UNIVERZITET U TUZLI

MAINSKI FAKULTET
Energetsko mainstvo
Predmet: Grijanje i klimatizacija

SEMINARSKI RAD
Toplinske pumpe za zagrijavanje domainstva

Profesor:Dr.sc. Sandira Eljan, van.prof.

Studenti:
Samra Halkovic
Adis Efendic

Tuzla

Sadraj

1.

UVOD ..................................................................................................................................... 3

2.

TOPLOTNE PUMPE .............................................................................................................. 4

3.

2.1.

Princip rada toplotne pumpe ........................................................................................... 4

2.2.

Tipovi toplotnih pumpi ..................................................................................................... 5

2.2.1.

Toplotne pumpe vazduh voda .............................................................................. 6

2.2.2.

Toplotne pumpe voda voda .................................................................................. 8

2.2.3.

Geotermalne toplotne pumpe .................................................................................. 9

2.2.4.

Hibridne toplotne pumpe ........................................................................................ 10

2.3.

Efikasnost toplotnih pumpi ............................................................................................ 11

2.4.

Dimenzionisanje toplotnih pumpi .................................................................................. 14

ZAKLJUAK ........................................................................................................................ 22

Popis slika ................................................................................................................................... 23

Popis tabela................................................................................................................................. 24
Literatura ..................................................................................................................................... 25

1. UVOD
Nakon stoljea koritenja energije fosilnih goriva, danas se globalna slika mijenja, a
obnovljivi se izvori sve vie smatraju jednim od kljunih faktora budueg razvoja Zemlje. Glavni
izvor energije jo uvijek su fosilna goriva koja daju oko 85% energije. Nafta je najznaajnija s
35%, a ugljen i prirodni gas su podjednako zastupljeni. Gotovo 8% energije dobiva se iz
nuklearnih elektrana, a tek 3.3% energije dolazi od obnovljivih izvora. Budui da emo u
budunosti morati podmiriti sve svoje energetske potrebe iz obnovljivih izvora energije, moramo
izmisliti neki nain kako pretvoriti obnovljive resurse u korisnu energiju i time osigurati daljnji
napredak ovjeanstva. Iako se obnovljivi izvori energije troe oni se ne iscrpljuju ve se
obnavljaju u odreenom ritmu. Razvoj obnovljivih izvora energije (osobito od vjetra, vode, sunca
i biomase) vaan je zbog nekoliko razloga:

obnovljivi izvori energije imaju vrlo vanu ulogu u smanjenju emisije ugljen dioksida
(CO2) u atmosferu,
poveanje udjela obnovljivih izvora energije poveava energetsku odrivost sistema,
pomae poboljanju sigurnosti dostave energije na nain da smanjuje zavisnost od
uvoza energetskih sirovina i elektrine energije,
udio obnovljivih izvora energije u budunosti treba znatno poveati jer neobnovljivih
izvora energije ima sve manje, a i njihov tetni utjecaj sve je izraeniji u zadnjih nekoliko
decenija.

Oekuje se da e obnovljivi izvori energije postati ekonomski konkurentni konvencionalnim

izvorima energije srednjorono i dugorono. Suneva radijacija glavni je pokreta veine
obnovljivih izvora energije, ali ima i nekoliko izvora koji ne potiu od nje. To su geotermalna
energija i energija koju moemo dobiti od plime i oseke.

Geotermalna energija

Geotermalna energija postoji otkad je stvorena Zemlja. Nastaje polaganim prirodnim

raspadanjem radioaktivnih elemenata koji se nalaze u zemljinoj unutranjosti. Duboko ispod
povrine voda ponekad dospije do vrue stijene i pretvori se u kipuu vodu ili paru. Kipua voda
moe dosegnuti temperaturu od preko 150 C, a da se ne pretvori u paru jer je pod visokim
pritiskom. Kad ta vrua voda dospije do povrine kroz pukotinu u zemljinoj kori, zovemo je vrui
izvor. Ako izlazi pod pritiskom, u obliku eksplozije, zove se gejzir. Vrui izvori se irom svijeta
koriste kao banje, u zdravstvene i rekreativne svrhe. Vruom vodom iz dubine Zemlje mogu se
grijati staklenici i zgrade. Na Islandu, koji je poznat po gejzirima i aktivnim vulkanima, mnoge
zgrade i bazeni griju se geotermalnom vruom vodom. Vrua voda i para iz dubine Zemlje mogu
se koristiti za proizvodnju elektrine energije.

2. TOPLOTNE PUMPE
Jedan od naina iskoritenja geotermalne energije jesu toplotne pumpe. Toplotna pumpa je
ureaj koji od okoline oduzima toplotu i odaje istu na viim temperaturama u sistemu za grijanje.
U osnovi, toplotna pumpa radi po istom principu kao i klima ureaji ali u suprotnom smjeru. Uz
pomo toplotne pumpe mogue je da se uloenim radom u krunom procesu oduzme toplota od
okoline da bi se ista zatim na viem temperaturnom nivou korisitla za girjanje pri emu je koliina
toplote mnogostruko vea od toplotnog ekvivalenta utroenog rada tj. elektrine energije.
Primjera radi, 1 kW uloene elektrine energije daje 4 kW toplotne energije, a u nekim
sluajevima i vie, odnosno, za zagrijavanje stambenog prostora od 100 m2 sa toplotnom
pumpom potrebno je 2 kW elektrine energije. Ovakav vid grijanja se upotrebljava vie decenija
u svijetu. U japanu, Tokio 1932. Godine instalirana je jedna od prvih toplotnih pumpi na svijetu.
Gradska kua u Cirihu se od 1938. Godine grije toplotnom pumpom. A danas milioni toplotnih
pumpi zagrijavaju stanove i kue irom zapadne Evrope, Kanade i SAD-a. od svih alternativnih
grijanja najveu perspektivu imaju toplotne pumpe.

