Lnda: Hyrje n Histori

Tema : Reformat e Tanzimatit ne Shqipri

Mentori:
Dr.sc. Selim Bezeraj

Studentt:
Safet Gashi
Rifat Krasniqi

Prishtin 2015

Prmbajtje
Abstrakti..3
Parathnja .4
Hyrje5
Kapitulli I..6
Perandoria Osmane vitet 30-40 dhe
Themelimi i Reformave te Tanzimatit
Periudha e dyt e Tanzimatit
Dekreti Hati-Hamajum
Kapitulli i II..8
Karakteri i kryengritjeve n Shqipri
Kapitulli i III.10
Pasojat e tanzimatit ne shqipri

Abstrakti
Me reformat e tanzimatit Pernadoria Osmane hoqi sistemin e timarit dhe njohjen ligjerisht te
prones private mbi token, si dhe me masat per riorganizimin e sistemit administrativ , ushtarak
dhe te taksave . Porta e lart synonte ta fuste vendin ne rrugn e evropianizimit te forconte
pushtetin qendror te rimkmbte fuqin e Perandoris , e cila ishte e dobsuar s teprmi nga
prapambetja ekonomiko-shoqrore. Nga sistemi shtetror shtyps e parazitar dhe nga kryengritjet
e vazhdueshme te popujve te shtypur.

Parathnie
Objektivi i ktij punimi seminarik ka qen qe te ofrojm me shum informcione rreth reformave
t tanzimatit ne Shqipri dhe far ndryshime solln ato.
Qellimi yn ka qen t msojm m shum rreth gjendjes s popullit shqiptar pas ktyre
reformave.
Ne kt punim kemi perdorur kto metoda : analitike, sintezs, statistikore.

Hyrje
Ne pjesen e par t Tems Tanzimati dhe Shqiptart

do t flasim pr

gjendjen e Perandoris Osmane ne vitet e 30-ta dhe fillimin e reformave t

Tanzimatit me 3 nntor 1939 me dekretin e njohur t Gjylhanes po ashtu
do t flasim pr dekretin Hati Hamajum. N pjesen e dyt do t flasim pr
karakterin e kryengritjeve ne Shqipri kunder ketyre reformave.Ne kapitullin
e III flasim per pasojat
reformave.

e tanzimatit ne Shqipri

dhe deshtimin e ktyre

KAPITULLI I
Perandoria osmane ne vitet 30-60 dhe themelimi i reformave te
tanzimatit
N gjysmn par t shek. XIX i gjith sistemi ekonomik i Perandoris Osmane ishte ne kriz.
Porta e Lart vazhdonte t mos kryej asnj investim n fushn e ekonomis dhe kulturs .
Prandaj ajo ishte e detyruar t marr her pas here borxhe nga shtetet evropiane edhe kriza
shoqrore politike e Perandoris Osmane po acarohej gjithnj e me tepr , megjithse arriti ti
shtypte pashallqet e mdha shqiptare ajo nuk mund ti ndalte as lvizjet fshatare po as lvizjet e
reja kombtare q filluan kombsit jo turke.
Fuqia ushtarake e Perandoris Osmane kishte ardhur duke u dobsuar prandaj ajo nuk ishte e
aft pr ti mbrojtur territoret e saj .Duke par se Perandoria Osmane po shkonte drejt rnies s saj
.Sulltan Mahmuti II shtoi prpjekjet e filluar qysh me par pr t forcuar gjendjen e
mbrendesheme dhe te jashtme te Perandoris n ket kuadr vazhdoi organizimi i ushtris s
rregullt sipas modelit t ushtrive evropiane1. Me 1832 Porta e Lart hoqi sistemin e Timarit q
ishte shtruar prej kohesh dhe u prpoq t vendoste kudo administratn e centralizuar shtetror
.Pasardhsi i 2Mahmutit II Sulltan Abdyl Mexhidi shpalli me 3 nntor 1839 dekretin perandorak
t njohur me emrin ,, Dekriti shejt i Gjylhanes ,,.Me ket dekret pr Perandorin Osmane filloi
periudha e Tanzimatit q arabisht do t thot reforma rregullime . Sipas dekretit Porta e Lart do
t garantonte jetn nderin pasurin dhe besimin e t gjith shtetasve pa dallim feje dhe kombsie ,
do t letsonte barren e taksave t fshatarsis dhe n vend t administrates s vjetr do t ngritet
nj administrat e re duke marr si shembull at t shteteve evropiane . iN zbatim t dekretit t
Gjylhanes Porta e Lart drrmori gjat viteve 40-t mori nj varg reformash administrative

1 Grup Autorsh, Historia e Shqipris, (Tiran, 1984) fq. 110.

2Grup Autorsh, Historia e Popullit Shqiptar II (Tiran, 2002) Toena, fq.74-75.

