quae nostro loco an6ppr]Ta)

pcr bLaKovias igitur non tam solorum diaconorum minis-
illas
teria (Diakonalien) puto significari, id quod defendit Stroth.

deutsche Uebersetzung t. ii. p. 105. not. 4., sed potius omnia
•
illa ministeria quse, antequam celebraretur sacra ccena et dum
cclebraretur, diaconi, prcsbyteri et episcopi solebant obii'e.
Cf. scriptor tractatus de scptem gradibus ecclcsise Opp.
Hieron. t. iv. Sicut in sacerdote est consecratio, ita in minisiro
est sacramenti dispensatio. Ille oblata sanctificat, ille sanctificata
dixpensat. 1IEIN.
3, 3. 'E/ctW Koyovs, habebat orationcs, ut rccte vertit Val.
Eodcm et simili modo siepius noster usurpat klvslv et ava-
KLvdv. \ id. vi. 20. oictAoyos — Kara Z.e<pvpivov irpbs llpo-
k\ov— K(KLin]ptvoi. vi. 37. KLV)']cra$ re Ao'yons — Tiepl tov {rjTov-
ixevov, cum disputationem dc qmestiono illa institaissct, eodeni
Yal. interprete. Et Strothius : so stellte Origenes — cine Dispu-
3 G 4
— — .
tation an. vii. 6. in., ubi ex epistola Dionysii de hseresi Sabellii

legitur : irepl yap tov vvv tavqOivTos — boyp.aTos, i. e. nam de
dogmate quod nuper commotum est, ut Vales., von der jetzt —
au/ die Bahi gebrachten Lehrmeynung , ut Stroth. interpre-
tatus est. vii. 20. TravnyvpLKcaTipovs iv avTals Trepl ttjs tov 7rdcrâ
eopTr)s avaKt.vG>v Xoyovs, encomia in illis et panegyricos ser-
mones de paschali festo contexens, ut recte reddidit Val. Pes-
sime Stroth. vertit : xcorin er das Osterfest mit rednerischen
Ausdrilcken erhebt. Denique vid. vii. 30. in iXiyxovs re kclI ipa>-
Trjaeis as TTpbs ambv avaKeKLvrjKacri, confutationes quoque et

disputationes adversus illum habitas, ut Val., von den Fragen,
die sie wider ihn aufgeworfen, ut Stroth. vertit. In universum
recentiores KLvelv de multis dicunt, qu?e ante quasi quieverunt,
ita ut significent verbis KLve.lv tl vel efficere aliquid, vel afferre
in medium, instituere, ac similia. Cf. Longin. de sublim. iv. 1
xxxiv. 3. ed. Weisk. KLve.lv yiXwra. Plutarch. Cato major

c. xvii. aXXrjv re KoXaKeiav ^klvsl — Kal cpiXelv avTov ovtms eXeyev.
Achill. Tat. vi. p. 393. ed. Salmas. icpo/3ovp.r]v \xr\ tl ctol KLvr\au
kokov. Euseb. H. E. viii. J2. 'ETreiSrj iroXvs 6 irepl ovtcls
Kivovpevos cpOovos, TtavTa Tpoirov avLyvevw XavOavovaas irepLeip-

yd(eTo. Quse liberius vertit Vales. : cum plurimi stimidante
ipsos invidia earum latebras curiosius indagarent. Contra
Stroth. reddidit : Der heftige Neid gegen sie bemiihte sich auf
alle Art sie auszuspiiren. Denique cf. viii. 13. iroXep.ov —
iyeLpovaLv — KivrjaeLv. viii. 14. (pag. 697.) Gregor. Nazian-
zenus in carm. xvi. edito a Muratorio in anecdd. Grcrc. p. 16.
sq. epyov eyeLpa, i. e. lucrum feci, mihi paravi. Valesius ad
Euseb. orat. de laud. Constant. c. vi. ad verba eyeLpe 6piap.f$ov.
Adde quee annotavi ad Eus. H. E. vi. 1. (pag. 427.) HEIN.
4, 1 . Tts iiTLeLK&v] His se ipsum tacite significare Euse-
bium, tanquam sequentis et cui aedificatio ecclesise Tyrorum
occasionem dedit, orationis auctorem recte, vidit Cave hist.
litter. in vita Euseb. p. 128. cf. Stroth. Uebersetzung tom. ii.
p. 106. not. 6. Ejusd. Leben und Schriften des Euseb. p. xxv.

not. b., ubi recte simul monuit V. D., verba cap. iii. a7ras tS>v
•napovTuv apxovTuv ostendere, Eusebium episcopum fuisse, cum
illam orationein haberet. Oratio autem ipsa tum ingenium
Eusebii tumidiores et p.vo-TLKOiTipas imagines mirifice captantis
ac multiplicem ejus eruditionem spirat. Vid. Tzschirner. de
1-2. EUSEBII HIST. EOOLES. LIB. X. 803
claris veteris eccles. oratoribus Comment. v. p. iv. sqq. ibid. p. vii.
IIw enim (hoinilke) non minus quam illw (orationes Eusebii)

oratorem produnt uon plane eximium, at probabilem satis, atque
id swculum spirant, quo eloquentia Grwcorum seriorum a veritate
et simjjlicitate ad artes et ingenii lusus conversa ad Christianos
migrabat. (cf. v. Annnon. Handbuch der Anleitung zur Kanzel-
beredtsamkeit p. 25. ed. " Eusebius of Casarea is a mystic

iii.
imitator of Origen, though less strict in doctrinal points than his

more dogmatizing neighbour Cyril of Jerusalem") tum cum iis,
qiuc in prsecedentibus capitibus tractata sunt, iisdem ssepius

sententiis convcnit. Eatio autem, cur Eusebius nomcn suum
reticuerit, commode quicri potest in cjus modestia. Ncque
obstat,quod rcs illa, de qua agitur, in recenti adhuc erat
memoria, id quod Danzium de Euseb. p. 63. not. 24. induxisse
videtur, ut dubitantius de hoc cum Ilankio pronuntiarct. Ac-
cedit quod Euscbius alias tccte et modeste de se loqui amat,
v. c. Vit. Constant. iii. J 1 . adv. Marcellum i. 4. et modestkc
laus in universum einon potest dencgari. Vid. Excurs. xv. cf.
H. E. i. 1. Danz. p. 42. maxime autem Moller. p. 55 59. —
Ceterum tenendum est, orationem illam ex iis, quae in simili
T
causa habittc sunt, esso vctustissimam. V id. Augusti Denh-
wurdigheiten aus der christlichen Archaologie tom. iii. p. 314.
sq. cf. Planck. Geschichte der christl. Jcirchl. Gesellschafts-Ver-
fassung t. i. p. 576. sqq. HEIN.

4, 2. yipas e£aipeTov 8e8w/3?jrat] Christophorsonus luec verba
ita acccpit, quasi sensus sit axlem illam a Paulino fabricatam
esse ytpas ^âip^Tov tco X/hotw kcu ttj cKKAricria. Ego vero
alium honun verborum sensum csse cxistimo, Deum scilicet
hanc cxinham praerogativam Paulino concessisse, ut aedem in
terris Cliristo et eccleshc fabricaret ac renovaret. Eundem
quoque scnsum sccutus est Musculus. VALES. Verba prae-
cedentia ol tov ayiov irohijpr), — ntpifitfiKrip.zvoL, tropologice esse
intelligenda — et in ilUs frustra quosri mitras, curonas, stolas,
quibus oliin sacerdotes Levitici institutione dicina ornari dcbuc-

r/iut, et ctd quorunt imitationem htsc rhetorice de episcopis ecan-
gelii <li<-iii<tur, quivis sanc facilc vidcbit cum Lc Moyne carr.
sacr. {. ii. p. 29. scd quod inde V. D. concludit ad intcrprcta-
tionem Eus. H. E. v. 24., concludi nequit. HEIN.
4, 4. <u? €iros direiv] Vide quse annotavi ad Euseb. H. E.

vii. 25. (pag. 601.) HEIN.
4, 6. 6 k<i6zls\ Barbara vox pro ets eKaoros. Quod cum
non animadvertisset Musculus, ineptissime vertit qui sedet.
VALES. Recte taxavit Valesius Musculum, male ipse et
qui eum secuti sunt, Stroth. ac Zimmermann. scripserunt ex
mea sententia Kadels tum hoc loco tum vi. 43. Quam-
quam tum de scriptura tum de explicatione hujus vocis vv.
dd. dissentiunt. Plenior locutio est ets Kadels quod legitur
Marc. xiv. 19. Joh. viii. 9. Sed ipsum 6 Kadeh exstat Eom.
xii. 5. coll. Apocal. xxi. 21. ubi invenitur dva eh eKao-Tos.
Jam vero ut alii nominatim Wakefield. Sylv.
Kadeh ita alii et
Crit. t. jubet eh k<z0' eh, i. e. ets nal etra eh, haud
v. scribi
dubie propterea quod Kara. sequi debeat eva, non ets. Sed
equidem assentiendum duco Fischero in prolus. de vitiis lexi-
corum N. T. p. 414. sq., formulam illam natam esse affirmanti
ex Hebraico "IllfcO in^. Itaque Ka0et? tom. vi.43. tum h. 1.
dedi. HEIN.
4, 8. 7Tpoov7raKovovT€s obedientes vertit Valesius, notatus
propterea a Lowthio, qui illud esse putat : alternis responsantes.
Verba enim illa 6'rt — eAeos avTov tanquam a toto choro reci-
tanda subjici. At irpocrviTaKoveiv neque est obedire, neque
alternis responsare, imo subaudire. Unde sensus existit haud
incommodus. Opponitur enim illud TipocrvTTaKovovTes praece-
denti verbo dvev<pr\p.S>p,ev, ita ut sola verba inde a p.eyas — Qebs
vere decantanda, contra illa r<3 ttoiovvti — ey6p& v W& v hi sola
mente remanentia cogitentur. Quod attinet ad varia, quibus
Deus appellatur paulo ante, nomina, de appellatione maxime
hr]p.Lovpybs et beo-noT-ns Deo imposita vid. Suicer. Tkes. tom. i.
p. 842. p. 846. cf. Euseb. H. E. vi. 11. ext. vi. 43. oi)s -ndvTas
7] tov becmoTov (i. e. Dei) yapis koX cpLkav6pu>Tria Tpecpet.. 1 Timoth.
vi. 15. Adde Valckenar. ad Euripid. Hippol. v. 88. p. jy^.sq.
"Av a£, deovs yap becnroTas KaXelv \pecav :
" In Perside atque
alibi in Oriente Reges, ut erant, habebantur veluti Seo-7ro'rat.
Grseci, omnium rerum ac moderatores deos

quamvis dominos esse
agnoscerent, cum Cicerone de ll. ii. c. 7., ne deos quidem

suos libcnter 5eo-7rora5 appellabant : Qebs 6 TidvTov becrTroTrjs
legitur in quadam prjcrei, quam velut DiphiU nobis exhibent,

4-8. EUSEBII IIIST. ECOLES. LIB. X. 805
vel Philemonis, Justinus M. Clemetis Alex. Eusebius, Theodoretus:

sed cum aliis multis hanc quoque prjtriv ab illis confictam ar-
bitror, qui Deum 0. M. sub hoc nomine venoi abantur." Do
appcllationo br~p.Lovpybs vid. idem Valckenar. diatribe i/i Eu-
ripid. perditt. dramatum reliqq. v. p. 39. " Ilecte meo judicio
Clemens (Strom. v. p. 717.), evravOa, inquit, avTocpvrj, tov 877-
pnovpybv vovv elprjKev hoc in loco Tragicus avTocpvrj dixit mentem

divinam, sivc Deum opificem universi : mundi enini opificcm
Deum vocabant brjpLLovpybv ct tcov oXcov, sivc tG>v ovtcov bt~-
pnovpyov. Vcritatcm, qua? Christianis innotuit, proximi vi-
dentur Indi accessissc, a quibus tov \6yov, os es rbv br]p.Lovpybv

tG>v o\cov dpr]Tai, dicuntur iEgyptii transsumsisse Apollonio
in Apologia ad Domitian. Philostr. de V. A. viii. c. 7. p. 337.
6 Aoyos be, inquit, tov p.ev tcov b\cov re Kal ovaias Qebv yevt.o~e.tos
Multis quidcm vcterum

hrjp.Lovpybv olbe. Philosophorum dice-
batur rerum omnium quac sunt in univcrso auctor Deus, et
Pater, et Opifex, ap\a re koX atrta tcls tG>v b\cov bLaKoap.aaecos
Callicratidai Stobaii p. 486. 24. sed qui dixcrit non tantum

rcrum universi yeveaecos, sed ct ovaias, atque adeo ipsius ctiam
11
"naterice creatorem hrpLovpybv, nemincm equidcm novi. Cf.
Boehme Comnwntar. ad ILbr. xi. io. Ceterum memi-
in epist.
nerint vclim lectorcs h.l. eorum quse disserui ad Euscb. II. E.
v. 1. (pag. 332. sqq.) ct Attali Christiani, quod ibi legitur,
eflfati 6 Oebs ovop.a ovk e\eL ot>s avOpcoiros, Deus non eo modo
nomcn habet, nominatur, quo homo. Nam ut indagatio no-

minum quae Dco varias gentes imposuerunt, liberalcm affert
aniini oblectationem, ita seinpcr eavendum est, ne qurc sohc
essc possint vcra? illorum nominum causre ct origines, obli-
viscamur. Ci'. Annnon. bibl. Theol. tom. i.p.82*. cd. ii. Iis
vero qua? ad Eus II. E. (pag. 332. sqq.) exposui, adde Justin.
M. apolog. ii. c. 6. "OOev Kal noL^ral Kal pvOoXoyoL ayvoovvTes
tovs ayye\ovs, koX tovs e£ a&Tcov yevvrjOevTas ba(p.ovas, TavTa
TtpaâL ets appevas, Kal Oi]\e(as, Kal ~ro\ets koX eOvr/, airep avve-
ypa~\rav els avTov tov Qebv, koX tovs cos a.TT' avTov ancpq yevop.e~
vovs vlovs, kul tG>v \e\0evTcov eKeivov abe\cf)G>v, kqX TeKVcov bp.oicos
iG>v a~T eKeivcov, TloaeLbcovos koX YWovtcovos, ainjveyKav. 'Oz-o/xart

yap eV-acrror, oirep eKaaros eavTco tcov ayye\cov kclI toIs t4kvois
eOeTo, Trpocniyopevcrav. Ôvopa be tco ttcivtcov Trarpt QeTov, ayev-
vi'Tcp ovtl, ovk ecnLV. îlt yap tiv Kal bvbpaTi. Trpoaayopevr-Tai,
806 ANNOTATIONES AD c. 4 .
TrpeaftvTepov k\eL tov depevov to ovopa. To 8e TTaTrjp, Kal deos,

nal Krtcrrr/?, Kal KvpLOs, koX heaTTOTi]s, ovk ovopaTa eaTLV, aAA' Ik
t6)v €vttoUS)v kuI tu>v epywv Trpoap-qaeLS. Kal ro deos irpoaa-
yopevpa ovk ovop.d iaTLV, d\\d Trpdyp.aTos hvae£i]yr\Tov epcpvTos
ttj cpvaei tG>v dvdpconwv ho'£a. Ejusd. cohort. ad Graecos c. xx.,
ubi Mosen novisse refert Justinus, vocem illam quam Deus ad
eum esset prolocutus, eyco e?pu 6 u>v minime Kvpiov ovopa Dei
significasse. Oibev ydp, inquit, ovopa errt &eov KvpLo\oyela6aL

hvvaTov. Ta ydp 6v6p.aTa els hr]\o>aLV koX hidyvo>aLV tG>v vttok€L-
pevu>v (rerum Deo subjectarum) Ketrat irpaypdTuiv, ttoWGv koX
hLa<popu>v ovtcov 0ecG he ovre 6 Tidels ovopa Trpovirripyev, ovre
amos eo.VTOv ovopdêLV o\r]6i] helv, els koX povos V7idp\o>v, etc.
Neque in alia sententia erat ipse Eusebius. Vide Euseb. de
laudibus Constantini c. xi. xii. Tt p.e 8et tov &eov \6yov Tas
hvvdp.€Ls erre^teVat To\pav kol ahvvaTOLs eTTLyeLpelv, ndcrav 6vr]Ti]v
hidvoLav virepvLKtito-rjs ti)s ivepyeias ;
'
AAAot pev ovv tovtov (&eov)
(pvcrLV tov iravTos (hvopaKacnv, aWoL he Ti]V Kad 6\ov \\rvyr)V } dWoL
1
he elp.app.evi]V , ol 8 avTov elvai tov irreKeLva tG>v 6\u>v &eov, ovk
018' orrcos Ta Troppcorarco Stecrrcora pLyvvvres, a7re(pr]vavT0, avrov
tov iravqyepova, Kal rr]V dyevvrjTOV Kal a^corarco hvvapLV, Karco
ftdWovTes errt yrjv, koX ao>para vXrj <pdapTij avpjr\eâvTes. d\6yu>v
re ((J>b)V Kat AoytKco^, 6vt]tG>v re Kat ddavaTuiv p.eaov eiXijo-daL
<]>r]aavTes. AAA' ot p.ev Tama. 'H 8' evdeos StSacrKaAta, to tG>v

dyadGiv dvu>TaTov avTo hi] to irdvTO)V oHtlov, eireKeLva Tracrr/s Kara-
\i']\lrea>s elvai c/jrrcrt. Ato 8r/ appi]TOV Kal dXeKTov kol dvu>paaTov,
Kai (po)vi]s oi povov, aWd KaX ivvoias arracrris v-rrepTepov elvai.
Ovk ev t6tto> rreptAriTrroy, otjk ev auipacrLV ov, ovk ev oipavoj,
d\\d
1
oih" ev tlvl p.ep€L tov TrdvTOs, TrdvTr) koX irdvTO>v (ktos,
ev aTTopprrro) /3v66) yvu>aeo)s TeTap.Levp.evov, tovtov povov,

d\rj9r] &eov Ta 6eia \6yia elhevaL Trat8e?Jei, irdo-iqs Ke\o)pLapevov
(jo)paTLKi]s ovcrias, irdcri]s aWoTpLov rjTrr/pertKr/s olKovopias'
avTos pev ola (3acrL\evs, etcrco ttov ev apprjTOLs kol dhvTOis Kal
afiaTOLS, (p&s olkG>v dirpocrLTov 8ta iravTos, povi] Trj 6e\r]TLKrj hv-
vdpeL vopoderel ml hiaTaTTeTaL. Adde locum elegantissimum

et ipsis Jenischii(vid.v. i. p. 332. sqq.) dictis simillimum Maximi
Tyr. dissertt. viii. jo. tom. i. p. 147. ed. Reisk. 'O p.ev ydp
&eos, 6 t6>v ovto)V maTr)p Kal hrjpLOvpyos, 6 TrpecrfivTepos pev i]\iov,
7rpeaj3vTepos 8e ovpavov, KpeiTTo>v Se -^povov Kal aiGvos koX iraar]s

peovarjs (pvaews, dvo>vvpos vopodeTrjs, koX apprjTos (j)0)vrj kol
:
8. EUSEBII IIIST. ECCLES. Llli. X. 807
duparos 6(j)0akpoLs' ovk €\ovt€s 5e avrov \afteiv tt)v ovaiav, £r>e-
p€Lbop€0a (j)(t>va?s, Kal oropaai, koX (o)ols koX tvttols \pvaov kol
(\t(j>avTos Kal dpyvpov, /cai ^vtoXs kol iroTapols, Kol Kopvtyals Ka\
vdpaaLV €TTL0vpovvTes p€v avTov rrjs vor]a€o>s, vtto 5e da0€veias
tcl ixap ypiov Kakd tjj zkuvov (j)va€L €TTOvopa£ovTes' avTo eKelvo
to t<Zv epo)VTO)V ttclOos, ols ijbLaTov els pev Oeapa ol Ttov 7rai8iK(3j>
tuttol, ijbv be ets dvdpvyaLV kol Xvpa, koX aKOVTLOv, /cat 06)kos ttov,
kol bpopos, Kal Tidv dirXcZs to eireyelpov ttjv p.vi'\p,r\v tov eporpevov.
Tt uot to koLTrbv e£era'£ett', Kal vopoOerelv vnep dyakpdro)V ; Qeiov
els yvdpriv earo) povov. Et be "Ekkrjvas pev eireyeipeL irpbs tt)v
p.vyjpr]v tov Qeov r/ êtoiov Teyvy, AlyviTTLOvs be ?'; irpbs ra (6>a
Tipi], Kal TTOTapbs dkkovs, Kal irvp dkkovs, ov vepeaoi ttjs 8taf/>a)-
vias' l(TT0)0-av povov, epdro)aav povov, pvi]poveveTO)aav povov.

Quamquam, quid <lo his postremia sit judicandum, me tacente
intelligitur. Sed non minus apparet satis temcro sollicitassc
verba Maxiiui dvdivvpos vopoOerys Marklandum ad h. I. ita

" Sine nomine legislator. Frigide ct absque ulla venustate (?).
ex scquentibus dpp-qros <po)vf], et dopaTos dÔakpoTs, video hic
quoquc acumcn ct antitlicsin caplari. Lego, dvopos vopoOerys,
extra lecjeni lecjislator, sinc lcge, lcgi non subditus. Pariter
D. Paulus i Cor. xi. 2 i . ut) obv dvopos 0e<3. Quam conjecturam
V. D. csse vanissimam, tota docct contoxta oratio et locus
similis ejusdem Maxim. Tyr. diss. xvii. 9. t. i. p. 328. sq.
'
Tovtov pev br] 6 e£ AKabr/pias i]plv dyyekos biboxrL Trarepa koX
y€i'vr]Ti]v tov £vpiravTos' tovtov dvopa pev ov keyei, ov yap olbev
ovbe \povov Ae'yet, 011 yap elbev ovbe peyeOos Ae'yet, oi) ydp i]\f/aTo.
i\>u<t€ls avrai, aapKcov Kal 6(j)0akpcov avveaeLS' to be Oelov avrb

doparov 6(})0akpols, dppyrov (pcovf], dvacj>es aapKi, direvOes aKofj,
p6l'0) 8e 7(5 T7/S V/V X 7 /

? KakkLCTTO), KO.I KaOapOTaTO), KaX VO€pOTaTO),
Kal Kovcj)OTaT0), KaL Trp€afSvTaTO), bparov 8t owoto'r?;ra, koX aKovarov
8ta avyyiv€Lav, okov dOpoov dOpoci avvta€L Trapayevdpevov. Pectc
Davisius h. 1. ad verba dvopa pev ov Ae'yet, oi) yap otbev animad-
vcrtit " Stcphanus cdidit ov yap
: et8ez\ Malc : quod ctiam
Heinshis animadvertit. Mcndum typograpliicum, nec aliud
quicquam vidctur : ot8ef cnim dat utcrque codcx, ncc alitcr in
suo Paccius lcgit. Deus scilicet dvcavopdaros 2Jass m dicUnr. '
Vidc Justinum Apol. i. cap. Ixxxii. Tatianum Orat. ad Gnrcos

Eusebium do Laud. Constantini cap. xii. aliosquc plures.'"
§. vii.
Ncque in pi'iori loco Maximi opus est conjeetura Reiskii (vid.

acl Maximum Tyrium I. I. R. Animadvv. p. 490.), qua pro

dva>vvp.os vop.o6eTi]s legatur d. voixoOerais, imo ipsum lleiskium
Maximi sententiam non satis percepisse apparet. Denique
audi egregie precantem Arnobium advers. gentes i. 31. P. i.
p. 20. sq. ed. Orell. "

maxime, o summe rerum invisibi-
lium procreator! ipse invisus, et nullis unquam comprehense
naturis dignus, dignus es vere, si modo te dignum mortali
!
dicendum est ore, cui spirans omnis intelligensque natura, et

haberc et agere nunquam desinat gratias : cui tota conveniat
vita genu nixo procumbere, et continuatis precibus supplicare.
Prima enim tu causa es, locus rerum ac spatium, fundamen-
torum cunctorum qua3cunque sunt, infinitus, ingenitus, immor-
talis, perpetuus, solus, quem nxdla delineat forma corporalis,
nulla determinat circumscriptio, qualitatis expers, quantitatis,

sine situ, motu, et habitu, de quo nihil dici et exprimi morta-
lium potis est significatione verborum : qui ut intelligaris, ta-
cendum est, atque, ut per umbram te possit errans investigare
suspicio, nihil est omnino mutiendum. Non est mirum, si
1
'1
ignoraris : majoris est admirationis, si sciaris.' Cf. Orell. in

appendice ad Arnob. p. 10. et Elmenhorst. ibid. p. 11.,
qui laudat locum similem Gregor. Naz. de fide orat. 49.

HEIN.
4, 9. hevTtpov anLov] In codice Medicreo hoc scholion ad
marginem adscriptum est : Ka/cc2s KavTavda deoXoyels, Ewe/3ie,
irepl tov crvvavap-\ov /cat crvvdLhLov, /cat crvp,iTOLriTov tS>v oXcov vlov
tov &t~ov, hevTepov avTov tmoKaXGyv oHtlov tu>v dyadcov, crvvaLTLOv

ovTa Kal o~vvh)~p.Lovpybv tlo iraTpl twv oXcov, /cat opoovcrLov. In
codice quoque Mazarino scholion recentiore manu appositum
est, quo Eusebius similiter reprehenditur, qui filium patri sub-
jecerit, et secundum ci locum attribuerit : tl TavT avdpcoire ZttI
Ka/c(3 r?]s cravTov deoXoycls KecpaXijs, tov hd£i] kol hvvdp.HL Kal ovaLa
KaTa. iravTa dp.OLOV tco TtaTpl virofiLfidfav /cat viroTLdels, /cat ra bev-
Tepela tov iraTpbs dirovepLcov, evavTLa cppovcov /cat ypdcpcov toLs
opioovcrLov 7(3 iraTpl tov vlbv hoy par Lcr acr lv dyLoLS iraTpdcrLV. ' Slv
avvijyopos t)s, el p.i] Trpocpavcos \\revhovTaL oi tcls irpdêLs crvyypd-
yj/avTes avTcov. Id est : Cur hujusmodi de Christo sermones in

perniciem capitis tui profers homo, eum qui gloria, virtute ac
suhstantia undequaque similis est patri, subjiciens ac supponens,
et secundum a patre locum ei attribuens. In quo contraria sentis
:
9-12. EUSEMI IIIST. ECCLES. LIB. X. 809
ac scribis sanctissimis patribus, qui consubstantialem esse filium

pronuntiarunt. Quorum sententice tu quoque mbscri/psisti, niti
palam mentiuntur qui acta illorum memoriai prodiderunt.

VALES.
4, 10. t?]$ Tuv K.aixv6vT0)v\ Iambici sunt versus qui se-
quuntur, ex aliquo poeta tragico desumpti.

rrjs tg>v KnpovTwv eiveKev o~a>Trjpia<;
apu tu deivu, diyyuvei 8 urjdecov,
uAAorpiois ts (jvpcpopfjcriv Idlas

KapnovTut Avrrus.
Qui versus sinc dubio elegantissimi sunt, et Êschylum aut

Sophoolem redolent. Expungendi tainen cx hoc loco mihi
videntur, quippc qui sensum turbent c Ad postrcnmm autem .
illum vcrsum alludit Gregorius Naz. in oratione i. p. 12. cum

ait : etra ol p.ev tc2v aojpaTOjv OepairevTal, ttovovs t€ nal aypv-
1
TTVias Kal (j)povTibai as lap.ev eôvcnv, Kal to Ztt" dAAorptaLS crvp.(po-
pals Ihias KapnovaOat. Avrtas, o>? €(pr) tis tu>v Ttap Zkcivovs cro(p(2v.
Ad qucm locum Elias Crctensis notat verba ha^c esse Ilippo-

cratis, quem Grcgorius Nazianzenus sapientis cujusdam no-
minc dcsignat. VALES. Ad verba statim pra>cedentia old
tls apio-Tos laTpos. vid. Excurs. x. cxt. Tts dpicnos autem ita
junxerim ut sit imm omnium optimus. HEIN.
4, 1 2. 'AAAa totc pev) Proxhne ante hicc verba dixerat irdAat
Kal vvv. Itaque primum hic exsequitur quid olim fecerit
Christus pro hominum salute. Postea vcro narrare incipit ea
quae nuper patraverat miraoula. VALES. Paulo anto no-
tandus est paulo infrequentior usus verbi TrepiTiOeo-Qai in : to.
irp6crTip.a tS>v i)p.eTep(dv ao-eft^paTOiv irepiOepevos, i. e. cum peenam
e Hoc cur statuat Valesius, non satis Homeri Odyss. x. 251. sq.
video. Fortasse offensus V. D. aavv- "Hiof.iev, ws eKe\cves, ava. Spvfxa, <patSi/x'
itrtp post verbum \viras. Sed hoc op- 'OSvao-ev'
time convenire puto gravius commoto Evpo/xev ev p-qao-yat TeTvy/xeva Sw/xara
Bnsebio, cujus longe languidior fieret Ka\d.
orntio, si scripaisset na\ oi> vooovvras De quo loco addit Dionysius : 'E^ yap
quamvis Valesius ita verterit, quasi «al toiovtois 6 Kal <rvvSe<r/xos Zl^pyiTai, rbv
aw legeretur, nosque non modo tegro- rdxtcrTov Tp6nov ttjs a.Trayye\ias (,'?;-
taiitfs. Cf. Dionys. Halicarn. irepi rfjj tovvtos tov \eyovTos. Adde Longin. de
'OfxfjpOV irotv^crews §. S. Toiovt6v e<TTi subliniitate xix. I. xx. 1. 3. ed. VTeisk.
Ka\ rb 'AcrvvSerov, 6Tr6rav QaipwvTat oi Plllt. Plat. QuSSt p. 1011. K. \6yos
i 1 1
(rvvSecr/xat oi crvvSeovres Tr)v <ppa<rtv, oirep crvvSecr/xwv et\atpe8evTwv troWaKis Ktvr}-

ov p.6vov Taxovs, aWa Ka). t/xcpda-ews TtKwrepav %xet Svva/xtv. Valcken. ad
ira6r)TtK7)s X°-P iv yiverat. Ad quod prO- Euripid. 1'haniiss. V. 10S. IIKIN.
bandum Dionysius statim laudat locum
impietatum nostrarum solus in se suscepisset, ut recte vertit

Val. Sed ssepius recentiores verba quai proprie de induendis
vestibus dicuntur, ad multa alia et vel ineptius transferunt.
Cf. quae monui ad Euseb. H. E. v. t. (p. 328. sqq.) infra evebvae
yap /xe lp.aTiov ao)Tr]piov, koI yj.Tu>va evcppoavvrjs, evbvaai irjv
la^yv, evbvaat tijv bo£av aov, TtavTas avTovs w? Koap.ov evbvar) ko.1
7T€pi6r)crri avrovs ws Koap.ov quo postremo loco signi-

vvpLcprjs
ficare voluit studium illud summum quo amplectitur Kvpios sua

TtKva. Euseb. de martyr. P. c. v. tov biKao-Trjv alaxyvr) Kal
drt/nta TT€pL{3a\u>v. In martyrio autem Eupli apud Coteler.
eccles. Grccc. monumm. t. i. p. 195. legitur: totz v\j/coOels 6 KaX.-
(iiaiavbs vtto tov biafiokov, evbvadp.evos Te to np6aTayp.a tcov
aaefieaTaTcov ftaaiXiav, i. e. impiissimorum imperatorum edicto
munitus, interprete Cotelerio. Et Achill. Tat. iv. p. 23 1 . ed.
Salmas. dvOos clvtl cpvXkov yiveraL, ko! Tr]v 6bp.t]v evbveraL, odore
cumulatur, ut vertit interpres. Clemens Alexandr. quis dives
salv. tovs irkovaiovs ovbeva Tpoiiov 6 crom/p KaT avTov ye tov
ttXovtov Kal Tr]v irepifioXr^v t?]s KTrjaecas ditoKeKkeiKev, i. e. quod
attinet ad possessiones quas : hctbent vel fortasse rectius : quod
attinet ad largam eorum possessionis copiam. Talia certe -
veterum prosaici scriptores rarissime habeant sed apud poetas

similia, ut dA/o/y, dvaibeir]v eTtLeip.evos apud Hom. Iliad. i. 149.
vii. 164. ix. 372. xiii. 742. xxi. 381. Odyss. ix. 214. cf. Riccii
cliss. Homerr. x. p. 82. ed. Born. et Gesenius hebrcvisch-deutsches

Handwbrterbuch s. v. tt?T7. Adde Pindar. Nem. xi. 2 r . Apollon.
Rhod. i. 691. yalav ecpeaaaaOai, yr\v emeaaaaOaL, i. e. Tacprjvai.
Cf. Herodot. i. 47. x a ^ K ° 1 e-nieaTat Valesius ad Euseb. orat. de
'
laudibus Constantini c. vi. ad verba KvavQ x.pcop.aTi KakkuntL-

{opLevrr. Alberti ad Hesych. t. i. p. 1352. Jacobs. Anth. P.
p. 404. Eodem modo TtepLKelaOai tl usurpatur. Vid. Theocrit.
Idyll. xxiii. 14. itepLKeip.evos v(3piv Hcbr. v. 2. TtepiKeivTaL daOe-
veLav coll. vii. 28. e\ovaL aaOeveiav. Jacobs. Anthol. P. ii. 2.
p. 75. HEIN.
idem est ac solummodo, qua locutione utitur
Ib. avTo )xovov
Eusebius psene onmibus paginis. Ait igitur Eusebius Christum
olim quidem solo adventu et incarnatione sua homines qui
captivi a dsemonibus tenebantur, servitutis jugo liberasse.
VALES.
4, 14. p.eydkt]s (3ovkrjs ayyekkos] In codice Medicseo scholion
i 4 -i6. EUSEBIl HIST. ECOLES. LIB. X. 811
hujusmodi adscriptuin est ad haec verba kokws ku\ a.0eu>s /3Aa<r- :
077/net, ap^KTTpaTriyov anoKaXwv pkyav, tov croynjpa XpicrTov /cai
Qe6v. VALES.
4, 15. fiaaiXiKols x.apaKTrjp(n] Christophorsonus mcyvscuUs
literis vertit. VALES. Val. vertit : regalibus apicibus, rectius.
Scd idem verba quao ante haec leguntur cr<j>Ti}pd re avTov iv
o-Tijkais avayopevtiv intcrpretatus est : cum servatorem in

minus recte. Vid. Excurs. xvi. HEIN.
edictis sitis praMlicent,
4, 16. Kal avroQeov] Notandus est inprimis hic locus, in quo

Eusebius Christum vocat aiiToOeov, id est, per se <<<• vere Di-mu.
Hic cnim unicus locus, meo quidcm judicio, sufficit ad repel-
lendas omncs calumnias eorum qui Eusebium nostrum Ariani
dogmatis labc aspersum fuisse crediderunt. Sic ctiam infra
nominat tov irap.(3a'nXe<J>s kqX i:avr\yep6vos, Kal avTov Qeov
Xoyov. Est autcm hiec locutio Platonica. Nam ut Plato
avToayaObv vocat quod est vere ac per se bonum, sic Eusebius
avToOebv dixit qui est vere ac per se Deus. VALES. Cf.
Euseb. demonstr. evang. iv. 2. ubi Christum vocat Euscbius

avTovovv Kal avToXoyov, koX axiToaocpiav, koX ert be avTOKaXbv kui
avToayaObv, et ibid. c. 13., ubi avToCwi} et avTocpS>s ille dicitur.
Verum enimvero vix et ne vix quidem his omnibus quibus
Christum ornavit Eusebius, cpithetis probari potest, quod
probari inde censet Valcsius, Eusebium plane consensisse cum
ccclcsia in doctrina de Christo, ex qua ille bp.oovcn.os t<2 iraTpl
habendus erat. Cf. quse monui ad Euseb. H. E. i. 1. Neque

cnim vox avTos in illis formulis eam vim habet, ut doctrinam
orthodoxam et ecclesiasticam do Christo uecessario et pleiw
.exprhnat, ac non solum ad originem et causain spectat sed
ctiam rationem et naturam rerum vel hoininuni indicat,
vel
ita quidem nt verbi causa avToOebs non soluin significare possit
ct significct cum qui per se ac sua vi Deus est, scd etiam qui
vere ct reapse Deus est, quo quidcm posteriori sensu si illud
vocabulum ct reliqua usurpavit Eusebius, eum doctrinse ortho-
doxse multo minus amicum se ostcndissc patet, quam si priori
rationo illis usus cst. Namque vere Deum Christum vocare
potcrant vcl Ariani. Cf. Pearson. exposit. symb. Apost.p. 39.
Suicer. Thes. t. i. p. 580. sqq. Miinscher. Handbuch der Dog-
mengescMckte tom. iii. p. 427. Ne vero dubitcs quin avrbs
seepius iu ojusmodi looutionibus naturam rei vel hominis signi-
3 "
:
ficet, eamque talem qualis esse debet, id est, perfectam, et

similia, dicitur ita avToaXijdeia Christus quoque iu apologia
Mauuelis magui rhetoris p. 271. ed. Le Moyne in varr. sacr.
et avTovet<pb$apud Alciphron. epist. p. 291. ed. Bergler. est
plane mortuus. Prsecedit enim fnju$vrjra. Similiter ovtoxpw -
est, revera, reapse. Vid. Bergler. 1. 1. p. 336. sqq. Adde

Eustathium ad Homer. Odyss. xi. 19. Cognatus quoque est ille
usus vocis avTos in compositione, quo significat rem vel homi-

nem qualem sola mens sibi informat sine sensuum et adspectus
judicio. Vid. Aristotel. Ethic. i. 6. ev re avToav$pu>iT(a xai av-
$pu>iT(i> ets Kal 6 avrbs Xoyos ecrTLV 6 tov avSpanrov. Xen. Cyr. i.
6. 8. avrb to ap\€Lv. Vid. Weiske ad h. 1. Schafer. melett. critt.
p. 28. Passow. Lexic. s. v. avTosn. v. Matthiae ausfiihrl. griech.

Grammatik §. 467. p. 866. Sed prse ceteris huc pertinet
locus insignis Justini M. cohortat. ad Grsecos c. xvi., ubi Jus-
tinus Homerum etiam de uno ac vero Christianorum Deo
loqui probaturus detorquet hanc in rem Homer. Iliad. ix.
445. ita : MiKpov 8e vaTepov Kal tt]V kavTOv nepl evbs Kal p.6vov
$eov aacpws Kal cpavep&s eKrtêrat (Homerus) bo£av, Ttrj p.ev 8ta
tov <£>olvlkos irpbs 'AxtA.A.e'a /XeyaiV
— ov6' et Kfv fxoi vrroo~Tair) Geos avrbs,
Trjpas ano^vaas, 6r)creiv veov t](3<i)Ovra.
8ta rf]s o\vT(jivvp.ias (i. e. per pronomen avTos) tov ovtcos ovra
cnqixaivoiv $eov. Eadem repetit Justinus 1. 1. c. xxiv. Et simi-
liter Cyrill. Alex. contra Julian. lib. i. Ov yap, inquit, irov
(prjcrlv et Kat $eS>v tls viroo-yoLTO p.OL tov p.ev yrjp&s tt)v direpLiTO/\riv,
TraXivaypeTov 8e tt)v veoTrjTa — TO yap, &ebs avTosovK ecfr eva tS>v

ev p.v$OLs TreTrXacrfxevoiv tlvcl, avTov 8e 877 p:6vov KaTaar]pLT]veLev av
tov a\r)$&s ovtu $eov. Eodem modo Andream appellari puto a
Niceta apud Combefisium auctar. noviss. P. P. tom. i. p. 339.
D. avTocpS>s id est, veram lucem. Prsecedit Tr\r]pr]s cpoTos.
Neque aiiter ab eodem Niceta 1.1.
P386. A. Philippus avro-
(pu>s dicitur. Ad originem contra et causam spectat avTos in
voce avToyevvqTos a Basilio M. usurpata (cf. Suicer. 1. 1.) et in
eo quod est huic synonymum, avToyeve$Xos, quo non solum
vulgaria lexica sed ipse Suicerianus thesaurus caret, quamvis
illud legatur apud Euseb. demonstrat. evang. iii. p. 104. ed.
Montacut. et prsepar. evang. ix. 10., ubi laudat noster versus
Porphyrii
—
i6. EUSEBIl HIST. ECOLES. LIB. X. 813
Movvoi XaXdaloi crocfiirjv \d)(ov, r/d lip KfSpaioi,
AvroyeveOXov (ivaKTa crefjciôpevoi deov ciyvcos.
i. e. rogcm ex so ipso genitum. Cf. Justin. 1. 1. c. xi. xxiv., ubi

iidem versus coinniomorantur sed pro avToyeveOXov legitur av-
ToyivrjTov, ct Sophocl. Ant. v. 864. Eodem modo avToOebv
Origencs vocat patrem a filio ex ipsius sentcntia co diffc-
rentem, quod illo Deus est per se ac sua a nemine alio

vi,
ortus, hic divinitatema solo patrc accopit, ad quod discrimen

significandum Origencs cum Clemente Alexandrino utitur
quoque vorbis 6 Qebs et Oeos. Vid. Loffler. kurze Darstellung
der Entstehungsart der Dreieinigkeitslehre in Ejusd. kleine
Hchriften tom. i. p. 104. p. 1 10. 8. cf. p. 39. Origen. Comment.
in Johann. vol. iv. p. 50. ed. Ruell. avToQebs 6 Qeos eori ttclv
be to irapa. to avToOebs peTO\f) tt)s eKeivov OeoTrjTos QeotTOLOvp.evov.

do princip. i. vol. Nequo aliter Deus dicitur ovto-
i. p. 62.
(pvys in dramate Euripidis apud Clement. Alexandr. Strom. v.
p. 717. et Euseb. praepar. evangel. xiii. p. 681 B. servato :
2e tov avTocfivrj, tov ev alQepito

'Vvpj3co ttuvtcov (fivaiv e'pn\e£av6'
Ov nepi pev (ficos, irep\ 8' opcfivaia
Nl>£ aloX6xpC0S, UKpiTOS r liaTpcov
'O^Xos evdeXe^cos dpcpiôpevet.
Ubi Grotius avTO(fivi) vertit 11011 aliunde satum. Vid. Valckenar.

diatribe in Eurip. perditt. dramm. reliqq. v. p. 41. " Deus
Avro(pvi)s dicitur (loco laudato) 6 e^cov a</>' kavTov to elvai, —qui
est a se ipso : avToQeos' vim istam vocis uvtos in composito sic
cxplicat Ulpian. ad Demosth. de Cor. p. 180, bs (hoc inse-

rendum) olKoQev kol acp' eavTov eyjeL to etc. virtute noititihil di-
versa (i.e. ca vcrbi avTos significationc do qua antea disserui
cf. Passow. s. v. avTO(pvi')s) apud Platonem dc r.i.. 1. p. 642. c.
oaoi AOrjvauov elaiv ayaOol biaqjepovrws elal tolovtol —povoL yap

avev avayKijs avTG(fiv(2s elalv ayaQoi natura, (fivaeL, boni : sic
ista lego rejectis in marginem istis, Qeiq pioipq, aXi)0S>s Kal ovtl
i:Xa(TT(2s, commodis interpretamentis vocis avToajv&s. (Cf.
Maxim. Tyr. disscrtt. vii. 5. tom. i. p. 1 10. od. Reisk. ovbe eori
To \pypa Kopnbi) <\kov(tlov dAA' ai)Toqjves Kal avTop.aTov. ibid.
p. iii .) Deus dicitur avTocfivrjs, ut avTOTeXrjs, in se ac natura

sna perfeetus: Jlippodamus Stobcci p. 553. 24. avToreXea ex-
phcat, oaa bC avTa reXea errri koi oibevbs eiTibei) t<2v e£(oOev,
r
H 2
—
OVT€ TTOTL TO Tjp.ev, OVTe 7T0TL TO Ka\G>S TjfXiV' TOLOVTOS h& K(V et7J
6 &eos. Euryphamo p. 556. 42, homo dicitur non aworeAr/s

dAAd TeXrjos' sic enim leg. pro dAA' dreA?/? Aristaeo quoque
Pythagoreo in Stobsei Eclog. p. 45. 53. Deus est dyevvaTos
Kal avTOTeXrjs. Sed quae dixit Hymno in suum Jovem onmium
efficacissima Aristides, t. i. p. 5, apte congruunt in deum Euri-

pidis tov avTO(pvrj' 6'8e eort irpGiTos re Kal 7Tpecrf3vTaTos, koI dp\-q-
yerr/s tS>v irdvTtov, avTos e£ avrov yevop.evos~ 6ttot€ he eyeveTO ovk
(cttiv elireiv dAA' r)v re dpa e£ dp~xJ]s, Kal eo-rat eVaet auro7rdra)p
re Kai p.ei((av r) e£ aWov yeyovevav Kal — avTos eavTov e£ eairou
eTroirjcre, koX ovhev TrpocreherjOq erepov eis ro eTmt." Cf. ibid.
p. 36. sq.Johann. v. 26. Cudworth. sj/stem. intellectuale p. 434.

Similiter apud Euseb. de laudib. Constantini c. xii. ubi le-
guntur hsec 0e'Aet he dya0d iiavTa (0eo?) ort
: avToayaObv ttj
ovaia rvyydveL, ipsum adjectum tj ovcriq et reliqua oi*atio
docere videtur, avToayaObv Deum dici non sensu Platonis (cf.
Wieland. sdmmtliche WerJce tom. xxxix. p. 186. p. 242. ed.
Gruber. et hujus V. D. observatio 1. 1. p. 373.) bonum verum,
absolutum, perfectum, sed potius bonum per se, suapte vi
ortum. Adde Iren. adv. haeres. i. 14. 7. tom. i. p. 72. ed.
Massuet. Keyjp-qTaL 8e 8ta/coVw — tVa rrjs avro(Bov\r]Tov (3ov\rjs (pa-
vepcoOf] 6 Kaprtbs, quod vetus interpres vertit : ab se cogitata
cogitationis, Billius: voluntarii consilii. Ibid. i. 1, 2. ubi de-

cimus tertius Valentinianorum seon commemoratur AvToqbvqs-
Et Nicetas alio sensu quam de Andrea et Philippo proba-
biliter dicit avToqj&s de Deo apud Combefis. auctar. noviss.
P. P. tom. i. p. 344 B. tovtov OdvaTov ecpacrKev etvai qbpiKTov
koX TTiKpbv, tov irapa tS>v diricrT(i>v he eTrayo'p.evov, irdcrqs — £o)r]s
aiTiov fjyeiaOai o>s avTrj itpocrdyovTa rfj avTofafj, rw avToqbcaTl, ko.1
rcp (pa>T(ov iraTpi' id est, zum Urleben, Urlicht. Denique cf.
infra et de martyr. Pal. c. v. (pag. 730.) HEIN.

Ib. ttjs avTov Trpoo-rryopias] Christianorum nomen intelligit,
per omnes ubique gentes fusum ac propagatum, nec solum

Romanis, sed etiam barbaris cognitum. Quod si quis ipsum
Christi nomen intelligere malit, equidem non magnopere re-
pugnabo paulo post enim subjicit Eusebius de Christianis,
:
quod quidem non faceret, si de ipsis antea locutus fuisset.
VALES.
4, 18. Qeiwv vaQ>v dcpLepdp-aaLv] Musculus vertit : divinorum
:
i8-2o. EUSEBIl HIST. ECOLES. LIB. X. 815
templorum consecrationibus. Christophorsonus vero interpre-

tatur : divinis templis auguste consecratis. Videtur tamen vox
non consecrationem temploruin designare, sed potius
a(j)i€po)ua
donaria qure Deo consecrantur. Idque confirmatur se([uentibus

Eusebii verbis. Sic enim subdit Ola rdbe ra tov f ea> irepiKaXkr)
:
Koap.i]p.aTa re ko.\ avaOrjpaTa. Certe si consecrationcm intel-
lexisset Eusebius, dÛpaxrtv dixisset, ut supra in cap. 3.

VALES. Nihilominus ipse Valcs. vertit : divinorum tcm-
plorum fabricis consecratis. HEIN.
4, ly. o-wrf/pos r)p,G>v fiaaikdas 8eiy/xara] In codice llegio ad
latus hujus lineae apposita est hujusmodi nota wp. De qua
nota abundu diximus in annotationibus ad hb. i. In cap. 16.
lib. iv. (pag. 272.) eandcm notam habet Regius codex ad illa
verba Justini appositam : etre yap /xr) Zvtvx&v toIs tov XptaTov
Sibdyp.a(Tt, etc. VALES.
4, 20. *at fiefirjKOTOiv] Musculus vertit : domum ex vivis et
crescentibus lapidibus structam. Christophorsonus autem in-
terpretatur: Ex vivis incedentibusque in tcrra lapidibus. Ego

ex vivis firmisque lapidibus vertere malui. Neque enim intelligo
quomodo probe fundata sit domus, si lapides incedunt. Eadem
vox occurrit infra prope fincin hujus cap. favTas «at fiefirjKOTas
Kal (virayels tu>v xj/vx&v kiOovs. Sed in his lcctor quod maluerit
eliget. Neque cnim Christophorsoni intcrpretationem hic
damno. Quod vcro ha>c vcrba Qeokoyovp.ivu de Christo™
accepit, omuino probaro non possum. Nam Eusebius paulo
post dicit Christum esse illius templi lapidem angularem.
Igitur Dcum patrcm hic intelligit, qui templi inspector sit.
Hicronymus in cap. 2. Aggeei /3e/3?jKoras- kCOovs ita vertit

Neque enim putandurn est Dewm au-ro et gemmis azdificaturum
Hierusalem, et non vivis lapidibus qui nunc volvuntur super ter-
ram. Verba sunt Zachariee cap. 9. KCOoi aytot KvkCovTat eVt yi]s
avTov. Ad quem locum alludit idem Hieronymus in epistola
ad Eustoehium de custodia virgin. Postquam dc duritia na- :
tionum generati suntfilii Abrahami, caperuuf sancti lapidcs volvi

supir terram. Et in epitaphio Paulse : Nolebat in his lapidibus
pecmiam effimdere, qui cum terra et seculo transituri sunt, scd
in vivis lapidibus qm volvuntur super terram. VALES. Mus-
culi interpretationem verbi /3e/3r/Koro>z; ineptam esse, per se,
credo, intelligitur. Scd Christophorsoni etiam cur rejicienda

3 H 3
:
sit, ex iis certe quae Valesius annotavit, vix appareat. Quod

enim dicit V. D., se non intelligere, quomodo probe fundata
sit domus, si lapides incedant, eo ipsum ostendisse puto, se
non satis perspexisse locum Eusebii, qui quos XiOovs in mente

habuerit, videndum est. Jam vero cum ex prsecedentibus rov
ep\\fv\ov ndvTcov i]p\cov vabv et ex sequentibus verbis tovtov 8r)
ovv tov e£ i]p.cov avrcov iTreaKevaafxivov £covtos Qeov (covra vabv,

luculenter appareat, cum kidois eum
comparasse homines,
h. 1.
quatenus illi constituunt ecclesiam a Christo fundatam, per se

profecto nulla causa est, cur non ut (cZvtzs ita /3e/3?]Kores i. e.
incedentes Xidoi homines possint dici. Of. Galat. ii. J9 — 22.

1 Petr. ii. 5. At nihilominus ipse Valesii interpretationem
pra^ferendam puto, idque propterea quia inferius ipso illo loco,
quem jam significavit Valesius, /3e/3r7Ko'ray Xidovs vix inter-

pretari possumus incedentes lapides, imo ibi stabiles tantum in-
terpretandum esse cum Valesio, satis apparet. Nam quamvis
ibi quoque non de lapidibus qui proprio sensu dicuntur, cogi-
tandum sit, sed potius animos hominum cum lapidibus con-

tendat Eusebius et verba navTayoQev rovs (covras Kal evira-
yels tlov \\rvyG>v XiOovs iy^pivas vertenda sint : animos undique

quosdam vivos
quasi — et firmos lapides undique seligens, tamen
quomodo Eusebius si vel ineptissimis alibi eum uti concedere
velles imaginibus, ut incedentes s. euntes lapides animos homi-
num sibi cogitare potuerit, nemo facile dixerit, nisi forte rcov
tyvx&v de hominibus in universum dictum esse velit, ut de

corpore potius hominis cogitandum sit, quod tanquam incedens
ab Eusebio illo loco proponatur. Sed neque hoc posse statui,
docent verba quae statim sequuntur drt p.r] \frvxri p.dvov koi
SiaVoia, Kal to acop.a be ai)Tols KarrryAdicrro. Itaque recte
vertit ibi stabiles lapides (3e(3r]KOTas XiOovs. Val. Jam vero ac-
cedit, quod voce fiaiveiv similiter utitur Eus. H. E. viii. 7.
Tr)v iv acop.aaL veoLS /3e/3}?Kinaz; Kal dotdrpeTTrov evaraaLV, i. e. sta-
bilem— constantiam. prseparat. evang. ubi haec leguntur i. 3.,
AvTLKa yovv bcbaaKaXiav avTov

ti]v Ki]pvxOr]aea0at. Kaff dXt]s tt\s
— OeairiaavTos (tov XpLarov),
avdpcoTTcov OLKovp.ivr]s, varepdv rr)i> be
wore o-rjcrrdo-ay tj] avrov bvvdp.eL ef aiiavTcov tcov iOvcov iKK\r]aiav
aKaTap.ayj]TOV eaeaOaL — ecrrdât be Kal p.iveLV daeLarov,
cos dv eV dcreicrrcp koi dppayel neTpq rfj avTov bvvdp,ei /3e/3?iKt>rdz>
re Kot ippL(,co\xkvv\v dirotprfvap.ivov etc. Qua* ultima verba Vigerus

21-27. EUSEBII HIST. ECCLES. LLB. X. 817
ita vortit : utpoto, quse — tanquani imrnoto ac nullis omnino

machinis perrumpendo scopulo, altis defixa radicibus niteretwr.
Praeterea vid. Vigeri animadvv. p. i. ad 1. 1. cf. Toup. et

Weisko ad Longin. xl. 4. p. 458. Fischer. in iadice ad Palce-
phatum. HEIN.
4, 21. a\r)0d \6yu] Idem est ac a\i]0S>$.Musculus tamen
et Christophorsonus vero Dei verbo interpretati sunt, quod
meo quidem judicio incptissimum est. VALES.
4, 22. kvl juoVw t5>v Post hsec verba asteriscus
taav £(\>ikt6v\
notatur in codice Med. et ad marginem adscriptum est, xol

tovto do-e/3e's. Omnino scholiastes qui hoc scholion adscripsit,
Eusebium hic loqui de Christo, cum tamen
existimasse videtur,
de Paulino loquatur Tyriorum episcopo, quem ait secundum a
Christo locum obtinerc in regendis fidelibus. Hoc vero im-
pietatis argui non potest, cum pontifices omnes imaginem
Christi referant ejusque in administranda ecclesia vicem
gcrant. (i HEIN.) Fatendum est tamen, Eusebium nimis hic
tribuisse Paulino, dum ei rd taa bevTepeia tanquam sequali
et collegrc Christi adscribit, dum Mclchisedechum vocat.
VALES. Vid. Planck. Geschichte der christlich-kirchlichen
Gesellschafts-Verfassung tom. i. p. 398. not. 21. HEIN.
4, 23. S>v avTos KaTripTLcraTo] Intelligit fabricam ecclesue
Tyri tam spiritalem quam materialem, cujus formam ac ra-
tionem solum ait edero posse Paulinum, qui eam fabricam
divina ope architcctatus est. VALES.
4, 24. vaov KaTao-Kcvijs] Peseleel arcam seu tabernaculum
Dci fabricavit, non autem tcmphmi, ut legitur in Exodi cap.
xxxviii. Tcmplum igitur improprie sumit Euseb. pro taber-
naculo. Eodem fere modo, quo in actibus apostolorum tem-
plum Dianse dicitur pro eedicula. VALES.
4, 25. dyaAju,aT(x/)opa)2>] Metaphora est a sacerdotibus gcn-
tilium, qui simulacra deorum humeris suis bajulabant, ut
notavi ad lib. xxii. Amm. Marcellini, ubi de Juliano imp.
dicit : Vehms licenter pro sacerdotibus sacra. Eadem vox oc-
currit paulo infra, VALES. Vertit Val. tanquam imaginem
gestans. HEIN.
4, 26. TTpu>Tov ad\ov ?}yomWro] Alludit ad Herculis labores
seu certamina. VALES.
4, 27. ^x^P 01 ' KCtt enbiKriTipt] Verba sunt ex Psalmo viii.
;> " 4
818 ANNOTATTONES AD €.4.
Davidis, ubi hodie legitm*, ut destruas mimicum et ultorem.

Vetus versio Gallicana habebat, ut destruas inimicuni et de-
fensorem, teste Sulpicio in vita Martini. VALES.
4, 28. Kal vvv ol jxkv ovk eiViV] Imitatur Eusebius locum
Dionysii Alexandrini, qui de Macriano ejusque liberis d ita
loquitur in epist. ad Hermammonem quam refert Eusebius

in lib. vii. cap. 23. 6 p.ev ovk 'laTtv iirsl ptrjbe rjv. VALES. Vid.
Excursus xvi. HEIN.
4, 30. ytydvTOiv — ivo-Tr-jadpevot] Dubium videri potest vel
h. 1., utrum Eusebius quoque variis illis, quse de gigantibus
inter antiquos circumferebantur, narratiunculis fidem habuerit,
necne. Cf. quae annotavi ad Euseb. II. E. i. 2. (pag. 12.)
Adde Euseb. V. C. i. 5- T V^ &' avrov p.ovapyj,Kr)s igovaias rr\v
(LKova bovs, vlktjT7]v diribetfce TTavrbs TVpavvtmv ytvovs, 6eopd\(ov

r 6KeTr]pa ytydvrwv 0% ^vxrjs dnovoia irpbs airbv ijpavTo tov irapt-
/3acriAe'a tu>v o\g>v hvrraeêias oirXa. Contra Augustin. de civit.
Dei xv. 23. " Vidi, inquit, ipse non solus, sed aliquot mecum,
in Uticensi litore molarem hominis dentem tam ingentem, ut si in

nostrorum dentium modidos minutatim concideretur, centum nobis
videretur facere potuisse ; sed illum gigantis alicujus fuisse cre-
diderimT Cf. Arnob. adversus gentes ii. 75. Nonne Uteras ' k
auditis commemorantes vestras, fuisse homines olim Semideos,

Heroas, cum immanibus corporibus atque vastis ? Non infantes
sub uberibus matrum stentoreos legitis edidisse vagitus, quo-
rttm ossa variis in regionibus eruta, vix repertoribus fecerunt
fidem, humanorum reliquias esse membrorum ?""
Ad quem locum
Orellius in annott. part. ii. p. 113. laudat Hieron. Magii Mis-
cell. ii. cap. 4. Cf. Elmenhorstius et Stewechius ad 1. 1. Ar-
nobii. Cramer. Fortsefzung des Bossuet tom. iv. p. 298. sq. ed.
nov. Prseterea de gigantibus vid. Heyne ad Apollodor. p. 28.
sq. Voss. ad Virg. Georg. i. 281. et mythologische Briefe ii.
p. 259. sq. Klopfer. mythologisches Wbrterbuch tom. i. p. 141.
p. 750. sqq. cf. Riccii dissertatt. Homericc. p. 136. sqq. ed.
Born. et Spanhem. ad Julian. orat. i. p. 195. sq. Homer.

Odyss. xi. 307. sqq. ibique Eustathius. HEIN.
4, 38. eis T€Tpdy<av6v tl a\r]pa -nepKppdâs tov ToTtov\ Pessime
Christophorsonus de sanctuario hsec accepit, cum de spatio
<i Imo tle solo Macriano. HEIN.

::
28-4o. EUSEBIl HIST. EOOLES. LIB. X. 819
illo loquatur Eusebius, quod crat intor vestibulum et basi-

licam. Hoc igitur spatium in quadranguli spcciem conclusum,
quatuor obliquis porticibus a Paulino exornatum fuisse dicit.
VALES.
Tb. &v tcl ix4a<x\ Supplo Ki6vo>v. Itaque intercolumnia verti,
non malc, ut opinor. H*ec igitur intercolumnia ait Eusebius

undique conclusa fuisse repagulis ligncis cancellatis, in me-
diocrem altitudinem erectis. Mtjkos enim posuit pro alti-
tudino, quod interprctes non viderunt. VALES. Vertit Val.

inde a hiaXafi&v 8e irAeioTov usque ad jaijkovs 7repiKAeuras ita
" Sed inter templum ac vestibulum maxhno intervallo relicto, hoc
spatium in quadrati speciem ciraimseptum quatuor obliquis por-
ticibus circumquaque exomavit, quw columnis undique attolluntur.
Tntercohmnia porro ipsa septis e ligno reticulatis, in mediocrem
n
et congruam altitudinem elatis circumchmt. Superius verba
irpoTTvKov 8e p.iya Upojv eorwort ita interpretatus est : Mag-
num deindo atquc excelsum vestibulum ad ipsos solis orientis
radios extcndit, iis qui a sacro loci ambitit, longius remoti sunt,
etc. De vocc 7re/3i/3oAos cf. Valckenar. ad Euripid. PJmn. v.
1085. HEIN.
Ib. p.£o-ov aWpiov Tj^nei] Intelligit medium illud spatium
sub divo, quod quatuor undique porticibus claudebatur, eadem
plnne forma, qua in hodiernis monasteriis sunt qiue vocantur
pratella. Quod enim monachi vocant claustrum, nihil aliud
est quam quatuor porticus, quarum in medio locus est sub
divo quem pratellwm vocant. Sed et in quibusdam monas-
tcriis, locus illc subdivalis cancellis munitus cst, eodem plane
modo quo Eusobius in atrio ccclesise Tyri factum esse dicit,

nc scilicet juventus in oum locum qui floribus conseri solet,
insiliat. Id autom Latini proprie atriwm vocabant. Certe
Isidorus atrio tres porticus extrinsecus adjungi solitas esse
dicit. VALES.
4, 40. tijv tovt(ov Qiav napap.e.v\rap.(.vo{\ Musculus vertit :
Qwin et horum conspectu prcetierito. Christophorsonus vero

longa vcrborum ambage, ut solet, hunc locum ita expressit
Quin etiam quo istas res ad ocidos capiendos magna operum va-
rirfate concinne ittustraret. Qure quidem interpretatio verbis
Eusobii nullatenus rcspondet. Itaque ncmo est, ut opinor.
qui Musouli versionem commodiorem ot mcliorem non judicot.
820 ANNOTATIONES AD c. 4,
napaixeL^/djjievos ergo i-qv tovtu>v 9eav idem valet ac : prseter-

gressus harum rerum spectaculum, seu : transmisso harum
rerum spectaculo ulterius progressus. VALES.
Ib. napanriyp.aaL re x a ^'<0 ^] Cliristophorsonus vertit repa-
gulis. VALES. Vales. wreis tabulis. HEIN.
4, 43. (3d0poLS iv ra£et T019 Ka96\ov] Jampridem conjeceram
scribendum esse disjunctim T019 naff 6'Aov, ut ex versione nostra
apparet °. Tandem vero conjecturam meam confirmavit ve-
tustissimus codex Mazarinus in quo ita diserte scriptum inveni.
Sed major difficultas est, cuinam generi hominum haec /3d9pa
seu subsettia parata fuerint. Leo quidem Allatius in epi-
stola ii. de templis Grsecorum, haec subsellia ad communem
usum laicorum disposita fuisse existimavit, quod confirmare
videtur Clemens in constitutionibus apost. lib. ii. cap. $y.
Verum Eusebius ipse aliud innuit. Infra enim totam hujus
ecclesise fabricam allegorice exponens, thronis quidem desig-
nari scribit episcopos ac presbyteros, subselliis vero, diaconos
et reliquos ecclesise ministros. Quare hsec subsellia ministris
potius ecclesiae quam laicis parata fuisse videntur. Certe
laici sedendi in ecclesia potestatem non habebant, ut docet
Optatus in lib. iv. Quod quidem ita intelligendum est, ut in
conventu ecclesiastico, dum divinum celebratur officium, sedere
non licuerit laicis. Peracto autem officio, sedere ipsis licebat,
ut docet Athanasius in epistola ad solitarios : ijhri [xev ovv rjaav
ol TiXeio-TOL t£>v Xaov ytvopLevris aTroXvaecos i£e\96vT€s. Et paulo
post : apTL yap r)aav cnrb tj}s evxris oAtyat K.a9e(6p.zvaL. Sed et
sermones seu conciones ecclesiasticas laici fere stantes audie-
bant, ut colligitur ex Eusebio in libro iv. de vita Constantini
cap. 33. Possidio in vita b. Aug. cap. 16. VALES. Cf.
Planck. Geschichte der christUch-kirchlichen Gesettschafts - Ver-
fassuug tom. i. p. 166. LIEIN.
4, 44. naX Tals inl tov p,kaov oXkov elafiokals i)v(i)p,kvovs]
Christophorsonus vertit Atque adeo ad fenestras inferioris

:
templi affixit. Quod quid sibi velit, equidem nescio. Neque

enim intelligo, quomodo exhedrce fenestris affigi possint. Exis-
timavit scilicet Ohristophorsonus, dafiokas fenestras signi-
ficare. Eusebius quidem paulo supra de fenestris loquens per
e
Vertit Val. ac prceterea subselliis per universum templum ordine dispositis c.r-
or.nasset. HEIN.
43-49- EUSEBIl HI.ST. EOCLES. LIB. X. 821
quas lumen in porticus infundebatur, ea voce usus est, &va6ev

eirl TavTais dkkco TxkeiovL c])cotI QLO.{\)6povs tus e~l tov oIkov elajio-
kds e-nevoeL. Ubi Christophorsonus feneetras vertit. Verura
hoc in loco elafiokal simpliciter ct sine adjectione ulla positse,
fenestras significare non possunt f
. Aut igitur portas dcsignat
ipsius basilica*, quas etiam irapobovs supra vocavit, aut ambu-
lationes quasdam per quas aditus patcbat in basilicam, quas
transennas vocat Paulinus in cpist. 1 2. Malim tamen portas
intelligere. Porro per cecos illos et exhedras, intelligit Euse-
bius baptisterium, secrctarium, salutatorium, quae conjuncta
erant basilicae. VALES. De baptisterio esso interprctandam
vocem t£tbpa h. 1., satis docent verba quac statim sequuntur :
a nal avTa. ai:(.Lf>ya&To. Vid. Augusti Denkwurdigkeiten

tom. vii. p. 189. ii. sq. cf. Vales. ad Euseb. de vit. Const. iii.
50. Bingh. Orig. tom. iii. p. 252. IIEIN.

4, 46. tcov tov acorypos olkovopllcov] In animadversionibus ad
librum primum (pag. 4. sq.) Eusebii observaviums olKovop.iav
non do sola incarnationc Christi dici, sed quaecumque Chris-
tus in carne gessit ad salutem generis huniani, ea gcneraliter
olKovopLLav vocari. Quod quidcm pluribus cxemplis illic allatis
confirmavimus. Scd ipsum apcrte demonstrat,
et hic locus id
in quo olKovop.ias pluralitcr appellat Eusebius, non mortem
solum, sed ctiam resurrectionem Christi. VALES.
4, 49. 6 vvp.cpios Aoyos] Vide quse annotavi ad Euseb. H. E.
v. 1. (pag. 328. sqq.) Cf. ab initio capitis hujus verba Xptoru) :
T(3 pcovoyeveL kol irpcoToyevel avrov koyco ttj re dyiq. kol OeoTrpeTreZ
tovtov vvp.cpr), infra TOLavra tov vvp.cpiov koyov irpbs tt)v eavTov
vvpLcfrrjv Ti]v lepav Kal ayiav eKKkrjaiav etc. Adde not. 44. scriptor.
vitre Syncleticse apud Coteler. eccles. Grasc. monttmm. tom. i.
p. 204. Kal i]V ibeiv tijs pLaKapias &eKki]s yvrjaiav p.adrjTpiav,

toIs avTols ai>Ti]v eTropLtvrjv bLbdyp.aaLV. Kal yap tcov bvo els
p.vr)(TTi]p ijv 6 XpioroV Kal 6 avTos r)v tcov diLcpoTepcov vvpccpaycoybs
HaOAos. Otp-at be Kal tov 6a.kap.ov avToZs p.i) evakkaTTeLV ets
yap avTais iraaTos 1) eKKkr)aia. Kal 6 awbs Aafilb p.ekcobeZ eir
ap.cpoTtpcov tcl aepcva Ka\ OeZa dapLara. Kat tcl 6\}ra be tov
deiov ydp.ov, kolvcl toZs eaTLcop.evoLS. — Kat ?'/ tcov vvp.(piKcov be
avTaZs TTepLl$ki]p.dTcov p.ia tls vcpi). "Octol ydp eis tov Xpiarbv
f Vortit tla&oXas supra raote Val. adittis, hoc loco portas. Cf. Sturz.
Lejric. Xenoph. vol. ii.
i>. 77. HEIN.
:
£/3aTTTi(r6ri(rav, XpiaTov evebvcravTo. Massalianos adeo eo ve-

saniae progressos esse tradit Joh. Damascen. de hseres. lxxx.
(Coteler. 1. 1. p. 303.), ut inter placita sua vel illud reciperent
"Otl bel Ti]v ^jv\i]V Toiavr-qs aicrdeadaL (aladdveadaL?) Tijs KOLVcovias
tov ayiov vvp.cpLov, otas aladdveraL 1) yvvi] iv Trj avvovaia tov
avbpos. HEIN.
4, $3. 6 vvp.<poo-To\os bbe] Recte Christophorsonus sponses
exornatorem vertit : liinc vviupoo-roXtai apud Basilium Seleu-
censem in libro i. de vita Thecke pag. \o. editionis Antvverpi-
ensis, et vvp.(poaToXLodi]vaL apud eundem p. 40. Musculus
tamen jpardnymphum vertit non male. VALES.
4, 54. avTovoepdv ovatav] Sic animam humanam vocat Euse-
bius, quod sit per se et natura sua intelligens. Sic philosophi
voepds ovcrtas vocant substantias spiritales, quas vulgo intelli-
gentias vocamus. At Christophorsonus voepav idem putavit

esse ac vorjT-qv, gravi errore. Sic enim vertit : substantiam sola
inentis intelligentia cognitam ei triluens. Atqui magnum dis-
crimen est inter vorjTov, id est, intelligibile, et voepbv quod est

intellectuale. Nam Chimsera verbi gratia, et hujusmodi intel-
lectus figmenta, vorrrd sunt, sed voepd nequaquam. Eadem

vox occurrit infra. Nebridius in epist. lxxi. ad Augustinum
utrumque optime distinxit his verbis potest enini, quemad- :
modum intellectualis animus ad intelligibilia sua videnda a sensu

admonetur, etc. Boethius in dialogo i. Comment. in Porphy-
rium, pro intellectuali intellectibilem substantiams dixit. VALES.
Observatur discrimen verborum vorirbs et voepbs ab Eusebio
non minus quam h. 1. in avTovoepbs, in Vit. Const. iv. 64. ocrov
avTov Trjs \j/vxfjs voepov re kcu (pL\60eov demonstrat. evang. i. 7.
ext. xj/vxclls — voepdv ovaiav KeKTH]p.evaLs et aliis locis. Adde

Constantini orat. ad sanctt. ccet. c. ix. TlXaTcov rds bâvoias tS>v
dv0pc6ircdv TrpcoTos dnb twv aladi](reu>v eirl rd vo-qrd Kal ael (ocravTcas
exovra edtcras dvaKv\jraL. Et in Platon. Phajd. c. xxviii. recte
jam Fischerus interpretatur vor^rbv quod sola mentis acie potest

perspici, male aliis illud esse opinantibus idem quod to p.r] voovv.
Cf. ibid. c. xxx. xxxiii. Corrigendus quoque est Irenaeus adv.
hreres. i. 5. 2. ubi male legitur voi]tovs, cum scribendum sit
voepovs ut recte vidit Massuetus ad h. 1., qui vero vot]tovs non

delevit. Ita autem recte disputat V. D. 1. 1. " Lege, ovk
S Intelligibilem ? HEIN.
:
53-57- EUSEBII HIST. ECCLES. LTB. X. 823
(Tvai voepovs ; sic enim legisse videtur interpres : nam vertit

quos intellectuales (non intelligibiles) esse dicunt. Et quidem
vocem voepovs, quae IJillio prse vot)tov$ jure merito arridet, a
Tertulliano lectam fuisse perspicuum est : Cwlos autem, inquit
cap. 20., noeros deputant, et interdum Angelos eos faciunt.
Hancque lectionem cum apud Irenaeum, tum apud Tertul-
lianum exigit ipsa Valentinianorum hypothcsis. Volebant
enim caelos intellectuales esse, non eo sensu quod intelligentia
tantum comprehenderentur, sed quod sensu et intelligentia
prcediti essent, utpote qui angeli essent, id est, ab angelis re-
gercntur." etc. Adde ejusdem Iren. adv. haer. i. 7. tovs 8e
Trvevp.aTi.Kovs cntobvcrap.evovs tcls \|/t>xdj, kcu Trvevpara voepd yevo-
p.zvovs, i. e. spiritus intellectuales factos, ut vcrtit iterum vetus
interpres. HEIN.
4, 56. biacpQovovp.ivois a7reA?/Aeyrat] Vcrtit Valesius et? iiu-
/3ov\r)v a7reA?/Aey/crat : insidiis eorum qui jam pridem ipsius

gloriae invidebant, remansit obnoxia. Paulo ante tov ovpdviov
Koyov dyakpaTocpopelv Val. intcrpretatus est : ccelestis sponsi
imaginem gestare. Et sane h. 1. dyakp.aTocpopelv aliter dictum
videtur quam superius, de quo vid. (pag. 817.) Cf. verba f)v avTos
6 OeoTrais /car et/coVa tijv avros avrov br]pLovpyrjcras. Contra vid.
Nili do octo vitiis cap. iii. ext. 'E77t/cardparo? 6 ttolcov etbcoXa,
Kal TL0e\s ev diroKpvcpio' cbcravTcos /ca< 6 e\cov cpLkapyvpias irdOos'
6 pev yap, irpocrKvvel Ki(3br\\ov dvwcpekis' 6 be, dyaXp.aTocpopeZ

cpavTaaiav ttXovtov i. e. alter mentis cogitatu vanam informat
gestatque dimtidrwm imaginem, intcrprete Combefisio in auctar.
noviss. P. P. toin. i. p. 307. Perperam vero reddidissc videtur
Val. verba quse ibidem paulo antc leguntur : e/c tov p.i) ovtos
ex nihilo. Neque enim Eusebium cogitasse veri siinile do
creatione quadam hominis tanquam avTovoepds ovcrias ex ni-
hilo, quain 6 OeorraLs fcccrit, sed nihil significare probabilitcr
voluit additis verbis e/c rou p.i) ovtos els t6 elvaL nisi OeoiraLba
hominis cpvcrLV d(j)0apTov, acrcop.aTov, Aoyt/c?/i' et avrovoepdv ovaiav
quam ille dpxÔev quidein tanquam Dei imaginem
habuit, sed
postea diaboli laqueis captus ainiserit, restituisse ita ut quod
non amplius erat, iterum adesset. Cf. superius tt)s evOeov cprjp.1,
Kal XoyLKijs ev ^vxals oLKobop.rjs dvavecopaTa et inferius av0Ls ef
virapxys dve\dp.j3ave. HEIN.
4, 57. TreirvpaKTiopevoLS j3eXecrLv] Intelligit malleolos, et hu-
:
8M< ANNOTATIONES AD e. 4.
jusmodi incendiaria tela, ut loquitur Amm. Marcellinus. Al-

ludit autem ad locum Pauli apostoli, qui satanse tribuit tela
ardentia quibus homines oppugnat. VALES.
Ib. ayia<JTi]pi.ov\ Temere Lowthius propter transitum paulo
celeriorem et abruptiorem ad ecclesiam ab animo h. 1. nonnulla
desiderari putavit. HEIN.
4, 58. bta [Biov Upcapisvovs airw] Hunc locum non intel-
lexerunt interpretes, qui 8ta /3iou interpretati sunt per vita:

sanctimoniam consecratos. Duo fuerunt genera sacerdotum ;
alii apud Judaeos sub principibus Iiomanis ob-

annui, ut
tinuit h et apud gentiles fere omnes. Alii erant per-
petui, quos Sia /3tov vocabant. Vetus inscriptio apud Gru-
terum pag. 313. AHMHTPION EPMOnOAEITHN AP-
XIEPEA TOT 2TMHANT02 HTSTOT AIA BIOT. Et
In vetere nummo Perperenorum, quem edidit Jac. Sirmondus
in Antitristano secundo, IEPET2 AIA BIOT. Sic igitur
Eusebius sacerdotes Christianorum vocat UpoopLtvovs bia (3iov,
eo quod illorum sacerdotium non annuum sit, sed perpetuum
instar sacerdotii Christi, qui sacerdos est in aeternum secundum
ordinem Melchisedech, ut ait propheta. Certe Upwjxivoi sacer-
dotes sunt apud Eusebium in capite 3. hujus libri Upovpyiai :
re rS)V Up(*>p.(vuv. Ata fiiov Perpetuum sacerdotium verti, se-

cutus Velleium Paterculum, qui perpetuos Archontas inter-
pretatus est, quos Athenienses vocabant apxovTas 8ta ftlov, ad
diffei*entiam decennalium et annuorum magistratuum. Sic in
gestis purgationis Caeciliani Munatius Felix dicitur flamen
perpetuus, et apud Augustinum in libro iii. contra Cresconium
capite 29. Ex quo corrigenda est epistola i65.ejusdem Au-
gustini, ubi legitur : Recita illi gesta apud Numacium Felicem,
Flavium procuratorem tunc ejusdem civitatis vestrai. Scribe
Munatium Felicem Jlaminem perpetuum, curatorem tunc ejusdem
Error natus est ex scribendi compendio. Sic
civitatis vestra.
enim scriptum erat FL. PP., ut legitur in gestis purgationis

:
Caeciliani. Quibus notis flamen perpetuus designatur, ut

tradit Magno in libro de Notis. Eorum mentio fit in lege
2. cod. Theodos. quemadmodum munera civilia indicantur :
h Cf. Combefisius in auctar. P. P. rts irpbs 'Oviav a.vTi7ro\irev6fj.evos rbv

noviss. tom. i. p. 22. ad Joseph. in irore ttjj/ apx^pô-vvriv exovra 5ia fiiov.
lauclem Macchabaoriim c. iv., %i/j.a>v ydp HEIN.
58-59- EUSEBII IIIST. EOOLES. LIB. X. 825
sacerdotales etfamines perpetuos atque etiam duumvirales ab

a/rmonarum pra^posituris inferioribusque muneribus immunes esse
pratcipimus. VALES.
4, 59. kcll Scribendum est (pvKoKpLvcov, ut habet
tyikoKpiv&v]
vetustissiinus codcx Maz. Id est, smguUs smm locum ac or-
dinem attribuens. Vide qusc scquuntur infra. Si quis tamen
vulgatam lcctionem retinere maluerit, non valde repugnabo.
Nam et (jiiXoKpiveiv est biatpelv teste Hesychio. VALES. Sive
(\nkoKpu>Cov scribatur, sive (pv\oKpi.vG>v, neutrum vocabulum alio
sensu dictum esse posse intelligitur nisi ut sit discemere seu
secemere. Nequc enim propria vocis (pvXoKpLvelv significatio
qua illud cst stirpes s. gencra disccrnere, non, ut Val. credi-
disso videtur, alicui rei suum locum et ordinem attribuere,
h. obtinere potcst et rectissime vertit ipse Valesius verba
1.
os rd Te aAAa bLuvoiav " Qui cum in aliis rcbus singulari

:
judicio et ratiocinandi solertia praeditus, tum in animarum

quarum curam sortitus est, cogitationibus cognoscendis ac
di.wmcndis porspicacissimus.11 Jam vero qbv\oKpLvG>v non du-
bitavi equidem scribero quamvis (pL\oKpLvu>v cum Val. dederit
Zimmermannus, quia (jwXoKpLvelv certe apud patres eccle-
siasticos ssepius idem cst quod (piXoKpLvetv, id est, secernere,
discernere, fyikoKpiv&v contra nostro loco ab iis verisimiliter

profectum est, qui (pvkoKpLv&v eodem modo dici posse non
putarent. Accedit sinnma cod. Mazarini auctoritas et quod
cpvkoKpiveZv simili ratione jam usurpavit Euseb. H. E. viii. 4.
ils yap 6 (TTpaToirebapyj)s — ixpTL -np&Tov eveyêlpeL rw /carci tcov
o-TpaT€vp.aTcov Sicoy/Kp, (pvkoKpLi'G>v kol bLaKaOaCpciv tovs ev toZs

o-TpaToireboLf a.vavbepop.evovs, i. e. eos qui in exxrcitu morebant,
lustrare —ac rccenscre, ut bene vortit Val., quem scquitur
Stroth. vertcndo : die Soldaten musterte. Lectio autcm c/>iAo-
KpLvGtv vel h. I. spernenda cst. Addc Cotelerium in ecclesice

Grceca? monumentt. tom. i. p. 718., ubi ad verba Basilii ev-
Xop.aL to Kadapbv <pvkoKpLvr)6ev cxkoi/3cuj K€\<j)pLapevov tov /3Aa-
fiepov, p.6vov avvelvaL i/pZv lnec annotavit V. D. vi
Pari modo
in historia Georgii Paohymeris lib. viii. cap. 2. etpvkoKpivovv
aKpLfius ti)v €£i')yr)o-Lv. Non enim assentior docto intorpreti ac
de Grsecis littcris optimo mcrito, qui in hoc et aliis locis ver-
bum (pvKXoKpLvelv Est qbvkoKpLveZv non solum tcls

probat.
cpvkas bLaKpLveLv, juxta Hosyohium, sed etiam ox Suida biaKpi-
vetv, KarahoKni6.(eiv irepUpy^s, dijudicare, accurate perpendere,

nec non discernere, lustrare, scrutari. Atque id verbum inve-
nies apud Eusebium Hist. Eccl. lib. viii. cap. 4. lib. x. cap. 4.
Basilium de Spiritu sancto cap. 29. aliosque : (pvkoKpu'r)TiKr)v
v>
vero aocptav et cpvkoKpLvqo-iv, in Clemente Alexandrino.
HEIN.
4, 61. dvpavkeiv Kal irobrjyeiv tovs elo-tovTas] Intelligit Euse-
bius hypodiaconos, qui portas ecclesiae servabant, et intrantes
singulos ad sua loca deducebant, catechumenos videlicet ac
pcenitentes, et energumenos ad Narthecem seu Catechumenium,
fideles vero in chorum seu basilicam. Vide canonem 22 con-
cilii Laodiceni, et quse ad illum notarunt Zonaras et Balsamo.
VALES.
Paulo ante observavimus,
Ib. tois e^coOev apcpl ti]v avkr\v\
locum illum patentem et apertum, qui medius erat inter ves-
tibulum ac templum, a Latinis dictum esse atrium. Graeci
eundem locum avk-qv vocabant, qua3 vox non semel occurrit in
evangelio, ubi vetus interpres semper atrium vertit. VALES.
Vertit Val. akkovs — v-n€o-Ti)pi(t : Alios primis columais quce
forinsecus circa atrium in quadrangidi speciem dispositce sunt,
suffidsit. HEIN.
Ib. tov ypap.p.aTos 7rpo/3oAatj] Hanc vocem Latine exprimere
difficile est. Musculus quidem propugnacula vertit. Christo-
phorsonus repagula. Neutrum probo. Ego obices interpre-
tatus sum. VALES. Vertit Valesius : intra prinios litteralis

quatuor evangeliorum sensus obices eos inducens. HEIN.
4, 62. ov pa)v TTop/oo) irov ttjs deoirTias t£>v Tnorcoz;] Intelligit
eos qui a veteribus Christianis competentes vocabantur. Hi

erant quasi quidam sacri baptismatis candidati. Tres igitur
Catechumenorum ordines hic distinguit Eusebius. Primi
erant, qui symbolum duntaxat, id est, Christianai fidei rudi-
menta percipiebant, quos quidem exteriori ecclesiarum am-
bitui comparat. Secundi sunt quibus quatuor evangeliorum
brevis expositio tradebatur, eosque Eusebius comparat co-
lumnis, quse circa atrium quadrangulari forma dispositse sunt.
Tertii sunt competentes, qui proxime ad fideles accedunt.
Si quistamen per primos illos qui ambitui ecclesiarum com-
parantur, laicorum promiscuam multitudinem intelligere malit,
secundos vero qui columnis comparantur atrii, de illis accipiat,
62,63. EUSEBII HIST. EOOLES. LIB. X. 827
qui intcr laicos ceteris eruditiores sunt, equidem non magno-

perc repugnabo. VALES.
4, 63. ras bevrepas tov cjxotos avyds] Ad haec verba in mar-
gine codicis Maz. hoc scholion adscriptum est : "AvOpco-e, t'l
aot rcov p.a<pS>v tovtcov koX travnyvpLKcov \6yu>v 6<pe\os ; r) ti Kep-

bos o"ot tov iravTos rovbe cpi\oTTovr)p.aTos Kal crvvTayp.aTos, ovy^
6p.0Tip.0v ws 6pi> tov vlov T(3 irarpl, ovTe p.rjv to trvevp.a to dyiov
crvveLcrdyovTL, -rravTaypv be errl tcov \6ycav tu Trarpl tcl irpcoTa
\apL(op.ev(o, T(2 be vl<a Kal tco dylca Ttvs.vp.aTL vas bevTepas tov
cjkotos avyas Trapeyop.evci> ; Ka\d be elTrelv cov p.ia cpvcrLs, bvvap.Cs
re Kal bo£a, Kat ev e£a\pa tt/s \ap.TTp6rr]Tos' eiKoVa)? tolvvv crv p.ev
p.€Ta tcov crcov boyp.aTO>v Kal irovr]pdT(j)v ev ycaviq irov Kat Trapa-
fivcrTcp KaTaKCLcraL, \r]0r/ iravTe\el cryebbv kcxl ftaOeiq crLyf) Ka\v-

cjrOels, 6 tolovtos boyp.aTL(7TrjS' ev be rfj tov ©eov eKK\r]criq \ap.irpol
\ap.Trp(j>s dvaaTpufiOvraL Kal cpaivovcriv r)\iov cpaLbpoTepov, ko! ti]v
OLKOvp.evi]v tco K\eeL kol rots Ao'yots TrepLavydôvcrLV, ore p.eyL<TTos
TraTrfp 0e6\oyos, Kal ol p.er eKeivov 8oy/ârtorat Kat 8t§aVKaAot.

TavTa evTavOa ypd\j/aL belv cor]0r]v, tva ol avayLvcocrKOVTes <re p.r)
crvvapiraCcovTaL, a\\d yLVUXTKOVTes cre, KaTacppovGxrL koX crov Kal

t5>v crov \6yu>v Kal tu>v boyp.aTcov. In codicc MediccCO brevius
adscriptum est scholion his verbis : *at robe fS\dacpr)p.ov.
VALES.
Ib. Ta r evboOev\ Hunc locum ex codice Medicseo, Fukc-
tiano et Mazarino pristinae sanitati restitui in hunc modum :
kap.TTpbv Kal c/xotos" epir\eco rd re evboOev ical tcl eKTos, etc. Id

est : basiUcam construxit splendidam ac hminis plenam, tam
intus quani extra. VALES.
Ib. oti p.rj p.6vov •tyvxfl *at otaôta] Mclius scriberotur x/^X''
Kai bidvoLa. Est autom hic locus illustris de castitate et con-
tamcn hactenus in obscuro latuit ob
tincntia clericorum, qui
pravam interpretum versionem. Sio enim vertit Musculus,
cujus vcrsionem sccutus est Christophorsonus : Interiora autem
et exteriora, quoniam non anima modo et mente, sed et corpore
constant, castitatis ac temperantiwjioridissimo ornatu illustracit.
Quie tamcn interpretatio ferri non potest. Oausam autem
erroris ipsis proebuit prava intcrpunctio, quoc in editionc Rob.
Stephani et in Regio codicc habctur. Nam post vocom avrois
adscripta cst virgula. Verum codex Mcd. et Maz. merito
<\\n\ virgulam non agnoscunt. VALES. Rectius quam Chris-
'
3
828 ANNOTATIONES AU c.4,5.
tophorsonus vertit Valesius verba irdvTij he kcu TravTayodev

iroXvavdel Kocrp.o} Kar?iyA.a'io-ro sic : " prseterea vivos et
stabiles ac firmos animarum lapides undique seligens (de his
vide quse animadverti supra pag. 815.), amplam ac regiam
domum ex omnibus construxit, splendoris ac luminis plenam
tam intus quam extra : quandoquidem non anima solum illis ac
mens, sed etiam corpus castitatis ac modestice florido ornatu re-
splendent? Quocirca virgulam post avTols delevi, quam Vale-
sius et ipse Zimmermannus adhuc retinuerant. Quamquam
vel retenta virgula sensus verborum haud mutatur. Nam vel
tunc hoc dicit Eusebius, illam nedem propterea fuisse magni-
ficam quod ex quibus illa quasi exstructa fuerit, i. e. qui in eam
ingredi soliti sint, singulari quadam corporis hyveiq eminuerint.
Illud vero i*ecte animadvertit Lowthius, certe h. 1. Eusebium
loqui de omnibus in universum Christianis, non de solis cle-
ricis, ut dicit Valesius. Sed vel sic quanti fecerit ipse absti-
nentiam a conjugio, noster satis declarat (cf. quoe animadverti
ad Eus. H. E. ii. 17. p. 98. iii. 30. p. 184.), id quod luculen-
tissime potest intelligi ex Euseb. demonstrat. evang. i. 8.
p. 29. sq. ed. Montac, ubi noster tradit 777 X/hotov eKKX-qaiq
hvo (3io>v vevop.odeTr)crQaL Tpoirovs, tov p.ev v-nepcpvri Kal tijs kolvtjs
(male in edit. Montacutii KaLvrjs legitur) Kal dvdpo>7rivr]s ttoXl-
retas eireKeLva, 011 ydp.ovs, ov Traiboirotas, ovbe kttjctiv, ovbe trepL-

ovcrias miapîv TTapaoeyop,evov (cf. quse monui ad Euseb. H. E.
ii. 17. pag- 98. iii. 37. p. 1 97 •)' oXov be bt oXov Trjs kolvijs Kal
crvvrjdovs aiTavTtoV avdpo>TTo>v dyo>yqs 7rapr]XXayp.evov, ko.1 p.6vrj Trj
1
tov ®eov depaireiq Trpocro>KeLo>p.evov KaQ" virep[3oXr]v epo>Tos ovpa-

viov. Ejusmodi homines ex mente Eusebii rov 6vrrrG>v fiiov
TedvdvaL boKOVVTes, koI avTo \xdvov to cro>p.a qbepovTes eirl yr)s
ota riês 0eot, tov tS>v dv6po>TTo>v ecpopcocn (3iov, virep tov iravTos
yevovs lepo>p.evoL r<3 e7rt iravTo>v 0e<3 hoyp.acrL 8e opdols dXt]-

6ovs evcrefieias, \[/vxv$ Te StaêVet KeKa6app.evt]s, nal TTpocreTL toIs
/car dperqv epyoLS re Kal Aoyots, ots rd delov eîXeovjxevoL, ttjv
vrrep crcp&v avT&v Ka\ tG>v crcpicrLV 6p.oyevo>v airoTeXovcrLV iepovpyiav.
Contra alter vitse modus qui inter Christianos inveniatur, ex

ejusdem Eusebii opinione est 6 virofiefirjKojs dvdpo>7TLvo>Tepos,
i. e. inferior s. vilior priore et hominum vulgarium, cum prior

sit quasi deorum et 6 evTeXi]s, ut statim antea dicitur (male in
edit. Montac. vertitur : alter vero remissior atque humanior.
—
64-j. EUSEBIl IHST. ECCLES. I.IJJ X. 829
Cf. index verb. s. v. vTroftaivtLv). Ejusmodi Christianis per-

mittit noster ydpcuLs avyKaTLevaL aoxjypuaL nal 7raioo7rouats' ulkuvu-
(j.Las T€ e-tTL]j.e\eXaOaL aypoiv re Kal ejxirupias, koX ti]s dWtjs
Tro\LTLK(oTepas ayojyr/s uera tov Oeuaefiuvs (ppuvriêLV. Practcrea
vide demonstr. evang. i. 9., nbi causas etiam satis miras qui-
dcm affert Eusebius, cur non upiuim rots 77aAatot? apud vere
Christianos quoque tcl rrjs Tru\viraLhias airovbd(eTai. Cf. finis
cap. 9. p. 33. edit. Montac. HEIN.
4, 64. 6'Aos Xpm-Tos, totus — insidet (Jhristus. Sic Hiero-
nymus, seu quis alius de septem ordinibus ecclesias : in illis
esse partes et membra virttttum ; in episcopo plenitudinem diri-

nitatis habitare. VALES.
Ib. iv he Toh ii.iT ai/Tov hevTepevuvaLv] Prcsbyteros intelligit,
qui secundum sacordotii gradum obtinent. Et episcopum

quidein ac prcsbytcros thronis ecclesise comparat, subselliis
vero diaconos. VALES.
4, 65. povuyeves OvaLaanjpLov] Cf. Ignaz. epist. ad Philad. ev
Ovo-LacrTi']pLov irdaij rfj eKK\t]aiq kol els e-iaKUirus. Pingham.
OHg. t. iii. P. i. p. 194. Augusti Denkwurdigkk. t. viii. p. 169.
sq. Suiccr. Thes. t. i. p. 1427. ii. d. HEIN.
4, 6'/ . Tuv x&puv] Scribe tuv he virepuvpdvLoi'
Te vTrepuvpdvLuv
X^pov, etc. prorsus necessaria cmendatione. Postquain enim

Eusebius de duplici ecclesise fabrica abunde locutus est, mate-
riali soilioet ac sj)iritali, et utramque sibi inviccm comparavit,
transit tandem ad ocelestem illam Hierusalem, quippe quse
idea ac primitivum exemplar est degentis in terris ecclesise.
At Musculus, cujus versionem more suo sccutus est Christo-
phorsonus, et ij>sr in hujus loci versione nihil oinnino vidit, et
totam vcnustatem sententiae leotoribus obscuravit. VALES.
Non ego ita opposita esse puto vcrba tuv re virepovpdvLov yjapov
k. \. prseoedentibus, ut pro re scribendum sit he. \\\ sequen-
tibus rots dpptjTOLs kol d/'e7rtAoytcrrots Oeo\oyiaLs vertit Valosius :
hymnis quibusdam inexplicabilibus. Vid. Euseb. H. E. v. 28.

(pag. 419. sq.). HEIN.
4, 69. dva£(aiTvpuvvTes] Vide qusemonui ad Euseb. II. E. iv. 23.
(p. 292.) Adde Plutarch. Periclesc. i. 6(p0a\pi2 \poa Trpuacfiupus.

rjs tu dvOt]pov dpa Kal Tepirvuv ava((x>TrvpeZ ku\ rpe'(/)«t Ttjv u-^tlv.
Maxim. Tyr. dissert. v. 2. tom. i. p. cSj. od. Reisk. HEIN.

5, 1. WvTiypa(pov] Vid. Pagi ad a. 313. n. ii. qui Constan
3 T 2
tinum sub finem a. 312. vel initio a. 313. Mediolanum venisse

dicit, in qua urbe nostrum et quod ix. 9. commemoratum est
edictum sit promulgatum. Prseterea referri dicit Pagi in cod.

Theodosiano leg. i. de bonis vacantibus, unde mense Martio
Mediolani fuisse imperatorem constet. HEIN.
5, 3. TrpoareOdadat crac/><5j] In codice Fuketiano et Saviliano
scribitur aaa<p5>s. Utra autem verior sit lectio, difficile est
dicere. Nam cum prior illa lex Constantini pro Christianis,
cujus hic mentio fit, hodie desideretur, obscurum est quidnam
hic sibi velit Constantinus, cum ait in ea lege adjectas fuisse
multas ac diversas eaque de causa multos a legis
alptaeis,
Christianse professione deterritos. Christophorsonus quidem
biacfropovs alpiaeis interpretatus est dubias et controversas sen-
tentias, quasi ea lex non perspicuum, sed obscurum et ambi-
guum sensum habuerit. Atque ita Baronius ad annum Christi
313. hsec Christophorsoni verba intellexit. Langus vero et
Musculus alpicreis opiniones et hsereses exposuerunt, multo
certe rectius enim pro sensu seu biavoia sumi non
; aipeVet?
possunt, sed opinionem significant et sectam. Cum igitur
imp. Constantinus, in illa priore lege, cunctis colendi prout
vellent Numinis liberam facultatem concessisset, illud etiam
adjecerat, non Christianis solum, sed etiam reliquis cujuslibet
sectse hominibus, id est, Judseis et Samaritanis, Marcionistis
quoque et Montanistis, Novatianis, Sabellianis, omnibus de-
nique omnium religionum idem esse concessum. Quo
sectis
quidem facto, religioni Christianse non levis fieri videbatur
injuria, quippe quse cum haereticis et scliismaticis et cum
Judeeorum perfidia quasi ex sequo componeretur. Quare ad-
monitus postea a catholicis Constantinus, hac posteriore lege
idemendavit, sectarum omnium mentione penitus sublata, hoc
est, quod infra dicit his verbis : Xv a<paipe0eia<2v TravTeXols
tcoj> alpeaeoov atwes rots irpoTepoLS ?}/xc3i> ypap.paaLV eveiyovTo.
VALES. Vid. Excursus xvii. HEIN.
5, 6. avTois v<f> i]p.S)v Seocoprjcrât] Post hsec verba in codice
Maz. Fuk. ac Savil. et apud Nicephorum sequuntur hse voces :
deoopel 7] ctt) /catôcrtcoo-ts, Kat erepots 8e8oV#at iôvaiav, etc. optime,
nisi quod pro scribendum est procul dubio 8e8w-

bebooprjaOaL
prjTaL, ut ex versione nostra apparet. Est autem hsec secunda

Constantini constitutio data ad prsefectum prsetorii eum
3-9 EUSEBII HIST. EOCLES. LIB. X. 831
ipsum, ad quem data fuerat prima lex pro Christianis. Ac

prima quidem lex data fuerat Romae, Constantino n. et
Licinio n. coss. statimque in orientem missa ad Maximinum,
ut habetur in libro ix. cap. 9. Hsec autem secunda data est
Mediolani, anno sequente. VALES.
^, 7. tvttos erepos rjv o)picrp.evos r<3 irpoTep^ xpovut] De locis
publicis ct coemeteriis Christianorum exstat lex Gallieni apud
Eusebium in libro vii. cap. 13. qua hujusmodi loca Christianis
restitui jubentur. In prima igitur constitutione, quam victo
Maxentio Constantinus et Licinius pro Christianis ediderunt,
et cujus excmplar ad Maximinum imp. in orientem miserunt,
hoc solum decrcverant, ut loca omnia in quse Christiani con-
venirc consucverant, Christianis olim adempta, iisdem resti-
tuerentur. Scd de pretii restitutione nihil nominatim prae-
scripserant certe nec in legc Maxnuini imp. quse Constantini
;
ac Licinii legem proximc subsecuta est, de rcpetitione pretii

quicquam cavetur, ut videre est in lib. ix. cap. 9. Itaque ne-
cessc habuit Constantinus, de ea re distinctius statuere, ut
Christiani loca sibi adcmpta, ct a fisco vendita vel donata,
absque ulla pretii restitutionc rccuperarent. VALES.
Ib. avev — ap.eX.eias] Lactant. de mortt. p. c. 48. : sine idl-a
pretii petitione, postposita omni fmstratione. Hinc v-nepTedeio-qs
ad ap.ekeias referendum, hiya autcm delendum tanquam vocis
v-nepT. glosscma, censet Lowthius. HEIN.
Ib. tj)s tijxyjs virepTeOeio-qs] Sic vocat adjectiones, qua? fiunt
in auctionibus vel licitationibus. Eas adjectiones vernacula
lingua vocamus Enchcres. Latini autcm adjectiones appellant
ut dixi. VALES. Val. vertit : sine repetitiono ulla super-
adjecti pretii, Stroth. clarius: ohne irgend einigen Ersatz des
dafwr erlegtm Kanfpreises. IIEIN.

5, 8. aTTOKaTao-Tijacaaiv ovtws] Scribendum videtur wcravTcos'
el be 7) ol yyopaKOTes, etc. Atquc ita plano a Constantino

scriptum esse existimo. Quod si non verba, sensum certe
asseeuti sumus. VALES.
5, 9. tirl r<3 vop.(j> bv TTpoeLp{]Kap.ev] Id est, post legem illam
Bomee datam Constantino 11. et Licinio 11. coss. cujus supra
mentionem facit Constantinus. Et ha>c quidem fuit prima
lex imp. Constantini pro Christianis. Sed cum in ea lege
Constantinus crga Christianos nimis se propcnsum declarassct,
3 «3
solamque eorum religionem extollens, reliquas omnes sectas

ac caeremonias damnare visus fuisset, coactus fuit hac secunda
lege mentem suam ac sententiam explicare, ne gentiles prohi-
bitum aut improbatum ab ipso deorum cultum quererentur.
Omnibus igitur liberam colendi numinis facultatem a se con-
cessam esse profitetur Oonstantinus, ita ut unusquisque pro
arbitrio quamcumque velit sectam ac religionein sequatur.
Hsec ergo secunda lex nihil aliud est quam explicatio primse
legis. Quippe in i. illa lege quaedam verba erant, quibus et
gentiles et Ohristianorum nonnulli, ii scilicet qui e catholica
fide desciverant, Novatiani, Montanistre et reliqui, non medio-
criter offendebantur, cum se hsereticos in ea appellatos vide-

rent. Sed et Christiani seu Catholici segre ferebant sibi
hsereticos adjungi et quasi copulari in eadem constitutione.

Quamobrem Constantinus, ut erga omnes se benignum osten-
deret, ea verba penitus suppressa voluit. Id enim sibi volunt
hse voces : Iv dc/>atpe0etcrcoz' TravTtX&s tS>v alpiaeoyv, alTLves
rots trpoTepoLS t)plu>v ypa/x/xacrt, etc. Hic est sensus hujus con-
stitutionis, quem non sine magno labore expiscati sumus.
VALES.
5, 12. KadokiKT] eK/vArjcrta interpretem Eusebianum fraudu-
lenter adeo scripsisse in epistola ad Anulinum data pro uni-
versa ecclesia, quod probabiliter imperatores scripserint, con-
jecit Kestner. de Euseb. p. 76. sq. propterea, quod Constan-
tinum, eequissimum sempcr dissensionum Christianarum inter
varias eorum sectas oriundarum arbitrum, uni tot ac tanta
concessisse, qualia per hanc epistolam et deinde concessuras
fuisset, difficile sibi possit persuadere. Sed illam Constantini
sequitatem quomodo V. D. probare possit, nescio. Cf. Cramer.
Fortsetzung des Bossuet tom. iii. p. 232. sq. Prseterea Kestneri
conjecturse certe Eusebius non favet verbis quse paulo ante
leguntur : p.6vr\ tj) KaOoXLKrj e/c/cA^crta. HEIN.
Ib. Kal KaTtyoLVTo vvv virb tioKltGiv] In codice Medicreo et
Maz. et apud Nicepliorum legitur vvv r) vtto tto\ltu>v, r) vtto
tlvuiv aWoov. Ego vero scribendum existimo 17 v-irb ttoXltcvt&v.

Sunt autem 7roAtreurat decuriones, ut dudum notavi ad Amm.
Marcellinum. Hi ergo decuriones persecutionis tempore loca
et praadia ad catholicam ecclesiam pertinentia tanquam va-
cantia occupaverant. VALES.
1
12- 4 - EUSEBII HIST. EOOLES. LIB. X. 833
5, 14. Mi\Tiabr) ima-KOTTU) 'PoîaiW Kal Ma/JKw] Quisnam sit hic

k
Marcus quom cum Miltiade Romana; urbis cpiscopo jungit
Constantinus, inter doctos anibigitur. Et Baronius quidcni ad
annum Christi 313. cap. 23. mcndosum esse existimat Eusebii
textum, et pro verbis kuI MdpKu>, scribendum esse Updpyj)- Ve-
rum hicc emendatio, quod pace summi viri dictum sit, ferri non
potest. Cum eniin Miltiades vocatus sit episcopus urbis Roime,
superfluum est addero Updpxvv. Adde quod ea vox insolens est
et affcctata, cum tamen titulus ac dignitas cujusque, usitato vo-
cabulo cxprimatur. Rejccta igitur Baronii conjectura, quae
non nisi a viris Grscci scrmonis ignaris probari potest, exis-
timo Marcum hic cssc presbyterum ecclesiai Romamc, quem
una cum Miltiadc intcrcssc huic synodo voluit Constantinus.
Ilic cst, ut opinor, Marcus, qui post Silvestrum papam, epi-
scopatum urbis Romse Porro hrco epistola Constan-
gcssit.
tini ad Miltiadem Rom. episcopum extabat in collationc
3. Carthaginensi, cap. 3 9. Vcrum postrcma pars hujus tertia?

1
collationis, qua? meo judicio erat omnium utilissima, tota periit.

VALES. Contra omnes Salmasii de primatu papre Rom.
p. 214. p. 289. impctus, qui hanc epistolam supposititiam esse
voluit, aliorumque cuiise Romana? servilium adulatorum in-
cptias vel koX Map[vu> vel rijuiwrarcp vel yaiptiv p.aKpbv conjec-
tantium, sobriam Valesii disputationem recte tuetur Le Moyne
in varr. sacr. tom. ii. p. 17. sqq. cf. Danz. de Eus. Cas. p. 142.
sq. not. 68. HEIN.
Ib. tolovtol yapTaL~\ Duo scilicet libelli, crimina Creciliani
Carthaginensis episcopi continentes, <pios subscriptos Anulino
proconsuli tradidit pars Majorini die 17. Calendis Maii Car-
thagine, Constantino Augusto 111. et Licinio 111. coss. ut
refert Augustinus in epist. 68. Hos libcllos yapTas vocat
Oonstantinus, co quod plurcs chartas oontinerent, et acta
quamplurima ad probationem criminum Caeciliani. At Cliris-
topliorsonus âpras- epistofas vertit male, ut opinor. Nam

una duntaxat epistola ab Anulino ca de re missa est ad Con-
stantinum, quam epistolam refert Augustinus in dicto loco.
Ohartse vcro plures ab Anulino missoe sunt, ut hic diserte
testatur Constantinus his verbis : to. drTiTvna tu>v kyypd<pu>v
'
To>v 77/)o's jue vtto AvvXlvov dijocTTaXevToir , etc. ubi Christophor-
k Eodem Melchiade vocato. HEIX.
3 »4
sonus iterum epistolas vertit pessime. In capitulo 306. colla-

tionis tertise cum Donatistis, chartse dicuntur. Sic enim ibi
legitur : Interlocutio pracipiens recitari exemplum relationis ad
Constantinum imperatorem ab Anulino proconsule destinatw,
qua Majorinus obstitisse Caciliano, et chartas criminum ejus
proconsuli ad principem dirigendas tradidisse signatur. Chartas
etiam vocat Augustinus in breviculo collationis. Idem Augus-
tinus in epistola 68. ad Vincentium 1
libellum vocat, et ita
superscriptum fuisse ait : Libellus ecclesia; catholica; criminiuu
C&ciliani, traditus a parte Majorini. VALES.
Ib. avOaiperos) Scribendum est proculdubio as rji kp.fi KaOo-
auoaet avOatpeTovs r) 6eia TTpovoia ivexetpta-e. Id est : quas
divina providentia spontanea deditione nobis tradidit. Certe
cum Maxentii caput in Africam missum est, omnis Africa
viso tyranni capite se Constantino tradiderat. Sed et ante
cladem Maxentii, nonnullse Africse urbes se Constantino ultro
dediderant, cum ille navales copias eo prsemisisset. VALES.
5, 16. TipauiTaTt'] Rectius apud Nicephorum scribitur rijutco-
TaToi. Cum
enim epistola scripta sit ad Miltiadem episcopum
urbis Romae, et ad Marcum, semperque in plurali numero eos
alloquatur, ratio postulat ut in fine epistolae scribatur rt/xtw-
TctToi. Porro acta hujus synodi Romanae exstant apud Opta-
tum in libro i. Auctor synodici quem jam saepe citavimus, ait
hanc synodum Romse collectam fuisse a Miltiade sanctissimo
papa et Marco, Miltiadi Marcum adjungens perinde ac in
epistola Constantini utrumque junctim nominari animadver-
terat. VALES.
Ib. hevTtpav — avvohov, i. e. concilium Arelatensea. 3 14. vid.
Valesii diatribe de schismate Donatistarum cap. vii. ix. et
Ittigii historia schismatis Donatistarum p. 268. sqq. in Ejusd.
appendice ad dissertat. de hwresiarchis p. 241. sqq. HEIN.
5, 17. KaTa\\ijko>s Zvo-TaTiK&s] Scribendum omnino est /co.t
a\\ij\u>v, ut ad oram editionis Genevensis adnotatur. Sic

ctiam Savilius in margine sui libri emendarat. VALES. Et
dedit Zimmermann. HEIN.
5, 18. r) Kal p.7] -npoTepov] Apud Nicephorum legitur d Ka\
jj.h, male, ut apparet. Ego, si quid mutandum, malim scribere

ot koX, quod et in versione mea sum secutus. VALES.
1 Opp. t. ii. p. 244. cdit. Bencd. HEIN.
i6-ig. EUSEBIl HIST. ECCLES. LIB. X. 835
5, KovrUTopos SueAfa?] In codice Mazarino, Fuk. et

19.
Mcdicajo scribitur KovTrjKTopos. Scd sine dubio scribendum
est KovprjKTopos. Id est : a Latroniano Correctore Sicilia?.
Hujus Latroniani mentio fit in veteri inscriptione Panor-

niitana, tcste Gualthero in tabulis Siculis numero 164. D. N.
FL.VALERIO LICINIO AUG. DOMITIUS LATRO-
NIANUS V. C. CORR. P. S. DEVOTUS N. M. QUE
EJUS. Sed et Gualtherus in annotationibus ad hanc ta-
bulam, adducit et emcndat hunc Eusebii nostri locum.
VALES. Apud Niceph. H. E. vii. 43 pessime legitur Kev-
TLKT<apos, quod Langum induxit ut agitatorem verteret. Sed
equidem scribendum duxi Koppr]KTopos. Quamvis enim Kov-
tIktopos, KovttJktopos, KovTVKTopos et KtvTLKTcopos apcrtc sit
falsum, tamen nec Kovpr'}KTopos verum sit, certe non memini
imquam illud mo legere ut Latinum Corrector eo signi-
ficctur, quamvis satis magna sit scribendi in illa voce diver-
sitas. Vide Coteler. monumentl. eccles. Graec. tom. i. p. 753.,
ubi ad vcrba martyrii Eupli Ka\firi<TLavos o KapLirpoTaTos Kop-
peKTwp haec adscripsit V. 1). " Scribitur quoque Kopp/iKTwp,
KoppLKTcop, KoprJKTcop, ct in antiquis notitiis KopLKTcop. Vita
Johannis Monachi apud Iiollandum Martii xxx. num. 1. tls
Kopr']KTCi)p (sic lego) 6v6p.aTL YlopL-nrjiavos- Sed de ea voce ne-

cessario lcgi debct Meursii Glossarium (qui vero male Kov-
tlktopos nostro loco legit. Vid. Ejusd. Gloss. p. 264. cf. p. 269.
ed. ii.); ut dc Siciliie Correctoribus, viri summa in his litteris
eruditione Jacobus Sirmondus et Hcnricus Valesius in epi-
stolam Constantini ad Chrestum, quam Historiae suas inseruit
Eusobius lib. x. cap. 5. ct ex qua etiam discimus circa Dio-
cletiani tempora Siciliam, cujus urbs cst Catana, rectam fuisso
pcr Correctores. Vcrum (piia postea administrarunt eam
consulares, vcl quia Correctoris nomen aut non intellectum
fuit, aut ignotius visum, eo factum videtur, ut in actis aliis
Calvisianus non Corrector appelletur.scd consularis, et Prseses,

et ^Trapxos.'''' Adde Suicer. Thes. t. ii. p. 146. s. v. KoppLKTcop.
Brissonius de verbor. signijicatione lib. iii. s. v. Correctores, cf.
Eutrop. ix. 9. Ammian. Marcell. xxvii. 4. Gruter. inscription-
p. 407. n. 8. Corrector Flaminice et Piceni, ibid. p. 279. n. 4.
Corrector Tuscitv et Umbria', ibid. p. 487. n. 2. Corrector Lu-
r</nicv et Bruttiorutn. Reines. itoscriptt. p. 399. Stroth. Ucber-
aetztmg t. ii. p. 1 19. n. 10. HEIN.
Ib. tG>v Zk tov Sevrepov Opovov] Presbyteros intelligit, qui

secundi ordinis sacerdotes vulgo dicebantur, ut ex Optato
Milevitano, Facundo Hermianensi aliisque scriptoribus
et
jampridem notavit Jacobus Sirmondus in notis ad Sidonium
pag. 78. et in notis ad librum duodecimum Facundi. Hiero-
nymus in epitaphio beatae Paula; Aderanf, inquit, Hieroso- :
lymorwm et aliarum urbium episcopi, et sacerdotum inferioris

gradus ac Levitarum innumerabilis multitudo. Gregorius Naz.
in carmine Iambico de vita sua pag. 6. narrans quomodo in-
vitus a patre suo presbyter ordinatus sit, sic loquitur : «aju7TTet
ftiattos ds Opovovs tovs bevTtpovs. Ubi vides secundum thronum

tribui presbyteris, perinde ac in epistola Constantini, nec im-
merito. Nam episcopi in ecclesia sedebant in sublimiori
throno, assidentibus hinc inde presbyteris in humilioribus sub-
selliis, et adstantibus diaconis in veste candida, quemadmodum
scribit idem Gregorius in somnio de ecclesia Anastasise p. 78.
Eusebius in descriptione ecclesiae Tyri thronos qui erant in
ecclesia juxta altare episcopo et presbyteris attribuit, sub-
sellia autem ministris. Ubi presbyteros etiam vocat tovs /xera
tov k-nto-KOTiov bevTepevovTas. Ita etiam Augustinus in epistola
48. secundum locuin gubernaculorum appellat gradum presby-
terii : Nam quid existimem nescio, ut secundus locus guberna-
culorum mihi traderetur, qui remum tenere non noveram. Certo
in ordinatione presbyteri, post consecrationem hsec oratio
olim ab episcopo dicebatur Da, ceterne Deus, honorum auctor,
:
distributor omnium diqnitatum, per quem proficiunt universa,

amplificatis semper in melius naturai rationalis incrementis per
ordinem congrua ratione dispositum. Unde et sacerdotales gradus
atque officia Levitarum sacramentis mysticis instituta creverunt,
ut cum pontifices summos regendis populis prwfecisses, ad eorum
societatis et operis adjumentum sequentis ordinis viros et secundaj
dignitatis eligeres. Sic in eremo per septuaginta virorum pru-
dentium mentes, Moysi spiritum propagasti, quibus ille adju-
toribus usus in populo innumeras multitudines facile gubernavit.
Sic in Eleazarum et Ithamar filios Aaron paternce phnitudinis
abundantiam transfudisti, ut ad hostias salutares et frequentioris
officii sacramenta ministerium sufficeret sacerdotum. Et paulo

post : Acceptum a te Deus secundi meriti munus obtincant. Hsec
descripsimus ex vetustissimo libro pontificali Senonensis ec-
clesiae. Eadem habet etiam ordo Romanus. Sunt autem
19- 1. EUSEBII IIIST. ECCLES. LII3. X. 837
elegantissima, ac, ni fallor, a Lconc papa composita. Porro

cx his quae dixi, apparet quantopore falsus sit Christophor-
sonus, qui secundai sed/is episcopos hic intorprctatur, quem
fcrc secutus cst Sirmondus in tomo i. conciliorum Gallise.
VALES. Cf. Le Moyne varr. sacrr. tom. ii. p. 12. sqq.
Cramer. Fortsetzung des Bossuet t. iv. p. 563. HEIN.
6, J . llepl tG>v XpiaTtavoiv -npoarjKovTwvl Hic titulus prorsus
alieno loco positus cst. Nam quoe sequitur epistola Con-
stantiui ad Caecilianum, nihil dicit de bonis ad Christianos
pertinentibus. Melius hic titulus pnefigeretur capiti 5. in
quo dme referuntur Constantini sanctiones de bonis Chris-
tianorum. Recte igitur vetustissimus codex Mazarinus ct
Fukctianus, nullam hoc loco capitis distinctionem agnoscunt.
VALES. Titulum istum Stroth. Uebersetzung t. ii. p. 120.
plane in vertendo omisit, undo ex ipsius interpretatione lib. x.
nonnisi octo habet capita. Cf. Ejusd. not. 2. Nos satis

habendum putavimus uncis illum titulum includere. Cf. quas
annotavimus ad Euseb. H.E. vii. (pag. 58 1
.) HETN.
Ib. KaTa. yiavpiTavlas] Cf. Rcvereg. ann. in can. xcii.
conc. Carth. p. 204. cit. Read. ad h. 1. HEIN.
Ib. biaaripiOTaTov rccte vertit Valcsius per/ectissimum. Per-
fectissimatus enim dignitatem habebant rationales, minorem
illam clarissimatus. Vid. Valesius ad Annnian. Marcell. xxi.
16. Nec sub 00 dux quisquam cum clarissimatu profectus
est. Erant enim, ut nos quoquc meminimus, per/ectissimi.
Ibid. xxviii. 2. not. c. Prseterea de Rationalibus vidc Euseb.
H. E. viii. 1 1. (pag. 677.) Addc Valesium in eoocerptt. ex Dion.
Coccei. p. 112. Euseb. V. C. iv. 1. Locus autem egregius indc
oxplicandus cst Lactant. Institt. div. v. 14. 18. " Nemo Deo
pauper est, nisi qui justitia indiget, nemo dives, nisi qui cirtu-
tihus plmus est, nemo denique egregius nisi qui bonus ct innocens
/uerit, nemo clarissimus, nisi qui opera misericordiai largiter
/ecerit, nemo per/ectissimus, uisi qui omues gradus oirtutis im-
pleverit." Cf. Scncc. cpist. ii. 3. Euseb. H.E. iv. 8. (pag. 225.)
Dorvillo ad Charit. p. 198. Grotius ad Actor. xxviii. 7. Kui-
noel. prolegg. ad ecang. I/ucee §.4. HEIN.
Ib. o'AX«s] De hoc uummo vidc quse doctissime commcn-
tatus cst Petavius in Epiphan. tom. ii. p. 43 1-452. Of. Suicer.
Thes. t. ii. p. 1460. Pctav. ad Jidian. epist. p. 112. sqq. ed.
Spanhem. Gronov. de pecunia vett. iv. 13. 16. Stroth. Ueber-

setzung p. 2r. not. 3.
t. ii. 1 " It
is clear from tlie accounts ofthe
ancientsand especially of EpiplianiusiAa menss. et pondd. p. 84.) 1
that there were two kinds of <po'AAetj, of which one was about the
62$fh part ofthe other. The least kind, as we are told by Suidas
and others. was equal to an obolus, but this is plainly not the one
to be understood here, as in that ca.se the whole gift woxdd not have
amounted to much more than 1 00 dollars, which would have been
a mere trifle for such extensive provinces. Taking the larger kind,
it icoidd amount to a sum of more than 70,000 dollars, and in
all probability, this is what ought to be taken here^ Adde

Zosim. histor. ii. 38. p. 199. ed. Cellar. 'A7reypd\/mro 8e (Kav-
<tt(xvtIvo<s) tcis tG>v \ap.irpoTaT(av ovalas, re'Aos e7rt(9ets, cSrtzn
(poWtv avTos €7[£6r]K€v ovop.a. Kal rats TOiavTais eto-cpopats ras

TroAets (êbaTTuvrjaev. 'E7rtp.eiz'dcr??s yap koX pierd K wvaTavTlv ov
ttjs aTramjrrews ZtiI \povov av^yov, e£avTkovp.evov jcard (3pa)(y tov
tt\ovtov tG>v TToXeoiV, ep??p,ot tcov oikovvtmv ai TrAetb-rat yeyovaat.

Ceterum Zosimus 1. 1. de profusionibus immodicis, quas Con-
stantino quoque Aurelii Victoris epitome tribuit, agit Kcov- :
o-TavTivos — 8tere'Aeo-e (jcopeats ovk iv heovTi yevop.£vais, a\\a ets
avaîovs koj. d^coc/jeAets avOpcoTrovs (his probabiliter Christianos

simul significat Zosimus), tovs (popovs iKbairavcov <al tols p.\v
dcrcpepovcTL cpoprt/cds, tovs 8e p,r)bev axpeXelv bvvap.evovs tt\ovtl£(j)V.
T?p> yap aauiTLav ?/yetro cpiAortp.iaz\ Cf. Euseb. V. C. iv. 2. 54«

Cellar. ad 1. 1. Zosimi p. 197. not. 62. Cramer. Eortsetzung des
Bossuet tom. iii. p. 238. tom. iv. p. 71 1. sqq. Planck. Geschichte
der christl. kirchl. Geselischafts- Verfassung tom. i. p. 236.
HEIN.
Ib. 'Oo-tou] Vid. Stroth. Uebersetzung t. ii. p. 122. not. 4.
" The Hosius here mentioned was undoultediy the celebrated
bislwp of Cordova in Spain, who had great influence icith the em-
peror. Eusebius alludes to him again on other occasions, though not
by name, in the second and third book ofhis Life of Constantine^
De voce statim prsecedenti (3p€oviov, tenendmn usitatius esse
fipefiLov quod ita explicat Balsamon. ad canon. xcvii. concil.
Carthag. p. 721. Bpe'/3toz> Aeyerat ?/ /car e7rtrop.??z> avvTop.os

ypacprj- vid. Suicer. Thes. t. i. p. 710. sq. cf. Meursii Giossarium
p. 95. ed. ii. HEIN.
6, 3. OviKapiut tuiv eirapxoiv] De vicariis prsefectorum
3-i. EUSEBII IIIST. ECCLES. LIR X. 839
abunde dixi ad lib. xiv. Amm. Marcellini ,n . Erant hi vi-
carii tunc tomporis perfectissimi, non autem clarissimi aut

Docet id epistola Constantini impcratoris ad
spcctabilcs.
Probianum proconsulem Africae, quam refert Augustinus in
cpist. 68. his vorbis : JElianus pradecessor tuus, merito dum
vir perfectissimns Verus vicarius prcefectorum tunc per Africam
vestram incommoda valetudine teneretur, etc. Africam Scribe/><?r
nostram. Sic onim loquitur Constantinus in epistola ad Ela-

phium. Atquc ita scribitur apud eundem Augustinum in
lib. iii. contra Cresconium cap. 70. VALES.
7, 1 rte/ot rrjs tG>v kXtjpik&v] In vetustissimo codice Maz. et

.
Fuk. hoc caput 6. dicitur, et recte quidom, ni fallor. Vide

quse supra notavi ad caput 6. VALES.
Ib. tijs ayio)TaTr)s e-novpavLov) Christophorsonus addit vocem
bvvapi.e<os, ex Constantini epistola ad Chrestum. VALES.
Ib. 'AwXlve rtjutwrare] In codice Med. Maz. Fuk. et Savil.

legitur 'Ai'1'Atve rt/xtcorare Kal jroOecvoTaTe fjp.lv. Porro relatio
Anulini proconsulis qua his Constantini litcris respondet,
oxstat apud Augustinum in epist. 68. his vcrbis Anulinus :
vir clarissimus proconsul Afric<x. Scripta calestia majestatis

vestraz accepta atque adorata, Caciliano et his qui sub eodem
agunt, quique clerici appellantur, devotio parvitatis mece insi-
nuare curavit, eosdemque hortata est, ut unitate consensu omnium
facta, cum omni omnino munere indulgentia majestatis vestrce
liberati esse videantur catholici, custodita sanctitate legis, debita
reverentia divinis rebus inserviant. Verum post paucos dies cx-
titerunt quidarnadunata secum populi multitudine, qui Ca?ci-
liano contradicendum putarent, quiqne fascicxdum in aluta sig-
natum et libellum sine signo obtulerunt dicationi mece, atque vm-
pendio postularunt, ut ad sacrum et venerabilem comitaium
numinis vestri dirigerem. Qutc manente Ccpciliano in statu suo,
subjectis eorundem actis, quo cuncta majestas vestra possit digno-
i" Cap. 5. Martinus agens illas pro- davit. At

vero pro pra>fectis agere
vincias pro prafectis, i. e. vicarius Bri- dicitur, qui
ordiue rndicillorum vica-
tanniarum. Prster alia vero Valesius riam potestatem exercet. Constantinus
ad 1. 1. Ammiani observavithsec: " Aliud in epist. ad Macarium: ApaKt\\iav<f
est agere i>r<> preefecto, aliud agere pr<> r<$ hUirovrt rwv Kafj.irpoTd.rwv Z-ndpxoiv
prwfectis. Agere enim pro preefeeto /uepTj." Vicarius igitur est certe ple-
dicitur is, cui prefectus urbi seu pr«B- rumque i. q. agena pro prtefectis.
torio iu speciali negotio vices suas man- IIEIN.
:
810 ANNOTATTONES AD c. 7, 8.
scere, parvitas mea dirigere curavit.

Per scripta ccdestia in-
telligit Anulinus epistolam Constantini ad ipsum datam de
immunitate clericorum, quae ab Eusebio in hoc capite relata

est. Quod quidem apertissime declaratur his verbis, quae
proxime sequuntur in relatione Anulini Oum omni omnino mu- :
nere indulgentia majestatis vestrce liberati esse videantur catliolici.
Ceterum has Constantini epistolas prcepostero ordine retulit

Eusebius. Nam epistola Constantini ad Csecilianum episco-
pum, item ejusdem epistola ad Anulinum cum relatione ejus-
dem Anulini, quam supra citavi, praecedere debent epistolam
Constantini ad Miltiadem episcopum urbis Romse. Omnes
enim ese epistoloe pertinent ad concilium Romanum quod
habitum est in causa Caeciliani coram Miltiade PP. Constan-
tino 111. et Licinio m. anno Christi 313. VALES.
coss.
7, 2. Kkt)piKovi\ Vid. Neander. DenkwurdighJc. aus der

GescMclde des Christenth. tom. i. p. 290. sqq. p. 295. sqq. ed. ii.
cf. p. 425. Ibid. tom. ii. p. 1 1 1. sqq. ed. ii. Cf. Nitzsch. de tes-
tamentis xii.patriarcharimicommentat. p. 19. Vitemberg. 1810.

4. Boehmer. xii. dissertt. juris eccles. antiqui, diss. vii. p. 340,
sqq. Schmidt. Handbuch der christl. Kirchen-Geschichte tom. i.
p. 309. tom. iii. p. i^. Gieseler. Lehrbuch der Kirchen-Geschichte

t. i. p. 142. a. et quse ipse monui ad Euseb. H. E. v. 1. (p.315.)
v. 28. (pag. 421.) Adde iii. 23. ottov 8e KXr/pco eva ye riva Kkr\-
pditrcov tlov vtto tov 7Tvevp.aTos (rr]p.aivop.h>ii>v. Quse verba mehus
vertit Strothius :
" theils einen oder den andern von denen die
der Geist anzeigte, zu Kirchen-Lehrern zu bestellen^ quam Va-

lesius " partim etiam ut homines sibi a divino Spiritu indi-
:
catos in clerum quendam seu sortem Domini seponeret^ Prreterea

vide sis, quam belle ipso hoc Eusebii vel potius Clementis loco
ecclesiae pontificiae de ordinatione commentum tueri studuerit
Combefisiusin auct. noviss. P. P. tom. i. p. 192. sq., nominatim
in vocem o-rnxaCvtadai. inferens minime insunt, vel
quse in ea
divinse prsedestinationis vel ordinationis gratiae notionem cum
Cariophilo, qui o-rjp,aivop.ivc<>v idem esse opinatus est quod
<rcppayi(op.<ivc6v. Male quoque Combefisius post verbum KXijpcp
comma posuit et vertit in clerum cooptaret. Verba quae statim
sequuntur, XiLTovpytcov akeLrovpyrjTovs recte Valesius vertit
ab omnibus omnino publicis functionibus immunes, et Strothius :
.
2-2. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. X. 841
wn allen Staatsdieusien, mtd Lasten befreyt. De clericorum

vcro aKfiTovpyrjaia vid. Planck. GescMchte der christl. hircht
Gesellschafts-Verfassunq tom. i. p. 290. eqq. IIEIN.
Ib. c£oAio-6\/o-ecos vocabulnm non solum vulgaria lcxica et
Suicorus sed ipse Lobeck. ad Phrynich. p. 743. ignorat, non-

nisi -napoKio-O-qo-Ls cx Euseb. V. C. ii. 69. commemorans. Est
autem i£o\LaOr]<n$ cum descendat a vorbo igokLaOaLvtLV, i. e.
Jabi deorsum, et impropric : labi in viHum [vid. Irmisch. ad

Herodian. i. 3. 4. tom. i. p. 63. sq. pacrTa yap al tcov vevv \}tux,cll
cls rjbovas i£n\LcrOaLvovo-L. Cf. Toup. ad Lonain. de subl. iii. 3.
p. 239. sq. cd. Weisk. incerti scriptoris dial. Philopatr. c. xviii.
p. 179. ed. Gesner. to okLcrOripbv Tijs bLavotas avT&v], est igitur

synonymum verbi irapoXLaQiio-Ls, ct Trkavti, unde vertit Vales.
cmu, Stroth. Fall. Mclius etiam ille lapms, hic Strauchebi
vertisset, ut uterque V. D. vere vertit in Euseb. V. C. ii. 69.
Scd Upocrvkov melius fortassc interpretatus est Strothius eu-
theiliqendeii quain Valesius sacrilec/o. Cf. interpp. ad Kom.
ii. 22. Mire dcnique Strotliiusvocem -nXdmjs proprie dic-
tum csso h. 1. credidit. Vertit enim durch LTenmreisen.
:
IIEIN.
8, 1. TlavriyvpecrLv] Vid. Augusti Denhc\irdicih'iten aus der
christlichen Archaologie tom. iii. p. 329. iii. cf. Euscb. V.C. ii.
19. iv. 23. Bingham. Oripcf. tom. ix. p. 170. Irmisch. ad

Herod. v. 6. tom. iii. p. 192. sq. HEIN.
8, 2. jueyuAou] Erat hmc consueta Augustorum appellatio
non minus quam iis fxettco rd^ts koX TrpoariyopLa (Euseb. X . C.
iv. 68.) et superior potestas (Ammian. jMarcell. xv. 8.) tribue-
batur. Cf. Lactant. de mortt. persecut. c. xviii. ut duo sint in
republica majores qui summam rerum teneant (i. e. Augusti),
item duo minores, qui sint adjumento (i. e. Caesares). Ammian.
Maro. xx. 5. xiv. 11. cf. Spanhem. ad JuUan. orat. p. 292.
HEIN.
Ib. iiTLyap.fipLas vcrtit Valesius affinitate. De hac latiori
vocis significationc vid. Spanhem. ad Julian. orat. i. p. 72.

287. sq. cf Mtth. xxii. 24. et ad h. 1. Paulus Commentar.
tom. iii. p. 266., ubi prseter alios locos hic ipse Euscbii lau-
datur. Eodem modo yap.fipoi GriTecis appellantur quiounque
per nuptias affinitato juncti sunt, generi, soceri, uxoris fratres,
sororum mariti. Brunck. ad Sophocl. (Edip T. . v. 70. Homer.

Iliad. v. 474. sq.
(prjs ttov arep Xacov noXiv e£ep,ev, r)o' emKOvpco,

olos crvv yapfipoiai Kao-iyvrjToi.o~i re aalai.
Ad quem locum Eustathius : Tapfipol, inquit, vvv pkv 01 koiv&s

ovt(i) KaXovp.evoi' i) be Tpaydihia ev ra, K-qbevaas KaXots yap.jipols,
tovs irevdepovs b-qXoi, (bs Kal avTovs KaTa yapuKov KTtjdevTas (tvv-
akXayp.a. Kat 6 7rapa SogjOKAet be Olbiirovs yap.(ipov eavTov tov
tt}s 'loKaaTtjs abekqbbv KpeovTa Aeyet, w? e£ euiy ap.fi pias avyyevi),
aXXaxov pevToi K-qbeaTrjv, KvpiokeKT(2v, avTov Aeyet ev ra, ava£

epbv Ki]bevp.a (Sophocl. CEd. T. v. 85.). Cf. Valckenar. ad Eu-
ripid. 431, p. 159. sqq. Heyne ad Virg. JEn. ii.344.
Plmn. p.
Latiori sensu legitur quoque abekqbbs apud Lucian. diall. mortt.
xii. p. 62. ed. Voigtliinder., et ssepius etiam apud Romanos,
ut satis notam, fratris vocahulum. Vid. Cicer. ad famil. iv. 4.
ad Attic. i. 5. post redit. in Senat. x. Liv. xxxv. 10. xxviii.
35. cf. Ernesti ad Sueton Calig. c. xxiii. not. b. Augustin.

tractat. xxviii. in Johann. Wahl. Clav. N. T. s. v. dbekqbos.
Gesenius hebraeisch-deutsches Handworterbuch s. v. H^T HEIN.

8, 3. T7/s ea 7raTsp(s>v o-uyyeêtaj] Amplector emendationem
quse ad marginem codicis Turnebi adscripta est evyeveia.
Erat enim Constantinus nobilissimo genere natus, quippe
qui originem stirpis sua? ad Claudium imperatorem referret.
VALES.
8, 5- ToaovTov dpeTrjs to p.eya tijs Oeoaefieias crnkov] Nice-
phorus vocem dpeTrjs, quippe quse sensum turbaret, expunxit.
Extat tamen in omnibus nostris codicibus, et apud Gelasium
Cyzicenum. Itaque videndum, an legi possit too-ovtov to p.eya
Oeoaefieias aptTrjs ottXov. Sic Eusebius infra in fine hujus libri
deoaefieias apeT7]v dicit, et in libro i. de vita Constantini initio.
VALES. non expungendum puto. Male vertit Va-

'Aperf/?
lesius Tantam vim habet magna illa pietatis armatura, et

:
Strothius so viel vermag die grosse Riistung der Gottseligheit.

:
Vertendum potius magna eximicepietatis armatura. Vide quse

:
annotavi vii. 32. (p.647. sq.). Rectius certe in Euseb. V. C.

i. 1 . deoaefieias dpeTrj interpretatus est ipse Val. : ob eximiam
religionis virtutem, rectissime Strothius : durch ihre erhabene
Gottseligkeit. Sed dperfjs nostro loco sane ineptius collocatum
2-7. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. X. 843
anto vorba to p.eya, fortasse poncndum sit post vocoin Qeoae-

/3c-ias ita llt Icgatur : to<tovtov t6 piya Trjs Qeo<refte(as dptTrjs
OTTkoV. HEIN.
8, y. vtto tt]s ijXi\wTov KaKLas i]vayKarrp.ivos i. o. inirinu quan-
turn, ut plane oaecaretur Licinii animus, ct prce ceteris effecit
vehementissima eique planc familiaris ac naturalis peccandi

cupiditas. Nc quis enim durius interpretetur verba epfyvTos
et 7]vayKao-[xivos, mitior Grsecorum patruin do voluntatis hu-
manse Iibertate sententia impedit, et loquendi usus contrarium
admittit. Vid. A. Ilahn. Ephraem der Ryrer iiber die WUlens-
freihrit <les Menschen, nebst den Theorien derjenigen Kirchen-
lehrer bis zu seiner Zeit, welche hier besondere Beriicksichtigtmg
verdienen in: Zweite Denkschrift der hisf. theol. Gesellschaft zu
Leipzig p. 6$. sq. not. 24. cf. Doderlein. Institt. Theol. Christ.
tom. i. p. 58. sq. " vitiurn naturah dicimus, non quod pertineat
ad hominis naturam, sed quod nobis ita sit domesticum, familiare,
proprium, ut nulla ratione alkinde contractum dici possit"
Addo Origcn. contra Cels. iii. p. 15 r. ed. Spencer. Trpos to
aLiapTavtiv irdvTes TTe<j)VKapev, Hvlol be ov povov Tre^VKarn, aWa
koI eWto-fMGVOc el<rl ap.apTa.veiv. Ibid. vii. p. 363. Euseb. de
martyr. Pal. c. iv. tt]s epdjvrov QeoeyOpLas — avTov ct infcrius :
TrvevpaTL uxrnep Qe(<j> KaTe<rx.r]p.evos Kal kotci Tiva (pv<riKi]v, pdWov

8' evQeov Kal d\i]9ri (pL\o<ro<j>(av k. \. H. E. r. 2. (pag. II.)
prseparat. evangel. ii.6. p 72. extr. ed. Viger. cf. scriptor.
tragoed. Xpioros Trd<ryu>v V. 261. sqq.
Oii yap (Seos <re <r<o(]>povelv avayKaatf

'Y.v rf] Trpoaipi<Tti de ko.1 yva>p;i (3porv
To <JG><ppOVelv tVKTTlV (OS Ta TTU.VT tlti.
Prrcterca cf. Plat. Phaed. xxx. 6 avrr) ?'/ vp<\(a tc kol £vvov<j(a
tov acopaTos eveTro(i]<re £vp.(pvTov i. e. in altcram quasi na-
turanr convertit. Similitcr Polyb. vi. 46. Cretensibus tribuit
epqbvTov Tr\eovei;(av et Josephus apud Euscb. iii. ro. 77acri
be, inquit, <Jvp(\>vTov e<jTL evQvs *k ttjs Trp<x>TT]s yeveae<x>s 'lov-
ba(oLs t6 vopi(eiv avTa Qeov bdypara k. \. Plutarch. Pyrrhus

c. xii. cf. Plutarch. Pelopidas c. vi. 7roos to TraTpLov airols
(? AOnva(oLs) Kal <Jvp.<l>VTov elvaL to (pL\dvOp<oTrov. Dorville a</
Ohariton. p.589. 6or. ext. Et Cicer. de finib. ii. 31. inna-
tam dioit homini gratuitam probitatcm, quatenus ad eam facil-
3 K
::
lime ab ipsa natura et communi quodam quasi sensu ducatur

et trahatur. Denique apud Csesar. B. G. i. 4.T. t. innata esse
dicitur cupiditas, quse oratione imperatoris erat excitata.
HEIN.
8, 8. tovs Kara -rrokiv trrparicora?] In libro i. de vita Con-
stantini cap. 54. hsec paulo fusius explicantur his verbis
yvfxvri koLTtbv rq KecpaKjj, tovs /cara ttoXlv orpartcoras, r)ycpiovLK(av
Tayp.a.Tcov airofiaWta-Qai, et pj] rots ha!,p.oaLV alpolvTO Ovclv, irape-
KeXeveTO' iyvp-vovvTO 8?]ra tS>v KaTa ttclv tdvos a£tco//arcov al

rafets avbp&v OeoaefiLov. Id est : tandem abjectis ambagibus,
perfricta, quod aiunt, fronte decrevit, ut milites qui per singulas
urbes judicibus apparebant, nisi damionibus sacrificare -mallent,
ab apparitione prcesidialis officii removerentur. Proinde officia
magistratuum per singulas provincias, viris piis ac religiosis Dei
cultoribus nudabantur. Non mirum est hsec a Christophorsono
non quando quidem pauci admodum ac psene
esse intellecta,
nemo hactenus haec intellexit. Duplex erat militia apud
Romanos, altera castrensis seu legionaria, altera civilis, quae
etiam colwrtalis militia dicitur in codice Theodosii. Qui in
hanc cohortalem militiam adscripti erant, vulgo a Latinis
officiales seu apparitores vocantur, a Graecis autem communi
vocabulo arpancorai. Sic Themistius in oratione i. pag. 38. et

Chrysostomus homilia i. ad Corinthios pag. 8.
in epistolam i.
et pag. 10. et in homilia 62. in evangelium Matthsei. Quin

etiam aTpaTi.ve.LV est apparitoris officio fungi apud eundem
Chrysostomum homilia i. in Matthseum koI apyovTas apLOjxeLv :
hvvaaaL ols iarpaTevaco t6v £'p.Ttpoa9ev \povov. Quem locum sic
vertit Anianus : Potes enumerare non solum principes sub quibus

anteactis temporibus militasti. Cum potius sic vertere debuisset
prcesides omnes et rectores provinciarum potes recensere, quibus
antea apparuisti. Interdum autem Grseci ad distinctionem
eastrensis militiae, hos apparitores appellant tovs aTpaTLcoras
jcara ttoKlv. Ita Eusebius in locis supra citatis. Et Themis-
tius in orat. xvii. pag. 457- o-rroaov aarvKov crrparicorou cpiko-
«epSeta. Qui locus doctissimum interpretem valde exercuit.
Atqui aaTVKos o-rpartcorrjs Themistio idem est ac 6 /cara ttoKlv
crrparicorrjs apud Eusebium, apparitores scilicet prsesidum et
prsefectorum prsetorio, qui fiscalia tributa exigebant. In

edicto Theodorici cap. 73. miles et apparitor judicis pro eodem
:
8- 9 . EUSEBII IIIST. ECCLES. LII3. X. 845
sumitur. Et apud Cassiodorum in prrcfationc Variarum. De

his militibus accipiendus est locus Cbrysostomi in homilia
nuper edita de libcris educandis : ot p.ev o-TpaTevovTUL KaTa. tcov
abiKOvvTwv olov elalv ev t?) -TioAet ol rrrpartcorat. \ ALLS.

A Valesio dissentit IJevoregius in annott. in can. xii. concil.
Nicam. i. Licinium non eos tantum qui in cobortali

p. 78. et
sed etiam qui in castrensi militia ad bonores et dignitates
evecti sunt, exauctorari jussisse contendit. Sed an hoc exinde
pateat, quod Constantinus qui postea libcrtatem illis ad bo-
nores suos redeundi concessit, de militaribus bonoribus in
universum, nulla facta distinctione, prsecepisse dicitur ab
ipso Euseb. V. C. ii. 33. dubito. HEIN.
8, 9. o Tiapavoix(I>TaTo$~\ Similiter Magnentius dicitur a Julian.
orat. i. Spanbem. 'Pcop.aicov fiaaLkevcov jcat v6p.cov kv-
p. 42. ed.
pios- Et Pbilo in leg. ad Caium p. 1009. vop.ov, inquit, i)yov-
p.evos eavrov, tovs tcov eKao-Ta\ov vop.o9ercov w? Kevas pijcreLS
ekvev. Cf. Sueton. Caligula c. xxxiv. Contra a Juliano 1. 1.
p. 45.D. magnopere laudatur gravitas Constantini ov /3am-

Xews tcov vop.cov apxpvTos. Cf. Spanhem. ad h. 1. Gataker. ad
M. Antonin. x. 25. p. 370. sq. Et Plinius in panegyr. c. lxv.
Non' est, ad Trajanum inquit, princeps supra leges, sed leges
supra principem. Adde Dionis Chrysostom. orat. Ixii. tom. ii.
p. 322. ed. Reisk. ayaOos upyoov ayaira tovs vop.ovs, otl ov be-
boiKe. Cf. ejusd. orat. i. tom. i. p. 58. orat. iii. p. 1 14. Con-
trarium vcro Eusebius infra quoque optime significat verbis
tovs iraXaLovs 'Pcop-aicov ev Kal aocpcos Keipevovs vop.ovs 7reptypd\/mt
ro\p.y]aas, (3ap(3apovs tlvols *at uvr]p,epovs avTeLarjye vo/jlovs, clvo-
p,ovs cos a\t]0S>s Kal napav6p.ovs, i. e. vetustas Romanoruni leges

recte et sapienter constitutas ausus abolere, et barbaras quas-
dam atquo immancs planeque illegitimas et iniquas leges illarum
loco substituere, interprete Val. Do illo vop.ovs av6p.ovs ko.1
napavopovs, constat talem dicendi rationem ipsis veteribus

esse satis frequentem. Vid. Euripid. Iphig. A. v. 1082. dvo-
p.Ca vopcov. Rhes. v. 75. Sophocl. Philoct. v. 848. Plutarch.
Pericles c. xx. 6 bvaepcos exetros koI bvaTTorpos epcos. Eustathius
ad Homer. Odyss. xviii. 73. *Ipos "Alpos. Valckenar. adEurip.
Phcvniss. v. 1747. Neque Eusebio illud infrequens. Vid. iv.
11. dreAeVroi'? aiiTcov reAerds p.vaapcis re ju.urrraywyt'aj x. 4.
adecrpa baLp.6vcov Oeapia. HEIN.

3 *-
:
8, 10. iraaav ijpepov virepeâycav cf)vcriv~\ In libro i. de vita

Constantini pro vnepe^dycjiv, legitur vTrepaKOVTcfav. At Chris-
tophorsonus vnegayajv legisse videtur. Musculus vero secutus
est eam scripturam quse legitur in libr. i. de vita Constantini.
Sic enim vertit : Erat ea lex palam impudens et immanissima,
et quamvis placidam excedens naturam. Verum in lib. i. de
vita Constantini, haud dubie scribendum est -nao-av avrjp.epov
vitepaKovTi&v cpvcnv. Sic enim loquitur Eusebius infra in hoc
cap. VALES.
8. I i . e-nl toIs tov fiiov peTaWaTTOvcrt] Langus, Musculus et
Christophorsonus verterunt mortuos, quod non probo n. Quse-
nam porro fuerit hsec lex Licinii, difficile est dicere. Videtur
tamen ad testamenta morientium pertinuisse. Abrogata
autem est a Constantino post partam de Licinio victoriam.
VALES.
Ib. 'E7rto-K?/êt?] Sic etiam vocat Eusebius in libro viii.
cap. 17. ubi de Maximino agit orientis tyranno. Sed in libro
n Recte vertit Valesius morientes. app. p. 38. Plutarch. Solon c. xv.

