TCS Handa na sa

Pasukan 2016 dahil

sa Brigada Eskwela
ni Trisha Jane Sumain

Nakiisa ang Paaralang Sentral ng

Tudela sa itinakdang National
Maintainance Week noong ika-30 ng
Mayo hanggang ika-4 ng Hunyo 2016.
Dalawang lingo bago magbukas ang
klase, ginawa ang paglilinis sa paligid ng
paaralan, pag-aayos sa mga basurahan,
pagkumpuni sa mga sirang mesa, upuan,
sahig at dingding, at pagpipinta sa mga ito
upang maging ligtas at kaayaya sa pag-
aaral ng mga bata simula Hunyo.
Ito ay tinaguriang isang modernong
paraan ng bayanihan kung saan ang mga
stakeholders, mga magulang, mga taga-
DepEd at mga mag-aaral ay nagtulungan
para maihanda ang paaralan sa pagsapit
Brigada Eskwela 2016 ng Pasukan 2016.

BSP-GSP Encampment Naging Makasaysayan sa Kabataan ni Ayrl John Sumalinog

Hindi hadlang ang malakas na ulan para Search for Mr. BSP at Miss GSP.
mahinto ang itinakdang palatuntunan sa Joint BSP- Kinabukasan, pumarada sila kasama ang
GSP Encampment sa Paaralang Sentral ng Tudela mga Kawan at Star Scouts sa bayan at tinahak ang
noong Oktubre 20-21, 2016. ibat ibang pagsubok na iniatas sa kanila.
Sinariwa ng mga batang iskawts ang bawat
kahulugan ng Scout Law at Promise sa pamamagitan
ng isang investiture ceremony kasama sina Scout
Commissioners Marcelino Cabarse at Eugene
Macahis Jr.
Kinumpleto ang gabi nang pagliyabin ang
campfire sa gabay ng mga Scout Masters Jane
Tumampos, Fe Cobrado, at Emely Via at Quirino
Tagupa. Kasabay ng pag-apaw ng apoy ang pag-apaw
rin ng talent ng mga batang iskawts at nakakaindak na

MIDYEAR - Enhancement
Isinagawa para I-angat ang
Kalidad ng Edukasyon
ni Ayrl John Sumalinog
Upang masolusyunan ang dagok sa
Kagawaran ng Edukasyon na pangungulelat
ng antas ng pagkatuto ng mga mag-aaral,
ipinatupad ni Bb. Leah G. Xenos, Tagamasid
Pampook ang isang linggong pagsasanay sa
lahat ng mga guro ng distrito noong Oktubre
24-28, 2016 sa Paaralang Sentral ng Tudela.
Unang hinanay ang mga guro ayon sa
baitang na kanilang kinabibilangan kasama
ang mga administrador at master teachers na
nakaatas sa kanila.
Inalisa ng mga guro ang bawat
kakayahan ng mga pangkat at quarter ayon sa
mga natutunan ng mga mag-aaral. Binigyang
puna at solusyon naman nila ang mga hindi
naunawaan na siyang pangunahing pakay ng
nasabing pagsasanay.
Kinilala din nila amg mga gawain,
instructional materials na dapat gamitin at
mga stratehiya na dapat ipagkloob sa mga mag
-aaral at siyang dapat pagtuonan ng pansin.
Ang mga nabuong output ay isinumite sa
mga facilitators para sa pagpupuna at tuluyang
pag-aralan ito sa opisina ng distrito para
magamit ng mga guro sa pagtuturo.
TCS Pinagkalooban ng mga Tablet,
Projector, Internet at Laptop
ni Trisha Jane Sumain
Isa sa dalawang maswerteng
paaralan sa buong Mindanao ang Paaralang
Sentral ng Tudela na napagkalooban ng mga
gadgets gaya ng mga tablet, projector, laptop
at internet mula sa World Vision noong
Oktubre 19-21, 2016.
Masayang ibinahagi ng World
Vision sa isang Technocart Training Program
sa San Juan City, Manila ang mga gadgets
kung saan dalawang guro na sina Cherry May
Halasan at Ruelyn Rubiong ng Tudela Central
School ang aktibong nakilahok.
Kasalukuyang ginagamit na ng
paaralan ang mga gadgets habang hinihintay
naman na makarating ang iba sa susunod na
buwan.
BALITA
Senior Citizens, Pinahalagahan
sa Lungsod ng Tudela
ni Trisha Jane Sumain
Todo rampa sa buong araw ang mga
senior citizen ng ibat bang barangay sa lungsod
ng Tudela habang ipinagdiriwang nila ang
Senior Citizen Day noong Setembre 28, 2016 sa
Tudela Gymnasium.
Sa umaga pa lang ay kitang-kita na
ang excitement sa mga mukha nila habang
Malaking tulong ang dala ng mga
ito sa pagtuturo lalong lalo na sa mga
pangmabilisan at epektibong rekisitos para
mapabuti ang kaalaman ng kanilang mga mag
-aaral.
Pati mga mag-aaral ng paaralan ay
natulungan din sa kanilang mga proyekto at
presentasyon sa klase. Mas napadali ang
pagtuturo at mas madaling nakiintindi ang
mga bata sa maliwanag na biswal gamit ang
projector.
Maayos na rin silang nakagagamit
ng internet para sa kanilang pagsasaliksik at
matuto sa bagong technolohiya ngayon.
3
bumabaktas mula Municipal Hall patungong
Public Market at pabalik sa Gymnasium.
Natuwa silang lalo nang banggiitin ni
Mayor Samuel Parojinog ang kanyang
magandang plano sa lungsod lalo na ang
tungkol sa proyektong para sa mga senior
citizen. Kabilang sa kanyang sinabi ang lalong
pagpapahalaga at pagtuon ng pansin sa
pagpapatupad ng dagdag na pension at
pagbibigay ng lahat ng mga benefits na
nararapat sa kanila.
Di rin biro ang suportang ipinakita ng
mga barangay officials sa kanilang team at
pinangunahan ang pag-asikaso at pagtulong sa
mga kinakailangan ng mga kalahok.
Nagtalbugan sa ganda ang mga reyna
ng bawat barangay at nagtagisan ng galing sa
sayawan. Bongga rin ang kanilang mga
costumes at preparasyon para sa natatanging
araw na ito.
Nasungkit ng masisiglang senior ng
Brgy. Centro Hulpa ang unang pwesto sa
sayawan gamit ang kanilang nakakaindak na
galaw at napakagandang mga ngiti na
tinernuhan ng maliwanag na damit at palamuti.
Di makitaan ng pagod ang mga
kababayang senior hanggang matapos ang
maghapong programa. Lahat ay may ngiti sa
labing nagsiuwian dala ang masayang karanasan
at pag-asa para sa susunod pang Senior
Citizens Day na darating.
 4
BALITA
Lungsod ng Tudela Pinarangalan ng Seal of Good
Local Governance
Ayrl John Sumalinog

Financial Administration,
Social Protection at
Disaster Preparedness.
Di rin nagpahuli
ang lungsod sa Business
Friendliness at
Competitiveness, Peace
and Order at
Environmental
Management.
Nagdulot ang
mga nasabing parangal sa
LGU ng malaking
oportunidad tulad ng
pagkakaroon ng access sa
Performance Challenge
Fund at pagpasilidad ng
mga Loan Approval sa
pamamagitan ng Good
Financial Housekeeping
Certification alinsunod sa
mga natatanging program
guidelines.
Umaasa si DILG
Sec. Ismael D. Sueno na
mapapanatili ng mga LGU
ang magandang performance at commitment
Pasalubong na Seal of Good Local Sa 1,490 lungsod sa Pilipinas,
para sa kaunlaran ng buong bansa. Hinikayat
Governance ang handog ni Mayor Samuel L. kasama sa 306 na ginawaran ng Department of
din niya na sama-samang tatahakin ng mga
Parojinog at mga kasama sa pamahalaang Interior and Local Government ang lungsod
lungsod ang landas tungo sa tapat at mahusay
lokal galing sa National Conferment ng Tudela ng selyo para sa taong 2016.
na pamahalaang local.
Ceremony na ginanap sa Softel Philippine
Binati ng alkalde ang Local
Plaza Manila, Pasay City noong Oktubre 27,
Government Unit sa pagpasa nito sa Good
2016.

Mga Guro ng TCS Nagbunyi sa Mid-year Assessment

QL7ULVKD-DQH6XPDLQ
Kung noon sa dating opisina o silid-aralan ng TCS ang
venue ng Mid-year Assessment, ngayon ay ginanap ito sa De la
Paz Beach noong Oktubre 28, 2016 na ikinatuwa ng maraming
guro.
Kadalasan at takot ang nadarama ng mga gur o kapag
sasapit ang mid-year review kaya ganoon na lang ang galak nila
nang sa ibang lugar naman gagawin ang aktibidad na ito.
Bitbit ang ICPRF ang mga suportang papeles, nakangiting suma-
kay sa kanya-kanyang libro ang mga guro tungo sa paraiso para
idepensa ang bawat item ng mga papeles gamit ang kanilang mga
ebidensya.
I to ang kaunaunahang pagkakataon nangyari sa panun-
ungkulan ni G. Eugence Macahis Jr. bilang punong guro ng TCS.
Ang assessment ay napuno ng tawanan, laro, kainan at
awitan bilang susi na mawala ang kaba at takot ng mga guro
tuwing sila ay nasasalang na sa pagdepensa ng IPCRF.
Hindi malilimutan ng lahat ang pagkakataon na ito dahil
ito ang oras na na-appreciate nila ang kahalagahan ng nasabing
gawain.
Binigyang diin ni G. Macahis Jr., na sana ipagpatuloy
nila ang mga natatanging gawain at bigyang pansin ang mga
bagay na kailangang plantsahin para sa ikabubuti ng kabataan na
naghahangad ng pag-aaruga at pagtuturo.

