Backpacks
handog ng LGU Moralidad:
Pagmulat Halakhak
Claver sa 559
na mag-aaral sa kaalaman ni Titser
ng HES
BATONG BUHAY
E L E MEN
N T
O
A
ANGGAB
RY
KNOWLEDGE
IS
SCHO
POWER
AY
Opisyal na publikasyon ng Paaralang Elementarya ng Hayanggabon
O
H L
1997
Bolyum 1 | Isyu 1
HES nasungkit ang first place sa BE
Best Implementer 2022
ni Dimple Jean J. Basul
sa Brigada Eskwela program ay sama-samang
pagsisikap ng mga guro, kawani, magulang,
Local Government Unit, Barangay Local
Government Unit, Mining Companies, at lokal
na komunidad .
Idinagdag niya na ang paglahok ng paaralan
sa programa ay isang tradisyon mula nang itatag
ito at patuloy silang nagsusumikap na mapabuti
Nasungkit ng Hayanggabon Elementary ang mga pasilidad at serbisyo ng paaralan.
School ang first place sa ginanap na Division “Kami ay lubos na nagpapasalamat at
Search para sa Brigada Eskwela Best ipinagmamalaki na kinilala kami bilang first
Implementer 2022 para sa Elementary Level place winner sa Division Search para sa Brigada
Medium Category. Eskwela Best Implementer 2022. Ito ay isang
Ang Ulong guro, si Gng. Beda Murcia, ay patunay ng pangako ng aming paaralan sa
tumanggap ang parangal sa ginanap na Division pagbibigay ng isang kalidad na kapaligiran sa
Regular Management Committee Conference pag-aaral para sa aming mga mag-aaral,” sabi
noong Abril 11, 2023. ni Bb. Bautista .
Kinikilala nito ang namumukod-tanging Ang programang Brigada Eskwela ay
pagsisikap ng paaralan sa pagtataguyod ng taunang inisyatiba ng Kagawaran ng Edukasyon,
pakikilahok sa komunidad na paghahanda at na naglalayong pagsama-samahin ang mga
pagpapanatili ng malinis, ligtas, at kaaya-ayang guro, magulang, mag-aaral, at miyembro ng
kapaligiran sa pag-aaral. komunidad upang ihanda ang mga paaralan
Ayon sa Brigada Eskwela Coordinator na Bb. para sa pagbubukas ng mga klase.
Yvonne T. Bautista, ang tagumpay ng paaralan Ito ay isang linggong aktibidad na
HES athletes nagpakita ng husay at katapangan
sa CAA-RSC 2023
ni Angelo G. Suico
mag-aaral mula sa iba’t ibang paaralan sa rehiyon
upang ipakita ang kanilang mga kakayahan
ng atleta sa iba’t ibang sports, kabilang ang
aerogymnastics at dancesports.
Sa kabila ng matinding kompetisyon,
ipinakita ng mga atleta ng Hayanggabon
Elementary School ang kanilang husay at
katatagan sa aerogymnastics at dancesports
events.
Sa dancesports competition, nanalo sina
Greffin Gale C. Yabo at Neca May P. Jalang
kasama ang kanilang coach na si Mrs. Cynthia
E. Andoy sa ikaanim na puwesto sa 12 pares ng
mga katunggali.
Samantala, sa patimpalak ng Aerogymnastics
na pinamunuan ni Gng. Aileen L. Buisa, nanalo
si Chaylene Bless L. Buisa ng ika-6 na puwesto
para sa Individual Women Category habang si
Klent Harold G. Ocoy ay nasungkit ang ika-6 na
Kamakailan ay sumabak ang mga atleta puwesto para sa Individual Men Category.
ng Hayanggabon Elementary School sa Sina Jowie V. Bonite at Chaylene Bless L.
CARAGA Athletic Association - Regional Sports Buisa ay naipanalo ang ika-8 puwesto para sa
Competition (CAA-RSC) na ginanap sa Butuan Mixed Pair Category; habang sina Klent Harold
City mula Abril 24-28, 2023. G. Ocoy, Jowie V. Bonite, at MC Wave L. Elacion
Pinagsama-sama ng kumpetisyon ang mga ay nakuha ang ika-9 na puwesto para sa Trio
Batong Buhay: Opisyal na publikasyon ng Paaralang Elementarya ng Hayanggabon
Susi sa payapang
Pamayanan
August 2022 - May 2023
kinabibilangan ng paglilinis, pagkukumpuni, at
pagpapaganda ng mga pasilidad ng paaralan at
pagpapataas ng kamalayan sa kahalagahan ng
edukasyon.
Binibigyang-diin ng programa ang papel
ng komunidad sa pagtataguyod ng ligtas at
malusog na kapaligiran sa pag-aaral, lalo na sa
gitna ng pandemya ng COVID-19.
Ang pagkilala sa tagumpay ng
Hayanggabon Elementary School sa Division
Search for Brigada Eskwela Best Implementer
2022 ay pinagmumulan
ng inspirasyon at
motibasyon para sa
paaralan at sa komunidad
na ipagpatuloy ang
kanilang pagtutulungan
at pagsisikap lalo na
mapapabuti ang mga
pasilidad at serbisyo ng
paaralan.
Category.
Kitang-kita sa kanilang mga pagtatanghal
ang dedikasyon at pagsisikap ng mga mag-aaral
sa paghahanda para sa kompetisyon, na pinuri
ng mga hurado at manonood.
Ang ulong guro ng paaralan na si Gng.
Beda G. Murcia, ay nagpahayag ng kanyang
pasasalamat sa pagsisikap ng mga mag-aaral sa
kompetisyon.
“Ang pakikilahok sa CAA-RSC ay isang
makabuluhang tagumpay para sa paaralan,
dahil ipinakita nito ang aming pangako sa
pagtataguyod ng physical fitness at holistic na
edukasyon” dagdag niya.
Sa pangkalahatan, naging matagumpay ang
paglahok ng mga mag-aaral sa Hayanggabon
Elementary School sa CAA-RSC, at ang kanilang
pagganap sa mga kaganapan sa aerogymnastics
at dancesports ay nagpakita ng kanilang
potensyal para sa tagumpay sa hinaharap.
Ang pagsusumikap at dedikasyon ng mga
mag-aaral sa kanilang gawain ay nagsisilbing
halimbawa sa iba na hindi sumuko sa kanilang
mga pangarap at laging magsikap para sa
kahusayan.
Bolyum 1 | Isyu 1 August 2022 - May 2023
2| BALITA
Backpacks handog ng LGU Claver sa 559
na mag-aaral ng HES
Tumanggap ang
mga mag-aaral
ng Hayanggabon
Elementary
School ng
mga backpack
mula sa Local
Government
Unit ng
Claver noong
Disyembre
5, 2022, pagkatapos ng flag-raising
ceremony sa school campus.
Ang mga backpacks na ito ay
inisyatiba ng lokal na pamahaalan sa
pamumuno ni Hon. Mayor Georgia D.
Gokiangkee. Pinangungunahan nina
Hon. Vice Mayor Leah D. Patan at Hon.
Marniel Dan G. Diegas, Sangguniang
Kabataan Federated President ang
pamamahagi ng mga backpacks sa
HES Young Journalists, sumabak sa training
para sa DSPC
ni Jhoanelyn E. Reyes
Ang Hayanggabon Elementary
School ay nagsagawa ng dalawang
araw na School Campus Journalism
Training Workshop noong Disyembre
3-4, 2022, sa loob ng paaralan, sa
pangunguna ng School Paper Advisers,
Ms. Yvonne T. Bautista, at Mrs.
Mechelou B. Cuartero, kasama ang
suporta ng School Head, Mrs. Beda G.
Murcia, at iba pang stakeholder.
Ang mga batang jurno ng
Hayanggabon ES ay aktibong lumahok
sa nasabing training workshop bilang
paghahanda para sa paparating na
Claver District-Wide Elimination and
Training in Campus Journalism 2022 at
Division School Press Conference.
Batong Buhay: Opisyal na publikasyon ng Paaralang Elementarya ng Hayanggabon
ni John Lou E. Ajos
lahat ng mag-aaral.
Naglalaman ito ng pencil case,
notebook, ballpen, at alcohol na
magagamit ng mga bata sa paaralan.
Labis ang tuwa at saya ng mga
magulang lalo na ang mga mag-aaral
sa kanilang magandang backpack na
natanggap dahil kapaki-pakinabang
ito para sa kanilang pag-aaral.
Ang mga guro at mag-aaral ay
buong pusong nagpapasalamat sa
walang katapusang
suporta ng LGU Claver.
“Masaya ako dahil
maagang binigay ng
ating alkalde ang ating
mga regalo sa Pasko,”
Jesela A. Condeza, a
Grade 5 learner, said.
“Sa ngalan ng HES,
nais naming ipahayag
Si G. Donald S. Mordido, isang
nasyunal awardee coach sa Campus
Journalism, at Gng. Aimee R.