Periudha e dyt e tanzimatit

Reformat q sulltani shpalli me dekretin perandorak (Hati-Humajum) te 18 shkurtit 1856 qe ,
shenoi fillimin e periudhes se dyt te tanzimatit nuk e permisuan gjendjen e popullsis shqiptare
dhe shenoi shperthimin e kryengritjeve te reja. Dekreti i ri ishte ishte nj vazhdim I reformave t
Aktit te Gylhanes (1839) t cilat nuk arritn t viheshin ne jet .Ai shpalli prsri barazin e t
gjith shtetasve osman , musliman et krishter,sigurimin pr t gjith ,pa dallim feje t
paprekshmeris s personit vendosi t formonte gjyqe t hapura ,t fuste krishter ne administrat ,
n shbimin shtetror ushtarak ,shpalli barazin e qytetarve n pagesat e taksave
.Zbatimi I ktyre reformave t deklaruara me krkesen e Fuqive t Mdha ,do t sillte ndryshime
n jeten polotiko-shoqrore t Perandoris Osmane duke e ofruar sistemin esaj shtetror me at t
vndeve t Evrops.Po kjo Perandori q mbeti n thelb nj shtet me nj regjim absulutist e
teokatik t prapambetur dhe me nj ekonomi gjysmfeudale nuk ishte n gjendje ti vinte ne jet
ato.Kto refoma nuk sollen nj ndryshim prpos ndryshimit t legjislacionit Osman,q filloi te
hartohej sipas modelit Francez si dhe n administrimin e vendit. 3Prveq ksaj zbatimi I
reformave u shoqrua ashtu si edhe ne vitet 30-40 me rritjen e taksave dhe me vendosjen
detyrimeve t reja, q rndonin sidomos mbi fshatarsin dhe mbi vegjlin e qyteteve.ne Krye
t administats turke vinin ne shumicn e rasteve turq.Synimi kresor I administrats ishte
siguronte pagesen e taksave dhe mbledhjen e rekrutve nga t gjitha krahinat.Kshtu shuma
etaksave nxjerra nga popullsia e perandoris,e cila m 1850 kishte qen 2,5 milion lira ari m
1860 kishte arritur n 4 milion dhe ende rriej.Taksa e vergjis, q paguhej pr paasurin
epatundshme (shtpi,kopshte,dyqane) dhe pr disa kategori t caktuara t ardhurash, shtohet
gjithashtu vazhdimisht.M 1863 n sanxhakun e Ohrit vergjia ushtua n krahasim me vitin e
mparshum nga 350 000 ne 420 000 grosh, domethn 20%.Taksa e veqant q paguanin
ktrishtert meshkuj prej 12 deri 60 vjeq pr zvendsimin ushtarak n qytetin e Shkodrs u shtua
nga 45000 grosh q ishte n vitet e 30 n 100 000 m 1856.Pjesa m emadhe e shumave q
nxirreshin nga Shqipria dhe nga provincat tjera shkonin n Stamboll pr t knaqur lakmit e
sultan Abdyl Azizit dhe te oborrtarve t tij.N kt koh sakonisht ndrroheshin funksionart sepse I
levrdiste ports sepse pr tu zgjidhur si funksionar duhej te paguhej nj Peshqesh n t holla pr
3

George, Kastellan, Historia e Ballkanit. Tiran, Botimet MQM fq.289.

sulltanin. Qeveritarit t nj province, zakonisht nuk imjaftonte as dy vjet pr t nxjerr kt

peshqesh.