2.1.

Princip rada toplotne pumpe

Toplotna pumpa je opremljena rashladnim krugom i koristi specijalni fluid (rashladni) koji, u
zavisnosti od temperature i pritiska pod kojima se nalazi, moe biti u tenom ili gasovitom stanju.
ema toplotne pumpe je prikazana na sljedeoj slici.

Slika 2.1. Principijelna ema toplotne pumpe

4

Sa slike vidimo da je toplotna pumpa sastavljena od :

Kompresora
Kondenzatora (toplotni izmjenjiva sa strane korisnika)
Ekspanzionog ventila
Isparivaa (toplotni izmjenjiva sa strane toplotnog izvora)

Rashladni fluid, u gasovitom stanju, komprimuje se i cirkulie kroz sistem uz pomo

kompresora. Po izlasku iz kompresora, rashladni fluid u obliku vrelog gasa pod visokim pritiskom
ulazi u kondenzator, gdje se hladi i kondenzuje u tenost umjerene temperature pod visokim
pritiskom. Kondenzovani rashladni fluid zatim prolazi kroz ureaj za umanjenje pritiska
(ekspanzioni ventil). Potom kondenzovani rashladnio fluid ulazi u ispariva gdje dolazi do
njegovog isparavanja usljed dovoenja toplote. Rashladni fluid se potom vraa u kompresor i
ciklus se ponavlja.
U ovom sistemu od sutinskog je znaaja da rashladni fluid dostigne dovoljno visoku
temperaturu pri komprimiranju. Potom, fluid mora postii dovoljno nisku temperaturu prije
ekspandiranja, a razlika pritisaka mora biti dovoljno velika da omogui i kondenzaciju na toploj i
isparavanje u zoni nskog pritiska na hladnoj strani ciklusa. to je vea temperaturna razlika i
zahtjevana razlika pritisaka u sistemu, to je vea i energija potrebna za komprimovanje
rashladnog fluida. Kod svih toplotnih pumpi energetska efikasnost (koliina toplote prebaena po
jedinici rada) se smanjuje poveanjem razlike temperature.

2.2.

Tipovi toplotnih pumpi

Postoje razliiti tipovi toplotnih pumpi, podjeljenih prema vrsti toplotnog izvora. Glavni tipovi
su :

Toplotne pumpe vazduh voda

Toplotne pumpe voda voda
Geotermalne toplotne pumpe
Hibridne toplotne pumpe

Na toplotni izvor se postavlja niz zahtjeva da bi se osigurao ekonomian i energetski efikasan

rad toplotne pumpe. Meu najvanijima su sljedei:
-

toplotni izvor treba osigurati potrebnu koliinu toplote u svako doba i na to vioj
temperaturi,
trokovi za prikljuenje toplotnog izvora na dizalicu topline trebaju biti to manji,
potreba energije za transport toplote od izvora do isparivaa dizalice toplote treba biti to
manja.

Pri postavljanju toplotne pumpe, za svaki objekat, zapravo je prvo potrebno i odrediti koji e
se izvor energije koristiti za rad pumpe. Faktori koji utiu na odabir su :
5

Nivo temperature

Raspoloivost na lokaciji i u vremenu

Vremenska podudarnost potrebe za toplinom i raspoloivosti izvora

Mogunost samostalnog koritenja

Utroak energije za dovoenje topline do isparivaa

Hemijska i fizikalna svojstva nosioca topline

Trokovi izvedbe postrojenja

Pogodnost za masovnu proizvodnju

2.2.1. Toplotne pumpe vazduh voda

Kod ovih pumpi kao izvor toplote se koristi vazduh a kao nosilac toplote u krugu grijanja
zrak ili voda. Takav jedan sistem imamo prikazan na sljedeoj slici.