BALITA
Kylie Verzosa Hinirang na Miss International 2016
Inialay ni 2016 Miss International
Kylie Verzosa sa bansa ang nakamit na
tagumpay sa katatapos na pageant sa Tokyo,
Japan, Oktubre 27, 2016
Matapos koronahang Miss
International, sinabi ni Verzosa na para sa mga
kapwa Filipino ang kaniyang korona.
Ayon sa 24-year old beauty queen na
tubong Benguet, ang lahat ng hirap na
pinagdaanan niya para makuha ang korona ay
para sa mga Pinoy.
"Philippines, we got it! I love you all,
this is all for you," ani Verzosa.
Pinasalamatan ni Kylie ang mga
kababayan sa suporta at dasal para sa kaniya.
Nabatid na dalawang beses sumali sa
Binibining Pilipinas si Verzosa bago nakuha
ang titulo bilang pambato ng Pilipinas sa Miss
International.
"All my hard work... all the struggles
weve been through this past week, this past
year (was for you)...I appreciate all your
support. "Thank you so much from the bottom
of my heart I love you so much mabuhay,"
dagdag pa ng beauty queen.
Sinabi kasi ni Verzosa na kapag siya
ang naging Miss International, isusulong niya
ang cultural at international understanding na
siyang magiging susi aniya para sa
pagkakaunawaan.
"Three things come to mind when I
think of Miss International Culture, education
and international understanding. These three
works together to make the brand of the Miss
International beauty pageant relevant to the
global community and to our time. "If I
become Miss International 2016, I will devote
myself to cultural understanding and
international understanding because I believe
President Rodrigo Duterte at Chinese President Xi Jinping. AP/Ng Han Guan, Pool
5
ni Trisha Jane Sumain
that it is with developing in each of us Bago naman ito, halos abot-kamay na
sensitivity to other cultures that we expand our rin ng Pilipinas ang Miss Grand International
horizons, tolerate difference, and appreciate crown matapos masungkit ang first
diversity. runner-up award sa
"All these enable us to achieve pamamagitan Nicole
international understanding. And I believe I'm Cordoves na
prepared to take on this responsibility," ang ginanap sa Las
bahagi pa ng speech ni Verzosa sa Miss Vegas.
International 2016.
Una ng tiniyak ni Kylie na ibibigay
sa Pilipinas ang pang-anim na Miss
International crown at hindi nga ito
nabigo.
Sumunod siya sa yapak nina Gemma
Cruz-Araneta, Aurora Pijuan, Melanie
Marquez, Precious Lara Quigaman, at
pinakahuli kay Bea Rose Santiago noong
2013.
Bilang Miss International,
magiging bahagi ang Pilipinas sa
itinataguyod ng pageant na Miss
International Fund na nagbibigay ng
donation money sa mga mahihirap na
kabataan sa buong mundo sa pamamagitan
ng iba't ibang charity institutions.
Bahagi rin ng magiging
responsibilidad ni Kylie ang taunang tree-
planting activities sa ilalim ng Green
Campaignna layong protektahan ang
kapaligiran.
Magiging focus din ngayon
ni Verzosa ang pakikipagkaibigan sa
international community.
Nitong nakaraang araw
itinuring pa ni Kylie ang sarili
bilang "luckiest girl" matapos
makadaupang palad si Pangulong
Duterte na nagkataong nasa
Japan din para sa state visit.
P90M Aid Bigay ng
China sa Pinas
7ULVKD-DQH6XPDLQ
Umabot sa P90 milyon ang naibigay na
tulong ng China sa Pilipinas matapos hagupitin
ng bagyong Karen at bagyong Lawin ang bansa
nitong nakaraang linggo.
Nagbigay ang gobyerno ng China ng 5
milyong yuan na nagkakahalaga ng P35 milyon
para sa anti-disaster efforts ng Pilipinas.
Dinagdagan pa ito ng Chinese Embassy
sa Pilipinas ng P50 milyon para sa disaster relief
ng mga magsasaka at mangingisda.
Nakatakda ring magbigay ng $100,000
ang Red Cross Society of China para sa
humanitarian aid.
Sa kasalukuyan ay patuloy ang pag-
aasikaso ng Department of Social Welfare and
Development sa mga nasalanta ng nagdaang
bagyo.
-(Pilipino Star Ngayon)
 6
OPINYON
Ni Roxanne Sabellena
Marami na ang mga naglalabasang
gamot para panlunas sa mga sakit. Nagiging legal
ang gamot kung ito ay aprubado ng DOH at
rekomendado ng doctor para sa ikabubuti ng
kalusugan ng tao. Sa harap ng kalakarang ito, may
mga tao ring gumagamit ng gamot kahit walang
preskripsyon ng manggagamot. Kadalasan,
humahantong ito sa pag-aabuso sa paggamit ng
droga na nagdudulot ng suliranin sa atong
lipunan.
Ang kadalasang nagiging sugapa sa
paggamit ng ipiinagbabawal na gamot ay ang mga
kabataang kulang sa atensyon at pagmamahal ng
mga magulang at mga taong nakapaligid sa kanya.
Nababaling sa pagbabarkada at kuryusidad sa
ibat ibang bagay gaya ng paggamit ng bawal na
gamot. Anila, doon nila nadarama ang tunay na
kasiyahan na di nila nadama kasama ang mga
mahal nila sa buhay. May iba ring natatakot na
hindi na makahabol sa pagiging in kaya kahit
alam na nakakasama ang ginagawa ng kasama,
nakikisali pa rin. Ang nararamdamang pag-iisa at
kawalang ng halaga sa buhay ay isa ring dahilan
kung bakit kadalasan ang mga ulilang lubos ay
nakukulong din sa ganitong bisyo.
Kadalasan sa mga ordinaryong
mamamayan na walang hanapbuhay at lugmok sa
kahirapan ang kumakapit-patalim na nagtutulak
ng pinagbabawal na gamot. Ayon sa isang sikad
driver, gumagamit siya ng droga para malimutan
niya ang pagod at gutom sa araw-araw.
Kapag drug dependent na ang isang
sugapa, nagiging palaasa na ang katawan at isipan
nito sa gamot. Sa panahong nahihinto ang
paggamit nito, kusang lumalabas ang epekto nito
sa sarili, sa pamilya at sa lipunan.
Ilan sa mg sintomas na makikita ng mga
taong nalululong sa droga ay ang pagkakaroon ng
mahinang pangangatawan, kadalasang pagsusuka,
kahirapan sa paghinga at pamumutla. Labis din
ang pagiging emosyunal nila at matatakutin,
nahihirapang matulog ngunit lagging naghihikab,
madalas pinagpapawisan ng marami kahit walang
ginagawa at nakakaramdam ng pagsakit ng ulo,
likod, kalamnan at paa.
Mapapansin din natin ang pagbabago ng
kanilang ugali, particular na ang mainitin ang ulo.
Karaniwan silang pasanin sa pamilya lalo nat
nawawalan sila ng interes sa pag-aaral o trabaho.
Malaki ang nagiging epekto nila sa lipunan.
Tumataas na ang mga insidente ng krimen. Kung
hindi man nagnanakaw, silay nanghahalay,
nanggugulo at minsay pumapatay dahil sa konting
galit.
Sa araw-araw nating pamumuhay, tila
kasama na talaga sa ating sistema ang isyu ng
iligal na droga. Tanggapin man natin o hindi, ang
isyung ito ay bahagi na ng ating ginagalawan.
Halos araw-araw, laman ng pahayagan ang
tungkol dito o ang mga krimen na may kinalaman
sa iligal na droga.
Teknolohiya:
Kaibigan o
Kaaway?
Roxanne Sabellena
Ang teknolohiyat kabataan
Laging magkadikit di nag-iiwanan,
Sa lahat ng dako silay mamamasdan
Pagkat makabagoy kanilang libangan
Mausisang bata sa lahat ng bagay
Sa teknolohiyay hindi mapalagay,
Ang husay at galing kanyang ibinigay
Ng dahil sa kanya ito ay nabuhay
Nagagamit ito sa komunikasyon
Sa mga larawan naaaliw tayo
At gumagaan na rin ang ating trabaho
Binibigyang solusyon anumang
sitwasyon
Ngunit bakit ngayon sa kabilang dako
Ay nakasasama ang nagiging dulot,
&RPSXWHUat FHOOSKRQHWYman o radyo,
Ay nagiging sanhi ng sala ng tao
Kabataang tamad sa trabaho
Ang teknolohiyay kanyang inabuso
Kaya lumalaon kulang sa talino
Mangmang kung tawagin, kung minsan
pay bobo
Ang teknolohiyay may limitasyon din
Huwag gamitin kung hindi aayusin
Ating kailangan itoy pagyabungin
Sa lahing susunod magpasalin-salin
Kabataan noon... kabataan ngayon...
Ang teknolohiyay kayoy hinahamon,
Kayoy magsaliksik, upang
mapagyabong,
Itoy walang saysay kung di mag-
aayon.
,SDJSDSDWXOR\VDS

OPINYON
HUSTISYANG PANGKLIMA:
BAKIT KAILANGANG
SUPORTAHAN
ni Roxanne Sabellena
Ang climate change ay isa sa
pinakamalaking dagok na kinakaharap natin
ngayon. Ito ang madalas na pagbago-bago ng
klima dahil sa abnormal na pag-init ng ating
planeta na dulot ng labis na konsentrasyon ng
greenhouse gases sa paligid. Sa simula ng
industriyalisasyon, ang average na temperatura
ng mundo ay umangat ng halos isang degree
Celsius. Ang pag-init na ito ang naging sanhi ng
pabago-bagong sistema ng klima na may
maraming negatibong epekto sa mga tao at iba
pang organismo. Ang global warming at climate
change ay resulta din ng mga aktibidad ng mga
tao, sistemang pang-enerhiya at sistemang pang
-ekonomiya. Kaya pa nating agapan ang
sitwasyong ito na umabot sa mas
nakakapangilabot na kalamidad at
masolusyunan ang mga sanhi nito. Ito ang
panahon para hawak-kamay tayo bilang mga
Pilipino na pag-isahin ang ating lakas at isipan
upang makibahagi sa kapwa tao sa ibat ibang
parte ng buong mundo.
Bakit nga ba kailangan nating bigyang
hustisya ang ating klima?
Una, ito ay para sa ating survival
bilang mga tao. Ang climate change ay may
napakalaking epekto sa ating buhay,
komunidad, bansa at sa buong mundo. Di na
bago sa mga Pilipino ang sintomas ng climate
change. Di pa nawawala sa ating alaala ang mga
natamasa natin mula sa mga super-typhoons
gaya ng Ondoy, Habagat, Pablo, Sendong,
PATNUGUTAN 2016-2017
Tagasulat ng Balita: Trisha Jane Sumain
Ayrl John Sumalinog
Balitang Sports: Vanjie Aabeza
Tagasulat ng Lathalain: Jhisella Valiente
Rodelyn Namilit
Tagasulat ng Editoryal: Roxanne Sabellena
Tagaguhit ng Kartong Editoryal:Antoneth S. Aligaen at Diane Mae Gamboa
Tagasulat ng Balitang Agham at Tagakuha ng Larawan: Wilmar Gregorie Jain
Tagapag-layout: Vince Cloyd Buhian
Mga Tagapayo: Ilde Cynthia V. Cayano
Josephine C. Via
Mga Konsultant: Leah Xenos, PSDS
Eugene Macahis Jr., Principal
Picture from Yolanda tragedy. (www.google.com)
Yolanda at iba pa na lalong napapadalas ant
tumitindi.
Pangalawa, ang climate change ay
nangangailangan ng agarang aksyon. Habang
ang ating sitwasyon ay palala ng palala, paliit
din ng paliit ang ating nalalabing panahon.
Ayon sa mga siyentipiko, para maibsan ang
pagtaas ng temperature ng mundo at mapababa
may ibligasyong humanap ng soluyson at
ng 1.5-2.0 degree Celsius, kailangang
magbawas hanggang sa wala ng emisyon ng
greenhouse gases ang mga mayayamang bansa
bago ang taong 2030 at lahat ng bansa bago ang
taong 2150. Para maging possible ang planong
ito, dapat nating baguhin ang pang-enerhiya at
pang-ekonomiyang sistema sa tamang paraan.
Pangatlo, ito ay tungkol sa hustisya.
Habang naapektuhan ang lahat sa climate
change, hindi naman patas ang distribusyon ng
epekto nito. Ang mga bansa at taong may
pinakamaliit na kontribusyon sa climate change
kamay ng mga korporasyon ang ating buhay at
transpormasyon ng pang-enerhiya at pang-
7
ay siya pang may pinakamaliit na benepisyong
natatanggap. Sila yung mga taong labis na
nagdurusa ngunit may pinakalimitadong rekurso
para harapin ang mga kalamidad. Samantala,
yung mga may mabigat na responsibilidad sa
pagbago ng klima ay siyang nakikinabang nang
husto gaya ng mga elites, korporasyon,
pamahalaan, mayayamang bansa na dapat ay
magbigay ng tulong sa mga apektado.
Pang-apat, kailangang mapursige ang
publikong lumahok para sa paglaban sa climate
change. Ang climate change ay problemang
global at nangangailangan ng solusyong global.
Pinapabagal ng mga korporasyon at pamahalaan
ang mga agarang aksyon at solusyon. 195 na
bansa ang nagpupulong taon-taon ngunit
malakas pa rin ang impluwensya ng mga
korporasyon sa internasyunal at nasyunal na
proseso para harangan ang mga mabibigat na
climate policies para protektahan ang kanilang
negosyo at patuloy na kumita. Kailangang
magpursige ang publikong gamitin ang kanilang
kapangyarihan upang matulungan ang
pamahalaang gumawa ng tama at kunin sa mga
kinabukasan.
Lahat ng Pilipino at tao sa buong
mundo- kabataan, estudyante, citizen groups,
community organizations, indigenous peoples,
faith-based groups, environmental
organizations, trade unions, farmers and others
sectors- ay sama-samang nakikipaglaban sa
climate change at naghahangad ng
ekonomiyang sistema, sasama ka ba?
 8
Iligal na droga
problema (mula p.6)
Pero tayong lahat ay nangangailangan
ng pagkukusa na sugpuin ito sapagkat isa ito sa
mga problemang kinakaharap sa buong mundo
hindi lang sa Asya.
Para sa ating mga Pinoy, naniniwala
tayo na ang lahat ng problema ay may solusyon.
Kung ano raw ang puno ay siya rin ang bunga.
Kung ano ang itinanim ay siya ring aanihin.
Sa isyu ng droga, ang Philippine Drug
Enforcement Agency (PDEA), ay dapat
magpokus sa pag-aresto sa mga malalaking isda
o High Value Targets (HVTs). Tayot
naniniwala na kapag naaresto na ang mga drug
lords na ito o madiskubre ang mga shabu labs,
lahat ay susunod na sa naaayon. Mas madali na
ang pagwasak sa kanilang mga kasama o sanga
at sigurado silang manghihina dahil kung
ihahalintulad sa halaman, kapag mabunot lahat
ang ugat, wala na itong silbi kahit anong dilig pa
Ibigay ang suporta para sa de-kalidad na edukasyon
Sa paggunita sa World Teachers Day kanyang mga kasamahan sa Senado para
nitong nakaraang Oktubre 5 ay lumabas ng
eskwelahan ang ilan sa ating mga guro sa
pampublikong mga eskwelahan at lumusob sa
Malakanyang upang iparating ang kanilang mga
karaingan, pangunahin ang hirit na madagdagan
ang kanilang buwanang sahod.
Para sa amin, hindi dapat ipagwalang-
bahala ang sektor ng edukasyon, lalo na ang ating
mga guro na nasa mga pampublikong eskwelahan
dahil sa mahalagang papel na ginagampanan nila
sa ating lipunan.
Higit sa lahat, ang mga guro pong
pinagkakaitan ng benepisyo ang siyang
humuhubog sa mga kabataan sa ating bansa upang
ma-ging mabubuting mamamayan.
Kaya naman saludo tayo sa
pangangalampag ni Senador Alan Cayetano sa
OPINYON
ang gawin dito. Huwag pong mahiya kung madiskubre
Mabuting ituloy pa rin ang operation
ng PDEA sa mga HVTs at ang kapulisan naman
ninyong gumagamit ng iligal na droga ang
inyong anak. Hindi po dapat ikahiya ang
sa ating mga barangay at pamayanan sa buong paggawa ng tamang hakbang upang maisaayos
bansa. Sa madaling salita, tulung-tulong upang ang buhay ng isang kapamilyang drug
may matapos naman tayo at hindi ang lahat ay dependent. Tayong mga magulang ang una sa
naka-pockus sa isang target lang. lahat na dapat tumanggap ng katotohanan at
May mahalagang papel din ang tumulong sa ating mga anak na nalululong sa
pamilya sa drug abuse prevention campaign. droga.
Isaulo natin lagi ang kasabihang, charity begins Huwag mag-aksaya ng oras. Lumapit
at home. Bago tayo maghanap ng user sa ating sa inyong barangay chairman dahil alam naman
barangay, tingnan muna natin ang ating mga ng bawat punong-barangay ang kanyang
anak at kapamilya! Huwag sanang masamain, gagawin sa ganitong mga pagkakataon. Maliban
hindi ko sinasabing may adik sa inyong pamilya na lang na ang punong-barangay ang siyang
pero hindi natin masasabi kung hanggang saan pusher ng droga sa inyong barangay!
at ano ang kayang gawin ng iligal na droga!
Kahit anuman ang dahilan ng
Tayos maging mapagmatyag.
pagkalulong sa pinagbabawal na gamot,
Umpisahan natin sa loob ng ating tahanan. Lagi
malaking dagok ang sinusuong nila. Ang
nating obserbahan ang ating mga anak lalo na
pinakamabisang paraan upng masugpo ang
kung mga estudyante. Hindi tayo malisyosong
tuluyang pagkasira ng kanilang buhay ay ang
tao ngunit ito ay kailangan gawin upang
matibay na samahan ng pamilya. Balita rin sa
maagapan ang anumang problema sa iligal na
lahat ng estasyon ng tv at radio ang programa
droga na maaaring ipanhik sa inyong tahanan.
ngayon ng Pangulong Duterte na pagwasak sa
Panatilihin
nangungugat na problema ng droga sa lipunan.
ang linya ng
komunikasyon. Nakakawasak sa ating buhay ang pag-
Maglaan ng sapat na aabuso sa droga. Hindi ito ang mabisang
oras para sa mga anak solusyon sa mga suliranin kayat habang maaga
upang hindi ang mga pa, huwag tayong gumawa ng bagay na
magulang ang pagsisihan lang natin sa huli.
kanilang maging
dahilan kung bakit sila
natuksong
magbisyo! Kaya tayo
binigyan ng Diyos ng
dila ay upang gamitin
sa tamang pakikipag-
komunikasyon.
ni Roxanne Sabel
maaprubahan agad ang panukalang dagdag-sahod Malaking
sa mga guro o ang Se-nate Bill 84. tulong ang
nasabing halaga
Tama nga ang senador, bayaran nang para maitawid
sapat para makapaghatid ng de-kalidad na ng ating mga
edukasyon ang ating mga guro. guro ang pang-
araw-araw
Sino nga naman ang makakapagsilbi nilang
nang maayos kung kumakalam ang sikmura at pangangailangan,
sandamakmak na pinansiyal na problema ang lalo na ngayong
kinakaharap? walang puknat
ang pagtaas ng
Kailangang kilalanin ang kahalagahan presyo ng mga bilihin at bayarin ng serbisyo.
ng ating mga educators para mabago at lalo pang
mapaunlad ang kalidad ng ating edukasyon. Higit sa lahat, naniniwala tayo na
maraming makikinabang kapag may aksyon na
Ang pinamamadaling panukala ng walang korapsyon na gagawin sa pagpapatupad ng
senador ay ang pagkakaloob ng mula P10,000
bilang karagdagang kompensasyon sa mga public mga batas sa ating gobyerno.
school teacher.
 9
OPINYON
Mapanlinlang na Anyo ng
Techy Vs. Book Teknolohiya
ni Roxanne Sabellena
ni Roxanne Sabellena