Sed placet h. 1. data opportunitate qnw- "*A 8' oZv tovs ' A6r)va(ovs Ae-
01 veoorepot
dam exponere de ipsa locutione fxeraA. yovot tols tS>v irpayfxdTuv Svcrxepetas
AaTTetv rbv f3lov s. (,ojr)V et fxeTaAAar- bv6/xafft xPVOto7s K °ti <ptAav6pu>rrots eirt-
reiv simplici. Videntur enim illas locu- naAvTTTovras dffretws vTrOKop(£eff6at, Tas
tiones eodem modo quo StaxpVo9at (of. fxev iropvas eTalpas, tovs Se <p6povs ffvv-
quaemonui ad Euset). H. E. ii. 25. (pag. Taêts, (pvAaxas Se ras (ppovpas toiv tt6-
126.) Ca?sar. B. C. i. 22. ext. consulere Aeuv, o?Kr]fj.a5e to Secr/xoi>Tr)piov KaAovvras,
vitce duriiis i. e. mortem sibi consciscere. rrpwrov '2,6Au>vos r)v, ws eotKe, <j6<ptfffxa
Philipp. ii. 30., ubi equidem praetulerim Tr\v twv XP ewv diroKorrrfV ffetffdxêtav
lectionem difficiliorem irapaf3ovAeveff9at bvofxa.ffo.vTos. Helladius Chrestom. p. 22.
rij \f/vxy ut sit prwsens vilce discrimen
: oti to fx^f Aeyetv Svff<pi)fxa irafft to?s rra-
adire, quamvis Knappius aliique VV. Aatots jxev (ppovrls r)v, fxaAuna Se toTs
DD. legunt rrapa0oAeveff6at. Cf. I 'A6i)va(ots. Euseb. V. C iii. 46. ws fxr)
Corinth. xi. 27. et Jaspis. ad 1. 1. epi- redvavat etK^Tws —

SokcTv, fxeTa/3oAr)V Se
stoliP ad Philipp. not. ce.), videntur Kal fxeTadefftv tcJJ a.Ar)6e7 Aoyw rr)s yew-
igitur illa? propterea maxime de morte Sovs ^cotjs eirl t))v ovpavtov vrrofxeTvat.
usurpatae esse a veteribns, vel ethnicis Pra>terea Cotelerius in Fabricii
vid.
vel Cbristianis, quod rei tristitiam na- cod. apocr. iV. T. tom.iii. p. 784. 15.
tiva sua vi lenientes, hominis naturam Gataker. ad M. Antonin.W. ii.p. 63.
et animum non tam morte dissolvi et ii. 17. p.78. Cf. qua> annotavi ad Euseb.
exstingui, quam mutari duntaxat ac H.E. iii. 30. (p. 185.) Cicer. Cat. maj.
perfici hominemqtie ex hac vita non c. xix. ext. xxiii. 1 Corinth. xv. 51. 52.
tanquam ex domo sed tanquam ex ho- 2 Corinth. v. 2. 4. Philipp. iii. 21.

spitio discedere significarent. Nostrates 1 Thess. iv. 15. sqq. Hebr. xi. 5. sqq.
similiter das Leben mit dem Tode ver- Sexcenties autem locutionibus fxeraA-
wechseln, das Zeitliche mil dem Ewigen. Adffffetv rbv f3'tov s. £wr)v et fxeraAAdffaetv
Videatnr locus quem ex Plutarcho lau- simplici ita noster utitur, ut sit mori.
davit Tholuck. das Wesen und diesitt- Vid. H. E. iii. 25. iv. 1. 10. 11. 15. cf.
lichen Einflihse des Heidenthums \n Irmisch. ad. Herodian. i. 2. tom. i. p. 34.
Neander. Denkwurdigkeiten tom. i. p. HEIN.
97. sq. Adde liast. episl. crit. p. 116.
:
io-ii. EUSEIJII IIIST. EOOLES. LIB. X. 847
i. de vita Constantini o-kiJ\j/€ls vocat, id est, rationes cogendw

pecuniw. Gra;ci veteres -nopovs et Tropiopovs dicebant. Itaque
et liber Xenophontis extat Tiepl Tropuv. Posteriorea Latini
titulos dixere. Sic Ainm. Marcellinus in lib. xix. et conquisi-
torum detestanda nomina titulorum. VALES. Hinc vertit
Valesius nostro loco e7no-Kr/\//eis indictionum titidos et Stroth.
Titel von Auflagen. Pra*cedens vopovs Tiepiypa\\rai est abolere
leges. Alias eodem modo dicitur biaypdqbew vopovs. Vide

quje annotavi ad Euseb. H. E. vi. 44. (pag. 532. ) HEIN.
Ib. avapeTpijo-eis re yr)s] llecte Langus iteratas agrorum
mensiones interpretatus est. Quod plane confinnat Rufinus,
qui vertit census innovare. Neque enim novi census fieri
possunt absque iterata agroruin mensione. Quippe census
apud Romanos duo complectebatur, modum scilicct agrorum
et capitum numerum, ut alibi notavi. Vide librum primurn
de vita Constantini cap. 55. Porro de avaritia Licinii prseter
Eusebiiun testatur Aurelius Victor, et Victoris epitome. Quod
vero ait Eusebius, Licinium gravissimis exactionibus subditos
oppressisse, duorum veterum scriptorum testimonio refellitur.
Nam Victoris quid< m epitome de Licinii moribus hsec habet

agraribus plane ac rusticantibus, quia ab 00 genere ortus altusque
erat, satis utilis, etc. Libanius vero in oratione pro templis
gentilium ita loquitur: -naibuiv tolvvv i)p.<2v ovtov, KaOaiptZ pkv
t<2v TTfpivftpioavTa ttjv yvcoprjv (scribo 'Pco/xrrf) 6 VakaT<2v e7r'
uvtov dyaycov OTpaTorrebov, ol OeoZs £-7rr]\6ov TtpoTepov ev£dp€V0L'

KpaTijcras be ko.1 avbpbs e7r' eKeiVcp rais 77o'/\ecrii' dvOeZv Trapeoxj]-
kotos, etc. ld est : me qmdem adhucpuero tyrawrwm qtti Romam
omni contumeliarum aenere affecerat, debellavit Constamtmus,
ducto adversus iUwm Gallorum exercitu, >//>> posi vota diisimmor-
talibusfacta m hostem profecti sunt. Post humc vero,cum alium
qui urbes florentissimas prmstiterat, superasset, etc. Ac primum
quidem illum qui Bomanse urbi fcede illuserat, Maxentium
sino dubio intelligit. Alter vero ille citra controversiam
Lioinius cst, sub quo urbes ait floruisse Libanius. VALES.
Qu?e de Licinio tradidit Eusebius (cf. cap. 7.), non sine ira
studio ouin tradidisse, Constantino nimium quantum faventem,
satis docuit Moeller. de fide Eus. p.42. sqq. p. 57. cf. Eus.
V. C. i. 42. 44. 53. ii. 3. iii. 7. 15. Zosiin. hist. ii. 18. 38.
.3 k .5
::
Stroth. Uebersetzwng tom. ii. p. 126. not. 8. p. 204. not. 1. et

infra cap. ix. HEIN.
Ib. koI t£>v kcit aypovs — eTrigrjiJLiov Ktphos Valesius vertit
exitialis denique lueri compendium ex rusticis etc. Strothius
und suchte auf dem Lande,
sogar von den Leuten einen
Geicinn, der sehr driickend war. Neque aliud quidquam potcst
significare tTu(rjp.ios. Cf. Xenoph. Mem. i. 2. 57. Philipp. iii. 7.
sq. Sensus autem loci accuratius definitus hic est " Licinius :
adeo mortuorum rusticorum bona vel tota vel magnam eorum

partem ad se rapere studuit, id quod non poterat non magno
r>
esse detrimento mortuorum illorum cognatis et affinibus.
Absurdum vero esse puto, quod dicit Strothius 1.1. p. J30.
not. 1. " May it not mean a proft from fines tohich he imposed
on this people ev&n after their death f Prceterea cf. Philo vit.
Mos. i. p. 624. B. (rrp,ia -xprjpaTuv Xenoph. Ages. xi. 6.
HEIN.
8, 12. e£opKto-juovs] Non dubito quin Iegendum sit Zgopia-
Ijlovs. Nam de vita Constantini cap. 55. ubi hsec
in lib. i.
omnia iisdem fere verbis repetit Eusebius, pro eodem habet

imepopiovs Tipcapias. VALES.
Ib. zv-naTpibCov] Patricios vertit Christophorsonus, tralaticio
errore, quem jam antea confutavimus. Nobiles autem dice-
bantur, qui oriundi erant ex iis qui magistratum gessissent vel
in urbe Roma, vel in municipiis. In actis prsesidialibus Tarachi,
Probi et Andronici : Maximus prwses dixit : quo genere es An-
dronice ? Andronicus dixit : de nobili genere, primi ordiniset
Ephesiorum filius. VALES. Vid. Vales. ad Eus. H. E. iii.

17. Quamquam hoc ipso loco patricios commode posse verti,
defendit Dorville ad Chariton. p. 562. ed. Reck. ita :

" An
Domitianum, de eo sermo, credemus inter tot occisos plane a
familiis patriciis abstinuisse ? non sit mro simile ; ttoXXovs ev-
iraTpibas koX emor/juous avhpas sustulisse dicitur. Profecto Con-
stantini tempore rariores illa? sincero? reliquio? gentium patri-
ciarum, quando jam aliud patriciorum genus enatum, de quo Du
Cangius ; sed de Domitiano ibi agitur, quando adhuc exstabant.
Qui illi k-nio-r]p.oi l nobiles. Glosscr. : (.TTicnrjpoTrrs, nobilitasT
Vid. Irmisch. Excurs. ad Herodian. i. 2, 3. tom. i. p. 786. sq.
" Equidem in scriptoribus Rom. historiam tradentibus nihil
:
i2-3- EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. X. 849
video quod impediat, quominus evir. veriamus patricios proprie,

h. e. 1 . in vetustissima rep. Rom. patrum s. senatorum primorum
filios, 2. eos qui ab his orti et sic porro, 3. alios universe, etiam e
plebeiis,pro variis temporibus" etc. HEIN.
Ib. 6 Za-âToyrifxos °] Atqui Licinius mortuus est anno ietatis
60. ut scribit Victor in epitome. Quare Eusebius hoc loco
rem exaggerat oratorio more. VALES.
8, 15. KaTaKp€ovpyovp.evot] Cf. vii. 10. KaTaxopbeveiv. Toup.
ad Longin. xxxi. 2. ed. Weisk. HEIN.
9, 1. Tovto) [xev ovv] Ab his verbis caput 9. inchoavimus,
quam conjecturam nostram plane confirmat vetustissimus
codex Mazarinus et Fuketianus. In quibus etiam hoc capi-
tulum octavum dicitur, recte ut supra notavi. VALES.
Ib. auHf)pova vvvayayuv koyia/xov] Id est : modestam in se
collicjens mentem. Phrasis est Euscbiana. Sic enini loquitur

in lib. iii. de vita Constantini cap. 5. et cap. 11. At Langus
interpres Nicephori vertit moderatam contrahens mentem, quod
non probo. VALES. Adde Euseb. H. E. viii. 17. in. Ivva-
yayiov ovv els kavTov tijv bt.avot.av. Cf. Abrcsch. dilucidd. Thu~
cydd. p. 500. Dorville ad Chariton. p. 432. HEIN.
9, 2. ap.a Ttalbi, KptWw] Vid. Spanhem. ad Julian. p. 92.
HEIN.
9, 3. ovk£t i]oav] Vid. Excursus xvi. Verba autem quse
paulo antc leguntur, x#«s «-ol itpb ?//xe'pa? bene vertit Valesius
heri ac nudius-tertius i. e. paulo antea. Cf. verba adpous 8f/ra
Kal koyov Oclttov, qurc ne tantum antea, olhn vertamus illa,
quod per se non minus iis possit significari, suadent. Similiter

i. 2. legitur x@* s KaL ov TtpoTepov (fmvelaav i. 9. X@* s KaL
npu)i]v iii. 38. Zx@* s (
c ^- Sturz. ad Maittaire de Grac. ling.
diall.Y>. 90. init.) koi -npu)-nv. Iren. adv. hser. i. 15. 4. t. i. p. 78.
ed. Massuet. to bi] keyop.evov,xQts koX Trptor]v. cf. Euseb. de mart.
P. c. vii. extr. Vid. Koeppen. erkldrende Anmerkungen zic
Homer^s Ilias tom. i. p. 177. sq. ed. Ruhkopf. ad Hom. Hiad.
ii. 303. " x0i'Ca koX TrpuiCa is a general e.ipression of the an-
cientsfor any space oftime ; here it means aperiod of nine, that

of many
1
is years. Herodot. ii. 55. takes it for 400 years."'

Sophocl. Antig. 456. ov yap vvv ye /cdxês dAA' dei 7rore.'
Vide de hac voce, vii. 21, (pag. jS;.) HEIN.

— :
Aristoph. Rana? 726". x6es re koX Trpcoriv. Plutarch. ii. p. 349.

C. o\j/e Koi irpooriv. Plato Alcib. ii. c. TV Adde Euseb.
demonstrat. evang. iii. 7. p. 113. ed. Montac., ubi Christi
discipulos ita loquentes facit Eusebius : avbpes cptkoi, tov
fxkv bi]
X@* s K(XL Ttp&iW eV oÔakpols anavTuyv i)p.u>v
Ti\v ecrxo.Tt]v vTTop.e(vavTa rtjuwptay (i. e. Jesum), etc. Gata-

ker. ad 31. Antonin. x. 7. p. ^SS- " Hebrsei dicunt, 7ifrri
sive DitiJbtt^ 7i!2n^ quod Grseci vertunt, cum Marco

nostro, x@* s i s ' ve ^X^ 9 Ka ' Tp(rr]v, e ^ TpiTrjv i]p.epav. Genes.
c. 31. v. 2. 5. Deut. c. 19. v. 6. Reg. I. i. c. 4. v. 7. et c. 10.
v. 11. et c. 21. v. 5. etf £i5. 2. c. 5. v. 2. Annal. I. 1. c. II. v. 2.

aliquando etiam ex#es Ka ' Tpirrjs. Reg. I. 4. £. 13. i?. 5. quan-
quam laxius isti, non pro nuper tantum, sed pro jam olim etiam
usurpant. Moses Exod. c. 4. v. 10. Dtl?7\!J?D D3 viftJip D3
quod Grsec. 7rpo ttjs x^ s -> e^ ^P T ^ s TptTi]s i)pepas (Cf. Gese-
nius hebrceisch-deutsclies Handivbrterbuch s. v. Dl£?Ti2?)- Latin-
heri et nudius tertius Erasmi adagg. ii. 5. 42.) Cete-
(Vid. —
rum a priore illa formula haud multum abludit Platonis
illud in Eutlrydem. irepvcri r) TTpoirepvo-i. Ylepvcn be ?) irpo-
Trepvat ovbeira) ijo-Trjv aocpu. Posteriore Xenophontis illud
Hellen. 1. 3. Kvv re Kal irepvcn ecrp,ev 01 avTol vvv re koX irepvo-t.

et nunc et olim iidem sumus." Cf. Irmisch. ad Herodian. vii. 3.
tom. iii. p. 617. sq. Latini interdum similiter dicunt nunc
nuper. Vid. Arnob. adversus gentes i. 34. At vero Jupiter,
ut vos nunc nuper in utero matris suse formatus, abso-
fertis
lutus mensibus et consummatus decem, etc. Cf. Heraldus et

Orellius ad h. 1. Adde Donat. ad Terent. Eunuch. prolog.
v. 9. HEIN.
9, 4. eKirpeTTcov scripsi praêunte Zimmermanno pro kiatpi-
7to)s, quod justo religiosius tenuit Valesius. Ipse enim in

prsefat. p. ix. " Adeoque, inquit, nobis religio fuit, in his libris
aliquid interpolare, ut ne tum quidem cum locum depravatum
esse mani/estissime apparebat, conjectunc nostrtv. indulgere volu-
erimns^ Ad
quod probandum statim hunc ipsum locum laudat
Valesius et " Poteramus, inquit, hic veram lectionem levi ne-
:
gotio restituere et pro eKTTpeirSis emendare eKirpeiTwv. Sic enim

eum Eusebii locum citat Gelasius Cycizenus in libro secundo
nec aliter scribitur in libro sccundo Eusebii de Vita Constantini
4 . EUSEBII IIIST. ECCLES. LIJJ. X. 8.51
r>
cap. 19. ubi hic locus iisdem plane verbis repetitw. Quae ra-
tionos, credo, neoessitatem illius emendationis satis evincunt.
HEIN.
II). crvv irutbl Kpicnrco /Sao-tAet êoc/jtAeordra)] Crispum CflB-
sarcm ot Faustani Augustam a Constantino osso necatos,

sunnnus veteruin scriptorum consensus oxtra omnoni ponit
dubitationis aleam. Ex Cbristianis onim illum toadunt Iliero-
nymus de seriptt. eccles. in Lactantio, Suidas in Kpio-icqs.
Orosius vii. 28. Sidonius Apollinaris epist. v. 8. et onmium

accuratissime Zonaras, ex gentilibus Aurelius Victor, Eutro-
pius et Zosim. hist. ii. 29. 'E7ret 0' tls 'Vcopqv do>tKero (Kcoy-
cttuvtIvos), /xeoros 7700/75 d\a(oveias, dc/V kcrrias cpyjdrj betv dp-
gucrOut rr/s doe/3etas. Kpicnrov yap iruibu, tt/s tov Kuicrupos —

a£ict)OtVTa rt/jtr/s, ets VTroxf/iav IKOovtu tov <$>avo~Tr] tt/ p.r)Tpvta
crvvelvai, tov rf/s c/>ija-ea)s Oecrp.ov pqhivu Aoyov TTotrjcrdp.(vos, dêtAe.

Tf/s oe KwvoravrtVoi; p.r\Tpos 'EAeVj/s eVt rco tt]\ikovtco Ttddet
hvcryjEputvovcrrjs, o Kcovcttuvtlvos KaKco t6 kukov Iuctuto /u.et-
(ovt. BaKaveiov ydp virkp to ptiTpov (KirvpcoOqvut KeAevaas, koI

tovtco Tr)v <&avcTTav kvarroOep.evos, kfcqyaya veKpuv yevoptevrfv.
Nequo vero Eusebii silentium lioruin facinorum illa reddit in-

certa. Leunclavii apologia pro Zosimo p. viii. sqq.
Vid. I.
prsemissa Zosimo Cellarii " At non memdnit, aiunf, eorum :
parricidiorum Eusebius Pamph&U fiUus, Constantini aqualis, et
eidem jam mortuo superstes. Quid si testem hunc ego non ad-
misero? nam male genus hoc historicorum, antistites inquam, et
monachi, solent audire ; quod liberales in sc principes et laudant
prolixius, et studiosius a facinorum non modo culpa, sed etiam
suspicione Uberent : aliis, ceteroqui non contemnendis, quo jnre,
qua injuria vel neglectis, vel etiam notatis (Of. supra cap. viii.
p. 847.849). At ista sane contra scriptorem insignem excep-

tione non utamur. Demus id Eusebium vel non voUtisse, vd non
debuisse scribere ; quod ita rationes et ipsius, et temporum sese
darent. Aut enim vivo Constantino scripsit historiam, aut eo
Jam rebus humanis exemto. [Non solum non ante csedem Crispi
historiam eccl. ad oxitum perductam, sed etiam decimum certe
librum post Constantini demum mortem in lucem emissum esse
probavit Kestner. d< Euseb. §. 22. p. 24.su.] Vivum offendere,
relato in historiam hoc immani facinore, non nisi cum pra s* nti
vitcvdiscriinine jHjtnit : idem sieofedsset < vtincto, ne a Constantio,
qui patri et fratribus superstes fuit, graviora quoque perpeteretur,

cautio erat. Nam cui quo?so pepercisset, cognato qui sanguini
non pepercit ? Itane dicemus isthcec parricidia falso conficta,
quia patris, et patre mortuo, filii longe crudelloris metu nullus
tum ea litteris prodere fuit ausus ? At Crispum landat Eusebius,
inquiunt. Quasi vero furore concitus patris animus ex suspi-
cione de nefaria filii cum noverca consuetudine, tantum in ipso
calore iracundice imperare sibi potuerit, ne respectu prceclar&
illius indolis juvenem occideret : aut non injuriam spectatce illius
virtuti factam ipsemet postea testatus sit, quum interfecti talis
filii dolore ac desiderio Faustam conjugem, cujus illum caussa

suspectum habuerat, in balneo vivam exstinxit. Eusebius ergo,
si salvus esse volebat, aliter sibi consulere melius haud poterat,
quam si totam necati Crispi mentionem de historia sua prorsus
excluderet. Nam de duobus ut alterum faceret, necessarium
erat : vel uti nocentem Crispum, vel innocentem periisse fateretur.
Nocentem facere noluit, quod omnibus aliter videretur : inno-
centem jugulatum dicere non potuit, ne patrem accusaret. Atque
hinc revera colligitur, alienum a culpa criminis hujus fuisse
Crispum ; quod ei testimonium innoceniice. cum alii tribuunt,
tumipse Zosimus, ab avia Helena gravissime deploratum scribens.
Maluit igitur Eusehius suas quasdam ob causas in medio relin-
quere, quod Zosimus ab iis temporibus remotior, ob ipsam factorum
memoriam, praterire silentio nequaquam debuit. Cf. Manso
Leben Constantins des Grossen p. 64. sqq. HEIN.
Ib. vtto rr\v avrStv elpi]vr}v\ Sic Seneca in lib. de clementia
Neronem ita loqnentem inducit : Hcec tot millia gladiorum
qum pax mea comprimit, ad nutum meum stringentur. Et ante
eum Velleius Paterculus in lib. ii. Aberat in ordinandis Asia
orientisque rebus Cwsar, circumferens terraritm orbi prcesentia
sua pacis suce bona. Eodem sensu apud Velleium et in veteri-
bus nummis reperitur PAX AUGUSTA et PAX AUGUSTI,
id est, quam orbi Romano praestat imperator. Alio sensu dicitur
pax Romana ab eodem Seneca in libro de clementia, et in
libro de providentia, id est, pax qua fruitur imperium Roma-
num. VALES. Ad rem cf. Spanhem. ad Julian. orat. i.
p. 66. HEIN.
9, 5. i)v be cpuTos
fy/n-Aea TtdvTa] Hsec verba quomodo sint
interpretanda, prima specie sit ambiguum. Strothius quideni

5. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. X. 853
proprio sensu ea acccpisse videtur. Vertit enim :

" Alles war
vollvon Licht!" Atque huic explicationi conveniant bene verba
statiin praecedentia : kap.-npas b' (Teknvv Kal TravnyvpLKas kopT&v
tip.{pas. Quidni enim dics illi festi luminum splendore illu-
strati et reapsc kapvnpo\ ita redditi esse credi possint? Scd

nihilominus impropriam illorum verborum interpretationem
cquidem veriorem puto ac Valesium rectius vertisse " Lux :
quatdam jucundissima otnnibus superfundi videbaturT Voca-

bulum igitur (pvrus de magna illa lsetitia et candida quae om-
nium animis tunc affulgebat, spe stabilioris salutis ac feiici-
tatis ab Eusebio dictum erit. Iluic enim interpretationi unice
favent verba sequentia ko! /êioiwa-t irpoo-wTrois (vid. infra.) etc,
prsecedentia autem certe non minus ei conveniunt quam alteri
propriae. Accedit quod Eusebius suus ipsius interpres esse
videtur supra cap. ii., ubi de eadem re ita loquitur : //dAiora.
7]p,Zv — akeKTOs Tiaprjv ev(ppoavvr] Kai tls ivOtos airaaLV kitr]vQ(.L
Xapd. Adde Euseb. V. C. i. prooem. ubi verba (poiTos 5'
££ao-TpaiTTovo"ll aToki) KaTakap.Tiop.fvnv (xj/vxipj) respondent se-

quentibus : alaivodakfL bk biaOijp.aTi, fo)?/? re aTtXevTTJTOv Kal
paKapiov ai&vos aOavaaiq T€TLp.r]pkvnv. Ibid. i. 22. ext. irdvTa —
ev(ppoavvt]s kirknpovro Kal akcKTOv x apds- Ibid. ii. 19. kap.Trpai
T€ (p(t>Tos evaefizias p.appapvya\ tols Trp\v Ka6r]p.kvoLs kv aKOTut Ka\
ctklS. 6ava.Tov âLbpds Tiapeix ov i]p.kpas ovb' rjv tls Ztl -npoTepuiV
p.vt'ip.r] kokQ>v. Quam usitatus vero Graecis et maxime Homero

sit ille vocabuli (pu>s, (pdos usus, satis constat. Vid. Koppen.
erklarende Anmerhmgen zu Ilomcfs Ilias tom. v. p. 284. sq. ad
II. xx. 95, ubi (pdos optime interpretatur V. D. " d. i. Heiter-
keit, die heitere Iloffnung des Siegs."" Cf. Iliad. xxi. 485. Eu-
ripid. Orest. v. 233. i]KfL (pS>s kpois ko.\ aois kukoIs. Phoeniss.
v. 1281. ovp.os kv (pdu (Sios. Non respexit Eusebianos locos
Suicer. Thes. t. ii. p. 1486. De usu simili vocis <£<os in N. T.
vid. Keil. histor. dogtnat. de regno Messiu: p. 31. additamm.
p. 83. iii. cf. Fleck. de regno Christi dissert. i. p. 55. sqq. not.
48. Wahl. Clav. N. T. s.v. </><S? et Bretschneider. Lex. Man.
s. h. v. IIEIN.
Ib. pabLwo-L Est hscc locutio Homerica (Uiad.

7rpo(Tct)7rots]
i. 495. sq. xxi. 491-), qua usus est Eusebius in libris quoque
de vita Constant. M. et equidem L 14. ii. 19. iv. 4. Val. ver-

tit rmidenti vultu, Stroth. mU lachelndem Anilitz. Primitus
vero voce ij.eihi.au potius micans qiuedam et quasi radians in

vultu lsetitia videtur significata esse. Vid. Thiersch. Gram-
matik, vorzuglich des homerischen Dialekts% 123. 2. not. p. 176.
ed. iii. Cf. Plutarch. Brutus c. li. ?}0ik<2? be acpobpa ixeibidaas
6 Bpovros. Constantin. oration. ad sanctt. coet. c. xxi.
'
Ap\eo /JLeit)io5>aav 6p£>v ri)v /xr/Tepa Kedvijv
Tva>p[£eiv.
Ut locus hic habet ex emendatione Valesii. Rearius enim cod.

p\ethtwv cos dv, Steph. [xeibiocov avopcov. Euseb. praepar. evang'.
ii. 5. cf. Arnob. adv. gentes v. 26. P. i. p. 187. ed. Orell.
Eustathius ad Hom. Odyss.xiii. 250. (Baumgarten-Crusii Odyss.
P. i. vol. ii. p. 30.) et Passow. Lexic. s. v. p.eihdu. Lobeck. ad
Phryn. p. 82. Adde Jungermann. ad Polluc. ii. 194. Weiske
addenda ad Longin. p. 639. Kuster. ad Lamblich. p. 104.
Valckenar. ad Theocrit. Adoniaz. p. 198. B. " in multis talibus
duplex forma obtinuit ; dicebant Ye<pvpi(eLv et Ye(\>vpLd(eLv,
MvKTrjp[(eiv et MvKTr]pLa(eLv. Acopi&Lv et Acoptd(eLv. Hoc attigit

H. Stephanus Append. Thes. de Dial. Attic. p. 213. 'A<tkco-
in
Ki(eiv et 'Ao-KwAiafet^, D. Ruhnkenius ad Tim&i Lexic. p. 37.
(p. 5r. ed. ii.). In similibus hic illic a viris doctis ad Hesy-
chium fuit erratum."" Cf. Thiersch. 1. 1. ibid. §. 220. 73.
HEIN.
Ib. Karrêis quo non minus apte usus cst Euseb. quam
prioribus vocabulis, h. 1. est demissi, mcesti, niedergeschlagen,
ut bene reddidit Strothius. Opponuntur enim prcecedentia
p.eihiG><n npoacoiroLS, oppaai xe (paibpols. Alias Kar?jc/>r)s dicitur
quoque qui propter aliquam rem pudore suffunditur ejusdem-
que hominis est KarrppeLa. Vid. Plutarch. de vitioso pudore
p. 328. E. cos ydp TTjv KaTi)(petav opiôvTai Xvirrjv kotco /iXenetv
iroLOvaav, ovtco ti]v alayvvri]Kiav p.e\pL tov prrbe. avTL/3XeireLV toIs
beopLevoLs vireLKOvaav, bvacoiriav covopaaav. Apollon. Lexic.

Homer. p. 387. ed. Toll. KaTi](peit] alaxvvi] ko.1 aTvyvoT-qs koa
oveLbos, Kai ecrn KaTa to eTvpov, KaTcoirir], olvtX tov kotco tovs conas
e\eLV, tovs eiri tlqtlv alo-y^pols Karrjipels yevopevovs. Cf. Polluc.
iv. 136. 143. Homer. Iliad. iii. 51.
8vafieveo-iv fiev ^cippa, Kart](peir]v t>e croi alrco ;
xvi. 498. KaTt](Peir] ko.1 ovetbos. xvii. 556. xxii. 233. Odyss. xxiv.
451. Plutarch. Numa c. x. perd tlvos beLvrjs Karrjcpeias' ovbe
5 . EUSEBII III8T. ECCLES. LIB. X. 8.35
€cttlv erepov Oeap.a (ppLKTOTtpov, ovo i))xipav i) 7ro'At? dkkrjv ayet

o-TvyvoTtpav. Undo shnul patet synonymum verbi KaTi](pi)s
esse o-Tvyvos. Addc Chrysostom. toin. iv. p. 741. A. //?/ arv-

yv&Cav ixi)be KaTri(j)Lav. tom. ii. p. 386. A. p.i) ytvij KaT)](pi)s p.i]be
arvyvdaijs. ibid. p. 656. A. tom. iii. p. 435. Clement. Alexandr.

quis dives s.alv. airykOe arvyvbs kclI /carr/0?/s. M. Antonin. i. 15.
p. 4. ed. Oataker. Similiter quoquc ac KaTi](\>i)s et aTvyvbs
dicitur aKvOpcoirbs et alia cpia2 rem magis etiam adumbrant et
veluti oculis subjiciunt. Vid. Constantin. oration. ad sanctt.
coet. c. xvii. clvtI oe aKvOpo-ndTi]Tos cf>aLbpovs eVotei pro quo dici
potcrat clvtI be KaTi](\>tLas <f>.
e., ut nostro loco dpp.aaL (jiaLhpois
contrariuin cst sequentis Karr/f/>ets\ Maxim. Tyr. dissert.

vii. 2. tom. i. p. 104. ed. Ilcisk. Cf. Euseb. H. E. vii. 22.
(\>aLbpoTaTi]v — yyayov topTrjv. Adde Chrysostom. de sacerdot.
i. 24. 38. 'iva yjidvov ftpa\vv tcls d(ppvs avvaydyoiaL, koI </>atd -nepL-
fidkcovTaL, Kal KaTijtfieLav xnroKpLVcovTaL. Matth. vi. ]6. p.i) yiveaOe,

coanep oi v-aoKpLTal, aKvOpconoi. LXX. ad «Job. xv. 12. Eurip.
Orest. v. 1304. Alcest. v. 791. sqq. Aristoph. Lysistr. v. 7.
p.i) aKvOpcoiraC 2> TtKVOv, ov yctp 7rpe'7ret crot ToôiroLtlv tcls oVppPy.
Aristjenet. epist. i. 17- ph aKvOpcorraCe, koAt/ ye ovaa' p.i]be tcls
dcj>pvs dvaye. Alcij)hron. epist. p. 152. ed. Bergler. aKvOpconois

etvat tolovtols d'p.paaL. ibid. p. 318. bpLp.v ftkeireL Kal ro£o~otet
1
rds dcfipvs. Valckenar. ad Euripid. Hipjjolyt. v. 173. arvyvbv o
d(j)pvcov vei(>os av^dveraL. HEIN.
Merito hsec vox displicuit Nicephoro cum de
Ib. x°f>âi ]
Christianis scrmo sit Deum laudantibus. Itaque pro voce
XO/oetat, 7ra«u'e? substituit. Apud Eusebimn in libro ii. de vita
Constantini eap. 19. legitur x°P '. quod tolcrabilius est quam
yopeiaL. Eerri tamen utcumque potest vox yppeiaL. Nam
Christiani choreas ducere solebant in festivitatibus martyrum,
quo illis honorem haberent, eorumque certaniina ac victorias
lioc pacto celebrarent, ut scribit Gregorius Naz. in carminibus
ad mulicres curiosius sese exornantcs pag. 152. Contra hujus-
modi ehoreas graviter invchitur Uasilius Magnus homilia 14.
in ebrietatem. VALES. Cramer. Fortsetzunq des Bossuet
Cf.
toin. iv. p. 432. Sed quomodo hsec ad hune locum quadrent,
ubi de niartyribus nihil plane legitur, non intelligo. HEIN.
(). 6. 8td rijs inrep XpiaTLavcov erebei£avTo rop.oOeaias] Hsec
:
856 ANNOTT. AD EUSEB. HIST. ECCL. 0.9.
est scriptura codicis Regii, quem fere ubique secutus est Ste-
phanus. Sed inreliquis exemplaribus, Maz. scilicet, Med. Fuk.
et Saviliano, totus hic locus longe aliter scribitur hoc modo
bC &v eis TrpovTTTov airao-iv av0pu>T:ois Tiap^crôv opav, e7re8eif avro.
Quam lectionem utpote plurium ac vetustiorum codicum
consensu confirmatam, merito alteri prseferendam putavi.
VALES.
EXCURSUS I.
AD
EUSEB. HISTOH. ECCLES. I. 1 1, 6.
(_yUl non dictus Hylas ? Ingens est ac pame incredibilis

eormn VV. DD. numerus, qui celebratissimi illius Flaviani de
Jesu Christo testimouii avOevTiav in examen vocarunt. Nos
quidein satis habebimus, primum certe potissima quse de hac
re composita et edita sunt, scripta commemorare, deinde
nostram sententiam pro ipsis chartae angustiis breviter quidem
et omnibus fere quic leviora esse videantur, omissis, sed mi-
nime sequentes alios tanquam interpretes, defendere, postremo
quid de Csesareensi episcopo liac in causa nobis statuendum
esse vidcatur, exponere.
Itaque, ut antc omnia ab eo exordiamur, quod primum
proposuimus, Flav. illud testimonium ut fortissimos adversa-
rios, ita gravissimos defensores inde a seculo xvi. nactum
omnes constat. Ex illorum vero numero primus in-
esse, inter
notuit Hubcrtus Gifanius Jureconsultus, quem sccuti sunt
Lucas Osiander. in epitome historia? ecclesiastlcce Centur. I.
lib. ii. *j. 7., Jacob. Salianus in annalibus V.T., Jacob. Cap-
pellus in commentar. in acta Apost., Ludov. Capellus in com-
pend. histor. Jud. p. cx. et in responsoriis ad Joan. Cloppenbur-
chium, p. 168. Joan. Cloppenburchius in epistola ad Lud.
Cappellum, p. 158. et Joseph. Scaliger. in Scaliaerianis,
p. 177. Sed accuratius et subtilius Josephi testimonium esse
spurium ct a Christiano nescio quo confictum, ostendere stu-
duerunt primi Sebaldus Snellius in epistolis suis ad Rupertum
et Arnoldum quse exstant in Arnoldi epistoll. coUectione (ep. 1.
111. x. xiv.), Cliristoph. Arnoldus in proteaomenn. de Ffarii

858 EXCURSUS I.
JosepM testimonio, Dav. Blondellus in epistol. ad Arnoldum 1651.

(epistoll. philoll. et Mstorr. de Fl. Josephi testim. xru.), et
Tanaq. Faberus, brevius disputans de illa causa in notis ad
Luciani Peregrini t. viii. p. 274. edit. Bip. 1653., fasius in
epistoll. pMloll. et Mstorr. de Fl. JosepM testimonio xxx.,
Norimb. 1661. 12. repett. in Opp. Josephi edit. Havercampi
t. ii. append. p. 233. Excipiunt hos viros (Abbe de Lon-
guerue) sur le passage de Joseph enfaveur de Jesu Christ (contra
Daubusium cujus liber mox indicabitur] in Clerici biblioth. an-
cienne et moderne, t. vii. p. 237, Godofr. Lessius in dissertt. 11.
super Josephi de Christo testimonio, Gotting. 1781. T782. 2. et

in libro Wahrheit der christlichen ReKgion, p. 318., eorum-
:
que agmen claudit Eichsteedtius in Flaviani de Jesu Christo :
testimonio avOevTia quojure nuper rursus defensa sit, Qusest. 1 —

iv. Jense 1 8 13 — 14. fol. In tali vero eorum qui contra tes-
timonium illud pugnaverunt, VV. DD. multitudine tamen non
defuerunt qui Josepho illud vindicare summo studio cona-
rentur. Inter quos maxime nominandi sunt Joa. Picus Comes
Mirandulanus in epist. ad amicum ignotum, Centuriatores Mag-
deburgenses Centur. i. 1, 10., Joannes Casaubonus mexercitatt.

xi. ad annales Baronii xxi., Georg. Calixtus in disputationibus
de veritate unica Paganus Gauden-
relig. Christ. Them. xviii.,
tius in libro de progressu phitosophia? apud Bomanos c. lxxvii.,

Sebastianus Lepusculus in epistola ad 31. Severinum Ertzber-
gium scripta, Basil. d. 24. Feb. 1559., ex qua sola H. Gifanii
sententia cognosci potest (cf. Melch. Goldasti centuria episto-
larum philologg. N. 61.). Huetius in demonstrat. evang. p. 27.,
Guilielm. Spencerus in annotationibus suis in Origenis libros,
Carol. Daubusius in lib. ii. pro Flavii Josephi de Christo testi-
monio cum prafat. Grabii, Londin. 1706. 8. (Josephi opp. edit.

Havercamp. t. ii. append. p. 187. et Havercamp. prafat.),
Houtteville erwiesene Wahrheit der christl. Religion durch ihre
Geschichte, Francof. 1745. 4. p. 275-311., Oberthuerius in
prcpfat. ad t. ii. Josephi versi a I. B. Friese, Alton. 1805.,
C. G. Bretschneider. irapepyov super Josephi de I. C. testimonio
\n Ejusd. capitf. theol. Jud. dogm. e Fl. Josephi scriptis collectt.,
Lipsiie i8i2. 8. p. 59. et C. F. Bcehmert. iiber des Fl. Jo-

sephus Zeugniss von Christo, Lipsue 1823. Denique novissimo
tempore prodiit : De testimonio de Jesu Christo Flavii Josephi
EXCURSUS I. 859
dissertatio historico-critica auctore Mag. Joh. M. Strcttenberg.

P. Lundse 1824. 4. Cujus dissertationis scriptor quam-
i. ii.
vis quid sit de Flaviano testimonio statuendum, non definire
audeat, tamen ad illius avOevTLav agnoscendam et tuendam

videtur essc proclivior. Vid. Leipziger Litteraturzeitung Fasc.
lxxv. a. 1825. p. 597 sq.
Sed sequitur jam, ut quid ipse de nobilissimo illo testimonio
statuam, paucis exponam. Atque equidem, re diutius mecum
reputata, in rei summa non possum non accedere ad eorum
sententiam, qui locum illum Josephi neque plane supposititium
nec prorsus genuinum, sed interpolatum esse censeant. Refe-
rondi huc sunt potissimum Ricardus Montacutius in Varr.
Lectt. et notis ad Euseb. demonstrat. evang. lib. iii., Henricus
Ursinus in epist. ad Christoph. Arnoldum (epistt. philoll. et his-
torr. de Fl. Joseph. testim. xx.), Jo. Henr. Boeclerus in epist.

ad Christoph. Wagenseilium (epistoll. philoll. etc. xxii.), Joann.
Hispanicus in libro Schibboleth, Stephanus Le Moyne in notis
ad Hippolyti librum, Thomas Ittigius in prolegg. ad novam
Josephi editionem t. ii., primi a Chr. n. sai-
et in Uistor. eccl.
culi selectt. capitt. p. 369., Dansius Villoison. Anecdd. Grazc.
vol. ii. p. 70., Venet. 1781. Paulus Commentar iiber das N. T.

t. iii. p. 740 sqq. ed. ii. et in : Heidelberger Jahrbiicher der Lit-
teratur vi. (1813.) P. iii. p. 269. P. xiii. p. 733 sqq., Censor
libri : IHstorice ecclesiasticai veteris monumenta proscipua
collegit II. Olshausen, in : Leipziger Litteraturzeitung Fasc.
lvi. p. 442. sqq. a. 1823. Cieseler. Lehrbuch der Kirchen-
geschichte t. i. p. 66. ed. i. et Reuterdahl. de fontt. hist. eccl.
Euseb. p. 15. Cf. Clerici ars crit. iii. 1, 15. Ammon. censura
Ubri Bretschneideri : capita theologicc Judosorum dogmaticce e
Jos. scriptis etc, in : Kritisches Journal der neuesten theol. Litte-
ratur P. i. 50—53. et Ammon. biblische Tlieologie
Fasc. i. p.
t. ii. p. 232 sqq. ed. ii. Plura quse de Flaviano testimonio
scripta prodierunt vido apud Fabricium biblioth. Grwc. t. v.
ed. Harles. et in ejusdem Fabric. de veritate relig. Christ.
p. 138 sq. luc. evangel. salutar. p. 22 sq.

Age igitur, ut primum ostendere coner, non prorsus esso
Joscphi testimonium habcnduin pro spurio, si quis ante omnia
externas rationes hac in re sequi velit, ut debemus eas ex inea
sententia ante omnia so.jui, ne satis inoerta vagetur et quasi
'•
3
860 EXOURSUS I.
erret tota disputatio, locum illum Josephi qualis hodie exstet,

legi in omnibus editis et scriptis Josephi codicibus cognosci-
mus. Vid. Fabricii hihlioth. Grcec. iv. 6. " his patrum testi-
moniis accessit consensus non modo editorum codicum, sed
etiam manuexaratorum Grsecorum Latinorumque, quos evolve-
runt Bosius, Bigotius et Lambecius."'' Ittig. prolegomin. in Jo-
seph. p. 16. "fatendum est, hoc Josephi testimonium in editis
et scriptis Josephi codicibus constanter legi." Bcehmert. iiher
das Zeugniss des Josephus von Christo p. 154. not. 71. Unde
profecto sequitur, nisi gravissimse et necessarise adsint causae,
testimonium Josephi totum supposititium esse, minime
illud
pronunciari posse. Neque vero ejusmodi causse adsunt nec

Eichstaedtium eas attulisse puto. Quod enim Justinus Martyr
in dialogo cum Tryphone quem ad religionem Christianam
adducere cupit, testimonio Josephi haud usus est, hujus rei
causam Valesius jam recte in eo qusesivit, quod ex solis libris
sacris et nonnisi ex certis et luculentis prophetarum effatis
cum Tryphone sese acturum esse, Justinus profitetur. Ac-

cedit quod Judseorum in Josephum odium illo tempore quo Jus-
tinus vixit, probabiliter erat adhuc majus et vehementius quam
ut Tryphonem faciles aures praebiturum esse suse ex illo Josephi
testimonio ductae argumentationi, Justinus posset sperare. Vid.
Boehmert. 89 sqq. Quod vero Origenes non solum silentio
1.1. p. 1
prsetermisit Flavianum testimonium, quale hodie illud habemus,

sed adeo Josephum dinaTovvTa t<2> 'Irjirov o>$ XpiaT<2> describit in
commentariis ad Matthseum p. 223. contra Celsum p. 35., i.
illud quamvis suam sententiam defendens nonnisi ita expedire
potuerit Bcehmertus 1. 1. p. 196., ut Josephum ab Origene satis

fugitivo oculo lectum esse contendat, tamen nobis qui vel par-
ticulis quibusdam nobilissimi illius emblematis contenti erimus,
minime obesse poterit. Quod si Origenes Jesum a Josepho
minime pro Messia esse habitum affirmat, concedere possumus
sequi inde ut Origenes in Josepho non legerit ea verba, quae
illi Origenis sententiae videantur repugnare, sed cum non
omnia ac singula illam ob causam in suspicionem vocanda sint,
sententia nostra eo minime labefactatur. Cf. B. Thiersch.
Urgestalt der Odyssee oder Beimis, dass die homerischen Gesdnge
zu grossen Parteien interpolirt sind prref. p. vi. sq. 'Ceterum
si patrum et aliorum quam codicum auctoritati hac in causa
EXCURSUS I. 8C1
tantmn tribuatur, longe majorem numerum esse eorum qui

testimonio Josephi utuntur illudque genuinum existimarunt,
ad eosque pertinere Eusebiuin tuin in hist. eccles. i. 1 1. tuni
in dcinonstrat. evang. iii. 5. p. 124. ed. Montacut., Ambrosium
in libro dc excidio urbis llierosolym. lib. ii. p. 200., Hierony-
muin in catalog. scriptt. ecclcsiastic. t. i. p. 275., Rufinum in
histor. ecclcs. iii. 11., Isidorum Pelusiotam epistoll. iv. 225.,
Sozomenum in hist. eccl. i. 1., Cassiodorum in histor. tripart.

i. 2., Nicephorum Calistum in hist. eccl. i. 39., Cedrenum com-
pend. histor. t. i. p. 196., Zonaram Annall. i. 4. et Suidam in
Lexico s. v. 'Igjo-tjtto?, novimus. Unde nec Photii silentium
etiamsi illius silentii causas satis probabiles non attulisset
Boehmertus 1. 1. p. 198 sqq. et Eichstsodtius plus ei tribueret
quam tribuit, tamen nostram sententiam minime labefactaro
posse censerem. Praeterea vid. Schrceckh. christliche Kirchen-
geschichte t. ii. p. 72. Neque vero interna argumenta in
promptu sunt, quibus totuin Josephi locum esse spurium,
evincatur. Ut cnim egregie erraret, qui hoc cum Tanaq. Fa-
bero in epistol. ad Jo. Chabrolium p. 269. t. ii. Joseph. ed.
Havcrcamp. ex voce ris concluderet, qiue post verbum "'l-qaovs
et anto croqbbs avijp legitur apud Eusebium in hist. eccl., non

item apud Josephum (vid. Bcehmert. 1. 1. p. 155 sqq. cf.
Eichstanit. Quscst. iii. p. iv. :

" Unus Eusebius (hist. eccl. i.
11.): 'Ijjo-ovs ris <ro(j)bs avijp. Quod exagitare non debebat
Tan. Faber, quasi et oblitus iuerit falsarius, Josephum alibi
(Archreol. xx. 9. 1.) satis significare, nosse se, quis esset
Jesus, neque cum pro ignobili aliquo homuncione habuisse, et
praeterea fuerit absurdus, qui ignobilem istum, 'Irjaovv nva,
tamen hoc loco ita descripserit, ut eum ante omnes Prophctas
veteres poneret. Nam idem Eusebius alio in loco (demonstrat.
evang. iii. 5.) voculam rij omittit ; omittunt etiam intcrpres
Latinus, Rufinus Aquilciensis, et onmes Crreci, qui ex Eu-
sebio sua petiisse videntur"), ita quod orationem contextam
loco illo interrumpi ideoquo loeum totum ab aliena manu Jo-
sepho adsutum dicunt VV. DD., a sententia nostra minime
potest nos avocare. Nam prinuun nullo modo possum verum
ease ccnsere quod oontendit Eiehstncdt. Qua?st. ii. p. iv., quae
el rebus et verbis essent conjunctissima in Joseph. Antiqq.
xviii. 3. sqq intruae illo de Christo emblemate ita esse dis-
1
,
3 ' 2
862 EXCURSUS I.
sociata, ut distracta nunc hiet narratio. Nimirum Josephus

I.1. duas gentis suae clades et calamitates commemorat, a Ro-
manis acceptas unam eo tempore, quo Pilatus orta seditione
:
multos Judaeorum interemerat (§§. i. 2.), alteram tum cum

Tiberii jussu tota Italia Judaei expulsi sunt ac quatuor eorum
millia, specie militise, in insidam Sardiniam relegata (§. 5-)«
Jam vero haec posterior calamitas quoniam acciderat Judaeis
propter insignem fraudem veteratoris Judaai, patria religione
male abutentis, et matronaa Romanae proselytae donaria,
templo Hierosolymitana destinata, turpiter invertentis, ne
quis Romanus fraudem illam Judseis per contumeliam obji-
ceret, Flavium prius (§. 4.) narrasse aliud longe gravius fa-
cinus equitis Romani, sacra Isidis foedantis, et simulato
Anubidis nomine Paulinae pudicitiam sollicitantis, quod ex-
probrati, si forte, Judaai regerere possent adversariis, hoc
quidem bene vidit Eichstaedt. 1. 1. p. iii. Sed num, quaaso,
propterea duaa illae calamitates tam inseparabili inter se nexu
cohaerent, ut altera alteram statim neque ulla de Christo
nepioxu interposita (§. 3.), debuerit excipere ? Quidni ipse Jo-
sephus, postquam priorem calamitatem exposuit (kcu ovT<a
Traverai ?) orao-is), eodem tempore quo haec accidisset, Jesum

inter aaquales eminuisse recordatus (yivtTai 8e Kara tovtov tov
\p6vov ete.), prius pauca de Jesu referre et deinde ad tTcpov
illud beivbv in quod Judau similiter vtto tovs ovtovs \povovs i. e.
procuratore Pilato inciderunt, devenire poterat? Argumenti

quidem similitudine atque affinitate cohaerere (cf. Cappellus in
responsoriis ad Joh. Cloppenhurchium p. 168 sq. in Joseph. opp.
edit. Haverc. t. ii. p. 278. Lardner. A large Collection of
ancient Jeunsh andHeathen Testimonies to the truth ofthe Christian
religion vol. i. p. 157. London. 1764. 4.), quae §§. 1. 2. 4.5.
leguntur, illud facile largior, Josephum nihil potuisse (§. 3.)
sed
inter ea interponere quod eodem tempore quo ea quse §§. 1. 2.
narraverat, acciderat, minime inde sequitur. Similiter oppor-
tunius Josephum sub finem quinti capitis de Christo quaedam
traditurum fuisse, nolo contra Tan. Faberum (vid. Joseph.
edit. Haverc. t. ii. p. 270.) cupidius negare, sed Antiqq. xviii.
3. 3. nullum plane nisi ineptissimum illis locum fuisse, non

nego sed pernego. Neque vero tacendum est, Josephum alibi
quasdam naptK.fiacras narratiombus suis solere intexere, satis

EXCURSUS I. 863
demonstrasse Boehmertum 1.1. p. 180. sqq. p. 184. eqq. Prse-

terea cf. Bretschneider. n&pepyov p. 61. et Euseb. H. E. V.
28. Annot. p. 420. sq.
Qiue cum ita sint, illam quam ab orationis avvacpeia repe-
tierunt VV. DD., contra Josephi testimonium rationem mi-
nime eam esse censere possum, ut totus ille locus Josephi
esse negandus sit, contra plura sese nobis offerunt quse Jo-
sephum, ut nunc prorsus omittamus quaerere, quid retulerit de
Jesu Ohristo, tamcn certe aliquid de Jesu retulisse probent.
Videmus enim, quod hac in causa est longe gravissimum,
videmus Josephum de Christo voluisse, potuisse et adeo debu-
isse fero qusedam tradere. Voluit, nam quamvis summum
quod sibi in scribendo proposuit, consilium in eo contineatur,
ut sui populi historiam mandaret litteris (cf. Boehmert. 1. 1.
p. 68.),tamen omnium rerum quse essont paulo insigniores et

graviores, cognoscendarum amorem ipsa natura ejus animo
impresserat (cf. Boehmert. 1. 1. p. 68. p. 114.); potuit, neque
enim ci decrant fontes, unde quasdam de Christo notitias hau-
riret (cf. Bcehmert. 1. 1. p. 55. p. 113.), tanta florebat apud
llomanorum principem gratia et auctoritate ut Judseorum
odium quominus nonnulla refcrret de Christo, eum non magis
posset impedire quam Romanorum longe facilius etiam illud
tolerantium ira (cf. Boehmcrt. p. 1 15.), denique ab ingenio
Josephum ad illud efficicndum destitutum fuisse, quamvis
omnia negentur et pernegentur, tamen nemo Sed negabit.
debuit adeo fero quacdam Joscphus de Christo commemorare,
cum de aliis longc levioribus rebus exposuerit et Johannis
baptistso ac Jacobi Justi mentionem fecerit Antiqq. xviii.5. 2.
xx. 9. 1.
Jam vero docendum nunc cst pro virium nostrarum tenui-

tate, nullo modo omnia qiue hodie tanquam Josephi nobilis-
simo illo Antiqq. xviii. 3. 3. a Josepho esse
loco leguntur,
conscripta. Quamvis autem, quidquid contrariam opinionem
stabiliro posse vidcrotur, non sine industria et ingenii acumine
novissime attulorit Boehmertus, contra quem quia reliquos ad-
versarios satis refutavit Eichstoedtius, potissimum nobis jam
pugnandum videtur, tamen vel illius impetus facile posse non
dico roprimi scd comprimi, oxistimamus. Age igitur, ut
ipsam illam viam, quam Bcelnnertus in disserendo persecutus
3 '-3
864 EXCURSUS I.
est, teneamus, quse V. D. in primo libri sui capite de auimi

ingeniique cultu quem Josephus habuerit, et de gradu digni-
tatis ad quam primum in civitate Judaica, deinde Romana
pervenerit, exposuit, fere omnia probo. Similiter quse in ca-
pite secundo docere ille studuit, Josephum fuisse hominem, si
a magna quadam et effusa glorise et vitse cupiditate disces-
seris, probum et honestum, Judaeum vero ut ad mortem usque
germanum et strenuum (p. ^r. 48. adde Joseph. de vita sua

§. 2.), ita a multis errorum commentis et nominatim ab animi
illa angustia qua se et suam gentem tantum amabant Judaei,
satis alienum imo gratuitaa cujusdam cum omnibus cujusvis
gentis et religionis hominibus communitatis studiosum, facile
credo. Neque vero magnam Josephi aîoincrTLav in universum
voco in dubium (p. 49 sqq. cf. Excursus ii.), largior etiam
Josephum libros suos scribentem meliori Essenorum potius
quam perversiori Pharisseorum doctrinae et disciplinae favisse,
quod tertio capite praeeunte quidem Is. Vossio in chronologia
sacra (adjuncta illius diss&rtatt. de septuaginta interpretibus
eorumque translatione , Hag. Com. 1661. 4. p. 165.), nobis
probare conatus est V. D., an probaverit, satis incertum est
(vid. F. Oberthuehrius in Fabricii Bibl. Gr. vol. v. p. 2.
cf. Eichstaedt. Quaest. 24 .), ipse denique quamvis

ii. p. vii. not.
alio consilio et ratione qua Boehmertus, Josephum potuisse,
voluisse et debuisse quodammodo de Jesu scribere affirmavi
(p. 113-132.). At enim vero quod inde a p. 132. demonstrare
voluit Boehmertus, Josephum eadem quae hodie apud eum
leguntur, de Christo scripsisse, hoc vero nego ac pernego.
Neque enim ex iis quae antea V. D. exposuit, illud sequitur,
jmo sibimet ipsi ille ut illud defendere posset, vario modo
contradixit. Ita ut potiora nonnisi attingam, falsa sunt quae
iroponit Boehmertus p. 133 " That Josephus, if he spoke of
:
Jesus and his history at all, must have spoJcen of him in honour-
able terms, is clearfrom his love oftruth as an historian, which no
one can mistake, andwhich approved itselfby giving just as much
credit to his enemies as his friends" Quomodo enim, quseso, ea
esse potest d£io7uortas vis ac natura, ut cui eam velimus tri-
buere, ille laudare debeat, quae ex vera animi sententia

laudare nequit ? Et nonne potius Josephi aîo-niario. eo minue-
retur, si majori quam ut Judaeus poterat, observantia de
EXCUBSUS I. 863
Christo seripsisset i Non minus profecto illud fieret quain si
ca non vere retulisset de Jesu, quae quamvis Judteus poterat

referre. Sed non niagis probatur Boehmerti opinio eo quod
secundo loco scripsit " Became in his position he was ohUged
:
to pay some regard to the i/nftumtial Christians who trere so closely
connected inith the imperial court at liome, and it may be assumed

m certain, that Josephus wonld rather have been silent altogether,
than embitter and provoke them to an open quarrel, by apeakmg
lightly or giving a false account of Jesns."' Josephum quidem
non posse inter (Â&jras Judieoruni referri ut v. c. Justum Ti-
beriensem, imo eum suam quomque sententiam in rebus divinis
sequi facilo passum esse, atque inde satis vanitatis convinci
eorum opinionem qui testimonium Josephi eo tueri vellent, ut
dicercnt, Josephum voluisse bilis suae virus in Christianos eo
evomere, hoc ipse certo persuasum habeo, seil an recte potest
credi, Josephum nulli plane religioni prae reliquis fuisse addic-
tuin, nullam prse reliquia esse secutum, ideoque iisdem lau-
dibus Christi doctrinam quam Mosis celebrasse l Non ipse
Boshmertus concessit Joscphum ad mortem uscpie germanum
et gnavuin in rei suinma fuisse Judieum ? Neque vero justos
rei fines Johannem baptistam
egressus est Josephus quod
virum probum fuisse judicat et Jacobum injusto modo a Ju-
daeorum pontifice trucidatuin, cum hoc sane vel Judaeus paulo
liberalior deberet profiteri (p. 134 sqq.). Sed ipsc Boehmertus
cum hoc certe intellexisset, ex tribus illis rationibus quas pro-
posuerat, nonduin probari singula verba testimonii illius Jo-
sepho tribuenda e.sse, ut hoc demonstraret, eo se adductum
vidit, ut conjicoret, Josephum reapso fuisse — Christianum,
publice tamen castra Christianorum non secutum (p. 140. sqq.
cf. Bupcrtus in epist. ad Seb. Snelliam p. 245. edit. Joseph.
Haverc). Atque ita onmes dubitationes de avOevria testi-

monii Flaviani removisse sibi V. D. visus est. Sed ut taceam
vcl sic Boehraertum satis singula verba Jos. debuisse torquere,
qua de re paulo post sermo erit, quali tandem fundamento
nititur illa conjectura i Quid nos potest commovere, ut ci*e-
damus non solum purioris Essenoruni doctrina? amicum sed
etiam religionis Christiame tectum fautorem fuisse Josephum?
Nullam equidem potui invcnire causam nisi pretiosam illain —
gennnam Josephi sartam tectam conservandi justo majoivui
3 L 4
:
866 EXCURSUS I.
cupiditatem. Quodsi Josephus non solum Pharisseismi pravi-

tatem sed etiam Essenismi perversitatem perspexisset et
Christum solum ak-qQuav et acaTrjpa esse intellexisset, cur non
publice ejus asseclis se adjunxit Cur religionem Christianam
?
non palam professus est ? Romani erant satis patientes diver-

sarum rehgionis sententiarum, Judaeos timere Josephus non
opus habebat, quod Boehmertus ipse saepius monuit sed miro
modo secum pugnans retractat p. 151. Neque magis sibi
V. D. consentit in eo, quod p. 150. sq. conjicit, Josephum aut
a se impetrare non potuisse ut palam a religione Mosaica de-
scisceret, aut hominum de se opinionem timuisse. Quomodo
enim deinde dicere possemus, quod tamen antea multis osten-
dere studuit Boehmertus, Josephum fuisse virum veritatem si
non magis quam vitam, certe magis quam reliqua omnia
amantem ? Josephum vero non opus habere
credidisse se
palam ad Christianos transire, quia ut Essenus satis jam con-
sentiret cum Christianis (p. 152.), hoc nemo sibi persuadebit,
nisi qui Josephum satis ignarum utriusque disciplinse fuisse
velit temere contendere. Et quomodo deinde stare poterit

ipsius Bcehmerti conjectura, Essenorum doctrinte etiam reli-
gionem Christianam praetulisse Josephum? Quid vero probent
exempla Nicodemi, Gamalielis et Pauli, cum illi quamvis me-
liores Judaei, tamen Judsei manserint, Paulus vero toto animo
Christianum sese esse serius palam ostenderit, non magis
intelligere memet fateor, quam quid sequatur ex locis Act. vi.
7. xv. 5. Cramer. Fortsetzung des Bossuet t. ii. p. 396 sq.

Cf.
" That a Josephus, who expected a temporal Messiah, a worldly
sovereign, and was prepared to recognize him in Vespasian, says
nothing ofthe miracles o/Jesus, is almost a stronger proof of the
credibility and inspiration of the apostolic writings than his notice
wotdd have been. —His silence is more natural and intelligible
than his msntion. What an unblushing brow must a man ofthe

hiqh intettect ofJosephus have had, ifhe had described the mira-
cles ofJesus Christ with the candour ofthe apostolical descriptions,
and then, because he would not be a Christian, had represented them
as trifles, or the effects ofmagic, with all the marks ofdivinity thus
clearly impressed upon them. Worldly vieics and interests did
nof hinder him from believing the truth ; he took therefore the
wisest part as regards his worldly honour by saying nothing, in
EXOURSUS I. 867
order to escape the character of a Ziar or of a person without the

sense of shame. PZace an unbeZiever, tcho denies the truth of
Christianity, in apostoZic times, him be an eyewitness of all
let
the miracZes of Christ and his apostZes, and that perhaps Joseph us
was of not one only; is it probable, when the sight of all these
miracZes could not move him to be a Christian, that he wouZd
become their historian, or ifhe did, that he would vrite the truth ?
WouZd he not be silent, unless indeed he had reached the very
highest pitch of shameZessness f c
Scd commemorandum denique est aliud argumentmn, quod

quamvis ab ipso Boehmerto pr;etermissum, tamen vere esse
Josephi illud de Christo testimonium, quale nunc habemus,
nonnullis ostendere videri possit. Quod quidem argumentum
censor libri Olshauscnii in Leipziger Litteraturzeitung Fasc.
:
lvi. p. 443 sq a. 1 823. his verbis protulit " The strongest argu-
:
ment against the spuriousness ofthe frst passage, (i. e. illius loci
quo lcgitur testimonium Josephi de Christo), irhich has been

overlooked by many, and not sufficiently insisted upon by others, is
this ; that Josephus, according to the custom of the learned of his

nation, at the end of the 2oth book of his Antiquities gives the
whole number of the lines or verses of which the whole work con-
sists, to wit 60,000. LfJosephus numbered them himself andset
down the number in writing, which no one will dispute, it is quite
clear the passage in question cannothace been interpolated. For,
say the defenders of its gcnuineness, ifit icas not there before, there
must have been an hiatus in the work compared tcith its present
state, ichereby an error in the number ofthe lines icould have been
itnavoidable. A compression of the in>r</s in the Jmes before or
after, so as not to inorease their mtmber, is <tt c<iri<t«<-e with all
''
probability, and ifattempted would cert</ nly have i been </i.«-<>cered.'

1
Quibus ccnsor ille statim hrcc addit :

" There is so much force
in this objection. that even the most violent impugner ofthe passage
mitst be startled by it at first sight, and bethink himself ichether
he can ansicer it, and hoic to set about it. The passage has
been tampered with, tlutt admits ofno doubt. Lt cannot be wholly
interpolated, or the number icould not agree. Some substitution
therefore must haoe been made of the same length, and such as
not to break the conncxio« irith the context Josephus cou/</ not
/utce beentotaZ/y s?/< nf abouit Jesus, without laying //imsc/fojien to
t/i<- ehargi ofignorance or partiality. Aceordiva to the order of

8C8 EXCUllSUS I.
ecents which he had to relate, here was a proper place to mention

him. Josephus undoubtedly wrote something about Jesus, but
what ? and in what words ? that we can hardly hope to deter-
mine. The writer however cannot help supposing, that in men-

tioning the narne ofJesus in this passage, he referred to the infa-
mous invention of his being the son of Mary by Joseph Pandera,
brought forward by Wagenseil in his telis igneis Satanw, Toledod
Jeschu. Celsus, one of the earliest and bitterest opponents
of Christianity, was aware ofthis shameful invention, and makes

use of it in his attacks. Origen. c. Celsum, p. 26. et 75. H'6s-
cheVs Edit. (Addo Epiphan. haeres. lxxviii. Joh. Damascen.
iv. Andrese Cretensis orat. in circumcisionem Domini
15.
et Raban. Amulon. contra Judseos cap. xl. cf. Coteler. ec-
cles. Graccf. monumenlt. t. ii. p. 539. Ammon. biblische Theo-
logie t. ii. p. 261 sqq. ed. ii.). Now in whatever way he
became acquainted ivith whether from the writings qf Josephus
it,
or any other source, the fact itself cannot be denied. The ac-
count therefore must have been fabricated very early, so that it
is not contrary to probability to suppose even Josephus to have

been acquainted witli it. The circumstance which follows ihe
passage, in which he speaks ofJesus, bears no small resemblance to
the tale of Pandera. A Roman voluptuary, Decius Mundus, is
not able to move the heart of the chaste Paulina, till he is intro-
duced to her in secret, by the aid ofthe Egyptian priests, when she
resigns herself to his embrace, under the idea that she shall con-
ceive a god, by him tohom she supposes to be Anubis. Could the
transition to the history of Decius Mundus be more easy, than when

that of Pandera hadgone before? The resemblance between thefate
qf the Egyptian priests and that of the Jeics, who were generally
considered as one and the same sect tvith the Christians, makes
this supposition more probable. What may be said in reply, will
be that Josephus, if it had any foundation, has despatched the

history of Pandera too quickly as compared toith that of Mundus.
On the other hand ive should remember, that Josephus does not al-
ways of events at greater or less length according to their
treat
relative importance, that he might have had iveighty reasons for
not divelling upon this, and that he perhaps referredto an account
already written? Jam vero ut libere dicam quod sentio,
equidem quamvis ipse postremis illis censoris doctissimi con-

jecturam cujus certe similem jam protulit Tob. Eckhardus
EXOUBSUS I. 8(>9
(Xon-Christianoriun de Christo testwwnia ex antiquis morw-

mentis proposita et dijudicata p. 93.) teste Eichstredtio Quaest.
ii. p. iii. non everti concedam, tamen plura alia in
sq. not. 2 ,
promptu esse existimo qusc illam prorsus reddant improba-

bilem, nihilo autem minus illo arguinento quod V. D. pro-
posuit, Flaviani testimonii avOevriav minime evinci censeo.
Primum cnim quamvis largiri velim, cum Josephus ipse nume-
rum versuuin ex quibus totum suum opus constaret, indica-
verit, ea quae in illo testimonio interpolata esse videantur, mi-
nimo plane esse posse insititia, id est, ita ut pro iis ab ipso
Josepho haud scripta fuerint alia quiedam ejusdem qualis illa,
magnitudinis, tamen quomodo tandcm inde quod Josephus
illud quod dictum est, sub finem operis sui archteologici fecit,
scquitur, necesse esse ut Josephus pro iis etiam verbis quae

cur iuterpolata esse credamus, nulla causa est, alia scripserit,
ita ut a Josepho plane alium locum, qualem illum de Christi
per Panderam procreatione, profectum esse debeamus sta-
tuere '. Imo vero nihil, quantum equidem video, opus est suini
nisi pro iis verbis testimonii, quae a Jos. miuime scribi pote-
rant, ipsum scripsisse alia ejusdem magnitudinis, iis qiue vere
ejus suut, similia et non niinus cum iis eohaerentia, quain co-
haerere illis voluit ficta sua vcrba ille qui testiinonium Josephi
interpolaverit. Quod vero ad bellam illani de Christi pro-
crcatione narratiunculam Josephum illam retu-
pertinct,
lisse non magis persuadere mihi possum quam eum de
Christo tradidisse ea, qiue multi eum tradidisse voluerunt.
Nam in neutra causa sine ira et studio scripsisse Josephum
equidem possem censere (cf. quae monui supra p. 865. sq.),
nisi forte eum vcram esse illam de Christo fabellam, cujus
liber a Wagenseilio editus mentioncm fecit, credidisse, ipsi

velimus crcdere. Ncque illud opus erit statuere, Jos. pro iis
verbis testimonii quae interpolata sunt, scripsisse alia, si quain

facile ipse in computandis operis sui versibus potuerit labi vel li-
brarii numerum a Jos. recte indicatum dcpravarc, memincrimus.
Itaque his expositis accedcndum est ad singulas Josephi
testimonii partes et quid ex illis Josepho i*ecte possit tribui,
quid non possit, explorandum. Ac primum quidcm Josephum

potuisse de Christo ilicere : TCverai 8e Kura tovtov tov \povov
'Ii/fToPs, ao(p6s ari]p, vix quisquam negabit. Vid. Eiehstsedt.
870 EXCURSUS I.
Quaest. iii. p. iv. " verba crocpbs avr)p, per se spectata, defensores
recte monuerunt, nihil offensionis habere in scriptore, qui
alienus fuerit a Christi religione : ut mirandum sit, venerab.
Paulum, acutissimi virum ingenii, qui et ipse depravatum mu-
tationibus locum putat, nuper (vid. Heidelberger Jahrbiicher iii.
p. 269., ubi exemplo verbi haud allato vertit einen revolu- :
'
tiondren Mann') arpocpbv potius vel avarpocpbv, quam aocpbv,

legi maluisse. Etenim Judaei, ipso Josepho (Antiqq. Jud. xx.
11. 2.) testante, aocpbv eum dicebant, qui legum esset scientiam
consequutus, et in sacris litteris rerum verborumque vim scite
interpretari possit qualem Jesum fuisse, Judsei non infitia-
:
bantur (vid. Matth. xiii. 54. Marc. vi. 2. Luc. iv. 16.). Affe-
runt prseterea Flavii alios locos (ut lib. contr. Apion. ii. 16.
t. ii. p. 482.), ubi philosophi Grasci eodem honoris nomine ap-

pellantur."" Quin etiam Judaeorum magis aocpiav tribui, docet
Eichstsedt. 1. 1. not. 9. loco Joseph. Archaeol. ii. 13. 3. p. 107.
Cf. Sturz. Lecc. Xenophont. vol. iv. p. 66 sq. 1. 5. 6. Missis
autem nunc quidem verbis dye avbpa avrbv keyeiv XPV' ^Hr
yap napabo^cov epycov 7rotTjrr/?, oihacrKaXos avOpanrcov, Josephi non
esse posse patet sequentia tu>v rjbovfj (Eusebius avv i)hovf\) ra-
\r]6r) b€xop.ivcov. Eo enim quid aliud dixisset Josephus nisi
Christum veritatem hominibus manifestasse l Hoc vero nisi
Boehmerti conjecturae velimus assentiri Josephum tectum
Christianum fuisse, nunquam Josephus quamvis Judseus libe-
ralior, profiteri poterat. Ceterum ipse Boehmertus nescio cur
novas finxerit verborum 169 sqq.) et
ra\r]9rj significationes (p.
cur in universum tantopere desudet in explicandis Josephi

verbis, cum si quis ejus sententiam quamvis sine justa causa
amplectatur, Josephum singula testimonii sui verba protulisse,
mirum esse non possit, cur non plura etiam in Christi laudem
dixerit, possit. Sed verba sequentia : Kol ttoWovs p.lv 'Iov-
haiovs (Eusebius tcov 'lovbaicov), irokkovs be koX 'EXKrjviKovs

(Euseb. cnrb tov 'EkkrjvtKov) i-rniydyeTo Josephi esse posse ex-
istimo. Neque enim spuria esse certe illa noWovs Se Kal 'E\-
XrjVLKovs inde necessario sequi videtur, quod historise repugnare
dixerunt VV. DD. (vid. Paulus Heidelberper Jahrbilcher p. iii.

p. 269. Eichstsedt. Qusest. ii. p. vii.), a Christo multos etiam
gentiles ad novam doctrinam adductos fuisse, cum hoc ita vi-
deatur cum historise fide conciliari posse ut scriptorem non
— —
EXCURSUS I. 871
loqui de Christo in hac terra vivente, sedad sequentia tem-

pora respexisso statuamus, quibus apostolorum eorum<iuc suc-
cessorum opcra vcl inter gentilcs satis magna cepit religio
Christiana incrementa, <piod Kreus.slcro jam similiter censente,
ut testatur Eichstrcdt. 1. 1., nupcr attulit Bochmert. 1. 1.
p. 169 sqq.
Neque vcro ut nunc mittam verba : 'O X/hotos ovtos r)v, Jo-
sephi non sunt : Kat avrbv evbe[£eL tS>v irpcorcav avbpSrv trap r)\xiv
aravpco e7rtrertiA»j(coVo9 riiAarov, ovk eiravcravTO otye irp&Tov (Eu-

seb. ovk. eêiravcravTO ol ro irpS>Tov aiiTov) dyairrjo-avTes eodem
modo quo ultima : Ets re vvv (Euseb. EtVeVt re vvv) tS>v
XpLaTiavQv airb Tovbe covop.acrp.evcav ovk eitekiire to cpvKov. Quam-

quam fortasse ha?c ipsa majori jure spuria esse censeas cum
ccnsore in Leipziger Litteraturzeitung Fasc. lvi. p. 442 sq.
:
" The ivords etVeVt re vvv tS>v XpLtTTLavcov airb Tovbe chvop.acrp.evci)V
ovk aire\i.TTe to cpvKov have a very suspicious look. Josephus was
born a few years after the death of Christ, made prisoner of war
by the liomans, aud according to of Hieronymus,
the account
carried tvith them to the capital, where he was engaged with his
writings tillthe reign of Domitian. Josephus therefore was certainly
writing in the first century of the Christian era. EtVeVt vvv
or according to the editio princeps ets re vvv, generally denotes a
longer period than that from the commencement of the Christian
name in the year 44. to the date of the writings of Josephus.

It is therefore acting on high probability to take the words last
quoted, etcreVi <pv\ov, for of a later period, like

the addition
Genes. xxxii. 32, so thatthe whole passage has a spurious appear-

Sed cum
semper illud valeat, quod de etVeVt vvv
1
''
ance.' vix
b. 1. legitur, res ipsa non ita certa nobis videtur, ut eiVeVt
cfrvXov supposititia esso putemus. Contra illa 'Ecpdvr) yap :
avToh TpiTrjv ^wv r)p.epav irdkLv (S>v, quae nescio cur iterum
torqueat Bcehmert. p. 179., et : tS>v OeLuv Trpocpr]TS>v TavTa re
koX (Euseb. rcuSra kol) aXka p.vpCa Oavpdaia Trepl avTov (Euseb.
Trcpl avTov 8avp.dcna) eiprrKOTcov, Josephum non potuisse scri-
bere apparet. Vid. Eichstaedt. Qiuest. ii. p. viii. " Aut quis
:
Josephum existimet de Christi in vitam reditu, tanquam de ro

certa et in facto posita, scripsisse \ Êcpdvr) yap avrols rpirrir
exco^ r)p.epav -rrdXLV (S>v. Quee sequuntur deniquc, tcov deiwr

irpocpr]TS>v TavTa re kui dWa pcvpia OavpdvLa irepl avrov etpvKoVcur,
:
872 EXCURSUS I.
ea ut rursus recte ab homme Christiano dicerentur, quis dici a

Judseo sacerdote potuisse credat l Prsesertim quum ista onmia
ita sint prolata, non ut scriptor aliorum opinionem, sed ut
vl
suam ipse sententiam et persuasionem declaraverit. Quod
quidem temere negant ut antiquiores ita recentiores avdevTias
testimonii defensores, et in his Bretsclmeiderus et Boehmert.

— Sed accedimus nunc ad verba in quibus rei cardo vertitur
ftye avbpa avrbv \iyeiv XPV e t : 'H y 7^-P Trapabo^tav epyaiv 770117-
tt)s, biha<ri<a\os avOpcaiTwv : et 'O Xpio-Tos ovtos tjv, quibus de
posterioribus cum de prioribus longe alia quam omnes de iis
statuunt, statuenda esse existimemus, simul hoc demum loco

agendum putavimus. Quid enim ? Josepho deberi illa verba :
eiye &vbpa avTov \iyeiv XPI ip se affirmo, sed inde simul reliqua
ei non tribuenda esse, recte posse colligi censeo. Quod quam-
vis innumerabilis fere scriptionum copia de loco Josephi in

publicum prodierit, tamen, quantum quidem novi, nemo adhuc
contendit. Male enim omnes adlmc interpretati sunt verba
eiyeavbpa avrbv \eyeiv xpv ita, quasi iis significaretur quaedam
dubitatio utrum sit vere dicendus Jesus homo, nec ne. Ita
Strothius et Bcehmertus I. 1. p. 4. verterunt " wenn man ihn :
anders ehien Mann nennen darf et Valesius :

" si tamen
virum eum appellare Atque inde factum tum
1
fas est.'
''
est, ut
qui interpolatum esse crederent nobiscum locum Josephi tum
qui plane supposititium eum esse dictitarent, quin illa verba
spuria dicenda sint, minime dubitarent, ii vero qui testimonii
avQevTiav defenderent, nonnisi contortis et perversis interpre-
tationibus illa verba Josepho possent vindicare, in quo pi'se
reliquis onmibus facile eminet Daubusius de testimonio Christi

apud Joseph. t. ii. p. 218. sqq. ed. Haverc, qui, ut rectissime
scripsit Eichstredt. Qiuest. iii. p. iv., quot machinas adhibet
ad vindicandam sententiam etye avbpa avTov \eyeiv xp»/, tot
fere ineptias profert. Neque vero Bcehmert. 1. 1. p. 159. sqq.
similibus ineptiis liber est, et in universum vehementer desudat
in eo ut singula testimonii verba satis ambigua esse, in quam-
cunque partem flecti ideoque Josepho tribui posse ostendat
(cf. p. 165.), quod nemo ei concedet nisi qui cum eo Josephum
tectum et tergiversantem Christianum fuisse temere opinetur.

Hinc perversas ejus interpretationes quarum maximam partem
a Bretschneidero aliisque tcstimonii avdevrias defensoribus
EXCURSUS I. 873
prolatam luculenter jam perstrinxit Eichstaedt. Qujcst. ii. iii.,

copiosius exponere et refutare vix opus sit, et meliores oerte
interpretes fuerunt omnes ii avOemias testimonii defensores,
qui (juamvis ita mordicus illud tcnuerint, ut totum Josephum
potius e nuindo tollendum quam pretiosam illam gemmam ex
Christiana ecclesia tollendam esse existimarent, ut Abr. AVhe-
locus et Grabius, tamen ipsius Josephi verba ex historica: in-
terpretationis legibus interpretari quam ut a Josepho Judaeo
dici potuisse videantur, omnibus modis flectere atque huc illuc
torquere mallent. Cf. Eichstsedt. Qusest. iii. p. iii. not. i. Scd

ut jam redeam unde digressa est oratio, elye avhpa avTov
eo,
keyeiv \pr) Jos. tribuenda eorumque sententiam hanc potius
esso existimo " Siqwidem, quandoquidem Jesus horno dicendus
:
est" Ita igitur Josephus egregie cavit statim ab initio testi-

monii sui verbis illis, ne quis forte ipsum vel quod aocpbv
Jesum vocaverat, vel propter ea quae posthac dicturus erat,
plura dixisse crederet, quam
germanus Judseus qua? ipse ut
dicere poterat. Quae si est vcra illorum verborum interpre-
tatio, per se patet Josepho non posse adscribi sequentia ^Hv :
yap TTapabo^wv epyorv iroi.r)T7)s, hthao-Kakos av0p(oiro)v et multo

minus illa 'O Xptn-Tos ovtos rjv (quae tamen ipsa verba vel
:
antea oum male Josephi esse negarentur illa etye — xP^h hujus
non esse posse, recte monitum est, et perperam Hieronymus
primus, quod sciamus, vertit Et credebatur esse Christus. Vid. :
Eichstsedt. Quuest. ii. p. v. sqq. Cf. Is. Vossii chronohg. sacr.
p. 163. Paulus Heidelbcrger Jahrbiicher Y. iii. p. 269., qui in-

geniosius quam verius conjecit : -nokkovs he x.a\ 'EXkrjviKovs
enriyaye to- 6 XptaTos ovtos rjv i. e. Aber auch viele Ileiden
/Uhrte herbeijenes : Der Messias wardieser). Nam quid deinde
sibi vellet illud yap et quo illud referretur i Quamvis vero
credas Josephum omisso yap dicere potuisse Christum patrasse
miracula et hominos docuissc, tamen alio modo erant deinde
illa : 'Hi> napahogiov k. k. anneetcnda et fere hoc : 'H^ he Kal
napah6£o)v k. X. Neque dcinde tam simpliciter scribere Jo-
sophus potcrat : 'O XpiaTos ovtos cum antea disertc pro-
r)v,
fessus essct, homincm fuisse Christum, Imo necessario di-

cenduin ei crat certc : 'O Xptarbs ovtos etnaTeveTO vcl evop.C(eTo,
vel 6 XpLO-rbs ovtos i)v keyopevos ut Antiqq xx. 9. 1. Boripsit
'Irjaov tov keyop.evov Xpiarov .(cf. Matth. xxvii. 22..), nisi data
:
874 EXCURSUS I.
opera obscuritatem sermonis Josephum qusesivisse temere

velimus statuere. Jam vero ut ne temere ipse vulgarem in-
terpretationem verborum eXye avbpa XeyeLV avrbv XPV rejecisse
videar, ante omnia adscribenda puto ea, quse de discrimine
verborum eXye et eXirep exposuit Hermann. ad Viger. p. 833 sq.
" Multum interest inter eXirep et elye. — EXirep ita ab eXye differt,
quod eXirep usurpatur de re qum esse sumitur, sed in incerto relin-
quitur, utrum jure an injuria sumatur ; eXye autem de re, quce
jure sumpta creditur, EXrrep boKei aoi, dicimus ei, de quo 11011
certo scimus, quid ei placeat, aut de quo id nescire simulamus.
Elye 80/cei croi, dicimus ei, de quo scimus, quid ei placeatr Cf.
Hermann. prwfatio ad Sophocl. Ajac. p. xx. sq. Sed obser-
vatur hoc discrimen non minus quam a veteribus, etiam in
N. T. libris. Vid. Ephes. iii. 2. eXye rjKovaare ttjp oiKovop.iav
Trjs \apiTos tov Qeov ttjs hodeicrrjs p.01 els vpas k.\. i. e.siquidem au-
divistis de ratione muneris Dei beneficio in vestros usus mihi
concessi. Liberius, sed ad sensum recte vertit Jaspisius
Neque enim vos latet ratio muneris efc, perperam alii aposto-
lum nonnisi conjicere se significare h. 1. putarunt, lectores
epistolae non latere illam rationem. Cf. Eichhorn. Einleitung
in das N. T. t. iii. p. 261. qui hoc epistolse loco non recte, ut
mihi videtur, usus est, ut illam Ephesiis non destinatam esse
ostendoret, quamvis hoc ex reliquis argumentis satis certum
sit. Coloss. i. 23. eXye eirtpeveTe tt} -nio-Tei TeQep.eKmp.evoi Kal
ebpaiot. i. e. siquidem vos firmiter fidei esse adhsesuros mihi
persuasi. Quamvis enim Colossenses nondum satis esse fortes
et constantes nosset apostolus, tamen simul optima quseque de
iis ille sperare et confidere poterat. Cf. ii. 5. 6. Quare falso
vertisse puto Lutherum " So ihr anders bleibet im Glauben ge-
:
grilndet und veste" et Jaspisium " si modo in religione bene

:
11
fundati ac constantes manseritis. Cf. Galat. iii. 5. Adde
Chrysostom. t. ii. p. 489. sq. E. ed. Montef. 6 yap p.vpia.Kis
eavrbv OavaTois eKbovs (Paulus), tioAAw p.akkov ovbe xprjpdroiv

ecpeiaaro, eXye Traprjv. Kal tl Aeyo), eXye iraprjv ; Kal yap pij Tia-
povTcov bvvaTov bei£ai, otl ovk e<peicraTo. Ubi recte eXye usur-
passe Chrysostonmm, non solum vcrba pr) irapovTcov sed etiam
antecedentia docent, quibus Paulum omnia et in his xPW aTa
prohominum salute non dubitasse bairavav dixit et unde certc
ad momentum sumpsisse eum, apostolum habuisse vere XPV~
EXCURSUS I. 875
\xara, intolligitur. Similiter efacp rccte asurpavit Dionysius

Alexandrinua apud Eus. H. E. vii. u. ubi iEmilianus
prsefectus iis qui deos gcntilium eolere nollcnt, respondisse
legitur : rty yap vpas K(a\vei <al tovtov entep ecrrt Oebs, p.€Ta t&v
Kara <\>vcriv Ubi minus recte vertit Valesius
0€<ov irpoa-Kvvelv;
verba etTTep eort 0eo's siquidem Dcus cst, quam Strothius qui
:
simpliciter intcrprotatus est wenn er Gott ist. Nam illo et7rep :
/Emilianus gcntilis se dubitarc significat an sit Deus ille quem

Christiani Dcum csse cxistiment. Contra eiye pro et7rep posuit
Cornclius in epistola ad Fabianum apud Euseb. II. E.
vi. 43. ev avTrj tj) kXlvij fi
e/cetro, irepi^vOeh ekafiev ei'ye XP>/
keyetv rbv toiovtov quod rccte vcrtit Valcsius
el\ricj>evat :
" si
tamen hujuscemodi baptismum suscepisse dicendus est," et

Strothius :
" voenn nian anders sagen hinn, dass ein solcher
Memeh ne empfangen." Nam hoc loco dubitare se significare
voluissc Cornelium apparet, an illud affirmari possit necne,
ideoquo non etye scribendum crat. Et similiter quisquis
el-nep,
interpolaverit locum Josephi, etye pro et7rep acccpisse intelli-

gitur, quod reccntiorem Grrccitatem sane sa?pius confudissc
probabile est. Sed quo jure, qureso, Josephum cujus dictio-
ncm clegantem ot tersam justa laudo ornavit ipsc Boohmert.
1. 1. p. 50., etye et et7rep inter so permutasse credamus, quod
permutasse scriptorcs ccclesiasticos docet sane satis luculenter
prseter alios Sozomenus H. E. i. 19., ubi illaetye —xP P mis
7 t r <it
vcrbis : avhpa pev yap avrbv airoKaKeiv oKvel, ct in fine : KaC poi
SoKet TavTa lcrTopcov povovovyl ftoav avakoycos rot? epyois &ebv
elvai rbv XpioroV ? Adde Isidor. Pelus. epist. iv. 225. Neque
vcro codiccs illa etye — XP'/ nou csse Joscphi probant. Vid.
" Nos hac in re plane adstipu-
Eichstaxlt. Qua>st. iii. p. v.
lamur Daubusio (vid. Josephi opp. edit. Haverc. t. ii. p. 218.),
recte monenti, innixse perpaucis iisque valde ambiguis testi-
nioniis opinioni de interpolationo horum verborum (etye — XP*))
repugnare creterorum librorum omnium mirificum consensum,
tum Graecorum, tum ctiam Latinorum, atque eorum quidem,
quos vetus isto penes Vossium interpres sequutus sit." Cf.
Ittig. prolcqonnn. p. 91. ed. Havcrcamp. Joseph. R. Montacut.
ad Eus. demonstr. evanp. p. 2. Le Moyno rarr. sacrr. p. 931.
Dansius Villoison. Anecdd. Gr. vol. ii. p. 69. ct in epistt.
Vinar. p. 88. Qiue cum ita sint, nos quidem testimonium

3 m
876 EXCURSUS I.
illud Josephi spuria uncinis inciudendo ita scribendum du-

cimus Tiverai he Kara tovtov tov xp°' vov "'Irjaovs, ao(pbs avrjp,
:
elye dvhpa avrbv Xeyi.LV XPV ['Hy yap rrapah6ô>v epyo>v 77017777)?,
bibda-KaXos dv6po>rro>v tS>v i]hovfj rd\r\6r] heyopev(i>v\. Kal rroWovs
p.ev ''lovhatovs, rroWovs he Kal EW-qvLKovs '
eirrrydyero [
c
O Xpiarbs
ovros i)v\. Kal avrbv evbeiêi tS>v rrpo>ro>v dvhpS>v rrap i]p.lv
aravpoj eTTtrert/xT^KOTOs Tlikdrov, oxjk eiravaavro oi irpoorov ayarri]-

aavres ['E^dvr; yap avrols rpCrrjv e\o>v i)p.epav rrdXiv £5>v, tG>v
deioiv 71 po(pr}To>v ro.vra nal dWa p.vp(a 6avp.daia rrepl avrov elprj-
koto>v\. Eis re vvv rS>v XpLariav&v arrb rovhe o>vop.aap.evo>v ovk

eireXnre rb cpvXov. Atque ita verissimum esse apparet quod
de Josepho pronuntiavit Theodoretus commentar. in Daniel.
t. ii. Opp. p. 697. 'Ico 0-77770 s 6 'Efipatos rb p.ev XptoTtaviKOV ov
he£d.p.evos Ki]pvyp.a, tt)v he aXi]6eiav KpvrrreLV ovk averoipos, unde,

quamvis recte possit colligi, aliquod Josephi de Jesu testimo-
nium Theodoretum cognovisse, et quamvis adeo illum idem
testimonium, quod nunc ut Josephi habemus, cognovisse pute-
mus, tamen hoc simul satis apparet, non pro genuino habuisse
Theodoi-etum totum Josephi testimonium sed nonnisi ea de
Jesu illum esse testatum existimasse quas vel ille ut Judeeus
qui coleret veritatem, non poterat non testari. Cf. Boehmert.
1. 1. p. 197. not. 90. Sed nec tacendus est locus alter perin-
signis Origenis contra Cels. ii. extr. quamvis ille, ut videtur,
ab omnibus W. DD. adhuc neglectus, ubi dicit Origenes esse
Xoyov rov 'lovhaiov qui hsec de Jesu profiteatur :
" eKelvos p.ev
ovv dvdpo>nos rjv, Kai tolovtos, olov avrb rb aXrjdes ep.(pavL(ei, kol
6 Xoyos heLKvvaiv.'''' Quod statim refutans Origenes, ita pergit:

Ovk olha he el avdpo>iros, ro\p.i]aas errLairelpat rrdvrr\ rfj OLKOvp.evr]
rrjv Kar avrbv 6eoae/3eLav Kal hLhaaKaXiav, hvvaraL adeel rroLelv
b fiovXeraL etc. Sed illo \6yo> rov 'lovhaiov qui verbis eKelvos —
— heUvvaLv contineretur, genuinum Josephi de Christo testi-
monium significare Origenem, nonne satis probabile \ Neque
enim sine causa scripsisse potest ille totj 'lovhaiovimo aperte
certus Judaeus hoc modo significatur, et egregie quoque sibi
ipsi consentit deinde Origenes, qui alio loco Josephum dm-
arovvra tw 'Irjaov o>s XpLarol dixerat et hoc loco illum nonnisi
pro homine habuisse Jesum affirmat. Neque vero exinde
probari potest ea testimonii Josephi verba quae ipsi vindicavi-
mus, elye avhpa airbv Xeyeiv XPV Josephi non esse posse. Nam
— :
EXCURSUS I. 877
ipeum horum verborum sensum nonnisi sed optime neque etye

cum direp ut alii patres, confundens expressit Origcnes tcstari
scribens Josephum de Jcsu : eKetVos p.ev ovv dvdptaiTos i\v.
Contra quae hodie statim sequuntur vcrba illa etye XPV *^v '
yap -napaho^v — bexop.ev<ov niinime legit in Jos. Origencs, imo

quid ibi legerit, egregie ipse nobis dcclaravit, additis ut Jos.
verbis : koI tolovtos, olov avrb — beiKvvaiv. Pro uno toiovtos in
baud cxigua lacuna veri Joscphi
Jos. fuissc debet tolovtov, et
tcstimonii cst suppleta. Nam quis tandem qui iis qiue adhuc
disputavimus, assentictur, Josephum post illa etye dvbpa ovtov
\tyeLV xp-t] scripsissc dubitct : mi tolovtov olov ovto to d\r]6es
(p.(j)av[(ei, Kal 6 \6yos beUvvcrLv, ct talem qualem et verba et res
ipsa indicant ? Et nonne denique verum esse hoc modo

apparcrct illud quod supra contra doctissimum censorem
Kpheweridd. litter. Lipss. monuimus, minime opus csse ut
credamus Josepimm loco genuini testimonii sui de Jesu plane
alia in Antiqq. xviii. 3. 3. scripsisse, sed simplicitcr pro verbis
tcstimonii spuriis ipsum posuisse alia cx totidem littei*is con-
9
stantia ? Ubi igitur hodio leguntur : Hv yap irapabo^v epycov
v
7rot7jT? /s bibdo-KaKos av9p(x>TTO)v tG>v ijbovfj tu, Josephus scripserat
Kal tolovtov, olov avTo to a\r]des epcpavLêL, «al 6 \6yos beiKWcnv.
Hsec cnim verba non minus constant ex 54. litteris quam illa
spuria. Quodsi placuisset Origcni totum \6yov tov 'lovbatov,
i. c. Josephi, illo loco afferre, non minus quse pro illis Ta\T]6ij
bexopievwv illa ^Hv ra statim excipientibus quam qiue pro

reliquis verbis insititiis Joscphus scripsisset, cognosceremus.
Sed Joscphi tcstimonium vore significari illo Origenis loco,
statuit ipsc Fabricius in aafostar. hic evangel. p. 32., quomodo
tamcn ad verba Origenis ovk olba be el dvdpcairos potuerit ad-
scriberc: " Josephi locus, sitpra p. 17.," non intelligo. Nam
illa otjk ot8a 8e et dvdpviros non esse Joscphi sed Origcnis, ma-
nifestum cst, quamvis fortassc crediderit Fabricius 1. 1., cxprimi
illis Josephi etye dvbpa avrbv \eyeLv xp?/. Sed hoc cui in
mentem venire possit, ille non solum Origenis orationem
misere claudicare et hiarc dcbcrct concederc, siquidem To\p.>]-
cras e7rto-7Tetpai cfc. ut sua verba sine ullo orationis vinculo per-
versissime anncxuissct Origencs, sed etiam ineptissimc usum
6886 illo Ao'yo) tojj 'IovSatou, cum paulo post 'lovbaiovs d-L(TTovv-
ras dioat avTov, i. e. X/hotoi) (vid. d/\\' e?Tei bvvap.Ls tov Qeov (5
3 M Z
878 EXCURSUS I.
Xpioros 7]v etc.) Ao'yw, Origenem censeret necesse esset. Quodsi

Josephus ovk otba be d dvOpcoiros dixisset de Jesu, nonne
potius inter tectos certe Christianos Origenes eum referre de-
bebat, neque vero inter aino-TovvTas hoc et aliis locis l Sed
ipse Fabricius interpretatione Latina quam subjungit 1. 1.,
ostendit se illa ovk olha 8e d dvOpw-nos tribuisse Origeni.

Restat nunc, ut investigem, quid de Eusebio nostro hac in
causa statuendum esse videatur. Atque ut
amba- sine multis
gibus dicam, quod sentio, quamvis temere Tanaq. Faberum
Eusebio vitio vertisse censeam, quod totum illud testimonium
Flavianum supposuerit (cf. Boehmert. 1. 1. p. 203 sq.), cum
totum illud esse supposititium, ex nostra sententia demon-
strari nequeat, quamvis non minus temere Eusebium episto-
larum illud inter Abgarum et Christum finxisse commercium,
cum Bourgueto censeremus, quod vel propterea non potest
statui, quod ex archivis Edessenis hausisse litteras illas Euse-
bium novimus (vide quse monui ad Euseb. H. E. i. 13. p. 49. sq.
cf. Excurs. x. xi.), tamen non deesse causas existimo, quibus
ductus ipsum Eusebium interpolasse locum Josephi suspiceris-

Antequam vero sententirc illius causas exponam, brevissime
refellenda puto ea quse scripsit praeeunte Valesio hac in causa
Moeller. defide Euseb. C. p. 87. " Equidem nullus dubito et
locum ante Eusebii tempora corruptum fuisse et ab ipso
genuinum habitum nusquam enim ut gravissimam rem re-
;
petam) eum (Eusebium) pise isti amentiae, quae aut fraudes

unde aliquid honoris rebus Christianis accedere posset, com-
mitteret aut fabulas fingeret, deditum fuisse deprehendo.'"
Ut enim nunc concedam, quod dixit Moellerus, an inde quod
alias nullam fraudem commisisse sciremus Eusebium, seque-
retur,eum neque nostra in causa potuisse ejusmodi fraudem
committere Imo hoc tantum recte posset contendi, non sine
?
gravioribus causis Eusebium posse talis criminis accusari.

Sed ut jam ad ipsas illas causas progrediar, quas puto afferri
posse, in suspicionem vocat Eusebium, si quid video, primum

illud, quod ante eum testimonium Flavianum esse interpo-
latum satis est improbabile. Nam non solum nullus ex patri-

bus ante Eusebium testimonio illo quale hodie habetur, usus
est (vid. Boehmert. 1. 1. p. 13*. cf. p. 158.*), quod nisi forte
nullum ex illis patribus intelligere potuisse putemus, quam
— —
EXCURSUS J. 879
egrcgio illo testiinonio possent uti, permirum videri debet, sed

Origencs etiarn qui Josephum disertis verbis aTTLOTovvra t<2
^lrjaov 0)? XpL<rr<o, i. e. 'lr]aovv r)pxov ov Karabe£dp:<ivov elvai

Xpiarbv, non pro Messia Jesum agnosccntem dixit, ut inter-
pretatur ipsc Origenes Comment. in Matth. (vide supra
p. 860. sq. cf. Bretschneider. trdpepyov de testimonio Josephi
p. 61. qui malc hoc tantum significare contendit Origenem,
Josephuin non Christianum (publice) factum esse) et Jose-
phum dc Christo testari declaravit : <\k<Tlvos p.lv ovv dvOp<o7ros
r)v quod nihil est nisi Josephi ety* dvbpa avrbv kcyeiv XPV (vide
supra p. 876 sq.), Origenes, inquam, certc ca testimonii verba
quse Joscplii non essc posse probare studuimus, in Joscpho
minime legissc potest. Cf. Bretschncidcr 1. 1., qui pro nobis,
non contra nos scripsit :
" cogites quceso, inter Origenis mortem
et Eusebii tempora non nisi 50. annorum spatiwn interesse. Po-
tuitne fieri, ut tam brevi tempore omnes vel plurimi codices inter-
polarcntur ?" Neque nobis obstat conjectura Blondelli seculo
ii. jam post Christum natum Josephi codices mutilatos esse
indc suspicantis, quod Origenes, Hieronymus, Cedrenus, alii
quiedam hgisse videntur in Josepho quse nunc ibi frustra
quseruntur. Cf. Boehmert. 1. 1. p. 205. not. Concedere cnim

facile possumus, illo saeculojam qiucdam ex Joscphi textu
esso erasa, cum illud eo minime probetur, eo tempore jam a
librariis qusedam textum essc illata. Sed Euse-
in Joscphi
bium interpolasse testimonium Flavianum minus etiam impro-
babilc vidcbitur ci qui dc illo apologetico consilio cogitaverit,
quod prseter litterarium (vid. qurc monui ad Euseb. H. E. v.
27. p. 417. sq.) et parceneticum (vid. Kestner. de Euseb. auct.

etjidedipl. p. 17. §. 48. cf. Euseb. H.E. i. 1. €\ttl{<o otl ko\
ax/>e\i/x(0T(XT?7 <pavrjo(TaL viii. 13. xP 1
l
(TL iX(^ TaTa Tvyxdvovra tols
evTev£ap.h'OLs viii. 2. a <o<jre\eLas. V. 2.) in historia sua con-
scribcnda simul sccutus est Euscbius. Vid. Kestner. 1. 1.
p. y. Euscb. H. E. i. 4. "Iva 8e p.r]be ttjv bibao-KakCav Xpiorou

v4av etvai koX £evr]v ws" av airb veov Kal p.r]bev t<2v \oltt<ov bia<pc-
povros dvOp<o7Tov avardaav vrtovor]aeLe tls, <pepe fipaxta Kal irep\
tovtov bLa\a[3<op.ev, et ibid. 6 /3to? b* ovv op.<os <ai rr)s dy<oyr)s

Tpoiros avTols evae(3eLas bdyp.aoL, otl p.r] evayxos v<p' i)p.<ov e-Ltre-
Tr\a<TTaL fTLb(L^<op.€v. i. I. extr. Kardpâa-OaL Zk OeLorepas r)
«aro to boKOVv tols ttoWoTs oiVorouias kot'' avrdv tov XpLardv. iv.
3 M 3
,
880 EXCURSUS I.
7. cf. i. J3. Excurs. x. xi. Schroeckh. christliche Kirchengc-

schichte t. v. p. 214. Schmidt. Handbuch der Kirchenge-
schichte, t. ii. p. 44. " The ecclesiastical history of Euse-
bius contains much also which appears to haoe been vritten icith
an apologetic object.'
1 ''
Hoc enim quis reputaverit, illc vix

si
movehitur iis quse cum Valesio opponit Mcellerus " Cui bono :
id Eusebius confmgere voluisset f An ex Josephi testimonio Christi

pendebat divinitas ?" Quse quamvis inde non penderet, tamen
Eusebius quantopere sibi prodesse posset illud Josephi, mu-
tatis quippe mutandis, testimonium, melius intellexisse po-
terat quam ut illud corrumpere dubitaret. Cf. Boehmert. 1. 1.
p. 1 1 2 : " That the honourable testhnonies of opponents may serve

to the establishnent of the truth and divine origin of Christianity
and be employed with great advantage to the overthrow of the
opponents themselves, was already maintained by Trenccus, Chry-
sostom, and Novatian^
Vide loca quae V. D. ibid. laudat et
p. 1 1. cf. Daubus. 1. 1. p. 204 sqq. Adde Isid. Pelus. epist. ii.
1
228. iii. SS^. Sejuzn) yap 1) Trapa tG>v ky6pG>v p.aprvp(a. Dio
Prus. orat. li. Neque Eusebio cum Josephi testimonio pro
religione Christiana pugnaturo oberat illud, quod obesse po-
terat Justino Martyri, cujus tempore ut alia taceam, sane nimio
adhuc probabiliter odio inflammati erant Judrei in Josephum,
neque Eusebius solos Judseos potissimum testimonium illud
interpolaturus ante oculos haberet necesse erat, sed in uni-
versum omnes, qui quamvis Christiani esse tamen non vellent,
satis recte ipsi de Christo sentire sed Josephi testimonio ad

meliorem fidem adduci et revocari posse viderentur. Hinc ad
finem capitis xi. triumphans quasi exclamat Eusebius : Tavra
ovv e$ avTwv 'Efipaicov avyypafpiws avinaOev ttj tavTov ypa<pf]
Trepi re tov (3a7TTLiJT0v tov Tomxvvov KaX tov (TOiTTJpos fjp.G>v irapahz-
banoTos, t(s av €tl AetVoiro airocpvyy] tov pvt] avaiaxyvTovs aire-
XiyytcrdaL tovs Kar avT&v Tr\acrap:zvovs vnop.v^p.aTa Nonne his ;
vel illud satis indicatur, quantam opportunitatem noster ha-

buerit pro Christi gloria onmibus modis pugnandi ? Sed Jo-
sephi testimonio omnes adversariorum religionis Christianse et
Christi impetus retudisse sese episcopus Csesareensis credidit.
Accedit quod tota apologetica est Eusebii demonstratio evan-
gelica ante historiam ecclesiasticam conscripta, ex qua prseter
ipsmn Josephi testimonium quod paulo aliter habet, quam in
BXOUESUS I. 881
historia ecclesiastica, nonnulla placet adjicere. Postquam

enim de magna apostoloruin fide Eusebius disputavit, ita
pergit : ovbev be olov €K -nepLovaCas kcu rto ef 'E[5paCo>v 'Ico<7r/7rco
p.dpTvpL xprtaaaOaL, OS ev rto oKrco/cai8e/caYtp tt)s lorjoatKrjs dpyjauo-

XoyCas, Ta /cara tovs TIlK&tov yjpovovs iaTopo>v, pLejxvrjTai tov crco-
rijpos r)p.o)V ev tovtols'
Ito(TT]TTOV TTepl TOV XpMTTOV.

" rCveTai be KaT eKelvov tov \povov 'Irjcrous aocpbs avt)p, etye
dvbpa avTov XeyeLV \pip 'llv yap irapo.b6£o>v epyo>v TroirrT^s, 81-
bdcrKaXos avOpooiToiv TaXr]0i) aefiop.cvo)v. Kat iroXXovs p.cv tov
lovbaiKOV, ttoXXovs be Kal 'EXXi]vlkov eTrrryayero. XpLarbs
ovtos r)v. Kat avT&v eV8et£et tu>v irap T]p.o>v dp\6vT0)V aTavpcd
eTTLTCTLjxriKOTos Y\lX6tov, ovk e-navaavTo ol to ttp&jtov dyaTri']aavTes.
'Ec/rctf >r yap arjrots TpCri]V r)p.epav ttoXlv (G>v, tS>v OeCo)i> irpo(j)r]TO)v
ratSra re Ka\ dXXa uv/na irepl avTov e.lpt]KOTO)V. "OOev etVert vvv
d-TTo Tovbe twv XpLo-Tiavoliv ovk dTreXLTTe to (pvXov." Et toCvw, ita
pergit Euscbius, /cat /cara tov laTopLKov juaprvpeirat, ov p.6vov
tovs buibeKa drroaToXovs, ovbe tovs efibop.r']KOVTa p.aOt]Tas e^cpKetco-
fxevovs, dXXa ttoXXovs piev tov 'lovbaiKOV, ttoXXovs be tov 'EXXtjvl-
kov TTpoaayop-evos, br)Xos dv eli] -rrepLTTOv tl K€KTi]p.evos irapa tovs
Xolttovs dvOpo)irovs. ricos yap dv dXXo)s Trpoar]yeTO tov 'lovbaiKOV
,
Kal tov *EXXt]Vlkov -nXeCovs, et p.r'] Ttcri 6 ai/p.arrrois /cat Trapab6£ois
epyoLS, Kal êvLôvarj Keypr]TO bLbaaKaXCa. ; Prsetcrea tertius
locus est Euscbii in quo ad Josephi testimonium data optima
opportunitatc certe respiciendum sibi esse duxit, histor. ec-
clcs. i. 2. p. 25 sq. Oelos /cat ovpdvLos tov ®eov Xoyos, — dp\o-
pi€vr]s tt)s Pco/aatcoj' /3aaLXeCas eiiLcjravels, rotaura ebpaae re /cat
ireTTovOev, ola rats 7rpoc/>r;retats d/coAovtâ r)v, dvOpo)irov 6p.ov /cat
&ebv €TTLbi]p.r']a€Lv rco /Jtco, Trapabo£o)v epyuiv ttolt]tt]v, /cat 7rao"i rots
eOveai bibdaKaXov tt)s tov Trarpos evaefieCas dvabeixOijaeaOaL, to re
irapdbogov irpoKi]pvTTOvaaLs- Nequc jam a mala suspi-
ciono Eusebium mihi quidem liberant verba Bretschneideri
ndpepyov de testimon. Josephi p. 6 r sq. " Putasne Euse-
bium tam cpcco impetu adversus Judaeos abrcptum fuisse, ut,
qui tamon dubitationes advorsus libros dioinos motas non ope-
ruerit, hunc locum quamquam cognosceret, deesse illum in
multis (imo omnibus) codicibus, vel margini tantum esse ad-
:
soriptum, pro vero venderet f Nam quomodo, queeso, inde

quod non sine quodam oriseos studio libros saoros in certas
3 M 4
882 EXCURSUS I.
quasdam classes divisit Eusebius (vide quae monui iii. 25.

p. 172. sq.), colligi potest, eum esse liberum ab omnifraude?
Quid tandem inde quod hunc illumve librum N. T. inter clvti-
Xeyofxeva potius quam 6ixo\oyov[j.€va esse referendum statueret
vel cum aliis orthodoxis vel solus Eusebius, religioni Chris-
tianse damni et detrimenti poterat existere l Quid igitur ne
dubitationes de hujus illiusve libri sacri avdevTCa motas com-
memoraret, nostrum poterat impedire ? Atque hac ratione
vim suam amittere puto alterum quoque, quod cum Valesio
nobis opponit 1.1. Mcellerus, argumentum :
" Annon Eusebii
atate libri antiquitatum Josephi in omnibus bibliothecis viseban-
tur, quibus prolatis, faciUimum fuisset Eusebii fraudem convin-
ceref Cf. Daubus. 1. 1. p. 195. " Hunc itaque scriptorem
(Josephum) fiomce statuam ob ingenii gloriam meritum, cujus
Ubri in bibliotheca repositi sunt, ab ipso imperatore Tito subscripti,
nefraus subesset (vid. Eus. H. E. iii. 10. Annot. p. 149. sqq.),
quisquam ausus esset interpolare f" Bcehmert. p. 204. Quid
vero? Christianos suam fraudem non detecturos et
ipsius
prodituros esse, facile confidere et a plerisque certe gentilium
ac Jiuheorum fraudis ipsum non accusatum iri, non minus spe-
rare poterat Eusebius. Et quotus tandem quisque est qui
longe pejores et quse facilius etiam possent detegi, fraudes
commisisse veteres Christianorum doctores in Dei scilicet et
Christi gloriam, nesciat? Vid. Lactant. Institt. divinn. iv. 15.

26. sq. " His testimoniis quidam revicti (?) solent eo confugere,
ut aiant, non esse illa carmina Sibyttina, sed a nostris conficta
atque composita. Quod profecto non putabit, qui Ciceronem

Varronemque Erythrseam Sibyl-
legerit, aliosque veteres, qui
lam, ceterasque commemorant, quarum ex libris ista exempla

proferimus ;
qui auctores ante obierunt, quam Christus secun-
dum carnem nasceretur. Verum non dubito quin illa carmina
prioribus temporibus pro deliramentis habita sint, cum ea nemo
twm intelligeretr Videas quoque, si placet, quanta impu-
dentia detorserit et interpolarit versus Virgilianos Constan-
tinus in orat. ad sanctt. ccet. c. xix. xx. et Vales. ad h. 1.
Adde locos quos ex Tertulliano, Hieronymo, Origene, Chry-

sostomo hac in causa laudarunt Moshemius in dissert. de tur-
bata per recentiores Platonicos ecclesia in Ejusd. dissertt. ad
histor. eccles. pcrtinentt. vol. i. p. 202-209. et Mimscher.
;
EXCURSUS I. 883
Handbuch der Dogmengeschichte t. iii. §. 39. 40. Praeterea vi<l.

I. Zimmcrmann. apologia iSocratis contra calumnias Aristo-
jjhanis in Mus. Helcet. t. vi. partie. xxiv. p. 515 sq. C. A.
Beyer. diss. de difficultate judicii super disputatione veterum ec-
clesicE doctorum nar oLKovofj.Lav Lips. i"/66. 4. §. 4. " nar olko-
vofjiiav disputare dicuntur, qui in causam, quam tractant,
omnia congerunt, qu?e apta ad eam esse videntur, etiam falsa,
ut commodis eorum, quibus consulcre velint, prospiciant. ln
ejusmodi disputatione patres (certe saepe) nihil nisi vietoriam
spectant, ad quam omnia referunt : mendacio vero, an veritate
dolo, an vi ; fraude an fortitudine cadat adirrsarius, nihil
n
interest, modo cadat. Rcesler. de variis disputandi methodis
veteris ecclesice, Tubing. 1784. Cramer. Fortsetzung des Bos-
suet t. iii. p. 466 sq. ed. ii. Herder. Ideen zur Geschichte der
Menschheit t. iv. p. 64 sqq. ed. Johann von Miiller. Adde
Hcnke neues Magazin vol. ii. Fasc. ii. p. 638 sqq. J. Jahn.
Nachtrage zu seinen theologischen Werken, Tubing. 1821. Fasc.
ii. : Was hielten die Kirchenvdter von der Accommodation ?
Mceller. de fide Euseb. C. p. 67 sqq. et Tzschirner. de claris
veteris eccl. doctoribus Comment. pritn. p. xv. sq. Atque unde
tam certo constat, Euscbii etiam retate in omnibus bibliothecis
visa essc Josephi opera, quamvis inipcratorem Titum antiqui-
tatum libros in bibliotheca rcponenda curasse, Euscbio, Hic-
ronymo ct Nieephoro velimus crcdere, quod tamen haud scio
an non magis verinn sit, quam Titum ipsum sua manu Jo-
Bephi libros descripsisse ? Vid. Vales. ad Euseb. II. E. iii. 10.
p. 150. sq. Scd unde, quseso, ut hoc repctam, noverunt VV.
DD., in omnibus bibliothecis ct vel Eusebii temporc rcscrvata
esse scripta Josephi quomodo illud inde pateat, quod
\ Certe
Euseb. II. E. usum profitetur libris ex bibliotheca
vi. 2.0. sese
Hiorosolymitana, quamvis cum Daubusio intcllexerit Bceh- 1. 1.
mert. 1. 1. p. 204. sq. not. 94., cquidem non intelligo. Neque

enim dixit Eusebius, se Josephi antiquitates ex illa bibliothcca
sibi parasse. — Neque vcro illud nos offendcre potest, quod
omnes qui Eusebium sccuti sunt, patres ecclesiastici Josephi
tcstiinoniuin ab illo intcrpolatum Josepho nihilominus vindi-
carunt, ciun qui aetate illi essent propiores, quamvis nondum
in omnes codices irrepsisset quod Josepho adsutum erat.
tamen Josepho totum illud testimonium quale hodie habemus.
884. EXCURSUS I.
non potuisse non pro sua cogitandi ratione adscribere, si a

Theodoreto discesseris (vide supra p. 876.), facile credi possit,
seriores vero idem facere non dubitaverint probabiliter prop-
terea quod eorum tempore vere certo in plerisque codicibus
interpolatum Josephi testimonium legeretur. Prseterea maxime
meminisse debebimus eorum, quse simili in causa disputavit
Eichhorn. Einleitung in das N. T. t. i. p. 188. sq. ed. ii. " Such :
an arbitrary tampering with another persovCs writing, which

would pass into pnblic circulation zoith its alterations afterwards,
isquite unheard of and impossible inour days, because the midti-
plication of a manuscript by the press forbids it. It toas
otherwise before the invention of printing men thought tliey —
might allow themselves the most arbitrary alterations in tran-
scribing a manuscript, because the subject ivas nothing more than a
manuscript property, which they ivished to acquire for themselves.
But when manuscripts so altered were copied out again, without
ever ashing lohether the original contained the pure textof thc
author, thus it was that altered copies imperceptibly came into
circulation. Hoio many chronicles of the middle ages, of which
more copies than one are in existence, agree tvith one another in
the particidars ancl sum of their contents? And hoio many
complaints do we find in the fathers
of the first centuries,
of the icilfid alterations made by owners and transcribers
in their worls published but a short time before^ Vide
quos laudat V. D., Dionysium Corinthium apud Euseb.
H. E. iv. 24. €TnarTo\as yap abe\<p£>v a^tcao-avTcav pte ypa\j/at,
eypatya. Kat TavTas 01 tov btafiokov anoo-ToXot (t(avt<j>v yeye-

jj.iK.av, a p.ev egatpovvres, a 8e irpoo-TtdevTes. —Ov davpaaTov
apa et Kat tcov KVptaK<2v pahtovpyrjcral Ttves eTTtj3e(3Ar]VTat ypa<p<2v,
6-noTe Kal Tats ov TotavTats e7ri/3e/3A?/Kacri. v. 20. Origen. contra

Celsum p. m. 79. Ttvas t<2v i:t<rTev6vT<j>v ws eV piQr\s rJKOVTas ets
to e(pe(TTavat avTals pteTaxapaTTetv Zk tt]s irpu>Tr]s ypa<pr)s to evay-
yektov rptyji kol TeTpayj) kcu TToWaxrj. Rufin. prcefat. in Origen.
7rept apyS>v. Cf. Eichhorn. Commentar. in Apocal. vol. ii.
p. 342. sq. ad Apocal. xxii. 18. sq. Ita equidem ego remo-
veri posse puto quod objecit Bretschneider. 1. 1. p. 62. " Po- :
tuitnefieri, ut hoc additamentnm, quod Origenes adhuc non cogno-

verat, inomnes codices (post Eusebii quidem tempora ex nostra
sententia, Bretschneidero contra de tempore Eusebii et Ori-
EXCURSUS I. 885
genis actatem interjecto certe simul cogitante) statim vrreperet,

ita ut neque Ilieroni/mus, neque Sozomenus, neque Suidas, neque
alii antiquissimi in codicem offenderent {?), cui hcec verba non
inserta essent V Cf. Kuinoel. spicilegium observatt. in epistol.
Jacobi p. 9. et Commentar. ad Marc. i. 27. p. 19. ad Luc. ii.
2. p. 304. ed. ii.
Sed addenda donique est ultima, quamvis, quantum novi,

a nemino adhuc allata ratio, qua,' suspicionem illam Eusebium
interpolasse testimonium Flavianum, longc certiorcm reddere
quod Euscbius in histor. eccles.
viclcatur atcpic in co sita cst,
ii. 10. certe satis similem fraudem vcrc commisit, ut docebit
Excursus ii. Quod cnim ibi fecit Euscbius, cur non hoc
ctiam loco feccrit ? Itaque illud certo evicissc mihi videor,
quamvis iiravTocpcopu) Eusebium non potuerim dcprehcndcre,
tamcn a mala illa suspicionc interpolati testimonii Flaviani
minime ita eum esse liberatum, ut qui illam intcrpolationem ei
vitio vcrtat, idoncis argumcntis carcre censendus sit.
Placct jam addore nonnulla his qiuc de Josephi testimonio

disputavi. Inter eos autcm qui totum illud testimonium
supposititium esse censuerunt, prceter eos quos commcmoravi,
rcfcrcndi sunt Ucckius in obscrcatt. historr. et critt. p. 1 1 . Lips.
1823. Korb. AntirCarus, oder historisch-kritiscke Beleuchtung
der Schrift : I)i<> natiirliche Gcburt Jem von Nazarcth. Nebst
einic/cn Bemerku/ngen uber das Zeugniss dcs Josephus con Chris-
tU8. Lips. 1831. p. ji. sqq. Cf. censor editionis mcac in
Jenaische Literatunseitung Juni 1833. N. 103. p. 337. sq.
Lewitz. qiKcstiouuni Flavianarr. specimen, Rcgiom. 1835. p.
10. Jachmann. Bemerhungen iiber dic Kirchcngeschichtc (/<:•<
Eusebius in Ulgcn. Zeitschrift fiir die historische Theohgie

1839. ii. p. 40. not. 41. Contra accrrimus Flaviani testi-
monii avOtvTLas dcfensor ct vindex nuperrime exstitit F. H.
Sohoedel in libello qucm inscripsit: Flavius Josephus dc Jesu
Christo tcstatus. Yindici<c Flaciana.', Lips. 1840. Cf. Kiiclder.
in (jlersdorf. Rcpoiorium a. 1840. vol. xxiii. Faso. 4. p
2c;2. sq.
Sed a mea sententia qua et interpolatum esse Josephi tes-

timonium e\ interpolatio i|»-i Eusebio haud temere vitio verti
886 EXCURSUS I.
posse censenda quamvis de singulis quibusdam aliter nunc

est,
sentiam, ne Schoedelii quidem me etsi artificiosioribus etiam

quam Boehmertus, usi machinis demovere potuit disputatio.
Quod enim ut potiora certe attingam, primum p. 8. ait Schoe-
delius :
" diffictae passim et corruptse ab Eusebio Josephi sen-
tentise suspicio omnis fere eo tollitur, quod ittius ipsa verba,
ut scripta sunt, lectori sistere solet, ita ut neque commini-
scendse neque obtegendse fraudis consilii nota superesse videa-
tur ullaîlludquidem verum est, quod ipse annotavi ii. 8. Annot.
p. 77. sq. (cf. Kimmel. de Rufino Eus. interp. p. 3J. sqq-)> Euse-
bium in aliorum scriptis citandis esse diligentissimum, sed ab
omnis fraudis suspicione nullo modo eum liberat, quippe quse
non solum eo contineatur quod commune hoc erat veteribus
Christianorum doctoribus per complura secula fraudes pias in
majorem scilicet Christi rerumque Christianarum gloriam
committendi vitium (cf. supra p. 882.), sed etiam eo ma-
xime confirmetur quod non abstinuisse Eusebium simillima
fraude demonstravi in Excurs. ii. Frustra autem, ut pri-
orem rationem refellat, Schoedel. p. 15. ita disputat: " Ne-

que inde, quod inter apologetas fuerunt, qui raptis ca-
ptis undequaque argumentis rem gerere suum ducerent,
quomodo appareat videmus, nullum veritatis divinse defen-
sorem ab isto more plane liberum fuisse, aut Eusebium,
pro vindicanda religione Christiana pugnantem ab eo sibi
temperare uno certe loco non potuisse^ Apparet enirn, credo,
non id agi, ut demonstretur,^m" nullo modo potuisse quin Fla-
vianum testimonium interpolaverit Eusebius, sed fieri facile
potuisse ut interpolaret, atque haud improbabile illud esse.
Qua3 autem p. 9. sqq. scripsit V. D., ut fraudem quam ii. 10.
commisit Eusebius, minuat et tam levem adeo esse demonstret,
ut, si cum testimonii Flavianii interpolatione comparetur, fere
nullam esse appareat, ea propterea nullam plane vim
vel
habent, quod secum ipsa pugnant. Nimirum " probe ani-
madvertendum est," inquit Schoedel., "eum (Eusebium) omisisse
tantum, quce aderant verba, neque vero intulisse, quce non ines-
sent, praeter unam vocem diTiov. Neque hic sententiam Josepho

affinxit, ad quam emmtiandam aliis quam Flavianis verbis opus
fuisset. Negari nequit, sensnm loci infiexum et distortum essey

Cf. §. 4. p. !!• p- 15- Ergo diriov quoque apud Josephum
EXOURSUS I. 887
lcgitur ( Et vcrba Josephi, non omisit Eu-

eiri o-yoivlov rivos
scbius? Et qui decurtat scriptoris locum, quod fecisse Euse-

bium quamquam iterum secum pugnans p. 1 1. not. 10. conce-
dit Schoedcl., cum non corrumpit l Imo ille Josephi locus
etiam corruptus et dcpravatus est ab Eusebio. Sed etiam
plane incredibilia fingit Schcedel. Fieri enim posse ut non ex
ipso Joscplio lmuserit illa Josephi verba sed ab alio mutuatus
sit Eusebius, aut ut ct angeli Lucae memor et plurimorum
qure in libris sacris angelorum interventu effecta csse narrantur

malorum, simulque voco ayyzkov invitatus atquc irretitus,
Judsei qucm transscriberet, obliviscerctur ct vclociori cjus
calamo sentcntia cvangelica excideret, prwconis noruiui angeli
notione substifnta, quamquam Judaicam accurate et candide
retulisso sibi videretur ! Ista profecto ejusmodi sunt, nulla
ut egeant rcfutationc, ncc vero minus falsum est quod credidit
V. D. uno loco fraudcm lcvissimam illam quidem
(p. 9.), illo
commisisse Euscbium. Vid. i. 5. ii. 11. Jachmann. 1. 1. p. 35.
sqq. p. 38. sqq. " Not content toith this, Eusebius attows himself
to beguilty ofopenforgeries in the text, just to set before his readers
a show ofagreement between the New Testament and the historical
account ofJosephus,where infact it has no existence. — So in i. 9,
where he is speaking ofthe banishment of Archelaus, afterhis ten
years reign, he has not the slightest hesitation in foistingthe words
lifxa Avcravia upon Josephus — because this Lysanias is said hy
Luke (iii. hace been Tetrarch of Abilene, though history
1.) to
knows no such person, (v. Tacit. Hist. v. 9.), and Josephus, who
gives us all the particulars ofthe family of Jlerod, (Arch. xviii.
7.), says nothiug about him. And yet Eusebius with the greatest
coobms (not to say shamelessness) ventures to boast of the agree-
inent of Josephus and the Gospel in this very place" Cf. Je-
naische Literaturzeitung Juni 1833. Nr. 101. p. 322. sq.
Nequc fraudis faciendae causam vcl occasionem defuisse Eu-
scbio quisquam crcdet Schcedelio (p. 18. sqq. p. 21. sqq.) nisi
qui aut eam de Elaviano quale hodic habcmus, testimonio
opinionem cum Schoedelio sibi informet, ut revera nullam plane
vim habcat ad religionis Christiame veritatem confirmandam,
de quo postea breviter dicendum est, aut qui propterea quod,
qualeounque illud est, nos sane facile eo carere possumus (cf.
Hase das LebenJesu §, 9.), etiam Eusebium illi nihil tribuere

888 EXCURSUS I.
debuisse existimet (cf. quae scripsi supra p. 879. sq. et Whe-

lociWaltherique dicta apucl Schcedel. p. 19. not. 1.), aut
denique sermonis vanitati aut fraudi nullum locum Eusebii
jetate cum aliis Christianis tum ipsi superfuisse putet prop-
terea quod illa aetate " effiwgermt tempora, quibus ecclesice Chris-
tiance pro loco focoque pugnandum eraf (p. 19.). Silentio
autem Justini Martyris, Clementis Alexandrini, Tertulliani,
Photii non effici ut Flaviani testimonii avdevria recte impug-
nari possit, quemadmodum facile credo Schoedelio (p. 26-30.
p. 33-35-), itaidem vellem demonstrasset de Origenis silentio
§. 9. Cum enim Origenes adv. Cels. i. p. 35. Josephum
anKnovvra rco 'Irjcrov cos Xpiorco, in commentariis autem ad
Matthseum p. 223. tov ''Irjaovv ov KaTabe£dpi.evov elvai Xpiarbv
dicat, nemo non statuendum sibi ducet quod duxit Korb.
Anti-Carus p. 72. " That none 0/ tke fathers say any thing of
the testimony of Eusebius, cannot be considered a certain proof of
its forgery — because the negathe argumcnt from omission is never
to be depended on. Bnt ivhen Origen expressly asserts fhat Jo-
scphus did not believe Jesus to be the Messiah — this is a direct
proof that at all events he had not found the words 6 Xpiarbs
ovtos jjv in his copy" Cf.supra p. 860. 879. Quid autem
contra Schcedelius? Scilicet " non scripsit (Origenes) cltto-
KpvTTTW tov ^lrjaovv eivai Xptarbv sed oi KaTabe£up.evos, neque
ayvoG)v tov ^lrja-ovv co? XparTov sed cnuaT&v rco 'IjycroS a>s Xptcrrco.
JReprehendi igitur Josephus, qui Mosi non valedixerit Christum

secutus, et ab eo potuit, qui de Christo testatum ipsum legeraV
p. 32. cf. p. 31. p. 24. not. 3. Hsec vero quam vana sint, indc
primum intelligitur quod Origenes si ita distingui voluisset
verba, ut distinguere placet Schcedelio, nec tamen quidquam
addidisset quo, quamvis Josephus non pro Messia haberet
Jesum, tamen de eo tanquam Messia locutum esse admonere-
mur, ineptissime et perversissime scripturus fuisset, deinde
quod nihil tale additurum fuisse Origenem eo minus est credi-
bile quo magis Josephus si non KaTebeâro 'lr\o-ovv elvai Xpia-rbv
et tamen non direKpvTTTe, reprehendendus videri debebat. Ac-

cedit quod parum recte Origenes a Josepho Jesum non pro
Messia habitum esse statuisse censendus foret, siquidem revera
eum pro Messia suo quidem sensu habuisse Josephum Schce-
delius arbitratur, ut mox videbimus. Quod denique in appen-
EXCURSUS I. 889
dico §. ii. p. 3,5. sqq. probare conatur V. D., Josephi

cxcmpla antc Eusebium dolosa manu augeri non potuisse,
illud equidem facilc possum concedcrc, quippe qui antc
Euscbium depravatum Joscphi locum cssc quamquam alia
ratione ct consilio ipse ncgavcrim, sed Eusebium ab in-
terpolati testimonii suspicione ne iis quidcm libcravit quac
p. 18. sq. scripsit: " Ac si locum nostrum Eusebiana arto
concinnatum dicerc velimus, pauca tempore Josephi libro- illo
rmn exemplaria aut unum modo exstitisse existimandum est.

Quod quam absoniun sit, quisque videt. Nam quum Romse
Joscphus, et in usuin corum scripserit, qui Gra^cc docti csscnt,
quumquc patrcs ct Asiatici et Africani ad ejus libros, ut satis
notos, provocarint, scquitur, totum per Occidentem, [?] ex quo
cditos, et Orientem [(], in quo lectos novimus, non solum eorum
notitiam, scd et ipsos fuisse divulgatos. Scd nonnc for-
tassc librarii, quorum major numerus e Christianis fuit,
simul atquc in locum nostrum, ubicunque pcrscriptus fuerit,

inciderunt, cupide arreptum, Josepho inscrcre suum dux-
erunt, ita ut brevi, quotquot cxstarent Josephi, donati hoc
apice, cornuti circumferrentur \ Verum neque apud Judaos
neque apud gentes ea re gratia/m se initwros aut eorum vigi-
lantiam illusuros esse sperare poterant. Rectius illud scriori

tempore et post commune literarum naufragium fieri potuissc
dixerimus. Josephus icfitur, et scripfix per totum irnperiwm
S2>arsis notior, et omnium oculis iu ipsv/m iufeutis eaploratior fnit,
quam cujus diffingendi aut augendi absque fraudis nota consilium
saniorem in mentem cenire pofuisset. Quis enim fraudem in-
tendat, multo faoiliorem detectu, quam contextu ? Et profecto,
si quid insit in coinmcntis fraudulentis, quod fidem fallat lec-
torum, plus inessc in majoribus quam minoribus, id libros
falso noniini falsseve rctati supponcndi studium testatur omne.
Dubiinu iidii est, quin Eusebius, sivefnxisset botm, svoe interpo-
lasset, prim, quam post secula, falsi convictus mah anxo e.vci-
(tisset." Cf. p. 21. His cnim minimc rcfutantur quae

p. 15.
cgo disputavi magis memor fuissct Schcedelius
p. 8 84. et si
eorum quse pnccunte Eichhornio 1. 1. scripsi, longc facilius ante

inventam artem typographioam insititiis additamentis augeri
potuisse libros quam post cam, intcllexisset. Et num, qurcso,
deteotee sunt omnes antiquee antiquo tempore fraudes! Num
890 EXCURSUS I.
a quoquam Eusebio antiquioribus temporibus objectas esse

novimus alias fraudes quas Jachmannus potissimum 1.1. no-
tavit ? Et num minor est quam his ipsis fraudibus commit-
tendis probavit Eusebius, audacia? Cf. supra p. 887. Sed
sartum tectum conservaturus Flavianum testimonium Schoe-
delius illud prseterea efficiendum sibi esse vidit, ut ad unum
omnia quse de Jesu testatus esse Josephus -hodie perhibetur,
potuisse commodo eum quamvis Judseum testari appareret.
Itaque ad interna argumenta accedens non solum
p. 42. sqq.
ea fere §. 13. p. 48. sqq. repetit, quse de ingenio et moribus
Josephus Boehmertus et alii exposuerunt, fuisse eum historicum
fide dignissimum, veritatis amantissimum, a partium studio et
vehementiore Christianorum odio alienissimum, PharisaBorum
niinime studiosum (add. Staeudlin. Geschichte der Sittcnlehre
Jesu t. i. p. 427. sqq. cf. supra p. 864.), et frequentio-
rem fuisse Christi notitiam, quam quse a Josepho ignorari aut
prseteriri potuerit (§. 15. p. 56. sqq.), sed etiam conjicit, Jo-
sephum cum antea, quippe qui " ut naturam fautricem habuit
in tribuendis ingenii dotibus, ita incuriosam nactus est in volun-
tate stabilienda et imbecillam ad contemnendam vitam" (p. 43.),
mortis periculo proxime instante, necessitatis vifractus in Vespa-
siani tanquam Messiae gratiam interpretatus esset XPV "^ 1'
illum aix(j)[(3o\.ov de quo v. Joseph. B. J. vi. 5, 4. iii. 8, 9.

coll. Tacit. H. i. 10. v. 13. Sueton. Vesp. c. 4. Euseb.
H. E. iii. 8. conjicit igitur, Josephum mutata de Messia
post excidium Hierosolymorum sententia et ab expectatione regis
prcevalentis avocata, aureaz wtatis a Messia exspectandai bona,
jam aliter sibi informanda, in prceteritis qua^sivisse, propheta-
rum vaticiniis unius Jesu dicta, facta et fata plenius respondere

sibi persuasisse, denique Jesum habuisse et declarasse pro
Messia, a prophetis prcedicto, prater quem novus aut alius non
esset exspectandus .
(p. 43-45.) Neque tamen Christianorum
qui Jesum Dei instar venerarentur, Josepho qui totus mersus
erat disciplina Judaica, placuisse sententiam et non Christia-
norum sed suum Messiam, sico sensu Jesum habuisse (p. 45.)-
Sed ista si non sunt perplexa, contorta, repugnantia, quid sit,
nescio. Josephus enim ante excidium Hierosolymorum, cum
nondura exsules facti Judsei nationum in numero esso desiis-
sent, plenus erat vulgi Judaorum exspectatione de rege potevti,
:
EXCURSUS I. 891
reipubUcai Israeliticce nova incremenfa addituro, ad Vespasianum

autom tanquam Messiam Xpr)o-p.bv ap.qb(f3okov mortis tantum
imminentis metu perculsus transtulit nec vero ex animo pro
Messia Vespasianum habuit (p. 43.). Unde igitur tandem re-
pontina illa mentis Joscphi commutatio exstitit ? Quomodo
tandem fatale illud Hierosolyinorum excidium non id, quod
consontancum erat, ut cupidius etiam cxspectaret Josephus
Messiam, ad novam gloriam, potentiam, magnitudincm eveo-
turum Judteos, sed potius illud effecit, ut de quolibet Messia
advonturo dcsperarct Et si Jesum vcre pro Messia, a pro-
!
phctis prredicto, preeter quem novus aut alius Judseorum

Mossias non esset cxspectandus, haberct, quomodo tandem
illo disciplina Mosaica totus mersus et germanus Judseus
usque ad vitse finem fuerit (cf. p. 54. p. 55. not. 5.), qui potius
nec Judams nec Christianus esset \ Quanquam ne Jesus qui-
dem tanquam Judaeorum Messias satisfecit delicatissimi fas-
tidii Josepho. Nam p. 45. Schoedelius etiain h;cc addit
" Quamquam, qiuc vera fuerit Josephi de Messia spes, igno-
rcinus, tamen inde, quod nullius meminit, per quem discipli-
nam Mosaicam consummatam, smeque nationi felicitatem
neque augendam amplius neque interituram unquam ostensam
ccrte et oblatam esse ipse crediderit, desideriis suis, quwlibet
fuerint, eum excidisse, recte concludimus. Sed quum /3e/3cuov
t6v Trpo(priTiKbv koyov haberet, lapsa? spei collecta fragmina,
tranquillato animo, [?] sedatoque nimice et falsa? exspectationis
tumore, ad Jesum retulit, ne omnem spem perdidisse sibi videri
deberet, nec habenda prophetis jides prolaberetihr?'
1
Et p. 49.
plures tantum Messios notas, non omnes, Jesu convenisse Jose-
phus credidisse dicitur. Is vero Josephus veritatis amans
fuerit, aut si fuit, Jesum tov Xpio-Tov simpliciter appellaverit,
quin etiam, num vir an dcus dicendus sit, dubitaverit? Credat
Judreus Apclla, non ego ! Itaque vix est quod, quantopere
singula testimonii Flaviani verba etiam Schoedelius p. 59. sqq.
§. 16. premat et torqueat, edisseramus, illud autem taccre
non possumus, sccundum Schoedclium (p. 62.) discrimen inter
€tye et direp de quo p. 872. sq. dixi, lingiue quidem qeaio
convenientius esse, sed tesfaufibns lexicogra/pMs (??) secundum
loqiit in/i usi/m etye significarc .<.'
modo, si quid, direp vero siqui-
dem, quouiam. Scilicet excogitavit quidem et finxit inge-
3 N
892 EXCURSUS I.
niose Hermannus ad Viger. p. 833. sq. discrimen illud, loquendi

autem consuetudine nullo modo comprobatur Quamvis !
autem cupidius negare nolim, quod Schcedel. minime probavit,

Joseplmm non accuratius distinxisse eiye et enrep sed illud cum
hoc confudisse, et quamvis per illud eiye dubitare potuerit Jo-
sephus, num homo an Deus dicendus sit quomodo
Jesus,
tandem conveniunt proxima verba rjv yap napaho&v epyoov
7Tot?7T^9, 8i8do-/caAos avOpwinav, tG>v rjbovy Taki]9r) 8eôjue'f o>v ?
Igitur quia Jesus admirabilia fecit, homines cupide vera acci-

pientes instituit, nesciverit Josephus, hominis an Dei appella-
tionem Jesu tribueret? a ) Quse autem prseterea opponit
nostrse sententiae Schcedel. p. 65. sqq. p. 70. not. 18., si a
Christiano interpolatum esset Flavianum testimonium, eum
longe plura additurum fuisse, nec Christi nomine locum carere
posse, quippe qui ad deducendam Christianorum et gentis et
nominis originem compositus sit, et miserabilem fore loci am-
putati faciem, ea ipsa, credo, non difficilem habent refutatio-
nem. Nam ab Eusebio si Josephi testimonii interpolatio pro-
fecta est, eum recte potest existimari prudentius cavisse, ne
justo plura affingendo fraudem ipse nimis aperte proderet,
Christi autem nomen cur necessario addendum fuerit, id quod
etiam censor editionis mese in Jenaisch. Literaturzeitung Juni
1833. Nr. 103. p. 337. sq. censet, cum Judaei per se facile
intelligerent, a quo Christiani dicti essent, gentiles autem ne
addito quidem solo Christi nomine satis perspicerent, non
video, plura autem quam de Jesu scribere Josephus vel voluit
vel potuit (cf. qua3 ipse Schcedel. §. 19. p. 79. sqq. de brevitate
loci non damnanda disputavit), cur scripsisse velimus Jo-
sephum, qui nec de Johanne baptista et Jacobo multa scrip-
serit, non magis video.
a Nimirum hoc mirms etiam est ex ?. 8. tJ> ir\y)9os in Juliano centurione

quam si vim quan-
Schoedelii opinione oSrc tV Xo-xvv o&Te tt)v r6\fxav av8pa>-
dam humana majorem tribuisset Jesu Trlvrjv fuisse credidisse referat. " Nam,
Josephus, qui Antiqq. iii. 15, 3. de inquit V. D. p. 60., qui vi divina, quod
Mose profiteatur : Ka\ noWa fxiv Kal ne dixit quidem ille, prophetarum instar
&\\a TtKfx-qpia ttjs imip avBpunov a\>Tov instructus mirabilia patrat, etiamsi su-
ovvdfifws tffriv, Antiqq. ix. 8. 6. Eli- perius quid natura humana assumserit,
sseum prophetam Svvafj.iv Oelav fxeTaT^v sive acceperit, quod, quo verbo insigni-
T€\(vT7)veTt habnisseaffinnet, et B. J. vi. endum sit, nesciamus, tamen homo est."
EXCURSUS II. «93
EXCURSUS II.
AD
EUSEB. HISTOR. ECCLES. II. 10. p. 103.
Utrumque fieri potuisse, ut et bubo supra caput Agrippae

et ex alia partc angelus eidem appareret, illud quidem, credo,
Valesius nunc nemini facilo persuadebit. Recte potius Moei-
ler. defide Euseb. p. 69. " Haud" inquit, " difficile est divinatu,
quomodo hic angelns Eusebio subierat; addiderat enim Josephus,
Agrippam istum bubonem tanquam exitii sui nuntium (ayyeAoy)
spectasse Hinc angelum suum mutuatus est Eusebius, invi-
tantibus fere duabus rationibus, primum autoris proclivitate ad
prodigia ubique reperienda, deinde vero necessitate, qucc certe
Eusebio adesse videbatur, narrationem Josephi cum verbis Lucce
eadem de re conciUandi."" Quse quidem verissime Moel-
lerus monuit. Cf. quse annotavit Valesius ad Eus. H. E. i. 5.
Anuot. p. 22. et ipse i. 7. p. 30. iii. 37. p. 198. sq. Adde
V. 3. Trkelarai yap ovv na\ akkai. -napabogoTrouai. tov OeCov
Xapicrp.aTos elatTi totc KaTa. bi.a<p6povs iKKXrjaCas fKT€\ovp.evai,
•nicTTiv iiapa 77oAAois tov ko.k€(vovs TrpocpriTtveiv Tiapelxov, ex quo
loco solo cum maxime refellitur opinio Kestneri de Eus. p. 69.
contendentis,Eusebium nullo loco miracula post Christi et
apostolorum tempora in ecclesia adhuc facta esse ipsum re-
ferre, sed semper alios illa miracula referentes inducere.
Neque Kestnerus et Mcellerus hunc insignem locum Eusebii
laudaverunt. Pneterea vero de illa in niiraculorum perpetui-
tatem fidc quam cum gravissimis non minus quam levioribus
patribus tenuerunt plures Theologi, accuratius inter se con-
ferrc haud inutilc erit Ammon. biblische Theologie t. ii.
p. 340. p. 346. sq. ed. ii. Kant. Religion innerhalb der Griin-
zen der blossen Vernunft p. 118*. ed. ii. Schleiermacher. der
christliche (ilanbe t. ii. p. 283. Neander. allgemeine Ge-
schichte der christlichen Jieligion und Kirche t. i. p. 95. sqq.
Sed ut redeam eo dc quo nunc agenduni est, ipse Mcellerus ex
moa quidem sententia non minus lapsus cst quam Valesius, in
iis qiue statim subjecit " Equidem omniurn minime tale alius
:
3 N 2
894 EXCURSUS II.
autoris verba temperandi vel detorquendi potius (imo interpolandi,

ut suo rem recte appellavit nomine Valesius) studium excusa-
verim ; ab altera tamen parte iniqui me judicis personam subitu-
rum existimarem, si hujus loci causa, in quo solo quantum memi-
nerim [?], a paululum defiexit noster, eum doli
sinceritatis via
mali aut pice fraudis commissw postularem." Quomodo enim
tandem, quaeso, alio nomine illud appellari potest, quod h. 1.
fecisse Eusebium ipse Moellerus concedit, nisi malae neque
vero piae sed impise fraudis nomine ? An a sinceritatis via vel
transversum unguem discedere, nulla fraus est ? Et num
quamvis hoc uno loco et semel ejusmodi crimen commisisset
Eusebius, inde sequeretur, hoc non esse crimen ? Quocirca
neque hsec vere disputavit Mcellerus, neque ea, quse prseterea
commentatur 1. 1. p. 70., sine magna quadam cautione legenda
puto, haec " Quando autem mihi in memoriam revoco, quam
:
cito et late quarto seculo hoc malum serpserit, quantorumque vi-
rorum, A thanasiorum, Basiliorum, Chrysostomorum, animos occu-

paverit, Eusebium, qui eo se contaminari haud passus est, non
possum non laudare, nobisque in ipso fidum et bonm nota' histori-
cum datum esse, gratulari. Si quid igitur ab eo perperam exhi-
aliis fontibus, non vero a fraude scriptoris est
bitum occurrit, ab
repetendum^ Verum quidem est, Eusebium esse historicum
fidum et bonse notae, aliis historise ecclesiasticse scriptoribus
longe praeferendum, sed pessima illa quarti seculi consuetudine
neque eum plane abstinuisse, non ea qua? Excursu i. disse-
si
rui doceant, iste ipse certe Josephi locus perperam ab eo

interpolatus docet. Num enim adsunt forte alii fontes, de
quibus Moellerus cogitat, unde textus Flaviani corruptionem
fluxisse probabile sit \ Imo ipse V. D. bene nobis antea illos
fontes aperuit, proclivitatem Eusebii ad miracula et necessi-
tatem quae certe ei adesse videbatur, Lucam cum Josepho
et Josephum cum Luca conciliandi. Hinc Eusebius, ut ipse
Moellerus 1. 1. scripsit, bubonis nomen ex Josephi textu ex-
punxit et angeli (una cum sequenti voce afoiov) in ejus locum
suffecit. Neque igitur dici potest Eusebius Josephi locum male
perspexisse et interpretatus esse, quod Moellerus quamvis
secum ipse dissentiens, tamen eo quod Eusebium Josephi
verba simpliciter detorsisse dixit, significare voluisse et credi-
disse videtur. Nam quis, quseso, Eusebium tam imperitum

:
EXCURSUS II. 895
linguse Grsecae, tam infantem in aliorum verbis explicandis

fuisse opinetur, ut Josephi verba clarissima et cum maxime
perspicua non perspiceret ? Eusebium detor-
Contra si quis
sisse dicat Josephi verba ita, ut eo illum quamvis quomodo
Josephi locus sit interpretandus, optime perspexisset, tamen
quo Joscphus cum Luca ct Lucas cum Josepho conciliaretur,
in hunc de industria atque admotis interpretandi machinis
eundem sensum intulisse significare velit, qui inest in verbis
Lucse, respondeo primum, vel sic a fraudis crimine non posse
absolvi Eusebiurn, ut non potest Constantinus M. Virgilii
versus in alium sensum traducens et detorquens in orat. ad
sanctt. coet. c. xix. xx. (cf. Excursas i. p. 882 ext.), deinde vel
hoc nego posse statui, cum nullo modo detorqueri quisquam
possit tantum dici alius verba, qui vel pro iis alia substituit
vcl alia demit, neque Constantinus M. 1. 1. tantum detorserit in
alienum sensum Virgiliana carmina, scd etiam interpolaverit
et corrupcrit, siquidem Saturni nomen simul probabiliter in
uno versu expunxerit. Vid. Valesius ad Constantin. 1. 1.
c. xix. Neque vero librario tribui posse interpolationem Jo-

sephi, recto affirmavit Strothius, cum ipse Rufinus verterit
Donec respiciens paxdo post imminentem atque insistentem capiti
suo viderit angelum, eumque sensit continuo exitii sui ministrum.
Praeterea Eusebii lectio exstat apud Steph. Venet. (Reg.
Maz. Med. Fuk. Ion. ctc), neque, quin Niceph. Cph. Cast.,
qui Josephi lectionem habcnt, ex hoc ipso illam hauserint,
potest dubitari. Conjectura enim Strothii, Nic. Cph. Cast.
lectionem ab ipso Eusebio altera vice historiam ecclcsiasticam
edente profectam esse, quamvis V. D. eam non ipse Rufini
auctoritate motus rejiceret, ncque per se illa esset satis impro-
tamen vel eam ob causam non posset staro, quia bis
babilis,
Eusebium historiam suam edidisse, sine ulla idonea ratione
statuit Strothius, ut ostendero conabor in Excursu xv. Itaque
illud stare ac manero censeo, Eusebium h. 1. malrc fraudis,
quam commisit, crimine haud posse absolvi. Ncquo igitur
rectius Kestncr. de Euseb. auct. §t fide dipl. p. 67. §. 56. 57.
illudtantum concessit, pi<B culpv interdum reum factum esse
Eusebium scd plw fraudis eum accusari posso negavit, et
quamvis non ea qua Flavianum testimonium audacia hunc
Flavii looum corruperit Eusebius, tamen vel sic quo modo
3 N 3
896 EXCURSUS II.
testimonium Flavianum interpolare potuerit additis quse ad-

denda erant, vocabulis, longe facilius intelligitur.
Restant autem jam nonnulla alia, de quibus paulo plura mo-
nenda videntur. Ac primum quidem, quod Lucse et Josephi
narrationem mirum quantum inter se convenire ac quasi con-
-1
spirare scribit Eusebius verbis : Qavp.ao-ai 8 agtov ttjs wept tt\v

6eiav ypacpijv /cat kv rcSSe rc3 7rapa8o£cp avp:(f)(avCas, tj]V tov 'Icocr^-
ttov io-Topiav, illud quomodo accipiendum sit, jam satis constat.
Ut enim hoc monuerunt Lucse interpretes, in eo haud
recte
pugnare Josephum cum Luca, quod ille legationem Tyriorum
ac Sidoniorum (Act. xii. 20.) non commemoravit, quod hic
acclamationis a plebe factse causam a vestimenti regii admira-
tione, ille ab orationis dignitate motam indicare videtur, quod
denique aliud morbi Herodis genus Lucas, aliud Josephus
narravit (vid. Ranisch. commentatio de Lucce et Josephi in morte
Agrippw consensu, Lips. 1745. 4. cf. Kuinoel. Commentarius in,
Acta apostolorum p. 425. 428. 432. ed. ii. Lips. 1827.), ita ab
iisdem illis interpretibus eos, qui prseeunte Eusebio Lucam ao
Josephum in eo conciliare voluerint, quod ille statim post
plebis turpiter adulantis acclamationem ayyeXov iraTaâi He-
rodem (Act. xii. 23.), hic bubonem tanquam imminentis ei
mali nuntium Herodi apparuisse tradat, operam atque oleum,

ut aiunt, perdidisse satis demonstratum est. Cf. Kuincel. 1. 1.
p. 429. ext. p. 430. init. At enim vero in alio quodam genere

ipsi interpretes non satis conveniunt. Quaeritur enim prse-
terea, utri in illo quo frustra conciliare eos plures
ipso, in
voluerunt, fides habenda sit, Lucsene an Josepho. Josephi
quidem narrationem omnem prseeuntibus Lardnero Glaubwur-
diglceitder evangelischen Geschichte p. 34., Heumanno, Mi-
chaeli, Moro, aliis, fabulam redolere censet Kuincelius 1. 1.
p. 429., sed equidem ego me Josephum plane falsam rei ratio-

nem tradidisse minime pro certo habere non possum non
profiteri. Primum enim quod statuerunt Lardnerus et alii,
Josephum suam narrationem finxisse, recte rejicit ipse Kui-
noelius 1. 1. propterea quod Josephus, Agrippse laudator, eam
potius omisisset quam retulisset. Quod si recte statuitur, ut
statuitur, quomodo tandem V. D. possit censere Judaeos,
Herodi infensos, quod ratarn habuisset acclamationem adula-
toriam, illam de bubone narrationem excogitasse, Josephum
EXCURSUS II. 897
vero eam attulisse, qui et alias hujusmodi fabellas commemo-

raverit, ut opus suurn lectoribus superstitiosis commendaret, equi-
dem non perspicio. Iratos fuisse Judseos Herodi ob illam
causam, satis puto improbabile. Nonne enim ex ipsius Lucae
narrationc videmus, quam turpi adulationo Judffii Herodem
suum prosecuti sint ? Vid. Actor. xii. 22., ubi brjp.os sine
causa interpretatur Kuinoclius de solis gentilibus, cum tamen
nihil plane addiderit Lucas, quod ne de Judaeis etiam cogi-
temus, suaderet et postularet, quos praeterea Josephus pro
Agrippjc salutc preces fudisso et ob ejus vitse discrimen
maxiino doluisso refort. Vid. Euseb. H. E. ii. 10. 8if/A0e
Aoyos eis TiavTas, ws (\ol tov TeOv&vai TtavTantavi CHpcabr^s) /ueT

1
oXlyov. 'II tt\t]6vs 8 avTiKa avv yvvaifi nal Traicrlv e7U o-Akkov
KaOeo-Oelaa t<2 iraTpito vojjlu», tov Qebv iKeTevov virep tov /3ao-tAe'a)9,
olp.(oyrjs re tt6.vt rjv awnrAea) Kal Oprjvcov. Sed fac, fuisse ali-
quam Judicorum iram propterea quod non sprevisset Herodes

malam illam adulationem, coortam, quid tandein illos poterat
commovere, ut Herodis mortem non qualis vere acciderat,
sed insititio illo do bubone additamento depravatam propone-
rent? An hoc ipso forte graviorein a deo pcenam Herodi
illatam esso, apparebat ? Hoc sane si illa Josephi narratione
probaretur, eam malo fictam esse a Judseis, ut suspicaremur,
posset suadere. Sed minime probatur hoc Josephi narra-
tione. Ncque vero cur Judsei ipsi suse irae, quam fuisse con-
jicit Kuiiuelius, haud satisfactum esse crediderint tam acerbo
vitie exitu qucm reapse habuit Herodes (o-(ca)A?j/co'/3pwTos eye'-
vcto), satis intolligo, neque quamvis illud do quo agitur, dare
velim Kuinoolio, cur tandein deinde Joscphus narrationem
suam retulcrit, liquet. Quid enim 1Nonne Josephus fabel-
lam illain quamvis a Judtcis fictam tamen eandem ob causam
quam Kuinoelius ipso attulit, ut probaret non fictam csse a
Joscpho narratiunoulam istam, id est, proptcrea quod erat
laudator Agrippse, omisisset ])otius quam retulisset l Nam
quod dicit V. U., Joscphum eam retulisse, ut opus suum lecto-
ribus superstitiosis commendarct, hoc vero equidem ei non
possum concodore, nisi Josephum scriptorcm esse omni fide
indignuin ostenderit. Sed de Josophi d£to7rtorta vid. Excurs. i.
p. 864. sq. cf. quee observavi ad Euseb. H. E. i. 6. Annot. p. 27.
ubi siiuul monui, quanti fecerit Eusebius noster Josephum, unde
3 N 4
898 EXCURSUS II.
ille nec de fide in illa narratione de qua agitur, Josepho

habenda vel leviter dubitat. Et profecto in illa ipsa narra-
tione quid insit ut eam plane fabulosam esse credam necessc
sit, invenire non potui. Rex Agrippa Romse educatus et
superstitione gentili probabiliter non plane liber (cf. Kuinoel.
1. 1. p. 410. 412.), ex apparitione bubonis malum sibi significari
alio praedicente temere credit, et deinde vere accidit, ut viso

bubone tanquam mali nuntio Metmph. v. 549.
(cf. Ovid.
Sueton. Tiberius c. xiv. Vitellius c. ix. Êlian. V. H. ii. 31.
Plutarch. Brutus c. xxxvi. sq. Romulus c. ix.) vehementer
perturbatus et aliis causis praecedentibus ac subsequentibus in
graviorem morbum incideret atque diebus quinque post etiam
periret. Quidni hsec certe in illa Josephi narratione esse
possint vera, quamvis alteram similem ab eo relatam Antiqq.
Jud. xviii. 8., e majori ejus laudandi regem cupiditate profec-
tam velimus credere, quam vero cupiditatem ita certe vicit
veritatis quo tenebatur amor, ut nec tristissimum regis casum
occultaret, quem fuisse negare recte non poterat ?
Scd his expositis addere jam nonnulla placet de narratione
Lucse. Ac primum quidem facile largior, quod contendit
Kuinoelius 1. 1. p. 430. sq., ex naturali causa mortem Herodis
repetendam esse. At enim vero non distinxit V. D. eam sen-
tentiam, cui probabiliter Lucas favebat, ab ea, quam nos recte
et jure nostro habere nobis posse videmur. Hinc temere
etiam, ut mihi quidem videtur, vituperat V. D. Storrium, qui
in dissert. exeget. in librorum N. T. historic. aliquot loca inserta
Opuscc. Academm. t. iii. p. 188. opinetur, Herodis segrotatio-
nem et mortem referendam esse ad alia divinitus extra ordinem
illatae segrotationis et mortis exempla a Luca relata (xiii. 9.
sq. v. 5. sq.). Bene enim vidisse puto Storrium, Lucam illo

loco Actorum miraculosum rei eventum narrare, quidquid de
ipsa Lucse sententia statuant alii. Cf. Keil. Elementa Her-
meneutices N. T. Latine reddita ab Emmerling. p. 185. Simi-
liter ipse Eusebius quin miraculum narret Lucas, non dubitat,
quod satis significant ejus verba kcu iv rQbe irapab6£u> et quod

eodem modo quo Lucas Tiapaxprjâ angelum Dei percussisse
Herodem narrat. Quse quidem ipsa verba quamvis Lucas
alibi ubi ab angelo aliquid effectum esse scribit, miraculosum
quoddam eventum semper in mente minime habuerit, eum

:
EXCURSUS I. 899
sanc vol naturales effectiones ex setatis suae notionibu.s angelo-

rum intorvontu accidisso alias posset credore (vid. Poelitz. de
gramaavndi Theologice seriorum Judceorum decretis p. 31-37. cf.
Kuinoel. 1. 1. p. 431. init. p. 187. sq.), tamen

430. cxt. p.
Lucam hoc loco cogitasse de miraculo, ox quo statim in ipso
thoatro Ilorodes mortuus non minus ostendunt (vid. Keil.
sit,
1. 1. p. 184. Paulua Commentar ilher das N. T. t. iii. p. 179.

