SIPRMARRSIA DHE

KARAKTERISTIKAT E SAJ

DEKLARAT E AUTORSIS

Un Kujtim Baraliu deklaroj se n shkrimin e punimit kam respektuar rregullat etike t puns
shkencore dhe akademike t Institucioneve Universitare dhe rregulloret relevante pr shkrimin e
punimeve t tilla, si standardin APA dhe standarde tjera pr punime t diploms.
Gjat punimit t tems, un kam prdorur literatur t autorve vendas dhe shkrime e punime t
autorve t huaj t cilat i kam marr nga Interneti. Dshmoj se pr do informacion t
shfrytzuar nga interneti, kam treguar burimin e tij n bibliografin e punimit, n prputhje me
rregullat e shkrimeve t tilla.
Kujtim BARALIU
 KUJTIMI

PRMBAJTJA

2
# ABSTRAKTE 5
1. NJOHURIT THEMELORE PR SIPRMARRJEN 6
1.1 Kuptimi dhe funksioni i siprmarrjes 6
1.2 Kuptimi i termit siprmarrje dhe funksionet e saj 8
1.3 Funksionet e siprmarrjes 9
1.4 Karakteristikat e siprmarrjes 10
1.5 Ndrmarrsia dhe Siprmarrsi 11
1.6 Siprmarrsi si Menaxher 12
1.7 Siprmarrsi si drejtues biznesi 12
2. SIPRMARRJA SI VEPRIMTARI NJERZORE 14
2.1 Aftsit siprmarrse 14
2.2 Qllimet e siprmarrjes 18
2.3 Lidhja midis qllimeve t siprmarrjes dhe veprimtarive njerzore 20
2.4 Organizimi i siprmarrjes 23
2.5 Rreziqet dhe dshtimet e siprmarrjes 23
3. SIPRMARRJA DHE BIZNESI 26
3.1 Format e siprmarrjes 26
3.2 Siprmarrjet private 28
3.3 Format e organizimit t biznesit 28
3.4 Fillimi i nj biznesi t vogl 34
3.5 Organizimi i brendshm i nj biznesi 37
3.6 Menaxhimi i nj biznesi 37
3.7 Cikli i jets s nj biznesi 40
4. STRUKTURA E ORGANIZMIT T BIZNESEVE 42
4.1 Struktura vertikale e organizimit t biznesit 42
4.2 Struktura horizontale e organizimit t biznesit 43
# REZYME 45
# LITERATURA 46

2
 KUJTIMI

# ABSTRAKTE

Ndrmarrsia1 i referohet aftsis s nj individi pr t kthyer idet e veta n veprime konkrete

t puns. Ajo prfshin krijimtarin, novacionin dhe marrjen prsipr t rrezikut t llogaritur m
par, si dhe aftsin pr t planifikuar dhe menaxhuar projektet n mnyr q t arrihen
objektivat e vendosur. Kjo mbshtet t gjith veprimtarin e prditshme si n shtpi, ashtu dhe n
shoqri dhe q i bn punonjsit m t vetdijshm pr kontekstin e puns s tyre dhe m t aft
pr ti shfrytzuar m mir mundsit dhe aftsit e tyre, si dhe siguron nj bazament t fort pr
siprmarrsit pr t krijuar dhe uar prpara nj aktivitet social ose tregtar.
Siprmarrja nga Petter Kilby2 sht krahasuar me mamutin; Ajo sht nj kafsh e madhe, e
rndsishme, q gjuhet nga shum individ t cilt prdorin mjete e kurthe personale, ndrsa t
gjith q pretendojn se e kan par thon se ajo sht nj kafsh shum e madhe, e strmadhe
por nuk bien n nj fjal, sa i prket tipareve t saj. Edhe pse nuk e kan gjetur strofullin dhe
vendin ku jeton me kujdes t veant, disa gjuetar pretendojn se kan prdorur si karrem3
ushqimin e tyre t preferuar duke ia drejtuar kafshs n nj pjat dhe pastaj ajo sht afruar dhe
ata e kan qlluar, duke pretenduar se m pas kafsha q kan vrar sht mamuthi. Krkimi
vazhdon m tej, ndrsa pr t mos i ngatrruar m tepr gjrat, do ishte m mir ti kthehemi
prkufizimit tradicional t shtjes s ndrmarrses (siprmarrses).
N kuptim m t gjer, me siprmarrje kuptojm; marrjen prsipr nga nj pronar ose shoqri
kapitaliste e nj ndrtimi apo e nj pune prej t tjerve sipas nj marrveshjeje, pr t nxjerr
fitime. Ndrsa siprmarrsi sht pronar kapitalist q drejton nj ndrmarrje t veten ose q
merr prsipr t bj nj pun pr t tjer, duke nxjerr fitime pr veten e tij apo pr nj rreth t
ngusht aksionarsh. Pra siprmarrs sht personi q organizon nj biznes duke mare parasysh
edhe riskun, me qllim prfitimi. Prandaj me t drejt nj fjal e urt popullore thot se: Vetm
ata q luajn kan gjasa reale q t fitojn.
Fjal kryesore: siprmarrsit, ndrmarrsia, menaxheri, konkurrenca, biznesi, zhvillimi.

1. NJOHURIT THEMELORE PR SIPRMARRJEN

1
Ndrmarrsia apo Siprmarrsia, sht fjal me kuptim t njjt. E para prdoret m shum n Kosov,
ndrsa shprehja e dyt m shum n Shqipri, por q kan domethnie t njjt.
2
http://www.gdrc.org/icm/micro/define-micro.html - Entrepreneurship, Paul Di-Masi.
3
Karrem tagji, joshje, karot...

3
 KUJTIMI

# HYRJE
1.1 Kuptimi dhe funksioni i siprmarrjes

Siprmarrs sht personi qe organizon dhe menaxhon nj detyre (biznes) duke mare parasysh
riskun, me qllim prfitimi. Nxitja e iniciativs dhe e shpirtit t siprmarrjes sht nj nga tet
kompetencat kye pr arsimin n vendet e Bashkimit Evropian. Siprmarrja, prcaktohet si
aftsia e individit pr t kthyer idet n veprime konkrete. Siprmarrja si kompetenc kye
prfshin: krijimin, inovacionin, dhe pranimin e rrezikut (marrjen e riskut) si dhe aftsin pr t
planifikuar dhe menaxhuar projekte me qllimin e vetm arritjen e objektivave.
Siprmarrja mund t jet nj nga opsionet e karriers suaj jetsore. N rastin kur ju do t krijoni
dhe oni prpara nj siprmarrje, ather ju do t quheni siprmarrs. Por far kuptojm me
siprmarrs dhe siprmarrje? Siprmarrsi sht nj person i cili fillon nj siprmarrje, nj
veprimtari pune dhe biznesi. Ka disa prkufizime pr siprmarrsin. Kshtu p.sh, ekonomistt e
shohin at si: faktorin e katrt t prodhimit, s bashku me tokn e puns, fuqin puntore dhe
kapitalin, ndrkoh q sociologt mendojn se ka komunitete dhe kultura t caktuara t cilat e
promovojn siprmarrjen dhe n kt rast themi se kto kultura kan shum iniciativa n fushn
ekonomike.
T tjer akoma mendojn se siprmarrsit nuk jan gj tjetr vese shpiksit q dalin me ide t
reja pr produktet, tregjet ose teknikat. Pr ta thn m thjesht, nj siprmarrs sht dikush q
percepton mundsi, organizon burimet e nevojshme pr ta shfrytzuar kt mundsi dhe n fund
e shfrytzon at mundsi q i jepet. Kompjutert, telefonat celular, tablete t ndryshme,
aplikacionet n internet, makinat e internetit, makinat larse, ATM-t e bankave, kartat e kreditit,
shrbimet postare dhe shrbimet e fast food-it jan t gjith shembujt t ideve siprmarrse t
cilat u konvertuan n produkte apo shrbime pr qytetart dhe profit t madh pr siprmarrsit e
ktyre siprmarrjeve. M posht do t rendisim disa prkufizime tipike dhe prfaqsuese t
termit siprmarrje. Thuhet se origjina e fjals siprmarrje rrjedh nga frngjishtja
entrependre4 q ka kuptimin ndrmerr dika, fillo t bsh dika.

4
Frengjishtja mesjetare, entreprendre to begin something, undertake- (shih sipr!).

4
 KUJTIMI

Riard Kantilon5 (Cantillon) q n vitin 1725 kishte thn se: Siprmarrsi sht nj person q
paguan nj mim t caktuar pr nj produkt pr ta rishitur at me nj mim t pasigurt, duke
marr n kt mnyr vendime pr sigurimin dhe prdorimin e burimeve e pr pasoj duke
pranuar edhe rrezikun e siprmarrjes.
Jean-Baptiste Say6, n vitin 1803 theksoj se: Siprmarrsi sht nj agjent ekonomik q
bashkon t gjitha mjetet e prodhimit - tokn e dikujt, forcn puntore t dikujt tjetr dhe kapitalin
prsri t dikujt tjetr dhe n kt mnyr prodhon nj produkt. Nga shitja e produktit n treg ai
paguan qiran e toks, pagat e puntorve, interesin mbi kapitalin dhe ajo q mbetet sht fitimi i
tij. Ai i transferon burimet ekonomike nga nj zon me produktivitet t ult n nj zon me
produktivitet m t lart dhe t ardhura m t mdha.
Shumpiter (Schumpeter7), n vitin 1934 deklaroj q: Siprmarrsit jan shpiksit t cilt
prishin nj proces t numrimit n vend t produkteve dhe shrbimeve ekzistuese dhe e
prdorin at pr t ngritur produkte dhe shrbime t reja.
Dejvid Mac Klilend (David McClleland), (viti 1961) theksonte se: Siprmarrsi sht nj
person me krkesa t mdha pr arritur dika, pra ai sht mjaft energjik dhe barts i rrezikut.
N ann tjetr Piter Druker (Peter Drucker), (viti 1964) thoshte se: Siprmarrsi sht n
krkim t ndryshimit, i prgjigjet atij dhe shfrytzon mundsit. Shpikja sht nj mjet i veant
pr nj siprmarrs n mnyr q prmes nj siprmarrjeje efektive ai t konvertoj nj burim n
nj burim tjetr. Nj ekonomist tjetr i kohs son, Kilby (viti 1971), thekson rolin e nj
siprmarrsi imitues i cili nuk shpik vet, por imiton teknologji t shpikura nga t tjert. Ai thot
se siprmarrsit jan shum t rndsishm n ekonomit n zhvillim. Ndrsa Albert Shapiro
(viti 1975) thot se: Siprmarrsi merr iniciativn, pranon rrezikun e dshtimit dhe ka t
zhvilluar nj kontroll t brendshm, (vetkontroll).
N fund sipas Robert Hisrich8 - siprmarrja sht nj proces i krijimit t nj gjje q sht
ndryshe nga ajo q ekziston dhe q ka vlern e saj e t dedikimit t kohs dhe t prpjekjeve

5
Richard Cantillon ekonomist i njohur Irlandez-Francez, i cili kontribuoj shum n fushn e
ekonomis s asaj kohe, i njohur edhe me thnien siprmarrja si barrier e rrezikshme n teorin
monetare.
6
Jean-Baptiste Say ekonomist i njohur francez, i cili kishte pikpamje klasike dhe liberale pr
ekonomin duke i argumentuar idet e tij me konkurrencn tregut dhe ekonomin e tregut t lir.
7
Joseph Alois Schumpeter ekonomist i njohur austriak.
8
Entrepreneurship, by Robert Hisrich, Michael Peters and Dean Shepherd, McGraw-Hill, 2012

5
 KUJTIMI

duke prfshir rrezikun financiar, fizik dhe social pr t sendrtuar nj shprblim material ose nj
knaqsi personale. Nga gjith kto prkufizime, kuptohet se sht mjaft e vshtir t gjendet nj
prkufizim i sakt i ndrmarrsit dhe siprmarrsish, mirpo sipas ekonomistit Weikham (2003),
atributet e siprmarrsit jan:
a) Rreziku (risku),
b) Efektiviteti dhe
c) Inovacioni.
Ndrsa ekonomisti i njohur amerikan, Donald F. Kuratko9 (1998) i numron katr karakteristika
kryesore pr siprmarrsin, e ato jan:
1) Njohja e shanseve n treg,
2) Gatishmria pr pranimin e rrezikut,
3) Aftsia pr t siguruar resurset apo burimet pr investime dhe
4) Aftsia pr t menaxhuar biznesin.
Ekzistojn edhe atribute tjera q e karakterizojn profilin e nj siprmarrsi, si jan: dshira pr
marrjen e prgjegjsis, preferenca pr nj rrezik t menaxhuar, vetbesimi i lart n aftsin pr
sukses, energjia e madhe, oraret e zgjatura t puns, etj.