Lubapis, mga batikang coach, ang
nagturo at nagsanay sa mga batang
mamamahayag sa iba’t ibang
kategorya sa Ingles at Filipino.
Ang mga tagapagsanay sa Filipino
at Ingles na mga indibidwal at pangkat
na kategorya ay binigyan ng mga tip at
ideya para sa karagdagang kasanayan.
Ang mga batang journos ay
binigyan ng mga ideya at pamamaraan
upang matulungan silang mapabuti
ang kanilang mga kasanayan sa
pagsulat.
Binigyan ng one-on-one na
Bolyum 1 | Isyu 1
ang aming taos-pusong pasasalamat
at pagpapahalaga sa LGU Claver sa
pangunguna ng ating Hon. Mayor
Georgia D. Gokiangkee para sa lubos na
suporta sa mga programa at proyekto
sa sektor ng edukasyon,” sabi ni Gng.
Beda G. Murcia, ang School Head.
Munting regalo man ito ngunit
malaki ang sayang handog sa puso lalo
na sa mga problemang pinagdaanan sa
panahon ng pademya.
feedback sa kanilang mga write ups
para sa mga indibidwal na kategorya at
mga kritikal na tip at diskarte para sa
pag-aayos ng mga ideya at pagsusulat
ng mas mahusay.
“Natutuwa kaming makita ang
aming mga kabataang journalists na
sabik na matuto nang higit pa tungkol
sa campus journalism at mahasa
ang kanilang mga kasanayan sa mga
kaganapan na pinakainteresado
nila,” sabi ni Doresa T. Enano, Master
Teacher I.
“Nagpapasalamat ang paaralan
pati na rin ang mga guro dahil ang
inisyatiba na ito ay sinusuportahan
ng mga stakeholder lalo na ng mga
magulang at mga kumpanya ng
pagmimina,”
Sa kabilang banda, ang paaralan ay
nagbigay sa mga batang journos ng
tanghalian sa loob ng dalawang araw
at meryenda sa umaga at hapon.
Ang inisyatiba na ito ay lubos
na kailangan at inaasahan ng mga
mag-aaral at guro dahil ito ay muling
magpapasigla sa kanilang pagmamahal
at sigasig para sa mga aktibidad sa
Campus Journalism at mahahasa ang
kanilang mga kasanayan sa iba’t ibang
kategorya.
August 2022 - May 2023

Resbakuna, ipinagpatuloy pa
Ang Local Government Unit (LGU) ng
Claver at ang Rural Health Unit ay bumisita
sa Barangay Hayanggabon, Claver, Surigao
del Norte, upang magsagawa ng 3-Day Mobile
Vaccination para sa mga taga-Hayanggabon
noong Disyembre 5-7, 2022.
Ginagawa ito upang gawing mas malawak
ang saklaw ng pagbabakuna para sa lahat at
upang patuloy na mahikayat ang mga tao
na mabakunahan at mapangalagaan ang
kalusugan.
Mula sa mga tala, limang mag-aaral
ang nagkaroon ng kanilang unang dosis sa
unang araw, at 11 ang nakakuha ng kanilang
pangalawang dosis ng pagbabakuna gamit ang
Winter Christmas Party ipinagkaloob ng LGU Claver
Ipinagdiwang ng Claver District
Teachers ang kanilang Christmas
Party na may temang Winter
Wonderland sa pangunguna ng lokal
na pamahalaan ng Claver noong
Disyembre 8, 2022 sa ika-tatlong
palapag ng Municipal Hall.
Ang nasabing party ay pamaskong
handog ng lokal na pamahalaan ng
Claver sa pamumuno ni Hon. Mayor
Georgia D. Gokiangkee sa lahat ng
mga guro sa distrito ng Claver.
Dumalo sa naturang kaganapan
ang alkalde na si Mayor Georgia D.
Gokiangkee, bise-alkalde Leah D.
Patan, SK Federated President Marniel
Dan Diegas, at iba pang mga miyembro
ng Sangguniang Bayan ng Claver.
Panauhing pandangal din sa
pagdaraos na iyon ang Schools
Division Superintendent na si Gng. Ma.
Teresa M. Real, at ang Public Schools
District Supervisor na si Dr. Joselito P.
Manongas.
“Nagpapasalamat kami sa mga
suporta na ibinibigay ng LGU Claver sa
sector ng edukasyon, lalong lalo na sa
Batong Buhay: Opisyal na publikasyon ng Paaralang Elementarya ng Hayanggabon
ni Jelliane Primrose T. Prevendido
Pfizer vaccine.
Samantala, walong guro ang nagkaroon
din ng kanilang unang booster shot, isang
magulang ang nagkaroon ng unang dosis, at
siyam ang nakakuha ng kanilang unang booster
shot ng parehong bakuna.
“Marajaw ine kay dia na gajod sa barangay,
dili na gajod kami mukadto pa sa lungsod,”
sabi ni Mrs. Maturan, isa sa mga magulang na
nakakuha ng kanyang 1st booster at 2nd dose
para sa kanyang tatlong anak.
“Ako ay lubos na nagpapasalamat sa
pangkat ng pagbabakuna na ang ating
barangay ang napiling maging venue para
sa mobile vaccination. Ang ating mga tao ay
ni Ryzan S. Libre
pangangalaga sa kapakanan ng ating
mga guro,” ani ni Mrs. Beda G. Murcia,
ang School Head sa Hayanggabon
Elementary School.
Nagkaroon ng “Teacher’s Got
Talent” kung saan nagpakita ng talent
at nagtagisan sa galing ang mga guro
sa pagkanta, pagsayaw at pag acting.
Hinirang na kampeon sa naturang
patimpalak si Vicson Ortiz na isang
High School teacher.
Maliban sa programang handog,
namigay rin ng tag-limang libong piso
Bolyum 1 | Isyu 1
BALITA |3
maaaring mabakunahan at maprotektahan
laban sa sakit na COVID-19 at iba pang sakit”.
Sabi ni Mrs. Melanie Pantilo, ang midwife.
Bilang insentibo sa pagsuporta ng
resbakuna na inisyatiba ng LGU Claver ay
binigyan ng limang (5) kilong bigas ang mga
nabakunahan at pinalakas na indibidwal.
Ang mobile vaccination ay nagpapatuloy sa
iba pang barangay sa lungsod ng Claver upang
dalhin ang mga serbisyo ng pagbabakuna
malapit sa mga komunidad na nangangailangan
upang maging mas maginhawa para sa
mga matatanda at bata na mabakunahan at
maprotektahan.
Ang inisyatiba na ito ay umaayon sa tagline
ng lokal na pamahalaan ng Claver na “Garbo
nan Clavernon!”
bawat guro ang LGU Claver sa mga
guro para sa kanilang Instructional
Materials Allowance na taunang
ginagawa ni Mayor Georgia bilang
pamasko niya sa magigiting na mga
guro sa bayan ng Claver.
Tuwang tuwa naman ang mga
guro sa pagrampa sa kanilang mga
kasuotang inihanda at paglahok sa
ibang mga palaro na inihanda at
ang raffle draw na inaabangan ng
lahat kung sino ang masuwerteng
makatanggap ng mga ito.
August 2022 - May 2023
4| OPINYON
PANDEMYA: Tapos na nga ba?
Tuluyan na bang malaya tayo sa
bagsik ng pandemya? Wala na bang
takot at pangamba sa puso ng bawat
isa? Tapos na ba ang kalbaryong pasan
natin sa nakalipas na mga araw at taon?
Ang endemicity ay hindi lamang isang
medikal o biyolohikal na kababalaghan.
Sa katunayan, sa aking pananaw, ito ay
pangunahing sosyolohikal. Magiging
endemic ang COVID-19 kapag hindi
nito banta ang imprastraktura ng
pangangalagang pangkalusugan ng ating
bansa, ayon kay Nicanor Austriaco isang
Filipino-American molecular biologist sa
isang artikulo.
Noong Marso 11, 2020, idineklara
ng World Health Organization na ang
pagsiklab ng COVID-19 na nagsimula
ilang buwan pa lamang ang nakalipas sa
Wuhan, China, ay isang pandaigdigang
pandemya. Ang pandemya ay tinukoy
bilang “isang epidemya na nagaganap sa
buong mundo, o sa isang napakalawak
na lugar, na tumatawid sa internasyonal
na mga hangganan at kadalasang
nakakaapekto sa isang malaking bilang
ng mga tao.” Gayunpaman, higit na
makabuluhan, ang agarang karanasan
ng isang pandemya na na-trigger ng
isang bagong pathogen tulad ng SARS-
CoV-2 ay kadalasang isang pampublikong
INFLATION: Sarap o Pahirap?
“Ang mahal na ng bilihin ngayon”
Iyan ang kadalasang naririnig
mo sa mga tao sa panahon ngayon.
Noong Nobyembre umabot na sa
8% ang inflation rate sa pilipinas.
Ito ang pinakamataas na inflation
sa nakaraang 14 na taon ayon sa
Philippine National Authority.