" From this word (7rapaxpf//â), as from zvOim, so often met
with in the evangelists, the explanation of the fact by miracle
—
would be an irresistible consequence if St. Mark did not place a
day and a night between," quam magnum quoddam quod ejus,
sajpo prodit et vix possit plane negari, miraculorum studium

confirmat. Cf. Roehr. Briefe iiber d. Rationalismus p. 271. sq.
Hinc ipsa illa tripartita fontium e quibus Lucas narrationes
suas duxerit, divisio a Kuinoelio 1. 1. Prolegomenn. p. xv. §. 4.
p. xxi. ext. proposita (cf. Eichhorn. Einleitung in das N. T.

t. ii. p. 30. sqq.) haud scio an ita recte dilatetur et amplifi-
cetur, ut Lucam interdum etiam, si plures fontes ei essent
reclusi, ex iis lubontius hausisse putemus, qui miraculosa
quadam ratione aliquid evenisse affirmarent. Vid. Paulus 1. 1.
p. 624. sq. ad Luc. xxii. 43, 44 :

" An internal evidence of the
genuineness of these verses, 43, 44, is the readiness icith which
St. Luke in the Acts of the apostles alsofollows those narrators who
had explained certain unexpected events by the interposition of
(inqels. These angelic appearances, which have been remarked by
others as peculiar to St. Luke, do not appear to have originated in
any habit on his part of inventing them in the frst instance, to
give a character to his history, but only because he thought them,
according to his oirn taste, the best explanations that could begiven,
and therefore preferred thcm, ichen a choice was qffered, to other
tinipler views ofhis authorities, toith less admixture ofthissuper-
natural causation. Ln this place for instance, that the fact —Jesus
was unexpectedly strength< iicd —and the jmhjuuut upon —anit
<tn.it ! came to aid the weakness ofhis body —are to be widdy dis-
tinguished from each other, is self-evident. But whether there was
aiiy externalground at all for this judgment, or ichether it arose
entire/y from his own mode of connecting cause and effect ; there '
was a suddenand unhoped for change, it must therefore have pro-

900 EXCURSUS II.
ceeded from a supernatural cause, ad locum Actorum ad-

dendum esset, from a supernatural, sudden, and instantaneous
cause," cannot be determined. (in loco Actorum facilius quod
1
Herodes o-/c&)A7jKo'/3/3<wros factus est, illius judicii causam

fuisse intelligatur. Cf. Barthol. morb. bibl. 23.). We
have no knowledge at all from whom LuJce borrowed this
anecdote (!) peculiar to himself. Cf. Paulus 1. 1. t. i. p. 9.

Angelic appearances icere certainly the last means of explain-
ing miraculous effects, not for LuJce only, but for many others
also. St. Luke therefore probably adopted those traditions which
tallied best with his own interpretation, without being their
original author^ Neque aliter judicat Paulus das Leben
Jesu t. i. p. i. p. 85. init. ad illum de Quae quidem omnia si
quo agitur, Lucse locum transtulerimus, illud simul magis

etiam patere existimo, Lucam non satis recte ab efficacia Dei
naturse legibus haud adstricta graviorem illum Heiôdis et in
quem probabiliter praeter exspectationem inciderit, morbum
duxisse, qua tamen re tantum abest ut fides Lucse historica in
rei summa et in aliis narrationibus ei habenda tollatur, ut
nihil nisi Lucam in rerum historicarum expositione ab omni
errandi periculo haud immunem fuisse, demonstretur eundem-
que interdum vel tunc, ubi nodus hoc vindice dignus vix appa-
reat,miraculum citius vidisse, intelligatur. Vid. Paulus 1. 1. 1. i.
p. 563. Cf. J. D. Michaelis AnmerJcungen zu seiner Uebersetzung
des N. T. t. i. p. 356. sqq. Gotting. 1770. 4. Josephus apud
Euseb. H. E. iii. 8. repas 8' av ebo£ev elvai t6 prjdrl a6/j.evov, el
ju?/ koI irapa rots 6eaaa[X€voi,s iaToprjTO, nal Ta iTTaKokovOrjcravTa

TrdOrj ar]p.€LU)V rjv a£Ca. Sed non sine ketitia, cum hsec omnia
jam smpsissem, eodem modo de tota Lucse et Josephi
vidi
narratione judicasse Eichhorn. Einleitung in das N. T. tom. i.
p. 447. sq. ed. ii. "-After thedate ofan occurrence attributed by an
:
historian to a supernatural cause, w>e can only hope to disentangle

the naturalpart ofthe event,ifseveral independent eyeicitnesses have
left it npon record ; by comparing their separate accounts together,
the pointsof view they occupied, and the explanations given in the
course ofthe narrative, we may frequently discover a clue to the
natural cause of the event. According to the account which the
Acts ofthe Apostles give ofthe sudden death of Herod Agrippa,
EXCURSUS III. 901
he was struck dead by the angel ofthe Lord, as a punishment for

his vain glory {Acts 1 2, 23.)« The other account by a cotemporary
historian, the Jew Josephus, supposes him to die suddenly from the
of a violent colic
effects brought on by a cold ; and what we could
not have attempted as considerate enquirers without the account of
Josephus, with his aid we may now boldly venture upon, and
separate the popular interpretation from the simple fact." De-
nique vero quamvis non desint qui his omnibus haud suffra-
gentur, tamen Josephum et Lucam in eo de quo egimus, inter
se pugnare omnemque quae in iis conciliandis ab Eusebio,
Valesio aliisque VV. DD. collocata sit opera, frustra esse
impensam, hoc certe neino non existimabit. Neque vero rec-
tissime ipsum Eusebium miraculosum rei eventum a Luca
narrari existimasse, facile quisquam, credo, cum Kuinoelio ire
poterit infitias.
EXCURSUS III.
AD
EUSEB. HISTOR. ECCLES. II. 23. p. 134.
Interpretationem Valesii, cum neque 8vpa significet institu-

tionem s. initiationem neque ei conveniat responsio Jacobi, ut
taceam exphcanda rationo illius institutionis Valesium se-
in
cum ipso dissentire, esse perversam et falsam facilius intelli-
getur, quam quse vere sit verborum tIs Qvpa tov 'Irjcrov sen-
y)
tentia, statim indagabitur. Certo I. Clericus in historia eccles.

duorum primor. secnl. p.416. " Qaod" inquit, " quid sibi velit,
non intelligo; neque enim Groccum hoc est nec Hebraismum ullum
similem comminisci possum. liespondet enim Jacobus hunc esse
servatorem, quasi Gvpa significaret munus aut quidpiam simile.
Sed forte locus est corruptus." Jam vero illud facilius certe
nunc quidom concesseris Clcrico quam dvpav esse munus aut
quidpiam siinile. Alia vero ratione loco nostro mcdelam
afferro voluit doctus quidam Gallus qui in Prospect tiTune
nouvelle traduction de Vhistoire Joseph p. 4. Paris. 1747. 4.
902 EXCURSUS III.
vocabulum Ovpa Hebraicum potius, quam Grsecum esse affir-
mans scribi ejus loco jubet !""nin vel potius dvpa converten-
dum putat in 66pa. Cf. Acta Eruditorum Lipss. a. 1750. p.
142. mens. Mart. At facile patet, huic conjecturse prorsus
repugnare vel responsionem Jacobi. Quserentibus enim Ju-
daeis :
" Quaenam est lex Jacobus respondisset inepte
Jesu ?" :
"Lex Jesu est servator." Itaque hac opinione rejecta com-

memoranda est nunc conjectura ingeniosa et acuta Moshemii
in Commentt. de rebus Christian. ante Const. M. p. 95. a.
V. D. proposita. Moshemius enim in eo quidem Gallo illi
assentiens quod vitium aliquod in Judseorum interrogatione
latere putat vel ab Hegesippo vel ab alio Hebraicorum verbo-
rum interprete commissum, alia tamen ratione, rejecto recte
Galli illius commento, sensum restituendum judicat. Vitium
,
autem in nomine \r)crov quserens pro isto potius rrjs ouTirpLas
scribendum dicit V. D. Judaeos enim, quod manifestum sit,
sciscitatos esse sententiam Jacobi de via seu ostio salutis, id
est, de vera ratione ad salutem perveniendi, utentes illos
patrio sermone vocabulo nj^ttj' 1 - Jam Grsecum eorum quae-
stionis interpretem aut sermonis Hebraici minus gnarum aut

minus attentum, nomen proprium Jesu cernere ratum perpe-
ram scripsisse tCs dvpa ''Irjcrov quum scribendum esset tCs r)
r) ;
Ovpa ttjs cru)Tr}ptas quo scripto omnia optime cohserere. Sed

;
quominus verum vidisse censeam vel Moshemium, quamvis

ingeniose conjicientem, plura prorsus impediunt.
Primum vel sic pessime se haberet Jacobi responsio, qui
qua^rentibus Judaeis, quaenam sit via salutis, ineptissime dix-
isset tovtov elvai tov aarrjpa.Quamvis enim non nesciam, pro-
nomen demonstrativum ovtos et 08 e ssepius non tam ad proece-
dentia quam sequentia esse referendum tamen sententia verbo-
rum eAeye tovtov zlvai tov aoiTrjpa, dixit eum de quo dicturus sit,
esse servatorem, quae deinde existeret, per se inepta, eo est
ineptior, quo magis verba statim subsequentia : e£ &v Tives
iTTio-Tevcrav, ort 'Irjo-o^s iartv 6 X/HOT09, Jacobum in responsione
sua Jesum esse viam salutis jam vere pronuntiasse demon-
strant ideoque tovtov ad substantivum quoddam generis mas-
culini ante jam commemoratum necessario esset referendum,
quod tamen Moshemii conjectura adscita non est commemo-
— :
EX0URSU8 III. 90»
ratum. Doindo vero bonc intellcxisse interpretem verba

llcbraica, docet tum ipsum e£ £>v X/hotos, tum a-nayyzi- —
\ov inj.lv tCs f] Ovpa tov 'irjaov tov aTavptoOivTos, Irjaov tov
viov tov avOpwirovundo quamvis vcrba tov aravpwOevTos suspecta

sint, qiue non habent Rufinus, Nicephorus et scriptor apostolicae
historiae do Jacobo minore (vid. Fabricii cod. apocryph. N. T.

tom. ii. p. 604. not. z.), tamcn vere interrogasse Judaeos dici
nostro loco tLs Ovpa tov 'lrjcrov, luculcntcr apparet.
?'/ Denique
luec ipsa verba quamvis de re tota, utrum acciderit, recte
dubitaveris, tamen optimum scnsum prsebcnt, modo consulcre
simul volimus historiam. Jcsus enim, quod constat ex evan-
gclio Johann. x. 7. 9., vocaverat so ti]v Ovpav tS>v irpofiaTM et
tijv Ovpav simplicitcr, quatcnus ipse solus recto et jure suo
constituebat doctores hominum. Vid. Joh. x. 1. 2. 9. bi e/xov
(dv tis dai/\Qr\. Of. Wahl. Clav. N. T. s. v. 6vpa. Unger. de

parabolarum Jesu natura interpretatione usu Scholl. exegett.
rhett. p. 82. Scd illam ipsam quam Jcsus sibi imposucrat, et
quae saepius ei imposita ost (vid. Ignatius ad Philadelph. §. 9.
avTos (Ohristus) dvpa tov iraTpbs, 81' rjs ^laipypvTai Afipaap., Kal
'
'I<raa/c, xat 'Ia/cwy3, /cat ot TrpoiprJTai, <al ol a7roVroAot Kat r)
(KK\r]o-[a. Hermse similit. 9. §. 12. Formula Antiochena ii.
ubi Christus vocatur obbs, dAêta, drdorao-tj, iroip.r]v, Ovpa, etc.
Athanasius dc synodis §. 22 25. Walch. bibl. Symbol. p. 109.—

sq. Eichhorn. Einleitung in das N. T. tom. ii. p. 232.), appel-
lationem Judici aut nolentes intelligere aut reapse haud intel-
ligentcs, uttotam Christi orationem Joh. x. 19. sqq. ab ipso
Johanne haud porspcxisse dicuntur et saepissime Christi sen-
tcntias haud porspexerunt (vid. Johann. ii. 18 21. iii. 3. sqq. —
iv. 11. sqq. v. 18. sqq. vi. 32 63. vii. 33. sqq. viii. 21. sqq.
30 —59. ix. 40. x. 30 — 39. xviii. 38. cf. Mtth. xii. 40. Paulus
das Leben Jesu t. i. P. i. p. 331. sq. qui minime refutatur iis
quse monuit Kuinoel. ad 1. I. Matth.), Jacobum adiisse dicun-
tur-ab Hegesippo ox illoque qusesivisse rCs r) Ovpa^lrjaov ; Jam

vero hsec ipsa verba nihil significare posse facile patebit nisi aut
" Quajnam cst porta Jesusfgenitivo appositionis locumtenente,
aut: " Quamam est porta illa quam Jesus se esse dixit P" per
gonitivum subjecti qui vocatur. Quidquid praeferas, non solum
omnia linguae legibus egregie conveniunt, sed etiam apta et
concinna est rcsponsio Jacobi. Hic enim, sive hoc sive illud
(piaesivorint Judsei, proprie quidem, id est, si vellet et posset

904 EXCURSUS III.
recte ipse interpretari, quo sensu Christus se vocasset tt)v
6vpav 6vpav simpliciter, respondere debe-

tS>v TTpoj3d.T0iv vel tijv
bat, quantum equidem judicare possum " hic, id est, Jesus, :
dixit se portam, quatenus ipse solus recte et jure suo consti-

11
tuebat doctores hominum. Verum enim vero sponte sua
apparet, ipsum Jacobum illud nomen tt)s dvpas tG>v irpofiaToiv
et tt)? 6vpas simpliciter, quacum Jesus sese comparaverat, ita
potius esse interpretatum ab Hegesippo dici quasi Jesus volu-
erit significare, se aditum suis prsebere ad salutem, quo modo
vel nunc plures W. DD. illa Jesu verba explicanda esse judi-
cant (vid. Bretschneider. Lexic. Manual. in iV. T. s. v. dvpa),
inducti illi fortasse maxime eo, quod Jesus apud Johann. x. 9.
sqq. postquam se Ovpav t£>v irpofiaTwv vocavit, statim addit

doctores a se constitutos cro)dr]creo-6ai, quin etiam se esse ttoi-
\ikva KaXbv qui Ti]v \}/v\rpy avTov Tid-qcri virep t&v TTpof3a.T0)V.
Quod tamen nostrse supra propositee explicationi haud repug-

nat, siquidem, ut utar verbis Ungeri 1. 1. p. 83., quos est Com-
mentariorum J0I1. ratio, subsequuntur in iis sese similes transla-
tiones atque allegoriw, interdum —immutatce atque nova ex simi-
litudine collatce.Cf. Arnob. adversus gentes ii. 65. ed. Orell.
" hoc necesse a nobis est ut debeatis accipere, a nullo animas
posse vim vitse atque incolumitatis accipere, nisi ab eo, quem
rex summus huic muneri officioque praefecit. Hanc omnipo-
tens imperator esse voluit salutis viam, hanc vito?, ut ita dixe-
rim, januam, per hanc (ita enim scribendum puto cum Meur-
sio, non hunc ut legit Orellius, cum hanc non solum suadeant
prsecedentia, sed sequens alia postulet, pro quo alias legen-
dum esse hunc scribenti, dicit ipse Orellius ad h. 1. p. 93.)
solum est ingressus ad lucem, neque alia datum est, vel irrepere,
vel invadere, cwteris omnibus clausis atque inexpugnabili arce
munitis^ Sed ut redeamus ad Jacobum, si ille certe, quo
tandem cunque modo nos putemus illa Christi verba esse in-
terpretanda, Christum se dixisse tt)v dvpav crediderit, quate-
nus aditum prsebeat suis ad beatitatem, commode simul eum
Judseis respondisse intelligitur : tovtov eirai tov crhiTrjpa. Nam
quamvis si accuratissime vellet respondere, dicere potius de-
beret : hic, id est, aditum prae-
Jesus porta est quatenus aliis
bet ad salutem, tamen poterat haud dubie brevius quoque sed

apte statim dicere: hic (Jesus) est servator (hominum). Plu-
ribus interpretationem nostram stabilire, non opus, pauca de
—
EXCURSUS III. 905
aliorum addenda esse puto b . Ac primum quidem malc vcrtisse

patet Strothium rj Qvpa tov 'Irjcrov in loco Hegesippi :
" die
Thiire zu Jesu" obstante si minus rationc grammatica, certe
responsione Jacobi. Deinde autem veram loci Hegesippi vim
ac naturam quamvis odoratus esse videatur, tamen accuratius
cxplicassc patcbit ncc Fabricium cod. Apocryph. N. T. tom. ii.
p. 602. not. 1., ubi ha?c scripsit V. D. " rts 1} Qvpa tov 'Irjcrov ;
quorum vcrborum sensus pctcndus ex Joh. x. ubi Jesus se

ostium vocat. Qiuerunt itaque (?) ex Jacobo Judrci, quemnam
pntet esse illud ostiwm, per quem ad Deum aditus pateat ?" Sed
opportunc Fabricius 1. 1. laudavit Euscb. dcmonstrat. evang.
iii. 7. p. 116. ed. Montac. Eusebius enim hoc loco eandem
rem quam Hcgcsippus, sed ratione paulo divcrsa narrat,
quippe qui Jacobum a Judaeis rogatum tradat Tiva Tre.pl tov
XpiaTov «x ot b~o£av, quidnam de Jesu sentiret, ac respondisse
on dios &eov drj. Do quo Euscbii ab Hegesippo disscnsu quid
statuendum sit, non difficilius sit ad dcfiniendum. Aut enim
Eusebius Hegesippum non satis recte ipsam rei rationem
exposuisse ratus cum quasi emendare in illa narratione voluit
aut simpliciter Hegcsippiana illa u? r) Qvpa tov 'I/jo-oC et
tovtov elvai tov awrrjpa liberius interpretari illis Tiva Trepl tov
XpiaTov %x ot $o£av et 6'rt vlos &eov tlr). Quidquid
nostram sit,
interpretationcm verborum Hegesippi illo Eusebii loco minime
posse labefactari, me tacente appai*et. Denique de toto cap.
b Pe verliisimpcditioribus quoruin viour ; enepwTaTe

in the secnnr/, rl pt
sententiam hic exposui censor Je- nepl hedeclaresthatthequestian
'Irjo-oO
nensis 1. I. i>. 338. qbbc Bcripsit It : needs no anstoer, as Jestu is nlready
appears to ns more natural to re- silliiii/ on Ihe right hand of God, and
fer 6vpa to Ihc kingdom of hcavcn, icill come again 11/ion Ihe clottds of hea-
which iras freguently oompared to a ven. Thus the historicai accouni that
feast ; the same i/cneral idea i/ave fol/ows, ^| S>v rives iirliTTevaav &'ti 'Itj-
rise lo rniiny similar comparisons. ffovs eariv 6 Xpiaros, exactly suits the
(Mn/lh. vii. 7., viii. 15). In Ihis 0OS6 Jirst sliorl ansiccr. Cuni vero ex Johan.
7) 6vpa toO 'ItjooC is simply the door x, 7. q. non conjieiendum sit, sed con-
which Jesus opened, for an entra/nce stet, Jesum se vocasse r^v 6vpav tu>v
into llic kingdom of heaven. Tkere irpofiaruiv et r^v 6vpav simpliciter, cur
icas a s/roni/ ironi/ in l/iis i/ites/ion,as is ab ea quam ego proposui, verbomm ex-
c/enr firom i/s rcpc/i/inii icil/i tlic icords plicatione recedamus, nullatn causam
avdyyeiXov yfuv, rls rj Ovpa rov 'Irjaov video, ut taceam minus facilem esse in-
tov ffTavpceOtvTos. Thits the answer terpretationeni verhorum 7/ 6vpa ToD'111-
ofdnmcs is C1/1111//1/ jus/ iind forci/de in aov, qua illa significant portam, quam
hotli p/nccs ; 111 I10/I1 hc scls /iefnre l/icm Jesus aperuerit. Ceterum preter Ar-
the clcar and positive trnth, which llicy nohii lociim quem attuli, cf. Lactant.
icishcd lo ridicule, thtit Jesus is the institt. iv. 29, 15. Hic (filius Dei)
Messiah tmd Saviour. ln the Jirst he templi janua maxima est, hic lucia via,
sni/s, tovtov dvai Tof (raiTi)pa,Jcsu>i has hic dux salutis, liic ostium vita-.
(ipcned Ihr door, in thal hc is Ihc Sa-
906 EXCURSUS IV.
23. lib. ii. historise eccles. Eus. accuratius est conferendus

Fabricius 1. 1. p. 591 — 608.
EXCURSUS IV.
AD
EUSEB. HISTOR. ECCLES. IV. 13. p. 249.
TIapaf3a\koi'Tas 8e rd vp.irepa irpbs Horum verborum tol eKetrwf]

mihi non minus displicent Langi ac Musculi, quam Rufini et
Ohristophorsoni interpretationes. Horum enim non conve-
nire verbis Grsecis, ipse Valesius recte judicavit, illorum vero
sibi satis similes propterea improbo, quod non solum iis ad-
scitis verbum v-nop.vr)a-aL participium sequi existimandum est,
quamvis hoc fortasse ferri possit (vide quse monui ad Euseb.

H. E. vi. 2. Annot. p. 427. sq.), sed etiam p.\v et 8e post a6vp.ovv-
Tas et Trapafi&WovTas prorsus negligitur et omittitur. Locus
profecto est paulo impeditior ; nam quamvis legatur ra £ju.eVepa,
ut ipse legere cum Strothio et ipsis MSS. non dubitavi, quia

aperte de se minime loquitur imperator, ideoque rd îeYepa
satis alienum est, tamen potissimum offensioni sunt verba
Trapafi&WovTas Se tcl vp.€Tepa Trpbs tcl eKeivcav, quse quid sibi
velint, ut recte opponi possint prsecedentibus advp.ovvTas p.ev
oTav prima specie difficilius est ad definiendum. Hinc

irep £xn,
varias proposuit loci emendandi rationes Strothius, quarum

tamen nulla mihi certe magnopere arrisit. Nam post ra
tKetvtov addere vovOeTtlo-Qat. vel irpbs KpeiTTova bLavoiav Tpe7re-
o-Qai, hoc sensu :

" de terrw motibus autem non absonum erit,
vos, qui cum animum abjicitis, commonere, ut comjoa-

accidunt
rando animi vestri statum cum illorum ad meliorem frugem per-
veniatii'' hoc, inquam, addere nimium quantum puto esse con-
jicientis, ut taceam, ita quoque pkv et Se prorsus esse neg-

lectum et v-nop.vr\aaL cum participio construi, pro quo exspectes
infinitivum. Alia ratio loci sanandi et a Strothio proposita
ea qua mutata distinctione colon ponatur post u>ctl ac pro
est,
Trapafi6.\XovTas legatur 7rapa/3dAAere. Sed vereor, ne ita loci

obscuritas non solum non minuatur, sed etiam constructio
EXOURSUS IV. 007
verboruin roddatur durior, cum verbum \x\v participio junctum

exciperet fie cum verbo finito et totum illud 7rapaûAAere 6e
satis claudicaret. Tertia denique conjectura reliquis certe

probabilior ea est, qua ante Trapafi&kkovTas aut post 8e adda-
tnr /jt7/, hac sententia :
" commonere vos qui tunc animum abji-
citis, <ii non comparatis animum vestrum cum iUorum, sdUcet ut
inde discatis, quomodo affectiesse debeatis.'" Quam conjecturam

tum propter suam facilitatcm tum quia sententia, lingure
legibue et orationc eontexta haud neglectis, inde nascitur

satis commoda, reliquis praeferrem, nisi sinc ulla conjectura
putarem locum posse retineri. Similis autem ut hoc addam,
est quidem oonjectura quam proposuit Stroth. deutsche TJeber-
setzung des Eusebius t. i. p. 252. not. 6., sed minus probabilis
quam prior illa. Ibi cnim V. D. \xr\ potius ante aOvp.ovvTas inseri
voluit, quod postulare vidoatur \xkv ct 8e, totum vero locum iti
vortit " Was die Erdbeben betrifft
: halte ich nicht fur un-
dienlich, euch zu erinnern, dass ihr bey vorkommenden Fatt den

Muih nicht sinken lasst, sondern euer Betragen mit jener ihrem
vergleichV Quod propterea minus placet, quia iterum vno\xvr\-
<rarcum participio pro infinitivo doinde junctum ost. Neque

video, quomodo vel \x\v ct h\ illud /7.7/ ante a.Ov\xovvTas postulet,
vel ovk etKtj? quod Justinus loco vorborum ovk Ixto-ov babet,
illud suadeat. Cf. Stroth. 1. 1. p. 253. Quae cum ita sint,
cquidom acquiescendmn potius puto in oa quae se mihi obtulit,

interpretatione, qua adscita nullis plano conjecturis opus est,
et quse li;i n** affert sentcntiam " Non aUenum fuerit, vos :
monere de tems motibus, qni vel fuerunt vel nune sunt, tos,
inquam, qui estis quidem animo pavido, quotiescunque illi eve-
niwn,t, sed nihilominus vos et vestram agendi rationem compan

1
soletis cum illis et illorum agendi i-ationc." Ita nihil obscuri in

loco nostro relictum puto. Imperator enim rccto in montem
revocat gentilibus suis terne motus <iui vel fuerunt vel futuri
sint, propterea quod tam inale erant, quoties eveniebant,
timidi et tamen se ac suam fortitudinem cum Cbristianis ct
Ghristianorum fortitudine conferre audebant. Ta v\xzT(pa
vero et tci (Ktivwv nihil ost h. 1. nisi v\xris et ticrivoi. Vide
sequentia ol \x\v — vp.ri$ b(. Eusob. II. E. V. l. cxtr. ra \x\r
(177 (KtlVCdV, TO(TaVTI\V (l\f TljV TTOLKlkiaV, Ttt §6 KaO' {jfXlVi tV
ueyaAto KttOettrrj/Kft irtvOei, i. c. at (lintiliuin quidom insectatio
taloni habuit varietatem, nos vero gravissimo interim dolore
3 o
:
908 EXCURSUS IV.
premebamur, Valesio, so verschieden waren die Aeusserungen

der Heyden. Wir kingegen etc., Strothio interprete. Adde
vm. J4. bia tovto)v yap avTo> ra Tr}s vlkt]s KaTopQo)Qi]aeaQaL,
77 Traaa ervyyavev ekiris. Ibid. extr. tcl rrjs Toai]abe — avyyy-
aeo>s tanta rei publicse perturbatio, ut Vales., diese so grosse
Zerriittung, ut Stroth. vertit. viii. 1$. a.Trko>Ta — tcl Kara 0a-

XaTTav r)v — ?; Odkaaaa. Totius autem loci interpretationi
apprime conveniunt etiam illa quse sequuntur ol p.ev etc. :
Hsec enim causam continent, cur minime possint se sequare

Christianis in constantise ac fortitudinis laude gentiles. Ita
nihil vel addendum vel mutandum est, et nullo modo adhortari
imperator gentiles, ut se contendant cum Christianis, imo hoc
illos non posse recte facere, libere profiteri censendus est.
Neque alitcr locum accepisse videtur, quamvis sibi non satis

constans, Valesius, qui ita vertit :
" Ceterum de terrce motibus,
non ahsurdum videtnr vos commonere, qui et (?) animos
abjicitis, quoties hujusmodi casus coutingunt, et (?) vestra cmn
illorum institutis (?) comparatis.'''' Justinus autem scripsit
rrepl be tS>v aeLa]xS>v tS>v yeyovorov, kuI tS>v yLVO]xevo>v , ovk eLKos
virojxvrjaaL vp.as a.Qv]xovvTas, orav rrep axri, irapajidXkovTas tcl
vfxeTepa 7rpo? tcl eKeivo>v, otl evTrappiqaLaaTOTepoL v[xS>v yivovTat
irpbs tov Qeov. Sensus horum est fere idem, sed singularum
enuntiationum paulo alius nexus, et nominatim illud otl — Qebv
tanquam minime par esse videatur illos monere,
tertia causa cur
propositum, cum contra apud Eusebium causa iis contineatur,
cur minime se contendere possint gentiles cum Christianis.
Ceterum eodem modo quo ad gentiles propter virtutis
h. 1.
neglectum pudore afficiendos laudantur magis quam vitupe-

rantur Christiani a paganre superstitionis acerrimo quondam
defensore, imperatore Juliano. Vid. ejus epist. xlix. p. 430.
extr. ed. Spanhem. alayjpbv yap el tS>v ]xev 'lovbaiav ovbels
p.eTaLTel' TpecpuvaL be o'l bvaaefiels TakLkaXoi trpbs tols eavT&v kul
tovs ypeTepovs' ol be ijfxeTepoL rrjs irap i]]xS>v eTTLKOvpias evbeels
(paivovTaL. AibaaKe be (scil. Arsacie) Kal avveLaqbepeLv tovs

'EAA?irto-ra? els ray TOLavras keLTovpyias k. k. Ibid. ep. Ixiii. p.
453. Toiis p.ev bvaaej3eias o-ôA?/ irpoayovTas (Christianos)

ovto) bLairvpovs, fe)S alpelaQaL p.ev inrep avri]s airoQviâKeLv, ave\e-
aQaL be rraaav evbeiav kuI Ai/xqz', veio>v otto>s ]xi] yevaaLVTo, fxi]be
ttvlktov, ]xf]T iipa tov aTToQkLfSevTos. 'H/xas be ovto> paQvp.o>s tcl
trpbs tovs Oeovs biaKeipevovs, u>are eiTLkekfjaQaL fxev rS>v TtaTpicoV

:
EXCURSUS V. 909
ayvotlv be Xonrbv, el /urj iTayOr) n&itori tl tolovtov. Qui quidem

loci Biint satis insignes. Of. Augusti DmkvMrd/igkeiten aun der
christUchen Archw.ologie tom iv. p. 71. sqq.
EXCURSUS V.
AD
EUSEB. HISTOR. ECCLES. IV. 15. p. 254.
T/k cromiptas ivbovvaC] In Valesii conjectura ita acquievit Stro-

thius, ut nihil scriberet ad h. 1. in editione Grreca Euscbii, nisi
" Bene Valesim excidisse putat Sed dignus nobis
iicneaovTa.'"'
videtur locus de quo paulo accuratius agamus. Atque anto

omnia explorarc liaud alienum erit, quoinodo alias in historia
eoclesiastica usurpare solcat vocem ivbcbdvai Eusebius. Triplici
autem ratione, quantum cquidem legendo ac relegendo animad-
verti, illa vox apud Eusebium legitur. Primum absolute ivbu-
bdvat. ab co dicitur, qui cedit, qui sc flccti patitur. Vid. H.E. viii.
10. €t 7tov t\s ljTTrjOels tu>v ftacrdvo)v ivbibdvai iboKei i. e. "si forte
quis tormentorum acerbitate victus a proposito d-esciscere vide-
retur," interprete Vales. Accuratius etiam reddidit Strothius:
" nachzugeben.'" Neque aliter ivbibdvai accipicndum videtur
in libro de martyr. Pal. c. iv. extr. d\ka ydp ovbt irpbs Tavra
ivbovs, sed neque in his cedons. Quamquam si quis malit
ibi ivbovs jungere eum verbis -npbs raCra ut Vales. qui vertit
"sed neque his cruciatibus superatus" non magnopere conten-
dam. Est deinde ivbtZdvai rrpds tl eodem modo dictum quo
irbibdrai nvl, de quo paulo post videbimUs. Sed absolute
irbibdvat. Iegitur prseterea in II. E. ix. 9. extr. ov p.i)v 6 bvaae-
fiio-TaTos tuvti] ivbovvat, TTpor\pr\To i. c. " vermn impius illc ne sic
quidem flecti ae paulatim c<><I<r<> decrevit," ut ipso vertit recte

Vales. Malc Stroth. " Allein der Ertaottlose war noch nieht
r>
toillens hierin nachzugeben. Adde Chrysost. tom. xii. p. 313.
E. Opp. ed. Montefaleon. p.vp(a /3e'A>i be\dpevos, ovk ivebibov
(Jobus). (T. Plutareh. Tib. (irracchus c. xi. ivbovrat. Kal \ap(-
aaaOat t<2 8>/mw. Julian. Cses. ix. :7. Alriphron iii. 3. Ixeitz.
3 »
910 EXCURSUS V.
ad Lucian. tom. Ruhnken. ad Tim. Lex. p. 101.

ii. p. 518.
Bast. epist. crit. p. 195. Sed utitur Eusebius verbo evbibovai
quoque cum dandi et accusandi casu. Ac cum illo quidem in
H. E. vi. 3. ubi de Origene loquitur ov p.rjv avTos Zvbibovs tcus :
KapTepiats, quod Vales. vertit " verum tamen de vigore tole-

:
ranticc nihil unquam remisit" et similiter Stroth. Dennoch :
n
liess er von seiner Enthaltsamkeit nicht im Geringsten nach. Sed
evbtbovat. tlvI minime est remittere de aliqua re, von etwas nach-
lassen, imo alicui rei cedere, ea esse inferiorem, ea vinci. Itaque
illo loco vertendum potius est " verum ille nunquam cessit
:
v
variis toleranti c modis, nunquam iis victus est. Poterit autem
in illa locutione ZvbtbovaL tlvI, alicui rei cedere, vel kavTov
suppleri vel tC. Ita Clemens Alexandrinus apud Euseb.
H. E. iii. 29. p.r}bev, inquit, avTrj (aapKl) irpbs ybovrjv evbibovTa.
Plutarch. Lycurgus c. xi. oibev evbovs irpbs to ttixQos. cf. Eu-
ripid. Phceniss. v. 21. 6 8'
r)bovf] bovs. Olear. ad Philostrat.
p. 8. ad Alciphron. epist. p. 379. Valckenar.

not. 2. Rergler.
diatribe in Eurip.perditt. dramm. reliqq. xxi. p. 233. Passow.
Lexic. s. v. (vbiboojju n. 5. Denique accusandi casui jungit
ivbibovat Euseb. H. E. viii. 10. ovk ivebibovv ttjv yvu>u.r)v, quod
liberius vertit Vales. " nonfracti sunt animo"" et Stroth. "Alle
Drohungen — vermochten nicht, sie in ihrem Entschlusse wanhend
zu machen? Vertendum potius exât " non destituerunt a
:
, '>
consilio suo, non abjecerunt consilium. Nos in sermone ver-
naculo :
" sie gaben ihren Entschluss nicht auf, nicht Preis,
wurden an ihrem Entschlusse nicht gleichsam zu Verrhthernr
Quae quidem significatio locutionis Zvbcbovai tI veteribus si
non inaudita, certe satis inusitata esse videtur, qui Zvbibovai
rl potius ita dicunt ut sit: ostendere aliquid. Vid. Valckenar.
ad Aristoph. Plut. v. 488. cf. Passow. Lex. s. v. Zvblbw[u n. 3.
Plat. Crit. c v. ert be, 2> 2co/cpares, ovbe bUaiov 1101 boK&s €7n\ei-
pelv TTpayp.a, aeavTov Ttpobovvai, i£bv o-od6rjvai.
Jam vero his expositis circumspicere placet, an fortasse

melior medela loco nostro afferri possit quam ea, ut cum
Vales. excidisse sumamus eK-necrovTa. Nam ha>c ipsa conjec-
tura non solum per se difficultate quadam laborat, sed etiam
eo minus nobis commendatur, quod haud coinmoda inde
existit sententia hsec " tandem postquam salute sua excidit,
:
cedereT Nonne potius dicendum erat evbovTa. tijs auTrrpias :

EXCURSUS V. 911
(KTrhrreiv, postquam cessit seu flecti sese passus est, salute
excidere? Contra faciliores conjecturas triplicem illum verbi
evhihovat quem apud Eusebium invenimus, usum suppeditare

puto. Primum cnim conjicio scribi posso ev reXei rf/s o-onr)-
pias evhovvat e. in ipso salutis suae fine, cum jam prope
i.
attigisset veram salutem, cessit Quintus. Quod si minus pla-

cuerit, suaserim ut legatur aut rij trcorrjpia evhovvai aut ti]v
o-uTrifjtav evhovvai. Si illud leges, sententia erit eadem, quam

ipse Vales. vertendo expressit: " tandem vitce retinendai stndio
1
cessif et Strotli. quamvis justo liberius reddidit :

" so dass er
wletzt (nif die Eettv/ng seines Lebens bedacht war." Neuter

vero, ut hoc in transcursu moucam, ita posset verterc, si
evhibovai tlvI essct dc aliquo remittere, quomodo, ut vidimus, in
Eus. 11. E. vi. 3. illud dictum crediderunt VV. DD. Namque

deinde sententia prorsus contraria esset luec :
" tandem de
salutis siue studio remisit." Sed cum evhihovai tiv\ sit, (piod
<lixi, cedere rei, rf/ crcon/pia evhovvat si scripsisse Eusebium
conjicimus, verti saue potest: " saluti suie cedere,ab ea vinci,
v
id est, a studio salutis suae viuci, huic studio cedei e. Quodsi , '
denique ti)v oaiTrjpiav evhovvai legi malis, commoda sententia

hsec est :
" salutem suam abjecit, prodidit, er r/ab seiti Hcil auf,
Preis." Atque huic postremae eonjectune nostrre mirifice con-
venit interpretatio ipsius Rufini :
" sahutem aegnitia> perdere,"" et
idem fortasse voluerunt Ohristophorsonus ac Musculus.

Itaque ex iis qiue adhuc disputavimus, hoc certe nobis
effecissc videinur, ut conjecturas nostras Valesii praeferendas
esse pateat. Sed restat jam, ut paucis ostendamus, nc opus

quidem nobis esse videri qualem tandem cunque conjecturam,
imo lectionem vulgatam esse sanam et bonam. Quid enim ?
Nonue rekos possit jungi verbis (T^Trnua^ et evhovvai 1 Explicari
quidem locura posse videbis multiplioi ratione, sed quam-
ounque velis ampleoti, eum optime habere intelliges. Fac
enim primum, rikos esse absolutionem s. j>< rfectionem rei, quem-
admodum Latini finem bonorum et malorum dicunt, sententia
loci haud inoommoda prodit hsec :
" Quintus visis feris ac
reliquis tormentis fraoto animo expavit et salutis suse perfcc-

tionem abjecit, salutis suse finem et quasi nietam haud
attigit, ad quam antea eontendcrat, perfectam et consumma-
tain beatitatem sprevit. Atque ita t4Kos rijv (mrtjpCas vere.
3°3
912 EXCURSUS V.
usurpatum inveni ab Johanne Antioeheno in orat. in monast.

donationes laicis apud Coteler. ecclesiat Grazcai monumentt.
tom. i. p. 167. 'Ttto tG>v elprjixivwv roivvv ei»ayyeAtK<£i> kcu
cnrocTToXiKCdV kclI iraTpLK&v avyypapp.a.T(j>v KaX 8iarayju.drcoi> itaaa
/) OLKOvpivrj avaôiirvprjOe^tTa Kal 6po(Ppovi]craaa, iv rr\ aiioTayf}
ical dirocpvyr) tov Kocrpov koj. t£>v iv KOcrp.u>, ko.1 iv tj) dcrKrjTLKr)
i)roL p.ovayj.Krj 8taya>y?) Kal 7:oAireta, to re'Aos tt)s crcoTrfpias (opicraTO,
i.e. perfectam salutem definivit (constituit), ut recte vertit
Cotelerius, qui simul ad marginem adscripsit variantem lec-

tionem re'Aetojj pro to reAos, quam ut nemo pro vera habebit,
ita bene explicare ro reAos, quisque facile concedet. Cf. 1 Tim.
i. 5. ro reAos rrjs irapayyekias icrnv dydrrr]. Euseb. H. E. x. 8.
to yovv re'Aos awrw Trjs pavias, iirl tovs irrLaKoirovs i\(opeL quod
vix recte vertit Valesius :
" Denique eo furoris processif" etc.
et Strothius :
" Denn zidetzt ging er in seiner Raserei gar so
weiV etc. Vertendum potius Ad summum furorem processit :
cum etc. Vide verba prsecedentia tt)s vTrzp(3oX.r)s et cap. ix. —

init. ets errxara pavias tcl /car avTov i)kavvev. Passow. Lexic.
s. v. reAos ab init. Neque vero, ut ad nostrum locum redeam,
hujus sensus valde mutatur, si reAos ita explicare malis, ut
illud, quemadmodum alibi, inservire simpliciter censeas sub-
stantivi poriphrasi. Vid. Valckenar. ad Herodot. ii. 139. Ca-
saubonus ad Athenceum, ii. 3. extr. :
" Est sane familiaris
Ionice scribentibus dictio re'Aos, qua ssepe nihil sonat aliud,
quam xpi)pa, res. reAos Oavdrov, res mortis, pro morte, srepe
apud Homerum et Hippocratem ; ut res voluptatum, Plauto,
pro voluptatesr Perizon. ad /Elian. V.H. iii. 42. hUrjs re'Aos.
Cf. Homer. Iliad. iii. 451. xiii. 612. xvi.
309. ix. 411. 416. xi.
855. Odyss. v. 326. xxiv. 124. Orellius et Ochsner. ad Arnob.

adversus gentes i. 45. p. 332. ed. Orell. " Etiam operis res :
crat." Pelagii epistol. ad Demetriad. c. xxiv. p. JJ. ed. Sem-

ler. :
" Quis rem medicinw, vulnus faciat ? et inde sana hedat
quoque, unde jam Jfesa curanda sunt V Passow. Lexic. s. v.
tc'Aos n. f. Tunc enim loco nostro dicitur hoc :

" salutem suam
(ad quam fortitudine animi pervenire poterat) Quintus ab-
jecit." Atque ita fortasse interpretatus est re'Aos cruTnpias
Rufinus, qui simpliciter salutem vertit. Postremo si ita usur-
passe reAos Eusebium videatur tibi incredibilius, tamen re'Aos
Eusebium dixisse facile largieris eodem modo quo illud saspius
:
EXOURSUS V. 913
legitur in libris N. T., id est, de prcernio. Neque aliter ipse
Euseb. II. E. v. i. usus est voce e£oSo?. Vido quse animad-

verti ad h. 1. Annot. p. 323. sq. Adde Rom. vi. 21. sqq. Vale-
sium ad Euseb. V. C. i. 26. cf. Kypkius ad Luc. ix. 31. TeAo?
vero tt\s ao)Tr]pLas explicandum crit ita ut genitivum appositionis
partcs tencre dicamus, id est, per : reXos, tijv ao^Trjpiav. Adde
Hcchme Commentar. ad Ihbr. xii. 11. p. 674. sq. cf. Winer.
Grammaiik des N.T. p. 91. 2. ed. ii. Loci igitur sensus hac
interpretatione adscita quam certe secunda; prsefero, hic est
" Quintus cruciatuum suorum mercedem, id est, salutem suam
abjecit.
ri
Unum quo quis in hac explicatione possit offendi, illud
est, quod cnjus prsemium Quintus assecutus sit, non disertis
rei
vcrbis expressum est, quod tamen si voluissct facere Eus., non
poterat brevius dicere reAo? rr\s acoTripCas, sed fere sic: Te'Aoy
tS>v clIklG>v avTov, acoTrjpiav. Cf. I Fetr. i. 9. Kop.LCop.evoi ro

Te'Aos tjjs 7nrTTecos vp.S>v, aonrjpLav \}/v\o)v. Sed quidni ipse
apostolus scribero poterat : Kop.L(6p.tvoi rekos ao)Tr]p(as ? Cf.
Euseb. demonstrat. evang. iii. 7. p. 113. ed. Montacut. tovtov
ti]v eKJSaaLv tt)s TeAeim/s Ka#ea>paKoVes, nisi ibi pleonastice
locutum putes Eusebium. Histor. eccles. viii. append. ext. ?/ tov
fiiov (Kf3acTLs.
Qua3 cum ita sint, et cum Te'Aos t?]s ao>Tt]plas ZvhovvaL quam-
cunque ex iis quas proposui, interpretationibus adsciveris,
bonum scnsum pra-bcat, neque difficiliori conjectura Valesii
nequo facilioribus mcis conjecturis quas supra exposui, opus
esso et haud temcre vulgatam loci scripturam me retinuisse
oxistimo. Similiter nec comma post re'Aos poncndum putavi
cum Strothio.
3 °4
914 EXCURSUS VI.
EXCURSUS VI.
AD
EUSEB. HISTOR. ECCLES. V. 24. p. 369.
'E77t tovtols 6 fxev Trjs 'Pw/xaiW avaKrjpvTTOiv abtXcpovs]

Recte reprehendi potest et est reprehensus a VV. DD. Vale-
sius propterea, quod putavit Victorem non vere a sua commu-
nione exclusisse Asiaticos, sed illud tantum facere voluisse,
male propterea, quod vocem TteipaTac vertit conatur, ab ipso
Danzio de Eus. Cces. p. 136. Cf. Massueti dissert. in Irenoei
libros ii. p. 74. n. 22. H. Benzelii dissert. de sectis eccles.
orient. sect. i. §. 8. in biyntagm. Diss. p. t. i. p. 241. Proxime,
si quid video, ad veritatem accessit Moshemius in Commentt.
de rebus Christ. a. C. M.\>. 440. ita disputans :
" Loquitur is
(Eusebius) nisi me omnia fallunt, de duplici Victoris consilio,

quorum alterum meditabatur, alterum perficiebat. Volebat et
conabatur ille Asiaticos ex universa? ecclesia? cominunione ejicere,
tanquam verw religionis corruptores : hoc propositum successu
carebat. Reliqui enim antistites voluntati ejus obsequi et exem-
plum imitari nolebant. Quod igitur poterat ipse invitis etiam
reliquis episcopis, id faciebat, id est,Romance, cui prmerat,
ecclesiw communitate per litteras Asiaticos ejiciebat.'''' Haec
Moshemius. Dixi autem eum proxime ad veritatem accessisse.
Hoc enim bene vidit vir summus, Tretparat nihil esse posse
nisi " conatur" et Eusebium illis verbis €tu tovtois kolvtis
: :
—
€vc6o-eo)s neipaTai. illud potius voluisse dicere, Victorem sta-
tuisse Asiaticos ex nniversce ecclesia? communione ejicere. Neque
enim temere koivt\s addidit Eusebius, cum simplex kvcoo-eios
sufficeret, si Romanae communione tantum Victor

ecclesise
arcere voluisse Asiaticos dicendus erat. Sed ut dicam quod

sentio, lapsum puto ipsum Moshemium in eo quod putat
—
Eusebium verbis ko\ cttj]\lt€V€l adeXcpovs vel illud dicere, Vic-
torem Asiaticos Romance ecclesia? societate vere ejecisse. Hanc
enim fuisse Moshemii sententiam, non solum luculenter appa-
ret ex iis quse commemoravit " Loquitur ejiciebaf sed ctiam
:
—
inde, quod 1. 1. praeterea dicit : " Sequmtia, quibus Eusebius
—
EXCURSUS VI. 915
per litteras Victorem ait Asiaticos communione sua exclusisse" et

p. 447. "Hoc communi omnium episcoporum jure Victor utebatur,
ceterasque ecclesias per litteras certiores /aciebai, se Asiaticos ob
pertinaciam in veteri more suo defendendo sua et liomanw eccle-
siai communione exclusisse" Verum enim vero ego puto,

—
Eusebium vcrbi.s illis kcu abeXcpovs aliud potius dicere, et
tamen duplox quoddam Victoris consilium posso statui, neque
Eusebium cum Socrate H. E. v. 22. et aliis pugnare. Illa
enim verba ex mea sententia nihil aliud significare possunt,
nisi hoc " et datis litteris pronuntiat, ut omnes Asiac vici-
:
naruinque provinciarum ecclesise ex universw ecclesice commu-

nione ejiciantur."" Hanc interpretationem si quid video, pos-
tulant verba praccdentia Trjs kolvi]s ez/coVecos. Quodsi vocem
aKoub>i>i]Tovs illud tantum significare voluisset Eusebius :
" ex
Romana: ecclesiw societate ejectas," dcbebat illud profecto
accuratius indicare adjcctis fere his : rrjs kavrov eKKAr/crtas vel
similibus, quia pnecedente rrjs koivtjs tva>aea)s et sequentibus
per Kal arctissime invicem connexis vix quisquam alio quam
ad ipsam kolvtjs e^cocrecos privationem verbum aKoiv(>)vi]Tovs
potest referrc. Eadem ratio est vocis qme postea legitur

airoKoiTToi, et ex mea scntentia non aliter potest accipi, nisi ita :
" ut ne cx universce ecclesice societato cjiciat. " Verba autem

aKoivwrJTovs — dSeAc/)oi)? respondent apprime pneccdentibus
ttjs 'Acrias TTtipaTai. et sensus totius loci hic est :
" Victor
Asiaticos conatur ab omnium carum ccclesiarum communione
abstrahere, quse oum ipso dc celebrando paschate consentie-
bant, et datis litteris onmes qui illic crant, Christianos ut
eos <pii omniuin illarum ecclesiarum communione essent pri-
1
vandi, designat.' Ita simul accuratius cxposui illa verba,
(pire cum Moshemio usurpavi :
" v/nivers<B ccclcsitt'
1
et non
possc do tota ecelesia Christiana accipi, facilc intelligitur.
Similiter verissime monuit
Moshemius, de excommunica-
1. 1.
tioi/c quse dici solet, h. 1. nihil plane legi, quod non sohun ca-
tholici, ut Valesius, sed protestantes orediderunt. ImoVictor

fratrum loco habcri Asiaticos a Bomana ct ceteris qiue ipsi
assentircntur, ccclcsiis unico noluit, atque hoc ipsum et nihil
aliud rcferreEusebium vidimus, quem cum Socrate 11011 pug-
nare per se jam intelligetur. Quid enim Nonne jure rtostro l
supplere possumus, quod disertius quidem non indicavit neque

:
916 EXCURSUS VI.
vero negavit Eusebius, Socrates autem tradidit, Victorem, qui

Asiaticos omnium illarum ecclesiarum quae ipsius sententiam
de celebratione paschatis probarent et reciperent, societate
vellet ejici, cum hoc non posset perficere, sua certe commu-
nione indignos vere judicasse, sua communione vere exclusisse
Asiaticos ? Et nonne ita recte potest duplex Victoris consi-
lium in hac causa discerni ? Itaque illud unum moneo, quse
fuerit Strothii de h. 1. sententia, non satis posse perspici.
Vertit enim ille in Uebersetzung des Eusebius t. i. p. 388. ita
:
" Hieriiber toollte der rbmische Bischoff Victor sogleich die Ge-
meinen inganz Asien von der Kirchengemeinschaft ausschliessm,
und drohte niit Heftigkeit in Briefen, dass er alle dortige Briider
fiir excommunicirte erkldren woltte!''' Et recte quidem Stro-
thius ireipaTat. reddidit :
" wottte" sed satis vagum est alterum,
quod h. 1. maximam vim habet :
" von der Kirchengemeinschaft
ausschliessoi" et
1
: Neque enim
fiir excommunicirte erkliiren?''
inde apparet, de qua communione, utrum totius ecclesia?, an
llomana? tantum, neque utrum fortasse de excommunicatione

adeo cogitaverit et cogitari voluerit Strothius. Cf. Ejusd.
a
not. io. 1. 1.
a Quae de hoc loco Eusebii dis- no longer, they were excluded from it.
serui, ab verbis magis quam re

iis airoTeiJ.veaOai, a.ivoK/iTrTtcrdai, are the
diserepant quaj protulit censor 1.1. p. eipressions of Eusebius, or, rvhich is
339. sq. : " To throw light upon the equivalent to them, aKoivwvnTov b.vaKt\-
proper sense and connesnion of the whole pi/TTetv. And this was in every respect
qf tiris passaye, we must take a right an actual excommuuication, but as yet
view of the idea then entcrtained of tliey had no idea of the canonical law of
church communion, and of exclusion a later period." Apparet enim, credo,

from it. Even at the close of the second per se, etiamsi non opus esse putaverim
century, the vnion of bishops in one accuratius definire, quid esset Victoris
lody, the Koivi] evwais, as it is here aetate universae ecclesise communione
called, was already eslablished, by or- ejicere, de quo cogitabat, tamen de
ille
daining for each other, by sending letters vera, non comruunionis ecclesias-
iicta
of communion and the confession of ticie privatione me locutum, e.icommu-
fuilh, by the mutual support of the nicationis autem vocabulo non usum
churches, by the receplion of laymen esse propterea tantum quod alia ratioue
furnished with commendalory letters illud nunc dici solet quam qua? antiqui-
from other bishops, and lastly, by oribus temporibus convenit. Contra quod
paldic deliberalions on affairs relating additV. D. p. 340. "J7 is not necessary
to the church by bishops assembled in to distinguish a duplex Victoris consi-
council, whose resolulions were then lium, as the author supposes,'" illud me
communicated to all their colleagues. non satis perspicere fateor. Nisi enim
By ordinalion, and
the interchange of temere Eusebium cum Socrate pugnare
epistolce communicatorits, they were ad- volumus, et potest et debet sane duplex
mitted inlo this union ; by written no- illud Victoris distingui consilium de quo
tices that it could or would be continued dixi p. 376. sq.

EXCURSUS VII. 917
EXCURSUS VII.
AIJ
Oi pxv yap oiovrai i)\xtpav avT&v] Tractandum nobis
sumpsimua in hoc excursu locum hunc Irenaei ab Euscbio

rclatum et ut omnes VV. DD. confitcntur, non solum
vexatum et vexatissimum, sed fere dcsperatum et conclama-
tuni. Ita Strothius in cditione sua Gra?ca Eusebii p. 316.
not. 48. " Vexatissimus, inquit, loctts, quem etiam aMorwm
cod. MSS. nondwn inspectorvm ope sanari, veramque ejus lec-
tionem ac distinctionem restitui posse dubito, quum sine dubio

jam antiquissimis temporibus corruptus fa&nt."" Et Zimmer-
mannus ad h. monuit " Veoaatissi/mv/m
1. : huncce locum intactum
relinquo. Nec Edd., nec Codd. hucusque collati insignem lectio-
nis varietatem suppeditant. Vufoim, uisi conjiciendo, vico
sanabile videtur.'" Verum enim vero equidem codicis Maza-

rinsei lectionem non solum cum Valesio et Zimmermanno in
tcxtu retinendam putavi, sed eani simul certe reliquis omnibus
prseferendam esse existimo, quamvis nec Valesius nec Zim-
mermannus hoc existimarint. Ac primum quidcm lectio Ru-
fiui, Nicephori, Savilii, Christophorsoni quam ipsam in textu
cxhibuit Strothius et probarnnt Beveregius in can. opost. lxix.
p. 34., Massuctus dissertt. in Irena i Ubros ii. p. 74. sqq. n. 23.
25. et Krolnnus in htteris ad Strothium datis teste hoc ipso in
Preefat. p. xxxv., quantis laboret difficultatibus, patere potest
jani cx iis, qti;e annotavit Valesius ad Euseb. II. E. v. 24.
Annot. p. 404. sqq. Aliam difficultatcni quapremitur illa lectio,
addit I. \l. Steckius in Musei Helvetici tom. vi. partic. xxi. p.
45. sq. his verbis :

" Priores (defensores lectionis Rufini) anqit
qucestio ; Quinam it/i sint qw jefmcmdo horas diurnas noctur-
nasque computamtes diem statuamt; Num qui uuico die, velplu-
ribu8, vel etiam quadraginta iu jejuuio trausigant ? Bespondet
Beveregius ; Omnes: At si hoc verum, Ireiucus dcscrit suam
thesin de ap.(f)urfti)T/]a(i tov dhovs rrjs vqaTetas Controvcrsia forrMB
918 EXCURSUS VII.
jejimii ; proinde male subjungit koX roiavTrj p,ev irotKtXta tS>v
tTTiTripovvTov, talis quidem in observando jejunio varietas. Saltem

si ipsi propositum fuisset, quo demwn convenirent, docere ; Om-
nino scripsisset ov ptev ctWa irdvTes wpas rjp.eptvds re koX vvktz-
11
ptvds k. t. A. Cur ipse prseterea vix stare posse puto Rufini
lectionem, illud est, quod ex ea sequitur, jam Irenrei tempore
jejunium quadragesimale i. e. per quadraginta dies continua-
tum in usu fuisse, cujus rei alias nulla plane apparent vestigia
nec ostendit Massuetus l. I. p. 75. n. 23. p. 76. n. 2. Sed ut
mittam nunc quidem tum reliquas lectiones codicum tum lec-
tionem Grut. Ion. Cast., quam simul significavit Strothius,
quia inferius demum commodo de iis sermonem instituere
mihi posse videor, neque ea loci constituendi ratio quam pro-
posuit ille cujus statim antea mentionem feci, Steckius l. I. p.
47. mihi probari potest, quamvis eam solam veram esse pro-
nuntiaverit ipse Danzius de Euseb. C. p. 104. Est autem ex
sententia horum duumvirorum excidisse credenda post verba
u>pas —WKTeptvas vocabulum topq, qua, ut inquit Steckius 1. 1.,
restituta omnia plana et integra erunt, postremaque periodus

\a>ptov sic se habebit ol be TtTo-apaKovTa wpas i)p.eptvas re koX
WKTeptvas, <x>pq 0-vp.p.eTpovaiv i]p.epav avT&v i. e. Noiinulli qua-
dracfinta lioris diurnis ac nocturnis (putant observari debere jeju-
nium) hom commensurant diem suum. Irenwus enim jejunii
diversitatem commemorans a diebus transit ad horas, indicans,
existere qui quadraginta horis continuis jejunio se macerent, de
quibus (relatione ad quadragesimcp, observatores,) dici
habita
2>ossit, diem suum horw ada quare. Correctionem hanc, qum sua
j
evidentia se probat (?), agtoirto-Tov etiam reddit, simulque resi-

duos de codicum consensu scruptdos tollit o-vvo\jVis ttjs evayye-
\tKr\s to-Toptas, in quam B. Rhenanus (in Praf. ad Rufinum)
se incidisse refert, citante ipso Beveregio : ubi Irencei verba sic
leguntur : ol ptev yap p,(av ptovov ijptepav evi)o-Tevov ot oe bvo' ot
be irKetovas' ol be // (imo p. quadraginta) u>pas p:6vas ijp.eptvas
Kat vvKTeptvds' &pav ctvTt i]p.epas vr]aTevovTes. Ex quibus patet

auctorem 81/nopsis legisse in suo codice, prout legi oportere con-
tendo. Contra equidem ego non possum non fateri, mihi 110
paululum quidem arridere illam quam Steckius cxcogitavit,

lectioncm. Ut enim taceam, tantopere eam recedere ab om-
nium codd. lectionibus, ut ad eam nonnisi deinde confugien-
EXCURSUS VI T. 919
dum esse recte possemus statuere, si ox nulla codicum serip-

tura eerte tolerabilis sententia posset elici, quam tameu codd.
Mazarinaei Iectionem suppeditare mox conabor o tendere, tot
etiani ines.se puto in ilia quam Steckius ot Danzius fierijusse-
runt, loei Ireiueani omendatione difficultates, ut vel Rufini lee-
tionom ci anteferendam essc existhnem. Nam primum aeger-

rimc, si quid video, post verba ol be TeaaapaKovTa Spas ijixepwds
Te Kai vvKTepivas, suppleri ]>ossunt illa, qurc in parenthesi ad-
jccit Steckius :
" putant observari debere jejuninm.'''' Partici-
pium eerte verbi oleaOai. additurum fuissc Ircnacum, non du-
bito neque quenquam ita (Irajcc scripsissc censeo. Eadem est
ratio eorum quae non minus tanquam supplenda signo illo
parentbeseos notavit V. D. " relatiorie habita ad quadragesima?
observatores." No verbum quidem scripsit antea Irenseus de
quadragesimae observatoribus, i. c. dc iis qui quadraginta dies
jejunaverint : quomodo igitur tandem ad vcrba o>pq avpjie-
Tpovo-iv yp.epav avT&v illa possint suppleri l Similiter ncquo

illud patct, quomodo avpperpovaiv verti possit :
" de iis dici
potest (eos) diem horte commensurare, seu, ut Latinius loquitur

postea V . D., horcB ada quare diem." Ceterum cur vel articu-
lum Tyv ante yp.epav avT&v omiserit Steckius secutus illuni
locum avvoxj/eas, non satis video.
Itaque jain vidcamus potius an locus Irensei ex cod. Maza-
riiuei lectiono ccrtc melius babeat, quod si viderimus, patcbit
simul, neque ea quse in avv6\j/ei leguntur, valdo rcpugnare.

1'uto autem verba Irenaei ol be TeaaapaKovTa oipas ypeptvds Te
Kal WKTfptvas avp.p.eTpovai ti\v ypepav avT&v ita cxplieari posse
et debere: " aUi quadraginta horas diurnas et noctumas tan-
quam diem i. e. tempus quo jejiment seu tanquam tempus suum
jejunandi computant i. c. numerant (ne scilicct vel per longius
1
vel Ac primum quidem in hac
brevius tempus jejunent).'
loci neminem magnopere offendcre possc puto
interpretatione
duplicem accusativum, cui vocabulum avpp.eTpelv h. 1. junctum
est. Quse eonstructio quamvis sane sit paulo insolcntior,
tamen insana et barbara vix dici potest cuni Steokio 1. 1. p. 46.,
nisi insane et barbare seripsisse credamus etiam -Elian. V. H.
x. 17.. ubi leguntur hsec : Tpia TaXavra e-^wv Ttjv ovaiav et alter
aocusativus eodem modo appositionis loco positus est. Ferri
quidem non posse putarem illam dicendi rationem, si avppe-
:
920 EXCURSUS VII.
rpelv duobvis accusativis junctum idem esse diceretur quod

ovppeTpelv sed hoc ipsum monet,
tl tlvl vel ets tl vel irpos
ti, ;
ut de voce ovp.p.eTpelv quaedam adjiciam. Neque enim illam

loco illo Irenaei eo modo dictam esse censeo quo sane fre-
quentius dicitur, id conveniat nostro " etwas berech-
est, ita ut
nen^ quemadmodum dicimus " den Tag zu 24. Stunden berech-

1
nen,"" i. e. diei tempus ex viginti quatuor horis constans ponere.

Imo bene vidisse puto Strothium ad h. 1., ovp.p,eTpeiv ab Ire-
nreo ita potius dictum esse ut nihil fere differat a verbo sim-
plici, unde ipse supra simplicem numerandi significationem illi
verbo subjeci. Strothius autem haec commentatus est " Cete- :
rum verbum compositum significationi simplicis nihil fere adclere,

sed positum quoniam ad utramque vocem i]p,epLvc\s et vvktc-
esse,
pLvas referretur, puto. Quum autem hoc ipsum verbum nonnihil

difficultatis habeat, addere juvat loca qnwdam, qucn neque in vul-
gatis lexicis, neque in Stephani thesauro inveniuntur, in quibus

simili significatu obcium est. Herodotus Lib.ic. sect. 158. ait
Kal tov kclWlotov tu>v x (*>P a v iva oie^LovTes oi"E\ki]ves IboLev,
'
> /x?)
ovp.p.€Tprjodp.evoL ttjv coprjv Tr)s i]p.epr]s, vvktos irapeîjyov. Diony-

sius Hal. Ant. Lib. vii. c 10. vvktl p.ev els SpOpov, i]p.epa 8e els
vvKTa ovp.p.eTpelo-OaL tcls ecpobovs et de admir. vi dicendi in De-

Sed
1
hsec vera
''
vnosth. c. 10. 6 pjJTcop rovs Kaipovs crvp.peTpelTaL.' si
sunt, non video quomodo duplici accusativo quocum jungitur

vocabulum ovpperpeiv, tanto opere offendi potuerit ipse Stro-
thius, ut propterea ipsam Rufini lectionem, quam tamen in
textu exhibuit quceque sane ob alias causas jam allatas a
nobis vix retineri potest, reprobaret scribendo :
" Certe in
nostra lectione neque geminum accusativum, neque ovpp,eTpovoL
concoquere possum sed potius participium desidero? Restat vero
alia difficultas qua premi videtur cod. Mazar. lectio et quas
talis visa est ipsi Valesio, ut ob eam maxime locum deprava-
tum esse judicans pro rr\v ijpepav uvtcov legendum adeo con-
jiceret njv vr\oTelav avTcov his adnotatis " Miror tot homines :
eruditos qui hunc Irencei locum in suis libris exposuernnt, ejus

vitium non animadvertisse. Quis enim est sensus horum verbo-
rum ? aut quis unquam credat fuisse homines, qui quadraginta

horarum spatio diem metirentur f Atqui quadragiuta horce bi-
duum jejunantibus efficiunt^ Similiter Steckius 1. 1. p. 46.
" Verum, inquit, nec Musculi et Valesii Jertio, etsi melioribus
EXOURSUS VII. 921
codicibus freta, benigniore utitwr fato : Qualis enim dies vUe

quadraginta horis diwrnis ac noctwmis commemuratus 'f Voruni
enirn vero priinum non scripsit Irenseus ot 6e T€o-o-apa.KovTa
(Spais ijpepivaLS re kol WKTtpLvals avppATpovat, ti\v ijpepav avT&v,
quod si scripsisset, vcrti posset cum Valesio: " aln etiam qua-
draginta horis diurnis ac nocturnis computatis diem euum meti-
untur'' i. c. diei tempus ex quadraginta horis constans ponunt.
Deinde vcl si lcgcrctur ol 8e TeacrapuKovTa oopau iip.epLvuls re
kul WKTipLvah avp.\x*TpovaL Ti]v 7/p.epav uvt£>v, tainen illud quod

dicunt VV. DD.,
ex mea sententia inde minime sequeretur.
Ac primum quidem monendum cst, quod neglcxcrunt Valesius,
Steckius, minime loqui de die in universum, sed
alii, Irenaeuin
aperto sigillatim dc die, quo a quibusdam sit jejunatum, ita
ut cx praecedenti vnaTeveLv supplendum sit vcl fj vqaTevovaL vcl
ttjs vipTTeias. Quod ipsum intellexit tum Krohnius tum Stro-
thius, ille qui 1. 1., postquam scripsit " Posteriora verba sic :
verterem : per horas diumas atque nocturnas ad unwm omnes

emensi sunt diem swum,"" statim addit " i. e. diem jijunii,"'
{?) :
hic qui vertit " andre messen den Tag der Fasten nacli 40.
:
Stunden ab." Quamquam non niinus concedendum puto et

fatendum, vel sic nondum remotani cssc illam, quam advcr-
sarii invenisse sibi visi sunt, diffioultatem, neque nos juvari
nota illa quam ad interpretationem suam adscripsit Stroth.
r
deutsche l ebersetzung der KG. des Euseb. tom. i p. 398. " That
is, day ofthe faxt, so as to Jceep it wp for forty
they prolong the
howrs, day amd night."" Nam facile, credo, intelligitur, adhuc
remanere absurdam illam ct ineptam sententiam, fuisse ho-
mines, qui diem quo scilicet jejunarent, cx quadraginta horis
constantem sumerent. Neque quidquam effici videtur iis quae
in hac causa scripsit eandem quam nos, lectioncm tenens
Ittigius de hcerestarchis primi et seewndi seculi p. 229. "Verwn

prwferenda videtur lectio quce. sublata distinctione inter wces
Tecra. et oopas non quadraginta dierum sed quadraginta horarwm
jejunium asserit. Dioit initur (Irenseus) qwosdam uno die
jejunasse, usque ad seram vesperam ab omui cibo et potu absti-
\do, aUos dwobus, alios pluribus diebus, qwosdam autem qua-
draginta horasjejwnio destinasse (quo verbo destmandi liberius
etiamquam nos verbo nwmerandi, usus cst Ittigius ad expri-
mendum illud avpp.<-Tpzlv), ita ut ad sol/s occasum nondwm cibum
922 EXCURSUS VII.
sumerent sed horas etiam nocturnas jejuni transigerent, donec

quadraginta horw absolverentur, respondentes circiter tempori,
quo sponsus coelestis ablatus fuerit.^ Namque illis "quosdam
autem fuerif scidisse magis quam solvisse apparet Itti-
gium nodum illum qui inest in verbis avpp.eTpov(n tijv ijpiipav
avT&v. Adde Massuetum diss. in Irencei libros ii. p. 75.
" Alii vero quibus nullam distinctionis notam inter Tecraapd-
Kovra et oipas reponere placet, et i)p.kpav retinent, diem illum
40. horarum interpretantur. de tempore, quod effluxit a morte

Christi usque ad ejus resurrectionem, (id est, ab hora tertia
post meridiem Parasceues, usque ad horam circiter sextam
Dominica? sequentis) quod danoi ducebant plures, nihil quid-
quam cibi aut potus degustantes. Sed alii tum lectioni, tum
explicationi merito repugnant. Dies enim 40. horarum quoquo
modo explicetur, portentum est in tota antiquitate Ecclesias-
tica inauditum, cujus nec vola, nec vestigium apud omnes
retro auctores occurrit, eos etiam quibus familiarior fuit vel
Eusebius, vel Iremeus : nullique homini, si sanus fuerit, in
mentem usquam venire potuit diem suum ex 40. horis confi-
cere. Sed fac Irensei tetate aliqui exstiterint, qui privatam
sibi, et a communi onmium hominum gentium usu alienam
et
temporum rationem sibi constituentes, diem suum ita comme-
titi fuerint, ut (?) quid addidit Irenseus cos diurnas pariter ac
nocturnas horas computassc ? Puerile istud et insulsum pror-
sus. Quasi vero dies aliqua 40. horis constare posset, quia
nocturnae pariter ac diurnse coinputarentur ? Deinde si, ut
quidam volunt, Christiani aliqui fuerint, qui novissimas dun-
taxat 40. horas, quse Christi resurrectionem immediate praa-
cesserunt, do-aoi duxerint ; necesse est diei Parasceues, qua
crucifixus est Dominus, jejunium non ante ipsum crucifixionis
tempus inchoasse. Id vero Tertulliano repugnat, qui in fine
libri de Oratione, quem adhuc Catholicus scripsit, diserte as-
serit, die Pascha?, quo nomine Crucifixionis diem, fatentibus
omnibus, intelligit, quasi publicam jejunii religionem esse. An

vero ea die publica jejunii religio fuisset, si hora tantum tertia
post meridiem jejunium aliqui inchoassent, reliqua autem diei
parte epulis indulgere liberum sibi putassent ? Nullos certe

reperias ex iis qui a Quartodecimanorum disciplina discede-
bant qui jejunium ea die solvere ante solis occasum fas sibi
EXCURSUS VII. 923
esse crcderent." — Itaque jam dicendum crit, quomodo neque

ea quam supra shnpliciter sumpsimus, loci Irenun lcctio ol be
reacrap&KovTa wpais i)p.epivals re /cat WKTeptvals avpp.eTpovat tt\v
ijpepav avT&v neque ea quam nos certe reliquis omnibus verio-
rem putamus, scriptura illam difficultatcm afferat, quam rcmo-

veri posse despcrarunt VV. DD. Aberit autcm illa plane,
ut mihi quidcm videtur, si rectius intcrprctemur voccm i)p.epav.
Neque enim proprie scd improprie Irenrcus illam secundo

quidcm loco usurpassc censendus est, ita ut minime cogitan-
dum sit de die sed de tempore, similiter atque in epistola ad
Hebr. iv. 7. ttclKiv tlvol 6p((ei i)p.epav et v. 8. irepl aKK-qs —
r)pepas. Cf. v. 7. p.eTa toctovtov xpovov. Adde Hebr. v. 7. ev
raij r)p.epais Trjs aapnbs avTOv. Euseb. H. E. x. 4. (leorgi

vindic. N. T. ab Ebraismis p. 59. sqq. Pfochen. diatribe de
stylo N. T. n. li. Fischer. de vitiis Lexx.N. T. p. 424. Kuinoel.
Commentar. ad Matth. ii. 1. p. 19. ed. iii. cf. Wahl. Clav. N. T.
t. i. p. 702. ed. ii. Jam sive topais ijpepivals re nal vvKTeptvals
sive d>'pas r)p.eptvas Te koi WKreptvas nobiscum scribendum
duxeris, absurdi quidquam in Irensci loco vix deprehendes.
Aut enim Irenseus dicit, fuisse etiam, qui temporis quo je-
junarent, spatium ex quadraginta horis constans ponerent,
aut qui horas quadraginta tanquam tempus quo ipsi je-
junarent, numerarent. Atque hanc ipsam loci interpretandi
rationem ncscio an odoratus sit ipse Valesius conjiciendo
pro tt]v r)pepav avT&v legcndum esse tt)v vrjo-Tetav avrtav, quod
cum illa voco yptepas improprie accepta mire convenit et aptius
etiam profecto usurpassct Irenteus. Quamquam cur ijpepas
vocabulo uti illc malucrit, non minus apparere puto. Ludere
enim probabilitcr Irenreus voluit ipso illo vocabulo r)p.epas,
quod priori loco positum (01 ptev yap olovTat ptCav i)ptepav beXv
avTovs vr)TTeveiv, oi be bvo, ol be Kal -rsKeiovas) proprio sensu
dictum cssct, sed sccundo (ti)v r)pepav avTtov) improprio. Ac
similiter et rectc jam Grabius ijptepav secundo loco positum de
tempore interpretatus est, sed in eo aperte lapsus, quod vel
verba tijs ijptepas de tempore jejunii, non de die illius explicari
voluit. Ita enim V. D. disserit (vid. Iren. t. ii. p. 363. ed.
Massuet.) Ck Imo voro ipse Irenseus in primo hujus fragmenti
:
versu, ov yap povov irepl tijs i)p.epas, etc. per i)p.epav tempus, et
quidcm jejunii, intellcxit, non diem Paschalem, uti omnes
3 p
924 EXCURSUS VII.
adhuc acceperunt. Hanc enira indigitaturus, non simpliciter

i)pcpav, sed cuin addito tov 'ndcrâ dixisset (Irenseus) ; aut si
in paullo prsecedentibus ejus facta fuisset mentio, Tavrrjs tijs

i)pepas scripsisset. Neque sequentibus hic sensus bene con-
gruit, utpote in quibus ea, quse circa dies jejunii erat, diffe-
rentia exponitur : quae sane non ad diversa dbr) ti)s vrjo-Tttas,
sed ad ap<pLo-f$i]Tr]crLv irepi rijs ijpepas omnino referenda est.
Vocem igitur v-qo-reias in priori quoque istius periodi commate

subintelligens, nepX tt)s i)pepas de die, id est, de tempore jejunii
accipio ; ita ut sensus istorum Irensei verborum sit : non de
tempore solum, sed et diversis modis jejunandi ante Pascha, per-
inde ac circa ipsam Paschalem festivitatem (?), controversiam
sive dubitationem in Ecclesia ortam fuisse." Atque his conve-
1
nire dicit Grabius optime locum Socrat. H. E. v. 22. Ecrri be
evpelv ov \xovov irepi tov dpiOpbv t&v i)p.ep(2v bLacpuvovvras, akX.a
K.al Tr\v di:o)(i]v t£>v ebeo-paTGiv ov)^ 6p.oiav iroiovp.£vovs. Qualem
differentiam Irenseum quoque in media parte hujus fragmenti,
quse interciderit, exposuisse videri. Sed, ut taceam quod
contra Grabii opinionem recte monuit Massuetus dissert. in
Irenwi libros ii. p. 76. n. 24., illa verba Tiepi rfjs i)pepas ita ut
Grabius voluit, vix posse explicari propterea quod certissimum
est in verbis : ol pev yap oXovTai piav i)pepav beTv avTovs vr\-
crreveLv, ol be bvo (sc. i)p.epas), 01 be -nXeiovas (sc. i]p.epas), vocem

ijpepa non de alio, quam de 24. horaruni spatio dictam esse,
ideoque Irenseus in una eademque voce iypepa primum a com-
muni significatione recessisse, deinde ad eandem consuetam
illius vim rediisse et denique in ultimo ijpepav iterum ad im-
propriam ineptissime transiisse credendus est, illam interpre-
tationem verborum Trepi ttjs i)p.epas plane conficit prseterea
verborum collocatio. Quodsi verba irepi tov elbovs avTov tt)s
v-qcneias, ut apud Socratem, interpretanda essent de variis
ciborum generibus a quibus abstinerent homines in jejunando
et sequentia ol p.ev yap oiovrai etc. ad dp.(pLcrfir]Tr]crLV irepX Tr)s
i]p.ipas omnino pertinerent, patet Irenaeum ita potius debuisse
scribere : ov yap irepX tov elbovs povov Ti]s vrjcrreias, aWa Kal
7re/3t ttjs i)pepas (ti)s vqcrreias) ecrTLV i) dp.cpLcrf3r}Tr]crLs' ol p.ev yap
otovraL k. A. Nunc vero illa irepi ti)s r)pepas aperte ad nihil
spectare possunt et spectant nisi ad diem paschalem (cf. verba

prsecedentia TrapicrTaTai pev to belv kv pdvr) rfj ti)s KVpLaKr)s rjpepq
EXOURSUS VIT. 925
ot Valosius ad Euscb. II. E. v. 24. Annot. p.400. sq.), ab alii.s
alitor constitutum et verba uepl elbovs ovtov Tr)$vr)crTeias ad diver-

sitatcm temporis jejunii antepascbalis, cum alii por unum diem,
alii por plurcs jejunarent. Quod denique contondit Grabiua
vol tov Ttao-ya ad rrjs i/piepas addi vcl corte ravrqs tt\s r/pepas ab
Irenseo scribi debuisse, si de die dictum csset, illud
ypepa ibi
cum rf/s- r/ixepas satis accurato Irenseus scripsorit, semet ipsum

rofutat. Jam voro quamvis haeo ita sint, tamen verba tijv
ijpepav avTu>v co modo quo jam Grabius voluifc, ab Iremeo dici
potuisso, lioc nee Massuotus, credo, negaret, qui voro in

errorem incidit, 1. 1. p. 76. n. 26. con-
siinilem quoin Girabius,
tendons ab Irenaeo de jcjuniorum numero minimo sermonem
institui, nequo ab co tradi duobus jejunan-
alios uno dio, alios
dum sibi oxistimasso. Sed hoc recte dixit V. D., minime sig-
nificare Irenreuin do ipso jojunio quosdam dubitasse, utrum
sorvandum nocne, idem scripsit
et rocto " Lonrje minus :
disceptari potuit dejejwrtio qnod vocant v-nepOeo-e^s, seu sup&rpo-

sitionis (ad quod Iremei verba perpcram detorquent Valesius
ot Grabius), quod qui servarent, ne vespera quidem cibum cape-
rent, seu penitus abstinerent, sive una, sive pluribus diebus, usque
ad terminum jejunii, Paschale scilicet mane, quod a galli cantu
incipit. Ea enim jejunii species, ut a veteribus commendata, et a
/iiis plerisque servata, nidla tamen ecclesiasiica lege aut consuetu-
dine, qua? vim legis habcret, sancita fuit, sed uniuscujusque arbi-
trio ac pietati, ttt par erat, permissa, adeo ut absurdum sit, pace
virorum doctissimorwm dixerim, controversiam de ea re inter ec-
clesias fingereT Jam vcro his disputatis ostendisse mihi
videor, minimo ex nostra loci loctiono homincs fuisse Irenaeum
diccre, qui noscientes dicm constaro cx horis viginti quatuor,
oundom ex horis potius quadraginta constantem sumerent,
nequo aliud quidquam nisi quod in Irenaei loco invenimus, sig-
nificare videtur avvo\(/Ls Ttjs evayyeXLKijs lo-Topias verbis : oipav
avTi r)pepas vr)o~TevovTes, i. e. singulas lioras ita jejunantes ut
has horas sibi constituant fcempus jejunandi. Sed addendum
nunc, quo pneteroa comniendetur cod. Mazar. lectio. TJt
onim fcaoeam, suminam osso illius codicis auctoritatem, cum in
infcerpunofcione qiuc qualis csse dobeat, hoc loco maxime quae-
ritur, libris satis exigua sit auctoritas (vid. Massuotus 1. 1.
p. 76. n. -5.), fcamen reliquorum codd. Reg. Med. Fuk. sorip-

3 p -
:
926 EXCURSUS VII.
turas ad illius proxime acceclere intelligitur. Quod vero ad

eam lectionem pertinet, quam exhibent Grut. Oast. Ion., ol 8e,
Teo-rrapaKovTa copa? 7]p,epivds re koI WKTepiviis als avp.p.eTpovoî tt]V

i]jxepav avT&v, quamque vidi probari Gieselero Lehrbuch der
Kirchengeschichte t. i. p. 147. (an in editione secunda libri sui,
quae nuperrime prodiit, aliam lectionem Gieselerus exhibuerit,

nescio), eam qnidem nec ipse repudiarem nisi longe difficilior
esset nostra lectio neque illud ah adsutum videri deberet ab

librariis qui non concoquerent duplicem accusativum verbo
0-vp.p.tTptiv adjunctum, quo alios VV. DD. offensos esse supra
vidimus. Itaque ut lectionem Grut. Cast. Ion. prseferam, non
magis moveri possum, quam ut spernam cod. Mazar. scriptu-
ram, ea impellunt quse praeter alia ad Strothium scripsit
Krohnius 1. 1. " Post TeaaapaKovTa colon ponendum puto ; ex quo
me Raftni distinctionem sequi vides. Di.stinctionem autem
illam ipse loquendi usus postulare videtur. Quoties periodus
quwdam inchoatur verbis ol p.ev, ita ut nullis intervenientibus
sequatur verhum ftnitum, cum his quw ad efficiendam ejus senten-
tiam pertinent, ac deinde swpius 61 bk sine quodam verbo ftnito
sequitur, tum semper ad singula ol fxkv repetendum est a-nb tov
koivov illud verbum quod ad ol fxkv pertinet. Accedit quod
hoc loco singulis membris adjectus est numerus quidam dierum, ita
ut eximia adsit membrorum convenientiar Quamvis enim vera
essent quse de ol pikv, 01 8e V. D. attulit, tamen neque in
Irenseo exquisita ejusmodi orationis concinnitas recte semper
quaeratur et Rufini lectio reliquis quibus ea premitur, difficul-
tatibus haud liberatur. Ipse enim Krohnius statim addit

" Scio equidem exinde aliquam difficultatem quo?ri, quod sic jam
Trenai tempore jejunium quadragesimale fuisset, cujus rei alias
1
prioribus swculis apparerent vestigia.' Cf. Planck.

''
nulla in iii.
Geschichte der christlich-kirchlichen Gesellschafts- Verfassung t. i.
p. 462. not. 14. His ita disputatis illud certe effecisse mihi
videor, lectionem cod. Mazarinsei adhuc certe, dum alii co
dices nondum excussi meliora suppeditent, reliquis lectionibus
omnibus quse prseterea innotuerunt, esse praeferendam ideoque
haud temere a nobis in textu retentam.
Sed adjicere denique placet eas quas de loco nostro in me-

dium attulit conjecturas Strothius, quamvis nullam earum in
EXCURSUS VIII. 927
locum vel cod. Mazar. leetionis vel reliquarum lectionum sub-

stitucndam putem, satis illas partim a vulgata scriptura rece-
dentes, qua Rufini scriptura difficultatibus
partim iisdem
pressas. Oonjecit autem Strothius legendum esse vel o't be :
TeaaapdKovTW KaQ* d>pas ijpteptvds Te Kat WKTeptvas crvpp.eTpovvTes

ttjv ijptepav vel : ol be TecraapaKOVTa' dopats i]peptvals Te koX vvk-
Teptvats avpperpovvTes ttjv i]p.epo.v vel etiam : ol be Kal Trketovas.
Kal ol ptev u>pats ijpteptvals, oi be koI WKTeptvals avp.perpovat t)]v

/jptepav. Prseterea ad hanc posteriorem conjecturam tuendam
et commendandam V. D. hacc adjccit " Ac ne forte alical :
hcec cmendatio nlmis violenta videatur, notandum est, reaadpa-

Kovra, quod unico charactere p! scribebatur, cum ptev compendiose
.
scripto facillime permutari posse. Atque cum in hac particula

semel principium corruptionis factum esset, catera -etiam mutari
necesse erat. Quum enim accusativi prwcessisseyit, atque p! seu
TecrcrapdKovTa ad sequentes traheretur voces, et in iis accusativus
pro dativo ponebatur^ Sed haec de hoc difficillimo loco dispu-
tata sunto, cujus tenebras quicunquc melius quam nos, poterit
dispellere, ei lampada lubentes facilesque tradamus.
EXCURSUS VIII.
AD
Tyv irtaTtv Kaiir]kevovTes] De voce Kairi]\evetv multi

multa. Quid vero Ka-m]\evovTes sit nostro loco, ex totius
orationis contextu et adjectis tt)v airXijv tt(otiv, satis, credo,
potest intelligi. Recto vertit in roi summa Valesius : Sim-
plicissimam divinarum scriptumrum fidem adulterant i. e. ad-
ditamentis insititiis depravant, dialccticas suas disserendi
subtilitates ct quasi quasdam spinas simplici doctrime in
libris sacris comprehensse admiscentes et veluti inserentes.
rjums" onim priori loco haud dubie sensu, ut aiunt, ob-
jectivo de ipsa doctrina evangelica dictum est, contra -ni-
3 r 3
928 EXCURSUS VIII.
oTi? altero loco subjectivo. Cf. Irenseus adv. hseres. iv.
26. t. i. p. 263. ed. Massuet. Sed ut planius cxpediam lo-
cutionem Kajrr]\eveLv u, descendit illa vox, ut constat, a verbo

Kd.TrriX.os, quod cum proprie significet lixam (cf. Nicol. Uam. do
vita sua p. 18. ed. Orell.), deinde dicitur de institore pusillo
seu propola, qui merces suas emit ab ep.Tr6pco mercaturam
longe majorem exercente, externam adeo et maritimam. Vid.
Plat. de republ. ii. p. 371. r) ov KcnTijh.ovs Ka\ovp.ev tovs irpbs
covrjv re kcu Ttpaaiv hiaKOVovvTas, tovs be TiXavrjTas eirl tcls irokeis
ifMTropovs ; Hesiod. Opp. et D. ii. 264. Porphyr. Quaestion.

Homer. 1. Hemsterhuis. ad Aristoph. Plut. v. n 5 7. Spanhem.
ad Julian. orat. i. p. 141-143. cf. p. 138. Xenoph. memorr.
iii. 7. 6. ubi ol ev ttj ayopa p.eTa(3a\\6p.evoL iidem qui /«7.7777X01.
Beck. ad Aristoph. Av. v. 1292. Jam cum propolse non
multum lucrari possint negotiando, quia major quaestus pars
non potest non redundare ad eos, qui merces haud emunt per
multas jam traditas manus, verum mercantes a mercatoribus
a prima, ut aiunt, manu eas accipiunt, et cum ob hanc ipsam
causam turpis lucri cupidior esse soleat tota illa propolarum
natio, nisi admodum mentiantur, nihil proficientium (vid.
Cicer. de offic. i. 42. in. Themist. orat. xxiii. p. 299. Aristot.

ethic. iv. 1.), inde /<a7r?/Aoi vocantur ii quoque, qui fraudulenter
merces quaestus colligendi causa adulterant et maxime qui
vinum illo consilio depravant, ol tovs olvovs p.iyvvvTes tols veois
kclI tovs tolovtovs ios 7ra\aLovs TTLTTpdcrKOVTes, ut loquitur Scho-
liast. ad Aristoph. Plut. v. 435. cf. Euripid. Hippolyt. v. 952.
sq. bi a^vxov /3opas KaTrr']\ev. Atque inde Kairr]\eveLV tl dicun-
tur ii, qui rem qualemcunque eximiam, preestantem, egregiam
quacunque de causa, maxime vero propter quaestum defcedant
ac nativa sua vi et dignitate privant et spoliant. Ita legitur
'
illud apud Philostrat. vit. Apollon. i. 14. 7raz'0' vTrep xPW a T<av
avTov TrpaTTOVTa ZTTecrKOJTTTev ovtos koL a7T?/ye tov \pr]p.aTL(eo-dai
re kol Tr)v cpL\ocro(pCav KaTTr]\eveiv. Nicol. Damasc. p. 4. ed.
Orell. ovros p.ev ovk ecrTLV otu> t&v TTaibevpLCiTtoV rrpbs apyvpLcrp.bv
*XPV°~ aT0 ov ^ € eKaTn']\evcrev. Herodot. iii. 39. Cf. Cicer. de

offic. i. 12. Nec cauponantes bellum, sed belligerantes, i. e. nec
ipsam belli vim ac naturam eo quod lucri causa geritur, per-
vertentes, sed bellum, ut decet et par est ac quale esse debet,
gerentes. Cic. Verr. i. 64. qui ab isbo jus ad utilitatem suam
EXOUBSUS VIII. 929
nmidinarentur. Sueton. Titus c. vii. Ilinc ad Sophistas

transferri vox coepta est quaestus causa philosophantes eoquo
ipso pliilosophiam depravantes. Vid. Hemsterhuis. ad Luciau.
Nigrin. t. i. p. 267. Valcken. in annotatt. critt. ad N. T.
p. 409. sqq. Heindorf. ad Plat. Gorrj. p. 244. cf. Polluc. i. 50.
iii. 124. iv. 48. vi. 128. vii. 8. 195. ix. 34. 36. [43. Toup.
in Suid. iii. p. 189. ad Hesych. Monk. ad Eurip.
Alborti
Hippol. v. 956. Schleusner. Lex N. T. h. v. Blomfield. Glossa-
rium in JEschyl. Sept. contra Theb. ad v. 54 affixum editioni 1 .
fabulse a V. D. curatcc. Sed nullo modo semper solus qua;stus

tanquam prima et potissima causa eorum qui aliquid Kairr}-
kevetv seu adulteraro dicuntur, cogitandus cst, imo quaecunque
alia res, ut superius dixi, tanquam ad illud movens ct im-
pellens proponi potcst et proponitur. Ita ipso nostro loco
Artcmonitse dicuntur ttjv ankijv tS>v deiiov ypacpcov ttlcttlv Kairn-
KeveLvminime flagrantcs vehementiori quadam auri cupiditate,

imo altioris cujusdam sed insipientis sapientiae, ut ait ille, siti
ardcntcs. Haec si non tanquam sola, certe prima causa cogi-
tanda est, ut totius loci contextus ostcndit. Eodem modo
2 Cor. ii. ] 7. in verbis KairrjXevovTes tov koyov tov Oeov minime
dc sacra auri fame, certe non primum cogitandum puto, quse
cst opinio Hesychii et Theophylacti (cf. Suicer. Thes. t. ii.
p. 42.), imo cum opponatur o>? ef eiAtKptêiaj, co? ck ©eoC, KaT€-

vcottlov tov 0eov, Zv Xptorw XaXovjjLcv, significat Paulus hoc, se
doctrinam divinam non adulterarc, nativam et prrestantem

cjus indolem non deturparc, minime docentem illam propter
animi qua illius doctrinoe veritatem intimo pectore
vttokpktlv,
haud porscntiscat, minimc siuc mentis impetu ct inspectanti-

bus hominibus eorumque auctoritate, scd animo planc candido
et sincoro, sed divinitus incitato, sed teste Dco, sed auctori-
tato Christi. Cf. 2 Cor. iv. 2., ubi lcgitur boXovvTes tov Koyov
pro KaTTrjXevetv tov X. Neque aliter apud Eus. H. E. vi. 19.
Origcncs dicitur a Porphyrio KaTrrjKevcrai rqv iv Xoyois e£ii- (
cujus reicausam in eo tantum quaeri haud dubie voluit Por-

phyriuSj quod Origenes neque philosophise neque religioni
Christianse vale diccre sed doctrinam ex utraque quasi con-
flatam et commixtam tenere. Ita igitur milii multiplices
verborum KairriKos et Ka-miXeveiv significatus rectius quam vulgo
fit, oonstituendse ao dcscribendro videntur. Cf. Passow. s. v.
3 p 4
930 EXCURSUS IX.
KaTir)\evetv. Porro loci ad vim illarum vocuni rite sestimandam

prseter eos quos superius laudavi, satis insignes sunt hi : Plu-
tarch. de audiendd. poett. p. 80. ed. Krebs. ii. ?} Kvj3evets, ?)
oprvyoKOTiels, i) Karrr]\eveLS, r) TOKoy\v(pels, ptrjbev pteya (ppovoiv

ptr)be a£iov tt)s evyeveias. Plut. Brutus c. xi. tovs vcpavTas Kal
tovs KairrjXovs, oi)(l tovs TTpu>Tovs Kal KpaTtaTovs. Lysander. c.
xni. AAAa /cat 6 K0>p.tKos QeoTrop.Tros eoue \rjpetv aTretKa£o>v tovs

AaKebatptoviovs toXs Karrr)\iaLV, otl tovs "EWr]i>as ijbto-TOV ttotov
tt)s e\evOepias yevaavTes o£os eveêav eiOvs yap i]v to yevpa
bvcr^pes Kal TTLKpbv, k. \. Herodian. vi. 7. 22. t. iii. p. 483. ed.
lrmisch. Tr)v elpi]vr)v dei Trpbs 'Pu>p.atovs \pvaov KaTrr)\evovTes-
Antholog. Grsec. in epigram. Pallados t. iii. p. 130. ed. Ja-
cobs. Tvyr] KaiTr]\evovaa irdvTa tov fiiov. Julian. epist. xhi.
p. 422. ed. Spanhem. ei be ev tols pteyiaTOLs dWo p.ev cppovoir)
Tts, eV IvavTtov be o>v qjpovel btbdaKot, tto>s oxj tovt eKelvo KaTTij-
\o>v eaTLV, ov tl \pr)aTo>v, d\\d Trap.Trovr)po>v fiios av0po>Tro>v ; 0%
ptd\iaTa iraLbevovaLV, a judAicrra (pav\a vop.i£ovatv, e£airaTo>VTes

kcu be\ed(ovTes Tols eiraivoLS, els ovs /xeranêVai rd a(peTepa eOe-
\ovaLV, olpiai, Ka/cd. Adde Scholiast. ad Homer. Odyss. ii. 46.
sq. Ot p.ev dpyalot ttjv (3aai\etav ep.ept(ov els Tpia erriOeTa. Tov
ptev irpdov (3aaL\ea o>vdp.a(ov iraTepa, tov aTrrjvi) koX 0vp.o>bt) beairo-
tt)v, tov (f>etbo>\bv koX qjL\6\pvaov Kdirr)\ov. Davisium ad Maxim.
Tyr. dissertt. iv. 5. p. 56. sq. ed. Reiske. Cf. Neander. Denk-
wurdigkeiten aus der Geschichte des ChristentJmms t. i. p. 375.
EXC.URSUS IX.
AD
EUSEB. HISTOR. ECCLES. VII. 7. p. 475.
Ne nunc quidem conveniunt inter sese VV. DD. de fonte

unde duxerint patres ecclesiastici illud prseceptum, quo ssepe-
numero usi sunt YiveaOe boKLpoL Tpaire^lTaL. Ita Paulus Com-
:
mentar iiber das N. T. t. iii. p. 75. * ed. ii. ad Luc. xix. 23. ex
hoc ipso v. 23. Sid tl ovk ebo>Kas to apyvpiov p.ov eirl tt]v rpaire-
(av (coll. Mtth. xxv. 27. ebet ovv ae fia\eZv to apyvptov p.ov rois
:
EXOUBSUS IX. 931
rpcnT((iTais) natam ratus illam sententiam, haec scripsit

" From this demand of Jesus probably arose that maxim, often
quoteU by the Fathers, in which the meaning of this passage is
—
embodied: yCveaOe Sokijuoi TpaTTtCiTai" etc. Atque huic ipsi sen-
tentise prima spccie favere vidcntur omnes ii patres, qui disertis
verbis ad Jesum illud dictum referunt et quos laudat Fabri-
cius cod. apocryph. N. T. t. i. p. 330. sqq. coll. t. iii. p. 524. ac
Suicer. Thesaur. ecies. t. ii. p. 1281. sq., cujus opinio a Pauli
revera non est diversa. Suicerus enim 1. 1. p. 1283. " Nos"
inquit, " opinamur, patres illam sententiam e Christi parabolis
collegisse et hausisse. Nota est omnibus parabola illa de talentis,
quam Matthir.us cap. xxv. et Lucas capite xix. referunt."" Cf.
Ejusd. observv. sacrr. p. 143. sqq. F. Ooius observv. in N. T.
c. xxviii. p. 213. Contra ad Usserii sententiam praeter Vale-
sium et Huetium ad Origen. p. 114. sq. et Salmasium de fos-
norc trapezit. p. 809. propius accedere videtur Fabricius 1. 1.
Sed equidcm ab omnibus illis VV. DD. mihi discedendum

esse videri fateor. Ut enim Usserii sententiam rejiciam, non
solum illud movet, quod ex apocrypho libro patres hausisse
suum yivecrOz ooki/xoi rpa-nz£lTai, non recte sumi posse censeo,
cum ccrte facilius aut ex Matthaei et Lucae evangelio aut ex
epistola Pauli ad Thessaloniconses illud possit duci, sed etiam
eo moveor, quod nemo ex patribus, quantum scio, vel levissime
hoc significavit, cx apocrypho scripto illud dictum habcre ori-
ginem. Noque cnim vidco, quomodo Suicer. 1. 1. p. 1282. eos

qui illud defcndant, suo suffragio haud destitui putare potuerit
proptcr loca cujusmodi luec sunt : Origen. t. xix. in evangel.
Johann., Hieronymi epistola ad Minervium et Alexandrum,
Joh. Cassian. prim. patrum collat. cap. xx. p. 186. collat. ii.
c. 9. p. 197., Epiphan. haer. xliv. p. 167., Ca^sarii quaest. ult.
p. 204., quse quidem ad unum omnia a Christo potius patres

repetiissc illud dictum ostendunt, ex libro apocrypho hausisse
minime probant, nisi ita velimus concludere : Patres ecclesias-

tici dictum illud yCveade boKip.ot. Tpa-ne(iTai Christum (et Pau-
lum) protulisso affirmant, atqui in evangeliis canonicis (et epi-
stolis Pauli) illud ipsum minime lcgitur, ergo ex libro apocrypho
potius patres hauscrunt. Antca enim ostendendum haud
dubic est, nullo modo posse intelligi, quomodo, si nihil aliud
sequerentur patres ccclcsiastici nisi qiue in evangeliis eanonieis
932 EXCURSUS IX.
de Christo (vel in opistolis Paulinis de Paulo) referuntur,

Christo (vel Paulo) illam sententiam tribuere potuerint et
tum demum si illud intelligi plane nequeat, ex alio fonte
patres hausisse, poterit esse probabile. Nihilominus ea qua
dixi, ratione tum Suicerus 1. 1. tum Valesius ad Euseb. H. E.
vii. 7. Annot. p. 549. conclusisse videntur, certe nisi hoc
'
sumam, quid sibi velit Valesii 1
non
1
Quare :
' ;
1. 1., video. Cf.
Valesius ad Socrat. H. E. iii. 16. " Quo in loco id prwceptum
Christi (yiveade b. r.) legatur, — incertum est. Nam in evan-
geliis lioc prceceptum non legitur. Sed cum Origenes etHierony-
mus istud a Christo mandatum esse consentiant, et ab Apostolo
postea inculcatum, assentior Jacobo Usserio, qui dictum illud
Christi, in Evangelio secundum Hebrceos relatum fuisse existi-
mety Neque si hoc cum aliis VV. DD. Kestner. de Eus. p. 46.
statuit, ejus opinio ullo modo firmatur locis quse ipse laudavit
in ipso fere libri sui limine, Socrat. H. E. iii. 16. et scriptoris
vita? Syncleticse apud Coteler. monumentt. ecclesice Grcecce t. i.
p. 269. Socrates enim Christi et Pauli esse illud dictum

affirmat, quod quomodo affirmare ille potuerit, inferius sigil-
latim videbimus, et scriptor vitaa Syncleticae ut alii, ad Chris-
tum refert verbis : Nr/crrerje /xera Xoyov koX aKpLJ3eias. "Opa /xr/
6 eyOpbs vir€io~eX6ri tj\ ep.iropLq aov tt\s vrraTeias (Cave ne Inimicus
[i. e. diabolus] tuam subeat jejunii negotiationem, interprete
Cotelerio). Kal Ta\a ot/xat, Trepl tovtov tov crcorr/pa elprjKevaL,
to Tiveade 8o'ki/xoi r/3a7re£7rar TovTeaTi t6 âaiXiKov \dpayp.a

(nionetse impressionem, Cotelerio interprete) aKpifiws ytvd-
o-K€T€' eiaL yap kol Trapayapdyp,aTa' koX t) p.ev tov \pvaiov cpvais
7) avTr), Stac/Jepet he rco yapdyp.aTL. 'O p.ev ovv ^pvaos eaTLV, r)
vrraTeia, r/ ey/cpareta, r/ eXerrp.oavvrr. 'AXXa Kat 'EAAr/fcoz; 7rat8e?

Tt)v TvpavviKtjv eavr&v euKova tovtols evTidevTaL, Kal at/oertKot be
7rcu>res 8ta tovtwv aepwvvovTaL. 'Opqv be Set tovtovs Kal airocpev-

yeLV cbs Trapa\dpaKTas . BAeVe /xr/ dyvp.vdaTO)s Trepnreacbv avToTs,
(fr//jttcot9//s. Aeôv ovv /xerd aacpaXeias tov tov Kvpiov aTavpbv
evTeTvircapJvov rats dperaiV roureVrt, iriaTiv 6p6r]v /xerd oep.vS>v
irpdêuv. Jam vero neque iis assentiendum duco, qui patres
sententiam illam vel ex solis evangeliis vel ex sola epistola
Pauli ad Thessalonicenses hausisse putant, contra equidem
illos dictum hoc de quo agimus, tum a Christo tum a Paulo
repetiisse censeo. Atque hujus mei judicii causam non solum

EXCURSUS IX. 933
illam habeo, quod ipsi patres tum Christo tum Paulo suum yC-
veaOe hoKijxoi Tpa-ne(lraL adscribunt, scd etiam eo illud satis

stabiliri puto, dictum cum eo quem
quod quomodo patres illud
ei subjecerunt sonsu tum tanquam Christi ex cvangelio tum
tanquam Pauli ex ejus ad Thessalonicenses epistola ducere

potuerint, haud diffieilius intelligitur. Quodsi quid potiseimum
significare voluerint, quicunque usi sunt illo dicto, patres ec-
clcsiastici, qmesiveris, nihil aliud eos voluisse invenies nisi fero
hoc :
" Curate ut tanquam probati et spectati trapezita\ formam
et pondus pecunia? quam vel alii iis occupant vel ipsi aliis nummis
commutant, accwatissime exploranfes (cf. Salmas. defixn. trapez.
p. 562. sq. de zisuris p. 632. Paul. 1. 1. p. 169.), vos quoque
omnes qui vobis proponuntur et offeruntur, sermones et sententias
(unde Dionysius apud Eusebium ad disquisitiones criticas re-

tulit illud yiveo-Qe boKifxoL Tpairz(ZTai) sollicite et diligenter explo-
retis et examinetis, aurificis quasi quadam statera ponderetis,

Vide Suicer.
1
omne -naparrrwxov vo\xio-\xa rejicientis.'

''
1. 1., ubi
certe plerique patrum quos nolo exscribere.
loci laudati sunt,
Jam vero illa ipsa quam paucis adumbravimus, sententia quo-

modo, ut hoc prius persequamur, Paulo tribuere et a Paulo
repetere potuerint patres, satis in promptu sit. Cum enim
apostolus in ad Thessalonicenses epistola ndvTa doKifxdCeiv,
illa
to Kakbv KaT€\eiv velit Christianos, hoc ipsum Pauli prcecep-

tum quamvis verbis maximo discrcpct, scnsu tamen non ita
differt ab illo yCvtcrOe 8o'/«juot Tpa-n^lraL, ut quomodo multi ex
patribus tanquam Pauli illud proponore et a Paulo ducere po-

tuerint, mirum videri possit ei, qui qua libertate patres hoc in
geneiô versari soleant, vel obiter cognoverit. Vid. Suicer. 1. 1.
p. 1 283 :
" certissimini), Patres in cit<nuJis scripturcc locis maana
nonnunquam usos esse licentia, vel, ut molliori verbo utar, liber-
tate. Hinc sape voces quat idem sonant, suhstituerunt in locum
verborum contextus sacri : hinc aliquando olkoQcv qua?dam affe-
runt, et ad scripturw verba addunt: ut ea, de quibus agunt, aut
illustrare, aut probare possint, hinc memoriter sa?pe scripturcE
smtmtim scribunt, et voces quasdam liinc inde collectas, locis qui-
hbsdam adduntJ" Cf. Ch. Fr. v. Mattluei iiber die sogenannten
Itecensionen, welche derHerr Abt Bengel, der Herr Doctor
Semhr utid der Gehe&me Kirchenrath Griesbach in dem Griechi-
r
schen Texte des A T. wollen mtdecket haben, Ronnob. uud
.
934 EXCURSUS IX.
Leipzig 1804. p. 44. p. 74. p. 78. et Vater. Spicilegium i.
Observatt. ad usum Patrum Grwcorum in Critica N. T. perti-

Regiomont. 810. Spicilegium ii. ibid. 1811. Similiter
nentt., 1
Dionysius iilud yivecrOe boKLjjLOL TpaireClrat. non solum airoo-Toki-

ktjv (fxavrjv dixit, sed etiam addidit, illam pertinuisse irpos tovs
bvvaTUTepovs, eodem modo quo scriptor constitutionum apo-
stolicarum, magis illustraturus probabiliter Paulinum ir&vTa
hoKip.A(€T€ Kal to KaXbv KaTe^Te, siquidem eorum tantum est
onmia explorare, qui satis facultatis habent et virium. Cf. Fa-
bricii cod. apocryph. N. T. t. i. p. 330. Adde quse observavi
ad Euseb. H. E. vii. 32. Annot. p. 641. sq. Excurs. ii. p. 894. sq.
Contra minori tantum libertate uti voluisse videtur Rufinus
qui illud yiveaOe boKipLoi, TpaTte(lTai vertit :
" otnnia legite et
qua>. bona sunt tenete^ quse propius accedere patet ad Paulinum

navTa boKip.a£eTe kol to Kakbv Kareêre. Cf. Augustin. de na-
tura et gratia c. xxxix.
Sed non solum a Paulo verum etiam a Christo diximus

duxisse patres illam sententiam. Quod quidem prima certe
specie paulo difficilius videatur ad demonstrandum. Quamvis
enim hoc ipsum similiter commendetur eo, quod multi ex pa-
tribus ad Christum vere illud dictum referunt, tamon, nisi
illud simul explicare possimus, quomodo aliquo loco evangelii
Christus patribus certe suum yivecrOe boKipLoi Tpa-ne(lTai protu-
lisse videri potuerit, minime inanis ac vana esse dicenda sit
eorum suspicio, qui patres ex libro quodam apocrypho hau-
sisse illud existiment. Et profecto quomodo vel apud Luc.
xix. 23. vel apud Matth. xxv. 27. Christus eam sententiam
quam patres subjecerunt illi dicto de quo agitur, pronuntiasse
dici ab illis ipsis potuerit, certe minus facile videatur posse
intelligi, quam quomodo Paulum apostolum idem illud prseci-
pere dictitarint. Nemini certe vera et facilis esse videbitur

conjectura quam protulit Paulus Commentar uber das N. T.
t. ii. p. 525.: " Such appears to be the sense (eundem scilicet
sensum qui inest vel in loco Cebetis /urj yiyveaOe 6p.oloi tols
:
KaKoTs Tpaire(iTais' koX yap eKelvoi, mav p.ev Aa/3w(n to apyvpiov

irapa twv av0pa>7ro)v — Ibiov vop.i(ovo-Lv elvai vel in loco Luc. xvi.
12. koX iv T(5 dAAorpta) ttlittoI ovk tyeve&de, to vp.eTepov Tis v/jllv
owcrei;) ofthe expression yivecrOe Tpa-ne(aaL boKLfxoL.' quoted by many

EXCURSUS IX. 935
of the ancieuts, as uscd by our Lord. It mirjht easily have arisen

out of the parable, by way of application, the fabula docet, as it
were.'
1
''
Namque illud yiveaOe boKLpoi Tpcnrc{lTai non eandera

sentcntiam continere quam locum illum Lucm et parabolse de
improbo oeconomo, in promtu est quamvis do illius parabolae
loci interpretatione intcr se dissentiant V V. DD., ideoque certe
non sine immoderata et effusa, quadam libertate et licentia
patrcs illo ipsum Christum suiun yiveaOe h6K.ip.ot.
loco Luca?
Tpaire(lTai pronuntiasse affirmaturos fuisse apparet. Sed ipse
Paulus illi siuc conjectura: quam 1. 1. proposuit, non magnopere
probabiliter favit ; quippe quara serius proposita nova cujus
statira ab initio hujus disquisitionis mentionem feci, tacite
spreverit. Atque cx hac postcriori V. D. conjectura dictum
illud ex Luc. xix. 23. coll.Matth. xxv. 27. patres hausisse
censendum ost. Jam vero nos ut in eo a Paulo discedimus,
quod miniine tanquam ex solo fonte cx ovangeliis suum yiveaOe
hoKipoi Tpaire(lTai patres duxisse et a solo Christo repetiisse
amrmamus, sed siinul a Paulo illud eos sumpsisse defendimus,
ita loco illo Matth. xxv. 27. certe potissimum illos usos esse,
ut Christo simul possent illud praDceptum tribuere, jam proba-
bimus. Neque enim per se tantum veri similius est, magis
quam aliunde ex illo Matthaei loco patres allegoricse quidem
simul interpretationis auxilio (cf. Tzschirner. de claris veteris
eccles. oratoribus connnent. i. p. viii.) sententiam illam ut Christi
quoquo potuisse extorquere, cum totius parabola? illius argu-
mentum sit illi sententiae cognatum (vid. Kuincel. Commentar.
ad Matth. xxv. Matth.l. 1. v. 29.), sed
14. p. 666. ed. iii. et
clarissime hoc demonstrat exemplum Chrysostomi in homil. iv.
in act. apost. t. iii. p. 82. sq. Opp. ed. Montefalc, qui locus
quamvis nobilissimus, quomodo fugere potuerit diligentiam

Suiceri et aliorum VV. DD., profecto satis mirum cst. Sed
placct totum illum locum adscribere quo egregie comprobari
puto judicium meum de duplici fonte unde hauserunt patres
illud yiveaOe boKip.01. rpcnrefn-cu. Ita autem 1. 1. Chrysostomus
disserit : 'AAA' cbro tG>v aiaOi]Ta>v eirl ra TTvevpaTLKa tov \6yov
ptT&ywpev. "ESei cre, c/)rj(rt, Kara/3ciA.Aeif ro apyvpLov pov Zttl
roi/s Tpaire(iTa$ (vid. Matth. xxv. 27.), iêivov tov apyvpiov Tpa-
ire^LTas vpas Ka\a>v toxjs tS>v pr]pa.TO)V tovtmv aKpoaTas. Hoc
autem interpretationis artificio sino dubitatione, ut videmus,
936 EXCURSUS IX.
usus Chrysostomus statim pergit : /cat rtVos eVe/cey rpa7reft'ra?

vp.as e^dXeaev 6 Oeos ; iraLbevcov diravras Tr]V avTrjv o~7TOvbr)v i~m-
bzLKwaOat, irepX rr)v boKLp.ao~iav tcov Xeyoixevcav, oo~i]v e/cetrot
o~TTOvbr]v eyovo~L Trepl Ti]v e£eTao~iv Kal elcrobov tG>v vopLo~\xaTcov.

KaOairep yap oi TpaTTe(iraL to p.ev /ct/SSr/Aof Kal -japdcrrjpov e/c/3aA-
Xovctl v6]xLcrpa, to be boKLp.ov Kal dyte? beyovTaL, Kal bLaKpLvovo-i to
voOov diro tov yvqcriov ovtco Kal crb ttou]o-ov, Kal -xr] TrdvTa napa-
beôv Xoyov, dXXd tov ]xev /ct/38rrAoz> Kal bL€cp0app.€VOV e/c/3aAAe
aTTO crov, tov be vyLi] /cat crcoTi-piav eyovTa 7rapa7reju.7re Trj bLavoiq'
ecrrt yap ecrrt /cat crot £vyd /cat crTaOp.La ovk cltto âXKod /cat a~Lbi]pov
KaTeo~K€vacrp.€va, dXX airo ayveios /cat 7rtcrrecos crvyKeipeva, /cat Std

tovto)V boKLixaê Xoyov airavTa. Kat ydp Std tovto c/jrrcrt, ywecrQe
rpa7reftrat So'/ct/xot, ov\ tVa en\ rr/s dyopds ecrrcores rd apyvpLa
dptfyir/re, dAA' tVa rorj? Ao'yorj? /3ao-az't(rjre jaerd aKpLJ3e(as aTrdcrrjs.
Ita igitur locus ille Matthsei interpretaudus erat, ut Christum

quoque tum secundum sententiam tum secundum verba y(vecrOe
boKipoL Tpane^LTai prcecepisse appareret Sed magis etiam !
nostram sententiam stabilit Chrysostomus addens 8id tovto :
-
/cat d d7rdcrroAos YlavXos cpr/crt TrdvTa So/ct/jtdêre, to koXov 8e /ca-
TeyeTe ixovov. Nonne in his luculentissime ipse Chrysostomus

duplicem illum fontem illius y(veo~0e Sd/a/aot Tpaire(lTaL nobis
significavit ? Sed magis ille explanat mentem suam sequenti-
bus : ov 8td Tr)v boKip.acr(av be p.6vov vpas r/ra7re(VVa? eKaXecrev,
dXXd kcl\ Std Tr]v tcov KaTafiaXXopevcov vop.r]v. koX ydp rots Tpaire-
("trat?, edv povov virobeyJ)pevoi rd yj)i\paTa /cara/cAetcorrty oiVot,

p.i]K€TL be et? eTepovs bLavepcoaLV, dirav to rr/s ep-TTopias olyfjcreTaL'
ovtco /cat e7rt t£>v aKpoarcov to avTo tovto ytVerat. dv yap be£dp,e-
vos Tr]v bLbaaKaXiav Trapa cravTco /caracT^r/s, ju,r//ce'rt be els eTepovs
e/c/3aAr/?, Trdcrd crov r) TTpayjxaTeia Sta/rpi/7/crerai. Atd tovto eirl
tG>v epyao-Ti~pia>v €Keivu>v 8td Trdcrr]s r)pepas eicrobov T€ /cat e£obov

yLvofxevrjv 6pG>]xev. ToSro Toivvv /cat eTrt rr/s 8t8acr/caAta? yLvecrOco.
Kat ydp /cat e7rt rco> Tpaire&T&v eKeivcov 6pu>]xev tovs p-ev /cara/3aA-
Aoz^ras xP 1 JLaTa ~ T °vs 6e Xap.j3avovTas evOecos, /cat d7rtofras,

'll
/cat
tovto bia Trdcrr]s r)p.epas yLvdjxevov IboL tls dv. 8td tovto KaiToi tG>v
•/j>r]ixdrcov ovk ovtcov avTols oLKeicov, e7ret8r/ tj] xpijcrei ~rp6s to beov
K€)(pr]VTai, Std tcov dXXoTpicov 7ToXXr]V eavTols crvXXeyovaL Tr]v ev-
TTopiav. Ovrco /cat crii Troirjcrov ovk €o~tl TavTa rd Adyta crd, dAAd
ro£> 7Tvevp.aTos. dAA' 6p.G>s edv dpicrTr]v €7rt8et£r/ Trp yj)i]crLV, iroXXrjv
eavrco o~vvd£eis Tr)v eviropiav ttjv TrvevpaTLKrjv. Atd tovto /cat Tpa-
EXOURSUS IX. 937
7re£fras vpas eKakeaev 6 Qeos. tlvos be eveêv dpyvpiov tov koyov

eKakeaev ; e7ret8r/ KaOdirep to apyvpiov tov yapaKTrjpa eêt dmrjp-
Tiap.evov tov fiao-iktKov Kav yap pr) tovtov e\7], ovk eaTLV dpyv-
piov boKLpov, dkkd KLj3brjkov KaAetrat' ovtg) nal ttjv bLbaaKakCav
tt]s 7r/o-rea>? tov x.
a P aKT VP a T °v koyov d-mqpTLapevov e\€LV 8et.
YldhLV tG>v dpyvpL<av r/ \pr\ais itdav-v r)pxv avyKpoTel tijv far)v, Kal
avpjiokaioiv TrdvToiv VTtoOeaLs yiveraL, kciv dyopacraL tl, kuv 7rcoAr/-
crat 8e'r?, 8ta tovtu>v uiravTa irpaTTopev. Tovto koj. errl Trjs 8tSacr-
KaAtas yiveTaL. Tcov yap avpfôkipaLOiV TivevpaTLKOiV inToOeaCs

eaTi koX pi(a to dpyvpLov tovto t6 TivevpaTLKov etc. His jungc
locum Socrat. H. E. iii. 16. p. 189. ed. Vales., ubi disertis
verbis tanquam Christi ct Pauli dictum illud proponitur :
aAAcos re irapeyyvwaLV i]plv o re X/hotos Kat 6 tovtov anoaTokos,

yCveaOe boKipoL rpa7re^trat, coare ra irdvTa boKLpd&LV , t6 Kakov
KaTeyovTas, irpoaeêLV be p.r\ rts vpas ecrrat 6 avkaytoy&v bid tt)s
k€vt)s (pLkoaocpias
kol K€vi]s d-ndTrfs. Cf. Johann. Cassian. in
prima patrum collatione cap. xx. p. 86., ubi post verba " ut 1 :
efficiamur secundum prcvceptum Domini probabiles trapezitaP'' mox

addit " Quse omnia nos quoque deberc spiritualiter observare,
:
evangelicus sermo sub hujus nomiuis demonstrat exemplo.^ Unde

certe hoc patet, spiritualem quendam sensum in illo loco Mat-
thsei captari esse solitum. Cf. locus insignis et similis Origenis
quem laudat Tzschirner. de claris veteris eccles. orator. com-
ment. iii. p. ix. sq. Neque vero nobis
obstat, quod alii, ut
scriptor constitt. apostoll. 36., Clemens Alexandr. Strom. i.
ii.
p. 354., Origencs in Matth. xxii. 32., Pamphilus init. apo-
loget. pro Origcnc, Palladius de vita Chrysostom. c. iv., Nice-

phor. x. 26. (cf. Suiccr. 1. 1. p. 1281. Fabricius 1.1. not. c.)
simplicitcr tanquam dictum aliquod scripturae praeceptum
illud commemorant, cum illos potius a nemine reliquorum nec
a nobis dissentire pateat, qui ex duplici, qucm diximus, fonte
patres hausisse defcndimus. Quod quidem magis etiam inde
potcst intelligi, quod idem Origenes t. xix. ad Johann. viii. 20.
ad ipsum Christum illud dictum refert, quod alio loco tanquam
scripturae sacrae simpliciter attulit. Nihil autem magis dolen-
dum erit, quam quod iidcm patrcs, qui nonnisi interpretationis
(piibusdam veluti machinis ex loco Matth. xxv. 27. etiam ex-
torserant, a Christo quoque commendari to boKLpaCeiv -ndvTa
kol ro Kakov KaT€\eLv (nam huic fere convcnit corum yiveaOe
938 EXCURSUS IX.
hoKLjAOL TpcnrtClrai), quod longe facilius invenire poterant apud

Matth. vi. 22. sq. Luc. xi. 34. sqq., aureum illud praeceptum
tam ssepe prorsus neglexerunt et contempserunt.
Ceterum qui nostrse sententiae hactenus expositse suffrage-
tur, non facile assentietur conjecturse Cotelerii ab Usserii non
multum discrepante et ad Constitt. apostoll. ii. 36, prolatae,
secundum quam ex traditione sive non scripta sive in quodam
melioris notse apocrypho relata vulgatum fuerit, divino N. T.
oraculo pronuntiari " Estote boni trapezitae.'"
: Hsec autem
verba nescio quem annotasse ad Matthseum vel Lucam,
alium ad locum Pauli 1 Thessalon. v. 21., alium fortasse
ad 1 Johann. iv. 1., unde modo ut evangelica modo ut Pauli
laudata sint.
Denique loca patrum ad illud dictum magis minusve allu-

dentium vide apud eundem Cotelerium 1. 1. cf. Potter. ad Cle-
ment. Alexandr. Strom. p. 425. 436. Fabricium 1. 1. p. 330. sq.
Adde quem laudat Coteler. eccles. Grcec. monumm. t. i. p. 757.,
Petrum Siculum : Kayo) p.ev 6 evTehrjs Kal irdarjs d/oerr)s d/ueVoxos'
tcl yvo)pLo-0evTa /txot TTeirovr)p.evo)s, tt)s tS>v ttoAAcov dcrcrjaAeias
(IveKa, vp.lv boKLp.oLs Tpaire^LTaLs "7rpocrric9r7/ut et Paulini Nolani

epist. iv. :
" ipsos statueris nummularios, ut secundum suam for-
mam probabiles domino cuderent n/ammos." Sententiam similem
prseter Cebetem cujus locum supra laudavimus, habet Maxi-
mus Tyr. dissertt. ii. 2. t. i. p. 20. sq. ed. Reisk. Ovbev be
olp.aL bL(t>KTov otl /U.T/ dyaOov dhh\ dyadov cpavTacrtq, to p.r) dya-
dbv StcoKerat ev X^P a dyaOov' KaOdrrep virb tS>v /cep/uartcrrcoy (ita
enim legendum esse pro xP rlP* aTLa"r & j; bene puto conjecisse i
Marklandum ad h. 1., quem vid.) rd Kt'/38riAa tG>v vop.Lo-p.a.TO)v, ov

bioTL Kt/38ri\a, atperd ovTa, dhhd TJ) Trpbs to dhr/Oes 6/u,otoVrjrt Tr]V
tov KL(3brjhov qbvo-iv ZirLKpvTTTopLeva. 'AAA' evTavda p.ev oi dpyvpo-

yva>p.oves rr) Ti\yV bLeKpivavTO TahrjOovs to p.r) boKLp.ov. ev be Tr/
tS)v dyaOGrv vop.f) bLaKpiveL 6 Aoyos 0770 rcoi» ovto)V dyaO&v tcl
(paLvopeva p.ev, ovk ovra be' dhha hr)aop.e6a, u)airep oi p.oydr]po\

K€pp,aTLo-Tal (vulgo Xpr)p.aT lo-j a\) dqaavpovs Tap.Levop.evoL
, KL)3br]ho)V
dyad&v.
—
EXCURSUS X. 939
EXCURSUS X.
AD
Narrationem do statua Jesu et mulieris Paneadensis quam

post Eusebium cujus prsetorea cf. demonstrat. evang. iii. 4.
p. 107. ed. Montacut., referunt Sozomcn. H. E. v. 21. Philo-

storg. vii. 21 . Eva.gr. iv. 27. Johanncs Malala in Ohronographia
p. 305. Acta septimrc synodi (Nicscnre ii.) act. iv. t. iv. ed.
sq.,
Harduin. p. 260. sq., J. Damascenus orat. iii. de imaginibus,

Gcorgius Monachus in scriptoribus post Theophanem p. 506.,
Niccphor. H. E. vi. 15., ut par erat, oxplosit et ab ipsa potius
urbe Paneadensi in honorem Hadriani imperatoris statuam
exstructam esse ostendere studuit Theodorus Hasaeus in dis-
sert. de statua haimorrhouscE edita in sylloge dissertt. p. 3 14. sqq.
cf. Beausobre in bibliothec. German. t. xiii. I. F. Hebenstreit.
diss. de mulieris alp.oppoovcrris statua Jen. 1710. p. 6. sqq. Gie-
seler. Lehrbuch der Kirchcngeschichte t. i. p. 67. not. d. :
" Eu-
sebius — speaks of a statue in Paneas, tohich was at that time
referred to Jesus and the circumstances recorded in Matth.
ix. 20 ; later authors universally follow his account, and Malala
(600. p. C.) even knoics the name ofthe icoman —Beronice (Et
idem tradit alp.opf,oovaav littcras dedisse ad Herodcm secun-
dum, quibus ab co petierit veniam statuae Christo erigendse.
Vid. Fabricii cod. apocr. N. T. t. iii. p. 449. sqq.). Judging from
the evidence ofseceralcoins, it icas a monument erected in honour of
somc emperor (probably Iiadrian), and in consequence perhaps of
the trord acorfipt or ©e<p omirrittg in the inscription, falsely attri-
buted to Christ (cf. Th. Haswi diss. ii. de monumento Paneadensi

."
Bremce 1 7 26.4.) Cf. Fabricii cod. apocr. N. T. t. i. p. 252. not. 5.
Quocircajure quodam suo credulitatis ac supcrstitionis hac in
ro Euscbium accusavit Mceller. de fide Eitscb. C. p. 62. Ita
autem 1. V. D.: " Id quidem" inquit, "candido episcopo
1.
ln/xiitcr cirdimtis, quod statuam aliquam, qttam incohv. urbis a

mulicre sanata Jesu Christo erectam fuisse Jabulabantur, ibi
30
—
940 EXCURSUS X.
viderit : vellemus autem ipsum in veritatem traditionis tam ineptos

omnique sacrorum Evangeliorum consensu destitutcc inquisivisse,
antequam eam ut rem aîo-niaTiqv memoriai proderet." Neque
vero Eusebium de veritate illius fabulie vel leviter dubitasse,
magis etiam demoustrant verba e\xeLve he na\ eis ijp-as o>s nal
b\j/€i TiapaXajiitiv eiTLbr}p."i]<ravTas ttj irokeL et sequentia nal dav-
/xaarbv oibev roiis iraXai ££ e9vS)V eiepyeTr]9evTas irpbs rov (twttJ-
pos rjp.£>v, Tavra iteTTOLrjKevaL, etc. Hinc falso scripsit Cramer.

Fortsetzung des Bossuet, t. iv. p. 35 1 ., ipsum Eusebium nonnisi
famam et rumorem esse putavisse illam de statua aip.oppoovar\s
narratiunculam. Nam
quamvis antea ab aliis eam referri
profiteatur Eusebius (vid. verba tt)v yap alp.oppoovo-av ev9evbe —
eXeyov opu,aa9aL — beLKwa9aL— Trapap.eveLV, etc), tamen se plane
assentiri illi famse, aperte docet noster sequentibus verbis,
quse ipse antea attuli, iisdemque certa et indubia se reddere
velle ea quae alii referebant, luculenter significat. Cf. Reuter-
dahl. de fontt. hist. Euseb. p. 48 :
" Ad Ccesaream Philippi
imagines duas ccneas conspexerat Eusebius, quas memoriam rei
cujusdam a Christo gestai conservaturas audiverat : credere
etiam videtur, homines (sermo tamen est potius de solamuliere
Paneadensi), ad quos res in principio pertineret, imagines istas
tempore ipsius Christi erexisse^Sed ut ad Cramerum redeam,
rem ipsam inter commenta recte ille quoque retulit. Quo
magis mirum, Danzium de Euseb. C. p. 26. non solum de veri-
tate sententia; Hasaei aliorumque dubitasse cum Magn. Crusio
de Macario Magnete Gotting. 1737. p. 26. sqq., sed etiam lau-
dasse Eusebium, qui non sine summa prudentia hanc narra-
tiunculam memorise tradiderit, communem tantum hominum
opinionem referat et in hac re consentientes sibi habeat, Maca-
rium Magnetem, in Libris 'Attokpltlk&v s. 'ATroKpiaecav, Aste-
rium Amasecc episcopum in homilia in Jairum et mulierem al-
pLoppoovaav apud Photium in Biblioth. cocl. 271. Hac igitur in
re eandem laudem meretur Eusebius, quam Suetonius, qui in de-
scribendis enarrandisque rebus gestis Augustorum nullnm prope
verbum sine auctoritate posuit, adeoque incorruptaf.de atque can-
didus scripsit, ut illiusfide nihil sit certius. Sed ut hsec certe
mihi non possunt contrarium persuadere, cum nondum satis-
faciat muneri historici, qui nullum verbum sine auctoritate ponit,

ita nihil efficitur ex mea sententia inde, quod vix credibile vi-
EXCURSUS X. 941
deatur Juliawum imperatorem (toste Philostorgio ac Sozomcno)

ejusmodi monnmentum quod honori principis tam pii et splendido
Institutoris elogio toties condecorati (Hadriani), positum fuisset,
indiguissimis adeo modis subverti, per urbem trahi confringique
et suam ejus loco rcponi jussisse imaginem. Cf. Fabricii cod.
apocr. JV. T. t. iii. p. 447. g. Dc hac cnim re ipso vchcmentcr
dubito, ct facilc falsa vcris miscuerint in eo Philostorgius ac
Sozomenus, ut augcrctur invidia Juliani apostatoe, qui illain
statuain indignissimis modis subvcrtcrit minime neccsse est,
cur cam fortassc cx hominum conspectu removerit, facile in-

tclligi potcst. Neque enim immcrito, credo, illam magno in
honoro apud Christianos fuisso statuatur. Quid autem deinde
mirum, acerrimum supcrstitionis pagame propugnatorem ac
vindicem, Julianum, statuam illam, quamvis Hadriano posi-
tam, non dcstruxissc, ccrto hominum oculis subduxisse ?
si
Hoc modo ncque Hadriani mancs ipse laedebat et rcligioni

sua) optime consulebat. Adde quod Philostorgius, quamvis
imaginem illam eversam referat, tamen de Juliani jussu sta-
tuaque ipsius rcposita tacet. Cf. Joh. Reiskius de imaginibus
Jesu Christi exerc. iv. p. 104. sq. Muenter. Sinnbilderu. Kunst-
vorstell. der alten Christen. Fasc. ii. p. 12. sqq. Paulus Comm. ub.
d. N. T. t. ii. p. 282. cxt. p. 283. init. Scd in itinere ex Pa-
Isestina Tyrum ad Paulinum, ut videtur, facto (cf. Eus. H. E.
viii. 7. 9. Stroth. Leben und Schriften des Eusebius p. xxii. :
" Whether he went there on business relating to his church, or

wrished to retire from the danger which threatened him at Casarea,
we cannot ascertain." Valcs. de vita scriptisque Euseb. Co?s.
cHatribe p. xxxvii.), anto a. C 312. urbem Paneadenscm visi-
tasse Eusebium, illud haud malo conjicit Danz. 1. 1. p. 57. not.
17. cf. p. 37. sq.
Jam dcvenimus nunc ad quajstioncm similcm sed

vcro
nondum accuratius agitatam ac dc verbis iirl rijs omyAr;? avrijs
institucndam. Quse quidem vcrba Valesius vertit :
"'
in ipsa
basi" Strothius: "aufdem Piedestal selbst.'" Cf. Eus. Vit.
Const. i. 3. Sed prinmm vellem hanc significationcm vcrbi
<rr;/A?/ probasscnt VV. DD., dcinde quomodo poterat illa
planta crescere in vel ex ipsa statuse basi, quse si non cx

metallo undo constabat statua (rr/s avrijs ikijs opOiov 0-xviJ.a),
3 Q 2
942 EXCURSUS X.
certe non ex terra facta erat ? Num non solum commenta,
sed etiam miraculi similia commenta h. 1. attulit Eusebius ?
Imo Valesius tantum et Strothius, ac philologicum nonnisi

finxerunt miraculum male interpretato verba Eusebii, haud
dubie ad rei insolentiam augendam, jam Sozomeno qui temere
scripsit : diro be Trjs /3do-ecos (?) ecjr 'LoTaio 6 avbpids ovtos, cos
fj
lo-Topel E?W/3ios, nec melius Rufinus ut nunc taceam alia, quse

male assuit interpretationi suse loci Eusebiani, vertit verba
iirl ttjs o-Ti]krjs statuce e basi. Verum enim vero omnia fiunt
plana, si o-rr/Arjs de columna s. dvbpiavTi quod statim postea
legitur, interpretamur, ut h. 1. est interpretandum cum de alia
vocis significatione cogitari nequeat (cf. Vales. ad Eus. H. E.
ii. i 2. Annot. p. 87. et nos in Excursu xvi.), neque im " irC sed
"juxta, an" significare censemus, quo sensu ssepius em gignendi
casui jungitur. Vid. Xenoph. Anab. iv. 3, 28. p.eivai «rl tov
TTOTafxov juxta fluvium, am Eluss. Herodot. v. 92. 3. eorecores
eirl tS>v dvpewv bei, an der Thiir. Fischer. animadvv. ad
Weller. Gr. Gr. vol. iii. P. ii. p. 228. sq. Cf. Matthife Miscell.
Pliiloll. i. p. 163. Voigtlsender. ad Lucian. diall. mortt. i. not.
c. xvn. not. a. p. 95. t( aeavTov obvprj eirl Ttj \ip.vrj lo-rcos;
Neque N. T. scriptoribus illa significatio prrepositionis eirl in-

audita est. Vid. Matth. xxi. 19. ubi ficus stetisse legitur eirl
Trjs obov, am Wege. Johann. vi. 21. to ttKoIov eyevero eirl Trjs
yrjs, juxta terram. Johann. xxi. 1. e(pavepo>aev eavTov iraXiv 6

Irjaovs Tois p.a6r\Tals eirl Trjs 6a\daar]s. Cf. V. 4. eaT-q 6 'Irjoovs
eis tov alyiakov : ut taceam tiepiiraTeiv inl Trjs 6a\daar]s et e-nX
Tijv ddkaoaav Matth. xiv. 25. 26. Marc. vi. 48. 49. tot ac
tantis interpretum studiis vexatum ac divexatum. Vid. Paulus
Commentar iiber das JV. T. t. ii. p. 330. sqq. Kuinoel. Com-
ment. ad Mtth. xiv. 25. p. 408. sqq. ed. iii. Sed vel his locis
quamvis ne -nepmaTelv eiA Tr\s 6a\daar\s interpreteris de ambu-
latione juxta mare, plures alise rationes impediant, tamen
linguae usus minime impedit et temere Kuinoel. 1. 1. p. 411., si
ambulationem Jesu juxta mare voluissent significare evange-
listse, ad evitandam ambiguitatem scribere potius debuisse vel
scripturos fuisse contendit e-nX tov aiyiakov rrjs 6a\daarjs lau-

dans locos Mtth. xiii. 2. Joh. xxi. Sed illo loco legitur
4.
potius eTil tov aiyia\bv Tr/s 6a\daar]s, hoc ets tov aiyi.a\6v, et
nisi ipsius lingupc ratio concederet ut ewt sequente genitivo in-
EXCURSUS X. 943
torprctcmur jaxta, vcl eirl tov aiyiakov rrjs dakdaa-qs, ambiguum

esso dici posset, ut scripturos fuisse evangelistas Kuinoelius
ccnsuit. Cf. Fritzsche iv. evangg. i. p. 502. Paulus das
Leben Jesu t. i. p. i. p. 359. Wahl. Clav. N. T. t. i. p. 578.
ed. ii. Qure cum ita sint, sua sponte evanescit nostro loco
certc miraculum ex mala Vales. ac Stroth. interpretatione
ortum. Jam vero aliud si non miraculum certc commentum
ex vcrbo (pveiv scqucns contra Strothium et Valesium frustra
removcre voluisse puto Paulum 1.1. t. i. p. 576. sqq. Quamvis
enim niinime illud se audivisso hominum fama scribat Euse-
bius, in vel cx illius statiue basi crescere plantam, tamen juxta
illam plantam peregrinam crcsccre dici, ipsum et nihil aliud
ipsum dicerc puto vcrbis ov (pveiv, et recte vertisse Va-
lesium (pveiv prseeunte llufino nasci, Stroth. wachse. Hanc
autem famam sive Eusebius ipse crediderit sive non crediderit,
quod probabilius cst, quia ncquo ipsc in sequentibus diserto
affirmat, horbam quoquo se vidisse, imo statuam tantum cty-a
TrapaXafleiv, ac Philostorgius adeo hcrbam se nusquam con-
spexisse commcmorat (cf. Paulus 1. 1. p. 577.), quod vix dix-
isset, si ipse veram illam traditionem de herba putasset, sed
famam illam sive illi crcdiderint neonc, hoc tamcn facile

liquet, cur utorquc eam non omittendam duxerit. Cominen-
darc cnim ita sibi posse vidobantur co mclius suam dc statua
ipsa opinioncm, quasi Christo illam essc positam, vcl illa salu-
bri horba significarctur juocta eam crescere credita (utrum
sempcr an nonnisi ccrto quodam anni temporc ibi crcscero pu-
taverint illam homines, Eusebius non dofinit), et TravroLwv vo-
orniaTutv orgo ctiam utili ad fluxum sanguinis quo laborabat
illa femina a Christo sanata, medicamonto. Hinc adeo Phi-
lostorgius post iravToCcav voarjp.aTu>v addit : jtidAiara 8e Trjs (pQi-
vabos, quia si qui statuam illam Christi esso credcntes, forte

erant, qui cx illo sanguinis fluxu, qucm quamvis evangelistis
non affirmantibus (Matth. ix. 20. Marc. v. 25. Luc. viii. 43.),
pcr duodocim annos nunquam interruptum fuisse facile puta-
rent ut ipse R. Mead. in Medica sacra c. xi. (cf. Paulus 1. 1.
p. 574. sq.), tabein s. phthisin adco consecutam essc opinaren-
tur, antequam Christus feminam sanaret, illi, inquam, deindo
neque illud affirmare dubitarent, herbam illam juxta Christi
statuam crescentem egrcgium esso ut ad iravTola voarâra ita
3^3
944 EXCURSUS X.
adeo ad phthisin reraedium. Cf. Mercurialis de morbb. mu-

liebrr. 1. iv. ubi fluxus immodici diutius durant, timendum ne
jiat hydropica, cachectica etc. Polluc. iv. 25. 186. 187. ed.
Hemsterhuis. Columell. vi. 14. Cels. iii. 22. Hinc etiam
Rufinus (cf. Fabricii cod. apocr. N. T. t. iii. p. 446. sq. not. e.)
non dubitavit verba Eusebii o p.(xf><-

t°v Kpao-ntbov rfjs tov x a^~
kov biirXoibos clvlov, dXegupdppaKov tl iravToiwv vocn]p.aTa)v Tvyya-
vetv ita exa gge rare :
" quce (herba) cum exorta fuerit, excrescere
ad stolce cerei illius indumenti fimbriam solet, quam cum summo
vertice crescens herha contigerit, vircs inde ad depellendos omnes
morbos languoresque conquirit, ita ut quo?cunque illa fuerit infir-
mitas corporis, haustu exiguo madefacti salutaris graminis depel-
latur, nihil omnino virium gerens antequam wrece fimbrice
si
'
1 1
summitatem crescendo contigerit, decerpatur.' Modestius certo

Sozomenus cum Eusebio de illa herba scripsit : TravTOLoav ira-
6Qv Kal voarjpidTOiV ake£iKaKOV (pdppaKOV fioTavyj tls £(pvev, rjs to

elbos oibels £yvu> — kci0' j)pas laTpwv rj ipLireLpcav. Cf. Valesius
ad Euseb. II. E. vii. 18. Annot. p. 578. Godofredus ad Philo-
storgiutnp. 274. 276. Dallseus de imagg. p. 265. sq., quos citat
Fabricius 1. 1. Hsec igitur est mea sententia, tum a Strothii
diversa tum a Pauli, cui adhuc quse mihi in promptu
tamen ipsi
sunt, respondenda erunt. Ita enim V. D. 1. 1. p. 576*.)
disputat " that is (animadvertit scilicet hsec Paulus ad verba
:
Eusebii ov —
cpveLv), is represented as having grown up. One
xcould not have thought it necessary to be reminded of this.
But even Stroth translates the passage as if the herb was said
to be continually growing there. —
It is from such translations
miracula philologica' arise, while persons who
>
as ihese that '
are not credulously disposed, if they do not examine the original,

conclude the whole account to befalse. The plant was represented
naturally in metal as well as the two jigures, and gave a
meaning to the Such a herb was pointed
whole design. '
out to the woman on her him who is stretching forth his

hiees by
hand to her, in order to confirm and render permanent the sudden
recovery, for which she was indebted to the momentary impression
which she had so powerfully felt, while in the fulness offaith she
was touching the hem ofJesusS" Hanc summi viri expositionem
quominus veram putem, plura impediunt. Primum in eundem
errorem ille incidit, quem Valesius ac Strothius, falso interpre-
:
EXCURSUS X. 945
tatus vocem arr/Ar? :

" Saulengestell" " pillar-base,' quse signifi- 1
''
catio si verbo illi non potest tribui, ejus sententia ipsa tollitur-
Nam si non depicta erat illa berba in basi, in statua ipsa quo-
modo potorat esse efficta ? Deinde non possum non fateri, me
quidem quoties legi illud verbum (pveiv, nihil aliud cogitare po-
tuisse, nisi vere crescere credidisse homines plantam illam juxta
statuam. Nequo enim vel leviter indicat Eusebius $vziv im-
proprie explicandum esse per illa: "w represented as having
grown up? modo recte interpretemur verba k-n\ rrjs o-rr/Arrs- avTr)s.
Et quomodo (pveiv illud significare potest, quamvis vel impro-

prie accipere velis ? Nihil certe tunc illud esse potest nisi
"tanquam crescens depicta." Cf. Homer. Uiad. vi. 149. &s
avbp&v yevaj r/ p.ev (pvti, 1} & (rrroAr/yei, ubi sano (pva. i. q. 4>v€tcli.
Sed quomodo potuerit tanquam crescens depingi planta illa,
nemo facile dicet. Eadem est ratio verborum avibv et Tvyya-
veiv, et recte vertit Valesius quse ad fimbriam usque ameEe
:
diploidis assurgens depellendis omnis generis morbis prsesentis-

simum remedium est, et Stroth. welches bis an den Saum des
metallenen Kleides herau/geht, und cin Gegenmittel —seyn soll.
Deniquo quod ultimum Paulo opponi recte posse puto, illud

est, quod, si vere herba illa etiam in basi statuse depicta esset,
profocto quomodo dcindo adhuc statuam illam alicui impera-

tori Romano positam fuisse rectius credamus, haud intelligitur.
Nonne enim ipse omnia proposuit ut haud male in-

V. D. ita
terpretatos esse illius setatis homines illas statuas de Christo

etc. putandum sit ? Sed mali, imo pessimi fuerunt interprctes
ex mea rei expositione. A falsa enim et perversa sua opinione
poterat Euscbium ct alios jam illud deterrere, quod in evan-
geliis mulier illa tetigisse legitur Christi vestis laciniam, hic
vero sonsisso illud et deindo ad mulierem verba fecisse tradi-
statuarum altera ostendebat mulierom, in
tur, contra illarum
gonua provolutam, supplicos manus tendentem ( UeTevovau
Zoikos), altera repnesentabat virum erecto stantem corpore,
diploido indutum koituims et manus porrigentem.
Scd do ipso illo vocabulo 8177X01805 sigillatim nonnulla mo-
nero placet. Facilo cnim, credo, intelligitur quocunque modo
illud intorprotoris, Christo 8i7rAoi8a nominom sanae mentis po-
tuisso Quodsi quid plorumquo dicatur 8i7rAoly,
attribucro.
velimus cognoscere, optime docebit illud nos Salmasius ad
3 «4
946 EXCURSUS X.
Tertullian. de pallio p. 396. sqq., qui cum alia tum hsec dispu-
tavit " Dwplex vestimentum Grceci quoque illud appellabant,
:
quod ita amplum et fusum erat, ut duplicari in gerendo posset,

bnrXoibas, et bi7r\r)yiba<; ) et SittAS tjuarta, hujusmodi vestimenta
vocabant. Hesychius : SnrXoiba, bi7r\oviJ.h"qv xAai>t'8a kv t<3 <po-
peTo-Oat.Contra cWAa, et aiTXoibts dicebantur, parvse et exiguse

vestes, quaj duplicari non poterant. Idem Hesychius a.7r\ovs, :
fjiiKpbv ip.6.Tiov : et : arrkrJTis, crvpp.€Tpos \\alva, ov bvvap.ivr) bi-
Tr\co9r]vai.' a7rAoi'Sey, IjxaTia p.iKpa. Pallium commune Greeco-

rum, et fusius erat et redundantius, atque ad calceos usque
demittebatur, ut alicubi scribit Quintilianus. Illud pallium
primus duplicavit, sive duplicatum gessit Diogenes aut Crates.
Facile enim duplicari poterat, et duplicatum geri propter am-
plitudinem suam. Quomodo aut qua de causa Diogenes pal-
lium suum duplicare instituerit, explicandum est. Commu-
nitus in Grsecia pallium ita gerebatur, ut diue lacinise ab
utroque latere retrorsum rejicerentur, et in humeris fibula
strictae retinerentur. Quod avafiefi^rjcrQai Iploltlov dicebant : et
IfxaTiov ava(5e(3\rj[x{voL qui pallium eo modo regestum utrimque
habebant, ita ut tunica, quam sub pallio gestabant, tota in
anteriore parte pateret. De illa regestione pallii diximus
initio harum animadversionum. Diogenes Cynicus qui nullam
tunicam habebat sub pattio ad eum modum quem diximus
rejecto, sed solam interulam, cum persummum frigus tunicam
ab Antisthene petisset, jussus est duplicare pallium. Verba
Diogenes Laertii in Antisthene AtoyeVet yjLT&va oltovvti irpoa-
:
^ra£e TiTvâi doLfxaTLOv. Idem ibidem : Kai TrpwTos eot7rAcocre
tov TpLj3(»iva Kal p.6vu> avTio e^piJTo. et solo pattio utebatur. Sine
tunica scilicet, nam pattium ita duplicatum tunicai vice totum
corpus involvebat. Quinimo Cynicus pallio suo quasi veste
stragula tectus, et involutus dormiebat. Diogenes Laertius de
Diogene Cynico : Tp[(3<j>va 8t7rAcocras' irpioTOs KaTa Tivas, 8ta to
avdyK-qv ex iLV KaL ^vtvhuv ovtQ. Cui necesse esset in pallio suo
cubare, propterea quod vestem stragulam non haberet, eo du-
plicato totum se involvebat. Jam quomodo pallio sese invol-
verent Cynici, et quo pacto illud duplicarent, dicendum. Grse-

canicum pallium commune utrumque humerum operiebat, et
utrimque regestum retrorsum, in humeris fibula strictum
continebatur : Cynicum vero pallium humero dextro sub-
EXCURSUS X. 947
joctum, et in sinistrum conjoctum, ante et retro duplicabatur.