1.2 Kuptimi i termit siprmarrje dhe funksionet e saj

N literaturn e cila prshkruan proceset e biznesit mund t gjenden shum prkufizime t

siprmarrjes. Prkufizimi m i hershm i siprmarrjes, q daton nga shekulli i tetmbdhjet,
fokusohej n prshkrimin e saj si nj proces ekonomik i cili mban rrezikun e blerjes me mime t
caktuara dhe t shitjes me mime t pasigurta.
M von, termi zgjerohet duke e prfshir konceptin e siprmarrjes te faktort e prodhimit dhe
duke i br kshtu nga tre n katr t till (toka, puna, kapitali dhe siprmarrja). Ky prkufizim i
oi t tjert n pyetjen nse siprmarrja kishte ndonj funksion unik apo ajo ishte thjesht nj
form e menaxhimit. Koht e fundit, n prcaktimin e siprmarrjes u shtua koncepti i
inovacionit. Shpikjet dhe risit mund t lulzojn n shum kategori: risi procesi, risi e tregut,
risi produkti, risi faktori dhe risi organizative. Prkufizimet m t fundit e kan prshkruar
siprmarrjen si prfshirje n krijimin e ndrmarrjeve t reja, ndrsa siprmarrsin si themelues.

9
Introduction to Entrepreneurship Donald Kuratko, South-Western Cengage Learning, 2009

6
 KUJTIMI

Siprmarrja mund t prshkruhet si proces i veprimit q nj siprmarrs ndrmerr pr t krijuar

ndrmarrjen e tij. Siprmarrja sht nj veprimtari krijuese. Ajo sht aftsia pr t krijuar dhe
pr t ndrtuar dika praktikisht nga hii; sht aftsia pr t nuhatur mundsi atje ku t tjert
shohin kontradikta, kaos dhe konfuzion.
Siprmarrja ka t bj me aftsin dhe gatishmrin pr t marr prsipr projektimin,
organizimin dhe menaxhimin e nj veprimtarie t frytshme, pavarsisht rreziqeve t mundshme,
me qllim fitimin. N ekonomi, siprmarrja sht konsideruar si nj faktor prodhimi, krahas
faktorve t tjer q jan toka, puna, burimet natyrore dhe kapitali. Pra, ajo prbhet nga
veprimtari t shumta t cilat prfshijn krijimin, konceptimin dhe drejtimin e nj ndrmarrjeje.
Siprmarrja si kompetenc kye prfshin krijimtarin, inovacionin dhe marrjen e rrezikut si dhe
aftsin pr t planifikuar dhe menaxhuar projekte me qllim arritjen e objektivave.
Siprmarrja sht disiplina e cila ka nj baz teorike t njohurive. Ajo sht rezultat kompleks i
faktorve social-ekonomik, psikologjik, teknologjik, ligjor dhe t tjera. Siprmarrja sht nj
proces dinamik dhe i rrezikshm. Ajo prfshin nj shkrirje t kapitalit, t teknologjis dhe t
talentit t njeriut. Siprmarrja sht njsoj e zbatueshme si pr bizneset e mdha, ashtu edhe ato
t vogla; si pr aktivitetet ekonomike, ashtu edhe ato joekonomike. Siprmarrje t ndryshme
mund t ken disa tipare t prbashkta, por secila prej tyre patjetr do t ket disa karakteristika
t ndryshme dhe unike. Siprmarrja sht nj proces. Ajo nuk sht kombinim i disa ngjarjeve t
rastit, ajo sht krkim i qllimshm dhe i organizuar pr ndryshim, i kryer pas analizave
sistematike t mundsive n nj mjedis. Siprmarrja sht filozofi, sht mnyra se si dikush
mendon dhe vepron dhe pr kt arsye ajo mund t ekzistoj n do fush t jets: t biznesit ose
t qeverisjes, n fushn e arsimit, t shkencs dhe t teknologjis, zbutjen e varfris apo fardo
tjetr.

1.3 Funksionet e siprmarrjes

Disa nga funksionet kryesore t siprmarrjes jan:
1. Identifikimi i mundsive siprmarrse. Ka shum mundsi n botn e biznesit. Kto
jan t bazuara n nevojat themelore t njeriut, si: ushqimi, veshja, arsimimi etj., t cilat jan
vazhdimisht n ndryshim. Kto mundsi nuk realizohen nga njeriu i zakonshm, por nga
siprmarrs shqisat e t cilve jan m t zhvilluara se t tjert. Pra, nj siprmarrs duhet ti
mbaj syt dhe vesht hapur dhe t jet vazhdimisht n krkim, t jet krijues, me imagjinat dhe
novator.

7
 KUJTIMI

2. Kthimi i ideve n vepra. Siprmarrsi duhet t jet n gjendje pr t kthyer idet e tij n
realitet. Ai mbledh informacion n lidhje me idet, produktet, praktikat q i prshtaten krkess
n treg. Hapa t mtejshm jan marr pr t arritur qllimet n dritn e t dhnave t mbledhura.
3. Studimi i fizibilitetit. sht nj studim paraprak q ndrmerret pr t kuptuar dhe pr t
vrtetuar nse idet q ju keni pr nj biznes apo projekt mund t realizohen n praktik dhe,
nse po, a do t jet ky biznes fitimprurs. Pra, studimi i fizibilitetit shrben pr t gjykuar mbi
mundsit e ngritjes s nj biznesi, si dhe leverdisshmrin e tij. Nprmjet tij i jepet prgjigje
pyetjes: Ia vlen apo jo t investohet pr biznesin n fjal? Aty bhet nj analiz e t gjitha
aspekteve t biznesit, faktorve t jashtm q ndikojn mbi t, si edhe faktorve t brendshm.
Nse rezultati i studimit t fizibilitetit sht i favorshm, ather kompanis ia vlen q t
vazhdoj me investimin pr kt biznes. Nse jo, ather nuk duhet harxhuar koh dhe nuk duhet
rrezikuar pr t investuar n nj biznes q ka m tepr mundsi t prftoj humbje sesa fitim.
4. Sigurimi i burimeve. Siprmarrsi ka nevoj pr burime t ndryshme: para, materiale
dhe njerz, pr drejtimin e ndrmarrjes me sukses. Funksioni thelbsor i nj siprmarrsi sht q
t siguroj gatishmrin dhe ekzistencn e t gjitha ktyre burimeve.
5. Ngritja e siprmarrjes. Pr ngritjen e nj siprmarrjeje, siprmarrsi ka nevoj t
prmbush disa formalitete ligjore. Gjithashtu ai prpiqet pr t gjetur nj vend t prshtatshm,
pr t dizajnuar lokalet, pr t instaluar makineri dhe bn shum gjra t tjera.
6. Menaxhimi i ndrmarrjes. Siprmarrsi ka nj funksion t rndsishm: t drejtoj
ndrmarrjen. Ai menaxhon njerzit, materialet, financat dhe organizon prodhimin e mallrave dhe
shrbimeve. Vetm nj organizat q menaxhohet si duhet jep rezultatet e dshiruara.
7. Rritja dhe zhvillimi. Pasi ndrmarrja arrin rezultatet e dshiruara, siprmarrsi ka pr t
shqyrtuar nj gol tjetr m t lart pr rritjen e saj t duhur dhe t zhvillimit. Siprmarrsi nuk
sht i knaqur vetm me arritjen e nj qllimi t caktuar, por ai vazhdimisht prpiqet t arrij
prsosmrin.
1.4 Karakteristikat e siprmarrjes
Thn me nj fjali, siprmarrja i referohet aftsis s nj individi pr t kthyer idet n veprime
konkrete. Ajo prfshin krijimtarin, novacionin dhe marrjen prsipr t rrezikut t llogaritur, si
dhe aftsin pr t planifikuar dhe pr t menaxhuar projektet n mnyr q t arrihen objektivat
e vendosur. Kjo mbshtet t gjith veprimtarin e prditshme si n shtpi, ashtu dhe n shoqri, i
bn

8
 KUJTIMI

punonjsit m t vetdijshm pr kontekstin e puns s tyre dhe m t aft pr ti shfrytzuar m

mir mundsit e tyre dhe siguron nj bazament t fort pr siprmarrsit pr t krijuar dhe uar
prpara nj aktivitet social ose tregtar.
Ekzistojn dy koncepte pr siprmarrjen:
a) Koncepti i ngusht i siprmarrjes si aftsi pr t filluar dhe uar prpara nj biznes,
b) Koncepti m i gjer i siprmarrjes si aftsi komplekse pr t ndrmarr iniciativa, pr tu
prballur me rreziqet dhe pr t arritur suksesin gjat jets.
E rndsishme sht t kuptohet q siprmarrja nuk sht vetm nj kategori ekonomike dhe nuk
duhet t lidhet vetm me temn e themelimit t ekzistencs. T menduarit dhe t vepruarit
siprmarrs vrehet n t gjith sistemin funksional t shoqris q nga ekonomia, feja, shkenca,
politika, edukimi e deri te sporti. do individ, n baz t aftsive q ka, mund t jet siprmarrs
n nj fush t caktuar.
Edhe n veprimtarin ton t prditshme ne t gjith jemi nga pak siprmarrs. Por siprmarrsit
e mirfillt, ata t cilt guxojn dhe realizojn vepra t mdha, kan disa aftsi m t spikatura q
i dallojn nga njerzit e zakonshm. Kto jan t ashtuquajturat aftsi siprmarrse. Gama e
gjer e aftsive q shihen si siprmarrse dhe q jan t dobishme pr siprmarrsit, prfshin si
tiparet (cilsit) personale, ashtu edhe aftsit e fituara. Siprmarrja sht prpjekja pr
identifikimin e mundsive t tregut, rregullimin e burimeve pr t sjell nj ide t re n nj
situat praktike dhe investimin e ktyre burimeve pr t arritur prfitime afatgjata.
Duke veuar karakteristikat kryesore t siprmarrjes, do t thoshim se siprmarrja sht nj
veprimtari:
1) Veprimtari krijuese: prfshin risin e produkteve dhe teknikave duke mbajtur parasysh
krkesat e tregut;
2) Proces dinamik: mban parasysh ndryshimin e mjedisit t jashtm;
3) Aktivitet i qllimshm: i destinuar pr t sjell fitime ose ndryshime n treg;
4) Mbartse e rrezikut: vendimet siprmarrse jan t mdha dhe nuk mund t rikthehen
leht dhe t prfshijn pjes t madhe t investimeve.

1.5 Ndrmarrsia dhe Siprmarrsi

Ndrmarrsia sht veprimtari e cila mundson punsim e me kt mirqenie t njerzve.

Punsimi sht veprimtari ekonomike gjat s cils individi ofron shrbimet e tij fizike ose

9
 KUJTIMI

mendore pr dik tjetr dhe n kmbim ai merr rrogn ose pagn. Personi i cili punson njerz
quhet pundhns dhe personi q sht i punsuar quhet punonjs ose i punsuar. Kshtu,
puntort e fabriks, asistentt e zyrave dhe menaxhert jan t punsuar. Punsimi mund t jet
n administratn publike ose n organizata private. Ai mund t jet me koh t plot ose me koh
t pjesshme, i prhershm ose i prkohshm.
Siprmarrsia sht lidhur ngusht me biznesin, e kjo e fundit sht veprimtari ekonomike q ka
t bj me prodhimin dhe shprndarjen e mallrave dhe shrbimeve me qllim fitimin. Ai prfshin
t gjitha ato veprimtari q drejtprdrejt ose jo, merren me blerjen, prodhimin dhe shitjen e
mallrave dhe shrbimeve. Pra, prodhimi, minierat, marketingu, reklama, magazinimi, sigurimet,
bankat, tregtia, transporti etj. jan t gjitha veprimtari biznesi.
Siprmarrsia drejtohet nga ndrmarrsi apo si quhet n zhargonin e prditshm gjuhsor -
Menaxheri. Menaxheri sht njeri dinamik me lvizje ndrmjet iniciativs, suksesit dhe
rendimentit. Prshkrimi m i shkurtr far sht menaxheri mund t interpretohet si; Njeri i
talentuar i veprimit t pandrprer deri te aftsia e paaftsis. Sikur nj gurr e ujit q
her shtohet e her shtirret, por megjithat rrjedh, ndrmarrsi niset zakonisht me nj
veprimtari. Nse e bn t pashtershme i prmbahet edhe m tej, por kur ket shter i qaset puns
tjetr. Menaxheri v n drejtpeshim gjeturin e tij n hapsir dhe koh. Menaxheri duhet t ket
kultur t sjelljes dhe komunikimit. Mund t dallojm menaxherin n rolin e statusit t :
1) Vetmenaxherit, i cili kryen punt vet n biznesin e tij,
2) Bashk-menaxheri, i cili vepron n ekip duke kryer punt e prbashkta me ndarjen e
prgjegjsis.
3) Menaxheri i specializuar, i cili bn punt sipas profilit t profesionit t tij, si prijs sektori,
diler, broker, apo t ngjashme.
Edukimin dhe prgaditjen profesionale t menaxherve dhe renditjen e tyre n vende prkatse
duhet zgjedhur me shum kujdes. Veanrisht vlen respektimi i profesionalizmit, natyrs s
tipareve njerzore, dhe vlersimit t skemave n t ciln nuk mund t frymzohen t gjith njsoj
dhe pr do pun.