Hindi lang subvariants na COVID-19
Batong Buhay: Opisyal na publikasyon ng Paaralang Elementarya ng Hayanggabon
ni Gelei M. Barza
emerhensiyang pangkalusugan na
nangangailangan ng mga pagsisikap sa
buong populasyon upang mabawasan
ang sakit at kamatayan. Tiyak na ito ang
pandaigdigang karanasan ng pandemya
ng COVID-19, na humantong sa mga
pag-lock ng iba’t ibang intensidad sa mga
bansa sa mundo.
Ang bawat pamilya sa buong mundo
ay dumaraan sa mga pagbabagong
nagaganap dulot ng sakit na COVID-19.
Maraming mga tao ang dumaranas ng
stress at nahihirapang magbalanse sa mga
bagay na nakagawian na sa araw-araw na
pamumuhay, kasabay pa nito, ang takot
na dulot ng pandemya na baka sa isang
iglap ang buhay ay maglaho. Kung ating
tingnan ang kabuuan resulta ay labis na
kahirapan na nararanasan ngayon ng
bawat tao ay dulot ng pandemya.
Sa isang banda masasabi rin natin
na ang pandemya ay may maganda ring
naidudulot dahil hindi maitatanggi na
ang Community Quarantine ay nagbigay
ng pagkakataon sa maraming pamilya
upang magsama-sama at magbigay
ng oras sa bawat isa. Ang pananatili sa
tahanan ay nagbigay ng pagkakataon
upang maipadama ang pagmamahal at
atensyon sa bawat miyembro ng pamilya.
Subalit nangingibabaw parin ang hirap at
ni Ecyl Jean G. Robi
ang malaking isyu ngayon ng ating
bansa kundi pati na rin ang pagtaas
ng mga bilihin at mga serbisyo. Lubos
na nakakabahala ang pangyayaring
ito lalo na sa mga ordinaryong
mamamayang pilipino. Sa isang banda
at sa unang tingin, kabilib-bilib ito dahil
mas mataas sa 6.1 % median estimates
ng iba’t-ibang ekonomista.
Bolyum 1 | Isyu 1
pasakit na dulot ng COVID-19.
Binusisi ng mga siyentipiko ang
kadahilanan nito at walang tigil sa
paghahanap ng mga gamot na siyang
magbibigay lunas kasama ang mga
namumuno ng gobyerno saanmang
dako ng mundo. Bakuna ang nahanap na
paraan upang ma protektahan ang bawat
mamamayan, hanggang sa kasalukuyan
ay unti-unting lumuwag at sa tingin
mo’y bumabalik na sa dating anyo ang
mundong ating ginagalawan. Sa dating
maraming ipinagbabawal lalo na ang
pagtitipon-tipon at hindi pagsuot ng face
mask ngayon ay maari ka nang lumabas at
makikipagkuwentuhan sa mga kaibigan
basta’t bakunado ka lang.
Pero tuluyan na kaya tayong nakalaya
sa bagsik ng pandemya? Sa tingin ko’y
hindi pa, dahil sa mga balitang subvariants
na dumadapo ngayon sa iilan nating
mga kababayan maging sa ibang bansa
na mga mamamayan. Hindi pa tayo
makakampante baka magising na naman
tayo sa malaking bangungot na siyang
hahamon ng ating tapang at katatagan.
Magandang gawin ay sundin ang mga
utos ng gobyerno at huwag matakot sa
mga gamot na siyang magbibigay lunas.
Disiplinahin ang sarili at higit sa lahat
palalimin ang pananampalataya sa Diyos.
Marami ang nag-alala na ang
mataas na inflation ay maaaring
magpabagal sa paggastos ng mga
Pilipino. Pero hindi, tuloy-tuloy lang
pala ang gastos dahil kahit gaano
kamahal ang presyo ng produkto
ay nakasanayan ng gamitin ito ay
mapupursige pa rin ang mga mamimili.
Basahin ang karugtong sa pahina 6
August 2022 - May 2023

Sa isang banda ang inflation ay may
mabuti ring maiidudulot dahil tumaas
rin ang value ng piso kontra dolyar
bagamat labis na nasasaktan ang mga
pilipino sa pagtaas ng presyo ng mga
bilihin pati ang kanilang hanapbuhay
sa araw-araw ay naaapektuhan din.
Umaaray ngayon ang mga
karaniwang mamamayan halos wala
na silang mabili sa kanilang sahod
kada buwan katulad na lamang sa sarili
kong pamilya na ang ina ko lamang
ang naghahanapbuhay. Minsan
Moralidad: Susi sa payapang Pamayanan
Ang lipunan na ating ginagalawan
ay nababalot ng mga sakit dulot ng tao.
Katulad na lamang ng mga iba’t ibang
krimen na ating nakikita o naririnig o
mga pangyayaring hindi katuwa-tuwa sa
lipunan. Bakit nga ba?
Isa sa nakakagimbal na isyu sa bansa
ay ang bullying o pambubully lalo sa mga
kabataan na sana sila ang pag-asa ng bayan.
Lagi tayong nakaririnig ng mga balitang
bunga ng pambubully. Katulad na lamang
sa balita noong January 2019 na isang Grade
11 na studyante sa Las Piñas Municipal High
School nagpakamatay dahil sa pambubully.
Isa pang biktima rin ng pambubully na
huma¬hantong sa pananakit gaya nang
ginawa ng Ateneo Junior High School
student sa kanyang classmate na nakunan
ng video at pinagmulan ng outrage. Kung
hindi nakunan ng video ang pang-yayari,
maaaring manahimik na lamang ang
estudyanteng binully at magpapatuloy
ang pambubully sa kanya ng kaklase na
isa umanong black-belter Taekwondo
champion. Marami pang ibang insidente ng
bullying na humantong sa pagkitil ng buhay
upang bigyang tuldok ang paghihirap ng
kalooban.
Maraming pangyayaring pambubully sa
Batong Buhay: Opisyal na publikasyon ng Paaralang Elementarya ng Hayanggabon
hirap kaming mairaos ang buong
araw , pangangailangan sa eskwela
at iba pang kailangan namin. Akala
ng marami kaming naninirahan sa
lugar na may mina ay mayayaman o
hindi hikahos sa pera, pero ang totoo
walang ipinagkakaiba dahil mas mahal
ang bilihin sa aming lugar. Kung dati
rati ang isang daan ay mabibili pa ng
dalawang kilong bigas ngayon hindi na.
Napakamahal ng mga pangunahing
pangangailangan kaya walang lusot
tayo sa problema ng bansa dahil lahat
ni Marjurey P. Beato
mga paaralan na hindi na ito nalalaman ng
mga ma¬¬gulang ng mga bata. Marami sa
mga bata ang nananahimik na lamang kaya
lalo namang nagpa¬patuloy ang bullying.
Isang Anti-bullying Act Law ang ginawa
ng gobyerno noong Setyembre 12, 2013 na
naglalayon na protektahan ang lahat ng
kabataan sa kahit anong uri ng karahasan.
Karahasan na nagdudulot ng kasamaan sa
emosyonal, espiritwal at iba pang aspeto ng
isang indibidwal. Ngunit hindi nabanggit sa
batas na ito na kasama ang karahasan ng
mga guro sa kanilang mga mag-aaral.
Bagaman hindi ko man naranasan sa
aking mga guro o kaya’y sa aming paaralan
ang pambubully ngunit hindi rin ako
sigurado. Hindi natin maikakaila ang mga
kabataan noon ay iba sa ngayon. Ang mga
kabataan noon ay pinapahalagahan ang
moralidad dahil ito ang salamin ng iyong
pagkatao. Ngunit ngayon hindi na matukoy
kung ano ang dapat gawin sa mga kabataan
dahil sa malaki ang ipinagkaiba ng mga
ugali nito ngayon kaya hindi ako sigurado
na ang mga guro ay makapagpigil minsan
sa kanilang inis sa mga batang pasaway at
walang asal.
Hindi rin natin masabi kung anong
dahilan o sino ang dapat managot sa
Bolyum 1 | Isyu 1
OPINYON |5
ay naaapektuhan.
Samakatuwid, ang inflation ay
lalong nagpapahirap sa atin lalo na
sa mga mahihirap nating kababayan.
Sana naman may gagawin ang
gobyerno lalo na sa pagtaas ng
mga sahod ng mga manggagawang
Pilipino. Kaawaan naman sana natin
ang mga taong isang kahig, isang tuka
lamang.
ganitong kalapastanganan o walang
tamang asal ng kabataan. Hindi natin
pwedeng ibunton ang sisi sa magulang,
guro, at lipunan dahil kung ating susuriin at
ibabatay sa mga pag-aaral ng psychiatrist o
psychologist ang mga ito ay may malaking
papel sa pagbuo ng isang indibidwal na
maging mabuting mamamayan.