Themelimi i Hati Humajum viti 1856

Turqia ne kohn e lufts s Krims u gjend n nj pozit t ndrlikur politike Pr t`ju shmangur
diskutimit t shteteve t mdha pr dhnien e reformave nga ana e Turqis Sulltan Abdyl Mexhit
me 8 shkurt 1856 e dha dekretin e reformave q qujatn Hatt-i Humajum dhe i bri me buj
Kongresin dhe shtetet e mdha se nuk kan t drjt t przihen n punt e mbrenshme t
Turqis Fermani pr reformat e viti 1856 ku qen mjaft I ngjajshm me at t viti 1839 ka pasur
35 pargrafe q parshihnin mbrojtjen e jets ,t pasuris dhe t nderit t t gjith nnshtresave pa
marr parasysh prkatsin fetare dhe klasaore ,barazin para ligjit, shkpujtjen e sistemit t
izolimit pjesmarrjen e muslimanve dhe krisherve me organet e pushtetit dhe organet e vilajetit,
program. I ryshfetit dhe heqjen e taksave pr kok-gjizjes dhe u vu bedelaja pr ushtri
Reformat e Tanzimati kan qen rezultat I rrymes reformuse n Turqi,kurse reformat e Hatt-I
Humajumit jan dhn nn ifluencn e fuqive t mdha Me reformat e Hatt-I Humajumit t viti
1856 fillon prjudha e dyt e Reformave t Tanzimatit t cilat vazhduan deri n vitin 18754
Kto reforma jan vazhdim dhe zhvillim I parimeve t dekreti t Tanzimatit , por dekreti i
reformave t viti 1856 sht rezultat I bashkpunimit t shteteve t mdhaReformat e HattiHumajumit kan theksur n mnyr t qart barazin e t krishterve me muslimant t drejten m
t barbarta n kish dhe shkollaReformat lejonin zvendsimin ushtarak me bedelie askerie pr t
krishtrt. U formua sistemi i ri itatimeve dhe u vendos t gjitha tatimet t jen t njejta pr t
gjith. N vitin 1861 u vendos

vergjia tatimi pr

pasurin

e patundshmerin

shtpi,kopshte,dyqane dhe pr disa kutigjer t t ardhurash Githashtu n vitin 1858 u miratua

ligji agrear(Erazi Kanuni) pra ligji mbi tokat i ciili ka siguruar edhe m teper pronsin private
mbi te Perandoria Osmane me nj seri reformash q dha prej viti 1856-1878 u prpoq t
modernizoi dhe centralizoi administraten shtretrore sipas monarkive apsolute evropjane ti ndaj
organet ushtarake prej atyre civile ti inkuadroj t krishtert n adminstrat dhe gjygj .
4

Barbara, Jelavich. Historia e Ballkanit. Tiran, 1999, Botimet Ceu.fq 257

KAPITULLI II
Karakteri i Kryngritjeve Shqiptare

Viti 1845 shenoi piken kulminanate t kryngritjeve popullore t viteve t 30 t shekuliit

XIX.Kryngritjet shqiptare bazen e t ciave e prbnin masat e gjra t orjetura kunder
reformave dhe administrats osmane m n fund edhe kunder pushteti osman. Mirpo t gjitha
ato kyngritje nuk kan gjn t lidhura si duhet ishin m tepr me karakter lokal prandaj pushteti
osman ka arritur ti shtyp me gjak. Si rezultat krysor kryngritjet paten nderprerjen e zabatimit
t reformave n shqipri. Nga ana tjeter nderprerja e politiks centralizuse ishte e prkoshme
mbasi sulltani dhe rrethi q e mbeshtetshin ishin t vendosur ti zbatonin ato, Prpjekjet e Ports
s Lart pr zbatimin e reformave tazimatiste sherben si shkaka i drejtperdrejt i fillimi t nj
vale t re kryngritse. Ndonse n koh t ndryshme kto kryngritje perfshin t gjitha trevat e
shqipris Reformat centraliste t qeveris osmane q filluan t zbatoheshin n Shqipri me
derdimin e nnpunssve civil dhe ushtarak turq hasen n qndresen e popullsis q nisen me
zbatimin e urdhrave pr tu shndrrua m pas n kryngritje t armatosuara. Si n perjudhen e
viteve 1833 1835 ashtu edhe m von reformat ushtarake u priten me revolt e kryngritjeve t
armatosura. Lufta e armatosur mori formen e nj kryngrije u hodhn t part banoret e qyteti t
Vlors, Kryngritja prfshiu shum shpejt krejt sanxhakun e Vlors. Nn udhheqjen e kryngritjes
qendronte Tafil Buzi kryngritja kundr shtypjes kombtare patn n fillim karkter lokal poe
meq shprthyen n t njten koh epr t njta shkaqe drejtohen kundr nj armiku t
prbashkt dhe kishin karakter t njllojta.Ato u shndrruan dora dore n kryngritje t gjra t
fuqishme duke prfshir krahinat e tr venditN radh t pare kryngritjet e viti 1833 1835
shpikati karakter popullor prej kohs si revulcion i lufts paknaqsia popullore q ishte
grumbulluar