Humerum siquidem lsevum duplici textu tegebat, et dextrum
nudabat, cum commune in utroque humero simplex sederet.
Quaro Cynici qui duplici pallio utebantur, alterum humerum
exertum habebant, alterum duplicato pallii textu coopertum.
At(juo hsec erat duplicatio pallii, quam Crateti quidam, alii
Antistheni, nonnulli Diogeni adscripscre, quamqueomnes exindo
Cynici usurpaverunt, qui pallio solo absquc tunica involve-
11
rentur. Addo eundcm Salmasium in confutatione virulentis-
sima animadversionum Antonii Ccrcietii (Dionysii Petavii)
p. 9. et Jungcrmann. ad Polluc. vii. 13. 470. P. ii. p. 719. ed.
Hemsterhuis. Talem igitur bmXoiba Christum gestasso cre-
damus ? Quod quamvis vetercs Christiani fortasse crediderint
(cf. Tertull. de pallio c. v. p. 28. ed. Sahnas. " At enim pallio
nihil expeditius, etiamsi duplex, quod Cratetis more nusquam
vesticndo componitur quippe tota molitio ejus operire est

:
solutim, id cst, uno circumjectu, licet equidem nusquam in hu-

mano, ita omnia hominis simul contegit etc), tamen recte illi
crcdere nullo modo poterant. Vid. Salmas. ad Tertull. 1. 1.
p. 72. sq. Supra tunicam Apostoli pallium injiciebant.
:
'
Petri apostoli habitus ita describitur in actibus Apost. cap.

XU. 8. enre T€ 6 ayye\o$ irpbs avrbv, Tiepi&crai koX VTiobrjaai ra.
aavbdKtd crov Ziroir]ae be ovtco' nal Aeyei aiiTco, 7repi(3a\ov to lp.d-
tlov aov K.a\ a.Ko\ov6ei p.01. Illud iteplfao-ai ad tunicam refertur
quao pniecingitur, at TrepifiaXov to i/xanoV aov de pallio
dicitur, quod et TrepifBoXaiov propterea proprie appellatur.
Abdias liabylonicus lib. viii. Hist. Apost. Bartholonuei Apo-
stoli habitum sic dcscribit : vestitus colobio albo clavato pur-
pura, induitur pallio albo habente per singuhs annidos singulas
ffemmas. Sed illa de
Pallium utique quadrangulum habuit.
gemmis singulis ad singulos pallii angulos, ac de purpura co-
lobio intexta, dc fabula plane adtexta sunt, et commentieium
scriptorem arguunt at dc pallio et colobio simpliciter verum
:
est, hic enim babitus fuit Apostolorum. Qualis porrodis-

dpulorum habitus, talis et maqistri. Nam et Dominum indutui
nihil habmsse certum estprcster mam tunicam, et unicum paUinm
amictui. Id coUiqitur cx Joannis cap. xix. ccrs. 23. o! ovv
cTTpaTi£>Tat. oTi (aTavpioaav tov 'Iricrovv, e'Aa/3ov ra t/xana avTov
!.
948 EXCURSUS X.
kcu faoirjCTav recrcrapa p.ipr], eKaorci) oTpartcorft /u,e'po?, Kal tov

yj.Ta>va. Ubi ra Johannem pro ro t/xartov ex
t/ârta posuisse
Grsece loquentium usu notandum est nec enim de pluribus :
palliis intelligi debet, sed de uno (Cf. Matth. ix. 20. 21.
Marc. v. 27. Luc. viii. 44.). Hinc non mirum Apo-
stolorum successores et semulatores maximos, ac disciplinse
Christi tenacissimos observatores, Episcopos presbyterosque,
primis Ecclesise temporibus, eorum in vestitu quoque consue-
tudinem, quos in omnibus semulari studebant, imitatos esse."
Neque tamen communia pallia philosophica quibus primis ec-
clesias Christianse temporibus uti amabant sacrorum antistites,
plane tum forma tum materia convenisse cum Christi et apo-
stolorum palliis certum esse, monuit ipse Salmasius 1. 1. p. 74.
Quanto minus igitur conveniebant bmXoibes Et quanto !
minus tali bmKoibi indutum fuisse Christum poterat credi

Sed hoc nec illos credidisse verisimile, qui commentum illud
de statua Christo posita crediderunt, imo certe Eusebium et
Rufinum alio sensu biirkoiba Christo tribuisse, longe est proba-
bilius. Dicitur enim vox SnrAols etiam de veste illa qua apud
Judseos vel reges vel sacerdotes et nominatim summus sa-
cerdos solebat indui, et unice convenit illud vocabulum deinde
Hebraico v^ft de quo vid. Hartmann. Hebrderin t. iii.
p. 312. Gesenius hebrtbisch-deutsches Handwbrterbuch s. v.
Ita lxx. ad 1 Samuel. xxiv. 5., ubi Davides Saulo in spelunca
abscidisse dicitur v ^prnF)2]Zr.nSt

,,
ha^c ipsa verba reddunt
per to iTTepvyiov Trjs 8t7rAot8os (cf. Sulpic. Sever. i. 35.), et apud
Joseph. Antiqq. vi. 14. p. 354. ed. Havercamp. Samuel legi-
tur UpaTLKijv rre/HKeijueros bmXoiba. Cf. ibid. iii. 7. 4. Atque
hac summi sacerdotis veste /cocr/xtW indutum fuisse Christum
in statua illa, voluit probabiliter Eusebius, cui fortasse neque
illud incredibile visum est, illo Judrcorum summi sacerdotis
amictu Christum indutum fuisse, dum ipse in vivis esset Cf !
quae animadverti ad Euseb. H. E. v. 24. Annot. p. 394. sq.

Neque llufinum aliter accepisse vocem 8nrAot8os, inde patet
quod pro ea usus est stolco vocabulo, quo sane apte significari
poterat idem quod Eusebius significavit verbo baikoibos. Vid.
Joseph. Antiqq. x. 8., ubi tepartKat crroAat bis leguntur. Cf.
EXCURSUS X. 949
Krobs. animadvv. ad Plutarch. de audiendis poetis p. 421.

edit. Denique non minus apte vertisso Strothium hmkoiba
ii.
" Talar" cx iis quse adhuc disseruimus, sponto sua apparcbit.

Valcsius contra " diploidis" vertit. Noquo vero minus patebit
luec omnia satis confirmare propriam interpretationem verbo-
rum Eus. \\. E. v. 24. 'lcodvvrjs — bs lyzvrfir) iepevs to iriTaXov
necpopeKcos, quamvis nuporrimo ex imagine tantum Judaici
vol
saccrdotii illo loco discrimen cleri ct laicorum adumbrari sta-
tuorit Ilaso de jure ecclesiast. commentt. historr. partic. i.
p. 13. not. 4. Ilis ita expositis, unum illud commcmoraro

placet, Rufinum liberius etiam vertisse verba Eusebii tovtov 8e
tov avbpiavra, eiKova tov 'lrjcrov cpepfAV Zkcyov ita :
" Ilanc sta-
tuam ad shnditndincm vidtus Jesu formatam tradebant." Nam,
ut utar vorbis Fabricii in cod. apocryph. N. T. t. iii. p. 447.
not. f. " llufinum cum Eusebio confcrens observabis in Grsecis
nullam fieri montionem similitudinis vultus Jesn, scd tantum-
modo Jcsum
notari quod, ut altera statua mulierem, ita altcra
designaverit." Quamquam similitudinem illam vel Eusebium
agnovisse, haud scio an sponto sua inde patcat quod Jesum
statuam alteram significaro putavit. Cf. Fabricii salutar. lux
evangel. toti orbi exoriens p. 309. :
" Constat — ex hoc Juliani
vel Pancadensium facto, illis temporibus saltem ex communi
hominum opinione statuam Pancadcnscm pro Christi imagine
habitam fuissc."
Sed disputandum nobis nunc est dc lectionibus d-napaWaKTcos
et d-rrapacpvXdKTcos. Ac primum quidem patet, a-napacpvXaKTios
nostro certe loco nihil significarc nisi quod dicit Valesius ad
Eus. II. E. vii.Annot. p. 578. ext. vnecmte, temere, quo sensu
18.
illud legitur apud ipsum Euseb. H. E. iv. 7. k£opLvvp.h'ovs
airapatpvXaKTus ubi malo vertit Strothius: ohne Bedenkm. Jam
voro qiucritur utrum dirapacpvXaKTcos an aTrapaWaKTcos legendum
sit. Quod autom affinnat Valesius, ltufinuin dirapa<pv\dKTcos
vertissc indifferenter, id est, Rufinum d-rrapacpvXdKTcos legisse,
in eo jam cx mca
scntentia V. D. lapsus est. Namquc ex
Rufini quidein intcrpretatione si non majori, certc eodem
planc jure colligas, illum aTrapaWaKTcos potius legisse, quod
nihil cst nisi vel ratione haud immufata, consuctudine consf</nti,
perpctua vel sine discrimine, indiffcrenfer. Quod ipsum vcri
simile cst intcllcxisso Strothium, qui quid legcrit llufinus, pro-
950 EXCURSUS X.
babiliter nulla alia de causa tacuit in editione Graeca ad h. 1.,
nisi quod quse non satis certo possit definiri.

sit lectio Rufini,
Sed exponendum nunc est, cur equidem solum cbrapaAAaKToi)?
scripsisse putem Eusebium, ita ut hoc ipsum, quamvis a Va-
lesio, Strothio et Zimmermanno ejectum, tamen auctoritate
codicis Medicaei et cum R. Stephano in textu exhibendum

duxerim. Habeo autem hujus rei causam, ut mihi quidem
videtur, gravissimam illam, quod cnrapa(pv\a.KTojs nemini deberi
puto nisi iis qui verebantur, ne Eusebius toto hoc loco imagi-
num Aarpeta videretur favere ideoque aitapaXkaKT o>s mutabant
in aiiapa(pvkaKTu>s, ut temere gentiles vel Christi vel aposto-
lorum imagines cultu religioso prosecutos esse, aperte indica-
retur. Verum enim vero Eusebium se hoc loco minime amicum
ostendisse superstitioso illi cultui, validis rationibus probari
posse existimo. Nam primum nihil dicit Eusebius nisi minime
esse mirum statuam quandam a muliere alp.oppoovcrr] a Christo
sanata huic esse erectam (ita enim restringenda sunt haud
dubie verba : Kat 6avp.ao~Tov ovbiv tovs 7rdAat e£ iOv&v euepye-
TrjOivTas irpos tov Scorr/pos i)p.S>v TavTa 7re7TotT7KeVat. Cf. titulus
capitis Tiepl tov avbpiavTos ov ?/ alp.oppoovcra avio-Ti]crzv, verba
tov re oIkov avTrjs ivl rrjs 77o'Aeo)s beLKVvcrdai. Kal ttjs vtto tov cr(a-
Trjpos ets avTi)v eiyepyecrta? davpacrTa TpoTrata Tiapapive.iv. Sozo-

men. v. 27. Xptaroi) aya\p.a o tov ttciOovs airaXkayelcra av£6t]Kev
7) alp.oppoovcra) ,
quia Christi et apostolorum effigies a gentilibus
servatas ipse viderit (lo-Toprjcrap.€v, nisi illud vertere velis audire.
Cf. quae monui ad Eus. H. E. viii. 3. Annot. p. 659.), deinde
ne hoc quidem diserte affirmat Eusebius, ipsas imagines gen-
tiles cultu divino honorasse, imo solum Christum et apostolos
per illas ab illis esse cultos haud tecte significat (ota ao)Ti)pas
tovtov Tip.av dcodoTcav tov Tpoirov), denique quamvis tum
commentum illud de statua noster crediderit (vid. pag. 940.),
tum gentiles per imagines Christum et apostolos tanquam
croiTijpas voluisse colere, male sibi persuaserit, cum ejusmodi
imagines habere sane potuerint gentiles neque vero simul illa
veneratione prosequi Christum et apostolos (cf. Gesner. de

atate et auctore Philopatridis dissert. p. 9. p. 48. prremissa
edit. dialogi et locus insignis. Augustin. de consensu evangel.
i. 10., quem explanat Cramer. Fortsetzmig des Bossuet t. iv.
p. 441.), tamen omnia illa minime eo consilio facile proferre

EXCURSUS X. 951
potorat Eusebius ncc protulit ut idololatriam ejusque antiquita-

tem et neeessitatem probaret, sed cam tantum ob causam
historiae suac intexuit, quia Ohristi et apostolorum honos illis
quoquc augeri, religionis Christianae procstantia indo quoquo ap-

parere posse ipsi vidcbatur. Vid. Cramer. 1. 1. p. 45 1 .
" But even
if it icere certain that it was a statue of our Lord, it would by no
means follow that Christians necessarily down before and fell
worshipped it. So far from that, a bolder leap at a conclusion
could not casily be conceived. That men might have fallen down
before our Saviour, during his sojourn upon earth, and wor-
shipped him, no one will deny, any more than that there is no sin
in representing such an act in brass. But a figure kneeling be-
fore the statue of a benefactor, no more proves that living men
must as a matter of course worship that before xchich it is
kneeling, than the figure of a tender husband embracing his
wife proves that husbands are therefore bound to embrace

the statues oftheir wives.'''' Ibid. p. 453. " Eusebius considered
it his duty to leave nothing out ofhis history that appeared to tend
to the honour of Christianity, and so he did not forget the report
of the statue supposed to be erected to Christ in the town of

Paneas. For such a report proved the antiquity ofthe history
of the miraculous cure of the woman icith an issue of blood ; but
Eusebius never thought ofbringing it forward as a proof of the
antiquity ofimage worshipy apocryph.N. T.
Cf. Fabricii cod.
t. iii. p. 446. not. c. Ac similiter Eusebius potcrat malc

credere et narraro gcntiles habuisso Christi et apostolorum
imaginos atque per illas Cliristum et apostolos csse cultos a
gontilibus, scd miniino inde potesfc colligi Eusebium favisso
idololatriee, imo vcl hrcc commemoranda nostro visa snnt,
quia quamvis non satis rccte tamen cultum esse adeo a genti-
libus Christum ct apostolos inde apparerct. Rcin denique
conficit illud, quod Euscbium idololatrhe scse opposuisse con-
stat. Vid. Cramer. 1.1. p. 476. " The council of Constanti-
nople had quoted a passage of Eusebius of desarea against imaqe
worship. (Cf. Cramcr. 1. 1. p. 450. Concil. Nic. ii. Act. 1. 8.)
It was so clear, that the Nicccne had nothing fo say in reply to it.
It tlierefore prouounced him an Arian, as if a heretic never

spoke the tnith, or was unable to bear good witness to the ceremo-
nies of his oirn

'
tiinr."
:
952 EXCURSUS X.
Quse cum ita sint, nova nobis inde eausa suppeditatur, cur
lectio cnrapacfrvXdKTus prorsus spernenda sit et rejicienda.
Nam si ipsum illud de quo statim sermo erat, Eusebii con-
silium spectaverimus, eum ut non opus habuerit justo magis
probare et laudaro illam gentilium consuetudinem, id quod
nec eandem non potuisse aportius improbare et dam-
fecit, ita
nare, concedendum erit. Sed hoc ipsum Eusebius fecisset, si

gentiles arrapacpvXdKTcos, i. e. Christum et apostolos illo
temere,
modo coluisse dixisset. Accedit quod ineptam esse lectionem
airapacpvXdKTa>s, ipse Valesius et Strotliius sensisse videntur.
Ille enim vertit : absque ullo discrimine, hic : ohne atten TJnter-
schied, qtiae quidem interpretationes aperte potius conveniunt
voci airapakkaKTcas quam verbo airapa<fiv\dKTcos. His igitur de
causis illud scribendum esse censui. Insolentiorem vero vo-
cabulo aTrapacpvkaKTOis significationem et quae quamvis nostro
loco ipsum aitapa(pv\dKTu>s legondum putetur, tamen illi mi-
nime conveniat, tribuit Euseb. demonstrat. evang. i. 6. ubi
haec leguntur : evpoLs 8' av kcu tov t&v Mwcreco? XP°~
'lcaa^cf) irpb
,
vcov iv tols AiyviTTLwv /3a<nAeiois ai:apa(pvXdKTa)s akk ovk ^lovbaC-
k&s ayOtvTa, i. e. neglecto more Judaico, cnrapaTqpiJTcos, ut
statim sequitur, ovk 'lovbdCK&s. Similiter d(pv\dKTO)s insolentius
usurpat Euseb. H.E.vii. 18. ubi Annot. p.578. etaut vid. Vales.
Christophorsoni aut Rufini et Valesii interpretatio tenenda
est. Neque enim incaate, temere cKpvkaKTws ibi potest verti.
Non multum vero differt a priorum explicationibus Strothii,
" ohne Scheii''' acpvXaKTus reddentis. Adde Irmisch. ad Hero-
dian. iv. 13. t. ii. p. 1016. sq. vi. 5. t. iii. p. 380.
Animadvertenda jam sunt nonnulla de verbis &>s cikos tG>v

Tra\aiG>v — ota aoiTijpas ZOvlkt] crwqOeiq irap' kavToTs tovtov TLixqv
eloidoTotv tov TpoTiov. Constat autem non solum gentiles, sed

etiam Christianorum sectas satis mature in cultu quodam
imaginum magnopere sibi placuisse, et nominatim Gnosticos
atque ex his Carpocratianos maxime Christi effigies vel colo-
ribus depictas vel ex auro, argento aliave materia confectas
una cum Pythagora?, Platonis, Aristotelis imaginibus studiose
servasse et coluisse. Vid. Fuldner. de Carpocratianis in
Dritte Denhchri/t der hist. theol. Gesellshaft zu Leipzig p. 267.
sqq. cf. Cramer. Fortsetzung des Bossuet t. ii. p. 522. sq. t. iv.
EXCURSUS X. 953
p. 437. Ex Gnosticorum vero scholis quamvis manasse non

putcm supcrstitiosam illam Karpelav ad Chri.stiano.s, quod
statuunt Jablonskius dissert. de origine imaginum CJiristi
domini in ecclesia Cltristiana Opnscc. t. iii. 377. sqq. ed. Te

p.
Water., Joannes Reiskius exercit. vii. de imagiuibus Christi

cap. i. Fuldnerus 1. 1. p. 270., cum mihi probabilius vi-
§. 1. et
deatur cx nimia erga gentilium consuetudines et ceremonias
indulgcntia et religionem Christianam quali tandem cunque
ratione commendandi studio tum hsereticorum tum ortho-
doxorum Christianorum venerationem imaginum tanquam ex
suo fonto fluxisso (cf. Cramcr. 1. 1. p. 438., " Jn thefourth,ffth,
and sixth centuries great indulgence was sheicn toicards many
heathen customs, and this induJgence was one of the principal
causes of the worship of relics' ''), tamcn satis auctam illam
1
inde esse et confirmatam scriori tempore, vix poterit negari.

Quod vero prrcterea scribit Fuldner. 1. 1. p. 270. not. 19. :
" Ex Carpocratianorum secta repetenda esse videtur origo imagi-
num Christi, Petri et Pauli, quas sese vidisse Eusebius dicit

lib. vii. c. 1 8.," quo, si recte interpretor verba Fuldneri, hoc
illo affirmat, gentiles illos, quos habuisse Christi et aposto-
lorum imagines, Eusebius se vidisse refert, Carpocratiana idolo-
latria inductos esse, ut ipsi quoque ejusmodi imagines sibi
compararent, illud igitur satis puto improbabile. Quamvis
euim cum Moshcmio credere velimus quod credidit proba-
biliter Eusebius, gentiles vere voluisse colere illis imaginibus
Christum et apostolos (cf. Moshcm. institt. histor. Christiana?
major. sccul. i. p. 108. sq. dissertt. ad histor. eccles. pertt. vol. i.
p. 357. sqq. ed. iii. cf. p. 358. " Eusebius complures ethnico-
rum, ut quamcunque venerationis significationemfacerent, Christi
et legatorum ejus effigies curate admodum non sine cultu adser-
vasse perhibef), tamen ut ipso Eusebius profitctur, Z6viK.fi avv ~
nOeca ad illum cultum longe facilius poterant induci. An
Fuldnerus illud potius sibi voluit, Eusebium reapse vidisse
nihil nisi imagines Christi et apostolorum
quas Christiani
habuerint, quamvis.ipse vidisse scse dicat vel imagines quas
gmtiles asservarint, illam vcro CJiristianorum idololatriam ex
Carpocratianorum schola vidori repetendam l Si hasc cst
V. D. sententia, tum vcro equidem ea repctenda puto, qua)
antea do origine idololatrirc cui ipsi Christiani sese dedide-
—
954 EXCURSUS X.
runt, dixi. Porro animadvertendum est Moshemium 1. 1. pro

verbis tovs TiaXai scripsisse tovs iroWovs, sed qua de causa,
nescio, nisi forte typothetse tantum vitio ibi ita scriptum est.
Denique falso ex mea sententia vertit Valesius " Quippe :
prisci illi cunctos de so bene meritos

11
—
colere hujusmodi hono-
ribus consueverunt." Neque enim h. 1. Eusebius dicit, in
universum omnes bene de ipsis meritos sine discrimine gen-
tiles ita coluisse, iino restringit illud ad solum Christum et
apostolos, atque hos aTrapaW&KTos tanquam o-corr/pas hono-
ratosillo modo esse a gentilibus ex consuetudine quadam
dudum apud eos recepta, refert. Eadem est sententia Strothii,

qui recte vertit : " Sintemal die Alten (gentiles) diese
Mdnner (Christum et apostolos) als Erretter, auf diese Art bey
sichzu verehren pfiegten." Quomodo autem Rufinus Eusebii
verba acceperit, non satis liquet. Vertit enim :
" Sed et an-
tiquas ipsorum (Petri et Pauli et Christi) imagines a quibus-
dam conservatas nos vidimus quod mihi videtur ex gentili
consuetudine indifferenter observatum, quod ita soleant hono-
rare quos honore dignos duxerintT Et statim addit Rufinus
quse apud Eusebium quidem non leguntur " Insignia enim :
veterum reservari ad posterorum memoriam, illorum honoris,

horum vero amoris indicium est." Ceterum non magni refert
utram explicationem pra^feras.
Restat jam ut pauca certe addamus sigillatim de verbis ola

crcorrjpas. Multum vero liaud dubie uno illo crcoTfipas verbo dixit
Eusebius, neque possum non primum adscribere nonnulla
eorum quae egregie de ampla vocis crcorr/p potestate disputavit
Paulus Commentar iiber das N. T. t. i. p. 63. sq. " Even with
the Greehs and Romans, who coidd have had no idea ofthe coming
ofthe Messiah as a national blessing, the name 2corr;/3 was its most
expressive definition. —
For Soter was with them the highest and
most comprehensive titlefor a presercer, benefactor, and Saviour.
At first the GreeJcs bestoived this most comprehensive appellation
upon the Gods alone. Att o-arrjpt koX ÂOr^va crcoretpa Diogen.
Latrt. de Aristotel. Vs. 16. (Cf. Euripid. Hercul. Fur. v.
515. sq. Callimach. hymn. in Dian. v. 129 — 134.) Flattery
transferred it to men ; but still as the highest grade of honourable
distinctions. Jt tcas thefiattery ofthe Athenians that they
EXCURSUS X. 955
auiTypai dveypa\j/av Oeovs, Antigonus and Demetrius. Plutarch. in

Demet. S. 893. Theflattery ofthe Siciliam — tuv p.ev AtWa aojTrjpa
Kal Oebv airuKakovvTcav — inDiop. 978. B. The following climax
is often met with, andis extremely characfaristic, -naTepa, /cat ao>-
Trjpa, Kal Oebv, Kal ndvra rd rt//tcorara ovojxaXovTes. Dionys. Ila-

lic. x. 46." Of. idein Puulus 1. 1. p. 172. sq. ad Luc. ii. 30. 1
Tim. i. j. ii. 3. iv. 10. Tit. ii. io. Actor. vi. 12. Eusob. H. E.
ii. 10. 6 Qebs vp.lv eyb>, (prjalv, k. A. Sueton. Domitiau. c. xiii.
Ssepe vero conjungunt vcteres et ipsi patres ccclesiastici auTijp

et evepyeTrjs aliaque vocabula. Vid. Plutarch. Pelopidas c. xii.
bexop.evo>v tovs dvbpas ws ao>Ti]pas Kal evepyeras. Themist. orat.

iv. ovtos dv 6 reAetoy vop.l(oiTO koX okoKkrjpos ao>Tr]p re kol evep-
yerrjs. Demosthen. orat. pro coron. ipikov, evepyeTr\v, aojrrjpa
tov iPlKtTnrov yyovvTo. Polybius de Antigono : ov p.6vov eKpiOr]
nap avTov rbv Kaipbv evepyeTi]s, dAAd Kal (bteraAAdfa? aoirrjp.
Plutarch. Camillus c. x. rbv be Kdp.i\\ov ao>Tr)pa Kal Oebv Ka\
ixaTepa dvaKakovvTes. Flamininus c. xvi. ext. Sylla c. xxxii. Ba-
silius Sel. orat. xv. tfa p.r) p.6vov tqv /Sao-tAeW ao>Ti]p 6 Aa/3t8,
1
dAA r)bi] Kal tov ttovtos 'IcrparyA evepyerrjs dvabeiÔfj. Euseb. H. E.
ix. 9. ola XvTpu>Tr]v re /cat aa>Tr)pa /cat evepyeTrjV. Vit. Const. i.
38. ext. iv. 65. Locum classicum de vi vocis ao>Tr)p exstare

constat in Cicer. Verr. ii. 63 :
" C. Verrem non solum patro-
num Sicilia>, sed etiam Sotera inscriptum vidi Syracusis. Hoc
quantum est? ita magnum ut Latino uno verbo exprimi non
r>
possit, is est nimirum Soter, qui salutem dedit. Cf. interpp. ad
1. 1. Ernesti Clav. Cic. Lectu prseterea digna sunt,
s. v. Soter.
quse docte disputat de hoc ipso Ciceronis loco et de discrimine

verborum Latinorum Servator et Salvator Bengel. in nott. ad
Chrysostom. de saccrdot. iv. 1. 360. p. 451-458. cf. p. 453 :
" Mirum potuit pridem videri, cur ipsum nomen Sotc-r jprwm
seculis, non una cum vocabulis Gracis angelus, bajrtista, brabeum,
ecclesia, paracletus, aliisque innumeris fuerit Latina civitate do-
natum, prcvsertim cum Latine dixerint Soteria ( cf. Ernesti ad
Sueton. Tiber. c. xxxi. not. c.) : cujus rei hanc videmur ani-
madvcrtissc causam, quod Valentiniani usum vocabidi Soter, nt
ex TertulUano constat, occupassent. Idem TertuUianus Sa-
lutificatorem soUtus est dicere : cujus seripta id quatuor habent
/ocis totidem dicta Patdi itepl tov crcorfjpos interpretantibtts.'*'' Cf.
3»
956 EXCURSUS X.
Isidor. Origg. vii. :

" Verbum Salvator Latina lingua antea
non habebat, scd haberc poterat ; sicut potuit, quando voluit"
Conservatoris, vocabulo verbum acoTr)pos reddidit Arnob. ad-
versus gentes vii. 45. cf. Herald. ad h. 1. P. ii. p. 453. ed.
Orell. Prseterea vid. Suicer. Thesaur. t. ii. p. 1220. sq. Le
Moyne in varr. sacrr. t. ii. p. 1 26. sqq. Spanhem. de usu ct
prccstant. nunvm. dissert. vii. p. 416. xii. p. 500. Lipsius acl

Tacit. Annall. xv. 64. xvi. 35. Wesseling. ad Diodor. iv. 3.
Wetsten. ad Luc. ii. 11. Fischer. ad JEschin. Socr. i. 12.
Cognatus autem est usus verbi larpbs apud patres ecclesiasticos,
quocum isti comparant et quem vocant Christum. Vid. Euseb.
H. E. x. 4., p. 689. ubi Christus dicitur 6 (coottolos, 6 cpcoTayco-
ybs, 6 [x^yas i))jlcov larpbs, ical fiaaiXevs /cai Kvpios. Ibid. p. 688. ext.
otl hr) fiovos ola iravayddov TraTpbs /xovcoTaTos VTidp^cov iravayaOos

iraTs — tcov kv cpdopa KaTto ttov K€Lp.£vcov rjp.cov d u.d\a irpoQv)xcos
VTTohvS TT)V CpVCTLV, 616. TIS laTpCOV &pLCTTOS a , TIJS TCOV Kap.VOVTCOV
eveK€i> acoTrjpias opa fixv SeLva, diyyaveL 8' dr\o(cov, etc. de lau-
dibus Constant. c. xi. p. 11 74. c. xiv. p. 1205. ed. Zimmerm.
Atque idem Euseb. demonstrat. evang. iv. 10. p. 162. ed.
Montacut. 6 acoTi)p kol laTpbs tcov dkcov de Christo dicit. Ibid.
p. 164. Ka6b ^rv^cov epLiraQcov Oepaiitiav e7rayye'AAerai, crcoTrjp kol
laTpbs (Ikotcos dv XiyoLTo Chrysostom. dc sacerdot. iv. 1. 361.

6 yap laTpbs (Christus) ov\ "va ae «arajcpu'?/ pidkkov, rjkQe Qepa-
1
irevacov, dkk' Iva dirakkd^r) Tr)s vocrov Ttkeov. Quos locos adde
sis Suiceri Tlwsaur. t. i. p. 1433. sq. ii. 1. cf. Arnob. adversus
gentes i. 65. P. i. p. 45. ed. Oroll. Denique memoratu
haud indignum, in Euseb. H. E. i. 13. pro vorbis acoTrjpL
dyadco MS. Bodleianum a Grabio inspectum exhibere dyaOco
laTpco. Quod quidem ipsum, si audire velis Fabricium in
codic. apocryph. N. T. t. i. p. 317. not. o., ab aliquo profectum
sit, qui nomen acoTi)pos non alio sensu accepit quam laTpov
sensu quidem vulgari et proprio, ratus incredibile esse a

regulo ethnico pro sorvatore generis humani statim Jesum esse
habitum. Sed luec Fabricii conjectura mihi satis improbabi-
lis videtur, ex iis contra qiue antea attuli, longe veri similius,
rcoTrjpL do Christo ad seternam salutem homines adducente
a Locus quem respinit Eusebius quorum testimonia collegit Wyttenba-
Hippocratis est DeFlatibus init. p. 295. chius ad Plutarch. p. 291 B. Ed. Ox.
frequeuti veterum imitatione celebratus,
EXCUBSUS XI. 957
nescio <jucm esse interpretatum, sed iaTpu> ouni scripsisse, ut

paulo rarius illo modo ot insignius de Christo dietum. An
seribendum est 'lrio-ov aaiTijpi. Kal ayaOu> iaTpQ, '.
Namque certe
Eusebium alibi conjungero etiani vocabula awnipos et iarpov de
Christo improprie usurpata, loci ex demonstratione evangelica
supra laudati evincunt. .Siiuihtor Paulum cuiu medico con-
tendit loco satis nobili Chrysostom. t. ii. p. 489. A. B. coll.
p. 502. C. D. E. ed. Montef., ot elericos Euseb. H. E. vii. 32.

p. 533. 537. cf. ii. 17. p. 1 14. sq. Sinhlia vero passim. Cf.
Dorvillo ad Charit. p. 355. Valckenar. ad Euripid. Jlippol. v.
1372. p. 313. Euripid. Ion. v. 739. sq. Clemons Alexandr.

piedag. p 95. ubi baptisma vocatur nai&viov (\>ap\xaKov. Piu-
tarch. vol. vi. p. 449. od. llcisk. rb akyovv tt)s ^vtfis cnroOepa-
irevciv TTai(avioiapp.a.KOis. Euseb. H. E. vi. 43.
tovs 8e — iao-Qat. Kal Otpaireveiv tois rijs ixtTavoias (papp.6.KOLs-
Seneca de ira i. 5. 5. sq. od. Ruhkopf. et Crataker. ad M. An-

tmiin. p. 139. sqq.
excursus xt.
AD
Tov yap Ta/cco/3ov Opovov cnroo-(o(ovcn aefias. Qua?-

rendum ost primum, quo sensu vocabulum Opovos ab Eu-
sebio dictum sit. Facile autem patebit, nullo nisi proprio
sensu illud dictum esse, noquo quenquam, ut Euscb. H. E. vii.
32. sed male Opovos intcrprctatus est Suicer. Thesaur. t. i. p.
1410. 2. do regimine seu adminisfratione ecclesiastica (cf. Luc. i.
32. Raphelius observv. Herodot. p. 214.) possc interpretari. Ut

enim tacoam niinhne posse deinde nec nostro loco ncc vii. 32.
intelligi, cur et quo sensu adjocerit Eusebius verba eis btvpo
TTe(pv\ayix(rov, impropriain illam explioationem h. 1. prorsus

esse rejiciendam, luculontissime pncterea apparet ex eo quo
3 11 2
!
958 EXCURSUS XI.
caput xix. cum c. xviii. cohaeret, arctissimo ncxu. Cum enim

antea dixisset Eusebius, minime mirum esse posse, gentiles
ejusmodi honore quali illam mulierem Paneadensem, Christum
honorasse, cujus rei duplicem affert causam, primum, quia
ipse viderit imagines Christi et apostolorum a gentilibus stu-
diose asservatas, deinde, quod nihil nisi morem apud ipsos re-
ceptum et usu quodam sancitum in eo secuti sint gentiles,
capite xix. tertiam addit causam (particula enim yap referenda
est ad verba cap. xviii. Kat 6avpao~Tov ovbev — 7re7rot?7KeWt et
pessime Strothius yap plane omisit in vertendo, melius certe

vertente Valesio : sane et etc.) eandemque in eo positam, quod
ipsi Christiani Hierosolymitani (ot rr)8e — abekqbol) more quo-
dam tradito et antiquitus valente /cara bi,aboxr}v, inde a majo-
ribus, ut Valesius, von jeher, ut melius vertit Strothius) sellam
Jacobi qui primus Hierosolymorum episcopus ab ipso serva-
tore et apostolis fuerit constitutus, ad sua usque tempora
conservatam (ets bevpo irt(pvkay\x£vov) venerentur (TrepteVoTrres),
quo ipso simul quanta veneratione Christiani quoque tum an-
tiquiores tum sui temporis {ol re 7raA.at /cat ot ets r)p.as) sanctos
qualis fuit Jacobus, ob ipsorum erga Deum amorem prose-
quantur, luculenter appareat. Quse cum ita sint, illud quidem
non puto negari posse, Eusebium h. 1. tradere Christianos Hie-
rosolymitanos tum primo post Christum natum tum suo tem-
pore viventes sellam Jacobi relictam coluisse et colere neque
dubia cultus reliquiarum certe Eusebii setate jam vigentis
vestigia h. 1. posse deprehendi. Cf. Stroth. Uebersetzung des
Euseb. t. i. p. 553. not. 9., ubi ad verba ecrcofoV re koi airoaca-

(ovcn cre'/3as V. D. observavit hsec " A nery childish honour,
:
and worth nothing but to weaJc heads and an uninformed mind.

Thus early therefore in this place do wejvhd the clearest traces of
the monstrous system of relics, and of the pious frauds which it
introduced. — must have been something more than a miracle,

It
if the chair ofJames was preserved at the destruction ofJerusa-

lem ; men had nothing ofgreater value to take care ofthan a chair
Besides this, the idea of a bishop^s chair is much later than this
period. We may easily imagine therefore how the case stood with
this highly prized and venerated chair. We may easily conceive
also, how far advanced those Christians were, who had any reve-
:
EXCURSUS XI. 959
rcnce for things of such a kmd."" Cf. Valesius ad Euseb. II. E.

vii. 32. p. 648. s<|.
Sod rostat ut dispiciamus, utrum crodidcrit ipso Eusebius

conunontuin istud dc solla Jacobi. Qua do ro Danzius quidem
ot Kcstnerus niliilauimadvertorunt, sod Mceller. defide Easeb.
C. p. 61 :
" Credidit quoqw" inquit, " Eusebius (vqualium
commentis caihedram Jacobi —ad sua tempora conservatam nar-
rantvwnC ot Beuterdahl. de /ontt. hist. eccl. Eus. p. 48. sq.
" Sellam Jacobi Justi usque ad tempora Eusebii conservatam
/uisse, tradiderant ol jcara biabox}]v -nepU-novTts abskqbol (vii.
19.)." At enim vcro oquidem hoc minime probatum puto.

Quamvis onim Eusobius magnum srepius et justo majorom or-
thodoxorum et martyrum laudatorem ot admiratorem (vid. ii.
1 Annot. p. 60. iv. 15. Annot. p. 263. et totus do martyribus Pal.
.
libor. cf. Cramer. Fortsetzung des Bossuet t. iv. p. 288.), miraculo-
rum etiam satis credulum defonsorem ct propugnatorem (vid.iii.

yj. Annot. p. 198. et Excurs. ii. init.) sesc gesserit, quamvis eom-
menta illa de muliere aip.oppoovo-r] et gentilibus Cliristum et
apostolos per imagines colentibus temere crediderit (cf. Ex-
curs. x.), quamvis denique vixcrit eo tomporc quo stupida
fidos in reliquias satis crcverat (vid. Cramer. 1. 1. t. iv. p. 285.
sqq. p. 289. sqq. p. 307.), tamen ipsum eadem superstitiosa
lide in reliquias captum
ncquc ex historia ecclesiastica
fuissc,
et sigillatim cx libro do martyribus Pakestinae nec e libris de

vita Constantini magni noquo ex aliis ejus scriptis constat. Cf.
Euseb. H. E. viii. 6". Annot. p. 665. Cramer. 1. 1. p. 310. Similitor
reliquiaa quasdam miraculorum Narcissi vere superfuisse sua
retate credidisso Eusebium (vid. H. E. vi. 9.), minime certum
ost, quamvis miracula ab illo episcopo patrata pi-obabiliter
crediderit (vid. quic annotavi ad Euseb. H. E. vi. 11. Annot. p.
4 4. 1 . sq.) ot vel prioris illius superstitionis accuset Eusebium
Beuterdahl. de/ontt. hist. Euseb. p. 49.Neque vero ipsa rei ratio
magis probat eum qui coluerit , cum maxime martyres, neces-
sario agnoscere debuissc reliquias quam qui reliquias, colere
martyros. Cf. Cramcr. 1. 1. p. 376. :
" The Christians icent
much/wriher %n thc worship 0/ relics in thefifth centun/ than the
/ourth. It might be supposed /rom this, that they xaent further in
the worship ofsaints a/so. Iliston/ however attests the contrary."''
3 K 3
960 EXCURSUS XII.
Quocirca fateor me potius proclivem esse ad credendum, Eu-

sebium quamvis sua3 aetatis homines illam de sella Jacobi opi-
nionem foverent, tamen ab ea fuisse alienum, ita ut verba
'IaKw/3ov dpovov els bevpo 7recpv\ayp.evov vertenda sint : Jacobi
sellam — qucv. adhuc ex opinione quidem aliorum servata est et
similiter vii. 32. "Epp.(av rbv eiVen vvv enelae Tie<pv\ayp.evov
a-iioo-TokiKov biabe\eTai Opovov. Hermon — apostolicamcathedram
quaB illinc etiamnum, ut putant, servatur, obtinuit. Cf. Euseb.
H. E. ii. I. laK(af3ov — Trp&Tov laTopovai ttjs ev 'lepoaoXvpots
eKKXrja(as tov Trjs emaKourjs ey)êipia6r\vai dpovov, i. e. sellam
episcopalem, ubi vero nihil tradit Eusebius de opinione illa a .
Cui non adhsesit Eusebius, sequitur sane, eum nec credere

si
potuisse, cultum illum sellae Jacobi fuisse antiquum et primis

Christianis Hierosolymitanis proprium (ot Kara dtahoxv^ irepie-
irovTes rfibe abeXcpol), siquidem usque ad tertium post Christum
seculum Christiani reliquias aut plane negligebant ( vid.
Cramer. 1. 1. t. ii. p. 501-504.) aut certe non divino cultu ho-
norabant sed nonnisi nimio quodam fervore et Zv6ovo-i,acrp.<2
hoc in genere interdum agitabantur. Vid. Cramer. 1.1. p. 51 sq. 1 .
p.517. p. 523. cf. Euseb. H. E. iv. 15. Annot. p. 262. sq. vii. 22.
Quare antiquitus illum cultum Hierosolymis viguisse, finxisset
adeo in Christi scilicet gloriam Eusebius. Quidquid vero sit,
et quamvis adeo largiri velim, ipsum Eusebium sellam illam
Jacobi in pretiosarum reliquiarum numero habuisse, tamen
illud certe exhoc cap. xix. non demonstrari potest, eum reli-
quias superstitioso cultu esse prosecutum. Nam quamvis ipse

vere coluisse referat illam sellam Christianos Hierosolymita-
nos, tamen inde non sequitur, ipsum eodem modo coluisse
reliquias, imo ut ea quae de imaginibus cap. xviii. tradidit, eo
tantum consilio illud tradidisse credendus erit, ut religionis
Christianse laus ac dignitas eo augeretur, id quod vel inde
patet quod arctissimo nexu cohseret cap. xix. cum cap. xviii.,
quem indicavi supra pag. 958. init. Hincetiam aî6\pe(x>v quod
additur in fine capitis post ai:ocr(a(ovcnv (a^to'xpecof aefias, debito
honore, ut vertit Vales.) in libris quibusdam et a Strothio ac

Zinnnermanno, non tam propterea rejiciendum puto cum
* Non debebam negare, credidisse Eu- deditus ille fuerit, minime inde sequi
sebium quoque sellam Jacobi Justi ad et ipse jam signiticavi, et magis etiam
sua nsque teinnora conservatam fuisse, docuit censor Jenensisl. 1. p. 341. sq.
sed superstitioso reliquiarum cultui nt
EXCURSUS XI. 9G1
Valesio quod illud supcrvacanoum, sed potius quod addi-

sit
tum vidctur ab iis qui Eusebium similitcr boc loco aut plane
non aut non satis approbassc cultum reliquiarum rcgre fere-
bant quam cap. xviii. aTtapatyvkaKTtos debetur ex nostra sen-
tentia iisEusebium aut plane non aut non satis im-
qui
pugnassc cultum imaginum dolerent. Cf. Excnrs. x. p. 949. sq.
Contra Ciesarcensis episcopus egregie summum consilium
suutn capite utroque tenuisso et sibi constitissc consendus est,
cum aut nimium quantum et vehementius taxare cultum ima-

ginum aut reliquiarum laudare ipsi non csset opus. Ncque
igitur si rem hoc modo spectaveris, prudentiam ostendisse Eu-
sebium in iis quae cap. xviii. et xix. narravit, contra Danzium
(vid. Excwrs. x. p. 940.) negabis.Sed ha?c hactenus. Illud
unum phicct addcrc, Kara biaboxw h. 1. haud dubie esse inter-
pretandum more tradito, antiqmtus recepto, atque indo patere
nec Danzium de Euseb. p. 118. ncc mc ad Euseb. H. E. iii. 25.
Annot. p. 176. debuisso affirmare, vocabulum biaboxys in Eu-
sebio nonnisi de successione in munero usurpari. Imo ea quae
ibi nionui, ita restringenda erunt, ut affirmetur verbo illo Eu-
sebium plerumquo dc successione in munerc, nunquam de

traditiono quam Pontificii somniant, id est, de ea qure cum
aliis suprema lex et norma esso debeat in constitucndis dog-
matibus ct ccremoniis occlesiasticis, perraro do more et con-
suetudino quasi quadam successiono tradita et hoc modo volut
sacrata uti, atque hoc sensu biaboxvv usurpari tum ab ipso
Eusebio eo loco do quo agimus, tum ab anonymo scrip-
toro apud Euseb. H. E. v. 16., ubi Montanus vaticinatus
esso dicitur irapa to KaTa Trapaboo-iv <al KaTa. bLabox^v avcaOev
Tjjs €KKkr}(Tias eôy, x.o.jiraicr morem atque institutum ecclesiava
majoribus traditum et continua deinceps successione projyagatum,
ut vertit Valcsius, wider die alte hergebrachte IVeise und Ueber-
lieferwng der Kirche, ut melius Strothius. De quo loco
prseterea cf. Merkel. historisch-kritische Aufkldrung der Strei-
tigkcit der Ahger p. 54. sqq. not. h.
3 " 4
962 EXCURSUS XII.
EXCURSUS XII.
AD
EUSEB. HISTOR. ECCLES. VII. 22. p. 503. ext.
Mdi'7/s ael boKOvv cpLXocppocrvvrjs -ndvTcav Trepixfrrjfxa.
Male retractare sententiam suam Valesium, cum prorsus

obstent verba sequentia : p.dvr]s ael boKovv (pthocppoo-vvTjs ^x e "
o-daL, satis luculenter apparet. Sed placet h. 1. paulo accu-
ratius exponere de variis vocis nepi^p.a significationibus.
Primum enim ac proprie illud verbum eodem modo quo cog-
natum nddappa dicebatur de sordibus quse ex conclavibus
removentur, a vestibus abstergentur. Cf. Philipp. iii. 8.
Deinde vero TrepL\j/i]p.a et Ka0app.a vocabatur illud quo aliquid

expiatur ac purgatur, piaculum et omnia quse pro aliorum sa-
lute in rebus dubiis et casu quodam graviori qualicunque
ratione devovebantur. Ita Suidas s. v. -nepL\\rr]p.a, inquit, /cara-
p.ayp.a. — imoXvTpcaaLS. Ovtws eireXeyov tw Kar evLavTOV crvve-
yovTL t£>v KaKutv 7repL\]/r]pa r]p,S>v yevov, ?/roi crcaTrjpCa, Kal ctTroXvTpw-
cris, hal otJrcos eve/3aXov ttj 0a\e(cra-??, h>crdv rco UocreLb&VL 0vcrCav
Et Hesychius TT epL\f/r]paTa explicat
clitotlvvvvtc-s. avrCXvTpa.
Scholiastes autem ad Aristoph. Plut. v. 454. hsec affert : /ca-
9a.pp.aTa eXeyovTo ol e~nl Ka0dpcreL Xolplov tlvos, 7) tlvos Irepas

vdcrov dvdpLevoi tois 0eols. Pra'terea vid. Achill. Tat. iii.
p. 193. v. p. 323. ed. Salmas. Wetsten. N. 1\ t. ii. p. 114.

L. Bos. Exercitt. Philonn. in N. T. p. 125. sq. Wolf. Cur<B
Philoll. t. ii. p. 358.Bauer bibl. Theologie des N. T. t. iv.
p. iii. sq. Schulz. Commentar ad 1 Corinth. iv. 13. p. 62. cf.

Le Moyne varr. sacrr. t. ii. p. 580. sqq. Langus ad Nicephor.
vi. 20, p. 205. Michael. Apostolius Centur. xvi. Kuehn. et
Jungermann. ad Polluc. viii. 9. 104. p. 923. sq. ed. Hemsterh.
Lehmann. index Lucian. Charon. p. 114. Voigtlamder. ad
Lucian. diall. mortt. p. 3. sq. not. i. et index s. v. Ka0app.a.
Affinis secunda? huic verborum TrepC\j/r]p.a et Ka0app.a significa-
tioni vis vocis dvd0ep.a in epistola Pauli ad Rom. ix. 3. (cf.
Teller. Wbrterbuch des Neuen Testaments s. v. Fegopfer, Fluch

EXCURSUS XII. 963
p. 139. p. 149. od. iii. Tholuck. ad 1. 1. cpistola? Pauli ad
Tlomanos), ot Hobraicum "*1D!D ac H^QD v - c - J° s xnn - -

3-
TJ^rinjn ^pE3 îîriD. Sed sequitur jam tortia verbi ixepi-
\ffr)ij,a ct KaOapixa significatio ot quae ox secunda sua sponto

fluxorit. (Jum onim omnia illa qua; in piaculis usurpabantur,
pro impuris haberi solorent, factum inde est, ut missa illa
auxilii et salutis s. a-noXvTpuxTeus notiono tribueretur illi
verbo significatio turpior ac pejor et qua do vilissimo ot ab-

jectissimo quoquo homino dici illud coeptum est. Hinc Suidas
non malo irep{\j/r]pa oxplicat vttoto. l\vr] et eodem modoHesychius
virb Tu. l\vr) iravToiv, qui vero simul mclius quam Suidas tertio
loco hanc vorbi nepixlrrip.a vim collocavit, qua utitur etiam vox
Kadapp.a. Vid. Lucian. diall. mortt. ii. 2. x. 14. xx. 3. ed.
Voigthendor. Lucian. Charon. §. 10. ed. Lehmann. et qucc prae-
torca loca liic V. D. laudat in Indic. Charon. p. 1 14. 1 Corinth.
iv. 13. Stephanus in Thesaur. s. v. Ka6app.a. cf. ad Valesius
Euseb. de laudib. Constant. c. xvi. Kuehn. et Hemsterhuis. ad
Pottuc. v. 46, 162. p. 559. Latini similiter dicunt purga-
mentum (vid. Curt. vi. 11. purgamenta servorum i. e. servorum
abjectissimi), propudium et sterquilinium. Vid. Terent. Phorm.
iii. 2. 41. Plaut. Poan. i. 2. 61. cf. Cicer. Philipp. xiv. 3. Sal-
masius ad Tertuttian. de pallio p. 332. sqq. Inde doniquo
ortam puto quartam vorbi irepi^/ripa significationcm, quani
apud homines suse rctatis in usu fuisse docet h. 1. Dionysius ct
qua officiosa>, duntaxat comitatis crat illud vocabulum, ut egregio
vertit verba p.6vr]>; aei hoKovv (pikocppoo-vvys fytn-Oai. Valesius.
Qua quidem in re meminisse sufficit siinilium appellationum,
<|iias nostratcs solcnt vcl in congrcssu vel in epistolarum sub-
scriptionibus usurpare, quibus quid plerumque subsit, quo-
tidianus vitrc usus potost docere. Jam vero ex his a me dis-
putatis, quae significatio h. 1. tribuenda sit voci inpixjnjpa, modo
orationis contoxtus simul consulatur, non poterit non intelligi.
Cum enim statim antea scripserit Dionysius, duin ssevierit
pestis illa, nmltos intempestivius segros inviscntes atque as-
siduc iis ministrantcs mortcm sibi contraxisse, statim vero
addiderit, ab iisdem hoc modo illos curatos esse, verba illa
ainovTts avT&v iravT(av i:€p[\{/r)p.a nihil significare possc nisi
" deoedentes e vita tanquam omnium Ulorum et optimi qmdem
964 EXCURSUS XIII.
ministri? certissimum esse censeo. Non plane respondet, sed

satiscognata est ista verbi Trepixjnjfxa vis ei quam supra secundo
loco exposuimus et Suidas ac Hesvchius per avTrjpia et airo-
kvTpoxns explanant. Valesius autem in vertendo peripsema
retinuit, equidem tamen puto tum Latine tum Germanice satis
apte etiam alio vocabulo vel pluribus verba illa ovtwv -navToiv
7rep[\j/r]p,a modo delegantur ejusmodi verba, qure in

posse reddi,
ipso Latino et Germanico sermone tum officiosse duntaxat
comitatis esse, tum de vera qua quis alteri inservit, voluntate
et studio dici possunt, id est quae tum secundam tum quartam
verbi Trepfyrip.a significationem habere possunt. Ea autem
verba Latina sunt hsec :
" omnium eorum addictissimi ministri
seu clientes^ Germanica " aller ergebenste Diener? Oontra
:
satis infeliciter ex mea sententia vertit Strothius " als aller- :
unterthdnigste Knechte?'' Hac enim locutione non solum magis

imperium ac potestas, cui quis subest et ex qua in
significatur
agendo totus pendet, cum tamen illi homines aliorum nzpb\rr]\i.a
nonnisi sua voluntate fuerint, sed etiam in ea inest notio con-
temptus et despicatus, qua? in illo irepL\j/r]p:a non magis cogi-
tanda est, cum ne verbo quidem indicaverit Dionysius, con-
temptos et despicatui habitos esse illos, qui quam addicti
fuerint segrotis illis, ipsa vit?e jactura tam luculenter illo tem-
pore demonstrarunt. Melius reddidit ipsc Strothius verba
prjp.a p.6vqs ael boKOVv cpL\o(ppoavvr]s e\ea8aL irkrjpovvTes :
" sie
erfuUten den gemeinen Ausdruck, den man sonst fiir ein blosses
11
CompUment gehalten .
EXCURSUS XIII.
AD
Tas be avveto-aKTovs —
Vehementer exercuit et adhuc exercet
.]
VV. DD. quacstio, quse fuerint awdaaKToi illae yvvalKes Pauli

Samosateni, quae eTreiaaKTOL ill?e, ayaTrvTal s. abeKcpal, in quas
EXCURSUS XIII. 965
publice privatimque detonuerint patres ecclesiastici, in quas

legum suarum fulmina ssepiua conjocerunt imporatores adeo
Christianorum. Prseter ca qiue de illis adspersit J. Langus ad
Nicephor. vi. 30. p. 286. et Rhenanus ad Rufinum, videnda sunt
potissimum quse scripserunt Cujacius observatt. ii. 29., Suicer.
Thesaur. eccles. t. ii. p. 1 154. sqq. et in Observv. ftacrr. cap. xii.
Dodwollus in diss. Cypriann. tertia, Muratorius in Anecdd. Grcccc
p. 218. sqq. Salig. de diptychis veterum p. 293. sqq. Anonymi
dissertatio de commercio cum tuu/ieribus subintroductis, in primi-
Dresd. 1743. 4. Jo. Jung.
tiva ecclesia sacerdotibus interdicto,
de sensu Canonis III. Synodi Nicwnce I. etc, Hcidelb. 1779.
8. p. 28. sqq. Cf. Da Fresne Glossar. medice et infimai Grceci-
tatis t. ii. p. 1483. Observv. selectt. Halenss. t. vi. p. 230. sqq.

et Danz. de Euseb. C. p. 139. sq., qui simul recte animadvertit
contra Valesium, rom minime accuratius explanasse Langum
1. 1., quippo qui paucissima tantum monuerit, neque nunc quas
sint (TvveiaaKTot ilko, satis liquerc. minime Qmic cum ita sint,
actum agero mihi videor, si quid ipso de illi.% statuendum

existiinem, quam brevissime fieri potorit, hoc loco exponam.
Nam minima qutevis lioc in genore persequi, ipsarum char-
tarum vetant angustiao et o-vixfio\as quasdam fortasse non
plane inutilos afforre satis habendum est.
Itaque ut ab 00 exordiar, quod maxime tonendum esse

videatur, crrasse equidem ego censeo eos VV. DD. qui dc avv-
eiaaKTois connncntati sunt, potissimum in eo, quod unam et
qua) onmi temporo quo avveCaaKToi fuerunt, atque ubivis va-
leret, illius vocabuli definitioncm qiuesivcrunt ct proposucrunt,
undc non poterat quin vel satis manca vel prorsus falsa
fiori
cssot ca qua usi sunt, avvtKraKTovs definiondi ratio. Contra

ox nioa sontentia duplex potius o-vv€i(raKT(av genus, id est,
avveicraKToi ilhc yvvaiKes Pauli Samosateni ct o-vveiaaKToi s.
iTreiaaKToi, ayaTrriTal s. abe\(j)al tcmporum insequentium probe

distinguendsc sunt. Quserentibua enim qualos fuerint Pauli et
clcricorum hujus sequalium avvdo-aKTOL, equidem nihil puto
rosponderi posse, nisi illas fuisse vel feminas vel rir<jiues, qua-
rum paulo fcuuilittrior et libcrior consuctudo Paulum quidem
Sa/mosatenwm et clericos ejus cequalcs, legitimas uxores proba-
biliter uou habentcs, in malam Tropveias suspicionem cocavit,
undc Antiorheui primi et sapius quam alii inridioso <Jvv€L<ja.KTwv
966 EXCURSUS XIII.
vocabulo eas appettarunt, sed quibus certe Paulus cwm presby-

teris suis consilio quodam
plerumque usus sit.
recto et honesto
Sed antequam do altero ovveLodKT<av genere exponam, non
temere prius genus earum ratione me descripsisse et
illa defi-
nivisse, paucis probandum erit. Quod quidem tum ex ipsa
quam contra Paulum Samosatenum conscripserunt episcopi
epistola, tum aliunde facile potest intelligi. Nam ex ipsa illa
epistola patet,Paulum et clericos ejus requales usum esse

consuetudino quadam familiariori yvvat.Ka>v, quse vel feminse
esse possunt vel virgines (vide verba rds be oweioaKTovs ovtov
yvvcuKas, — Kal tS>v Trepl ai)Tov 7Tpeoj3vTep<av Kal hiaKOvav et
paulo inferius oorts p.iav p.ev aTreoTrjoev ijbr], bvo be aKp.a(ovoas
Kal evTrpeTreTs Ti]V oxj/iv eêi p-z(? eavTov, kclv airiri ttov ovpnepi-
cpepei et Passow. Lexic. s. v. yvvif), ac propter iilam consue-
tudinem in Tropveias suspicionem illos vocatos (vide potis-
simum verba. 'EmoTapLeOa be — 6Vt tov Zttlokottov koi to Upa-
TtZov dirav TTapdbecypa elvaL bei tw tt\t]Q(.l ttclvto)v Ka\.6>v epywv
— ot 8' v7Tb)7TT€vdr]oav u>ot€ Kal et boir] rt? avTtp to pi]bev do-eAyes
7TOLf.lv, dAAd ti']v ye VTrovoLav ti)v e/c tov tolovtov TTpdypaTos (pvo-
p.ivr]v exprjv evKaj3r]6rivaL etc), denique Antiochenos vocabulo
ovveLoaKTiav ywaiKas certe potuisse ad augen-
primos illas
dam Pauli invidiam appellare. Vide verba <as 'Azmoxets

quominus excogitasse credamus Antiochenos
6vop.d(ovoi, qua?
illud vocabulum, certe haud impediunt. Sed lmec ipsa verba
ws 'Atrioxets 6vop.d(ovoL docere videntur, Pauli Samosateni
tempore aut solos Antiochenos ita illius ywaLKas appellasse,
aut certe illos ssepissime et longe ssepius quam alios hoc no-
mine usos fuisse. Cf. Danz. de Eus. C. p. 140. " Ex nostra
epistola priinum hoc clarum, nomen ovveLoaKTcav tunc temporis
(i. e. Pauli setate) non fuisse omnibus ejusmodi mulieribus
commune, sed locis tantum quibusdam usitatum quare enim :
additum esset ws 'Airtoêts 6vop.d(ovoLi> V Jam vero his expo-

sitis, probandum est recte me de oweLoaKTOLs Pauli et cleri-
corum ejus sequalium proposuisse reliqua. Negavi enim certe

Paulum cum presbyteris et diaconis suis vere Tropveias cum
illis feminis commissse esse accusandos, quamvis illam eis vitio
verterint episcopi, imo consilio quodam recto et honesto certe
plerumque ovveLoaKTovs suas illos habuisse contendi. Atque
hoc satis, credo, potest intelligi ex ipsa ratione, qua de illa
EXCURSUS XIII. 967
Pauli Samosateni cum avveLaaKTOLs consuetudine loquuntur

patrcs Antiocheni. Quamvis cnim quam lubentcr illi aliis
Pauli iwpvdav de qua sibi persuadere potcrant, probarc volu-

erint, cx eorurn cpistola luculcntcr appareat, tamen vanos
potius rumusculos ct incertam famam quam ccrta et finna argu-
menta in illo gencre eos secutos esse, non minus ab iis qui non
cupidius dc Paulo judicare velint, potest cognosci. Quodsi
tam ccrto constabat de Pauli stupris in illa cum avvtLaaKTOLs
consuetudino commissis, cur tandcm, quaeso, illud sacrosancti
cpiscopi disertis verbisnon declararunt in epistola sua l Cur
quamvis ipsi ne concedere quidem qucnquam fingunt nihil dcreA.-
yes a Paulo esse commissum (cf. quse observavi Annot. p. 622.
sq.), tamen statim addunt simpliciter dAAd tt\v ye v-novoiav tt)v
:
€k tov toiovtov TrpdypLaTos (pvop.cvr]v €XPV V tvkaf3r]9i}vai, p.r\ Tiva

orKavbaKio-ji, rovs be koX p.Lp.f.XaOaL TrpoTpexjnjTaL \ Imprudentius
quidem neque satis decorc Paulum cum suis avveLaaKTois sed
familiarius et liberius vixisse, atque indc aliquod aKavbaXov
pnebuissc, hoc quidcm non ncgo, sed stuprandi causa suas
credam episcopis et iis
avveLcrdKTovs illum adscivisse, illud ne
episcopis qui Paulum ut hseretieum damnarunt et ecclesia
ojccerunt, ipsa prohibet ratio qua de consuetudine Pauli et
clericorum ejus aequaliumcum suis avveLaaKTOLs loquuntur.
Quod quidem magis ctiam potcrit intelligi, si quis non solum
quomodo in altcrum crvveLadKTwv gcnus dctonare amaverint
patres potissimum ecclesiastici, sed etiam ipsius epistolae
patrum Antiochenorum vcrba : YlS>s yap av ZTTLir\ij£eL€v r) vov-
6eTi)creL€V erepoi', p.r) avyKarafiaLveLV tTTLTtkiov els tuvtov yvvaLKL
p.i) 6\Lcr0fi (f)v\aTTopevov etc, accuratius consideravcrit. Quibus
verbis ipsi cpiscopi, nisi ineptissime cos loquutos esse vclimus,
temcro Paulum ccrte Samosatenum propter TropvcCav sus-
pectum esse habitum, satis clarc significasse censendi sunt.
Pcrpcram cnim vertit prj — " ut a frequen-
yvvaLKl Valesius :
tiori mulieris consuetudino ^^8^110^," et Strothius " sich nicht
so viel zur Frau zu halten" quasi hoc significaverint cpiscopi,

Paulum propter suas avvei.aaKTovs yvvaLKas (vide verba octtis
p.(av ptv dTTto-Trjafv ?/8j/ etc.) non posse recte quenquam adhortari
ne justo ssepius uxori siuc legitinue conjugalia praostet officia !
Quamvis cnim avyKaTafiaiveLv els TavTov yvvaLK.1 de coitu cum

uxore potucrit dici (cf. Zosim. hist. ii. 8, 2. Kuinocl. Co,n-
—
968 EXCURSUS XIII.
mentar. ad Matth. i. j8. p. 8. ed. iii.), tamen quis tandem

credat episcopos illud voluisse dicere, cum non solum impro-
babile sit illorum et Pauli tempore cavere solitos esse clericos
admonitionibus suis ne laici justo ssepius coirent cum legitimis
suis uxoribus sed etiam ineptissima esset ea, quam a Pauli
consuetudino cum ovvtLoaKTOLs repetiissent, causa ct ratio,
cum potius deinde illud ipsum vitio vertere deberent ipsi
Paulo quod ssepius rem haberet cum uxore sua, ut taceam non
recte yvvaLKl deinde scriptum esse, sed r?l yvvaiKi, scribendum
fuisse ? Neque vero illa verba jxri o-vyKaTafiaivtLv — yvvaiKi verti
possunt: " ne quis justo saepius rem habeat cumfemina quam
1
non habet in matrimonio,' cum deinde prorsus ineptum sit
vocabulum neque frequentior tantum cum quibusdam

£i:ltt\£ov,
feminis avveioaKTOLs consuetudo sed omnino omnis cum iis

coitus interdicendus esset, imo nihil, siquidem verba protu-
lisse nolimus episcopos illos quae sensu careant, possunt illi his
ju.r/ avyKaTafiaivtiv — yvvaiKt dicere voluisse nisi : " ne quis
(legitimse uxori haud conjunctus) justo ssepius utatur consue-
tudine qualicunque vel feminarum vel virginum." Proprie :
ne justo saepius uno loco conveniat. Hoc enim sane ne quis

faceret, vix poterat quenquam adhortari Paulus Samosatenus,
qui ipse uxori legitima? haud conjunctus tamen familiarius et
liberius vivere soleret cum feminis et virginibus et hoc modo
aliis a-KavhaXov praeberet. Sed nonne si hsec sola vera est
verborum jut) — yvvaLKi interpretatio, vel invitos episcopos de-
clarasse apparet, vanam fuisse pessimam illam in quam ipsi et
alii vocaverunt Paulum et alios, suspicionem ? Nonnullos sane
fortasse turpius vixisse cum feminis et virginibus ovvtLaaKTOLs
illius temporis clericos, verum sit (vide verba epistolse ocroi vtto
tov ovveLo-dyeLV eavTols yvvalKas eêireoov), sed vel illud exag-

gerasse episcopos ad invidiam Pauli Samosateni augendam,
tum tota illa qua de ejus consuetudine cum avveLadKTois lo-
quuntur, ratio tum illa /mr) yvvaLKL luculenter ostendunt.

Neque vero alia in promptu sunt, quibus tam fcedam familia-
ritatem fuisse Pauli et o-vveLoaKT(ov suarum, evinci possit. Fac
enim vehementiorem libidinem venoream stimulasse Paulum,
quid tandem, quseso, illum impediebat, quo minus eam
ineundo rectum et logitimum matrimonium exploret atque
ipsius apostoli (i Corinth. vii. 9.) prseceptum: Kpeloaov eort
EXCUJISUS XIII. 969
yap.i]uaL i) TtvpovaOai obscrvaret J Imo uxorein non habui

Paulum et alios clericos qui crweLcrdKrovs habuerunt, probabile
ost quia alias difficilius cei'te tam niale suspecti esse potuissc
videntur. An forto licoat crcdere, Paulum et alios cjus rctatis
clcricos habuis.so o-vveLcraKTovs aut ut vere nonnisi quendam
Platonis amorom alerent, quo vero male castitatis suae jac-
turam fecissent, aut specioso illo ct lioncstiori pietatis prae-
textu turpesuum commcrcium nonnisi tcxisso ot velasso ?
Neutrum, quantum video, recte potest statui. Nam Paulum
corto fuisso eum, qui ita aspornarctur blandimenta sensuum ot
corporis voluptates fugcret, ut in sola noscio qua animorum
consuetudine sibi placerot atquo illam tantum cum feminis et
virginibus vcllot habere, nec levissimo indicio significant in
opistola sua opiscopi, qui potius vitre suavitates cupidius eum
quacsivisse dicunt (vide verba bvo be d.Kp.a(ovcras kal evTTpeTrels
ttjv o\J/lv eyeL p.eti' eavrov, Kav a-nirf ttov, crvp.TrepLcpepeL, koX Tavra
neque quae do sententiis ot
Tpvijmv Kal vTTepep.TrLp.Trkdp.evos),
moribus Pauli pneteroa constant, reddunt probabilc. Simi-
liter de aliis clcricis talo quid minime significavit epistola.
Quod vero ad altoram opinioncm pertinet, ea tum iis ipsis qme
modo attuli, tum iis quibus paulo antea probare studui, mi-
nime focdam fuisse illam Pauli consuetudinem, refellitur.
Itaquo nullas alias fuisse probabile est Pauli ct aliorum ejus
temporis clcrvorum crweLcrdKTovs nisi quas fuissc superius con-
tendi ct restat jam illud unum, ut tum quo consilio recto qui-
dem ot honcsto illi crweLcraKTovs suas habuerint, tum qui illud
vocabulum invenerint, investigemus. Jam vero quamvis quali
honesto consilio crweLaaKTovs Paulus habuerit, historia nos
haud docuerit, tamen non ineptc conjecisse videtur Danz. 1.1.,
officiis quibusdam occlcsiasticis illas feminas destinatas fuisse,
atque hanc ob causam earum usum Paulus presbyteris quoque

et diaconis concessisse potest, quamvis longe aliam illius roi
causam afferant cpiscopi verbis oh kcu tovto Kal ra a\\a dp.ap-
:
r/jpaTa dviara ovTa avyKpvTTTeL, crvveLbios Kal eXey£a$ ottws avrobs

vTToxpecas e\]], irepl 5>v koyoLs Kal epyoLs dStKet, p.ij To\p.S>vTas
Karriyopelv rw Ka9* eavrobs cpojty, quod non cogitavit Danzius,
cum scriberet :
" quare mim addidisset epistola, episcopwn
earum uswn eticm presbyteris et diaconis concessissef^ Et quot
—
970 EXCURSUS XIII.
tandem ali?e satis honestco rationes esse possnnt, quibus Paulus

et alii clerici qui niatrimonium nondum inierant, avveicrdKTovs
haberent ? Quidni Paulus per longius tempus unam et plures
secum habuerit ex cognatis suis, fortasse formosiores et qui-
buscum interdum ut honesta voluptate frueretur, faceret quse-
dam itinera (cf. p. 526. ooris v-neptjj.Tiiix-nkaixevos) ? Quidquid
sit, ea quse antea disputavi de Pauli et clericorum aliorum
o-vveio-dnTOLs, manere puto, neque difficilius Antio-
stare ac
chenos hoc vocabulum ad Paulum irridendum et invidise
cujusdam ei conflandse causa excogitasse, probabile reddi
potest a Primum enim huic sententise certe non obstant verba
.
epistolse &s 'Avno^ls 6voiid(ovcri, cum iis minime negetur

Antiochenos invenisse illud vocabulum quin etiam Antiochenis
maxime in usu fuisse declaretur, ut jam supra monui. Neque
tamen cum Saligio de diptychis veterwm p. 305. Antiochenos
vere excogitasse illam vocem inde concludi potest, quod illi
Pauli yvvaiKas ita vocitaverint, quasi quse quisque nomina et
appellationes prte reliquis adamet et usurpet, eas ille invenisse
consendus esset. Sed egregie conjectura nostra inde con-
firmatur, quod Antiochenorum ingenium ad ludibria repe-
riunda unum omnium maxime pronum et proclive fuisse novi-
a Quo Paulus Samosatenus
consilio his opponents, that Paul was be/oved
feminas vel virgines ha-
<rvv€tffd.KTovs and respected by his people to an exlra-
buerit pnveunte Danzio paulo accura- ordinarydegree, and vcry active moreover
tius definire. Quem quidem locum in maintaining ihe discipline of tlie
apparet neglectum esse a censore Je- church ; he wished iherefore to elevatc
nensi, cum p. 342. scriberet. " We the service of God by so/emn psa/mody,
s/iould consider tJicsc women not as and lo this end employed women on
mere companions tvilh our Au/hor (?) /iighfeast-days,whonti/urti!/yrequiredin-
but ralher, as otliers also liave supposed, struction in thearl, and were l/ius broughl
as persons cmp/oyed bij Paul and his into closer connection wiih the c/ergy.
inferior c/ergy, in the service of God These ivomen xvere calicd o-vveiaa.KTot
and other ditties of his office, and by the pcop/e of Antioch (to distinguish
brought in consequence inio ctoser com- them perhaps from ividows and virgins
munication wilh thcm. —
Pr*terea autem vnder a vow (?) of chastity) and fre-
haec addit V. D. A little above we are quent/y accompanied tlie bishop in
toltl lliat Patt/ had al/owed hymns in his his irave/s. Thongh 110 evil associations
owu praise lo be sung by women iu the tvere connected ivith the word at that
open church 011 Easter tlay. Tliis is a time, yet it was liable to be emp/oyed in
mere s/ander of /tis enemics, arising « differeul sense aflerwards, and the
probab/y, iike that of the womcn with malicious acctisations brought against
whom he was accused of holding for- Pattl by /tis opponents 011 aceount of
bidden intercourse, from the simple cir- lliese women ivere sufficient ground for
cumsiance of his na/me bfing introduced so doing." Ex his posteriora tantum
inlo those so/emn hymns, as bishop. parum mihi probabilia esse videntur.
Wc know bolh from acknow-
llie direct Cf. supra p. 965. sq. Gieseler. LcJirbuch
/cdgmenls, and taunting accusations of der KG. t. i. p. 331. not. q. ed. iii.
EXCURSUS XIII. 971
mus. Vid. Ammian. Marcellin. xxii. 14. et qui totus hoc

tcstatur, Juliani misopogon. B. P-355-P-
Cf. ibid. p. 344.
p. 356. A. ed. Spanhem. Adde Kuinoel. Gommentar. ad Actor.

i. 26. Gieselcr. Lehrbuch der KG. t. i. p. 223. not. i. Cf. Luc.
vi. 22. Pott. ad Jacob. ii. 7. Atque apprimo inserviisse
illam vocem irrisioni ct ignominiac, non minus confitcndum
crit. Significabantur enim ea yvvaues a Paulo clanculum et
contra fas adscita). Vid. Lcisner. ct Irmisch. ad Herodian.
i. 5. 13. t. i. p. 155. ed. Gesner. ad incerti scrip-
Irmisch. cf.
toris dialogum Philopatr. p. 133. sq. " Pra^positiones quibus

junctum est hoc verbum (itapsiadiozvas), clandestinum quid et
fraudulentum alias significant, ut in Tiapeia&yeiv et TtapeCaaKToi
apparct." Cf. Euripid. Ion.

590. sq. kittiaaKTOv yivos. v.
Facile prseterea ut illam appellationem in medium proferrent,

Antiochcnis suaderc poterat locus Galat. ii. 4., ubi ab apo-
stolo commemorantur irapeCaaKTot, ab~e\<po\ oXtlvzs napticri]kQov
Karao-K07rf/(Tat libertatom Christianam. Similiter malo sensu

ubiquo fero lcgitur iiraKTos i. e. adscititius. Vid. iEschyl. Sept.
contra Theb. v. 580. v. 1021. orpdrevju,' i-naKTov. Sophocl.
Trachin. aTpaTov \a(3o>v iiraKTov. Et Sophocl. Ajac. v. 1296.
(iraKTos avijp dicitur de adultcro. Adde Iren. adv. hseres. i. 20.
t. i. p. 91. od. Massuet. ap.vdr]Tov Trkr]6os airoKpv(p(ov Kal vodaiv
ypa<pS>v, ds avTol HirXao-av, 7rapeio-(pepovo-iv ets KaTaitkriîv twv
avor\T(av. Quid igitur mirum est, Antiochenos quo nonnihil
perstringorent illam Pauli ut episcopi paulo familiariorem et
liboriorem consuetudinem cum feminis quibusdam et virgi-
nibus, nequc tamon fcedam et turpem, has ipsas feminas et
virgines vocassc avveLaaKTovs l Quas quidcm Pauli Samosateni
avveiaaKTovs non incpte dixit Strothius : Gesellschafts-Damen
(non minus apto fortasso dicantur: Gesellschafterinnen), cum
nec hpcc vox sci*monis vornaculi ab omni invidia libera sit, in
eo vero, ut statim apparebit, cgrcgic V. D. lapsus est, quod
ita dici voluit altcrum otiam avveiaaKToiv gcnus ad quod nunc
cst progrodiendum.
Dicebantur enim inde a seculo IV. ab aliis eodcm illo quod
Antiocheni excogitavcrant, o-wcio-dKrwi' atquc e7reio-dKT&)i' no-
mino, somotipsas vero, ut honcstis quibusdam appellationibus
perversam ct turpem vitse suse rationem velarent, ayairi]Tas
maxime et dSeA.(/>ds vocarc amabant, ecc mulieres, virgines <t
potissimutii ecv. cirgines sacrov, quas vel clerici uxori kgitimw

3 S
:
972 EXOURSUS XIII.
haud conjuncti vel monachi vel hceretici sub honesto quodam prce-
textu sed reapse certe plerumque nullo alio consilio in contuber-
nium adsciscebant, nisi ut corporis libidinem explerent, unde
omni tempore turpissima iis inusta est nota infamice. Quam
quidem avveLo-aKTcav defiuitionem a priori magno opere differre,
nemo non videt, eam vero si quidem temporum Pauli Samo-
sateni setatem insequentium habetur ratio, non minus esse
tenendam, tum gravissimis testimoniis tum aliunde demon-
strari potest. Sed ipsa illa testimonia sigillatim et minutatim
pertractare, arcti instituti nostri vetant limites, unde satis
habendum est, certe potiora ex illis nunc adscribere, prse-
sertim cum iis rite inter se collatis et ponderatis rectam et
justam esse eam alterius o-vv€lct6.kt(>w generis quam proposui,
definitionem, facile possit perspici. Itaque videant et confe-
rant lectores velim accuratius synodi Ancyranae sub a. 314.
habitse canon. xviii. tcls o~vvep\op.evas irapOevovs tlctlv, cas
abeXcpas iK(o\vcrap.ev. Concil. Aurelianens. i. can. xxix. Concil.
Tur. ii. can. x. xiii. Concil. Toletan. iv. can. xlii. xliii. Quos-
dam clericos, qui legitimum non habentes conjugium, extranearum
mulierum vel ancillarum suarum interdicta sibi consortia appe-
tunt, damnamus. Cf. concil. Bracarensis i. can. xv. ubi aga-
petse vocantur femince adoptivce quasi in loco filice, sororis aut

'
matris. Concil. Nicsen. i. can. iii. Airriyopevcre KaOokov r)
/aeydAr? o-vvobos, p.r]T€ zTncrKoiHa, p.r]Te TipecrfivTepcp, p.r]T€ btaKovu)
p.t]T€ okcas tlvl twv iv rw /<A.7/pio, e£eirai crvveLcraKTOv yvvai.Ka

eyj.LV irkrjv el p.r) apa p.rjTepa r] abeXcprjv, ?? a p.ova irpocruiiTa nacrav
VTTO^/Lav biairecpevye. Plura conciliorum decreta vide apud
Muratorium in Anecdd. Grcec. p. 239. Salig. de diptychis vete-
rum p. 306. sq. Ex patribus iisque Grsecis videndus potis-

simum Gregorius Nazianzenus (vid. Muratorius in Anecdott.
Grcec. p. 227. sqq.) :
C
H dyanrjTT] arov Kal Toiivopa tovto to crepvov
<&ev, (pev pr) ti exj) Ka\ pvnapas dyawrjs.
Idem in carmine tertio, quod inscribitur Prcecepta ad Virgines

de diabolo virgines perdituro
noXAd/a fiev avvdyetpev opocppovas dXKr]\oio-i
Hvevpan, Kai Cpdos rfkdev, enwvvpi-qv re ye o-epvr/v,
Ti)v dydnrjv KaKeovo-iv, vrrr]\v6ev' avrap eireiTa
'Ek Kpabiqs enl adpKas ciycov nodov e'yyvs eovaas

*H nvp i']e nvpos anrfprpa \vypd 8idcoo-iv.
; : :
EXCURSUS XIII. 973
Idom
2i//}/crt <pcp<av <rv£rjs uyanqrfj aapxa (ptpovar),
Kal tI (ppovelv o'Ui tovs pvrrapovs irepl aov ;
Chrysostomus in tractatu irpbs tovs avveLaaKTovs eyovTas irap-
Oevovs tom. i. p. 228. sqq. Opp. cd. Montefalc. hrcc disputat

'E7Tt pev tu>v TTpoyovo>v t<2v i)peTtpo>v bvo tlv\s yaav 7rpo<j>daeLS, al
Tas yvvalKas avyKaTOLKi(ovaaL rots dvbpdav pia pev r) tov ydpov

dpyala re Kal oucata Kal evKoyos, SYe rbv Qebv e\ovaa vopoOeTt)V
— erepu be ?/ Trjs Tropveias kol vewTepa Tavrrjs Kal dbiKos koX irapa-
vopos, d.Te Trapa t<2v 7rovr)p5>v elaeveyOelaa baLp6va>v. Deinde

pergit : 'E7ri be ttjs yeveds tt)s r)perepas /cai roiroj e7Tevor]0r) rpo-
ttos KaLVos tls, Kiu Trapdbogos Kal TroKKrjv e\a>v Tr)v airopiav tols
fiovKopevois Ti)v ahiav evpelv. Etcri yap TLVes, 01 ydpov koX avvov-
crias ywpls, Kopas aTreLpoydpovs dydpevoL, i<a0i£ovaLV oIkol 8ta-
iravTos, Kal els eaârov yrjpas eavrols avyKaTa^KeiovaLV, ovre eirl
naLooiTOLiq' ov ydp <pa<JLV avTols avyyiveaOac ovTe e£ a/coAacrtas*
Keyovai yap avras aKepaiovs bLaTtjpelv. 'AAA' edv tls epr/rat tj)v
ahiav, exovai pev 7ToKKas, koll pepeKeTi]KaaLV evKoyov be, o>s
eycoye oip.ai, ovbepiav, ovbe aepvqv. 'AAAa pr]7ra> 7ieoi tovto>v,
pi)be Tas €Keivo)v Tea>s Keya>pev 7rpo<paaeLs, aAA' ijv avTol //aAtcrra
vTTOTTTevopev elvaL, TavTt)v els peaov dydyorpev. Tts ovv eariv

avTr] Sovcet pLoi TLva i)bovr)v eêLV to avvoiKeiv yvvai^lv, ov
vop<a ydpov povov, dKKa Kal ydpov /cai avvovaias x.cop£s. et be ovk
6p05>s 80/cei, Keyeiv ovk e\a>' Ti]v ydp epavTov Teo>s vplv bii]-
yovpai yva>p.r)v, rdâ be ov tt)v epavTov povov, dKKa /cai Tr)v avT<2v
€Keivo>v otl ydp Kal eêivoLS ovto> boKel, brjKov eKelOev. Ov yap
av ToaavT>]s KaT€<ppovr)aav bo^r/s, Kal ToaovTo>v aKavbaKo>v, et pi)
aqbobpd tls rjv Kal TvpavvLKrj Tr}s avvoLKr)aeo>s Tavrrjs r) r)bovi) etc.
Ibid. p. 23 I . Et be tls r)pa>v aKpaaiav /carayt^woêt aTib tovtojv
twv pi]p.aTa>v, tovs yevvaiovs avbpas, Kal yvvaLî avvoLKovvras

p.i)bev irdayeLV beLvbv, paKapi(o> p.ev tovs tolovtovs TLvds' koX lao>s
p.ev Kal avTos TreiOopaL, otl bvvaTov etrat rotoi/roiij TLvds. 'Efiov-
K6pr)v be Kal tovs eyKaKovvTas r)plv TreiaaL tovto, otl veos a<ppLy<7>v
rco a<apaTL, KOpr) ovvolko>v TrapOevut, kol avyKaOi']pevos, Kal avv-
b€L7Tv5>v, kcCl avvbLaKeyopevos bi r)p.epas' tu>v yap dKKo>v ovbev

TTpoaTiOi]pL, tovs aKaipovs yeKo>Tas, Tas bia\vaeLS, xat Ta paKaKa
pypaTa, Kal Ta aAAa, a p.i]be KeyeLV iaa)s KaKov aAA' ort Ti]v avTijv
e^co^ ouciav, <cai rpa7re'^tj? »cai Ao'yw^ KOt2'Cdrco2', Kat perd 7iappi]aias
xoKKijs, Kal peTa\apj3dva>v ttoKKQv, xat /Aera8i8oi/s, ovoe;'i rco^
3 s 2
974 EXCURSUS XIIL
dvOpcaircav aAtVfcerat, akka Kadapbs eTTLdv)iias re ueWt TTovrjpas
/cat r]bovr)s' ej3ovk6p.r)v rama bvvaadai ireiOeLV rovs kyKokovvras
r)p.iv, dkk' ovk eOekovaL ireiOeaOaL. Et p. 233.: Kav uvptd/cis
<pt\ocro<pf/s, SV avrS>v ekeyxjl tS>v Trpayp.aTcav ov rr)v rvypvcrav be-
Xop.evos /3kd/3r)V dirb Trjs avvoLKrjaecas ravrrjs. Orav yap 'ibca ae
bvcraiToaiTacrTOis zyjJVTa, Kal p.vpio>v j3kaTTTop.evo>v KUTacppovovvTa,
Kal TTokk&v iyKakovvTiov ovbe eTTLaTpecpop.evov , akka Kal tt)v bo£av

aavrov KaTaTraTovvra Kal rco kolvo! rfjs iKKkrjaias Trpocrrpt/3d/xevoi>
KaTr/yopiav irokkrjv, Ka\ ra tS>v airiaTtov avolyovTa aropaTa, kol
irdvTas irovqpa irepL(3akkovTa bo£rj, Kal Toaavra p.ev aTro rou avv-
oLKeiv KaKa, ayaObv be p.rjbev vp.Zv eyyLv6p.evov, airb be tov x.ca-
ptcruov, rovTdiV piev a.TTa.vT(t>v tt)v dvaipeaiv tS>v Ka/ccov, irokkSv be

ereptav KTrjaiv dyadStv, etra ovk dveyop.evov diroTTr)br)aaL, ttS>s bvvrj-
crouat TreiaaL tovs eyKakovvras, otl iraarjs d-nrjkkagaL Trpoa-rrddeLas,
r) e7TL0vp.ias et irovqpas KaOapos ; Similiter p. 234. sq. verissime

ridet Chrysostornus eos, qui quamvis videant avvoLKovvra irap-
64vols, Kal 7rpoabebep.evov, /cat rpvcpS>VTa, /cat rr)v \j/vxj)v Trpoie-
p.evov pakkov, r) Tr)v avvoLKov, Kal irdvTa Kal iraOeiv kol Trotf/crat
aipovp.evov, r) xcopicrflfjyat Tr)s Tro6ovp.evr]s, tamen nolint TTLareveiv

irovqpov tl, p.r]be eTTLdvp.ias elvaL vop.i(eLV to Trpayp.a, dkka evka-
[3eias, his verbis : 'AAA.' ov Trepl tS>v crcouara exovrcav, o> 9avp.daLe,
dkka irepl Tois kiOois avvoLKOx>VT0>v ovrca biaKeiadaL xpr), addens,
se nullam aliam invenire 'posse causam illius avvoLK-qaem dAA.'
f) TTOvqpav e7TL0vp.iav Kal r)bovr]V eiroveibLaTOV.
Deinde ad praetextus deveniens Chrysostomus, quibus illam

avvoiK-qaLv vel arestuduerint, p. 235. hsec affert: Tt ovv hv bv-
vr)6S>p.ev ahiav evkoyov Kal bLKaiav elTrelv, earj p,drqv Tavra Trepl
r)p.S>v elpr/Kcas ; udAtora p.ev, dAA' ovbep.iav eêre TOLavrrjV Trkr)v
dkka ovTcas e(3ovk6p.r)v p.aOeiv, el riva ukluv yovv eêre evkoyov

irpocpdaecas eiireiv. 'ATrpocrrdrevTos (defensore caret), cprjaiv,
earlv r) irapdevos, ovk dvbpa eôvaa, ov KT)beaTr]V, TrokkaKLS be

oibe iraTepa, ovk dbekcpbv, Kal oetrai tov x e ^P a dpeôvTos, Kal rfjy
eprjp.iai' TTapap.vdr]aop.evov, Kal iravraxov TTpoj3e/3kr]p,evov Kal /cara-
crrjjcrorros avT-qv ev dacpakeiq Trokkf]. Quse statim refutat

Chrysostomus p. 235. sqq. Novam vero causam qua qui avvei-
adKTovs irapOevovs habebant, uti solerent, idem affert p. 240.
Tts otKorour/cret, cpqal, rd /card tt)v OLKLav i)p.S>v ; rts be eTro\fseTaL
ra SvTa ; rts be irpoar-qaeTaL i]p.S>v e£ca bLaTpL(3ovT(av, Kal yvvaiKos

:
EXCURSUS XIII. 975
<£vbov ovk ovarfs ; «al yap koX ravra \4yovaiv, ivavrCa re ovra
Tots Trporepois, Kal aiaxporepa. P. 243. quanta labe ab illis
o-vvtio-aKTois ccclesia sit contaminata, exponit Chrysostomus

eandemquo tantam esse dicit, ut quamvis velit, non pos.sit sin-
gula exponere, rravra p.ev oibe j3ov\opivoLs bvvarbv eiirelv.
Adde incerti scriptoris XPV evTpairekC(eLv tov

homil. otl ov
aa-Kr)T7)v edit. a Montefalc. in Chrysost. t. i. p. 809. D. Cf.
Gregor. Nysson. cap. xiii. de virginitate : Ot pexP^ ovoparos
tijv a.yapCav eirLTqbevaavres , ovbev bLacfrepovaL tov kolvov /Blov, ov
p.6vov rfj yaarpl tol Trpbs r)bovr)v yapLC6p\zvoL, akka yvvaL^l /card to
(pavepbv avvoLKOVvres, Kal abekcpoTrjTa ti)v TOLavTrjv avp.j3C(oaLV
6vopd(ovT€s, (os br) Trjv Trpbs x^P 0V vrrovoiav ovopaTL aepvorepco

to
TrepLKaXvTTTovTts. Sed ut rodoamus ad Chrysostomum, similia
qiicG do virginibus o-vv€lo-&ktols, de viris o-vvtLcraKTOLs illo dis-
putat in sequonti tractatu qui inscribitur apud Morolliuin ot

Montefalconium (tom. i. p. 248.) I7ept tov p.r) KavovLKas avvoi- :
kovv avbp6,crLV, apud Savilium irpbs tcls exovaas avbpas avveia-

:
6.KTovs. Ubi postquam magnopere dcploravit Chrysostomus,

<juod virginitas quse cum conjugio comparata semper in ma-
jori dignitato fuerit habita (rd irpôrela et)(e *ai Tr)v irpoebpCav
Tracrav), jam propter ipsarum virginum lasciviorcm vitam vix
in sccundo ordino manere posse vidoatur, p. 250. sq. ita pergit
"Qairep yap ovk apKOvvrcov tovtcov eis (3kaj3r)v, avbpas tlvcls ovba-
poOev avrals TrpoarjKOvras ka/3ovaaL avyKaraKkeCovaL, Kal tov
rravra o~vvolkC(ovo-l \povov KaOairep evbeLKVvpevaL /cat 8td tovtchv,
Kal 8td to>v eiprjpevaiv, otl aKovaaL Zttl tijv irapOevCav elkKvaO-qaav,
Kal Tavrr) irapapvOovvTaL ri)v /3Cav kol ti)v dvayKi)v. Tt yap ;
oi)(l tovtcov x*tpto Trapa. iravTcov, orav ravra yCvrfraL, Ae'yerai /cat
napa. (pCk(ov kuI otVetW ; ravras be (fjv i) avaTrveiv 6k(os e8et, dAAd
p.i) bLarrpCeaOaL peaas, i) KaropvTTeaOaL £<oaas per eKeCixov avrcov ;
/cat yap Kal ravra, koI tovt(ov irokk<o irkeCova (xiravres keyovat'
/cat bpopos konrbv raty paCais (obstetricibus) /ca0' €Kaari)v r)pepav
e7rt tcls tS>v irapQevcov oi/ctas, KaOairep rrpbs tcls (obCvovaas, ovx
coare Aoxe£»<rai rCKTovaas' yzyovz. pkv yap koX kirC tlv(ov Kal tovto'
1
dAA wcrre Stay^coyat KaO&Trep (ttl t&v <ovovpev(ov OepairaLvCb(ov,
tCs ptv r) bL€(p0app4vr), tCs be ?/ avcTra^pos' /cat r/ pev virr')Kovae
pabC(os Ti) boKipaaCq, 1) 8e dvret7re, Kat avrco rovrcp KaraLaxvvOelaa

aTrJ}\0ev, ei Kat p.i) bLtcpOapro' ko! 1) pev edAco, ?/ 8e ovx f«Aa) -
/cat
avTi) 8e ttuKlv oux ijrrov £kcCvi)s aiaxvveraL, pi) bvvqOeCaa o.£l6-
3 *3
— :
976 EXCURSUS XIII.
tticttos airo tov TpoTrov <pavr)vaL, aWd fxapTvpCas rr)s airb ri/s
egeTacr ecos berÔelcra. Tlocrcav ovk a£ia ravra baKpvcov ; ttoctiov ovk
d£ta OavaTutv ; etc. Ibid. p. 253. KaX ttcos Tavra avayKt) 77
o~vp.fir\vai, cp-qcriv, oTav ex.co]xev 8et£at to a<op.a r)p.lv ]xr) biecpdap-

fxevov, fxrjbe TreTropvevfxevov ; /xdAto-ra p.ev avTT) r) e7rt8et£ts ovx.- vvv,
dAAd tot€ lcrTaL br')\r) /card tt)v r)]xepav eKeCvqv. Matas fxev yap
crocpCa Kal Te\vrj toctovtov bvvaTai fxovov Ibelv, el fxC^LV avbpbs ovk
e8e£aro to crcofxa' et 8e /cat acpr)v dve\ev6epov, Kal Tr)v dirb tcov
pL\r)p.aT(ov , Kal tt)v t5>v tt€pltt\okcov p.0L\eCav bLecpvye, ko! (pOopav,
r) r)fxepa brjXcacreL tot€ eKeCvrj etc. Et paulo post : et avbpas

eiTLOvfxels e\eLv crvvoLKodvTas, ttoWco — j3e\TLov yap-elv eKeCvcas, r)
TrapQeveveLv ovTcas. p. 2^5- reors 8' dv cre epcofxaL rr/s ofiocrK-qvCas
Tr)v TTpocpacrLV TavTijs, rCva hv eyrjs et7retv ; dcrOevrjs elfXL, (prjcrC,
koX yvvr), /cat ov% t/cai>r/ fxovr) rats xP etcus dp/ceVat rats efxavrrjs'
KOL fXTfV, OT€ TOLS CTVVOLKOVCrLV Tjp.LV €V€Ka\odp.€V , TOVVaVTCa \eyOV-
rcav r)Kovo)X€v, otl 8td Trjv avTcov biaKovCav vp.as KaTeyovctL. Porro
vid. Epiphanius hseres. lxvii., ubi de Hieracitis hsec scribit
XAeudto^rat 8e reAetoVr/ra 8t' ds /ce'/crr/^rat crvveLcraKTOvs ywat/cas
bC r)s elcaOacrLV (pLkoTLfxelcrOaL ets vTrrjpecrCav. Idem Epiphan.
hseres. lxxviii. eos qui o-wetcrd/cror/s et dya7rr/ras habuerint, de-
fendere illud esse conatos refert exemplo Johannis evangelistae,
qui jussus a Christo 9eop.r)Topa TrapOevov e\aj3ev ets rd t8ta
Johann. xix. 27. Epiphanius autem pergit : 'AAAd ju.77 rouro
crTpaabf} ets f3\d(3r)v tlctl, koX bo£cocTLV ev tovtco \ap.j3dv€LV TrpocfracrLV,
crweLcraKTOvs nal dya7rr/rds €TrLKa\ovp.evas eaurots eTTLVoeTv 8td

KaKop.r]%avov virovoLav. Praeterea abusi videntur loco 1 Corinth.
ix. 4. De Encratitis vero Epiphan. hseres. lxviii. : Inter
mulieres reperiuntur, mulieres undequaque decipiunt, cum mu-
lieribus iter faciunt, simul cum illis vivunt et illarum ministeria
admittunt. Vid. Muratorius in Anecdd. Grcec. p. 237. Jus-
tinian. Novell. cxxiii. cap. 23. rots 8e Trpea/3vTepoLs Kal StaKo'-
vols Kal virobLaKovoLS Kol rots &\\ols rots ev K\r)p<a TeTayfxevoLs,
]xr) eypvcrL ya/xerds, *cara rovs deCovs Kavovas a.Trayopevop.ev Kal
r//Ltets, /card Tr)v tcov ayCcav Kavovcov bvvap.LV, yvvalKa tlvcl ev r<3
IbCco o"lkco erreCcraKTOv eyeLV. ACyâ [xevTOLye ]xr)Tpbs nal dvyarpbs
/cat aWcov irpocrcoTrcov a.TLva irdcrLV viro\}rCav eKcpev-
dbe\(pr)s, /cat tcov
yoL. Theodoretus in commentariis ad epistolam Pauli ad

Philemonem : 'O /xa/cdptos IlavAos /cdya7rr/rr/y cavofxacre tov iAr/-
]xovos Ti)V 6p.6Cvya } ws Tr) ttCctt€L KOo-p.ovp.evT]v. Qavp.ac^€Tca be ]xr)beis,

:
EXCURSUS XIII. 977
d Kal Ttpoa-nLitTovvi vvv Tives t<3 Trpoapr\paTi tovtui. Ol yap KaK&s

K€Xprjp.ivoL rcp Trp6.yp.aTi, ttj Ttpoar\yop(a ti)v hoiboplav Trpoayxj/av,
ir6\ai bk aep,vbv 6'vop.a koX a^diraivov rjv. Photius in Nomocan.
tit.viii. cap. 14. 'H bk /3' oi6.Ta£is tov ovtov a t(t\ov tS>v veap&v
Aeyei* Mrjbels K\r)piKos, yvvalâ p.i) e\o>v, eTreiaaKTOv iêT<o ev
tu> o(ku> avTov, Trkrjv p.r>Tpbs ko! abeh(l>i}s, Kal Ovyarpbs, koX tu>v
&\ku>v awnoTTTOiv. Ex patribus vero Latinis nominandus est
potissimum scriptor libri de singularitate clericorum^ quom
certe Hieronymi aetate vixisse dicit Muratorius 1. 1. p. 228. et
qui haDc affert :
" De caritate causantur, qui secundum verbum
Esaiw amaritudinem pro dulcedine devorantes, nudam foeditatem
velamento boni nominis tegunt, dum apud eos sub falsa dilectione
vera dilectio violatur. Sed exclamat Caritas, et appellat : Tales
ego non junxi ; falsa altera est, me simulando confingit.
quce
Nunquam Dei prceceptis obsisto, nunquam fluxis faveo ; per me
sanctitatem non opto culpari. Calumnias mihi adversa germa-
nitas facit ; pericula et ego inter falsos fratres incurri! Addit 1 ''
" Dilectio est, inquiunt. Dilectio, qux invidet sibi ! Caritas,

quce cupit se in vituperatione laudari ! Grande miraculum,
ut virginum Caritas virgines faciat velut conjuges credi : et
conjugum Caritas conjuges faciat velut virgines cestimarir

Hieronymus in epist. xxii. ad Eustochium de custodia vir-
ginitatis Pudet" inquit, " dicere, proh nefas ! triste, sed
: "
verum est. Unde in ecclesias Agapetarum pestis introiit ? Unde
sine nuptiis aliud nomen uxorum ? Tmo unde novum concu-
binamm genus ? Plus inferam : unde meretrices univirce ?
Eadem domo, uno cubiculo, scvpe uno tenentur et lectulo : et sus-
piciosos nos vocant, si aliquid extimemus?" Reliqua verba quse
in cadem epistola huc spectantia leguntur, laudavit jam Vale-
sius. Sed prrcterea vid. Hieronymus in opist. xlvii. de vitando
suspccto contubernio, in epist. ii. ad Nepotianum et in epist. li.

qiue tamcn an sit Hieronymi, dubitatur, Augustinus epist.
ccxxxvi. ct Isidoi'us Pelusiota epist. ii. 62. 84.
His ita propositis testimoniis unde alterius avveia^KTcov

generis notioncm hausimus, primum quajrendum est, cur
sororum noininc semct ipsas appellaro consueverint avveiaaKToi
muliercs ot virgines sacrse non minus quam fratrum ii clerici
et maxime monachi quos virgines sacrse adsciscebant in turpe
3 s 4
978 EXCURSUS XIII.
contubernium, unde non minus legimus de viris ctvv(lo-6.ktols
quam feminis et virginibus sacris avveLcraKTOLs. Vide carmina

Gregorii Nazianzeni quse edidit Muratorius 1. 1. p. 184. sqq.
Neque vero difficilius illud quod quserimus, inveniri potest.
Cum enim honestissima et honorificentissima fratrum et soro-
rum appellatio imponi soleret iis, qui legitimo matrimonio
copulati communi consensu illud dissolverent eo consilio, ut
officiis conjugalibus abstinentes et libei*i, ad continentiam cas-
titatemque redirent (vid. Amphilochius in vit. Basilii p. 198.
ed. Combefis. Aeyei t?] yvvatKi avTov 6v6]xaTL fxkv, abzXcpf] Se \PV~
aei. Gregor. M. diall. iv. 11. Presbyterum suum ut sororem
diligens. Dodwell. dissert. Cyprlan.
§.15. Salig. de dipty-
iii.
chis veterum p. 312. sqq.), crvvdo-aKTOL eandem illam gloriosam

appellationem sibi imposuerunt, ut ea scelera sua tegerent et
ab omni coitu abstinere viderentur. Prseterea temporibus
longe antiquioribus honesto nomine sororum vocatse fuerant
virgines non quidem sacrse sed quse virginitatem custodire
sponte sua similiter decreverant, et ut omnes libidinis impetus
retunderent atque omnem cupiditatem corporis vincerent,
cum clericis interduin habitarent, quamvis non semper sen-
suum illecebras vincentes, de quibus infra agetur. Similiter
vero ayairrjTovs et ayaTrrjTas se vocare o-vvtCcraKTOL poterant, quo
nomine indicare voluisse videntur amorem suum esse purum
ab omni fceditate et turpitudine,
Sequitur jam ut videamus, quomodo alterum crvveLcraKTcav
vel virorum feminarum et virginum sacrarum genus quod

vel
profecto a Pauli Samosateni crvveLcraKTOLs toto ccelo distans
ecclesiam Christianam flagitiis suis pessime inquinavit et com-
maculavit, in ipsa illa ecclesia oriri potuerit. Fuerunt enim
plures V V. DD., qui ex philosophia Platonis et scholis Plato-
nicorum luem illam in ecclesiam Christianam profluxisse con-
tenderent. Vid. Dodwell. 1. 1. §. vi —
xiv., qui tamen §. v.
mali originem certe siinul ex imitatione gentilium in

illius
universum repetit his propositis " Venio igitur ut ostendam

:
qua tandem origine illud emanaverit. Erant enim apud

ethnicos etiam foeminse quse philosophise prsetextu, virorum
familiaritatem assuescerent, qualis illa fuit Ciceronis Corellia,
quamvis stuprum ejus Ciceroni objecerit is, quicunque fuit,
:
EXCURSUS XIII. 979
qui sub Fusii Caleni persona in Ciccronem declamavit, apud

Dionem. nomen ab hoc probro purgavit
Ciceronis in quae-
stura sua Corradus. Meminet ipsius aliquoties in epistolis
(ad famill. xiii. 72. ad Attic. xiii. 21. xiv. 22.) Cicero, sed ita
meminit, ut studiorum fuisse potius quam eroticorum cum
illa commercium facilc intolligatur. Hanc crvveLcraKTov alicubi,
ni fallor, appellat Plutarchus, et quidem ita appellat, quasi
nomen ipsum apud Graeeos vulgo obtinuisset (cf. supra p. 971).
Tnde (tvv€ht&kt(ov ecclesiasticorum profluxerit exemplum a
viris ctiam magnis philosophicisquo commendatum." Cf. Salig.
de diptychis veterum, p. 294. sq. iii. Sed ad philosophiam
maxime Platonicam esse confugiendum, si quis illius mali
originem pcrspicere et explicare velit, ciim Dodwello loco
prioro quem laudavimus, statuunt Muratorius 1. 1. p. 236.
" Ut tarnen altius inquiratur in liujus pestis originem, ad Plato-
nicam philosophiam primo divertere necesse est. Vix autem est
quisquam inter eruditos, cui hanc in rem Socratis ac Platonis
dogmata ignota sint. Scilicet Amorem quendam illi Philosophi
excogitarunt, non corporum quidem, sed animorum, et hunc mas-
culis etiam ergo masculos communem fecere, uti lucidenter ostendit
in prafatione ad Platonis convivium Marsilius Ficinus"
Moshemius in dissertat. de turbata per recentiores Platonicos
ecclesia p. 214. sq. dissertt. ad histor. eccles. pertinentt. vol. i.
ed. iii. :
" Nec aliunde mulieres, quse subintroductse et ayaTrrjTal
vocantur, derivatae sunt : de quibus ex instituto Dodwellus et
11
Muratorius egerunt. Observv. selectt. Halenss. tom. vi. p. 230
sqq. Strothius in edit. Grseca histor. eccles. Euseb. p. 466.
not. 55. :
" al crvvttcraKTot, mulieres erant neque uxores, neque
concubinae, sed tales, inter quas et virum, Christiani seu Pla-
tonici amoris quoddam vinculum intercedebat."" Ejusd. Ueber-
setzung der KG. des Euseb. t. i. p.590. not. 14. cf. Langus ad
Nicephor. vi. 30. Jam vero si vera sunt quse de avveiar&KTois
disputavimus, hanc opinionem aut nullo aut infirmissimo fun-
damonto niti, facile apparcbit. Primum enim hanc crvretcr-
6.kt(ov origincm invcstigandi rationem non posse transferri ad

prius illud earum genus, id est, ad Pauli Samosateni et cleri-
corum cjus aetatis o-weio-dxrovs, quas temere confuderunt VV.
DD. cum altcro earuin genere, monuissc sufficiet et jam supra
tetigimus. Cf. pag. 970. Neque vero altcrius et satis per-
980 EXCURSUS XIII.
versi generis originem ex Platonica philosophia repetendam

esse, similiter, credo, apparebit. Primum enim huic opinioni
prorsus contradicunt omnia quse unquam de altero avvaio-aKTcov
genere prolata sunt veterum testimonia, quse ne levissime
quidem significant, hoc o-vveio-aKTcov genus Platonicam quan-
dam animorum conjunctionem illo suo commercio vere voluisse
alere et hoc ipso modo turpissima sua facinora patravisse,
multo minus autem vere intercessisse aliquod Platonici amoris
vinculum inter illas indicant, ut Strothius opinatus est, imo ad
unum omnes testantur, nihil nisi libidinis aestum vere insti-

gasse clericos, monachos, hsereticos, virgines sacras et feminas
ad illam consuetudinem, ad quam excusandam clerici et mo-
nachi potissimum vel sexus feminei sine ipsis vel suam ipsorum
sine feminis viventium imbecillitatem, feminae et virgines vi-
cissim vel virorum sine ipsis vel suam ipsarum sine viris viven-
tium infirmitatem commemorarent. Cf. Suicer. Thes. eccl.
t. ii. p. 1157. sqq. Neque vero video, quomodo aliquod opin-

ionis suse prsesidium invenire potuerit Strothius 1. 1. in tractatu
Chrysostomi irpbs tovs avvturaKTovs ZypvTas TrapOevovs cujus
verba notabiliora supra attuli. Neque favet Strothio carmen
Gregorii Nazianzeni quod cum aliis ita edidit Muratorius in
anecdd. Grwc. p. 187. sq.
"AXXo.
Ilept tcov SvveiaaKTcov.
AevKov, Kai fxe'\avos piKTr) (f>vo~i? £o~t\ to (paiov.

Zcorj, Kal BavaTos ovbev e~(OVO~i peaov.
Tovs 8e o~vveio-a.KTOV~, cos be (corrige 8r)) (pdo~Kovo~iv diTavTes,
Ovk ot'8', etre ydpco dcocropev, e'i t dydpovs

Qr)o~opev, etre p(o~ov ti (pv\a£opev. ov ydp eycoye
Kai> pe \eyrjTe KaKois, npdypa ro8 alvecropai.
Ot nXetovs aKokao-Toi, Kal Ta)(vs els inrovoiav
'Ek tcov olKeicov eVrif diras eTepois.

SdpKa (pepcov o~v£f;s ayanrjTf) aapKa (pepovcrr),
Kat t'l (ppoveiv oiei tovs pvrrapovs nepi o~ov ;
"Ecttco prj ti \tyeiv tuvs trcocppovas, d\\d tis otcei
T6v irapa tcov ttoWcov Mcopov eyeipopevov ;
"Evvopov ecrff 6 ydpos, kcil Tipiov. dXX' ert crapKOS,
Kpeiao~ov § ovk o\iyco crapKOS e\ev0epia.
Et 6 eo~T\v irupa TaiiT dyapos ydpos, co aya-rrjTOi,
'Ev Tais dp(pi^6\ois (r)o~aTe (Muratorius conjicit fijo-ere)
o~v£vylais.
EXCURSUS XIII. 981
Ex verbis cnim tovs 8e o-vveio-aKrovs (pv\a£o[X€v nihil disci-

mus nisi quantoporo ssepius impuram liljidinem
texerint
monachi ot in soqucntibus siinulat Gregorius so omnia iis con-
ccdoro quuc ad cxcusationem eorum viderentur pertinere, sed
nihilominus inde vero eos non oxcusari ct purgari. Prsetcrea
reliqua Grcgorii carmina quse contra monachos illo scripsit
qui ovvdoaKToi scu ayairriTol dicebantur (cf. Muratorius 1. 1.
p. 224. ext.), Strothii et qui ci asscntiuntur, opinionem non

minus rcfutant.
Sod quid tandom, quaeso, ex Academise spatiis altcrius

avveio-aKTbiv genoris postem repetamus, cujus origo longo
facilius aliundc invcstigari potest? Quod enim primum ad
lueroticos pcrtinct, qui ovvetoaKTovs habuisse dicuntur, cx
quibus Hieracitas et Encratitas commemorat Epiphanius,
utriquo procul dubio opinionibus suis reliquis ad impuram
quandam cum ovveioaKTois consuctudinem inducti csse cen-
sendi erunt, siquidem fides habenda sit in co Epiphanio.
Nam Encratitae certo quamvis habuerint fortasse ipsi fominas
ovvuoaKTovs, tamen non ad cxplcndam libidinem Veneream
sed potius coercendam iis possunt usi esso. Itaquo de Hiera-
citis tantum verum sit quod Fac autem
tradit Epiphanius.
alios quoque hiercticos illa ovveioaKTuv consuetudino soso pol-
luisso, ad ipsam illam Platonis philosophia certe non semper
ncque sola eos impulisse diccnda erit. Quod autem pertinet

ad clericos, monachos, virgines sacras, quid horum libidinom
Vcnorcam tanto opere excitavcrit, ut tam foadam inter se
inirent consuetudincm, haud ad divinandum. Mo-
difficilo est
nachi enim et virgines sacras quam facile potuerint ad turpo

quoddam commercium impelli, cum ineptissime ipsi vellent
fugere quod sanctissinue et immutabiles ipsius natura? leges
postulant, clericos vero, qui satis mature pluribus modis a
rccto ct honcsto matrimonio avocarcntur et deterrerentur,
non minus facile quomodo alio ex ipsorum
potuisse quserere,
ccrtc opinione minus invidioso modo libidinis suae ignem re-
stinguerent, et si invonisscnt, ambabus vcluti manibus illud
arrepturos fuisse, nemo non, credo, debebit conccdero. Atque
ita femime quoque ad impurum illud contubernium clericis et
monachis sese tradiderunt ''.
i'
Cf. I. K. ('!>. Sohmidt Handbuoh der christlichtn Kirchengrsehichie t. iii.
:
982 EXCURSUS XIII.
Restat jara ut ostendam, praeter duplex illud crvvucrdKTcav

genus de quo adhuc disputavi, in ecclesia Christiana fuisse
nullum. Fuerunt enim qui crvveicrdKTovs non solum cum Dod-
wello 1. 1. in Cypriano, sed etiani cum Muratorio 1. 1. p. 235.
sqq. in Herma et Tertulliano reperisse sibi viderentur. Cf.
Salig. 1. 1. Sed neque prius nec posterius crvveicr-
p. 302. sqq.
ciKTcav genus quod cognovimus, scriptores illos commemorare,
sponte sua intelligetur. Ut enim taceam, illud ipsum voca-

bulum crvvetcrdKTcov nullum ex tribus illis scriptoribus usur-
passe, cum 'eadem res adesse posset, quamvis abesset nomen
ab Antiochenis inventum, et certe fratrwm ac sororum nomina
in illis inveniantur, ex quorum vero nominum similitudine rei
convenientiam efficere velle, non minus vitiosum esset, tenen-
dum nullum ex illis scriptoribus de eadem re loqui
est potius,
et de secundo certe genere crvvzLcrdKToav nullum potuisse propter
diversas temporis rationes loqui, per se appai*ere. Num enim
tempore Hermse, Cypriani et Tertulliani erant jam monachi
et virgines sacrse ? Num clericis ita jam tunc temporis ho-
nestum et legitimum matrimonium impediebatur, ut turpi cum
feminis et virginibus commercio corporis libidines explere
studere vellent ? Sed nec Pauli crvvzicraKTOL ab Herma, Tertul-
liano et Cypriano commemorantur et rei ratio potius hsec est.
Antiquissimo certe tempore et vel ante Tertulliani et Cypriani
p. 61. " At this time (post synodi Elibe- thesehousekeepersâvveicraKToiyvvcuKfs)

ritanae a. cccv. habitae decreta) most of were forbidden, there was still no want
the married clergy probably abstained of opportunities for Uving in secret and
from their ivives of their own accord. — lawful connexion with women. The nu-
When the force of opinion once required merous widows and virgins devoted to ce-
this kind of abstinence from the clergy, libacy, the deaconesses and presbyteresses
many indeed renounced the legitimate employed in the service of the Church —
indulgence oftheir natural passions, but must, we may suppose, frequently have
it was only to indemnify themselves se- filled the places of housekeepers. Adde
cretly in some other way. Thus was Calixt. de conjugio clericorum p. 201.
the door of clerioal licentiousness thrown sq. ed. Henke. et Planck. Geschichte
open. Et p. 62. 1. 1. V. D. haec addit der christlich-kirchlichen Gesellschafts-
The first and most convenient mode was Verfassung tom. i. p. 348. Gieseler.
by keeping concubines under the name of Lehrbuch der KG. t. i. p. 232. sq. The
housekeepers. The synod of Elvira great value set upon celibacy had not
was obliged to forbid the clergy having yet induced them toforbid the marriage
any women in their houses besides sisters of the clergy altogether ; at first a se-
or daughters. (Cf. Ancyran. synod. cond marriage was prohibited ; it
a. cccxiv. habita; can. 19. et reliquarum now came to this, that they were only
synodd. can.) The Niccene passed a
. allowed to retain wives married before
resolution lo the same ejfect, eoccepting their ordination, but not to take one
however mothers, aimts, and other per- after, and even this permission was not
sons not liable to suspicion. EtpauJopost granted unless they had married a vir-
ibidem ha;c leguntur Bat even when
: gin.
EXCURSUS XIII. 983
aetatem (anto hos cnim vixissc quisquis scripserit Hermse qui

vocatur, pastorem, cum aliis nobis probabile videtur. cf. Mo-
shcm. insiitt. histor. Christ. major. secul. i. p. 224.), cum
virginitatis magna csset existimatio (vide prseter locos quos
ex Pseudo-Ignatio laudat Salig. 1. 1. p. 296., quos idcm citat
constitt. apost. ii. 26. Al -napOivoi ets tvttov tov dvix.ia.Trip(ov
T€Tifj.ricr6(ao-av Kal tov 6vjXLa\xaTos. Tertull. ad uxor. i. 4. de

virgin. veland. c. xiii. c. xvi. Cyprian. de habitu virgin. p. 94.
ed. Felli.), vidurc quoquo quae castitatis voto sponte sua,
mortuo marito, so adstringercnt, virgines dicerentur et in vir-
ginum loco haberentur (vid. Salig. 1. 1. p. 295. sq.), cum vir-

gincs quoe virginitatem porpetuo custodire sponte sua decre-
vorant, ot maxime eae quae simul cultui et ministerio sacro
se dicarent, in magno essent honore, ita ut de illibata earum
intogritate dubitaro nefas esset, cum pneteroa non omnis cum
aliis vel clericis vel secularibus illis consuctudo esset inter-
dicta, accidit saepius, ut virginesnon quidem explendac libi-
dinis causa sed potius ut gloriosissimam de omni libidinum, si
quae forto eas sthnularont, impotu victoriam reportarent, et ad
omnes illcccbras sonsuum invictee et indomitrc manerent, laxius
quoddam cum clericis, martyribus, confessoribus et viris ejus-
dem castitatis studiosis contubernium inirent, quin etiam Iccti
communionem haberent, sed magnis suis ausis excidentes
ipsius castitatis siue et virginitatis quam hoc ipso contubernio
in oinnium oculos incurrcro et splcndidiorem reddere volu-
erant, non dico semper sed ssepius jacturam facerent. Cf.
Salig. 1. 1. p. 302. Jam si quis has quoque virgincs ovvtLcraKTovs
vocare velit, ut sorores vere dictue sunt sed accurato illrc dis-
tinguendic ab aliis quse eodem nomine serius appellatse (cf.
supra p. 97 N.), nihil impedio, sed cum Pauli Samosateni

o-vveio-aKTOLs ot secundo pcssimo o-uveLaaKTwv gcnere eas non
csso confundendas affirmo quamvis pleriquo V V. DD. eas con-
fudcrint ct temcro ex cadem Platonis philosophia qua reliquas,
repetierint, quod si vellemus faccrc, ipsum virginitatis stu-
dium inde ducendum esset, quod tamen ducere vel Saligius
1.1. p. 978. dubitavit, qui onmibus gentilibus virginitatcm
fuisse honoratam, sacris adhibitam diisque devotam ac tem-
plis innnorantcm prseeunto Io. Fronto. disse/t. phUohxj. d
mniinitate honorata §. 1. p.404. edit. Hamb. monuit, laudatis
:
984 EXCURSUS XIII.
insuper locis ex Tertull. uxorem i. 6. exhort. ad castit.

<id
c. xiii. satis insignibus. Adde Spanhem. ad Callimach. hymn.

in Patt. v. 34. Grotium et Wetstenium ad 1 Tim. iii. 2.
Vitringam de synagog. vet. iii. 1. 4., quos laudat Kuinoel. ad
Luc. ii. 36. Sed quo melius lectorcs ipsi de nostra et aliorum
VV. DD. sententia ferre possint judicium, Hermas in pastor.
similitt. iii. 9, ir. t. i. p. 117. ed. Ooteler. ita loquitur
" Dicunt milii virgines illw Hodie pastor ille huc venturus non
:
est. Et dixi : Quid ergo ego faciam ? Et dicunt miki : Usque

in vesperam exspecta, si forsan venerit, et loquetur tecum : sin
minus, nobiscum, dum veniat, manebis. Dixi eis : Exspectabo
eum usque ad vesperam, quodsi non venerit, domum ibo, et re-
vertar mane. Pesponderunt mihi : Nobis assignatus es, non

potes recedere nobis. Et dixi : Ubi manebo ! Dicunt mihi : No-
biscum dormies, utfrater, non ut maritus. Frater enim noster
es, et de ccetero tecum habitare parata? sumus. Valde enim
carum te habemus. Ego autem erubescebam cum eis manere.
Ea vero, quaz ex ittis prima esse videbatur, amplexata me est, et
osculari me cospit. Caterce vero, cum vidissent me amplexari

ab itta, et ipsa? cceperunt me ut fratrem osculari et ducere
circa turrim, et ludere mecum. Qu&dam autem ex ittis
psalmos canebant, qua>dam choros ducebant. Ego autem circa

eam turrim cum illis ambidabam, et videbar
in silentio Iwtus
mihi junior factus esse. Postqnam vero vespera esse c&pit,
domum repente abire volebam, illce autem retinuerunt me,
et non permiserunt abire. Mansi ergo itta nocte cum eis juxta
eandem turrim. Straverunt autem tunicas suas linteas in terram,
et me in medio cottocaverunt, nec quidquam aliud faciebant, nisi
quod orahant. Sed et ego cum illis sine intermissione orabam,

neque minus quam illoe. Qua? cum me sic orantem vidissent, in-
gens gaudium perceperunt, et cum eis illic fui, usque ad diem
posterum. Et cum adorassemus Dominum, ttinc venit pastor
itte, et ait ad illas Nuttam ei fecistis injuriam ? Et dixerunt
:
ei : Ipsum interroga. Dico ei Domine, magna voluptas me :
cepit, quod mansi cum eis. Et dixit mihi : Quid coenasti ? Et

dixi : Cosnavi domine, tota nocte verba Domini. Bene, inquit,
te acceperunt H Cf. Dodwell. 1.1. §. xvi. Fabricii cod. apo-
cryph. N.T. t. iii. p. 774. sqq. not. 1. p. 782. sq. not. 13.
Contra vid. Tertullian. de jejuniis cap. ult. : " Apud te agape
EXCURSUS XIII. 985
in cacabis fervet, fides in culinis calet, spes in fcrculis jacet. Scd

major his est agape, quia per Jianc adolescentes tui cum sororibus
dormiunt. Appendices scilicet gulm lascivia atqm hwwna?
Sed idcm Tertull. do cxhort. castit. c. xii. :
" Ilabe^ inquit,
ll
aliquam uxorem spiritalem, adsume de viduis, fide pulcram,
paupertate doctam, wtate signatam. Hujuemodi zixores etiam
plures haberi Qui duo Tertulliani loci quam-
Deo gratum eet"
vis quomodo inter so conciliari possint, non perspicere po-
tuorit Salig. 1. 1. p. 305., tamcn facilc possunt inter se con-
ciliari. Prior enimj Tertulliani locus virgincs illius temporis
quamvis sancto quodam contubernio cum viris summam lau-
dem potius quam ignominiam vellent sibi parare, tamen
naturam furca, ut aiunt, expellero frustra esse conatas neque
rocurrcntom illam somper et satis potuisse vincerc, luculenter
contubernium per se non esse fu-
ostcndit, altcr vcro illud
giendum sed qiucrendum et magni faciendum, siquidem lau-
dandic hominis voluntati non desint vires, declarat. Cui ex-
non obstare illud quod dicit Salig. 1. 1., Christum
plicationi
talem spiritualom conjunctionem non prseccpissc, me tacente
intolligitur. Quantum cnim, quseso, Tcrtulliano ct ejus sequa-
libus laudedignum visum est, quod Christus nunquam laudavit
sod vituperavit Sed deniquo vid. Cyprian. cpist. iv. ad
!
Pomponium " Legimus literas tuas, frater carissime, quas per

:
Pacomium fratrem nostrum misitti, postidans et desiderans, ut
tibi rescriberemus, quid nobis de iis virginibus videatur, quw

cum in statu suo esse et continentiam frmitcr tenere decr<-
verint, detectce sint' postea in eodem lectulo pariter mansisse cum
masculis. Ex quibus unnm diaconum csse dicis ; plane easdem
qua? se cum viris dormisse confessa; sint, assevcrare se inteqras
0836.^ Doinde vcro pcrgit Cyprianus ita :
" Primo iqitnr in
locOjfrater carissime, ct prapositis ct plcbi nihil aliud elaboran-
dum est, quam cum omni observantia disci-
ut qui Deu/u /imcmus,
plince divina prcrcepta teneamus, nec patiamur errare fratres
nostros, et pro arbitrio ct ructu suo vivere, sed ad vitam sinciulis
Jidelibus^consulere, nec pati virgines cum mascidis habitare, non

dico simid dormire, sed nec simid vivere, quando ct sexus in-
firmus, et wtas adhuc htbrica per omnia jfircenari a nobis et regi
debeat, ne diabolo insidianti ct ad nocmdum
scevire cupicnti,
dctur occasio. Deniqui quam graves multorum rumashinc
986 EXCURSUS XIII.
fieri videmus, et per hujusmodi illicitas et periculosas conjunc*

tiones corrumpi plurimas virgines cum summo animi nostri do-
lore conspicimus. Quodsi exfide se Christo dicaverunt, pudice et
caste sine ulla fabida perseverent, ita fiortes ct stabiles pr&mium

virginitatis exspectent. Si autem perseverare nolunt, vel non
possunt, melius est nubant, quam in ignem delictis suis cadant.
Certe nullum firatribus aut sororibus scandalum faciant, cum
scriptum sit, si cibus scandalizat fratrem, non manducabo carnem
in seculum, ne fratrem scandalizem. Nec aliqua putet se hac
excusatione defiendi, quod inspici et probari possit, an virgo sit,
cum et manus obstetricum et oculus swpe fallatur. Et si incor-

rupta inventa fiuerit virgo ex parte sui, qua mulier potest esse,
potuerit tamen ex alia corporis parte peccasse, quw violari potest,
et tamen inspici non potest. Quodsi posnitentiam illiciti concu-
bitus sui egerint et a se invicem recesserint, inspiciantur interim
virgines ab obstetricibus diligenter, et si virgines inventce fiuerint,
accepta communicatione ad ecclesiam admittantur, hac tamen in-
terminatione, ut, si ad eosdem masculos postmodum reversce
fiuerint, aut si cum eisdem in una domo et sub eodem tecto simul
habitaverint, graviore censura ejiciantur nec in ecclesiam post-
modum fiacile recipiantur.'
1
''
Ex qua Oypriani epistola disci-

mus i) ejus setate illud virginum cum viris contubernium
longe ssepius abiisse in conjunctionem corporum quam ani-
morum, hanc solam causam probabiliter ipsum Oy-
2) propter
prianum gravius in illud invectum esse (cf. verba epistolse :
" quando et sexus infirmus detur occasio" et :

" Certe
nullum firatribus scandalizem") et prudenter illud coer-
cuisse. Cf. Cyprian. epist. xiii. " Quam vobis execrandum :
debet videri, quod cum summo animi nostri gemitu et dolore cog-
novimus ? Non deesse, qui templa Dei et post confiessionem sanc-
tifiicata et illustrata prius membra (i. e. confessores) turpi et in-
fiami concubitu suo maculent, cubilia sua cum fieminis jungentes,
quando etsi stuprum conscientiai eorum desit, hoc ipso grande
crimen est, quod illorum scandalo in aliorum ruinas exempla
nascuntur? Ejusd. epist. lxii.
EXCURSUS XIV. 987
EXCURSUS XIV.
AD
EUSEB. DE MARTYR. PAL. c. VII. p. 611.
Suadcnt nobis vcrba icj> co rb irpiv yavpL&v icppvarreTo nt lioc
loco nonnulla quse magis minusvc illa videantur attingere,

commcntemur. Ac primum quidem sensuin illorum verborum
utounquo expressit sane Valesius vertcndo quo se maxime ille :
efferebat. Sed vim vocum yavpiav et ^pvaTTea-Qat his minime

hausit V. D., id quod ccrte magis, credo, assecutus essct, si
vertissct quo antea effme exsidtabat et gestiebat. Utrumque
:
cnim vocabulum, tum yavpcav tum ^pvarnaOai, proprie dicitur

de animalibus et maxiine equis, qui cffusa quadam audacia
oxsultant, tripudiant, ferociunt, gestiunt, frena ferre nescii.
Vic. Polluc. i. II. 194. 216. v. 13. 87. ed. Hemsterhuis.
Valckenar. acl Ammon. Lex. p. 144. p. 226. Kuincel. Com-
mentar. acl Actor. iv. 25. p. 164. cd. ii. cf. Bochart. Hierozoic.
t. i. p. 192. Spanhem. ad Callimach. p. 605. Schaefer. ad
Dionys. Ilal. de conipos. verbor. p. 195. sq. Sophocl. Electr. v.
717. /Eschyl. Sept. contra Theb. v. 231. clkovo) IttttlkQv cppv-
ayp.aTG>v. Lycophron v. 245. Plutarch. Lycurgus c. xxii.
\aCpovres, cornrep lttttols yavpiGxri. koI (ppvaTTop.4vois rrpbs tovs

ay&vas. Marius C. xxxviii. TTapeaKLpT-qcre rrap avTov (ovos) virb
yavpuTi]Tos. i.xx. ad Psalm. ii. 1. Sed deindo egrcgic transfer-
tur vox ad homincs, qui inani quadam superbia ct lretitia
qUaai intumcscunt, candemquc in oculis, in vultu, in toto de-
nique oorpore exprcssam ambitiosius ostentant et jactant.
Vid. Palaqdiat. de inci'cdd. i. yavpL&vres irrl ttj Trpaget Kal rco
ttXovt(o, v/3pio-Tal v-rri]pypv Kal virepricpavoi. Plutarch. Lycurgus

C. xxx. cxtr. Tiaihapioyv iirl rc3 avyKoxj/aL tov TraLhaycoybv yav-
Plwvtov. 2 Maccab. vii. 34. 3 Macc. ii. 2. Diodor. Sic. iv. 74.
Procius Chrcstom. 345. ijhero 6 'IbjSaKxos
p. tto\X<2 cppv- —
ciy/xart. cf. Cicer. Tusc. Qu. iv. 6. cum et inaniter et effw
animus exsuUai, tum illa latitia gcstiens dici potest. Jam vero,
quod nunc maximc animadvertendum puto, minimo yavpiav
ct similcs voces scmper malo scnsu, praesertim apud rccen-
tiores Grseeos et patres ecclesiasticos iaveniuntur. Ita in
3 T
988 EXCURSUS XIV.
•
ipso libro de martyr. Pal. c. xi. Porphyrius a nostro dicitur

dapcrakcco cppovypart Kal yavpco tj]v eVt davdrco fiabi(cov, ubi de
nulla alia re nisi de anirao Porphyrii intrepido et propositi
tenaci, ipsius denique mortis terrorcs contemnenti cogitandum
est (cf. de mart. P. c. vii. o/xws 8' ovv irpbs drravTa yeyrjQoTL Kal
(paiSpQ lo-Tapevrjv Trpoacoirco), atque eodem modo Euseb. H. E.
ix. i. extr. scripsit : etra be /<at ol yevvdioL rfjs 6eocre(3eias
d6kr)ra\ rrjs els Ta /xirakka KaKoiraQeias ekev6epovp.evnL, eVt ras
eavrcov ecrTekkovro, yavpoi /cat cpaihpoi hta 7rdar]s lovres Trokecos,
evcppocrvvr]s re dkeKTOv, /cat r)v ovbe koyco bvvarbv eppi]vevcrai irap-
pr)aias ep.TrkeoL. Of. ibid. paulo post verba : Ikapois /cat yeyr)-
Ooo-l TTpocrcoTTOLs. Adde Euseb. V. C. i. 20. ubi Constantinum
vocat yavpov — pcopakeov re /cat pAyav cppovr')]xaTos re pearov.
Similiter in laudem Patroclo tribuit Pindar. Olymp. ix. vovv
/3tarar, i. c. mentem invictam, cedere nesciam (cf. Porti Lexic.
Pindar. h. v. et Mtth. xi. 12. ubi /3taorat interpretatur Chry-
sostom. homil. xxxviii. in Mtth. in bonam partem irdvres ol
pL€Ta airovbrjs TTpocrLovTes) et de animi celsitudine potius quam
supsrbia lcgi videtur e-naipeadaL in Epictet. manual. c. vi. ext.,
ubi vid. Heyne p. 26. ad h. J. Adde ejusdem Epictet. man.

xxix. 2., ubi Kop.\pbv significat prceelarum, egregivm in verbis :
0e'Aets ^Qkvp.TTLa VLKr)aai ; /cdyw, vrj deovs. Kopxpbv ydp eort.

Vid. scholl. ad h.l. p. 23 r. ed. ii. Heynii : Kop\j/bv to bLyp-
pevov (eTrr]ppevovl) Aeyerat' na( eariv r) ke£is pear) /cat eir\ rov
pLeyakoTTpeirovs, cos evravda reQepevr]. Vid. Euripid. Rhes. v.
62 1 . rpijHcov yap
rd Kop\}ra /cai voeiv
et crocpos. Passow. Lexic.
h. v., qui vix recte scripsit " This ivord : (Kopyj/bs) always implies
something skilful, clever, and accomplished? Cf. Plutarch.
de audiendis poetis c. v. p. 34. ed. ii. Krebs. Varro de ling.
Lat. iv. " Multa verba aliud nunc ostendunt, aliud ante signi-
:
ficabant, ut hostis. Nam tum eo verbo significabant, qui suis

legibus uteretur, nunc dicunt eum, quem tunc dicebant per-
duellem."" Cicer. de offic. i. 12. Similiter 6eppbs optimo sensu
de fidei fervore et ardore uswpat Euseb. H.E. ii. 17. p. 115.
eKdvpcp Ka\ 6eppoTdrr) iriareL et vi. 14. p. 409. de amicitia : tva
r) drrb irpoyovcov r)plv cpLkia pevr) dcrvkos' pakkov be depporepa rj
Ka\ /3e/3atorepa. Cf. viii. 5. hLairvpco — mo-ret. Et Clemens

Alexandrinus apud Euseb. H. E. iii. 23. vedvLo-Kov, inquit,
iKavbv tco acopari — Ka\ deppbv rr]v \jsvxvv Ibcov. Neque aliter
EXCURSUS XIV. 989
apud Ohrysostom. t. ii. p. 593. A. cd. Montefalc. legitur

<f>6f3os Qeov Oeppbs Ka\ bid-rrvpos. Cf. Chrysostom. ad Mattli-
xvi. 16. p. 483. ubi navTayov Oepp.bv vocat Petruin. Et
Euseb. do iuartyr. P. c. xi. p. 625. rpiVos, inquit, 6 Oepp.ovpyd-
raros kcu irvevpaTL £eo)v, optimo sensu. Sed vid. Blomfield.

etc.
Glossarium in Mschyl. Septem contra Theb. ad /Eschyl. 1.1. v.

599. cf. Eustath. ad Uiad. ii. p. 201. 6. Qepp.ol Zpyov biake-
kvpevm, t6 dvaibes Kal Opaav' Oeppovpybs be dvi\p ev crvvOeo-eL
Kara. Xoyov e-naLverov, 6 Oapaakeos, ko.1 jut} ^/v\pbs els epyov.

Xeuoph. mcmorabb. i. 3. 9., ubi Socratcs : elixe p.01, iuquit, o>
HZevo(\mv, ov o~b KpiTo(3ov\ov evopuês elvai tS>v croi(ppovLKO)v dv-

OpojTTuv paWov 1) tu>v dvoi']TO)V re Ka\ pL\j/OKLvbvvo)v ; Travv p.ev
ovv, ecpr] 6 zevocpwv. vvv tolvvv vop.L(e avTov OeppLovpyoTaTov

elvaL koX XeoopyoTaTov. ovtos kuv els p.aya.Lpas Kv{3Lo-Ti]Q-eLe, Kav
ds Tivp dWoLTo. Sed de animi fortitudme, de fidei constantia
evo-Tao-Ls usurpatur ab Euseb. H. E. iv. 15. p. 253. vi. 5. viii. 6.
extr. 549. Odvarov tTjs evcrel3ovs evard-
viii. 7. iuit. cf. viii. 4. p.
aeas avTLKaTriWaTTovTo, quod Valcsius vertit melius " pro :
defeusione pietatis" quam Strothius " fur das Bekenntniss :
ihrer Beligion^ De cognato vocis usu vid. Heyne ad Epictet.

manual. c. xxiii. p. 66. ed. ii. cf. c. xlviii. 1. p. 184. Irmisch.
ad Hcrodian. viii. 3. t. iii. p. 968. Quin etiam ipsum aqbobpbs
bono seusu do militibus fortioribus legitur apud Xenophont.
Cyrop. ii. I. 31. Cf. Matthsei Chrysost. homill. vol. i. p. 51.
uot. Adde Krcbs. prafat. ad Plutarch. de audiendd. poett.
p. vii-xi. cd. ii. et qtuc ipse monui ad Euseb. H. E. iii. 3.

p. 134. iv. i/. p. 276. sq. Sed solent recentiores Grrcci pluri-
bus quoqtio vocabulis qtue veteres optimo senstt usurpant, in
malam partem uti. Vide quse scripsit de voce dyepoiyos
Buttmann. Lexihgus, " Thc grammarians hace taken sujjicient
care to let m knoto thaf this word is used by Ilomcr in a good
sense, but by the later writers in a bad one :" Cf. Apollon. Lexic.
p. 29. cd. Toll. et ibid. Villoison. " The Lex. Etym. begins its
article with these /rords, pjropi/c?) i) Ae£is : that is to say, the word,
irltich occurs frequentiy in Homer aud Pindar, is uever fouud,
sofar 08 / (i)i/ aware of in pure Attic Greek, but from t/ie time
of Polybius it nn/ common in prose as well as oerse. Doubt-
is
hss tlu-ii, the word had altoays remained in use iu fl/<- dialects of
Asia, and from tlicm passed, bij means of the Asiatic schools of
3 T -
990 EXOU.RSUS XIV.
rhetpric, into the language of the rhetoricians, icho formed the
later prose, and whose style, even in words andforms, was always
contrary to the Attic. In these later writers the meaning of dye-
p&>Xos is wild, untamed, unmanageable ; a sense ichich as applied
to animals only is good as well as had, but when applied to men
becomes most generally some such meaning as arrogant, haughty, e.g.
Plut. Am. Frat. Sed accuratius velim respici verba
c. extr.^
quse circumspecte Buttmannus adjecit: u most generatty.' Nam
1
''
semper nec seriores in malam partem usos esse vocabulo dye-

pa>X°s, prreter alia luculenter docet locus ejusdem quem Butt-
mannus laudavit, Plutarchi in Vita Fab. Maximi c. xix., ubi
hsec leguntur : 'O piev yap (Claudius Marcellus). — TrepLXapLires
rd bpao-TfjpLov e'x&)V xal yavpov, are 8?) /cai Kara x e V a ttX^kttjs
a.V7]p Kal <pvo~ei tolovtos u>v, otovs "Op-qpos juaAtara KaAet (piXoirTO-
Hoc enim loco, nisi ignorasse veli-
\ep,ovs Kal dyepcoxovs etc.
mus Plutarchum, quomodo Homerus usus sit verbo c/uAo7rrdAe-
p.os et ayepcoxos, haec ipsa verba bono sensu dicta esse a
Plutarcho negari non poterit. Neque in aliam nisi bonam
partem verba bpaoTf]pLos, yavpos et 7rA?//cr?/j usurpasse Plutar-
chum, non solum ex eo ipso simul sequitur, sed antecedentia
planissime demonstrant, ubi se laudare potius quam vituperare
velle Claudium Marcellum, ipse Plutarchus indicat his verbis:
tovt(ov 8' e7rtc/)aêcrrarot, d/3tds re Mdft/uo? koi KXavbios Mdp-
/ceAAos rjoav dirb evavrCas oxebbv irpoaLpeoeuis 6avp.a(6jxevoL irapa-
7rA?7cricos. Quocirca vel quae inferius 1. 1. sequuntur, eodem
modo interpretanda sunt : ev rco 7rapa/3dAcp /cat tra/xco Kat -npbs
dvbpa ToXp,rjpbv tov "AvvL(3av dvTLTokp.S>vTL rpo7rcp tov noXep.ov

avvCo-TaTo Trpbs tovs npcoTovs dycavas. Contra si non TrkrJKTtis et
c/)tAo7rdAe/xo?, certe yavpos et dyepcoxos nialo sensu usurpat sane
v
Plutarch. in vita Marcell. c. i. Hv yap (Marcellus) rg p.ev
eju7ret/Dta 7roAe/utKos, rco 8e crco/xari po)p.d\eos, rfj be x etP L 7rA?/Kr?/s,
Tfl be (pvoei c/>iAo7rdAejuos, Kav tovtu> 8?) uoXv to yavpov kol dye-
pa>X 0V eTTL(paCvb>v ev rots dya>oL, rco 8 dAAco r/>07rcp OQ)(pp<ov, etc.
Atque dyepo)x°v o^lv, i. e. arrogantem speciem, interprete

Reiskio, dixit Dionys. Hal. de compos. verbor. p. 206. ed.
Schsef. Porro similia de verbis oofiapbs, oep.vbs et Xap.Trpbs
animadvertit Dorville ad Chariton. p. 601. ed. Lips. Cf. quae
ipse observavi ad Euseb. H. E. vi. 43. p. 511. sq. Orell. ad

Arnob. adversus gentes i. 36. P. i. p. 318. Kuinoel. ad Marc.
EXCUItSUS XV. 991
vii. 9. Addo quse de verbo v-nep<pia\os similitcr disputavit

Buttmann. Lexilogus. cf. Eustathius ad Homer. Ody-
ix. 106. Kuinoel. Commentar. ad Luc. i. 51. Notandus quo-
quo usus verbi p.eyas et apud Euseb. II. E. iii. 23.
p.LKpbs
a-noyvovs oe TeAews -
tt/i; iv 0ew ao>Tr]p[av, ovbev en piKpbv bifvoelro'
r
a\\a p.tya tl -npdâs (i. e. grandi perpetrato scelere), Z-neibij-ep
&ira£ airoXakev, iaa toIs uKXols naOeiv r}£iov. Cf. Dorvillc <m
C/iariton. p. 220. Eustath. ad Hom. Odyss. xi. 272. Neque
scio an certo veteribus satis raro in bonam et malam partem
simul usurpentur vocabula Kun/Tis et creioy/os de quibus vid.
Valesius ad E/iseb. II. E. i. 3. Adde Combefisium in auc-
tar. noviss. PP. t. ii. p. 293. 48. ad verba Manuelis Ca-

lecaj : 6 tG>v avvTpzyovTwv aeLap.6s. Wetsten. ad Actor. xxi. 30.
Irmisch. ad Herodian. i. 4. t. i. p. 88. sq. Cf. Kuinoel. Com-

ment. ad Matth. xxi. 10. p. 545. Denique \nrapbv yi\pas quod
Hoinero dicitur senectus tranquilla, placida, nullis curis vcxata
(vid. Passow. Lexic. apud Euseb. H. E. vi. 39. p. 443.
s. v.),
ost potius extrema, idtima senectus, iravayi)s eidem Eusebio de

martyr. P. c. xiii. de homine scelerato et vocabulum o-Kip-
Tqv de mart. P. c. xi. pro vTrepfidWeaOaL usurpatur. Contra
vid. Luc. vi. 23. Et voce <f>povbos Dionysius teste Julian.
epistt. incdit. apud Fabricium salut. luc. evangel, 336. ext.
p.
perperam usus erat pro verbo -npo<\>avijs- Hinc Julianus oibe :
ypv \6y<ov dxj/dpevos, baa eiKos eori Tals iiruTToKals TeKpi]paaOaL f

to yap <l>povbov ovbels enre t<7>v dpâio>v, e~n\ tov -npo<pavovs, 6>anep
av vvv.
i:\cursus xv
AD
EUSEB. HISTOR. ECCLES. X. 1. p. 680.
Plura profeeto insunt in illis verbis dp.a dva(3o<x>p.evoL,
quae paulo accuratius videantur exponenda. Primum enim

quseritur, quid sit enLypd^/opev. Vales. quidem illud vertit :
" nwnoupamtes™ i. <«. idem quod dedicantes, et similiter reddidit

Strothius " zueignen."" Sed e-nLypd<peLv ilhul minime signifioare
recte puto oontendisse Kestnenun de Bus. auct, >t fid, dipl.
3 T 3
:
992 EXCURSUS XV.

p. 21. Quodsi Eusebius dicere velit so aliosve alicui librum
dedicare, eum potius aut verbo avariOzvai (vi. 13. 28. vii. 26.)
aut Trpocrcf)o)veiv et ZirLqjwvdv uti animadverti. Vid. H. E. vi.
19. x. 4. init. Vit. Const. iv. 46. prsepar. evangel. i. 1. ti]v be

0-01 (a-nobei^LV evayye\LKr)v) — avv evxals £Tre<pa>vr]o-a. H. E. iv.
3. ubi TrpoacpGivelv et Z-nMpaveiv simul legitur. Plutarch. Tib.

Grach. c. viii. Photius biblioth. cod. cliv. Trpoaqj&vel 8e Me-
'
Xdvra tlvl to avvTayp.d.TLov ibid. cod. clv. frepov tl Adrjvayopa
Trpoo-(p(tivovpL€vov 0-novhao-p.a.TLov . Accedit quod aperte decimum
tantum historise ecclesiasticse librum sese velle dedicare Pau-
lino Eusebius profiteretur, non omnes, ut censet Vales., qui
nal conjunxisse videtur cum e-rrLypdcpeLv. Jam vero nemo non
segre feret, minimam operis alicujus partem alteri dedicari,
eundemque in fine demum appellari. Temere enim ad Pau-
linimodestiam confugit Valesius, imo Eusebii potius modestiam
in causa fuisse recte affirmat idem Kestnerus 1.1. p. 22. (cf. quse
animadverti ad Euseb. H. E. x. 4. p. 802.), cur, priusquam
orationem a se in Paulini honorem habitam libro x. insere-
ret (cf. cap. iv.), ne arrogantiae accusaretur, antea et nostro ipso
loco se totum illum librum neque solam orationem non sponte
sua, sed illius precibus permotum edidisse dieeret. Sed quod
hoc ipsum, edere, k-nLypdfaLv nostro loco significare Kestnerus
putat, in eo non possum ipse ei assentiri. Recte quidem
monuit V. D., illud verbum plerumque esse calanio tabuhc ali-
quid inscribere (cf. Actor. xvii. 23. Hebr. viii. 10.), at quo-
modo inde sequatur simplex significatio scribendi s. edendi, ita
ut dixerit Eusebius se scribere s. edere velle historise eccle-
siasticse librum decimum in memoriam et honorem Paulini
(crot iirLypd\j/opev), illud non satis video. Cf. Passow. in Lexic.
s. v. imypd(p€Lv. Ego contra iirLypdcpcLV significare puto : ad-
scribere, et sensum verborum ap.a eirLypdxj/opKv hunc
" Simul vero, cutn tum tantmn preces effecerint, ut decimum quo-
que hunc historiai librum adjicerem, tuum eum esse dico, a te
potms quam a me profechim, tibi Huic expli-

illum adscribo."
cationi egregie favet, si quid video, non solum usus linguse
(vid. Passow. Lexic. s. v. n. 4. cf. Chrysostom. t. i. p. 699. D.
ed. Montefalc. 6 8ta/3oAos — Tals r//xe'pat? iirLypdcpeLV iiraLbevo-ev
tcls evTrpaytas, koX tcls KaKOTrpayias), sed etiam sequentia : Zttl-
acppdyio-jxd ae ti)s oKr]s VTroOio-ecos ava(3o(ap.tvoi, unde satis sese

EXCURSUS XV. 993
non solum excusasso, vorum etiam tacite laudasse Eusebium,

intelligitur, illud, quod uon spontc sua orationem illam pane-
gyricam ot fcotum librum decimum addiderat, hoc, quod Pau-
linum vix vile opus efflagitaturum fuisse suis procibus, crodere
orat consenfcaneum. Sed videndum praeterea, ufcrum vivum an
mortuum Paulinum h. 1. alloquatur Eusebius. Ad mortuum
ilhun pertinere illam apostrophen dp.a be rais o-als evâls
dvafiocopevoi, probabilius visum ost Kostucro 1. 1., sod argu-
montis, ut equidem puto, satis inlirmis adducto. Quod enim pri-
mumdicifc Kestnerus, vocem Upcoraros (Up&T&re poi Ylavklve) de

mortuis potius quam
hominibus usurpari potuisse, illud
vivis
quomodo V. D. scribere pofcuerit, nescio. Neque onim com-

munis loquendi usus neque Eusebii genus dicendi hoc probat.
Gracos onmia quae sunt vol magna, insignia, in suo genere
ferc unica vol vonorationo ot lionoro digna vocare Uph, satis
constat. Vid. Kceppen. erkldrende Anmerkwngen zu Homer's
Ilias t. iii. p. 125. ad Iliad. x. 56. cf. Spanhem. ad CalUmach.
In/iiin. in Apoll. v. 112. Valckenar. ad Eurip. Hippol. v.
1206. p. 292. Krebs. ad Pkttarch. de audiendis poetis p. 177.

sq. ed. ii. Ilomor. Odyss. xxiv. 81. Uiad. xviii. 504. Sophocl.
Philoct. v. 942. sq. Tci ro£a [xov Upd. Plufcarch. de genio So-
cratis p. 1046, Upol Ka\baip.6vioi dv6pcoTrot. Timoleon c. xvi.
extr. 6pS>vTavTas i) cos Upbv dvbpa, Kal crvv 6ed rtp.copbv
ijKovra rfj StKe\l'a tov Ttp,okeovra (TtfieuOut Kal cjwkdrretv.