Lagi din tatandaan ng mga guro na sila
ay may malaking bahaging ginagampanan
sa paglilok ng mabuting asal ng mga
kabataan. Ang paaralan ay dapat tahanan
ng karunungan, kaligtasan, at kasiyahan
hindi tahanan ng karahasan. Maging
alerto at sensitibo sana ang mga guro sa
kanilang mga istudyante at gampanan ang
papel na pangalawang magulang upang
ang gobyerno ay matulungan na pigilin
ang gawaing sumisira sa dignidad ng mga
kabataan.
Bilang kabataan din sa bagong
henerasyon bakit di tayo mamulat sa
kabutihan. Huwag tayong bulag at bingi sa
aral ng ating magulang at gabay ng paaralan.
Maging responsible tayo sa bawat kilos at
sensitibo sa damdamin ng iba. Huwag nating
hahayaang madadaig tayo sa kasamaan,
sana’y ang salita ng Diyos ang ating ilaw na
gagabay sa pagtahak ng tamang daan.
August 2022 - May 2023
6| LATHALAIN
Nakalutang sa alapaap at nakatutula sa
hangin. Parang mga tambol ng drum ang kabog
ng aking dibdib lalo na kapag ang pangalan ko
ang aking naririnig mula sa guro.Makabagbag
damdamin na kumpisal ng isa sa aking
kamag-aral sa tuwing siya’y tinatawag.Ito ang
malaking hamon ngayon sa bawat guro at mag-
aaral.
Hindi natin maikakaila na ito ang
katotohanang bumulaga sa mga guro pagkalipas
ng halos dalawang taon na walang face-to-
face dulot ng pandemya. Parang pupunta sa
isang karnibal ang unang araw ng pasukan.
Hindi mawawari ang samot-saring emosyon na
nakaguhit sa mukha ng mga bata at ng guro sa
pagbukas ng klase.
Malaking hamon ngayon sa kagawaran
ng edukasyon ang mababang lebel ng mga
kabataan sa pagkilala at pag-unawa ng mga
salitang nakalimbag sa mga aklat at iba pang
babasahin. Sa pamamagitan ng Phil-Iri o
Philippine Inventory in Reading Intervention
ay nakukuha ang lebel na resulta ng mga mag-
aaral sa kakayahan ng pagbasa at pag-unawa sa
teksto.
Batay sa maraming pananaliksik, ang
pagbasa ay isang kompleks na gawaing
pangwika at pangkaisipan na kinapapalooban
ng higit pa sa interaksyon ng mambabasa at
ng teksto. Ipinaliwanag ni Johnston (2000) na
ito’y isang kompleks o masalimuot na gawaing
nangangailangan ng konsyus at di-konsyus na
paggamit ng mga estratehiya o kasanayan gaya
ng paglutas ng suliranin upang makabuo ng
kahulugang ninanais ipahatid ng awtor. Bilang
isang kompleks na prosesong pangkaisipan,
ang mambabasa ay aktibong nagpaplano,
nagdedesisyon at nag-uugnay ng mga kasanayan
at estratehiyang nakatutulong sa pag-unawa.
Ang kakayahan sa pagbasa ay napakahalaga
Ordinaryong propesyon na may pambihirang kapangayarihan
Isang tagapagdala ng ilaw, tagapagbigay
ng pag-asa, pangunahing gabay ng
pagbabago.
“Ang isang mabuting guro ay maaaring
magbigay ng inspirasyon,pag-asa, mag-
apoy ng imahinasyon, at magtanim ng
pagmamahal sa pag-aaral.” – Brad Henry.
Ang propesyon ng pagtuturo ay hindi
isang madaling gawain o responsibilidad,
Batong Buhay: Opisyal na publikasyon ng Paaralang Elementarya ng Hayanggabon
Pagmulat sa kaalaman ni Ivan Carl A. Villanueva
sa bawat indibidwal . ito ay isa mga kakayahan na
dapat taglay ng bawat isa. Dahil sa kinakaharap
na problema ngayon, ano ang dapat na maging
tugon ng mga guro? Anu-anong mga hakbang
ang dapat isakatuparan upang maagapan at
masulusyunan ang ang kinakaharap ngayon na
problema ng mga kabataan?
Isang proyekto ang nabuo ng mga guro sa
aming paaralan upang mabigyang kasagutan ang
isa sa mga hadlang ngayon sa pagkatutu ng mga
kabataan. Ang RECAP o Reading Enhancement
for Continouos Acceleration of Pupils’
Performance ang isang proyektong naglalayong
tulungan ang mga mag-aaral na mapabuti at
mapabilis ang pagkatuto sa sa kasanayan ng
pagbasa.
Inilunsad ang RECAP sa tulong ng mga
publiko at pribadong organisasyon. Ang mga
kawani ng lokal na pamahalaan ng Claver
ni Jannica A. Tello
ito ay nangangailangan ng buong pusong
dedikasyon, determinasyon at pagmamahal.
Bilang isang guro ay nangangailangan ng
malaking sakripisyo upang makamit ang nais
ng puso.
Sa kasalukuyang panahon ay marami
tayong pagsubok at hamon sa buhay na
nagpabago sa mundong ating ginagalawan.
Naranasan natin ang iba’t ibang kalamidad
na kumitil ng maraming buhay. Ngunit ang
malaking bagay na nagpabago sa atin ay
nung pagbulaga ng pandemya na ikinabigla
ng lahat at nasubok ang ating katatagan,
pananampalataya at pagmamahal sa iba.
Nagdulot ng malaking pagbabago ang
pandemya lalo na sa sistema ng edukasyon.
Binago nito ang nakagawiang sistema na isa
sa mga malaking hamon ng kagawaran ng
edukasyon, lalo na sa mga guro. Ang face-to-
face na pag-aaral sa loob ng klase ay nag-iba
ng dumating ang COVID-19.
Nagkaroon ng alternatibong paraan sa
pag-aaral ng mga kabataan upang patuloy
na maibigay ang kalidad na edukasyon kahit
anumang hadlang ang pagdaanan.
Sa pagbukas ng klase hindi maiiwasan ang
gma problema lalo na sa mga mag-aaral na
Bolyum 1 | Isyu 1
at Brgy. Hayanggabon ay nakiisa at buong
pusong suporta sa pamumuno nila Hon. Mayor
Georgia D. Gokiangkee at Brgy. Captain Hon.
Tresa P. Placencia. Inimbitahan lahat ng mga
organisasyon at manggagawa ma pribado man o
publiko at maging mga kawani ng pamahalaan na
makiisa sa nasabing proyekto.
Ang lahat ay naglaan ng oras at nag
bayanihan na bawat bata ay bumabasa.
Nagsagawa rin ng mga pinakamabuting
kasanayan sa loob ng klase ang bawat guro upang
matugunan ang problema ng mga kabataan.
Dapat nating paninindigan na ayon kay Gat
Jose Rizal ang “Kabataan ay pag-asa ng bayan”.
huwag nating hayaan na sila’y makaramdam
ng takot at pag-iisa. Yakapin natin at imulat
sila sa walang katapusang kamalayan upang
maging isang produktibong mamamayan at mga
dakilang mamumuno ng ating bayan.
siyang hamon sa lahat ng guro.
Ang pandemya ay nagdulot ng hindi
magandang epekto sa mga kabataan lalo na
ang kakayahan sa pagbasa. Ito ang naging
problema ng mga guro.
Ngunit ang isang guro na may pagnanasa
at pagmamahal ay makakahanap ng
mga solusyon at hindi titigil sa paggawa
ng mga paraan upang malutas ang mga
kinakaharap na suliranin. Ang pagiging guro
ay isang marangal na propesyon na dapat
nating laging isaisip. Ang pagtuturo ay
nangangailangan ng malaking pagsisikap at
isang sako ng pasensya. Nasa kanilang mga
kamay na kayang baguhin ang hinaharap sa
pamamagitan ng paglikha ng mga mahuhusay
na pinuno para sa isang mas mabuting bansa.
Gaano man kahirap at karaming hadlang
ang pagdaanan, haharapin nila ito may
katatagan at paniniwala na ang bawat ay
handang matuto basta may tiyaga, tiwala sa
sarili at mga pangarap sa buhay.
Lagi nating tatandaan na ang guro
ay isang ordinaryong propesyon ngunit
may pambihirang kapangyarihan na
magpapabago sa bawat indibidwal at tunay
para matamo ang tagumpay sa buhay.
August 2022 - May 2023
 LATHALAIN |7

Paraiso sa gitna ng karagatan

Nakakamangha..Nakakabighani..Nakakalula sa ganda
ni Jhay Lord D. Eral

Imahe mula sa: https://vismin.ph/2020/surigao-kabujuan-islet/

Hanap mo ba ang lugar na
malaparaiso ang ganda? Pangarap
mo bang magliwaliw at magtampisaw
sa malakrystal na dagat at humiga sa
malapulbos na buhangin?
Sino bang hindi na e istress sa
panahon ngayon. Halos lahat ng tao
ay nakakunot ang noo at naninikip
ang dibdib sa maraming hamon sa
buhay. Bawat isa ay may pasan sa mga
balikat na nagnanais na isang araw
ay guminhawa naman tayo sa buhay.