prej kohe si rezultata ishtypjes kombtare

shprtheu m tr forcen e

vet.Pjesmarrja e masave popullore t qyteti skaliten nj tip t ri t lufts. Tashm qytetart

vazhdonin t jen n qendronin n drejtim t ksaj lufte. U shquan sidomos qytetet m t
zhvilluara si Shkodra Prizereni Berati Gjakova ky fakt deshmon pr rritjen e ndikimit t
borxhezis qytetare si force m t prparuara veprimtaria e s cils ishte prfshir n sferen e
tregut kapitalist evropjan. Gjithashtu n kt kryngritje u vu n veprim forca tradicionale

organizative t lufts si kuvendet dhe beslidhjet. Pjesmarrja e prfaqsusve t shtresave t ulta

u dha ktyre kuvendeve nj karakter demokratik Pjesmarrrja e masave popullore n luft la
vulen e vet nn udh heqjen e lufts. Veprimtaria e tyre bri q krahas krerve feudal t
paknaqur e pa tituj feudal tregtar zejtar klerik t ult. Edhe dalja e borxhezis qytetare
s bashku m prfaqsusit e shtresave t ulta e t mesme dhe me krert e paknaqur nn
udhheqjen e lufts ishte hapi i pare I krerve pr t marr pjes active n drejtim t levizjes
popullore kunder sundimit t huaj.Edhe pse kryngritjet e viteve 1834 1835 u shtypen gjendja n
shqipri u qcua Porta e Lart ishte e vendosur ti zbatonte reformat

edhe priste rastine

volitshum pr shkelur premtimet q ua kishte br shqiptarve Por edhe shtresta e gjra t

popullsis shqiptare ishin t vendosura t mos pranonin ato dhe barren e rend q sillnin
zbatimin e ktyre reformave.
N ver t viti 1836 shprdheu kryngritja n krahinen e Vlors e udhhequr nga Tafil Buzi por
ajo nuk zgjati shum Ndrsa n vitin 1837 rifilloj m prmasat m t gjra n Myzeqe.Qendresa
e armatosur u shtri edhe n trevat verjore t vendit dhe n rrafsh t Dugahjinit n Kosov dhe
n krahinen e Dibrs.Gjat viti 1837 kryngritja u shtri edhe n krahinat Gjakovs Pejs Plavs
Guxis ku shprtheu qendresa e armatosur kundr rekurtimit t ushtarve nizam kunder taksave
q shqronin reformat.5 Kryngritje kundr reformave t Tanzimati pati edhe gjat viti 1839 ku
prfshin qytetin e Berati qindra qytetar sulmuan selin e Beratit.Prfaqsust e kryngritsve I
paraqitn sulltanit t ri Abdyl Mexhidit n emer t gjith shqipris s jugut krkesen pr
vendosjen e nj administrate civile e ushtarake shqiptare n gjith hallkat shtetrore Si rrjedhoj
e kryngritjeve shqiptare t viteve t 30 reformat centralizuse nuk u quan deri n fund mbeten
n gjysmen e rrrugs. Porta nuk arriti ti zvendsonte n gjith administarten locale nnpunsit
vendas me turq.Krahina e Shkodres u prjashtua nga reformat dhe mbeti kshtu deri n mesiin e
ati shekulli.Reformn ushtarake Stambolli orvat t vinte

n jet n

Shqipri npermjet

ekspeditave t njpasnjshme ushtarke q mobilizonin me force ushtart nizam e rezervist

ndrsa reforma gjygjsore nuk arriti t zbatohej.

