STANDARDI TEKSTUALNOSTI/ KONSTITUTIVNA NAELA

TEKSTA

Da bi se neka jezika pojava mogla smatrati tekstom, mora ispuniti sedam standarda
tekstualnosti ili konstitutivnih naela teksta. Ta konstitutivna naela manifestiraju se kao:

1. Kohezija
2. Koherencija
3. Intencionalnost
4. Prihvatljivost
5. Informativnost
6. Situativnost
7. Intertekstualnost

Ukoliko jedno od navedenih naela ne bude ispunjeno, tekst nee biti komunikativan!

1. Kohezija je konstitutivno naelo teksta koje predstavlja sintaksiku povezanost rijei

u sintagme. Kohezija se prepoznaje u odnosima meu iskazima unutar jednog teksta.
To su veze meu elementima teksta, odnosno spone koje ujedinjuju reenice u tekst.
Jedno od tipinih kohezivnih su zamjenice, ali to mogu biti i neki glagolski oblici,
veznici, elipse, i sl.
Najjednostavniji primjer upotrebe kohezivnih sredstava je svakodnevna komunikacija
sa prijateljima, roditeljima i sl.kada neemo konstantno upotrebljavati imenice kako
bismo imenovali predmete, nego emo upotrijebiti adekvatne zamjenice, odnosno
uobiajeno je da ne upotrebljavamo pune reenice nego se koristimo eliptinim
reenicama.

2. Koherencija je povezanost koncepata i relacija u cjelinu tekstualnog svijeta. Takoer

se moe definisati i kao ono to slualac/italac prepoznaje u jezikoj obavijesti,
odnosno ono to nam omoguava da shvatimo pravi smisao iskaza, a samim tim i
teksta. Ponekad se te relacije meu dijelovima teksta ne aktiviraju eksplicitno, nego
podrazumijevaju kauzalnu vezu, tj.uzrono-posljedini odnos. Primjera radi reenica
On je pao i razbio nos. Tu, dakle, pad (kao uzrok) podrazumijeva udarac (kao
posljedicu).
 Kohezija i koherencija su dvije srodne odlike teksta. Kohezija upuuje na svojstva
teksta, prema tome objektivna je, dok se koherencija zasniva na sluaoevoj/itaoevoj
procjeni teksta. Koherencija je subjektiva jer se razlikuje od itaoca do itaoca.

3. Intencionalnost je govornikova namjera da tekst bude organizovan te da se njime

postigne odreeni komunikacijski cilj. Pojam intencionalnosti obuhvata sva sredstva
kojim se poiljalac koristi kako bi u tekstu realizirao svoju namjeru, jer se
komunikacijski cilj postie samo ukoliko se namjera uini prepoznatljivom.
Npr. u reenici Molim te da uradi zadau.prepoznaje se molba, u reenici Uradi
zadau, to je tvoja dunost.prepoznaje se opomena, dok u reenici Da si odmah uradio
zadau moemo uoiti odreeni vid prijetnje.
Zanimljiv pristup pojmu intencionalnosti sa stajalita pragmalingvistike ponudio je
Pol Gris koji je uveo naelo saradnje prema kojem bi svaki sudionik u komunikaciji
trebao prilagoditi svoj doprinos tako da bude onakav kakvog ga zahtijeva smjer
razgovora.
Gris nudi skup maksima koje bi trebalo slijediti u razgovoru:
- Da sudionikov doprinos bude informativan koliko je potrebno;
- Da sudionici ne govore ono to smatraju netanim ili za to nemaju dokaze;
- Da sudionikov odnos bude relevantan:
- Da sudionik izbjegava neodreenost i vieznanost izraza;
- Da tekst bude jasan i da izbjegava dvosmislenosti.

Svaki tekst u pozadini ima intenciju da bude proitan, to se naroito moe prepoznati
u postmodernistikim djelima.

4. Prihvatljivost se odnosi na stav primaoca koji oekuje tekst koji je za njega koristan
ili relevantan. Od primaoca se oekuje da zakljuivanjem na osnovu vlastitog znanja
dopuni eventualne nekoherentnosti teksta. Takoer, od raspoloenja ljudi e ovisiti
kako e neki tekst biti prihvaen. Ukoliko primalac ne moe u potpunosti prihvatiti
tekst komunikacija e biti oteana, npr.obilovanje nepoznati pojmova u nekom tekstu
za iru javnost.

5. Informativnost oznaava koliinu novog i neoekivanog u tekstu, te ovisi o

predznanju primaoca. Tako e i premalo, ali i previe informacija oteati
komunikaciju. Proces komunikacije podrazumijeva i oekivanja sudionika. U naoj
svijesti postoji niz injenica koje su utvrene u naem nainu razmiljanja i upravo
zahvaljujui tome moemo razlikovati istinito od izmiljenog. Oekivanja su povezana
 i sa vrstom teksta, pa recimo ukoliko pria poinje sa frazom Bio jednom jedan car...
automatski znamo da u nastavku slijedi neka bajka.

6. Situativnost obuhvata elemente koji utjeu na to da neki tekst u odreenoj situaciji

bude relevantan. Naelo situativnosti se primjenjuje u procesu preoblike knjievnog
djela u dramski tekst ili u filmski scenario. To se deava jer podrazumijevaju razliite
organizacije objekta i dogaaja a od primaoca se najee zahtijeva velika usmjerenost
i panja. Npr.saobraajni znaci su reducirana saopenja gdje se direktno se direktno
dolazi do sri poruke.

7. Intertekstualnost je naelo kojim se naglaava ovisnost recepcije nekog teksta o

predznanju sudionika u komunikaciji o drugim tekstovima. To znai da se u
odreenim tekstnim vrstama uoavaju zajednike karakteristike svojstvene drugim
tekstovima (tipoloka intertekstualnost) ili aluzije i citati (referencijalna
intertekstualnost.

Pored sedam navedenih konstitutivnih naela tekstualnosti De Beaugrande i Dresler istiu i

tri regulativna naela teksta koja odreuju komunikaciju, a to su:

a) Efikasnost-pridonosi lakoi proizvodnje i recepcije poruke;

b) Efektivnost-na vidjelo iznosi dubinu proizvodnje i recepcije teksta;
c) Primjernost teksta-usklaenost aktuelnih okolnosti i standarda tekstualnosti.

Rezime: Prva dva konstitutivna naela usmjerena su na sam tekst i proizlaze iz svojstava
diskursa i apstraktnog jezinog sistema dok su svi ostali uvjetovani konkretnom
jezinom upotrebom i odnose se na pojedine dijelove lanca komunikacijskog procesa.
Intencionalnost je vezana uz poiljaoca poruke, prihvatljivost i informativnost u relaciji su s
njenim primaocem, situacionalnost proizlazi iz konteksta, a intertekstualnost iz
uspostavljene veze s drugim porukama.