Pero bakit hindi, kung may paraan
naman tayong ngumiti at mag relaks
para makalimutan ang pait at hirap ng
bawat sandali.
Ang Maldives ay isang pangarap na
escapade ng marami-kung hindi lahat-
mukhang langit sa tropikal na bersyon
nito. Sino ba ang hindi magagayumang
pumunta dito?
Sa bayan ng Claver, Surigao del
Norte isang maliit na bersyon ng
Maldives ang matatagpuan dito, ang
Kabujuan Islet. Ito ay isang maliit na
pulo na may pinong puting buhangin
na dalampasigan na napapalibutan
ng napakasarap na tubig na parang
emerald and kulay at kinang nito..
Mayroon itong maliit na pantalan at
mga kubo na katulad ng sa Maldives.
Pinapanatili ng lokal na pamahalaan
ng Claver ang ganda nito at inayos
para lalong nakakaakit sa mga turista
at lokal na mamamayan.
Sa mga nagnanais na makapunta sa
Indian Ocean ay may sarili na tayong
bersyon dito sa Pilipinas na pwede
nating ipagmalaki na mas mura at
abot-kaya sa bulsa para makapag-
relaks sa ganitong lugar. Ito ay isang
maliit na isla, ngunit ang malawak na
tubig na nakapaligid ay nagpapadama
sa iyo na kaisa ang karagatan . Kapag
masyadong mainit para sa iyo, maaari
kang pumunta sa lilim ng mga bato at
magpainit sa paningin ng mga alon na
humahampas sa dalampasigan.
Kaya, kung plano mong magsaya,
magrelaks, at mawala ang stress sa
buhay o kung nais mong maranasan
ang Maldives na walang budget
tara! punta tayo sa bayan ng Claver.
Namnamin ang malamig na simoy ng
hangin at magpakasarap sa paraisong
ito kasama ang pamilya at mga mahal
sa buhay. Ika nga ni Maya Angelou “live
your life to the fullest”.
Paalalahanan ang iyong sarili sa
bawat araw na ang kaligayahan ay
isang pagpipilian. Hindi ka mapasaya
ng ibang tao ni mga bagay na
nakapaligid sayo at maging ang
tagumpay na natamo mo kung hindi
ang kaligayahan ay tagumpay mismo.

Batong Buhay: Opisyal na publikasyon ng Paaralang Elementarya ng Hayanggabon Bolyum 1 | Isyu 1 August 2022 - May 2023
8| LATHALAIN
Nagbabagang Luha
Takot, kaba, pag-alala at samo’t
saring emosyon di matukoy kung ano ba
talaga ang tunay na nadarama.
Ito ang tunay na sigaw ng aking
puso sa panahon na tayo’y nalugmok at
nababalot ng takot na para bang ang mga
kamay at paa natin ay nakagapos sa labis
na pangamba na bunga ng mabagsik na
pandemya.
Di mo matukoy kung kailan hihinto ang
malakas na kabog ng dibdib na para bang
nanggagalaiting hampas ng alon sa dagat.
Minsan di mo maiwasang magtanong sa
sarili ito ba ay huhupa kaya? O lalaya?
Nakakabaliw isipin ang nagdaang
sitwasyon. Bawat isa sa atin ay balisa
at nababalot sa takot na baka sa isang
pitik lamang ng daliri ang buhay na
pinapahalagahan natin ay biglang
mawala na parang bula. Di ba natin
naitanong minsan sa ating mga sarili na
ang pandemyang nilalabanan natin sa
Halakhak ni Titser
ni Jellianne Kate C. Edioma
Magagandang alitaptap kung
aking ilarawan ang aming mga guro sa
paaralan. Gustong-gusto ko kasi ang mga
alitaptap dahil sa dala-dala nilang ilaw
na nagliliwanag sa gabi lalo na kapag
nakakumpol sila sa mga puno na para bang
nag-iilaw sa isang kaharian.
Ganun ko sila inihalintulad dahil ang mga
guro natin ay ilaw ng ating kinabukasan.
Sila ang nagliliwanag sa paaralan kung
saan munting kaharian ng mga kabataan sa
pagkamit ng kaalaman at paghubog ng mga
pangarap para sa kinabukasan.
Sa panahon ngayon ating nasilayan
kung gaano nahihirapan ang mga guro hindi
lang sa mga bata pati na rin ang walang
katapusang “paper works” kaya kadalasan
nating mariririnig ang salitang “stress” at
kung minsan may balita pang namatay ang
isang guro dahil sa sobrang stress.
Upang maiwasan naman ang ganong
Batong Buhay: Opisyal na publikasyon ng Paaralang Elementarya ng Hayanggabon
ni Jellianne Kate C. Edioma
nagdaang dalawang taon ay sigalot ng
mundo? O sigalot na gawa ng tao? Alin man
doon di natin matukoy dahil sa kasalukuyan
tayo’y abala sa pakikipagbuno ng sakit na
ito na bumago sa mukha ng mundo.
Dumating ang COVID-19 sa buhay ng
tao na para bang magnanakaw na di mo
inaasahan kung kailan susugod at papasok
sa iyong pamamahay kapag ikaw ang
ponterya wala na, talo ka na tiyak luluhod
ka at magmamakaawa.
Bago man ito nananalasa sa buhay
natin ay dati tayong malaya sa lahat
ng bagay. Nagagawa ang gusto at
namumuhay ayon sa ano ang meron tayo,
nasasanay na normal ang takbo ng buhay
sa araw na dumaraan. Lalo na ang sistema
ng edukasyon ay malaki ang pagbabago
kung dati sa paaralan nakikita ang mga
kabataan ,sa panahong iyon ay nasa mga
bahay nag-aaral kasama ang magulang
at mga kapatid. Ano ba ang magagawa
pangyayari at mawala ang stress ng mga
guro ay minabuti na lang na magliwaliw
minsan at pumunta sa mga lugar na
may magagandang tanawin. Isa ito sa
mga paraan upang mailabas ang mga
negatibong enerhiya ng emosyunal na
aspeto ng isang indibidwal na nakakaranas
ng stress lalo na kapag sobrang stress, hindi
na ito magdudulot ng magandang resulta sa
katawan ng tao.
Para naman daw makangiti at makatawa
ng walang iniisip na problema ay nagpunta
ang mga guro sa Amontay beach resort na
matatagpuan sa Nasipit, Agusan del Sur.
Isang beach resort na may magandang
tanawin at malakrystal na dagat at sa gabi
ay parang mga bituin sa langit ang mga ilaw
na kumikinang. Mayroon din itong malawak
na area na pwede kayong maglaro ng iyong
mga kasamahan at sa gabi ay malulunod ka
sa sarap ng musika habang nakaupo sa mga
Bolyum 1 | Isyu 1
kundi ituloy ang laban para sa pagkamit ng
edukasyon.
Kaylaki ng epekto na dulot ng
pandemya biglang nawala ang saya sa
mukha ng bawat isa at kahit saanman
tayo tumingin nababakas sa mga guhit ng
mukha ang mga nagbabagang luha. Ito
ang katotohanan sa panahon na tayo’y
nakikibaka , nakikidigma sa kahirapang
dulot ng pandemya.
Humupa na kaya? Tuluyan na ba tayong
lumaya? Huwag sana tayong mawalan ng
pag-asa. Ang gobyerno ay patuloy sanang
gumawa ng paraan at solusyon na sagipin
tayo sa pagkalugmok at pagkagupo ng
sakit na ito. Sa kasalukuyang panahon
huwag muna tayong lubusang kampanti
baka bukas makalawa isang bangungot
na naman ang gigimbal sa atin. Higit sa
lahat sana maging aral sa bawat tao na
pahalagahan ang buhay at mamuhay na
naayon sa kagustuhan ng maykapal.
kubol o kaya’y mesa.
Isang napakagandang karanasan ng
mga guro ang pagpunta doon at nagkaroon
din sila nang panahon na pag-usapan ang
isyu o gusot sa mga kasamahan para muling
magkasundo, magkaisa at magmahalan.
Nasubukan din ang katatagan nila sa isa’t
isa at determinsayon sa pagkamit ng isang
bagay para sa ikabubuti ng lahat sa mga
larong inihanda ng team leader.
“Kaysarap muling maging bata” ang
wika ng isang guro. Katulad ng mga bata na
walang iniisip na problema o kahit ano basta
ang mahalaga masaya silang maglalaro
kasama ang mga kaibigan. Ka’ya’t kaysarap
maging bata talaga. Kawawa naman
ang mga guro natin na sa araw-araw na
masisilayan ang mag makukulay nilang
ngiti ay nakatago ang mga hikbi. Sana
naman tayong mga kabataan ay hindi
makadagdag sa pasanin at pighati nila sa
buhay. Respituhin at mahalin sila na parang
ating mga magulang dahil sa kanilang mga
aral at kaalamang bigay doon tayo natuto
at nabuo bilang isang kapaki-pakinabang na
indibidwal.