1.6 Siprmarrsi si Menaxher

10
 KUJTIMI

Kompetenca e dyt kryesore ka t bj me rolet e siprmarrsit si menaxher: planifikimin,

organizimin, menaxhimin financiar, udhheqjen dhe kontrollin. N shum raste, analizat
prqendrohen n aftsit pr menaxhimin e nj ndrmarrjeje.
Dallohen gjasht lloje aftsish t siprmarrsit si menaxher: menaxhimi operacional, menaxhimi
i personelit dhe organizimi, administrimi financiar, menaxhimi i marketingut, menaxhimi
financiar dhe hartimi i nj plan biznesi. Krahas funksioneve tradicionale, t tilla si: planifikimi,
organizimi, udhheqja dhe kontrolli, nj biznes i vogl prballet me sfida t reja t menaxhimit.
Kjo gj bhet m e theksuar n rastin e rrjeteve kombtare dhe ndrkombtare t bizneseve, kur
nj siprmarrje luan rolin e nj nn-kontraktori furnizues ose ka ekskluzivitetin e nj korporate t
madhe.
N mnyr q t jen t aft t operojn me sukses n strukturat e reja t biznesit dhe n rrjetet e
lidhura me to, siprmarrsi-menaxher i biznesit modern duhet t zhvilloj edhe kompetenca t
reja si jan: t pasurit e nj perspektive ndrkombtare dhe vzhgimi i ndrlikimeve t
mundshme, mundsive dhe rreziqeve n nj mjedis biznesi global; t kuptuarit e zinxhirit
rrethues t prodhimit dhe rrjetit t siprmarrjeve ose sinjalet e ndryshimeve t tregut dhe
tendencave m t reja teknike.

1.7 Siprmarrsi si drejtues biznesi

Kompetenca e fundit siprmarrse dhe m interesantja prqendrohet n mnyr m t qart n

rolin e siprmarrsit si drejtues biznesi. Pr t filluar me sukses nj siprmarrje, pr ta drejtuar
at n treg dhe pr t siguruar mbijetesn dhe rritjen e saj, nevojiten kompetencat e duhura
siprmarrse. Kjo kompetenc ka t bj me performancn individuale t profesionistve,
qofshin kta siprmarrs ose t
punsuar. Ajo tregon gamn e plot t problemeve profesionale apo siprmarrse q
profesionistt ose siprmarrsit duhet t prballojn dhe t zgjidhin. Nj siprmarrs kompetent
duhet t jet n gjendje t prdor njohurit, qndrimet dhe aftsit n mnyr t till q t jet
n gjendje t merret n mnyr efektive me detyrat, problemet, dilemat dhe mosmarrveshjet, q
rrjedhin, pr shembull, nga
konkurrenca e fort apo krkesat n ndryshim t konsumatorve.
Sipas Konsorciumit Ndrkombtar pr Arsim pr Siprmarrsi (KNAS), mund t veohen katr
kompetenca t tilla:

11
 KUJTIMI

Kompetenca e par e rndsishme sht aftsia pr t njohur dhe pr t analizuar

mundsit e tregut. Ajo prbhet nga nj kombinim i veant i trajtimit t rrezikut, prmbajtjes
dhe tregut. Siprmarrsit duhet t prcaktojn riskun si nj mundsi pr t prdorur ekspertizn e
tyre, m tepr sesa si nj arsye e mundshme pr dshtim. Ata mund t gjejn mundsit n
krkim t mnyrave m t mira pr t kryer nj pun prmes shpikjeve, shrbimeve dhe qasjeve
t reja ose prmes eksplorimit t nj segmenti t caktuar t popullsis, e cila mund t prgjigjet
pr nj prej produkteve t reja, duke vn n shnjestr mnyrn e jetess ose nevojat, duke
dhn nj produkt ose shrbim m t lir sesa ai q sht aktualisht n dispozicion, duke aplikuar
nj teknologji t re pr t zgjidhur problemet e konsumatorve n mnyra t ndryshme ose pr t
gjetur nj vendndodhje t biznesit i cili sht m i prshtatshm pr konsumatort.
Kompetenca e dyt sht aftsia pr t komunikuar, pr t identifikuar mendrisht, pr
t bindur dhe pr t diskutuar me konsumatort, klientt, furnizuesit e shrbimit, konkurrentt,
ofruesit dhe aktort e tjer n mjedisin e biznesit, duke kuptuar m mir nevojat, pritshmrit,
kufizimet dhe krkesat t tyre. Nj siprmarrs duhet t veproj me prgjegjsi ndaj mjedisit
social q e rrethon dhe komunitetit.
Kompetenca e tret sht krijimi i lidhjeve, aftsia pr t themeluar lidhje me persona
dhe aktor t tjer t biznesit, pr t msuar n mnyr t ndrsjell, krijimi i siprmarrjeve
bashkpunuese dhe veprimtarive t tjera t prbashkta, q synojn arritjen e objektivave t
prbashkt. Siprmarrsit kan komunitetin e tyre ku operojn ( Gielen e t tjer, 2003). Nj pik
thelbsore sht zhvillimi i orientimit global dhe i konceptimit pr botn si nj fush potenciale e
puns dhe e ndikimit n biznes ( Gibb, 1998)10.
Sipas Gib, siprmarrsit do t ballafaqohen (n nivelin e shoqris) me zhvillime t tilla si:
zgjerimi i tregun ndrkombtar, konkurrenca n rritje, zgjerimi i teknologjis s komunikimit,
ndrkombtarizimi i standardeve t cilsis, nj gam m e gjer dhe me shtrirje t ndrlikuara e
teknologjive t procesit t puns, nevoja e konsumatorit pr m tepr diferencim, risi, shrbimet
dhe vler t shtuar dhe nj ndikim t fort n tregtin ndrkombtare nga nj numr i kufizuar i
korporatave.
Kompetenca e katrt, sipas Gib (1998), integron aftsit kye t siprmarrjes me
aftsin thelbsore pr tu marr me botn e vrtet t siprmarrjes. Siprmarrsit duhet t jen
n gjendje t jetojn me pasigurin e prditshme dhe madje edhe ta shijojn kt situat. Nj
10
Early Development of Entrepreneurial Qualities, Isobel van der Kuip, Verheul , Zoetermeer, 2003

12
 KUJTIMI

siprmarrs duhet t zhvilloj sjellje dhe karakteristika

siprmarrse personale, t ndr veproj me biznesin dhe t
msoj prej prvojave m t mira t t brit biznes
(qarkullimi i njohurive t mbshtetura n rrjetet personale
dhe internet). Nj seri e mtejshme kompetencash sht e
lidhur me zhvillimin e organizatave siprmarrse dhe t
msuarit, menaxhimin e biznesit dhe nj orientim strategjik
adekuat.
N nivel organizate, siprmarrsit duhet t merren m shpesh me m shum prgjegjsi dhe
pasiguri si rezultat i ristrukturimit, zvoglimit dhe decentralizimit t organizatave. Sfida m e
madhe sht menaxhimi i palve t interesuara n nivel kombtar dhe ndrkombtar, n
kombinim me nj shkall t lart pasigurie. N krye t organizatave t biznesit, ata duhet t
marrin parasysh rritjen e numrit t bizneseve t vogla dhe t mesme dhe, me konfigurimin e ri t
aftsive t specializuara dhe shrbimeve, ata duhet t jen m konkurrues, duke hapur, n t
njjtn koh, mundsi t reja.
Sipas Tolentino (1998), kjo sht arsyeja pse krijimi i nj ekipi sht aq i rndsishm pr nj
siprmarrs fillestar. Delegimi i prgjegjsive te nj ekip punonjsish apo edhe kshilltarsh t
jashtm i mundson siprmarrsit t prqendrohet n kompetencat e tij baz, por gjithashtu hap
rrugt pr t prmirsuar frytet dhe gjenerimin e ideve krijuese n procesin e menaxhimit.

2. SIPRMARRJA SI VEPRIMTARI NJERZORE

2.1 Aftsit siprmarrse

13
 KUJTIMI

Fjala siprmarrje, dmth; marrja prsipr nga nj pronar ose shoqri kapitaliste e nj ndrtimi apo
e nj pune prej t tjerve sipas nj marrveshjeje pr t nxjerr fitime. Shoqri ose ndrmarrje
kapitaliste, q merret me ndrtime, me shrbime ose me nj prodhim pr t nxjerr fitime. Apo
m thjesht, pun q merret prsipr, zakonisht pa e menduar mir apo pa i peshuar t gjitha
vshtirsit.11
Siprmarrja sht kontrata me t ciln njra pal (siprmarrsi) detyrohet, q me mjetet e saj dhe
duke marr prsipr rrezikun, t kryej nj vepr (pun), ose t bj nj shrbim apo nj zbatim
t pavarur t punimeve, ndrsa pala tjetr detyrohet ta pranoj at kundrejt mimit t caktuar n
kontrat.12
Siprmarrja sht par shpesh si mnyr jetese. Pjesa m e madhe e autorve (n literaturn e
siprmarrjes) fokusohen n karakteristikat dhe cilsit e nj personi siprmarrs. Zhvillimi i nj
fryme siprmarrse sht par shpesh si kriter kryesor dhe i rndsishm, q ndikon n
vendimin pr tu br siprmarrs dhe q ky siprmarrs t jet i suksesshm n kt fush.
Si cilsi t siprmarrjes mund t rendisim; motivimin, nevojn pr autonomi dhe pavarsi,
krijimtarin dhe origjinalitetin, marrjen e iniciativs, marrjen prsipr t rrezikut, krkimin e
mundsive, paraqitjen e qllimeve sfiduese, vetbesimin, kontrollin e brendshm dhe durimin.
Kto cilsi mund t quhen edhe aftsi siprmarrse kryesore (kye). Kto aftsi kryesore, jo
vetm jan t zbatueshme n nj gam t gjer t aktiviteteve siprmarrse, por ato duhet t jen
edhe t konkretizuara, pra t vihen n veprim.
Gjithashtu, sht e rndsishme t bhet dallimi midis aftsive siprmarrse q ndihmojn n
dhnien e ideve pr realizimin e nj siprmarrjeje t ndershme, nga aftsit pr t mashtruar.
P.sh, aftsia pr t studiuar tregun dhe pr t kapur mundsin m t mir pr t hyr fuqishm
n t, me qllim sigurimin e fitimit, sht aftsi siprmarrse. Ndryshe nga kjo, mashtrimi me
shifrat, taksat, tatimet, fitimin etj. (i ashtuquajturi kontabiliteti krijues), me qllim fshehjen e
realitetit t biznesit, nuk sht aftsi siprmarrse!.
Autor t ndryshm, t cilt jan marr me studimin e siprmarrjes, theksojn q siprmarrsit
kan nj fiksim t vrtet ndaj pushtetit dhe nj nevoj t fort pr t mbajtur gjithka nn
kontroll, dshir pr pavarsi dhe etje pr sukses. Ata e urrejn autoritetin, por kan, n
kundrshtim me mendimin e prgjithshm, vetm nj dshir t kufizuar pr t ndrmarr

11
http://fjalorshqip.com/
12
Neni 850 i kreut VII-t, shih Qendra e Publikimeve Zyrtare (http://www.qpz.gov.al/)

14
 KUJTIMI

rreziqe, pasi ata jan persona q llogaritin gjithka, madje m tepr edhe se individt q luajn
bixhoz. Nevoja pr llojin e siprmarrsit udhheqs vizionar dhe t fort ndihet m shum si kur
fillohet nj aktivitet siprmarrs, ashtu edhe n periudhat e ndryshimeve t aktiviteteve
siprmarrse.
Shpesh lidhjet midis siprmarrjes dhe punsimit shikohen si shum t ngushta. T dyja jan
karakterizuar nga nj theks mbi fleksibilitetin, kreativitetin, zgjidhjen e problemeve etj. Por duhet
br nj dallim midis siprmarrjes s vrtet (duke filluar nj biznes) me siprmarrjen n pun
ose punsimin (ndoshta duke vendosur n mes vetpunsimin). Dallimet bhen t dukshme
pikrisht n ndryshimin q ekziston midisi funksionit t siprmarrsit si menaxher dhe funksionit
t tij si drejtues i nj biznesi. Edhe pse kompetencat kye ndonjher shihen si tipare t
personalitetit ju jeni nj siprmarrs i lindur, shum prej ktyre aftsive mund edhe t
zhvillohen gjat jets.
Nga sa tham m sipr, siprmarrsi sht individi i cili krkon mundsi, ndrmerr iniciativa
bazuar n rrezik dhe nprmjet siprmarrjeve t reja vendos se si t prdor burimet n mnyr
sa m efektive. Ai sht i udhhequr nga nevoja pr arritje dhe jo gjithmon motivohet nga fitimi,
por e prdor fitimin si mas t suksesit.
Nse nga njra an, siprmarrja mund t emrtohet si shpirt siprmarrs ose siprmarrje (me
shpirtin siprmarrs kuptohet nj qndrim q njeh dhe organizon shanset), nga ana tjetr,
edukimi siprmarrs thekson komponentin edukues, d.m.th. arsimimin e nj tipi siprmarrs ose
t msuarit pr siprmarrje. Pra, siprmarrja mund t msohet q n bankat e shkolls. Koncepti i
edukimit siprmarrs (Entrepreneurship Education)13 vjen nga SHBA-ja, ku edhe sht
zhvilluar m tej si koncept. Edukimi pr siprmarrsi nuk duhet t ngatrrohet me studimin e
mirfillt t biznesit dhe t ekonomis, pasi qllimi i edukimit pr siprmarrsi sht q t
promovoj krijimtarin, inovacionin dhe vetpunsimin. Inkurajimi i shpirtit t siprmarrjes
sht thelbsor pr krijimin e vendeve t puns, prmirsimin e konkurrencs dhe zhvillimin
ekonomik14. Kompetenca e siprmarrjes n ditt e sotme pranohet gjersisht si nj kompetenc
baz, q mund t ofrohet nprmjet t msuarit gjat gjith jets.
Si aftsi siprmarrse mund t prmendim:
aftsi menaxhimi - aftsia pr t menaxhuar me sukses kohn dhe njerzit;

