MODYUL 15: MGA ISYUNG MORAL TUNGKOL SA
KAWALAN NG PAGGALANG SA KATOTOHANAN
Paninindigan Para sa Katotohanan at Pagsasabi ng
Totoo Para sa Kabutihan
Pamilyar ka ba sa mga pahayag na totoo bang kinopya lamang ni
Lina ang kaniyang proyekto kay Ramon?Bakit kaya? May palagay
akong siya ang kumuha ng orihinal na manuscript ng kaniyang boss
para makagawa ng isang atikulo! Umaasa ka lamang ba sa
obserbasyon at sa saili mong kutob o pakiramdam ngunit wala
namang matibay na paninindigan?
Narito ang ilang babasahin na ipapakita sa inyo kung paano maging
bukas sa katotohanan:
Ang Misyon ng Katotohanan
Ang katotohanan ang nagisisilbing ilaw ng tao sa paghahanap ng
kaalaman at layunin niya sa buhay.Ito din ay ang kalagayan o
kondisyon ng pagiging totoo.Inaasahan na maging mapagpahayag
ang bawat isa sa kung ano ang totoo sa simple at tapat na paraan.
Ang imoralidad ng pagsisinungaling
Tanong:
Nakagawa ka na ba ng isang pagsisinungaling para mapagtakpan
ang pagkakamali at maging malinis ang imahe sa mata ng iba?
Hindi pa rin maipagkakaila na ang sinuman ay may kakayahan na
makalikha ng isang kasinungalingan.
Ayon kay Sambajon Jr. et.al (2011), ang pagsisinungaling ay
ang hindi pagkiling at pagsang-ayon sa katotohanan.
Ang kasinungalingan ay may tatlong uri:
1. Jocose lies - isang uri na kung saan sinasabi o sinasambit
para maghatid ng kasiyahan lamang.
2. Officious lie - tawag sa isang nagpapahayag upang
maipagtanggol ang kaniyang sarili o di kaya ay paglikha ng
isang usaping kahiya-hiya upang dito maibaling.
3. Pernicious lie - ay nagaganap kapag ito ay sumisira ng
reputasyon ng isang tao na pumapabor sa interes o
kapakanan ng iba.
Ang Kahulugan ng Lihim, Mental Reservation, at
Prinsipyo ng Confidentially
Ang Lihim ay pagtatago ng mga impormasyon na hindi pa
naibubunyag o naisisiwalat.
Mga lihim na hindi basta-basta maaaring ihayag:
1.Natural secrets - ay mga sikreto na nakaugat mula sa Likas
na Batas Moral. Ang bigat ng ginawang kamalian (guilt) ay
nakasalalay kung ano ang bigat ng kapabayaang ginawa
2.Promised secrets - ito ay mga lihim na ipinangako ng taong
pinagkatiwalaan nito. Nangyari ang pangako pagkatapos na ang mga
lihim ay nabunyag na.
3.Commited or entrusted secrets - naging lihim bago ang
mga impormasyon at kaalaman sa isang bagay ay nabunyag. Ang
mga kasunduan upang ito ay mailihim ay maaaring:
a.Hayag. Kung ang lihim ay ipinangako o kaya ay sinabi ng pasalita
o kahit pasulat.
b.Di hayag. Ito ay nangyayari kapag walang tiyak na pangakong
sinabi ngunit inililihim ng taong may alam dahil sa kaniyang posisyon
sa isang kompanya o institusyon.
Ang mga doktor at espesyalista sa pag-oopera at mga katulong
nitong mga nars ay may karapatang magtago ng lihim mula sa mga
personal na impormasyon ng kanilang pasyente na nasa ilalim ng
anesthesia, ayon ito kay Papa Pius XII. Ang pagtatago ng mga lihim
na propesyonal ay isang grave moral obligation.
Sumasailalim sa prinsipyo ng Intellectual Honesty ang lahat ng mga
orihinal na ideya, mga salita at mga datos na nakuha at nahiram na
dapat bigyan ng kredito o pagkilala sa may akda o pinagmulan.
Intellectual piracy

Ang mga lihim ay maaaring ihayag o itago lalot higit kung may
Ang paglabag sa karapatang-ari (copyright infringement) ay
matinding dahilan upang gawin ito. Sa kabilang banda ang paglilihim
naipakikita sa paggamit nang walang pahintulot sa mga orihinal na
ay maaaring magbunga ng malaking sakit at panganib sa taong
gawa ng isang taong pinoprotektahan ng Law on Copyright mula sa
nagtatago nito.
Intellectual Property Code of the Philippines 1987.
Ang mental reservation ay ang maingat na paggamit ng mga Ang piracy ayon sa Dictionary.com website ay isang uri ng
salita sa pagpapaliwanag na kung saan ay walang ibinibigay na tiyak pagnanakaw o ilegal na pang-aabuso sa mga barko na naglalayag
na impormasyon sa nakikinig kung may katotohanan nga ito. sa karagatan.
