BRZINA HEMIJSKE REAKCIJE

Da bi dolo do hemijske reakcije potrebno je ostvariti kontakt

izmeu
estica
koje
reaguju,
tj.
treba
doi
do
njihovog sudara. Ukoliko se pri sudaru raskinu ve postojee veze
i stvore nove veze, sudar je bio uspean, u suprotnom, sudar se
smatra neuspenim.

Za uspean sudar su sposobne samo one estice koje poseduju

energiju veu od prosene, odnosno koje poseduju energiju
aktivacije ( EA). Pri sudaru dve estice koje poseduju energiju
aktivacije nastaje tzv. prelazno stanje iliaktivirani kompleks.
Brzina hemijske reakcije se odreuje promenom koncentracije nekog
od reaktanata ili produkata u odreenom vremenskom intervalu:

Ukoliko
se
u
toku
reakcije smanjuje
koncentracija polazne
supstance stavljamo znak minus (-), a ako se poveava znak plus
(+).
Brzina hemijske reakcije je promjena koncentracije reaktanta ili
produkta sa vremenom. Npr. za neku optu reakciju:

brzina reakcije je definisana:

Aktivirani kompleks
U stanju aktiviranog kompleksa estice se zadravaju vrlo kratko,
raskidaju ve postojee i stvaraju nove veze. Iz aktiviranog
kompleksa nastaju produkti reakcije.
U stanju aktiviranog kompleksa estice sadre maksimum energije
(EA). Energija aktiviranog komleksa je vea od energije poetnog i
krajnjeg stanja.
Faktori brzine hemijske reakcije
1) Priroda reaktanata
2) Koncentracija pri
poveanju
koncentracije
reagujuih
supstanci poveava se broj estica koje poseduju energiju pa se
poveeva i brzina hemijske reakcije . Uticaj koncentracije na
brzinu hemijske reakcije definisano jezakonom o dejstvu masa. Za
reakciju: nA + mB ---> produkti , brzina (V) jednaka je:

3) Temperatura - sa poveanjem temperature poveava se energija

svake estice, te se poveava broj estica koje poseduju energiju
aktivacije, a samim tim poveava se i brzina reakcije.
4) Katalizator - supstance koje ubrzavaju hemijsku reakciju, tako
to
smanjuju
energiju
aktivacije
neophodnu
za
formiranje
prelaznog stanja. Katalizatori iz reakcije izlaze neporomenjeni.
5) Dodirna povrina - sa poveanjem dodirne povrine poveava se
i brzina hemijske reakcije.
HEMIJSKA RAVNOTEA
Veina hemijskih reakcija su povratne. To su reakcije koje se
odvijaju u oba smera.
U poetku se reakcija odvija samo u smeru nastajanja produkata.
im se stvori odreena koncentracija produkata, estice produkata
poinju uspeno da se sudaraju i nastaju reaktanti (reakcija se

odvija
u
suprotnom
smeru).
U
jednom
trenutku
se
uspostavlja stanje
u
kojem
se
ne
menja
ni
koncentracija
reaktanata ni
koncentracija
produkata.
Takvo
stanje
se
naziva stanje dinamike ravnotee.
Utrenutku uspostavljanja ravnotee brzina direktne reakcije
izjednaava se sa brzinom povratne reakcije:
A + B <---> C + D.
Za reakciju aA + bB <---> cC + dD definisdana je konstanta
ravnotee:

Heterogena ravnotea - ravnotea koja se uspostavlja u sistemu u

kojem su uesnici reakcije razliitih agregatnih stanja. iste
vrste i tene supstance koje uestvuju u hetrogenoj ravnotei ne
ukljuuju se u izraz za ravnotenu konstantu:
CaCO3

(s)

----> CaO

(s)

+ CO2

(g)

LE ATELJEOV PRINCIP
Ako se u sistemu koji se nalazi u hemijskoj ravnotei promijeni
jedan od spoljanjih faktora, sistem e reagovati tako da e se
odvijati ona reakcija kojom se taj uticaj ponitava.
1) Koncentracija - u reakciji aA + bB <---> cC + dD ako se povea
koncenracija A ili B onda se ravnotea pomjera u desno (u smijeru
ka proizvodima reakcije). Ako se povea koncentracija C ili D
onda se ravnotea pomjera u lijevo (u smijeru ka reaktantima).
2) Tempertura - a) egzotermna - ako se temperatura smanji onda se
ravnotea pomjera u desno. Ako se temperatura povea, onda se
ravnotea pomjera u lijevo.

b) endotermna - ako se temperatura smanji, onda se ravnotea

pomera u levo. Ako se temperatura povea onda se ravnotea pomera
u desno.
3) Pritisak - kada su reaktanti i produkti u gasovitom agregatnom
stanju, promena pritiska ima uticaja na sistem u ravnotei samo
kada se u toku reakcije menja broj molova!
Ukoliko se pritisak poveava odvija se ona reakcija kojom se
smanjuje broj estica ----> Ako se pritisak povea, onda
se ravnotea pomera u desno jer nastaje manji broj molova u
direktnoj reakciji.
Ukoliko se smanji pritisak, odvija se ona reakcija kojom se
poveava
broj
estica
(ovaj
proces
je
spontan,
poveava
seentropija sistema) ---> Ako se pritisak smanji onda seravnotea
pomera u levo jer nastaje vei broj molova u suprotnoj reakciji.
Ako ne dolazi do promene broja molova u toku hemijske reakcije,
promena pritiska ne utie na sistem u ravnotei.
4)Katalizator - on istovremeno poveava brzinu i direktne i
povratne reakcije, tj. smanjuje energiju aktivacije i jedne i
druge reakcije. Ne utie na hemijsku ravnoteu.