13
http://www.seecel.hr/home-5026
14
http://www.oecd.org/

15
 KUJTIMI

aftsi komunikimi;
aftsi pr t shitur ide dhe pr t bindur t tjert;
aftsi pr t punuar n ekip dhe n mnyr t pavarur;
aftsi pr t planifikuar, pr t koordinuar dhe pr t organizuar n mnyr efektive;
aftsi baz n financ;
aftsi pr t br krkime t efektshme (p.sh, pr tregjet n dispozicion, furnizuesit, klientt
dhe konkurrencn);
aftsi pr t qen i vet motivuar dhe i disiplinuar;
aftsi pr tu prshtatur;
aftsi shpikse dhe mendim krijues;
aftsi pr t marr prsipr shum detyra;
aftsi pr t ndrmarr prgjegjsi dhe pr t marr vendime;
aftsi pr t punuar nn presion;
kmbngulje;
aftsi konkurruese;
gatishmria pr t marr rreziqe;
aftsi pr tu lidhur dhe pr t krijuar kontakte me t tjer.
Prve ktyre aftsive m t prgjithshme t renditura m sipr, ka edhe disa aftsi t tjera m
specifike apo t lidhura n mnyr t veant me biznesin. Ktu prmendim:
aftsin pr t hartuar nj plan biznesi pr nj siprmarrje t re;
aftsin pr t hedhur n treg dhe pr t shitur nj produkt t ri apo ide;
aftsit financiare, si mbajtja e ditarit n kontabilitet dhe llogaritja e taksave;
aftsit njohse dhe zbatuese t legjislacionit prkats.
Natyrshm lindin pyetjet: Jan t lindura apo fitohen aftsit siprmarrse? A mund t
trashgohet shpirti siprmarrs ose siprmarrja dhe nse po, ather si?
Nj profesor i njohur i ekonomis, shpjegon mundsit e edukimit siprmarrs duke br nj
krahasim: A mund t msohet dikush q t bhet artist? Po, sht e mundur tu msosh njerzve
teorin e ngjyrave, kompozimin, teorin e artit dhe aftsi t tjera artistike. Por nuk mund t
msohet asnjeri q t bhet nj Pikaso apo Van Gog i dyt. E njjta gj ndodh edhe me t
msuarit pr siprmarrsi. Mund t edukohen disa prej aftsive siprmarrse, por veanrisht
aftsit q jan t vshtira pr tu transmetuar, si p.sh.: aftsia pr rezistenc, besimi n vetvete
dhe ideja pr t br biznes, jan t lindura, nuk mund t msohen.
Disa karakteristika personale kryesore, t cilat i bjn njerzit t jen siprmarrs t suksesshm,
jan kto:

16
 KUJTIMI

1. Vizioni: Siprmarrsi i suksesshm duhet t ket nj vizion t qart dhe t shprehur sakt
lidhur me risin dhe dobin q siprmarrja e tij do t sjell n treg. Ai sht trsisht i
prkushtuar ta bj kt vizion realitet, duke marr prsipr edhe rrezikun.
2. Vendosmria: Siprmarrsi i suksesshm duhet t jet plotsisht i vendosur t arrij
sukses, madje edhe prball dyshimeve t familjes, t miqve t ngusht dhe t kolegve. Kjo
vendosmri duhet t ushqej prpjekjen e tij t palodhshme pr ta realizuar vizionin.
3. Motivimi: Siprmarrs kaprcen t gjitha pengesat n rrugn e tij pr ta br vizionin
realitet.
4. Fokusimi (prqendrimi): Siprmarrsi duhet ti mbaj syt hapur gjat gjith kohs e
mos t lejoj kurr q koha e muar, energjia dhe burimet e tjera t shprqendrohen prej
projektit.
5. Devotshmria: Siprmarrsi duhet t jet krejtsisht besnik ndaj projektit, ta plqej
punn e projektit dhe t jet thellsisht i prkushtuar ndaj ideve dhe besimeve n t cilat bazohet
ky projekt.
6. Aftsit: Siprmarrsi duhet t ket disa aftsi t caktuara pr t zhvilluar nj produkt ose
shrbim apo pr t realizuar nj ide dhe t gjej mnyrn pr ta vn at n pun
7. Pasioni: Siprmarrsi duhet ta doj me t vrtet at far ai/ajo sht duke br, n
mnyr q jo vetm t mos i duket pun e rnd, por ta prjetoj at si dika q i sjell knaqsi
dhe q ai dshiron ta bj.
8. Prshtatshmria: Siprmarrsi duhet t jet n gjendje t prshtatet vet dhe t sigurohet
personalisht q organizata ka aftsi t prshtatet ndaj sfidave t reja. Tu lejoj njerzve t
shprehin pikpamjet e tyre dhe ti identifikoj problemet dhe mundsit.
9. Demonstrimi i vetnjohjes: Siprmarrsi duhet t jet n gjendje t njoh potencialet
dhe dobsit e veta dhe t huazoj shkathtsit, t cilat i mungojn, prbrenda ekipit t tij.
10. T menduarit krijues: Siprmarrsi duhet t jet n gjendje t mendoj prtej ides
inovative dhe t merret me shum shtje q kan t bjn me biznesin, si p.sh., tregu global,
ndryshimet teknologjike dhe fuqia e shumllojshme puntore.

2.2 Qllimet e siprmarrjes

Ndrmarrsit e suksesshm jan zakonisht "shofer t fort" dhe t talentuar t siprmarrjeve dhe
t prqendruar maksimalisht n disa objektiva specifike, si t qenit lojtar dominues n nj sfer t
caktuar, apo ofrues me mim t ult t produkteve t tyre. Megjithat, siprmarrsit e tjer do t
flisnin me or t tra pr t gjitha idet e tyre, pr at se si ata kan pr qllim t ndryshojn
botn, por n tr kt mes un nuk shoh ndonj qllim kryesor dhe specifik apo ndonj moment
historik t veant pr siprmarrsit.

17
 KUJTIMI

Shum njerz hezitojn t tregojn apo t paraqesin qllimet specifike, pr shkak t mungess s
vetbesimit apo t ngjashme. Shkaku sht se ata nuk marrin kurr asgj ndrsa shkaku tjetr se
ata kurr nuk e din se ku duan t shkojn dhe ka duan t arrijn. Vetm nj gj dihet se ata
duan t ken m shum para dhe nj jet m t mir q varet nga shuma e parave q kan
siguruar. Prandaj qllimet kryesore t nj siprmarrje dhe siprmarrsi, duhet t jen kto 15:
1) Vendosni qart dhe sakt se far dshironi t arrini me ndrmarrjen tuaj16. Ju dshironi
t rrisni vetm t ardhurat tuaja apo dshironi nj ndrmarrje m t fuqishme dhe varts dhe
puntor m shum. Pra pa pasur objektiva t qarta ju nuk mund t matni progresin tuaj
ekonomik, kshtu q do t humbni knaqsin pr t deklaruar sukseset tuaja t siprmarrjes.
2) Vendosni nj afat me synime t veanta pr sukseset tuaja, duke zgjedhur nj periudh t
arsyeshme kohore, duke shkruar dhe fiksuar nj dat kur ju doni t arrini suksesin tuaj.
3) Bni nj list t punve q duhet ti kryeni ashtu q t arrini qllimet tuaja. Edhe qllimet
t mdha mund t arrihen nse ju filloni t bni edhe hapat m t vegjl, por t sigurt. Bni nj
list t pengesave dhe prpiquni q ti evitoni ato me do kusht.
4) Organizoni listn tuaj t prioriteteve dhe filloni menjher t ndrmerrni hapat e sigurt t
implementimit t ktyre prioriteteve duke ndrtuar nj plan veprimi.
5) Bni pr do dit dika q ju shpie n drejtim t qllimeve tuaja t mdha. Vetm ky
mund t jet hap i rndsishm dhe i sigurt n drejtim t garantimit t sukseseve tuaja biznesore
dhe siprmarrse.
Pra duke br pr do dit nga dika ju jeni m afr qllimti tuaj, pra krijimit t nj siprmarrje t
suksesshme. N kt mnyr ju zhvilloni nj vrull dhe sasi t lvizjes e cila ju frymzon gjithnj
e m shum duke ju pasuruar edhe me energji t pashterura pr suksese n t ardhmen.
Me krijimin e nj siprmarrje ju nuk duhet t pandehni se keni arritur gjithka dhe se keni
siguruar t ardhmen tuaj. pra ky nuk duhet t jet prcaktim i qllimit tuaj si siprmarrs.
Supozojm se rruga drejt suksesit tuaj krkon vuajtje dhe sakrifica, por ju duhet ti shmangni kto
efekte dhe dukuri, pr t ruajtur para s gjithash shndetin tuaj duke ju shmangur stresit dhe
lodhjes s teprt17.

2.3 Lidhja midis qllimeve t siprmarrjes dhe veprimtarive njerzore

15
Steps to Achieving Entrepreneurial Lifetime Goals - Marty Zwilling, School of Global Management.
Published on Forbes.
16
http://www.forbes.com/sites/martinzwilling/
17
http://blog.startupprofessionals.com/2013/02/7-steps-to-achieving-entrepreneurial.html

18
 KUJTIMI

Si u theksua n temat paraardhse, siprmarrja sht procesi i krijimit t nj gjje q sht

ndryshe nga ajo q ekziston dhe q fiton m shum vler n saje t prkushtimit, t kohs dhe t
prpjekjeve, duke prfshir rrezikun financiar, fizik dhe social pr t prfituar nj shprblim
financiar ose nj
knaqsi personale.
Nj nga autort m n z t siprmarrjes, Shumpeter18 e lidhi siprmarrjen me krijimin e pes
kombinimeve t reja baz, t cilat ishin:
1. Hedhja n treg (prodhimi) e nj produkti t ri;
2. Futja e nj metode t re prodhimi;
3. Hapja e nj tregu t ri;
4. Pushtimi i nj burimi t ri oferte;
5. Kryerja e nj organizate t re t industris.
E para, hedhja n treg (prodhimi) e nj produkti t ri, ndikon drejtprdrejt n rritjen e mirqenies
njerzore. Katr kombinimet e tjera ojn n uljen e kostove dhe jo drejtprdrejt n rritjen e
mirqenies njerzore. Shpesh dgjojm se n mnyr q t kemi m shum siprmarrje, kemi
nevoj pr individt m krijues. Por cilt jan tipat (llojet) e siprmarrjeve? Nse do ti
referohemi prcaktimit ekonomik t konceptit t siprmarrjes (si nj veprimtari q prodhon
fitim), ather do t rezultonin 3 tipa kryesor:
a) siprmarrje produktive,
b) siprmarrje joproduktive dhe
c) siprmarrje shkatrruese.
Aktivitetet siprmarrse n thelb jan t ndryshme n varsi t llojit t organizatave dhe t
krijimtarive t prfshira. Shkalla e siprmarrjes shkon nga projektet vetjake (edhe sikur
siprmarrsi t jet prshir me koh t pjesshme) te ndrmarrjet e mdha t cilat krijojn m
shum mundsi pr punsim. Shum siprmarrje t niveleve t larta krkojn financime ose
burime parash, n mnyr q t ngren kapitalin e tyre pr t ndrtuar biznesin.
N ditt e sotme sht rritur shum mbshtetja dhe motivimi pr siprmarrjet dhe siprmarrsit e
ardhshm. Vet kuptimi i termit siprmarrje sht zgjeruar duke prfshir elemente t cilat nuk
lidhen domosdoshmrish me hapjen dhe zhvillimin e nj biznesi, por edhe me elemente t tilla si,

18
Joseph Alois Schumpeter ekonomist i njohur austriak, i cili ishte Ministr i Financave t Austris n
vitin 1919. M 1932 ai u b profesor i rregullt i Univerzitetit t Harvardit.