5 Grup,Historia.fq88

Kapitulli III
PASOJAT E TANZIMATIT NE SHQIPERI
Reformat filluan t zbatoheshin n Shqipri qysh n vitet e 30.Ato I dhan nj goditje t rend
n radh t pare shtress s vjetr feudale ushtarake e cila si ku do edhe n Shqipri kishte filluar
t shthurej dhe ishte e dopsuar shum nga ekspedita osmane n vitet 1822 1831.Qendresa
kundr osmane

e popullsis Shqiptare

megjithse nuk pati shtrirjen e kryngritjeve

dhjetvjeqrt t mparshum nuk reshti as n vitet e 50 60 t shekullitXIX. Reformat q sulltani i

shpalli me Dekretin perandorak Hatii Humajun t 18 shkurtit 1856 q shenoj fillimin perjudhe
s dyt t Tanzimatit nuk e prmisuan gjendjen e popllsis shqiptare dhe si rrrjedhim nuk
zhduken truallin pe shperthimin e kryngritjve t reja. Tanzimati nuk ju dha Shqiptareve as nj
t drejt kombtare nuk I njohi as si komb m vete nuk ju dha as nj mundi peer veqeverisje
mandej ua mohoj t drejtn m elemetare njerzzore pr t shkruar dhe pr t msuar n
shkolla gjuhn amtare. Ai I detyroj Shqiptaret

ti nshtroheshin

administrates

s huja

burokratike sherbime t rnda e t detyrushm ushtarak rrriti m shum peshen e taksave q

edhe deri ather ishin t rnduara dhe prgjiyhsisht qoj n keqsimin e gjendjes s tyre
ekonomike politike n forcimin e zgjedhjes nacionale turke mbi ta.Ato reforma me dukje me
karkter evropjan q u shpalllen edhe nn trysnin e Fuqive T Mdha si barazia e t gjitha
shtresave gjithnj si osmanli nuk u vun asjher n jet dhe nuk mund t realizoheshin pa
ndryshimt rrnjesore n sistemin ekonomik t Perandoris Osmane t cilat sultant osman nuk
ishin n gjendje ti bni. Me zbatimin e reforms n fushn administrative pushteti civil u nda
nga ai ushtarak dhe qeverisja e vendit q deri ather bhej nga feudalt vendas kaloi n duart e
nj aparati burokratikt centralizuar.Administrata e re prbhej nga nnpunsit t huaj q nuk
dinin gjuhn e vendit dhe nuk njihin zakonet e traditat e popullit shqiptar Me reformat e
prjudhs s Tanzimatit Porta e Lart ua kishte njohur kombsive publike.Por ajo vijonte t
barazobte kombsin m fen.Shqiptarve t ndar n mysliman ortodoks e katolik duke mos
br pjes n nj bashksi t vetme fetare dhe duke mos njohur kshtu si kombsi m vete nuk
u jep munsia t lvronin lirisht gjhn e tyre amtare.Ata detyrohshin t kishin arsimin sipas
fes s tyre tyrqisht greqisht ose italisht.N perjudhn m k politik pas shpalljes s dekreteve
t Tanzimatit n Shqipri u rrit numri I shkollave n gjuh t huaj,

DSHTIMI I REFORMAVE T TANZIMATIT

Duke pasur qndrimin e shqiptarve ndaj politiks centraliste Porta e Lart hoqi dor nga
zbatimi frontal i reformave dhe prdori taktiken e zbatimit shkall shkall t tyreNga ana
tjetr ajo u prpoq t bj pr vet nj pjes t paris shqiptare m qellim
q t pengonte frontin shqiptar antiosman
Kjo taktik e re nuk mbeti pa ndikuar drejprdrejt negativisht n zhvillimin e
levizjes osmane

n shqipri Prandaj levizja e armatosur

nuk u ngrit n

shkalln e perjudhes 1832-1835 si nga shtrirja ashtu edhe nga pjesmarrja e

e forcave levizse
Megjith at

gjat perjudhs 1835-1839 u zhvillua nj numer i madh I

revoltash lvizjesh dhe kryngritjsh popullore s n perjudhen e 18331835

N kt form t luftes s armatosur here dalin n palen e pare motivet e
kundrshtimit
administrates