Whistleblowing
Mga paraan sa pagtago ng katotohanan ay sa pamamagitan ng -pag-
iwas (evasion)
-paglilihis ng mga maling kaalaman (equivocation) Ang whistleblowing ay isang akto o hayagang kilos ng pagsisiwalat
mula sa tao na karaniwan ay empleyado ng gobyerno o pribadong
organisasyon/korporasyon. Whistleblower naman ang tawag sa
Sa prinsipyo ng Confidentially, ang pagsasabi ng totoo ay hindi
taong naging daan ng pagbubunyag o pagsisiwalat ng mga maling
lamang pagpapahayag nang ayon sa nasa isip, ito rin ay maipahayag
asal, hayagang pagsisinungaling, mga imoral o ilegal na gawain na
sa mas malalim na pag-iisip, pananalita, at pagkilos bilang isang
naganap sa loob ng isang samahan o organisasyon.
taong nagpapahalaga sa katotohanan.

Plagiarism

Ang plagiarism ay isang paglabag sa Intellectual Honesty (Artikulo, A

et al, 2003).Ito ay isyu na may kaugnayan sa pananagutan sa
pagpahayag ng katotohanan at katapatan sa mga datos, mga ideya,
mga pangungusap, buod at balangkas ng isang akda, programa,
himig, at iba pa ngunit hindi kinilala ang pinagmulan bagkus, nabuo
lamang dahil sa ilegal na pangongopya.
ARALIN 2. SEKTOR NG AGRIKULTURA
Humigit kumulang na 7, 100 isla ang bumubuo sa Pilipinas.
Napabilang ang Pilipinas sa mga bansang agrikultural dahil malaking
bahagi nito ang ginagamit sa mga gawaing pang-agrikultura.
Nahahati ang sektor ng agrikultura sa paghahalaman (farming),
paghahayupan (livestock), pangingisda (fishery), at paggugubat
(forestry).
Paghahalaman. Maraming mga pangunahing pananim ang
bansa tulad ng palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape,
mangga, tabako, at abaka.Ayon sa National Statistical Coordination
Board (NSCB), tinatayang umabot ang kabuuang kita ng
sekondaryang sektor na ito sa Php797.731 bilyon noong 2012.
Paghahayupan. Ang paghahayupan naman ay binubuo ng pag-
aalaga ng kalabaw, baka, kambing, baboy, manok, pato at iba pa.
Pangingisda. Itinuturing ang Pilipinas bilang isa sa mga
pinakamalaking tagatustos ng isda sa buong mundo. Ang
pangingisda ay nauuri sa tatlo - komersiyal, municipal at aquaculture.
Ang komersyal na pangingisda ay tumutukoy sa uri ng
pangingisdang gumagamit ng mga bangka na may kapasidad na
hihigit sa tatlong tonelada para sa mga gawaing pangkalakalan o
pagnenegosyo. Ang munisipal na pangingisda ay nagaganap sa loob
ng 15 kilometro sakop ng munisipyo at gumagamit ng bangka na
may kapasidad na tatlong tonelada o mas mababa pa na hindi
nangangailangan na gumamit ng mga fishing vessel. Ang
pangisdang aquaculture naman ay tumutukoy sa pag-aalaga at
paglinang ng mga isda at iba pang uri nito mula sa ibat-ibang uri ng
tubig pangisdaan - fresh (tabang, brackish (maalat-alat) at marine
(maalat). Sa mga ito, ang aquaculture ang pinakamalaki ang naitala
sa kabuuang produksiyon ng pangisdaan na umabot sa Php92,289.9
bilyon. Kasunod nito ang pangisdaang munisipal na may
Php79,527.4 bilyon at komersyal na may Php65,894.2 bilyon.
Paggugubat. Ang paggubat ay isang pangunahing pang
ekonomikong gawain sa sektor ng agrikultura. Mahalaga itong
pinagkukunan ng plywood, tabla, troso, at veneer.
Kahalagahan ng Agrikultura
Mahalagang mapagtuunan ng pansin ng pamahalaan ang lahat ng
sektor, partikular ang agrikultura sapagkat dito nagmumula ang mga
pagkain na tumutugon sa pangangailangan ng mamamayan.
Dahil dito, ang agrikultura ay nararapat na bigyang pansin upang
mapalakas at maging katuwang ng pamahalaan sa pagkakamit ng
kaunlaran ayon sa sumusunod na kahalagahan:
1. Ang agrikultura ay pangunahing pinagmumulan ng
pagkain.
2. Pinagkukunan ng materyal para makabuo ng
bagong produkto.
3. Pinagkukunan ng kitang panlabas.
4. Pangunahing nagbibigay ng trabaho sa mga
Pilipino.