19
 KUJTIMI

p.sh., kuptimi i siprmarrjes si nj mendim i veant (mendimi siprmarrs) i cili t on n

formn e siprmarrjes sociale, siprmarrjes politike apo siprmarrjes s dijes pr t cilat po flitet
gjithmon e m shum n ditt e sotme.
sht e rndsishme t theksojm se, pavarsisht fushs s veprimtaris njerzore ku operojn,
tipat kryesor t siprmarrjes jan:
1. Siprmarrjet e biznesit t vogl.
2. Siprmarrjet e nisjes s prshkallzuar.
Kto siprmarrje ndrmerren nga siprmarrs t cilt krijojn nj kompani duke e ditur q nga
dita e par se vizioni i tyre mund t ndryshoj botn. Ata trheqin investime nga kapitalist apo
siprmarrs t tjer. Puna e tyre sht t krkojn pr nj model biznesi t shkallzuar. Kur ata e
gjejn at, siprmarrja e nisur e tyre krkon edhe m shum kapital pr t furnizuar zgjerimin e
shpejt t siprmarrjeve dhe t kompanive t mdha dhe t siprmarrjeve sociale.
Fitimi i paras sht shprblimi (produkti) dhe jo qllimi i siprmarrjes! Siprmarrja sht shum
m tepr se vetm t brit para. Ajo sht nj thirrje dhe, si do thirrje tjetr, sht e
prqendruar te njerzit; ajo nuk duhet t jet e prqendruar te siprmarrsi por duhet t jet e
gjitha pr t kontribuar pr veten, por edhe pr t tjert. sht nj thirrje pr t shrbyer, jo q ju
t mund t grumbulloni para dhe t nxirrni fitim, por q ju t mund t kontribuoni t merrni
shprblim por edhe q puna juaj t shpaguhet dhe t prfitojn edhe puntort e siprmarrjes
suaj.
Lind pyetja se pse e themi kt? Nse i prgjigjemi ksaj thirrjeje, pr t zgjedhur nj karrier t
veant ose pr t br nj lloj t veant profesioni, ather duhet t kuptojm se qllimi i gjith
ksaj nuk sht thjesht t sigurojm vetm jetesn ton dhe t prmbushim nevojat dhe
knaqsit tona, por kur nj siprmarrs njeh nj nevoj (apo nj problem), ai shkon n krkim t
nj zgjidhjeje, pr t prmbushur kt nevoj; pra kur nj siprmarrs koncepton nj ide pr nj
produkt ose shrbim, ai shkon n krkim t nj grupi njerzish q kan nj nevoj pr t.
Siprmarrsi duhet t jet n gjendje q t nuhas nj nevoj t ciln nuk e krijoi ai dhe t gjej nj
mnyr pr ta prmbushur at, pra t gjej zgjidhje. Me fjal t tjera, siprmarrsi sht vetm
nj instrument i natyrs, nj shrbtor i konsumatorve dhe nj zgjidhs problemesh pr
njerzimin.
Kjo sht arsyeja pse siprmarrja n thelbin e saj sht m tepr nj thirrje dhe jo lloji i
veprimtaris s paras s shtuar (fitimit), por lloji i veprimtaris s vlers s shtuar (shrbimit).

20
 KUJTIMI

Si do arritje tjetr, edhe siprmarrja e mir ka dhe shprblimin e vet. Pr shembull, shprblimi i
nj drejtuesi t mir sht q ai t ndiqet nga sa m shum pasues t tij, shprblimi i nj msuesi
t mir sht nj nxns i ditur dhe i prgatitur, shprblimi i nj shpiksi sht lindja e nj
risie etj. N mnyr t ngjashme, shprblimi i nj siprmarrsi t mir sht fitimi.
Me fjal t tjera, shprblimi i thirrjes s nj siprmarrsi pr t krijuar nj siprmarrje m vler t
shtuar sht prfitimi. Ktu hyjn n loj parat q fiton siprmarrja e mir. Parat vijn vetm
pasi sht krijuar siprmarrja me vler t shtuar. Kshtu, nse i futesh nj biznesi me qllimin e
vetm t brjes s parave, sht njsoj si t vsh karrocn para kalit. Ajo q shumica e
njerzve nuk arrijn t kuptojn sht se paraja sht shprblim (nj rezultat, nj konkluzion, nj
produkt). Ky shprblim nuk vjen vetvetiu, por sht rezultat apo produkt i nj veprimtarie apo
kontributi t veant.
Qllimi i nj biznesi nuk duhet t jet brja e fitimit, por shprndarja e vlerave t shtuara te
klientt. Bizneset nuk ekzistojn pr hir t fitimit, por ekzistojn pr hir t konsumatorve. Dhe
konsumatort ekzistojn, sepse ata kan nevoja apo probleme q duhet ti zgjidhin dhe i vetmi
person mjaftueshm i aft pr ti zgjidhur kto probleme sht automatikisht nj siprmarrs.
Pr kt arsye, siprmarrsi sht dikush q i sht prgjigjur thirrjes pr t zgjidhur nj problem
(kontribut ose veprimtari t caktuar) pr nj grup t caktuar njerzish (klient ose treg i synuar)
dhe merr para (rezultati ose prfundimi) si shprblim pr t qen n gjendje q t zgjidh t
gjitha kto probleme. Pikrisht ktu sht pika lidhse e qllimeve t siprmarrjes dhe
veprimtaris njerzore.
Veprimtari njerzore quhen ato veprimtari q ndodhin n mjediset natyrore nn ndikimin e
njeriut. Kto veprimtari njeriu i zhvillon pr t prmbushur nevojat dhe krkesat e tij materiale
dhe shpirtrore, duke filluar q nga nevojat baz t jetess e deri te knaqsit mendore,
shpirtrore, intelektuale etj.
Disa lloje t aktiviteteve njerzore prfshijn; industrin, bujqsin, minierat, transportin,
ndrtimin, artin, edukimin, banimin etj. Meqense kto jan edhe fushat ku zhvillohen llojet e
ndryshme t siprmarrjeve dhe si tham m lart, qllimi i siprmarrjes sht shrbimi ndaj
njerzve, pra prmbushja e nevojave dhe krkesave t tyre, ather kuptohet q veprimtarit
njerzore dhe siprmarrja kan lidhje objektive midis njra tjetrs.

2.4 Organizimi i siprmarrjes

21
 KUJTIMI

Mnyra se si ndrmarrja sht organizuar ka ndikim t drejtprdrejt n rendimentin e puns dhe

motivimin e secilit puntor t ndrmarrjes. sht e rndsishme q udhheqsit e ndrmarrjes t
krijoj nj organizimi t puns q shpie n prmbushjen e qllimeve edhe t puntorit edhe t
ndrmarrjes n trsi.
Struktura e organizimit funksionon si mjet menaxhimi kur kemi t bjm me bashkrenditjen e
resurseve t ndrmarrjes dhe funksioneve t ndryshme t ndrmarrjes si: blerja, prodhimi,
magazinimi, shitja, marketingu dhe administrimi i shtjeve ekonomike dhe personelit.
N firmat private me vetm nj pronar , shpesh sht nj person q bn punn organizative.
Rritja e ndrmarrjes dhe numrit t puntorve paraqet nevojn e organizimit.
Nga perspektiva e blersit te organizimi i ndrmarrjes, frontin e organizimit piramidal t
ndrmarrjes e prbjn pjest e organizats q kan kontakte t drejtprdrejta me blersit. Pra
baza e piramids sht e orientuar kah blersi, ndrsa przgjedhja e forms s organizimit varet
nga madhsia e ndrmarrjes, numri i fush veprimtarive dhe i llojeve t tyre.

2.5 Rreziqet dhe dshtimet e siprmarrjes

Jeta sht prplot me rreziqe, prandaj ne pr do dit prballemi me rreziqe nga m t ndryshmet.
Q nga momenti kur ngrihemi nga shtrati ne jemi t ekspozuar ndaj rreziqeve t paparashikuara,
si pasiguria n rrug si rezultat i lvizjes s shpejt t makinave, lndimet e ndryshme n bor,
akull, det, apo edhe hapja e ndonj biznesi mund t prbj rrezik, nse nuk parashihen pasojat e
nj veprimi t pamenduar m par. Pra rreziku nuk sht gj tjetr vese thjesht mundsia e
dmtimit, lndimit ose humbjes, por rreziku mund t quhet edhe veprimi i pa menur ekonomik
q ak si rezultat hapjen e bizneseve n mnyr t pamenduar m par.
Ashtu si individt, edhe pronart e bizneseve kan nevoj pr t mbrojtur veten kundr rreziqeve
me t cilat ata prballen. sht e rndsishme pr siprmarrsit q t njohin rreziqet potenciale
me t cilat ballafaqohen dhe t prgatitin strategji efektive pr tia dal mban. sht gjithashtu e
dobishme pr siprmarrsit q t hartojn plane rezerv (A,B,C) ose rrug alternative t
veprimit, n mnyr q t mos psojn nga bizneset e dshtuara.
Planet rezerv tregojn se siprmarrsi sht i ndjeshm ndaj rreziqeve t rndsishme dhe sht
i prgatitur pr t trajtuar rreziqet n varsi t specifikave t tyre. Bukuria e siprmarrjes sht se
ajo sht nj nga ato fusha ku rreziku dhe dshtimi jan prbrs jetsor. Ata krijojn mundsi
pr t msuar nga gabimet dhe pr ti korrigjuar ato.

22
 KUJTIMI

Nse jeni nj arkitekt dhe projektoni nj ndrtes e cila m pas shembet ose jeni nj mjek i cili
bn nj gabim t pafalshm n operacion dhe pacienti juaj vdes, ather keni dshtuar. Nuk ka
kthim prapa kur veprohet pa kok.
Por nuk ndodh kshtu me siprmarrjen, pra ajo sht plot me kthime prapa. Siprmarrja
nnkupton rrezik:
rreziku i heqjes dor nga siguria dhe rruga e karriers pr t krijuar dika t re;
rreziku i futjes s vetes dhe familjes n nj stuhi t panjohur t stresit dhe t pasiguris;
rreziku i llogaritjes keq t mundsive ose burimeve t brendshme kur zhytesh n nj
siprmarrje t re, etj.
Disa nga rreziqet me t cilat prballen pothuajse t gjitha bizneset prfshijn konkurrencn,
ndryshimet e mimeve, ndryshimet n stil, konkurrencn nga produktet e reja n treg dhe
ndryshimet nga kushtet e luhatshme ekonomike.
Bizneset prballen gjithashtu edhe me rreziqe fizike prtej atyre t tregut dhe ndryshimeve
ekonomike. Pr shembull, nj drges malli mund t shkatrrohet pr arsye t ndryshme gjat
transportit; nj depo mund t digjet ose sasi t mdha t inventarit t shtrenjt mund t ken
humbur. Ngjarje si kto krcnojn sigurin e nj biznesi. Ato kushtojn para dhe mund t bjn
q nj biznes t dshtoj. Pr ti prballuar ato, siprmarrsit duhet t jen n gjendje t
identifikojn t gjitha rreziqet e mundshme me t cilat ata prballen dhe pastaj t vendosin mbi
masat parandaluese pr t eliminuar ose zvogluar ndikimin e rreziqeve.
Nj siprmarrs prballet me dy lloje kryesore rreziku:
a) rreziku spekulativ dhe
b) rreziku i pastr.
a) Rreziku spekulativ ka t bj me pasigurin nse nj aktivitet do t rezultoj me fitim
ose me humbje. Si t tilla mund t prmendim, p.sh., ndrtimin e nj fabrike q del t ket
kapacitet t gabuar ose mbajtja e inventarit n nj nivel q del t jet shum i lart ose shum i
ult. Kta jan shembuj t rreziqeve spekulative. Rreziku spekulativ sht i pashmangshm dhe
sht i natyrshm pr vet natyrn e sistemit t siprmarrjeve private.
b) Rreziku i pastr ka t bj me pasigurin se mund t ndodhin disa ngjarje t
paparashikueshme, t cilat mund t dalin me humbje pr siprmarrjen. Rreziku i pastr mund t
dal vetm n humbje, kurr n fitore. Ky lloj rreziku prbhet nga rreziqet e tilla si rnia e nj
zjarri, nj stuhi, humbje jetsh t punonjsve apo lndime t konsumatorve n mjediset e

23
 KUJTIMI

biznesit etj. Rreziku i pastr ekziston kur sht e pranishme mundsia e humbjes, por shkalla e
humbjes s mundshme sht e panjohur. Rreziku i pastr sht i ndryshm nga rreziku
spekulativ, sepse rreziku spekulativ mbart si mundsin e fitimit, ashtu edhe at t humbjes.
Kur filloni nj biznes, ju automatikisht keni marr parasysh rrezikun; ju keni ndrmend t fitoni
t holla, por gjithashtu e dini edhe se mund t humbni para. Duhet t jeni t prgatitur q fillimi
dhe uarja prpara e nj biznesi nnkupton edhe nj prpjekje t vazhdueshme pr t gjetur rrug
e mnyra me qllim shmangien e rrezikut. Siprmarrsit e suksesshm arrijn t mbajn nn
kontroll rrezikun, sepse ata llogarisin paraprakisht se sa sht rreziku q ata jan t gatshm t
pranojn dhe pastaj zhvillojn plane pr t kontrolluar rreziqet e mbetura.
Biznesi prballet me shum lloje rreziqesh dhe ju duhet t kuptoni se nuk ka asnj mnyr pr ti
shmangur t gjitha ato. Procedurat e
menaxhimit t shndosh t biznesit mund
t minimizojn humbjet e biznesit tuaj,
megjithat, sado kujdes t tregoni me
planifikimin dhe menaxhimin, asnjher
rreziku nuk mund t eliminohet trsisht.
Si nj siprmarrs, ju duhet t jeni n
gjendje t identifikoni rreziqet me t cilat
prballet biznesi juaj dhe t merrni masat e duhura paraprake pr t minimizuar humbjet. Pra
ndrrat nuk mund t bhen realitet, nse nuk jeni i gatshm t ndrmerrni disa rreziqe!

3. SIPRMARRJA DHE BIZNESI

Kapitalizmi si sistemi m i pranuar i iniciativs s lir private, sht i ngritur mbi parimin
themelor se kongruenca midis firmave dhe ndrmarrjeve t ndryshme do ti ndihmoj dhe
shrbej m mir plotsimit t nevojave t shoqris njerzore. Sot n ekonomin e tregut,
sistemi i siprmarrjes private ka arritur rezultate t paparashikueshme n rritjen e mirqenies
ekonomike dhe sociale t njerzve.
Kto t drejta jan: prona private, fitimi, liria e zgjedhjes dhe konkurrenca. Ndrsa pr t filluar
nj biznes, nj siprmarrs duhet paraprakisht t formuloj nj plan biznesi. Ky sht nj plan
veprimi i shkruar ashtu q t prmbledh n hollsi aktivitetet e propozuara nga siprmarrsi, ku

24
 KUJTIMI

prshkruhen detajet operacionale dhe financiare t biznesit, strategjit e marketingut dhe zotsit
e menaxherve t projektit.