Slika 2.2. Sistem toplotne pumpe vazduh voda

Prednost ovih pumpi je to je vazduh uvijek dostupan i besplatan za koritenje to

smanjuje cijenu ulaganja i odravanja. Meutim, nedostatak ovih pumpi je to kada je
spoljanja temperatura blizu ili ispod 0 C neophodno je uvesti i sistem odleivanja na strani
izmjenjivaa izvora toplote.
Ovaj problem pojave leda na izmjenjivau izvora pri niskim temperaturama rijeava se
uvoenjem tzv. ciklusa odleivanja (defrost cycle) koji zahtjeva promjenu smjera strujanja
rashladnog fluida pomou 4 krakog ventila. Nakon topljenja naslaga leda na izmjenjivau
toplotna pumpa vraa prvobitni smjer strujanja fluida. U normalnom reimu grijanja,
unutranji izmenjiva je topa (rashladni fluid voda), a spoljanji hladan (vazduh rashladni
fluid).
Ciklus odleivanja oduzima energiju toplotne pumpe, ona se gubi i ne odlazi u krug
grijanja vode, privremeno umanjujui odavanje toplote pumpe. U veini sluajeva moe se
uzeti da, u veini Evropskih zemalja gubitak energije usljed ciklusa odleivanja varira izmeu
5 i 13 %.
Efikasnost ovih pumpi zavisi od temperature vanjskog zraka (vea temperature zraka vea efikasnost zbog izbejagavanja utroka energije na odleivanje) kao i o vrsti potroaa.
Dodatni problem o kojem treba voditi rauna je i buka. esto to predstavlja ograniavajui
faktor za primjenu ovih toplotnih pumpi. Takoer problem kod ovih pumpi je to su one
efikasne prosjeno oko 50 % vremena u godini. Ekonominu primjenu toplotnih pumpi
vazduh voda (ili zrak - zrak) najvie oteava razliito vrijeme pojave maksimuma
temperature zraka i potrebe neke grijane zgrade za toplinom. Ta zavisnost je prikazana na
sljedeoj slici.

Slika 2.3. Zavisnost potrebne toplote od temparature zraka za odreena godinja doba
7

Sa slike vidimo da je, naravno, najvea temparatura zraka u julu a najmanja u januaru pa prema
tome i potrebna koliina toplote za zagrijavanja objekata u julu je manja a u januaru vea.

2.2.2. Toplotne pumpe voda voda

Toplotne pumpe voda-voda crpe toplotnu energiju iz podzemnih voda. Meutim, voda niej
uvijek dostupna u dovoljnoj koliini pa, u zavisnosti od grijnog kapaciteta, moramo obezbjediti
protok odgovarajue koliine bunarske vode kroz njih. Vodu crpimo iz buenog bunara, pomou
ugraene bunarske pumpe. Voda prelazi kroz izmenjiva toplotne pumpe i gubi odreenu
koliinu toplotne energije (hladi se). Toplotna energija se transportuje rashladnim krugom do
drugog izmenjivaa, kroz koji prolazi voda iz grejnog sistema. Transportovana toplotna energija
se predaje ovoj vodi. Prilikom prelaska kroz toplotnu pumpu, voda grijnog sistema prima
odreenu koliinu toplotne energije (zagrijava se).

Slika 2.4. Sistem toplotne pumpe voda voda

Elektrina energija se koristi samo za transport toplotne energije u suprotnom pravcu od
prirodnog toplota se prirodno iri od toplijeg prema hladnijem predmetu. Toplotna pumpa
8

obezbjeuje prijenos energije od hladnije bunarske vode ka toplijoj vodi u grijnom sistemu. Sa 1
kW elektrine energije u sistem grijanja ubacuje se 4-6 kW toplotne energije. Ovaj odnos se
opisuje sa faktorom COP (Coefficient of performance). Prednost ovog sistema jeste to to je
nezavisan od spoljne temperature, kapacitet pumpe, i koeficijent korisnog dejstva ili C.O.P. je
stalan. Sa ovim toplotnim pumpama se moe postii najnia potronja elektrine energije, ali
imaju potrebu za prostorom kod buenja bunara.

2.2.3. Geotermalne toplotne pumpe

Kod ovih vrsta pumpi kao izvor energije se koristi unutranja toplota zemlje. Koritenje
topline iz tla predstavlja ustvari koritenje suneve energije koja dospijeva na povrinu i
akumulira se u tlu. Za tehniko iskoritavanje zanemariva je toplina koja iz uarene zemljine
jezgre prolazi prema povrini. U praksi se toplinska energija unutranjosti zemlje koristi ee na
mjestima tzv. geotermalnih anomalija (geotermalni izvori i sl.). Jedan takav sistem imamo
prikazan na sljedeoj slici.

Slika 2.5. Sistem toplotne pumpe zemlja voda

Zbog velike akumulacione sposobnosti tla, temperatura u dubini ne mijenja se isto kao i
temperatura na povrini, ve se javlja vremenski pomak koji raste s dubinom i smanjenje
9

amplitude temperaturne promjene koje je to vee to je dubina vea. Energija se iz tla apsorbuje
pomou cijevi koje se nalaze u tzv. sondama. Kroz cijevi struji mjeavina glikola i vode. Sonde
mogu biti vertikalne ili horizontalne, projektovane i izvedene na nain koji im omoguuje
maksialnu apsorpciju energije iz zemlje. Horizontalne cijevi se obino postavljaju na dubinii od 1
1,5m kako bi se izbjegao uticaj promjenjivih spoljanjih uslova a iskoristila prednost sunevog
zraenja. Prosjeno gledano, za ovu primjenu potrebno je cijevima pokriti povrinu tla koja je 2
3 puta vea od objekta koji se grije. U sluaju vertikalnih cijevi (2 para 4 cijevi po sondi),
standardno se projektuju do 100m dubine i prosjeno se po sondi dobija 4 6 kW.
Geotermalna pumpa ima prednost kontantnog COP-a i toplotni kapacitet bez varijacija
uzrokovanih spoljanjim klimatskim uslovima, ali predstavljaju i veliku investiciju za koju je
potrebno buenje radi postavljanja sondi.
Dubina od oko 15 m je ona na kojoj se ne osjeti uticaj godinjih oscilacija temperature. S
poveanjem dubine temperatura zemlje raste, pa se danas izvode i vertikalne buotine radi
koritenja topline. Ipak, oduzimanje topline koja je posljedica sunevog zraenja iz zemlje za
toplotnu pumpu provodi se uglavnom preko cijevnih registara ukopanih u zemlju, kroz koje struji
fluid koji prenosi toplinu.