Quidni igitur dc vivo illud vocabulum usurpare potuerit Euse-
bius i Neque vero Eusebius vooe Upbs de vivis fcantum utitur,
quamvis hoc possit opinari qui nullos nisi hos fere looos cog-
novorit II. E. vi. 14. p. 409. tov Upbv Kkijp.evra. vi. 32. 33.
Sod vidc contra ejusdem II. E. v. 16. p. 349. tovs tot(. Upovs
tma-KOTTovs. do mart. P. c. vii. aepvbv Kal Upbr ~p(ir^vTi]r. Yit.
(Jonst. iv. 43. UpS>v imo- kottwv Upbv ^pijp.a. of. dc mart. P. c. xi.
p. 663. init. to. Upa Kal ovrcos dyia o-copara. Quse pauca jam a
mo exposita satis refutant quae scripsit Kestnerus 1. 1.: " Voce
UpioTaros episcoptvm, dum inter vivos esset, insigniri potuisst
orediderim oontrarium non affirmare possim, oum neque
; licot
in Stephani Suicerique thesauris, neque in Hesychii aliorum-

11
que quod illud mihi probaro possifc, invenerim. Neque
lexicis,
vero majoris momenti est, quod statim addifc V. D. " Quam- :
quam Eusebium Paulino vivo ita vehementer adulatum esse vix

r
j
4
994 EXCURSUS XV.
existimavervm, ut eum l. x. c. 4. ab init. tcl tt&vtcl apicrTov koX
deocpikov appettaret ; quod si de mortuo dictum est, cvquius tamen
ferri poterit." Nam longe magis adulatum esse nostrum
episcopis et ipsi Paulino vivo, demonstrat satis prima pe-
riodus orationis illius panegyricae quam Tyri ille habuit. Vid.
x. 4. '£2 cpiXoL Geov Kal lepels, 0% tov ayiov 770877/377, koX tov ovpd-
vlov ttjs bo£qs aTecpavov — TT€pL/3eft\rjpL€V0L, av re (i. e. Pauline),
d> veov ayiov veo> Qeov o-ep:voX6yrip.a behdprjTaL' ehe tls
veov ae BecreAer/A, — edekoi Kakelv, elre "£o\6p.(3>va etre kol
veov Zopo/3a/3eA, etc. aXXa Kal vpieHs, w tt}s lepas ayekrjs XpLaTov
6pejxp.aTa, Xoycav ayad&v ecrrta, croicppocrvvris TiaLbevTr/pLOV, Kal 6eo-
cre/3eias aep.vbv koX Oeocrefies a.KpoaTi]pLov. Et quomodo vivum
Paulinum tcl -ndvTa apicrrov Kal OeocpLkov ab Eusebio dici potu-
isse dubitabit, qui illum vivuin Melchisedeco, Aaroni et ipsi
Christo, filio Dei, comparasse novit? Vid. Valesius ad x. 4,
p. Quod autem postremo loco Kestnerus (1.1. p. 22.)

817.
monuit, neque vocem dvaf3ou>p.evoL, i. e. invocantes ad vivum
Paulinum facile dici potuisse, cum deos tantum, heroas, beatos,
sanctos veteres invocare solerent, ideoquo verbum illud subli-
mius ad hominem sublunarem dictum esse haud videatur, hoc
nihil probari facile videbit ille, qui Paulinum vivum quoque ab
Eusebio pro homine sancto haberi potuisse et quodammodo
invocari meminerit. Praeterea cf. quse animadverti ad Euseb.
H.E. x. 1. p. 796. sq. Adde ix. j. p. 644. avTL(3o\ovvTes
Kal o-byrqpias beîav tovs eppcop.evovs aLTovp.cvoL. Sed quamvis haec
ita sint, tamen, ut recte ipse Kestnerus 1. 1. monuit, non magis
probari poterit, ad vivum Paulinum debere illa verba referri,
quam vocem eirLypdcpeLv esse nuncupare, dedicare ; unde ex iis

minime sequi ut historia ecclesiastica Eusebii ante a. 325.
edita sit, contra Hankium recte Kestnerus contendit. Cete-
rum ut aliunde ita ex nostro loco collegit Stroth. in prwfat.
p. vi. sqq. duplicem olim fuissa? historise ecclesiasticse Eusebii
editionem, quam disputationem h. 1. adscribi lectoribus haud
erit ingratum. Disserit autem V. D. 1. 1. p. vi-viii. ad sen-
tentiam illam suam stabiliendam haec :
" Primum mirum in
modum a textu, quo nunc utimur, quemque posterioris ediiionis
affirmo, discrepat Rufini interpretatio. Hunc in interpretando
libere grassatum esse, atquc haud probanda licentia multa con-
sulto ac pro arbitrio suo mutasse, neque ignoro neque nego. Sed
-
EXCURSUS XV. 995
fumen vix dici poterit, omnia, m quibvs ab hodierno textu Grcrco

discrepat, abeo studio esse immnfafct, prccserfim cum in hismulta
sint, in quibus vestigia alterius editionis Grceca.'. ftaud obscura dc-
prehendere mihi visus sum ac aliis haud paucis argumentis res
ipsa planior fiat. Deinde animadvertendum est, quod initio lihri
decimi ipse Eusebius significat, primum modo novem hu/us histo-

rice libros exstitisse, nunc vero se rogafu, Paulim Tyriorum
episcopi decimum addere, eumque huic eidem Paulino dicare {?).
— Atqui cum ipsa styli ad eum qui deprehenditur in
libris de vita Constantini proprius accedentis, ab eo qui est in
prioribus ix. historice eccl. libris discrepantia, tum etiam ea ipsa
Trpoacfxavrjaris Paulino facta, arguit hunc librum diu p>ost reliquos
cpiasi singularem additum esse, ac fuisse ante hoc tempus exem-

plaria quce novem modo libros continerent." Idem colligit
Strothius ox aclditamento illo, quod in omnibus quos novimus

MSS. libris post librum viii. invcnitur cum inscriptione : To &s
Xdnov — oySooj A.oy&>. Hanc particulam ad historiam eccle-
siasticam vero portinere non solum docerc diserta verba : rer-
TCipcov ovv Ti]v KaTa TtavTtov DieiXriyoTtov dpxrjv, ol p.ev \pov<a ko.1
Tip.fi TTporiyovp.€voi, p.e6icrTavTai Trjs /3acrtA.etay, f)

ko.1 ttpocrOev rjy.lv
SeSr/Acorai, qua? ad historiam eccles. viii. 13. referenda sint, ubi

narratur abdicatio Diocletiani et Maximiani, ac verba 6 p.\v
tWaros (Galorius) ToiavTa ola koX Tipobec)ri\u>Kap.€v TreirovOcv,
quoc respiciant aperte cap. 16. lib. viii., sed ctiam scribendi
genus vere Euscbianum manifesto loqui. Nihilo tamen minus
hujus qua utimur, editionis partem essc non posse, nisi ab ea
rosccetur magna libri viii. cap. 13. pai*s, ubi, quse in addita-
mcnto illo inde a verbis 6 5e tovtov tipodycnv KcovordvTios,
iisdem planc vcrbis legantur. " Quis mim* inquit Strothius,
" in una tuiius operis editione Eusebium eadem bis iisdevn verbis
narrasse putct i" Ac statim ita pcrgit " Qunm igitur hoc ad-
:
ditamentum non soluni sit Eusebii, sed etiam pars historicc cecle-
siasticd', ac ea quddem ita composita, ut initium ejusfini libri riii.
jungi debeat ; quum similiter initium Ubri ix. prout mmc • <fat,
huic cii/i/i/ /iui ita conveniens sit, ut statim post illum sequi de-
beat ; quum additamentum neque cum nostro libri ix.

igitur hoc
principio, neque cum capite xiii. lib. viii. in una cademquc ali-
tionc simul constare jtossit, in aprico positum videtur, duas di
versas fuisse historice ecclesiasticm editiones ab i/>so Euscbio
996 EXCURSUS XV.
profectas, in quarum altera multa essent mutata, ac alio loco
posita." Denique ad sententiam hanc fulciendam accedere
monet Strothius dnorum capitum 6. et 7. libri vi. transposi-
tionem, quae apud Rufinum aptius post caput 3. leguntur, cum
tamen vix credi possit, eum ordinem a Rufino consilio esse
mutatum. Hinc ita finem disputationi suae imponit V. D. :
" Bufinum igitur prioris editionis exem/plo usum esse, nostra vero
exemplaria Graca plerumque posteriorem sequi, ita tamen, ut in
iis haud pauca sint ex utraque conflata, statuendum est. Noster
vero textus vix mille annorum cctatem superare videtur, quum ii
quibus usi sumus codices omnes ex uno eodemque manasse videntur
eo tempore, quum jam satis diversa essent exemplaria, ac utriusque
recensionis circumferrentur, ut ex eopatet, quod in omnibus similiter
additamento de quo supra diximus prcefixa sunt ista verba rb a>s
\elirov h> tmtlv avTiypd(j)OLs iv r<3 oySoa) Ao'yw. Ex quo conficitur,

jam in eo exemplo ex quo cuncta nostra sunt exscripta lecta esse liac
verba, atque adeo illud ipsum, quod nostrorum codicum arcliety-
pum appellare possumus, mixto jam textu, diversisque existentibus

exemplaribus, scriptum esse. Ex nostrorum igitur codicum colla-
tione, nikil prwter veritatem hujus arclietypi assequi, neque ultra

eam ad genuinum Eusebii textum,
ipsuni nisi in subsidium vocato
Rujmo assurgere fiossumus, cujus tamen auctoritas swpe lubrica,
neque sine magna cautione adhibendar Conf. Stroth. deutsche
Uebersetzung des Eusebius t. ii. p. 99. not. 6. p. 137. not. 6.
Verum enim vero ista omnia minime probare puto, qute V. D.
probare voluit. Primum enim librum x. historia? ecclesiasticae
diu post reliquos quasi singularem esse additum et fuisse ex-

emplaria ante hoc tempus quae novem modo libros continerent,
minime demonstravit Stroth. Neque enim genus dicendi in
hoc libro v. ab eo qui est in reliquis novem, magnopere di-
versum equidem potui deprehendere, et quamvis sit, totum
hoc esse multo magis lubricum et anceps quam ut illud quod
Strothius inde concludi voluit, tuto possit concludi, facile ap-
pareat. De 7r/)ocr<â)ô-et vero Paulino facta, si recte inter-
preteris vocem i-nL-ypdcpeLv, plane non est sermo. Sed fac
decimum librum vere serius addidisse Eusebium. Num inde,
quacso, sequitur, eum totum opus mutasse, quod si mutasset,
altera editio videri deberet Nonne illum librum poterat ad-
?
dere et neque in eo neque in reliquis antea vulgatis quidquam

.
EXCURSUS XV. 997
niutarc Eusebius ? Similitcr nihil efficitur co, quod nonnulla

corum quae in supplcinento libri viii. quod in.scribitur T6 as
keiiTov Aoyw, invcniuntur quae Eusebius jani rctulcrat
lib. viii. cap. 13., cum facile possit intelligi, quid ci repetendi
opportunitatem et quasi ansam dedcrit. Cum
cnim ab initio
hujus supplementi commemorasset Eusebius, qualem vitae
exitum habuissct Galerius proptcr atrocissimam suam Chris-

tianorum pcrsccutioncm, haud alicnum ci videbatur, haud
dubie quo providentia? divinrc rebus Christianorum tam egregic
consulentis vim ot cfficaciam lectoribus suis magis significaret,
qualcm vita finem habuerint Galerii
1
in regnando kolvwoI, ad-
dcre. Jam quamvis do Constantio et Constantino suo loco
jam egisset, tamcn quomodo Diocletianus
Maximianus vita ct
decessisscnt, viii. 13. nondum dixerat, sed eorum tantum ab-
dicationem ot vitse privatae statum memoraverat, id quod in
ipso supplemento additur. Sed cum scinel dirum illorum
vitac exitum exposuisset Eusebius, non poterat non certe
iterum convortero lcgcntium animos ad Constantium et Con-

stantinum, quamvis minimo opus esset, quod etiam placuit
Eusebio, vcrbo tcnus fcre illud rcpetcre, et ut viii. 13. ita h. 1.
Constantimn summis effcrre laudibus. Cf. viii. 13. Annot. p. 69 1
Nam haud olcgantem csse certe illam quam Eusebius h. in- 1.
stituit, rei repetitionem et avaKâkaiwo-iv nemo non videbit.

,
Cf. qiue praeeunte Hemsterhuisio de simili suspecta scd longc

tolerabiliori repctitiono in fine Lucianei dialogi qui Charon in-
scribitur, judicat Eehmannus p. 70. not. 81. :

" quemadmodum
omnino striaosus argumenti index, ouiounque Ubro additus, nlhil
Imhrt (/,', ictiitiu', veteribusque nunquam facile m usu fuit, ita im-
primis Diahgi summam in fine frigidis verbis repetere, putidi
profecto scriptoris qmque maais melegantioris atatis Chram-
est ,
maticiuii vel SehoUasten, quam Lucianum, mellis Attici plenissi-
mum, mquet? Dorville ad Ckariton. p. 462. init. Similitcr

autem Eusebius in prseparat. evangel. ii. procem. p. 43. sq.
cdit. Viger. satis longain ct iisdem vcrbis repctit periodum
qua lib. i. prseparationis evangelicse finiverat.
Sed ob lianc ipsam causam cur Rufinus illud supplementum

non habeat, non diffioilius poterit perspici quam quod illc alio
et aptiori sane loco posuit oaput 6. ct 7. libri vi. Cur enim
998 EXCURSUS XV.
non possimus existimare, eum ordinem non minus consilio esse a
JRufino mutatum, quam illa ei esse omissa et multa alia mu-
tata, cum quanta fuerit licentia in Eusebio versatus Rufinus,
ipse Stroth. agnoscat ? Cf. Valesius ad Euseb. H. E. vi. 1 1. p.
441. sq. vii. 13. p. 574. vii. 32. p. 639. et nos in Excurs. x.
p. 944. 949. Neque vero probare possum, quod Strothius
cap. 6. et 7. libri vi. unoinis inclusit, quia longe facilior est
conjectura Valesii, Eusebium non ultimam manum admovisse
operi suo, ideoqueClementem commemorasse, ubi Origenes
erat commemorandus. Cf.Vales. ad Euseb. H.E. vi. 6. p.435. sq.
Hoc cum bene vidisset Rufinus, neque vellet in vertenda his-
toria Eusebiana prorsus se adstringere vel materise vel formse
ab Eusebio delecta?, mutavit capitum illorum ordinem non
minus quam supplementum illud omisit. Falsa tamen est
aperte, si quid video, lectio cap. 6. italha ovra, et probabiliter
orta eorum male sedulo studio, qui ea audacia nolentes Eu-
sebiiun emendare qua Rufinus, satis habuerunt mutare textum,
quo si non ineptus capitum ordo, certe vitaretur illud, ne idem
Eusebius, qui antea libro vi, multa jam dixerat de Origene
magistro, hoc ipso libro c. 6. Origenem simpliciter et sine
accuratiore notatione Clementis discipulum vocaret. Inde
igitur natum nalba ovra, quod tamen ipsum cap. 6. 7. esse
alieno loco, minime confirmat, vit censet Strothius ad vi. 6.
Ceterum sententiae Valesii ac nostrse favet Kestner. de Euseb.

auct. etfide dipl. p. 77. §. 66. " Et quis est qui Nostrum ulti-
mam manum operi suo non apposuisse mecum persuasus sit, quin
illa etiam vitia libenter ei icinoscatf Et ibid. p. 78. sq. not.
188. postquam varias attulit rationes unde hoc fieri possit

certius, de quibus vide quae disputavimus ad vii. 21. p. 581.,
ha^c addit V. D. :
" Sed poteris dicere, eafortasse, quo? Eusebii
historiam pro opere omnibus numeris absoluto nos nunc non habere
sinunt, a serioribus quibusdam falsariis profecta atque operi
ittius omnimodis perfecto intrusa esse ! At fortasse etiam et
quidem certius fortasse illa Eusebio imputare licet, prwsertim

cwm mortem ei priusquam opus, {auctore jam senescente demum
confectum cf supra §. 20-22.), secunda manu perpoliret, inter-
venisse admodum probabile sit. Quare illos etiam non timeo, qui
Strothium duas ab ipso Eus. operis sui editiones in prwfatione
sua ad Eusebii H. E. evicisse, mihi objicient. Perpauca itta
EXCURSUS XVI. 099
enim, quce Stroth. de hac re protulit, arrjumenta, nostram rnaais

quam illins sententiam probare, quisque videbit." Certe nunc,
postquam hoc ultimuni quod Kestnerus simpliciter sumpsit,
non ostendit, ostendere studui, plures Valcsii conjecturam de
Eusebii historia ecoles. non prorsus lhnata quam Strothii de
duabus illius editionibus opinionem nacturam essc fautores
spero.
EXCURSUS XVI.
AD
EUSEH. HISTOR. ECCLES. X. 4. p. 695. exr.
Kal vvv oi p.ev ovk elalv oi Oeop.Lcrels, ort /x?;5e ijaav.
llcete quidem Valesius ad h. 1. comparavit locum Dionysii

Alexandrini apud Euseb. H.E. vii. 23., ncque illum imitatum
esso Eusebium nego, scd quod idein Valesius credidisse vide-
tur, eandcm esse utriusque loci rationem, hoc ne credant alii,
juvat qusedam hac occasione data accuratius edisserere. Fa-
cilc autem intelligitur quaDri potissimum, quo sensu a Dionysio
vii. 23. et ab Eusebio x. 4. dictum sit verbum etvai. Atque

hoc qiucrenti rcspondendum est, a neutro plane eodem modo
verbum elvai dictum csse. Nam vii. 23. etvai nihil significat
nisi " e88e" et nihil dicit Dionysius verbis 6 p.ev ovk earLv, €7ret
fxi]be T]V 6 be emtv o/xotW oiairep rjv, nisi hoc :

" Macrianus qui
contra jus fasque imperium sibi arrogaverat, nunc nonamplius
est. scil. rex (quod cx prseoedenti rijs |3ao-iAeias repctcndum),
quia nunquam verc et recto rex erat, Gallienus autem rex est
adhuc similitcr ac rex erat scil. recte et vere." Cf. verba

qiue ab initio cap. xxiii. leguntur: iraXaios ap.a jiaaiKevs koj.
veos, irp&Tos cor (scilicct ut per se intelligitur, (3aoL\evs) koI
fx€T eKtivovs TTapcov. Hiuc iioii recte vertisse dixi ad vii. 23.
p, 595. verba illa 6 p.ev ovk eortz/, etc. Strothium :
" So ist auch
Macrianus jetzt nichts mehr, denn auch wrher uichts
ioie </
n
ioar. Melius interpretatus est Valcsius: " ita Maerianus
— ipse quidem jam /?<>/> est, quippe neo antea erat : Gallienus
:
1000 EXCURSUS XVI.

vero sni similis, idemque qui prius manet^ In co tantum
lapsus est Vales. quod vertit :
" sui similis, idemque qui prius
manet^ quamvis ipse recte scripserit cum Nicephoro, et post
eum Strothius 6/Wcoj, non o\xoios, ut legit male Stephanus.
Nam totus loci contextus docet ojuotcos scribendum et ad hoc
fiacnXevs cogitando supplendum esse. Itaque vertere debebat
Valesius potius :
" Gallienus vero similiter est rex," et deinde :
" quemadmodum antea erat" cocnrep r^v.
Sed ut jam ad Euseb. H. E. x. 4. accedamus, ibi equidem

verbum etrat potius improprio sensu ab Eusebio dictum et
verba illa kcu vvv 01 \tkv ovk dalv ol 0eo/xio-ets, 6'rt /u.?]8e r)o-av
hanc sententiam praebere existimo Et nunc illi quidem Deo :

"
invisi (justa Dei pcena) sunt infelices et perditi, quia neque
antea (recta et honesta ratione) ipsi erant felices." Age vero

ut hanc nostram illorum verborum interpretationem veram
esse ostendamus, primum elvai posse dici ex linguse usu eos
qui sunt felices et beati, ovk elvai qui sunt infelices s. perditi,
multis locis potest ostendi, et maxime tragicos Gra^corum ita

loqui constat. Vid. Euripid. Hecub. v. 279. sqq., ubi ita lo-
quitur Hecuba
ov tovs KparovvTas XPI KpaTilv a pij \ptcov,
ovo" eliTvxovvTas ev doKeiv npdêiv dei.
Kuyio yap f/v ttot , aXXd vvv ovk etp. 'Iti,
tov ndvTa S oXjjov rjpap ev p. a(peiX(TO.
Quo loco r)v ttot esse idem quod tv 'iirpaTTov et ovk elfi ert
idem quod ovk ert eu 7r/)arrco, quivis videt. Eodem modo

etrat logitur in eadem Euripid. Hecub. v. 671. air^Xofxrjv
bvo-Trjvos, ovk(t el/A bij. Et v. 6$j., ubi ut hoc in transcursu
moneam, rectius interpungendum puto : bio-rroiv, *ok<a\as,
ovk(t et, (3\i7Tovo-a qb<2s pro vulgato : ovKeT et f3kiirovo-a qb<2s.
Nam illa interpunctione adscita sententia existit longe gravior
et magis poetica haec " non amplius vere vivis
: i. e. priorem
lsetam vitam vivis, quamvis adhuc solem videas et spiritum
1
ducas, quamvis adhuc vivere videare.'' Cf. Euripid. Orest. v.
191. 6A6/xe#' IrroviKves, 6Ao'/xet9a. Ibid. V. 376. ov yap (5>
KaKols, qbdos 8' 6p<2. Ibid. v. 1018. sqq.
HA. Ka\ ncos tTnonto; (ptyyos (io~opqv dtov

rdfi ovKtd fjpiv Tois Takanrtopots pira.
:
EXCtfRSUS XVI. 1001
OP. o~v pi] fj.'

dn(')KT( iv . «Xtr vn' 'Apyeias X ( i"' s
T(6vt)x d T\i]po)V Tu fie napovT ta KCUC&.
HA. (o p(\(os ijfirji at]s, 'Optara, Ka\ noTpov

Buvutov b diopov ! £fjv *XP*I V °~'
> 0T ovk(t a.
'
OP. prj npds S(oiv pul ~T(pi[Jd\rjS dvavofiuiv,
es ouKpva Tropdptvovo-' vTrdpvrjaLv kokcov.
Prseterea cf. Euripid. Ilippolyt. v. 357. ovk4t d\x Zyco. So-

])hocl. Antig. v. 1282. Trachin. v. 161. cbs eV ovk &v=(bs red-
vrjgo-xevos. Scriptor tragced. X/hotos nacryuv v. 369. sqq.
aTraXXayrjaopai
(3iov Oavovaa, âi/jer'' oiiKiT' eip, eyco.
Xalekcnav.c/d Etirlj). //tpjto/.v. 821. 1 ThesB&lon.i. 8. 8Tivvv{&[j,ev,

i. nunc vitam vitalem, beatam vivinuis. 1 Timoth. v. 6. Euseb.
0.
H. E. i. 2. p. 16. Annot. p. 11. V.C. i. 13. 26. Kuincel. ad Lnc.

xv. 24. Neqno aliter legitnr in Jerem. xxxi. 15. ^^N "O id est
" nam de eorum vitae felicitate actum est, siquidem in servitu-
11
tem abducti sunt. Cf. v. 16. 17. Lutherus bene :
" denn es
ist aus mit ilmm? Adde Mtth. ii. 18., ubi ille locus Jeremiae
ad aliam rem transfertur, et improprium verbi etvat usum
ccrtenon minus dcbebant tangere interpretes ut Paulus Com-
mentar iiber das N. T. t. i. p. 224., et Kuinoel. Commmtar ad
h. 1. p. 40. cd. iii., quam laudare locus ubi ovk ct ovk€t elvai
proprio sensu de tnortuis legitur, ut Thucyd. ii. 42. oi ovk
ovtcs. Alciphron. epist. i. ro. ovk en ovtzs- Sophocl. Trachin.
v. 164. cf. Eurip. Alcest. v. 334. v. 399. ovk Ht ovaav. v. 407.
v. 409. Genes. xlii. 36. ^D^N non amplius est, i. e. mortuus
est G-ataker. Styh N. de T. c. xxix. p. 117. Nam quam-
vis apud Matthaeum ovk do~\ dc infantibus ab Ilerode
mactatis diotum proprio aocipiendum sit, tamcn in Jere-
mia illud non habet locmn. Cf. llom. iv. 17. 1 Corinth. i.
28. Kuinoel. ad Artor. xvii. 28. Valckcnar. ad Eur. Phceniss. v.
1349. p. 453. Fritszsche iv. evangg. i. p. 97. Nequc apud

Euseb. II. E. x. 9. dubito non Rolum quin ovk4t rjaav sola sit
vera lcctio (cf. Vales. ad h. 1. p. 849. sq.), sed etiam improprio
scnsu illud ibi dictum csso posse persuasum habeo. Nam 11011
repugnant antecedcntia vel sequentia oibe p.e\P ts ovo-xaTos

vel
"xvrffxovevofxevof ypa(f>aiTe avT(2v Kal TifxalTifv d£ia/' auTYî'/'?;?' d~e-

—
1002 EXCURSUS XVI.
\6.p,i3avov . Kal a Alklvvlos, TavTa oliolcos /cai avrbs eiraaêv etc.
Quamquam si quis ibi ovkct rjaav de interitu tyrannorum

interpretari -malit, non valde repugnabo ut x. 8. tQv Kar
1
aypovs /xTjKer" ovtmv avdpu>TT(av sunt ol irdXaL KaTOL\6ixevoL qui

non amplius erant superstites. Similiter Latini esse pro
vivere, non esse pro mortuum esse dicunt. Vid. Oic. ad famill.
vi. 3. ext. Sed hoc affirmare recte mihi posse videor, x. 9.
post male omisisse Valesium
oi/cer' rjaav et Strothium comma.
Valesio tamen fortasse hoc non potest vitio dari, cum recte
vcrterit ovk€t rjaav, ovbe }xeyj>LS 6vop.aTos [xvrj[xovev6ixevoL :
" per-
ierunt funditus ac ne nominis quidem eorum memoria per-

mansit." Inde enim patere videtur, eum minime cunjunxisse
ovk€t yjaav cum verbis oibe fX(\pLs ovopaTOs iAvrnj.ovev6Li.evoi.
Sed Strothium non excusari posse puto, qui verterit " Denn :
jplotzUch —
wurde derer auch nicht einmal dem Namen nach
u
inehr gedac1tt. Quasi ovKeT rjaav p.vrnxovevop.evoL sint jun-
genda ! Sedvel quamvis reprobandse (cf.Vales.
variae lectiones
ad h. 1. p. 849. sq.) quomodo Eusebius sit rectius interpre-
tandus, significant. Hinc bene Zimmermannus post rjaav
comma dedit, quamvis lectores de eo deberet quoque monere,
eumque ipse in eo sequendum putavi.
Sed ostendum nobis nunc est, in Eusebii loco de quo agi-

mus, elvaL etiam debere improprio sensu accipi. Atque illud
tum per se potest intelligi tum ex totius loci oratione contexta.
De illo, si qualicunque alia rationo interpretari velis verba

Eusebii, per se hoc non posse fieri videbis. Nam si tum elalv
tum r)aav proprie dicta esse putes, sententia prodit absurda

hjec :
" et
quidem nunc non existunt s. vivunt, quia neque
illi
antea existebant s. vivebant.'" Ha?c quomodo, quaeso, cohae-

rent ? et quomodo dicere potuisset Eusebius illos 6eop.a\ovs et
deoLLLaelshomines neque antea exstitisse s. vixisse ? Itaque

non recte vertit Vales. " Itaque illi Deo invisi, nunc amplius
:
non sunt, quando ne tum (?) quidem erant.' Nisi forte ipsum
1
''
Latinum " esse" improprie dictum esse V. D. voluit. Sed non

minus ineptae prodeunt sententia?, si aut eiVii> improprie et
i]aav proprie, aut elalv proprie, ijaav improprie accipere velis.
Nam si illud, diceret Eusebius : "illi quidem Deo invisi nunc
1
non sunt felices, quia neque antea vivebant, '
si hoc, scntentia
—
EXCURSUS XVI. 1003
esset hsec: quidem Doo invisi nunc non vivunt, quia

"illi
no(juo antoa felices orant." Quas duas scntcntias esse pcrver-

sissimas, monuisse satis haboo. Itaquo vel nunc nihil restat
nisi ut tum elaiv tum r\aav improprio accipiamus. Sed hoc
fieri debere, quamvis per so reliquae interpretationes non
ossent ineptae, tamcn luculentissimo doceret tota loci contcxta

oratio. Nam Eusobius tum in anteccdentibus tum sequen-
tibus loquitur de magna hominum Dei legibus rcluctantium
calamitate. Of. antocodentia verba : e7rei87/ 6 p.eyas iroip.r)v,
tovs Orjpas Ka\ tovs \vkovs Kal ixav aiT-qves nal dypiov yivos airoao-
firjaas, ttal tcls pvkas t&v keovrcav rj (pr/al tcl Oda koyia avvTp(\f/as,
tov KaTauTyyvai eyQpbv koX €KhiKr]Tr]v, kul ojs av (Key\ov rals

Oeop.dyoi.s tG>v ao-eflwv -npoaydyoi To\p.ais. Neque tamen ex his
plcna vis verborum koX vvv ol /xey ovk dalv, etc. adhuc cogno-
scitur. Nam nondum indc apparet Eusebium dicere velle
illos Oeopuo-ds nunc esse infelicos " justa Dei poena'" quia neque
antea ipsi orant felices, " recta et honesta ratione." Ha^c vero
Eusebium sibi simul vello, ipsc supra significavi verba illa
" justa Dei poena" et " recta et honesta ratione" uncis inclusa
addcndo. Quidni enim tum por se tum propter antecedentia
haec tantum significare potuerit Eusobius " illi quidom Deo
:
invisi nunc non sunt felices, quia neque antea erant V Signi-
ficarct doinde simpliciter Eusebius non esse mirum illos truces

et atroces tyrannos eo temporo quo scribcbat, esse miseros,
cum vel antca miseri fuissent, neque facilo cx miscriis emer-
gcre oum qui somol iis sit immersus. Sed accuratius consi-
deranti scquentia verba quibus lisoa cst Eusebius, patebit cum
paulo alium sibi cogitasse calamitatis prioris et serioris in
quam incidcrunt illi Oeofxaxot, nexum et conjunctionem. Se-
qucns enim TapdgavTes luculenter docero puto, Eusebium
proptoroa negare antea illos Qzop.iae.ls fuisse felices, quod
omncm suam fclicitatom male qucercront in aliorum hominum
felicitato turbanda eorumque fortuna cvcrtenda. Simul vero
vorbo Tapd£avTfs benc addidit Tapa%Oh'Tes Eusebius, apta et
concinna brcvitato dcclarans illud Silii Ital. ii. 499.
quantum terrcnt, tantum mctuentia regna,
et adumbratam nonnisi illorum fclicitatem csse potuissc, ex

,-ti ipsius natnra sequi dgoiBcans. Cf. Scncca de olementia i.
>'
3
J004 EXCURSUS XVI.
7, 2. ed. Ruhkopf. Crudele regnum, turbidum, tenebrisque
obseurum est, inter trementes et ad repentinum sonitum expa*
mscentes, nec eo quidem qui omnia turbat, inconcusso. Senec.
CEdip. v. 705. Qui sceptro duro saevus imperio regit timet
timentes, metus in auctorem redit. De voce Tapdcrcreiv simul
vid. Kuinoel. Commentar. ad Matth. ii. 3. p. 24. sq. ed. iii.
Sed neque illud noster tacuit, Deum omnis injustitise ultorem

ac vindicem effecisse, ut serius illos scelerum suorum pcena
assequeretur. Nam ei#' vTtocryovTes, inquit, Tip.copiav ov p.€p.TTTr)v
tt) blicy, eavTovs Kal oIkovs, apbrjv dvacndTovs KaTicrTr]crav ,

quse
bene vertit Valesius :
" poenas deinde gravissimas divinos jus-
titise persolventes, semet ipsos cum amicis et omni familia
funditus everterunt." Illud tamen tenendum erit avao-TciTovs
KaTeoTrjcrav non ad vitse sed potius ad opum et fortunse ruinam

esse referendum, qua omnis pestifera vis illorum nefariorum
hominum reprimebatur et comprimebatur. Nam explicantur
ut illis VTTocryovTts — hiKr) ita illo dvacrTciTovs Koreorijcrai' prsece-
dentia koX vvv non posse proprie accipi,

ol /xev ovk dcriv, quse
vidimus. Preeterea sponte sua hoc intelligitur. Nam quamvis
concedere velimus kavTovs dvacrTciTovs KareaTijaav, dicere pro-
prio sensu potuisse Eusebium, ita ut illos homines sibimet
ipsis vitam eripuisse cogitandum sit, tamen amicos etiam et
familias suas itaomnes illos dvacrTaTovs fecisse, vix dicere ille
poterat, ut taceam, minime hoc tanquam justitise divinse opus
pnedicare potuisse Eusebium, quod illi homines se, amicos et
familias suas hoc modo dvacrraTovs fecissent. Neque vero re-
pugnat nobis illud quod Eusebius in sequentibus plures psal-
morum locos attulit, quos iira\r]0eu€i.v putat illam magnam
hominuin nefariorum qui Christianos tantopere vexaverant,
calamitatem. Nam
omnibus illorum psalmorum vere sermo
in
est nonnisi de summa improborum miseria, non de ipsa eorum
vitse jactura et illa " tov crcpdgai tovs eiiêis ttj Kaphia' 77
poixcpaia aiiTcov clcriXdoi els Kapbiav aiiTcov" F\}^.12s 03,7?

«inn QS^n :
,
^^"I-ntlj ,,
(Psalm xxxvii. 14, it.), facile aut
simpliciter simul laudare neque inde quidquam colligi velle,
aut improprie interpretari noster potuit. Itaque his dispu-
tatis ipsam interpretationem nostram verborum Eusebii kcu
vvv 01 pX-v ovk dcrlv ol deop.icrds, 6Vt /xrj8e r)crav solam esse veram
EXCURSUS XVI. 1005
ostondisse mihi vidoor ct Eusobius proptorca nunc ipsius Dei

justitia miscriam conjectos osso hominos truculentos et
in
saevos dixit ot rccto dicore poterat, quod illi neque antea
veram et honestam felicitatem qusesiverant (ra/)ct£az/res), undo
poenas divinas neque solum oa mala quse sua ipsorum impro-
bitas iis affercbat (japayOevTes) seu poenas naturales illos nunc
sequi, erat conscntanoum. Ceterum satis placuisse sibi videtur
nostor in imitanda illa loquendi rationo qua usus erat ante
eum Dionysius Alexandrinus. Nam in oratione de laudibus
Constantini c. vii. oxtr. de Constantino loqucns Euscbius : bv
br), inquit, vLKr]Tr)v TravTos tov tS>v iro\ep.((j>v airecprrve yevovs, eva
KaTa tto\\o>v eye(pas. Et statim addit : ol p.ev yap r]aav p.vp(oi,
TToXXol re ttoWQv cltc baLp.6vo>v cp(\oL' p.a\\ov be ovbev ricrav,
bdev ovb' elcr(v 6 8' e£ evbs els /3aaL\evs, elKorv evbs tov 7rap.j3a-
criAews.Ubi imitari similiter voluisse nostrum Dionysium
Alexandrinum laudato loco Euseb. H. E. vii. 23. rectc ani-
madvertit jam Valesius qui recte quoquo vertisse videtur illa
vorba p.a\\ov be ovbev rjcrav, bOev ovb" elcr(v :
" Immo vero nihil
orant, idcoque in prcesentia nihil sunt." Nam hoc loco r]crav
ot dcrlv proprie dicta esse, sponto apparet. Sed ovbev proprie

accipiondum sit, noc ne, hoc corto prima specie dubium videri
potost. Utrumquo oniin vidotur fieri posso. Quodsi prius
statuas, respoxisse censendus crit Eusebius illud quod ante
dixorat, cu p.ev yap rjcrav p.vp(oL, ttoWol re tto\\o>v cltz baLp.6vo>v
<P(\ol, ita ut hoc quasi corrigens deinde statim noget dici posse
eos numcrum quendam undo nec nunc qucndam
constituisso,
constituant. Contra si improprio malis dictum esse ovbev ab
Eusebio, optime convoniont soquentia 6 be e£ evbs els /3acri\evs,
eucW evbs tov irap.(3acrL\eo>s' praeccdontia vero certo non ropug-

nabunt ot sentcntia loci haec est " Nam illi quidem erant :
innuinorabilos, multiquo utpoto multorum daemonum amici

(ita vertit Vales. : ol p.ev yap rjcrav c/nAot). Imo vero ho-
mincs crant nihili, unde nequo nunc sunt aliquid, hic vero,
unus cx uno imperator, unius Doi summi omnium imperatoris
gerit effigioin.'''' Et apprime conveniunt quoque sequontia :
Kcu 61 p.ev, a.0eo> ^v\r} tovs ei/aefiels avbpas p-LaLcporoLS aiypovv

acpayals, b be, tov avrov ao>Tijpa p.Lp.ovp.evos, kol p.6vov ao>CeLV
etSco?, Kol tovs aOeovs iao>(ev, eiiaej3elv bLbacrKcav, etc. Itaque
ovbev improprie dixisso Euscbium hoc loco, longe mihi videtur
3 u 2
1006 EXCURSUS XVI.
probabilius. Vide Eurip. Iphig. A. v. 351. ws 8' ds Aikiv

f)k9es, oibev f)<rQ\ ad Eurip. Phoeniss.
cf. v. 934. Valckenar.
p. 227. Hoogeven. ad Viger.
p. 152. Hermann. ad Viger.
p. 731. Neque in voce ttvcu etc. similiter non lusit noster in
eadem orat. de laudib. Oonstantin. c. xvi. quem locum ut me-
lius possit de eo judicari, integrum adscribimus : tovovtuv
evapyfov dTrobei£e(ov, ti]v peTa tov QdvaTov dperrjv re koX bvvapav
tov crcoTypos fjpiov TTLcrTOvp.evcov, tls ovt(o o~Lbf)pLOs ttjv \j/vxf)V, (os
p.f) crvp.p.apTvpefv Trj aki)9eiq, nal Tr)v ev9eov avTov ((ofjv opokoyelv ;
£<ovT(t>v yap, dkk ov veKpiov tcl KaTop9(6p.aTa, o\j/€LS re dbi]k(j)V

cpacriv elvaL tcl (paLvop.eva. Avruca yovv x@* s Kat Ttp(or)v 9eopdx<ov
-/3tW €KVKa, i)ye re /cat drrijye, Kal Trokkd 'icrxyev. 'Effet 8e
e£ dv9p(aiT(t)v aTTrjkkdyr), /cetro 8?) /card ravTa eirl yf]s, crKv(3dk(ov

1
e/c/3Ar?rorepoz', dirvovv, aKLVt]Tov, dvavbov /cat ovk er af)T(2v koyos
ovbels, ov pvf)p.r)- (pvcns yap avri) veKpiov /cat 6 pi]K€T cov, oibels
ecnCv (i. e. qui e vita sublatus est, nihil est)' 6 be pi]bels (ov
Trpd£eie tl ; Pergit autem Eusebius in Ohristi gratiam sane
nescio quo modo illa argumentatione utens : 6 8' evepy&v Kal
TTpdTT(ov Kal irkeiova t&v ((ovt(ov bvvdp.evos, irios dv vTToki]cp9eir)
p.r) (ov ; Et 8' dqbavfjs eXr) crapKbs 6cp9akp.ols, dAA' ovk ev ai(T9f](T€L
to KpLTijpLov dAA' €K t&v epy(ov Ta rotdSe irecpvKev €irLvoela9aL'
816 bf) Kal £ttl tov fjperepov crcoTripos tt)v dcpavf) bvvapLV avTov
TTpO(rf)KOL CLV €K T(OV <!py(OV €1TL(TKOTTelv, KOL biaKpiv€lV €LT€ XpT)
((ovtos opokoyelv rd eicreTL bevpo irpbs afjTOV Karop9ovpeva' etre
Kal p.f] 6'vtos elvaL keyeLV f) p(opov /cat dcrvcrTaTov to epuiTijpa'
tov yap p.f) ovra tt&s &v tls evkoy(os elvaL eltroL ; elye to pf) ov
ndcraLS \f/i]cpoLs aTTOTT€(pavTaL, ovbe bvvao~9ai rt o?38' evepyelv, ovbe
TrpaTT€LV avTr) ydp cpvcTLs ((ovt(j)v, veKpSiv 8e f) evavTLa. Denique
ut hoc in transcursu addam, locum Dionysii Alexandrini
apud Euseb. H. E. vii. 23. inde a verbis : "SlcnTep ydp vecpos
Tas f]kiaKas aKTlvas usque ad irpoavaTeikas non imitatus est,
si
certe respexit Chrysostom. tom. ii. p. 23. B. ed. Monte-

falc. ubi haec leguntur : (ocrirep vecpikr) (cf. quse annotavi
Annot. p. 594-) r' s ttvkvi) yevopevi) Kal tt)v f)kLaKr)v aKrlva
vireKbpapovcra (Savilius cum nonnullis MSS. {mobpapovcra),
diroaTpecpei Ti]v avyi]v eis tovttLctco' ovtco bi) koX d9vpias vecpos,
€TT€Lbav crTrj Trpo Trjs \f/v)(fis rfjs fjpeTepas, ovk dcpirjcrLV evKokov
yevecrOaL rr)v tov koyov bLaf3acrLV, dkk' aTToirviyeL, kol crvv€\e<-
/xera Trokkf)s rfjs dvdyK-qs Zvbov avrdv. Of. ibid. C. dXA' evvoi]cras
—
EXOURSUS XVII. 1007
OTL OVK aVTL(j)paTT€L fXOVOV V((p£\T]S (j)VaiS Tr)v €4S TO Tlpoad) (\>OpaV
rr/s Slktivos, d\\a Kal TovvavTiov avTr) irda^L TroWaKLs' Zireibav

yap 6 r/Atos Oepp.oTepos -npoa-nea^v Str/veKcos Tpiflr] to viqbos, p.iaov
T€ avTo biepprjge 7roAAciKis, koI aOpoov eKAa/x\//as c/>at8pds rats tQv
6p(avT<av irpoatTreaev o\/>ecrt etc.
Sed ut ad nostrum locum redeamus, animadvertant velim

postrcmo lectores docti insignom usum vocis orr/Ar/. Dixit
cnim Eusebius cos rds 7rdAat orr/Aais lepats Karaypaqbeiaas irpop-
pr/aets epyois moTas duoAoyetcrflai. De quo loco recte jam
Kestner. de Euseb. auctor. et fide diplomat. p. 76. not. 184.:
" Ne vero, inquit, orr/Aas ubique statuas (vel cippos. vid. Euseb.
H. E.ii. 12. Annot.p.87. ii. 23. Annot. p. 1 22.) significare putes
(cf. Eusob. H. E. ix. 7. init. ubi edicta commemorantur o-nj-
Aats evTvnup.eva xo\kols atque ibid. paulo post airb rf/s kv

Tvpta ott/At/s et Passow. Lexic. s. v. ott/At; n. 5.), apud Euse-
bium, scias, orr/Aas tepds Ubros sacros aliquando denotare. cf.
II. E. Recte quidem. Sed paucis iis quae Kestnerus

x. 4."
monuit, adjicero qusedam haud abs re fuerit. Quare conferas

volim infra verba : Kai rd8e pkv Adyots 7rdAat -npoOeanLoOevTa,
fii[3\oLS Upais »cara/3e/3Ar/ro. ix. 9. rd TrdAat dirLaTovpeva — iv
Upats Quid vero moverit Eusebium, ut
/3t/3Aots eo-rr/Atreêâ.
libros crrr/Aas appellaret, vide ipsum declarantem x. 2. p. 683.

verbis: cSy ovk d-no Tpoirov yivovr av —
(Zairep ev Upq ott/At/, rr/Se ttj
/3i/3Aco, rds c/>covds —

ey^dpaât. Putavit igitur Eusebius com-
modo posso contendi quemcunque librum cum columna s.
statua et sigillatim libros sacros cum orr/Aats tepats. Cf.
(Jhrysostom. tom. ii. p. 3. B. cd. Montef. etra 6 StddcncaAos ov
povov €TreTa$ev dAAd Kat ypdppaaiv evaTreOeTO KaOarrep ev ori/Ar/
XaAKj/, t?] irpos avrov eyKoAdi//-as eTrtoToA?/. Addo Euseb. H. E.

v. procem. : 6 be ye tov KaTa tov Qeov 7roAtreuuaros 8tr/yr//xartKOS
yp.lv Adyos, rovs 7ro\epovs, Kat tovs — avbpiaap.4vovs ai(aviaLS

avaypd^/€TaL crr?/Aats i. e. immortalibus Utterarum monumentis,
\\t recte ibi vertit Valesius, qui vero nostro loco or?/Aats Upals
IkuhI aptevertit: " sacris tabulis." Aut " libris sacris" sim-
plioiter, aut " Ubris sacris quasi quibusdam statuis" vertendum
erat. Poaterioribus vci'o mentem Eusebii accuratius etiam
signiticari, dooet locus supra laudatus x. 2. Eadem est ratio
loci Euseb. H. E. viii. 13. init. Tcoi/ be —paprvpyadvTvv ckkA?/-
otacrrtKcoy dp\6vTU)v 7T/?coros rip.lv ev eiVe/3cof — avayo-

ari]\aLS
3 ''3
:
1008 EXCURSUS XVI.
peviaOk) [idprvs — "Avdip.os i. e. :

" Ex prresidibus autem eccle-
siarum qui —martyrium perpessi sunt, primus in his quasi qui-
busdam statuis in quibus inscribantur pii, in litterarum monumentis
nominetur Anthimus'" vel brevius " in hoc meo quo pii inscri- :
r>
bantur libro seu opere. Recte nec h. 1. vertit Rufinus " in :
memoriis piorum" Vales. " in piorum tabulii'' et Stroth.

:
" bei den Denkmdhlern, die wir den Gldubigen setzen wollen, soll
unter den Vorstehern der Gemeinen Anthimus als Zeuge des —
Reichs Christi zuerst von mis genannt werden" Porro vid.
Euseb. demonstrat. evangel. v. p. 208. ed. Montac. o-T-qkats
Kal /3i/3Aoiy Upals t&v TrpocprjTcav, ubi pessime " titulis" cn-qkais
vertitur. Locus etiam insignis huc pertinet Cinnami histor.
init. KaOairep £v dOavaTois aT-qkais Tals /3i/3Aois kvrvn(ao-dp\evoi,
Cf. Euseb. H. E. x. 2. Contra superius cap. 4. lib. x. p. 691.

apud Eusebium ev orryAais sine causa vertit Vales. :
" in edictis"
cum ibi commode de statuis possit cogitari. Cf. verba quse
ibi leguntur : ftaaikiKois yapaTr\pm. Passow. Lexic. s. v. \a-
paKTr)p et nostra p. 811. Similiter non opus esse puto
in G-regorii Naz. carm. xiii. edito a Muratorio in anecdd,
Grsecc. p. 14.
M17 TToTf, Mapriviave, Tfols eVl xelpos eveyKelv
^Trjkrj ko\ rv/x/3&), ov8e ycip ovS' lepols.
vocabulum aT-qkrj aliter quam cippum interpretari, quamvis ad

h.l.animadverterit Muratorius tamen exornari :
" Golumnis
quoque solebant mortuorum monumenta, non sevo solum Na-
zianzenij sed etiam PJinii serioris, et Ciceronis, ut is lib. vi.
cap. 28. Hist. Nat. hic vero lib. v. Tuscul. et lib. ii. de Legib,
(cf. Valesius ad Euseb. H. E. ii. 12. p. 87.) scripsere. Imo et
de istis sepulcralibus columnis mentionem Theocritus facit in
Dioscuris prope finem. Hinc Servius in xi. JEn. ait : Apud
majores, nobiles aut sub montibus altis, aut in ipsis montibus
sepeliebantur, unde natum est, ut super cadavera pyramides
fierent, aut ingentes collocarentur Columnw. Cassiodorus quo-
que lib. vi. Variar. Epist. 8. in formula Comit. rer. privat.
haec habet : Ne quis vestita marmoribus sepulcra nudaret, ne
quis Columnarum decorem irreligiosa temeritate dimovere provsu-
meret. Videndus et C. U. Joannes Vignolius in Dissert. de
Columna Antonini Pii cap. 4. Patet igitur, cur non semel
EXCURSUS XVII. 1009
harum Columnarum Poeta noster mentionem injiciat. Lcges

otiam nonnullse codicis Theodosiani, et Paulus in i. sent. tit.
dc sepulcris, aliiquo hujus rei fidem faciunt. Tu horum sepul-
crorum aliquot ^KTvna videas apud Aringhum lib. ii. cap. io.
11
Romae subterr. Ipse vero Muratorius in Gregor. carm. xv.
(TTr\kr)v Kal T&(pov vertit cippum ac tumulum. Cf. carm. xLiri.
p. 41. De statuis in honorem alicujus erectis utitur voco

o-Trjkr) idem Grogorius Nazianzenus in carm. xiv.
'Pa>p.Tj, Ka\ (3a(Ti\r}(s e/zoi Kai netpaTa yatrjs
SrrjXat MapTivtavco, ras xP ovoi °^ âpao~tt,
Contra sensu improprio de rei alicujus monumento et teste in

orat. x.de funere Caesarii fratris Grcgorius illud verbum
usurpat, cum scribit : omnes orientalis ot occidentalis ora et
omnes regioncs quas postoa peragravit, sunt eWcrri/xoi otjjAui
Tjjs IkcCvov iraLbevcre.cos.
EXCURSUS XVII.
AD
EUSEB. HISTOR. ECCLES. X. 5. p. 713.
'AAA' e7rei8?) ttoWol kcu cuac/jopoi atpeo-ets — 7rapac/>vAci£ec<>s ave-

KpovovTo. Fateor Valesii interpretationem mihi vidcri veram,
eaquo vcrborum difficultatem ot ambiguitatem, quae Tillcmon-
tius, Basnagius, alii prorsus adeo obscura et incxplicabilia csse
duxcrunt, ccrto maximam partcm tolli, ncquo utrum crac/>cos
sit recta loctio, hoc loco rocto posso dubitari existimo. Sed
cum ipsum Moshcmium in Commentt. de rebus Christianorum
ante C. M. p. 960. aliter illa vcrba do quibus agitur, accepisse
viderim, ad oa quae Valesius observavit, nonnulla adjiccro
haud alionum esse censeo. Moshomius enim illud potius dici
illis posterioris hujus imperatorum odicti verbis contendit,
propterea nonnullos Christianorum (ad hos enim solos rcfc-
rondum csso kavT&v, toTs avrois ct avrtov rocto ccnsot V. D.)
destitisse a libera relipionis suo? observantia seu cultii (cf. paulo
3 u 4
1010 EXCURSUS XVII.
ante verba tt)v ttCotlv c/wAarretu et inferius tt)v t&v XpioTLavatv

Trapa<j)vh.a£Lv r) Op-qoKeCav ubi ad Trapacpvkagtv subaudiendum
Trtarecos. Strothius bene vertit utroque loco : von solcher Beo-
bachtiing der Religion et : die Religion oder Weise [OpqoKeCav]
der Christen, Valesius male simpliciter observantiam), quia ipsi
haud disertis verbis essent in edicto priori indicati et nominati,
quod tamen evenerat multis aliis sectis. Inde igitur collegisse

nonnullos Christianorum ipsis denegatam esse illam religionis
suse libere exercendse veniam, et a libero illius cultu absti-
nuisse. At enim vero huic viri summi interpretationi non
solum repugnat, quantum equidem video, ipsa rei ratio, si-
quidem per se vix potest cogitari, haud nominatim in illo
edicto commemoratos esse solos Christianos, verum etiam
diserta verba tols re XpioTiayois et ev fj
rots avTols ovveyti>pr\dri
r) TOLavTr] egovoCa prorsus obstant. Fac autem vere haud

diserte Christianorum nomen in illo edicto fuisse perscriptum,
hoc certe dictum fuisse probant verba eKaorov /ceKeAv/ceijuev
q^vkaTT€Lv et kv fj
— r) TOLavTt} egovoCa, ipso consentiente
Moshemio, omnibus et nominatim his illisve sectis liberum
1. 1.
cultum fuisse concessum. Jam vero quomodo tan-

religionis
dem, qujeso, propterea credere potuisse nonnullos Chris-
tianorum illam veniam. sibi denegatam esse, credere potuerint
ipsi imperatores, diffieile dictu fuerit. Rem vero conficiunt
verba a Valesio laudata : Xv aq>aLpe8eLoG>v TtavTeXQs tG>v alpe-
oecov, atrLves tols irpoTepoLS eveCxovTo.
r]p.S>v Male
ypap:p:aaL —
enim Moshemius 1. 1. p. 961. illa verba dc/>atpe0eto-(2i> TravTeXm
tu>v alpeoew vertit " amotis omnibus omnino conditionibus?
:
quod atpeoLs hoc loco non magis significare potest, quam supe-
rius 7roAAat /cat oLaqbopoL alpeaeLs dubias et controversas senten-
tias, ut Christophorsonus vertit, quem recte taxavit Valesius qui
solus alpioeLs utroque loco vertit, ut vertendum erat " sectas.''''
Cf. x. 5. p. 720. Tr\ ayLaT&Tr] alpeoei. Contra eadem, ut aiunt,
chorda oberravit Strothius deutsche Uebersetzung des Eusebius
t.ii. p. 1 08. sq., siquidem utroque loco ubi legitur verbum atpecris',
vertit :
" Bedingungen," et temere 1.1. not. 9. reprehendit
Valesium, ut qui plura h. 1. turpiter peccaverit, neque locum
Lactantii de mortt. persecutt. c. xlviii., qui sane est confe-
rendus sed non postulat aliam explicationem, cognoverit, id
quod exinde tamen nullo modo licet colligi, quod Valesius
EXCURSUS XVII. 1011
illum locum non laudavit in sua animadversione ad h. 1.

Itectius profecto virum vere doctum hoc oblitum eeso cen-
sendum orit. Noque vero melius verba 7roAAat ko\ hidôpoi
alptaeis interpretatus est ex mea sententia Hase juris eccle-
siastici commentt. partic. i. p. $$. not. i .
" conditiones, impe-
dimmta." Manso Leben Constantins
Cf. des Grossen. p. 93.
Quanquam illud non video, quomodo ex verbis Lactant. do
mortt. persecutt. c. xliii., "et Christianis et omnibus liberam
potestatem sequendi religionem, quam quisque voluissef colligere
Manso potuerit, in prioro edicto vere plenam libertatem reli-
gionisnondum fuisso concessam, cum nihil tum ex Lactantio
tum Eusebio pateat nisi hoc, quamvis jam antea libertas illa
data esset, tamen nonnullos Christianorum ea nondum uti
quod sive alpeaeis sive conditiones
voluisse propteroa in priori
edicto commemoratse eos ofienderent. Cf. Martini iiber die
Einfilhrung der Christlichen Religion, als Staats-Heligion im

Romischen Jteiche, durch den Kaiser Constantin. p. 13. not.
24. Quse cum ita sint, nulla nisi ea, quam Valesius at-
tulit, interpretatio mihi probatur, neque quidquam aliud
significaro posse puto nominatim verba dcpaipedeta&v iravTe\(os
t<ov alpeae<ov nisi in posteriori edicto disertam mentionem om-
nium sectarum quae in priori facta erat, esse omis-
religionis
sam, prseter Christianorum scilicet. Nam hi disertis verbis
commcmorati sunt vel in posteriori edicto. Vide verba omos
h(op.ev — toIs XpiaTiavoXs etc. et ott<os elbetrjs i)p.as ekevOepav —
tols avTols XptaTiavoLs bebcoxevai. Jam vero aliter et a semet
ipso desciscons sensum constitutionis exposuit ipse Valesius
inferius not. 10. Sed male, ut facile apparere puto. Nequo
enim video, quomodo ibi dicere potuerit V. D., in priori lego
justo bcnigniorom Constantinum se gercrc visum esse in
Christianos, quo gentilium invidia excitata fuerit, iniquiorem
contra simul non solum in Christianos catholicos sed etiam in
Christianorum nonnullos qui a fide catholica doscivissent.
Certe ex vcrbis posterioris edicti eirel iroWal /ccu bLacpopoL alpe-
creis ev eKeLvij rfi dvTLypa(p?) -npoa-TeOelo-OaL aacpcos nihil potest
colligi nisi quod ipse Valesius p. 830. collegit, Christianos
eosdemque catholicos diserta multarum ac divcrsarum reli-
gionis sectarum mentiono quam prior lex feccrat, fuissc offensos.

Contra quomodo secunda lox ita dici possit oxplicatio prinue,
1012 EXCUKSUS XVII.
ut ex illa omnia ea in hac edicta esse pateat, quse Valesius

p.83 1 sq. exposuit, me quidem plane fugit. Nam ubi tandem
.
ea quse de gentilibus et hsereticis Christianis simul V. D. at-

tulit, posterior lex vel tecte significat \ Itaque finxit potius,
vel, ut ipsius verbis utar, magno labore expiscatus est, eodem
vero vano et inutili Valesius illum constitutionis sensum, neque
aliam prseter illam loci explicationem quam ipse Vales. p. 830.
attulit, veram esse judicare possum. Sed vel in ea haud leves
difficultates inesse videntur. Quomodo enim si credebat
Constantinus, propterea fortasse nonnullos ex Christianis reli-
gionem suam libere ac palam haud exercuisse, quia diserta

illa aliarum quoque religionis sectarum mentione quse in
priori edicto facta erat, idem prorsus illis concedi ferrent
segrius neque eandem certe quam sibimet ipsis libertatem
superstitionis Judaicse et paganae cultoribus vellent tribui,
quomodo, inquam, si hoc crederet imperator, hoc posteriori
edicto illam Christianorum nonnullorum invidiam, qua erat, si
tolli sibi persuadere poterat \ Omisit ille sane in hac secunda
lege disertam illam hsereticorum Christianorum, Judseorum et

gentilium mentionem quse in prima facta erat, sed hanc ipsam
quam Christianis dedit, prserogativam et qua sane ipsis plus
concedi credere illi poterant, nonne plane Constantinus eo
iterum illis eripuit, quod in gratiam Christianorum nihil vere
in hoc posteriori edicto constituit? Nonne enim illud sohun
cavere studuit vel hoc edicto, ut ne quisquam, qualis tandem
cunque ille sit, sibi ademtam opinetur plenam fidei suae profi-
tendae libertatem ac potestatem ? Non diserte ibi perscripta

leguntur : ottcos bG>p.ev kcu rois XpLariavoTs koX rois iraaLV k\ev-
Qkpav atpeaiv, tov aKokovdetv Ty OprjaKeCq f/
8' av (3ov\.rj0u>aLV
k. X. et : 07T0)S pvqbevi TravTe\G>s k£ovaCa apvrrrka rj, tov aK0K0v6e.lv

Kal alpela0aL ttjv t5>v X.pt.aTiavG>v TrapaqSvka^LV, rj QpqaKeCav,
€KaaT(j> T€ k£ovaCa bo0eCrj tov bCbovaL kavrov rr)v bL&voLav kv
eKeCvri Tr\ 0pr\aKeCq, rjv avTos eavr<3 app.6(eLV vop,C(r\ k. A. et :
" ATLva rfj arj kirLp-eXeCq Tr\r\pkaTaTa bq\G>aai kboyp.aTCaap.ev, oir(i>s
eibeCqs rjpas k\ev0epav koX airo\e\vpevqv kôvaCav tov rrjpeXelv

ttjv kavTutv OprjaKeCav rois avTols XpLaTLavoXs bebcoKevaL' oirep
kireLbr) aTro\e\vpkv(os o.vtols vq> r)p.G>v beba>pr)a0aL, Oeutpel r) ar)
Ka0oaC(oaLS, Kal erepois beboaOaL k£ovaCav tols (3ov\op.kvois tov

p.eTkpyea6aL Tr)v irapaT-qpqaiv kol 0pqaKeCav eavT&v, non denique
EXCURSUS XVII. 1013
volebat illo edicto ostendere imperator, p.rjh(puq Ttp.fi (divino

cultui) p,r)be dpr](TK([q tlvI aliquid p.ep.eiG>o-6ai ? Atque his ipsis
j)otissimum ad suam interpretationem sese esse adductum
profitetur I. 1. Moshemius, et mirum sano est, Valesium in ea
non advertisse animum, neque quidquam de iis dixisse, nisi
forte ea suspicatus V. D. commotus est, ut alium sensum con-
stitutionis nota p. 831. sq. oxpiscaretur, quemvero in ea minime
inesso superius jam ostendi, id quod simul inde patet, quod
adscita hac secunda Valesii interpretatione statuendum est,
nullam plano ullius sectae et nec Christianorum mentionem in
posteriori lege factam essc, cum tamen Christiani iterum sint
commemorati, ut jam antea monui. Jam vero quamvis hsec
ita sint, tamen nullo modo ejusmodi illa esse existimo, quae
interprotationem nostram nos cogant deserere. Primum enim
illa certe non repugnat usui loquendi, ut Moshemii et qui
eum secutus videtur, Strothii, neque ipsi quam posterius hoc

edictum ipsum affert, per verba 1v d$cupe0aow k. A. expli-
cationi, idooque ut taceam ea quse ab initio statim monui,
certe minori illa laborarot difficultate. Deinde vero quo magis
ista certe minuatur, responderi posse puto hsec. Primum
enim sumi possit imporatores vanum, injustum et temerarium
csso putavisso illud nonnullorum tantum Christianorum et de
quo no certo quidem constabat (tv\ov icrcos riyes avrcov dve- —
Kpovovro), optatum, ut minimo omnibus eadem libertate qua
Christianis fidom suam profitcri licoret. Quod si, ut par erat,
imperatoros censebant, conscntaneum erat, ut vel novo hoc
odicto, quamvis illam suam conjccturam et suspicionem decla-
raront, tamen nullam prorsus habercnt illius nonnullorum
Christianorum offensionis et quam prreterea nonnisi conjcc-
tarent, rationom, imo simplicitcr et majori quadam gravitato
repetorent prius suum decrotum, quo ad unam omnibus illa
libortas concessa erat, satis habentes tectius taxasse per-

versam nonnullorum opinionem. Deinde vero justam quan-
dam nobis responsionem haud scio an afferant verba ko.1 :
TOVTO b£ TTpOS T0l$ komoTs 61? TO TTpOCTCOTTOV TWV KpiaTLaVOOV boyp.a-
rCCop.€v k. k. Quorum verborum sentcntia haec est : Hoc au-

tem praeter ea, quae jam sancivimus
gratiam cujuslibct
in
religionis cultorum, in solorum Christianorum gratiam san-
cimus etc. Nam sino dubio ea quse sequuntur, in solorum
1014 EXCURSUS XVII.
Christianorum gratiam decreta sunt, et ad eos solos pertinent,

nequo cum verbis €ts to irpocrcaTTov tcov XpioTtazxSv conjungi
possunt verba 7rpos rots A.oi7rots, quasi in gratiam Christianorum
ut antea, ita nunc quoque decernatur. Hinc non satis recte
vertit Valesius " Hoc autem amplius (ut priora ?) in gratiam
:
Christianorum decemimus? Melius Stroth. : " Ausserdem

liaben wir noch, was die Christen besonders betrifft, zu befehlen
geruhet^ Cum igitur pateat, inde a verbis illis kol tovto — boy-
fjLCLTiCoixev k. A. in solorum Christianorum gratiam nonnulla
sanciri, inde recte conjici posse censeo, imperatores injuriam
illam quam Christianis priori edicto fecisse istis et sibi videri
poterant, ipsis illis corrigere quasi voluisse ac resarcire, atque
ita illa qua nostra loci explicatio adhuc premebatur difficultas,
certe satis mihi videtur minui. Quod vero praeterea putat
Moshemius, verba tt/s aipicrecas kavT&v rrjt» ttlcttlv cpvkctTTeLV ita
quosdam ex Christianis esse interpretatos, velle imperatores, ut

unusquisque sectam et religionem, in qua natus et educatus esset,
retineret, neque ad aliam sese religionem conferret, illud undo

hauserit V. D., non satis video. Quamvis enim minime eam
ihficias, potuisse ita accipere nonnullos verba illa, tamen a
posse ad esse, ut aiunt logici, nulla valet consequentia, aperte

autem illiuscausam secundum Eusebii interpretem quoe-
rei
siverunt ipsi imperatores nonnisi in eo, quod multae ac diversae
sectse in priori edicto ZSokovv Trpoo-TeOelcrOaL aacp&s. Hinc non
potest non mihi lapsus videri ipse Planck. Geschichte der
christlich-Mrchlichen Gesellschafts-Verfassung tom. i. p. 233.
not. I., ubi ad Moshemii sententiam accedens hsec scripsit
V. D. " From this edict of the year 313., (i. e. ex eo edicto

:
Constantini de quo nunc agimus) we maxj gather the contents of

the former one of the year 3 1 2., ichich has not reached us. By
the first, religious liberty was secured not to Christians only,
but to all other sects also, with the exception however, that no
man should desert the religion in which he was born. But by
the second this was removed. Cf Mosheim. Comment.
clause
p. 960. Primum enim ex Eusebio non cognoscimus in priori
edicto commemoratam fuisse quandam exceptionem et certe
plui'es, ttoWovs Kal §Lacp6povs exceptiones in priori edicto
additas fuisse dicendum orat, deinde verba illa r?}s alpi-
o"€w? Kal rf/s 6prjaK€Las ttjs kavT&v tijv tilcttlv cpvkaTTtLv multo
EXCURSUS XIII. 1015
minus per se significarc possunt, noluisso imporatorcs antca

adhuc quonquam religionom in qua natus essct, desercrc.
Ipsc enim Moshcmius illud tantum affirmavit, malo quosdam
fortassc illa vcrba ita essc intorpretatos, Plankius contra
ctiam illud affirmarc vidctur, vcrba illa ita cssc intcrpretanda
ct vcre hanc cxceptionem priori edicto adjunxisse impera-
tores. Sed quomodo isti deinde nihil plane addentcs potu-
erint dicere : "Hbrj p.kv itakai ctkottovvtcs tt)v iXevdepCav tt}s
dpr)<TKeias ovk apvriTiav tlvai KaTa tt)v avTov irpoaCpecnv, non

satis apparet, ut taceam satis ambigue et obscure eos deinde
illam exceptioncm proposituros fuissc, quam eodem jure ita
poterant interpretari Christiani, vel religionem in qua quisque
natus esset, licere ei deserere. Quodsi quis alii eam concedit
veniam, ut liceat ei tt)s alpio-em nal ttjs dprroKtCas ttjs kavTov
ttjv 7TLO-TLV nonno ille poterit facile utrumque sibi
qbvk&TT ziv ,
persuadore, licore ipsi, utcunque sibi placuei-it, vel eam reli-

gionom quam adhuc secutus ost, diutius et semper sequi vel
ad aliam transiro l In voce <pvka.TT€iv certe quae per se nihil
cst nisi custodire, tueri, minime inest, quod in ea qusesivisse
videtur Plankius. Neque KeKekevKeiixev illud significat, quod
satis constat ssepissimo non de eo dici qui alterum aliquid
facoro jubot, sod aliquid ei concedit et optat ut faciat, vel
argumentis ei persuadet. Cf. Kypkius ad Luc. xiv. 22.
Valckcnar. ad Euripid. HippoJyt. v. 921.
Sed quamvis ea quoe adhuc disputavi, vera esse censeam,
tamon non possum non affcrre in medium conjecturam certe
satis, ut mihi vidotur, speciosam et probabilom. Quamvis
enim Gfrajca illa vox alpio-ns nullo modo significet conditiones,
impedimenta et similia, tamen satis graves et idoneas adesse

puto causas quibus conjiccro possimus in textu Latino ita fore
perscriptum fuissc : Sed cum multx. ac diversai conditiones di-

serte additce essent, scilicot sub quibus liceret singulis suam
sententiam publico profiteri. Primum cnim ut hoc conjiciam,
suadct vel illud, quod, sive Valesii ac nostram sive Moshemii
verborum eTreibr) aveKpovovTo explicationem amplectaris,
illud negari nocpiit, paulo obscurius fuisso scri[)ta in illo edicto
ipsa illa vcrba, qua; clara et pcrspicua esse cuni maxime dcbc-
bant. Contra si illud <mod dixi, conjiciamus, verba illa fiunt
1016 EXCURSUS XVII.
facillima intellectu. Quamvis enim illas conditiones ipsas non

noverimus, sub quibus solis licere Christianis voluerint impe-
ratores liberam exercendse religionis suae potestatem, quia
prius edictum illud Constantini non amplius superest, tamen his
nec minime impedita fit ipsa sententia et satis Verisimile esset
illud quod 1. 1. not. 9. observat Strothius :
" These conditions
appear moreover to have still kept the Christians in fear, so that
they could not trust the peace, but suspected it ofbeing a mere trick,
to lay hold of them with greater ease. On that account many of
them could not make up their minds to exercise their religion in a
free and open mannerT Huc accedit quod interpres Euse-
bianus qui ssepius turpiter lapsus est, hoc quoque loco facile
aut non recte intelligere poterat vocem illam conditiones eam-

que idem esse putare, quod Graecum alptcreis, unde hoc ipsum
vocabulum pro Latino conditiones scripsit, aut quamvis Lati-
num conditionis vocabulum haud ignoraret, tamen ex arbitrio
substituere in ejus locum Grsecum alpicreis. Ita similiter in-
ferius : i;pocrik6u>cri r<3 eiu tottov t-napyu, male vertit, ubi de
nullo prsefecto apud Lactantium 1. 1. sermo est, sed potius de
aliquo vicario i. e. compensatione, quam quis possit postulare,
et eodem loco verba quse apud Lactantium leguntur " si puta-
veritif plane omisit. Vid. Stroth. 1.1. p. 110. not. io-, qui
tamen non recte putat, interpretem apud Lactantium legisse
petiverint pro putaverint, cum ab&crC tl respondeat verbis
aliquid postulent et verba si putaverint plane omiserit potius
pessime interpres, quam falso verterit. Vid. Moeller. de fide
Euseb. Coes. p. 25. sq. Cf. Coteler. eccles. Groscw monumentt.
tom.i. p. 719. Holzhausen. comment. de fontibus quibus Socrates,
Sozomenus ac Theodoretus in scribenda hist. sacr. usi sunt p. 68.
sqq. et Kestner. de Euseb. p. 76. sq. Sed maximam proba-
bilitatem conjecturae nostrse addit illud quod altero loco, ubi
legitur vox alpeatcav, in illis scilicet Iv acpaipeOftcroiv iravTekSis
t£>v alpecretav, apud Lactantium vere legitur :

" amotis omnibus
omnino conditionibus^ Itaque hoc loco illum quem dixi, erro-
rem commisisse interpretem Eusebianum certissimum est, et
nihil conjecturae nostraa firmitati deesset imo conjectura ea
esse plane desineret, si initium hujus posterioris edicti et certe
pro verbis dAA' e7ret8?? TroXXal koI bi&cpopot. alptcrtis apud Lac-
EXCURSUS XVII. 1017
tantium Icgcrotur sed cum multce et diversce conditiones.''''

:
;
'
lllud autem sompor tcnondum est, quod prorsus nogloxcrunt

Moshcmius, Strothius alii, nullo modo aipiaeis vorti posso
conditiones, nisi secundum hanc conjecturam, et si quseratur
quid in illo edicto ex sententia interpretis Eusebiani perscrip-
tum fucrit, neque vero, quid imporatores illi vere edixerint,
quia in intorpretis illius oxplicationo commodo non possit
acquiesci, nullam posse loci explicationem afferri, prseter eam
quam verse interpretationis leges non suadent sed postulant.
Atque eam quidcm esso puto Valesii et nostram eodem modo
quo nonnisi adscita illa conjectura omncm loci obscuritatem et
difficultatom ovanescere censeo.
INDEX I.
LOCORUM SCRIPTURyE SACR^ AR EUSEBIO ALIISQUE

LAUDATORUM ET USURPATORUM.
Genes. 26. p. 9. xv. 6. p. 33.

i. sq. lii. 1, 2. p. 704. liii. 8. p. 7.
xviii. p. 10. xviii. 18. p. 33.
1. liv. 4, 6. sq. p. 703. liv. 11. sqq.
xviii. 25. p. 10. xix. 24. p. 11. p. 707. sq. Lxi. 1. p. 26. lxi. 10.
xxii. 18. p. 33. xlix. 10. p. 37. sq. p. 703. bcv. 15. p. 30. lxvi.
Exodi iii. 4. p. 13. xv. 1, 2. p. 663. 3, 4. p. 481. lxvi. 8. p. 30.
xv. 4, 5- p. 662. xv. 10, 11. p. Threnor. Jerem. ii. 1, 2. p. 544.
663. eq. xx. 3. p. 563. xx. 5. iv.20. p. 23.
p. 482. xxii. 20. p. 563. xxv. 40. Ezechiel. xiii. 3. p. 481. xxxvii. 7.
p. 21. p.684.
Levit. iv. 5. p. 22. iv. 16. p. 22. Daniel. ii. 21. p. 687. ext. vii.9. sq.
vi. 22. p. 22. xxvi. 12. p. 705. p. 20. vii. 13. sq. ibid.
sq.
Numer. xiii. 8. p. 22.
Micha?
Hagg. ii.
v. 1 — 5. p. 51.
10. p. 698.
Deuter. xix. 14. p. 476. Tobiae xii. 7. p. 482. ext.
Josua? v. 13. sq. p. 12. sq. Matthsei i. 15. p. 45. i. 16. p. 47.
1 Paral. xvi. 22. p. 32. i. 18. p. 81. sq. ii. 18. p. 52. iv.
Job. ix. 10. p. 687. 12. p. 193. vii. 20. p. 355. x. 9.
Psalm. ii. 1. sqq. p. 23. ii.8. p. 170. p. 354. x. 18. p. 607. xiii. 17. p.
vii. 15, 16. p. 663. ix. 5, 6. p. 696. 681. xvi. 17. p. 513. xvi. 18. p.
xviii. 41. ibid. xx. 8. ibid. xxvi. 429. xviii. 7. p. 583. sq. xix. 12.
8. p. 687. xxxiii. 9. p. 9. xxxiii. p. 396. xix. 23. p. 450. xxiv. 21.
16. sqq. p. 671. xxxvii. 14, 15. p. 163. xxiv. 24. p. 450. 6^.
p. 696. xxxvii. 35. 36. p. 682. xxviii. 19. p. 191.
xliv. 1. p. 686. xlv. 6. p. 26. Marci i. 14. p. 193.
xlvi. 8, 9. p. 681. xlviii. 1. p. Lucan.2,3. p. 149. init. iii.20. p. 193.
687. xlviii. 8. init. p. 687. lviii. iii.23. p. 47. x. 22. p. 7. xvii. 1.
6. p. 69,5. lxviii. 31. p. 86. lxxiii. p. 583. sq. xix. 42. p. 164. xxi.
20. p. 696. lxxx. 12. sq. p. 697. 20, 23. p. 163.
lxxxvii. 3. p. 687. lxxxix. 39. Johannis i. 1. p. 514. ii. 11. p. 193.
sqq. p. 544. xcviii. 1, 2. p. 681. sq. i. 14. p. 514. iii. 23. sq. p.
3. sqq. p. 711.
ciii. civ. 16. p. 194. x. 9. sqq. p. 134. xvi. 2.
701. cvii. 20. p. 11. cvii. 40. p. 305. xix. 15. p. 97. xxi. 25.
p. 545. cx. i.sqq. p. 27. cxiii. 7. p. 429.
p. 687. cxxii. 1. ibid. cxxxvi. 4. Actor. Apostol. i. 23, 24. p. 224.
sqq. p. 688. cxlvi. 3, 4. p. 679. ii. 3. p. 709. iv. 34, 35. p.
Proverb. viii. 12. sqq. p. 14. sq. 116. v. 29. p. 368. 483. v. 36.
Jesaise iii. 10. p. 136. vii. 14. p. 333. p. io,-,. v. 37. p. 36. vii. 60. p.
sq. xxxv. 1. sqq. p. 696. xliii. 19. 321. viii. 1. 5. sqq p. 84. sq. ix.
p. 505. xlix. 8. p. 480. xlix. l^. 3, 4. p. 86. x. 1. p. 90. xi. 26.
sqq. p. 704. li. 17, 18. p. 703. sqq. p. 91. sq. xi. 29. sqq. p. 106.
3 x
1020 INDEX LOCORUM S. SCRIPTUILE.
xn. i. sqq. p. 99. sq. xn. 21. sqq. p. 178. iv.8.p.635.
p. 101. xiii. 5. 13. p. 514. xvii. Coloss. iv. 10. p. 130.
34. p. 149. sq. xviii. 2. p. 126. 2 Tim. ii. 8. p. 149.
iv. 6. p. 130.
xxi. 8, 9. p. 207. xxi. 38. p. 129. iv. 10. p. 149. iv. 11. p. 131. iv.
sq. xxviii. 31. p. 130. 16. sqq. p. 130. sq. iv. 21. p. 145.
Roman. ii. 16. p. 149. viii. 18. p. Tit. iii. 10. sq. p. 252.
302. xv. 19. p. 145. 429. Hebr. x. 34. p. 448. sq. xii. 6. p. 697.
1 Cor. ii. 9. p. 711. v. 3. p. 485. xii. 22. p. 627.
xv. 5.7. p. 68. 1 Petr. v. 6. p. 321. v. 13. p. 1 13. 429.
2 Cor. iii. 3. p. 637. iii. 6. p. 429. 1 Joh. i. 1. sq. p. 513. iv. 18. p. 561.
xi. 1. 17. 23. p. 482. Apocal. i. 1, 2. 4. p. 512. i. 9. p. 513.
Galat. i. 19. p. 83. ii. 11. p. 67. sq. x. 4. p. 430. xiii. 5. p. 479. xiv.
iv. 26. p. 627. 4. p. 303. sq. xxii. 7. p. 513.
Philipp. ii. 6. p. 320. 560. sq. iv. 3. xxii. 11. p. 318.
:
INDEX II.
FONTIUM QUIBUS IN CONSCRIRENDA HISTORIA

ECCLESIASTICA USUS SIT EUSEBIUS.
[Siglam * pnefiximus omnibus iis fontibus quoa Kestnerus tales fuisse Eusebio negavit, sed,
ut oobla visum est, opinionem suam haud probona. Vide qiiie monui ad Euseb. H.E. v
37. Annot. p. 417. sqj
\ IHiARI et Jesu Christi littera? Mcellerus, Danzius et Reuterdahl-

i. 13. p. 71. sq. hac de re fere tacent.
ius
Acta ad litem Origenis cum Beryllo *Caius in disputatione adversus Pro-
pertinentia vi. 33. p. 437. sq. cf. clum ii. 25. p. 141. iii. 28. p. 201.
Kestner. de Euseb. p. 35. §. 31. sq. cf. iii.31. p. 207. vi. 20. p.
Africani epistola ad Aristidem i. 6. 421. Reuterdahl. p. 27.
p. 38. 7. p. 42. sq. cf. Kestner. 1.1. *Clementis Alexandrini hypotyposes
not. 70. i. 12. p. 67. ii. 1. p. 82. 9. p. 100.
*Agrippa Castor iv. 7. p. 236. sq. 15. p. 113. v. 11. p.
337. vi. 14.
cf. Kestner. p. 27. ]). 407. sq. liber cui titidus est
*Alexander in epistolaad Antinoitas Quisnam divcs salvetur iii. 23.
vi. 11. p. 402. in ej)istola ad An- p. 185. sqq. cf. iii. 24. p. 190.
tiochenses ibid. p. 403. in epistola Stromata iii. 29. p. 204. 30. p.
ad Origenem vi. 14. p. 409. in epi- 203. v. 11. p. 337. sq. Obiter et
stola ad Demetrium vi. 19. p. 419. ti)? ev unpnnoi laudatur Clementis
sq. cf. Kestner. p. 29. liber de pascha iv. 26. p. 431.

*Anatolii locus ex canone paschali *l)ionysius Corinthius in epistola ad
vii. 32. p. 534. sqq. cf. Kestner. ecclesiam ltomanam ii. 25. p. 141.
p. 27. sq. iv. 23. p. 284. ext. cf. iii.
*Apollinaris episcopus Hierosolymi- 4. ext. p. 150. Ejusdem epistola
tanus v. 5. p. 326. cf. v. 16. p. 343. ad Athenienses iv. 23. p. 282. ad
sq. c£ Siv Kat 'jfjilv 7T~Kei(TTt) rls 'ktto- Nicomediensis p. 283. qua docere
ptas iinoOeais KaruXtXftTrTai. cf. vult Eusebius Dionysium esse 6p-
Kcstner. ]). 38. not. 51. Onoogov. —
Ejusdem epistola ad
*Apollonii locus ex libro advcrsus Gortynenses et reliquas Creta?
Cataphrygas v. 18. p. 353. sqq. ecclesias ibid., qua Philippum
Male Kestner. p. 28. not. 53. diaconum laude esse dignissimum,
hunc et alios ab Eusebio nonnisi Eusebius putat demonstrari posse.
finis litterarii r/ratia ab Kusebio Minus inter fontes Eusebii retu-
laudari opinatur. lerim Dionysii epistolam ad eccle-
*Aristo lVllauis iv. 6. siam Amastrianorum ibid. Sed
AvTo\j/ia vid. quse monui ad Euseb. quomodo scribere potuerit Kest-
II. E. viii. 13. An.p. 686. sq. ner. p. 29., omnes Dionysii epi-
3x2
..
1022 INDEX FONTIUM.

stolas adhortatorias fuisse, ita ut cedat argumenta mere historica
ad fontes quos didacticos vocat, saepe illas continere, ita ut quam-
Eusebii unice sint illse referendse, vis ejusmodi consihum secutus
non video. Cf. Moeller. de fide simul esset Eusebius, tamen eum
Euseb. p. 73. 2. quoque ex historicis fontibus dis-
Dionysius Alexandrinus in lib. ii. putationem suam duxisse dicen-
de promissionibus iii. 28. p. 202. dum esset.
vii. 24. p. 507. sqq. Inter fontes Epistolse Phileee viii. 10. p. 5C0. sqq.
Eusebii non refert Kestner. p. 27. Epistolse Cornelii, episcopi Romani,
neque Moellerus illius libri fecit ad Fabium Antiochenum datse vi.
mentionem. —
Ejusdem epistola 43. p. 457. sqq. cf. ib. Annot. p.
ad Germanum vi. 40. p. 444. sqq. 510. sq. Mceller. de fide Eus.
vii. 11. 482. sqq. ad Fabium
p. p. 75. not. 13. Kestner. de Eus.
Antiochensem episcopum vi. 41. P-35-
p. 447. sqq. 44. p. 463. sq. ad Epistola synodi Antiochensis de
Novatum vi. 45. p. 465. sq. ad Paulo Samosateno ad Dionysium
Cornelium vi. 46. p. 467. ad Romanum et reliquos episcopos
Hermammonem vii. 1. p. 470. vii.30. p. 520. sqq.
10. p. 479. sqq. 23. p. 505. sq. Eusebii oratio de aedificatione eccle-
ad Stephanum pontificem Ro- siarumx.4. p.685. sqq. cf.x.3.ext.
manum de baptismo vii. 4. p. 47 1 Mceller. p. 80. Kestner. p. 41.
5. ib. sq. ad Xystum de baptismo §• 35
:
vii. 5. p. 472. 9. p. 477. sq. ad *Hegesippus 23. p. 133. sqq. ubi

ii.
Philemonem presbyterum Roma- cf. Annot. 116. sqq. iii. 11.

p.
num de baptismo vii. 7. p. 474. p. 176. 16. p. 178. 19, 20. p. 180.
sq. ad Dionysium vii. 7. p. 476. sqq. 32. p. 208. sqq. iv. 8. p. 239.
ad Domitium et Didymum vii. 1 1 sqq. 22. p. 278. sqq. cf. iv. 5.
p. 487. sqq. Ejusdem epistola *Ignatii epistolse iii. 36. p. 215. sqq.
paschalis ad Hieracem episcopum quas cur Kestnerus p. 28. ea de
vii. 21. p. 498. sqq. epistola pas- causa fontibus Eusebii eximendas
chahs ad Alexandrinos vii. 22. crediderit, quia in epistola Poly-
p. 501. sqq. Praeterea cf. quse carpi quarn una cum Ignatii epi-
observavi p. 537. sq. stolis attulit 1. 1. Eusebius, legitur
Epistola ecclesise Smyrnseorum ad simul de Ignatii epistolis irepi- :
Philomelienses et reliquas eccle- «XOUCTt yap TTLCTTIV KOl V7TOpOVr)v

sias de martyrio Polycarpi iv. 15. Kal Trao-av oiKo8opr)v tijv tls Kvpiov
P- 2 53- S(F1- Cf. Coteler. patr. rjpa>v dvrjKovarav, equidem non

apostoll. t. ii. §. xviii. p. 202. perspicio.
Epistola ecclesise Smyrnseorum *Incertus scriptor in libro adversus
de martyrio Pionii ibid. p. 265. Cataphrygas v. 16. p. 344. sqq.
vid. Meeller. defide Eus. p. 73. sq. *Incertus scriptor in libro contra
6. cf. Kestner. p. 34. Artemonitas v. 28. p. 374. sqq.
Epistola Lugdunensis ac Viennensis Indices successionis episcoporum sin-
ecclesise ad ecclesias Asise et Phry- gularum ecclesiarum. Vid. qua?
gise v. 1. p. 301. sqq. 2. p. 320. anim adverti v. 12. An. p.
sqq- 3- P- 3 2 3- 359-
T , .
Epistola martyrum Lugdunensium Inscriptio statuae Romanse ix. 9.

ad Eleutherum v. 4. p. 324. sq. p. 664. sq. qua probare Eusebius
Neque hanc epistolam inter fontes haud dubie voluit Constantini
Eusebii retulisse videtur Kest- pietatem in Deum. Prseterea cf.
nerus 1.1. Kestner. p. 41. §. 35., qui recte
*Epistolae synodales de festi pascha- hujus statuse inscriptionem fonti-
lis celebratione v. 23. p. 364. sq., bus Eusebii annumeravit, neg-
2rv P- 37 2- ^
3 5 fi ne disputatorio
-
esse conscriptas temere affirmat,

lectam a Mcellero, Danzio et
Reuterdahlio.
mihi quidem videtur, Kestner. ut Josephi antiquitatum libri i. 5.
p. 28. §. 25., cum adeo ipse con- p. 35. sq. 8. p. 53. sq. 9. p. 59.
INDEX FONTIUM. 1023
n. p. 64. sqq. ii. 5. p. 93. 8q. *Polycarpus in epistola ad PhUip-

10. p. 102. sqq. n. p. 105. 19. penses iii. 36. p. 217. sq. Cf.
p. 126. 20. p. 127. sq. 23. p. 137. Moeller. p. 73. 5.
sg. iii. 10. p. 174. sq. Ejusdem *Polycrates, Ephcsiorum episcopus,
liBri de bello Judaico i. 5. p. 37. in epistola ad Victorem, episco-
8. p. 55. sqq. ii. 6. p. 96. sq. 21. pum llomanum iii. 31. p. 206. sq.
]). 129. sq. iii. 6. p. 153. sqq. 8. v. 24. p. 366. sqq.
]>. 166. s<]([. Ejusdem hb. i. con- *(luadratus iv. 3. p. 229. sq. Cf.
tra Apionem iii. 10. p. 172. sq. Mceller. p. 79.
Mustinus Martyr in Apologetico ii. *Rhodon in libro adversus Mar-
13. p. 107. sq. iv. 8. ]). 240. sqq. cionem v. 13. p. 339. sqq.
12. p. 247. 16. ]). 266. sqq. 17. Romanorum imperatorum edicta,
p. 269. eqq. in dialogo adversus lladriani ad Minucium Funda-
Tryphonem iv. 18. p. 274. sqq. num iv. 9. p. 242. cf. iv. 26. p,
*Irenaeus in advers. hsereses
lib. i. 291. Marci Antonini ad com-
ii. 13. p. 108. iii. 28. p. 203. iv. mune Asiae pro Christianis iv. 13.
10. p. 243. 28. p. 294. sq. in lib. p. 248. sq. ubi vid. An. p. 237.
ii. iii. 23. p. 185. v. 7. p. 329. sqq. sq. cf. v. 5. An. p. 346. Kestner.
in lib. iii. iii, 23. p. 185. 28. p. p. 35. sq. §. 31. Galerii Maxi-
203. iv. 10, 11. p. 243. sq. 14. miani et Valerii Liciniani viii. 17.
p. 250. sqq. v. 5. p. 327. sq. p. 585. sqq. Maximini ix. 10.
8. p. 331. sq. in lib. iv. iv, 18. p. 672. sqq. Constantini et Li-
p. 276. in lib. v. iii, 18. p. 179. cinii x. 5. p. 712. sqq.
iv. 18. p. 276. v. 8. p. 332. in Romanorum imperatorum epistola?,
libro de Ogdoade v. 20. p. 358. Gallieni ad Dionysium et reli-
sq. in epistola ad Florinum ibid. quos /Egypti episcopos vii. 13.
et v. 15. 343.]). ]>. 491. Maximini ad civitatem
*Melitonis locus ex libro de pascha Tyriorum ix. 7. p. 650. sqq.
iv. 26. j). 288. sqq. ex ejusdem ad Sabinum prafectum praetorio
Apologetico ad imperatorem Mar- ix. 9. p. 665. sqq. Constantini
cum ibid. Librum vcro excerp- ad Anulinum dure x. 5. p. 717.
torum sacr,-c scripturae unde ib- sq. 7. p. 724. sq. tertia ad Miltia-
idem qua^dam affert Eusebius, dem, episcopum Romanum x. 5.
intcr ejus fontes non retulerim p. 718. sqq. quarta ad Chrestum,
cum Valesio, quia nonnisi littera- Syracusanorum episcop. p. 720.
rium suum consilium in eo vide- sqq. quinta ad Caecilianum, epi-
tur secutus Eusebius. Neque scopum Carthaginiensem x. 6.
Mcellerus illudfecit, qui vel librum p. 722. Praeterea inter has
sq.
de pascha omisit. epistolas reperitur una non ab
*Origenes iii. 1. p. 145. vi. 2. p. imperatoribus ipsis, sed a Sabino
282. sqq. 19. p. 417. sq. 25. pncfecto prpctorio ex Maximini
p. 426. sqq. 28. p. 432. sq. 36, mandato ad pnvsides provincia-
37- 3 8 - 1'- 440. sqq. rum orientis missa ix. 1. p. 642.
*Papias ii. 15. p. 113. iii. 39. p. 221. sq. Ejus authentiam breviter sed
sqq. cf. iii.31. Reuterdahl. p. 27. bene demonstravit Kestner. p. 42.
Philo in legatione ad Caium ii. 5. not. 88. De divisione scriptionum
]). 93. 6. p. 05. sq. in libro de imperatorum in erficta et cpistolas
virtutibius ibid. p. 96. in libro de vid. Valesius ad Euseb. ix. 9.
vita contemplativa ii. 17. p. 116. Annot. p. 786.
sqq. cf. Kcstner. p. 33. not. 62. Scriptores gentiles ii. 7. p. 99. 8. ib.
*Pinyti, ecclesia? Gnossiorum anti- ubi cf. An. p. 77. iii. 20. p. 183.
stitis, epistola ad Dionysium iv. iv. 2. ]). 229. v. i5. p. 326. et no-
23. 284.
j). Docere inde voluit minatim Bruttius iii. 18. p. 180.
Eusebius Pinyti virtutes. Cf. ubi cf. Annot. p. 154. Porphyrius
MivhYr. ]). 74. 7. Neque vero vi. 19. p. 414. Cf. p. 417. verba
inveni hunc Kusebii fonteni apud ravra t<3 IIop$v/)t<» k. X. Reuter-
Reuterdahlium. dahl. defontt. histor. Euseb. p. 67.
3X3
) .
1024 INDEX FONTIUxM.

Seriptores sacri, Matthaeus i. 8. p. qui —torrentis instar per secu-
51. sqq. (cf. Reuterdahl. defontt. lorum anfractus fertur, et quicquid
hist. Euseb. p. 13.) iii. 24. p. 192. offendit verifalsi absque discrimine
sq. Marcus ib. p. 193. Lucas i. secum trahit (traditio sensu stric-
5. p. 36. (cf. i. 7. Annot. p. 29. sq.) tiori quse vulgo ita dicitur, irapd-
i.10. p. 60. ii. 1. p. 83. sq. 3. p. bocris aypacpos iii. 39. p. 224. pv-
90. sq. 8. p. 99. 9.ib. 10. p. 101. 6os iii. 23. p. 185.), quem poste-
n. p. 104. sq. 12. p. 106. 19. riorem traditionis fontem Kestner.
p. 126. sq. 21. ]). 129. sq. 22. p. 36. ita accuratius definit ut
p. 130. iii. 4. p. 147. et 149. sq. slt " narrationum genus, quo no-
Cf. lleuterdahl. p. 44. iii. 24. p. titia, nullo certo testo confirmata,
192. 31. p. 207. sq. 39. p. 224. ad posteros vulgi rumore aut
Cf. Reuterdahl. 1. 1. et p. 16. 21. mutua doctiorum hominum inter
2.7. sq. p. 41. 79. Johannes iii. se communicatione propagatur."
24. p. 192. sqq. et fortasse iii. 23. Sed paulo aliter definienda nobis
p. 184. Cf. Joh. xxi. Reuter- videtur quoque traditio sensu la-
dahl. p. 25. Paulu.s ii. 1. p. 83. tiori, et ita quidem ut illa con-
18. p. 126. 22. p. 130. sqq. iii. 1. tineat omnes eas narrationes et
p. 145. 2. ib. 4. p. 147. 15. p. notitias quae quamvis nullo certo
178. Petrus iii. 4. p. 147. ko.\ in teste confirmentur,tamen aut ma-
rav YIzTpov &c. Apocalypsi for- jorum aut aqualium quorundam
tasse certe simul ut fonte usus testimoniis magis minusve ponde-
Euseb. H. E. iii. 18. p. 179. sq. ratis nituntur. Jam vero quam-
Cf. Apoc. i. 9. Reuterdahl. p. vis satis anceps saepius et lubri-
24- cum sit de eo quem singulis locis
*Serapionis epistola contra Cata- noster secutus sit, fonte traditio-
phrygas v. 19. p. 357. sq. lib. de nis judicium (cf. Kestner. p. 37.),
evangelio Petri vi. 12. p. 403. sqq. tamen placet quaedam hujus ge-
Hunc vel Mcellerus omisit. neris proponere idque eo magis
*Tertullianus in apologetico ii. 2. quo minus ex utro fonte singulis
p. 88. 25. p. 140. iii. 20. p. 182. locis hauserit Eusebius, exposue-
v. 5. p. 326. sq. Similiter narra- runt illi VV. DD. Itaque, a tra-
tionem quse iii. 33. p. 212. sq. legi- ditionem sensu latiori eundemque
tur, ex solo Tertulliano fluxisse meliorem pro fonte sive primario
recte censent Kestner. p. 28. not. sive secundario (cf. v. 27. Annot.
53. Reuterdahl. p. 45., unde per- p. 417. sq.) noster habuisse vi-
peram Mceller. p. 79. Plinii epi- detur i. 5. p. 35. in constituendo
stolam inter fontes Eusebii retulit. anno Christi 14. p. 111.
natali. ii.
Tatianus iv. 16. p. 268. cf. iv. 29. (cf. 25. p. 141. iii. 1. p. 144.
tcov dveKcidev \p6va>v — ii.
30. p. 205.), ubi Petrum Romse

— 297.
p.
direcpr)vev. versatum esse scribit. Cf. Eich-
Traditio. Hoc fonte nostrum sae- horn. Einleitung in das N. T.
pissime usum esse monui jam ad t. i.p. 598. sqq. ed. ii. t. iii.
iii. 25. An. p. 174. Sed recte p. 203. p. 603. sq. p. 612. sqq.
monuit Mceller. p. 80., hujus ii. 1. p. 81. sq. 23. p. 132. sqq.
fontis Eusebiani duos quasi rivos de Jacobo fratre Domini. cf. ii. 1
esse distinguendos. Videmus e- p. 82. 7Tpa>TOV lCTTOpOVCTI. 8po- —
nim alias sequi Eusebium tradi- vov. ii. 9. p. 100. Reuterdahl.
tionis fontem, ut Mcelleri verbis p. 21. ii. 7. p. 99. in verbis 'EX-
utar, cocevorum hominum testimo- Xrjvwv — dvaypd-yravTas. Cf Reu- .
nia, narrationes, rumusculos de terdahl. p. 77. ii. 15. p. 112.

rebus sua cetate gestis continentem, in iis qure de Marco refert. Cf.
placido cursu, a vivis testibus intra Reuterdahl. p. 34. iii. 25-. p. 196.
vipas suas retentum (traditio sensu in recensione librorum sacro-
latiori, \6yos iii. 23. p. 185. rum quam kotci tt)v eKKXrjo-iao-Tt-
dignum in quem omnis historicorum ktjv napdSoo-iv a se factam esse
Qtttmtio sit conversa, alias eum testatur. Vid. Reuterdahl. p..
—:
INDEX FONTIUM. 1025
33. :
" Quaesitum est quid etc
T
—Xtytrcu.
ilv(ts 337. ibid. p.
per hanc \jKK\r~o-iaa-TiKr)v irapd- Cf. Reuterdahl. — 383.
1.1. vi. 2.
ho<Ttv] intelligeretur, et pluribus ubi de Origene se hausisse simul
visuin est, traditionem tum ore, tradit ( k tivcw into-ToXoiv Ka\ io-to-
turn literis propagatam [tum la- pias discipulorum Origenis qui
tiori tum sensu dictam]
strictiori Eusebii setate adhuc erant in vivis.
adsignari. Sicaliquatenusesse,non — vii. 31. p. 529. in iis qua? de Ma-
in animo nobis est negare. Consi- nete referuntur. —
Praeterea vid.
derantibus vero genium totamque iii. 11. p. 176. avefytov ye, u>s (piiat
vitam Eusebii, qua? potius libris — o~a>Trjpos. iii. 24. p. 190. oi ap-
evolvendis et excerpendis, rebus Xalot i.e. veteres doctores ecclesia?.
dogmaticis scrutandis etdijudican- — 37. p. 218. \6yos ('x(t. cf. v.
iii.
dis, coram imperatore adparendo, 16. —

vi. 25. 01 dpxaiot avdp(s coll.
precando et declamando, quam Iren. adv. ha?res. v. 33. iii. 39. p.
rebus minus notis et minus certis e 221. Hairias apxaios avrjp. vi. 34. —
latebris memoriae humana? eli- p. 439. KaT(x(t\6yos. Adde iv. 25.
ciendis et contestandis erat occu- Annot. p. 297. vi. 32. Annot. p.
pata, facile apparebit, potius ea, 493. Contra b) traditionem sensu
qua? in aliorum scriptis, quam ea, strictiori magis minusve secutus est
qua? in hominum ore et memoria Eusebius probabiliter i. 12. p. 67.
invenirentur, apud eum esse qua?- sq. ubi plures inter lxx disci-
renda. Videbimus etiam pleraque, pulos Christi refert 1a>v 8' (@8o-
qua? Eusebius de scriptis antiquis- prjKovra —
(p(p(rat etc. Cf. Fabric.
:
simis Christianis afferat, ex aliis salutaris lux evangelii toti orbi

auctoribus esse exscripta." Pra?- exoriens p. 115. sqq. ii. 16. p. 1 13.
terea cf. qua? monui ad iii. 25. An. de itinere Marci in ..'Egyptum
p. 173. Hug. Einleitung in das toutoi' 8( MapKov npaiTov <pao~lv
N. T. t. ii. p. 127. ed. iii. Sed tradi- etc. — ii. 17. p. 114. de Pliilone
tionem sensu latiori noster secutus Ov Kal \6yos
?x tl xnpvTTovTt. —
est porroiii. 3. p. 146., ubi Paulo Cf. quem laudat Reuterdahl. p.
quatuordecim epistolas npo8r)\ovs 18**) Mynster. Om Apost. Petri
kuI o-aqbeis assignat, quo satis in- firste Ophold i Rom in Vindenscab.
dicavit, se hoc ex communi a?vi Forhandl. v. Sjcellands Stifts Lan-
6ui et sententia certissi-
prioris demcede t. ii. fasc. i. p. 159. et in
mum esse credidisse quamvis non laudati scriptorfs Opuscc. Theo-
tacendum putaverit oti tivcs — logg. minoribus nuper editis.
>)6eTT]Kacrt tt)v irpos 'Eftpatovs, irpbs
— ii. 22. p. 130. ToTf pev ovv Xoyos —
rfjs ' Vu>pa'tu>v (KKkrjaias (pfjo-avTes. ft o-TetXacrdat tov drroaToXov.
(X
~- iii.
18. p. 179. in narratione de Cf. Reuterdahl. p. 30. iii. 1. p. —
relegatione Johannis in insulam 144. de apostohs in remotis terris
Patinum sub Domitiano (Kareêt religionem Christi propagantibus
\6yos). Vid. Eichhorn. Einleitung a>s napdftoo-ts ireptex* 1 — nl 4-
—
17 - -
in das N. T. t. ii. p. 117. sqq. cf. p. 149. do-t e"tu>6ev. iii. 36.
Reuterdahl. p. 80. sq. iii. 32. — p. 214. de religione Christi ubivis
p. 208. MfTyp6v. iii. 36. iv. 5- P- 231. Ta>v ye u>)v tSpov' —
p. 214. de lgnatio Adyos 8' Kopi8r} yap ovv —
Xdyoj Karexft ye-
— fveKfv etc. iii. —
:
37. p. 218. in
e'xet
vicrdai. V. 18. p. 356. *Eti 8e a>s CK
opinione de miraeulorum perpe- TTapadocrecos tov o~(t>Tr)pa 'lepov-
tuitate. —
iv. 30. p. 297. in iis qua? o-a\r)p. Cf. Fabricii cod. apo-
de (Ttpoftoi-ia Rardesanis affert. cryph. N. T. tom. i. p. 331. sq.
Vid. Reuterdaol, p. 65. v. 10. — xii. — vi. 9. p. 398. sq. 7roXXs c'k Trapa86o~co)s etc.
Pantseno traduntur. Vid. v. 10. —Adde i. 7. Annot. p. 38.
336. 'Evb(Toisp.a\tQ-Ta Xoyoye^fi —
3x4
INDEX III.
RERUM MEMORABILIORUM QUARUM VEL IN HISTORIA

EUSEBIANA VEL IN ANIMADVERSIONIBUS ET EX-
CURSIBUS FIT MENTIO.
\ BDUS, Abdi filius, a Thaddseo Êlius Verus iv. 12. An. p. 235.
sanatus i. 13. p. 77. iEmilianus pra?fectus iEgypti vii.
Abgarus, rex Edessenorum, litteras 11. p. 487. An. p. 570.
scripsisse dicitur ad Christum, TEmilius Frontinus proconsul Asia?
hic vero rescripsisse i. 13. An. v-i8.p.35£,
p.7i.sqq. /Ethiopia regitur a feminis ii. 1.
Abides astrologus iv. 30. An. p. p. 85 religio Christiana ibi propa-
.
310. gata p. 86.

Abila urbs Syria? i. 10. An. p. 41. Africani Julii, sententia de evan-
Abrahamus vid. Eusebius. geliorum dissensu in stirpe Christi
Acha?us prseses Pala?stinse vii. 15. recensendai. 7. p. 42. sqq. An. p.
p. 493. An. p. 576. 34. sq. scripsit de historia Susanna?
Achillas ecclesia? Alexandrina? pres- et chronographia? hbros vi. 31. p.
byter vii. 32. p. 539. 436. utrum differat ab eo qui
Achior Amanites i. 7. p. 49. cestos composuit ibid. An. p.490.
Acoluthi vi. 43. p. 460. An. p. 515. sq.
Acta Pilati conficta a paganis i. 9. Agabus propheta ii. 3. p. 91. ejus
p. 59. An. p. 39. sq. ix. 5. p. 647. pra?dictio de fame sub Claudio ii.
sq. 8. p. 99. An. p. 77. ii. 12. p. 105.

Adaucti martyres vm. 11. p. 505. sq. cf. v. 17. p. 352.
An. p. 677. Agapeta? Excurs. xiii. p. 971. sqq.
Adrianus martyr de martyr. Pal. Agapius episcopus Caesarea? in Pa-
c. xi. p. 633. laestina vii. 32. p. 537.
Êdesius martyr ibid. c. v. p. 604. sq. Agapius de martyr. Pal. c. iii. p.598.
iEgyptii delectabantur poesi vi. 41. Agapius alter, martyr ibid. c. vi.
An. p. 503. et magia vii. 10. p. 606. An. p. 732.
An. p. 561. sq. Agathobuli duo, magistri cognomi-
iEgyptus vita? monastica? maxime nati vii. 32. p. 535. An. p. 639.
favebat ii. 17. p. 143. An. p. 99. Agathobulus philosophus, ibid.
iEgyptius pseudopropheta ii. 21. Agathonica martyr iv. 15. p. 266.
p. 128. Agentes in rebus vi. 40. An. p. 502.
yElia, quondam Hierosolyma ii. 12. Agrippa major rex Judaeae factus ii.
p. 106. iv. 6. p. 234. An. p.214. 4. p. 91. An. p. 69. sq. Jacobum
sq. vii. 5. p. 47 2 - An -
P- 543- apostolum fratrem Johannis in-
bibliotheca illius urbis vi. 20. terfecit et Petrum in vincula con-
p. 420. jecit ii. 9. p. 100. ejusmors ii. 10.
iElianus 30. p. 521.
vii. p. 102. sqq. quamdiu regnavit
,/Elius Pubhus Julius, episcopus ibid. p. 104.
Develti v. 19. p. 357. Agrippa minor rex Judaeorum fac-
INDEX RERUM. 1027
tus ii. 19. p. 126. sq. An. p. 110. Amastris urbs iv. 15 . An. p. 246.
sq. Annac sacerdotium eripit ii. 23. p. 283.
23. p. 138. Ambrosius ab Origene ad meliorem
Agrippa Castor scripsit adversus fidem conversus vi. 18. p. 413.
Uasilidem iv. 7. p. 236. An. p. 464. Origenem ad scri-
Agrippinus episcopus ix. Alexan- bendum invitat (ep-yoSiaMCTTjr Ori-
drinus iv. 19. p. 277. v. 9. p. genis vi. 23. p. 423. An. p. 479.
33 6 - sq.) eique notarios ad scribendum
Alabarchoe, Judaeorum Alexandri- subministrat vi. 23. p. 424. con-
norum magistratus ii. 5. p. 94. fessor sub Maximino imperatore
An. p. 70. sq. vi. 28. p. 432.
Albinus procurator Judaca; ii. 23. Amen respondebant laici iv. 15.
p. 138. An. p. 123. sq. An. p. vi. 43. An. p. 526.
261.
Alce iv. 15. p. 263. vii. 9. p.478. An. p.556.
Alcibiades martyr Lugdunensis v. 3. Ammia prophetissa v. 17. p. 351.
P- 323- Ammon episcopus Êgypti vii. 26.
Alcibiades Montanista v. 3. p. 523. P-5I7-
An. p. 338. sq. v. 16. p. 344. Varr. Ammon, Zeno, Ptolemaeus, Inge-
lectt. An. p. 363. sq. nuus et Theophilus martyres
Alcibidiani An. p. 363. sq. Alexandria? vi. 41. p. 453.
Alexander conjux Salomes i. 8. Ammonarice duae martyres Alexan-
P-57- drise ibid. p. 452.
Alexander martyr v. 1. p. 315. sq. Ammonius philosophus vi. 19. p.
Alexander martyr vii. 12. p. 490. 416. An. p. 466. fueritne Chris-
Alexander Montanista ob latrocinia tianus An. p. 467. sq. ejus liber
damnatus v. 18. p. 354. de consensu Mosis et Christi vi.
Alexander, episcopus v. Romanus 19. p.4i7-
iv. 1 p. 227. An. p. 204. 4. p. 230.
. Ammonius presbyter et martyr
An. p. 208. v. 6. p. 328. Alexandrise viii. 13. p. 571.
Alexander, episcopus xxxv. Hiero- Anatolius episcopus Laodiceae vii.
solymorum, se excusat quod Ori- 32. p. 531. An. p. 634. Ejus
geni antequam hic presbyter factus scnpta ibid. p. 533. sq. 536.
erat, conciones sacras habendas Andreas apostolus in Scythia evan-
concesserit vi. 19. p. 419. Ori- gelium prffidicasse dicitur iii. 1.
genem magno studio audit vi. 27. p. 144.
p. 432. bibliothecae /FAix urbis Anencletus episcopus ii. Romanus
conditor vi. 20. p. 420. martyrium An. p. 133. iii. 13. p. 177. An.
subiit vi. 39. p. 443. 46. p. 468. p. 152. sq. v. 6. p. 328.
Alexander Severus imperator vi. 21. Anicetus episcopus x. Romanus iv.
p. 422. 11. p. 243. 22. p. 278. An. p. 283.
Alexander martyr de mart. P. c. iii. v. 6. p.329. Cf. Polycarpus.
P-597- Annas vel Annanus pontifex Ju-
Alexandor martyr alter lbid. da?orum i. 10. p. 61. An. p. 41.
Alexandriffi sub Galieno seditio, sq. ii. 23. p. 138. Ejus succes-
pestis ac saevissima calamitas sores i. 10. p. 61. sq.
p. 498. sqq. Bruchii ibidem facta Anni Edessenorum i. 13. p. 79. An.
expugnatao vii. 32. p. 531. An. p, P-.55- sq.
635- Anniauus episcopus i. Alexandria?
Aloxandrini seditiosissimi ingenii ii. 24. p. 139. ih. 14. p. 177. 21.
vii. 21. An. p. 580. P- l83"
Allegoricffi scripturffi sacra exposi- Anteros episcopus xviii. Romanus
tiones ii. 17. p. 120. An. p, 102. vi. 29. p.433.
vi. 19. p-417- Anthimus episcopus Nicomediae et
Alphffius martyr de martyr. P. c. i. martyr viii. 6. p. 552. 13. p. 570.
P- 594- An. p. 774.
Altare olim unicum x. 4. p. 710. Anticlides et lster ii. 6. An. p.
An. p. S29. 74-
1028 INDEX RERUM.
Antinoia urbs iEgypti vi. n. p. Apphianus martyr de martyr. Pal.
402. An. p-443- c. iv. p. 599. sq. An. p. 725. 727.
Antinous servus imperatoris Ha- not. 3. cf. not. 9.
driani iv. 8. p. 239. in ejus ho- Applaudere, exclamare, exsultare,
norem condita urbs et institutum oraria concutere veteres solebant
certamen nec non prophetae ibid. in concionibus sacris vii. 30. p.
An. p. 222. sqq. 524. An. p. 615. sq.
Antipater Herodis Ascalonitae filius Aquas quantam et qualem tribuerint
i. 6.p. 38.1. 7. p. 48. An.p.30. sq. veteres vim vii. 21. p. 500. An.
Antoninus episcopus xxvii. Hiero- p. 584. sq.
solymorum v. 12. An. p. 360. Aquila Ponticus libros veteris testa-
Antoninus Pius iv. 10. p. 243. 12. menti graece vertit v. 8. p. 334.
p. 247. iv. 13. p. 248. An. p. 237. An. p. 351. vi. 16. p. 411. An.
242. P- 455-
Antoninus martyr in Pakestina de Aquila praefectus Alexandriae vi. 3.
martyr. Pal. c. ix. p. 619. P- 387- 5- P- 393-
Anubis Excurs. i. p. 868. Aquilas et Priscilla ii. 18. p. 126.
Anulinus proconsul Africse x. 5. Arabianus scriptor ecclesiasticus v.
p. 717. sq. 6. p.723. 7.p.72 4 .sq. 27. p. 374.
Apelles haereticus v. 13. p. 340. Arabici haeretici vi. 37. p.441. An.
Apion hostis Judaeorum sub Caio p. 497.
93. An. p. 70. cf. iii. 9. p.
ii.5. p. Archelaus Herodis M. filius i. 6.
172. 38. p. 221. An. p. 199. sq. p. 41. i. 8. p. 58. i. 9. ib.
Apion, scriptor ecclesiasticus, scrip- Ardaba, vicus Phrygiae, Montani
hexaemeron
sit in v. 27. p.373. sedes v. 16. p. 345.
Apocryphi libri vi. 14. p. 407. An. Ares martyr de martyr. P. c. x.
p. 449. cf. iii. 24. p. 195. 25. ib. p.623.
sq. iv. 22. p. 281. v. 10. p. 355. Aristarchus ii. 22. p. 130.
ext. Aristeae liber supposititius et De-

Apollinaris episcopus Hierapolitanus metrii epistola quam idem refert,
iv. 21. p. 277. 27. p.293. ejuslibri falsa v. 8. An. p. 353.
ibid. et v. 19. p. 357. Montanista- Aristides scripsit Apologeticum pro
rum adversarius v. 16. p. 343. Christianis iv. 3. p. 230.
19- 357-
P-.
Aristion iii. 39. p. 223.
Apollonia virgo martyr vi. 41. p. Aristobulus rex et pontifex Ju-
449. daeorum i. 6. p. 39.
Apollonides haereticus v. 28. p. 379. Aristobulus philosophus vi. 13. p.
An. p. 424. 407. An. p. 449.
Apollonius scripsit contra Cata- Aristobulus vii. 32 p. 535. An. p. 639.
.
phrygas v. 18. p. 353. Aristoteles v. 28. p. 378.

Apollonius martyr Romae v. 21. Arsinoitica praefectura vii. 24. p.508.
p. 362. An. p. 386. sqq. Artemonis haeresis v. 28. p. 374.
Apollophanes philosophus vi. 19. vii. 30. p. 526. sq.
p. 416. An. p. 471. Asclepiades episcopus ix. Antiochiae

Apostatae quomodo ad ecclesiam vi. p.403. 21. p. 422.
denuo admitterentur vii. 7. p-475- Asclepiades Artemonita v. 28. p.
An. p. 549. sq. 378. An. p. 424.
Apostoli in quibus terris evange- Aclepiodotus Artemonita v. 28.
lium propagaverint iii. 1. p. 144. P- 378-
sq. qui habuerint ex iis uxores Asclepius, Marcionitarum episcopus,
iii. 30. p. 205. linguae ac sermonis martyr de mart. P. c. x. p. 623.
elegantiae haud studiosi iii. 24. Asia v. 23. p. 364. quot modis acci-
cf. An. p. 166. eorum et Christi piatur An. p. 390.
imagines studiose servatas vii. 18. Asiarchae iv. 15. p. 260. An. p. 258.
p. 495. sq. eorum vestitus qualis sq.
fuerit et non fuerit Excurs. x. p. Asterius Urbanus v. 16. p. 349,
947. sq. An. p. 370.
INDEX RERUM. 1029
Astyrius vii. 16. p. 494. Bardesanes Syrus ejusque scripta

Ater martyr Alexandrise vi. 41. iv. 30. p. 297. An. j>. 309.
P' 452. Barnabas, unus e lxx. discipulis
. ,
Athenodorus auditor Origenis vi. 30. Jesu i. 12. j). 67. ii. 1. j). 82.
p. 435. episcopus in Ponto vii. 14. Barnabae epistola apocryj>ha iii.
p. 402. 28. p. 519. 25. j). 196. vi. 13. j). 406.
Atrium An. p. 819. Bartholomaeus Indis evangelium
Attalus Pergamenus, martyr Eug- l>raedieasse dicitur v. 10. p. 837.
duni 305. v. 3. p. 323.
v. 1. p. An. p. 355- sq.
Atticus episcopus Synnadac in Phry- Basilica?. Tyri descriptio x. 4. \).6(jij.
gia vi. 19. p. 420. sqq.
Attieus legatus Syria? iii. 32. p. 209. Basilicae 40. Romse, tempore Dio-
An. p. 188. sq. cletiani vi. 43. An. p. 515.
Augusti Christiani interdum concio- Basilicus Marcionita v. 13. p.
nantes vi. 19. An. p. 475. 34°-
Augustus imperator i. 6. p. 40. i. 9. Basilides ha?resiarcha iv. 7. p. 235.
P- 59-
sqq. An. p. 216. sq. cf. iv. 11. An.
Aurelianus imperator vii. 28. p.519. p. 232. iv. 22. p. 280. viginti qua-
30. p. 527. An. p. 627. sq. tuor libros in evangelium scrip-
Aurelius Cyrenius martyr v. 19. sit iv. 7. p. 236. An. p. 217. com-
P-357- mentus est projihetas ibid.
Aurelius Cyrenius procurator sum- Basilides martyr vi. 5. p. 393. An.
maerei vii. 13. p.49i.An.p.574.sq. 434. jurare recte posse Chris-
j).
Ause scu Osee prius vocabatur tianos negat ibid. p. 394.

Josua i. 3. j). 22. An. p. 1 7. Adde Basilides episcopus Pentapoleos vii.
Euseb. demonstrat. evang. iv. 17. 26. p. 517.
A.vT(>xeipla ab ecclesia plerumque Basilidiani iv. 22. p. 280.
repiobata viii. 14. An. p. 700. sq. Bataneotes cognomen Porphyrii pbi-
Auxentius martyr de mart. P. c. vii. losophi An. p. 465.
p. 609. Bathezor iii. 6. p. 160. An. p. 142.
Avilius episcopus Alexandriae iii. 14. Beneficiarii ix. 9. p. 668. An. p.
p. 117. 787. _
Avircius Marcellus v. 16. p. 344. Benjamin episcopus vi. Hieroso-

lymorum iv. 5. j). 232.
B. Beryllus Bostrorum episcojnis vi.
Babylas episcopus xii. Antiochia? 20. p. 421. 33. p. 437. ejus de
vi. 29. p. 434. divinitate Christi sententia, ab
Babylon ii. 15. p. 113. An. p. 93. sq. Origene emendata ibid. p. 438.
Bacchylides et Elpistus iv. 23. p. Berytus urbs, schola jnris civilis in-
283. signis de mart. P. c. iv. j>. 600.
Bacchyllus Corinthiorum episcopus An. p. 726.
v. 22. p. 363. An. p. 389. sq. Besas martyr vi. 51. p. 451.
v .23- P- 3<V>- An. p. 393.
- Beseleel x. 4. p. 694. An. j>. 817.
Baptismus sanguinis vi. 4. p. 393. Bestiarii et gladiatores ac rei corain
An. p.433. j>opulo circumducti v. 1. p. 314.
Baptismus regrotonun in lecto vi. An. j>. 326.
43. p.461. An. p. 518. sic bapti- Betthera urbs Juda?se munitissima
zati non promovebantur ad clerum iv. 6. p. 233. sq. An. p. 210. sq.
ibid. ubi convaluerant, debebant Biblias martyr Lugduni v. 1. p. 308.
adire episcopum, ut qua? eorum An. j>. 319.
baptdsmo defuerant, suj>pleret Blandina v. 1.p. 305. sqq.
ibld. An. p. 519. Blastus hareticus v. 15. j>. 343. An.
Barcabbas et Barcoph iv. 7. p. 236. p. 361. sqq. 20. p. 358. An. j>.
An. p. 217. 384.
Barcochebas Jmhvoriun dux iv. 6. Bolanus vii. 30. j>. ,-,21.
p. 233. An. j). 209. sq. 8. p. 240. Bruchii oppugnatio vii. t,2. p. 531.
Christianos persecutus est ibid. An. p. 635. sq.
1030 INDEX RERUM.
Caecilianus episcopus Carthaginiensis Carpus iv. 15. p. 266. An. p. 269. sq.
x. 5. p. 718. x.6. p. 722. Carus imperator v. Carinus.
Caesareas.Stratonis turris ii. io.p. 102. Cassiani chronographia vi. 13. p. 407.
Caesarea Philippi s. Paneas s. Nea- Cassianus episcopus xvii. Hieroso-
polis vii. 17. p. 494. cf. Christus. lymorum v. 12. p. 339.
Caiphas pontifex maximus Juda?- Cassius episcopus Tyri v. 25. p. 372.
orum i. 10. p. 61. An. p. 41. sq. Cataphrygarum haeresis iv. 27. p.
Caius Caligula ii. 4. p. 91. 5. p. 92. 293. An. p. 304. sq.
sq. templum Hierosolymitanum Catechetes in privato auditorio doce-
ex se appellari jubet ii. 6. p. 96. bat, non publice in ecclesia An.
An. p. 74. sq. p. 474.
Caius scriptor catholicus Romae sub Catechumeni ante baptisma symbo-
Zephyrino ii. 25. p. 141. ejus dis- lum recitare debebant vii. 8.
putatio adversus Proclum ibid. p. 477. An. p. 555. Prasterea vid.
An. p. 129. vi. 20. p. 421. An. An. p. 826.
p. 476. sq. utrum apocalypsin Catholica quando dicta sit ecclesia
Johanneam esse dixerit ivkacrixa vii. 10. An. p. 564. sq.
Cerinthi iii. 28. p. 201. An.p. 180. Celadion episcopus viii. Alexandriae
sq. epistolam ad Hebraeos rejicit iv. 11. p. 245.
vi. 20. p. 421. Celerinus confessor aliquamdiu No-
Caius alter, episcopus xxi. Hieroso- vatianum secutus vi. 43. p. 458.
lymorum v. 12. p. 339. Celsi duo philosophi vi. 36. p. 440.
Caius alter, episcop. xxxiii. Hiero- An. p.497.
solymorum ibid. Celsus episcopus Iconii vi. 19. p.420.
Caius et Alexander martyres Apa- Census apud Romanosquid complec-
meae v. 16. p. 351. teretur An. p. 847.
Caius clericus Alexandria? vii. 11. p. Cephas unus e lxx. discipulis i. 12.
488. p. 67. An. p. 48.
Caius episcopus xxvii. Romae vii. 32. Cerdo hasreticus iv. 10. p. 243. 11.
P- 53°- p. 244.
Calirrhoe locus in Judaea aquis Cerdo episcopus iii. Alexandrias iii.
calidis illustris i. 8. p. 56. 21. p. 183. iv. 1. p. 227.

Callistion v. 14. p. 342. Cerinthus iii. 28. p. 201. An.p. 179.
Callistus episcopus xv. Romse vi. vii. 25. p. 511. ejus congressum
21. p. 422. fugisse dicitur Johannes apostolus
Camelasia quid ? de mart. Pal. c.xii. iii. 28. p. 203. An. p. 182. iv. 14.
p. 634. An. p. 760. sq. p. 251. An. p. 244. ipse apoca-

Candidus scripsit in hexaemeron v. lypsin Johannis composuisse vii.
27- P-373- 25. p. 511. Cf. iii. 28. p. 202.
Canon paschalis vii. 20. p. 497. An. An. p. 180. sqq.
p. 580. Chaeremon episcopus urbis Nih vi.
Capito episcopus xxv. Hierosoly- 42. p. 455.
morum v. 12. p. 339. Chaeremon diaconus vii. 11. p. 483.
Capitulorum indices quo consilio Chseremon philosophus vi. 19. p.
libris suis prsefixerint veteres i. 1. 416. An. p. 472.
An. p. 1. sq. cf. Eusebius. Chorepiscopi vii. 30. p. 524. An.
Caput tundere signum mceroris vii. p. 620.
30. An. p. 615. Chrestus episcopus Syracusanorum
Caracalla imperator vi. 8. p. 398. x. 5. p. 720.
21. p. 421. An. p. 477. Christiana religio simul cum im-
Caricus vi. 12. p. 404. perio Romano nata felicitatem con-
Carinus imperator vii. 30. p. 258. tulit orbi Romano viii. 13. p.
An. p. 629. sq. 572. An. p. 688. sq. Christianae
Carpocrates iv. 7. p. 237. An. p.218. rehgionis adversariorum testimo-
sq. Carpocratiani iv. 22. p. 280. nia pro illa quam vim habeant
Cf. An. p. 320. idololatrise fave- Excursus i. p. 880. Praeterea vid.
bant Excurs. x. p. 952. sq. Euseb.
INDEX RERUM. 1031
Christianorum nomen primum An- Cf. i. 49. An. j>. 33. Chris-
7. p.
tiochiee usurpatum li. 3. p. 91. tus mature divino honore
satis
Christiani a sanguine animalium affectus iv. 15. p. 263. An. p. 263.
ahstinebant ii. 17. p. 121. v. 1. sq. v. 28. j). 375. An. p. 419. sq.
p. 308. An. p. 319. K(i. unde na- quid dicatur mandasse aj)osto-
tmii crimen infanlicidii et incesti hs v. 18. p. 356. An. j>. 381.
Christianis objectum iv. 7. p.237. multa tradidisse fertur de quibus
sq. v. 1. p. 308. An. p. 310. sq. nec verbum dixit vii. 32. j). 536.
Cliristiani atheismi accusati et ac- An. p. 641. sq. cf. Excurs.ix. de
cusantes iv. 13. p. 248. An. p. statua qure Christo erecta dicitur
239. cf. iv. 15. ]). 258. Christiani Excurs. x. p. 939. sqq. Christi
per genium csesaria jurare juaei il). vestitus qualis fuerit et non fuerit
dsemonee fugasse dicuntur vii. 10. ihid. p. 943. sqq. Christus cum
j). 480. An. ]). 562. sq. aures medico comparatus ibid. j>. 956.
quando ohturaverint v. 20. p.360. Chronius jmilosophus vi. 19. p. 416.
An. p. 385. sq. pro imperatoribus An. p. 471.
gentilium orant vii. II. p. 484. Chrysojmora iv. 23. j). 286.
Apostolorum noinina liberis suis Clarissimi quinam dicti. An. p. 781.
solebant imponere vii. 25. p. 514. sq. cf. x. 6. p. 722. An. p. 838. sq.
An. j). 603. se ipsos saepius Eliae, Clarus ejnscojws Ptolemaidis in
Jcremiae, Iesaiaa, Ramuelis, Da- Syria v. 25. p. 372.
nielis nominibus appellantes de Claudius i. imj)erator ii. 8. p. 99.
mart. P. c. xi. p. 626. Chris- Claudius ii. imperator vii. 28. j).
tianorum cura in sepeUendis mor- 5*9-
tuis vii. 11. p. 489. An. p. 572. Clemens ej)iscopus iii. llomac iii. 4.
sq. vii. p. 504. An. 591. sq. p. p. 149. An.
p. 138. iii. 15. p. 178.
cf. de mart. P. c. ix. p. 620. 21. p. 183. v. 0. p. 328. comes
An. p. 739. sq. Christiani ma- Pauliiii. 15. p. 178. ejusej)istolaad
lorum quaj j)aganis acciderent, Corinthios canonica iii. 16. ibid.
causam repetebant ab eorum altera epuria iii. 38. j>. 220. sq. cf.
religionis Christianae contemptu iv. 23. p. 285. An. p. 294. sq. alia
ix. 7. p. 653. An. p. 777. sq. scripta temere ei tributa iii. 38. p.
Christianorum doctorum vete- 221. epistolam ad Hehraeos vertisse
rum fraudulenta disputandi ra- dicitur 37. p. 220. secundum alios
tio et fraudes aliae Excurs. i. p. etiam scripsisse vi. 23. p. 431.
883. eorum licentia in citandis Clemens Alexandrinus v. 11. p.337.
scriptura? sacrac locis Excurs. ix. vi. 6. p. 395. 1 1. p. 403. ejus libri
p. 933- sqq- vi. 13. p. 405. sq. excerpta ex
Christus variis nominibus appel- Theodoto fragmentum esse vi-
latus i. 2. p. 6. sq. x. 4. j). detur Clementis hypotyposeon v.
689. Christi annus natalis diversa 11. jj. 338. An. p. 356. sq.
ratione definitusi. 5. p. 35. An. p. 4,50. quorum scriptura sacnv
20. vii. p. 540. An. p.651. Christi lihrorum meminerit et ejus de epi-
genealogiai.7. p.42.sqq. Christus stola ad Hebra;os judicium vi. 14.
baptizatus a Joanne quamdiu do- j). 408.
cuerit i. An. p. 41. sq.

10. p. 60. Cleobiani ha?retici inter Juda?os iv.
44. sqq. sub Caipha passus est 22. p. 279.

ibid. p. 62. An. p. 46- discipulos Clerici aatate Origenisnondum ha-
cur apostolos dixerit ibid. cf. i. bebant singularem vestitum vi. 19.
13. i>. 74. An. p. 52. sq. jmeter p. 418. An. p.476. j)hiloso]>hicum
duodecim eeptuaginta elegit i. 10. pallium gestahant iv. 11. p. 246.
p. 62. 12. p. 67. Josejmi dc vi. 3. de mart. P. c. v. p. 603.
Christo testimonium i. 11. j>. 66. An. p. 729. sq.
vid. Excurs. i. Christi generatio Clericus onus idemque duorum aut
fahulosa ex Josepho Pandera trium munere interdum functus
Excurs. i. j). 868. sq. Cbrieti de martyr. 1'. c. ii. j>. 594. An.
cognati iii. 19. j). 180. 20. p.181. p.718. Bq.
1032 INDEX RERUM.
Clerus major ac minor vi. 43. p.462. lum vi. 33. p. 438. concilium al-
An. p. 521. terum in Arabia vi. 37. p. 441.
Cletus ex episcoporum Romanorum Concilium Romae adversus Nova-
numero tollendus An. p. 133. tum vi. 43. p. 456. sq.
152. sq. Concilium Antiochenum de lapsis et
Cleopas frater Josephiiii. 11. p. 176. de sententia Novati 46. vi. p.
Cnossus urbs Cretae iv. 23. p. 283.
An. p. 293. Concilium Antiochenum pnus et
Coadjutor invito episcopo dari nequit posterius adversus Paulum Samo-
vi. 11. p. 402. An. p. 442. sq. satenum vii. 27. 28. p. 518. sq.
coadjutorum exempla ibid. et vii. vii. 29. An. p. 608. vii. 30. An.
32. p. 537. An.p. 642. p. 626.
Ccelum vera hominis patria iii. 30. Concilium Romanum de causa Cseci-
p. 205. An. p. 185. hani x. 5. p. 718. sq.
Coemeteria Christianorum et con- Confectores noxios jugulantes iv. 15.
ventus in his fieri sohti vii. 11. p. 262. An. p. 262. viii. 7. An.
p. 485. An. p. 568. ix. 2. p. 645. p. 668.
An. p. 769. Conjugium quando rumpatur iv. 17.
Colluthion vii. 11. p. 486. An. p. p. 270. An. p. 277. conjugium
568. sq. vario modo prohibitum Excursus
Columbarum quo consilio et quo- xiii. p. 432.
modo saepius fiat mentio An. p. Conon episcopus vi. 46. p. 466.
252. sq. vi. 29. p. 434. Consignatio et chrismatio baptiza-
Commodus imperator v. 9. p. 335. sq. torum 43. p. 461. An. p. 517.
vi.
Commune Asiae iv. 13. p. 248. An. An. p. 705.
sq. viii. 17.
p. 238. sq. p. 243. Constantinus Augustus a militibus
Communio laica vi. 43. p. 460. An. proclamatus viii. 13. p. 577. An.
p.5i 3 .sq. p. 692. crucis signum victo
Communio duplex, alia orationis, Maxentio in urbe Roma erigit ix.
alia sacramentorum vi. 42. p.455. 9. p. 664. cum
Licinio edictum in
An. p. 509. sq. communio publica gratiam Christianorum dedit ibid.
et privata ibid. cf. vi. 43. p. 463. p. 669. reliqua quae pro ilhs
An. p. 527. sq. post commu- sanxit x. 5. p. 712. sq. et Ex-
nionem episcopum osculabantur curs. xvii. p. 1009. sqq. ejus de-
laici vi. 42. An. p. 514. creta in lite Donatistica x. 5. p.
Concilia adversus Montanum v. 16. 718. sqq. pro clericis x. 7. p. 724.
P-343-.sqq-. vincit Licinium x. 9. p. 731. in-
Concilia in litibus de rebaptizandis terfecit Crispum et Faustam An.
hsereticis vii. 7. p. 476. An. p. p. 851. sq.
552- Constantius Chlorus imperator re-
Concilium Arelatense x. 5. p. 721. ligiosissimus et clementissimus
An. p. 835. viii. 13. p. 574. An. p. 691.
Concilium Hierosolymitan. quod di- 706.
citur quonam anno sit congre- Coracio vii. 24. extr, p. 510.
gatum ii. 18. An. p. 108. sq. Corellia Excurs. xiii. p. 978. ext.
Concilium in Palsestina de celebra- Cornelius centurio a Petro baptiza-
tione diei paschahs v. 23. p. 364. tur primus ex gentilibus ii. 3. p. 90.
, *. ...
Concilium Victoris de eadem re ibid.
Cornehus episcopus xx. Romae vi.
39. p. 443. cum Novatianis quo-
An. p. 392. sq. modo disceptaverit vi. 43. p. 458.
Concilium episcoporum Ponti et An. p. 511. missus in exilium vii.
Galliae de eadem re ibid. An. 2. p. 470. An. p. 540.
P- 393- Cornelius episcopus iv. Antiochias

Concilium ecclesiarum Osdroenae et iv. 20. p. 277.
Mesopotamiae ibid. An. p. 393. Cornutus philosophus vi. 19. p. 416.
Concilium GaUicum ibid. An. p. 473. male Phornutus dici-
Concilium in Arabia contra Beryl- tur ibid.
INDEX RERUM. 1033
Correctores x. 5. p. 721. An. p. 835. Diaconi eucharistiam populo divide-

sq. bant vi. 43. p. 462. An. p. 521.
Crescens a Paulo apostolo missus m sq.
Galliam iii. 4. p. 149. Dignus est, acclamari solebat in
Crescens cynicus philosophus iv. 16. electionibus episcoporum vi. 29.
p. 266. p.434. An. p. 489. sq.
Crispus x. 9. p. 731. An. p. 849. Diocletianus imperator vii. 30. p.
851. sq. 528. viii. 2. p.546. Ejus perse-
Cronion vi. 41. p. 451. cutio quando ccepta et finita ibid.
Cronius philosophus vi. 19. p.416. An. ]). 655. sqq. viii. 15. p. 582.
An. p. 470. sq. An. p. 703. de martyr. P. c. ii.
Cruci affigendi maleficos variae ra- P-595- sq. An. p. 722. sq. Ejus
tiones vih. 8. p. 556. An. p. 668. edicta contra Christianos viii. 6.
crucis quse vis ibid. An. p. 669. P- 553- An. p. 666. sq. Cf. de
Culcianus viii. 9. An. p. 671. sq. martyr. P. p. 591. An. p. 710.
ix. 11. p. 678. An. p. 793. Diocletianus vero ac genuino no-
Curatores viii. 11. An. p. 676. sq. mine vocatus est Diocles viii. 6.
Curiosi vi. 40. An. p. 502. An. p. 666. quo anno triumpha-
Cyprianus vi. 43. p. 457. vii. 3. verit An. p. 688. sqq. de statu
P;47i- mentis dejectus imperio se abdi-
.
... ,. .
Cyrillus episcopus xviii. Antiochise cat viii. 13. p. 573. An. p. 690.
vii. 32. p. 530. Dionysia vi. 41. p. 452.
Dionysius Areopagita iii. 4. p. 149.
D. sq. iv. 23. p. 282. An. p. 291.
Damas episcop. Magnesia? iii. 36. sq.
p. 215. Dionysius Corinthiorum episcopus
Davidis posteri aAêspasiano iii. 12. et ejus libri iv. 21. p. 277. 23.
p. 176. Domitiano iii. 19. p. 180. p. 282. sqq.
et Trajano iii. 32. p. 209. diversa Dionysius episcopus xxiv. Romae
ratione vexati ibid. sq. vii. 8. p.476. 26. p. 517.
Decius imperator Christianos per- Dionysius martyr de mart. P. c. iii.
sequitur vi. 39, 40. p. 443. sqq. P-597-
quot annos regnaverit vii. 1. p. Dionysius alter, martyr ibid. p. 598.
469. An. p.538. sq. Dionysius episcopus xiii. Alexandria"
Demetrianus episcopus xiv. An- vi.35. p. 440. discipulus Origenis,
tiochiae vii. 5. p. 472. 14. p. 492. scholse catechetica? praefectus fuit
27. p. 518. vi.29. p. 434. Ejus fata in per-
Demetrius scriptor Judaicus vi. 13. secutione Valeriana et Deciana vii.
p.407. 11. p. 482. sqq. vi. 40. p. 444.
Demetrius presbyter Alexandria? vii. sqq. Novatianum ad ecclesiam re-
11. p. 488. vocare studet litteris ad eum datis
Demetrius episcopus xi. Alexandria 1
vi. 45. p. 465. sq. Ejus reliqua?
v. 22. p. 363. Origenem primum epistolae vii. 5. p. 471. 26. p. 517.
admiratur et fovet, deinde convi. 46. p. 446. sq. cognominatur
temnit et persequitur vi. 26. Magnus vii. procem. p. 469. An.
p.431. An. ^.487- sq. p. 537. ejus aîoTTKrria ibid. agit
Deorurn simulacra quo ritu dedica- cum Stephano de baptismo ha?re-
bant gentiles ix. p. 646. An. p. ticorum vii. 4. 5. p. 471. sq. Ejus
epistoke paschales vii. 20. p. 497.
Deos certis diebus in urbes ipsis sq. impugnat Nepotem et alios
acceptas commeare crediderunt Chihastas vii. 24. p. 507. sq. Ejus
gentiles ix. 7. p. 651. An. p. 775. de apocalypsi judicium subtile vii.
sq. 25. p.510.
Deus qno sensu a Christianis di- Dioscurus vi. 41. p. 452. sq.
catur carere nomine v. 1. p. 316. Dius episcopus xxxi. Hierosoly-
An. p.332. sq. x. 4, p.688. An. morum vi. 10. p. 401.
p. 804. sqq. Dius, Faustus et Ammonius Alex-
103- INDEX RERUM.
andrinae ecclesiae raartyres viii. Montanistarum prius amicus,
I3-P-57 1 - postea adversarius v. 3. p. 324.
Doceta? vi. 12. p. 405. An. p. 446. An. p. 339.
Doctrinae apostolorum liber apocry- Elias martyr de martyr. Pal. c. x.
phus iii. 25. p. 196. sq. P* 62.3-
-,
Dolichianus episcopus xxix. Hiero- Encratitae iv. 28. p. 294. sqq.

solymorum v. 12. p. 339. Ennathas martyr de mart. P. c. ix.
Domitianus iii. 13. p. 177. Chris- p. 619.
tianos persequitur iii. 17 — 20. p. Enoch liber vii. 32. p. 536. An.
178. sqq. p. 642.
Domitilla iii. 18. p. 180. Ephres episcopus xiii. Hierosoly-
Domninus unus ex lapsis vi. 12. morum iv. 5. p. 232.
p. 404. Epimachus martyr vi. 41. p. 451.
Domninus martyr de martyr. P. Episcopis advenientibus Osanna ho-
c. vii. p.609. noris causa olim interdum accla-
Domnus episcopus Caesareae in Pa- matum est
ii. 23. p. 135. An. p.
laestina vii. 14. p. 492. 1 episcopi successorem sibi
19. sq.
Domnus episcopus xvi. Antiochia? constituerunt vi. 11. p. 401. sq.
vii. 30. p.527. 32. p. 530. An. p. 441. episcopis peregrinis
Donatistarum lites x. 5. p. 718. sqq. quoque concionandi dabatur venia
Dorotheus, Antiochenus presbyter, v. 24. p.371. An. p. 414. sq. epi-
diversus a Dorotheo cubiculario scopi cathedra linteis sternebatur
vii. 32. p. 530. An. p. 631. sq. vi. 43. An. p. 515. qualis illa
viii. 1. p. 542. An. p. 653. fuerit x. 4. p. 694.An. p. 817.
Dositheus Samaritanus quo tem- cf. vii. 30. p. 523. An. p. 613. sq.
pore vixerit iv. 22. p. 279. An. episcopus in ecclesia catholica
p. 285. sq. nonnisi unus esse debet vi. 43.
Drachma Attica ix. 8. p. 657. An. p. 460. An. p. 516. Cf. An.p. 829.
P-779; episcopi quid fecerint ante per-
Ducenarius procurator vii. 30. p. secutiones vii. n. p. 485. An. p.
533. An. p. 612. sq. 568.
Duumviri viii. 14. An. p. 698. sq. Epistolae communicatoriae et for-
matae vii. 30. p. 527. An. p. 625.
epistola? paschales vii. 20. p. 497.
E.
An. p. 579. sq.
Ebionaei 27. p. 200. v. 8. p. 334.
iii. Eros episcopus v. Antiochiae iv. 20.
vi. 17. p.413. An. p. 463. p. 277.
Edesseni ad religionem Christi ad- Esrav. 8. p.335. An. p. 353.
ducti i. 12. p. 69. sqq. quomodo Esseni ii. 17. p. 96. sq. iv. 22.
annos suos numeraverint i. 13. p. 281. An. p. 287. sq.
p. 79. An. p. 55. sq. Estha i. 7. p. 46.
Edicta et epistolae impp. in charta Eubulus martyr de mart. P. c. xi.
perscribebantur viii. 5. p. 550. P- 6 33-
An. p. 661. ix. 7. p. 650. An. Eucharistia dicebatur panis conse-
P- 775- cratus v. 24. p. 371. An. p. 410.
Edicta et epistola? impp. ln quo dif- sq. eucharistia ad alios episcopos
ferant ix. 10. An. p. 789. mittebatur eulogiarum nomine
Elcesaita? haeretici vi. 38. p. 442. ab ibid. puero traditur ad aegrum
Elcesai seu Elxseo ita dicti ibid. deferenda vi. 44. p. 464. sq. An.
An. p. 499. sq. p. 532. dabatur interdum poeni-
Eleazar pontifex Judaeorum i. 10. tentibus sine reconciliatione ibid.
p.61. An. p. 531. 533. in os a?grotan-
Eleutherus episcopus xii. Rorna? v. tium infusa ibid.
procem. p. 299. v. 6. p. 329. cf. Eucleides v. 28. p. 378.
iv. n. p. 246. 22. p. 278. littera? Euelpis vi. 19. p. 42C.
martyrum Lugdunensium ad eum Eugenius tyrannus tempore Dio-
data? v. p. 324. An. p. 340. sq. cletiani viii. 6. An. p. 665. sq.
INDEX RERUM. ] o:{.->
Eumenes episcopus vi. Alexandria: dat libros suos chronicorum cano-

232. 11. p. 245.
iv. 5. p. num i. 1. p. 5. de demonstratione
Eunus qui quoque Cronion dice- evangelica i. 2. p. 20. sq. An. p.
batur, Juliani servus, martyr 16. antiquiorum martyrum pas-
Alexandria; vi. 41. p. 451. siones iv. 15. p. 252. sq. v.
Euphranor vii. 26. p. 517. procem. 324. sq.
p. 299. sq. v. 4. p.
Eupolemus scriptor Judaic. vi. 13. v. 21. p. 362. An. p. 389. cf.
p.407. Salig. de diptychis veter. p. 227.
Euporus vii. 26. p. 517. sqq. Fabricii Iujo evangel. p. 206.
Eusebius diaconus Alexandriae vii. sq. apologias pro Origene vi. 23.
11. p. 489. Christianos in perse- p. 424. 33. ext. p. 439. libros de
cutione vexatos adjuvat ibid. vii. vita Pamphili vi. 32. p. 437. vii.
32. p. 533. episcopus Laodiceee 32. p. 538. de martyr. P. c. xi.
ibid. vii. 32. p. 531. p. 624. sq. Euseb. de martyribus
Eusebius Caesareensis qui dictus est Palaostinensibus liber v. 21. p.
Palaestinus et Pamphili Prolegg. 362. An. p. 389. viii. 13. p. 571.
p. xxxii. sq. i. 1. An. p. 1. utrum An. p. 684. de mart. P. procem.
ipse fecerit librorum et capi- p. 591. An. p. 709. sq. xi. p. 625.
tum historiae suse indices ibid. An. p. 748. Eusebius libris sacris
sq. Eusebii de divinitate Jesu summam tribuit auctoritatem i. 7.
Christi sententia 1 .i. An. p. 4. sq. i. An. p. 30. Ejus de tpyois nio-Tf coy
2. An. p. 7. sq. p. 10. 13. i. 3. x. sententia i. 4. p. 34. An. p. 20.
4. p. 691. An. p. 811.Eusebius Eusebius Latina; linguae perexi-
visiones Dei Xd-ya> tribuit i. 2. guam habuit cognitionem i. 13.
p. 10. An. p. 9. sqq. 13. sq. An. p. 51. ii. 2. An. p. 64. ii.
cf. Euseb. demonstrat. evang. v. 25. An. p. 126. iv. 8. An. p.