3.1 Format e siprmarrjes

Siprmarrja e lir bazohet n tri t drejta themelore; e drejta e prons private, e drejta e zgjedhjes
s lir dhe e drejta e shprblimit.
a) E drejta e prons private sht e drejta e zotrimit, e blerjes, e shitjes apo dhe e dhurimit
t nj prone. Kshtu, nse shihni tabeln me mbishkrimin Shitet pr nj ngastr toke, ju mund
t arrini nj marrveshje me pronarin e saj dhe ta blini at. M pas, mund t vendosni t ngrini
biznesin tuaj mbi kt parcel. Po ashtu, ju mund ta jepni me qir at, duke pritur ca koh sa t
rritet mimi i toks pr ta rishitur me fitim, ose mund tia dhuroni apo tia lini si trashgim nj t
afrmi. Madje mund t vini nj tabel tjetr me mbishkrimin Ndalohet kalimi!. T gjitha sa
tham m lart ju lejohen, sepse jeni pronar n nj sistem t siprmarrjes s lir.
b) Liria e zgjedhjes nnkupton lirin tuaj pr t hapur nj biznes privat, si dhe pr t
punsuar njerz, pr t investuar par, pr t bler pajisje dhe makineri, pr t prodhuar e pr t
shitur produkte, t cilat ju i konsideroni me leverdi.
E njjta liri i takon t punsuarve tuaj. Ata mund t zgjedhin t punsohen n biznesin tuaj,
njlloj si n nj biznes tjetr, apo n administratn publike sipas knaqsis q kan nga kushtet
e puns, n veanti nga paga. Por liria e konsumatorit sht ndoshta m e thell. N nj ekonomi
tregu, konsumatori sht sovrani: Bizneset nuk jan aq t lira q t prodhojn mallra apo
shrbime q nuk i dshiron apo i plqen konsumatori, sepse, prndryshe, ato nuk do t mund t
nxirrnin fitim. Shkurt, n nj sistem t siprmarrjes s lir, njerzit gzojn t drejtn t zgjedhin
ato produkte/shrbime apo t ndjekin cilndo karrier q ata i konsiderojn m t mirat pr veten.
c) E drejta e shprblimit sht e drejta e do pronari t nj biznesi pr t marr nj fitim
(pas taksave) nga veprimtaria e biznesit t tij. N fakt, motivi i fitimit personal on n rritjen e
bizneseve q, n total, sjellin edhe rritjen ekonomike t t gjith vendit. Edhe pse jo rrall
shfaqen abuzime n kurriz t punonjsve apo t klientve, konkurrenca rregullon gjithka n nj
sistem t siprmarrjes s lir. Shum shpejt biznesment e kuptojn se mund t ken fitime m t
mdha dhe m afatgjata vetm kur punonjsit dhe klientt e tyre mbeten t knaqur.
Sistemi i siprmarrjes s lir quhet ndryshe kapitalizm. Prve tij, jan edhe dy sisteme
ekonomike t tjera: komunizmi dhe socializmi.

25
 KUJTIMI

Kapitalizmi - Njerzit vendosin lirisht dhe prcaktojn produktet e nevojshme pr ta.

Socializmi - Qeveria zotron dhe kontrollon industrit parsore (bujqsin dhe burimet
natyrore), ndrsa prodhimi i mallrave dhe shrbimet jan n dor t privatve.
Komunizmi - do pron sht shtetrore. T gjitha vendimet pr prodhimin e mallrave apo
shrbimeve, bashk me mimet e tyre, si dhe pagat e punonjsve merren dhe caktohen vetm
nga qeveria.
Kur flasim pr sistemin e siprmarrjes s lir, nuk mund t mos flasim pr ngecjen e madhe e
cila zgjati pr m shum se gjysm shekulli n shtetin ton am, n Shqipri, e cila vuajti shum
nn diktaturn komuniste. Mirpo edhe ne, pjesa tjetr e kombit n Kosov, nuk ishim m mir
n kt pikpamje edhe prkundr nj lirie t siprmarrjes m t lir q ofronte sistemi vet
qeveriss i ish-Jugosllavis.
N t vrtet pas rnies s murit t Berlinit, Shqipria hyri n rrugn e transformimit n ekonomi
tregu edhe pr shkak se sistemi komunist i ekonomis dshtoi plotsisht. Me trajtimin e t
gjithve si pothuaj t barabart, duke ndaluar nismn e lir dhe duke mohuar prirjen natyrore
drejt interesit personal, ai sistem nuk krijonte nxitjet e duhura te njerzit. Prkundrazi, lejimi i
nisms s lir, liberalizimi i tregtis s jashtme, privatizimi i ndrmarrjeve shtetrore, prfshirja
n ekonomin globale dhe thellimi i reformave ekonomike i kan futur tashm shqiptart dhe
Shqiprin, n ekonomin e tregut, ku ata edhe mund t pasurohen sipas aftsive t tyre.
T gjith pranojn, gjithashtu, se sistemi i ekonomis s tregut, as sot nuk sht perfekt. Ai ka
nevoj pr korrigjime t njpasnjshme ndaj dukurive, si: papunsia, krizat, thellimi i pabarazis
ndrmjet t pasurve dhe t varfrve etj., q e shoqrojn at. Po ashtu, t gjith po e njohin
sistemin e siprmarrjes s lir si m t mirin. Duke qen m afr natyrs njerzore, me motivimin
pr t fituar m shum, ai siguron prodhimtari m t lart dhe standard m t lart jetese sesa
sistemet e tjera.
Shum vende t bots kan nj ekonomi t przier ku, krahas sektorit privat, shteti ka mjaft
prona, por edhe siprmarrje t prziera. Po ashtu, me institucionet e tij, prmes ministrive t
ekonomis dhe t financave, shteti merr vendime me ndikim mbi siprmarrjen private dhe
mbarvajtjen e ekonomis s tregut, etj.

3.2 Siprmarrjet private

26
 KUJTIMI

Siprmarrje private sht do ndrmarrje ose aktivitet ekonomik, i cili bhet nga individ privat
ose organizata nn pronsi private. Prandaj sht e domosdoshme q t bjm nj studim m t
gjer t ksaj kategorie t siprmarrjeve ekonomike. N varsi nga numri i puntorve, i kapitalit
q shfrytzon dhe karakteristikave tjera dalluese, siprmarrjet i ndajm, n t vogla, t mesme
dhe t mdha.

3.2.1 Siprmarrjet e vogla dhe t mesme (nvm)

N literaturn bashkkohore ka definicione t shumta dhe t llojllojshme n lidhje mbi

siprmarrjet e vogla dhe t mesme. Por ka edhe karakteristika q e bjn t dallueshm shpejt se
nje biznes sht i vogl, i mesm apo i madh. Pr shembull, nj piceri apo nj sallon bukurie,
mund t jen ndrmarrje t vogla, por fabrikat, apo kompanit, si sht Ferronikeli, Korporata
Energjetike e Kosovs apo PTK-ja, jan kompani t mdha me qarkullime t mdha parash.
Mirpo ky nuk sht kriter se nj siprmarrje sht e vogl, e mesme apo e madhe.
Ndrmarrjet e vogla dhe t mesme formojn shtylln kurrizore t ekonomis s nj vendi. Jan
pikrisht ato t cilat ju sigurojn librat shkollor, rrobat q veshim, hamburgert q ham,
kompjutert q prdorim, furnizimet q bjm npr dyqane, etj. Ndrkoh ndrmarrjet e vogla
dhe t mesme, jan t lidhura ngusht edhe me ndrmarrjet e mdha, si klient q furnizohen prej
tyre, sikundr shum prej nvm-ve i kan klient ndrmarrjet e mdha.
Nj nga prkufizimet m t mir n lidhje me ndrmarrjet e vogla dhe t mesme, sht dhn nga
Komiteti pr Zhvillim Ekonomik (Committee for Economic Development)19, ku sipas ktij
komiteti;
Menaxhmenti i nj siprmarrje sht i pavarur dhe zakonisht menaxhert e siprmarrjeve
jan ehe pronart e tyre,
Kapitali, zakonisht sht n duar t nj individi, ose t nj grupi t vogl individsh,
Shtrirja, kryesisht sht n nj regjion t vogl,
Madhsia e firms n korniza t industris, duhet t jet e vogl.
Ndrsa si kritere tjera merren;
Biznesi duhet t jet i pavarur,
Biznesi duhet t jet dominues n rajon,

Committee for Economic Development sht nj organizat pr udhheqjen e politikave t biznesit,

19

me baz n Uashington DC.

27
 KUJTIMI

Numri i t punsuarve dhe

T hyrat nga shitja e produkteve.
Megjithat prkufizimi m i mir pr ndrmarrjet e vogla dhe t mesme bhet nga Unioni
Evropian, i cili ekskluzivisht bazohet n numrin e puntorve t ktyre ndrmarrjeve, duke i
ndar ato n kto kategori:
Mikro-bizneset 1-9 puntor
Bizneset e vogla 10-49 puntor
Bizneset e mesme 50-249 puntor
Ndrsa institucioni m i rndsishm financiar global, Banka Botrore ndrmarrjet i ndan sipas
ktij kriteri:
Mikro-bizneset 1-5 puntor
Bizneset e vogla 6-25 puntor
Bizneset e mesme 25-250 puntor
Sidoqoft kur bjm nj klasifikim t till, nuk mund t anashkalojm edhe specifikat tjera t
ktyre siprmarrjeve. Pra ekzistojn dallime t mdha ndrmjet ndrmarrjeve t vogla dhe t
mesme dhe pikat kryesore ku duhet t mbshtetemi sht pikrisht menaxhmenti i ndrmarrjeve.
Specifikat kryesore t ndrmarrjeve t vogla q dallojn nga ato t mesme jan:
Marrja e shpejt e vendimeve,
Fleksibiliteti m i madh n pun,
Centralizimi m i madh gjat marrjes s vendimeve
Ndikimi i madh i pronarit,
Planifikimi i thjesht dhe formal,
Pjesmarrja e kufizuar e t punsuarve n ndrmarrje
Vlen t prmendim se karakteristik e veant e ndrmarrjeve t vogla sht inovacioni.
Mendohet se zbulimet, shpikjet apo inovacionet m kryesore bhen nga ndrmarrjet e vogla dhe
t mesme e shum m pak nga korporatat.
N ann tjetr ndrmarrjet e vogla luajn rolin kryesor n zbutjen e papunsis n shum vende
t bots. Kto ndrmarrje jan burim kryesor i krijimit t vendeve t puns n SHBA, Kanada
dhe Evrop. Sot n Shtetet e Bashkuara t Ameriks, ekzistojn mbi 25 milion ndrmarrje t
vogla t cilat punsojn rreth 47% t popullsis s Shteteve t Bashkuara. Pronart e bizneseve t

28
 KUJTIMI

vogla, konsiderohen t jen njerz t cilt zotrojn nj pjes t madhe t kapitalit n kompani
me m pak se 500 punonjs20.
Pas vendosjes s sistemit shum partiak n vendin ton, n Kosov dhe n Shqipri, ka filluar t
prdoret e njjta formul pr hapjen e vendeve t reja t puns dhe zbutjen e papunsis. Shum
ekspert t ekonomis t cilt kan vizituar vendin ton, kan propozuar t njjtin model, pra
krijimin e ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme si element kryesor t zbutjes s papunsis dhe
faktor t rritjes ekonomike t vendit.
Duhet t theksojm se krijimi i ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme n Kosov, ka kaluar npr
tri etapa kryesore;
Etapa e par nga viti 1990-1993
Etapa e dyt nga viti 1994-2000
Etapa e tret nga viti 2001- e deri m sot.
Sipas shnimeve, siprmarrjet e para private n Kosov kan filluar t krijohen n vitin 1989
edhe prkundr faktit se nj ekonomi e tregut t lir, ka ekzistuar edhe n sistemin vetqeveriss
t ish-Jugosllavis. Mirpo intensiteti m i madh i formimit t ndrmarrjeve t vogla dhe t
mesme ka filluar t rritet aty prej viteve 1990 e deri n vitin 1995.
Rndsia e krijimit dhe funksionimit t ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme sht mjaft i
rndsishm pr zhvillimin e nj vendi, por kjo rndsi po shtohet gjithnj e m shum n saje t
karakteristikave q dallojn kto ndrmarrje e q jan, inovacionet, fleksibiliteti, vendimmarrja,
etj. Vendet m t zhvilluara t bots aplikojn sisteme t tilla ekonomike, duke i veuar katr
faktor t kontributit t ndrmarrjeve t vogla dhe ndrmarrjeve t mesme n ekonomin e
tregut. Kta faktor jan;
Kontributi n proceset e ndryshme teknologjike,
Kontributi n sjelljen e konkurrencs s shndosh,
Hapja e vendeve t reja t puns,
Oferta e pasur e prodhimeve n tregun vendor dhe
Punsimi i shpejt dhe sipas nevojs
Rndsia kryesore e ndrmarrjeve t vogla sht aftsia e shpejt e tyre pr t ndryshuar
(fleksibiliteti). Meqense ndrmarrjet e vogla nuk kan resurse t mjaftueshme (apo kapital) si
dhe jan nn presion t vazhdueshm t krcnimit t tregut, ato nuk kan tjetr opsion prve t