Kung wala ang ating mga guro ay wala
rin tayong marating sa buhay. Kaya subukan
naman nating maging mabuting mga bata
sa loob ng klase at hindi mga pasaway
baka sa isang iglap tayo ang dahilan ng
pagkawala ng kanilang buhay nawa’y hindi
naman sana. Dapat tayo ang inspirasyon at
nagbibigay kulay sa mga tawa at halakhak
na ating nakikita at naririnig at pagdating
ng araw na mauupos na kandila nila ay hindi
tayo malilimutan sapagkat bahagi tayo sa
mga karanasang nagpasaya sa kanilang
buhay.
August 2022 - May 2023

Ang SMS na Hindi Mo Dapat Palampasin
ni Joyce A. Opusa
Isang Nakamamatay na Pagbabago
Bagama’t panahon ng tag-ulan sa
Pilipinas, nakita natin ang malaking
pag-ulan nitong mga nakaraang linggo.
Nakapatay ito ng mga tao, nagdulot ng
mga baha, pagguho ng lupa, at pagkasira
ng ari-arian. Ang sanhi ng sakuna na ito ay
hindi alam. Sa hinaharap, magiging normal
ba iyon? Regular na gumagamit ng shear
line ang mga balita at taya ng panahon.
Ang kahulugan ng salita ay hindi alam.
Ang AMS Glossary of Meteorology ay
naglalarawan ng shear line bilang isang linya
o pinaghihigpitang lugar na may mabilis na
pagbabago ng direksyon ng hangin. Ang mga
bagyo at pag-ulan ay mas madalas sa shear
line dahil sa air convergence. Nagtatagpo
ang malamig at mainit na hangin upang
makabuo ng linya ng paggugupit.
Matapos pilitin ang libu-libong tao
na magpasko sa mga evacuation center,
nagpatuloy ang pag-ulan ng shear line sa
Visayas at Mindanao noong Disyembre
26, 2022. Iniulat ng National Disaster
Risk Reduction and Management Council
(NDRRMC) ang anim na pagkamatay.
Gayunpaman, 3 ang nasaktan at 19 ang
nawawala. Ang pag-ulan ng shear line ay
nakaapekto sa mahigit 100,000 katao,
karamihan sa Northern Mindanao at Eastern
Visayas, ayon sa datos ng NDRRMC.
Sa kamakailang pagtataya ng panahon
na may petsang Enero 11, 2023, isang
low-pressure area (LPA) at shear line ang
nagdulot ng malakas na pag-ulan upang
Batong Buhay: Opisyal na publikasyon ng Paaralang Elementarya ng Hayanggabon
AGHAM AT TEKNOLOHIYA
Nakakakuha ka ba ng mga text ng
NDRRMC? Natakot ka sa ringtone? Naghahanda
ang National Disaster Risk Reduction and
Management Council para sa mga sakuna.
Ipinapadala ng NDRRMC ang mga weather
alert na ito sa lahat ng Filipino mobile phone
subscribers sa panahon ng bagyo at matinding
pag-ulan.
Nakakatanggap ka ng mga SMS message
mula sa early rainfall warning system ng
NDRMMC upang matiyak ang kaligtasan at
kahandaan ng publiko sa panahon ng mga
sakuna, lalo na sa mga lugar na madalas baha.
Ang mga mensaheng SMS ay nagbabala sa mga
bagyo, labis na ulan, pagbaha, at lindol. Bago
ito ihatid sa mga telecommunications carriers
para sa pampublikong pamamahagi, isinasalin
nito ang isang PAGASA rainfall warning advisory
sa isang maikli, naiintindihan na mensahe ng
Filipino.
Ang Free Mobile Disaster Notifications Act ay
nangangailangan ng mga telecom na alertuhan
ang mga kliyente ng NDRRMC at iba pang mga
abiso ng gobyerno nang walang bayad (Republic
Act 10369). Ang sistema ng babala sa ulan ng
Pilipinas ay maaaring mukhang sobra-sobra
hanggang sa suriin mo ang mga mensahe. Ang
mga babala nito ay dapat na seryosohin upang
maaari mong agad na lumikas sa iyong tahanan at
ni Jia Me D. Pedrozo
patuloy na makaapekto sa rehiyon ng Bicol,
Visayas, at Mindanao dahil sa pinagsamang
epekto ng LPA at ng shear line, na
nagdudulot ng pagbaha at pagguho ng lupa.
Huling namataan ang LPA sa layong 295
kilometro silangan ng Hinatuan sa Surigao
del Sur. Ang LPA ay malabong maging isang
tropical cyclone sa susunod na 24 na oras.
Gayunpaman, naniniwala ang PAGASA
(Philippine Atmospheric, Geophysical, and
Astronomical Services Administration) na
maaari itong maging isang bagyo sa mga
susunod na araw. Ang LPA at shear line ay
nagdadala ng kalat-kalat na pag-ulan at
pagkidlat-pagkulog sa Bicol, Visayas, at
Mindanao.
Ang patuloy na mga kaganapang ito ay
nagdulot ng mga baha, pagguho ng lupa,
pinsala sa ari-arian, at takot sa panahon ng
matinding pag-ulan. Malaking pinsala sa
kabuhayan ng mga tao at maaaring mauwi
Bolyum 1 | Isyu 1
|9
ma-secure ang iyong sasakyan laban sa pagbaha.
Gumagamit ng color codes ang PAGASA
rainfall warning system ng Pilipinas. Inilalarawan
nila ang mga buhos ng ulan at panganib sa baha.
Ang mga kulay na ito ay nagpapahiwatig ng
kinakailangang tugon ng komunidad. Naglabas
ang PAGASA ng yellow rainfall warning dahil
sa malakas na pag-ulan na tinatayang aabot sa
tatlong oras. Maaaring baha ang mga lugar sa
mababang lupain at tabing-ilog. Ang mga alerto
sa orange na ulan ay nagpapahiwatig ng malakas
na pag-ulan na magpapatuloy nang hindi bababa
sa tatlong oras. Maaaring bumaha ang mababang
lugar at ilog. Ang mga pulang ilaw ng babala ay
nagpapahiwatig ng masamang panahon na
magpapatuloy nang hindi bababa sa tatlong
oras. Mabilis na kumilos dahil malapit na ang
matinding pagbaha. Mabilis na lumikas sa mga
apektadong lugar. Ang mga apektadong lugar
ay nangangailangan ng higit na pagbabantay
at pagsubaybay sa panahon. Tandaan na ang
mas madidilim na kulay ay nagdudulot ng mas
maraming pinsala.
Ang babala na tulad nito sa panahon ng
mga natural na kalamidad ay makapagliligtas
ng mga buhay at ari-arian. Maaaring mangyari
ang malakas na pag-ulan kahit na walang
masamang panahon. Tulad ng sinabi minsan ni
Petra Nemcova “Hindi natin mapipigilan ang mga
natural na sakuna ngunit maaari nating armasan
ang ating sarili ng kaalaman: napakaraming
buhay ang hindi kailangang mawala kung
mayroong sapat na paghahanda sa sakuna.”
sa taggutom. Ang pagbabago ng klima ay
nagdulot ng iba’t ibang nakamamatay na
pagbabago na kasalukuyan nating nakikita.
Ang pag-abuso sa ating kapaligiran at
mga mapagkukunan ay nagdulot ng mga
pagbabago, kaya dapat nating tanggapin
ang mga ito nang masakit. Kailangan nating
mag-isip nang maaga upang makaligtas sa
mga pagbabagong ito.
Maaari lamang tayong maghanda at
matutunan kung paano ito hawakan. Ina-
update ng NDRRMC ang mga antas ng
pag-ulan at hinihimok ang mga residente
sa mga partikular na lugar na maging
alerto at maging alerto para sa posibleng
paglikas sa mas mataas na lugar. Upang
mapangalagaan ang iyong sarili at ang iba,
dapat maghanda para sa mga posibleng
sakuna, makinig sa broadcast, at sundin ang
payo ng awtoridad.
August 2022 - May 2023
 10 | AGHAM AT TEKNOLOHIYA
Mga Online Games: Bagong Pagkahumaling ng Kabataan
Maglaro.. Magsaya.. Ulitin
ni Graig David C. Quering

games ay nagbibigay ng mas mahusay na mga Kinumpirma ng International Olympic

Tinatanggap ang teknolohiya ng mga
kabataan, partikular na sa larangan ng
paglalaro. Ang mga kabataang Pilipino
ngayon ay nahuhumaling sa paglalaro
ng computer o mobile games online. Mas
gugustuhin nilang maglaro ng online
games kaysa maglaro ng pisikal. Pero bakit
nahuhumaling ang mga kabataan sa online
games?