9. 19. exponit inter
discrimen 226. viii. 2. An. p. 657. sq.
Christum et eos qui Christi voca- hareticos persequitur magno odio,
bantur apud IIebra:os i. 3. p. 30. orthodoxos colit summo stu-
quamvis non nomine tamen re et dio ii. p. 85.
1. An. p. 60. vi.
facto Christianos fuisse pios Ile- 8. An.436. vi. 24. An. p.482.
p.
braeos arfirmati. 4. p. 31. cf. Eus. visiones et vaticinia ubivis fere
demonstr.evang.ii.5. j). 10. iv. 15. agnoscit ii. 2. An. p. 63. i. 2.
p. 171. sqq. ed. Montacut. Euse- p. 19. sqq. i. 6. p. 41. ii. 6. p.
97.
bius religionem Christianam pro- An. p. 76. vi. 11. p. 402. An. p.
pter antiquitatem commendat i. 2. 441. sq. x. 1. p. 682. extr. Euse-
p. 6. An. p. 7. curnon prius illa bius in aliorum scriptis citandis
sit manifestata, explicat i. 2. p. 15. diligentissimus ii. 8. An. p. 77.
sq. triplicis Christi muneris apud sq. Ejus genus scribendi quale
Eusebium vestigia i. 3. p. 33. Eu- ii. 14. An. p. 91. v.i. An. p.318.
sebius Jesum ab omnibus pro- vi. 14. An. p. 452. viii. 9. An.
phetis et justis agnitum et cultum p. 669. Eusebius perversa? de
esse putat i. 2. p. 8. sqq. i. 3. p. 21. communione bonorum opinioni
sqq. Preeterea cf. s. v. Christus. addictus et ccelibatus insignis
Eusebii de peccato originis sen- amicus ii. 17. An. p. 98. iii. 30.
tentia i. 2. p. 16. An. p. 11. x. 8. An. p. 184. x. 4. An. p. 828. Cf. iii.
p. 727. An.
843. p. ex Eusebii 37. p. 219. de prioribus episcopis
opinione gentilium philosophi Alexandrinis quomodo tradiderit
unde sua hauserint i. 2. p. 18. iii. 21. An. p. 157. catalogis epi-
An. p. Eusebius histo-
14. sq. scoporum usus est ibid. v. 12.
riam ecclesiasticam quam primus j>. 339. An. ]). 359. apostolos mi-
scribere aggressus est, incipien- nime in ordinem episcoporum re-
dam censet a Christi oIkovoÎo. fert iii. 21. p. 184. An. p. 157. sq.
i. 1. quid in illa sibi trac-
p. 3. iii. 36. An. p. 193. sq. rationes
tandum sumpserit i. 1. p. 1. sq. temporis accurate observat iii. 24.
Eusebius quomodo definiat Chris- ]). 193. An. ]). 16S. Eusebii li-
tianumi. 4. p.3I.sq. Eusebius lau- brorum sacroruin in certas classes
3 y
1036 INDEX RERUM.
divisio iii, 25. p. 195. sq. cf. iii. justo majus studium x. 8. An.
3. p. 145. sq. de apocalypsi judi- p. 847. x. 9. An. p. 851. sq. Ex-
cium iii. 25. p. 196. An. p. 169. cursus xv. p. 997. Eusebius piam
sqq. de epistola ad Hebraeos iii. fraudem non dubitavit committere
37. p. 220. Prseterea cf. Irenseus et Excurs. i. p. 878. sqq. Excursus
Origenes. Eusebius miracula ii. coll. Excursu x. et xi. cultui
etiam post Christi tempora facta imaginum minime favit Excursus
esse credidit iii. 37. p. 219.An. p. x. p. 950. sqq. an superstitiosae fidei
198. vi. 11. p. 402. An. p.441. sq. in reliquias addictus fuerit Excurs,
de mart. P. c. iv. p. 599. sq. c. ix. xi. p. 959. sqq. Eusebius historiam
p. 622. An. p. 740. sqq. Excurs. ii. ecclesiasticam suam minime bis edi-
p. 893. sqq. quomodo se integras dit Excurs. xv. p.994. sqq.ineptio-
ex aliorum scriptis paginaslaudare, rem rerum repetitionem fecit ibid.
soleat indicare iv. 14. p. 250. An. p. 997. historiae ecclesiasticse non
p. 244. Eusebius summo et pene ultimam limam addidit ibid. p. 998.
divino honore colit martyres iv. Eusebian. interpres in vertendo
15. p. 263. An. p. 263. sqq. vii. ssepius male versatus Excurs. xvii.
12. p. 490. An. p. 573. viii. 14. p. 1016. coU. x. 5. An. p. 832.
An. p. 700. sq. de mart. P. c. xi. Eutychianus episcopus xxvi. Romse
p. 631. An. p. 758. sq. alienius vii. 32. p-53°- An P-63L -
interdum qusedam ex aliorum Evangelium secundum Hebraeos iii.

scriptis intexit v. 5. An. p. 347. 25. p. 196, An. p. 174. iv. 22.
v. 16. p. 349. An. p. 370. vii. 32. p. 281. Evang. Std reo-crapav iv.
p. 534. An. p. 637. viii. 10. An. 29. p, 296. An. p. 307,
p. 672. triplex quod in historia Evarestus episcopus iv. Romae iii.
eccles. conscribenda simul secutus 34. p. 213. v. 6. p. 328.

est consihum v. 27. An. p. 417. Evodius episcopus 1. Antiochiae iii.
sq. Excurs. i. p. 879. libris ex 22. p. 184.

bibliotheca Hierosolymitana usus Excommunicatio Victoris episcopi
est vi. 20. p. 420. scriptos certo- Romani qualis fuerit v. 24. p.369.
que nomine insignitos fontes vi- An. p. 398. sq. et Excursus vi.
detur interdum dissimulasse vi. p. 914. sqq.
30. An. p. 490. Eusebius alios Exorcistae de mart. P. c. ii. p. 594.
libros ex avroîa, alios ex alio- An. p. 719.
rum tantum relatione et libro- F.
rum indicibus [repertoriis littera- Fabianus episcopus xix. Romae vi.
riis~\ cognovit et unde ipsi pos- 29- P-433-3 6 P-44I- 39-P-443-
-
simus cognoscere qui liber hac Fabius episcopus xm. Antiochiee vi.
illave ratione Eusebio innotuerit 39. p-443- vii 14- P- 492. -
iv. 25. An. p-297.vi.32. An.p.493. Fadusprocurator Judseaeii. 1 1 p. 105. .
quid ex Romanorum moribus Eu- Faustus, Eusebius et Chaeremon dia-

sebius cognoverit vii. 15. An. coni ecclesiae Alexandria? vii. 11.
p. 576. Eusebius quibus in rebus P- 4 8 3-
sequatur Lactantium viii. 6. An. Faustus martyr lbid. ext. vm. 13.
s
p. 664. an ejusdem librum de P- 57i-
mortibus persecutorum noverit Felix procurator Judaeae ii. 19.
ibid. sq. Eusebius avroxeipiav p. 127. An. p. iii. h. 20. p. 127.
quomodo probet viii. 14. An. p. Felix episcopus xxv. Romae vii. 30.
700. sqq. Eusebii modestia x. 4. p. 528. 32. p. 530.
An. p. 802. sq. Excurs. xv. Femur percutere quibus turpe habi-
p. 992. Eusebius qualis orator tum 30. An. p. 615.
vii.
fuerit x. 4. An. p. 802. sq. Euse- Feriae hebdomadis denominantur a

bius quse de gigantibus referat x. sequente dominica v. 24. An.
4. p. 696. An. p. 818. quomodo p. 406.
aduletur Paulino x. 4. p. 693. Festus procurator Judaeae ii. 22.
An. p. 817. coll. Excurs. xv. p. p. 130.
993. sq. Eusebii in Constantinum Firmilianus Ccesareee Cappadocum
INDEX RERUM. 1037
episcopus vi. 37. p. 431. maxime Gratus proconsul Asiae v. 16. p. 345.
coluit Origenem ejusque usus est Gregorius Neocaesareensis auditor
disciplina ib. de reliquis ejus Origenis vi. 30. p. 435. episcopus
gestis vid. vii. 5. p. 472. 28. in Ponto vii. 14. p. 492. 28.
p. 518. 30. p. 521. p. 518.
Finnilianus praeses Palaestinae de H.
mart. P. c. viii. p. 612. xi. p. 631. Hadrianus imperator iv. 3. p. 229.
capite truncatur ibid. p. 634. ejus decretum de Christianis iv.
Flamen perpetuus x. 4. p. 707. An. 9. p. 242.
p. 824. Haeretici nonnisi post mortem apo-
Flavianus praeses Palaestinae de mart. stolorum errores suos palam pro-
P.p.591. ferre ausi sunt iii. 32. p. 210.
Florinus, presbyter ecclesiae Ro- An. p. 189. sq. haeretici in mul-
manac, lapsus in haeresim v. 15. tiformes errorum species divisi
p. 343. 20. p. 358. An. p. 384. iv. 7.235. sq. haereticorum
p.
Florus procurator Judaeae ii. 26. sectae sese vicissim destruunt
p. 142. ibid. p. 238. v. 28. p. 378. sq.
Fortunatus libertus ii. 4. An. p. 69. haereticorum congressus et occur-
Fratres quinam se vocaverint Ex- sus vitandi iv. 14. p. 251. sq.
curs. xiii. p. 977. sq. haeretici sacrae scripturae libros
G. corruperunt v. 28. p. 377. sq.
Galba imperator iii. 5. p. 150. haereticorum hbri caute legendi
Galeni auctoritas apud veteres v, vii. 7. p. 474. sq. haeretici libros
28. p. 378. An. p. 424. sub apostolorum nomine confinxe-
Galerius imperator viii. 13. p. 573. runt iii. 25. p. 197. An. p. 174.
An. p. 690. sq. p. 692. sq. Ga- sq. Cf. iv. 23. p. 285. sq. hae-
lerii victoria de Persis viii. 17. retici varii generis ad ecclesiam
p. 586. An. p. 704. sq. catholicam quomodo admissi iv.
Galilaeorum secta i. 5. p. 37 An. p. 24. . 11. p. 243. sq. An. p. 228. sq.
sq. iv. 22. p. 281. An. p. 287. sqq. vii. 7. p. 475. sq. An. p. 549. sqq.
Gallienus imperator vii. 10. p. 479. lites de haereticis rebaptizandis vii.
13. p. 491. 2 - 3- 5- p- 47°- s qq-
Gallus imperator vii. 1. p. 469. 10. Hananus pontifex Judaeorum i. 10.
p. 479. p. 61.
Genii singularum urbium de mart. Hebdomas magna etiam hehdomas
P. c. xi. p. 633. An. p. 759. paschae dicta non a die dominica
Genistac iv. 22. An. p. 287. sed a secunda feria incipiebat ii.
Germanicus martyr Smyrnac iv. 15. 17. p. 121. An. p. 102. sq. v. 24.
p. 253. sq. An. p. 406. sq.
Germanioepiscopus xxxn. Hieroso- Hegesippus qualis historicus ii. 23.
lymorum vi. 10. p. 401. An. p. 1 16. sq. fontcs unde hausit
Germanus martyr de mart. P. c. ix. iv. 22. p. 281. Hegesippus quo
p. 619. tempore Uoruit iv. H. p. 239. An.
Gnostici unde dicti v. 7. An. p. 348. p. 221. Ejus libri iv. 22. p. 278.
cf. i. 1. An. p. 4. sqq.
a Christo donata
YvuKTii apostolis Helcesaitarum haeresis vi. 38. p.442.
et ad paucos transmissa credita An. p. 499. sq.
ii. 1. p. 82. An. p. 59. sq. IlelenaAdiabenorum regina Judreis
Gordianus imperator vi. 29. p. 433. annonam prsebuit ii. 12. p. 106.
(iordius episcopus xxxiii. Hieroso- Ejus sepulerum juxta urbem Hie-
lymorum vi. 10. p. 401. rosolyma ibid. An. p. 87.
Gorgonius imperatoris cubicula- Helena meretrix, comes Simonis
rius viii. 1. p.542. martyrio coro- Magi ii. 13. p. 109.
natur viii. 6. p. 553. Helenus Tarsensia episcopus vi. 46.
Gortheus auctor sectse Gorthenorum p.4^7- vii. 5- P-47 2 »8. p. 019. -
iv. 22. p. 279. Cf. Varr. lectt. An. Heliodorus episcopus Laodicea^ in
p. 286. Syria vii. 5. p. 472.
3 y 2
1038 INDEX RERUM.
Heliogabalus imperator vi. 21. p. Herodes Irenarcha Smyrnseus, filius
422. An. p. 477. sq, Nicetae iv. 15. p. 257.
Hemerobaptistae Judaeorum haeresis Heron Origenis discipulus, martyr
iv. 22. p. 281. An. p. 289. vi. 4. p. 391.
Heraclas Origenis discipulus vi. 3. Heron et Isidorus, iEgyptii mar.
p. 387. ab Origene adjutor in do- tyres vi. 41. p. 452.
cendo ac socius eligitur vi. 15, p. Heros Antiochensis episcopus iii. 36,
410. studiosus philosophiae et p. 218. iv. 20. p. 277.
Graecarum disciplinarum vi. 19. p. Hesychius Hierosolymitanus vi. 16.
418. An. p. 457. sq.
Heraclas presbyter pallium philoso- Hesychius, Pachumius ac Theodo-
phicum gestat ibid. episcopus xii. rus, episcopi et martyres viii. 13.
Alexandrise vi. 26. p. 431. Ejus P-57I-
fama vi. 29. p. 434. Ejus regula Hierax episcopus iEgyptii vii. 21. p.
de haereticis recipiendis vii. 7. p. 498. 30. p. 521.
475. sq. Hierocles praefectus iEgypti de
Heracleon cum nonnullis aliis hae- mart. P. c. v. p. 605. An. p. 730,
reticis negat homines sensibus sq.
duci posse ad fidem iv. 26. p. 288. Hieronymus cola invenit vi. 16. An.
sq. An. p. 298. P-457-
Heraclides, Origenis discipulus, Hierosolyma ccelestis de mart. P. c.
martyr vi. 4. p.
391. xi. p. 627. An. p. 754.
Heraclides procurator Constantini Hierosolymae seditio fuit sub Clau-
x. 6.p. 723. dio ii. 19. p. 126. 21. p. 129. Hie-
Heraclitus scripsit commentarios in rosolymae excidium iii. 5. p. 150.
apostolum v. 27. p. 373. Sqq -
TT.
Herais catechumena, martyr vi. 4. p. Hierosolymitana ecclesia quo sensu

p.392. An. p.432. virgo dicitur iii. 32. p. 210. An.
Hermae liber qui dicitur pastor iii. 3. p. 189. sq. iv. 22. p. 279.
p. 147. An. p. 136. Hippolytus ubi fuerit episcopus vi,
Hermogenes haereticus iv. 24. p. 20. p. 421.An. p. 476. Ejus libri
286. An. p. 297. vi. 22. p.423.
Hermon Hierosolymor. xxxix. epi- Hosius episcopus Cordubensis x. 6.
scopus vii. 32. p. 539. p. 722. An. p. 839.
Hermophilus liaereticus sacrae scrip- Hyginus episcopus vm. Romae iv.
turae libros emendare voluit v. 28. 10. p. 243. v. 6. p. 329.
P-379- Hymenaeus episcopus xxxvii. Hie-

. . ,
Herodes Ascalonita 1. 6. p. 38. rosolymorum vii. 14. p. 492. 28,
Herodes Magnus non fuit alienigena P-5I9-
i. 6. p. 38. An. p. 25. Ejus stirps Hyrcanus princeps Judaeorum a
ib. p. 38. pontifices maximos con- Parthis captus i. 6. p. 40. i. 7. p.
stituit vilis originis et pontificis 48.
vestem sub sigillo asservat ibid. I.
p.40. sq. Judaeorum originesfami- Jacobus, frater Johannis, capitis

liarum combussit i. 7. p. 49. An. supplicio afficitur ii. 1. p. 82.
p. 32. infantes Bethlehemiticos oc- sq.
cidit cum tribus filiis i. 8. p. 53. Jacobus, frater Domini, unus e lxx.
An. p. 37. sq. Ejus mors ib. p. discipulis fuisse dicitur i. 12. p.
53. sq. 69. An. p. 48. sq. ii. 1. p. 82.
Herodes junior (Antipas) Johannem Hierosolymorum episcopus crea-
baptistam trucidat i. 10. p. 60. 11. tur ii. 1. p. 82. An. p. 59. iii. 11.
p. 63. Ejus bellum cum Areta p. 175, sq. vii. 19. p. 497. An. p.
ibid. aCaioViennamrelegaturcum 579. Justus et Obhas cognomi-
uxore Herodiade i. n. p. 64. An. natus ii. 23. p. 134. An. p. 118.
p. 47. ii. 4. p. 91. An. p. 60. cf. Ejus martyrium ibid. p. 138. An.
Mtth. xiv. 1. sqq. Praeterea vid. p. 123. Ejus epistola catholica
Agrippa major et Agrippa minor. ibid. extr. Ejus cathedra reli-
INDEX RERUM. 1039
giose servata vii. 19. p. 497. et sceleratam vitam delapso iii. 23.
Excurs. xi. p. 957. sqq. p. 185. sq. fabella de Johanne et
Idololatria unde ad Cbristianos ma- Cerintho iii. 28. p. 203. iv. 14. p.
naverit Excurs. x. p. 953. 251. Johannes sacerdotalem la-
Jejunium ante pascha v. 24. p. 370. minam gestasse dicitur v. 24. p.
An. p. 400. sqq. Ejus varietas apud 367. An. p. 394. sq. mortuus et
veteres Christianos ibid. Jejunio- sepultus dicitur Ephesi iii. 31. p.
rum diversitas non impedit consen- 207. 39. p. 223. vii. 25. p. 514.
sionem fideiibid. An. p. 409. Jejunii Johannes presbyter iii. 25. p. 196.
paschalis antiquitas ii. 17. p. 121. 39. p. 223. apocalypsin compo-
An. p. 103. sq. v. 24.An. p. 401. suisse conjicitur vii. 25. p. 514.
jejunii tres species apud veteres Johannes baptista capitis supplicio
ibid. Jejunium paschae et jeju- i. n. p. 63.
afficitur Josephi de
nium parasceues dicebatur jeju- eo testimonium ibid. sq.
nium sextee feriae majoris heb- Johannes martyr de martyr. P. c.
domadis. An. p. 403. jejunium xiii. p. 637. sq.
quadraginta horarum ante pascha Johannes Marcus vii. 25. p. 514.
cur usurpatum. An. p. 405. je- Johannes episcopus vn. Hieroso-
junium majoris hebdomadis in- lymorum iv. 5. p. 232.
terdurn distinguruit a jejunio qua- Jonathan pontifex Judaeorum inter-
dragesimae. An. p. 406. sq. Pra?- fectus ii. 21. p. 128.
terea vid. Excurs. vii. p. 917. sqq. Ionicus v. 11. p. 338.
Jesus Ananiae filius iii. 8. p. 168. Jordanes unde dictus vii. 17. An.
Ignatius episcopus 11. Antiochiae iii. P- 577-
22. p. 184. 36. p. 214. An.p. 193. Joseph episcopus xiv. Hierosoly-
sq. Ejus epistolae ibid. p. 215. morum iv. 5. p. 232.
An. p. 194. quacdam de eo fabellae Josephushistoriographusiii.^.p.iô.
viii. 10. An. p. 673. 10. p. 172. sq. Ejuslibriiii.9.p.i7o.
Imperatorum leges praefecti praoto- sq. Ejus d£ioTn<TTia i. 6. p. 40.
rio suis edictis, et imperatorum An. p. 27. Excursusi. p. 863. sqq.
epistolas suis jussionibus magi- et Excursus ii. p. 897. Ejus testi-
stratus plerumque proponebant monium de Jesu Christo et alia i.
ix. 9. p. 668. An. p. 787. sq. 11. p. 66. An. p. 47. sq. et Ex-
Imperii Romani divisio quando pri- curs. i. Ejus opera an Eusebii
mum facta viii. 13. p. 573. An. p. tempore in omnibus bibliothecis
690. sq. asservata fuerint ibid. p. 882. sq.
Ingenuus martyr Alexandriae vi. 41. Ejus liber de vita sua pars est
P- 4.53- vicesimi libri antiquitatum iii. 10.
Johannes apostolus in Asia evange- An. p. 148. 6q. Josepum veteres
liiun praedicasse dicitur iii. 1. p. dixere, non Josephum i. 10. p. 62.
144. et Ephesi versatus mortuum An. p. 44.
in vitam revocasse v. 18. p. 356. Jovii cognomen quinam sibi assump-
relegatus in insulam Patmum serint ix. 9. p. 665. An. p. 783.
iii. 18. p. 179. Inde reversus Irenaeus presbyter Lugdunensis iv.
mortuo Domitiano ecclesias Asiae 21. p. 277. v. 4. p. 324. episcopus
gubernavit iii. 23. p. 184. quo con- fit v. 5. p. 327. Ejus hbri v. 26.
evangelium iii. 24.
silio scripserit p. 372. sq. Polycarpum audivit
p.192. 194. An. p. 167. v. 8. p. Smyrnae adolescens v. 20. p. 359.
332. vi. 14. p. 409. De apoca- utrum litteras martyrum Romam
lypsi Johannis vid. iii. 18. p. 179. pertulerit An. p. 341. sq.
v. 4.
iii. 24. p. 195. iii. 25. p. 196. An. Ejus ordinatio quo anno contige-
p. 169. sqq. iii. 28. p. 301. An. p. rit v. 5. An. p. 347. quomodo
179. sq. ih. 39. p. 223. iv. 18. p. librorum sacrorum mentionem
275. iv. 24. p. 286. 26. p. 289. v. fecerit v. 8. p. 331. sqq. epistolam
8.'p. 332. 18. p. 356. vi. 25. p. ad Hebraeos cognovit et usurpavit
430. vii. 25. p. 510. sq. 515. sq. v- 26. p. 373.
Narratio de Johanne et juvene in Ischyrion martyr vi. 42. p. 454.
1040 INDEX RERUM.
Isidorus mart. Alexandrise vi. 41. p. tianos laudat Excurs. iv. p. 908.
452. statuam Hadriani an everterit
IsmaeJ, Phabi filius, pontifex Jud. Excurs. x. p. 941. sq.
i. 10. p. 61. Julianus martyr Alexandrise vi. 41.
Judae tribus in V. T. ecclesiam, re- p. 451.
liquae haereticos designant iv. 22. Juhanus alter, martyr de mart. P. c.
p. 281. An. p. 286. sq. xi. p.632.
Judaei primum sub judicibus, postea Julianus episcopus xx. Hierosoly-
sub regibus egere, post captivita- morum v. 12. p. 339.
tem optimatum imperio et 6\iyap- Julianus episcopus xxiv. Hieroso-
Xia usi i. 6. p. 39. tandem tribu- lymorum v. 12. p. 339. 22. p. 363.
tarii Romanorum facti ibid. Eo- Julianus episcopus x. Alexandria?
rutn seditio sub Caio ii. 6. p. 97. v. 9. p.336.
sq. Judsei an a Claudio Roma Jupiter Philius ix. 3. p. 646. An. p.
expulsi ii. 18. p. 126. An. p. 108. 770.
sq. Eorum seditio sub Claudio Justinus Martyr quomodo factus sit
ii.T9. p. 126. An. p. 109. sq. sub Christianus iv. 8. p. 240. Cf. iv.
Nerone ii. 20. p. 127. sq. 26. p. 11. p. 246. sq. Ejus martyrium
142. sq. sub Trajano iv. 2. p. 228. iv. 16. p. 266. libri iv. 18. p. 273.
An. p. 205. magna eorum strages sq. Ejus apologeticus prior ex
sub Vespasiano iii. 7. p. 163. ulti- Eusebio est is qui secundus vulgo
mum victi ab Hadriano iv. 6. p. inscribitur ii. 13. p. 107. An. p.
233. sq. Hierosolyma ingredi vetiti 88. 17. p. 269. An. p. 273. sqq.
iv.
ibid. et An. p. 211. sqq. oculis in Cf. iv. 11. An. p. 232. sq. Ejus
Hierosolyma et templum conversis apologeticus secundus qui vulgo
solebant orare iii. 6. p. 158. An. prior Antonino Pio
inscribitur,
p. 141. eorum festis licebat inter- nuncupatus An.
est iv. 17. p. 269.
esse gentilibus ii. 23. p. 135. An. p. 273. sqq. iv. 8. An. p. 224. sq.
p. 119. religionis Christianae pro- prior Justini apologia quo anno
pagationem student impedire iv. edita iv. 12. p. 247. An. p. 234.
18. p. 275. Cf. iv. 15. p. 260. 263. Ejus de philosophis sententia iv.
18. p. 275. Judeei archisynagogos, 11. p. 246. An. p. 233. sq. testi-
presbyteros, diaconos, patriarchas monio Josephi de Christo cur Jus-
habebantvii. 10. p. 480. An. p.561. tinus non usus sit Excurs. i. p.
sq. Judsei origines stirpis suae in 860. sq.
archivis descriptas et serarium sa- Justus Tiberiensis historicus iii. 10.
crum habebant quod corbonas p. 174. An. p. 149.
dicitur i. 7. p. 49. An. p. 32. ii. 6. Justus episcopus 111. Hierosolymo-
p. 97. septem eorum sectae iv. 22. rum 35. p. 213.
iii.
p. 281. An. p. 287. sq. Judaei Justus episcopus xi. Hierosolymo-

Christi sententias male intelligen- rum iv. 5. p. 232.
tes Excursus iii. p. 903. Justus episcopus v. Alexandriae iv.
Judas Galilaeus i. 5. p. 36. An. p. 24. 4. p. 231.
Judas Iscariotes v. 16. p. 348. An. Justus cognomine Barsabas iii. 39.
p. 368. p. 224. An. p. 201.
Judas unus e fratribus Christi ii. L.
23. p. 139. iii. 20. p. 181. An. p. Lactantii de philosophis sententia
155. sq. iv. 11. An. p. 233. sq. Cf. Euseb.
Judas propheta v. 17. p.352. Lacus Asphaltitisi. 8. p. 56.
Judas scriptor ecclesiasticus vi. 7. p. Lastus prasfectus /Egypti vi. 2. p.

395- 3 8 3-
Judas episcopus xv. Hierosolymo- Laici rogantibus episcopis in eccle-
rum iv. 5. p. 232. sia interdum concionati vi. 19. p.
Juliana vi. 17. p. 413. 419. An. p. 474. sq. laici commu-
Juhanus Apamiae episcopus v. 16. nicaturi olim ad altare et lotis
P- 349- ante manibus accedebant vii. 9.
Julianus imperator Judseos et Chris- p. 478. An. p. 557. sq. in ecclesia
INDEX RERUM. 1041
sedendi potestatem an habuerint 247. An. p. 235. sq. iv. 14. p.

x. 4. p. 701. An. ]>. 820. 252. v. 2. p. 320. An. p. 337. v.
Lapsi sine consensu plebis non reci- 4. p. 325. An. p. 342. sq.
picbantur in ecclesiam vi. 44. p. Lucius martyr iv. 17. p. 272.
464. An. p. 529. pacem in vita 1
Lucuas iv. 2. p. 229.
exitu accipiebant maxime si ante Ludi et munera v. 1. p. 312. An. p.
eam petierant vi. 44. ib. An. p. 324.sq.ibid. p.315. An. p.327. sq.
53 1 - 334. sq. Athleta1 in ludis certa-
Latronianus corrector Sicilise x. 5. turi solebant sortito educi ibid. p.
]). 721. An. p. 833. sq. 312. An. p. 325. sq.
Legio fulminea v. 5. p. 326. An. p. Lugdunensis provincia per legatos
343- sqq- administrata v. 1. p. 302. An. p.
Leonides, pater Origenis, martyr vi. 314. in Lugdunensi ecclesia plures
1. ]>. 382. vi. 2. ]). 3N4. sq. Grseci versabantur v. 1. An. p.
Levi episcopus xn. Hierosolymo- 312. sq.
rum iv. 5. p. 232. Lupus iv. 2. p. 228.
Libri arte inventam artem typogra- Lusius Quietus, legatus Pakestinae
phicam facilius poterant interpo- iv. 2. p. 229. An. ]). 206. sq.
lationibus et corruptionibus repleri Lysanias tetrarcha non fuit unus ex
Excurs. i. p. 884. sq. filiis Herodis i. 9. p. 59. An. p.
Licinius imperator viii. 13. p. 575. 39. i. 10. p. 60. An. p. 41.
An. p. 692. viii. 17. p. 586. An. p.
707. primum Christianis favet ix. M.
9. 665. 669. deinde contra Con-
]). Macarius vi. 41. p. 451.
stantinum bcllum gerit et Chris- Machams i. 11. p. 65.
tianos persequitur x. 8. p. 725. Macrianus vii. 10. p. 481. An. p.
sq. Ejus mors 9. p. 731. sq. 561. sq. 564. vii. 23. p. 505. An.
Linus ej)isco])us 1. Romae iii. 2. p. P- 593- Sfl- 595-
143. An. p. 133. 138. Macrinus imperator vi. 21. p. 421.
Longinus, pnilosophus Platonicus, Magiae varise species vii. 10. p. 480.
Athcnis ])rofessus philosophiam An. p. 561. sq. ix. 3. An. p. 771.
416. An. p. 471. sq. Cf.
vi. 19. p. Magistratus viii. 11. An. p. 676. sq.
Vales. de Crit. i. 17. P. I. Schar- Magistri rei privatae viii. 11. p. 565.
dam (Ruhnkenii ?) dissert. de vita An. p. 678.
et scriptis Longini p. lxxxv. sq. Magni cognomen quibus tributum
prgpmissa Longino Weiskii. vii. procem. p. 469. An. p. 537.
Lucas, comes Pauli, cum reliquis Majores et minores quinam dicti x
apostolis saepe versatus et medi- 8. An. p. 842.
cus, Antiochia ortus iii. 4. p. 148. Malchion vii. 29. p. 520. An. p
sq. An. ]). 137. sq. quomodo et 609.
quo consilio evangelium conscrip- Malchus martyr vii. 12. p. 490.
serit ibid. iii. 24. p. 194. sq. v. 8. Mammsea vi. 21. p. 422. An. p. 477
p. 332. epistolam ad Hebra?os sq.
(Jraece tum vertisse tum scripsisse Mandata et epistolre quo differant ix
dicitur 37. p. 220. vi. 14. p.
iii. 9. An. p. 786.
408. vi. 25. p. 431. acta aposto- Manes et ManichaM vii. 31. p. 529
lorum conscripsit ii. 22. p. 130. An. p. 630.
cf. iii. 4. p. 147. sqq. De Lucae Marbonsei iv. 22. An. p. 288.
historici uîonco-ria et studio mi- Marcella mater Potamiaena? vi. 5. p
raculorum Excurs. ii. p. 898. sqq. 39 2 -
Lucianus vii. 9. p. 479. An. p. 559. Marcellus vii. 11. p. 483.

Lucianus Antiochense ecclesiae pres- Marcellinus episcopus xxvm. Ro-
byter et martyr viii. 13. p. 570. mve vii. 32. p. 530.
ix. 6. j). 649. An. p. 774. Marcianus Doceta vi. 12. p. 40-,.
Lucius episcopus xxi. Romar vii. Marcion iv. n.p. 244. v. 13. p. 340
2. p. 470. An. p. 361. Marcionista* iv. 22
Lucius Verus hnperator iv. 12. p. p. 280. v. 13. p. 340. v. 16. p. 360
1042 INDEX RERUM.
Cf. vii. 12. p. 490. de mart. P. c. Massaliani x. 4. An. p. 822.
x. p. 623. Maternus episcopus Galliae x. 5.
Marcius Turbo iv. 2. p. 228. An. p. p. 719.
206. Matthaeus quo consilio scnpsent
Marcus Aurelius iv. 12. p. 247. An. evangelium iii. 24. p. 192. An.
p. 235. sq. iv. 13. p. 248. An. p. p. 166. sq. Matthsei evangelium pri-
243. v. 5. p. 325. Christianos mum lingua Hebraica compo-
laudat, gentiles vituperat iv. 13. p. situm est iii. 39. An. p. 202.
ibid.
249. Excursus iv. p. 906. sq. sq. p. 331. 10. p. 337. vi.
v. 8.
Marcus, comes Petri, quomodo ad 25. p. 429. in India repertum v.
scribendum evangelium adductus IO P-337-
-
An
-P-355- sq.
sit ii. 15. p. 112. An. p. 92. iii. Matthan i. 7. p. 46. et 50.
24. p. 194. 39. p. 225. sq. An. p. Matthias apostolus unus ex lxx
202. v. 8. p. 331. sq. vi. 14. p. discipulis 12. p. 68. ii. 1. p.8i.
i.
409. An. p. 451. sqq. 25. p. 429. Ejus praedicatio et doctrina iii.29.
Marcus in yEgypto praedicavit ii. p. 204. An. p. 183. sq.
16. p. 113. jEgyptum proficisci- Matthias episcopus vm. Hieroso-
tur cur et quando ii. 16. An. p. lymorum iv. 5. p. 232.
94. sq. Maturus neophytus, martyr Lug-
Marcus presbyter ecclesiae Romanae duni v. 1. p. 305.
x. 5. p. 718. An. p. 833. Maxentius (cf. viii. 13. An. p. 692.)
Marcus haereticus ejusque assecla? filius Maximiani Herculii, tyran-
iv. 11. p. 245. nidem Romae arripuit viii. 14.
Marcus episcopus vu. Alexandriae p. 575. sq. persecutionem Chris-
iv. n.p.245. tianorum edicto cohibuit in ex-
Marcus episcopus xvi. Hierosoly- ordio principatus ibid. Ejus fla-
morum iv. 6. p. 234. v. 12. p. gitia et crudelitas ibid. sqq. victus
339- a Constantino ix. 9. p. 661.
Maria palus juxta Alexandriam 11. Maximianus Galerius (cf. viii. 13.
17. p. 116. An. p. 690. sq. 693.), auctor et

Maria, mulier Judaea, in obsidione signifer persecutionis Christian-
Hierosolymitana filium suum co- orum viii. 16. p. 583. An. p. 704.
medit iii. 6. p. 160. sq. qualiter divina ultione percussus

Marinus Tyri episcopus vii.5. p. 472. sit viii. 16. p. 584. Ejus palinodia
Marinus episcopus Galliae x. 5. p. seu edictum de pace ac libertate
7 T 9- Christianis restituenda viii. 17.
Mannus martyr Caesareae vn. 15. p. p. 585. Ejus victoria de Persis
492. sq. ibid. An. p. 704. sq. Ejus mors
Martyres quomodo a veteribus viii. append. p. 589.
Christianis sint honorati iv. Maximianus Herculius cum Diocle-

15. p. 260. 263. An. p. 260. tiano sese abdicat imperio viii. 13.
262. 264. Eorum modestia et p. 573. An. p. 690. viii. append.
lenitas praedicatur v. 2. p. 320. sq. p. 589. imperio denuo potitus
variae eorum species vi. 32. p. 437. Constantini vitae insidiatur et
An. p. 493. sq. cf. Salig. de dip- fractis laqueo faucibus perit viii.
tychis veterum p. 138. sqq. cum 13- P- 575- An P- 6 93- viii. ap-
-
Christo mundum putantur judi- pend. p. 589. Praeterea de Maxi-

caturi vi. 42. p. 455. An. p. 509. miano vid. An. p. 693.
sq. quae in gratiam lapsorum po- Maximilla, ejus mors v. 16. p. 348.
tuerunt facere ib. An. p. 510. Cf. sq.
v. 1. p.314. An. p. 327. In festi- Maximinus tyrannus Augustum
vitatibus martyrum choreae sole- semet ipsum renuntiavit viii. 13.
bant duci x. 9. p. 732. An. p. 855. p. 575. An. p. 692. Ejus ebrietas
Martyrologium Romanum vii. 32. ac libido viii. 14. p. 578. sqq.
An. p. 644. fuit superstitiosus ibid. avarus et
Masbotheni iv. 22. p. 279. An. p. prodigus ibid. persecutorum om-
286. 289. nium crudelissimus de mart. P.
INDEX RERUM. 1043
c. iv. p. 599. vi. p. 606. viii. p. 613. Messaliani x. 4. An. p. 822.

ix. p. 617. sqq. bellum gessit cum Methodii liber de resurrectione vi.
Armeniis p.656. sq. Fames
ix. 8. 24. p. 425. An. p. 482.
uc pestis sub ejus imperio ibid. Metras martyr Alexandriae vi. 41.
EJU8 edicta pro Christianis ix. 9. p. 447.
p. 665. sqq. 10. p. 672. sqq. Vin- Metrodorus Marcionitarum presby-
citur a Licinio ix. 10. p. 075. deter et martyr iv. 15. p. 265.
claratur hostis civitatis, dejici- Michael archangelus cui ex nonnul-
untur ejus statuae, interficiuntur lorum patrutn opinione apparuerit
ejus amici, liberi, cognati ix. II. i. 2. An. p. 10.
I>. 677. De Maximini consulatibus Militia duplex apud Romanos, co-

vid. ix. 11. An. p. 792. sq. hortalis et castrensis x. 8. p. 728.
Maximinus episcopus vii. Antiochiae An. p.844.
iv. 24. p. 287. Miltiades scriptor ecclesiasticus v.
Maximus scriptor ecclesiasticus v.
}1: P-35I-
2 7- P-373- An - P-4I7- Miltiades episcopus Romanus x. 5.
Maximus presbyter ecclesiae Ro- p.718.
manae et confessor vi. 43. p. 458. Miltiades haereticus v. 16. p. 344.
An. p. 513. An. p. 363. sq.
Maximus ecclesiae Alexandria? pres- Mitella purpurea caput velare sole-
byter et postea xiv. episcopus vii. bant virgines Christianae de mart.
11. p. 483. 28. p. 519. ext. P. c. ix. p. 619. An. p. 738.
Maximus episcopus Bostrensis vii. Moderatus philosophus Pythago-
28. p. 519. ricus vi. 19. p. 416. An. p. 472.
Maximus episcopus xix. Hieroso- Modestus iv. 21. p. 277. 25. p. 287.
lymorum v. 12. p. 339. An.p.360. Montanus cum Prisca et Maximilla,
Maximus episcopus xxvi. Hieroso- auctor Cataphrygarum v. 14. p.
lymorum v. 12. p. 339. 342. sq. 16. p. 345. Ejus vita
Maxys de mart. Pal. c. ix. p. 619. ibid. Ejus sordes et avaritia
An. p. 739. v. 18. p.355. sq. An. p. 377. sq.
Mazabanes Hierosolymorum epi- Ejus jejunia v. 18. p. 353. An.
scopus vi. 39. p. 443. vii. 5. P- 373- S(l- Ejus mors v. 16. p.
p. 472. 348. sqq.
Melchi i. 7. p. 45. sqq. Mortuorum corpora quomodo ve-
Melchisedecus i. 3. p. 27. teres curaverint 22. p. 504.
vii.
Meletius Ponticarum ecclesiarum An. p. 591. sq. de mart. P. c. ix.
episcopus vii. 32. p. 538. An. p. 620. An. p. 739. sq.
p. 644. Moses i. 2. p. 8.
Melitina regio minoris Armenia? v. Moses presbyter vi. 43. p. 463. An.
5. An. p-343- viii.6. p-553- An - p. 527. sq.
p. 66 5. Musaeus scriptor Judaicus vii. 32.
Melitina legio v. 5. p. 325. An. p. P- 535-
343- sq- Musanus scriptor ecclesiasticus iv.
Melito Sardianus episcopus iv. 21. 21. p. 277. 28. p. 294.
p. 277. Ejus libri iv. 26. p. 288. Mysia duplex v. 16. p. 345. An. p.
sq. cui obtulerit apologiam suam 366.
iv. 26. p. 291. An. p. 301. v. N.
procem. An. p. 311. sq. eunuchus Narcissus Hierosolymorum bis epi-
fuit v. 24. p. 367. scopus et ejus miracula v. 12.
Menander haeresiarcha iii. 26. p. P- 339- 2 5- P- 37 2 vi. 8. 9. 10.
-
198. iv. 7. p. 235. p. 398. sqq.

Menandrianistae iv. 22. p. 279. Natalis confessor Romae ab haere-
Mercuria martyr Alexandria 1
vi. 41. ticis deceptus v. 28. p. 376. ad
P-45 2 - ecclesiam tandem redit ibid. sq.

Meristaeiv. 22. An. p. 288. Nathan i. 7. p. 45.
Meruzanes Armeniorum episcopus Neapolis Palsestinse civitas iv. 12.
vi. 46. p. 467. p. 247. An. p. 236.
.
1044 INDEX RERUM.

Nemesion ^gyptius vi. 41. p. 453. goricae interpretationis studiosis-
Neon episcopus Larandensis vi. 19. simus h. 17. An. p. 102. vi. 19.
p. 420. p. 416. An. p. 468. sq. distin-
Nepos, episcopus iEgypti, scripsit guendus ab altero Origene vi. 19.
confutationem Allegoristarum vii. p.416. An. p. 466. sq. cf. Schar-
24. p. 506. sqq. dam (Ruhnkenii?) dissertat. phi-
Nero imperator ii. 20. p. 127. lolog. de vita et scriptis Longini
Christianos persequitur ii. 25. p. lxxv. sq. Longino
prsemissa
p. 139. sqq. Weiskii]. Damnatur a Demetrio
Nerva imperator 20. 21. p.183.
iii. et deponitur vi. 23. An. p. 48 1
Nicetas iv. 15. p. 257. sq. Demetrii tamen sententia
Nicolaita? iii. 20. p. 203. sq. An. p. sine effectu fuit, ibid. Origenes
182. sq. ante damnationem migravit ex
Nicomachus philosophus Pythago- urbe Alexandria vi. 26. p. 431.
rseus vi. 19. p. 416. An. p. 487. sq. Origenis scripta
Nicomas episcopus Iconii vii. 28. vi. 16. p. 411. sq. 24. p. 425. 28.
p. 519. An. p. 607. p. 432. 32. p. 436. sq. 36. p.
Nicopolis ad Actium vi. 16. p. 412. 440. sq. triplex ejus opus in scrip-
An. p. 455. turam sacram vi. 38. p. 442. An.
Nomina orthodoxis in laudem, hae- p.497. sq. Origenes veteris Tes-
reticisignominia? causa imposita tamenti libros per cola distinxit
v. 11. An. p. 258. sq. Cf. v. 13. vi. 16. p. 412. An. p. 457. sq.
An. p. 361. not. °. vi. 41. p. Ejus hexapla unde dicta ib. An.
451. An. p. 506. sq. vii. 32. p. p. 460. post hexaplorum edi-
538. An. p. 645. sq. ix. 2. p. 646. tionem elaboravit tetrapla ibid.
An. p. 770. An. p. 462. Origenes quomodo
Novatiani hseresis vi. 45. p. 465. libros sacros V. et N. T. recenseat
sq. vi. 25. p. 426. sq. Ejus constantia
Novatiani in baptismo cur chrisma in persecutione Deciana vi. 39.
non usurpaverint vi. 43. p. 520. p. 443. sq. cf. An. p. 401. quo
Novatum cum Novatiano confun- anno sit mortuus vii. t. p. 469.
dunt Graeci vi. 43. p. 456. An. An. p. 539. Christuma Deo quo-
p. 511. vi. 45. An. p. 534. sq. modo sejungat x. 4. An. p. 813.
cf. vii. 8. p. 47 6 An P- 553-
- - sq.
Novatianus prono gradu presbyter Ostiarii ivvkapoi vi. 43. p. 460. An.
ordinatus vi. 43. p. 462. An. p. P-5*7-
521. Otho imperator 111. 5. p. 150.
Numenius philosophus ejusque libri
vi. 19. p. 416. An. p. 478. sq.
Numerianus iraperator vii. 30. An. P. P. quid interdum significet iv. 13.
p. 630. p. 250. An. p. 242. sq.
Pachymius martyr viii. 13. p. 571.
O. Pagse ( ?) urbs Lycias de mart. P.
Onesimus iv. 26. p. 292. c. iv. p. 600. An. p. 726.
Ordinatio vi. 43. p. 460. An. p.514. Pagani victimas solebant in fontes
et puteos jacere vii. 17. p. 495.
Orientisnomine continebatur etiam An. p. 578. pagani Christi et apo-
jEgyptus ix. 9. An. p. 783. stolorum imagines habuisse di-
Origenis pueritia et juventus vi. 2. cuntur Excursus x. p. 950. sq.
p. 382. sq. Origenes semet ipsum Pallium philosophicum qui gesta-
evirat vi. 8. p. 396. An. p. 436. verint de mart. Pal. c. v. p. 605.
a duobus episcopis ordinatur ibid. An. p. 729. sq.
p. 397. An.p. 437. sq. vi. 23. p. Pallium commune Graecorum et du-
424. Ammonii auditor vi. 19. p. plicatum Excurs. x. p. 946.
416. semel tantum venit Romam Palmas iv. 23. p. 283. v. 23. p. 365.
vi. 14. 410. An. p. 454. dictus An -
P- 393-
est Adamantius ibid. p. 454. alle- Pamphilus, ecclesise Caesareensis
INDEX RERUM. 1 04f)
presbyter, Eusebii familiaris, bib- martyrio coronatur ibid. An. p.

liot.hecam ecclesiasticam collegit 113. capite truncatus sub Nerone
vi- 32. p. 437. yii. 32. p. 538. ii. 25. p. 141. An. p. 126. sq. 130.
martyr factus viii. 13. p. 571. de sq. p. 145. Pauli epistoke
iii. 1.
martyr. P. c. vi. p. 610. c. xi. iii. 3. p. 146. sq. acta Pauli liber
p. 624. sq. apocryphus ibid. epistola ad He-
Paneadensis mulier Christo statuam braeos dicitur hebraice scripta iii.
erexisse dicitur vii. 18. p. 496. 37. p. 220. vi. 14. p. 408. a Ro-
Jdrcursiis x. 939. sqq.
]). manis Pauli esse non creditur iii.
Paneas vii. 17. p. 494. An. p. 577. sq. 3. p. 146. vi. 20. p. 421. Varia
Panis benedictus aqua intingebatur aliorum de illius scriptore judicia
vi. 44. p. 465. An. p. 533. iii. 37. p. 220. vi. 14. p. 408. 25.
Panius mons vii. 17. p. 495. p. 430. Paulus Petro praepositus

Pantamus scholre Alexandrina? doc- iii. 21. p. 184. An. p. 157. sq. vii.
tor v. 10. p. 336. fueritne Stoica? 18. p. 496. An. p. 578.

disciplinse addictus ibid. An. p. Paulus Samosatensis, episcopus xv.
354. in India fuisseet Hebraicum Antiochiae vii. 27. p. 518. Arte-
evangelium MatthaM invenisse di- monis haresimrenovare aggressus
citur ibid. p. 337. An. p. 355. sq. v. 28. p. 374. vii. 30. p. 521. sqq.
unde fuerit ortus ibid. An. p.358. convictus a Malchione presbytero
Pantseni de epistola ad Hebrscos vii. 29. p. 520. Ejus avaritia, ar-
judicium vi. 14. p. 408. a verbis rogantia etc. vii. 30. p. 522. sq.
rjftr) 8e — uttocttoXov. primus inter depositus in synodo Antiochena
Christianos iEgyptios philoso- ibid. p. 526. sq.
phatus videtur vi. 19. p. 418. An. Paulus, martyr in Palsestina de mart.
„P.473- P. c. viii. p. 615. Ejus pia ac
Papias Hierapolitanus episcopus et Christiana precatio ante mortem
quid de ejus fide sit statuendum ibid. sq.
iii.36.j1.214. An.p. 192.39. p.221. Paulus alter, martyr cum Pamphilo
ext. 223. An. p. 202. Ejus libri iii. ibid. c. xi. p. 625. sqq.
39. p. 221. Johannis evangelistse Paulus, maritus femina? cujus libe-
discipulus et Polycarpi familiaris ralitate usus Origenes vi. 2. p.
ibid. An. p. 201. unde sua hauserit 386.
ibid. An. p. 202. sq. regni mille- Pausis martyr de mart. P. c. iii. p.
narii defensor ibid. p. 224. sq. An. 597-
p. 201. priorem Johannis et Petri Peleus et Nilus episcopi ^gypti,
epistolam usurpavit ibid. p. 226. martyrio coronati viii. 13. p. 571.
Papyrius martyr. v. 24. p. 367. An. de mart. Pal. c. xiii. p. 636.
P- 397- Pella oppidum trans Jordanem iii. 5.
Papylus martyr iv. 15. p. 266. An. p. 151. Eo migrarunt Christiani
p. 269. sq. ante obsidionem Hierosolyma?
Patermuthius ob fidem Christi flam- ibid.An. p. 139. sq.
mis absumptus de mart. Pal. c. Perennius v. 21. p. 362. An. p. 387.
xiii. p. 636. S(
l-
v
Patricius vicarius x. 6. p. 723. An. Perfectissimi quinam dicti ix. 9.
p. 839. An. p. 781. sq. x. 6. An. p.
Paulina Excurs. i. p. 868. 838.
Paulinus vi. 19. p, 420. Pertinax imperator v. 26. p. 373.
Paulinus Tyriorum episcopus x. 1. Petrus apostolus Romam venit, et
p. 680. An. p. 795. pulcherrimam quid ibi fecisse feratur ii. 14. p.
ecclesiam in urbe Tyro aedifieavit iii. An. p. 91. ii. 15. p. T12. An.
x. 4. p. 685. sqq. p. 91. sq. 93. sq. ii. 16. An. p. 94.
Paulus apostolus constituitur ii. 1. sq. Romee crucifixus sub Nerone
p. 86. Ejus itinera Hierosolymi- ii. 2 -,. p. 141 An. p.126. sq. 130. aq.
.
tana ii. 3. p. 91. An. p. 65. sq. iii. 1 44. Corinthiis verbum Dei
. p. 1
Romam vinctus perducitur ii. 22. dicitur prardicasse ii. 25. p. 142.
p. 130. iterum Romam ductus pnxdicator Judworum qui in dis-
1046 INDEX RERUM.
persione erant iii. i. p. 144. sq. ad Caium, non praeponi, ut in
iv. p. 148. Petri epistola? iii. 3.
iii. editis ii. 6. An. p. 75. sq. ab Eu-
p. 145. sq. cf. iv. 14. p. 252. sebio dicitur liber secundus de
Petri actuSj evangelium, praedi- virtutibus ii. 6. p. 96. Philo di-
catio, revelatio sunt apocrypha citur convenisse Petrum Romae ii<
ibid. iii. 25. p. 196. vi. 12. p. 404. 17. p. 114. An. p. 95.
Petri uxor martyrio coronata iii. Philomelium iv. 15. p. 253. An.
30. p. 205. p. 246.
Petrus Alexandrinus xvi. episcopus, Philoromus martyr viii. 9. p. 559.
martyrio coronatur nono persecu- Philumena virgo v. 13. p. 340.
tionis anno vii. 32. p. 539. viii. 13. Picentius amicus Maximini imp. oc-
p. 571. ix. 6. p. 649. An. p. 773. ciditur ix. 11. p. 677.
S(
b Pierius Alexandrinae ecclesiae pres-
Petrus imp. cubicularius, martyrio byter vii. 32. p. 538. An. p. 643.
coronatur viii. 6. p. 551. sq.
Petrus qui Apselamus vocabatur, Pilatus procurator Judaeae factus a
martyr in Palaestina de martyr. Tiberio i. 9. p. 59. relationem
P. c. x. p. 623. An. p. 743. mittit ad Tiberium de miraculis
Phaeno de mart. Pal. c. vii. p. 608. Christi ii. 2. p. 87. An. p. 61. sq.
An P- 733-
-
. .
mortem sibi conscivit ii. 7. p. 98*
Pharisaei haeretici Judaeorum iv. 22. An. p. 77.
An. p. 288. Pinytus Cretensium episcopus iv.
Phileas Thmuitarum episcopus 21. p. 277. 23. p. 283. sq.
martyr viii. p. 560. viii. 13. p. 571. Pionii martyrium in urbe Smyrna
An. p. 685. iv. 15. An. p. 268.
Philemon presbyter Romanus vii. 7. Pius Roman. ix. episc. iv. 11. p. 245.
p. 474. Plato vi. 19. p. 416.
Philetus episcopus x. Antiochiae vi. Plinii Secundi testimonium deChris-
21. p. 422. tianis iii. 33. p. 211.
Philippus Herodis M. filius i. 10. Plutarchus, Origenis discipulus,
p.6o. martyr vi. 3. p. 387.
Philippus apostolus cum diacono Polybius Trallianorum episcopus iii.
Philippo confusus uxorem habuit 36. p.215.
et ex ea liberos suscepit iii. 31. Polycarpus Smyrnae episcopus ibid.
p. 206. sq. An. p. 186. sq. mor- Romae peregrinatur et cum Ani-
tuus Hierapoli ibid. Ejus filiae ceto de pascha contulit v. 14.
prophetissae ibid. cf. iii. 39. p. 223. p. 250. An. p. 243. sq. v. 24. p.
sq. v. 17. p. 352. 371. An. p. 411. sqq. Narratio
Philippus Hierosolymorum ix. epi- ejus de Johanne et Cerintho. Cf.
scopus iv. 5. p. 232. Cerinthus. Epistola ejus ad Phi-
Philippus Asiarcha iv. 15. p. 260. lippenses iv. 14. p. 252. An. p.
cf. An. p. 258. sq. 245. sq. Polycarpi martyrium iv.
Philippus Gortyniorum episcopus i5. p. 252. sqq. Cf. An. p. 267.
iv. 21. p. 277. Ejus liber contra sq. v. 24. An. p.411. visioiv. 15.
Marcionem iv. 23. p. 283. 25. p. p. 255. 260. vocem ccelestem au-
287. divisse dicitur ibid. p. 257.
Philippus imp. Christianus fuisse Polycrates episcopus Ephesii v. 22.
dicitur vi. 34. p. 439. An. p. 496. p. 363. 24. p. 368. An. p. 397. sq.
vi. 39. p-443- An P-5°°- - Pompeius Hierosolyma expugnat i.
Philo Judaeus, vir celeberrimus, le- 6. p. 39.

gatus mittitur ad Caium ii. 4. Pontianus episcopus xvn. Romae
5. p. 92. sq. frater Alexandri ibid. vi. 23. p.424. 29. p-433-
p. 94. Ejus libri recensentur ibid. Ponticus v. 19. p. 357. vi. 12. p.404.
p. 92. An. p. 69. sq. ii. 18. p. 122. Ponticus martyr v. 1. p. 317.
sq. Romae in bibliotheca publica Pontifices Judaeorum ohm erant
positi ib. p. 125. Philonis liber in perpetui et hereditario jure munus
Flaccum subjici debet legationi suum sortiebantur i. 10. p. 61.
INDEX RERUM. 1047
jurisdictionem habuerunt et ma- mart. P. c. viii. p. 613. An. p.

gistratum gesserunt i. 10. ib. An. 734-
p. 43. pontifices dicebantur qui- Professorum temeritas vituperatur
cumque pontificatum gesserant iv. 15. p. 254.
ibid. An. p. 44. sqq. pontificum Promus martyr de mart. P. c. x.
eeditio adversus sacerdotes ii. 20. p. 623.
p. 127. pontifices Judseorum non Prophetae veri ac falsi quomodo dif-
habebant vicarios i. 10. An. p. 42. ferant v. 17. p. 351. sq. An.
pontificalem laminam olim gesta- p. 371. sq. prophetse V. T. sibi-
runt episcopi v- 24. An. p. 394. met ipsis repugnare dicuntur v.
cf. Excurs. x. p. 949, T 3-
P- 34°- index prophetarum
Porphyrites locus ad Thebaidem de N.T. v. 17. p. 352.
martyr. P. c. viii. p. 612. Protocletus presbyter vi. 28. p.
Porphyrius vi. 19. p. 414. An. p. 43 2 -
465. Ejus judicium de Origene Psalmi in magno honore habiti vii.

ibid. p. 416. An. p. 468. Ejus 24. p. 507. An. p. 596. sq.
libri et cujus fuerit ipse disci- Psahni et hymni in honorem Christi
pulus ibid. An. p. 472. compositi et decantati in ecclesia
Porphyrius martyr de mart. P. c.xi. v. 28. p. 375. An. p. 419. sqq.
p. 629. sq. vii. 24. An. p. 596. sq. hoc ipsum
Potamisena vi. 5. p. 392. sqq. Cf. vero subinde vetitum ibid. cf. vii.
An. p. 435. 30. p. 524.
Pothinus Lugduni episcopus, Poly- Ptolemaeus iv. 17. p. 271. martyr
carpi auditor v. 5. p. 327. Cf. v. vi. 41. p. 453.
4. An. p. 340. sq. Publius episcopus xvhi. Hierosoly-
Potitus v. 13. p. 340. morum v. 12. p. 339.
Pracfecti praetorio de mart. P. c. ix. Publius Athenarum episcopus iv.
p. 617. An. p. 736. ix. 1. p. 642. 23. p. 282. An. p. 291.
An. p. 765. sq. 9. An. p. 787. sq.
Agere pro praefectis et pro prse- Q.
fecto x. 6. p. 723. An. p. 839. Quadratus propheta iii. 37. p. 218.
Pratellum quid x. 4. An. p. 819. An. p. 197. v. 17. p. 352.
Presbyteri non ordinabantur sine Quadratus Athenarum episcopus
consensu cleri et populi vi. 43. distinguendus ab alio Quadrato
p. 462. An. p.521. sq. proprium iv. 23. p. 282. An. p. 291. cf. iv.
presbyteri officium eucharistiam 3. p. 229.
et calicem tradere in manum fi- Quadratus proconsul Asiae iv. 15.
delibus ib. An. p. 523. sq. sine An. p. 257.
consensu episcopi non potuerunt Quinta martyr. vi. 41. p. 448.
pacem dare petentibus vi. 44. An. Quintius iv. 15. p. 254.
p. 529. sq. presbyteri dicebantur Quirinius praeses Syria; et dnoypacpfj
secundi ordinis sacerdotes x. 5. sub eo facta i. 5. p. 35. An. p. 2 1 sq. .
p. 721. An. p. 836. sq.

Primus Corinthiorum episcopus iv. R.
22. p. 278. Rationalis procurator surnmae rei
s.
Primus episcopus iv. Alexandria? iv. vii. 10. p. 481. An. p. 564. viii.
1. p. 227. 4. p. 231. 9. An. p. 670. viii. 11. p. 565.
Prisca v. 18. p. 353. An. p. 677.
Priscus iv. 12. p. 247. An. p. 236. Rechab ii. 23. p. 136. An. p. 121.
Priscus martyr vii. 12. p. 490. Rei post capitalem sententiam in
Probus imperator vii. 30. An.p.629. carcere adhuc detenti viii. 6. p. 553.
Proclus Montanista vi. 20. p. 421. An. p. 666. prius in vincula con-
An. p. 476. sq. jecti quam a judicibus interrogati
Procopius martyr de mart. P. c. de mart. P. c. i. p. 592. An. p. 712.
i. p. 592. An. p. 710. sqq. alius ibid. c. ix. p. 619. An. p. 737. sq.
ab eo diversus ibid. An. p. 713. Reliquiarum et fidei in eas vestigia
Procuratores familia gladiatoriae de
1
et exempla iv. 15. p. 263. An.
1048 INDEX RERUM.
p. 262. sq. viii. 6. p. 552. sq Sagaris episcopus, martyr iv. 26.
An. p. 665. Excurs. xi. p. 958. sqq p. 289. v. 24. p. 367.
Repudium dare poterant etiam mu- Salome soror Herodis M. i. 8. p. 57.
lieres maritis iv. 17. p. 270. An Samaritae haeretici Judaeorumiv. 22.
p. 277. sq. p. 281. An. p. 289.
Reticius episcopus Galliae x. 5 Sanctus diaconus v. 1. p. 305. sq.
p. 719. Sancus deus ii. 13. p. 108. An.
Rhodon Tatiani discipulus v. 13 ^ p.
88. sq.
P- 339- sq- Sapientia Salomonis dicebatur liber
Rhossus oppidum in Syria vi. 12 proverbiorum et Siracidis iv. 22.
p. 404. An. p. 445. sq. p. 281. An. p. 290. iv. 26. p. 293.
Romana lex de referendis hominibus An. p. 303. v. 8. p. 333. An.
in numerum deorum p. 88. An. p. 350. v. 27. p. 373.
p. 62. 64. Saraceni vi. 42. p. 455. An. p. 509.
Romanae ecclesise liberalitas ac be- Saturniliani iv. 22. p. 280.
neficentia iv. 23. p. 284. sq. An. Saturninus iv. 7. p. 235.
p. 293. sq. vii. 5. p. 472. An. Schola Alexandrina v. 10. p. 336.
p. 544. presbyteros 46 habebat et „
An. p. 354.
7 diaconos vi. 43. p. 460. Ann. Scribee apud Judaeos et Graecos iii.
p. 516. sq. 8. p. 167. An. p. 143. sq.

Romani cadavera cremare quando Secretarium et salutatorium vii. 30.
desierint ix. 8. An. p. 780. p. 523. An. p. 614. sq. x. 4. An.
Romanorum imperatorum legati
^ p.
821.
nunciare illis debebant quae in Sedendi ratio in conciliis v. 23.
provinciis acciderant ii. 2. p. 86. p. 365. An.p. 393.
iv. 27. An. p. 305. Sedere in sacro ii. 10. p. 103. sq.
Romanorum pontificum epistolae quo An. p. 81. sq.
honore olim exceptae iv. 23. p. 285. Sejanus ii. 5. p. 94. An. p*. 72.
Romanus diaconus, martyr Antio- Seneca episcopus x. Hierosolymo-
chise de mart. P. c. ii. p. 594. rumiv. 5. p. 232.
An. p. 718. Seleucus martyr de mart. P. c. xi.
Romulus martyr de mart. P. c. hi. p. 630. sq.
P- 597- Septuaginta interpp. translatio quan-
Rufus iii. 36. p. 217. do composita v. 8. p. 334. Ann.
Rufus, praefectus Judaeae, innume- p. 351. sq. Praeterea de illa in-
rabiles Judaeos trucidavit iv. 6. terpretatione vid. ibid. An. p.
P- 233- 352. sq.
Ruth Moabitis i. 7. p. 49. Septuaginta Christi discipuli i. 12.
p. 67. eorum Eusebii aetate nulla
S. fuit perscripta series ibid.
Sabbatum magnum iv. 15. p. 257. Sepulcra apostolorum ii. 25. p. 141.
An. p. 254. sq. Cf. ibid. An. p. An. p. 131.
268. Sepultura apud veteres qualis vii. 22.
Sabellii haeretici dogma vii. 6. p. p. 504. Ann. p. 591. sqq. de
473. sq. 26. p. 517. mart. P. c. ix. An. p. 739. sq.
Sabinus praefectus iEgypti sub De- Cf. ix. 8. p. 659. An. p. 779. sq.
cio vi. 41. p. 445. vii. 11. p. 487. Serapio episcopus viii. Antiochiae
An. p. 570. ejusque scripta v. 19. p. 357. 22.
Sabinus praefectus praetorio Maxi- p. 363. vi. 12. p. 403. sqq.
mini ix. 1. p. 642. Serapio martyr Alexandriae vi. 41.
Sacerdotes et flamines viii. 14. p. p. 449.
578. An. p. 698. sq. ix. 4. p. 647. Serapio lapsus vi. 44. p. 404. An.
An. p. 771. 529.
p.
Sadducaei Judaeorum haeresis iv. 22. Serenius Granianus, proconsul Asiae
p. 281. An. p. 288. iv. 8. p. 241. An. p. 225.
Sadducus Pharisaeus i. 5. p. 36. Serenus, Origenis discipulus, martyr

sq. vi. 4. p. 391.
.
INDEX RERUM. 1049
Serenus alter, Origenis discipulus, haereticos rebaptizandos esse negat

martyr ibid. vii. 2. 3. p. 470. sq. 5. p. 472.
Servilius Paulus proconsul Asiac iv. Stephanus Laodicenus episcopus vii.
26. p. 289. 33- P- 537-
Severa conjux imperatoris Philippi Suhdiaconi vi. 43. p. 460. An. p.
vi. 36. p. 441. 517. x. 4. p. 708. An. p. 826.
Severiani iv. 29. p. 296. Symeon, Clopa? filius, episcopus 11.
Severus ibid. An. p. 306. sq. Hierosolymorum, iii. 11. p. 176.
Severus imperator v. 26. p. 373. Ann. p. 151. sq. 22. p. 184.
Christianos persecpiitur vi. 1. 2. post varia tormenta cruci affigitur
p. 381. sqq. iii. 32. p. 208. sq. An. p. 188.
Sextus scriptor ecclesiasticus v. 27. Cf. iv. 22. p. 279. An. p. 284.
..P-3.74- .
Symmachiani vi. 17. p. 413. An.
Sidonius vi. 43. p. 458. P- 463-
Signa qua? pra?cesserunt excidium Syinmachus Ebiona?us ibid. Ejus
Hierosolymorum iii. 8. p. 166. libri ibid.
sqq. Symmachus episcopus XXII. Hiero-
Silas v. 17. p. 352. solymorum v. 12. p. 339.
Silvanus, episcopus Emisenus, mar- Syneisacti Excurs. xiii. p. 964. sqq.
tyr viii. 13. p. 570. ix. p. 649. Syneros ha?reticus v. 13. p. 340.
An. p. 773. Synnada urbs Phrygia? vi. 19. p.
Silvanus, Gaza? episcopus, martyr 420. An. p. 475.
viii. 13. p. 571. de mart. P. c. xiii. Syri ex quo mense annum inchoa-
p. 636. An. p. 763. verint de mart. P. c. i. An. p.
Simon, Camithi filius, pontifex Ju- 7 X 4-
da?us i. 10. j). 62. Syria proprie vocabatur Oriens vii.
Simon Magus baptizatur a Phi- 5.An. p. 542.
lippo ii. 1. p. 85. Romam venit Syrorum menses an cum Romano-
ihique multos praestigiis suis derum mensibus simul coeperint et
cepit ii. 13. p. 106. Simonis sta- desierint de mart. P. c. i. An.
tua ib. p. 107. sq. An. p. 88. sq. p. 714. sq.
Simon hsereticorum omnium dux
et signifer dicitur ib. p. 109. An. T.
p. 90. quando interierit ii. 15. Tabella seu titulus noxiorum qui in
p. 112. An. p. 91. sq. amphitheatro circumducebantur
Simoniani ha?retici
ii. 1. p. 85. ii. v.i.p. 314.
15. p. 132. iv. 22. p. 279. Tabularii de mart. P. c. ix. p. 617.
Smyrmei quomodo menses et annos sq. An. p. 737.
suos ordinaverint iv. 15. An. p. Tatianus non fuit professor rheto-
, 268. rica? iv. 16. p. 268. An. p. 273.
Socrates episcopus Laodicea? vii. 32. Tatiani evangelium 8111 recro-dpcov
P-53I- hodie non exstat iv. 29. p. 296.
Sorores qua? se vocitarint Excurs. An. p. 307. cf. vi. 13. p. 407.
xiii. p. 977. sq. 983. Tatiani haeresis iv. 29. p. 295. Cf.
Sors quanam in re sit usurpata v. 1 v. 13- P- 339- 342.
p. 312. An. p. 325. sq. Telesphorus episcopus VII. Roma?
Sosthenes unus e 70. Christi disci- iv. 5. p. 232. 10. p. 343. v. 6.
pulis i. 12. p. 67. p. 328.
Sotas Anchiali episcopus v. 19. p. Templorum veterum forma x. 4.
357- sq- An. p. 383. sq. p. 699. sqq.
Soter episcopus xi. urhis Roma? iv. Tertullianus legum Rom. pentissi-
19. p. 276. 22. p. 278. 30. p. 298. mus ii. 2. p. 88. Ann. p. 63.
v. prooem. p, 299. sq.
Stepnanus diaconus, primus martyr Thaddams, e 70. Christi discipulis, a
Christi ii. 1. p. 81. quonam anno Thoma apostolo Edessam missuSj
ihid. An. p. 57. sq. manus impositione Abgarum sa-
Stephanus, episcopus xxn. Roma?, nasse et evangelium Christi pra>
1050 INDEX RERUM.
dicasse Edessenis dicitur i. 13. Thmuis urbs viii. 10. p. 560. Varr.
p. 71.An. p. 52. sqq. lectt. An. p. 672. sq.

Thebutis primus schisma fecit in Thomas Parthis evangehum praedi-
ecclesia Hierosolymitana iv. 22. cavit iii. 1. p. 144. An. p. 131.
p. 279. An. p. 284. sq. Judas vocatqs esse dicitur
Thecla martyr de mart. P. c. iii. An. p. 52.
i. 13. p. 74.
p. 596. An. p. 723. Cf. c. vi. Thraseas episcopus Eumeniae et
p. 606. martyr v. 18. p. 356. v. 24. p.
Thelymidres Laodicenus episcopus .367-
vi. 46. p. 467. vii. 5. p. 472. Tiberius ad senatum Romanum re~
Themison Montanista v. 16. p. tulisse dicitur de Christo diis ad-
349-. scribendo ii. 2. p. 87. An. p. 61.
Theoctistus episcopus Caesareae Pa- sq. cf. iv. 26. p. 291. An. p. 302.
laestina? vi. 27. p. 432. vii. 5. Timaeus episcopus xvn. Antiochiae
p. 472. vii. 32. p. 530.
Theodorus vi. 19. p. 420. Timolaus mart. de mart. P. c. iii.
Theodorus martyr viii. 13. p. 571. P- 597-
Theodosia virgo, martyr Caesareae 1 lmotheus, Pauli discipulus, primus
de mart. P. c. vii. p. 608. Ephesiorum episcopus iii. 4. p.
Theodotio Ephesius libros veteris 148.
testamenti Graece vertit v. 8. p. Timotheus martyr Palaestinae de
334. An. p. 351. vi. 16. p. 412. mart. P. c.p. 596.
iii.
Theodotus Montanista v. 3. p. 323. Titus, discipulus Pauli, urbium

16. p. 349. Cretae episcopus iii. 4. p. 148.
Theodotus coriarius a Victore ex- Titus imperator iii. 5. p. 150. sqq.
communicatus v. 28. p. 376. magni fecit scripta Josephi iii. 10.
Theodotus Tpan((lTris ibid. p. 175. An. p. 149. sq. Excurs. i.
Theodotus Laodicenus episcopus p. 883.
medicinae peritissimus vii. 32. p. Tobias, Tobiae filius, Edessenus i.
537- 13. p. 74.

Theodulus martyr una cum Pam- Tobias episcopus v. Hierosolymo-
philo de mart. P. 631.
c. xi. p. rum iv. 5. p. 232.
Theonas Alexandrinus xv. episcopus Trajanus imperator iii. 21. p. 183.
vii.3 2 P- 539-
-
Christianos persequi vetat iii. 33.
Theophilus Antiochenus vi. episco- p. 211. sq.
pus iv. 24. p. 286. Ejus libri Trophimus vi. 43. An. p. 515. sq.
ibid. sq. Tunica molesta de mart. P. c. iv.
Theophilus episcopus Caesareae Pa- p. 603. An. p. 727.
laestinae v. 22. p. 363. 23. p. 365. Tunicarum fimbriae variegari solitee
25. p. 372. v. 1. p. 311. An. p. 323.
Theophrastus v. 28. p. 140. Tymium Phrygiae oppidulum v. 18.
Theotecnus episcopus Caesareae Pa- P- 353-
492. 15. p. 493.
laestinae vii. 14. p. Tyrannio, ecclesiae Tyriorum epi-
28. p. 519. 32. p. 537. scopus, martyr viii. 13. p. 570.
Theotecnus curator urbis Antiochiae Tyrannus episcopus xix. Antiochia?
ix. 2. p. 646. auctor et incensor vii. 32. p. 530. sq.
persecutionis Christianorum ibid.
occiditur a Licinio ix. 11. p. 678. U.
Therapeutae Philonis ii. 17. p. 114. Ulpianus martyr de mart. P. c. v.
non fuerunt Esseni An. p. 96. sq. p. 604.
Eosdem Christianos non fuisse Urbanus confessor vi. 43. p. 458.
probatur ibid. Urbanus praeses Palaestinae de mart.
Theudas ii. 11. p. 104. sq. duos non P. c. p. 596. c. vii. p. 610.
iii.
fuisse probatur contra Scaligeri c. viii. p. 612. capitali supplicio

sententiam An. p. 82. sqq. afficitur ibid. c. vii. p. 611.
Thlibomeni quinam ? vi. 43. p. 460. Urbanus episcopus xvi. Romae vi.
An. p. 517. 21. p. 422.
INDEX RERUM. 1051
Urbicius prsefectue urbis iv. 17. Alexandria? viii. 10. p. 561. An. p.
p. 271. An. p. 27,3. 280. 674-
Ursua rationalie x. 6. p. 722. Virgines Christianorum ii. 17. p.
119. de mart. P. c. v. p. 60,3.
V. Virgines o-weio-aicToi vii. 30. p. 525.
Valens martyr de mart. P. c. xi. An. p. 620. sq. Excurs. xiii. p.
p. 625. 964. sqq.
Valens episcopus xxviii. Hieroso- Virginitatis magna existimatio Ex-
lymorum v. 12. p. 339. An. p. 360. curs. xiii. p. 983.
Valentina?, virginis martyium de Vitis insigne Centurionum vii. 15.
martyr. P. c. viii. p. 615. p. 492. sq. An. p. 575.
Valcntiniani iv. 22. p. 280.
Valentinus haereticus iv. 10. 11. X.
p. 243. sq. Xanthicus mensis apud Smyrnaeos
Valerianus imperator vii. 10. p. 479. quando incoeperit iv. 15. An. p.
vii. 23. p. 505. An. p. 593. sq. 256. 268.
viii. 4. p. 548. Xystus episcopus vi. Romae iv. 4.
Valerius Gratus procurator Judaeae p. 231. 5. p. 232. y. 6. p. 328.
i. 10. p. 61. Xystus episcopus xxiii. Romae vii.
Vates et harioli Christianis maxime 5. p. 472. 9. p. 477. 14. p. 492.
infensi vi. 41. An. p. 504. vii. 27. p. 518. An. p. 606. sq.
Verha tristiora et haud ev^â vete-
res vitabant x. 8. An. p. 846.
Vespasianus imperator iii. 5. p. 150. Zabdas episcopus xxvm. Hiero-
Davidis posteros jussit conquiri solymorum vii. ^2. p. 539.
iii. 12. p. 176. Zacchaeus martyr Palaestinae de
Vestes scindere signum moeroris vii. mart. P. c.i. p.594. An. p. 717. sq.
30. An. p. 615. Zacchaeus episcopus iv. Hierosoly-
Veteris testamenti quot fuerint apud morum iv. 5. p. 232.
Hebraeos libri iii. 10. p. 172. An. Zebinas martyr Pakestinae de mart.
p. 148. iv. 26. p. 293. P. c. ix. p. 619.
Vettius Epagathus martyr Lugduni Zeno martyr Alexandriae vi. 41.
v. 1. p. 303. sq. An. p. 314. sq. P- 453-
Veturius viii. 4. An. p. 660. Zenobia regina vii. 30. An. p. 627.
Viaticum quid ? vi. 44. An. p. 531. Zenobius Sidoniorum ecclesiae pres-
Victor episcopus xm. Rornae v. byter, martyr viii. 13. p. 570. sq.
22. p. 363. 23. p. 365. et Ex- Zephyrinus episcopus xiv. Romae v.
curs. vi. p. 914. sqq. 28. p.376. vi. 21. p. 422. cf. li. 25.
Viduae vi. 43. p. 460. An. p. 517. p. 141.
in virginum loco habitae Excurs. Zosimus iii. 36. p. 217.
xiii. p. 983. Zoticus Otrenus presbyter v. 16.
Vigilia? Christianorum et jejunai p. 345. An. p. 366.
ante festum paschale ii. 17. p. Zoticus Comanensis episcopus v. 16.
121. An. p. 103. sq. p. 349. Cf. An. p. 370. v. 18.
Virgac quibus caesi sunt martyres p. 356. v. 19. An. p. 384.
3Z
INDEX IV.
VERBORUM ET FORMULARUM Q\JJE \1SJE SUNT

NOTATU DIGNIORES.
[Siglam * prsefixi ils vocibus et dicendi formulis quaruin sive forma sive significatio in vete-
rum Greecorum scriptis aut nunquam aut rarissime inveniutur, siglam ** vero iis apposui
verbia qua? plane innovavit recentior et ecclesiastica Grsecitas, omissa illanon solum in
vulgaribus lexicis, sed etiam Suiceri thesauro ecclesiastico qui iis quoque augendus est
quibus siglam * adjeci.]
* A BEATHPIA, amentia vi. 43- Fabricii cod. apoc. N. T. tom. i.

'
P-
463. Vid. Lehmann. ad Lu- p. 316. sqq. t. iii. p. 513. sqq.
cian. Charon. p. 32. not. 80. et Cf. Irmisch. ad Herodian. iii. 9.
ejusd. index h. v. Lobeck. ad t. ii. p. 643. sq.
Phrynich. p. 519. cf. p. 506. ext. *(iyeiv vtt oSoWas ndvra iii. 6. p.
Plutarch. Nicias c. xx. noWrjv 159. ex Josepho dicitur 17 dvayKr)
df3t\Tepiav e\eyev tlvai. Arrian. = rj dvaideia tov Xifiov.
de exped. Alex. iv. 12. 9. d/3eX- dyevrjrov confunditur cum dyevvrjTov

rqpia vnepoyKos. Euseb. demon- 1. 2.p. 10. ubi vid. varr. lectt.
strat. evang. i. 9. Reiskius in- *dyepa>xos Excurs. xiv. p. 989. sq.
dic. in Demosthenem h. v. dyr)pa>s iii. 26. p. 198.
d.QiWoy /3ios i. 2. p. 16. An. p. 11. **ayiao-pa vii. 15. p. 493. An. p. 576.
d/3Xe7n-eIi/ x. 8. p. 727. Cf. Lobeck. *dyiov, t6, vii. 7. p. 476. An. p. 551.
ad Phryn. p. 570. sq.
**dya\\lapa X. 4. p. 703. ex LXX. *ayioTns vi. 19. An. p. 474.
interprett. ayvoia et dywcria vii. 25. p. 5 IO#
*dya\p.aTocpope'lv x. 4. p. 694. An. An.p. 601.
817. 823.
p. dy%ivoia, ingenii solertia vi. 2. p.
dyanav et dyanrjTov iii. 6. p. 156. An. 384. Cf. Xenoph. Cyrop. i. 4. 3.
p. 140. sq. Adde dya-
1. p. 4. Herodian. ii. 14. t. ii. p. 429. sq.
TTcovTes el Ka\ firj
— dvaauo-aipeda.
i.
ed. Irmisch.
Herodian. vi. 5. 21. tom. iii. p. dycoyr) a) vivendi ratio i. 2. p. 18.
404. ed. Irmisch. et Reiskium An. p. 14. i. 4p. 3i.init. ii. 4. p.
indic in Demosth. h. v. 92. 16. p. 113. 17. p. 118. vi. 9.
*ayan-qTa\ seu d8e\(pa\ Excurs. xiii. p. 400. =
TroXiVeia. Cf. Schse-
p. 964. sqq. fer. ad Dionys. Hal. de comp.
*Ayfiapos," A[3y apos et Avyapos i. 13. verb. p. 261. p. 367. b) de disci-
p. 69. sq. An. p. 49. sq. Adde plina seu schola philosophica ii.
:
INDEX VERBOKUM ET FORMULARUM. .>.>.>
4. J). 92. j). 336. *<ly(oya\

V. IO. An. p. ^27. sq. Excurs. vi. p.
iv. 7. 237. vertit Valesius
}>. 914. gqq.
" maleficia." Sed potius esse vi- aKoivuivrfo-ia, hominuin societatis fu-
detur i. (j. ytvrj payias. Stroth. ga, abhorrens ab omni societatc
" Sachen." feritas, Valesio, Ungeselliykeit,
dyoovia viii. i. p. 542. An. p.652. Strothio interprete vi. 43. p. 458.
2. cf. V. I. dya>viqv pr) p. 305. UKOVdV V. 20. p. 301. init. *dKTfK(')(l.
ext. Cf. Maittaire de Grtec. ling. diall.
aSe/croy et tiStKos confunduntur vi. p. 71. ed. Sturz.
42. p. 456. aKpaupvifs, de auro == dK('patos de
db(\(f)6s x. 8. An. p. 842. martyr. Pal. c.xi. p. 623.
*ddia(pop(iv, rem facere nullius mo- aKpt.fio\oy(io-6ai X. 4. p. 70 1. Cf.
menti iv. 7. p. 236. ext. Cf. Sui- Reiskius indic. in Demosth. h. v.
cer. Thes. t. i. p. 98. aKpifiovv ti, aliquid accurate nosse
**d8iaTaKT(i)s, sine cunctatione v. 1. ii. 2. p. 88. vopovs rfKpifia>K(0s.
P-3 11 - Cf. Irmisch. ad Herodian. i. 11.

**ddvvaTfiv sq. genitivo vi. 46. ext. t. i. p. 463. sq. i. 15. t. i. p. 641.
p. 466. Sturz. Lexic. Xenoph. vol.i. p. 1 13.

d8e(\, sine Dei nutu, ohne einen *aKp6iro\is ix. 7. An. p. 776.
Wink von Gott, interprete Stro- aKpoT(\(vTiov ii. 121. An.
17. p.
thio vi. 40.
445. init. Cf.
p. p. 104. tS)v vpv(t)v Ta aKpoT(\(v-
Uomer. Odyss. xviii. 353. Arrian. Tia.
de exped. Alex. vii. 30. 7. ovbe aXafidpxns 5. p. 94.
ii. An. p. 70. sq.
avTos iiv(v Q(ov. (Wafidpxaa ibid.
*d6(piTovpyia =
d6(pi(TTovpyia ix. 5. d\a\d£(iv vi. 40. p. 446.
p. 648. d\(iTovpyrfTos X: 7. p. 7 2 5- An.

*dOeT(iv lihrum dicitur qui spuriiun j). 840. sq. Adde Reiskiura indic.
esse judicat iii. 3. p. 146. De in Demosth. h. v.
aliis verhi signincationibus vid. **d\(o-pos, contusio iii. 36. p. 216.
vii. 8. 477. An. p. 553. cf.
p. **d\r'f6(o-6ai, comininui ibid. p. 217.
Passow Lexic. h. v. *d\iTTfpios vii. 10. p. 480. An. p.
aipa viii .9. p. 559- wpos aifxaTOS (pi\oi. 563. Adde Zosim. histor. v.
alpei \6yos v. 16. p. 348. An. p. 34. 606. vi. 41. p. 624. ed.
p.
369. cf. de martyr. Pal. c. iv. Cellar. Cf. Reiskius indic. in De-
p. 600. An. p. 726. mosfh. h. v.
aip(o-is Excurs. xvii. p. 1009. sq. d\\a yap vi. 41. p. 445. init. An.
**alp(o-iu>TTfs, ha?reticus vi. 2. p. 386. p. 504. vii. 24. p. 507. sq. i. 2.
Desideratur vox apud Suicerum. j). 20. sq.
Sed utitur ea non minus Eusebius d\\(nd\\rf\os ii. 6. p. 98. Cf.

in demonst. evang. i. 6. extr. Valckenar. ad Ettr. Phcen. p. 134.
alo-0r)Tr)pia iv. 26. p. 289. An. p. Irmisch. ad Herodian. i. 14. 13.
298. Cf. Ilebr. v. 14. t. i. p. 616.
niV^virr/Xia x. 9. An. p. 854. d\\' fj v. j>. 323. An. p.^38.

amoXoyta et dvTikoyia confusa iv. aXXos a) sq. genitivo et i) i. 2. p. 13.
29. p. 295. in varr. lectt. An. p. 11. cf. iii. 31. ext. p. 208.
**aKaKorf6rfs, ingenuus v. 5. p. 326. dWoTpios. b) cum napa ii. 17. j>.
Desideratur vox vel apud Sui- 118. vi. 38.442. sq. cf. iii.
p.
cerum quem tamen conferas s. v. 29. p. 204. Aristoph. Nub. v. 698.
aKaKovpyos. Similiter (iKaKuiprfs ovk ((tti uapd TaiiT aWa. Sturz.
apud seriores legitur. Vid. Du Lexic. Xenoph. vol. i. p. 138. 2.
Fresne Glossariutn med. et infiin. c) ad aWos ex reliqua oratione
Grcvcit. t. i. p. 38. Cf. Gataker. quirdam sunt supjdenda v. 24.
ad M. Antonin. i. 1. p. 2. Lobeck. An. j). 414.
ad Phrynich. p. 676. aXXoT^toy iv. 17. p. 269. An. p. 276.
*dKa\\i(prfTos vii. 10. p. 480. An. Reiskius indic. ad Demosthen. h. v.
p. 563. sq. **aXXorptoTpd7ro>y, ratione ahena v.
*aKOiviovr}Tov nouiv vi. 43. p. 463. 16. p. 346. ext.
3 z 2
1054 INDEX VERBORUM
(iXAcoy, prceterea, ohnehin vi. 9. p. incumbere vi. 3. p. 387. vi. 19. p.
400. kci\ aXXcoy. vi. 15. p. 410. 418. init. Vid. Irmisch. ad Hero-
Cf. Hom. II. ix. 699. dyr)v<op dian. v. 7. tom. iii. p. 222. sq. vii.
(<tt\ kcu dXXcos-. Plutarch. Lu- 3- P- 6 33-
cullus c. xxiv. ovS" ('iXXcos-. Hesy- Anacoluthon viii. 14. init. An. p.
chius Ka\ aXXcos" koi avev rov- 694. sq.
Td)V. *dva\ap.(3dveiv V. 2. p. 320. An. p.
**dpavp6rrjs = opixXr/ ix. 7. p. 337. sq. vi. 33. p. 438. An. p.
495. Quo posteriori loco non
dpavpovv = eTTio-Kid£eiv i. 8. p. 52. male vertit Strothius " er gewann
Cf. Polluc. V. 49. ihn."
cipa%os et aKaTapdxr/TOS vii. 24. p. dvaXeyeo-fiai, a) colligere i. 1. p. 4.
5°9- ii. 17. p. 118. iii. 4. p. 148. v.
**dperp6cpcovos = dpeTpoenrjS V. 16. procem.p. 300. Vales. interdum
p. 347. An. p. 367.
ext. Cf. vertit" siudiose colligere," quod
:
Hudson., Upton. et Schasfer. ad probat Danz. de Euseb. p. 25. 6.

Dionys. Hal. decomp. verb. p. 12. laudato Budaei Commentar. ling.
sq. ed. Schsef. Grcec. p. 926. Sed hoc certe
dpvvTrjpiov viii. 10. p. 561. ext. An. falsum est quod dicit V. D., sem-
,P- 6 74- per notionem diligentise in illo
*dp<puvvvo-6ai v. 18. p. 354. init. vocabulo inesse. b) ita ut conve-
An. 375.p. niat nostro ersehn et similiter La-
*di>a sq. Suo Suo i. 10. p. 63. An. tino colligere iii. 5. p. 152. sq.
p. 46. sq. eK rrjs tco ' iMcrrjiTCd ypa<peia~qs 1<tto-
**dva(3aTrTi£ecv vii. 5. p. 473. init. pias dva\e'£aadai. vi. 33. p. 439.
Vid. Suicer. Thes. tom. i. p. 238. e/c Trjs — dnoXoyias irdpeo-Ttv ava-
dvafie(3\r}<rdcii Ipdrtov Excurs. x. p. Xegaadai. Quo sensu non usur-
946. patam inveni vocem apud ve-
dvaftoqv Tiva x. I. p. 680. An. p. 796. teres.
sq. coll. Excurs. xv. p. 991. sqq. *dvd\rj\f/is ii. procem. p. 80. ext.
dvayKala, ra, viii. 12. p. 568. An. ii.i.p. 82. 2.p. 86. 13. p. 107., ubi
p. 681. sq. additur els ovpavov. Cf. Luc. ix.
*dvayKaias, ut par est, interprete 51. Suicer. Thes. t. i. p. 281. I.
Valesio, natiirlicher weise, Stro- **di/a/Liapu»cacrât, proprie reman-
thio ii. 17. p. 8. ex Phi- n dere, hinc improprie repetere, re-
lone. volvere v. 20. p. 360. ex Irenaeo.
*dvayopevetv = (pdvat, npoo-ayopevetv Cf. Passow. Lex. s. v. papvKaopat,
i. 2. p. 11. i. 3. p. 22. init. De pr/pvKaopat, prjpvKtfa.
alia significatione vocis vid. v. 8. dvapd<r<recrdai vii. 22. p. 503. An.
,
P- 335- An. p. 353. ^
p. 590. sq.
dveyeipetv V. I. p. 308. dveypr/yoprjo-e. dvapeTprjats x. 8. p. 729.init. An. p.
Cf. Lobeck. ad Phryn. p. 119.
,
8 47-
dva£a>ypa<peiv, depingere \nn. 12. di/ai/eouo-^cu viii. 14. p.
578. init.
p. 566. init. Cf. Schaefer. ad Dio- **dvavecopa x. 4. p. 705.

nys. H. de comp. verb. p. 289. dvairave<r6at, mori vii. 5. p. 472. ex
s qq- . .
Dionys. Alex. Vid. Valckenar. ad
dva£<oTrvpeiv IV. 23. p. 282. An. p. Theocrit. Adoniaz. i. 138.
292. viii. 12. p. 566. x. 4. p. 711. *dva7repirecr6at iv. 15. p. 26 1. ext.
ext. An. p. 829. An. p. 260. sq.
dva6vp.iaai s = aTpos vii. 21. p. 500. dvanrjBav vii. 30. p. 524. init. An.
ex Dionysio Alex. p. 616.
dvaidrjv et dvebi)v viii. 14. p. 578. dvaTrr/pos vii. io. p. 481. ext. An.
An. p. 699. p. 566.
dvmo-6i)o-ia vii. 6. p. 474. An. p. 548. dva-rvTvcrcreiv = etjarrkovv, explicare
Cf. Reiskius indic. in Demosthen. vi. 13. p. 406. Cf. Xenoph. Hier.
h. v. ii. 4. Iren. adv. haeress. i. 10.
dvaKeiadai tivi, gnaviter in aliquid t. i. p. 51. b. ed. Massuet.
ET FORMUUARUM. 1055
dvappnri(e<r8.
001. *dv8opnXoyeio-8.u viii. 17. p. 585.
*dvd<TTa<rts — uerdvotn, nu\iyytvf<ria An. p. 704. Cf. Luc.ii. 38. lxxx.
iii. Cf. Suicer. Thes.
23. p. 190. ad Psalm. lxxix. 13. Daniel. iv.
t. i. 306. C.
p. H\fnouf'vr)s Va- 34. Fischer. de vitiis Lexx. N. T.
lesius vertit " conspicuce," Chri-
:
')).
125. sqq.
^
Btophors. : "per exteriora pceni- uv8puKov<r8ui et uv8paKfve<r8<u con-
tentice signa," Strothius denique funduntur v. 1. p. 318.
omisit. Cf. Comhefis. anchir. tivBpu^,carhunculus ix. 8. p. 656.
noviss. PP. t. i. p. 194. dvdpuTrio-Kot vi. 9. p. 399.
dvao-TUTovv ii. 21. p. 129. ext. An. <iv8p<onos iv. 15. p. 262. init. *ol tov
p. 112. irvpos uvdpcoTrot, \. e. ii (juibus ignis
dva<T<o£eiv t\, rei memoriatn conser- cura commissa est. vii. 10. p.
vare i. 1. p. 5. init. ^80. init. *tovs dvdpdnrovs tov
dvaTao-is et dvd<TTa<ris confusa ii. 26. Qfov. Cf. interpp. ad i Tim. vi.
in omissis 75S. Adde Viger.
p. 11. Kuinol. ad Luc. xii. 36.
ad Euseb. prccpur. evang. iii. 2. Genes. xxvii. 11. Gesenius he-
brdisch-deutsches Handwdrterbuch
dvaTi8evpoXoyeicr8tti iii. 3. p. 145. An.
referre, commemorare viii. 10. p. 134. I)e vocis scriptura iii.
p. ,^63. An. p. 676. 24. p. 190. An. p. 166.
dvcKpepeiv a) sq. transferre in
els, uvopos vouos et similia x. 8. p. 728.
aliquid i. 2. p. 20. ext. Cf. Reis- An. p. 845.
kius indic. in Demosthen. h. v. *dvoaia, impietas ii. 13. p. 108.
b) dva<pe'pciv t[j crvyK\rjTa>, referre *dvTi8d\\eiv v. 20. p. 358. ext.
ad senatum 2. p. 87. c)ii. dvTiBo\fiv sq. Infinitivo, adhortari
dvacpepetv aliquid suggerere,
t\, iv. 15. p. 254. vi. 14. ext. p. 410.
ut \ales. vertit, vorhalten ut viii. 9. p. 559. Cf. Polluc. i. 26.
Strothius interpretatur iv. 17. p. Reiskius indic. in Demosthen. h. v.
269. ex Justino M. d) *dva<pep6- KciTavTi3o\fiv ix. 8. p. 658.
pevot i. 7. p. 49. init. An. p. 31. dvTiypa<prj iv. 8. p. 242.
sq. e) *dvu(j)ep6p.evos ev crrpa- dvridfos et dvTidfTos confunduntur
Teiais vi. 5. p. 393. An. p. v. 16. p. 34.5. An. p. 365. sq.
434 \ Cf. dvTLîaridfcrdai vii. 7. p. 475.
,
dvatpopu a) f\ftv dva<popdv i. 3. p. 24. ext. 24. p. 508.
h) noificrdaL i. 7. An. p. 31. ex dvTi\ap.8dvecr8ai tlvos a) aliquid au-
Africano. Cf. M. Antonin. iii. 4. dire, accipere, iii. 8. p. 168. b)
ttjv avacjxifiuv noteiaQai eni Ti koi- sentire iv. 15. p. 262.
vaxpehes. Kpictet. manual. xxxii. *dvri\eyopfvat ypa(pai iii. 25. p. 196.
3. p. 1 18. ed. Heyn. ii. An. p. 172. vi. 14. p. 407. ext.
dvftpdrrodov iv. 6. p. 233. An. p. An. p. 449. sq.
210. dvTi\t]\jns, pra?sidium i. 1. p. 2. ext.
dvdpi£e<rduL imep tlvos, virili animo Cf. Suicer. Thes. t. i. p. 376.
aliquem j)ropugnare iii. 10. p. dvTinape£dyeiv h. 5. p. 94. An. p. 71.
173. ext. Cf. Sturz. Lexic. Xe- Sq '
» - n .
noph. vol. i. p. 22S. dvTinoLfi<r8ai tivos, alicujus rei esse
*dvfK<i8fv vi. 14. p. 408. ext. An. studiosum v. 13. p. 340. ex Rho-
p. 4f,o. sq. done. Cf. Xenoph. Anah. iv. 7.
tivf<Tts lihertas, potestas viii. 10. p. 8. H. G. Apol. iii. 14.
iv. 8. 18.
561. ex epistola Philea\ Cf. Ir- 6. Irmisch. ad Herodian. ii. 9.
misch. <'(/ Herodian. vii. 3. t. iii. t. ii. p. 292. ii. 10. ]>. 305,
p. 613.
v dwpve iv pi)p«Tu, vcrba
proferre vi.
l :
1056 INDEX VERBORUM

41. p. 449. Cf. ibid. praecedentia TavTa — Karci tt)v peXirTrjv airavOi-
( (TVVeKqbcOVrjCTeieV. crdpevos, quem locum debeo Kreb-
dvvnapKTos, qui in sola alicujus sio in animadvv. ad Plutarch. de
mente existit, non reapse iv. 7. audiendd. poiltt. p. 216. Adde
p. 236. Valckenar. ad Eurip. Hippol. v.
dvcodev a) ab initio rei i. 1. p. 4. 73. p. 170. sq. Iren. adv. haeress.
149. eirdvcodev. Reis-
cf. iii. 4. p. i. 2. t. i. p. 3. ed. Massuet.
kius indic. in Demosth. s. v. dvco- *dTrapd\eiiTTos, cui nihil deest,plenus,
6ev. b) *dvco6ev divinitus vi. 43. perfectus i. 1. p. 3., ubi jungitur
p. 459. cf. v. 28. p. 378. An. voci evTe\r)s. Ita autem legi illud
P- 423- apud seriores, monuit jam Ste-
*dvcoua\ia ii. 6. init. ex Philone to- phanus in Thesaur. Grcec.
aavTrj pev ovv tls r) Taiov irepl to *dirapa\\aKTcos et dnapa(pv\dKT(os
t)8os rjv dva>ua\ia. Vales. vertit Excurs. x. p. 949. sq.
"temeritas ac protervia," melius aireipos et airopos confunduntur vii.
Strothius " So aussehweifend
: 21. p. 499. in varr. lectt.
grausam war Caius gegen alle ge- **direu.irco\elv, vendere. Confunditur
sinnt." Proprie enim dva>ua\ia cum aTrepiTo\dv ix. 8. p. 657.
ea est hominis conditio qua ejus Adde sis hunc locum Lobeckio
animi aecpiibilitas tollitur. ad Phryn. p. 584.
*d£ia viii. 9. p. 559. An. p. 671. * direoiKOTCos vii. II.
p. 483. An.
01 «r d£ias. p. 567. Cf. ii. 17. p. 114. Lon-
dîoTvio-Tos v. 18. p. 354. An. p. gin. cle sublim. xv. 11. p. 66. ed.
375- Weisk. Ka\ TaxiT ovk direoiKOTOos
d£ia>u.av. 28. p. 422. sq.An.Adde irda"xopev.
Ernesti Clav. Cicer. indic. Graco- direpio-TtiTos de mart. P. c. xi. p. 630.
Latin. h. v. An. p. 757. sq.
doiSiuos, inclytus vi. 5. p. 393. ext. dirrivr)s i. 2. p. 16. junctum verbo
Cf. Alciphron. epist. iii. 55. p. ciypios. Hesychius dirr)vr)s' o-k\t)-
407. ed. Bergler. pos, xaêiros. Cf. Theophr. Cha-
Aoristus Passivi pro Medio iv. 27. ractt. xv. 1.
Annot. p. 304. air\ots Excurs. x. p. 945. sqq.
dirdyeiv a) abducere ad supplicium dir\ov(jdai vii. 24. p. 510. init. An.
iv. 17. p. 272. ext. An.
p. 281. P- 599-
b) dirdyeLV tt)v eiri 6avaTco et si- dirb et viro ii. 6. p. 98. An. p. 76.
milia vi. 5. p. 393. An. p. 434. *dirofid\\eiv v. 24. p. 37 1. An.
sq. —Forma verbi insolentior le- p. 410.
gitur vii. n. p. 486. init. dirayr)o- diro8execr6ai n, aliquid probare ii.
j((v. Cf. x. 7- evrjvoêvai p. 7 2 4- 17. init. p. 114. ubi sequitur e\-

Maittaire de Grcec. ling. diall. 6eid£eiv et crepvvveiv. iv. 23. p.
p. 66. sq. C. p. 71. sq. A. Lo- 284. 6avp.d£ei Kal diro8ex eTal vl - -
beck. ad Phryn. p. 121. 12. 404.p.Cf. Kuinbl. Com-

*dirayye\ia vi. 2. p. 385. An. p. 429. ment. ad Actor. ii. 41. p. 102.
airaKKaTTeiv, tollere e medio de mart. ed. ii.
P. C xi. p. 628. Sed diraWaT- *dirobi86vai crvyypdppaTa, comme-

reo-Bai tov fiiov, vita excedere vi. morare libros v. 26. p. 372. ext.
44. p.464. ext. Cf. Xenoph. Anab. diroSveo-dtu v. 21. p. 361. ext. An.
iii. 2. 18. De aha verbi significa- p. 386. de mart. P. c. iv. p. 599.
tione vid. vi. 44. p. 465. An. p. An. p. 725. *dirohvecr6cu §ia(3o\r)v,
532. init. calumniam a se depellere vi. 41.
diravdi£eo~6ai p. 4. diravdLcrduevoL
i. I.
tcis eiriTqheiovs tcov TrdXai crvyypa- airoKaTatTTacTLS els ovpavovs 1. 2.

aptos instituto nostro
cfiecov (pcovds, p. 19. ext. Cf. i. 13. p. 70. r) dvd-
veterum scriptorum locos velut CTTacTts Kcti els ovpavovs c'ivo8os. Cf.
)'/
flosculos decerpentes, ut vertit Mattha?i Chrysost. homih. vol. ii.

Vales. Vid. Lucian. in Piscat. p. 120. sq.
t. i. p. 575- avra yovv a cprjpi diroKvaieLv viii. 4. p. 549. An. p. 661.
.
ET FORMULARUM. lOf) 7
*unoKoipd<r6ai v. 16. p. 346. An. dnoTVpnavi£e<T0ai. v. I. p. 315- An.

, P- 3 2 7-
dnopvrjpovevpa et dnopvrfpovevetv V. dno<puive<r8ai sententiam declarare
8 P- 333- An P- 350. sq. vi. 25.
- - vi. 25. p. 430. Cf. vi. 41. p. 450.
p. 430. An. p. 486. de mart. P. in varr. lectt.
c. xi. p. 625. An. p. 748. sqq. dno<pa<rts ii. 2. ext. p. 89. vi. 3.
dnome(eiv ii. 23. p. 136. An. p. 121. p. 388. 5. p. 393.
dno<p6eyye<rQai de mart. P. C xi.
* airo-mfinKavai de tempore quod quis p. 133. An. p. 750. xiii. p. 638.
transigit iii. 14. p. 177. An. p. 764.
aTTOTTTos iv. An. p. 213.
6. j). 234. dnplt; exeo-dui tivos iii. 36. p. 215-
Adde Dionys. H. de comp. veib. init. viii. 10. p. 560. 563. Vid.
p. 342. ed. Schaefer. axrnep i< ne- Ruhnken. ad Tim.Lex.Plat. p.47-
pionTov. L. Bos. de ellipss. p. 483. Valcken. ad Theocrit. Adoniaz.
ed. Schaef. v. 68. p. 368. A. Pierson. ad
dnoppaQvpeiv tivos, negligere aliquid Mcer. p. 84. Toup. in Scholl.
prae animi levitate et mollitie i. 2. ad Theocrit. v. 116. Lobeck. ad
p. 10. sq. Cf. Xenoph. memo- Sophocl. Ajac. p. 384. Cf. Lon-
rabb. iii. 7. 9- pi) dnoppaQvpei tov- gin. de subl. xiii. 2. p. 52. ed.
tov, uXXa Siaretj/ov. Weisk. unp\£ e-ûipedu tov (TKonov.
*anopp-qyvvvai t\, a) abjicere, vili- Alciphron. epist. iii. 54. Eurip.
pendere aliquid i. 8. ext. p. 58. Hecub. v. 398. Sophocl. in
v ' 3- P- 3 8 9- ^) dnopprjyvvvui
- Creusa apud Stobse. xci. p.
<pcovr)v de mart. P. c. xi. p. 629. ,373-
ext. An. ]). 757. *dnpo<upeT<os, non coacte vi. 2. p.
unopprfTOi viii. 12. p. 569. ext. An. 385. Opponitur enim ayav npo-
p. 683. 16. p. 584. An. p. 704. BvpoTUTa.
x. 3. p. 684. An. p. 800. sq. iv. dpeTr) vii. 32. p. 538. ext. An. p. 647.
7. p. 236. iv. 15. p. 253. sq. de mart. P. c. xiii. p. 637. An.
AII02KAHMAI ii. 23. p. 134. dne- p.763. ext. x. 8. p. 720. ext.
<TK\r)Kevai, occalescere. Cf. Synes. An. p. 842. sq.
epist. cxxxviii. 275. *dpvei<r8ut dicitur qui Christum ab-
*dn6<TTa<ris, abscessus, Beule viii. negat vi. 38. p. 442. ex Origene.
16. p. 584. Cf. Matth. x. 32. sq. Jud. v. 4.
*dnoo-TokiKos dvifp dicitur vir apo- Suicer. Thes. h. v.
stolos gnaviter imitans ii. 17. p. *upvrf<rideos 28. p. 375. ext.
V.
114. ii. 18. p. 125. Cf. ii. 17. vii. 30. 522. p. Vid. Lobeck.
p. 115- eXt. TU>V d<TKOVVT(x>V QlOV «0" Phryn. p. 769. extr.
et statim post ol t<ov dnoo-To\u>v *upnaypa rideadai rt Tivos et cip-
yvwpipoi iv. 15. p. 262., ubi Po- nuypov r)yei<T0ai viii. 12. p. 566.
lycarpus dicitur 8t8uo-/caXo? aVro- An. p. 678. sq. viii. 10. p. 560.
<tto\ikos Kal npo<prjTiKos. Suicer. *dppevov<rdni, roborari viii. 14. p.
Thes. t. i. p. 474. i. " Aposto/ici 580. init.
sunt proximi spiritu et gratia ab apprfTonota =
alaxpovpyiu ii. 13. p.
apostolis, et eorum doctrinam se- 109. iv. 7. p. 237.
quentes." Articulus a substantivo violentius
dnoTUTTeadai valedicere ii. 17. p. sejunctus de mart. P. c. xi. An.
"5- ,P- 750.
cnroYaî? ii. 17. p. 1 1 rj. de mart. P. *dpXulos iii. 24. p. 190. Cf. Kuinol.
p. 624.
c. xi. aa Matth. v. 21.
anoTepveiv ttjv Ke<pa\r)v ii. 2,rJ. p. 141. dpxeiov, tabularium publicum i. 7.
iii. 5. p. isi. vi. 382. vi. 5.
1. ]). ]). 48. ext. 13. p. 71. ext. Cf.
j). 394. vi. 40. ]). 446. vii. 1 1 Suicer. Thes. t. i. p. 525. iii.
ext. ]>. 490. Deterioris nota? vo- dpx<epevs enapx<ns viii. 14. p. 57 8,
cabulum dnoKe<j><i\i£eiv in Eusebio An. p. 698. sq.
nusquain equidcm ego inveni. Cf. *dpxmpo<rrf\vTos i. "] p. 48. ext.
Kuinol. ad Matth. xiv. 10. An. p. 31. sq.
1058 INDEX VERBORUM
*apxKrvvdycoyos vii. 10. p. 480. An. cration. Lex. p. 84. sq. ed. Blan-
p. 561. sq. card., Fischer. ad Platon. Phced.
*(ipXWT(s iii. 8. p. 169. An. p. c. iii. not. 17. c. iv. not. 14. Ir-
/45- misch. ad Herodian. i. 6. t. i.
*ao-êaTOV rrvp vi. 41. p. 452. init. p. 221. Maittaire de Grcec. ling.
An. p. 507. diall. p. 39. A. p. 40. p. ni. D.
*<io-rjpos i. 13. p. 78. init. An. p. 55. ed. Sturz., Hermann. ad Viger.
Adde Lucian. Charon. §. 10. p. p. 713. Cf. Maxim. Tyr. dis-
26. ed. Lehmann. et Polluc. iii. sertt. v. 2. t. i. p. 86. ed. Reisk.
26. ix. 51. et Reiskius indic. in Demosthen.
do-uipxqs iv. 15. p. 260. An. p. 258. P- 140.
S(1- av i. 2. p. 10. ext. prjo' av, nec vi-
,
*("io-kt]o-is vii. 32. p. 539. An. p. 649. cissim, nec magis, eben so wenig.
,sq- Cf. viii. 3. p. 547. Matth. iv. 7.
*daKnrr)s ii. 17. p. 114. init. An. p. **avdevreia ix. 9. p. 665. Abest
95. sq. 32. p. 539. An. p.
vii. haec vox ab ipso Suicero.
649. sq. de mart. P. c. x. p. 623. av6evTrjs viii. 16. p. 583. An. p.
An. p. 743. c. xi. p. 630. An. p. ,703-
,757- avKfj x. 4. p. 708. An. p. 826.
*do-Kr)Tpia pietatis studiosa de mart. Avo-rjs i. 3. p. 22. An. p. 17.
P. c. v. p. 605. Omisit ipse Lo- *avToaya66v, **avTo(3ov\rjTOS, qua?
beck. ad Phryn. p. 256.* v. deest in Suicero **avToye've6\os,
*aap.a, ro, canticum canticorum vi. aiiTofpvrjs, avTOcpios, avTofar) x. 4.
22. ext. p. 423. An. p. 478. An. p. 811. sqq.
dairdêadai n, aliquid sectari, cu- avTodev de mart. P. c. iv. p. 599.
pide adamare vi. 9. p. 400. vii. 25. An. p. 724. sq.
p. 514. Vid. Uorvilleaj Charit. p. **avTo6ebs X. 4. p. 691. An. p. 8ll.
224. cf. Platon. Crit. c. vii. Lucian. S(
b
,
de conscribend. hist. p. 696. Plu- avTOKpdrcop viii. 17. p. 585. ext. An.
tarch. Lucullus c. xlii. cptkoaocpiav p. 705. sq.
8e irdaav r)airdêTO. avTovoepos x. 4. p. 705. An. p. 822.
darrovbos iro\epos, bellum implaca- sq.
bile, internecivum viii. 13. p. ** axiTondpdevos de mart. P. c. v.
,573; p. 605. An. p. 730.
*dareios Tr)v 6'\|/-tz> iii. 23. p. 186. ex avTos a) majorem vim addit verbis
Clemente Alexandrino. Cf. Hebr. quibus junctum est, ut avTols pr)-
xi. Krebs. observatt. Flavv.
23. pacriv i. 2. p. 10. i. 4. p. 33. i. 7.
p. 194. sq. et animadvv. ad Plu- p. 42. ext. et ssepius i. q. avro-
tarch. de audiendd. poitt. p. 184. \e£ei. iii. 37. p. 220. aiiTals crv\-
sqq Att/8ais' i. II. p. 64. avTois ypdp-
Asyndeton x. 4. An. p. 809. not. c. p.ao-i ii. p. 102. init.
10. Hinc
do-ôXiav \ap/3dveiv Tivos vi. 41. p. male sollicitasse mihi videtur lo-
449. ext. An. p. 505. cum Chrysostom. t. xii. p. 344.
aTeyKTos =
davprra6r)s de mart. P. E. Tr)v ydp aKpifieiav ovbe avros
c. ix. p. 622. An. p. 740. sq. 6 \6yos Trapao-Trjcrai icr^ncrei/ Mat-
drexvSis de mart. P. c. xiii. p. 638. tha?i Chrysostom. homill. vol. i.
An. p. 764. p. 40. not. 126. Cf. Valckenar.

dnpia et alo-xvvr) de mart. P. c. v. ad Eurip. Phamiss. v. 497. p.
p. 605. An. p. 730. sq. 1 80. avff eKacrra
Tavr' enrov. —
*aTOTTos ii. 2. p. 88. An. p. 63. Cf. Hermann. ad Viger. p. 733. 11.
iii. 17. ext. p. 179. b) sua sponte iii. 9. p. 170. ext.
drpi^rjs o8os i. I. p. 3. = eprjpos ibid. An. p. 147. c) avro povov i. 1.
Cf. vii. 21. p. 499. Xenoph. Anab. p. 4. init. An. p. 5. sq. d) avros
iv. 3. 6. 3 ubi drpifiel 68(j> opponi- refertur ad ea quse facile possunt
tur (pavepd 6o6s. aliunde suppleri vi. 5. p. 393.
(",
T Ta =
Tivd ii. 18. p. 122. ext. vi. 2. An. p. 433. sq. e) ad subjectum
p. ^Z- viii. 7. p. 5,56. Vid. Harpo- remotius spectat ibid. Cf. Irmisch.
ET FORMULARUM. 1059
ad Herodian. ii. 5. 7. iii. 3. n. 8. p. 325. sq. ed. Weisk. cf. Ety-

f) avrbs avrbs idem vi. 40.
j>ro o mol. M. h. v. b) fidWwOat e(j>
p. 44,5. An. p. 502. init. g) avrbs iavTov vi. 40. p. 445- init. c) /3aX-
de hominibus quibus res oppo- X(o-0at et fi«v\(o-0at confunduntur
nuntur vi. 42. p. 455. ovre avrovs, ibid. in varr. lectt.
oirre ra <ro>paTa. h) avrbs et avrbs l3dnT(o-0at v. 18. p. 356. An. p. 377.
vi. An. p. 524. sq.
43. p. 462. ext.
i) avror supplendum viii. 14. An. *(3anTi((a0at (K 8(vT(pov iii. 23.
j). k) avTois Tvpdvvots et
694. sq. p. 189. An. p. 164.
similia de mart. P. c. xi. j>. 634. *$aTTTto-p.a 8td irvpbs vi. 4. ext.
An. j>. 759. sq. Adde Lobeck. j).392. An. p. 433.
ad Phryn. j). 99. sqq. 1) avrbs in fidpfiapos iv. 26. p. 290. ext. An.
formulis avT<>0(bs, avToayaObv, av- p. 301. vi. 19. p. 416. An. p.
TodvOpcoTTos etc. x. 4. An. j>. 811. 468.
sqq. ** jiapviTaOi)s x. 4. j>. 689. Vid. Lo-
*avxdv propter ah-
Tiva, jactare se beck. ad Phryn. p. 620. Deest
quem ut secta? auctorem iii. 29. apud Suicer.
p. 203. ext. Qapvs v. (iaOvs.
<"«p(o-LS vii. 32. p. 534. An. p. 63S. (3ao-avtaTr)s 308. in varr.
v. i. p.
*d(f>t(vat a) a(p(<Ttv (raiv apaprrjpd- lectt. viii. 561. Vid. Lo-
10. j>.
ro>v) vi. 38. p. 443. ext. ex Ori- beck. ad Phryn. p. 476.

gene. b) *d(j)i«T0ai rtva vi. 44. (iaatk(v(tv Kard rtvos i. 3. J>. 24.
p. 464. ext. An. p. 531. r) fiao-tkeuova-a TroTUf (BaatWs ii. =
dcpupaipa et d(pt('p<j)<Tts X. 4. p. 692. 13. init. p. 106. urbs regia, Roma.
An. p. 814. sq. Vid. Spanhem. ad Julian. orat. i.
dcjmppt) V. 27. J). 374. 8td to pn8(- p. 30. sq.

piav '('x(tv d(j)opp,r]i> recte vertit **@((3ata>TiK(os v. 8. p. 332. ex Ire-
Valesius " cum nullum nobis
: na?o.
aut indicium aut aryunientum suj>- **(i(v((ptKid~Ktos ix. 9. p. 668. init.
petat," minus bene Strothius : An. p. 787.
" in Ermanyelunr/ der Bestim- *(ir)p.a viii. 9. p. 558. An. p. 670.
munysyriinde." Vid, An. j). 417. vii. 15. p. 493.
ext. vi. 2. p. 384. iv. 26. p. 290. cf. *(3tao-Tr)s Excurs. xiv. p. 988.
VVolf. ad Demosthen. Leptin. p. Bt(3\i6ypa(pos vi. 23. p. 424. An.
287. p. 480.
*d(pvXdKTO)s Excurs. x. j). 952. (3t$\i8tov iv. 17. }>. 270. An. p.
279. 26. p. 289. An. p. 300.
?&
*fit(i\os T(ov r)p.(pa>v i. 7. p. 49. ext.
*(5a0p.bs = ftaOpbs (irto-KOTrrjs, ej)i- An. p. 34.
scopatus dignitas hi. 21. j). 184. *(iiovv et *(3ia)TiKbs vi. 3. p. 387.
init. cf. vii. 493. Vid.
15. p. An. p. 431.
Suicer. Thes. t. i. j). 614. Cf. *(i\ao-(}>r)p.(iv V. I. p. 31,13. An. p.
l)u Fresne Glossar. med. et infim. 33 1 -
Qrtecit. t. i. j). 166. interpp. ad *(i\do-(pi)pos v. 1. p. 305. 308. init.

1 Timoth. iii. 13. Lobeck. ad An.p. 307. 319.
Phryn. \\. 324. sq. (ioav viii. 14. An. j>. 702. sq.
*(3d0pov vi. 41. p. 454. init. An. *liov\rjpa, sententia vi. 2. p. 385.
p. 508. x. 4. p. 701. An. j). (ipao-p.bs =
k\6vos de rnart. P. c. iv.
S20. p. 604.
fiaOvs ii. 18. init. j). 122. An. }>. Brachylogia iii. 6. An. j>. 140. v. 1.
IO4. S(J. An. p. 335. de mart. Pal. c. xi.
*fiaiv(iv x. j>. 693. An. j). 815. An. j>. 7.39.
s q- *,ipaxvs de setate vi. 2. p. 149. dpa
,
,
^
fidXK(tv a) (ktos Tr/s dXrjOdas, a vero ptijTpi kais,
aberrare fehl schiessm i. 4. j>. ,;!. setate minoribus s. patvuHs fra-
ext. Vid. Morus ad Longin. xv. tribus, ut vertit Vales. Cf. Ir-
1060 INDEX VERBORUM
misch. ad Herodian. vii. 7. 7. peda. Hinc Valesius vertit yva>-
t. p. 733.
iii. pipov " receptum atque appro-
:
**(3peoiiov x. 6. p. 722. ext. batum." Strothius: ." angenom-

men wird." Neque aliter dictum
videtur illud iii. 25. p. 196. yva>-
r.
pipcov — ttoXXoIs. Quanquam ibi
*yaXaKTa)8r)s iv. 23. p. 284. yaXaKTco- Val. vertit :
" qua? a multis com-
8eo-ii> Xoyois. Opponitur o-Teppo- memorari videmus" et Stroth. :
Tepas Tpo<prjs. Vid. 1 Corinth. " die aber dennoch vielen bekannt
iii. 2. 1 Petr. ii. 2. iElian. V. H. sind." Contra vid. Hug. Einlei-
X. IO. rjv fj Tef(yr\ Tponov Tiva ev tung in das N. T. t. ii. p. 132. ed.
yaka^Lv i. e. rudis, imperfecta. iii.
Wetsten. ad Hebr. v. 12. Suicer. *yv(ocris i. I. p. 2. An. p. 4. cf. v.

Thes. t. i. p. 721. sq. 7. p. 329. An. p, 348.
yapftpbs x. 8. An. p. 841. sq. yorjs vii. 30. p. 524. An. p. 616.
*yavpiav et *yavpos Excurs. xiv. *ypappa de mart. P. c. xi. p. 625.
p. 987. sqq. An. p. 748. sq.
yeyuivbs viii. 14. p. 581. An. p. 702. **ypapp.aTOKop.io-Tr)s i. 13. p. 73- m
sq. varr. lectt. Vid. Lobeck. ad
**yenopai i. 7. p. 49. An. p. 32. Phryn. p. 682.
sq. **ypap.p.aro<PvXaKe'ia 8rjpocriaL X aP" =
yevapxqs H. 5. An. p. 71. rai i. 13. p. 71. Cf. Fresne Du
ycveais et yevvrjcris vii. 32. p. 53°- Glossar. med. et inf. Grcecit. t. i.
An. p. 632. sq. p. 265.
Genitivus v. 28. An. p. 425. vi. 3. *ypacpa\ de singulis scripturae sacrae
An. p. 432. Praeterea cf. Lobeck. libris dicitur vi. 14. p. 407. in
ad Phryn. p. 215. ipsa capitis inscriptione.
yevvLKos et yeviKos confusa de mart. *yvp.va(eiv Trpo^Xnpa, quaestionem
P. c. iv. p. 599. ubi cf. varr. ventilare, ut vertit Valesius, die
lectt. Streitfrage bearbeiten (?), ut Stro-
yevos i. 7. p. 46. An. p. 29. thius vii. 7. p. 476. init. Cf.
ye(pvpi£eiv et yecpvptaêiv x. 9. An. Passow. Lexic. h. v.
p. 854. yvpvbs iii. 32. p. 21 1. init. An. p.
fyecopeTpelcrdai V. 28. p. 378. An. p. 190. vi. 40. p. 446. An. p. 503.
378. An. p. 423. sq. *yvpyados V. I. p. 317. An. p.
*yiyvecrdai tlvos, aliqui rei totum se 335-
tradere vi. 2. p. 384. okos eyevero A.
ttjs Trep\ to paprvpiov opprjs. Vid.
Bergler. ad Alciphron. epist. xiii. &afi\8 iv. 26. An. p. 303.
p. 55- stl- oXos e'ipi tov Trddovs. *8e8iTTeo-dat a) terrere viii. 4. p.
Alias frequentius jungitur hoc 549. An. p. 660. b) timere vii.
sensu yiyveo-daL et eivai praeposi- 7. p. 475. Adde sis hunc

tioni iv, ut M\. V. H. ix. 4. iv locum Lobeckio ad Phryn. p.
povo-ais elvai. iEschin. diall. iii. 320. ext.
13. ev epya yiyveoSai. Plat. Phaed. SelcrdaL V. 2. p. 322. init. *e8eero.
i. 2. Eunp. Hippol. v. 452. 1 Tim. Vid. Lobeck. 1. 1. p. 220. Cf.
iv. Ig- Tavra p.eXeTa, ev tovtols Maittaire de Grcec. ling. diall.
lo-$l i. e. istic sis, ut loquitur p. 156. ed. Sturz. et Schaefer. ad
Cicer.de finn. v. 26. Schaefer. Gregor. C. p. 451.
ad Dion. H. de comp. verb. p. 8eKaeTr/p\s, decem annorum tempus
143- viii. ext.
13. p. 572.Vid. Lo-
yXixeo-dai vii. 12. p. 490. An. p. beck. ad Phryn. p. 407.
573. Adde Reiskium indic. in *§e£ia 6eia de auxilio divino dicitur
Demosthen. h. v. vi. 3. p. 388.
*yvu>pLpos iii. 38. p. 221. init. de *de£ibs, benignus viii. 14. init. p.
libro cujus avdevria agnoscitur, in 576-
verbis ov pr)v yvoopipov eTruna- — heîcocTLs, liberalitas, humanitas vi.
ET FORMULARUM. lOfil
2. 386. ubi jungitur voci dvd-

p. *8id8rjpa paprvpiov viii. II. ]). 565.
navcrts. vi. 3. p. 388. init. ubi 8ui8i8oo-0ai de fama qua; divul-
voci npoOvpla. Vid. Irmisch. Ex- gatur, s]>argitur viii. 6. j>.
curs. ud llerodian. i. 2. 5. t. i. 552- ...

p. 794. 8ia8(>xi) iii. 23. p. 197. An. p. 175.
Aeo-tos, mensis Juniiis de mart. P. sq. Excurs. xi. p. 961.
c. i. p. 592. init. An. p. 714. **8ia8oîKci, tci, vii. 32. An. p. 634.
8eo-pu, rd, v. 1. p. 3^ r. v. 18. p. 354.
fq-
vi. ir. p. 403. 39. p. 444. viii. S««#eo-iy a) nepi nva, studium s. ob-
T4. j). 379. vid. Fiecher ad servantia qua aliquem prosequi-
Weller. Grumm. Gr. t. ii. p. T69. mur iii. 27. p. 199. ext. Graeci
sq. de Lcxx. N. T. p. 670.
vitt. consuetius dicere videntur 8id-
aq. Thom. M. p. 204. Luc. viii. Oetns npds riva. Cf. Passow.
29. Actor. xvi. 26. xx. 23. Phi- Lex. h. v. Absolute autern 8ui-
lipp. i. 13. Chrysostom. t. xii. Oeuis simili sensu legitur i. 3.
P.388.B. ^
p. 25. init. iii. 30. p. 20,5. b)
*8etT)xevetv Ttvct V. 2. p. 321. An. p. *8ia0eaei lepovUov, instar nobi-
338. 44. An. p. 532.
vi. lis athletae, interprete Valesro de
*Sfo-7roo-wot i. 7. ]). 49. An. p. 33. mart. P. c. xr. p. 629.
*Sf o-ndrrjs x. 4. p. 688. An. p. 804. sq. 8iu0pv\\eio-Oui v. 16. p. 344. An. p.
**8rf\uTopeveiv, deferre iii. 20. init. 365. ,
p. 181. ex Hegesippo. Sa^pius *8uikovIu x. 3. p. 684. An. p.

quoque apud seriores legitur 8rj- 801.
\('tTcop, 8r)\aTdpevcris, 8r)\ctTcopiu. *8iuKoviKr) e'nicrTo\r) vi. 46. p. 468.
Vitl. Du Fresne Glossar. med. ei An. ]). 536.
infim. Gracit. t. i. p. 286. sq. 8iuKpiveo-0ui et 8iaKpiCTis V. I . p . 304
Suicer. Thes. t. i. p. 843. init. An. p. 316.
8r)\ovo-0at iii. 25. ]). 195. An. *8ia\eyeo-0at. et 8td\e£is V. 26. p.
p. 168. sq. Adde Stroth. ad Ile- 373. An. p. 416.
rodian. vi. 1. t. iii. p. 271. ed. 8ui\eKTos vii. 25. p. 516. ext. An. p.
Irmisch. 605. v. 8. p. 331.
*8r)ptovpyiu i. 2. ]). 7. Cf. Suicer. **8iavvKTepev(Tts 11. 17. p. 120. ext.
Tltes. t. i. p. 845. sq. vi. 9. p. 399. rnit.
8rjpiovpyos i. 2. p. 8. init. 9. init. *Sia7rXoOi^ iv. 11. p. 244. ext. An. p.
x. 4. 688. An. p. 805.
]). 230.
8rjpos, yevos, miTpui 1. 7. p. 51. init. *8tanpenetv rrjv Te\evrr]v, vita? finem
An. p. 36. reddere insignem, verherrlichen,
*8r)poo-teveo-0ut iii. 10. ext. p. 173. ut vertit Stroth. iv. 10. p. 243.
An. p. 150. sq. De alio verbi usu Apud veteres semper intransitive
vid. vi. 4T. p. 450. An. p. 505. legitur illud verbum. Vid. Hein-
sq. Adde Weisk. ad Longin. dorf. ad Plat. Gorrj. p. 483.
fragm. 520.
v. 2. p. E.
*dr]p6o-iov, to, v. i.p.312. An. p.324. 8tunpenr)s et Oeonpenrjs confusa iii.
Sui a) de tempore sq. genitivo ii. 17. 37. ]). 218. in varr. lectt.
p. 119. init. An. p. 100. h) dia *8tupKeiv de tem])ore per quod aliquis
o-TTovSrjs uyeiv et similia vii. 24. fungitur rnunere iv. 5. ext. p.
p. 507. ext. An. p. 597. sq. c) 233. Cf. vi. 26. ttj \eiTovpyiq 81-
*St' «auToO, ipse i. 2. ]). 18. init. apKecras. ]). 43 T.
Sequitur ibi 5V dvOpunov popcjiijs *8tatT))pdT(tT0S l\. 9. p. 669. An. p.
quod opponitur praecedenti 81 781. sq. x. 6. p. 722. An. p.
dnTuaias dyye\a>v. Et paillo post 838.
ibid. ]). rtj. 81 dvOpaynov est tan- 8tao-re\\eo-0ai ti, aliquid explicatius
(jiifim. ul hoino. Cf. Wahl. Clav. edissererc ii.proeem. p. 80. Cf.
N. T. t. i. ]). 274. sqq. ed. vi. 40. ]). 447. varr. lectt. Si-
ii. c$epx fTai - Theophrast. Charactt.
-
8iaypd(peiv vi. 44. An. p. u ^2. Cf. proa>m. i. 3. iii. 1. viii. 3. Schee-
Phrynich. p. 389. ed. Lobeck. fer. ad Gregor. C. p. 7. p. 864. p.
1062 INDEX VERBORUM
931. Weiske ad Longin. xvi. 1. 8ie£ievai de mart. P. c. xi. An. p.
P- 330- 75°-
*Siao-rpo0r), error vi. 38. init. p. 442. *8ie£o8os v. 1. p. 312. An. p. 326.
8idraypa iv. 26. p. 290. eVe tuiv de mart. P. c. xi. p. 625. An.
r
8uiTayfxaT(x>v A alesius vertit " im- :
,P- 75 1 -.
perialia edicta" Strothius sim- 8u]yr]o-Ls vi. 14. p. 407. ext. An. p.
pliciter " Edicte."
: Sed pra?-
fectorum provincialium edicta *8ir)yr)(reis iii. 39. p. 22^. An. p.
significari monuit Schurzfleisch. 201. Cf. Nunnes. et Loheck. ad
de templorum antiquitate, Vitemh. Pkryn. p. 465.
1696. et Fabricius salut. luc. 8ikuiovv viii. 2. p. 545. justum de-
evangel. toti orbi oxorientt. p. 227. clarare. Strothius vertit "recht- :
not. n. fertigen," contra Val. " perspi-

*diaT€iveadat, affirmare, pertinacius cere"
contendere ii. 17. p. 115. viii. 3. 8tKrjv sq. Genitivo i. 2. p. 18. ii. 3.
p. 547. Cf. Sturz. Lexic. Xe- p. 90. Euseb. demonst.
coll.
noph. vol. i. p. 705. Passow. Lex. evang. i. 10. consueto more dici-
h.v. tur. Sed insolentius dictum vi-
*8iaTi&evat. a) de mortuis, componere detur iii. 33. init. p. 211. XpiaTov
vii. 22. p. 504. An. b)
p. 591. Qeoii 8'iKirv vpveiv, hymnos canere
8iaTideo-0ai Tivd n,
constituere in Christum tanquam in deum,
aliquid s. disponere de aliquo iii. quasi deo. Grseci enim potius
5. p. 513. v. 1. p. 309. init. quo illis verbis significarent aliquem
postremo loco legitur 8iaTi6evai in Christum hymnos canentem
Tiva aiKias, afficere aliquem cru- qui ipse fuerit instar dei. Cf.
ciatibus s. Valesius non
plagis. Plat. Theaet. c. xviii. Plutarch.
accurate vertit " cruciatuum ge- Nicias c. xiv. nai86s — SUnv iv-
nera quibus — :
vexare inclusos con- ap(3\vvat.

sueverunt" et eodem modo Stro- 8wi8aivetv viii.16. ext. p. 584. 8ia>-
thius " womit Gefangene zu qua-
: 8nKOTos. Vid. Lobeck. ad Phryn.
len pflegen." Vid. Orellius ad V- !53-
Nicol. Damascen. p. 200. ext. et *8ioiKr)(ris viii. 9. p. 559. An. p. 670.
in supplem. nott. p. 47. Aptissi-
mus ex locis quos laudavit Orel- *8ioiKrjTr)s ibid.
lius, est Dion. Cass. hist. liii. 24. *8irr\ois vid. Excurs. x. p. 945.
Cf. Passow. Lexic. h. v. sqq.
8ia(pepeiv x. 5. p. 713. *8ia(pepei tL 8i7r\6os vi. 41. p. 453. 8nrkais —
tlvi, pertinet aliquid ad aliquem. i)tovs Xjjaras rais re (3a<ravois,
Cf. Athanas. t. i. p. 700. A. ed. duplo gravioribus pcenis quam
Bened. latrones.
8ia(popeia8ai et 8i(popeio-8ai v. 28. 8io-Keveo-8ai v.16. p. 348. ext. ubi
An. p. 422. de Theodoto Montanista legitur :
8iaxprjo-8ai ii. 25. p. 140. An. p. Kal 8i<TKev8evTa, KaKws TeXevTrjaai

126. quod Valesius vertit " in altum :
8i8acrKa\eiov et 8i8aaKaXiov confun- jactatus" et Strothius "fort- :
duntur iv. 7. 235. iv. 11. p.

p. geschleudert." Accuratius de hac
244. vi. 26. p. 431. vid. varr. voce egit Montefalconius in Ono-
lectt. mastico ad Athanas. h. v. t. ii.,
8ie£evypevov a)(r)fia (rvWoyiapov V. qui nec Eusebii locum neglexit.
28. p. 378. init. An. p. 422. Cf. Passovv. Lex. h. v.
Adde Heynium ad Epictet. ma- **8icoypiTr)s iv. 15. An. p. 257.
nual. xxxvi. p. 147. ed. ii. init.
**8i€K8iKeiv viii. 1. p. 544- init. An. *8icoyn6s vi. 40. p. 445. init. An.
p. 654- p.501. sq.
*8ie£aya>yr), dispositio vii. 25. p. 512. *86ypa, to, religio Christiana ii.
An. p. 602. sq. ex Dionys. 13. p. 107. vii. 30. p. 527. ix.
Alex. 5. ext. p. 648. Vid. Suicer. Thes.
ET FORMULARUM. um
t. i.
i). 933. sqq. Origen. contra beck. adPhryn. p. 626. sq. Cf. Ga-
Ccls. iii.I2j. StoacrKaAoi rov 86y- taker.ad M.Antonin. x. 36. p. 381.
fMClTOS. **8vo-rTcivo-Tcos v. 1. p. 318.
*8oypaTio-Tr)s, doctor vi. 43. p. 459. *6Wco7Tia x. 9. An. p. 854. ext.
Sequitur 6 rrjs e'KK\r)o-iao-TLKr)s eVrt- *8copea de mart. P. c. ii. p. 596.
CTTrjfxrjs v7Tepacnrio-Tr)s.
vii. 24. p. init. An. p. 723.
508. Suicer. Thes. t. i. p.

Cf. Acopi&iv et Acopia£eiv x. 9. An. p.
935- Schol. in Epictet. manual. 854.
c. v. Ileyne ad h. I. p. 212. E.
f)oKelv vi. 17. An. p. 463. not. k. ix. eav et av confusa vi. 45. p. 465. ext.
2. 646. init.
p. An. p. 770. cf. varr. lectt.
Adde Hergler. ad Aristoph. Flut. eavTov vii. 32. p. 532. ext. An.
v. 422. Gataker. adverss. mis- p. 636.
cell. i. 3. p. 191. *'Ef3pa7os iii. 4. p. 148. iii. 37. p.
hoKifxiov = yvpvdcriov vii. 22. p. 220. v. 10. p. 337. vi. 14. p. 408.
r>°3-
•
init. Vid. Eichhorn. Einleitung
**86pr)pa x. 4. p. 701. init. Vid. in das N. T. t. iii. p. 481. ed. ii.
Lobeck. ad Pkryn. p. 589. Hug. Einleitung in das N. T.
*86pv viii. 1. p. 543. fjn&v — npoo-- t. ii. p. 47. ed. ii.
7ro\cpovvTcov SttXols Kal hopacrL — **e'yy\vKaiveiv V. I. p. 315. init.

tols 8ia \6ytov, verbis tanquam An. p. 327.
armis pugnantes. e'yypcicpcos ix. 5. p. 648. An. p. 773.
bpapaTovpyia i. 8. p. 53- de mart. *e'yeipeiv X. 3. An. p. 802.
r. c. xi. p. 628. init. An. p. eyKaTanaiêLv ii. 13. ext. p. IIO.
755- Vid. Lobeck. ad Phryn. p. 241.
Excurs. xiv. p. 990.
"dpao-rrjpios **e'yKVK\r)cris, 17, els pecrov, productio,
**8wapeia6ai, roborari vii. 15. p. Valesio, das Vorfuhren, Strothio
493. ext. interprete iii. 29. p. 204. ex Cle-
Svvapis a) manus, copia militum i. 13. mente Alex.
p.76. iv. 2. p. 228. ext. Cf. Sturz. eyKVKkia, tc\, vi. 2. p. 384. ext. An.
Lexic. Xenoph. vol. i. p. 774. p. 428. sq. vi. 18. p. 414.
b) *8wapis picroKaXos, novripbs, **eypr)yopoTcos, vigilanter v. 16. p.
natura mala ii. 13. p. 110. Vale- 346. Cf. Lobeck. ad Phryn. p.
siusvertit: " Dcemon" Strotbius : "9-
" der buse Geist." Vid. Gregor. e'yxeipr)o-is Karci tlvos, facinus contra
Neocsesar. metapbras. in Eccl. aliquem susceptum et perfectum
xil. I. ai vntpTcpoL 8vvdpeis ay- = ii. 10. init. p. 101. Cf. Suicer.
ye\m. Euseb. praep. evangel. iv. Thes. t. i. p. 1004.
1. Lindenbrog. observatt. ad Am- e'de\eiv e.t ftovXecrdai vi. 12. An.
mian. Marcell. p. 11. sq. adjectt. p. 44,-,. Adde Orellium ad Lesbo-
editioni Ammiani Valesianae et nact. declamm. ii. 24. p. 38. sq.
Keilii Opuscc. p. 418. sqq. Cf. *e8e\o6pr)o-Keia vi. 12. p. 404. An. p.
Suicer. Thes. t. i. p. 969. 2. Mo- 44.5-
shem. dissert. ad histor. eccl. per- e6vapxr)s ii. 5. An. p. 70. sq.
tinentt. vol. i. p. 139. Ejusd. in- el Kal et Kal el vii. 30. p. 525. An.
stitt. histor. Chrisf. major. secul. p. 622. de mart. P. c. ii. p. 596.
i. p. 401. Orellius ad Arnob. An. p.723.
advers. gentt. 42. P. 1. p. 327.
i. eiSoy a) e'v etSfi Kav\copevr)v, quae —
Bq. c) *bwapti, vcre, reapse, i. specie iitani gloriatur, ut bene
p. 50. ext. 13. p. 75. ii. 6.
7. vertit Vales. v. 1. p. 305. Opp.
p. 96. v. 11. p. 338. Cf. ,Plu- e'v dvvcipei. b) e'v eiSet vapni,
tarch. Nicias c. xiv. \6ya> pev = leges speciales ii. 18. p. 124. Vid.
fiwapeL S«. Sed ita ut contrarium Schsefer. ad Dionys. H. de eomp.
non diserte expressum sit, certe verb. p. 16. Adde Dionys. II.
rarius fiwapei lcgatur apud vete- p. 286. elbiKas SLacpopas. Opp.
1. 1.
res Graecos. yeviKos. c) *ftSoy Tr)s vrjoreias V.

t)vcrdavaTeiv iii. 6. p. 157. Vid. Lo- 24. p. 370. 371. An. p. 400. sq.
1064 INDEX VERBORUM
ei/cocrae rrjph, viginti annorum tempus An. p. 479. sq. Ci". Lobeck.
viii. 13. p. 572. ext. ad Phryn. p. 45. sqq. d) e'£
ewai, ovk. fivai, oxiKfT fLvai Excurs. dnavros, fK iravrbs viii. 3. p. 547-
xvi. p. 991. sqq. ext. An. p. 660. vi. 2. p. 385. init.
mp
(Iprjvapxos iv. 15. p. 257. An. p. fKfiao-is, casus vi. 9. p. 400. ext. Cf.
^
250. sq. Passow. hex. h. v.
elprjvf) X. 732. An. p. 852.
9. p. eKl3ao-Ls to\> (iiov viii. App. p. 590.
*ayfiv vtto rr)v avrov fiprjvrjv. **eK[5o\fieio-8aL\x. io. An. p. 792.
elppa =
a.Ko\ovQLq ii. 18. p. 122. eKO~LaiTdo-8aL i. 2. p. 18. An. p. 14.
els ii. 25. ext. p. 142. An.p. 130. Cf.v. eKdiBovai dvyarepa, elocare fi-
a)
1. p.310. varr. lectt. fisTr)v eip/criji/. liam iii. 30. p. 205. Vid. Valck-
h Ta pakio-Ta confunditur cum os enar. ad Herodot. v. 2. Reiskius
t. p,. viii. 13. p. 575. varr. lectt. indic. in Demosthen. h. v. p. 289.
fiadyfLv ii. 9. p. IOO. An. p. 78. sq. Irmisch. ad Herodian. i. 2.
Adde Reiskium indic. in De- t. i. p. 40. Schaefer. ad hong.
mosthen. h. v. *ei<rayeo-9ai vii. II. p. 384. cf. Heliodor. p. 168. Chry-
p. 483. ext. An. p. 568. sost. t. i. p. 335. D. ed. Montef.
eiafioXal x. 4. p. 702. init. An. p. b) tKbiddvaL de libro quem quis
820. sq. edit v. 8. p. 332. ex Irenseo = e'/c-
fio-fpxeo-Gai ii. 23. p. 134. init. *fio-- (pepeiv quod ibidem legitur. Cf.
Tjp^fTo ex Heges. Cf. Winer. Plutarch. Theseus c. i. tov ntpl
Grammatik des N. T. p. 45. XvKovpyov \6yov eKbovres. Schse-
ed. ii. fer. ad Dion. H. de comp. verb.
fio-fTi pdWov viii. 4. Vid. Lobeck. p. 15. c) e^SiSdât tavTov tlvl,
ad Phryn. p. 48. eio-eVi vvv Ex- rei studio se tradere 2. p. 16.
i.
curs. i. p. 871. fK8f8a>KOTas o-(pds dvoo-LOvpyiais.

flo-TrpaTTfo-dai a) noivr)v i. 8. p. 53. Vid. Mattheei Chrysost. homill.
Cf. varr. lectt. = fKirpaTTfo-dai vol. i. p. 260. n. 230. Cf. Zosim.
Siktjv ibid. Alciphron. ep. p.
cf. hist. i. 1. 6. p. 13. i. 13. p. 24. ii.
325. ed. Bergl. irapd tov Xvkov 34. ed. Cellar. eKdovras eavrovs
SUas tiajvpdâo-dai. Chrysost. Tois dedrpoLS aal Tpv(pals. Ephraem.
de sacerdot. vi. 2. 567. b) Tivd tl, Syr. t. ii. p. 143. Opp. roi ye\o)Ti
ab aliquo aliquid postulare vi. 2. e'|e8coKare eavrovs. Nihil de hoc
p. 385. Cf. Schol. ad iEschyl. vocis usu monuit Passow. in
Eum. v. 315. Fischer. ad Platon. hexic. h. v.
Apol. c. iv. Reiskius indic. in eKdoxr) vi. 13. p. 405. ext. An. p.
Demosthen. h. v. p. 284. et in 447. sq.
Isceum p. 545. eKK\Tjo-id{eiv, in concionem vocare i.
fio-cpeptiv KapaTovs, sustinere labo- J 3-

P- 77- Cf. Suicer. Thes. t. i.
res vi. 3. p. 390. Videtur haec p. 1060. I.

significatio repetenda esse ab ea *fKK\r)o-iao-TLKos ii. 25. p. 141. An.
qua tio-fpepeiv de contributione p. 127. sq. iii. 25. p. 196. ext. iv.
dicitur quam
quis praestat. ii. 4. 7. p. 236. Adde v. 27. ext.
p. Vid. Reisk. ind. in De-
92. p. 374. 6p8o86£a>v — Kal eKK\rjo-La-
mosth. h. v. p. 284. sq. in Isceum O-TLKCOV.
p. 545. Cf. 2 Corinth. xii. 15. eKKoirreLv dpapriav, vitiorum radices
Similiter Euseb. demonstr. evang. evellere viii. 10. p. 560. ext.
i. 9. in. eio-dyeiv o->rov8r)v irepi ti *eK\ap(3dveLV VI. 8. p. 396. An. p.
usurpat. 436. sq.
e'/c a) i< 7rpoo-dmov tlvos, alicujus no- *e'K\dp7reLv Tivd, facere ut quis cum
mine i. 2. p. 14. i. 3. p. 23. iii. 37. splendore appareat x. 8. p. 730.
p. 220. iv. 15. p. 253. init. v. 24. **eKpddr]o-lS \'i. 2. p. 385. An. p.
p. 369. b) ek pvr)pr]s i. 7. p. 49- 429.
An. p. 34. Cf. iii. 4. p. 148. *eKniTTTeLv vii. 30. p. 525. An. p.
30. p. 205. iii. 37. p. 219. e'|
iii. 621.
dvopaTos, nominatim. c) etjeKei- eKTrokepeiv TLva eK tottov, debellare
vov scil. \povov vL 23. p. 423. aliquem ita ut loco cedere cogatur
.
ET FOHMULARUM. I Ofi 3
i. 2. p. 16. ext. cf. varr. lectt. Cf. legitur in actis apostolorum. Cf.
Ilarpocration. Lexic. p. 143. ed. Toup. ad Lonyin. x. 1. p. 286. sq.
Hlancard. ed. Weisk.
(KTfivfaBai viii. 6. p. 559. An. p. *('pcpvTos x. 8. p. 727. An. p. 843.
669. Adde Weiske ad Longin.
xlii. 2. p. 463. sq. ('vayr)s = piapos de mart. P. c. i.
(KTLTj)i)(TK(LV et (KTTLTTTfLV COnfun- P- 593- Cf. Chrysost. t. i. p.
duntur v. 1. p. 304. Varr. lectt. 272. C. t. xii. p. 356. B. ed.
Praeterea vid. Lobeck. ad Phryn. Montef.
p. 209. i'vayxos, novitius i. 4. p. 31. init. ii.
*(KToiriC((T0ai, peregrinum esse i. 2. procem. p. 80. Cf. Valckenar.

ud Eurip. Phcen. v. 204. p. 68. sq.
(KTmros = dronos ii. 25. p. 140. mit. Lobeck. ad Phryn. p. 18. sq.
iii.27. p. 200. ('vayiovicos, strenue vii. 11. p.^S^.ex
(Ko-Tao-Ls v. 16. p. 348. An. p. 369. Dionys. Alex.
sq. *'4vaLpos, carnes, vertente Valesio ii.
*(\avv(Lv intrare iv. 2. p. 228. tov 17. ext. p. 121. cf. ii. 23. p. 133.
avTOKpaTopos ds eviavrov oktmkul- ext. ovd( (p^vxpv (Cpay(.
6~(kutov (Xavvovros et sa?pius. Enallage qua?dam verborum Annot.
e\ev8epia, r), viii. 10. p. 563. An. p. viii. 6. p. 664. not. t.
«75- ivaWayr) et (TTaWayr) i. 7. p. 44.

e'\ev8epia, tcl, litterse liberales, ho- ubi vid. varr. lectt.
mine ingenuo dignse ii. 4. ext. *('vav6pa>n(Lv vii. 6. p. 474. Cf.
p. 92. cf. vii. 32. p. 530. An. p. Suicer. Thes. t. i. p. 1108.
632. iEschin. diall. iii. 13. e\ev- ivavriov v. 24. p. 371. init. An. p.
8(pLioTaT-q Te'x«"?- Sturz. Lexic. Xe- 409.
noph. vol. ii. p. 132. 5. Coteler. ivapyrjs i. 6. p. 40. An. p. 26. sq.
eccles. Grcec. monumm. t. ii. p. ii.17. p. 119. iii. 8. init. p. 166.
676. b)*(\(vO(pos de voce di- v. 16. p. 349. x. 4. p. 686. ext.
citur ii. Eodem sensu
23. p. 132. 692. Irmisch. ad Herodian. i. 11.
\apnpa (picvjj dicit Chrysost. t. vi. 13. t. i. p. 459. sq.
p. 276. D. ed. Montef. (vdpcros v. 27. init. p. 373. Vid.
i\KT]dp.a v. 1. p. 312. Vid. Lobeck. Irmisch. ad Herodian. ii. 8. t. ii.
ad Phryn. p. 511. p. 238. Cf. Lobeck. ad Phryn.
i\\ap.irpvv(o-Oai, inter omnes excel- p; 329<
,
lere vi. 41. p. 453. ix. 11. p. ('vdaKVdv tov ôXlvov iii. 23. p. 187.
678. An. p. 163.
"EWrjvfs sensu latiori iv. 2. p. 228. (vddKvvvaL et ('mftdKvvvai de mart.
An. p. 204. P. c. vi. p. 606. An. p. 732.
('pnadrjs de fcediori adulterandi libi- **('v8id8r)Kos iii. 3. p. 14,5. ext. iii.
dine 14. p. 579.

viii. 9. p. 172. 25. p. 196. ext. Cf. Sui-
*e'pnvelv tlvl sq. Infinitivo v. 8. ext. cer. Thes. t. i. p. 1 1 1 1
**('vdiao-Tp6<pa>s = cpav\a>s x. 5. p.
(pTro\iT(v.o-daL a) Ttw, alicujus menti 720.
insidere ii. 14. p. III. init. b) ('vdiSovai Excurs.
v. p. 909. sqq.
*('p7ro\LT(v(o-daL de divina Christi *iv()v(o-8aL et
*('v8vpa v. 1. p. 31;,.
natura in eo aliunde quasi insi- An. p. 328. sqq. x. 4. An. p.
dente vi. 33. p. 438. 810. Cf. v. 18. An. p. 375.
epnopneveiv et (KTTopncv(Lv permu- Adde Julian. epistt. ineditt. in
tantur vii. 30. p. 526. ubi cf. varr. Fabricii sahtt. luc. evang. p. 324.
lectt. An. p. 624. de mart. V. c. (ii\dt3(iav piv \(ycov (v8(Svcr6ai,
vi. p. 606. An. p. 733. dvaiftdav S« npofia\\6p(voL. Ubi
epnapos Excurs. viii. p. 928. an forte legendum nepL,3a\\6-
('pirvpi£(Lv x. 4. p. 697. Vid. Lobeck. P^vol } Orell. in opuscc. veter.
ad Phryn. p. 335. Graec. sentent. ad Secundi sent. 5.
('p<p(p(o-daL ii. 17. p. 115. ext. ip- *('v(py(icr8ai, abripi, agitari a da?-
(p(p(rai ('v Talsirpd^&LV, scriptum mone v. 16. p. 346.
10fi6 INDEX VERBORUM
e'vi8pveadai ii. 17. p. 119. init. ex 123. sq.Cf. Cicer. pro Deiot. c.
Philone ois Tt\eiu>v 6 nodos e'm- xi.vitam expetere alicujus. Ernesti
o-rr)\xi)s evidpvrat, in quibus major clav. Cicer. s. v. concedo et condono
scientiae cupiditas
quasi sedem et Reiskius indic. in Demosthen.
fixit. Cf. Herodot. ii. 156. Gata- h. v. p. 319.
ker. ad M. Antonin. iii. 16. p. *e£a\eicpea8ai vi. 44. An. p. 532.
120. *e£e§pa x. 4. p. 701. ext. An. p
eviaxveiv 1. 2. p. 11. ex lxx. m- 821.
terpp. Cf. Matthaei Chrysost. eêpevyeadai x. 4. p. 690. Vid.
homm. vol. i. p. 108. sq. Lobeck. ad Phryn. p. 63. ubi Eu-
ewaros et evaros iv. 5. p. 232. in varr. sebii locus addi potest. Cf.
lectt. Cf. iv. 11. p. 243. ext. Fischer de vitt. Lexx. N. T. p.
evveoTTeveiv, nidum figere, contem- 247. sq.
tim dicitur Crescens iv. 16. p. e$epxecrdai a) sq. accusativo vi. 4.
268. ex Justin. M. Cf. Lobeck. ext. p. 392. An. p. 433. de mart.
ad Phryn. p. 206. sq. P. c. x. ext. p. 623. b) absolute
*evaraais Excurs. xiv. p. 989. ix. 1. mori v. 1. p. 309. init. v. 2. p.
p. 642. Adde Clement. Alex. 321. Cf. Kuinol. ad Luc. xvi.
Strom. vii. p. 527. evaraatv ad>- 9-
£etv. p. 5 2 ^- napdyetv rrjs evard- eêrdêadat v. 28. init. p. 374. An.
p
aecos. 418. sq. Valesius vertit " his- :
evaTaTiKws, pertinaciter = enipovws toriae quam prce manibus habe-

x. 5. p. 720. mus" et similiter Strothius " in :
**e'varepvi£ea8at, prgeditum, instruc- unsre vorhabende (?) Geschichte."

tum esse de mart. P. c. xi. p. Sed vertendum potius erat: "his-
625. Vid. Suicer. Thes. t. i. p. toriae quam expendimus." Cf.
1121. sq. Tzschirner. de claris Reiskius indic. in Demosthen. h. v.
veteris eccles. oratoribus comment. p. 323. Passow. Lex. h. v. De
i. p. xvii. alio paulo insolentiori vocis usu
*e'vad>paTos iv. 26. p. 289. An. p. vid. vi. 34. p. 439. An. p. 496.
299. sq. Adde Athanas. t. i. A. p.
p. 124.
evraais TrvevpuTOs i. 8. p. 54. An. p. 126. E. ed. Bened. Vales. ad
nott. Maussaci in Harpocrat. Lex.
evrevgis iv. 12. p. 247. ext. An. p. p. 27. Salmas. ad Tertull. de
236. sq. pallio p. 252. sq. Chrysostom
evTponr) v. 24. p. 371. An. p. 414. t. i. p. 75. B. t. x. p. 350. C. ed.
Montef. et Reiskium indic. in

evrvyxdveiv sq. dativo, a) aliquem Demosthen. h. v. p. 324.
adire rei impetrandae causa iv. 12. *et;eTi naibds vi. 2. p. 384. ext.
An. p. 236. sq. vii. 30. p. 527. Vid. Lobeck. adPhryn. p. 48.***
Adde Chrysost. t. v. p. 9. B. ed. eêrpoaaav v. 1. p. 304.
Montef. et Montefalconium in egrjyrjTal s. elar)yr)Tal tov \6yov vii.
Onomastico ad Athanas. t. ii. h. v. 30. p. 524. An. p. 616. sq.
b) de lectione libri ii. 17. p. 117. e£ts vi. 15. ext. p. 410. ol ev egei,
iii. 5. ext. p. 153. iii. 24. init. p. exercitatiores, perfectiores. vi. 19.
190. p. 418. init. 36. p. 440. Vid. Schae-
evTvxia iv. 12. An. ad Dionys. H. de comp. verb.
p. 236. Cf. fer.
Montefalconius in Onomastico ad p. 7. Hebr. v. 14. Longin. de
Athanas. h. v. sublim. xliv. 4. ed. Weisk.
*e'gaya>yr), Exodus ii. 18. p. 122. egodos v. 1. p. 311. ext. An. p. 323.
*e/-ar)pepov vi. 22. p. 423. An. p. sq. v. 8. p. 331. ext. An. p. 349.
478. tci perci tt):/ e£ar)pepov. sq.
eâiacos ii. 17. p. 120. An. p. 102. egoKei\eiv ii. 25. init. p. 139. An. p.
eâiTeiaOai tivci irapd tivos, precibus 125. sq. viii. 14. p. 576. An. p.
salutem alicujus ab aliquo impe- 693. Adde Irmisch. ad Hero-
Vid. Kuinol.
trare vi. 5. p. 393. dian. i. 3. t. i. p. 63. sq. v. 7.
Commentar. ad Actor. iii. 14. p. t. iii. p. 233. sq. vi. 1. 11. p. 287.
ET FORMULARUM. 1067
vii. 10. p. 817. Arrian. de exped. inavyd^ttv et inn\vyd£t l v vii. 23.