Sa panahon ng facebook, twit-

ter at thumbler, may laban pa ba ang
mga libro? Magbabasa ka pa ba ng
mga libro para makuha ang mga sagot
sa mga katanungan ng isip mo o uupo
na lang at haharap sa computer at sa
isang click ay may kasagutan na sa
iyong mga katanungan?
May kani-kaniyang dahilan
ang bawat tao sa pagsunod ng ikot ng
mundo, kasama na rito ang pagpili ng
direksyon ng paraan ng pag-aaral,
paglilibang at pananaliksik. At ang iba
naman ay sumusunod lang sa uso.
Tama ang nasa internet, tama
rin ang nasa libro, nasa gumagamit na
lang at umiintindi kung paano niya ito
gagamitin at maisasabuhay ang mga
silbi nito.
Ang paglinang at pagbuo sa ng kabataan sa mga bagay na hindi naman nito
Sa larangan ng pananaliksik, maraming kapaki-pakinabang na bagay ay dapat malaman ngunit dahil sa PDVV PHGLD
siyang nagbubunga ng pagdami ng mga taong nagiging madali ang paglinang ng lahat ng
internet at mga libro ang pangunahing
hindi na mapakinabangan. Para sa nakararami, bagay. Bukod dito, nakakalimutan na rin ng
batayan para maisagawa ang ang teknolohiya ay isang biyaya, biyaya ng kabataan ang kahalagahan ng pagtitiyaga at
pagpapalaganap ng mga bagong tuklas siyensya na siya natin ngayong tinatamasa. Sa pagsisipag upang makamit ang anuman niyang
ng siyentipiko at sa araw-araw na katotohanan, ito ay tila nag-aalok ng naisin.
paglilibang. Ang internet at mga libro magagandang bagay sa isa nitong kamay Dahil madali at maginhawa na ang
habang sinasalakay ang iyong likuran sa kabila pamumuhay sa panahon natin ngayon, marami
ang sumasaklaw sa parehas na lebel sa nitong kamay. Samakatuwid, maraming tulong ang habang lumalaon ay nagiging alipin ng
buhay ng mga tao, may mga taong sa atin ang teknolohiya ngunit mas maraming katamaran. Isa ito marahil na dahilan kung
nalilibang sa net at mayroon naman na pinsala ang maaaring idulot nito sa atin bakit paunti nang paunti ang mga mahuhusay
mas nalilibang sa pagbabasa ng libro. pagkatapos. Nagkalat sa paligid ang mga na mag-aaral. Dahil sa tulong ng FRPSXWHU
produkto ng teknolohiya; katuwang ito ng tao FHOOSKRQH DW FDOFXODWRU, hindi na madalas
At isipin mo ang panahon nina Jose sa anumang gawain na wari bagay wala nang napapagana ang utak ng isang indibidwal
Rizal, Apolinario Mabini, kung may FB, buhay kung wala ito. sapagkat mayroon namang gumagawa nito para
twitter at thumbler na kaya noon? Kadikit na ng kabataan ang salitang sa kaniya. Kung ating bubulayin, mas mabilis
teknolohiya; hindi na mawawala sa kanila ang pang lumipon ng kaalaman ang siyensya kaysa
Ganito rin kaya ang magiging paliwa-
kaisipan na mas bago at mas maganda. pag-impok ng karunungan ng kabataan.
nag nila sa kanilang guro kung Patok na patok sa kabataan ang mga Ayon nga sa isang kilalang
ipapatukoy ang kahulugan ng internet makabagong kagamitan tulad ng FHOOSKRQH manunulat mula sa $PHULFD, ang mga
at libro? Ganito rin kaya ang magiging FRPSXWHU 363 at iba pa. Sa mga mag-aaral kaunlarang pang-teknolohiya ay walang ibang
pananaw nila? hindi na kailangang sumangguni sa maraming itinutustos sa atin kundi mga paraan upang
libro para lamang makalagap ng impormasyon; tayoy umusad paurong.
sa LQWHUQHW, ilang segundo lamang ang itatagal Huwag nating pagkatiwalaan ang
at tapos na ang paghahanap. Mainam sana ito anumang bagay na kayang mag-isip para sa
kung hindi naaabuso, kadalasan ay ginagamit sarili nito kung hindi naman natin nakikita
ang LQWHUQHW sa mga immoral na gawain tulad kung saan nakakubli ang utak nito.
ng pornograpiya. Nalalason ang murang isipan
 10
LATHALAIN
World Teachers Day:
Pagdiriwang Sa
Pinakadakilang Propesyon
ni Jhiselle Valiente
ANG Oktubre 5 ay World Teachers
Day. Binibigyang-pugay nito ang mga guro
dahil sa mahalagang kontribusyon ng mga ito
sa pagkakaloob ng de-kalidad na edukasyon sa
lahat ng antas at pagtulong sa paghubog sa
pagpapabuti ng pandaigdigang lipunan. Sa
mahigit 100 bansa, ibat ibang aktibidad ang
ginagawa upang kilalanin ang mga pagsisikap
ng mga guro na makatupad sa mga
pangangailangan ng lipunan na mas nagiging
komplikado, multicultural at mas bukas sa
teknolohiya. Sa araw na ito, ipamamalas ng
mga magulang, estudyante at mga kasapi ng
komunidad ang kanilang pasasalamat sa mga
kontribusyon ng mga guro sa kani-kanilang
buhay.
Ang tema ng selebrasyon ngayong
Kasabay ng paglipas ng panahon ang
mabilis mong pagbabago. Hindi na ikaw ang
dating palatawa at mapaglarong kabataang
nagbibigay-buhay sa mga lansangan at
bumabasag sa nakabibinging katahimikan ng
kapaligiran. Malaon nang naglaho ang ngiti sa
iyong mga labing nagdudulot ng sigla sa sinu-
mang makakita; hindi na maaninag sa iyong
mga mata ang dating maamong kislap na kaba-
banaagan ng saya at kakuntentuhan sa buhay;
at nawala na sa iyong himig ang lambing na
dulot (at nagdudulot) ng inspirasyon sa iyong
mga mahal sa buhay.
Ngayon, nakakulong ka na lamang sa
silid kaharap ang kahong hindi maiwan kahit
saglit ng iyong paningin isang kahong gi-
nagamit mo upang magtungo sa pangarap mong
pook, kung saan ang karahasan at kalaswaan ay
hindi ipinagbabawal. Ang mukha mo ay la-
rawan ng poot habang ang mga daliri ay nang-
gagalaiting pinapatay ang mga kapwa kabataan
taon ay Invest in the future, Invest in
Teachers. Ang 17th UNESCO-APEID (Asia-
Pacific Programme of Education Innovation
for Development) International Conference ay
idaraos sa Oktubre 29-31 sa Bangkok,
Thailand. Dadaluhan ito ng mga tagapagsalita
mula sa sektor ng edukasyon sa ibat ibang
bansa, kabilang na si Department of Education
(DepEd) Secretary Br. Armin A. Luistro, FSC.
Tatalakayin dito ang mga makabagong
approach, mga proyekto at mga hakbangin na
maghahanda sa mga guro sa kanilang
propesyon at papaghusayin pa ang kanilang
pagtuturo.
Oktubre 5, 1994 nang unang
ipagdiwang ng UNESCO ang Worlds
Teachers Day. Ginunita rin sa araw na ito ang
pagpapatibay noong 1996 ng UNESCO/
ni Rodelyn Namilit
sa isang laro kung saan kayo ay nabubuhay sa
katauhan ng mga diyablo. Digmaan, pagdanak
ng dugo, at kamatayan ang nagdudulot sa iyo ng
kagalakan.
Makapal na ang alikabok ng mga
libro mo at natutuyo ang tinta ng pluma,
sapagkat ang tanging kilala mo na lamang ay
ang mga kagamitang umiilaw, pinipindot, tumu-
tunog, may gumagalaw na mga larawan, o ang
mga maaaring gamitin upang makipag-usap sa
ibang tao sa isang iglap, gaano man sila kalayo.
Kasabay ng paglipas ng panahon ang
mabilis mong pagbabago, ngunit nangan-
gahulugan ba itong ang paglipas ng panahon
ang dapat sisihin sa iyong pagbabago?
Panahon na ng modernisasyon kung
saan ang teknolohiya ay patuloy na yumayabong
at lumalaganap. Ito ay patunay na malayo na
ang nararating ng mga mapanaliksik na isip ng
mga tao. Madali na ang lahat. Ang mga ma-
husay at halos perpektong nagagawa ng mga hi-
International Labour Organization
Recommendation Concerning the Status
of Teachers, na nagtakda sa mga
karapatan at mga responsibilidad ng mga
guro, at ang pandaigdigang panuntunan sa
pauna nilang mga paghahanda at patuloy
na edukasyon, recruitment, employment,
pagtuturo at kondisyon sa pagkatuto.
Patuloy na nililikha ng UNESCO ang
mga pandaigdigang pamantayan sa
pagtuturo.
Ipinagdiriwang ng Pilipinas ang
National Teachers Month sa bisa ng
Proclamation No. 242 na inilabas noong
Agosto 24, 2011, sisimulan ng Setyembre 5 at
magtatapos sa World Teachers Day sa
Oktubre 5. Sa pangunguna ng DepEd, bahagi
ng selebrasyon ang libreng serbisyong
pangkalusugan sa mga guro sa mga
pampublikong paaralan, paghahandog ng mga
parangal, mga book fair, mga fun run, mga
cultural show, mga singing tilt, pagtatanim ng
mga puno, mga photo exhibit, mga
programang pang-sining, paglilibot sa mga
museo at mga komperensiya.
tech na gamit ay may napakalaking tulong at
kontribusyon sa pagpapaunlad ng lipunan.
Ngunit bakit ganyan ang epekto nito sa iyong
pagkatao?
Ang lahat ng sobra ay nakasasama.
Dapat mong alalahanin na maganda ang daigdig
ang totoong daigdig at hindi ang katha ng
iyong isip kung bubuksan mong muli ang iyong
paningin sa kapaligiran mong puno ng kulay;
masaya ang buhay ang tunay na buhay at
hindi ang iyong pantasya kung susubukin
mong muling maglaan ng oras sa mga taong
nagpapahalaga sa iyo; at higit sa lahat, masarap
mabuhay sa sarili mong katauhan at hindi sa
katauhan ng anumang walang pakiramdam,
pang-unawa, at kaluluwa kung matututunan
mong tanggapin na ang ikaw na kilala mo, ay
ang ikaw na pinili ng Diyos upang maging anak
Niya, gaano man karami ang iyong pagkuku-
lang.