Bukod sa katotohanan na ang mga online
graphics at kapana-panabik na dinamika, ang
katanyagan ng online games ay pangunahin
dahil sa kaginhawahan at accessibility na
inaalok nito. Mae-enjoy na ng mga manlalaro
ang kanilang mga paboritong laro mula sa
kahit saan sa buong mundo hangga’t mayroon
silang koneksyon sa internet. Maaari nitong
payagan kang maging iyong sarili at tuklasin
ang iba’t ibang personalidad sa isang ligtas
na kapaligiran nang walang nakakakilala sa
iyo sa pisikal na mundo. Nagbibigay ito ng
kaginhawaan sa mga manlalaro sa malayang
paggalugad ng mga iniisip at damdamin na
maaaring hindi nila kumportableng gawin
kahit saan pa. Sa isang artikulong inilathala sa
USA Today, ang mga popular na dahilan ay ang
mga video game ay nagdudulot ng kagalakan
(93%), nagbibigay ng mental stimulation
(91%) at nagbibigay ng stress relief (89%).
Ang magandang bahagi ay nasa mental
health, kung saan ang mga tao ay kumonekta
sa pamamagitan ng mga laro at nasiyahan
sa mga nakabahaging karanasan, lalo na sa
panahon ng isolation na dala ng pandemya.
Sa ibang banda, parami nang parami
ang mga tao sa buong mundo ang lubos
na nakatuon at interesado sa Esports. Ang
Esports, maikli para sa electronic sports, ay
isang kumpetisyon sa video game. Ang mga
esport ay madalas na nag-oorganisa ng mga
multiplayer na kumpetisyon sa video game,
lalo na sa pagitan ng mga propesyonal na
manlalaro, isa man o bilang mga koponan.
Committee (IOC) na ang inaugural nitong
Olympic Esports Week ay magaganap sa
Singapore sa pagitan ng 22 at 25 June 2023.
Ang anunsyo ay nagmamarka ng susunod
na malaking hakbang sa pagsuporta sa
pagpapaunlad ng virtual na sports sa loob
ng Olympic Movement at higit na pakikipag-
ugnayan sa kompetisyon mga manlalaro.
Kamakailan, ipinakita ng mga Pinoy
professional player ang kanilang galing sa
Mobile Legends. Nangibabaw ang Blacklist
International at Echo, mga Pilipinong koponan
sa M4 World Championship at tinalo nila ang
mga manlalaro mula sa Brazil, America,
MENA Region, at iba pang bansa sa Asya.
Ang dominasyon ay nagpaalab sa maraming
Pinoy gamers sa kanilang adhikain na maging
propesyonal na manlalaro sa Mobile Legends,
League of Legends, Dota 2, Valorant, Call
of Duty at marami pang iba sa international
stage.
Ang mga online na laro ay hindi na para
lamang sa libangan; may mga manlalaro rin
na umunlad sa Esports. Higit pa rito, marami
pang iba ang kumikita rito sa pamamagitan
ng paglalaro, paggawa ng content, at iba pa.
Bagama’t maaari itong magkaroon ng mga
negatibong kahihinatnan kapag inabuso,
mayroon din itong maraming positibong
resulta para sa mga manlalaro at iba pa. Ito ay
isang bagay lamang ng pangangalaga sa sarili
sa pamamagitan ng disiplina at kontrol.

SIM Registration Law: Ano Ang Dapat Mong Malaman?
ni Jesela C. Condeza
Ang data ay ang problema sa polusyon sa panahon
ng impormasyon, at ang pagprotekta sa privacy ay ang
hamon sa kapaligiran.- Bruce Schneier
Nakatanggap ka na ba ng kakaibang tawag
sa telepono o text message? May sumubok bang
manghingi ng pera o load sa pamamagitan ng pag-
claim na nasa ospital siya at may emergency? Ito ang
mga kamakailang alalahanin ng maraming Pilipino.
Ang seguridad at privacy ng data ay mga pangunahing
isyu na nangangailangan ng agarang atensyon mula sa
mga awtoridad.
Nilagdaan ni Pangulong Ferdinand “Bongbong”
Marcos, Jr. bilang batas ang SIM Registration Act o
Republic Act No. 11934 noong Oktubre 10, 2022. Ang
pangunahing layunin ng Batas ay i-utos ang lahat ng
public telecommunications entities (PTEs) na hilingin
ang pagpaparehistro ng SIM mga card bago ang
kanilang pagbebenta at pag-activate, upang itaguyod
ang pananagutan at magbigay ng tagapagpatupad ng
batas ng isang tool sa pagkakakilanlan para sa paglutas
ng mga krimen. Nilalayon nitong bawasan ang mga
text scam at iba pang cybercrimes sa pamamagitan
ng pag-regulate sa paggamit ng Subscriber Identity
Module (SIM) card.
Paano namin irerehistro ang aming mga SIM card?
Mayroon lamang tatlong madaling hakbang. Ang unang
hakbang ay bisitahin ang website o online na platform
ng iyong SIM card provider, dapat mong gawin ang
isang “control-numbered electronic registration form”
na mangangailangan ng iyong buong pangalan, petsa
ng kapanganakan, kasarian, address ng tahanan, SIM
number at serial number . Ang ikalawang hakbang ay
ding gumamit ng mga ninakaw na SIM card o ID,
email, at mobile na numero ng iba’t ibang bansa
para magsagawa ng cyberattacks, pagnanakaw ng
pagkakakilanlan, online na panloloko, at mga paglabag
sa data, hindi pa banggitin na ang mga nakarehistrong
ang gumagamit ay dapat magpakita ng isang wastong
user ay maaaring maging paksa ng pagsubaybay.
dokumento ng pagkakakilanlan na may larawang
Sa kasalukuyan, nagpapatuloy ang
ibinigay ng pamahalaan. Ang ikatlong hakbang ay
pagpaparehistro ng mga SIM card at sinusuportahan ng
dapat mong ipahayag na ang impormasyong ibinigay
Local Government Units ang thrust sa pamamagitan ng
ay totoo at tama. Ang mga kasalukuyang may hawak
pagbibigay ng mga istasyon at lugar na tumutugon sa
ng SIM card ay kinakailangan ding irehistro ang
mga nangangailangan ng tulong sa pagpaparehistro,
kanilang mga SIM card sa loob ng 180 araw mula sa bisa
lalo na ang mga senior citizen at mga magulang. Ang
ng batas. Ang pagkabigong gawin ito ay magbibigay ng
pagkapribado ng data at pagiging kompidensyal ay
awtorisasyon sa telco na awtomatikong i-deactivate
lubos na sinusunod sa Batas sa Pagpaparehistro ng SIM
ang SIM number at pagpaparehistro.
Card.
Isa sa mga pakinabang ay ang mga
telekomunikasyon at direktang nagbebenta ng mga
SIM card ay magbebenta lamang ng mga card sa mga
taong nagpapakita ng valid photo ID, na tinitiyak na
ang lumang SIM card ay pagmamay-ari ng nasabing
indibidwal. Bukod dito, ang pagpaparehistro ng SIM
card para sa mga menor de edad ay magdadala ng mga
pangalan ng isang pumapayag na magulang o tagapag-
alaga. Ang mga ito ay itinuturing na makakatulong
sa paghinto at pagsubaybay sa mga scam at phishing
dahil ang data sa kung sino ang nagmamay-ari ng isang
partikular na account ay madaling masubaybayan kung
kinakailangan. Ito ay hahantong sa pagbaba ng bilang
ng mga scam at krimen sa bansa.
Gayunpaman, ang isang kahinaan ay ang
pagpaparehistro ng mga SIM card ay “may potensyal na
ilagay sa panganib ang seguridad, privacy, at kapakanan
ng mga mamamayan,”. Bukod dito, ang pagkakaroon
ng isang sentral na database para sa impormasyon ng
mga subscriber ay magiging isang kaakit-akit na target
para sa mga cyber attacker at hindi magagarantiyahan
ang 100% na seguridad. Ang mga kriminal ay maaari

Batong Buhay: Opisyal na publikasyon ng Paaralang Elementarya ng Hayanggabon Bolyum 1 | Isyu 1 August 2022 - May 2023

Pinataub ng Maestra ng Claver
District ang Claver National High School’s
Mentors,14-6, sa Women’s Basketball
para sa Claver Local Government Unit
Inter-Agency Sports Tournament noong
Nobyembre 28, 2022, sa Ladgaron
Gymnasium.
Nanguna si Agnes Galinato na may 5
puntos; Jocelle Auceran na may 3 puntos.
Sumabak naman ang iba pang mga manlalaro
na sina Aileen Buisa, Nancy Belaya, Rona
Taro, Elvelin Elacion na humantong sa panalo
ng koponan.
Sa unang quarter, nangunguna ang
Maestra laban sa Mentors na may 6-0 score
dahil sa mabilis na pag-assist ni Taro at three-
point shot ni Auceran na nagpasaya sa mga
Katatagan ang puhunan
Propesyon..Ambisyon.. at simpleng
gawain sa araw-araw ay mga bagay na
kailangan ng determinasyon, dedikasyon, at
pagsisikap upang pagtagumpayan ito.