Alex. v. 20. 15. P- 505;
i£o\io6aivtiv et **if-o\iodnois x. 'J. €7rauro<ô)pa) et avro(f)d>p(i> de mart.
p. 725. An. p. 841. P. c. xi. p. 625. ext. An. p.
itjopKtopos et if-opio-fws confundun- 752-
,
tur x. 8. p. 729. An. p. 848. iTracpdodat i. 8. p. rj8.

**£opxflo-0at vii. 30. p. 526. An. p. irrftoi pot vii. 23. ext. p. 506. An.
623. sq. P- 595- „
i£ov6fvtiv v. 1. p. 317. Vid. Lo- inftoKVK\fiv ti, praeter opinionem
beck. ad Phryn. p. 182. aliquid proferre vii. 8. p. 477.
iôvoia a) ptr iôvoias, licenter, init. ex Dionys. Alex., qui hac
audacter ii. 20. p. 127. ext. ex voce a re scenica petita aptissime
Josepho. Cf. ii. 23. p. 133. usus est. Vid. Weiske ad Longin.
Katpov els e£ovarlav \aj36vTfs tt)v xi. 1. p. 301. Cf. Toup. ibid.
dvap\iav i. e. ad facinus audax et xxii. 4. p. 351. sq.
insolens perficiendum arrepta op- *infKTtivfiv ovyxd>pnotv, indulgen-
portunitate quam iis offerebat tiam proferre viii. 17. p. 588. ex
dvapxia. Xenoph. Hier. v. 2. rescripto imperatoris Galerii.
Chrysost. t. xii. p. 359. C. eV iirfv$rip.fio6at ii. IO. p. ioi. Vid.
ifjovoias. Reiskius indic. in De- Lobeck. ad Phryn. p. 596.
mosth. h. v. p. 328. b) *i£ovoiat sqq.
v. 1. p. 302. An. p. 314. viii. 10. tir\ a) sq. genitivo, juxta Excurs. x.
p. 562. An. p. 674. c) *6 ttjv p. 941. sq. b) sq. dativo, aa)
ftjovoiav elXtjCptos viii. 4. p. 54^- propter, per iii. 6. p. 161. kov
An. p. 660. £r)oa>p.fv iir avTois, etiamsi per eos
e£a> yiyveodai tivos viii. append. vivere liceat. bb) <?<£' ot? i. 2.
p. 590. An. p. 708. p. 16. ext. ubi cf. varr. lectt. c)
*e|<oc9ei/ v. 1. p. 313. An. p. 326. TfXfvrav in\ 8ia8o'^<a, mori relin-
x. 1. ext. p. 682. An. p. 797. quentem successorem viii. 13. p.
sq. 574. ext. d) praeter vii. 31. p.
iijaXns, desperatus, perditus iii. 23. 529. An. p. 631.
p.188. init. Cf. Schol. ad So- intfiaivtiv tivos, aggredi ahquid s.
phocl. Ajac. v. 190. incipere i. 1. p. 3. ii. 16. p. 113.
iga>p\s de mart. P. c. xi. An. p. cf. i. 8. p. 57. init. intfio\r>
756. Adde Chrysost. t. i. p. npdyparos ex Josepho. Matthaei
272. E. ed. Montef. Chrysost. homill. vol. i. p.
indyfodat et eVaycoyos de mart. P. c. 116.
vi. An. p. 732. inifidWtiv vi. 43. p. 460. init. f^v
inavdyttv ttjv "^v\rjv Ttvt ibid. (fntoKonrjv) /zj) —
intfiuWovoav
*inav6eiv x. 2. p. 683. init. An. p. avT(S, nullo jure ipsi competen-
799- sq- ,
tem. Vid. Wetsten. ad Luc. xv.
,
inanobveodat de mart. P. c. iv. init. 12. Gataker. ad M. Antonin.

p. 599. An. p. 725. p. 204. 262. Reiskius indic. in
eirapKfiv vii. 5. p. 472. An. p. Demosthen. h. v. p. 344.
544- *inij3aTtvfiv tq>v npoKftpivcov, iis quae
iirapTao6ai dicitur persecutio immi- ad disputandum sunt proposita,
nens et instans de mart. P. c. ii. inniti, firmiter ea tenere, vii. 24.
p. 596. ext. Cf. ibid. c. iv. in., p. 509. ext. An. p. 599. ex
p.599. ubi firat<x>pfio6at ita dicitur. Dionys. Alex. Cf. Passow. Lex.
Reiskius indic. in Demosthen. p. h.v.
334. Passow. Lex. s. v. inaprda). intyapftpia x. 8. p. 725. An. p.
Valesius minus recte vertit " cum : 842.
persecutorum immanitas descevi- intytvd)OKftv iv. 14. p. 251. ext. An.
retr p. 245.
firap\ia ii. IO. p. 102. An. p. 80. intypdqbftv Excurs. xv. p. 992. sq.
tirapxos iii. 8. p. 169. ext. An. p. — intypd<pfo6ai oa>T~\pas, sibi ad-
147. sciscere servatores, eos colere iii.
4 a
1068 INDEX VERBORUxVT
26. ext. p. 199. Cf. Irmisch. ad *emo-T)p.eiovo8ai, consignare litteris,
Herodian. viii. 3. t. iii. p. 956. excipere calamo vii. 29. p. 520.
emda\jri\evecr8ai tlvi, aliqua re abun- *emcrr)p.ci<ocrLS vi. 24. ext. p. 426.
dare iii. 26. p. 198. init. Cf. An. p. 483. sq. Cf. v. 20. p.
Hemsterhuis. ad Lucian. t. i. p. 358. ^
An. p.384. sq.
452. Suicer. Thes. t. i. p. 1163. emcrKevdêiv et emKaracrKevaêLV per-
eVi8»7/*eu> V. 24. p. 371. An. p. mutantur vi. 16. p. 412.
4"' enicrKe^ns rrjs Seias rrpovoias, prae-
**enLc)iacrTpecpeiv, invertere v. 28. sentia divini numinis, ut vertit
p. 379. Cf. Valckenar. diatribe Valesius, Aufsicht der c/ottlichen
in Eurip. perditt. dramm. reliqq. Vorsehung, ut Strothius viii. 16.
p. 74. Adde
Suicero.
,
P" 5 8 3-
*emt)i86vai 43. p. 462. An. p.
vi. erricrKTy^rLs viii. 14. p. 578. An. p.
523. sq. vi. 44. p. 464. ext. An. 699. x. 8. p. 846. sq. Cf. Kuinol.
p. 532. sq. ad Eurip. Alcest. v. 365. Isa?i
em(r)p.Los x. 8. p. 729. init. An. p. Oratt. p. 252. ed. Reisk. Ad remcf.
848. Manso Leben Constantins des
emKa8e£ecr8aL 29. p. 434. *em-
vi. Grossen p. 184. sqq.
KadecrOfjvai.Vid. Lobeck. ad *emo-KOTrr) 8eia, providentia divina
Phryn. p. 269. Adde ii. 10. p. iii. 7. p. 165. ext. Cf. Suicer.
104. init. *Ka8ecr8eicra. Thes. t. i. p. 11 76. ii. a.
**eiriKaivoToy.el.v, innovare vii. 3. p. *eiricrTacris a) cognitio ii. 17. ext.
471. p. 121. OTCO TTodoS TTjS aKpLJ3ouS
irriKTjpos i. 2. p. 16. init. junctum emcTTticrecos, pa8oi hv octtls av=
voci 8vt)t6s. Cf. iEschin. diall. aKpi^ms enicrracrdaL (3ov\r)TaL, pd-
iii. 9. to rrjs cpvcrecos erriKrjpov Kal 8ol civ. Cf. Lobeck. ad Phryn.
8vo-akyes. Sextus Empir. advers. p. 282. Passow. Lexic. h. v. num.
mathematt. p. 572. eniKTjpov — 2. b)*emo-Tacreis quaestiones,
Kal dcrdeves. ii. 18. p. 122. Opp. Sta-
^rjTTjpaTa
eiriXoiTros et eniXvnos confunduntur Xvcreis. Non recte vertit Va-
vii. 22. p. 501. lesius " objectiones" Strothius
: :
emXvecrdaL vqcrreias et erriXvcris V. " Einwiirfe." Cf. ii. 21. p. 129.

23. p. 364. An. p. 391. sq. An. p. 112.
(mpeXeia a) *pera crTpaTL(OTiKr)s (m- emo-TrjpT) ii. 17. p. 119. An. p. 100.
peXeias, additis militum custodiis, sq.
interprete Vales. v. 1. p. 318. ext. emcrToXal et evroXal ix. 9. p. 667.
b) *empe\eia titulus Kadocrico- = An. p. 786.
o-trx. 5. p. 714. *emcrTo\r)Cp6pos i. 13. p. 7°- Vid.
*(tvipLKTOL i. 7. p. 49. init. Lobeck. ad Phryn. p. 641. sqq.
(mpovr) v. 1. p. 306. ubi cf. varr. p. 682.
lectt. (mcrToXLpalos vii. 21. p. 498. ext.
empovcos, constanter vi. 5. p. *emcrTo\ipaicov 8e'opaL ypappdrcov,
394- missis epistolisopus habeo, inter-
t
empopcpci£eiv evcrej3eLav, simulare pie- prete Valesio, ich muss Briefe —
tatem viii. 14. p. 576. schreiben, Strothio. Cf. Lobeck.
*emveveiv rols rrpocrTacrcropevoLS, jus- ad Phryn. p. 559. f
sis annuere viii. 6. p. 551. Cf. emcrrpaTeveLV tlvcl x. 4. p. 690. Vid.
Reiskius indic. in Demosthen. h. v. Valckenar. ad Eurip. Phcen. v. 79.
P-355- p. 28. sq. v. 292. p. 101.
**emvecoTepLêLv de mart. P. c. xu. emcrTpeTTTiKosiv. 28. p. 294. An. p.
p. 635. An. p. 762. 306. vi. 46. p. 467. init. An. p. 534.
enivoLa iv. 7. p. 236. init. An. p. (7TLo-Tpecpeia a) animadversio, poena
216. sq. alKLo-p.a>v emvoias viii. 10. vii. II. p. 485. b) *emo-TpecpeLa
p. 561. âcravcov ibid. p. 562. ext. titulus =
dyxivoia ix. 1. p. 643.
viii. 14. p. 577. init. An. p. 694. Strothius vertit " deine Wohl-
:
emiro\aCeLv vii. 24. p. 509. ext. An. weisheit."

p. 598- sq.
** emcrvyypdcpeLV = embLardcrcreiv,
: .
ET FORMULARUM. 10(5.9
scribendo addere v. 16. p. *eo-xdpa, craticula viii. 6. p. 551.

344- 12. p. 566. An. p. 678.
viii.
€7Tto-vvayo>yr) viii. I. p. 542. An. p. €o-xaTuyr)po>s vii. 21. An. p. ,587. x.
653- 8. p. 729.
**e7rto-o>pdyi(rpa, signaculum de erepos tov i. 2. p. 13. An. p. II.
mart. P. 637. init.
c. xiii. p. Tt erepov r) V. 28. p. 379.
**e7rio-xo\fl.a0(u tivi, infensius per- eri Ka\ vvv 1. 1. p. 4. ext. i. 3. p. 2S.
sequi aliquem viii. 16. p. 583. i. 13. p. 71. ubi cf. varr. lectt. 2.
ubi vid. varr. lectt. 17. p. 114. cf. Sturz. Lexic. Xe-
€TriT(io-ativ de mart. P. c. ix. p. 617. noph. vol. ii. p. 379. 2.
ubi cf. varr. lectt. Cf. An. p. * evayye\i£eo8ul tivu ti iii. 4. p. I47.
736. ext. Adde Viger. ad Euseb. prat-
,
entrepvetv vi. 2. p. 383. init. An. p. par. evanrj. i. 3. p. 16. D. Kui-

427. nol. ad Actor. xiii. 32. Wahl.
eTnT€\vaô-6ai v. II. p. 338. Vid. Clav. N. T. h.v.
Lobeck. ad Phryn. p. 477. *€vayye\to-rr)s V. IO. p. 337. init.
€7riTr)8evpaTa=êpya iii. 20. p. 182.
,
A,n. P-354- sq-
Cf. Rom. ii. 6. evyeveta et ovyytveta permutantur x.
*e7riTf)07ros V. 16. p. 348. An. p. 8. p. 726. 842. sq. An. p.
368. de mart. P. c. viii. p. 613. evyevts ix. 8. p. 657. ext. Vid. Lo-
init. An. p. 734. beck. ad Phryn. p. 452.
€7ri(pav))s ii. 6. p. 96. An. p. 74. eiyvcopoov, intelligens i. 7. p. 50.
*€7ri(f)veiv viii. 6. p. 553. sq. em(pv- init. Qua significatione apud
r)vai Tt) [Bao-iXeiq, imperium arri- optimos Graecos vox legitur. At-
pere. que eadem illam sumendam puto
eTTKpooveiv Ttvt ti Excurs. xv. p i. 1. p. 3. (ubi cf. varr. lectt.),
?9 2 - ubi Valesius, Strothius et Zim-

**€7ri)(atp€o-iKaKOs=e7rixaip€KaKos iv. mermannus in textu dederunt
7. p.237. = xaipeKaKos quod babet evyva>fiova>v, quasi ab evyvwpoveiv
Chrysost. t. ix. p. 305. D. ed. verbum illud 1. 1. sit ducendum.
Montef. Vid. Lobeck. ad Phryn. At tunc nonnisi aptum illud es-
p. 77 0, 1 u ' €7rixaip€0-r]KaK0s in set, si evyvcopovcov \6yos signifi-
Eusebii loco scribendum censet. caret : modesta oratio, ut ipse
Cf. Valckenar. animadvv. ad Am- Vales. explicat. Verum enim
mon. p. 82. sq. vero hoc vix est evyvcouoveiv (vid.
*€7r6(eiv, fcedidum esse vii. 21. p. Passow. Lex. h. v. ), neque
500. ex Dionys. Alex. eTvotêoas. Vales. exemplis hunc verbi usum
erropKio-Tr)s =
e£opKio-Tr)s de mart. i. 1. stabilivit. Unde factum
P. c. ii. init. p. 594. An. p. videtur, ut in nonnullis codd.
7i9- evyvcopoviov omissum sit, probabi-
enuivvpos et (pepoovvpos vi. 41. An. liter a librariis eo offensis. Sed
p. 505. sq. lectio est sana, modo scribatur
epya vi. 3. p. 389. init. *ra kutci evyvcopovcov, unde optima senten-
npaîv aiiTov epya Valesius vertit tia existit haec " scriptio veniam :
" quotidiani ejus actus." Melius precatur (Val. non recte postulat
Strothius " scin moralisches Ver-
: vertit) intelligentium, peritorum rei
halten." existimatorum, eorum qui possunt
epeovs ii. 23. p. 134. init. Cf. Lo- de ea judicare." Eodem fere
beck. ad Phryn. p. 147. modo loquitur Plutarch. Theseus.
epiwvs iii. 6. p. 161. An. p. 142. c. 1. ext. evyvtofjLovcov aKpoarcov fie-
eppr)veia vii. 25. ]). 516. An. p. 605. ))o6p.eda. Sed similiter quam Va-
Adde Origen. contra Cels. i. cppd- lesius, lapsus
est Suicer. Thes.
a-ts Kal o-vvdeots t<ov \ff-e<t>v. t. 1238., qui evyvcopiov in-
i. p.
eo-rrao-pevos et OTraopos i. 8. p. 54. terdum significare contendit Jide-
ubi cf. varr. lectt. lis, et Matthsei Chrysost. homill.
eo-Ttqv et simiha sensu improprio ii. vol. i. p. 68. t. xii. p. 356. D.

17. p. 119. An. p. 100 sq. Opp., ubi oppositum dyvo>pcov
4 a 2
:
1070 INDEX VERBORUM

neque est ingratus nec stultus, (v(pr}pos iii. 28. p. 202. ext. An. p.
sed inhonestus. Cf. Reiskius indic. 182. — (v<prjp.oT(pov et (v8vpoT(pov
in Demosthen. h. v. p. 9. sq. Ne- confusa vii. 25. p. 511.
que i. 7. p. 50. ii. 17. p. 118. *(vxapi(TTuiv napaâpelv V. 24. p.
Vales. magis recte vertit evyvo)- 371. An. p. 414. sq. Cf. Suicer.
fiav cequus rerum cestimator quam Thes. t. i. p. 1269. ii.
Vigerus in prsepar. evang. ii. 6. p. *ei)(as dia êtpos Aa/3eu> i. 13. p. 77.
75- oi evyvapoveo-Tepoi alii me- ,
An. p. 54.
liorisfidei pro alii intelligentiores. evo>xelo-dai ydpovs, convivio nuptiali
Recte Stroth. i. 7. p. 50. vertit se delectare vi. 40. p. 446. init.
" jeder vernimftiger," sed idem ubi non accurate vertit Valesius
ii. 17. p. u8- minus bene: "wenn " pergebat —
ad nuptiale convi-
:
er ehrlich seyn will." Cf. Xe- vium" nec Strothius " Dieser :
—
noph. memorabb. ii. 9, 5. 10, 3. ging zu einem Hochzeitschmaus."
Irmisch. ad Herodian. vi. 3. 9. vii. 22. p. 502. An. p. 590. Ir-
t. iii. p. 346. sq. Heyne ad Epic- misch. ad Herodian. v. 6. 14. t.
tet. manual. xxiv. p. 73. Sed iii. p. 193. Wetsten. ad 2 Petr.
moriger significat quoque evyvd>- ii. 13. Sturz. Lex. Xenoph. vol.
(juov apud patres, ut recte anim- ii. p. 427. sq.
advertit Matthaei 1. 1., ut Chrysost. e(pe\Keiv et v(pe\Keiv iii. 6. p. 154-

t. i. p. 80. C. cf. p. 82. A. t. iv. in varr. lectt.
p. 486. D. ((peo-Tios vi. 41. p.
449.
eiibieivos, evbeivos de mart. P. c. ix. p. ex aliqua re cog-
ecpio-Tavai airo tivos,
621. ix. 7. p. 655. in varr. noscerei.2. p. 13. iii. 39.^.222. ext.
lectt. Veteres e(pio-Tavai hocsensu et cum
(vepyeTTjs Excurs. x. p. 954. sq. otto vix usurpant. Vid. Lobeck.
*evdvvrj, crimen iii. 10. p. 174. ad Phryn. p. 281. Passow. Lex.
**evi\areveiv x. 4. p. 71 1. s. v. e(pio-TT)pi num. d. et s. v.
evXoyelv vi. 43. p. 462. An. p (Tvi.o-Tap.ai num. 2. Cf. M. Anto-
526. nin. i. 11. Morus ad Longin.
*evTrapaKo\ovdrjTOV, to, vii. 24. p xxxiii. 4. p. 404. ed. Weisk.
509. An.p. 599. Theophrast. Charactt. prooem.
**ev7rappr]o-iao-Tos, confidens iv. 13 (7rio-Tr)cras tt)v tidvotav. Gregor.
p. 249. Cf. Suicer. Thes. t. i Neocaesar. metaphras. in Eccles.
p. 1260. viii. 3.
eviraTpidrjs iii. 17. p. 178. ext. An ((po8os iv. 7. p. 236. ubi dicuntur
p. 154. x. 8. p. 729. An. p plures doctores ecclesiastici reli-
848. quisse npoqbvXaKTiKas aipeo-ea>v —
evpeo-ikoyelv (
evprjaiXoyeiv ? ) i.
7 e<p68ovs. Recte vertit Valesius :
p. 42. Vid. Lobeck. ad

init. " nonnulli etiam assertiones suas
Phryn. p. 446., ubi prseter 1. 1 scriptis proditas tanquam remedia
adde Euseb. prsepar. evang. ii. 6 ad cavendas supradictas hcereses
p. 74. in. iii. 13. p. 119. iii. 15 comparatarekquerxmt," Strothius:
p. 125. iii. 16. p. 126. ed. Viger " Verwahrungsmittel gegen die
Cf. Lobeck. 1. 1. in addend. p ebengedachten Ketzereyen." Si-
770. Dorville ad Chariton. p militer e(p68iov dicitur de quo-
cunque subsidio viii. 10. p. 560.
evpr/pa viii. 12. An. p.679. ext. Cf. Suicer. Thes. t. i. p.
*evcre^r)s viii. 17. p. 586. An. p. 1290.
706. e\(i,v a)sq. genitivo ii. 10. p.
(voTadfjs iv. 15. p. 256. ubi cf. varr. 101. 103. ext. An. p. 79. 81.
lectt. vii. 25. p. 515. An. p. 604. vii.
(vtovos iv. 11. p. 244. ext. An. p. IO. p. 560. b) \rjpeis e'xa>v et
230. vi. 9. p. 399. An. p. similia iv. 13. p. 241. ext. Adde
439-, Valcken. ad Eurip. Phoen. p. 268.
*(vtvxt)s titulus imperatorum viii. sq. c) *e%eiv t\ rrpos Tiva V. 24.
17. p. 586. p. 371. An. p. 414. ext. d) *tx.ttv»
ET FORMULARUM. 1071
afferre, mit sich bringen vii. 6. *#eoXoy«ii' v. 28. p. 375. An. p.

p. 474. p, An. 548. 419. sq. Patet inde falli Vale-
e<oos x. 9. p. 732. ecoa scil. yr), a
x<*l> >
sium x. 3. An. p. 800. ubi 8eo\o-
oriens. Cf. llerodian.vi. 5. 14. t.iii. yeiv de Dei laudationc legi apud
p. 392. ed. Irmisch. ev tois e(oois Eusebium re non accuratius de-
pepeai Ilap6vai(ov. finita observat, (juamvis x. 3.
deokoyia de Dei, non Christi lau-
datione dictum sit. Praeterea cf.
Z.
Montefalconius in Onomast. ad
(evyos viii. 12. An. p. 679. sq. Athanas. h. v.
**Cv yq i' J id. *8eo\oyia et oiKovopia i. I. p. 3. 5.
£a>o(pi>pos kvkKos £a)o(f>6pos = ^Xt- — An. p. 4-7. iii. 24. p. 194. Cf. v.
aKosK., orbissignifervii.32. p.535. 20. An. p. 384.
Co>o-r] (fxovfi, viva voce v. 10. ext. *8eo\oyiKr) i. I. An. p. 7.
p. 337* Opp. oid avyy pappdrav. 8eop.axeiv i. 2. An. p. 12. ext. ii. 25.
p. 140. ext.
H. *6eoo-e}ieia, 6eoo-efii)s vii. 32. p.
531.
An. 633. sq. ix. 7. p. 652.
p.
r) et jj confusa vii. 24. p. 507. in
varr. lectt.
An. p. 776.
*8eo(p6pos viii. 10. An. p. 673.
fiyfpiov v. 1. p. 302. An. p. 314.
*6epaweveo-6ai tivos, ab aliquo malo
viii. 10. An. p. 674. sq. Adde
sanari s. Uberari i. 13. p. 76.
Krebs. decret. Roman. pro Judceis
ext.
p. 44. Salmas. ad scriptt. hist.
August. t. ii. p. 454. Spanhem. *6eppovpy6s Excurs. xiv. p. 988.
de usu et prastant. num. t. ii.
*6eppos ibid.
8eu>peiv, rerum contemplationi va-
17X10? vii. 30. An. p. 609. sq. vno tov
iJXiov.
care ii. 17. p. 118. init. Opp.
noieiv ao-pMTa Kat vp.vovs eis to
*r)pepa Excurs. vii. p. 917. sqq.
Qeov.
**ij<rdnp.eva>s x. 9. p. 733. An forte 6e(oprjpaTa, praecepta i. 2. p. 18. Cf.
legendum rjadnpevoi ?
Heyne ad Epictet. manual. xlvi.
p. 173. sq.
318. An. p. 336.
*8>)p, dr/piov v. 1. p.
BavaToi viii. 6. p. 550. An. p. 661. sq-
eqq. viii. 12. p. 567. An. p. dtjptopaxia et povopxixia v. I. p. 317.
680. sq. init. An. p. 334. sq.
**8aTfp6\rjiTTos (?) iii. 27. p. 199. diaaos et diao-doTTis x. i. ext. p. 682.
ext. ubi cf. varr. lectt. An. p. 797. sq. diao-ioTT/s i. 3.
*&avpdo-ios et *8avpao-Tos vi. 43. p. p. 28.
458. An. p. 512. sq. v. 16. p. 348. *8\if£6pevoi, ol, vi. 43. p. 460. An.
6eaTpL£(iv junctum voci epiropirtvei.v p. 517. sq.
v. 1. p. 315. Cf. Chrysost. con- 6vr)o-Keiv 23. p. 188. init. *8aveiv
iii.
tra Judaeos p. 224. eKnopirtix-iv ddvarov Cf. Matth. viii.

T(0 &e(o.
Kal napadaypaTi^fiv. 22. Galat. ii. 19. sqq.
8eui£eiv = irpoaTra(p8eyyeo-8ai i. 8. p. *8pr)o-Keia vopov i. 4. p. 34. init.
54. ext. iTri6eia(eiv ibid. p. 56. init. Opp. epya dpeTrjs. Cf. ii. 17.
Cf. Nicol. Damasc. p. 64. ed. p. 115. 120. vi. 12. An. p. 445. vi.
Orell. et Irmisch. ad Herodian. 41. p. 447. ext. et vopiKi) 8pr)o-Keia
i. t. i. p. 259. i. 11. 6. p. 431.
7. iii. 27. p. 200. ix. 7. p. 652. x. 5.
14. p. 609.
i. p. 721.
6elov, to, numen divinum, deus viii. *8ptapl3fveiv vi. 41. ext. p. 454. An.
'; 543-
P- p. 508.
*8eios Xoyos et êlot Xoyot vi. I ext. . *8p6vos x. 5. p. 721. An. p.836. sq.
p. 382. An. p. 427. *ol eK tov bevrepov 6povov. Prae-
6eoex6pia de mart. P. c. iv. init. p. terea vid. Excurs. xi. p. 957.
599. An. p. 725. sqq.
:
1072 INDEX VERBORUM

6veiv et Oelov confusa viii. i. p. \oycov 8vvao-0ai Tvoir)creiv. Ex-
542. in varr. lectt. cf. An. p. spectes enim 8vvr)o-eo-6ai noieiv s.
652. iroir)o-ai. Cf. 6. 33. p. 439. a koX
dvfo-dai v. 1. p. 316. An. p. 331. rrapfjcreiv poi 8oko>.
sq. **'lov§ac£eii/ vi. 13. p. 406.
*6vpa, opportunitas 11. p. 485.
vii. *'lov8aios KpvrrTa de mart. P.
ev
Cf. ibid. verba 81 r)pcov 6 \6yos c. xi. p.626. An. p. 753.
eTreo-irdpr). Actor. xiv. 27. I Co- **lovoKaTos iii. 20. p. 181 ubi cf. varr.
.
rinth. xvi. 9. 2 Corinth. ii. 12. lectt. An. p. 156.

Zozim. hist. i. 3. yeyove x^P *'" - *'nr7rr)\aTOS vii. 21. p. 499.
Xi7T7ra rf)v ftao-ikeiav — av£rjo-ai *'lo-par)\ tov Qeoii de martyr. P. c.
quod bene vertit Leunclavius xi. p. 626. An. p. 753. sq.
" apertce sunt fores Philippo *io-Topia viii. 3. p. 546. An. p.
regnum —
amplificandi." Qvpa i) 659-
rov 'lrjo-ov ii. 23. p. 134. sq. Cf. *io-xvs i. 8. p. £4. cf. varr. lectt.
Excii.rs. iii. p. 901. sqq. lo-cos de mart. P. c. ix. ext. p. 622.
6<opa$ vi. 3. p. 390. An. p. 432. An. p. 743.
'iX(op iii. 6.p. 158. An. p. 141. 6q.
vii. 21. p. 500. An. p. 586.
*larpos, 6, x. 4. p. 688. Excurs. x. K.

p. 956. sq. ii. 17. p. 115. init. Kadaipeiv tovs 6cp6a\povs, oculos
l8i<opa vii. 25. ext. p. 517. An. p. claudere, de mortuis dicitur viii.
605. 22. p. 504. Locutio est Ho-
de oratione vii. 25. An.
l8ia)Tio-p.6s a) merica. Vid. Koppen. erkldrende
p. 605. b)*l8icoTio-pos aTrXorrjs, — Anmerkungen zu Homer's Ilias
imperitia v. 24. p. 370. An. p. t. iii. 243. ed. Ruhkopf. ad
p.
408. ext. Iliad. xi. 453. Cf. Palladii dial.
*UpaTeiov, sacerdotium vii. 30. p. de vita Chrysost. t. xiii. p. 66. A.
525. Cf. Suicer. Thes. t. i. p. ed. Montefalc. tovs 6(p0a\povs
1440. sq. Montefalconius in O- i8iais x^P^ri-v eKappvaev.
nomastic. ad Athanas. h. v. *Ka6api£ecr6at. v. 7. p. 330. An. p.
*Upevs et Upovo-dai i. 7- P- 4^- 348. sq.
An. p. 31. x. 4. p. 707. An. p. Kadappa Excurs. xii. p. 962.
824. *Kade8pa v. I. p. 312. An. p. 335.
Upoypapparevs iii. 8. p. 167. An. p. *Kadi(,ecr6ai en). o-6kkov ii. IO. p. 104.
143. ext. init. An. p. 81.
Upobovkos i. 6. p. 38. An. p. 26. **Kade\s x. 4. p. 687. An. p. 804.
**Upodprjo-Kia, sacra ceremonia ix. * Kadio-Tavai, a7roKa6icrTavai Trj eK-
7. p. 652. K\rjo-ia, erravdyeiv erri tt)v ckkXij-
**Up6paprvp et tepos paprvp VI. 3 2 « criav iii. 23. p. 190. An. p. 164.
p. 437. An. p. 492. sq. Sq "
Upos Excurs. xv. p. 993. *Kado\iKos i) Kado\iKr) eKK\r)aia a)

*Up6o-v\os x. 7. p. 725. An. p. 841. ecclesia catholica in universum
ext. vii. 10. p. 481. An.
p. 564. sq.
iKavos v. 6. p. 328. An. p. 347. Cf. Cf. Suicer. Thes. t. ii. p. 14. B.
iv. 14. p. 252. An. p. 245. 2. a. t. i. p. 1059. 2. b) ecclesia
i\?7 ii. 11. p. 105. ubi cf. varr. lectt. particularis sigiUatim vi. 43. p.
Adde Sophocl. Ajac. v. 1407. 460. An. p. 516. iv. 15. p. 262.
Eurip. Alcest. v. 582. Irmisch. ext. ev "2pvpvrj Kado\iKr/s eK-
rrjs
ad Herodian. viii. 1. t. iii. p. K\r/o-ias. Vid. Suicer. 1. 1. t. ii.
907. Cf. Buttmann. Lexilogus p. 14. sq. B. 2. b. 2) Ka6o\iKa\
h.v. emo-To\a\ aa) epistolse quas quis
Infinitivus ii. 9. An. p. 78. sq. iii. non ad singulos quosdam sed
36. An. p. 195. sq. vi. 2. An. plures et variis locis versantes
p. 427. sq. Insolentius dixit Ori- Christianos dedit v. 18. p. 354.
genes vi. 25. p. 429. ext. 6p.o- ( Oepio-(ov ) eTo\pr]o-e pipovpevos
.
ET FORMULARUM. 1073
TOV U7t6cTTo\ov, Ku8o\lKt)v TIVU 0~VV- \iko'is :

" kanonische Schriften."
ru^dpevos emo-To\r)v, KUTrjêiv pev dd) k(i8o\lkul eVtoroXai denique
TOVS UfL€LVOV UVTOLI TTeTTLCTTeVKOTUS vocabantur quae unam quandam
bb) epistola? quas quis non uni summam seu universitatem con-
sigillatim cui ipse praeest, Chris- stituebant, ideoque epistolae Ja-
tianorum coetui sed pluribus eo- cobi, Johannis, Petri, Judas, tan-
rura quaravis certo loco versan- quam reliquarum epistolarum non
tium et certa nomina gerentium Paulinarum summa = al \oi-rai
ccetibus scribit iv. 23. init. p. (Ka66\ov) €7TLCTTo\ui vi. I4. p. 4O7.
282. Kai rrpwTov ye Trepi Acovvcriov sq. tt)v lov8a \eyco Kai tus \017rds
(pareov cos tt)s ev&eov (j)i\o- ku6o\lkus e'7ri<TTo\ds. Nisi malis
7TOVLUS OV fAOVOV TOIS VTT (LVTOV, «XX illas epistolas cathobcas esse dic-
r'j8r) Kul Tois eVt Trjs ci\\o8a7rr)s tas, quod in plerisque certe eccle-
l\<p66vCOS €KOLVCOV€L, YpiJfTt/XCOTOrOf siis solebant praelegi. ii. 23. p.
UTTUCTl Ku6lo~TUS,(V (US V7T€TV7TOVT<) 130. TotaGra Ka) rd /cara tov
Ku6o\lK(lis TTpoS TUS eKK\r)0~iuS luKcofiov, ov t) -rpoTTT) tcov 6vop,a£o-
eVto-roXaty. Contra Kudo\iKr)v em- pevcov ku8o\lkcov e'~TLo~To\(ov etc. —
aTo\r)v v. 18. iv. 23. dictam esse, — totv eTTTU \eyopevcov ku8o\lkcov'
quatenus adjuvaret vim et auctori- dpcos 8e \o~pev Kai tuvtus p.(T(i tcov
tatem ecclesite orthodoxse, censet \oLTT(l)V (V 7T\(io~TaiS 8(8r)fJ.OO~L(V-
Eichborn. Einleitung in das N. T. pevns e'KK\r)ariais. Cf. Eichhorn.
t. iii. p. 557. sq., sed mihi hoc vi- 1. 1. p. 562. sq. Adde Noesselt.
detur minus probabile. Cf. Va- Opuscc. fasc. ii. Storr. <<ber den
lesius ad Euseb. H. E. vi. 14. Zweck der evangelischen Geschichte
An. 450.
p. cc) ku6o\ikuI eVt- und der Briefe des Johannes p.
o~to\u\ dicebantur quarum erat 114. ed. ii. Pott. comment. in
universalis quaedam et certe a epist.Jacob. ed. ii. Eichhorn. 1. 1.
plerisque agnita auctoritas ; hinc p. 556. sqq. qui VV. DD. magis
a ) k(i6o\ikuI e-no-To\ni opo\o- = minusve a nobis dissentiunt.
yovpevuc vi. 25. p. 429. Ov kul **ku6o\lk6tt)s viii. 11. p. 565. An.
viov ev Kado\(Kf) €t~lo-to\tj etc.
Tfj
Et IleTpos
ibid. —
fiiav e-TLO-To\r)v *kci86\ov, oi ku66\ov Xoyot vii. IO.
6po\oyovjxevr)v KUTu\e\oL-T€V etc. p. 481. An. p. 564. ix. 11. p.
Paulo post eVei ov Trdvres cpa-
: 677. ext. An. p. 792. sq.
(t\ yvT)o~lavs eivaL tuvtus. vii. ku66\ov 8lolkt)o-€ls. viii. 11. p. 5^5>
2rJ. p. £12. ov T0 evuyye\iov An. p. 677.
— Kal Tj €~tlo-to\t) t) ku6o\lki). Kac9oo-ioOo-c9at ix. I. p. 642.
* Ka6oo-iu)o-Ls
Ibid. ext. 'O 8e ye evuyye\LcrTT)s, titidus praefecti prse-
ov8e Trjs ku6o\lki)s eVurroXjjs etc. torio ix. 1.642. ext. x. 5. p.
p.
Et paulo post : 'AXX' ov8e ev tj) 714. ext. Stroth. vertit --
Ex- :
8evTepu(f)epopevT) 'Ioxiiwou Kdir/Jirr/. ccllen:." Vid. Montefalconius in

Vide infra indic. s. v. cpepecrdui. Onomastic. ad Athanas. h. v.
/3 )ku6o\lku vocabantur scripta KaivoTacpiu et Kev. iv. 8. p. 239.
canonica s. €v8lu6t)ku iii. 3. p. An. p. 222.
145. ext. Tcov ye fir)v 0118' o\cos *KuivoTop.eio-6ui iv. 7. p. 238. An. p.
ev Kn6o\LKois io-fiev 7rupu8e8op.eva. 219. sq. iv. 27. p. 293. ext. An.
Opposita sunt pnccedentia Ti)i>
P- 3°4-
—
:
8e (pepopevrjv avrou Sevrepnv ovk Kni vii. 30. An. p. 617. sqq. *cat
€v8lu6t)kov p.ev eivuL 7rup€i\r)(pup€v. n Kai, Ka\ 81) ku\ iii. 23. p. 187.
et Eusebius dicit boc, secundam ext. An. p. 163. sq.
(juidem qua? vulgo Petri esse cre- * KaKoyvcopccv sensu angustiori de
datur, ej)istolain plerumque non falsis doctoribus iv. 14. p. 251.
pro canonica esse habitam se ac- */aiKovpyeti/ 7rept nva iii. 33. p. 212.
cepisse, alia vero qua? Petro ad- Ku\eiv t'l tlvu, aliquo nomine ali-
scripta sint, opuseula nunquam quem appellare ii. 17. Eodem
inicr canonica esse relata. Rec- modo antiqui loquuntur. Vid.
tissime igitur vertit Stroth. ku6o- Scluefer. ad Long. p. 360. Hom
1074 INDEX VERBORUM
II. v. 306. Od. viii. 550. Justin. 265. c) KaTa
Xe'|tv i. 8. p. 53.
M. dial. cum Tryph. §.5. avrovs ii. 19. p. 126. ext. et omnibus
— tovto KXrjdrjvai rovvopa, oVep prope paginis utitur Eusebius.
eVcaXetro 6 naTrjp tov \6yov. Cf. s. v. avrbs a. — *ol kuto. &eov
KaWiypcupelv vi. 23. p. 424. An. p. d8e\cpo\, fratres in Domino, vi. 5.
480. P- 394-
*/caXXiepetf vii. 30. */cara/3oaf tivos vii. 21. p. 499-
*ko\6s Kayados vi. 43. An. p. ext. Cf. varr. lectt. An. p.
5 83-
*Kavtov iv. 23. p. 283. init. vii. 30. *KaTa(3pa(Heveiv vii. 30. p. 523. init.
p. ,1522. An. p. 611. *Kav6ves An. p. 6t2.
ttjs eKKkr]o-ias ii. 17 P- 114. Cf. • Kara[ipox8i.£eiv et KaTa^po-^C^v per-
Suicer. t. ii. p. 38. iii. mutantur viii. 8. p. 556.
KaTvrj\eveiv et Kairrfkos vi. 19. p. 416. Karayo-qTeveiv to KpiriKov Tr)s y^vxijs,
An. p. 468. Excurs. viii. p. 927. animi aciem perstringere vi. 19.
sqq- p. 415. ext. Cf. An. p. 465. sq.
(cara a) sq. genitivo, *<caru Ke(pa\r)s Eodem modo loquitur Palladius
iii. 1. p. An. p. 669.
145. viii. 8. dial. de vita Chrysost. t. xiii.
Adde Kuehn. et Jungerm. ad p. 26. Cf. Schaefer. ad Dion.
Polluc. ii. 4. 173. et Lobeck. ad H. de comp. verb. p. 342.
Phryn. p. 440*. qui vero falso Karaypdcpeo-dai de mart. P. c. xiii.
citat. Euseb. H. E. viii. 11. b) p. 637. An. p. 763. sq. oXay /3t-
sq. accusat. aa) \eyeo-0ai /card Tiva jSXovs tS>v 6eicov ypa(pa>v — ev
v. 16. p. 344. An. p. 363. sq.^ bb) ivKdîv <os d\r)6a>s Kap8ias o-apKi-
*/car eVcetfo tov /catpov, /car eKelvo vats, ^vxfj re Statryet /cat Ka6apa>-
Kaipov 13. p. 108. An. p. 89.
ii. rdrco diavoias oppan KaTayeypap.-
sq. Adde
iii. 8. ext. p. 170. 9. pevov. Adde Rom. ii. 15. JEs-
p. 171. iv. 7. p. 236. etmultos alios chylum in Prometh. vincto no- :
locos. kot avTo tov Kaipov ii. 23. Kvdovov nKdvrjv qbpdo-<o, r)v eyypd-
p. 133. els e\elvo tov Kaipov vi. 6. (pov crv pvrjpoac oVXrot? (fipevwv.
P> 395- xara tovto vi. 20. init. Scholiast. ad Pindar. Olymp. x.
p. 420. Palladii dial. de vita i. Joseph. in Apion. ii. e\opev
Chrysost. t. xiii. p. 16. Opp. (tovs vopovs) ev Tals ylrvxais eyKe-
Chrys. ed. Montef. to /car' eVcetfo xapaypevovs. Antiqq. iv. 8. 12.
Kaipov. — *ku& r)pas iv. 8. An. p. quos locos pra?ter alios laudavit
224. ext. sq. Cf. vi. 30. p. 435. et de quibus fusius egit Clericus
An. p. 490. vii. 29. p. 520. An. art. crit. t. i. p. 194. sqq.
p. 608. et s. v. juerd. cc) peri- KaraKpeovpyelo-dai viii. 12. p. 566. x.
phrasi genitivi inservit locis paene 8. p. 730. An.
p. 849.
infinitis, ut rou /car
i. 8. p. 53. KaraXetVetv v. IO. ext. p. 337.*Ka-
avrbv = rov
avTov (Blov. ii.
/3tot> raXetâs. Vid. Lobeck. adPhryn.
22. p. 130. rco Kar avrov pap- p. 715. Adde Palladium de vita
Tvpico =
r<5 avTov paprvpico. iii. Chrysostom. p. 41. p. 42. p. 52. B.
24. p. 194. ext. tov kot av- p. 58. C. p. 63. C. Opp. Chrys.
tov o-vyypapparos V. 16. p. 349. t. xiii. ed. Montef.
ev rco avTa \6yca r<5 *cara A- KaTa\\r)\(os (?) x. 5. p. 720. An. p.
GTepiov Ovppavov. p. 441. VI. 36. 835-
rc5 (cara 'Pd>p.r)v emo-KoiTco. Cf. * KaTapdo-o-eo-6ai vi. 16. p. 41 1. ubi
Act. xvii. 28. to>v Kaff vpas iroirf- cf. varr. lectt. tcls Karqpaêvpevas
tu>v. Sturz. hexic. Xenoph. vol. epprjveias, tritas, vulgares inter-
ii. p. 667. 16. Kuinol. ad Fischer. pretationes.
animadvv. ad Weller. vol. iii. P. nigro colore in-
**Kara/iieXai/eto-0at,
ii. p. 191. et mprolegg. adMatth. duci ix. 11. p.
677.
p. xxvi. ed. iii. Unde satis falh **KaTa£avo-is, dilaceratio de mart. P.
puto eos qui nec a serioribus /cara c. i. p. 593. Tacuit hoc vocabu-
ita usurpari vehnt concedere. Cf. lum vel Lobeck. ad Phryn. p.
Winer. Grammatik des N. T, p. 116*.
—
ET FORMULARUM. 1075
KUTnneTeo-dut vi. 29. p. 434. **a- *KrjpvyuuTn tt/s uo-eftelas vi. 41. p.
TairTaaav. 449. An. p. 503.
KaTairTvtiv tivos, contemnere aliquid *hf>v£ iv- 15- P- 2 53- An -
P- 253.
de mart. P. c. iv. p. 600. ext. sq.
Cf. Lobeck. ad Phryn. p. 17. *Kivelv vi. 1. p. 381. An. p. 427. x.
Adde Palladii dialog. de vita 3. p. 685. init. An. p. 801. sq.
Chrysost. t. xiii. p. 10. ext. ed. Kivetv ti uexP ls owxos (locutio
Montef. proverbialis) et similia viii. 14.
KaTaaapavv V. I. p. 319. Vid. Lo- p. 577. ext. An. p. 697. sq.
beck. 1. 1. p. 83. Cf. Matth. xii. Ktvelv et KVKetv permutantur ix.
44. Luc. xi. 25. xv. 8. 10. p. 670.
KaTatTTpcoais vi. 13. An. p. 447. *Ktvr]cris i. 3. p. 25. An. p. 18.
*KaTaa(puTTfiv viii. 7. ext. p. 556. Excurs. xiv. p. 991.
An. p. 668. KXetvos vi. 43. An. p. 513.
**KaTaTvpavv('iadai, tyrannide premi *K.\rjptKbs x. 7. p. 725. init. An. p.
ix. 9. p. 66 r. 840. sq.
*Knracpepetv Tiva, aliquem accusare, *K\r)povv v. 28. p. 376. ubi cf. varr.
deferre iv. 13. p. 249. ext. lectt. An.
p. 421. sq.
KaTaxeu vi. 9. p. 399. Cf. vii. 20. KXrjpos Ta>v p.apTvpa>v V. I. p. 303.
An. p. 583. de mart. P. c. vii. 315. ubi cf. varr. lectt. An. p.
p. 611. 315. 8ici Tr\ei6v<t)v K\i)pcov v. 1. p.
KaTaôp8eveiv vii. IO. p. 480. ext. 312. 313. An. p. 325. 326. An. p.
Cf. x. 8. An. p. 849. 421. sq. vi. 43. p. 462. An. p.
* *Kureyye \av X. 4. p. 691. Cf. ix. 521. sq. 523. x. 7. p. 725. init.
vii. 21. An. p. 583. An. p. 840. sq.
KaTepyuêa-Oai tivu, aliquem expilg- KoiprjTrjpiov vii. 11. p. 485. An. p.
nare precibus ii. 15. p. 112. 568. Cf. vii. 13. p. 491. ix. 2.
KaTeo-xjlpevos et Karta-xqpevos con- p. 645. An. p. 769. sq.
funduntur de mart. P. c. vi. Kotvov, to, iv. 13. p. 248. An. p.
p. 600. An. p. 726. 238. _sq.
KUTTj<peia et KaTTjrprjs x. 9. p. 732. Kotvcovetv Ttvt v. 24. p. 37 T - An. p.
An. p. 854. 415. ext.
KaTopdwpa vi. 3. p. 389. init. An. p. *koivcoviku ypuuunra, htterae com-
431. x. 4. p. 691. municatoriae vii. 30. p. 527. ex
KiiTcodev o-revd(eiv, ex imo ducere epistola synodi contra Paulum
suspirium iii. 23. p. 187. ext. Samosatenum.
Perperam Valesius vertit Kurcodev : **Ko\\r)yt]s x. 5. p. 718. ext.
"demisso vultu." Cf. Combefis. Comparativus iii. 8. An. p. 146. v.
auctar. noviss. PP. p. 193. 37.
t. i. 24. An. p. 398. init. vii. 23.
KaTUKupa iii. 8. p. 557. init. An. p. An. p. 595. viii. 9. An. p.
699. Cf. s. v. Karci a. 670.
KavTqpiaêiv, candenti ferro urere ** KoucpeKTap iv. 15. p. 262. An. p.
viii. 7. p. 554- 12- P- 5 6 9- Cf- 262.
Massuet. ad Iren. adv. hatress. *Kopyj/os Excurs. xiv. p. 988.
i. 13. t. i. p. 65. ** Kopfiavus =
tepos Orjo-avpos ii. 6.
Ke\evetv Excurs. xvii. p. 1015. p. 97. ex Josepho. Vid. Schleus-
KeaûKaiov et tltKos differt. i. 1. ner. Lexic. N. T. s. v. Kopftns.
An. p. 2. De alia vocis significa- Matth. xv. 5. xxvii. 6. Marc. vii.
tione vid. v. 24. p. 371. An. p. 1 1.
412. sq. vii. 25. p. 515. An. p. Kopos et Knpos i. 2. p. 17. ubi cf.
604. varr. lectt.
KfCpiuXuiov, t6, adv. denique, kurz **Koppr)KT(op x. 5. p. 721. ubi cf.
lii. 23. p. 188. init. varr. lectt. An. p. 835. sq.
K r cpaKaio)8t]s junctum cum verbo Kopv(p<iios, **Kopv<pai6TaTos ix. IO.
Kvpios i. 2. p. 6. De superlativo init. p. 670. de mart. Pal. c. xiii.
KeqbaXaioSeo-TaTos vid. Lobeck. ad p. 636. Vid. Lobeck. ad Phryn.
Phrynich. p. 271. p. 69. sqq.
1076 INDEX VERBORUM
Koa-fieh iv. 15. p. 260. ext. An. p. 260. *Atn-ap«a vii. II. p. 489. An. p.
* Koa-fiiKos vi. 18. ext. p. 414. tcl
. 573-
Koo-fiiKa fiadrjfjLara —
<piAd<ro<paibid. * Knrapos vi. 39. p. 443. Excurs. xiv.
Cf. iv. 7. p. 237. v. 17. p. 352. ext. p. 991. At7rapcoraToy ix. 1. p. 642.
Kpd£ew viii. 14. An. p. 703. An. p. 768.
* Kparovvros, 01, iv. 17. V. 24. p. 370. Atroy iii. 27. p. 200. init. junctum
An. p. 408. Hoc posteriori loco verbo kolvos, ut Latini simplex et
praesides ecclesiarum ita dici vi- communis solent dicere.
dentur. * \oyi£eo-dai, pcena dignum haberi
* KTiêiv i. 2. An. p. 13. vi. 45. p. 466.
Kvvryyeo-ia, ra, iv. 15. p. 260. de mart. * XoyiKos iv. 23. ext. p. 286. An. p.
P. 597. Cf. Lobeck. ad
c. iii. p. 296. vii. 32. p. 538 ext. An. p.
Phryn. p. 428. p. 432. p. 517. 646. sq.
Lesbonact. declamatt. ii. 35. p. *Adytoi>, to, x. 1. p. 681. An. p.
56. ed. Orell. ,797-...
KvpiaKal dnodeiêis vii. 32. p. 536. Adytoyiii. 36. p. 214. An. p. 192.
An. p. 640. k. ypacpal iv. 23. p. vi.21. p. 421. vii. 25. p. 516.
286. *KvpioL pov dbeXcpol vi. II. An. p. 604. vii. 29. p. 520. An.
p. 403. Stroth. vertit " meine : p. 609. Adde quos laudat Ir-
Herren Br/"der." misch. ad Herodian. i. 5. t. i.
* kg)\ov vi. 16. p. 412. An. p. 457. p. 144.
*Xoyio-p6s viii. 17. p. 587. An. p.
708.
Xayxdvetv iii. 27. ext. p. 201. AeAdy- Xoyio-TTjs viii. 11. p. 565. init. An.
Xaai Trpoarjyopias. Contra iii. 28. p. 676. sq.
p.202.ftAj?x<iby dixit Eusebius. Vid. * Xoyoypacpeiv, orationes s. sermones
Maittaire de Grcec. ling. diall. scribere iii. 24. p. 191. Vid. Pas-
p. 64. A. p. 65. A. ed. Sturz. sow, h. v. cf. Dionys. H. de comp.
** XadpobibacrKaXeiv iv. II. p. 244. verb. p. 191. ed. Schsefer. et Her-
*Xapnp6s iv. 8. p. 241. An. p. 225. mann. ad Vig. p. 724, 75.
vi. 43. p. 459- An P- 5 r 3- de - *X6yos eKK.Xrjo-iao-Ti.Kos vi. 27. p.432.
mart. P. c. ix. p. 621. ext. An. An. p. 489. 6 Adyos, religio Chris-
p. 740. Excurs. xiv. p. 990. tiana vii. 30. p. 522. An. p.
\1iT0vpyia de mart. Pal. c. xiii. p. 610.
636.X.-.7. p. 725. init. An. p. 841. * XovTpov, baptismus vii. 2. p. 470.
AeVts V. I. p. 307. init. âAKas Ae- vii. 8. p. 477. An. p. 553. sq.
niSas dianvpovs, quas ardentes la- Vid. Suicer. Thes. t. ii. p. 278.
minas vocat Cic. Verr. v. 63. * Xveiv Tiva v. 2. p. 338. Cf. vi. 44.
Xcvkos i. 2. p. 14. AevKoVara, claris- An. p. 532. Adde Chrysost. t. xiii.
sime, maxime perspicue. Ita cum p. 6. ed. Montef. tovs nap' epov
aliis patribus (vid. Suicer. Thes. 8e8epevovs eXvae.
t. ii. p. 227.) illa voce utitur quo- XvKocpiXia, lupina qusedam s. vete-
que Euseb. demonst. evang. i. 10. ratoria amicitia vi. 43. p. 458.
preepar. evang.
524. C. ed.p. Vid. Gataker. ad M. Antonin. xi.
Viger. Praeterea vide quos laudat 15. pag. 397. Julian. epist. ii.
Passow. hexic. h. v. cf. Cicer. edit. a Fabricio salut. luc. evang.
Orat. xvi. purum ac candidum p. 317., ubi scribit Phihppo Ju-
genus dicendi. lianus : ifioi re Kal r<5 papaKiTrj
* Xeoxpopos, Tj, vii. 21. p. 499. An. p. KcovcTTavTico XvKocpiXia.
582. ix. 1. p. 644. ext. p. An. Xuxpav de mart. P. c. ix. p. 617. init.
769. An -
P- 735- s q-
Xrjpos de mart. P. c. ix. p. 622. An.
P-742- M.
, ,
162. eVt 6d-
At/Acbrreti' e'ni ti iii. 6. p. pdyyavov vi. 43. p. 459. An. p. 513.
varov i. e. omni studio ad mortem viii. 9. p. 557.
contendere, mortem sitire. Cf. Cic. ** payio-TpoTrjs viii. n.p. 565. An.
ad Qu. fr. iii. 5. Orat. iii. 20. p. 678.
—
ET FORMULARUM. 1077
padrjfxaTa 'F,\\rfvcov Kal Pcofiaicov vi. 1 70. ext. Tjj fxtTa x.tipas lo-To-
3°- P- 43S« An - P- 49°- pia, historia quam prse mani-
fMdrjTTjs et (rvfxfxadrjTTjs permutantur bus habemus, ut vertit Vales. iii.
iv. Igi p. 264. 30. ext. p. 206. vi. 20. p. 421.

* fxaKapios iv. 23. p. 285. An. p. 294. init. Cf. Bergler. ad Alcijyhron. p.
—
fiaKapios et duvfxdcrios confun- 141 sq.. *fx(Tu uXrjdeuiv, revera v.
duntur vi. 46. p. 468. cf. An. 16. p. 81. Cf. Chrysost. t. xiii.
P- 534- sq.
* p.aKpav vii. 11. p. 483. An. p. 567. * fxeTakafxPdvav t\, excipere aliquid
els fiaKpav ii. 6. p. 97. dicuntur raxvypdcpot vi. 36. p.
* fxaKpbv et fxukduKov irvp vi. 41. 440.
An. p. 507. sq. viii. 12. p. 506. * fxeTaXrjTTTiKos, allegoricu8 vi. 19.
An. p. 678. p. 417. init.
pd\io-Ta i. 1. p. 1. An. p. 3. fxeTuWdo-creivx. 8. p. 728. An. p.846.
* fiapTvpelv, absolute, fidem Chris- fxerepxeo-Qui tlvu i. 8. p. 52. ii. 6. p.
tianam confiteri, 6p.o\oyeiv elvcu 97. An. p. 76.

Xpio-Tiav6v ii. 9. p. 109. Omittit /xeTexeiv et o-vpperexeiv vi. 34. p.
hoc Suicer. t. ii. p. 315., eum tan- 4 39-
tum commemorans vocis p,aprv- u.erecopos=v^rrf\6s ii. 18. p. 122.
peiv usum quo illud dicebantur perpiosvi. 2. p. 386. ext. An. p. 430.
quo subibant mortem Christi pro- * fxrfKos x. 4. p. 699. ext. An. p.
fitendi causa. Cf. Clement. Alex. 819.
Strom. iv. p. 481. ubi 6fxo\oyeiv fxrjKvveiv ri, in re enarranda esse
simili qua nostro loco fxaprvpeiv, longum x. 8. p. 729. Cf. Palladii
significatione invenitur. dial. de vita Chrysost. t. xiii. p.
* paariCeiv, castigare ix. 8. p. 660. 16. Opp. Chrys. ed. Montef.
* fxao-Ti^, i. 8. p.53. ix. 10. p. 675. Schsefer. ad Dionys. H. de comp.
An. p. 790. Adde x. 9. p. 732. init. verb. p. 368. p. 426.
OTt fxrj8' avTos e'8e£aTO rruiSeiav, fxr) oti i. 1. An. p. 5. sq.
p. 4. init.
fxr)8e Tals tcov ne\as pdcrnîv ecrco- Adde 14. p. 579.
viii.
cppovlo-drj. yEschyl. Sept. contra * fxrfTpoTToXis ix. 7. p. 652. An. p.
Theb. v. 604. Agamemn. v. 643. 776. Adde Palladii dialog. de
Kuinol. ad Marc. iii. 10. vita Chrysost. t. xiii. p. 18. kutu-
MaT0av diverso accentu notatus i. 7. (TTpeCpCOV TTJV fXTjTpdiroXlV TCOV KUKCOV
An. p. 35. ttjv n\eove£iuv.
* pe'ya\oi x. 8. p. 725. An. p. 842. * piKpos Excurs. xiv. p. 991.
* pcyaXdfxapTvp vi. 32. An. p. 493. fxd\ifi8os=fxd\vftc)os viii. 12. p. 568.
* fxtyas Excurs. xiv. p. 99 1 . init.
fxeyio-Taves i. 2. p. 14. ex lxx. in- * povupxiu v. 20. p. 358. An. p. 384.
terpp. i. 13. p. 75. Vid. Sturz. de fxovovov, paene, fere, tantum non i. 8.
Maced. et Alex. p. 180. sq.
dial. p. 57. init. iii. 10. p. 174. v. 8.
Cf. Lobeck. adPhryn. p. 197. in- p. 333. fxovovovxl cpdo-Kcov, ita fere
terpp. ad Marc. vi. 21. loquens. Cf. Êschin. diall. iii. 3.
fxddiav et fxeidav x. 9. p. 73 2 An. p. - Viger. de idiott. p. 463. xiii. ed.
853. sq. Herm. Sed augendse orationi in-
pepos ii. 20. p. 128. An. p. iii. servit illud potius iv. 7. p. 237.
fxeaos a) cum genitivo de mart. P. c. fiovovovxi o-efxwvdfxevoi. iv. 15. p.
xiii. p. 638. init. b)xpdvos iv fxeo-co, 255« fxovovovx)- to fxeWov irpodecr-
Ka\ etc, interjecto tempore iii. 23. nicruvTu i. e. omnino praevidentem
p. 187. futura. Statim enim sequitur tra-
fxeTii a) cum accusativo, de eo quod cpcos k. \. vi. 14. ext. p. 410. viii.
eodem tempore quo aliud ac-
fere *4- P- 579* fXOVOVOVX^ TTpOKa\oV-
cidit ii. 11. p. 84. not. i. Hinc bene pevos.
habere puto vel fxc-T avTovs v. 24. fxoppo\vTTeiv iv. 11. An. p. 231. ext.
370. ext. cf. varr. lectt. neque opus fxdcrxos viii. 12. An. p. 679. ext.
ulla vel emendatione vel conjec- fxiiOos duplici significatione iii. 23.
tura. * fxtra x fl
P ns m - 9- P- p. 185. ex Clemente Alex. Cf.
—
10/8 INDEX VERBORUM

Valckenar. ad Eurip. Phceniss. statim sequitur verba rwv veo-
p. 402. sq. irio-T<ov v. 16. p. 345. referenda est
pvpiav8poi ii. 3. p.90. probabiliter ad sequentia Kara
p.vcrep<os=fJ.v<rap<os X. 5- P> 7 21, in Tparov propterea quod inepta tov-
varr. lectt. roKoyia dictum esset t<ov veoni-
fiv<TTay<oyeiv et p.v<rTay<oyia i. 2. p. <tt<ov 7rp<oT<os. Itaque vertit Vale-
14. 18. sius :
" Montanum, quendam ex
* p.vo-Trjpiov vii. 30. p. 526. An. p. iis, qui fidelium numero recens
623. sq. viii. 16. An. p. 704. x. 3. adscripti sunt -primum sub Gra-
An. p. 801. to." Strothius contra 7rp<bT<os
* fivo-TiKov i. 2. p. 8. o~a(3fiaTov junxit verbis ev e7r1.dvp.ia ^vxrjs et
pvo-TiKov p. 18. cf. x. 3. An. p. vertit " zuerst aus ubermassiger
:
801. Begierde" quod longe durius est.

M<ov<jr}s i. 2. p. 8. II. i. 3. p. 21. Sed veomo-Tos 1. 1. nihil esse nisi
Gen. Mcouo-ecor i. 2. p. 18. iii. to. TrpoarjKvTov et verba nva r<ov veo-
p. 172. v. 8. ext. p. 335. 13. 7rio-r<ov np<oT<os verti debere " ein :
p. 342. Mcocrecos' i. 7. p. 50. Mann der ursprunglich nicht in der

ubi cf. varr. lectt. iv. 26. p. christlichen Kirche geboren worden,
293. init. Mcovo-oO vii. 21. p. 500. sondern zu derselben ubergetreten
Dat. Mccwei i. 2. p. 13. vi. war," quod censuit Merkel. his-
19. p. 415. vii. 21. p. 500. Ac- torisch-kritische Aufkldrung der
cusat. Mcoutrea i. 2. p. 9. ext. Streitigkeit der Aloger pag. 88.,
i. 3. p. 22. ext. ix. 9. p. 663. non magis mihi persuadere pos-
Vocativ. Mcovo-i) i. 2. p. 13. Cf. sum, cum nullum exemplum at-
Winer. Grammatik des N. T. p. V. D. 1. 1., quo insolentior
tulerit
35- i- illa vocis veoTTio-Tos (=7rpoo-r)\vTos)
significatio probetur.
N. veos i. 4. p. 29. An. p. 19. ii. 6. p.
vdpa et apa confunduntur x. 4. p. 95. ext. An. p. 74. sq.
698. ** veovpyia de mart. P. c. ii. tt)v
* vabs x. 4. p. 694. An. p. 817. vci)s veovpyiav Trjs Ko\d<re<os, novitatem
x. 4. 710. Genitiv. vea>
p. 685. supplicii.
ibid. p. 685. 692. 699. 701. ext. vevpa i. 2. p. 9. 3. p. 24. x. 4. p.
708. Dativ. ve<o iii. 5. p. 152. x. 4. 692. ext. Legitur hsec vox apud
p. 686. Accusat. singular. veiov ii. patres ssepissime. Vid. Suicer.
6. p. 96. x. 4. p. 695. 700. 702. Thes. t. ii. p. 396. sq. Cf. Euseb.
Plural. vea>s viii. 14. p. 578. init. demonst. evang. iv. 10.
ubi cf. varr. lectt. Vid. Fischer. ve<pos et ve(pe\r) vii. 23. p. 505.
ad Weller. Gr. Gr. t. i. p. 372. An. p. 594. Excurs. xvi. p.
Maittaire de Greec. ling. diall. p. 1006.
27. ed. Sturz. et Sturz. Lex. Xen. ve<oTepo7vota i. 1. p. 2. ii. 6. p. 98.
vol. iii. p. 183. vi. 3.Cf. x. 8. et Du Fresne
* vavayeiv tivos, rei facere naufra- Glossar. med. et inf. Grcec. t. i.
gium viii.p. 545. ext. t5>v els

2. p. 996.
inrav tt)s <r<OTTfpias vevavayrjKorcov, voeiv vi. 38. p. 442. An. p. 500.
qui salutis suae prorsus naufra- voepbs et votjtos x. 4. p. 705« An. p.
gium fecerunt, ut bene vertit 822.
Valesius, die an ihrem Heil vbllig voQeveoSai ii. 23. p. 139. init.
Schiffbruch gelitten, ut Strothius. * vodos iii. 25. p. 196. An. p.
**veo7rio-Tos, fidelium numero recens 172.
adscriptus v. 16. p. 345. ext.=veo- vopbs ii. 17. p. 116. An. p. 98. Adde
<pvTos, veo<p<oTio-Tos. Vid. Lobeck. Arrian. de exped. Alex. iii. 5.
adPhryn.Tp.66i. Cf. Suicer. Thes. 5-
t. ii.p.395. sq. Adde veoxeipo- vovs et povs confusa vii. 1. p. 470.
ex Palladii dialog. de vita
TovtjTos An. p. 539. sq.
Chrysost. t. xiii. p. 30. Opp. ed. * vvpcfrr] v. 1. An. p. 328. sqq. x. 4.
Montef. Sed vox ttp<ot<os quse p. 703. An. p. 821. sq.
—
ET FORMULARUM. \07<j
** vvp.cf)oa-To\i£(iv x. 4. An. p. t. ii.p. 458. ii. Lindner. ad Athe-

821. Cf. Lobeck. ad Phryn. p. nagora» deprec. xvii. 7. p. 132.
625. oikos iii. 30. p. 205. An. p. 185. x.
* w(j.<f)6o-To\os x. 4. p. 705. An. p, 4. p. 702. init. An. p. 820. sq.
822. * oikos (KK\r)o-las vii. 30. p. 527.
** Nojwai de mart. P. c. iv. ext. An. p. 628.
p. 604. c. vii. p. 609. init. o'iop.ai vii. 22. p. 502. init. An. p.
588. *oir)6(i( V .
olos i. 8. p. 53. init. ubi cf. varr. lectt.
oi>8ivolov. AddeViger. ad Euseb.

EavSiKot mensis Aprilis de martyr. jncep. evang. iv. 16. p. 158. C.
P. c. iv. ext. p. 604. 10.
t-ivosxi. 19. ext. p. 420. tu>v in\ tîvrjs * 6\6ypa(pos vi. 24. ext. p. 426. An.
scil. yrjs. Opp. ro>v crvvrjdcov (Ul- p. 483. sq. Adde Athanas. t. i.
(TKCmtOV. p. 116. B. ed. Bened.

ijtjpa, continens vii. 24. p.
scil. yrj, 6pi\dv a) tco 0f&) v. 1. p. 316. An.
507. Cf. Matth. xxiii. 15. p. 332. b) avyypcippao-i tivos, ali-
* £v\ov iv. 16. p. 267. An. p. 271. cujus scripta versare vi. 19. p. 416.
v. 1. p. 308. ext. An. p. 320. sq. ext. Cf. Alciphron. epist. p. 102.
10. p. 562. An. p. 675. de
viii. dvifxois 6pi\r)o-(o ku\ Kvpao-t. Justin.
mart. Pal. c. i. ext. p. 594. M. dial. cum Tryph. ii. 3. u>pi-
£wa>p\s viii.12. p. 566. ext. An. p. \r)cras — povcriKrj Ka\ dcrTpovofxia.
679. sq. * 6p.o\oy(io-8ai iii. 25. p. 196. An. p.
169. yi. 44. ext. p. 465. An. p. 533.

6p.6o-( ii. 25. p. 142. An. p. 130. not.
O.
a. v. 1. p. 302. vi. 3. p. 388. vii. 11.
'O pro ovtos ponitur ii. An.
1. p. 85. p. 482. —
Una significat opocre vii.
p. 61. Cf. v. 16. p. 350. T68Ho-tiv 12. p. 490. Cf. Pierson. ad Mazr.
d\r)6(s. Adde Bergler. ad A l- p. 272. sq.
cipk. p. 155. — 6 fiiv — 6 8i vii. 23. * opocppovdv junctum voci 6p.oios vi.
p. 506. init. 6 MaKpiavos — 6 piv 11. p. 402. ext.
—6 67 i. e. Macrianus quidem — ovdpoTropnos iv. 7- An. p. 218.
Galienus vero. Cf. vii. 30. p. * ovopa v. 16. p. 348. cf. varr. lectt.
525. 6V01 oi 8i. viii. 3. p. 547. * 6W£, ungula, instrumentum quo
6 niv tis, 6 8i tis viii. 10. p. ffii. torquebantur martyres viii. 9.
oi piv, (T(poi 8i, ciWoi 8(. init. p. 557.
* 68v(~ios vi. 19. p. 416. An. p. 469. * 6irio-868op.os v. 18. p. 354. An. p.
sq. 375:.8q. .
oIk(i6tt)s v. 1. p.305. An. p.317. on\ov iii. 26. init. p. 197. An. p. 177.
oiK(Tia viii. 2. p. 546. An. p. 658. * onoTav cum Optativo vii. 11. p.
Cf. Lobeck. ad Phryn. p. 502- 486. cmoTav fiov\r)8(ir) crvWa-
5°5- pdv.
o"iKr)p.a ii. 13. An. p. 90. x. 8. An. * opav a) sq. «r» tivi ii. 9. An. p. 79.
p. 846. not. n. Add. Maittaire de b) Tiva, aliquem suspicere vi. 27.
diall. pag. 115. ext. p. 116. in. in ipso capitis indice. p. 431.
ed. Sturz. Oratio indirecta mutata in direc-
oiKta v. 1. p. 301. ext. An. p. 313. tam v. 16. p. 347. ext. An. p.
oikio-kos et oikoj confusa vi. 43. p. 368. init. cf. vii. 11. p. 486. dirqy-
461. yi\r) poi, icracriv oi irdpovr(s &C.
olKo8op.f) x. 4. p. 693. Vid. Lobeck. opyava IV. 15. p. 260. ext. An. p.
ad Phryn. p. 488. 260.
* otKovopia a)=(vo-apKosXpioTov no- opyia, tu, ii. I. p. 86. init. tu tov ddov
XtVeta i. 1. p. 3. init. p. 5. An. p. 4. \6yov opyiu p(Tao-\6vra. ^ id. Ser-
sq. 6. sq. v. 20. An. p. 384. x. 4. vius ad Virg. JEn. iv. 302. Da-
p. 702. An. p. 821. b) providentia visius ad Maxim. Tyr. dissertt.
divina ii. 1. p. 85. vi. 2. p. 386. xxx. 5. t. ii. p. 93. ed. Reisk. Cf.
Cf. ii. 2. ext. p. 89. Suicer. Thes. Baumgarten-Crusii program. de
1080 INDEX VERBORUM
Dionysio Areopagita p. 18. et quse enimvero, verum emmvero ii.
de vocc. 6la<ros, Qiao-coTr)s ipse an- procem. p. 80. iii. 4. p. 148. 5.

notavi ad Euseb. H. E. x. i. p. p. 151. b) ovx ottvs vii. 21. p.
797. sq. 499. init. An. p. 581. ext. vii. 25.
* opdoTopia dnocrToXiKr) iv. 3. p. 230. p. 510. ext. c)ov^ oti v. 1. p.306.
An. p. 208. Cf. lxx. ad Proverb. An. p. 318.
iii. 6. xi. 5., qui Hebraicum -nzj
> ovde a) ovd' SXcos, nunquam iii. 3.
reddunt per opdoTopeiv. Clement. p. 146. 38. p. 221. vi. 3. p. 390.
Alex. Strom. i. procem. Athanas. init. vi. 25. p. 511. init. b) ovS"
t. i. p. 117. E. p. 322. C. ed. Be- &s v. 1. p. 312. ext. Statim antea
nedict. vero ovS" ovtcos legitur. cf. v. 1.
* 6pdpi£eiv i. 13. p. 75. Strothius in p. 318. init.
edit. Graeca ad h. 1. p. 57. not. 89. ** oviKapios x. 6. p. 723. An. p. 839.
" Quis non, inquit, in hoc Hebrai- BiKcipios legitur apud Athanas.
cum D3tm agnoscit ? Immo
illud t. i. p. 275. C. Opp. ed. Be-
tota narratio Hebrceum aliquem ned.
sapit." * olo-ia i. 2. p. 10. ext. Cf. p. 6.
* 6pKi£eiv KaTa tivos v. 20. p. 358. ext. ovaia XpicrTov, p. 7. ovcricoSrjs
Adde Lobeck. ad Phryn. p. 360. o~o<pia et An. p. 9.
sq. Cf. Servius ad Virgil. vEn. ovpavos in locutione ndcra t) vito tov
xii. 197. Drackenborch. ad Sil. ovpavov eKKkrj&ia KadoXiKr) et simi-
Ital. viii. 105. libus ih. 24. p. 190. An. p. 166. v.
* oppaadai vi. 3. p. 387. ext. 01 6p- 16.P.347. vii. 30. p.521. An. p.
pcopevoi ano Ttjs rncrTecos 01 = 609. sq.
Tria-TevovTes. cf. vii. 9. p. 478. dnb ovcriovcrdai i. 3. p. 27. ext.
tS>v dvocritov eKeivcov pripdrcov Kal
** ovcricocris i. 2. p. 8. ext. cum 8ia-
npaypdrcov 6pp.wp.evos quod haud Kocrpricris junctum est : ratio qua
scio an interpretandum sit quippe :
quid est et existit, seu ovaiav \ap-
qui scelesta illa verba et facta imi- fidvei. Val. vertit " creationem,"
:
tatus sit. Valesius vertit " quippe :

Stroth. " die Schopfung ," non satis
qui scelestis illis verbis et cere- accurate. Eodem vero modo le-
moniis initiatus fuisset," Strothius gitur illud verbum apud Cyrill.
" da er von Leuten ausgegangen Al. lib. i. in Joh. cap. 4. Kard tov
sey, die so gottlose Worte und ttjs ovcriacrecos \6yov, hinsichtlich
Handlungen gebrauchten." Cf. der Art der Existenz. Cf. Suicer.

Athenagorse deprecat. ii. 4. p. 12. Thes. t. ii. p. 529. sq., qui barbare
ed. Lindner. otto cpiXoo-ocpias ko\ vertit : essentiatio, substantiatio,
natoeias 6ppd>pevoi.
Trdcrrjs substantificatio.
** ocriopapTvp vi. 32. An. p. 493. ovre sq. Kal iii. 6. p. 160. ext.
00-os a) TrXeio-Tos ocros, pvpios oaros An. p. 142. Similiter verbum
i. 3. p. 24. ext. 12. p. 69. 13. ovre sequitur cJXXa apud Dion.
ibid. * o-piKpbv oo~ov ocrov i. IO.
H. de comp. verb. p. 308. ed.
An. p. 47. Adde Markland. ad Schcef.
Maxim. Tyr. dissertt. xxiv. 6. ovtos vi. 5. p. 434. Excurs. iii. p.
tom. p. 469. ed. Reisk. b) ocrov
i. 902. sq.
ovttco, jam jam ii. 9. p. 100. ext. ovTcas iv. 9. p. 242. ext. An. p. 227.
vii. 21. init. p. 498. Cf. Eu- sq. ix. 9. p. 667. ovTcos eva e/ca-
rip. Hecub. v. 138. Xen. Anab. o-tov —
eêtv. cf. An. p. 784.
vii. 2, 3. ocrov Lucian. * 6cp0a\p6s vi. 9. p. 400. An. p.
ovk fjor)
diall. mortt. vi. "]. oaov avriKa. 440.

Dorville ad Charit. p. 602. sq. * ocpcs ctkoKios diabolus dicitur v.
Bergler. ad Alciph. epist. x. p. i.p.313. Vid.Suicer.t.ii. p. 535.
36- b. a.Cf. Plutarch. Themistocles
oYe pev, 6Ye 8e Vin. 9. p. 557- ext. C. X.xix. OCplS "EXX77I/ 6 TTOlKlkoS.
In sequentibus legitur SkXoTe Se, 2 Corinth. xi. 3.
rj8r) Se, irdXiv oXXore. ocppvs crvvdyeiv, Toônoieiv x. 9. An.
011 a) ov pr)v aXka, ov pr)v dWci Kal P- 855-
. —
ET FORMULARUM. 1081
** 6(p(ptKid\ios ix. 9. p. 668. An. p. * Trapdbofyn d6\r]Ta\ viii. 7. p. 554.

787. An. p. 667.
n. * Trapdboo-ts iii. 25. p. 196. An. p.
nayy(vr) v. 21. p. 361. ubi cf. varr. x74-
lectt. vi. 9. p. 400. * Trapahoxr) vii. 9. p. 478. An. p. 5-6.
natbduara, littera? humaniores ii. 18. TrapaBvuia et TrapauvOia confundun-
p. 123. init. Cf. Gell. N. A. xviii. tur. vi. 11. p. 486.
7rapaKaTa8r)KT)iii. 23. p. 187. \\(\.
*na\iyy(V(o-ta iii. 23. p. 190. v. I. Suicer. Thes. t. ii. p. 581. sq. Uu
p. 319. ext. x. 4. j). 698. init. Fresne Gloss. med. et inf. Grac.
p. 702. Cf. Suicer. t. ii. p. 549. t. i. pag. 1107. Valckenar. ad
sqq. Palladii dial. de vita Chry- Herodot. p. 471. 477. Lobeck. ad
SOSt. t. xiii. p. 16. uvaTaycoyrjdds Phryn. p. 313. cf. Joseph. B. J. iii.
tt)v rov \ovrpov na\tyy(V(aiav. 8, 5. /Elian! V. H. xiii. 2. Plu-
na\tufto\ia vi. 43. p. 458. nav- = tarch. Tbeseus c. xxxi. Lysander.
ovpyia ibid. c. xviii. interpp. ad 1 Tiinoth. vi.
nd\tv ko\ iraktv vi. 3. p. 388. Cf. 20. 2 Timoth. i. 14. Mceris pag.
Euripid. Iphig. t. v. 1371. ua\\ov 313. ed. Pierson. et Reiskius
8( udWov. indic. in Demosthen. h. v. p. 565.
7ra\ivco8iav ab(tv de mart. P. c. xiii. * 7rapdK\r)Tos V. I.p. 303. An.p.315.
ext. p. 640. An. * 7rapaKo\ov9(iv rtvt
p. 764. iii. 4. p. 149.
navdyados ii. 14. p. 111. iii. 7. p. 165. An. p. 137.
x. 4. p. 686. 688. TrapaKpovdv vii. 30. p. 5 22, An.
*navayr)s Excurs. xiv. p. 991. p. 610. sq.
7ravdp(Tos junctum cum ndvaocpos 7rapau(ifi(o-3at x. 4. p. 7 °- -^ n>
i. 2. p. 15. cf. vi. 9. p. 400. Vid. p. 819. sq.
Hoogev. ad Viyer. p. 95. 18. ed. ** Trapavao-TtWav, reducere vii. 15.
Herm. I'-,493-
navdrjud viii. 11. p. 565. init. de Trapdnrjypa x. 4. ]). 700. An. p. 820.
mart. P. c. iii. p. 597. c. ix. p. 618. 7rapan\r')crios V. 15. p. 343. An. ]).
7rav$oK(iov et navdo^dov vii. 22. p. 361.

502. An. p. 590. * TrapacrrjpdaxTtsi. 9. ]). 59. An. ]).
**nav(v(py(TT)s x. 8. p. 726. init. 40. Cf. S. V. inicrr)U(ia>cris.
Vid. Lobeck. ad Phryn. p. 516. napda-Tacrts d\r)6das, probatio veri-
nav uaWov, nav rovvavriov vii. 22. tatis i. 3. p. 25. Opp. i) tov avu-
p. 504. An. p. 593. /36\ov dvvauts. i. 6. ext. p. 41. ds
* TTavroKpaTotp deus dicitur iv. 15. napdo-Taatv tt)s tcov \p6vatv d\rj-
p. 261. An. p. 260. Adde Sa- 6das, ad demonstrandam veri-
pient. vii. 26. tatem temporum. Cf. iii. 3. ext.
navrosudWov V. 16. p. 350. navTos p. 147. De alio vocis usu vid. de
udWov ovk d\rjd(s, hoc est minus mart. P. c. xii. p. 635. init. An.
verum quam quidvis aliud, i. e. p. 761.
falsissimum. Oikc d\r)6ts enim 7raparao-o-€o-#ai vi. 39. p. 443. ext.
h. 1. unam tantum notionem con- An. p. 500. sq. cf. vii. 30. p. 526.
stituere putandum est = êvoV? dvTtTacrcr6u(vov rc5 c9fco et An. p.
De illa formula cf. Zeune ad Viy. 625.
pag. 415. iv. ed. Herm. * napardvav, perseverare ardere di-
* 7Ta7ra vii. 7. p. 475. An. p. 549. citur (pu>s iii. 8. p. 166. ex inter-
napa(3ov\(v(adai et napa(3o\. An. p. pretatione Valesii. Similiter Zim-
846. not. n. mermannus vertit " eaque lux :
* napa(3pa(3(v(tv Tr)v d\r)ddav, veri- pennansit" et Strothius " diess :
tatem corrumpere iii. 29. p. 204. wdhrte eine halbe Sfitnde lany."
7rapa)(dpa£ts ttjs (Wrjddas le- Sed nescio an vertendum sit 7rapa-
gitur in Palladii dial. de vita T(iv(tv :
" se extendit."
Chrysost. t. xiii. p. 14. ed. Mon- *napaTi6(o~6ai Ttvi rtva, alicui ali-
tef. quem commendare = o-wto-r<ii/a<
7rapa8t6pd(oo-ts v. 16. An. p. 369. ext. v. 4. p. 324. in ipsa capitis in-
1082 INDEX VERBORUM
scnptione et in capit. init. €\ eiv tans, aliud exspectans, trucidatus
airov ev napadeaet, commendatum est; non item Caino (?), qui ne-
eum habere. Cf. Gregor. Nazianz. farii hujusce sceleris causa in cam-
carm. xxx. ed. Murator. in Anecd. pum profectus est." Cf. Athena-
Grac. p. 29. sq. ndpdero acapa, gorae deprecat. xxvii. 10. p. 212.
commendavit corpus. ed. Lindner.
irapaxpr)o-0ai iii. 29. p. 204. An. p. * napQevos An. p. 328. sq.
183. De secunda qua hoc ver- naptardvat, probare, demonstrare iv.
bum ibi legitur, significatione vid. 23. p. 283. An. p.293. Addeii.6.ext.
Hemsterhuis. ad Aristoph. Plut. p. 98. 22. p. 131. init. Cf. iii. 7.
v. 2. Kuinol. Commentar. ad p. 165. irapao-TaTiKos. vii. 32. p.
Actor. vi. 1. cf. Fabric. cod. apocr. 534. init. An. p. 6^6. sq. Chry-
N. T. t. ii. p. 785. sq. not. d. sost. t. xii. p. 343. C. p. 344. E.
napeyKkivetv rr)v Cpa>vr)v 6\o(pvpTiKa>s, De alio verbi usu vid. vii. 9. p.
inflectere vocem iii. 8. p. 170. init. 478. An. p.557. sq.
ex Josepho. * TrapoiKia i. 1. p. 1. An. p. 3. sq.
ndpedpos iv. 7. p. 237. An. p. 218. Paronomasia? et verborum lusus in-
napetcrdyetv iv. 22. p. 280. * napet- signiores vi. 41. p. 240. sq. An.
o-rjyayocrav (?). Cf. varr. lectt. ad p. 505. ext.
h.l. * irapprjcridêo-dai, libertate frui vi.
napeKdexeadat, male interpretari iii. 36. init. p. 440.
39. p. 224. Vid. Gataker. ad M. Participium An. p. 248. sq.
Antonin. v. 6. p. 190. Cf. Borne- *7raTelv Tas dXyr]86vas, dolores sper-
mann. ad Xenoph. conviv. viii. 17. nere, sequo animo ferre viii. 6.
P- x 97- p. 551. Cf. verba pra?cedentia : 'Qs
** napeKOTr)vat napeKaraats
et V. 16. 8e Kat ravra Trdo-xa>v dbtaTpeiTTos
p. 348. An. p. 369. sq. t)v. Hebr. x. 29.
** TrapeKTtOevat ix. 9. p. 66%. An. * Trarrjp naTpibos titulus impera-
p.782. torum viii. 17. p. 586. An. p. 706.
napeKrpenetv 33. p. 438. init.
vi. init.
napev&vp,eio6at ix. IO. p. 673. An. An. p. 549- ext.
*7raTr)p=€7rto-K07Tos.
p.790. Adde 324. Iren. adv. hser.
v. 4. p.
** napeôvbeveiodat, spernix. 7. init. iv. 79. Clement. Alex. Strom. i.
p. 724. Cf. Lobeck. ad Phryn. procem. narepas tovs Karrixrjcravrds
pag. 182. cpapev. interpp. ad Matth. xxiii. 9.
ndpepyov obov de martyr. P. c. vii. * Tretpdo-Oai 8eo-p.a>Tr]piov vi. 39* P-
p. 611. ext. An. p. 734. Adde 443. 8eo-p.a>Tr)piov netparat quod
Chrysostom. t. iv. p. 582. A., ubi Vales. vertit " in vincula con-
:
Abel dicitur ndpepyov factus esse jectus esf et Strothius " ins :
fxiapas Caini be£tds, i. e. a Caino Gefdngniss gelegt." De nenetpa-

quasi ludibundo et ahud agenti pevos et nenetpao-pevos vid. viii. 2.
trucidatus, ita ut csedes Abelis p. 545. ext. An. p. 654. sq.
Caino esset quasi quodduam nd- Perfectum Passivi pro Medio v. 28.
pepyov, negotium subsecivum, res p. 378. eyyeypdcpdat. Adde vi. 23.
levissima. Cf. Wyttenbach. epist. ext. p. 424. elo-evr)veKrat ne-
177. Male locum Chrysos-
crit. p. notr)pe6a. cf.vi. 33. p. 437. de
tomi explicat Montefalconius in mart. Pal. c. xiii. p. 637. Kara-
Chrys. Opp. t. xiii. p. 295. ita yeypappevos.
—
:
" Udpepyov yeyove bet-tds, de * nepiQdXXetv X. 4. An. p. 8lO.

Abele loquitur, estque mira ora- 7rf/)i'/3oXosx. 4.P.700. init. An.p.819.
toris licentia. ipyov est id quod neptypdcpetv vi. 22. p. 423. An. p.
agendum suscipitur, ndpepyov 478. x. 8. p. 728.
opus quod aliud agenti offertur *neptypacpi) vi. 33. p. 438. An.
exsequendum, et ut plurimum p. 494. sq. Cf. vi. 36. p. 441. iv
praeter exspectationem. Itaque tbiats Topcov neptypacpais, in pro-
caedes Abelis ndpepyov Abeli fuit prios libros, ut vertit Valesius.
(?), quia aliud agens, aliud cogi- Melius Strothius " in cine beson-
:
::
ET FORMULARUM. 10S3
dere Sammlung von mehrern Tkei- lyj)seos uvdevTiu moveri auctori-

len." tate aliorum et hac ipsa comino-
TrepieTreiv vii. 19. p, 497. Cf. Ja- tum non audere spuriam pro-
cobs. ad AchiU. Tat.
p. 994. nunciare apocalypsin (vide verba:
*Trepiepyd(ecrduL vi. 2. An. p. 430. Eyo> S« dOeTTJ&ui pev ovk uv T<>\pr)-
viii. 12. p. <}68. ext. An. p. 0-Uip.l T() (HlftXLOV, TToWtVV UVTO 8l(1
682. <tttov8t]s e')(()VT(t)v doe\(pcov ), sed

*irepLepyia de mala hominum ma- I>otius subliraiorem sensum in-
gicis artibus deditorum sedulitate esse et sua cognitione superiorem
dicitur iv. 7. p. 237. Cf. Iren. in illo libro, sumere. Vide verba :
adv. hceress. i. 20. et locus in- pei£ovu 8e tt)s epuvrov (ppovrjo-ecas

signis Eus. demonstr. evang. iii. vTro\apfidvo}. Kai ydp el pr)
6. p. 128. ed. Montac, ubi ipse <Tvvir)pi, d\\' vttovoco ye to'ls pr\-—
Eusebius ras paytKas (ii(-i\ovs vo- pao-iv. Jam
vero quae sequuntur :
cat quas antea tu Trepiepya irpu^- ovk i8io> TavTU perporv kul Kpivcov
uvtcov. Burmann. ad Petron. \oyio-p(o aperte ad sensum re-
xlvi. Stroth. ad Herodian. iv. spondent prsecedentibus 'Eyw 8e :
12. 992. ed. Irraisch. et

t. ii. p. dOeTTio-ai eôvToiv d§e\(po>v.
Kuinol. ad Actor. xix. 19. De- Qui enim libri sacri avOevriav
sunt hsec, ut alia, raale vel apud (TavTa) non examinat et dijudicat
Suicerum. (Ovk —
perptov kul Kpivcov) ex sua
irepUxpv, to, de mart. P. c. iv. p. ipsius judicandi facultate (ISicp
604. An. p. 728. \oyio-pco), pendet profecto ex auc-
*TTepiKe'icr8ai tl X. 4. An. p. 8lO. toritate aliorum, et quia multi alii
*7T€pio^?}, munimentum ii. 23. p. venerantur librum illum, ipse eum
134. ex Hegesippo. Cf. lxx. ad veneratur. Cum
vero ea sit ver-
Psalm. cxl. 2. borum ovk Ibico —— \oyio-pco, vis
TrepiaTeWeiv et Trepio-To\i) vii. 22. ac natura, facile patet, similiter
p. 504. An. p. 591. sq. Cf. vii. dla TricTTeL 8e rr\eov veptov quas illis
11. p. 489. An. p. 572. sq. opponuntur, nihil aliud posse sig-
*TvepiTideo-dai tc X. 4. An. p. 8lO. nincare nisi ea verba quse antea
*Trepi\j/r)pa vii. 22. p. 503. ext. Ex- opponebantur illis 'Eyob 8e dde-
:
curs. xii. p. 962. sqq. TTjaaL d8e\(pcov. Atque ha?c

TT(Ta\ov v. 24. p. 367. An. p. 394. quidem erant verba pei£ovu 8e :
nevBrjves vi. 40. An. p. 502. Adde tt)s epuvTov (ppovi)o-ecos vtto-
Palladii dialog. de vita Chrysost. \up[3dvco. K«i ytip e pij- 1
t. xiii. p. 6. ed. Montef. vtto tov pao-Lv, quibus hoc significabat

KovpLcoarov TT)S Trd\ecos. Dionysius, se quamvis ipse non
rriva^de catalogo s. indice librorum inteiligeret, perciperet, compre-
vi. 32. ext. p. 437. Cf. Reiskius henderet, tamen sumere sublimio-
indic. in Demosthen. h. v. p. 599. rem sensum latere in apocalypsi
*m<rris a) vii. 25. ]). 511. nio-Tei 8e ideoque non audere eam rejicere,
t6 Trheav vepcov Valesius vertit id quod huc quoque cogitatione
"fidei plus tribuens" et Stroth. supplendum esse per se patet.
" rdume hier dem Glauben mehr Jam vero nunc quid sit Trio-reL
ein." Sed ex hac interpretatione Tr\eov vepcov, non minus patere
quid sibi velit loco illo nobilis- debet. Quid enim aliud signifi-
simo Dionysius, vix sane, credo, care eo possit Dionysius nisi se
lectores intelligent. Cf. Merkel. in dijudicanda apocalypseos av-
historisch - kritische Aufklariuuj devTiq plus tribuere simplici, nulla
der Streitigkeii der Aloger p. 219. necessaria quidem ratione sub-
Verum enim vero quid sibi velit nixyr sed simpliciter sumptse et
verbis illis Dionysius, orationem posita? persuasioni suas, id est,
contextam satis luculenter docere TriaTei = Cui inter-
vTTo\r]yl/ei ?
puto. Sententia enhn illius, nisi pretationi apprime

conveniunt
egregie fallor, nulla esse potest etiain sequentia, in quibus ve-
nisi nsec, se in dijudicanda apoca- vopiKu eodem modo opponitur
4 »
: :
1084 INDEX VERBORUM

VOCl KaTaXrjtpdrjvat, oVoSoki- ovk *7r\r)prts rjpepcov vii. II. p. 490. init.
p.d£(o vocibus Bav-
pr) crvvecopaKa et yrjpaibs Kopiftr) ibid. Locutio He-
fid£u) verbis pr) eldov quo in ante- braicum redolens.
cedentibus pei£ova Trjs e'pavrov *n\rjpovv to evayye\iov tov XpicrTov
(ppovt]o-e(os verbis tt)v vno\rjyfnv s. Xpio-Tov, propagare doctrinam
TTjV 7T(p\ aVTOV \ap(3dv(OV et V7TO- Christianam iii. 1. p. 145. vi. 25.
\ap(3dvco, pr) crvvirjpt denique VO- p. 429. et saepius. Cf. Rom. xv.
cabulo vnovocb. Quas curn ita 19. Col. i. 25. iv. 17. Vitringa
sint, quamvis illa vocis nio-Tts observv. sacr. diss. iii. p. 204. sq.
significatio quam exposui, sit in- Valesius non satis recte vertit
solentior, tamen non poterit non " munus evangelicae prsedicationis
falsa videri interpretatio ipsius implere."
Merkelii 1. 1. p. 220. ita a V. D. *n\r}po(pope1o-Qai a) plene et accurate
proposita. It is however wonder- nosse 24. p. 195. init.
iii. Cf.
ful that among so many translators, Rom. 21. Suicer. Thes. t. ii.
iv.
no one has yet thought of the mean- p. 752. Wahl. Clav. N. T. h. v.
ing of the word nio-rts, which was b) confirmari ii. 23. p. 135. Cf.
very common with the Greeks, and Suicer. 1. 1.
is found also in the Acts of the Pluralis numerus a) Substantivo-
Apostles xvii. 31. (?) though the rum insolentior viii. 6. An. p.
expression tdico \oytapco, to which 661. sq. viii. 16. An. p. 704.
it is opposed, necessarily requires it. ix. 10. An. p. 790. init. b)
(Minime vero. Vide quse antea ex- Verbi iii. 36. p. 215. ext. init.
posui). Iiio-Tisheremeans,thatproof a ovk rjyf/avTo ubi cf varr. .
or assurance of a thing which one 369. TToWa ir\r)6r)

lectt. V. 24. p.
person gives another, either by his elaiv. Adde Hermann. ad Sophocl.
own word, or by arguments ad- Electr. v. 400. p. 152. Poppo
duced. The sense of the whole ad Thucyd. p. 152. Voigtlaender.
passage is as follows For al- — ad Lucian. diall. mortt. xiii. p.
though I do not understand it, yet 73. sq. not. c. Cf. Winer. neu-
I have an idea that there is a test.Grammatik p. 145. 4. Euseb.
deeper meaning concealed beneath H. E. ii. 17. p. 117- emaTrjprj nal
its words. I do not judge them (i. e. ev(rej3eia (rvvavôvTat Ka\ Te\et,oiv-
these worcls Tavra) by my own rea- rai ex Philone.
soning, bnt trust rather to others Tvve'tv Ttvos et rt viii. 7. p. 555. An.
who profess to understand them, p. 668.
considerng them too high for *TTVevpU TO TTaTptKOV V. I. p. 311.
myself to comprehend. b) religio *irvevpa ayiov vii. 7. p. 476. init.
Christiana vii. 30. p. 522. 6eo- = An. p. 551. sq. vii. 8. p. 477.
ae(3eta ibid. p. 523. An. p. 555^ sq.
n\avdo-0at e'ts Tiva, irep\ et onicrco 7rvevpaTo(popelo-dat V. 16. p. 346.
Tivbs ii. 23. p. 135. TTodos vii. 12. p. 490. An. p.
n\dvos vii. 30. An. p. 616. 573-
*n\aTvs ii. 18. init. p. 122. An. p. *7Tote"tv a) ti eirl tivos v. 8. p. 335. init.
104. sq. not. r. ex Irenseo b) ti tls to peTenetTa,
n\elv An. p. 540. init. aliquid posteris observandum re-
Pleonasmi insigniores vi. 14. An. p. linquere v. 24. p. 370. Cf. Plu-
452. sq. Cf. An. p. 681. tarch. Nicias c. ix.
*\eove£ia junctum voci avota viii. TTotoTiis et TTtoTTis confunduntur vi.
17. p. 587. aut de insolentia et 9. p. 399. Adde Alciphron. epist.
arrogantia (Uebermuth), aut de xx. et Bergler. ad h. 1. p. 75.
imperandi libidine dictum videtur. sq.
Cf. Sylburg. ad Zosim. hist. i. TToêpelv Ttva iii. 9. p. 171. init. An.
13. p. 24. ed. Cellar. et Sturz. p. 147. Adde i. 1. p. 2. iv. 23.
hexic. Xenoph. vol. iii. p. 560. p. 283. init. Fischer. adPalmphat.
6. 7. de incredd. p. 50.
*-n\r)KTns Excurs. xiv. p. 990. *7To\iTeta et *7To\'tTevpta V. prooem.
INDEX VERBORUM 1085
p. 300. An. p. 312. v. 13. p. *npoavar(iv(iv i. I. ]). 4. ndppoid(v,

340. An. p. 360. vi. 43. p. coan(pu nvpaovs, tcis iavToiv npn-
460. ext. An. p. 516. viii. 9. av(iT(ivavT(s (pcovds.
p. 559. An. p. 671. Cf. Reis- npoava(pcov(iv et dvucficovdv confusa
kius indic. in Demosth. s. v. tro- i. 3. p. 23. Cf\ i. 8. p. 51.
\lT(V(o6ai p. 614. ext.
7to\it(vtt)s x. 5. An. p. 832. ext. **npoaand((adai viii. 4. p. 548. =
no\vpd6(ia et (pi\opd&(ia permu- dand£(ooai quod vide.
tantur vii. 32. p. 538. in varr. *npodoT(iov vii. 11. p. 487. An. p.
lectt. 569.
*no\vnpaypovdv t\ sensu bono vi. *npo}i()\i) x. 4. p. 708. An. p.
2 P- 3^5- An.
- p. 429. sq. Adde 826.
Cleric. art. crit. P. ii. S. ii. t. i. npdypappa vii. 6. ext. p. 474. ubi
p. 457. sqq. ed. ii. Irmisch. ad cf. varr. lectt. vii. 13. p. 491.
Herodian. iv. 12. p. 993. init. An. p. 574. viii. 16. p.
ndpoi, meatus iii. 6. p. 156. init. Cf. 583.
Fischer. in indice ad AHschin. npoypa(pr), n(piypa(pr) et (niypacpi)
h.v. permutantur vi. 13. init. p.
*ndppco6(v, dudum = (\ noWov vi. 4°5-
14. p. 409. An. p. 451. *npoyvp.vd£(iv, proludiis quasi, npo-
*npdypa a) de religione Christiana yvpvaapdrois, exercere suos di-
dicitur iv. 17. p. 272. init. b) *tov citur diabolus KaTa rcov bov\cov
Licyio-Tov npdyparos npo(orcos vii. tov Q(ov v. 1. p. 301. ext. in epi-
13. p. 401. An. p. 574. stola ecclesiae Viennensis et Lug-
*npaypaT({j(a6ai, geri i. I. p. I. dunensis ubi plura leguntur a re
ut recte vertit Vales., vorgefallen athletica petita. Cf. An. p. 316.
sind, ut Stroth. Omissa est heec in voc. 8i(KpivovTo. De athle-
insolentior verbi significatio Sui- tarum vero npoyvpvaapdrois vid.
cer. Thes. t. ii. p. 816. sq. Cf. Lakemacher. antiquitt. Grtecor.
Reiskius indic. in Dernosth. h. v. sacrr. p. 656. sqq. Potter. Archirol.
p. 622. Sturz. Lexic. Xenoph. Grcec. t. i. 1. ii. c. 22. interpp. ad
vol. iii. h.v. 6. Paulus Commentar. 1 Cor. ix. 25. Cf. Clement. Alex.
iiber das N. T. t. iii. p. 72. Stromm. i. prooem. dycov ydp kol 6
Pra?positio nonnisi semel posita ubi npoaycov, ku\ pvarqpia Ta npo pv-
proprie bis ponenda erat vi. 40. a-rqpicov, ubi similiter simul ad
p. 446. An. p, 503. «rl T7)s (vvrjs, Eleusiniae Cereris mysteria Cle-
$,. mens quibus qui ma-
respicit, in
**npaindaiTos ix. I. p. 643. joribus initiari cupiebant, per mi-
*npa$is vi. 41. An. p. 506. nora praeparabantur. Ibid. iv.
npôjidov et np(crf3vT(piov confusa p. 347- tot( br) ti)v tco ovti yvco-
vii. 7. jp. 476. otiki)v (pvaio\oyiav p.(T(ip.(v, rd
*np(cr$(V(iv tivos vi. 38. p. 442. pro piKpci npb tcov p.(yd\cov pvr)6(VT(s
aliquo quasi legati munere fungi, pvaTnplcov et Potter. ad h. 1.
i. e. aliquem tueri ac defendere. *npo8i(£o8(v(iv x. 1. ab init. p. 680.
np(ofi(V(iv \dyov i. I. p. 2. to"is npo8i(£oo(v6(ioi ( rdpois ),
np(o-@vT(pos iii. 39. p. 222. An. prioribus jam decursis, interprete
p. 201. Valesio, den vorigen Biichern der
*npo (w(T<pdpov ex lxx. interpp. i. Kirchengesckichte, Strothio.
3. p. 27. =
npd TTji TOV KOOLLOV npo(KKa6aip(o6ai i. II. p. 65. rijs
a~vLTTd(T(u>s explicante Eusebio ib. \)/v\r)s BtKaLoavvr) npo(KK(Ka6app.c-
Cf. Clerici epistt. critt. art. crit. vrjs.Ita enim cum Josepho le-
t. iii. p.143- gendum esse, non npoK(Ka6app('vrjs
npoaip(ais IX. 9. p. 667. An. p. 784. cum Stepb.j quamvis de codd.
*('v rrj loia npoaipiad ti)v j3ov\rj- lectione nihil constet, satis pro-
LTIV (\tlV. babile puto. Cf. Bornemann. ad
npoavaKpov(o~6ai vii. 25. p. 515- Xenoph. conrir. i. 4. dv8pdaiv (k-
init. An. p. 604. K(Ka6app.(vois tus î>xar, et quam
4 n 2
. :
1080 INDEX VERBORUM

attulitV. D. ad h. 1. p. 46., significatio in N. T. Vid. Wahl.
Brownii notam. Clav. N. T. h. v. Cf. lxx. ad
**npoKaTaiKt.£etv, antea male tractare Psalm. lxv. 4. lxiii. 24. 1 Samuel.
v. 1. p. 309. xii. 2. Cic. ad Famill. xvi. 12. 11.
**7rpovapKqi/, fractum esse, torpere v. 9. 3.
viii. 3. p. 547. init. de mart. P. TrpocrvTraKoveiv x. 4. p. 688. An. p.
C. i. p. 593- — vapKqv,
c£aa8e- 804. Adde Athanas. t. i. p. 964.
veiadai ib. Cf. Matthsei Chrysost. ed. Bened.
hornill. vol. i. p. 100. TrpoacpdeipecrOai rivi iii. 23. p. 186.
rrpovoeiaBai et npopvdadai confun- ext. An. p. 162. sq.
duntur vii. 32. p. 537. 7rpoacpG>vetv rivi tl Excurs. xv. p.
Trpovopia i. 3. p. 22. = 7rpoe8pia, ye- "2 -
• • • n
pas qua? ibidem leguntur. vii. 32. *7rpoacpu>vrjais, petltlO IV. 8. p. 242.
p. 53i ext. viii. 14. p. 578. init.
%
**7rpooh)eveiv, praeire i. 1. p. 4. vi. Trpoacorepco vii. 5. p. 47 1. ext. An.
14. p. 409. P- 542-
rrpoodos Kal elaooos v. 20. p. 360. Trporeprjpa ii. I. p. 82. dpeTrjs Trpo-
init. Cf. Actor. i. 21. et inter- Tepi]para, virtutis laudes. Cf.
prett. ad h. 1. Valcken. ad Eurip. Passow. Lex. h. v.
Phoen. v. 537. p. 196. sq. elar)\6e *7rpoTpe7rTiKu>s vi. 14. p. 409. An.
KaîjXd' P-45I-
irpooipiov An. p. 36.
i. 8. p. 52. TrpoinrTos x. 9. p. 733. An. p. 856.
npbs iii. 153. eivai npbs
6. init. p. *7rpovpyov Troieiadai sq. vTroarjpjj-
dnaAeias. Cf. Athenagorae depre- vaaBai iii. 3. p. 146. Vales.
cat. ii. Lindner. kcu
3. p. 11. ed. vertit " diligenter indicaturus
:
yap 011 rrpos Tr)s vperepas dtKaio- sum" Strothius " In der Folge :
crvvTjs. Ibid. xx.xi. 7. p. 238. dieser Geschichte will ich es mir

Origen. Philocal. c. vi. irpbs kokov zum Geschdft machen, zu mel- —
yeyovevai. Sophocl. Ajac. V. 581. den." Cf. Reiskius indic. in De-
Pseudo-Arist. de mundo c. v. mosthen. h. v. p. 672. Sturz.
p. 168. irpbs ayaOov yivdpeva. Lex. Xenoph. vol. iii. p. 746.
Adde sis hsec Lobeckio adPhryn. Schsefer. ad Dionys. H. de comp.
p. 10. verb. p. 27. sq.
npoaavaqbepeiv, referre, x. 6. extr. p. irpocpaais i. I. p. 4. init. Stroth.
perperam vertit: "Aufsdtze" qua-
7rpocravex elv rivi, VI. 27. ext. p. 432. si a Trpb et (prjpl descenderet Trpd-
Cf. An. p. 488. ext. cpaais.
*7TpoadiaaTe\/\ea6ai vi. 12. ext. p. *7rpocpepeiv t)ia aropaTos de mart. P.
405. ubi 7rpoo~diecrTa\pe'va vertit c. xi. An. p. 750.
Valesius " discrepantia a rectce
: *7rpocprjTiKa x a P<-0-paTa V. 7- P- 33 1 -
fidei ratione" Strothius " davon : An. p. 349.

abweicht." Contra Zimmennan- **7rpoa)Cpei\eiodai, prius accipere
nus :
" subdititia." Cf. Passow. commoda, beneficia i. 2. p. 19.
hexic. h. v. init. Valesius liberius vertit
*7rpoo-epxeo-0ai vii. 9. An. p. 557. " praparatis" et similiter Stroth.
^TrpcoTOKTtaros et TrpcoTOTOKos con-
*7rpocrevxi) et avvaycoyr) ii. 6. p. 96. funduntur i. An. p. 13.
2. p. 17.
init. An. p. 72. sq. *7rpcoTopapTvp vi. 32. An. p. 493.
71-poaexeiv vi. 18. p. 414. init. An. p. Adde v. 1. p. 304. init. unde patet
464. vi. 44. p. 464. An. p. 529. falli Valesium vi. 32. soli Stephano
npocrievai vii. 9. An. p.557. viii. 10. et Theclae TrpcoTopaprvpcov titu-

p. 562. An. p. 674. sq. lum tributum esse affirmantem.
*7rpocr\ap.{5dveoQai Tiva, aliquem tu- Quamvis enim v. 1. alio sensu
eri, ejus curam gerere, aliquem dicantur TrpcoropdpTvpes et eo qui-
suscipere vi. 42. p. 445. Nostra- dem, ut sit " die rechten Mdrty-
:
tes similiter sich jemandes an- : rer," interprete Strothio ( Val.

nehrnen. Frequens est illa vocis retinuit protomartyres in ver-
ET FORMULARUM. 1087
tendo), tamen alii ibi ita vocantur o-eiprjves et prjaeis Xityoiv confusa
quam Stephanus et Thecla. Cf. iii. 23. p. 189. Ci. Combefis.
Suicer. Thes. t. ii. p. 875. Salig. auctar. noviss. PP. t. i. p. 193.
de diptychis veterum p. 138. sqq. 38., qui recte quidem rnonuit
npcoroaTUTris, (jui primum tenet inter pr)o-eo-i minime tueri Rufinum,
alios locum viii. 13. p. 573. An. ut contendit 1. 1. Valesius, ne-
p. 690. Sed antesignanus vertit que minus recte observat, o-ei-
ipse Val. viii. 16. p. 583. ext. pr/o-i hene convenire Johanni,
*npa>ToTvnos VI. 16. p. 41 1. An. p. quemadmodum melius etiam qua-
454. sq. urat illud ad verbum »care7raScoi/,
*nToeio8at dp(f)i ti vi. 30. p. 435. sed nihilominus non omnia qua3
An. p. 490. sunt elegantiora, sunt quoque ve-
nTcofxa v. 15. p. 343. An. p. 361. riora, et omnium minime in pa-
trum scriptis. Cf. liergler. ad
*7TTa>)((ia Trjs btavoias ih. 27. ext. Alciphron. epist. p. 179. bo-ai rais
p. 20I. opCkiais avTov o-eipr/ves evibpvvro.
nrcoôs et Trf'i>r>s i. 6. p. 38. ubi cf. varr. *o-eio-pos Excurs. xiv. p. 991.
lectt. vii. 30. p. 522. ext. An. p. *o-epveiov s. p.ovaaTr)piov Therapeu-
6x1. Cf. x. 4. p. 687. ext. Palladii tarum ii. ex Phi-
17. p. 116. sq.
dial. de vita Chrysost. t. xiii. p. 42. lone. Strothius vertit " das hei- :
nevta ecrrt peadrrjs vnep(Bo\r)s Ka\ lige und einsame Zimmer.'''' Cf.
eWeiy\fecos' vnepfio\r)s ueV nXovrov Montefalconii Onomasticon ad
eWei\jtecos t>e nra>)(eias. Athanas. t. ii. Philo de vita con-
templat. p. 691., ubi de Essenis
tradit to de koivgv tovto aepveiov
:
*pa8tovpyeiv V. 28. p. 377. iv. 23. els o Tais e/3Soua(? avvepôvTat,

p. 285. ext. 8ltt\ovs eaTL TrepiftoKos, 6 uej/ e(s
*penetv npos apvrjatv vi. 41. p. 453. dvBpwva, 6 8e els yvvaiKwiTiv diro-
Cf. Fischer. indic. ad Palcvphat. Kpideis.
h.v. *aepvos Excurs. xiv. p. 990. ext.
Repetitio verborum ad orationis *ar)Kpr)Tov vii. 30. p. 523. ext. An.
gravitatem augendam v. 10. p. p. 614. Adde Meursii Glossa-
337. init. "Ho-av yap rjaav. Cf. i. rium p. 492. sq. ed. ii.
10. p. 63. init. An. p. 46. sq. *arjpeiov martyrium (?) de mart. P.
**penovdtov iv. 17. p. 270. c. i. p. 593. init. An. p. 717.
pijyvvvai tpcovr/v de mart. P. c. xi. ext.
p. 629. ext. An. p. 757. init. arjpeicoais v. 19. extr. p. 338. 20.
povs et vovs confusa vii. 1. p. 470. ibid. An. p. 384. sq. vi. 16. p.
An. p. 539. sq. 412. ext. An. p. 459. sq.
'Pcounlo? sensu latiori iii. 3. p. 146. **atKapios ii. 21. ext. p. 130. ex
An. p. 135. sq. N. T.
*atvha>v vi. 40. An. p. 503. Adde
2. Salmas. ad Tertull. de pull. p.
o-aKKosii. 11. }). 103. ext. Vid. Lo-
beck. ad Phryn. p. 257. atavpa An. ibid.
**aa\dpiovv. 18. p. 353. An. p. 374. aKats voaos vi . 9. p. 400. init. An.
Salvator et Servator vid. Excurs. x. p. 439. sq.
P- 955- **aKenetv = (ppovpeiv viii. I. j).
*o-ejSao-Tos titulus imperatorum viii.

17. p. 585. ext. *aKr)vos, aKTjvoopa iii. 31. p. 206.
o-ef3eiv et npoo-Kweiv de cultu divino An. p. 185. vii. 16. ext. p. 494.
qui alicui exhibetur iv. 15. p. 263. An. p. 577. de mart. P. c. xi.
An. p. 263. Opp. (J-ydTrai'. Cf. P\ 6 3 2 -
Keilii o/inscc. p. 558. sq. not. 36. *aKta iii. \>. 159. init. ex Josej)ho:
6.
ed. Goldhorn. et 7Tov aKta napacpaveirj Tpo<pi)s
o-eieiv vii. 30. p. 523. init. An. p. i. e. si vel levissimus et tenuissi-
611. sq. mus cibus apparuisset. Cf. Ja-
:
1088 INDEX VERBORUM

cob. i. 17. Riccii dissertatt. Hom. cmavLcoTaTOvs Ibid. p. 539- 'AX'^"
p. 437. ed. Born. Xay — .
ovdevos tjttov o-rravLcoTaTov

crKiaypacpia, adumbrata rei species (piXocrocpias epyov e7ri8ebeLype- —
v. 11. p. 338. ex Clem. Al. Adde vos quod bene interpretatur Stro-
locum sis Lobeckio ad Phryn. thius " Er zeigte
: so herrliche —
p. 646. Cf. Athenagorae depre- Friichte der Philosophie" minus
cat. xiv. 3. p. 99. ed. Lind- bene Valesius " sublimioris phi-
ner. losophia —
sincerum specimen
:
—
a-Ki^TTovs vi. 40. p. 446. An. p. 502. exhibuit." Vid. Reiskius et Orell.
sq. Praecedit ocrr/jcoTos'. Vid. Sturz. ad Lesbonact. declamatt. ii. 36.
de dial. Macedon. et Alexandr. p. 58. sq. ed. Orell.
p. 176. Lobeck. ad Phryn. p. 62. *cnreLpeiv ev tlvl tl i. 13. p. 77. ext.
interpp. Polluc. x. 35. et Stroth. rov Xoyoi» rr]s ^co^y. Prsecedit
ad Herodian. i. 4. ed. Irmisch. «V avTcov Knpv^co tov \6yov rov
*o-KipTqv Excurs. xiv. p. 987. 991. Oeov.
aKoXios V. I. p. 313. cncoXtco o(peL *o~!rkdyxyov vii. 21. p. 498. ext. ra
Valesius vertit " tortuosi ser- : ipavTov anXdyxva, mea ipsius vi-
pentis" et Strothius " der krum- : scera vertit Valesius, mein In-
men Schlange." Sed vertendum nerstes male Strothius. Sequitur
potius videtur versuti serpentis.
: tovs SpoaKrjvovs Ka\ (rvp.\jsvxovs
Cf. s. v. oqbis et Koeppen. ad II. ddeXcpovs. Apprime respondet
xvi. 387. Latinorum corda mea. Praeterea
cKvdpcoTrdêiv et o-KvBpconos x. 9. An. vid. Tittmann. Lexic. Synonymor.
P-, 8 55-
in N. T. Specim. iv. p. 9.
*o-KvX\ea6ai Trpos rtva dicitur qui *o-7rovc)d£eo-dai,studiose lectitari vi.
longius et molestius iter facit ad 3. p.389. Nisi forte verbi possit
aliquem i. 13. p. 72. ext. Optime magnifieri. Cf. Sturz. Lexic. Xe-
respondere videtur nostrum : noph. vol. iv. p. 74. sq.
" sich zujemanden bemuhen." Val. *o-rrovbao-pa, tractatus ii. 18. =
vertit simpliciter : " invisere" cnrovbr) p. 122. v. 20. p. 358.
Stroth." besuchen." Cf. Kuinol. **o-Ta6epoTroLeicr8aL
ix. 7. p. 651.
Commentar. ad Matth. ix. 36. Vid. Lobeck. ad Phryn. p. 215.
p. 271. sq. Luc. vii. 6. Lexicis et
Suiceri Thesauro adde diacTKvWetv
s,q-
cTrdaLS Tapaxr) jungitur 11. 19.
et
...
ex Palladii dial. de vita Chrysost. init. p. 126. Vid. Irmisch. ad
t. xiii. p. 17. Opp. Chrys. ed. Herodian. v. 18. 15. t. iii. p.
Montef. 2 5°-
*o-piKpoTrjs = Taireivcocrts, animi mo- <TTe"k\ecr8ai iii. 24. p. 192. An. p.
destia i. 13. p. 78. 167. init.
30. p. 523. An. p. 613.
crofieiv vii. *o-TeppoTr)s, titulus episcopi x. 5. p.
o-o\oiKio-pos vii. 25. p. 516. 719. 6. p. 722. Stroth. vertit
SoXo/xcbj/ i. 7. p. 50. An. p. 35. " Ehrwiirden."
*o-o<pla ii. 17. p. 119. An. p. 101. cTTrjXr)ii. 12. ext. p. 106. An. p.
init. 87. ii. 23. p. 137. init. An. p.
o-o(pLo-Teveiv iv. 16. p. 268. An. p. 122. Excurs. x. p. 941. sqq. Ex-
curs. xvi. p. 1007. sq.
o-o<pLo-rfjs vii. 30. p. 524. An. p. <rrr)\tTeveiv V. 24. p. 369. An. p.
616. 398. sq.
^
cracpos Excurs. i. p. 869. sq. o-Trjpiypos, crTrjpLêcrdcu IX. 7. p. 652.
o-navios, rarus, v. 1. p. 310. An. p. ext. An. p. 777.
322. hinc insignis, egregius, ad- *o-TLâpoTT)s titulus ix. 9. p. 666.
mirabilis vii. 32. p. 538. o-7ravia>- init.
totovs —
icr/xej/ quod Stroth. ver- CTTi(Bi£ecr8ai v. 18. p. 356. An. p.
tit: " sehr seltene Mdnner." Sy- 379. sq.
nonymum est praecedens davua- cttlxos An. p. 457. ext. sq. vi.
o-llototos. Perperam vero Vale- 25. p. 430. eVioroXr) navii okiycov
sius plane omisit in vertendo o-rixcov.
;
ET FORMULARUM. 1089
*o-rot^fla, ra, iii. 31. p. 206. An. p. povov — biioypbs. Varias autem
185. sq. vocis o-vyKporeiv significationes
o-Totêicocris eicraycoyiKr) iii. 3. ext. docte explicaverunt et illustrave-
p. 147. Cf. Suicer. Thes. t. ii. runt post Stephanum in Thesaur.
p. 1040. t. ii. p. 458., Viger. de idiott.
(jTpdreia vii. 15. init. p. 492. An. p. p. 293. ed. Herm. et Zeune ad
575-, h. L, Dorville ad Charit. p. 251.
arparevetv An. p. 844. sq. Schneider. in pra-fat. ad Xenoph.
*o-rparr)ybs vii. II. p. 488. An. p. Anahas. p. xxxv. Creuzer. ad
570. sq. viii. 11. p. 655. init. An. Plotin. de pulcrit. p. 189., in-
p. 676. sq. terpp. ad Aristoph. Equit. v. 474.
a-rpariiorrjs V. I. p. 305. An. p. et Jacobs. ad Achill. Tat. p.
317. x. 8. p. 728. init. An. p. 518.
844. sq. ov£vyia An. p. 679.
crTvyvdêtv, o-rvyvbs, crrvyvoTns An. o-v\\ap(3dveiv An. p. 57.
p.854. sq. crvWeyetv V. I. p. 304. An. p.
*cttv\os v. I. p. 302. dvrnrapfTa&o-e 3 l6 -
(r) \dpts tov Qeov) arvKovs ebpai- ovWetrovpybs vii. 30. p. 521.
ovs. Opponuntur dodeveis. v. 1. o-vpftao-tXevs X. 8. p. 726. Vid. Lo-
p. 3°5- o-rvKov ku\ edpaicopa rcov beck. adPhryn. p. 172. cf. Ephes.
evravda yeyovdra. vi. 41. p. 45 1. ii. 19. Philipp. iii. 17. Coloss. ii.
lnit. oreppol Kal paKaptot crrvXot 10.
tov Kvpiov. x. 4. p. 687. init. crvpî[id(etv et crvpfiiâcrpbs vii. 24.
cttvKoi rov Kvpiov. Cf. 1 Timoth. p. 508. An. p. 600. ex Dionys.
iii. 15. Justin. M. dial. cum Alex. Wahl. Clav. N. T. h.v.
Tryph. vi. 22. nKdr<ova Kal Tlv- crvplBoXa crcoTrjpiov nddovs X. 3.
daydpav crocpovs dvdpas, 01 -ocnrep p. 684. ext. An. p. 801. sq.
reiôs rjpiv kui epetcrpa cptKoao- *o-vpp.*rpeiv Excurs. vii. p. 917.
cpias eêyevovro sqq.
SuperJativus An. p. 146. crvpireptcpepeo-Oai ix. 9. p. 667. ext.
crvyyvcopr-v alreiv i. I . p. 3. dirovepetv An. p. 786. sq. Adde vi. 46. p.
viii. 17. p. 588. init. Cf. Lobeck. 468. Heyne ad Epictet. manuul.
ad Phryn. p. 382. c. xvi. p. 53.
* ovyKarafiaiveiv Ttvt vii. 30. p. 526. o-vp-rXeKecrdai i. 7. p. 43. ubi cf.
init. Excurs. xiii. p. 967. sq. varr. lectt.
o-vyKardj3ao-ts vii. 24. p. 510. An. p. **o-vpnpeo-(ivTepos vii. 5. p. 473. II.
599. sq: p. 483. init. ex Dionysio Alexan-
crvyKarddeo-is ibid. drino. vii. 20. ext. p. 498. Desi-
o~vyKaTaTaao~eiv et o-v»'Tao-o eti' -
iii. 39. deratur haec vox vel apud Lo-
p. 222. beck. ad Phryn. p. 172. Adde
ovyKane'vai vii. 24. p. 600. o-vvTipos =
bpbrtpos ex Polemon.
o-vyKkeio-eis V. I. p. 302. An. p. laudatt. funebb. i. 35. p. 48. ed.
313- sq. Orell. Vid. Onomasticon ad
avyKporeiodai a) congregari, conve- Athanas. t. ii. p. 699. h. v. et
nire vii. 30. init. p. 520. viii. 1. Pra?fat. p. v. ed. Benedict.
p. 543. de mart. P. c. xiii. p. 636. crvpcpepecrdai vii. 7. p. 475. init.
init. et saepius. b) parari viii. 4. p. ubi cf. varr. lectt.
548. Kaff ov en Ta rijs eipijvrjs crvv- avpcpvros x. 8. p. 727. An. p.
eKporeiro i. e. cum pax adhuc 843-
pararetur. Valesius vertit " cum : *crvvdyetv Xoytcrpbv, Stdvotav X. 9.
pax adhuc vigeret" et Strothius : p. 731. An.
p. 849.
" da noch der Friede obwaltete." avvaycoviêadat et e'£evpevi£ecr6iu iii.
Sed o-vyKporeio-6at certe veteribus 23. p. 189.

hoc sensu non usurpatur neque **avvat)\r]Tr)s iii. 4. p. 149. ext. =a
Eusebius loqui videtur de pace crvvepybs ibid. Vid. Lobeck. ad
quae antea jam plane aftuerit. Cf. Phryn. p. 172.
verba praecedentia ovk ei-brovTrep ** o-vvanaWdTTecrOai rtvt, mori cu:n
1090 INDEX VERBORUM
aliquo vii. 22. p. 503. ex Dionysio avrr)v non
potest referri ad dpxai-
Alex. orrjTa, sed pertinet ad irio-TLv
ovvapnd£eo6ai absolute legitur vi. Christianam, id quod latet in
38. p. 442. voce XpLo-Tiavcov. Abresch. auctar.
**owoLa6eoLs An. p. 600. Thucyd. p. 364. p. 382. Valcken.
ovveiSrjois et e\rr\s confusa vii. 9. ad Eurip. Phoen. v. 12. p. 9. sq.
Seidler. ad Eurip. Iphig. T. v.
a-weivai rivi dicitur qui alicujus 107 1. Corte ad Sallust. Catil.
scripta legit vi. 19. p. 416. ext. v. 8. xviii. 1. Davis. ad Cicer. de
sq. Cf. s. v. 6p.i\eiv. divin. ii. 61. 1.
* oweioaKTOL Excurs. xiii. p. 965. 0-vvrju.pevov
oxiP- o-v\\oyLo-pov V. -
s qq- 28. p. 378. init. An. p. 422. sq.

, ,
o~vveio-(pepeiv nvi Tl ev tlvi, alicui Cf. Krug. Logik p. 168*. ed.
aliquid conferre in aliquo vi. 23.
p. 424. ev tjj —
doKtjoeL Te Kal
iii.
ovvdrjtia, signum de quo ante con-

o-7rov8fj npoBvp.iav "«parov avTcS venit ii. 6. p. 98. init. Cf.
o-weio-e(pepev. Eodem modo divi. 40. p. 446. Origen. Philo-
citur eloCpepeiv vi. 23. ext. eloevr)- call. c. vi. Vid. Bergler. ad Al-
veKTai. Cf. S. V. elocfiepeiv. ciphr. epist. p. 88. sq. Irmisch.
*owe\evois de temporis successu ad Herodian. ii. 13. t. ii. p. 387.
ix. 1. p. 643. Sturz. Lexic. Xenoph. vol. iv.
* o-vvei-€Td£eo-8ai tlvl, cum alio esse p. 186. Cf. Grotius ad 2 Maccab.
conjunctum vi. 11. p. 402. ext. viii. 23. Valckenar. ad Scholl. in
Cf. Passow. Lexic. h. v. Eurip. Phcen. p. 741. sq. Orell.
**avve^r]x('LV, simul concinereii. 17. ad Êneani Tact. xx. p. 185.
p. 121. Rarior certe vox est *ovvLordvaL vi. 42. p. 455. ext. An. p.
o-wegaKoveiv quse legitur in So- 509. Valesius vertit ovvi)yayov ko.\
phocl. Trachin. v. 372. et apud ovveo-Tr/o-av " collegerunt atquein
:
Clement. Alex. Strom. iii. p. 549. ccetum suum receperunt." Sed

(cf. Wakefield. ad 1. 1. Sophocl.), verum vidit ex mea sententia
o-vvei;e\Kveiv et crvve^-qyeiodaL qua? solus Strothius, qui vertit o-vve-
ex Apollonii Dyscoli libello de oTrjoav. " gaben sie der Kirche
pronomine 377. B. 8. p. 306.
p. wieder," ita ut non quidem de re-
B. 3. ed. Bekker. attulit Spitzner. ceptione in ecclesiam proprie ita
de versu heroic. p. 194. et ovveô- dicta et per ipsos martyres sed
\nr6aiveiv quod ex Maneth. Apo- commendatione martyrum ab epi-
tel. v. 27. 34. laudavit idem scopis effecta sermo sit. 2wi-
Spitzner. observv. in 0. Smyr- oraadaL Tvpavvioa viii. 14. p. 57^-
nceum p. 237. adjectt. libro de init. An. p. 693. cf. Herodot. i.
versu heroico. 'SweKCpcoveiv quod 103.

non habet Thesaurus Stephani, 2vvvada et Svva&a permutantur vi.
legitur Eus. vi. 41. p. 449. et in 19. 420. An. p. 475.
p. Adde
Athenagor. deprec. xviii. 4. p. Palladii dialog. de vita Chrysost.
140. ed. Lindner. Denique lexi- t. xiii. p. 11. 6 Swvddmv im-
cis adde crweôWvodai ex Gre- OK07T0S.
gor. Neocaesareens. metaphras. o-vvooos ix. 9. p. 669. init. An. p.
in Ecclesiast. viii. 9. (edita quo- 788.
que sa?pius in Gregor. Nazianz. o"vvTaypa a-TpaTiayTLKov vi. 41. p.
Opp. Vid. ejusd. orat. liii. edit. 453. An. p. 507.
Graeco-Latinae Morellii coll. Fa- o-wra£isvii.25.p. 514. An. p.6o3.sq.
bric. Bibl. Grcec. t. v.) doe(3eia 8e Aliter ovvragis legitur v. 1 p. 313. .
Trdo-a dv6pa>nov o-vve£6\\vTai, si- ext. ev tj) XpioTLavrj avvTaêi ye-

mul perit. yvp.vao-p.evos, in Christianorum
Synesis i. 1. An. p. 3. iii. 9. p. 171. disciplina, ut vertit Vales., quem
eiTTa \6yoLs a ubi cf. varr. sequitur Stroth.
6i«
lectt. vii. 12. p. 404. \6yos — o-vvrepveLv ii. procem. p. 80. ext.
n$' r)s. Adde i. 2. p. 6. ubi An. p. 57. Cf. vi. 14. p. 407.
ET FORMULARUM. J091
tntTeTfirffievus 8iT)yrj<reis. et vi. 2.
P- 3 8 3- init An I>- 449- -,

-
crvpTOfxos et avvrovos confusa iii. 36. **Taj3ov\aptos de martyr. P. c. ix.

p. 215. ext. An. p. 195. vi. 41. p. 617. ext. An. p. 737. Adde
p. 449. Manso Leben Constantins des
**awTvpavveiv nui, tyrannidis ali- Grossen p. 334. sq.
cujus esse consortem viii. 14. p. *Tuptfiov a) fiscus vi. 2. p. 386.
579- Cf. Euseb. V. C. ii. 39. Palladii
avpetv ii. 1. p. 84. An. p. 00. dialog. de vita Chrysost. t. xiii.
avandadat v. I. p. 307. An. p. 318. p. 12. init. Opp. ed. Montef.
Duker. ad Thucyd. i. 96. b)
avarpocpr) vi. 3. p. 388. An. p. conclave, cubiculum viii. 14. p.
43 1 - 581. De forma vocis vid. Lobeck.
*avaxnp-aTt£fa6at vi. 41. p. 453. ext. ad Phryn p. 493.
o-vvto-)(rifiaTi£ovTO toIs adopaat, si- Tapifvfo-6ai vii. 32. p. 533. init. An.
mul corporis gestus edere ccepe- p. 636.
runt. *Tu£is vi. 46. p. 466. An. p. 534.
o-(f>ao~u£fiv,vehementissime commo- Tanp&Ta 9. p. 171. init.
iii. An. p.
veri, acstuare de mart. P. c. xi. p. H7-
627. Cf. Ruhnken. ad Tim. Lex. Tapdcro-fiv x. 4. p. 696. init. Excurs.
h. v. Sturz. Lex. Xen. vol. iv. xvi. p. 1003. sq.
p. 211. raxvypd(pos vi. 23. An. p. 480.
*a(pobp6s Excurs. xiv. p. 989. Weiske ad Lonyin. fragm. vi. 2.
*o-(ppuyi£to-dui vi. 43. p. 461. An. p. 528.
p. 517. sq. re et ye de mart. P. c. xi. An. p.
*acppuy\s Kvpiov iii. 23. p. 186. An. 756. sq.
p. 160. s(j. 394. vi. 5. ext. p. Ttyos ii. 13. p. 108. An. p. 90.
'
ax eo uKei1 ' ex Africano

i- 7- P- 47- *Tf\ftovo-6at vii. 15. ext. p. 494.
i. q. avToax*$(d£eiv. Cf. Valesius An. p. 577. Adde Mori dissertt.
ad nott. Maussaci in Harpocrat. theoll. vol. i. p. 302.
p. 91. Pierson. ad Marid. p. 46. *Tf\fi(t)o-ts ibid.
sq. Spanhem. ad Julian. orat. i. TfXos Excurs. v. p. 991. sq.
p. 34. Philostrat. Sophist. de vitis *Tfxvrj tov XpicrTOv V. I. p. 310. An.
i. 25. avToo-xfîovs \6yovs. DlO- p. 322.
nys. Hal. de comp. verb. p. 248. TfO-o-apaKOVTOVTTfS vii. 21. p. 501.
ed. Schaefer. ev a-^fflicp \6yco. init. Vid. Lobeck. ad Phryn.
Ibid. ]). 388. 7roXXa yap avToaxe- p. 408.
t)td£et ptTpa 1) cpvats. Palladii *TTjyavov v. 1. p. 317. ext. An. p.
dial. de vita Chrys. t. xiii. p. 43. 335. Adde Chrysost. t. xiii. p.
avToo-xt$iov Ta(pov fvpavro. 59. C. ed. Montef., ubi junguntur
o-x6\ia iv. 18. p. 274. An. p. 282. Tijynvn Kai udpfp(3o\a i. e. eculei.
o-x'>^(oyi>a(pf'iv ti vi. 25- p. 430. ext. rr)yavi£ftv V. I. ]). 3 12.
An. p. 486. *Ti6to-dni, commemorari, afterri v.
*o-(j)pciTiov et *o-apKiov = o-o>pa, o-(ip£ 5. p. t6 napd-
326. TfdftTai p.fv
iv. I,r
r p. 263. V. I. p. 307. X. 5. 8o£ov. cf. ibid. -rapaftfdoTm. i. 2.
p. 716. sq. Cf. Matth. xxvii. 51. p. 14. init. npos rais Tfdftptvats
Luc. xxii. 51. Fischer. de ritt. d7ro6Vt£co-i,pra?terdeinonstrationes
Lexx. N. T. p. 10. Lobeck. ad superius allatas. Valckenar. dia-
Phrynicli. p. 211. sq. trib. in Eurip. perditt. dramin.
o-(opaT(motfiv, in unum quasi corpus reliqq. p. 3. sq.
colligere i. 1. p. 4. Vid. Morus ad t\s, fls Tts,nds tis etc. viii. procem.
Longin. xl. 1. cf. ib. x. 1. p. 40. An. p. 652.
ed. Weisk. tuvtu Ttf -rpos uWifKa Tts iii. 3. p. 146. An. p. 135. Tives —
f7Ti(TVv6((Tf( Kadd-rtp fv ti auipa onoiats.
Kotfiv Suicer. Thes. t. ii. p. T6\p.a ii. 20. p. 127. ext. vi. 20. ext.
1218. p. 421. Vid. Lobeck. ad Phiyn.
o-(OTr)p Excurs. x. p. 954. sqq. p. 331. sq. cf. Maittaire de G/ytc.
:
1092 INDEX VERBORUM

ling. diall. p. 468. A. ed. Sturz. vnavBpos yvvr) x. 8. p. 729- Qf«
et Polemonis laudatt. funebrr. i. Rom. vii. 2.
14. p. 20. i. 20. p. 28. i. 25. p. 32. **v7T€êyeipeiv, paulatim excitare v.
ii.33. p. 100. p. 102. ii. 35. p. 106. 16. p. 346.
ii. 40. p. 110. ed. Orell. **vnepaKovTt£etv x. 8. An. p. 846.
*roXpav olov T€ elvat viii. 14. p. 577' init.
ext. An. p. 697. sq. vnepaKXeo-dat confunditur cum vrrep-
ToXfirjfia vi. 19. p. 416. An. p. fiaWeo-8ai de mart. P. c. xi. p.
468. 632.
*TOfios de libro simpliciter dicitur V7repyr)pa>s Vli. 21. An. p. 587.
x. ab init. p. 680. tov dtKarov
1. **vTrepeKviKav viii. 14. p. 580. ubi cf.
— io-Toptas TOfiov. Cf. Montefal- varr. lectt.
conius in Onomastico ad Athanas. vTrepepnip.TrXao-6at et vTTepepTTiTrXa-
h.v. t. ii. 526. An. p. 623.
o-dat vii. 30. p.
rovos vi. 9. An. p. 439. **vTTepe(;ayeiv, superare viii. 12. p.
TOTrdpxTjs 13. p. 7 2
i. it. - m 568. x. 8. p. 728. An. p.
tottos et YiovTos inter se confundun- 846.
tur iv. 15. p. 253. An. p. 246. **viTepevxapto-Teiv tivi, alicui agere
tot€ 8fj tot€, tum vero viii. 1. p. gratias de martyr. P. c. xi. p.
544. init.
viii. 3. init. p. 546. cf. 632.
viii. p. 548- opTi
4. yap tipTt et *v7T€p6eo-ts, spatium vi. 41. p. 453.
s. v. Trahtv. Cf. Dorville ad Charit. p. 479.
TOTqvtKavTa i. 13. p. 71« h. 9. p. IOO. ext. Lobeck. ad Phryn. p. 352.
Cf. Lobeck. ad Phryn. p. 50. vTrepopios vii. 21. p. 409. init. ets
*Tpay<j)dia =
bpap-arovpyia de mart. tt)v inrepopiav. Vid. An. p. 581.
P. c. xi. An. p. 755.
*Tpane£tTT)s vii. 7. p. 475. An. p. vTTepTtdevat Ttpr)v X. 5- P- 7*5" -^ 11- P*
549. Excurs. ix. p. 930. sqq. 83 x
. ;
Tpa%vs ix. I. p. 642. TpaxvTa.Tr] VTTo(3atvetv a) ra viroê^rtKoTa i. 2.
(BovXt), durum, invictum animi p. 9. init. =
to. devTepevovra, dig-
propositum. Cf. Sturz. Lex. Xen nitate inferiora. Opp. 6 deios Kat
vol. iv. p. 324. TrpooToyovos Oeov \6yos. Cf. Eu-
TpifHav de mart. P. c. v. p. 605. init seb. demonstr. evang. i. 6. tov
An. p. 729. Adde Chrysostom vTTOê^rjKora Kal aTeXr) fBiov quod
t. p. 262. B. ed. Montef.
ii. male vertit Montacutius :
" eam
*Tpto-TaTrjs ix. 9. p. 662. An. p quce subsecuta est, imperfectiorem
780. sq. vitam" cum vertendum esset
Tvyxavtiv ii. 17. p. 119. ext. An. p " imperfectiorem et vilem vitam."
101. sq. Passow. Lex. h. v. num. c. Chry-
tvXos iii. 20. p. 182. init. An. p sost. t. xiii. p. 51. E. ed. Montef.
156. ubi lectionem ev toIs vTrofiefirjKoo-i
TvpJ3o>pvxos viii. 6. p. 553. An. p i. e. in rebus levioribus, non recte
666. puto posthabitam esse lectioni

tvttos vii. 13. p. 491. An. p. 574. ev to'is vTTofiefHXriKoo-i a Montefal-
Tvpavviiy tivos ii. 21. p. 129. Cf conio. b) *oJ vTTofBefiTjKOTes, qui
Eurip. Suppl. v. 442. se aliis 6ubmittunt aa) sensu la-
Tvxfiov de mart. P. c. xi. An. p tiori de hominibus Deum et Chri-
759. Cf. Lobeck. ad Phryn. p stum colentibus iisque obedienti-

371. Bast. epist. crit. p. 55. bus i. 2. p. 18. init. bb) sensu
angustiori de angelis Dei man-
datis parentibus eique ministran-
tibus i. 2. p. 11. ext. ubi jungi-
*vi6s tov Qeov i. 13. p. 7g.ext. Opp. tur voci XetTovpyos.
6 Qeos. Cf. An. p. 811. sq. vrrodripa vi. 3. p. 390. Vid. Salmas.
vp.ve'tv iii. 33. p. 213. An. p. 191. ad Tertull. de pall. p. 386. sqq.
**vTrava7rvtiv de mart. P. c. ix. p. 413. Kuinol. Commentar. ad
617. Matth. x. 10. p. 284. Passovv.
11
ET FORMULARUM. 1093
Lex. S. V. vndbrffxu et (rdv8u- cano. Cf. Lobeck. ad Phryn. p.