t reformes ushtarake

here ato t kundershtimit t

cntralizuar osmane Reformat

e Tanzimatit

kan pasur

teorikisht kuptim t plot por sips rezultateve q kan dhn n praktik

nuk kan sjell asgj m rndesi sepse nuk jan zbatuarPrej reformave t
sulltanit t pjess s pare t shekXIX nuk sht pritur q fuqija t kthehej
n nj shtet modern aq m pak me q me to

do t permisohej pozita e

popujve t robruar veqanarisht krishterve

T gjita reformat dhe urdhesave

e sulltanit kan mbetur t parealizuar

Organizimi shtetror ushtarak turk nuk kan qn I aft t bj ndryshime

rrnjesore n Perandorin Osmane
Turqia nuk mundur q t prpara si shtet evropjan moder sepse kan jetuar
me instutcione ushtarake dhe sociale mesjetare Qllimi krysor I sullatnit ka
qn q me an t reformave ta kthej rendin e vjetr adminstartiv feudal
t Turqis n nj shoqri modern evropjane t forcoj centralizmin ti jep fun

anrkis t jenqerve dhe t spahinjve t krijoi ushtri t rregullt modern t

tipit evropjan t disponoj shtetin t ardhurat shtetrore me t cilat do t
pagunte npunsit dhe do t mbeshetke ushtrin
Forma m e rend e ekspolantimit t masave ka qen m pare dhnja e
tatimit n form t iltizamit :
M hatisherifin e 1839 u anulua iltizami m qellim q t bhej letsimi pr
popullsin
Mirpo me faketsisht m kto reforma nuk u arrit qllimi sepse sistemi
ilitazmit

mbeti n nj form tjetr

deri n reformat e mdha

t viteve

1902-1903
Pr tu zbatuar m tej reformat e tanzimatit Perandoria Osmane ka qn
dashur t kt organe dhe njerz t aft t besushum dhe mjaft matrial t
t mjaftushme
Turqia nuk ka disponuar as njren as tjetren
Mgjithse reformat nuk kan qn immune

ndaj ndikimit t jashtum

prapseprap ato kan dalur prj rrethit t mbrenshum t drejtsis turke dhe
kan pasur n trsi karkteristika t sovranitetit t sulltanit
Rryma reformuse n krye me Mustaf Rashid Pashn nuk kam mundur t
ndikoj deri n fund t sulltanit t ri dhe I pavendosur t Abdyl Mexhidit I
cili me qarqet e vjetra t oborrit ka qn shum large asj q me sistemin e ri
reformus t kufizohej koriqimet e veta dhe t bj t mundur stabilizimin e
gjendjes finacijare t shteti.

Prfundimi

Sipas burimeve qe ikemi marr kemi ardh n prfundim qe kto Reforma ishin krkes e
Fuqive te Mdha, edhe pr kundr prpjekjeve te mdha t Perandoris nuk u arritn t
sbatoheshin .Sepse Perandoria ishte n gjendje krize dhe nuk ndryshoi por mbeti ende nje
sundim absolut,dhe kishte shum kryengritje kundr tyre.Kto reforma kisin pasoja shum
t mdha pr Shqiprin ku s pari ju mohua edrejta themelore per te msuar ne gjuhen
amtare, kishte shum pasoja ekonomike ne ket koh fshatarsia ne shqipri ishte n gjendje
mjerimi, ku ket ekishin vrejtur edhe njerzit e shumt qe kishin kalu npr Shqipri gjat
viteve 60 , saq siq thoshte konsulli rus Ttrojanski (prindrit iqojn fmijt etyre ne Pazar
pr tishitur .Edhe familjet qe kan qen dikur tpasura jan kthyer ne gjendje lypsish, kjo
ndikoi qe shum shqiptar t migrojn jasht vendit.Kjo shkaktoi edhe dme ne njerz pasi
q shum Shqiptar humbn jeten n kryenritjet e viteve 30-60 po ashtu edhe ushtar
shqiptarqe ishin nizam qe shkonin ne luft ne vendet tjera.

LITERATURA
1. Autorsh, Grup. Historia e Popullit Shqiptar II. Tiran, Toena, 2002.
2. Autorsh, Grup. Historia e Shqipris II. Tiran, 1984.
3. Barbara, Jelavich. Historia e Ballkanit. Tiran, 1999, Botimet Ceu.
4. Kastellan, George. Historia e Ballkanit. Tiran, Botimet MQM.