UNIVERZITET U ISTONOM

SARAJEVU

SAOBRAAJNI FAKULTET

DOBOJ
Ul. Vojvode Miia br.52 Doboj

Drutvene ustanove
Predmet: Sociologija

Mentor:
Student:

1
 Mr Davor Vidakovi
Amer Kari Broj indeksa:
1175/16
Doboj, 2016.

Sadraj:

1. Uvod.........................................................................................................................................3
2. Drutvene ustanove................................................................................................................4
2.1. Karakteristike drutvenih ustanova.................................................................................5
3. Drutvene organizacije...........................................................................................................6

2
 1. Uvod
Ustanova je pravni subjekt ije je osnivanje i ustrojstvo ureeno zakonom o ustanovama.
Ustanova se osniva za trajno obavljanje djelatnosti odgoja i obrazovanja, znanosti, kulture,
informiranja, sporta, tjelesne kulture, tehnike kulture, skrbi o djeci, zdravstva, socijalne skrbi,
skrbi o invalidima i druge djelatnosti, ako se ne obavljaju radi stjecanja dobiti. Ustanova je
samostalna u obavljanju svoje djelatnosti i u poslovanju sukladno zakonu, na zakonu
utemeljenom propisu i aktu o osnivanju. Rad ustanova je javan. Ustanova moe u pravnom
prometu stjecati prava i preuzimati obveze, moe biti vlasnikom pokretnih i nepokretnih stvari,
te moe biti strankom u postupcima pred sudovima, drugim dravnim organima i tijelima s
javnim ovlastima. Ustanovu moe osnovati domaa i strana fizika i pravna osoba , ako za
obavljanje odreene djelatnosti ili za odreene ustanove nije zakonom drugaije odreeno. Naziv
ustanova obino se primjenjuje na carinske i druge dravne ustanove te javne slube. Institucije
su jedan od glavnih predmeta studija drutvenih znanosti, ukljuujui i sociologiju, politikih
znanosti te ekonomiji.1

Veliki broj sociologa se bavio pitanjem institucija. Tako je an ak Ruso bio jedan od
temeljitijih kritiara institucija, naroito njihove boanske uloge i prirodnog reda stvari u
nastanku i funkcijama. Smatrao je da su ustanove ljudski proizvod potreba na odreenom
stepenu organizacije drutva, a bitna elementa u teoriji ustanove. Prvi je ugovor kao osnov
konstituisanja; drugi je volja svih uesnika, ne samo kao subjektivna opa volja, ve i kao jedini
opravdan nain upravljanja i odluivanja, kao trei. Ruso stvara vrijeme kada se postavljaju i
vode iroke rasprave o pitanjima izvora i oblika suvereniteta, nadmoi institucija, dravi kao
instituciji koja je nadreena ovjeku, narodu i drutvu kao institucionalna mo.

1 https://hr.wikipedia.org/wiki/Ustanova

3
 2. Drutvene ustanove
Drutvene ustanove su organizacioni oblici drutva, koje postavljaju pravila ponaanja
pojedincima na osnovu kojih i one same opstaju i egzistiraju. To je, dakle, sistem pravila, normi,
obiaja i konvencija i na njima zasnovan sistem specijaliziranih aktivnosti (uloga) koje se
formiraju oko svakog znaajnog centra drutvenih potreba i interesa. Svaka drutvena ustanova
preptostavlja odreene obrasce ponaanja, oblike postupanja u raznim aspektima drutveno
znaajnih djelatnosti i odnosa meu ljudima. Ustanove funkcioniraju pomou svojih normi ili
kodeksa pravila koji obavezuju lanove zajednice. Svoje norme ili pak ustanovnu ulogu
ostvaruju pomou nagrada ili kazni, koje mogu biti razliitih dimenzija, od moralnog prezira do
otri pravnih sankcija.2