2.2.4. Hibridne toplotne pumpe

U ovoj varijanti se koriste prednosti toplotnih pumpi vazduh voda (jedonstavna i jeftina
montaa) i voda voda (poboljane karakteristike i iskoritenje). Ovi ureaji uvijek rade kao
toplotne pumpe vazduh voda, koristei izmjenjivae vazduh rashladni fluid i ventilatore. U
sluaji niskih vanjskih temperatura ova toplotna pumpa koristi i drugi izmjenjiva tipa
vazduh rashladni fluid. Voda se obezbjeuje iz nekog manjeg bunara ili manjeg broja sondi.

Slika 2.6. Sistem hibridne toplotne pumpe

10

Na ovaj nain se i pri niskim spoljanjim temperaturama odrava visoki COP. Ovaj sistem
karakterie izuzetno dobar odnos cijene i performansi. Sastoji se od :
-

2.3.

Vanjske jedinice koja prenosi obnovljivu energiju dobijenu od zraka do unutranje

jedinice (hydrobox). Kompaktna i vrlo tiha vanjska jedinica sadri kompresor, koji ima
mogunost modulacije u rasponu od 20 100%. U uslovima polovinog optereenja
vanjski izmjenjiva toplote je predimenzionisan to poboljava efikasnost i do 30%.
Vanjska jedinica moe se postaviti u bati, privrena na zid ili na krovu, do 20m
udaljenosti od unutranje jedinice,
Unutranje jedinice koja je postavljena na zid iza bojlera za kondenzaciju. to se
tie kontrole sistema, sadri elemente na strain vode, kao to su ekspanziona
posuda i pumpa i takoer izmjenjiva toplote koji pretvara obnovljivu energiju iz
zraka u toplu vodu.

Efikasnost toplotnih pumpi

Toplotna pumpa u toku rada:

-

Koristi elektrinu energiju u kompresoru

Oduzima toplotu od izvora (vazduh ili voda)
Predaje toplotu korisniku preko izemjenjivaa toplote (voda)

Osnovna prednost toplotne pumpe je njena mogunost pedaje vee koliine toplote od
one koja je potrebna za njeno funkcionisanje (elektrina energija). Efikasnost toplotne pumpe
izraava se koeficijentom grijanja COP (Coefficient of performance) koji predstavlja odnos
koliine toplote koja se peda korisniku i elektrine energije koju utroi toplotna pumpa.

Slika 2.7. Odnos utroene i dobijene energije

11

Vrijednost COP-a je promjenjiv a koja zavisi od vrste toplotne pumpe i radnih uslova i kree
se od 3 do 5. Ovo znai dap o 1 kWh elektrine energije toplotna pumpa predaje potroau 3
5 kWh toplote. COP se mijenja u zavisnsti od temperature pri kojima se vri razmjena
toplote, tj. to je izvor toplote hladniji, manji je i COP.
Na sljedeem grafiku je prikazana upotreba energije u prosjenom domainstvu sjevera
Evrope (npr. Njemaka)

Slika 2.8. Prosjena raspodjela potronje energije u domainstvu

Oigledno je kako smanjenje utroka energije za potrebe grijanja izuzetno utie na

smanjenje ukupno utroene energije u domainstvu. Toplotna pumpa je efikasnija od drugih
izvora toplote dostupnih na tritu. Sa COP- om izmeu 3 i 5 utroak energije je 3-5 puta manji u
poreenju sa standardnim kotlovima na gas i lahko lo ulje.
Ovo znai da, pored finansijske utede koja se ostvaruje koritenjem toplotnih pumpi,
ostvaruju se i viestruka korist kroz sljedee faktore :
-

Manja emisija gasova koji izazivaju efekat staklene bate (CO2)

Upotreba elektrine energije koja je svuda dostupna
Upotreba obnovljivih izvora energije
Nema potrebe za skladinim prostorom za gorivo, rezervoarima, dimnjacima
Nema zagaenja koline
Usluaju upotrebe pumpi koje koriste elektrinu energiju dobijenu fotonaponskim
elijama dobija se idealan sistem koji apsolutno ne vri uticaj na okolinu

12

Naravno jedna od najveih prednosti jeste to se izbjegava koritene neobnovljivih

(primarnih) izvora energije i time produujemo ivotni vijek postojeih zaliha istih. Na
sljedeoj slici mamo prikazano poreenje utroka primarne energije za neka goriva.