20
Entrepreneurship, Mark English, Beth Knott, Annual Report USA

29
 KUJTIMI

ndryshojn nse dshirojn t jetojn. Ndrmarrjet e vogla pr zhvillimin e aktivitetit t tyre

prballen me kta faktor t vshtirsive:
Mungesa e kapitalit t madh dhe
Rrethina turbulente (apo e trazuar),
Vlen t prmendim edhe faktin se fleksibiliteti q sht pasoj e ndryshimeve teknologjike ka
ndikuar n mas t madhe n ndryshimin e veprimtaris s ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme,
posarisht kjo ka ndikuar dhe po ndikon akoma n numrin e t punsuarve. Pra teknologjia ka
ndikuar q numri i t punsuarve t bie n shum prej ktyre ndrmarrjeve pr shkak se punn e
njeriut tani po e kryen edhe teknologjia.
Pr shembull, Shqipria ka miratuar nj ligj t posam, i cili i klasifikon nvm-t n katr
kategori, sipas plotsimit t paktn njrit nga dy kushtet;
numrit t personave t punsuar, ose
xhiros vjetore apo t ardhurat nga shitjet.
Prmbledhtas, ky klasifikim jepet nga tabela e mposhtme:

Klasifikimi Nr. i t punsuarve Qarkullimi vjetor

Mirko-ndrmarrje (mkr) 1-9 Jo m e madhe se 20 mij
Ndrmarrje t vogla (nv) 10-49 Jo m e madhe se 100 mij
Ndrmarrje t mesme (nm) 50-249 Jo m e madhe se 500 mij
Ndrmarrje t madhe (nM) mbi 250 M e madhe se 500 mij
Njohja e ktij klasifikimi i ndihmon menaxhert e ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme, t
prfitojn nga programet e mbshtetjes financiare t qeveris n drejtim t: krijimit t vendeve t
reja t puns, zgjerimit t veprimtarive eksportuese dhe t rritjes s konkurrencs ndrmjet tyre,
nxitjes s investimeve, rritjes dhe forcimit t kualifikimit profesional dhe t aftsive
siprmarrse, zbatimit t teknologjive t prparuara, t zbatimit t standardeve t cilsis, etj.
Pr efekt t pagimit t tatimit mbi fitimin, t sigurimeve shoqrore e shndetsore, t taksave
dhe t tarifave vendore, ligji shqiptar i klasifikon ndrmarrjet sipas qarkullimit vjetor, n tri
kategori:
Klasifikimi i ndrmarrjeve Qarkullimi vjetor (n Euro)
Ndrmarrjet e vogla Jo m pak se 50 000 euro
Ndrmarrjet e mdha Rreth 700 000 euro
Korporatat Mbi 1 000000 euro

30
 KUJTIMI

Nse i hedhim nj vshtrim t shpejt performancs s sotme e biznesit n vendin ton, do t

shohim se q nga fillimi i nisms s lir private, liberalizimit t tregut dhe thellimit t procesit t
privatizimit t ndrmarrjeve shtetrore, ka pasur shum probleme me ndrmarrjet e vogla dhe t
mesme, sidomos n rivitalizimin e puns s ktyre ndrmarrjeve.
Zhvillimi i iniciativs s lir dhe qarkullimi i lir i njerzve dhe mallrave, sidomos n regjionin
ballkanik dhe m gjer, ka br q t ket nj zhvillim t konsideruar dhe shtim t ndrmarrjeve
t vogla dhe t mesme n Kosov, Shqipri dhe vende tjera t rajonit ton. Nj komunikim i till
mundsohet fal marrveshjeve t shumta pr qarkullim t lir t njerzve dhe mallrave, si sht
marrveshja e CEFTA21, dhe marrveshje tjera bilaterale t tregtis s lir me shtetet e rajonit
dhe m gjer.
Sidoqoft, jan disa tregues numerik t cilt vn n dukje rritjen reale t ekonomis s nj
vendi, duke dhn mundsin t bhen krahasime edhe ndrmjet vendeve t ndryshme t bots.
Ne si menaxher biznesi, duhet t tregojm nj vmendje t veant ndaj treguesit prodhimi i
prgjithshm bruto (PPB), q sht vlera totale e t gjitha produkteve dhe shrbimeve t shitura
n nj vit. Nj tendenc n rritje e PPB-s sht shprehje e rritjes s krkess n treg, pra dhe e
mundsis pr t zgjeruar biznesin tuaj. E till ka qen situata e vendit ton pr vitet 20082010,
kur PPB-ja ka pasur nj rritje mesatare prej 4% n vit.

Kjo ka br t mundur q prodhimi i prgjithshm bruto22 i vendit ton t ket rritje t

vazhdueshme pr do vit, q nga mbarimi i lufts s fundit. I padiskutueshm sht roli i biznesit
pr kto arritje, i cili, i ndar sipas sektorve ekonomik, pasqyrohet n diagramin vijues:

21
CEFTA (Central European Free Trade Agreement) sht nj marrveshje e tregtis s lir n t ciln
marrin pjes tet vende t rajonit t Ballkanit Perndimor.
22
PPB - prodhimi i prgjithshm bruto

31
 KUJTIMI

Pr krahasimin e nivelit relativ t jetess, llogaritet PPB-ja pr frym, duke pjestuar PPB-n me
numrin e popullsis. Pr kt qllim, mund t prdorim tabeln e mposhtme, me t dhna n
mij dollar amerikan sipas FMN-s, pr 10 nga 183 shtete t bots pr vitin 2010.

Tabela tregon qart se jemi nj vend n rrugn e zhvillimit dhe se na duhet mjaft pun pr tu
afruar me vendet e zhvilluara. Kjo arrihet kryesisht me an t rritjes s PPB-s nga veprimtaria e
biznesit. Besimi te roli i biznesit pr prparimin ekonomik t vendit sht i bazuar, sepse;
S pari, biznesi mbulon 85% t punsimit, duke koordinuar aftsit e tij menaxhuese me
pjesn drrmuese t forcave aktive n vend;
S dyti, biznesi siguron rreth 70% t buxhetit t shtetit.
S treti 34% e ktij buxheti shkon pr shpenzime operative dhe investime kapitale, me t
cilat shteti paraqitet si klient apo konsumator i biznesit.
Ky bashkpunim ekonomik, i lidhur me masat dhe reformat n favor t prmirsimit t klims s
zhvillimit t ndrmarrsis, krijon nj partneritet real t shtetit me biznesin, si nj baz e
shndosh pr rritjen e mirqenies dhe punsimit n vendin ton.

32
 KUJTIMI

Ekziston mendimi i prbashkt i t gjith subjekteve vendimmarrse n vend, se duhet t kemi

nj strategji t zhvillimit t biznesit dhe t investimeve pas vitit 2014, ashtu q t mund t kemi
rritje konstante ekonomike dhe jet m t mir.
Krijimi i nj partneriteti t qndrueshm mes shtetit dhe siprmarrjeve, mendojm se duhet t
jet nj nga prparsit kryesore t ksaj strategjie. Po ashtu mendojm se duhet t formulojm
disa parime nga t cilat duhet t udhhiqet veprimtaria e gjith shtetit pr periudha t caktuara
pes vjeare apo edhe pr periudha m t mdha zhvillimore t vendit, si:
1) Investimi n edukim, kualifikim dhe t msuarit pr siprmarrjen;
2) Nxitja e t brit biznes;
3) Shndrrimi n ekonomi me produkte dhe shrbime me vler t lart;
4) Zhvillimi i shrbimit t transferimit teknologjik, inovacionit, krkimit e zhvillimit,
partneritetit me universitetet dhe botn akademike;
5) Konsultimi i vazhdueshm me shoqrin civile dhe organizatat e biznesit;
6) Ngritja e fondeve pr realizimin e projekteve me prparsi, etj.

3.2.2 Format e organizimit t biznesit

Nse do t hapim nj biznes t ri, ne duhet t zgjedhim q m par formn e tij ligjore. Zgjedhja
e saj sht nj nga momentet m t rndsishme t krijimit t ndrmarrjes tuaj apo biznesit tuaj.
sht pikrisht forma ligjore q prcakton se cili i merr vendimet, cili ka kompetencn (t drejtn
dhe prgjegjsin) e prfaqsimit t biznesit ndaj t tjerve (personave t tret), i cili prgjigjet
pr detyrimet ndaj t tretave dhe deri n far mase, si ndahen fitimet e t tjera t tilla si kto.
Pr shembull sipas ligjit shqiptar, nj biznes mund t zhvillohet n njrn nga dy format:
si tregtar (person fizik) ose
si shoqri tregtare (person juridik).
Organizimi i biznesit dhe siprmarrjeve, bhet n mnyr t pavarur por edhe prmes shoqrive
tregtare, t cilat themelohen nga dy ose m shum persona fizik ose juridik dhe t cilt bien
dakord pr arritjen e objektivave ekonomike t prbashkta, duke dhn kontribute n shoqri,
sipas prcaktimeve t nj statusi paraprak.
Pr prmbushjen e krkesave si dhe t objektivave t siprmarrsve, ligji shqiptar23 mundson
katr forma organizimi t shoqrive tregtare:

2323
Ligji Nr.9901 dat 14.4.2008 Pr ndrmarrsit dhe shoqrit tregtare.

33
 KUJTIMI

1. Shoqri kolektive (SHK)

Nj shoqri sht shoqri kolektive nse regjistrohet si e till, e kryen veprimtarin tregtare nn
nj emr t prbashkt dhe prgjegjsia e ortakve prpara kreditorve sht e pakufizuar.
Kontributi i ortakve mund t jet n para ose n natyr (pasuri t luajtshme/t paluajtshme, t
drejta, krah pune dhe shrbime). Kontributet e ortakve jan t barabarta.
2. Shoqrit komandime (SHKM)
Shoqri komandite sht shoqria, n t ciln prgjegjsia e t paktn njrit prej ortakve sht e
kufizuar deri n vlern e kontributit t tij, ndrsa prgjegjsia e ortakve t tjer nuk sht e
kufizuar. Ortaku, prgjegjsia e t cilit sht e kufizuar deri n vlern e kontributit t tij, quhet
ortak i kufizuar. Ortaku, prgjegjsia e t cilit nuk sht e kufizuar deri n vlern e kontributit t
tij, quhet ortak i pakufizuar. Ortaku i pakufizuar ka statusin e ortakut t shoqris kolektive.
3. Me prgjegjsi t kufizuar (SHPK)
Shoqria me prgjegjsi t kufizuar sht nj shoqri tregtare, e themeluar nga persona fizik ose
juridik, t cilt nuk prgjigjen pr detyrimet e shoqris tregtare dhe mbulojn personalisht
humbjet e shoqris deri n pjesn e pashlyer t kontributeve t nnshkruara. Kontributet e
ortakve prbjn kapitalin e regjistruar t shoqris me prgjegjsi t kufizuar.
4. Shoqri aksionare (SHA)
Shoqria aksionare sht nj shoqri tregtare, kapitali i s cils sht i ndar n aksione t
nnshkruara nga themeluesit. Themeluesit jan persona fizik ose juridik, t cilt nuk prgjigjen
personalisht pr detyrimet e shoqris e q mbulojn humbjet e saj vetm me vlern e pashlyer t
aksioneve t nnshkruara. Shoqrit aksionare mund t jen shoqri me ofert, private apo
publike.
Nj siprmarrs fillestar, mund t regjistrohet me formn tregtar (person fizik), e cila i jep
mundsin atij/asaj q njhersh t jet pronar dhe menaxher i biznesit t tij. N kt rast, ju si
siprmarrs i ri, do ti merrni vet t gjitha vendimet, duke gzuar apo psuar t gjitha pasojat
prej tyre. Ndrkaq, sipas ligjit, pr detyrimet ndaj t tretve prgjigjeni me t gjith pasurin
tuaj personale si t krijuar nga biznesi, ashtu dhe jasht tij! Kuptohet, fitimi nga biznesi (pas
pagimit t taksave) sht krejt i juaji!

34
 KUJTIMI

Si siprmarrs, ju mund t zgjidhni formn ligjore t veprimtaris suaj, si: shoqri me

prgjegjsi t kufizuar (shpk), kur jeni nj ose m shum ortak. Me kt form, vendimet
strategjike merren nga shoqata e ortakve, votat e t cilve jan n prpjestim t drejt me
pjesn e zotruar n kapitalin e shoqris.
Pra, nse doni t jeni pronari i vetm i biznesit tuaj (bossi), mund t zgjidhni njrn nga dy
format ligjore: person fizik ose shpk24 me ortak t vetm. N rastin e fundit ju do t jeni njhersh
pronari (ortaku i vetm) dhe administratori i biznesit tuaj.
Ju mund t zgjidhni formn ligjore shoqria aksionare (sha) kur jeni nj ose m shum persona,
me mendimin e prbashkt pr tu br aksionar t saj. Me kt form, vendimet strategjike
merren nga shoqria e aksionarve, votat e t cilve jan n prpjestim t drejt me pjesn e
zotruar n kapitalin e shoqris. Kuptohet q edhe me kt rast, fitimi i fund vitit (dividendi) do
t ndahet ndrmjet aksionarve n prpjestim t drejt me aksionet e zotruara, prbrse t
kapitalit t shoqris.
Normalisht se sht e leht t kuptohet se, nse do t donit t ishit bossi i nj shoqrie
aksionare, ather do tju duhej t zotronit t paktn 51% t aksioneve t saj.