LATHALAIN
Magulong Mundo ng Gadgets
sa Kabataan
ni Jhiselle
Tungkulin ng mga kabataan ang
mag-aral.Kapag ang kabataan ay napagod na
sa kanilang pag-aaral, sa pagre-rebyu na ilang
halimbawa sa kanilang pagsu-sulit, may mga
maaari na sila ngayong pagpilian sa dami ng
mga makabagong kagamitan ngayon. Maaari
silang mag-laro ng 363,makinig ng musika
sa L3RG, mag-surf sa LQWHUQHW, o di kaya
naman ay makipag-kwentuhan gamit ang
FHOOSKRQH.
Isa sa mga patok na gamit ngayon
ay ang FHOOSKRQH Ito ay isa sa maraming
bagay na napapabilis ang mga gawain.
Marami itong modelo na mas naghihikayat sa
mga kabataan na bilhin at tangkilikin. Isa sa
mga patok na gamit ng FHOOSKRQH ay ang WH[W
PHVVDJLQJ. Sa ngayon, ito ang pinakamabilis
at pinakamura na RSWLRQ sa
pakikipagkomunikasyon, lalo na at nauuso na
ngayon ang XQOLWH[WVXOLWH[WLPPRUWDOWH[W at
kung anu-ano pa na inaalok ng mga
WHOHFRPPXQLFDWLRQ FRPSDQ\. Ngayon nga
pati na rin sa panliligaw ay ginagagamit na
rin ang WH[WLQJ ng mga makabagong kabataan.
Ang FHOOSKRQH din ngayon ay mayroon ng
YLGHR na nagiging negatibo ang kinalabasan
sa mga kabataan, sa kadahilanang pag i-VWRUH
ng mga VH[ YLGHR o VH[ VFDQGDO na nagiging
ugat para mamulat ang mga kabataan at
gawin ang mga sensitibo at mahalay na
gawain.
Ang isa pa sa mga patok na patok
ngayon sa kabataan ay ang FRPSXWHU o di
kaya ay ang ODSWRS. Halos lahat yata ng
tahanan ngayon ay mayroon ng FRPSXWHU.
Ang isa sa mga gamit nito ay ang LQWHUQHW.
Alam naman natin na halos lahat ng
impormasyon na kailangan natin ay maari na
nating makuha sa pamamagitan ng LQWHUQHW.
Ito ay mas mabilis kaysa sa magbuklat pa ng
libro. Ang FRPSXWHU ay mayroon ding
0LFURVRIW:RUG3RZHUSRLQW at marami pang
iba na tumutulong sa mga estudyante para
mapabilis ang kanilang paggawa ng mga
UHVHDUFK ZRUN aW UHSRUWV. Sa FRPSXWHU ay
maari na rin na makapaglaro ng mga JDPHV
Ito ay ang pinakatalamak na gamit ngayon ng
FRPSXWHU sa mga kabataan. Ngunit ang
FRPSXWHU ay mayroon ding masamang epekto
sa mga kabataan. Maraming kabataan ang
Valiente
nalululong sa mga gamit nito, kaya mas
madalas ay puro laro na lamang ang
inaatupag kaysa sa paga-aral. Humahantong
ang mga kabataan sa pagka-adik sa FRPSXWHU
at mas pinipili na mag-FXWWLQJ o di kaya ay
ang mag-DEVHQW sa klase. Bukod sa mga
JDPHV ang LQWHUQHW ay may mga VLWH na
nakakasira sa mata at pag-iisip ng mga bata,
sapagkat marami rin dito na mga panoorin na
masyadong mahalay na nagiging dahilan para
ang mga kabataan ay maaga ma-H[SRVH mga
maseselang gawain na nagiging dahilan sa
maagang pagpasan ng responsibilidad bilang
magulang.
Ang 363 , ;ER[ at kung anu-ano
pang JDPLQJ JDGJHWV na nauuso ngayon ay
isa pa sa mga bagay na nakakatulong din na
makapagpa-UHOD[ matapos ang nakakastress
na pag-aaral, ngunit may mga laro na
masyadong bayulente sa mata at kaisipan ng
mga bata. Kaya mas nakakatulong ang
tamang pag-gabay ng mga magulang at
tamang pagpili ng mga laro na hindi
nakakasama sa pag-iisip ng mga kabataan.
Ang ,SRG ay bentang-benta rin
ngayon sa mga kabataan. Katulad ng mga
nauna ng natukoy na kagamitan ito rin ay
nakakatulong na makapagparelax. Ang ,SRG
ay hindi masyadong kumplikado hindi gaya
ng ibang mga KL-WHFK na JDGJHWV, ngunit na sa
tamang pagpili rin ng mga tugtugin na
maaring magdulot ng maganda o masama na
makakaimpluwensiya sa pag-iisip ng mga
kabataan.
Lahat ng mga
makabagong kagamitan
ngayon ay mayroon din
namang limitasyon na
dapat ay na sa tama ang
ating pag-gamit upang
hindi ito makasagabal
at tuluyang sirain ang
kinabukasan ng mga
kabataan.
11
Kabataan: Pag-asa ng
Kalikasan
ni Jhiselle Valient

Hingalo. Naghihingalo na siya subalit sino ang
kumakalinga sa kanya? Ilang beses na siyang
sinaktan ng paulit-ulit ngunit ang karamihan sa
ati'y sa halip na iabot ang kamay upang tulungan
siyang makabangon ay siya pa lalong marahas na
tinatadyakan.
Ina. Ina pa naman ang tawag natin sa kanya.
Subalit hindi ba kahiya-hiya na ang mga anak pa
niya mismo ang siyang lumalapastangan sa kanya?
Hindi ba nakakakilabot na ang mga anak pa niya
ang walang pakundangang umuubos at umaabuso
sa kanyang mga pamana at sumisira sa kanyang
kagandahan?
Galit. Oo, galit na siya. Marahil ay wala siyang
tinig ngunit sa paraang maskapansin-pansin at
masmakapaminsala ay naipapaalam niya sa atin na
tapos na ang kanyang pagtitiis. Ang mga baha sa
kalakhang Maynila, flashfloods, landslides, at
pagkawasak ng subdibisyon tulad ng Cherry Hills
ang kanyang pampagising sa atin. Kailangan pa
bang humantong sa ganito?
Buhay. Mahal niya ang buhay at di niya nais
kumitil ng buhay upang siya lamang ay pansinin.
Ang mga pangyayaring ito ay dulot na rin ng
makasarili at mararamot niyang mga anak.
Kabataan. Siya si Inang Kalikasan na
tagapagtaguyod ng buhay, at tayo ang kanyang pag
-asa. Hindi natagumpay ang kabataan noon sa
pagganap ng kanilang papel. Ang mga batang iyon
ang siyang umaasa sa atin ngayon na ipagpatuloy
ang katuparan ng pag-asa. Kaya tanungin natin ang
ating mga sarili. Hahayaan ba nating maging
katulad ng dating kabataan? Aba, hindi! Ating
siguraduhin na sa susunod na henerasyon ay
kikilalanin tayo dahil tinulungan nating
maisakatuparan ang pangako kay Inang Kalikasan
na siya'y tulungang bumangon ulit. Ngunit
pinakamahalaga sa lahat ay magiging maganda ang
mundo para sa ating mga anak na siyang tanging
kahilingan ni Inang Kalikasan.
Hingalo, ina, galit, buhay, kabataan,
kinabukasan.
 12
LATHALAIN
Sa murang edad, binigyan siya ng
pagkakataong ma-qualify bilang Development
Scholar sa Australia noong 2007 ngunit
biglaang pagbabago ang naganap sa kanyang
Magturo'y Di Biro:
Isang Pagpupugay sa mga Guro
Noong ako'y bata pa, lagi kong
naririnig sa aking mga naging guro, na ang
pagtuturo ay hindi birong propesyon, at
napakalaking responsibilidad ang nakaatang sa
kanilang mga balikat.
Sa aking murang pag-iisip noong
mga panahong iyon, hindi ko lubos
maintindihan ang kanilang sinasabi. Subalit,
makalipas ang maraming taon, nagtapos ako ng
pag-aaral, at naging guro na rin sa Sinuza
Elementary School, doon ko pa lang
napagtanto ang kanilang mga sinabi..
Tuwing pupunta ako sa paaralan upang
magturo ng Wikang Filipino, pumapasok sa
aking isipan ang awiting "Magtanim ay Di
Biro," pero, sa aking situwasyon, ito ay
Babae man, Matapang Din
ni Jhiselle Valiente
buhay nang pumanaw ang kanyang
mahal na ama sa kasagsagan ng
eleksyon. Matapang niyang binitiwan
ang scholarship at umuwi ng bansa
upang paglingkuran ang Inang Lungsod
Tudela.
Isinilang noong Pebrero 4,
1979 sa mga magulang na sina Gng.
Rosalina Obut at Mayor Nilo Obut si
Vice Mayor Estela Chacha Obut-
Estao. Pumasok siya ng elementarya
sa Paaralang Sentral ng Tudela at
San Isidro Academy ng hayskul
kung saan siya ay nagtapos
bilang isang salutatorian. Siya
ay nagtapos ng kursong
Bachelor of Science in
Business Administration
Major in Management sa
Unibersidad ng Silliman,
Dumaguete City.
Mula 1999
hanggang 2004, nagtrabaho
siya bilang isang
Administrative Officer sa
Kalihim ng Gobernador.
Sa loob ng tatlong maaikling buwan
na ipinamalagi niya sa Australia para sa
scholarship, natutunan niya kung paano
disiplinahin ang sarili at magsakripisyo para sa
ni Ilde Cynthia Cayano
nagiging "Magturo'y Di Biro," hindi dahil sa
nahihirapan ako sa pagtuturo o ayaw kong
magturo, kundi, dahil malaki ang
responsibilidad na nakapatong sa aking mga
balikat upang magbigay ng wasto at tumpak na
kaalaman sa aking mga estudyante.
Pero, ang karanasang ito ay hindi
lamang naging dahilan upang ako ay
magpursige sa aking pagbibigay-kaalaman, ito
rin ang naging dahilan upang makilala ko at
maging kaibigan ang mga mababait na guro at
mag-aaral ng Tudela Central School.
Sa pamamagitan ng aking pagiging
guro, naibabahagi ko ang isang parte ng aking
sarili sa aking mga estudyante. Sa
pamamagitan nito, hindi lang sila natututo,
kapakanan ng nakararami. Nahasa niya ang
pagiging isang lider at pagiging independent.
Nakisalamuha din siya sa ibang mga Pilipino na
nakatira doon.
Bilang halili sa yumaong ama,
nagsumikap si Mayor Chacha na panindigan ang
kung anumang naitayo ng kanyang ama. Bilang
isa sa pinakabatang alkalde ng panahong iyon,
hindi maiiwasang may magtataas ng kilay sa
mga pagbabagong dala niya ngunit hindi
nagpatinag ang matatag na si Mayor Chacha at
dahil doon, mas marami ang humanga sa kanya.
Maraming pagbabago ang nangyari sa
lungsod nang mahalal siya sa pwesto bilang
isang mayor sa loob ng siyam na taon. Nakilala
siya bilang isang palaban at masipag na alkalde
sa loob ng probinsya at rehiyon. Sa kanyang
busilak na kalooban , madaling siyang napalapit
sa puso ng bawat Tudelanians. Sa kanyang
termino nakamit ng lungsod ng Tudela ang
unang award sa Seal of Good Local
Governance.
Sa kasalukuyan ay nakaupo siya
bilang bise mayor ng lungsod. Pangarap niya na
maging mapayapa ang lungsod ng Tudela at
itoy maging tanyag sa larangan ng ekonomiya.
Gusto niyang lahat ng Tudelanians ay
magkaroon ng takot sa Panginoon, magsipag at
magtulungan para sa kaunlaran.
maski ako man ay marami ring natututunan sa
kanila.
Ngayon ay naintindihan ko na kung
bakit ganoon na lang ang pagpupursige ng
aking ina na maging guro: sa pamamagitan ng
propesyong ito, siya pala ay tumutulong sa
paghubog ng kaisipan ng mga kabataang, isang
araw ay silang mamumuno ng ating mundong
ginagalawan.
Dahil diyan, maraming salamat po sa
aking unang guro: ang aking ina. Maraming
salamat sa lahat ng aking naging guro,
kasalukuyang guro, at lahat ng guro sa buong
mundo, nawa'y lagi kayong maging malakas.
Mabuhay po kayong lahat!