\ov. 80*. Adde TpvtyrfTiqv ex Cle-
*vnodoxfi vii. 9. p. 478. An. p. ment. Alex. Strom. i. prooem.
(pavTciêaBat 2. p. 9. sq. An. p.
vnobvvut 7- p. 23,^. vnobvvTes
iv. — 8. sq.
i.
Adde Palladii dialog. de

tov 86ypctTos rffiiv npo-
rfjv atiTTjv vita Chrysost. t. xiii. p. 23. Val-
o-Tjyofnav, religionis nostrae voca- cken. ad Eurip. Phcen. v. 93.
bulum sibi assumentes, Valesio, P- 34-
die unsern Religions-Namen usur- (pavTacrioKoneiv vii. 30. p. 5 2 .3- An.
piren, Strothio interprete. p. 612. Adde Athanas. t. i. p. 71.
vnodeais et vnepOeo-ts confusa de A. p. 76. D. ed. Bened.
mart. P. c. xi. p. 625. An. p. *(pe'peiv Ttvu eis irpdyfiaTa negotium
75i- facessere alicui iv. 13. p. 249. ext.
vrrofxdîos i. 8. p. $1. ext. — cpepetv ftapeais etri Ttvt ii. 23. p.
vnopucrdtos iii. 6. p. 161. 138. Vid. Wyttenbach. epist. crit.
vnopvrjpuTLêiv iv. 8. p. 239. An. p. p. 177. cf. Wesseling. ad Diodor.
221. Adde v. 20. p. 360. vi. 13. S. iii. 69.
p. 407. cf. Longin. de sublim. *(pepeadat a) vi. 37. p. 442. ov-
1. Fischer. in indice ad Theo-
2. tcos Tfvex^r) i. e. tanto studio de-
phrast. Charactt. Aliter vii. II. certavit, ut vertit Val. Minus
p. 483. An. p. 567. recte Strothius :
" er brauchte so
vnopvrjpuToypdcpos vii. 1 . ibid. Cf. starke Griinde." b) *(pepopevos
An. p. 620. iii.25. p. 196. init. tt)v (pepopevrjv
vnovoia ii. 17. p- 1 7- P- I2 °- lcodvvov npoTepav {enio-To\r)v) i. e.
An. p. 99. Adde Xenoph. con- ])iiorem Johannis quse ei vulgo
viv. iii. 6. p. 13. ed. liornem. adscribitur (epistolam). vi. 36.
*'Ev vnovoiq vndpxetv vi. 29. p. ]). 44I. init. QepeTat he uvtov
434. init. dicuntur ii quos episco- e'nt(TTo\f]. vii. 25. ])• 5 T 3-
pos creari alii putabant. ev Tjj devTepq (pepopevrj lcodvvov
**vnonapatTeia8ai, petere viii. 12. kcu TptTTj, in secunda et tertia,
p. 567. viii. 14. p. 581. init. quae Johanni vulgo adscribuntur,
*vn6o-Tao-is, firmitas, constantia ani- ut bene vertit Val., qui tamen
mi v. 1. p. 306.
" Cf. Wahl. Clav. minus recte cum Strothio iii. 25.
N.T.h.v. (pepouevrfv plane non expressit
vnoTvncocrts V. II. ]). 337. An. p. vertendo. Pejus etiam Strothius
356- vii. 25. p. 513. vertit " vor dem :
,
vnovpyos v. i. ]). 308. ext. Optime zweiten und dritten sogenannten
reddidit Strothius " Henkers- : Briefe des Johannes." Sed ut
knechte." Valesius vertit " mi- : non significavit Dionysius Alexan-
nistri." Cf. Matth. v. 25. vnn- drinus vii. 25., secundam et ter-
perai. tiam illarum epistolarum non esse
vno(prfTr)s x. 4. p.
694. init. Johannis apostoli, ita neque af-
vnoxpto) (x flv Tivd, aliquem habere firmavit eas Johanni esse ad-
devinctum viii. 30. p. 525. Cf. scribendas, sed nihil nisi vulgo
Plutarch. Lucullus c. xx. ext. hoc fieri dixit. Neque iii. 25.
noWavs vnaxpecos nenotrfpivot tcov illo cpepopevifv significavit Euse-
noXircov. Reiskius indic. in De- bius se eas inter 6po\oyovpeva re-
mosthen. h. v. p. 776. ferre sed reliquis verbis. Quo-
v-^rrfXocppoveiv et i';\//j;Xa (j)f>oveiv con- circa erravit vel Eichhorn. Ein-
fusa vii. 30. p. 523. An. p. 612. leitung in dasN. T. t. ii. p. 323.,
ubi Dionysium secundam et ter-
*. tiam epistolam Johannis apostolo
cp littera quid significent interduin i. ejus nominis tribuisse contendit,
2. ]). 7. in varr. lectt. Cf. An. quamvis recte 1. 1. not. c. in illo
P- \33- o\epopevrfv nihil inesse invidiae
(fiaiftpos x. 9. p. 732. An. p. 854. monuerit, quod jam monuimus
(pavrfTiav i. 7. j). 47. ext. ex Afri- contra Strothium. Cf. ii. 23. ext.
:
1094 INDEX VERBORUM

p. 139. Tr/s \eyopevvs 'iovSa quod aliquid studere infligere, parare
iterum certe melius vertit Val. viii.10. p. 561. dnetXas, incutere
" illius Judae" quam Stroth. " des studere alicui terrorem, ex epi-
sogenannten Briefes Judce." Sed stola Phileae. Cf. v. 1. p. 305.
vertendum est " illius qua? Judae
: (pt\oTtpovpevov tov "2aravd. Dre-
vulgo tribuitur." De forma *7re-— sig. de verbis med. p. 493. sq.
(popeKcos vid. v. 24. p. 367. b) *(pt\oTtpeiadai tivi Qeas, spec-
(pdoptpalos iv. 22. p. 280. ext. 28. tacula studiose exhibere de mart.
p. 294. Vid. Lobeck. ad Phryn. P. c. vi. p. 606. init. Cf. Nicol.
P- 559- Dam. p. 421. ed. Orell.
*(pi\oKa\iat vi. 20. p. 421. An. p. cpiKoTtpiat ibid. Bene vertit Val.
475. sq. " in apparatu."
*cpt\o\oyeiv v. 28. An. p. 423. sq. (p[\Tpov iv. 7. p. 237. An. p. 218.
(pi\6\oyos ibid. sq. vi. 19. p. 418. Adde Theocrit. Idyll. iii. interpp.
Vid. Lobeck. ad Phryn. p. 392. ad Horat. Epod. v. xvii. Serm. i.
s q- 8. Herald. et Elmenhorst. ad Ar-
,
*(pi\oveiKias epydrat iv. 20. p. 290. nob. adv. gentt. i. 43. p. i. p. 330.
An. p. 301. ed. OreU.
*cpt\on6\epos Excurs. xiv. p. 990. **(pio-Kos ix. 19. p. 674.
cpt\cmpcoTeia V. 16. p. 345. ext. ubi QoivtKes vii. 7. p.494.
verba e'v e'ni6vpiq \jsv)(ris aperpco (pOlTTITTjS Vi. 6. p. 395.
(pi\owpcoTeias Valesius vertit *(p6\\ts x. 6. p. 722. An. p. 838.
"immodica primi loci cupiditate (popos iii. 20. p. 181. An. p. 156.
captum," eumque praeter alios Cf. An. p. 846. not. n. Rom.
secuti sunt Walch. Entwurf einer xiii. 7. Xenoph. Symp. iv. 5. 32.
vollsldndigen Historie der Ketze- TOTe pev eyco (popov airecpepov rcS
reien t. i. p. 617. sq. et Rcessler. 8r)pco, vvv 8e r) rr6\ts Te\os (pepovcra
Bibliothek der KV. t. iv. p. 126. Tpecpet pe.
Cf. Theodoret. fab. haeret. iii. 2. *(pp6vr)pa e'KK\t]o-iao~TtKov, doctrina
Sed recte hanc interpretationem ecclesiastica v. 28. p. 375.
rejecisse nobis videtur Merkel *cppov8os Excurs. xiv. p. 991.
historisch-kritische Aufkldrung der **(ppovpevTciptos vi. 40. p. 445. An.
Streitigkeit der Aloger p. 88. sqq., p. 502.
qui verba illa potius vertenda (ppvaTTecrQat Excurs. xiv. p. 987.
censet " aus al/zuheftiger Be-
: (pvyabevetv vii. 8. ext. p. 477. Cf.
gierde was grosses vorzustellen," Lobeck. ad Phryn. p. 385. Adde
ita ut non tam episcopatus cupi- Chrysostom. t. xiii. p. 8. p. 57.
ditas qua? Montanum incesserit, B. E.
sed simpliciter major ambitio ejus *(pv\oKptveiv et (pt\oKptveiv btdvotav
et honoris aviditas ab incerto illo permutantur x. 4. p. 707. An. p.
scriptore v. 16. p. 75. significata 825.
sit. Neque aliud voluisse sibi (pvetv Excurs. x. p. 944.
videtur Strothius vertendo "aus : (pvcris vii. II. p. 484. juf-ra tcov kotci
vbermdssiger Beaierde nach dem cpvo-tv 6ecov quod recte vertit Va-
Vorzug." Cf. Palladii dial. de lesius :
" cumqui natura dii
iis
vita Chrysost. t. xiii. p. 87. F. ed. sunt" et Strothius " nebst denen
:
Montef. cpi\oKade8pias Kai Trpcoro- die von Natur Gotter sind." Sed
Kadefipias nd&et. uterque haud leviter lapsus in ex-
*cpi\ocro(peiv ii. 17. An. p. 101. plicandis verbis eVi to Kard cpvcriv
init. v. 28. An. p. 424. init. TpeTrecrdat et eTriXaQetrdai Te tcov
Adde Harpocrat. Lexic. p. 342. rrapd (pvcrtv. Quae cum non possint
ed. Blancard. et Valesius ad h. 1. non eodem sensu dicta esse ab
p. 78 sq. iEmiliano quo illa pera tcov Kara
(pi\6o-o(pos 11. 10. p. 113. An. p. 95. (pvcrtv decov, tamen Valesius inter-
— 3?i\ocr6(pa> opponitur (pt\6do£os pretatus est "ad id quod naturce
:
et cpi\6Kop.7ros iv. 16. p. 267. consentaneum est, ferri" et " eo- :
cpt\oTipeicr6ai a) ti kcitci tivos, alicui rum quce naturce ipsi repugnant,

:
ET FORMULARUM. 1 ()(».'>
oblivisci," Strothius :
" wenn ihr
cuch der Natur yemciss verhalten" *X(i\ena, tu, iv. 15. p. 259. init.
et " von dem widernatiirlichen
: Opp. tu fiiKuui. Cf. iv. 17. p.
ablassen." Contra ut Pauli apo- 37 I • âX(7T6JTf/>a irpuTTe iv.
stoli (Jalat. iv. 8., ita iEmiliani XupanreTrjs =
Turretvos, vilis vii. 27.
sententiain optime perspexit Cleri- p. 518.
cus art. crit. t. i. p. 242. sq. his Xupevvoiiv ii. 17- P- 121.
verbis " Ethnici, qui suos Deos
: Xapdo-creiv iii. An. p.
io. ext. p. 175.
contendebant natura ejusmodiesse, 149. sq. 17. p. 118. x"pdcr-
cf. ii.
non hoininum voluntate in coelum creiv uo-puTti kuI vpvovs i. e. com-

sul)latos, dicebant eos esse kotu ponere. iii. 4. p. 149. init. vii. 3.
(pvcriv, secundum naturam, Chri- p. 472. erriaToKrjV âpaây.
stianorum vero Deum, nempe, *X<iprrj ifsikr) et o-aKpa viii. 5. An. p.
Christum, esse rrupu (pvo-tv prater 661. ubi pro ttoXX^s- 1. KoWr/s.
naturam. /Emilianus iEgypti *Xaprai, libelli accusationis x. 5.
prsefectus ita Dionysium Alexan- p. 718. An. p. 833. sq.
drinum, aliosque Christianos, apud * X.apl(ecr6ai V. I. p. 314. An. p.
Eusebium lib. vii. c. 1 1 alloquitur.
. 327-
Aefi<i)Kuo-iv e£avo-'iuv vpiv crcoTrjpius, *X«u"£f o-&u ix. 1. p. 644. An. p.
el fiovkoicrOe eVl to Karu (pvcriv 769. Adde Lobeck. ad Phryn.
(Qeiov orjXovoTc) Tpirreo-Qui, Kal — p. 387. sq.
— eiriha6eo-6ui tcov Trapa (j)vo~iv *X fl P Siavoias x. 4. p. 694. sq.
Domini potestatem vobis fecerunt anirni liberalitas.
saluti vestrcv consulendi : si modo Xeipaycoyeiv ii. 14. p. III. x.8. extr.
velitis converti ad (Numen) quod p. 730. Vid. Suicer. t. ii. p.
est secundum naturam, et Deos qui 151 1. cf. Irmisch. ad Herodian.
ipsorum imperium tuentur adorare, iv. 2. 15. vi. 8. 3.
eorum vero qui sunt prater natu- XeipoTovin ii. i. p. 81. Cf. Suidas
ram oblivisci. Cum respondisset s. v. x ei po°"'c07r0i'- Sigonius de
Dionysius se solum Deum om- republ. Athen. ii. 4. p. 501. Sui-
nium rerum opificem culturum, cer. Thes. t. ii. p. 15 14. ii. sq. i.
reponit /Emilianus tis yup vpus Budaei Comment. liny. Gr. p. 201.
KtoXvei nal tovtov, — peTu kutu :
tcov Reiskius indic. in Demosth.

(pvcriv Qecov npoffKvveiv Quis vero *Xipeveiv i. 7. p. 46. An. p. 29.
hunc, — cum
:
vos prohibet et iis Xês kuI rrpo r/pepas, \6es Ka\ irpcotjv,
qui Natura sunt Dii adorare?" Xês KCU ov rrporepov X. 9. p. 73 1.
liscc praHor alia Clericus. Cf. ext. An. p. 849. sq.
Lactant. Institt. divinn. iv. 4. 6. Xûpvs et x^ ll vis confunduntur vii.
93" i5- P- 493- An

P- 57 6 - sq. -
(pvcricoais, animi elatio vi. 43. ]). X opeia x. 9. p. 732. An. p. 853.
4 r,6. ext. Cf. Wahl. Clav. N. T. *Xop6s viii. 13. p. 571. init. An.
h'.v. p.683.
**(pcop, fur ix. 3. init. p. 646. *Xpô)v, to, eKTiveiv IV. IO. p. 243.
(pcos x. 4. p. 690. init. x. 9. p. 732. init. Proprie : mortem solvere
sq. (J)cot6s eprrXea ttuvtu. Cf. An. scil. tanquam debitum natura?,
p. 582. i. mori.
e. Valesius vertit libe-
*(pooTayo)y6i dicitur Christus x. 4. rius " vita perfunyi," melius
:
]).689. Vid. Suicer. Thes. t. ii. tamen quam Strothius " die :
p. 1488. Cf. Baumgarten-Crusii Schuld der Natur bezahlt hatte."

proyr. de Dionys. Areop. p. Nam xpewi/ non debitum, sed ne-
20. cessitatem, fatum, mortem signi-
*(po)Ti£eiv et *(pcoTi(rpa iii. 23. An. ficat,contra debitum est ^ptW
p. 161. Adde Bohme commentar. quo Atticos pro XP*° S ut i censent
iu/ llc/>r. iv. 4. p. 254. sq. x. 32. Mceris p. 403. et Phrynich. p.
p. 516. Chrysostom. cateches. i. 391. ed. Lobeck. Vid. Lobeck.
ad illuminandos. Kortholt. ad ad h. 1. Cf. Maittaire de Grac.
Juslin. M. upoloy. ii. p. 94. liny. diall. p. 28. p. 480. B. ed.
1006 INDEX VERBORUM
Sturz. et Buttmann. ausfahrl.
Grammatik p. 241. sq. Nihilomi- *tya\po\ ISioiTiKol vii. 24. An. p.
nus usitatiori mortis wepKppdaei.
Eusebium usurum fuisse puto, si *\jra\po)8ia vii. 24. p. 507. ext. An.
ejusmodi ratione locutus esset ut p. 596. sq.
illi Strothii interpretatio bene con- *\l?eKas de martyr. P. c. ix. ext.
veniret, idvel xP e<BS ve ^
est, si p. 622. init. Vid. Bornemann.
XP*°s eKTtveiv scribere maluisset, ad Xenoph. conviv. ii. 26. p. 82.
quod esset sane debitum solvere s. sq.
reddere (naturce) s. mori. Cf. *\\n\a> Xd-yw, viva voce, interprete
Bergler. ad Alciphron. epist. p. Valesio vii. 24. p. 508. ext. ex
100. Wetsten. et Kuinol. ad Dionys. Alex.
Luc. xii. 20. Wagner. ad Eurip. ylsoqboderjs viii. 14. p. 577. An. p.
Alcest. p. 87. Cornel. Nep. xxi. 697.
1. morbo naturce debitum reddide- yjsvxoyoiyelv et yp-vx a y<*>yi a de mart.
runt. Euseb. H. E. iv. 7. p. 237. P. c. vi. p. 606. An. p. 731.
dnoveipeiv xp* a e t quos laudat Lo- yjsvxoppayelv, in ultimo vitse discri-
beck. adPhryn. p. 392., Themist. mine versari viii. 10. p. 562. ex
or. ix. 120. C. Himer. or. iv. epistola Phileae. ix. 8. p. 658. Cf.
472. xP eos eKTio-ai, Himer. or. Eurip. Alcest. v. 20. v. 143.
xxii. 752. xpeW eKTio-ai. Adde Iphig. T. v. 1432. Wagner. ad
PaUadium de vita Chrysost. t. xiii. Eurip. Alcest. p. 86. " \jrvxoppa-
p. 2. Opp. Chrysost. ed. Montef. yeiv dicuntur, qui extremum agunt
—
XP*°* T °v h-dyov npoaanavaoo>ao>. spiritum, animam agunt. Quum
Ibid. p. 64. E. tov avva(p8evTos autem pr)ywa8ai sit rumpi, fieri
avTrj, o-WTopcos t6 rr)s (pvaeo>s potest, ut eadem idea, quse mytho
XP*<»s dnaLTrjdevTos. An igitur de Parcis locum dedit, etiam hoc
forte scribendum sit iv. 10. vel vocabulum protulerit."
Xpecoj vel XP* 0S eKriaavTos ? Quam- tyvxpbs p. 160. tyvxpa-v X aP lv
iii. 6.
quam dnoTv\r)pa>aai. to xP f ^ v ^ a " KaTaTi8ecr8ai. Cf. Plutarch. Lu-
bet quoque Gregor. Neocses. me- cullus c. xxiii. «ri ^rvxpois eX-
taphras. in Eccles. ix. 7. niaiv.
XPWa vii. 32. p. 531. An. p. 633. Q.
*o>oiveiv v. 1. p. 316. init. An. p.
*Xprjp.ari(eiv 1. 2. p. 12. p. 14. init. p. 33 1
=
-,
20. ext. eTVKprjpiêiv. i. 3. p. 22. *d>poyep(ov vii. 21. p. 501. init. An.
init. Cf. Suicer. Thes. t. ii. p. p. 586. sq.
1531. ii. a. b. Qp in codicibus appositum quid sit
Xpr)o-8ai iv. 30.An. p. 310. ext. vii. An. p. 272. sq. p. 815.
2. ext. p. 470. An. p. 540. sq. o>pa ao>paros, corporis suavitas, ve-
*Xpiaro(p6pos et *XpiaTo<popos viii. nustasviii. 12. p.566.ext. junctum
10. p. 561. An. p. 673. verbo aKpr) eodem modo quo apud
*XP">* de orationis colore vi. 14. Plutarch. Lucull. c. xxxviii. Cf.
p. 408. Aecusat. xP°^ Ta vn 2 5- - vi. 5. p. 392. t6 tov aaparos
p. 515. ext. Cf. iv. 15. p. 352. copaiov. Sturz. Lex. Xenoph.
Xpeoros. vol. iv. p. 602. 9. Kypke adi Cor.
X<opa vi. 34. p. 439. ext. peravoias vii. 36. Sehaefer. ad Dionys. H. de
X&pav laxovaiv, qui in pceniten- comp. verbor. p. 204.

tium ordine stabant, ut Val. ver- 'Qpiyevr/s et 'QpiyevrfS vi. 2. p. 383.
tit, die —
auf dem Buss-Ort stan- a>s a) auget vim adverbiorum iii. 7.
den, ut Stroth. Cf. An. p. 111. p. 165. An. p. 143. b) junctum
*Xo>pe7v, intelligere i. 2. p. 15. Cf. cum particula av i. 2. p. 9. p.
Longin. de subl. ix. 9. p. 32. ed. 19. init. i. 3. p. 25. ext. i. 7. p.
Weisk. eneior] t>)v tov Qeov d£iav 42. vii. 27. p. 518. c) o>s post
— exa>pr)o~e. verba dyvoeiv ii.^ 7. init. p. 98.
Xo>piKos et x a>P LTr s ^* l 4°- P- 445- avxeiv V. 16. p. 350. init. emTij-
ext. An. p. 502. Seiieiv iv. 15. p. 263. Xeyeiv iii. 26.
ET FORMULARUM. 1097
p. 198. init. Xnraptiv ii. 15. p. 112. *&a-Tt, so das.i, pro Tva vel tls to, auf
TuipaKaXtiv iv. 15. p. 255. d) «f dass, legitur iii. 28. ext. p. 203.
tlTrtlv, &>r eVor ehrelv vii. II. p. oicrTtXovaaadai. iv. 1,5. p. 260.
48,5. An. p. 568. vii. 25. p. 511. tbo^tv ai/Tols —
fTriftorjaai u>o~Tt
ext. An. p. 601. Cf. Clerici art. — KaraKavaat. Cf. vii. 5. p. 473.
crit. t. i. p. 136. eq. e) o>? 6Y1 SoypaTa iytyovtv utcnt k. X. viii.
pleonastice i. 4. p. 33. 17. p. 587. irpocTTayfjLa cocrTt.
i>i avva ii. 23. p. 135. An. p. 119. Matth. x. 1. tôvo-iav cccnt coll.
Adde Fabricii cod. upocryph. N. T. Luc. ix. 1. Sturz. Lexic. Xenoph.
t. ii. p. 240. n. vol. iv. p. 623. 6.
:
December, 1880.
€hxnxbn\x IJuaa, (§*f0rtr.
BOOKS
PUBLISHED FOR THE UNIVERSITY BY
HENRY FEOWDE,
AT THE OXFORD UNIVERSITY PRESS WAREHOUSE,
7 PATERNOSTER ROW, LONDON.
ALSO TO BE HAD AT THE
CLARENDON PRESS DEPOSITORY, OXFORD.
LEXICONS, GRAMMAES, &c.

(See also Clarendon Press Series pp. 24, 26.)
A Greek-English Lexicon, by Henry George Liddell, D.D.,

and Robert Scott, D.D. Sixtb Edition, Revised and Augmented.
1870. 4to. clotb, 1/. 165.
A copious Greek-English Voeabulary, compiled from the

best authorities. 1850. 24010. bonnd, $s.
A Practical Introduction to Greek Accentuation, by H. "W.

Chandler, M.A. 1862. 8vo. clotb, ios. 6d.
Etymologicon Magnum. Ad Codd. MSS. recensuit et notis

variorum instruxit Thomas Gaisford, S.T.P. 1848. fol. clotb, 1/. I2s.
Suidae Lexicon. Ad Codd. MSS. recensuit Thomas Gaisford,

S.T.P. Tomi III. 1834. fol. clotb, 2/. 2s.
Scheller's Lexicon of the Latin Tongue, with the German ex-

planations translated into English by J. E. Riddle, M.A. 1835. fol.
clotb, l/. is.
A Latin Dictionary, founded on Andrews' edition of Freund's

Latin Dictionary, revised, enlarged, and in great part rewritten by
Charlton T. Lewis, Ph.D., and Charles Short, LL.D., Professor of
Latin in Columbia College, New York. 1879. 4 t0 - cloth, i/. iis. 6d.
Scriptores Rei Metricae. Edidit Thomas Gaisford, S.T.P.
Tomi III. 8vo. clotb, 15S.
Sold separately
Hephaestion, Terentianus Maurus, Proclus, cum annotationibus, etc.
Tomi II. ios. Scriptores Latini. 5$.
[2] B
Clarendon Press, Oxford.
The Book of Hebrew Roots, by Abu 'L-Walid Manvan ibn

Janah, otherwise called Rabbi Yonah. Now first edited, with an
Appendix, by Ad. Neubauer. 1875. 4to. clotb, 2/. 7«. 6d.
A Treatise on the use of the Tenses in Hebrew. By S. R.

Driver, M.A. Extra fcap. 8vo. clotk, 6s. 6d.
Thesaurus Syriacus : collegerunt Quatremere, Bernstein, Lors-

bach, Arnoldi, Field : R. Payne Smith, S.T.P.R.
edidit
Fasc. I-V. 1868-79. sm - f°l- eac h, ilis.
Vol. I, containing Fasc. I-V. sm. fol. clotk, 5/. 5s.
A Practical Grammar of the Sanskrit Language, arranged

with reference to the Classical Languages of Europe, for the use of
English Students, by Monier Williams, M.A., Boden Professor of San-
skrit. Fourtk Edition, 1877. 8vo. cloth, 15S.
A Sanskrit-English Dietionary, Etymologically and Philo-
logically arranged,with special reference to Greek, Latin, German,
Anglo-Saxon, English, and other cognate Indo-European Languages.
By Monier Williams, M.A., Boden Professor of Sanskrit. 1872. 4to.
cloth, 4/. 145. 6d.
Nalopakhyanam. Story of Nala, an Episode of the Maha-

Bharata the Sanskrit text, with a copious Vocabulary, and an im-
:
proved version of Dean Milman's Translation, by Monier Williams, M.A.

Second Edilion, Revised and Improved. 1879. 8vo. cloth, 15S.
Sakuntala. A Sanskrit Drama, in seven Acts. Edited by
Monier Williams, M.A. Second Edition, 1876. 8vo. clotk, 2 \s.
An Anglo-Saxon Dietionary, by the late Joseph Bosworth,
D.D., Professor of Anglo-Saxon, Oxford. New edition. In the Press.
An Icelandic-English Dictionary, based on the MS. col-

lections of the late Richard Cleasby. Enlarged and completed by
G. Vigfusson. With an Introduction, and Life of Richard Cleasby,
by G. Webbe Dasent, D.C.L. 1874. 4to. cloth, 3/. 7«.
A List of English Words the Etymology of which is

illustrated by comparison with Ieelandic. Prepared in the form
of an Appendix to the above. By W. W. Skeat, M.A., stitcked. 2s.
A Handbook of the Chinese Language. Parts I and II,
Grammar and Chrestomathy. By James Summers. 1863. 8vo. half
hound, 1/. 8s.
Cornish Drama (The Ancient). Edited and translated by E.

Norris, Esq., with a Sketch of Cornish Grammar, an Ancient Cornish
Vocabulary, etc. 2 vols. 1859. 8vo. cloth, 1/. is.
The Sketch of Cornish Grammar separately, stitched, 2s. 6d.
An Etymological Dictionary of the English Language,

arranged on an Historical Basis. By W. W. Skeat, M.A., Elrington
and Bosworth Professor of Anglo-Saxon in the University of Cambridge.
To be completed in Four Parts. Parts I— III, 4to. ios. 6d. each.
Part IV. In the Press.
GREEK CLASSICS, &c.
Aeschyli quae supcrsunt in Codice Laurentiano quoad effici

potuit et ad cognitionem necesse est visum typis descripta edidit
R. Merkel. 1861. Small folio, clotb, 1/. is.
Aeschylus: Tragoediae et Fragmenta, ex recensione Guil.

Dindorfii. Second Edition, 1851. 8vo. clotb, c,s.6d.
Aeschylus : Annotationes Guil. Dindorfii. Partes II. 1841.

8vo. clotb, ios.
Aeschylus : Scholia Graeca, ex Codicibus aucta et emendata a

Guil. Dindorfio. 1851. 8vo. clotb, 55.
Sophocles : Tragoediae et Fragmenta, ex recensione et cum

commentariis Guil. Dindorfii. Tbird Edition, 2 vols. 1860. fcap. 8vo.
clotb, ll. is.
Each Play separately, Ump, 2s. 6d.
The Tcxt alone, printed on writing paper, with large

margin, royal l6mo. clotb, 8s.
The Text alone, square i6mo. clotb, $s.6d.

Each Play separately, limp, 6d. (See also p. 26.)
Sophocles : Tragoediae et Fragmenta cum Annotatt. Guil.

Dindorfii. Tomi II. 1849. ^vo. c '°'£> los -
The Text, Vol. I. 5«. 6d. The Notes, Vol.II. 4$. 6d.
Sophocles : Scholia Graeca :
Vol. I. ed. P. Elmsley, A.M. 1825. 8vo. clotb, 4S. 6d.

Vol. II. ed. Guil. Dindorfius. 1852. 8vo. clotb, 4S. 6d.
Euripides: Tragoediae et Fragmenta, ex recensione Guil.Din-

dorfii. Tomi II. 1834. 8vo. clotb, ios.
Euripides : Annotationes Guil. Dindorfii. Partes II. 1840.
8vo. clotb, ios.
Euripides: Scholia Graeca, ex Codicibus aucta et emendata a

Guil. Dindorfio. Tomi IV. 1863. 8vo. clotb, 1/. i6s.
Euripides : Alcestis,ex recensione Guil. Dindorfii. 1834. 8vo.
sewed, 2s. 6d.
Aristophanes : Comoediae et Fragmenta, cx recensione Guil.

Dindoriii. Tomi II. 1835. 8vo. clotb, Iis. (See page 27.)
Aristophanes: Annotationes Guil. Dindorfii. Partes II. 1837.

8vo. clotb, 1 is.
Aristophanes : Scholia Graeca, ex Codicibus aucta et emendata

a Guil. Dindorfio. Partes III. 1839. ^ vo - clolb, 1/.
B 2
Aristophanem, Index in: J.Caravellae. 1822. 8vo. cloth, 3.».
Metra Aeschyli Sophoelis Euripidis et Aristophanis. De-

scripta a Guil. Dindorfio. AcCedit Chronologia Scenica. 1842. 8vo.
cloth, $s.
Anecdota Graeea Oxoniensia. Edidit J. A. Cramer, S.T.P.

Tomi IV. 1835. 8vo. cloth, il. 2s.
Anecdota Graeca e Codd. MSS. Bibliothecae Regiae Parisien-

sis. Edidit J. A. Cramer, S.T.P. Tomi IV. 1839. 8vo. cloth, ll. 2s.
Apsinis et Longini Rhetorica. E Codicibus MSS. recensuit

Joh. Bakius. 1849. 8vo. cloth, 3S.
Aristoteles; ex recensione ImmanuelisBekkeri. Accedunt In-

dices Sylburgiani. XI. Tomi
1837. 8vo. cloth, 2/. ios.
The volumes (except vol. IX.) may be had separately, price 5s. 6d. each.
Aristotelis Ethica Nlcomaehea, ex recensione Immanuelis
Bekkeri. Crown 8vo. cloth, 55.
Choerobosei Dictata in Theodosii Canones, necnon Epimerismi

in Psalmos. E Codicibus MSS. edidit Thomas Gaisford, S.T.P. Tomi
III. 1842. 8vo. cloth, 15S.
Demosthenes : ex recensione Guil. Dindorfii. Tomi I. II. III.

IV. 1846. 8vo. cloth, \l. is.
Demosthenes : Tomi V. VI. VII. Annotationes Interpretum.

1849. 8vo. clotb, 15S.
Demosthenes: Tomi VIII. IX. Scholia. 1851. 8vo. clotb, ios.

Harpocrationis Lexieon, ex recensione G. Dindorfii. Tomi
II. 1854. 8vo. cloth, ios. 6d.
Heraeliti Ephesii Reliquiae. Recensuit I. Bywater, M.A.

Appendicis loco additae sunt Diogenis Laertii Vita Heracliti, Particulae
Hippocratei De Diaeta Libri Primi, Epistolae Heracliteae. 1877. 8vo.
cloth, price 6s.
Herculanensium Voluminum Partes II. 1824. 8vo. cloth, ios.

Homerus Ilias, cum brevi Annotatione C. G. Heynii. Acce-
:
dunt Scholia minora. Tomi II. 1834. 8vo. cloth, 15S.
Homerus: Ilias, ex rec. Guil. Dindorfii. 1856. 8vo. cloth, 5J. 6d.
Homerus : Scholia Graeca in Iliadem. Edited by Prof. W. Din-

dorf, after a new collation of the Venetian MSS. by D. B. Monro,
M.A., Fellow of Oriel College.
Vols. I. II. 1875. 8vo. cloth, 24S. Vols. III.IV. 1877. 8vo.e/o^, 26s.
Homerus: Odyssea, ex rec. Guil. Dindorfii. 1855. 8vo. cloth,
5«. 6d.
Homerus: ScholiaGraecainOdysseam. Edidit Guil. Dindorfius.

Tomi II. 1855. 8vo. clolb, 15S. 6d.
:
Homerum, Index in : Scberi. 1780. 8vo. chth,6s.6d.
Homer: A Complete Concordance to the Odyssey and Hymns

of Homer; to which
is addetl a Concordance to the Para.lel Passages
Odyssey, and Hymns. By Henry Dmibar, M.D., Member o(

in the Iliad,
theGeneralCouncil, University of Edinburgh. r88o. 4I0. cloth, ll.ls.
Oratores Attiei ex recensione Bekkeri

I. Antiphon, Andocides, et Lysias. 1822. 8vo. clolb, "js.
II. Isocrates. 1822. 8vo. cloth, 7s.
III. Isaeus, Aeschines, Lycurgus,Dinarchus,etc. 1823. 8vo. clotb, Js.
Scholia Graeea in Aeschinem et Isocratem. Edidit G. Dindor-

fius. 1852. 8vo. clolb, 4S.
Paroemiographi Graeci, quorum pars nunc primum ex Codd.

MSS. vulgatur. Edidit T. Gaisford, S.T.P. 1836. 8vo. clotb, $s. 6d.
Plato : The Apology, with a revised Text and English Notes,

and a Digest of Platonic Idioms, by James Riddell, M.A. 1878. 8vo.
clolb, 8s. 6d.
Plato : Philebus, with a revised Text and English Notes, by

Edward Poste, M.A. 1860. 8vo. clotb, Js. 6d.
Plato : Sophistes and Politieus, with a reviscd Text and Eng-

lish Notes, by L. Campbell, M.A. 1866. 8vo. clolb, l8s.
Plato : Theaetetus, with a rcvised Text and English Notes, by

L. Campbell, M.A. 1861. 8vo. clotb, gs.
Plato: The Dialogues, translatcd into English, with Analyses

and Introductions, by B. Jowett, M.A., Regius Professor of Greek.
A new Edition in 5 volumes, niedium 8vo. 1875. cloth, 3/. ios.
Plato : Index to. Compiled for tlie Second Edition of Professor
Jowett's Translation of tlie Dialogues. By Evelyn Abbott, M.A. 1875.
8vo. paper covers, 2s. 6d.
Plato: The Republic, with a revised Text and English Notes,

by B.Jowett, M.A., Regius Professor of Greek. Demy 8vo. Preparing.
Plotinus. Tomi III. 1835.

Edidit F. Creuzer. 4to. 1/. 8j.
Stobaei Florilegium. Ad MSS. fidem emendavit et supplevit

T.Gaisford, S.T.P. Tomi IV. 1822. 8vo. clotb, ll.
Stobaei Eclogarum Physicarum et Ethicarum libri duo. Ac-

Commentarius in aurea carmina Pythagoreorum. Ad
cedit Hieroclis
MSS.Codd.recensuitT.Gaisford.S.T.P. Tomill. 1850. 8vo.c/o/A, iis.
Thucydides: History of the Peloponnesian War, translated

into English by B. Jowett, M.A., Regius Professor of Greek.
In the Press.
Xenophon : Historia Graeca, ex recensione et cum annotatio-
uibus L. Dindorfii. Secoud Edition, 1852. 8vo. cktb, los.6d.
:
Xenophon : Expeditio Cyri, ex rec. et cum annotatt. L. Din-

dorfii. Second Edition, 1855. 8vo. clotb, JOs.6d.
Xenoplion : Institutio Cyri, ex rec. et cum annotatt. L. Din-
d rfii. 1857. 8vo. cloth, ios.6d.
Xenophon: Memorabilia Socratis, ex rec. et cum annotatt. L.
Dindorfii. 1862. 8vo. cloth, "js.6d.
Xenophon : Opuscula Politica Equestria et Venatica cum Arri-

ani Libello de Venatione, ex rec. et cum annotatt. L. Dindorfii. 1866.
8vo. cloth, los. 6d.
THE HOLY SCRIPTURES, &c.

The Holy Bible in the earliest English Versions, made from the
Latin Vulgate by John WyclifFe and his followers: edited by the Rev.
J. Forshall and Sir F. Madden. 4 vols. 1850. royal 4to. cloth, 3/. 3S.
Also reprinted from the ahove

The New Testament in English, according to the Version
by John Wyclirle, about a.d. 1380, and Reviscd by John Purvey,
about a.d. 138S. With Introduction and Glossary by W. W.
Skeat, M.A. 1879. Extra fcap. 8vo. cloth, 6s.
The Book of Job, Psalms, Proverbs, Ecclesiastes, and

Solomon's Song: according to the Version by John Wycliffe,
Revised by John Purvey. ln the Press.
The Holy Bible: an exact reprint,page for page, of the Author-

ized Version published in the year 161 1. Demy 4to. half bound, il. ls.
Vetus Testamentum Graeee cum Variis Lectionibus. Edi-

tionem a R. Holmes, S.T.P. inchoatam continuavit J. Parsons, S.T.B.
Tomi V. 1798-18 2 7. folio, 7/.
Vetus Testamentum ex Versione Septuaginta Interpretum
secundum exemplar Vaticanum Romae editnm. Accedit potior varietas
Codicis Alexandrini. Tomi III. Editio Altera. iSmo. cloth, l8s.
Origenis Hexaplorum quae supersunt; sive, Veterum Inter-
pretum Graecorum totum Vetus Testamentum Fragmenta.
in Edidit
Fridericus Field, A.M. 2 vols. 1 867-1 874. 4to. cloth, 5/. $s.
Libri Psalmorum Versio antiqua Latina, cum Paraphrasi
Anglo-Saxonica. Edidit B. Thorpe, F.A.S. 1835. 8vo. clo/h, ios. 6d.
Libri Psalmorum MS. in Bibl.
Versio antiqua Gallica e Cod.
Bodleiana adservato, una cum
Versione Metrica aliisque Monumentis
pervetustis. Nunc primum descripsit et edidit Franciscus Michel, Phil.
Doct. 1860. 8vo. cloth, ios. 6d.
The Psalms in Hebrew without points. 1879. Crown 8vo.

cloth, 3-v. 6d.
Libri Prophetarum Majorum, cum Lamentationibus Jere-

miae, in Dialecto Linguae Aegyptiacae Memphitica seu Coptica. Edidit
cum Versione Latirsa H. Tattam,S.T.P. Tomi II. 1852. 8vo. clolb, 1 7S.
Clareudon Press, Oxford.
Libri duodecim Prophetarum Minorum in Ling. Acgypt.

vulgo Coptica. Edidit H. Tattam, A.M. 1836. 8vo. clotb,8s.6d.
Novum Testamentum Graeee. Antiquissimorum Codicum

Textus in ordine parailelo dispositi. Accedit collatio Codicis Sinaitici.
Edidit E. H. Hauscll, S.T.B. Tomi lll. 1864. 8vo. balj morocco,
2I. 125. 6d.
Novum Testamentum Graece. Accedunt parallela S. Scrip-

turae loca, necnon vetus capitulorum notatio et canones Eusebii. Edidit
Carolus Lloyd, S.T.P.R., necnon Episcopus Oxoniensis. 181110. clotb, 35.
The same on writitig paper, <with large margin, cloth, ios. 6d.
Novnm Testamentum Graece juxta Exemplar Millianum.

i8mo. clotb, 2s. 6d.
The same on tvriting paper, ivith large margin, cloth, 9 s.
Evangelia Sacra Graece. fcap. 8vo. limp, is. 6d.

The New Testament in Greek and English. Edited by
E. Cardwell, D.D. 2 vols. 1837. crown 8vo. clotb, 6s.
Novum Testamentum Coptice, cura D. Wilkins. 1716. 4to.
clolb, I2S. 6d.
Evangeliorum Versio Gothica, cum Interpr. et Annott. E.

Benzelii. Edidit, et Gram. Goth. praemisit, E. Lye, A.M. 1759. 4I0.
clotb, 1 2s. 6d.
Diatessaron ; sive Historia Jesu Christi ex ipsis Evangclistarum
verbis apte dispositisconfecta. Ed. J.White. 1856. nmo. clotb, 35. 6rf.
Canon Muratorianus : the earliest Catalogue of the Books of

the New Edited with Notes and a Facsimile of the MS. in
Testamcnt.
the Anibrosian Library at Milan, by S.P. Tregelles, LL.D. 1S68. 4to.
clotb, ios. 6d.
The Five Books of Maccabees, in English, with Notes and

Illustrations by Henry Cotton, D.C.L. 1833. 8vo. clotb, IOs. 6d.
Horae Hebraicae et Talmudicae, a J. Lightfoot. A ne~aj

Edition, by R. Gandell, M.A. 4 vols. 1859. 8vo. clotb, l/. Is.
FATHERS OF THE CHURCH, &c.
Liturgies, Eastern and Western. Edited, with Introduction,

Notes, and a Liturgical Glossary, by C. E. Hamniond, M.A. 1878.
Crown Svo. cloth, lOs.6d.
An Appoiilix to the above. 1879. Crown 8vo. paper covers, is. 6d.
St. Athanasius : Orations against the Arians. With an Account

of his Life by William Bright, D.D., Regius Professor of Ecclesiastical
History, Oxford. 1873. Crown 8vo. cloth, gs.
8 Clarendon Press, Oxford.
St. Athanasius : Historical Tracts. With an Introduction by

William Bright, D.D., Regius Professor of Ecclesiastical History, Oxford.
In the Press.
St. Augustine: Select Anti-Pelagian Treatises, and the Acts
of the Second Council of Orange. With an Introduction by William
Bright, D.D. Crown 8vo. cloth, gs.
The Canons of the First Four General Councils of Nicaea,
Constantinople, Ephesus, and Chalcedon. 1877. Crown 8vo. cloth, 2s.6d.
Catenae Graecorum Patrum in Novum Testamentum. Edidit

J. A. Cramer, S.T.P. Tomi VIII. 1838-1844. 8vo. cloth, 2/. 45.
Clementis Alexandrini Opera, ex recensione Guil. Dindorfii.

Tomi IV. 1869. 8vo. cloth, 3/.
Cyrilli Archiepiscopi Alexandrini in XII Prophetas. Edidit

P. E. Pusey, A.M. Tomi II. 1868. 8vo. clotb, 2I. 2s.
Cyrilli Archiepiscopi Alexandrini in D. Joannis Evangelium.

Accedunt Fragmenta Varia necnon Tractatus ad Tiberium Diaconum Duo.
Edidit post Aubertum P. E.Pusey, A.M. Tomi III. 1872. 8vo. 2/. e,s.
Cyrilli Archiepiscopi Alexandrini Commentarii in Lucae Evan-

gelium quae supersunt Syriace. E MSS. apud Mus. Britan. edidit R.
Payne Smith, A.M. 1858. 4to. clotb, ll. 2s.
The same, translated by R. Payne Smith, M.A. 2 vols. 1859.
8vo. clotb, 14S.
Ephraemi Syri, Rabulae Episcopi Edesseni, Balaei, aliorumque

Opera Selecta. E Codd. Syriacis MSS. in Museo Britannico et Biblio-
theca Bodleiana asservatis primus edidit J. J. Overbeck. 1865. 8vo.
clotb, \l. is.
Eusebii Pamphili Evangelicae Praeparationis Libri XV. Ad

Codd. MSS. recensuit T. Gaisford, S.T.P. Tomi IV. 1843. 8vo.
clotb, 1/. ios.
Eusebii Pamphili Evangelicae Demonstrationis Libri X. Re-

censuit T. Gaisford, S.T.P. Tomi II. 1852. 8vo. clotb, 15S.
Eusebii Pamphili contra Hieroclem et Marcellum Libri. Re-
censuit T. Gaisford, S.T.P. 1852. 8vo. clotb, 7s.
Eusebius' Eeclesiastieal History, according to the text of

Burton, with an Introduction by William Bright, D.D. 1872. Crown
8vo. clotb, 8s. 6d.
Eusebii Pamphili Hist. Eccl. : Annotationes Variorum.
Tomi II. 1842. 8vo. clotb, xjs.
Evagrii Historia Ecclesiastica, ex recensione H.Valesii. 1844.

8vo. clotb, 45.
Irenaeus: The Third Book of St. Irenaeus, Bishop of Lyons,

against Heresies. With
short Notes and a Glossary by H. Deane, B.D.,
Fellow of St. John's College, Oxford. 1874. Crown 8vo. cloth, ^s. 6d.
Origenis Philosophumena sive omnium Haeresium Refutatio.

;
E Codice Parisino nunc primum edidit Emmanuel Miller. 1851. 8vo.

clotb, ios.
Patrum Apostolicorum, S. Clementis Romani, S. Ignatii, S.

Polycarpi, quae supersunt. Edidit Guil. Jacobson, S.T.P.R. Tomi II.
Fourtb Edition, 1863. 8vo. clotb, il. is.
Reliquiae Saerae secundi tertiique saeculi. Recensuit M. J.

Routh, S.T.P. TomiV. Second Edition, 1846-1848. 8vo. clolb, il. 5«.
Scriptorum Ecclesiastieorum Opuseula. Recensuit M. J.
Routh, S.T.P. Tomi II. Tbird Edition, 1858. 8vo. clolb, los.
Socratis Scholastici Historia Ecclesiastica. Gr. et Lat. Edidit
R. Hussey, S.T.B. Tomi III. 1853. 8vo. clotb, 15S.
Socrates' Ecclesiastical History, according to the Text of
Hussey, with an Introduction by Wiiliam Bright, D.D. 1878. Crown
8vo. cloth, "js. 6d.
Sozomeni Historia Ecclesiastica. Edidit R. Hussey, S.T.B.
Tomi III. 1859. 8vo. clotb, 15S.
Theodoreti Ecclesiasticae Historiae Libri V. Recensuit T.

Gaisford, S.T.P. 1854. 8vo. clotb, ?s. 6d.
Theodoreti Graecarum AfTectionum Curatio. Ad Codices MSS.

recensuit T. Gaisford, S.T.P. 1839. 8vo. clotb, 'js. 6d.
Dowling (J. G.) Notitia Scriptorum SS. Patrum aliorumque vet.
Eccles. Mon. quae in Collectionibus Anecdotorum post annum Christi
mdcc. in lucem editis continentur. 1839. 8vo. clotb, 4S. 6d.
ECCLESIASTICAL HISTORY, BIOGRAPHY, &c.
Baedae Historia Ecclesiastiea. Edited, with English Notes

by G. H. Moberly, M.A. 1869. crown 8vo. clotb, ios.6d.
Bingham's Antiquities of the Christian Church, and other
Works. 10 vols. 1855. 8vo. clotb, 3/. y.
Bright (W., D.D.). Chapters of Early English Church History.
1878. 8vo. cloth, I2s.
Burnefs History of the Reformation of the Church of Eng-
land. A new Edition. Carefully revised, and the Records collated
with the originals, by N.Pocock, M.A. 7 vols. 1865. 8vo. 4/. 4S.
Burnefs Life of Sir M. Hale, and Fell's Life of Dr. Hammond.
1856. small 8vo. clotb, 2s. 6d.
CardweH's Two Books of Common Prayer, set forth by

authority in the Reign of King Edward VI, compared with each other.
Third Edition, 1852. 8vo. clotb, Js.
Cardwell's Documentary Annals of the Reformed Church of
England; being a Collection of Injunctions, Declarations, Orders, Arti-
cles of Inquiry,
&c. from 1546 to 17 16. 2 vols. 1843. Svo. clotb, iSs.
io Clarendon Press, Oxford.
Cardwell's History of Conferences on the Book of Common

Prayer from 1551 to 1690. Tbird Edition, 1849. 8vo. cloth, *js.6d.
Couneils and Ecclesiastical Documents relating to Great

Britain and Ireland. Spelman and Wilkins, by A. W.
Edited, after
Haddan, B.D., and W. Stubbs, M.A., Regius Professor of Modem
History, Oxford. Vols. I. and III. 1869-71. Medium 8vo. clotb,
each 1/. Is.
Vol. II. Part I. 1873. Medium 8vo. cloth, ios. 6d.

Vol.II. Partll. 1878. Church of Ireland; Memorials of St. Patrick.
stiff covers, 3S. 6d.
Formularies of Faith set forth by the King's Authority during

the Reign of Henry VIII. 1856. 8vo. clotb, 7«.
Fuller's Chureh History of Britain. Edited by J. S. Brewer,

M.A. 6 vols. 1845. 8vo. clotb, il. igs.
Gibson's Synodus Anglicana. Edited by E. Cardwell, D.D.

1854. 8vo. clotb, 6s.
Hussey's Fdse of the Papal Power traced in three Lectures.

Second Edition, 1863. fcap. 8vo. cloth, ^s.6d.
Inetfs Origines Anglicanae (in continuation of Stillingfieet).

Edited by J. Griffiths, M.A. 3 vols. 1855. 8vo. cloth, 15S.
John, Bishop of Ephesus. The Third Part of his Ecclesias-

tical History. [In Syriac.] Now first edited by William Cureton,
M.A. 1853. 4to. cloth, ll. J2s.
The same, translated by R. Payne Smith, M.A. 1860. 8vo.

cloth, ios.
Knighfs Life of Dean Colet. 1823. 8vo. clotb, "jj. 6d.

Le Neve's Fasti Ecclesiae Anglicanae. Corrected and continued
from 171 5 to 1853 by T.DuffusHardy. 3 vols. 1854. 8vo. clotk, il. is.
The Liturgy and Fdtual of the Celtic Church. By F. E.

Warren, B.D., Fellow of St. John's College, Oxford. In the Press.
Missale Vetus Anglo-Saxonicum : the Liturgy of the Anglo-

Saxon Church. By the same Editor. In Preparatioti.
Noelli (A.) Catechismus sive prima institutio disciplinaque
Pietatis Christianae Latine explicata. Editio nova cura Guil. Jacobson,
A.M. 1844. 8vo. cloth, §s.6d.
Prideaux's Connection of Sacred and Profane History. 2 vols.
1851. 8vo. clotb, ios.
Primers put forth in the Reign of Henry VIII. 1848. 8vo.

cloth, 5S.
Records of the Reformation. The Divorce, 1527 — 1533.

Mostly now for the first time printed from MSS. in the British Museum
and other Libraries. Collected and arranged by N. Pocock, M.A.
1870. 2 vols. 8vo. clotb, 1/. i6s.
—
Clarendon Press, Oxford. II
Reforinatio Legum Ecelesiasticarum. The Reformation of

Ecclesiastical Laws, as attempted in the reigns of Henry VIII, Edwaid
VI, and Elizabeth. Edited by E. Cardwell, D.D. 1850. 8vo. clotb,
6s. 6d.
Shirley's (W. W.) Some Account of the Church in the Apostolic

Age. Second Edition, 1874. fcap. 8vo. clotb, $s.6d.
Shuckfbrd's Sacrcd and Profane History connected (in con-

tinuation of Prideaux). 2 vols. 1848. 8vo. clotb, lOs.
Stillingfleefs Origines Britannicae, with Lloyd's Historical

Account of Cliurch Government. Edited by T. P. Pantin, M.A. 2 vols.
1842. 8vo. clolb, ios.
Stubbs (W.). Registrum Sacrum Anglicanum. An attempt

to exhibit the course of Episcopal Succession in England. 1858. small
4to. cloth, 8s. 6d.
Strype's Works Complete, with a General Index. 27 vols.

18 2 1-1843. 8vo. clotb, 7/. 13S. 6d. Sold separately as follows :
Memorials of Cranmer. 2 vols. 1840. 8vo. cloth, ns.

Life of Parkcr. 3 vols. 1828. 8vo. cloth, i6s. 6d.
Life of Grindal. 1821. 8vo. cloth, $s.6d.
Life of Whitgift. 3 vols. 1822. 8vo. cloth, i6s. 6d.
Life of Aylmcr. 1820. 8vo. cloth, $s. 6d.
LifeofCheke. 1821. 8vo. cloth,^s.6d.
Life of Smith. 1820. 8vo. cloth, <$s. 6d.
Ecclesiastical Memorials. 6 vols. 1822. 8vo. cloth, 1/. 13J.
Annals of the Reformation. 7 vols. 8vo. cloth, 2/. $s. 6d.
General Index. 2 vols. 1828. 8vo. cloth, ns.
Sylloge Confessionum sub tempus Reformandae Ecclesiae edi-
tarum. Subjiciuntur Catechismus Heidelbergensis et Canones Synodi
Dordrechtanae. 1827. 8vo. clolb, 8s.
EWGLISH THEOLOGY.
Beveridge's Discourse upon the XXXIX Articles. The third
complete Edition, 1847. 8vo. clotb, 8s.
Bilson on the Perpetual Government of Chrisfs Church, with a

Biographical Notice by R.Eden, M.A. 1842. 8vo. clotb, 4«.
Biscoe's Boyle Lectures on the Acts of the Apostles. 1840. 8vo.

clotb, gs. 6d.
BuU's Works, with Nelson's Life. Edited by E. Burton, D.D.

A new Edition, 1846. 8 vols. 8vo. clotb, 2/. 95.
BurnefsExpositionoftheXXXIXArticles. 1845. 8vo. cloth,is.

Burton's (Edward) Testimonies of the Ante-Nicene Fathers to
the Divinity of Christ. Second Edition, 1829. 8vo. clotb, "js.
B3
Burton's (Edward) Testimonies of the Ante-Nicene Fathers to

the Doctrine of the Trinity and of the Divinity of the Holy Ghost.
1831. 8vo. cloth, y. 6d.
Butler's "Works, with an Index to the Analogy. 2 vols. 1874.

8vo. clotb, ns.
Butler's Sermons. 8vo. cloth, $s. 6d.
Butler's Analogy of Religion. 8vo. cloth, $s. 6d.
Chandler's Critical History of the Life of David. 1853. 8vo.

cloth, 8s. 6d.
Chillingworth's "Works. 3 vols. 1838. 8vo. cloth, 1l.1s.6d.
Clergyman's Instruetor. Sixth Edition, 1855. 8vo. cloth, 6s. 6d.
Comber's Companion to the Temple or a Help ; to Devotion in

the use of the Common Prayer. 7 vols. 1841. 8vo. cloth, ll. ils. 6d.
Cranmer's Works. Collected and arranged by H. Jenkyns,

M.A., Fellow of Oriel College. 4 vols. 1834. 8vo. clotb, 1/. ios.
Enehiridion Theologicum Anti-Romanum.

Vol. I. Jeremy Taylor's Dissuasive from Popery, and Treatise on
the Real Presence. 1852. 8vo. cloth, 8s.
Vol. II. Barrow on the Supremacy of the Pope, with his Discourse
on the Unity of the Church. 1852. 8vo. cloth, Js.6d.
Vol. III. Tracts selected from Wake, Patrick, Stillingfleet, Clagett,
and others. 1837. 8vo. cloth, iis.
[Pell's] Paraphrase and Annotations on the Epistles of St. Paul.

1852. 8vo. clotb, 7s.
Greswell's Harmonia Evangeliea. Fifth Edition, 1856. 8vo.

cloth, ys. 6d.
GresweH's Prolegomena ad Harmoniam Evangelicam. 1840.

8vo. cloth, gs. 6d.
Greswell's Dissertations on the Principles and Arrangement

of a Harmony of the Gospels. 5 vols. 1837. 8vo. cloth, 3/. 35.
Hall's (Bp.) Works. A ne<w Edition, by Philip Wynter, D.D.

10 vols. 1863. 8vo. clotb, 3/. 3S.
Hammond's Paraphrase and Annotations on the New Testa-

ment. 4 vols. 1845. 8vo. cloth, 1/.
Hammond's Paraphrase on the Book of Psalms. 2 vols. 1850.

8vo. cloth, los.
Heurtley's Collection of Creeds. 1858. 8vo. cloth, 6s. 6d.

Homilies appointed to be read in Churches. Edited by J.
Griffiths, M.A. 1859. 8vo. cloth, 7s. 6d.
Clarendon Press, Oxford. 13
Hooker's "Works, with his Life by Walton, arranged by John

Keble, M.A. Sixtb Edition, 1874. 3 vols. 8vo. clotb, ll.lls.6d.
Hooker's Works; the text as arranged by John Keble, M.A.

2 vols. 1875. 8vo. clotb, us.
Hooper's (Bp. George) Works. 2 vols. 1855. 8vo. clotb, Ss.
Jackson's (Dr. Thomas) Works. 12 vols. 1844. 8vo. cloth,

3/. 6s.
Jewel's Works. Edited by R. W. Jelf, D.D. 8 vols. 1847.

8vo. clotb, ll. ios.
Patrick's Theological Works. 9 vols. 1859. 8vo. cloth, 1/. u.

Pearson's Exposition of the Creed. Revised and corrected by
E. Burton, D.D. Sixlb Edition, 1877. 8vo. cloth, ios. 6d.
Pearson's Minor Theological Works. Now first collected, with

a Memoir of the Author, Notes, and Index, by Edward Churton, M.A.
2 vols. 1844. 8vo. cloth, ios.
Sanderson's Works. Edited by W. Jacobson, D.D. 6 vols.

1854. 8vo. cloth, il. ios.
Stanhope's Paraphrase and Comment upon the Epistles and

Gospels. A new Edition. 2 vols. 1851. 8vo. clotb, ios.
Stillingfleefs Origines Saerae. 2 vols. 1837. 8vo. cloth, gs.
Stillingfleet's Rational Account of the Grounds of Protestant

Religion being a vindication of Abp. Laud's Relation ofa Conference,
;
&c. 2 vols. 1844. 8vo. clotb, ios.
Wall's History of Infant Baptism, with Gale's Reflections, and

Wall's Defence. A new Edition, by Henry Cotton, D.C.L. 2 vols.
1862. 8vo. clotb, ll.is.
Waterland's Works, with Life, by Bp. Van Mildert. A neiv

Edition, with copious Indexes. 6 vols. 1857. 8vo. clotb, 2/. Iis.
Waterland's Review of the Doctrine of the Eucharist, with a

Preface by the present Bishop of London. 1868. crown 8vo. clotb,
6s. 6d.
Wheatly's Illustration of the Book of Common Prayer. A

netti Edition, 1846. 8vo. clotb, 5S.
Wyelif. A Catalogue of the Original Works of John Wyclif, by

W. W. Shirley, D.D. 1865. 8vo. clotb, $s.6d.
Wyclif. Select English Works. By T Arnold, M.A 3 vols.

1871. 8vo. clotb, 2/. 2s.
Wyclif. Trialogus. With the Supplement no<w first edited. By

Gotthard Lechler. 1869. Svo. clotb, 14S.
ENGLISH HISTORICAL AND DOCUMENTARY

WOEKS.
Britiah Barrows, a Record of the Examination of Sepulchra!
Mounds in various parts of England. By William Greenwell, M.A.,
F.S.A. Together with Description of Figures of Skulls, General
Remarks on Prehistoric Crania, and an Appendix by George Rolleston,
M.D., F.R.S. 1877. Medium 8vo. cloth, 25S.
Two of the Saxon Chronicles parallel, with Supplementary

Extracts from the Others. Edited, with Introduction, Not.es, and a
Glossarial Index, byj. Earle, M.A. 1865. 8vo. clotb, l6s.
Magna Carta, a careful Reprint. Edited by W.Stubbs, M.A.,

Regius Professor of Modern History. 1879. 4 t0 - stitched, Is.
Britton, a Treatise upon the Common Law of England, com-

posed by order of King Edward I. The French Text carefully revised,
with an English Translation, Introduction, and Notes,by F. M. Nichols,
M.A. 2 vols. 1865. royal 8vo. clotb, 1/. l6s.
Burnefs History of His Own Time, with the suppressed Pas-

sages and Notes. 6 vols. 1833. 8vo. clotb, 2.1. ios.
Burnefs History of James II, with additional Notes. 1852.

8vo. clotb, gs. 6d.
Carte's Life of James Duke of Ormond. A

neiv Edition, care-
fully compared with the original MSS. 6 vols. 1851. 8vo. clotb, il. &S.
Clarendon's (Edw. Earl of) History of the Rebellion and Civil

Wars in England. To which are subjoined the Notes of Bishop War-
burton. 7 vols. 1849. medium 8vo. clotb, 2/. los.
Clarendon's (Edw. Earl oQ History of the Rebellion and Civil

Wars in England. 7 vols. 1839. i8mo. clotb, 1/. Is.
Clarendon's (Edw. Earl of) History of the Rebellion and Civil

Wars England. Also His Life, written by Himself, in which is in-
in
cluded a Continuation of his History of the Grand Rebellion. With
copious Indexes. In one volume, royal 8vo. 1842. clotb, ll. is.
Clarendon's (Edw. Earl of) Life, including a Continuation of

his History. 2 vols. 1857. medium 8vo. clotb, il. 2s.
Clarendon's (Edw. Earl of) Life, and Continuation of his His-

tory. 3 vols. 1827. 8vo. clotb, i6s.6d.
Calendar of the Clarendon State Papers, preserved in the

Bodleian Library. Inthreevohim.es. 1869-76.
Vol. I. From 1523 to January 1649. ^vo. dotb, iSs.
Vol. II. From 1649 to 1654. 8vo. clolb, i6s.
Vol. III. From 1655 to 1657. ^vo. clath, 145.
Calendar of Charters and Rolls preserved in the Bodleian

Library. 1878. 8vo. cloth, l/. I Is. 6d.
Freeman's (E. A.) Historyof the Norman Conquestof England;

its Causes and Results. In Six Volumes. 8vo. cloth, 5/. gs. 6d.
Vols. I— II together, 3rd edition, 1877. l/. l6s.

Vol. III, 2nd edition, 1874. 1/. is.
Vol. IV, 2nd edition, 1875. 1/. is.
Vol. V, 1876. 1/. is.
Vol. VI. Index. 1879. 8vo. cloth, ios. 6d.
Lloyd's Prices of Corn in Oxford, 1583-1830. 8vo. sezved, is.
LuttrelPs (Narcissus) Diary. A Brief Historical Relation of

State AfTairs, 1678-1714. 6 vols. 1857. 8vo. clotb, il. 4S.
May's History of the Long Parliament. 1854. 8vo. cloth, 6s. 6d.
Rogers's History of Agriculture and Prices in England, A.D.

1259-1793. Vols. I and II (1 259-1400). 8vo. clotb, 2/. 2s.
Vok III aiid IV in the Press.
Sprigg's England's Recovery being the History of the ; Army

under Sir Thomas Fairfax. 1854. 8vo. clotb, 6s.
"Whitelock's Memorials of English Affairs from 1625 to 1660.

4 vols. 1853. 8vo. clotb, 1/. ios.
Protests of tlie Lords, including those which have been

expunged, from 1624 to 1874; with Historical Introductions. Edited
by James E. Thorold Rogers, M.A. 1875. 3 vols. 8vo. clotb, 2/. 2s.
Enaetments in Parliament, specially concerning the Universi-

of Oxford and Cambridge.
ties Collected and arranged by J. Griffiths,
M.A. 1S69. 8vo. cloth, I2s.
Ordinanees and Statutes [for Colleges and Halls] framed or

approved by the Oxford University Commissioners. 1863. 8vo. clotb,
1 2s. —
Sold separately (except for Exeter, All Souls, Brasenose, and
Corpus), at is. each.
Statuta TJniversitatis Oxoniensis. 1880. 8vo. cloth, ss.
The Studenfs Handbook to the TJniversity and Colleges

ofOxford. Fifth Edition. 1879. Extra fcap. 8vo. cloth, 2s. 6d.
Index to Wills proved in the Court of the Chancellor of the

University of Oxford, &c. Compiled by J. Grifiiths, M.A. 1862.
royal 8vo. clotb, 3s. 6d.
Catalogue of Oxford Qraduates from 1659 to 1850. 1851.

8vo. clotb, 7s. 6d.
CHEONOLOGY, GEOGEAPHY, &c.

Clinton's Fasti Helleniei. The Civil and Literary Chronology
of Greece, from the LVIth to the CXXIIIrd Olympiad. Tbird edilion,
1841. 4to. cloth, 1/. 14S. 6d.
Clinton's Fasti Hellenici. The Civil and Literary Chronology

of Greece, from the CXXIVth Olympiad to the Death of Augustus.
Second edition, 1851. 4to. cloth, 1/. I2s.
Clinton's Epitome of the Fasti Hellenici. 1851. 8vo. cloth,

6s. 6d.
Clinton's Fasti Romani. The Civil and Literary Chronology

of Rome and Constantinople, from the Death of Augustus to the Death
of Heraclius. 2 vols. 1845, 1850. 4to. clotb, 3/. o,s.
Clinton's Epitome of the Fasti Romani. 1854. 8vo. cloth, js.

Cramer's Geographical and Historical Description of Asia
Minor. 2 vols. 1832. 8vo. cloth, Iis.
Cramer's Map of Asia Minor, 15/.
Cramer's Map of Ancient and Modern Italy, on two sheets, 15J.
Cramer's Description of Ancient Greece. 3 vols. 1828. 8vo.

clotb, i6s. 6d.
Cramer's Map of Ancient and Modern Greece,on two sheets, 1 ss.
Gresweirs Fasti Temporis Catholici. 1852. 4 vols. 8vo. cloth,

2/. IOS.
GreswelFs Tables to Fasti, 4to., and Introduction to Tables,

8vo. 1852. clotb, 15S.
Greswell's Origines Kalendarise Italicae. 1854. 4 vols. 8vo. c/oth

2/. 2S.
Greswell's Origines Kalendariae Hellenicae. 6 vols. 1862.

8vo. cloth, 4/. 4$.
MATHEMATICS, PHYSICAL SCIENCE, &e.
Archimedis quae supersunt omnia cum Eutocii commentariis

ex recensione Josephi Torelli, cum nova versione Latina. 1 79 2 - fol.
clotk, 1/. 5S.
Bradley's Miscellaneous Works and Correspondence. With an

Account of Harriot's Astronomical Papers. 1832. 4to. clotb, \*js.
Reduction of Bradley's Observations by Dr. Busch. 1 838. 4to. cloth, 3S.

Clarendon Press, Oxford. ij
Astronomical Observations made at the University Obser-

vatory, Oxford, under the direction of C. Pritchard, M.A., Savilian Pro-
fessor of Astronomy. No. I. 1878. Royal 8vo. paper covers, $s. €d.
Treatise on Inflnitesimal Caleulus. By Bartholomew Price,

M.A., F.R.S., Professor of Natural Philosophy, Oxford.
Vol. I. Differential Calculus. Secortd Edilion, 8vo. clolb, 14S. 6d.
Vol. II. Integral Calculus, Calculus of Variations, and Differential

Equations. Second Edition, 1865. 8vo. clotb, i8s.
Vol. III. Statics, including Attractions; Dynamics of a Material

Particle. Second Edition, 1868. 8vo. cloth, l6s.
Vol. IV. Dynamics of Material Systems; together with a Chapter on

Theoretical Dynamics, by W. F. Donkin, M.A., F.R.S. 1862.
8vo. clotb, i6s.
KigaucTs Correspondence of Scientific Men of the i7th Century,

with Table of Contents by A. de Morgan, and Index by the Rev. J.
Rigaud, M.A., Fellow of Magdalen College.Oxford. 2 vols. 184I-1862.
8vo. cloth, i8s. 6d.
Daubeny's Introduction to the Atomic Theory. 1850. i6mo.

cloth, 6s.
Vesuvius. By John Phillips, M.A., F.R.S., Professor of

Geology, Oxford. 1869. Crovvn 8vo. clotb, \Os.6d.
Geology of Oxford and the Valley of the Thames. By the same

Author. 1871. Svo. clotb, 2is.
Synopsis of the Pathological Series in the Oxford Museum.

By H. W. Acland, M.D., F.R.S., 1867. 8vo. clotb, 2s. 6d.
Thesaurus Entomologicus Hopeianus, or a Description of

the rarest Insects in the Collection given to the University by the
Rev. William Hope. By J. O. Westwood, M.A., F.L.S. With 40
Plates. 1874. Small folio, half morocco, 7/. ios.
Text-Book of Botany, Morphological and Physiological. By

Dr. Julius Sachs, Professor of Botany in the University of Wiirzburg.
Translated by S. H. Vines, M.A., and edited by W. T. Thiselton Dyer,
M.A. Royal 8vo. Second Edition, in the Press.
Johannes Muller on Certain Variations in the Vocal Organs

of the Passeres that have hitherto escaped notice. Translated by
F. J. Bell, B.A., and edited with an Appendix, by A. H. Garrod, M.A.,
F.R.S. With Piates. 1S78. 4to. paper covers, Js. 6d.
BIBLIOGRAPHY.
Ebert's Bibliographical Dictionary, translated from the German.
4 vols. 1837. 8vo. cloth, ll. ios.
Cotton's List of Editions of the Bible in English. Second Edition,

corrected and enlarged. 1852. 8vo. clotb, 8s. 6d.
Cotton's Typographical Gazetteer. 1831. 8vo. cloth, \2s.6d.
Cotton's Typographical Gazetteer, Second Series. 1866. 8vo.

clotb, 1 2s. 6d.
Cotton's Rhemes and Doway. An attempt to shew what has

been done by Roman Catholics for the diffusion of the Holy Scriptures
in English. 1855. 8vo. clotb, gs.
MISCELLANEOTJS.
Baeon's Novum Organum. Edited, with English notes, by
G. W. Kitchin, M.A. 1855. 8vo. clotb, Qs. 6d.
Baeon's Novum Organum. Translated by G. W. Kitchin,

M.A. 1855. 8vo. clolb, gs. 6d. (See also p. 35.)
The Works of George Berkeley, D.D., formerly Bishop of

Cloyne; including many of his writings hitherto unpublished. With
Prefaces, Annotations, and an Account of his Life and Philosophy, by
Alexander Campbell Fraser, M.A. 4 vols. 1871. 8vo. clotb, 2/. i8s.
The Life, Letters, &c. 1 vol. clotb, i6s. See also p. 35.
The Logie of Hegel; translated from the Encyclopaedia of

the Phiiosophical Sciences. With Prolegomena by William Wallace,
M.A. 1874. 8vo. cloth, 14«.
Smith's Wealth of Wations. A new Edition, with Notes,

by J. E. Thorold Rogers, M.A. 2 vols. 1870. clotb, 2is.
A Course of Lectures on Art, delivered before the University

of Oxford Hilary
in Term, 1870, by John Ruskin, M.A., Slade
Professor of Fine Art. 8vo. clotb, 6s.
A Critical Aceount of the Drawings by Michel Angelo

and Raffaello in the University Galleries, Oxford. By J. C. Robinson,
F.S.A. 1870. Crown 8vo. clotb, 4S.
Sturlunga Saga, including the Islendinga Saga of Lawman

Sturla Thordsson and other works. Edited with Prolegomena, Ap-
pendices, Tables, Indices, and Maps, by Dr. Gudbrand Vigfusson. In
2 vols. 1878. 8vo. ctoth, 2/. 2S.
—
Casauboni Ephemerides, cum praefatione et notis J. Russell,

S.T.P. Tomi II. 1850. 8vo. cloib, 15S.
The Orinulum ; with the Notes and Glossary of Dr. R. M.

White. Edited by Rev. R. Holt, M.A. 1878. 2 vols. Extra fcap.
8vo. cloth, 2is.
The Sacred Books of the East. Translated by various,

Oriental Scholars, and edited by F. Max Miiller.
Vol. I. The Upanishads. Part I. The ATândogya-upanishad,

The The Aitareya-arawyaka, The Kaushitaki-
Talavakara-upanishad.
brahmawa-upanishad, and The Vag-asaneyi-samhita-upanishad. Trans-
lated by F. Max Miiller. 8vo. cloth, ios. 6d.
Vol. II. The Saered Laws of the Aryas, as taught in the

Schools of Apastamba and Gautama. Translated by Georg Biihler.
8vo. cloth, ios. 6d.
Vol. III. The Sacred Books of China. The Texts of Con-

fucianism. Part I. The Shu King, The Shih King, and The Hsiao
King. Translated by James Legge. 8vo. cloth, I2s. 6d.
Vol. IV. The Zend-Avesta. Part I. The Vendidad. Trans-

lated by James Darmesteter. 8vo. cloth, ios. 6d.
Vol. V. Pahlavi Texts. Part I. The Bundahis, Bahman

Yast, and Shayast-la-Shftyast. Translated by E. W. West. 8vo. cloth,
1 2s. 6d.
Vols. VI and IX. The Q,ur'an. Translated by Professor

E. H. Palmer. 8vo. cloth, 2is. Jnst Publhhed.
Vol. VII. The Institutes of Vishnu. Translated by Julius

Jolly. 8vo. cloth, ios. 6d.
The follovving Volumes are also in the Press :
Vol. VIII. The Bhagavadgita with other extracts from the

Mahftbharata. Translattd by Kashinath Trimbak Telang.
Vol. X. The Suttanipata, etc. Translated by Professor

Fausboll.
Vol. XI. The Mahaparinibbana Sutta, The Teviyâ

Sutta, The Mah&sudassana Sutta, The Dhamma-iTakkappavattaua
Sutta. Translated by T. W. Rhys Davids.
Claraitom Bxm §&mz&
The Delegates of the Clarendon Press having undertaken

the publication of a series of works, chiefly educational, and
entitled the (Clarenbon |lrcss Jsoics, have published, or have
in preparation, the following.
Those to which prices are attached are already publisked; the others are in
preparation.
I. ENGLISH.
A First Reading Book. By Marie Eichens of Berlin; and
edited by Anne J. Clough. Extra fcap. 8vo. stiffcovers, ^d.
Oxford Reading Book, Part I. For Little Children. Extra

fcap. 8vo. stiff covers, 6d.
Oxford Reading Book, Part II. For Junior Classes. Extra

fcap. 8vo. stiff covers, 6d.
An Elementary English Grammar and Exereise Book.

By O. W. Tancock, M.A., Head Master of Norwich School. Extra fcap.
8vo. cloth, 15. 6d.
An English Grammar and Reading Book, for Lower Forms

in Classical Schools. By O. W. Tancock, M.A., Head Master of
Norwich School. Third Edition. Extra fcap. 8vo. cloth, },s. 6d.
Typieal Selections from the best English Writers, with Intro-

ductory Notices. Second Edition. In Two Volumes. Extra fcap. 8vo.
cloth, 2,s. 6d. each.
Vol. I. Latimer to Berkeley. Vol. II. Pope to Macaulay.

The Philology of the English Tongue. By J. Earle, M.A.,
formerly Fellow ofOriel College, and Professor of Anglo-Saxon, Oxford.
Third Edilion. Extra fcap. 8vo. cloth, 'js. 6d.
A Book for the Beginner in Anglo-Saxon. By John Earle,

M.A., Professor of Anglo-Saxon, Oxford. Second Edition, Extra fcap.
8vo. cloth, 2s. 6d.
An Anglo-Saxon Reader. In Prose and Verse. With

Grammatical Introduction, Notes, and Glossary. By Henry Sweet,
M.A. Second Edition. Extra fcap. 8vo. cloth, 8s. 6d.
Specimens of Early English. A New and Revised Edition.

With Introduction, Notes, aud Glossarial Index. By R. Morris, LL.D.,
and W. W. Skeat, M.A.
Part I. In tbe Press.
Part II.From Robert ofGloucesterto Gower (a.d. 1298 to a.d. 1393).
Second Edition. Extra fcap. 8vo. clolb, "js. 6d.
Specimens of English Literature, from the ' Ploughmans

Crede' to the 'Shepheardes Calender' (a.d. 1394 to A.n. 1579). With
Introduction, Notes, and Glossarial Index. By W. W. Skeat, M.A.
Extra fcap. 8vo. clotb, "js. 6d.
The Vision of "William coneerning Piers the Plowman,

by William Langland. Edited, with Notes, by W. W. Skeat, M.A.
Extra fcap. 8vo. clotb, 4S. 6d.
Chaucer. The Prioresses Tale; Sir Thopas; The Monkes

Tale ; The Clerkes Tale The Squieres Tale, &c.
; Edited by
W. W. Skeat, M.A. Seco?id Edition. Extra fcap. 8vo. clotb, 4S. 6d.
Chaucer. The Tale of the Man of Lawe; The Pardoneres

Tale ; The Second Nonnes Tale The Chanouns Yemannes Tale.
;
By the same Editor. Extra fcap. 8vo. cloth, 4S. 6d. (See also p. 22.)
Old English Drama. Marlowe's Tragical History of Dr.

Faustus, and Greene'3 Honourable History of Friar Bacon and Friar
Bungay. Edited by A. W. Ward, M.A., Professor of HUtory and
English Literature in Owens College, Manchester. 1878. Extra fcap.
8vo. clotk, ss. 6d.
Marlowe. Edward II. With Introduction, Notes, &c. By

O. W. Tancock, M.A., Hcad Master of Norwich School. Extra fcap.
8vo. cloth, 3S.
Shakespeare. Hamlet. Edited by W. G. Clark, M.A., and

W. Aldis Wright, M.A. Extra fcap. 8vo. stiff covers, 2s.
Shakespeare. Select Plays. Edited by W. Aldis Wright, M.A.

Extra fcap. 8vo. stiff covers.
The Tempest, is. 6d. K' n g Lear, is. 6d.

As You Like It, is. 6d. A Midsummer Night's Dream, is. 6d.
Julius Csesar, 2s. Coriolanus, 2s. 6d.
Richard the Third, 2s. 6d. Henry the Fifth. In the Press.
(For other Plays, see p. 23.)
Milton. Areopagitica. With Introduction and Notes. By

J. W. Hales, M.A., late Fellow of Christ's College, Cambridge. Secoiid
Edition. Extra fcap. 8vo. cloth, $s.
22 Clarcndon Press, Oxford.
Bunyan. Holy War, Life and Death of Mr. Badman, &c.

Edited by E. Venables, M.A. In Preparation. (See also p. 23.)
Loeke on the Conduct of the Understanding. Edited by T.

Fowler, M.A., Professor of Logic in the University of Oxford. In
Preparation.
Addison. Selections from Papers in the Spectator. With

Notes. By T. Arnold, M.A., University College. Second Edition.
Extra fcap. 8vo. cloth, 4S. 6d.
Burke. Four Letters on the Proposals for Peace with the Regi-
cide Directory of France. Edited, with Introduction and Notes, by
E. J. Payne, M.A. Extra fcap. 8vo. cloth, 5«. (See also p. 23.)
AIso the following in paper covers :

—
Goldsmith. The Deserted Village. 2d.
Gray. Elegy, and Ode on Eton College. 2d.
Johnson. Vanity of Human Wishes. With Notes by E. J.

Payne, M.A. \d.
Keats. Hyperion, Book I. WithNotesbyW. T. Arnold, B.A. \d.
Milton. With Notes by R. C. Browne, M.A.

Lycidas, $d. L'Allegro, }>d. II Penseroso, \d. Comus, 6d.
Samson Agonistes, 6d.
Parnell. The Hermit. 2d.
A SERIES OP ENGLISH CLASSICS,

Designed to meet the tvants qf Students in English Literature,
by the late Rev. J. S. Brewer, M.A., of Queen's College, Ox/ord,
and Professor of English Literature at King's College, London.
1. Chaucer. The Prologue to the Canterbury Tales ; The

Knightes Tale ;The Nonne Prestes Tale. Edited by R. Morris,
Editor of Specimens of Early English, &c, &c. Sixtk Edition. Extra
fcap. 8vo. cloth, 2s.6d. (See also p. 21.)
3. Spenser's Paery Queene. Bookslandll. Designed chiefiy

for the use of Schools. With Introduction, Notes, and Glossary. By
G. W. Kitchin, M.A.
Book I. Eighth Edition. Extra fcap. 8vo. clotb, 2s.6d.
Book II. Third Edition. Extra fcap. Svo.clotb, 2s. 6d.
3. Hooker. Ecclesiastical Polity, Book I. Edited by R. W.
Church, M.A., Dean of St. Paul's formerly Fellow of Oriel College,
;
Oxford. Second Edition. Extra fcap. 8vo. clotb, 2s.

4. Shakespeare. Select Plays. Edited by G. Clark, M.A., W.

Fellow of Trinity College, Cambridge and W. Aldis Wright, M.A.,
;
Trinity College, Cambridge. Extra fcap. 8vo. stijf covers.

I. The Merchant of Venice. 15.
II. Richard the Second. is. 6d.

III. Macbeth. ls. 6d. (For other Plays, see p. 21.)
5. Bacon.
I. Advancement of Learning. Edited by W. Aldis Wright, M.A.
Second Edition. Extra fcap. 8vo, cloth, 4S. 6d.
II. The Essays. With Introduction and Notes. By J. R. Thursfield,
M.A., Fellow and formerly Tutor of Jesus College, Oxford.
6. Milton. Poems. Edited by R. C. Browne, M.A. 2 vols.

Foitrth Edition. Extra fcap. 8vo. cloth, 6s. 6d.
Sold separately, Vol. I. 4S.; Vol. II. 35% (See also p. 22.)
7. Dryden. Select Poems. Stanzas on the Death of Oliver

Cromwell ; Redux Annus Mirabilis Absalom and Achitophel
Astraea ; ; ;
Religio Laici; The Hind and the Panther. Edited by W. D. Christie,

M.A. Second Edition. Ext. fcap. 8vo. cloth, t,s. 6d.
8. Bunyan. The Pilgrim's Progress, Grace Abounding, Relation
of the Iinprisonment of Mr. John Bunyan. Edited, with Biograpliical
Introduction and Notes, by E. Venables, M.A. 1879. Extra fcap.
8vo. cloth, 5S.
9. Pope. With Introduction and Notes. By Mark Pattison,

B.D., Rector of Lincoln College, Oxford.
I. Essay on Man. Sixth Edition. Fxtra fcap. 8vo. is. 6d.
II. Satires and Epistles. Third Edition. Extra fcap. 8vo. 2s.
10. Johnson. Rasselas ; Lives of Pope and Dryden. Edited

by Alfred Milnes, B.A. (London), late Scholar of Lincoln College,
Oxford. Extra fcap. 8vo. cloth, 4$. 6d.
11. Burke. Select Works. Edited,with Introductionand Notes,

by E. Payne, M.A., of Lincolu's Inn, Barrister-at-Law, and Fellow of
J.
University College, Oxford.
I. Thoughts on the Present Discontents the two Speeches on ;
America. Second Edition. Extra fcap. Svo. clotb, 4$. 6d.

II. Reflections on the French Revolution. Second Edition. Extra
fcap. 8vo. cloth, 5«. (See also p. 22.)
12. Cowper. Edited, with Life, Introductions, and Notes, by

H. T. Griffith, B.A., formerly Scholarof Pembroke College, Oxford.
I. The Didactic Poems of 1782, with Selections from the Minor
Pieces, a.d. i 779—1 783. Extra fcap. 8vo. cloth, $s.
II. The Task, with Tirocinium, and Selections from the Minor Poems,
A.D. 1784- 1799. Extra fcap. 8vo. clotb, 3S.
II. LATIN.
An Elementary Latin Grammar. By John B. Allen, M.A.,
Head Master of Perse Grammar School, Cambridge. Third Edition,
Revised and Corrected. Extra fcap. 8vo. cloth, 2s. 6d.
A Pirst Latin Exercise Book. By the same Author.

Second Edition. Extra fcap. 8vo. cloth, 2s. 6d.
Anglice Reddenda, or Easy Extracts, Latin and Greek, for

Unseen Translation. By C. S. Jerram, M.A. Second Edition, Revised
and Enlarged. Extra fcap. 8vo. cloth, 2s. 6d.
Passages for Translation into Latin. For the use of Pass-

men and others. Selected by J. Y. Sargent, M.A., Fellow and Tutor of
Magdalen College, Oxford. Fifth Edition. Ext. fcap. 8vo. clotb, 2s. 6d.
Pirst Latin Reader. By T. J. Nunns, M.A. Third Edition.

Extra fcap. 8vo. cloth, 2s.
Second Latin Keader. In Preparation.
Caesar. The Commentaries (for Schools). With Notes and

Maps. By Charles E. Moberly, M.A.
Partl. The Gallic War. Third Edition. Extra fcap.8vo. cloth, $s.6d.
Part II. The Civil War. Extra fcap. 8vo. cloth, 2,s. 6d.
The Civil War. Book I. Extra fcap. 8vo. clotb, 2s.
Cicero. Selection of interesting and descriptive passages. With
Notes. By Henry Walford, M.A. In three Parts. Second Edition.
Extra fcap. 8vo. cloth, 4s.6d. Each Part separately, limp, is.6d.
Part I. Anecdotes from Grecian and Roman History.
Part II. Omens and Dreams : Beauties of Nature.
Part III. Rome's Rule of her Provinces.
Cicero. Selected Letters (for Schools). With Notes. By the

late C. E. Prichard, M.A., and E. R. Bernard, M.A. Second Edition.
Extra fcap. 8vo. clotb, 35.
Cicero. Select Orations (for Schools). With Notes. ByJ. R.

King, M.A. Extra fcap. 8vo. cloth, 2s. 6d.
Cornelius TJepos. With Notes. By Oscar Browning, M.A.

Livy. Selections (for Schools). With Notes and Maps. By

H. Lee-Warner, M.A. Extra fcap. 8vo. In Parts, limp, eack is. 6d.
Part I. The Caudine Disaster.
Part II. Hannibal's Campaign in Italy.

Part III. The Macedonian War.
Ovid. Selections for the use of Schools. With Introductions

and Notes, and an Appendix on the Roman Calendar. By W. Ramsay,
M.A. Edited by G. G. Ramsay, M.A., Professor of Humanity, Glas-
gow. Second Edition. Ext.fcap.8vo. cloth, 55. 6d.
Pliny. Selected Letters (for Schools). With Notes. By

the late C. E. Prichard, M.A., and E. R. Bernard, M.A. Second Edition.
Extra fcap. 8vo. cloth, 3S.
Virgil. Edited with Notes, etc, by T. L. Papillon, M.A., Fellow

of New College, Oxford. In Preparation.
Catulli Veronensis Liber. Iterum recognovit, apparatum

criticum prolegomena appendices addidit, Robinson Ellis, A.M. 1878.
Demy 8vo. clolh, l6s.
A Commentary on Catullus. By Robinson Ellis, M.A. 1876.
Demy Svo.cloth, i6s.
Catulli Veronensis Carmina Seleeta, secundum recogni-

tionem Robinson Ellis, A.M. Extra fcap. 8vo. clotb, 35. 6d.
Cieero de Oratore. With Introduction and Notes, by A. S.

Wilkins, M.A., Professor of Latin, Owens College, Manchester. Book I.
1879. 8vo. cloth, 6s. Book II. In the Press.
Cicero's Philippic Orations. WithNotes. By J. R. King, M.A.

Second Edition. 1879. 8vo. clotb, ios. 6d.
Cicero. Select Letters. With English Introductions, Notes,

and Appendices. By Albert Watson, M.A. Second Edition. 1874.
Demy 8vo. clotb, i8s.
Cicero. Seleet Letters. Te.xt. By the same Editor. Extra

fcap. 8vo. cloth, 45.
Cicero pro Cluentio. With Introduction and Notes. By W.

Ramsay, M.A. Edited by G. G. Ramsay, M.A. Extra fcap. 8vo. clotb,
3s. 6d.
Horace. With a Commentary. Volume I. The Odes, Carmen

Seculare, and Epodes. By Edward C. Wickham, M.A., Head Master
of Wellington College. Second Edition. 1877. 8vo. cloth, I2s.
Aiso a small edition for Scbools.
Livy, Books I-X. ByJ. R. Seeley, M.A., Regius Professor of

Modern History, Cambridge. Book I. Second Edition. 1S74. 8vo.
clotb, 6s.
Also a small edition for Scbools.
Persius. The Satires. With a Translation and Commentary.

By John Conington, M.A. Edited by Henry Nettleship, M.A. Second
Edition. 1874. 8vo. clotb, p. 6d.
Selections from the less known Latin Poets. By North

Pinder, M.A. 1S69. Demy 8vo. clolb, 15S.
Fragments and Specimens of Early Latin. With Introduc-

tions and Notes. 1874. By John Wordsworth, M.A. 8vo. cloth, i8s.
Tacitus. The Annals. Books I-VI. With Essays and Notes.

By T. F. Dallin, M.A., Tutor of Queen's College, Oxford. Preparing.
Vergil : Suggestions Introductory to a Study of the Aeneid.

By H. Nettleship, M.A. 8vo. sewed, is. 6d.
Ancient Lives of Vergil; with an Essay on the Poems ofVergil,

in connection with his Life and Times. By H. Nettleship, M.A. 8vo.
sewed, 2s.
The Roman Satura : its original form in connection with its

literary development. By H. Nettleship, M.A. 8vo. sewed, Is.
A Manual of Comparative Philology. By T. L. Papillon,

M.A., Fellow and Lecturer of New College. Second Edition. Crown
8vo. cloth, 6s.
The Roman Poets of the Augustan Age. By William

Young Sellar, M.A., Professor of Humanity in the University of
Edinburgh. Virgil. 1877. 8vo. cloth, 14S.
The Roman Poets of the Republic. By the same Author.

In the Press.
III. GREEK.
A Greek Primer, for the use of beginners in that Language.
By the Right Rev. Charles Wordsworth, D.C.L., Bishop of St. Andrews.
Sixth Edition, Revised and Enlarged. Extra fcap. 8vo. cloth, Is. 6d.
Graecae Grammatieae Rudimenta in usum Scholarum. Auctore

Carolo Wordsworth, D.C.L. Nineteentb Edition, 1877. 1 2mo. bound,^s.
A Greek-English Lexicon, abridged from Liddell and Scotfs

4to. edition, chiefly for the use of Schools. Eighteentb Edition. Care-
fully Revised througbout. 1879. Square 121110. clotb, fs. 6d.
Greek Verbs, Irregular and Defective; their forms, mean-

ing, and quantity ; embracing all the Tenses used by Greek writers,
with references to the passages in which they are found. By W. Veitch.
Fourth Edition. Crown 8vo. clotb, ios. 6d.
The Elements of Greek Accentuation (for Schools): abridged

from his larger work by H. W. Chandler, M.A., Waynflete Professor of
Moral and Metaphysical Philosophy, Oxford. Ext. fcap. 8vo. clotb, 2s. 6d.
— 6
A Series of Graduated Greek Readers;

First Greek Reader. By W.
G. Rushbrooke, M.L., for-
merly Fellow of St. John's College, Cambridge, Second Classical
Master at the City of London School. Extra fcap. 8vo. cloth, 2s. 6d.
Second Greek Reader. By A. M. Bell, M.A. Extra fcap.

8vo. cloth, 3S. 6d.
Third Greek Reader. In Preparation.
Fourth Greek Reader ; being Speeimens of Greek.

Dialects. With Introductions and Notes. By W. W. Merry, M. A.,
Fellow and Lecturer of Lincoln College. Extra fcap. 8vo. cloth, 4S. d.
Fifth Greek Reader. Part I. Selections from Greek Epic

and Dramatic Poetry, with Introductions and Notes. By Evelyn
Abbott,M.A.,Fellow of BalliolCollege. Ext.fcap. 8vo.c/o^,4s.6cf.
Part By the same Editor.
II. In Preparation.
The Golden Treasury of Ancient Greek Poetry; being a Col-
lection of the finest passages in the Greek Classic Poets, with Introduc-
tory Notices and Notes. By R. S. Wright, M.A., Fellow of Oriel
College, Oxford. Ext. fcap. 8vo. cloth, 8s. 6d.
A Golden Treasury of Greek Prose, being a collection of the

finestpassages in the principal Greek Prose Writers, with Introductory
Notices and Notes. By R. S. Wright, M.A., and J. E. L. Shadwell, M.A.
Ext. fcap. 8vo. cloth, 45. 6d.
Aeschylus. Prometheus Bound (for Schools). With Intro-

duction and Notes, by A. O. Prickard, M.A., Fellow of New College.
Aesehylus. Agamemnon (for Schools), with Introduction and

Notes by Arthur Sidgwick, M.A., Lecturer at Corpus Christi College,
Oxford; late Assistant Master at Rugby School, and Fellow of Trinity
College, Cambridge.
Aristophanes. In Single Plays, edited, with English Notes,

Introductions, etc, by W. W. Merry, M.A. Extra fcap. 8vo.
The Clouds, 2s. The Acharnians, 2s. Just Published.
Other Plays will follow.
Arrian. Selections (for Schools). With Notes. By J. S. Phill-

potts, B.C.L., Head Master of Bedford School.
Cebes. Tabula. With Introduction and Notes by C. S.

Jerram, M.A. Extra fcap. 8vo. cloth, 2s. 6d.
Euripides. Alcestis (for Schools). By C. S. Jerram, M.A.

Extra fcap. 8vo. cloth, 2s. 6d.
Euripides. Helena (for Schools). By the same Editor. In

the Press.
Herodotus. Selections from. Edited, with Introduction, Notes,

and a Map, by W. W. Merry, M.A., Fellow and Lecturer of Lincoln
College. Extra fcap. 8vo. cloth, 2s. 6d.
Homer. Odyssey, Books I— XII (for Schools). By "W. W.

Merrv, M.A. Nineteetith Thousand. Extra fcap. 8vo. clotb, 45. 6d.
Book II, separalely, ls. 6d.
Homer. Odyssey, Books XIII-XXIV (for Schools). By the

same Editor. Extra fcap. 8vo. cloth, 5S.
Homer. Iliad, Book I (for Schools). By D. B. Monro, M.A.

Homer. Iliad, Book XXI. Edited with Notes, etc, for the
use of Schools,by Herbert Hailstone, M.A., late Scholar of St. Peter's
College, Cambridge. Extr. fcap. 8vo. cloth, is. 6d.
Lucian. Vera Historia (for Schools). By C. S. Jerram, M.A.

Extra fcap. 8vo. cloth, is. 6d.
Plato. Selections (for Schools). With Notes. By B. Jowett,

M.A., Regius Professor of Greek J. Purves, M.A., Fellow and
; and
late Lecturer of Balliol College, Oxford. In tke Press.
Sophoeles. In Single Plays, with English Notes, &c. ByLewis

Campbell, M.A., and Evelyn Abbott, M.A. Extra fcap. 8vo. limp.
Oedipus Rex, Oedipus Coloneus, Antigone, Is. gd. each.
Ajax, Electra, Trachiniae, Philoctetes, 2s. each.
Sophocles. Oedipus Rex : Dindorfs Text, with Notes by the

prescnt Bishop of St. David's. Ext. fcap. 8vo. limp, ls. 6d.
Theocritus (for Schools). With Notes. By H. Kynaston, M.A.

(late Snow), Head Master of Cheltenham College. Second Edition.
Extra fcap. 8vo. cloth, \s. 6d.
Xenophon. Easy Selections (for Junior Classes). With a

Vocabulary, Notes, and Map. By J. S. Phillpotts, B.C.L., and C. S.
Jerram, M.A. Third Edition. Extra fcap. 8vo. cl.oth, $s. 6d.
Xenophon. Selections (for Schools). With Notes and Maps.

By J. S. Phillpotts, B.C.L., Head Master of Bedford School. Fourth
Edition. Ext. fcap. 8vo. cloth, ^s.6d.
Xenophon. Anabasis, Book II. With Notesand Map. ByC. S.

Jerram, M.A. Extra fcap. 8vo. cloth, 2s.
Aristotle's Polities. By W. L. Newman, M.A., Fellow of

Balliol College, Oxford.
Aristotelian Studies. I. On the Structure of the Seventh

Book of the Nicomachean Ethics. By J. C. Wilson, M.A., Fellow of
Oriel College, Oxford. 1879. Medium 8vo. stiff, $s.
Demosthenes and Aeschines. The Orations of Demosthenes

and ./Eschines on the Crown. With Introductory Essays and Notes.
By G. A.Simcox, M.A.,and W.H.Simcox.M.A. 1872. 8vo. clotb, I2s.
Homer. Odyssey, Books I-XII. Edited with English Notes,
Appendices, etc. Dy W. W. Merry, M.A., and the late James Riddell,
M.A. 1876. Demy 8vo. clolh, i6s.
Homer. Odyssey, Books XIII-XXIV. With Introduction
and Notes. By S. H. Butcher, M.A., Fellow of University College.
Homer. Iliad. With Introduction and Notes. By D. B.
Monro, M.A., Vice-Provost of Oriel College, Oxford. Preparing.
A Homerie Grammar. By D. B. Monro, M.A. In tbe Press.
Sophoeles. Plays and Fragments. With English Notes
The
and Introductions, by Lewis Campbell, M.A., Professor of Greek, St.
Andrews, formerly Fellow of Queen's College, Oxford. 2 vols.
Vol. I. Oedipus Tyrannns. Oedipus Coloneus. Antigone. Second

Edition. 1879. 8vo. clotb, l6s. Vol. II. In the Press.
Sophocles. The Text of the Seven Plays. Bythe same Editor.

Ext. fcap. 8vo. cloth, 4S. 6d.
A Handbook of Greek Inscriptions, illustrative of Greek

History. By E. L. Hicks, M.A., formerly Fellow of Corpus Christi
College, Oxford. In Preparation.
IV. PEENCH.
An Etymological Dictionary of the French Language, -vvith
a Preface on the Principles of French Etymology. By A. Brachet.
Translated into English by G. W. Kitchin, M.A. Second Edition.
Crown 8vo. cloth, Js. 6d.
Brachefs Historical Grammar of the French Language.
Translated into English by G. W. Kitchin, M.A. Fourth Edition.
Extra fcap. 8vo. clotb, y. 6d.
Historical Outlines of Freneh Literature. By George
Saintsbury, M.A. In Preparation.
A Primer of French Literature. By the same Author. Extra
fcap. 8vo. cloth, 2s.
French Classics, Edited by GUSTAVE MASSON, B.A.

Corneille's Cinna, and Moliere's Les Femmes Savantes. With
Introduction and Notes. Extra fcap. 8vo. cloth, 2s. 6d.
Racine's Andromaque, and Corneille's Le Menteur. With

Louis Racine's Life of his F"ather. Extra fcap. 8vo. clotb, 2s. 6d.
Moliere's Les Fourberics de Scapin, and Racine's Athalie.

With Voltaire's Life of Moliere. Extra fcap. 8vo. clotb, 2s. 6d.
Selections from the Correspondence of Madame de Sevigne
and her chief Contemporaries. Intcnded more especially for Girls'
Schools. Extra fcap. 8vo. clotb, 35.
Voyage autour de ma Chambre,by Xavier de Maistre Ourika, ;
by Madame de Duras La Dot de Suzette, by Fiev6e Les Jumeaux

; ;
de 1'Hotel Corneille, by Edmond About Mesaventures d'un Ecolier,

;
by Rodolphe Topffer. Extra fcap. 8vo. clotb, 2s. 6d.

R.egnard's Le Joueur, and Brueys and Palaprat's Le
Grondeur. Extru fcap. 8vo. cloth, 2s. 6d.
Louis XIV and his Contemporaries ; as described in Extracts

from the best Memoirs of the Seventeenth Century. With English
Notes, Genealogical Tables, &c. Extra fcap. 8vo. clotb, 2s. 6d.
V. GERMAN".
LANGE'S German Course. By HERMANN LANGE, Teacber qf
Modern Languages, Manchester:
The Germans at Home; a Practical Introduction to German
Conversation, with an Appendix containing the Essentials of German
Grammar. Second Edition. 8vo. cloth, 2s. 6d.
The German Manual ; a German Grammar, a Reading Book,
and a Handbook of German Conversation. 8vo. cloth, js. 6d.
A Grammar of the German Language. 8vo. cloth, is. 6d.
This 'Grammar' is a reprint of the Grammar contained in The German '
Manual' and,in this separate form, is intended for the use of students
uiho wish to make themselves acquainted with German Grammar
chiefly for the purpose of being able to read German boolts.
German Composition; Extracts from English and American

writers for Translation into German, with Hiuts for Translation in foot-
notes. In the Press.
Lessing's Laokoon. With Introduction, English Notes, etc.

By A. Hamann, Phil. Doc, M.A. Extra fcap. 8vo. cloth, 4S. 6d.
Wilhelm Tell. A Drama. By Schiller. Translated into
English Verse by E. Massie, M.A. Extra fcap. 8vo. cloth, 5«.
Also, Edited by C. A. BUCHHEIM, Phil. Doc, Professor in

King's College, London:
Goethe's Egmont. With a Life of Goethe, &c. Second Edition.

Extra fcap. 8vo. clotb, 35.
Schiller's Wilhelm Tell. With a Life of Schiller an historical ;
and critical Introduction, Arguments, and a complete Commentary.

Fourth Edition. Extra fcap. 8vo. clotb, y. 6d.
Lessing's Minna von Barnhelm. A Comedy. With a Life of

Lessing, Critical Analysis, Complete Commentary, &c. Fourth Edition.
Extra fcap. 8vo. clotb, $s. 6d.
Sehiller's Historische Skizzen; Egmonts Leben und Tod, and

Belagerung von Antwerpen. Second Edition. Extra fcap. 8vo. cloth,
2s. 6d.
Goethe's Iphigenie auf Tauris. A Drama. With a Critical

Introduction and Notes. Extra fcap. 8vo. cloth, $s.
In Preparation.
Sehiller's Maria Stuart. With Notes, Introduction, &c.
Schiller's Jungfrau von Orleans. With Notes, Introduction, &c.
Selections from the Pocms of Schiller and Goethe.
Becker's (K. F.) Friedrich dcr Grosse.
A German Reader, in Three Parts. Part I. In tbe Press.
VI. MATHEMATICS, &c.

Figures Made Easy: a first Arithmetic Book. (Introductory
to '
The Scholar's Arithmetic.') By Lewis Hensley, M.A., formerly
Fellow and Assistant Tutor of Trinity College, Cambridge. Crown 8vo.
cloth, 6d.
Answers to the Examples in Figures made Easy, together

two thousand additional Examples formed from the Tables in the
witli
same, with Answers. By the same Author. Crown 8vo. clotb, is.
The Seholar's Arithmetic; with Answers to the Examples.
By the same Author. Crown 8vo. cloth, ^s. 6d.
The Scholar's Algebra. An Introductory work on Algebra.
By the same Author. Crown 8vo. cloth, ^s. 6d.
Book-keeping. By R. G. C. Hamilton, Financial Assistant
Secretary to the Board of Trade,
and John Ball (of the Firm of
Quilter, Ball, & Co.), Co-Examiners in Book-keeping for the Society
of Arts. New and enlarged Edition. Extra fcap. 8vo. limp cloth, 2s.
A Course of Lectures on Pure Geometry. By Henry J.
Stephen Smith, M.A., F.R.S., Fellow of Corpus Christi College, and
Savilian Professor of Geometry in the University of Oxford.
Acoustics. By W. F. Donkin, M.A., F.R.S., Savilian Professor

of Astronomy, Oxford. 1870. Crown 8vo. cloth, "js. 6d.
A Treatise on Electricity and Magnetism. By J. Clerk

Maxwell, M.A., F.R.S., Professor of Experimental Physics in the Uni-
versity of Cambridge. A New Edition in the Press, edited by W. D.
Niven, M.A., Fellow of Trinity College, Cambridge.
An Elementary Treatise on the same subject. Editcd, from

the materials left by Professor Clerk Maxwell, by W. Garnett, M.A.,
Fellow of St. John's College, Cambridge. Preparing.
A Treatise on Statics. By G. M. Minchin, M.A., Profcssor of

Applied Mathematics in the Indian Engineering College, Cooper's Hill.
Second Edition, Revised and Enlarged. 1879. 8 vo. cloth, 14.«.
A Treatise on the Kinetic Theory of Gases. By Henry

William Watson, M.A., formerly Fellow of Trinity College, Cambridge.
1876. 8vo. clotb, 2,s.6d.
A Treatise on the Applieation of Generalised Coordinates

to the Kinetics of a Material System. By H. W. Watson, M.A., and
S. H. Burbury, M.A., formerly Fellow of St. John's College, Cambridge.
1879. 8vo. cloth, 6s.
Geodesy. By Colonel Alexander Ross Clarke, C.B., R.E. 1880.

8vo. cloth, I2s. 6d.
VII. PHYSICAL SCIENCE.

A Handbook of Descriptive Astronomy. By G. F.
Chambers, F.R.A.S. Third Edition. 1877. Demy 8vo. cloth, 285.
A Cycle of Celestial Objects. An enlarged and revised edition

of vol. II. of Admiral Smyth's work. By G. F. Chambers, F.R.A.S.
In the Press.
Chemistry for Students. By A. W. Williamson, Phil. Doc.,

F.R.S., Professor of Chemistry, University College, London. A new
Edition, with Solutions. 1873. Extra fcap. 8vo. cloth, 8s. 6d.
A Treatise on Heat, with numerous Woodcuts and Diagrams.

By Balfour Stewart, LL.D., F.R.S., Professor of Natural Philosophy in
Owens College, Manchester. Third Edition. 1876. Extra fcap. 8vo.
clotb, 7s. 6d.
Lessons on Thermodynamics. By R. E. Baynes, M.A., Senior

Student of Christ Church, Oxford, and Lee's Reader in Physics. 1878.
Crown 8vo. cloth, js. 6d.
Forms of Animal Life. By G. Rolleston, M.D., F.R.S.,
Linacre Professor of Physiology, Oxford. Illustrated by Descriptions
and Drawings of Dissections. Demy 8vo. clotb, i6s.
Exercises in Practical Chemistry. Vol. I. Elementary Exer-

cises. By A. G. Vernon Harcourt, M.A., F.R.S., Senior Student of
Christ Church, and Lee's Reader in Chemistry; and H. G. Madan,
M.A., Fellow of Queen's College, Oxford. Third Edition. Revised by
H. G. Madan, M.A. Crown 8vo. clotb, gs.
Crystallography. By M. H. N. Story-Maskelyne, M.A., Pro-

fessor of Mineralogy, Oxford ; and Deputy Keeper in the Department of
Minerals, British Museum. In the Press.
VIII. HISTORY.
The Constitutional History of England, in its Origin and
Development. By William Stubbs, D.D., Regius Professor of Modern
History. Library Edition. Three vols. demy 8vo. cloth, 2/. 8s.
Also in 3 vois. crown 8vo. price I2s. each.

Clarcndon Press, Oxford. 33
Select Charters and other Illustrations of English Con-

from the Earliest Times to the Reign of Edward I.
stitutional History,
Arranged ahd Edited by VV. Stubbs, M.A. Third Edilion. 1876.
Crown 8vo. clotb, 8s. 6d.
A History of England, principally in the Scventccnth Century.
By Leopold Von Kanke. Translated by Residcnt Mcmbers of the
University of O.xford, under the superintendence of G. W. Kitchin,
M.A., and C. W. Boase, M.A. 1875. 6 vols. 8vo. cloth, 3/. 3S.
A Short History of the Norman Conquest of England. By

E. A. Freeman, M.A. Extra fcap. 8vo. cloth, 2s. 6d.
Genealogical Tables illustrative of Modern History. By

H. B. George, M.A. Second Edition. Small 4to. cloth, I2s.
A History of France. With numerous Maps, Plans, and

Tables. By G. W. Kitchin, M.A. In Tkree Volumes. 1873-77.
Crown 8vo. cloth, each los. 6d.
Vol. I. Down to the Year 1453. Vol. 2. From 1453-1624.
Vol. 3. From 1624-1793.
A History of Germany and of thc Empire, down to the close
of the Middle Ages. By J. Bryce, D.C.L., Regius Professor of Civil
Law in the University of Oxford.
A History of British India. By S. J. Owen, M.A., Reader in

Indian History in the University of Oxford.
A Selection from the Despatches, Treaties, and other Papers

of the Marquess Wellesley, K.G., during his Government of India.
Edited by S. J. Owen, M.A., formerly Professor of History in the Elphin-
stone College, Bombay. 1877. 8vo. cloth, 1/. 4S.
A Selection from the Despatches, Trcaties, and other Papcrs

relating to India of Field-Marshal the Duke of Wellington, K.G. By
the same Editor. 8vo. cloth, 24S. Just Published.
A History of the United States of America. By E. J. Paync,

M.A., Barrister-at-Law, and Feilow of University College, Oxford. Jn
the Press.
A History of Greece from its Conquest by the Romans to

the present time, b.c. 146 to a.d. 1864. By George Finlay. LL.D.
A new Edition, revised throughout, and in part re-written, with con-
siderable additions, by the Author, and Edited by H. F. Tozer, M.A.,
Tutor and late Fellow of Exeter College, Oxford. 1S77. 7 vols.
8vo. cloth, 3/. ios.
A Manual of Ancient History. By Gcorge Rawlinson, M.A.,

Camden Professor of Ancient History, formerly Fellow of Exeter
College, Oxford. Second Edition. Demy 8 vo. clotb, 1 4«.
A History of Greece. By E. A. Freeman, M.A., formcrly

Fellow of Trinity College, Oxford.
;
Italy and her Invaders, ad. 376-476. By T. Hodgkin,

Fellow of University College, London. Illustrated with Plates and
Maps. 2 vols. 8vo. cloth, 1/. I2s.
IX. LAW.
The Elements of Jurisprudence. By Thomas Erskine
Holland, D.C.L., Chichele Professor of International Law and Diplo-
macy, and Fellow of All Souls College, Oxford. 1880. Demy 8vo.
cloth, ios. 6d.
The Institutes of Justinian, edtted as a recension of the Insti-

By the same Editor. 1873. Extra fcap. 8vo. cloth, js.
tutes of Gaius.
Gaii Institutionum Juris Civilis Commentarii Quatuor

or, Elements of Roman Law by Gaius. With a Translation and Com-
mentary by Edward Posfe, M.A., Barrister-at-Law, and Fellow of Oriel
College, Oxford. Second Edition. 1875. 8vo. clotb, i8s.
Seleet Titles from the Digest of Justinian. By T. E.

Holland, D.C.L., Chichele Professor of International Law and Diplo-
macy, and Fellow of All Souls' College, Oxford, and C. L. Shadwell,
B.C.L., Fellow of Oriel College, Oxford. Infour Parts.
Part I. Introductory Titles. 8vo. setved, 2s.6d.

Part II. Family Law. 8vo. seived, is.
Part III. Property Law. 8vo. seaved, 2s. 6d.
Part IV. Law of Obligations (No. 1). 8vo. seived, $s. 6d.
An Introduction to the Principles of Morals and Legisla-
tion. By Jeremy Bentham. Crown 8vo. cloth, 6s. 6d.
Elements of Law considered with reference to Principles of

General Jurisprudence. By William Markby, M.A., Judge of the High
Court of Judicature, Calcutta. Second Edition, with Supplement.
1874. Crown 8vo. clotb, is. 6d. Supplement separately, 2s.
Alberici Gentilis, I. C. D., I. C. Professoris Regii, De Iure Belli

Libri Tres. Edidit Thomas Erskine Holland I. C. D., Iuris Gentium
Professor Chicheleianus, Coll. Omn. Anim. Socius, necnon in Univ.
Perusin. IurisProfessor Honorarius. 1877. Small 4I0. half morocco, 2is.
International Iiaw. By William Edward Hall, M.A.,

Barrister-at-Law. Demy 8vo. cloth, 2is.
An Introduetion to the History of the Law of Real

Property, with original Authorities. By Kenelm E. Digby, M.A., of
Lincoln's Inn, Barrister-at-Law. Second Edition. 1876. Crown 8vo.
cloth, Js. 6d.
Principles of the English Law of Contract. By Sir William

R. Anson, Bart., B.C.L., Vinerian Reader of English Law, and Fellow
of All Souls College, Oxford. 1879. Crown 8vo. cloth, 95.
Clarendon Press, Oxford. v
'5
X. MENTAL AND MOEAL PHILOSOPHY.

Bacon. Novum Organum. Edited,with Introduction, Notes,
&c, by T. Fowler, M.A., Professor of Logic in the University of
Oxford. 1878. 8vo. clotk, 14S.
Locke on the Conduct of the Understanding. Edited by

T. Fowler, M.A., Professor of Logic in the University of O.xford. In
Preparation.
Selections from Berkeley, with an Introduction and Notes.

For the use of Students in the Universities. By Alexander Campbell
Fraser, LL.D. Second Edition. Crown 8vo. cloth, Js. 6d. (See alto
p. 18.)
The Elements of Deduetive Logic, designcd mainly for the

use of Junior Students in the Universities.By T. Fowler, M.A.,
Professor of Logic in the Universily of Oxford. Seventh Edilion, with
a Collection of Examples. Extra fcap. 8vo. cloth, 3S. 6d.
The Elements of Inductive Logic, designed mainly for the

use of Students in the Universities. By the same Author. Third
Edilion. Extra fcap. 8vo. cloth, 6s.
A Manual of Political Economy, for the use of Schools. By

J. E.Thorold Rogers, M.A., formerly Professor of Political Economy,
Oxford. Third Edition. Extra fcap. 8vo. cloth, 4S. 6d.
XI. ART, &c.
A Handbook of Pictorial Art. By R. St. J. Tyrwhitt, M.A.,

formerly Student and Tutor of Christ Church, Oxford. With coloured
Illustrations, Photographs, and a cliapter on Perspective by A. Mac-
donald. Second Edition. 1875. 8vo. halj morocco, i8s.
A Musie Primer for Schools. By J. Troutbeck, M.A., Music

Master in Westniinster School, and R. F. Dale, M.A., B. Mus., Assistant
Master in Westminster School. Crown Svo. cloth, is. 6d.
A Treatise on Harmony. By Sir F. A. Gore Ouseley, Bart.,
Professor of Music in the University of Oxford. Second Edition. 410.
cloth, ios.
A Treatise on Counterpoint, Canon, and Fuguc, based upon

that of Cherubini. By the same Author. Second Edition. qto. clotb, l6s.
A Treatise on Musical Form and General Composition.

By the same Author. 4to. cloth, ios.
The Cultivation of the Speaking Voice. By John Hullah.

XII. MISCELLABTEOUS.
The Construetion of Healthy Dwellings; namely Houses,
Hospitals, Barracks, Asylums, etc. By Douglas Galton, late Royal
Engineers, C.B., F.R.S., etc. Demy 8vo. cloth, los. 6d.
Eiver and Canal Engineering. By Leveson Francis Vernon

Harcourt, M.A., C.E. Preparing.
A System of Physieal Edueation : Theoretical and Practical.

By Archibald Maclaren. Extra fcap. 8vo. clotb, Js. 6d.
Specimens of Lowland Seotch and Northern English. By

Dr. J. A. H. Murray. Preparing.
English Plant Names from the Tenth to the Fifteenth Century.

By J. Earle, M.A. Small fcap. 8vo. clotk, f,s.
An Icelandie Prose Reader, with Notes, Grammar, and Glos-

sary by Dr. Gudbrand Vigfusson and F. York Powell, M.A. 1879.
Extra fcap. 8vo. cloth, ios. 6d.
Dante. Selections from the Inferno. With Introduction and

Notes. By H. B. Cotterill, B. A. Extra fcap. 8vo. clotb, 4S. 6d.
Tasso. La Gerusalemme Liberata. Cantos i, ii. With Intro-

duction and Notes. By the same Editor. Extra fcap. 8vo. cloth, 2s. 6d.
The Modern Greek Language in its relation to Ancient Greek.

By E. M. Geldart, B.A. Extra fcap. 8vo. clotb, 4S. 6d.
The Book of Tobit. A Chaldee Text, from a unique MS. in
the Bodleian Library ; with other Rabbinical Texts, English Trans-
lations, and the Itala. Edited by Ad. Neubauer, M.A. 1878. Crown
8vo. cloth, 6s.
A Commentary on the Book of Proverbs. Attributed to

Abraham Ibn Ezra. Edited from a Manuscript in the Bodleian Library
by S. R. Driver, M.A. Crown 8vo. paper cover, 3s. 6d. Just published.
Outlines of Textual Criticism applied to the New Testament.
By C. E. Hammond, M.A., Fellow and Tutor of Exeter College, Oxford.
Third Editioti. Extra fcap. 8vo. clotb, 3«. 6d.
A Handbook of Phoneties, including a Popular Exposition of

the Principles of Spelling Reform. By Henry Sweet, M.A. Extra fcap.
Svo. cloth, 4S. 6d.
LONDON: HENRY FROWDE,

Oxford University Press Wa"rehouse, 7 Paternoster Row,
OXFORD: CLARENDON PRESS DEPOSITORY,
116 High Street.
The Delegates of the Press invite suggestions and advice from
all persons interestcd in education and will be thankful for hints, &>c.
;
addressed to ' the Secretary to the Delegates, Clarendon Prest,

Oxford.
: )
Biblcs $)u'ntctr at tlje (Thrmtron 13rcss.
THE
OXFORD BIBLE FOR TEACIIERS.

TIJREE NEW EDITIONS, ON INDIA PAPEIL
EXTREMELY TIIIN AND LIGIIT.
IS. and profeszinns of ohedience. No. 2a.

Minion 8vo. THIN.
ruicken tliou me according to thy u ver. 40.
(STJPERINTENDENT'S EDITION.^
I». 11,. 11.
>rd, Size, 1'i inches long 5j inches broad, and 1 inch
6 I have declared my ways, and thou t/iick. Weight 2- ouncen.
ardeat me; ^teach nie thy statutes. * ver.
7 Make me to understand tlie way

thy precepts: so »shall I talk of
Ps. 25. 4.
4 il. 11.
* m. n.
12. Prtste gniin
Persian niorocco,
Turkey morocco, limp
moroeeo, limp
Ump ....
.... ll
13
15
18
6
6
V Vs. 1«. Turkey morocco, fl;i|i edges . 1 1

y wondrous works. 6, 6. Levant niorocco, lineil calf, flap edpcs 1 4
8 z My soul 2 melteth for heaviness
.
c Ps. 107. JOitto, very flexlble, silk sewed, rcil

:engthen thou me accordiug unto thy 26. umler golil in tlie rounil— tlie inost -
1 11 6
Hob.
>rd.
9 Remove from me the way of lying:
2 durable blndlng extant
Wlth Apocrypha, extra
With Prayer-Iiook, extra
.... j
3
S
•1 grant me
thy law gvaeiously.
I have chosen the way of truth:
No. 5A. Ruby 16mo. THIN.

(POCKET EDITION.)
PSAIjMS. and profesBions of ohedience. Size.bh inches long.ih inches broad, and 1 inch thick.
i LoRD; "qniuken thou me accordiiiK to thy " ver. 40. Weight 15 ownces induding binding. I45ti pp.
tiLtlur- trord. Pl. 143. 11.
20 I liave declared my ways, ami
thou heaidcst ine: x tcach me tliy
Btatutes.
ver. 12.
P». 25. 4.
*27.
I
Paste grain moroceo, limp
Persian morocco, limp
Turkey niorocco, linip
....
....
9
11
12
*aytn, 27 Make me to ondeistand the way 11.
Turkey morocco, flap eilges
* »6. 11. . 15
of thy precepts: so flsliall I talk of Levant morocoo, lined calf, flap edges
KPn. 145. 5,6. . 18
tiiv wondroua vrorks.
Ditto, very flcxible, silk sewed, red
r.l-il in 28 My bouI Bmelteth for heavi- • P§. 1U7. ac I
tlic law nrss: Btrengthen tliou iiioaccon.liii(.' 2 lleb.

under gold in the ronnd— tlie niost - 1
o
(i
eep iiis
in with
imto lliy word.
2!l ltemove from me the way of
lylng: and grunt me thy law gra-

llrÛh. durable bindlng extant
AVith Apocrypha, cxtra
With Praycf-Ilook, extra
J
.... 2
2
3
3
oiously.
t: thev 30 1 uave cliosen the way of
No. 6A. Pearl 16mo. thin.

PSATiMS. and professions of obtdienre.
(SMALLEST EDITION.)
Size, 5) inclies long. s; inches broad, and 1 inch
to thp LORDj "quicken thou me acoordlng to thy tliick. Weight pj 4 oiiw,*.
lt.rcy oulii. ttn worU,
havd deolared my ways, aml Paste grain morocco, limp
....
*2'> I
0. thou U< ardesl me teach me thj * r«t. 12. 7

Pendan morocco, liinp
....
:
P*. 25. 4. 8
ttniry jrrayer», statntes.
qj obetUtuct. 37 Hake mfl to understand the waj
<V 1'7. 11.
S, t-G. U. Turkoy morocco, Ump 10
o! thj preoepla: m
fslmll l talk of
|
' i .-,. Turkey moroooo, flap edges . 12
tha wondruua works.
i
IL
undetiled
i;i
in
law
28 »M> suul Smelteth for heaW-
•
I
Pl. 0.-7.
11. -b.
20.
Levant morooco, Uned
vory flezlble,
calf, Bap edges . H 6
thfl nflss: strenvthfln tlu liis
29 Remove from me tiic waj of
under gold In the round— tlic most -
18
eck huu witti lying: and grant me thy law gra,- durable bindlng eztant j
clo i- With Apocrypha, extra . 2 .S
Diqult*; thej chouu the wuy of truth:
I liave With Prayer-Book, cxtra 2 8
Specimen leaves icill be sent on application.

: :
THE OXFORD BIBLE FOR TEACHERS,

Six Editions printed on best Rag-made printing paper.
Ho. 1. Minion Small 4to.
of ooedience.
(9£ X 7 X 1£ tncftes.)
3 thy ti ver. 40.

.4. Superb Edition, with Wide. Margins for Manu-
l's. 143. 11.
thou
* vat\ T2.
1
— Width of Margin. — Cloth boards, red edges
script Notes.
. . . . 12
ites. Persian morocco, liurp, redundergold edges 18
way
lk df
Ps. 25. 4.
i 27. 11.
* R6. 11.
Best Turkey rnorocco, limp
Bcst Turkey morocco, circuit edges
.
1
. .
.
14 10
y Ps. 145. Levant Morocco, lined calf, with flap edges 1 16
5, 6.
uess • Ps. 107.
IS. and professions of ohediencc. No. 2. Minion Crown 8vo.

(7£ X 5|X 1§ inches.)
piicken thou me according to thy « ver. 40.
>rd.
Ts. 143. 1L Cloth boards, red edges . 8
French niorocco, gilt edges 10
6 I have declared my ways, and thou Paste Grain niorocco, limp 10 6
ardest me * teach me thy statutes.
:
* v&t. 12.
French morocco, cireuit edges 12
Ps. 25. 4.
7 Make me to understand the way * 27. 11. Best Turkey morocco, limp 15
thy precepts: so Vshall I talk of * sn. n. Best Turkey morocco, circuit edges 19 r>
y Ps. 145. Levant morocco, calf lincd, with flap cdgcs

;es 1
y wondrous works. 5,6.
1
SALMS. and professions of cbedience.

No. 3. Nonpareil 8vo.
DALETH.
•n- 25 ' My soul cleavetli unto the dust (7x 4f X 1| inches.)
"quickeu thou me according to thy Cloth boards, red edges . 5 6
word. Fs. m. 1L
French morocco, gilt edges 7
28 I have declared my ways, and
Paste Grain morocco, iimp 7 6
thou heardest me: *teach me thy •»«r. 12.
French moroeco, circuit edges 9
r«. £,. «.
statutes. Ali7. 11. Best Turkey morocco, limp 11
in 27 Make me to understand the way A 8li. 11.
Best Turkey moroceo, circuit edges 13 6
of thy precepts: so •'shall I talk of *P«. 145.5,6.
Levant morocco, calf lined, with flap edges
ges 18 6
thy wondrous works.
ALMS. and professions of obedience. No. 4. Red Line Edition.

"quicken thou me according to thy • ver. 40. Nonpareil 8vo. (7 x 4£ x 1} inches.)
P». 11«. 11.
word.
26 I have declnred
thou heardest me :
*
my ways, and
teach me thy • ver. 12.
Pi. 25. 4.
Best Turkey morocco ....
Pcrsian morocco, rcd undcr gold edges
Best Turkey morocco, circuit eilges

12
15
19
statutes.
4 27. 11. Levant morocco, calf lined, with flap edges 1
27 Make me to understand the way * 86. 11.
of thy precepts so " shall I talk of
:
'Pi.145.JJ.
thy wondrous works.
No. 5. Ruby 16mo.

PSALMS. and professions of obedience.
(6£ X 4i x lf inches.)
Lord; "quicken thou me according to thy • ver. 40.
Cloth boards, red edges n
word. Ps. 113. 1L . 4 6
eiirfur-
26 I ways, and
have declared my Frcnch morocco, gilt edgcs . 5 6
thou heardest me: *teach me thy • ver. 12. Paste Grain morocco, limp . 6 6
statutes. Pf. 25. 4. French morocco, circuit edges 7 6
A27.
27 Make to me understand the way ASrl. 11.
11.
Best Turkey morocco, limp . 9
of thy precepts : so v shall 1 talk df »P«. 145.5,6. Best Turkey morocco, circuit edgcs 12
thy wondrous works. Levant inorocco, lined calf, with flap edgcs 16
No. 6. Pearl 16mo.

PSALMS. and professiovfi of ohrrfirnr-e.
(5| X 3£ X l£ inches.)
to the Lord ; "quicken thou me according to thy
Cloth boards, red edges
lercy endureth word. p«. 143. 11 .
3
26 I have declared my ways, and French morocco, gilt edges 4
thou heardest me x teach me thy m vtr. 12.
:
P«. 20. A.
Paste Grain morocco, linip 4 (1
*i(?ry prnyen, statutes.
otietiienc*. 27 Make me to understand the way
*a7, n. Frencli morocco, circuit cdges 5
<*) & 86. U.
of thy precepts: so Vshall I talk of tV.. 1 ! j. 3, 3
Best Turkcy morocco, limp 7 '1
thy wondrous works. Best Turkey morocco, circuit cdges 9

Levant morocco, lined calf, with flap edges 12
TIIE
OXFOPJ) BIBLE FOE TEACHEES

CONTAIXS THE FOLLOWING
IIELPS TO TIIE STUDY OF TIIE BIBLE.
I. NOTES ANALYTICAL, CHRONOLOGICAL, HISTORICAL, GEOGRArHICAL,

ZOOLOGICAL, BOTANICAL, AND GEOLOGICAL.
1. Notes 0N the Old Testament :— 15. Paul'8 Missionary Journeys.
i. Title of the Eible. 10. „ VoYAGE TO ROME.
ii. Hebrew Divisions of the Bible :— 17. GEOGRAPHY AND ToPOGRAPHY OF PAXES-
(o) The Law. TINE.
(6) The Prophets. 18. Mountains of Scripture, with tiieir As-
(c) The SeriiJtures. sociations.
iii. Divisions of the English Bible :— 19. lakes of scripture, axd
pvivers and
(«) The Pentateueh. Events oonnected with each.
[b) The Historical Books. 20. Ethnology of Bible Lands.
(e) The Poetical Books. 2L Quadrupeds named in the Bible, with
(</) The Prophetical liooks. Description of each.
Analysis and Summary of each. 22. Summary of Mammalia of the Bible.
2. SUMMAKY of the Interval between the 21 ElSHEKIES OF PAiESTINE, WITH THEIR PrO-
Old and New Testaments. DUCTS.
3. FaMILY OF THE HERODS. 24. Aquatic Animals mentioned in the Bible.
4. Jewish Sects, Parties, &c. 25. Birds found in Palestine.
5. Chkonology of the Old Testament. 20. Reptiles of Scripture.
(i Chkonology of the Acts and Epistles. 27. Insects of Palestine.
7. Historical Summary. 28. Trees, Plants, Flowers, &c, of Palestixe.
8. Miracles and Parables of the Old Tes- 29. Geology of Bible Lands:—
tament. i. Mineral Substances, &C
!). MlRACLES AND PARABLES OF OUR LoRD. ii. Metals.

10. Names, Titles, and Offices of Christ. iii. Precious Stones.
11. Prophecies relating to Christ. 30. MUSIC AND MUSICAL INSTRUMENTS !—
12. Kpecial Prayers found in Soripture. i. Stringed Instruments.
13. Notes on the New Testament :— ii. Wind Instruments.
i. Early Copies. iii. Instruments of Percussion.
ii. Divisions of the New Testament:— 31. Tables of Weights, Measures, Time, and
(«) Constitutional and HistoricaL MONEY.
(!j) Didactic. 32. The Jewish Year.
(c) Prophetic. 33. Words Obsolf.te or Ambiguous.
Analysis and Summary of each. 34. Words used Symbolically.
14. Harmony of the Cosi>els. 35. Blank Leaves for MS. Notes.
II. AN INDEX TO TIIE HOLY BIBLE.

III. THE NEW OXFORD CONCORDANCE
IV. DICTIONARY OF SCRIPTURE PROPER NAMES, WITH THEIR
1'UONUNCIATION, MEANINGS, AND REFERENCES.
V. SCRIPTURE ATLAS (INDEXED).
1.— The Nations of the Ancient World. 7.— The Kingdoms of Judah and Israel.
2.— Armenia, Assykia, Babylonia, Sykia, &c, S.— Assyria and tiie Adjacent Lands, Ulus-
in tue Patriarohal Aqes. trating the Captivities.
3.— Canaan in tue Patriarchal Ages. 9.
— Jerusalem and its Enviroxs.
•1 K.GVPT AND THE SlNAI PeNINSULA, illus- 10— Palestine in the Time of Our Saviouk.
trating tlie Journeys of the Israelites to the 11.— The Roman Empire in the Apostolic
Promised Land. Aoe.
6.-('ana*n as divided among the Tribes. 12,-Map illustratino the Tkavels of St.
li. -DolllNIONS OF DAVID AND fcOLOMON. Pail.
— — — —
THE OXFORD BIBLE FOR TEACIIERS.
Cjtiacts from <©pinion3.
"The which yon have appended to the Oxford

large collection of varied information
Bible fok Teachers, form so readily available for reference, has evidently been coni-
in a
piled with the greatest care and the testimony which yon have received to its accuracy
;
is a guarantee of its high value. I caunot doubt that the volume, in its various forms, will
be of great service." The Archbishop of Canterbury.

" The notion of including in one volume all the helps that a clergyman or teacher would
be likely to want for tlie study of the Bible has never been realised before with the same
success that you have attained in the Oxfoed Bible for Teachers. In the small
edition (Ruby 16mo. thin), by the use of paper very skilfully adapted to the purpose, there
is a Bible with an Atlas, a Concordance, an Index, and several Tractates on various points
of Biblical antiquity, the whole, in a very solid binding, weighing a pound and an ounce : no
great weight for what is really a miniature library. The clergy will probably give the
prefereuce to tlie larger book, marked No. 4. This includes the Apocrypha, with all the
lielps to the use of the Bible that distinguisli the series. Its type is exceilent. Many
clergymen are obliged to write sermons when travelling from place to place. This volume
would serve as a small library for that purpose, and not too large for the most moderate
portmanteau. I think that this work in some of its forms should be in the hands of
every teacher. The
atlas is very clear and well printed. The explanatory woik and the
have been able to examine them, are very carefully done. I am glad
indices, so far as I
that my own University has, by the preparation of this series of books, taken a nevv step
for the promotion of the careful study of the Word of God. That such will be the eflect
of the publication I cannot doubt." The Archbishop of York.
"It would be difficult, I think, to provide for Sunday-Sehool Teachers, or indeed for other
students of the Bible, so much valuable information in so convenient a foriu as is now
comprised in the Oxford Bible for Teachers." — The Bishop of London.
" The idea of a series of Bibles in different types, corresponding page for page with one
another, one which the Dean has long wished to see realised for the sake of those who find
is
the type of their familiar copies uo longer available .... The amount of information com-
pressed into the comparatively few pages of the Appendix is wonderful. And the Dean is
glad to hear that the help of such eminent contributors has been available for its com-
pilation. Tiie Concordance seems to be sufficiently full for reference to any text that may
be required." The Dean of Rochester.
by frequent use made myself acquainted with this edition of the Holy Scrip-
" Having
tures, Ihave no hesitation in saying that it is a most valuable book, and that the ex-
planatory matter collected in the various appendices cannot but prove most lielpful, both
to teachers and learners, in acquiring a more accurate and extensive knovvledge of the Word
of God." The Bishop of Lichfield.
"I have examined the Oxford Bible for Teachers with very great care, and con-
gratulate you upon the publication of so valuable a work. It coutains within a reason-
able compass a large mass of most useful information, arranged so conveniently as to be
easily accessible, and its effect will be not merely to aid, but also, I thiuk, to stimulate
the studies of the reader. The book is also printed so beautifully, and is so handsome
in every way, that I expect it will be greatly sought after, as a most acceptable present
to any who are engaged in teaching in our Suuday Schools and elsewhere."— The Dean of
Canterbury.
— — — — ——
TIIE OXFORD BIBLE FOR TEACHERS.
(Ervtracttf front ©ptntonS (conlinucd).

"I have examined with soine care a considerable portion of the 'Helps to the Study
of tho Bible,' whioh are plaeed at the end of the Oxfokd Biblh for Teachkks, and have
been tnuch struck witli the vast amount of really useful information which has there been
brouglit together in a sniall compass, as wcll as the accuracy with which it has been com-
piled. Tlm botanical and geological notices, tlie account of the animals of Scripture, &c,
seem to be excellent, and the maps are admirable. Altogether, the book cannot fail be t <
>
of service, not only to teachers, but to all who cannot afford a large library, or who have
uot time for much independent study."— Thb Dean of Peterborough.
" I Oxford Bibi.k for Tkach-
have been for some time well aware of the value of the
krs, and have been in the habit of recommending it, not only to Sunday-School Teachers,
but to more advanced students, on the ground of its containing a large mass of accurate
and well-digested information, useful and in many cases indispensable to the thoughtful
reader of Iloly Seripture in faet, along with the Bible, a copious Index, and a Concor-
;
dance complete enough for all ordinary purposes, this one volume includes a series of short
but comprelieusive chapters equivaleut to a small library of Biblical works." Thk BlSHOP
OF LlMERICK.
"Ilaving examined the Oxford Bibi.r for Teachers carefully, I am greatly pleased
with it. Tho 'Helps Study of the Bible' at the end contain a great amount ol
to the
most valuable information, well calculated not only to lead to a good nnderstanding of the
text, but to stimulate the student to furtlier efforts. It differs from many publications in
this, that tho information is so admirably arranged, that it is well suited for reference,
and is easily available for tlie student. The editiou would be most useful to Sunday School
Teachers, a great help to those who desire that the young shall have a real knowledge of the
Word of God." Thb Bishop of Cork.
"The Oxford BinLH for Tbachbrs may, I think, without exaggeration, be described
as a wonderful editiou of the Holy Scriptures. Tlie clearness and beauty of the type, and
the convenient sliape of the volume, leave nothing to be desired. I know nothing of the
same coinpass which can be compared to the 'Helps to the Study of the Bible' for fulness
of information and general accuracy of treatment. It is only real learning which can ac-
complish sucli a feat of compression."— Thb Bisiiop of Dkrry and RArnoK.
"I consider the Oxford Bidi.e for Tbachers to be simply the most valuable edition
of the English Bible ever presented to the publie." Thb Ven. Ahchdbacon Rbichel.
"Tlio Oxfoud Bihi.r for Tbacukrs is in every respect, as regards type, paper, binding,
and general information, tho most perfect volunie I have ever examined." Thk Rbt. Pbh-
bendary Wii.son, af the Xatioiittl Sooiety's Depository.
"Tlie essence offifty expensive volumes, by men of sacred learning, is condensed into the
pagcs of the Oxfokd Biblk for Teacheks." — Tiik 1;ev. Andrew Thomson, I >.!>., Edinburgh,
"The latest researches are laid nnder contribution, and the Biblo Studcnt is furnished
leith the jiith of them all." Dr. Stoughton.
"Tho wholo combine to form a Help of the greatest value."— Dh. Angus.
"I cannot imagino anything more complete or more helpful." Dr. W. Mori.ey Punshon.
"I congratulate the teacher who possesses it, aud knows how to turn its 'Helps' to good
accouut."' —
Du. Kbnnbdt.
— — — ——
TIIE OXFORD BIBLE FOR TEACHERS.
(SritractS from <3)ptmon$ (continued).

" The Oxford Bible for Tbachers is the most valuable help to the study of the Holy
Scriptures, within a moderate compass, which have ever met with. I shall make constaut
I
use of it and imagine that few who are occupied with, or interested in the close study
;
of the Scriptures, will allow such a companiou to be far from their side." The Rev. Baldwin
Brown.
"I do not think I shall ever leave home without the Oxford Biblb for Teachers,
for one can scarcely miss his ordinary books of reference when this Bible is at hand. I
know no other edition whicli contains so much valuable help to the reader." The Rev. A. H.
Charteris, D.D., Dean o/ the Chapel Royal.
" The Oxford Bibles for Teachers are as good as ever we can expect to see."
The Rev. C. H. Spurgeon.
" The modest title of the work scarcely does justice to the range of subjects which it
comprehends, and the quality of their treatment. As a manual of Biblical information and
an auxiliary of Biblical study, it is unrivalled. It is as exhaustive as it is concise, no —
irrelevant matter has been introduced, and uothing essential to Biblical study seems to have
—
been omitted, and in no instance, so far as I can judge, has thoroughness or accuracy been
sacrificed to the necessities of condensation." The Rev. Robert N. Young, of Headingley
College, Leeols.
" The Oxford Bible for Teachers is really one of the greatest boons which in our day
has been offered to the reading public. The information given is so various, and so com-
plete, as scareely to leave a single desideratum. To Christians, in their quiet researches at
home, or in the course of extensive journeys, or in preparation for the duties of tuition, it is
simply invaluable, and constitutes in itself a Biblical Library. The range of topics which it
seeks to illustrate is very great, while the care aud accuracy manifest in tlie articles deserves
the highest praise. It is no exaggeration to say, that to the mass of Christian people it
saves the expense of purchasing and the toil of cousulting a library of volumes. At the same
knovv no book more likely to stimulate enquiry, and to give the power of appreciat-
tinie, I
ing further research into the history, structures, and meauing of tlie Sacred Oracles."
Dr. Goold, of Edinburgh.
" I have only recently possessed one of the Oxford Bibles for Teachers and after ;
a most patieut examination of it, ain astonished at the immense amount of accurate and
carefully digested matter it contains aud that, too, of a kind precisely adapted to the
:
Teacher's needs. Would that such a Bible had been within my reach when I first began
my teaching life aud would that I had possessed one. earlier, siuce I began to write for
;
Teachers. As I look at its upwards of 300 pages of Helps to the Study of the Bible,'
'
I recall my toilsome pilgrimage through mauy volumes, at much expenditure of time,

for what is here so distinctly stated and tabulated. Witli such a desk companion I
niiglit have doue so much more, and done it so much better. All I can do now is to
entreat all Teachers who need a perfectly reliable Bible for study or class purposes, to
procure one of the Oxford Bibles for Teachees. This I do most earnestly. And I
would add that as a presentation volume by a class to its Teacher, or by a School to
its Superintendent, no gift would be better appreciated or more appropriate than the
sinall quarto size with its wide margin, and magnilicent type, and superb flexible biudiug."
The Kev. James Comper Gray, Author of " Class and Desk," " Topics for Teachers,"
' KibUeal Museum," fyc, Sfc.
" These admirable Bibles must tend to extend the fanie even of the Oxford Press."
Tue Right Hon. W. E. Gladstone, M.P.
.
TIIE OXFORD BIBLE FOR TEACHERS

IS RECOMMENDED BY
The ARCITBTSTTOP of CANTERBURY. The EARL of SHAFTESBURY.
The AKCHB18HOP of YORK. DB. ANIiUS.
The BISHOP of LONDON. Dlt.STOUGHTON.
The BI8H0P of WINCIIKSTER. Tho Rev. C. H. SPURGEON.
Tho BISHOP of BANGOR. Dn. RIGG, of llie Westminster Normnl Instilntion.
The BISHOP of CARLISLE. Dn. KKNNEDY.
The BISHOP of CHICHESTER. The Rkv. EDWIN PAXTON HOOD.
The BISHOP of ELY. The Rev. W. MORLEY PUNSHON, LL.D.
The BISHOP of GLOUCESTER and BRISTOL. The Rev. HORATTUS BONAR, D.D.
Tho BISIIOP of LICHFIELI). Dit. GOOLD, of Edmburgh,
The BISIIOP of LLANDAFF. PKOFESS"R BINNIE, D.D.
The BISHOP of MANCHKSTER. PBOFESSOB BLAIKIE, D.D.
The BISHOP of OXFORI). Dit. ANDREW THOMSON, of Fdinhnrnh.
The BISHOP of PETERBOROUGH. Dn. DAVII) ItRoWN, PrindpaX ofFree Church Col-
The BISHOP of RIPON. lege, Aberdeen,
The BISHOP of ROCHESTER. PROKESSOR SALMOND, of Free Church College,
The BISHOP of SALISBHUY. Aberdeen,
The BISHOP of St. ALBANS. Dit. LINLSAY ALEXANDER.
W.
The BISIIOP of St. ASAPH. Dr. ai.exander MACLAREN.
Tlie BISHOP of St. DAVID'S. The Kev. PRINCIPAL KAINY, D.D.. of Neia Col-
The BISHOP of WORCESTER. lege, FMinbnrgh.
The BISHOP of SODOR and MAN. Dlt. .IAMES MACGREGOR, of Edinburgh.
The BISIIOP of BEHFORD. Dit. ANTLIFF, Principal of the Theological Inyli-
The DEAN of CANTERBURY. Bunderland.
inte,
Tho DEAN of DURHAM. Dit. NEWTH, o/ Neic College.
Tho DKAN Of BANGOR. The Rev. E. E. .IENKINS, M.A., President of the
The DEAN of WELLS. Wesleyan Vonference.
The DKAN of ELY. The Rev. M. C. OSBORN, Sccrelary of the WeOeyan
The DEAN of EXETER. (_ 'onference.
The DEAN of HEREFOHD. Dlt. GEORGE OSBORN, o/ the Tlieologicid Institu-
TlieUKAN of LICHFIELD. tion, lticlimnnd.
The DEAN of LLANDAFF. The Rev. R. GREEN.
The DEAN of MANCHESTER. The Rev. W. HUDSON.
The DEAN of NORWICH. The Rev. P.GEEEVEa
The DEAN of PETERBOROUGH. DB. W. P. POPE, Professor of Tlicology, Didsbnry.
The DEAN of RIPON. Dr. GEKVASESMITH.
The DEAN of ROCHESTER. The Rev. GEORGE MARTIN.
The Late DEAN of WORCESTEIl. Dit. FALDING.
CANON LIDDON. Dii. CHARLES STANFOKD.
CANON GREGORY. Dr. LANDELS.
The ARCHBISHOP of ARMAGII. The Rev. ,I()HN H. GODWIN.
The ARCHBISHOP of DUBLIN. The Rev. ,T. C. HARRISON,
The BISHOP of MEATH. The RlV.JOBEPH WOOD, M.A.
The BISHOP of DOWN and CONNOR. DR. CUMMING.
Tho BISHOP of KILLALOE. The Kev.COLIN CAMPBELL McKECIINIE.
The BISHOP of LIMERICK. The REV. K.TUCK, B.A.
The BISHOP of TUAM. The REV. PRINCIPAL MCALL, ofUacl.ney Collcge.
The BISHOP of DERRY and RAPHOE. The REv.R0BERTN.YOUNG.o/7/ertrf,«^ CoUege,
Leeils.
The BISHOP of CASHEL.
The BISHOP of KILMORE. The Rev. R. VAUGHAN PRYCE. M.A., LL.D„ o/
The BISHOP of CORK. Cheahunt College,
The BISHOP of OSSORY. The Rkv. PROFESSOR REYNOLDS, B.A., D.D., c/
The Vkn. ARCHDEACON REICIIEL. Cheahunt College,
The PRINCIPAL of the THEOLOGICAL COI.LEGE, The Ute Dr.JOSEPH MULLENS, Foreign Secretary
GLOUCESTER. o/ the I ondon Mitsionary Society.
The PRINCIPAL of the NATTONAL SOCIETYS The Rlv.T.G. RooKE. B.A., President of the Bap-
TRAINING COLLEGE, BATTERSEA. list Collcge, Itnvdon, Leeds,
TheCANON IN CHARGE of Ihe DIVINITY SCHOOL, The REV. CHARLES CHAPMAN, M.A„ qf Western
TRURO. College, Plynionth
The PRINCIPAL of St. BEES COLLEGE. The Rev. ALEXANDER HANNAY, Secretary of the
The PRINCIPAL of the THEOLOGICAL COLLEGE, Congregat ionnl Union of Engbnid nnd 11'./,',
WELLS. Tlie Kev. W. H. GRIFFITH, M.A., Prmcipal o/ In-
The PRINCIPAL of LICHFIELD THEOLOGICAL dependent Cottege, Taunton,
COLLEGE. Dn. ALEXANDER THOMSON, Profetsor of Ilebreio
The PRINCIPAL, St. DAVID'S COLLEGE. iii the Lanoathire Independent College,
The RIGHT IION. WILLIAM EWART GLADSTONE, The Rev. JAMES COMPER GRAY, Anthor ofOam
M.P., LL.D. and Dttk," " Topicsfor Teacliers," "Biblical Mn-
The Rev. A. II. CHAKTERIS, D.D., Profetwr of BtWv senm," dc, dc.
cal Critieitm in the Univertity «f Edinburyh. The Rev. ,T. BALDWIN BROWN, B.A.
Drt. LEE, Professor o/ Ecclesiastical hislory in Ihe
Sllt (TI ARLES REED, Chav-man ofthe I.ondnn School
Univeriity of Glaigaie, Board,
The RIGHT HON. .IOHN INGLIS, D.C.L., I.I..D., W. B. GKOSER, Chairmnn of Ihe Pnhlication Com-
Chancellor ojr tht UniversUu of Edinburgh. mitlee ofthe Sunday School tiiioi».
—— —— — —-
Just Ready, Pica lGmo.

FGUIt LlGHT VOLUMES, IN FlNGER CASE, FEOM jfl 3 0.
THE HOLY BIBLE,

FOIt THE USE OF INVALIDS.
(7h x 5f x 4 incltes.)
THEshall
Lord
I
my slieplierd;
not want.
is 4 He
and a pure heart
tliat hath clean
wlu
;
2 He maketh me to lie down not lifted his soul i np

in green pastures lie lcadeth : vanity, nor svvorn dec(
me beside the still waters. 5 He shall receive the
In Various Eindings, from 3s. 6d.
TIIE SMALLEST BIBLE IN TIIE WORLD.

(41 x 21 x i inches.)
Distinction of mcats LEVITICUS, XI. clean and unclean.
fnr a wdve offerintf before tlie Lord; CHAPTER XI.
iii-'! lt slifill be thine, .unl thy &ont>' 1 Ifftat beattt iitnti, 4 and what may
with thee, by a statnte for ever; a- nt h* eat-n. '9 H'hatfishes. 13
!' LoKI> llatll rnr.i ili llllled, hat fouls. 29 Tht ereeping thinqt
/i
l(i And Moses diligently songht
*
tvhieh arr urichan.
t'ie goat of tlie s-in ortering. anii, he- A ND the Lord spake unto Mosej
iioM, it Wtit burnt: and lie was fMjrT) J\. Hiid to Aaron, s*j ing iintn tbein,
with Kl.-.i/.ir and Ithamar, tbe sons ot 2 Spe*k unto tlie ekildren of I-rael,
Aaroa which uere left alive, saying, saying, These arc tlie beastt) which ye
" The type of this little volume, tliongh necessarily very

dainty
minute, is clear and The Times.
legible."
'•
It is printed on tough India paper of extreme thinness, and is
wonderfully clear." The Guardian.
" When bound in limp morocco leather it weighs less than 3| oz." —
Tlte Atlienceum.
" It will pass through the post for a penny, and yet contains the whole
of the Authorised Version from Genesis to Eevelation." The Graphic.
" It is not only a curiosity, bvit so convenient as not to encumber an
ordinary waistcoat pocket." The Globe.
" It is smaller than an ordinary Prayer-Book, and can be read
easily enough. * * * * It is a curiosity of the Binders as well as
of the Printer's art." llie Spectator.
" Besides being a marvel as regards size, the little volume is a
model of printing, highly creditable to the Oxford University Press."

The Staiulard.
LONDON: HENEY FEOWDE,

OXFOKD UNIVERSITY PEESS WAREHOUSE,
7, PATEENOSTER EOW,
cx-
B
H 4
Wkm
^B
&11
-
C0 •
O Qi
•H
P Ho
•
Oniversify of Toronl
co
•H
K) > Library
cd
(D oa
a>
C0
tO o fc
(i>
o P
o
•H
a5
•H
f-t
o
cd
t> DO NOT
• Cti
o p co
«n LO *— K
co
•H
0)
C
O
REMOVE
•H «3 • •H
rH -H T3 •H -P
•H W CP H
•H -P
a5
THE
HO CL» a,
. O
a
Ph
cci O
0) f-l
o
ctf
P-<
< CARD
(0 ct .o
P
•H
-H
H
o
o
10 •H
•H
,o
B
CU
o
FROM
CD p a)
10
a>
HD
to
P
WK
(0
, .H O
-p W -H
THIS
f-t H
O .O
o •H
POCKET
Acme Library Card Pocket

£3
H
Oh LOWE-MARTIN CO.
W) limite
OS >H
B
m
bElCk.

Gordon. Eusebii Pamphili Historiae Ecclesiasticae Libri Decem: Annotationes Variorum. 1842. Volume 2.

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gordon. Eusebii Pamphili Historiae Ecclesiasticae Libri Decem: Annotationes Variorum. 1842. Volume 2.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

H

[.edtfttd by Osborne Qordon^

EUSEBII HIST. ECCLES

1,1. 2e/3r/po? — Accurate de persecutione Severiana

scripsit solus Spartianus in Severo cap. 16. sq. p. 617. sq.

6. 5. Virg. Georg. i. 509. Hor. Od. iv. 1. 2. ubi movere bellum

non decernendi s. statnendi significationem h. 1. habeat, ex-

spectes (pvXaTTop.evov, prsesertim eum alias infinitivi et par-

ticipii discrimen observet Eusebius. lta evayeLv tlvcl per-

zttoUi. Xen. Cyr. i. 6. 19. 6appr\craL noLr\o-avTe$ ^Eschin. diall.

quamvis utroque loco ponendum

Philosophia vero eo nomirie rion dontinetur, qiiod innumerla

iyKVK\((av jxa0r]p.dTOiV iirl prjTopLKijv T€ xal (pL\oo~o(p(av i\r]\v66aiv.

tcxta oratio. Est eriim idein quod prseoedeus dyav Tipo6vp.6-

pliciter : scrutaretur, melius Stroth. mit vielem Fleiss anstellte.

apud Plutarch. in vita Lycurgi c. xviii. 'Ek tovtov be nal

£as to aTtopprjTov. Vid Casaubonus ad Strabon. i. p. 9. cf.

Passow. s. v. 3. Similiter TiokvTrpdyp.oves dicuntur periti

quem verbi usum ignorat Thesaurus Stephanianus. Patribus

r/Vt? avTT) eit] — aKptfiios eTrokvTrpayp.6vei. HEIN.

oai/ViAcS?. Quomodo etiam in codice Regio scriptum habetur.

proficisci poterat a librariis p.eTpios nonnisi consueta sua

el-ne.lv. Plat. Crit. vi. ttQ>s ovv av /u.erptcorara o-KOTtoip.e6a

avTa. Phsed. §. 83. p.erpia keyetv i. e. recta Plutarch. Cai.

6ebs vocatur 'Ac/bpooiVr/ Sophocl. Philoct. v. 179. ols /xr/ jaeVpto?

atcoV. Hinc mirum profecto, Strothium non solum in Ger-

Herodian. ii. 2. 7. r)\iKLav /uerpiws Trpo^eftr]K(as. Propria tamen

/xer/nco? yovv koI irepl tovtos eireirovrjTo id quod eo magis:

potcrat induccre librarios, ut h. 1. similiter ov addendum

intellexerunt interpretes. Biow Christiani scriptores dixerunt

p. 77. sqq. Sexccnties hoc verbo utitur Eusebius. cf. H. E. iv.

432 ANNOTATIONES AI) c.3-5.

Phrynich. p. 250. sqq. cf. Heusinger. et Beier. ad Cicer. de

accepit. Quasi vero Ao'yot de solis orationibus dicantur, non

ziiglich des homerischen Dialekts §. 257. p. 448. ed. iii. HEIN.

ijpas, ex quo fit etiam 'Hpaio-Kos, quo nomine fuit quidam

apud Antinoum civitatem martyrium passa esse dicitur die

8-2. EUSEBII HIST. ECCLES. LIB. VI. 433

Cardinalis Sirloti die 5. Septembris leguntur hsee verba

cujus mcntio in Memeo die 5. Martii, secunda Herais cate-

pnecedens 'AKvkas in verbo avTols de gentilibus esse cogitan-

aWa re Trokka, Kal avOp&Tiovs 6 ok ijp.iv ai}p, tovto e/cei tov

'l&fxdpca' tvQa o" tyu> it6\iv tnpaOov, a>\erra 8 avrovs.

i. e. urbis incolas. Herodot. ii. 90. Plura non minus insignia

Musculus : qui unus ex nominatis in exercitu erat, Strothius :

einer von den Trabanten. Praaterea idem V. D. Uebersetzung

meaning probable. Neque reliquorum VV. DD. praeter Mus-

6avaT<x>. cf. de martyr. Pal. Cap. 8. 1 !. Est hsec plenior for-

mula loquendi pro simplici anayiaOai. cf. Joseph. Antiqq. xix.

p. ^35- C. 01 tt]v e7rt QdvaTov uTraydp.evoL t. xii. p. 358. A.

(ttl QdvaTov bbbv ibid. t. i. p. 470. B. egrjyeTO tt\v eirl QdvaTov

Potamiaenam in lebetem picis ferventis sensim demissam

observavit ad hanc historiam eamque quae de Basilide prae-

accenseat, hi quoque ex Origenis discipulis fuerint necesse

mentis discipulus. Adde quod de Clemente ejusque libris

Origenis facinore, quamvis illud fuisse dicat cppevbs aTekovs

dacice, ut vertit Valesius, quamvis Origenem simplicius ac

passum esse dicat, siquidem illum sola auctse Origenis digni-

p. 137. sq. edid. I. Gr. (Iruber. Cf. de Origene ibid. p. 136.

Ib. (.Kkaftwv i. e. interpretatus. Siniilitcr Latini accipere et

nos nelun.cn dicimus, unde Val. : cuni verba — shnplicius ac

juvenilius accepisset, Strothius : da er die Wbrte — mstrengerem

/ur/ Trpbs opyijv r) vftpiv Act/3r/ ro itpdyp.a, nc rcin habcrct pro ca