Primjer:

2SO2 + O2 2SO3

H=177,48 kJ

endotermna reakcija

Pomjeranje ravnotee moe se postii mijenjanjem

koncentracije,temperature ili pritiska na slijedei nain:

1. Promjena koncentracije
Ako se povea c(SO2) i c(O2) ravnotea se pomjera udesno jer se
u toj reakciji troi SO2 i O2 i smanjuje se njihova
koncentracija,pa se uspostavlja ravnotea.
Ako se smanji c(SO2) i c(O2) remeti se ravnotea. Reakcija se
odvija s desna ulijevo,jer u toj reakciji nastaje SO2 i li O2 pa
se tako uspostavlja ravnotea.
Ako se smanji c(SO3),ravnotea se remeti i reakcija se odvija
udesno,jer u toj reakcije nastaje SO3 i ravnotea se ponovo
uspostavlja.
Poveanjem c(SO3) ravnotea se remeti i reakcija se odvija
ulijevo,jer se u toj reakciji troi SO3 i uspostavlja se
ravnotea.

2. Promjena temperature
Poveanjem temperature ravnotea se pomijera ulijevo jer se
tada odvija endotermna reakcija pa se troi dovedena toplota i
time se uspostavlja ranija ravnotea.
Ako se temperatura sniava,ravnotea se pomjera udesno,jer se
pomae egzotermna reakcija. Nastaje toplota,poveava se
temperatura i uspostavlja se ravnoteno stanje.
Ako je reakcija egzotermna onda vrijedi obrnuto.
3. Promjena pritiska
Ako se povea pritisak,reakcija se odvija udesno,jer se u toj
reakciji stvara manji broj estica. Od 3 molekule reaktanta
nastaju dva molekula produkta reakcije. Time se smanjuje
pritisak i uspostavlja se ravnotea.
Ako se smanji pritisak,reakcija se odvija s desna ulijevo,jer u
toj reakciji od manjeg broja molekula (2 molekula) nastaje vei
broj molekula (3 molekula). Poveanjem broja molekula poveava
se pritisak i tako se uspostavlja ranija ravnotea.
Le Chatelierov princip: svaki utjecaj na ravnoteni sustav izaziva pomak
ravnotee u smjeru da se taj utjecaj to vie smanji
1) utjecaj dodavanja ili odvoenja reaktanta ili produkta na ravnotene
koncentracije reaktanata i produkata: konstanta ravnotee je KONSTANTA (pri
istoj temperaturi uvijek ista) pa se koncentracije uvijek mijenjaju tako da
konstanta ravnotee ostane KONSTANTNA tj. ISTA: dodavanje reaktanta ili
odvoenje produkta uzrokuje povedanje ravnotenih koncentracija (ostalih)
produkata tj. smanjenje ravnotenih koncentracija (ostalih) reaktanata
(kaemo: ravnotea se pomie prema produktima ili "u desno"), smanjenje
koncentracije reaktanta ili dodavanje produkta uzrokuje smanjenje
ravnotenih koncentracija (ostalih) produkata tj. povedanje ravnotenih
koncentracija (ostalih) reaktanata (kaemo: ravnotea se pomie prema
reaktantima ili "u lijevo")
2) ostali utjecaji na poloaj ravnotee:
tlak povedanjem tlaka ravnotea se pomie prema onoj strani na kojoj
ima manje plinovitih estica, a smanjenjem tlaka obrnuto (jer plinovi tee
zauzeti to vei volumen, a tlak ih u tome spreava)
temperatura poveanjem temperature ravnotea se pomie u onom
smjeru u kojem je reakcija endotermna (u endotermnim reakcijama se "troi"
tj. vee energija), dakle povedanjem temperature ravnotea endotermne
reakcije (rH>0) pomie se prema produktima a egzotermne (rH<0) prema
reaktantima, a smanjenjem temperature obrnuto.
ZADATAK:

Za reakciju 3H2(g) + N2(g) 2NH3(g)

reakcija

, rH<0, egzotermna

povienjem temperature:
A. reakcija se ubrzava i u ravnotei je prisutno vie produkta;
B. reakcija se ubrzava i u ravnotei je prisutno vie reaktanata;
C. reakcija se usporava i u ravnotei je prisutno vie produkta ; D. reakcija se
usporava i u ravnotei je prisutno vie reaktanata