PANITIKAN
Bagong Umaga 
QL5R[DQQH6DEHOODQD
Isang umaga siya ay nagising
Makabago sa mata ang mundo
Ngunit ginto
Sa kanyang sariling paningin
Isang umaga siya ay namulat
Bago ang lahat
Pati ang lupain
Nang mamalas na itoy angkinin
Nagbibigay kagandahan o kapahamakan sa
atin
Isang umaga, panahon ay dumating
Teknolohiyay nagbabadya
Na sa ating harapan ay abutin
Sa bilis at inam na ibinibigay sa atin
Nakaraay nilimot nat makabagoy
tangkilikin
Isang umaga nga,
Kabataay dapat hubugin
Subalit nilamon ng akalat
Sa makabagong mundo ay natanim
Isang umaga pa na darating
Muli nating abutin ang bituin
Iwasang kumapit sa dilim
Baguhin ang maling gawa ng makabago sa
atin
At manalangin ng mataimtim.
PILYONG KABATAAN
$QWRQHWK$OLJDHQ
Marami na ngayon ang pilyong kabataan
Walang ginagalang kahit kanilang magulang
Pag di nasunod ang gusto ay magwalala at iiyak
Kung hindi mapagbigyan lahatay ipapahamak
Sa mga pampublikong lugar ay para silang hari
Hindi marunong makisama ang sasama ng ugali
Sadyang kulang sila sa tamang disiplina
Nanakit sa kapwa walang takot sa karma
Mga magulang lang nila ang dapat sisihin
Paglaki ng batang pilyo sila ay mabibiktima rin
Kaya't dapat displinahin ang mga batang ito
Upang lumaking matino at sa kapwa may respeto
BARYA
7ULVKD-DQH6XPDLQ
Huwag mong bali-walain ang barya
Dahil lahat ng malaki sa maliit nag-umpisa
mga maliliit na bagay ay huwag mong sayangin
Ito'y dadami din kung iyong iipunin
Dapat tayong matutong mag-ipon
upang may dudukutin pagdating ng panahon
Dapat din tayong matuttong magtipid
Huwag bilhin lahat ng gusto at hilig
Huwag pagtawanan itong aking tula
Ang sinumang makining ay may gantimpala
Ang nag-iipon at nagtitipid ay may maaasahan
Iyon ay ang maliwanag na kinabukasan.
NANAY AT TATAY
6XQVKLQH,VDEHOD*DPERD
Nanay ko mahal na mahal kita
Di ko po kayang mabuhay kung ika'y mawawala
Ikaw ang liwanag at pag-asa sa aking buhay
Ang aking kinabukasan ay nasa inyong kamay
Tatay ko salamat po sa lahat
Kami nabubuhay dahil sa iyong pagsisikap
Ikaw ang haligi ng ating tahanan
Mahal ko po kayo magpakaylan man
Nanay at Tatay salamat sa inyong pagmamahal
Sana kayo'y pagpalain yan ang aking munting
dasal
Kayo ang biyaya ng langit para sa akin
Upang lumaking mabait at masunurin.
AKING TANONG
6KDUHH0DH&DMDUWH
Meron po akong tanong
Ako'y naniniwala na Pilipino'y madudunong
Bakit bayan natin ay hindi umasenso?
At nag-aabroad ang mga matatalino?
Ang sabi nila dahil daw sa kurapsyon
Bakit ang mga kurap di natin ipakulong?
Di kaya karamihan sa atin ay puro lang salita?
At talaga kulang tayong lahat sa gawa
Mosmos kong isipan ay nagugulohan
Kung sino ang kalaban ay di natin alam
O baka naman alam nating lahat?
Pero lahat at duwag na lumaban sa kurap
Sayang pinaghirapan ng ating mga bayani
Kung sa kapwa Pinoy tayo ay inaapi
Di bale na, mga tanong koy wag nang sagutin
Baka aabutin pa tayo ng dilim.
13
ALAGA KONG PUSA
5RGHO9LFWRU%DUURTXLOOR
Kami ay may alagang pusa
Ubod ng kulit at siya'y mataba
Siya'y aming alagang-alaga
Dahil magaling humuli ng daga
Pihikan siya sa pagkain
Inaamoy muna at singhot-singhotin
Pag hindi karne at hindi isda
Ayaw kumain maarte ang dila
Mahilig siyang makipaglaro
Pero medyo pikon at di mabiro
Nangangalmot kapag nagagalit
Dahil ayaw niya sa batang makulit.
BATANG SINUNGALING
5HQD$QJHOD0DWLJ-D
Minsan may isang batang sinungaling
Ang kanyang mga kamalian ay ayaw angkinin
Kahit sino-sino ang kanyang pinagbibintangan
Matakpan lang ang sarili at mga kaibigan
Isang gabi ng siya ay natulog
Malakas ang ulan at malakas ang kulog
Tinanong ng anghel kung siya bay natakot
Ang sagot niya'y hindi kahit nakabahag na ang
butot
Kaya' umulan at kumulog ng malakas
Hindi ito huminto hanggang bukas
Sa batang sinungaling binigyan ng leksyon
Siya ay isang batang matapat na ngayon.
HIKAW
.HYLQ3DOHU
Sa aking tita ay nagalit si Lola
Bakit daw maraming hikaw sa tainga nya
Ito raw ay nakakasira ng malinis imahe
Pag sobra ang hikaw ay mukhang salbahe
Buti na lang at hindi nakita
Ang hikaw ng aking tita sa pusod nya
Kung nagkataon siya ay nagulpi
Si lola ay may alam daw ng konti sa karate
Iba na talaga ang panahon ngayon
Mga hikaw na sa gilid ng labi at sa ilong
Ang iba naman ay nasa ibabaw ng kilay
Ang iba naman sa dila pa nakalagay
Di ko talaga alam kung ito ba ay tama
Pag maraming hikawdi ibig sabihin na masama
Pero masagwa tingnan ang mukhang maraming
butas
Sa inpeksyon at pagkasugat ay hindi ito ligtas.
 14
PANITIKAN
Ito ang Aking Kwento Kwentong Palaboy
QL0HOEHUW$QJHOR*6DEHOODQR
Tawagin nyo na lang akong kardo.
Nakikita niyo ba yung bakanteng lote sa gilid
ng squatters area? (sabay turo). Iyon na ang
nagsisilbing tambayan ko. Tambakan yon ng
basura. Doon na kasi ako nagkaisip eh. Itinutur-
ing ko na yon na tahanan. Ang sabi sa akin ng
tatay ko ng nabubuhay pa siya ay napulot daw
niya ko sa gilid ng kalye malapit doon sa tam-
bakan ng basura. Nanlaki daw mata niya ng
makita niyang bata at hindi ligaw na hayop ang
nakalapag sa semento. Nababalot daw ako ng
LAGAY NG
nya sa pamumulot nya ng basura eh pinambibili
kumot at nakalagay sa maliit na karton ng ga-
tas. Buti na lang inuwi nya ko sa kanyang
makipot na tahanan. Mag-isa na lang siya sa
buhay dahil iniwanan na siya ng kanyang mga
kapamilya dahil sa di ko alam na kadahilanan.
Hayy siguro kong iniwan niya ko
doon na nakatiwangwang sa gilid ng kalye baka
kung anu na nangyari sa akin; baka nilapa na
ako ng mga gutom na hayop; baka nalagutan na
lang ako ng hininga dahil sa maalikabok na
kumot na mahigpit na nakapulopot sa noo'y
maliit ko pang katawan. Hindi natin alam
ang pwedeng mangyari diba? Nay, Tay
kong saan man kayo ngayon.....
Masaya na ba kayo na wala ako sa
piling niyo? Di niyo lang ba naisip na ang itin-
apon niyong anak sa gilid ng kalye ay hanggang
na lang namin ng pagkain. Wala na rin ang
bahay na ilang taon na ring naming tirahan ni
tatay. Pinawasak na. Tinayuan na kasi ng ba-
gong gusali. Pinangakuan kami na bibgyan ng
bagong matitirhan ngunit inabot na ng ilang
buwan wala naman nangyayari. Puro lang na-
man sila pangako. P***!!!! Pano naman kami?
Kaya heto wala akong matirhan. Wa-
la kaming matirhan. Palaboy laboy lang sa
kalye. Naglalapag ng dyaryo o karton sa lupa
para kahit papaanu maibsan man lamang ang
lamig na nanunuot sa balat kapag umiihip ang
malakas na hangin.
Siguro kong pinabayaan na lang ako
ni itay sa gilid ng lansangan baka nasa langit na
siguro ako ngayon. Masarap siguro ang buhay;
walang problema. Di ko na siguro mararanasan
ang ganito kahirap na buhay, na kahit simpleng
tahanan at pamilya man lamang ay parang