Drutvena ustanova je usvojen oblik ili nain vrenja neke drutvene djelatnosti koji ima
odreen znaaj za odravanje i funkcionisanje drutvenog sistema. Ustanove moemo podeliti na
privredne, politike i kulturne. U svakoj ustanovi postoje odreena pravila ponaanja u raznim
aspektima drutvene delatnosti.Javlja se kao jedan od oblika drutvene kontrole i kao vana
komponenta kulture u ijim se okvirima formira linost. Drutvene ustanove pokrivaju iroko
podruje drutvenih i meuljudskih odnosa, grupnih iindividualnih ponaanja, za koje je drutvo
posebno zainteresovano i nad kojim nastoji da uspostavi to efikasniju drutvenu kontrolu. Pod
drutvenom ustanovom ubraja se i pravo privatne svojine

Vrste univerzalnih drutvenih ustanova:

a) porodica
b) obrazovne ustanove
c) ekonomske ustanove
d) politike ustanove
e) religiozne ustanove

Osim normativnog sadraja potrebna su i materijalna sredstva koja ostvaruju potrebe,

interese i ciljeve drustvenih ustanova. Tu spadaju: zgrade, ureaji i dr. materijalna dobra.

Dva osnovna tipa drutvenih ustanova:

Regulativne strateki su znaajne u datom socijalnom sistemu, jer imaju odreujuu ulogu
u odravanju i razvijanju odreenog tipa drutvene organizacije. Npr. Obrazovne
institucije, porodice...
Operativne (sekundarne ustanove) njihove funkcije su ograniene na odreene grupe u
datom trenutku. Npr. dobrotvorne ustanove, javne biblioteke...3

2 FOO S. Sociologija za 3. razred gimanzije IP SVJETLOST d.d. strana 60

3 https://prezi.com/j6nt7uc-r1tq/drustvene-institucije-i-organizacije/

4
5
 Drutvenost i snaga ustanova ogledaju se u njihovoj vanjskoj realnosti i neovisnosti o
miljenju i ponaanju pojedinca. One postoje na nain koji se razlikuje od individualne zbilje, od
osobnih misli, osjeanja i matanja. Njihova objektivnost i stvarnost se ogleda u tome to svi ili
gotovo svi ih prihvataju kao realnost i one su tu bez obzira na njihova gledita, miljenja i
osjeanja. Kao ilustraciju moemo navesti postojanje drave, standariziranog, odnosno
prihvaenog jezika, religije, obrazovanja i sl. Dakle, svaka od ovih ustanova ima svoja pravila i
postoji kao objektivna datost. Ustanove imaju legitimnost koja se prvenstveno zasniva na
moralnom autoritetu iz kojeg se moe izvoditi i zakonski. I ustanove su podlone promjenama i
transformacijama, reformama i prilagoavanjima drutvenim i individualnim potrebama. S
obzirom da ne funkcioniraju izolirano od konkretnih individua i njihovih potreba, one se
transformiraju i oblikuju adekvatno snazi promjena i snazi aktera koji te promjene generiraju.

Materijalna osnova je uslov funkcioniranja drutvenih ustanova. Mnoge od njih niti bi se

mogle odrati niti funkcionirati, a kamoli vriti svoje drutvene funkcije bez materijalne osnove.
Ekonomske ustanove funkcioniraju zasebno, ali i kroz ukupan drutveni sistem. Politike
ustanove opstaju i djeluju na osnovama pravila i normi od kojih bitno zavise poloaj i tip
drutva, ali i prava obaveze samih individua. Religijske ustanove ili pak zajednice egzistiraju
tradicijski, normativno, ali i na etici i prirodi svog uenja i funckioniranja. Drutvene ustanove
polaze od uvaavanja njihovog postojanja i njihove potreba da egzistiraju i ostvaruju svoju ulogu
i komunikaciju sa individuama na osnovu tradicijskih i prihvaenih pravila. Obrazovne ustanove
su dio svakog drutvenog sistema. Kroz obrazovni sistem procesa, moralni kodeks kao
individualna realnost i drutvena poeljnost snano se izvodi i realizira putem obrazovnog
sistema. Dakle, svaki oblik ustanovizacije izgrauje specifine obrasce ponaanja kroz kodeks
manje-vie izgraenih normi vrijednosti i ideala.4