Slika 2.9. Utroak energije za pojedina goriva

Sa ove slike jasno vidimo da je toplotna pumpa dosta efikasnija a pri tome koristi obnovljive
izvore energije i ne teti okoliu.
13

2.4.

Dimenzionisanje toplotnih pumpi

Pravilno dimenzionisanje i proraun sistema toplotne pumpe su preduslovi za dugotrajan,

efikasan i zadovoljavaju rad. U vezi s tim je neophodno da sve komponente budu meusobno
usklaene. Ovo se odnosi kako na izvor toplote, toplotnu pumpu ali i na toplotni ponor.
Najei problemi koji se javljaju u vezi sa toplotnim pumpama, zasnivaju se na pogrenom
dimenzionisanju na strani izvora toplote ili na strani toplotnog ponora, odn. pogreno hidrauliko
povezivanje toplotne pumpe. Zbog toga je veoma vano, da nema ni prekomjernog ni
nedovoljnog dimenzionisanja sistema toplotne pumpe, kao i da bude uspostavljena
odgovarajua hidraulika.
Prekomjernim dimenzionisanjem nastaju nepotrebno visoki trokovi investicije. Toplotna
pumpa zbog prevelike snage ne moe konstantno da radi i poinje da radi u impulsima. To
negativno utie na ivotni vijek toplotne pumpe. Nedovoljno dimenzionisanje sistema, sa druge
strane, dovodi do smanjenja stepena komfora i vremenom do neefikasnog rada toplotne pumpe.
Sve ovo se moe spreiti pravilnim dimenzionsanjem. Po potrebi se za dimenzionisanje sistema
toplotne pumpe moe koristiti odgovarajui softver za toplotnu pumpu. Projektovanje i
dimenzionisanje sistema toplotne pumpe se u sutini sastoji od sledeih koraka:
-

Dimenzionisanje snage toplotne pumpe

Dimenzionisanje toplotnog ponora
Utvrivanje izvora toplote
Dimenzionisanje izvora toplote

(Dimenzionisanje se naelno mora utvrditi primjenom datih vaeih normi za odgovarajuu

dravu)
U svakom sluaju kod utvrivanja potrebne snage grijanja posebnu panju treba obratiti na
individualne navike potroaa. Ovo je utoliko znaajnije ukoliko je stepen koritenja zgrade vei.
Pritom treba uzeti u obzir sve faktore kao to je broj osoba, upotreba jakuzzija, tueva,
sudopera, vee temperature prostorija i jo mnogo toga. Snaga grijanja toplotne pumpe se
izraunava iz sledeih podataka:
-

Toplotno optereenje zgrade (izraunavanje u skladu sa DIN EN 12831)

Potrebna snaga za zagrevanje pitke vode (izraunavanje u skladu sa DIN 4708, ond.
vaeim propisima drave)
Potrebna snaga moguih specijalnih primena (npr. bazen)
Event. postojee vreme blokade elektrodistributivnog preduzea

Primjer za izraunavanje se nalazi na kraju objanjenja pojedinanih snaga. Ovo se moe

izraziti sledeom formulom:

QToplotna pumpa = (QSnaga grijanja zgrade + QTopla pitka voda + QSpecijalne primjene) Faktor vremena
blokade
14

Toplotno optereenje zgrade

Sljedea tabela prua pregled specifinih toplotnih optereenja, zavisno od kategorizacije

standarda zgrade koji su uobiajeni u Nemakoj.
Specifina snaga
grijanja

Standard zgrade

Standard izolacije

Stara zgrada

Slaba toplotna izolacija

120 W/m

Zgrade prije 1980

Slaba/jednostavna toplotna izolacija

70 - 90 W/m

Izolacija u skladu sa uredbom o toplotnoj

zatiti

50 - 60 W/m

Godina izgradnje
1995
Novogradnja

ENEV

40 - 60 W/m

Pasivna kua

Visokoizolovana zgrada

10 W/m

Tabela 2.1. Specifina opereenja odreenih kategorija zgrada

Potrebna snaga za zagrijavanje pitke vode

Potrebna energija za zagrijavanje pitke vode se moe veoma razlikovati u zavisnosti od

zahtjevanog stepena komfora, kao to pokazuje sljedea tabela.
Potrebna topla voda (45C) na dan i po osobi

Specifina korisna toplota na dan i

po osobi

Male potrebe

15 - 30 litara

600 - 1200 Wh

Srednje potrebe

30 - 60 litara

1200 - 2400 Wh

Velike potrebe

60 - 120 litara

2400 - 4800 Wh

Tabela 2.2. Potrebna energija za zagrijavanje pitke vode

Ako poemo od srednjih potreba sa 50 litara tople pitke vode (45 C) po osobi na dan,
proistie da kod vremena zagrijavanja od 8 sati treba dodatna potrebna snaga od 0,25 kW po
osobi. Ovde u obzir nisu uzeti gubici koji nastaju na eventualno neophodnim vodovima
recirkulacije. Ova potreba se mora odvojeno utvrditi. Dodatna potrebna snaga za zagrijavanje
pitke vode se mora uraunati samo kada udio toplotnog optereenja zgrade iznosi 20%.
15