PANAHON ngayon ay buhay pa; Naghihirap. Halos

Ni Shandy Nicole
Aking i-uulat sa inyo ang lagay ng ating
panahon
Patutuloy na nanalanta sa bayan ang bagyo
ng kurapsyon
Nasa Senado at kongreso ang sentro ng
bagyo sa ngayon
Pera ng bayan ay ninanakaw sa halagang
bilyon-bilyon
Bumabaha rin ng krimen at kawatan sa
ating bayan
Mga pulis at kawani ng gobeyrno ang
madalas pinaghihinalaan
Malakas rin ang hangin ng mga negosyante
di nagbabayad ng buwis
Parang hanging habagat ang kanilang
pagyaman sadyang kay bilis
Milyones sa ating mga kakabayan ang
palaging biktima
Bagyong kurapsyon at pandadaya ang
siyang tunay sa sakuna
Araw-araw sa bayang Pilipinas ito ang ang
nagpapahirap
Sanay masamang panahong ito'y hihinto na,
yan ang aking pangarap.
ANTING
-ANTING
Ni Jennifer Neri
magkabalibali na ang payat na katawan sa pa-
ipinagkaiit pa sa akin ng tadhana. Pangarap
kong maging magaling na enhinyero. Pangarap
Mallare
ghahanap ng makakain...... na kahit kailan ay di ko na makakamit. Ni hindi
Lumaki na ako dito sa mundong sikap nga ako nakatuntong ng elementarya. Pero
at tiyaga lang ang kailangan para maibigay ang kahit papaano nagpapasalamat parin ako sa
pangangailangan ng kumakalam na tiyan. Kung aking tatay, Na kahit damang dama na niya ang
uupo ka na lang at aasa sa limos ng ibang tao ay hapdi ng kahirapan ay pinilit niya pa rin akong
walang mangyayari. Sanay na ang ilong ko sa igapang. Dahil sa kanya ay nalaman ko ang
di kanais nais na amoy ng mga nabubulok na tunay na realidad ng buhay. Ang buhay na tang-
basura. Kung minsan nga talagang ing kaming mga pinanganak sa hirap lamang
nakikipagrambolan pa ako sa ibang mga batang ang makakaunawa. Makatitiis.
kalye para sa tira-tirang pagkain. Fried chicken,
Di ako nag-iisa. Milyon milyon kami.
burger, pandesal sabihin mo na lahat. Kahit na
yan panis na o pinagpyestahan na ng mga daga,
ipis , aso, pusa etc kakainin ko pa rin yan para
lang mabuhay. Di na ko nagtataka kong bakit UNIPORME ni Jay-ar Yap
buto't balat ang aking katawan.
Labing isang taong gulang ako ng
mamatay ang itinuring ko ng tatay. May sakit
Uniporme kong puti ay butas na
kasi yun sa baga; dala siguro ng madalas na
Pinaka ingat-ingatan at nag-iisa
pagkalantad niya sa usok sa tambakan ng bas-
ura sa kakahanap ng mga bote at dyaryo na Hindi pinaplantsa at sadyang kupas na
pwedeng ipagbili. Todo iyak talaga nun ng Pilit sinosuot hangga't pwede pa
madatnan ko ang tatay ko na isa ng malamig na
bangkay. Siguro kong magpagamot sana sya
baka buhay pa sya at baka kasama ko pa sana
ngayon. Pero ano ba magagawa namin? Imbes Marihap daw kami sabi ni ina
na gamitin niya ang katiting na pera na naipon
Di ko maintidihan ewan ko ba
Mga kaklase ko'y busog at masasaya
NI LOLO Ako nama'y gutom at payat pa

Sabi ng Lolo mayron siyang anting-anting
Hindi daw tinatablan ng mga bala at patalim
Sabi ng lola huwag daw akong maniwala
Si Lolo ay di pa ipinanganak sa panahon ng
kastila
Ang sabi ng lolo wag maniwala kay lola
At binulong sa akin ginayuma lang daw siya ni
lola
Di ako naniwala at kay lola ay nag sumbong
Tumawa lang si lola at sinabing di totoo yon
Balang araw ako'y yayaman
Ewan ko ba kung ano ang katotohanan Mag batang mahirap ay tutulongan
Anting-anting at gayuma ay mahirap paniwalaan Sila ang pag-asa ng ating bayan
Pero may isang katotohan na sigurado ako
Di dapat pahirapan at pabayaan.
Kay lolo (lola) ko namana ang kapogian
(kagandahan) kong ito.

AGHAM AT PANLIPUNAN
Plastik na basura, krudo na
paglabas sa makina
Wilmar Gregorie
Basura rito, basura roon.
Tinatayang aabot sa apat hanggang
limang libong tonelada ng basura ang
nagagawa ng tao sa buong mundo kada taon.
Ikatlot apat na bahagi rito ay mula sa mga
kabahayan ayon sa ulat ng Environmental
Protection Agency sa Amerika.
Kaya naman nakaisip ang Blest
Corporation ng Japan ng appliance na
ginagawang krudo ang mga basurang palstik;
ito ang Envions Machine.
Kumokunsumo lamang ng isang kilowatt
ng kuryente, ang Envions Machine ay
makatutulong upang makabawas sa perwisyo
sa kalikasan na nagdudulot ng climate
change. Inaasahang magiging popular ang
nasabing appliance sa merkado sa susunod
na mga taon.
Nabawasan na ang basura, may krudo
pang kapalit na maaaring gamitin sa mga
sasakyan at iba pang kagamitang gumagamit
ng krudo.
Pinoy, Kakampi ng
Kalikasan ni Jhiselle Valiente
Hindi na mabilang ang mga Pilipinong
may malasakit sa ating kalikasan. Nangunguna
sa listahan ang mga scientists at imbentor na ang
mga likha ay para sa ikabubuti ni Inang
Kalikasan. Sila ay karapat-dapat na tularan natin
sa ating paglaki. Halinat kilalanin natin ang ilan
sa kanila.
JULIAN BANZON Gumawa siya ng pag-aaral
sa paraan ng paggawa ng alternatibong langis.
Nag-ekperimento rin siya sa paggawa ng ethyl
fuels na mula sa tubo at niyog. Ang paggamit ng
alternatibong langis ay kaibigan ng kalikasan.
FELIX MARAMBA Nag-imbento siya ng
makinang gumagawa ng kuryente (power
generator) na pinatatakbo ng langis mula sa
niyog at hindi ng gasolina. Siya rin ang gumawa
ng pinakakumikitang sistema ng biogas sa
buong mundo. Ang biogas ay kilala na may
mababang polusyong dala sa hangin at tubig.
JOSEFINO COMISO Siya ay isang Pilipinong
physicist na nagtatrabaho sa NASA Goddard
Space Flight Center at nag-aaral tungkol sa
global warming sa Arctic.
DANIEL DINGEL Nagdisenyo siya ng
sasakyang pinatatakbo ng tubig . Ayon sa ulat
ng Philippine Daily Inquirer, gumagawa na si
Dingel ng ganitong sasakyan simula pa noong
1969. Bagamat walang papel na sumusuporta sa
Dahil teknolohiya at siyensiya ang nagdulot ng Global Warming at
Climate Change, teknolohiya rin at siyensiya ang tutulong na puksain ang mga
ito. Kayat itatampok sa bahaging ito ang mga siyensiya at teknolohiyang
Jain
makatutulong sa pagbawas o pagpuksa sa Climate Change at Global Warming.
Jhiselle Valiente
Kung sa halos lahat ng panig ng daigdig ay
naghahari ang mga sasakyang usok na
nakasisira sa kalikasan ang inilalabas, ibahin
ninyo ang pampasaherong sasakyan sa
Tabontabon, Leyte dahil ang kabuuan nito ay
90 porsiyentong makakalikasan.
Imbes na mga bakal at iba pang mga
metal, sa kawayan yari ang sasakyang ito na
pinasimunuan ng punong lungsod ng
Tabontabon na si Rustico Balderian. Pati ang
bubong nito ay nababalutan ng banig na yari
sa anahaw.
Hindi lang iyan. Ang nagpapatakbo rito ay
hindi gasoline o krudo. Hulaan mo nga kung
ano. Tubig? Init ng araw? Mali. Ang
pagmamay-ari niya sa disenyo at kahit
maraming alagad ng siyensiya ang hindi
naniniwala sa kaniyang imbensiyon, naipakita
niya ang pagtakbo ng sasakyang ito at kung
paano ito pinatatakbo gamit ang tubig bilang
krudo.
Ilan lamang sila sa mga Pinoy na
kakampi ng kalikasan. Darating ang panahon at
ilan sa atin ay magiging imbentor at alagad ng
siyensiya. Sikapin sana nating lumikha ng mga
bagay na makatutulong sa ating kalikasan upang
tayo ay maging kakampi rin ng kalikasan.
Bakawan, kaaway ng
Global Warming
ni Trisha Jane Sumain
May kakayahan na mag-impok ng
malaking bahagi ng carbon sa kanilang mga
ugat ang mga Bakawan o mangroves.
Ito ang rebelasyon ni Nat Spring
Senior Research Director ng Earthwatch.
Dahil sa kakayahang ito ng mga Bakawan,
nakababawas ang mga ito ng matinding init
ng mundo. Kaya naman Bakawan ang
masasabing Number One sa paglaban sa
global warming.
Bukod dito, kilala rin ang Bakawan
na kanlungan ng mga isda sa mga mahihigpit
na nakakapit na mga ugat sa baybay dagat.
Nakatutulong din ang mga ito na pigilin ang
pagbaha at pagguho ng lupa.
Kayat makibahagi sa mga
gawaing may kaugnayan sa pagpaparami ng
Bakawan bilang tulong natin sa kalikasan.
15
nagpapatakbo rito ay langis ng niyog. Tama.
Langis ng niyog. Ang isang galong biodiesel
na langis ng niyog ay tatagal na ng walong
oras na pagpapatakbo sa sasakyang ito.
May dalawang uri pa ng sasakyang ito.
Tinatawag na ECO-1 ang nakapagsasakay ng
hanggang 20 tao at ECO-2 naman ang
nakapaglululan ng walong katao.
Dahil walang masamang carbon na
ibinubuga at biodegradable ang komposisyon
nito, walang duda, ito na nga ang
pinakamakakalikasang sasakyan sa mundo.
Proudly Pinoy. Kayat ano pang hinihintay
ninyo? Sakay na!
Babala:
Wilmar Gregorie Jain
Nakababahala ang tuluyang pag-init ng
ating mundo at pabago-bagong panahon. Kung
anu-anong mga trahedya ang nararamdaman ng
sangkatauhan
Batay sa mga pagsusuri sa Amerika,
magdadala ng mga bagong sakit ang climate
change. Isa na rito ang pinatinding kauri ng
Dengue, ang Chikungunya Virus (CHIKV). Ang
virus na ito na dala ng mga lamok ay dahil sa
umiinit at pabago-bagong panahon.
Inaasahang mas mataas ang kaso ng
CHIKV sa mga maiinit na lugar. Kaya naman
ang pagtatanim ng punongkahoy na
makababawas sa pag-init ng mundo at pabago-
bagong panahon ay malaking tulong upang
mapababa ang kaso nito.
Ang Pilipinas na malapit sa ekwador
ay nakararanas ng mainit na panahon. Inaasahan
na kung hindi makokontrol ang lalong pag-init
ng mundo, isa ang Pilipinas sa makararanas ng
epekto ng CHIKV.
Kayat ang tangi nating magagawa ay
patuloy na makibaka sa pagsangga sa global
warming at climate change sa pamamagitan ng
paglahok sa mga gawaing pangkalikasan.
 16
AGHAM AT PANLIPUNAN
Isang Click, Buhay ang Kapalit
ni :LOPDU*UHJRULH-DLQ

Dahil sa climate change, mas internet ang website ng PAGASA na

dumami ang mga bagyong bumibisita sa
bansa at mas dumami rin ang dami ng tubig
na ibinubuhos ng mga ito na nagpapabaha sa
mga apektadong lugar.
Ngayong Disyembre lamang ay
mahigit 1000 katao na ang naibubuwis , 850
katao ang nawawala pa rin at halos isang
milyon ang wala pa ring tirahan.
Ang mga ito ay maiiwasan na sa
tulong ng Project NOAH (Nationwide
Operational Assessment of Hazards) ng
Philippine Atmospheric Geophysical ang
Astronomical Services Administration
(PAGASA).
Kailangan lamang bisitahin
www.pagasa.dost.gov.ph upang makita ang
pinakabagong lagay ng panahon at dami ng
ulang bumubuhos sa using partikular na lugar.
Ayon kay Alfredo Mahar Lagman,
propesor sa Unibersidad ng Pilipinas at siya
ring nangunguna sa proyekto, makatutulong
sa bawat Pilipino ang NOAH upang
maunawaan ng lubos ang panahon at
makapaghanda sa pag-iwas sa
malubhang sakunang dulot ng
walang kahandaan.
Hindi na natin
kailangan pa ng malaking arka
upang makaligtas sa baha.
Isang click lang sa mouse,
ang tyansa ng pagiging
sa ligtas ay sagana.

nilalanghap ng mga ito.