Drutvene ustanove, po Dirkemu, znae: opti okvir ili opte uslove, ustanove i institucije u
kojima se odvija ukupnadrutvena, javna, dravna, politika i kulturna djelatnost.5

2.1. Karakteristike drutvenih ustanova

Drutvene ustanove su obrasci ponaanja grupisani oko glavne potrebe ljudi u drutvu.
U svim drutvima, porodica igra glavnu ulogu.
Drutvene ustanove su stoga drutveni obrasci koji upravljaju ponaanjem ljudi u
njihovim osnovnim aktivnostima.
Glavni aspekti ustanove jesu funkcije koje obavljaju, ali i uzorci uspostavljeni da
obavljaju funkcije.
Drutvene ustanove su povezane u bliskom i meuzavisnom obrascu.
Ustanove su povezan kroz statuse i uloge lanova.
4 FOO S. Sociologija za 3. razred gimanzije IP SVJETLOST d.d. strana 61.

5 SPAHI M. Sociologija strana 69.

6
 Ustanove su najvanije djelatnosti u formiranju linosti.

7
3. Drutvene organizacije

Drutvene organizacije su dio ustanovnog sistema, koje funkcioniraju kao zasebne cjeline ili
pak zajedno sa drugim drutvenim oblicima. Savremena ili moderna drutva su organizirana
drutva. Organizacija drutva odvija se od porodice, kole, ustanova do svih drugih oblika koji
slue ovjeku i njegovim potrebama. Dakle, ovjek se raa u organiziranoj ustanovi, tj. bolnici,
odrasta u porodici kao osnovnoj drutvenoj zajednici, obrazuje se u kolskoj instituciji, radi u
organiziranoj ustanovi ili organizaciji, djeluje u politikoj ili interesnoj stranci ili organizaciji.
Prema tome, drutvo je organiziran mehanizam ljudi pomou kojih se realizira drutvenost, ali i
zadovoljavaju osnovne ljudske potrebe i interesi, egzistencije, radne i politike djelatnosti do
kulturnih umjetnikih sadraja i zadovoljavanja svakodnevnih potreba. Drutvo ne bi moglo
funkcionirati ni egzistirati bez organizacije. U najprimitivnijim oblicima plemenske organizacije
naziru se oblici i forme organizacije i podjele poslova i uloga. Sama priroda podjele rada i forme
organizacije i podjele poslova i uloga. Sama priroda podjele rada i zadovoljavanja osnovnih
ljudskih potreba, dakle, povezana je sa drutvenom organizacijom. Povijest razvoja drutva
pronala je raznovrsne oblike i forme organizacije, od ureenih i strogo strukturiranih od labavih
i dobrovoljnih formi i oblika. Organizacija zavisi od znaaja ustanove, njene potrebnosti za
graane i njihove interese, ali i od drugih uslova koji mogu biti opredjeljujui za drutvenu
strukturu i organizaciju.

Pored toga to postoje razliite definicije i odreenja, organizacija se i razliito shvata.

Teorija i praksa esto imaju divergentne stavove, a i u praksi postoje kontroverze koje oteavaju
njihovo pravilno shvatanje.

Bez obzira na lojalnost i razliitost u shvatanju, teorija organizacije je iskristalizovala

nekoliko najznaajnijih shvatanja organizacije, i to:
(1) biologistiko shvatanje organizacije;
(2) mehanistiko shvatanje organizacije;
(3) prakticistiko shvatanje organizacije;
(4) birokratsko shvatanje organizacije;
(5) shvatanje organizacije kao socijalnog sistema;
(6) ostala shvatanja organizacije;
(7) shvatanje organizacije kao nauke, profesije i vetine;
(8) integralno shvatanje organizacije.

4. Literatura:

8
Knjige:
Salih FOO Sociologija za trei razred gimnazije IP Svjetlost d.d. Sarajevo
Internet:
https://hr.wikipedia.org/wiki/Ustanova
https://prezi.com/j6nt7uc-r1tq/drustvene-institucije-i-organizacije/
https://www.scribd.com/document/22532081/Mustafa-Spahic-Sociologija