Vrijeme blokade elektrodistributivnog preduzea

U nekim zemljama elektrodistributivna preduzea nude posebne tarife za toplotne
pumpe. Takva tarifa je povoljnija od normalne tarife. Sa druge strane, elektrodistributivna
preduzea mogu da na odreeno vreme sa mree iskljue toplotnu pumpu(e), kako bi se npr.
izbjegli pikovi optereenja strujne mree u poslijepodnevnim terminima. U toku ovog prekida
toplotne pumpe ne mogu da rade.
Koliina energije koja je neophodna za grijanje zgrade u toku ovog prekida, se obino
skladiti u akumulacionom rezervoaru. Kod zgrada sa podnim grijanjem obino je dovoljna
akumulaciona masa estriha da bi i u toku vremena blokade na raspolaganju bilo dovoljno
energije. Da bi se i poslije vremena blokade posjedovalo dovoljno snage, kod dimenzionisanja
se u obzir mora uzeti faktor vremena blokade za snagu toplotne pumpe.
Ako elektrodistributivno preduzee 3 x 2 sata (h) dnevno iskljuuje toplotnu pumpu sa strujne
mree, dobija se sljedei faktor vremena blokade f:
Faktor vremena blokade f = 24/(24h - (3 2h)) = 1,33
Primjer izraunavanja
Osnove za primjer prorauna su sledee veliine:
-

Novoizgraena kua za jednu porodicu u Njemakoj (standard izolacije u skladu sa

ENEV)
Spoljna projektna temperatura (za lokaciju): -16 C
Stambena povrina: 150 m
4 osobe
Srednje potrebe tople vode
ED-vreme blokade 3 x 2 sata
Monovalentna koncepcija

Iz toga proistiu sljedee pojedinane vrijednosti:

Toplotno optereenje zgrade:
QSnaga grijanja zgrade = 150 m 50 W/m = 7500 W
Potrebna snaga za zagrijavanje pitke vode:
QTopla pitka voda = 4 osobe 0,25 kW = 1000 W
Poto je potrebna snaga manja od 0,2 . 7500 W, dodavanje nije potrebno.
Poto nema specijalnih primjena vai:
16

Potrebna snaga za specijalne primjene = 0

Faktor vremena blokade = 1,33
Prema tome potrebna snaga grijanja toplotne pumpe iznosi:
QToplotna pumpa = (7500 W + 0 W + 0 W) 1,33 = 10 kW

Dimenzionisanje toplotnog ponora

Toplotna pumpa radi posebno efikasno, kada na nju prikljueni sistem za distribuciju
toplote, koji se naziva i toplotni ponor, radi sa niskim temperaturama razvoda. to je nia
temperatura razvoda utoliko je to bolje za toplotnu pumpu. Sistemi povrinskog grejanja, kao
npr. REHAU povrinski sistemi, su zbog toga idealni za primenu sa toplotnom pumpom.
Kao okvirna vrijednost vai pravilo, da je sa jednim uteenim stepenom temperature
razvoda mogue utedeti do 2,5% potronje energije kod toplotne pumpe.
Zato treba posebno izvriti evaluaciju primene toplotne pumpe u kombinaciji sa grejnim
telima. Grejna tela treba da budu tako dimenzionisana, da traena snaga grejanja moe da bude
postignuta ve pri temperaturama razvoda od 45 C.
Smanjenje
sljedeih mera:

temperature

razvoda

se

naelno

moe

izvesti

primjenom

Efikasno izolovanje zgrade

Zamena nezaptivajuih prozora kvalitetnim izolovanim prozorima

Naknadna ugradnja, odn. poveavanje grijnih povrina

Postavljanje povrinskih sistema (plafon, zid ili pod) sa malim razmakom polaganja

Utvrivanje izvora toplote

Kao izvor toplote za REHAU toplotne pumpe na raspolaganju se nalaze tri izvora toplote:

Zemlja

Spoljni vazduh i

Podzemna voda

Sva tri izvora toplote imaju svoje prednosti i mane i moraju se zavisno od objekta meusobno
procijeniti.

17

Kao pomo pri donoenju odluke treba da poslui sljedea tabela:

Zemlja

Spoljni
vazduh

Podzemna voda

Sistem povezivanja

Povrinski kolektori

Geotermalne
sonde

Napojni i upojni
bunari

Nivo temperature

Dobro

Dobro

Prosjeno

Vrlo dobro

Raspoloivost

Prosjeno

Dobro

Vrlo dobro

Prosjeno

Podesno za hlaenje Prosjeno

Vrlo dobro

Prosjeno

Vrlo dobro

Sposobnost
regeneracije

Dobro

Vrlo dobro

Vrlo dobro

Vrlo visoki

Mali

Vrlo visoki

Dobro

Trokovi povezivanja Visoki

Obavezna dozvola 1

Obaveza
prijavljivanja

Potrebna dozvola Ne

Potrebna dozvola

Tabela 2.3. Potrebna energija za zagrijavanje pitke vode

Koji od ova tri izvora toplote e se definitivno koristiti, odreuje se izmeu ostalih prema
lokalnim okolnostima i trokovima povezivanja. U svakom sluaju prednost treba dati onom
medijumu koji uz minimalne trokove povezivanja nudi najviu temperaturu izvora toplote.
Prilikom projektovanja imajte na umu i da se kod izvoenja buotine za geotermalnu sondu
ili bunar mora obezbediti prilaz ureajima za buenje na dato zemljite.
Dimenzionisanje izvora toplote - zemlja
Kod ovih sistema se toplota uzima iz zemlje preko posrednog cirkulacionog kruga od
plastinih cijevi. U ovim cijevima cirkulie rasolina kao medijum (mjeavina vode i sredstva za
zatitu od zamrzavanja). Razmjena toplote izmeu rasoline i rashladnog sredstva odigrava se u
isparivau (izmenjivau toplote sa ploama od plemenitog elika) u toplotnoj pumpi.
Polazna taka za izbor sistema je uvijek snaga isparivaa, tj. toplota koja
se izvlai iz zemlje, odn. u sluaju hlaenja toplota koja se odvodi u zemlju. Kod projektovanja
se mora odabrati najpovoljniji izvor toplote za datu lokaciju, a sistem grijanja kao i ostali dijelovi
sistema se moraju prilagoditi u skladu sa tim. Dva najea sistema su:

Horizontalni prenosnik toplote tla (geotermalni kolektor) ili

Vertikalni prenosnik toplote tla (geotermalna sonda, energetski stubovi)

Odluka o horizontalnim ili vertikalnim prenosnicima toplote tla se donosi prema geolokim
karakteristikama lokacije, potrebnog prostora kao i karakteristika zgrade.
18

Najvaniji tehniki kriterijumi sistema su:

Dimenzionisana snaga sistema izvora toplote

Vrsta koritenja sistema (samo grijanje, grijanje i hlaenje itd.)

Snaga isparivaa toplotne pumpe (utvruje se na primjer na osnovu snage grijanja i

koeficijenta efikasnosti)

Broj radnih sati u toku godine, odn. sati pod punim optereenjem

Maksimalno optereenje izvora toplote (peak load)

Dobro poznavanje geologije i hidrogeologije omoguava donoenje zakljuaka u pogledu

termikih i hidraulikih karakteristika tla, a time omoguava i izbor odgovarajue tehnike za
crpljenje toplote.

Slika 2.10. Godinji nivo temperature na razliitim dubinama zemljita

Gdje su:
-

1 = 1. Februar
2 = 1. Maj
3 = 1. Novembar
4 = 1. Avgust
19

Dimenzionisanje geotermalnih kolektora

Dimenzionisanje geotermalnih kolektora opisano je u VDI smjernici 4640, u daljem tekstu
su obuhvaeni najvaniji aspekti.
Ulazni podaci za dimenzionisanje sistema geotermalnog kolektora u kombinaciji sa toplotnom
pumpom su:

Snaga toplotne pumpe i koeficijent uinka toplotne pumpe (COP), iz kojih se dobija
snaga isparivaa

Zapreminski protok toplotne pumpe (vidi "4.5 Tehniki podaci"/ REHAU toplotna pumpa
GEO)

Specifina izdanost tla

Snaga isparivaa se dobija kao to sledi:

Snaga isparivaa = (QToplotna pumpa - (COP - 1)) / COP
Da bi se nastavili na primjer dimenzionisanja iz u primjeru izraunavanja je uzeta REHAU
toplotna pumpa GEO 10 sa snagom grijanja od 10 kW (B0/W35, EN 14511).
Primjer izraunavanja
Snaga grijanja: 10 kW
Koeficijent uinka (COP): 4,1
Snaga isparivaa = ( 10 kW ( 4,1 - 1 ))/4,1 = 7,6 kW
Ovo je snaga koji se mora preuzeti preko geotermalnog kolektora, odn. uopte iz izvora
toplote iz okruenja. Specifina izdanost iz tla zavisi od godinjeg broja radnih sati toplotne
pumpe i strukture tla u skladu sa sledeom tabelom. Kada se zagrevanje pitke vode realizuje
toplotnom pumpom, godinji broj radnih sati je vei nego to je to sluaj samo kod reima rada
grijanja.
Specifina izdanost tla
Tlo
kod 1800 h

kod 2400 h

Nekoherentno zemljite

10 W/m

8 W/m

Koherentno zemljite, vlano

20 - 30 W/m

16 - 24
W/m

Zemljite zasieno vodom

40 W/m

32 W/m

Tabela 2.4. Specifina izdanost tla

20

Potrebna povrina kolektora se izraunava na sledei nain:

Povrina kolektora =Snaga isparivaa / Specifina izdanost tla
Vlano, koherentno zemljite
Godinji broj radnih sati toplotne pumpe: 2400 h
Povrina kolektora = 7600 W / 20 W/m= 380 m
Izbor dimenzije cevi zavisi od mogue toplotne snage koja bi trebalo da se dobija iz tla.
to je izdanost tla vea, utoliko je kod date temperaturne razlike vei zapreminski protok, a
time i vea potrebna dimenzija cijevi. Kao orijentacija data je sledea tabela:

Vrsta zemljita

Spoljni prenik x debljina zida

Nekoherentno zemljite

20 x 1,9 mm

Koherentno zemljite, vlano

25 x 2,3 mm

Zemljite zasieno vodom

32 x 2,9 mm

Tabela 2.5. Dimenzije cijevi za razliita zemljita

U normi VDI 4640 preporueni razmak polaganja izmeu cevi kolektora iznosi 50-80 cm. Kod
odabranog razmaka polaganja od 75 cm (0,75 m) i odnosa
Duina cijevi = Povrina geotermalnog kolektora / Razmak polaganja
Dobija se sa dimenzionisanim sistemom sljedea duina cijevi
Duina cijevi = 380 m / 0,75 m = 507 m
Krug kolektora ne bi trebalo da bude dui od 100 m iz hidraulikih razloga. Prema tome
se u primjeru dobija ukupno 5 krugova od po 100 m.
Kapacitet i vreme crpljenja toplote tla ne smiju da budu prekoraeni, u suprotnom - u
naelu inae poeljno - leenje zone gdje su postavljene cijevi postaje preveliko i dolazi do
spajanja omotaa leda koji se stvara oko cijevi. Kod proljetnog otapanja se usljed toga u velikoj
mjeri sprijeava poniranje kinice i otopljene vode, koja znaajno doprinosi zagrijavanju
zemljita.
Poto se nivo temperature u tlu mijenja pod uticajem geotermalnog kolektora, cijevi bi
trebalo postavljati na dovoljno velikom rastojanju od drvea, grmlja i osjetljivih biljaka. Razmak
polaganja u odnosu na ostale vodove za napajanje i objekte iznosi 70 cm. Ukoliko je ovaj
razmak manji, vodove treba zatiti potrebnim nivoom izolacije.

21

3. ZAKLJUAK
Oekuje se da e obnovljivi izvori energije postati ekonomski konkurentni konvencionalnim
izvorima energije srednjorono i dugorono. Suneva radijacija glavni je pokreta veine
obnovljivih izvora energije, ali ima i nekoliko izvora koji ne potiu od nje. To su geotermalna
energija i energija koju moemo dobiti od plime i oseke.
Globalni cilj je podsticanje upotrebe izvora obonvljive energije i za grijanje i otuda manje
proizvodnje ugljen-dioksida. Tolotne pumpe bi mogle dostii taj cilj ako bi kvalitet ureaja bio
visok, ako one koriste rashladne fluide koji ne kode okolini i ako je izvor toplote dobro izabran i
koriten. Zbog visokih poetnih trokova za ureaj i instalacije, subvencije pomau da se njihova
primjena povea. Da bi se poveala energetska efikasnost, potrebno je kontinuirano poveanje
zahtjevanog koeficijenta grijanja (COP) radi subvencioniranja. Treba odrediti novu granicu iznad
sredine svakog tipa- odnson izvora topline za toplotnu pumpu. Analize toplotnih pumpi koritenih
za grijanje pitke vode i prostora su uraene. Uporeeni su su COP-i koji su objavili proizvoai u
istim uslovima prema EN 266 ili EN 14511. Analize su pokazale da toplotne pumpe vazduh
voda i za toplu pitku vodu na tritu imaju iroki opseg COP-a. nia granica COP-a izabrana je
prije svega da bi pokrila najvei broj toplotnih pumpi radi stimulacije konkurencije na tritu i radi
promocije koritenja toplotnih pumpi.
U budunosti treba se usmjeriti na mogunosti primjene efikasne cijene i pouzdanih metoda
za mjerenje sezonskog COP-a. to e naglasiti pogodnosti izvora toplotne pumpe za ovjekovu
okolinu.

22

Popis slika
Slika 2.1. Principijelna ema toplotne pumpe4
Slika 2.2. Sistem toplotne pumpe vazduh voda.6
Slika 2.3. Zavisnost potrebne toplote od temparature zraka za odreena godinja doba...7
Slika 2.4. Sistem toplotne pumpe voda voda..8
Slika 2.5. Sistem toplotne pumpe zemlja voda..9
Slika 2.6. Sistem hibridne toplotne pumpe10
Slika 2.7. Odnos utroene i dobijene energije..11
Slika 2.8. Prosjena raspodjela potronje energije u domainstvu...12
Slika 2.9. Utroak energije za pojedina goriva.13
Slika 2.10. Godinji nivo temperature na razliitim dubinama zemljita...19

23

Popis tabela
Tabela 2.1. Specifina opereenja odreenih kategorija zgrada..15
Tabela 2.2. Potrebna energija za zagrijavanje pitke vode.15
Tabela 2.3. Potrebna energija za zagrijavanje pitke vode.18
Tabela 2.4. Specifina izdanost tla..20
Tabela 2.5. Dimenzije cijevi za razliita zemljita....21

24

Literatura
[1] www.deltaterm.com
[2] www.toplotnepumpe.rs
[3] www.kgh-drustvo.rs
[4] www.grejanje.com
[5] www.plummediaserver.com
[6] www.rehva.eu
[7] www.heatpumpcentre.org
[8] www.york.com
[9] Ground-source heat pump project analysis - CANMET Energy Technology Centre
Varennes (CETC)
[10] Heizen und Khlen mit Wrmepumpen - Dipl. Ing.(FH) f.HLS Egbert Tippelt
Viessmann Deutschland GmbH

25