Vetiver, Huwag Kayat ang isang puno nito sa bakuran ng
bawat mamamayang Pilipino ay tiyak na
malaking tulong sa kalikasang tayo ang may
I-small-in benepisyo.
Patunay lamang ito na sa pagpuksa ng global
ni Wilmar Gregorie Jain warming, better ang Vetiver.

Vetiver. Kaya naman hindi nakapagtataka na

Sa tinding kapit ng mga ugat nito sa lupa,
sunugin mo man itoy sisibol pa rin ng kusa.
Ganito kabagsik sa pagdami ang halamang
Pinturang Puti Mainam para sa mga Bubong
ni Rodelyn D. Namilit
Mas presko ang putting damit kaysa
sa itim. Ito ay dahil nanunuot sa itim ang init.
Kaya naman sa ating mga bubong, ang
dahilang ito ay gayundin. Nanunuot sa
madidilim nating mga bubong ang init mula sa
araw na isa rin sa mga nagpapainit n gating
mundo.
ang damong ito ay nakatutulong sa pagbawas
ng epekto ng global warming ayon sa pag-
aaral na isinagawa ni Dr. Alfredo Rabena ng
Research and Development ng University of
Northern Philippines.
Hindi kaagad nabubunot sa lupa ang
Vetiver kung kayat nakatutulong din ito sa
pag-iwas sa pagguho ng lupa dulot ng baha.
Sa dami ng mga dahon nito, malaking bulto
ng mga greenhouse gases tulad ng chloro floro
carbons (CFC), carbon dioxide at monoxide ang
kapag ito ay nagkatotoo, hindi lang natupad
ang pangarap,
nakatulong pa
tayo sa nag-
iisa nating
mundo.
Pagsabog ng mga bulkan,
dadalas
QL-KLVHOOH9DOLHQWH
Pinangangambahan ang mas mada-
las na pagsabog ng mga bulkan sa mundo sa
patuloy na pag-atake ng global warming.
Batay sa pag-aaral na ipinalabas sa
Journal Geology, dahil sa ang temperature ng
mundo ay mas umiinit, mas maraming init rin
ang ilalabas ng mga bulkan. Ang mga bulkan
ay kilalang anyong lupa na tagapagpalabas ng
init ng mundo sa pamamagitan ng pagbubuga
ng mga ito ng lava.
Ang Pilipinas na may 37 na mga
bulkan ay hindi rin ligtas sa pangyayaring ito.
Kayat puspusan ang kampanya ng
mga environmentalist groups sa bansa ang
nag- susulong ng mga gawaing
pangkalikasan upang hindi
mangyari ang kinatatakutang
madalas na pagsabog ng
mga bulkan.

Pinatunayan sa mga pagsasaliksik na 20% ang

ibinababa ng init ng bubong na kulay puti.
Pinatunayan rin ito ng Kalihim ng Enerhiya ng
Amerika na si Dr. Steven Chu.
Isang hamon ito sa mga kompanyang
Pilipino na nagtatayo ng mga pabahay at
subdivision nag awing puti ang desinyo ng
mga bubong ng bahay upang makatulong
mabawasan ang pag-iinit ng mundo.
Sa atin namang mga mag-aaral, maaring
isipin na natin na ang bubong n gating
pinapangarap na bahay ay kulay puti upang

ISPORTS
BAKITMAY
ISPORTS?
ni Vanjie Anabeza
Ang sports- live, competitive,
recreational o liga-based man ay
nagpapahintulot sa mga tao upang makata-
kas sa katotohanan ng buhay, mga pana-
nagutan, at pandaigdig na gawain para sa
isang ilang minuto, ilang oras o para sa
isang ilang linggo depende sa kung gaano
katagal ang isang tournament ay maaaring
maganap. Ito ay nagpapahintulot sa puliti-
ka panahunan sitwasyon, kultural na mga
pagkakaiba at pagkakapareho na
maisasantabi para sa kapakanan ng isang
pandaigdigang tournament na nagkakaisa
sa sports tulad ng FIFA World Cup, FIBA,
ang Olympic Games, French Open Tennis
o NBA Playoffs. Ang mga patakaran na
tinukoy para sa isang partikular na isport
ay hindi nagbabago, hindi alintana kung
aling mang lugar sa buong mundo. Sa
pampalakasan tulad ng mga nabanggit,
naipapakita ng mga tao ang kanilang mga
pambansang costumes at mga kulay bansa
sa anyo ng mga flags, shirts at iba pang
mga visual na mga bagay. Ito ay tumu-
tulong sa mga tao upang matuto mula sa
kultura ng bawat isa at dalhin ang mga ito
nang sama-sama.
Sa sports natutulungan ang mga
tao upang maunawaan ang bawat isa at
mabuhay magkasama sa pagkakaisa at
kapayapaan. Maaari itong magbigay ng
isang positibong imahe ng bansa sa mga
internasyonal na komunidad. Pag-aaral sa
tiyak na mga kaso ay pinapakita sa sport,
lalo na sa football, maaari itong positibong
kontribusyon sa pagpapalakas ng pangalan
ng bansa at bubuo ng isang pambansang
pagkakakilanlan. Sa antas ng katutubo o
komunidad, ang isport ay makikita upang
magbigay ng isang kapaki-pakinabang na
paraan ng paglikha ng isang kapaligiran
kung saan ang mga tao ay maaaring
magkasama sa trabaho patungo sa
parehong layunin, ang paggalang sa iba at
pagbibigayan ng lugar at mga kagamitan.
Lahat ng mga aspeto ay mahalaga sa
TCS BALIBOL TEAM, PANALO
SA PUSO NG MGA MAG-
AARAL
QL9DQMLH$QDEH]D
Bagamat bigo sa kanilang unang
laro, o kahit na mabigo na makapag-uwi
ng panalo, magbabalik pa rin ang schools
balibol team o mas kilala sa tawag na
TCS Team na panalo.
Panalo , hindi sa laro kundi sa
puso ng bawat mag-aaral ng Tudela
Central School na labis ang pagmamahal
sa larong balibol at panalo dahil nakuha
nila ang respeto at paghanga ng halos
buong Tudela, kabilang na ang mga
tinaguriang mga eksperto sa sport na
balibol.
Bagamat muli na namang
kinapos sa kamay ng District ranked No.
3 na Sebac Team sa kanilang ikatlong
laban, labis naman na hinangaan ang
maliliit ngunit maliliksing mga taga-TCS
sa ipinakita nilang puso sa laban.
They play very well, theyre
different because they feel this volleyball,
they play with passion, wika ni coach
Julio Pacalioga.
Ayon pa kay Pacalioga, talagang
bumilib siya sa mga batang manlalaro
prosesong peace building.
Paano ba nakakatulong ang
isports sa kaunlaran? Maraming mga kala-
hok sa naka-highlight na isports ay
maaaring mag-ambag sa pag-unlad sa
maraming iba't ibang mga paraan, ngunit
marahil ang pinakamahalagang kontribusy-
on ng isport ay tungkol sa pagbabago sa
lipunan. Ang isports ay maaaring mag-
sulong ng pamumuno at maabot ang mga
kabataan. Ang pagdaragdag ng isang pang-
edukasyon na mensahe tungkol sa sports o
palakasan ay maaaring taasan ang kama-
layan sa societal isyu. Sa praktikal na
antas, ang isports ay maaaring magamit
bilang isang kasangkapan upang hikayatin
pagpasok sa paaralan, mapabuti ang ka-
lusugan ng mga tao, upang lumikha ng
mga trabaho, suportahan ang ekonomiya,
17
dahil kakaiba ang estilo ng mga ito at
nakakahanga ang kanilang run and gun
play.
Ngunit naniniwala siyang ang
tunay na susi ng magandang inilalaro ng
TCS Team kontra sa pinakamagagaling na
mga koponan sa buong lungsod ay ang
kanilang malaking puso.
Habang isinasara ang pahinang
ito, nakikipaglaban ang TCS Team sa
Silongon Elementary School sa isang
napakahalagang laro kung saan ay
nakataya ang kanilang tsansa na umusad
sa ikalawang round.
Kung magagawa nilang talunin ang SES,
mabubuhay ang kanilang tsansa sakaling
gapiin naman ng Sebac Team ang Balon
Team na siyang pinakahuling
makakalaban ng TCS Team.
Ngunit anuman ang maging
resulta ng kanilang kampanya, iisa ang
tiyak, napatunayan ng mga
basketbolistang TCS na kahit maliliit sila
ay mayroon silang puwang sa higanteng
mundo ng balibol.
magsulong ng pagkakapantay-pantay ng
kasarian, at itataas ang kamalayan sa kapa-
ligiran, at iba pa.
Mahalaga rin sa mga propesyonal
na mga manlalaro, asosasyon at media na
huwag mawalan ng paningin ng kung ano
ang tunay na usapin, at ito ay hindi tungkol
sa paggawa ng mga kita sa kapinsalaan ng
mga karaniwang tao, o ang tanyag na tao at
may mataas na katayuan ng propesyonal na
atleta, sports icon at mga manlalaro ngunit
higit pa kaya tungkol sa kagalakan at kara-
nasan ito ay nagdadala ng ng mga ama sa
mga anak, mga kaibigan sa mga kaibigan
sa loob ng isang mahusay na tugma, at ang
kaguluhan ng fans na nanonood ng live na
laro at higit pa.
 18
ISPORTS
Reds sinupalpal ang blues, 2-1
Gil Madlus, umarangkada
ni Vangie Anabeza

Sinupalpal ni Gil Madlus ng
nagliliyab na Reds ang naghihikaos na Blues
gamit ang kanyang bumubulusok na ispayk sa
kanilang pang- eksibisyong laro ng balibol
(15-10, 11-15, 15-6) na ginanap sa Tudela
Gymnasium, Setyembre sa dako ng alas tres
ng hapon, kasabay ang makulimlim at
umaambong panahon.
Ipinalasap ng bawat koponan ang
hagupit ng kani- kanilang opensa sa kabila ng
maginaw na panahon. Ngunit mas
namayagpag ang Reds nang ipinamalas nila
ang kombinasyon ng nagbabagang tos ni Ken
Handumon at sumisiklab na wallop ni
Anthony Tan sa unang set ng laro, 15-10.
Perminte jud siguro ni sila
gapraktis kay maayo man jud sila mangdula,
sambit ni Jane Miranda, isang manood habang
kasalukuyang naglalaro ang mga manlalaro sa
unang set.
Kumayod na parang Marinoi ang
Blues upang malamangan ang Reds at hindi
naman sila nagkamali. Gamit ang matitinding
ispyk ni Jestony Plaza at naglalagablab na
blak ni John Cuenca, nakuha nilang
makaungos sa kalaban sa ikalawang set ng
laro, 15-11.
Nalilito ang mukha ng mga
manonood kung sino nga talaga ang mananalo
sa dalawang malalakas na team at kahit pa
nagpakita ng pangit na emosyon ang langit,
hinintay nilang matapos ang nakakamanghang
laro ng bawat koponan sa huling set ng laro.
Pinataob na ng tuluyan ng Reds at hindi na
pinaporma pa ang Blues nang ipinamalas nila
ang sunod- sunod nilang tos at wallop na
atake na tila sila ang nagpainit sa buong
paligid.
Parang basing sisiw kung
maituturing ang Blues ng hindi nila maibalik
sa Reds ang bawat ispayk na inialay ni Gil
Madlus dahilan kaya nila nakuha ang tugatog
ng tagumpay, 15-6.
Naa man jud me cooperation,
determination ug teamwork mao nadaog me,
bulalas ni Gil Madlus.