5. Pinagkukunan ng Sobrang Manggagawa mula sa
Sektor Agrikultural patungo sa Sektor ng
Industriya at Paglilingkod.
A. PAGSASAKA
1.Pagliit ng lupang pansakahan.
2. Paggamit ng teknolohiya.
3. Kakulangan ng mga pasilidad at imprastruktura sa
kabukiran.
4. Kakulangan ng suporta mula sa iba pang sektor.
5. Pagbibigay-prayoridad sa sektor ng industriya.
 6. Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal. MGA BATAS TUNGKOL SA LUPA
7. Climate Change 1. Land Ito ay sistemang Torrens sa panahon ng
B. PANGISDAAN Registration pananakop ng mga Amerikano na kung saan ang
mga titulo ng lupa ay ipinatalang lahat
1.Mapanirang operasyon ng malalaking komersiyal na
2. Public Nakapaloob dito ang pamamahagi ng mga lupaing
mangingisda.
Land Act ng pampubliko sa mga pamilya na nagbubungkal ng
2. Epekto ng polusyon sa pangisdaan. lupa.
1902
3. Lumalaking populasyon sa bansa.
3. Batas Nakapaloob dito ang pagtatatag sa National
4. Kahirapan sa hanay ng mga mangingisda Resettlement and Rehabilitation Administration
Republika
C. PAGGUGUBAT (NARRA) na pangunahing nangangasiwa sa
Bilang 1160 pamamahagi ng mga lupain para sa mga rebeldeng
1.Mabilis na pagkaubos ng mga likas na yaman lalo na
ng kagubatan. nagbalik loob sa pamahalaan.
4. Batas Ito ay batas na nagbibigay-proteksiyon laban sa
Republika pang-aabuso, pagsasamantala, at pandaraya ng
Ang Kahalagahan ng Likas kayang Paggamit sa mga may-ari ng lupa sa mga manggagawa.
Pangingisda at Pagtotroso Blg. 1190 ng
Mula kina Balitao et al. (2012), kabilang sa kanilang iminumungkahi 1954
upang matiyak ang likas-kayang paggamit sa pangisdaan ay ang 5. Ito ay simula ng isang malawakang reporma sa
tuwirang ugnayan sa pagitan ng lokal na pamahalaan, samahang Agricultural lupa na nilagdaan ng dating Pangulong Diosdado
mangingisda, at ang mga miyembro ng kapulisan upang matiyak ang Macapagal noong ika-8 ng Agosto 1963. Ayon sa
Land batas na ito, ang mga nagbubungkal ng lupa ang
tamang paraan ng pangingisda.
Sa isyu ng pagtotroso, mahalagang maipaalam sa bawat Pilipino Reform itinuturing na tunay na may-ari nito.
ang kahalagahan sa pag-iingat ng ating mga kagubatan Code
Muling binigyang-diin nina Balitao et al. (2012) na ang pagkakaisa 6. Atas ng Itinadhana ng kautusan na isailalim sa reporma sa
ng mga mamamayan ay isang mahalagang hakbang upang masiguro Pangulo lupa ang buong Pilipinas noong panahon ni dating
ang kaligtasan ng ating mga yaman mula sa kabundukan. Ayon kay Pangulong Marcos.
Michael Alessi (2002), ang pagbibigay-karapatan sa mga Blg.2 ng
mamamayan na pangalagaan ang mga natatanging yaman bilang 1972
pangunahing pinagmumulan ng kanilang ikinabubuhay ay
makapagtutulak sa kanila na ingatan ang mga ito.
MGA BATAS TUNGKOL SA SEKTOR NG AGRIKULTURA
7. Atas ng Ipinatutupad ang batas na ito na sinasabing
Pangulo Blg. magpapalaya sa mga magsasaka sa tanikala ng
kahirapan at paglilipat sa kanila ng pagmamay-ari
27 ng lupang sinasaka. Sinakop nito ang lahat ng lupa
na tinatamnan ng palay at mais.
Ang mga magsasaka ay binigyan ng pagkakataong
magmay-ari ng limang ekterya ng lupa kung walang
patubig at tatlong ektaryang lupa kapag may
patubig.
8. Batas Kilala sa tawag na Comprehensive Agrarian Reform
Republika Law (CARL) na inaprobahan ni dating Pangulong
Corazon Aquino noong ika-10 ng Hunyo, 1988.
Blg. 6657 ng Ipinasailalim ng batas na ito ang lahat ng publiko at
1988 pribadong lupang agrikultural. Ito ay nakapaloob sa
Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP)
Hindi sakop ng CARP ang ginagamit bilang:
liwasan at parke
mga gubat at reforestration area
mga palaisdaan
tanggulang pambansa
paaralan
simbahan
sementeryo
templo
watershed, at iba pa