Hindi matatawaran ng anumang halaga
ang ipinamalas na galing at pagsisikap ng
mga guro sa larong women’s basketball sa
Inter-agency League na isinagawa ng lokal
na pamahalaan ng Claver upang maibsan ang
mga lungkot, lumbay at hirap na pinagdaanan
ng mga tao sa panahon ng pandemya.
Apat sa aming mga guro ang
sumali sa womens’ basketball league ito ay
sina, Rona L. Taro, Nancy B. Lacuna, Aileen
L. Buisa, at Elvelin A. Elacion. Sila ang mga
gurong tinguriang “Bagtik” ayon sa kolokyal
na salita sa aming lugar. Ayon kay Gng. Rona
Taro, na hindi daw niya makakalimutan at
laging babalikbalikan ang mga tuwa at saya
na kanilang naranasan.
Hindi man pinalad na masungkit nila
ang kampionato at nasa pangatlong pwesto
lang sila ay labis na ang kanilang pasasalamat.
Dahil ang premyo ay hindi mahalaga kundi ang
karanasan na kanilang nakamtan. Kulang man
sila sa training at kasanayan ay naipamalas pa
rin nila ang kanilang galing at pagkakaisa sa
larong ito.
Maraming pagsubok ang kanilang
napagdaanan dahil guro sa umaga, manlalaro
sa gabi. Pagod man pero laging lumalaban
basta sinisiguradong ang mga mag-aaral ay
hindi napapabayaan. Minsan nga naitanong
ko kay Gng Aileen Buisa kung kaya pa ba
Batong Buhay: Opisyal na publikasyon ng Paaralang Elementarya ng Hayanggabon
Maestra pinataub ang Mentors
ni Angelo G. Suico
tao.
Ang sigawan ng mga tao ay nagpasigla
sa Maestra sa ikalawang quarter habang
sinusubukang i-shoot ni Buisa ang bola mula
sa isang mabilis na break habang tinatangka
ng kalaban na kunin ang bola mula sa likuran.
Sa ikatlong quarter ng laro, sinubukan ng
Mentors ang lahat ng kanilang makakaya na
makaiskor ng higit sa Maestra ngunit walang
resulta, apat lamang ang naitala sa kabuuan.
Ang Maestra ay nagtatapos sa ikaapat na
quarter ng laban na may 14-6 na kalamangan
dahilan para maging kwalipikado sila para sa
semi-finals sa Women’s Basketball League.
Ang mga manlalaro ng Claver District
Teacher ay nagbigay sa lahat ng kanilang
makakaya at maabot ng kanilang abilidad
sa kabila ng mga paghihirap na dala ng mga
hadlang sa oras at mga ekstrakurikular na
aktibidad.
“Kami ay nagpapasalamat sa ating
Municipal Mayor Georgia D. Gokiangkee sa
buo nitong Inter-Agency Sports Tournament
dahil pinahuhusay nito ang pisikal, mental at
panlipunang kalusugan ng bawat empleyado
dahil pinatitibay nito ang pagkakaisa sa bawat
unit sa pamamagitan ng sportsmanship,”
ni Angelo G. Suico
nila, natawa na lang ako sa kanyang sagot, “
Tibay katawan basta may Alaxan”. Ito lang
daw ang katapat sa pananakit ng kalamnan
para hindi matalo sa laban. Nakakatawa man
pakinggan pero napagtanto kong basta may
determinasyon ay kayang lagpasan lahat ng
hadlang.
Ito rin ay isang patunay na ang mga
guro ay talentado. Kahit anong laban ay hindi
uurungan, gaano man kahirap ay kayang
lampasan mapalaro man ito o sa anumang
larangan nangingibabaw ang talento ng guro
Bolyum 1 | Isyu 1
SPORTS | 11
sabi ni Gng. Jean L. Acelo, ang District Sports
Coordinator.
“Gustung-gusto kong maging bahagi ng
pangkat na ito dahil napakasayang lumahok
sa mga palakasan sa panahon ng dalawang
taong pandemya, nakakapaglaro at nag-
e-enjoy ako kasama ang aking mga dating
estudyante,” pahayag ni Agness Galinato,
ang kapitan ng koponan.
Haharapin ng Maestra ang Taganito HPAL
Nickel Corporation na makikipagkumpitensya
para makuha ang ikatlong puwesto sa
Disyembre
6, 2022, sa
L a d g a r o n
Gymnasium.
kahit saan man. Kaya huwag nating maliitin
ang pagiging guro, ito ay propesyong dapat
ipagmalaki dahil lahat ng propesyon ay
nagmula sa kanilang mga kamay na siyang
humubog at nagbigay kaalaman sa mga
kabataang pag-asa ng ating bayan.
Lagi rin nating tatandaan na tayo ay
Pilipino tatak na matibay sa kahit anong unos na
napagdaanan. Hindi susuko sa anumang laban
basta lahat tayo nagkakaisa, nagmamahalan
at may malalim na pananampalataya sa Diyos.
August 2022 - May 2023
12 | SPORTS
Kampay para sa tagumpay
Determinasyon.. tiwala sa sarili.. at
Pananalig sa Diyos
Mga kaugaliang taglay ng isang
tao na may matayog na pangarap sa
buhay. Bawat isa ay nagsusumikap at
nakikipaglaban sa hamon ng buhay
dahil sa mga pangarap na nais maabot
at matagumpayan sa tamang panahon.
Ito ang mga kaugaliang tamo ng mga
munting swimmers ng Hayanggabon
Elementary School na sina Vince
Ensinada, Nissy Jean S. Marquez, at
Althea Jorigue. Ang mga batang ito ay
nakatira sa maliit na isla na tinatawag
na “white sand” na makikita sa harap ng
Hayanggabon port.
Makikita mo sa mga batang ito ang
determinsayon na makapagtapos sa
pag-aaral. Hindi sila lumiliban sa klase
kahit may mga panahon na binabayo
ang sinasakyan nilang maliit na bangka
ng masamang panahon at may mga
pagkakataon ding walang maghahatid
Batong Buhay: Opisyal na publikasyon ng Paaralang Elementarya ng Hayanggabon
ni Jhonder A. Tismo
sa kanila putungong paaralan.
“Salat man ang pamumuhay ng mga
batang ito ay hindi mo maririnig sa kanila
ang reklamo at kawalan ng pag-asa
upang ipagpatuloy ang pag-aaral” ayon
kay Gng. Doresa T. Enano ang kanilang
adviser at coach. Nasa ikalimang baitang
ang mga batang ito ang dalawa sa kanila
ay magkapamilya pa na sina Vince at
Nissy.
Silang tatlo ang pinalad na nanalo
sa free style swimming competition sa
isinagawang eliminasyon sa Distrito ng
Claver sa Brgy. Lapinigan noong Enero
28, 2023 na nilalahokan ng labing anim
(16) na paaralang Elementary ng Claver.
Ang mga nanalo ay kasali sa ginanap
na Unit Meet ng CLABAGIPLA (Claver,
Bacuag, Gigaquit, at Placer) noong ika-
apat ng Pebrero.
Hindi man pinalad ang tatlong
manlalangoy namin para sa Division
Athletic Meet (DAM) ngayong Pebrero
Lupon ng Editoryal
Punong Patnugot:
Tagapangasiwang Patnugot:
Patnugot sa Balita:
Patnugot sa Edtoryal:
Patnugot sa Lathalain:
Patnugot sa Isports:
Patnugot sa Pagwawasto:
Tagapagkuha ng Larawan:
Kartonista:
Agham at Teknolohiya:
Adviser:
Ulong Guro:
Bolyum 1 | Isyu 1
9, 2023 dahil sa kakulangan sa training at
panahon na inilaan para mapahusay ang
kanilang galing ay ipinakita pa rin nila
ang dterminasyon na manalo.
Sa pagkampay ng kanilang mga
kamay ay dala ang pangarap na makamit
ang tagumpay at sa bawat paglangoy
ay may mga kuwento ang bawat isa na
siyang kanilang inspirasyon na lumaban
sa abot ng kanilang makakaya. Hindi man
pinalad ngunit isang karanasan na hindi
nila malilimutan at minsan nagpangiti
sa kanilang mga puso sa pagkakataong
ibinigay sa kanila na kulayan ang mga
munting pangarap nila sa buhay.
Matalo man o manalo patuloy pa rin
tayong kakampay sa ating mga kamay
at lumaban sa hamon ng buhay upang
ang tugatog ng tagumapy ay makamit
natin basta hindi tayo padadaig sa alon
na ating pagdaanan.
Jellianne Kate C. Edioma
Ryzan S. Libre
Dimple Jean C. Basul
Gelei M. Barza
Ivan Carl A. Villanueva
Angelo G. Suico
Harlem Faith E. Lagrosas
Mark Joeferson C. Condeza
Darwin L. Taroja / Jimboy A. Tismo
Joyce A. Opusa
Mechelou B. Cuartero
Beda G. Murcia
August 2022 - May 2023