TCS, Nakaisa sa
District ni Vanjie Anabeza

Elimination
ni Vanjie Anabeza
Ratsada si Russell Galleto sa naiskor
na 24 puntos at 10 assist para sandigan ang
TCS kontra SES, 112-94, nitong Lunes, sa
unang panalo sa limang laro sa district
elimination.
Kabiguan ang nakamit ng TCS sa
dalwang laro sa Balon Elementary School ,
gayundin sa Silongon at Namut kontra sa Pan-
ay.
Sa harap nang nagbubunying home
crowd, nagpamalas ng katatagan si Galleto na
nagsisilbing main man ng TCS.
Nagmukhang mga basing sisiw atake si Juri Akiat, ispayker din ng Zone I
ang Zone III laban sa Zone I sa katambal ng mga toss ni Redjohn Paler na
dumadagundong na labanan sa larong pang- pumako sa Zone III at tumapos sa laro ng
kampeonatong laro ng balibol panlalaki 25-17.
kaugnay ang ginawang larong pambayan na Abi namo ug makadaog nami
ginanap sa Tudela Municipal Plaza noong adtong na-injured si Rogel pero maayo man
Oktubre 3, 2016 sa iskor na 25-21, 25-19 at diay kaayo sila tanan players sa Zone I,
25-17. isang nanghihinayang na salita ni Joseph
Sumiklab ang unang set sa serb Raot-raot ang captain ball ng Zone III.
ng Zone III na mainit naming sinalo ng Maayo man sad ang Zone III,
Zone I captain ball Jessher Sagrado. nawala lang gyud sila sa konsentrasyon
Di inakala ng Zone III na dayon kulang sa koordinasyon,
mahihirapan silang sagupain ang pahayag ni Jessher Sagrado.
maliliit na Zone I. Di nila Magpapatuloy ang laban ng
namamalayang nawawala Zone sa kung sino man sa Zone II at
na sila sa Zone IV ang mananalo napipintong
konsentrasyon na labanan sa susunod na
humantong sa iskor na araw.
25-21.
Di
magkamayaw sa
pagsalo ang
bawat miyembro
ng Zone III sa
ikalawang set
nang

Kami ay nakakakuha sa daloy ng

mga bagay, sinusubukan upang malaman kung magpakitang-gilas si Rogel
Sagrado, ispayker ng Zone I na
iba't ibang mga bagay na maaari naming hindi naman nagtagal dahil sa hindi
gamitin, aniya. inaasahang pagka- injured nito.
Napilit ng Zone III na magkaroon
ng ikatlong set sa iskor na 25- Maraming mga kaibigan at
Kumubra si Steven Tan ng 20 puntos,
19. kaklase rin ang nag-aabang upang
habang nag-ambag sina Vincent Edusma at Sa ikatlong set, tila masaksihan ang mga nakakakabang galaw
Mark Lagas ng 11 at 10 puntos, ayon sa natauhan ang Zone I at gumawa ng paraan ng taga-Zone I.
para maibsan ang kawalan ng magaling na
pagkakasunod. miyembro. Nagpasabog ng mala-tigreng
 19
ISPORTS
Warriors, Sawi sa Spurs, 100-129
ni Vanjie Aabeza

Hindi nagawang maitawid ng na may career-high na 35 points at si

Golden State Warriors ang ninanais na LaMarcus Aldridge naman ay nagdagdag ng
unang panalo sana laban sa San Antonio 26 poinst at 14 rebounds.
Spurs matapos ang pagtutuos nila na
nagresulta sa 129-100 sa Oakland, Ang dating MVP na si Stephen
California. Curry na may 26 points ay minalas sa 3-
Makikitang ginawa ng Warriors point area na meron lamang 3-out of-10.
ang lahat pero hindi umubra ang inihanda
nilang istratehiya para magtagumpay sa Si Klay Thompson ay nalimitahan
unang araw ng regular season games. lamang sa 11 points at may 5-of-13
shooting.
Binigo ng Spurs ang debut ni
Kevin Durant sa bago nito team. Sasabak muli sa aksyon ang Spurs
sa Oktubre 26, araw sa Pilipinas laban
Nasayang ang pagpapakitang naman sa Sacramento Kings.
gilas ni Durant na nagtala ng 27 points at
10 rebounds. Samantala, susubukan muli ng
Warriors ang kanilang swerte sa
Sa panig ng San Antonio, pakikidigma naman nila kontra sa New
nanguna sa opensa sina Kawhi Leonard Orleans Pelicans sa Oktubre 25.

siya ng isda at kumikita ng extra sa paghuhugas

Sino nga ba si Hidilyn Diaz? ng mga pampasaherong dyipni sa lugar na
kanyang kinalakihan.
Isang tricycle driver lang ang ama ni
Diaz, at pati ang sasakyan nitong
panghanapbuhay ay kanyang hinuhugasan at
Instant millionaire ngayon si Hidilyn government through the Philippine Sports Com- nililinis.
Diaz ngunit alam ba ninyo kung saan nagmula mission congratulates Hidilyn Diaz for winning Naglilinis ako ng jeep. Nababayaran
ang 25-anyos na weightlifter na kamakailan ay the silver, our first Olympic medal in 20 years, ako ng sampung piso, aniya. May pangkain na
hinirang na kauna-unahang atletang Pinoy na aniya. ako, naalala din ni Diaz noong nagbubuhat pa
nagwagi sa Olimpi-yada sa Rio de Janeiro, Bra- Hidilyn proved that we Filipinos can siya ng tubig mula sa balon kalapit ng kanilang
zil? excel against the best in the world. The lady taha-nan.
Sa pagsungkit ng me-dalyang pilak sa athlete from Minda-nao just made her country Doon siguro ako lumakas, aniya.
womens weightlifting, pagkakalooban si Diaz proud. At ang karangalan, premyo at
ng pamahalaan ng halagang P5 milyon bilang Ngunit sino nga ba ang dilag na si pabuyang matatanggap niya ay may pinagla-anan
bahagi ng programa ng pagbibigay ng gantimpa- Hidilyn Diaz? ding aral.
la sa mga atletang nagbigay ng karangalan sa Sa kuwarto na lang, may adobo, Para sa mga nangangarap din na mag-
bansa sa ilalim ng Republic Act (RA) 5186, o pahayag ng mahiyaing weightlifter matapos hai- ing Olympic champions, aniya.
ang Incentives Act. nan ng masasarap na pagkain sa kanyang silver Sa kanyang nagawa, winakasan niya ang 20-taon
At mayroon pang karag-dagang pabuya medal finish ilang araw ang nakalipas. kawalan ng medalya sa Olimpiyada ng Filipinas.
mula sa pribadong sektor! Inalala ni Diaz ang hirap ng buhay At dahil din dito, siyay gagantimpalaan.
Uulanin ang dalagang tubong-Zamboanga City noong musmos pa siya. Sa edad na 10, nagtitinda
ng mga regalo, kabilang ang isang house-and-lot
mula sa 8990 Deca Homes. Hindi rin dapat
ikagulat kung mabig-yan din siya ng bagong
sasakyan.
Bukod dito ay magkakaroon pa siya ng
endorsement offer, at ditoy tiyak na babayaran
din siya nang malaki.
Shes made the country proud, wika
ni Philippine Sports Commission (PSC) chair-
man William Butch Ramirez.
I have informed the President,
through Sec. Christopher Go, to welcome her and
all the sports heroes, ayon sa hepe ng PSC.
Garantisado rin sa ilalim ng RA 10699, o ang
amended Incentives Law, na mabibigyan si Diaz
ng P5 milyon para sa kanyang breakthrough
silver medal sa Olympic Games.
By law, shes going to get P5 million
from the government. A private corporation,
8990 Deca Homes, will give house and lot to the
Rio Olympic medalists, too, as well as token
gifts to other Olympians, dagdag ni Ramirez.
Today is a great day for Philippine sports. The
 20
Mababang kita sa Pay-per-view, inaasahan sa Pacquiao-Vargas bout
ni Vangie Anabeza
Mababa umano ang inaasahang pay-
per-view revenue ng nalalapit na bakbakan nina
eight-division world champion Manny Pacquiao
at ang bagitong boksingero na si Jessie Vargas
sa Nobyembre 5.
Ito ang palagay ng ilang analysts dahil
sa mapaklang pagtanggap umano ng mga
parokyano ng boksing sa nasabing laban.
Nagkataon pa ang pagbitaw ng HBO
na hahawak sana sa ppv service nito dahil sa
dikit ito sa Andre Ward versus Sergey Kovalev
bout sa Nobyembre 19.
Laro ng Lahi, ating balikan ni Jhiselle Valiente
Kilala rin ang larong Pilipino sa
bansag na Laro ng Lahi" dahil sinasagisag nito
ang kulturang tunay na maipagmamalaki ng
mga Pilipino. Unang inilunsad ang palarong ito
noong Pebrero 10, 1984 sa Laoag, Ilocos Norte
sa pangunguna ng Ministry of Education,
Culture, and Sports (ngayo'y Department of
Education), Office of the Provincial Governor
at Office of the Municipal Mayor. Di naglaon
ay ibinilang na rin ito sa ilalim ng araling
Physical Education ng Bureau of Physical
Education and School Sports.
Patintero- Bilis, liksi, at galing sa pagtaya ng
kalaban ang pangunahing dapat na isinasaalang
alang ng bawat manlalaro. Ang basehan ng
pagkapanalo sa larong ito ay ang bilang ng mga
manlalarong nakalampas sa bawat guhit nang
hindi natataya ng kalaban. Ang isang grupo ay
kinabibilangan ng hindi bababa sa 10
ISPORTS
Kaya naman hindi magkandakumahog
ang Top Rank kung papaano hahabulin ang kita
sana nila dito.
Base sa mga nakaraang laban ni
Pacquiao, humigit-kumulang isang milyong buy
rates ng ppv ang naitala nito sa ilang mga kila-
lang mga boksingero at itinuring na
matagumpay na istratehiya.
Ibinabase kasi sa kita ng ppv kung matagumpay
ba o palpak ang laban ng mga boksingero.
Kaugnay nito, inaasahan na lilikom
lang ng nasa 300,000 buys ang Pacquiao-Vargas
fight.
miyembro. Maaaring maglaro ng patintero sa
kahit anong lugar bastat nasusulatan ang sahig
ng yeso na nagsisilbing hangganan o kaya
naman ay mga linyang dapat malampasan ng
bawat manlalaro. Bilang pasimula ng laro,
maghahagis ang isa ng barya upang malaman
kung aling grupo ang mauunang maglaro at
kung sinong grupo ang taya.
Siyatong- Dalawang manlalaro ang maglalaban
dito. Kailangan ng bawat isa ang maikling
patpat upang magsilbing pamato at mahabang
patpat para gawing panghampas nito. Ang
maikling patpat ay pumapagitna sa dalawang
bato o home base at ang unang maglalaro ay
ihahagis ito pataas sabay hataw dito gamit ang
mahabang patpat hanggang sa maipalo palayo
mula sa home base. Ang napalayong patpat ay
pupuntahan ng naghagis at uulitin ang unang
ginawa. Titigil lamang ito kung hindi natamaan
Agad naman itong sinalagan ni Top
Rank big boss Bob Arum at sinabing higit pa
rito ang kikitain ng laban.
Magiging kaabang-abang umano ang
naturang laban dahil sa parehong may sinabi ang
dalawang boksingero.
Mas bata at mabilis umano si Vargas
samantalang beterano at marami nang napatuna-
yan si Pacquiao.
Ibinida rin nito ang undercard fight na
Donaire-Magdaleno na aniya ay tiyak na maka-
dadagdag sa init ng laban.
ang kahoy habang nasa hangin. Ibabalik ito ng
manlalaro habang sumisigaw ng siyato
pabalik sa home base. Kung hindi nakasigaw ng
siyato ay uulitin nito ang paghagis at
paghataw.
Luksong Baka-Sa larong ito, ang isang
manlalaro ay tutuwad ng bahagya habang
nakasuporta ang kamay nito sa kanyang tuhod.
Ang mga kalaro ay lulukso sa itaas ng taya
gamit lamang ang mga kamay. Kapag sumayad
ang mga binti ng lumukso sa ibang parte ng
katawan ng taya, siya ang papalit dito. Sa mga
bukirin ng Pangasinan sikat ang larong pinoy na
ito.
Iilan lang yan sa mga larong
kinagigiliwana noon ng mga kabataan. Bilang
mga bagong kabataan, tuklasin natin ang mga
larong ito na kukumpleto sa ating pagkabata.