3.2.3 Fillimi i nj biznesi t vogl

Krijimi i nj ndrmarrje t vogl nuk sht shum problematik, sa fillimi i puns dhe vazhdimi i
veprimtaris s suksesshme t saj. Statistikat thon se pr dilemn e hapjes s nj biznesi, n do

24
Shpk- shoqri me prgjegjsi t kufizuar

35
 KUJTIMI

moment, rreth gjysma e t rriturve t nj vendi kan iden t hapin nj biznes t vetin, ndrsa
vetm m pak se 10% e tyre e bjn at.
Shum njerz e lidhin refuzimin pr t hapur nj biznes me; mungesn e parave, nevojn pr nj
ide biznesi krejt t re apo me mundsin e dshtimit dhe riskut q del si pasoj e ktij veprimi.
Por realiteti tregon krejt t kundrtn! Sipas Qendrs Kombtare t Regjistrimit t Bizneseve n
Kosov, deri n gusht t vitit 2013 operonin rreth 9213 biznese. Krahasuar me vitin 2012, numri
i bizneseve t regjistruara n Kosov, ka shnuar ngritje pr 106 biznese t regjistruara25.
Sugjerim: Nse ne si t rinj pas diplomimit do t dshironim t hapim nj biznes apo nj
siprmarrje vetjake, ather nga ky studim, do tju sugjeronim nj nisje t mbar duke br
bashk katr elementet e m poshtme (PBMSH), ashtu si tregohen n figurn e vijuese:

3.2.4 Organizimi i brendshm i nj biznesi

Menaxhimi me sukses i nj biznesi arrihet vetm kur bhet koordinimi i t gjitha burimeve
njkohsisht dhe me efektivitet t plot. Efektiviteti nuk nnkupton vetm arritjen e objektivave
t vn, por edhe minimumin e humbjeve. T dyja s bashku do t tregonin arritjen e objektivave
me prdorimin m t mir t mundshm t paras, kohs, t materialeve dhe burimeve njerzore.
Disa menaxher gabojn, duke u prqendruar te njri drejtim n kurriz t tjetrit, sepse nse
veprohet ashtu, suksesi do t ishte krejt i pa garantuar.

25
Rritet numri i bizneseve t regjistruara, artikull i Bota Sot, dat: 03.02.2014

36
 KUJTIMI

Sado q t brit biznes ka ndryshuar rrnjsisht me kohn, parimet baz t menaxhimit mbeten t
njjta: planifiko, organizo, udhhiq dhe kontrollo! Shih grafikun e m poshtm;

Me an t planifikimit specifikohen objektivat e biznesit, si dhe veprimet, strategjit, burimet

dhe afatet prkatse pr arritjen e ktyre objektivave. Shkurt, plani i pajis punonjsit e biznesit
tuaj me nj hart t qart t veprimeve t tyre n t ardhmen. Natyrisht, pjesa prmbyllse e
planit t biznesit duhet t pasqyroj mjetet financiare t nevojshme pr realizimin e tij. Koht e
fundit gjrat kan ndryshuar dhe posarisht n dy dekadat e fundit po hartojn plane jo vetm
bizneset e mdha, por edhe mjaft biznese t mesme dhe t vogla!.
Pr shembull; pr hapjen e nj restoranti, duhet t kemi parasysh q t ndrtojm nj plan
investimi dhe nj tjetr plan financimi, sipas ksaj tabele:
PLANI I INVESTIMIT PLANI I FINANCIMIT
Lloji i investimit Vlera Lloji i financimit Vlera
Ndrtim 100000 *** ***
Makineri dhe pajisje *** Kapitali vetjak 30000
Automjete 5000 Hua nga t afrmit 15000
Shpenzime dhe humbje fillestare 7500 Kredi bankare ***
Totali i investimit 112500 Totali i financimit 45000
Megjithat, shumica e bizneseve t vogla prqendrohen m tepr n ngritjen dhe forcimin e
pozits s tyre n treg, me an t krijimit t nj avantazhi konkurrues.
Pr kt qllim, un si menaxhere e ardhshme, do t zgjidh njrn nga dy strategjit e
mundshme. Do t krijoja nj avantazh konkurrues t bazuar ose nj strategji me kosto e ult,
pra dhe me mime m t ulta se konkurrentt tjer.
Organizimi sht bashkimi dhe koordinimi i burimeve njerzore, financiare, fizike, informative
etj., t nevojshme pr arritjen e objektivave t vn. Kuptimi bashkkohor i organizmit i sheh
njerzit ndoshta si burimet m t muara t biznesit tuaj. Vetm ata mund ti japin biznesit tuaj

37
 KUJTIMI

ndryshueshmrin dhe prshtatjen ndaj nevojave t konsumatorve apo konkurrencs s rrept t

tregut.
Trheqja dhe mbajtja e m t mirve prej tyre bhet nj nga garancit e menaxhimit t biznesit
tuaj drejt suksesit. Nj mjet mjaft i dobishm pr nxitjen e punonjsve tuaj do t ishte vlersimi i
performancs s tyre t paktn nj apo dy her n vit. N prputhje me prshkrimin e puns, si
pjes e kontrats individuale, kt vlersim duhet ta bni me dy qllime:
s pari, pr qllime administrative, si sht, caktimi i pags, i shprblimit, vazhdimi i puns
apo edhe largimi; dhe
s dyti, me qllim zhvillimin e t punsuarit, me an t trajnimeve, planifikimit t masave
pr prmirsimin e prditshm, por edhe t karriers s tij t ardhme brenda biznesit tuaj.
Udhheqja prfshin prpjekjet tuaja si menaxher pr t stimuluar nj performanc t lart t
punonjsve t biznesit tuaj. Ajo nnkupton drejtimin, motivimin dhe komunikimin me punonjsit
tuaj, individualisht dhe n grup. Menaxhimi i sotm krkon mobilizimin e njerzve pr t
kontribuar me ide, pr t prdorur mendjen e tyre n gjetjen e rrugve optimale drejt objektivave
t biznesit tuaj. Punonjsit duhet t mbshteten nga nj tip i ri drejtuesi, q i fuqizon dhe i
motivon ata. Ju duhet t fusni frymn e skuadrs, t grupeve t skuadrave dhe t
bashkpunimit midis tyre.
Kontrolli si funksioni i katrt i menaxhimit, siguron suksesin e tre t tjerve. Ai nnkupton
ndjekjen e progresit dhe zbatimin e ndryshimeve t nevojshme. Ndodh, jo rrall, q t konstatoni
se gjrat nuk po shkojn sipas planit. Sfida juaj sht t msoni edhe nga dshtimet e vogla, si
dhe t ndryshoni n mnyr dinamike. Teknologjit e reja dhe prdorimi i IT-s do t ju
lehtsojn s teprmi n kryerjen e funksionit tuaj kontrollues. Por far t kontrolloni?
Natyrisht, gjithka, por duke ndjekur standardet e performancs t prcaktuara m par, si psh:
A po i arrijn shitsit kuotat e caktuara?
A jan inventart n nivelin e synuar?
A jan paksuar ankesat e klientve sipas objektivit t vn?
Nse performanca e punonjsve arrin apo tejkalon standardet e caktuara, ju si menaxher duhet ta
njihni at, madje edhe t shprbleni punonjsit e suksesshm. Ky do t ishte nj kontroll
motivues. Mirpo nse performanca del nn standardet e lejuara, ather prgjegjsia bie
kryesisht mbi ju. Pr kt arsye, duhet t ushtroni edhe t ashtuquajturin kontroll prball
fundit: si sht trendi i shitjeve, i gjendjes s inventarit, i prdorimit t makinerive dhe pajisjeve

38
 KUJTIMI

etj., etj. Ky qndrim do tju jap mundsin t ndreqni t metat dhe mangsit para se ato t
shndrrohen n probleme serioze.
S fundmi, ju si menaxher duhet t jeni n gjendje ti kryeni q t katr funksionet, pa
nnvlersuar apo neglizhuar ndonjrin prej tyre. Dita juaj e puns do t jet gjithnj e mbushur
plot, pa harruar edhe takimet, ndrprerjet, apo edhe defektet e t tilla si kto.

3.2.5 Menaxhimi i nj biznesi

Nse do t synoni t bheni menaxher i nj biznesi, kompanie t madhe apo nj siprmarrjeje t
vogl, duhet t zotroni disa aftsi, t cilat mund t grupohen n tre kategori:
aftsi teknike,
aftsi komunikimi dhe
aftsi konceptuale.
Pr shembull pas mbarimit t studimeve t mesme n nivelin bachelor, ju do t keni fituar nj
sr aftsish teorike dhe praktike t profesionit tuaj. Ato jan aftsi teknike baz q lidhen me
prodhime apo shrbime t ndryshme, por dhe me mbajtjen e llogarive, sistemin e informacionit,
marketingun etj. Si menaxher, aftsit teknike ju duhen pr t ditur far dhe si t veprojn
punonjsit tuaj, por kjo nuk mjafton!.
Gjat gjith kohs punoni me njerz, ju duhet t zotroni edhe aftsi komunikimi, q i ndihmojn
ata t msojn e t rriten dhe i motivojn t japin m t mirn e tyre. S fundmi, si menaxher ju
duhet t keni edhe aftsi konceptuare, si: interpretimi i informacionit, identifikimi i problemeve
dhe zgjidhja e tyre dhe formulimi i politikave drejtuese.
Kur t rriteni n prgjegjsi, do tju duhet t ushtroni dendur aftsit tuaja konceptuare dhe
vendimmarrse. Ju do t prballonit shtje q prfshijn t gjitha aspektet e biznesit tuaj, duke
shqyrtuar nj numr m t madh faktorsh, me ndikim n vendimet tuaja.
Pesha e secils prej tri aftsive ndryshon sipas pozicionit tuaj. Ju mund t fillonit si nj menaxher
i vijs s par apo ndryshe si menaxher operativ. Shpeshher me titullin kontrollori, apo
eksperti i ri, ju duhet t dini si prdoren makinerit, t shpjegoni si dhe t bni vet nj instalim,
t programoni t kompjuterit, t sistemoni llogarit, t menaxhoni gjithka q lidhet me shitjet e
gjra t tilla si kto.
Nj rrug tjetr sht t bheni pronar-menaxher i nj biznesi tuaj. N kt rast, ju do t kryeni t
gjitha funksionet e menaxhimit, do t mbani t gjitha prgjegjsit pr rezultatet dhe pasojat dhe

39
 KUJTIMI

do t fokusoheni te knaqja e klientve, duke punuar me burime jo t bollshme dhe me njerz t

nivelit jo t lart, apo shkurt, ju do t jeni bossi i vetes tuaj!
3.2.6 Cikli i jets s nj biznesi
Cikli i jets s nj biznesi mund t krahasohet me jetn e nj bime, pr shembull, t lulediellit.
Konceptimi i ides s krijimit t nj siprmarrje apo biznesi, i ngjan hedhjes n tok t fars. M
pas biznesi del n treg, ashtu si luledielli lshon rrnj, el dhe krijon krcell, gjethe dhe kokrra
q m pastaj krijojn vajin.
Biznesi zhvillohet m tej duke arritur dhe kulmin e tij, ashtu si luledielli pjek frutat dhe vilet. N
fund vjen rnia e biznesit, q i ngjan prdorimit t farave t lulediellit dhe krijimit t vajit q
prdoret n amvisri.

Duke u shprehur n mnyr m shkencore, cikli i jets s nj biznesi t vogl lidhet me katr
fazat e ndryshme t zhvillimit t tij. T emrtuara; hyrja, rritja, pjekuria dhe rnia. Secila nga
kto faza i ka karakteristikat e veta unike dhe prcaktuese t veprimtarive t siprmarrjeve
prkatse.

4. STRUKTURA E ORGANIZMIT T BIZNESEVE

4.1 Struktura vertikale e organizimit t biznesit

Puna n nj ndrmarrje, mund ec shklqyeshm kur secili e ka t qart se far duhet t bj

dhe kujt duhet ti raportoj, por edhe se kush ka t drejt t vendos apo t urdhroj q dika t
bhet apo t mos bhet n ndrmarrje. Kjo ndarje e punve, e prgjegjsive dhe e detyrave i jep
formn organizimit strukturor t do biznesi. Struktura e organizimit t nj biznesi mund t
paraqitet edhe me an t nj skice, e cila bn t qart marrdhniet n mes t nj drejtuesi t

40
 KUJTIMI

ndrmarrjes dhe vartsit t tij (puntorit). Kjo skic tregon organizimin e puns n ndrmarrje
sipas prgjegjsis:

Diagrami tregon se drejtuesi i nj ndrmarrje sht kryesori n vendimmarrjen e siprmarrjes s

tij (A), ndrsa vartsit e tij jan shefat e strukturs vertikale (B) dhe (C), e pastaj vijn vartsit
tjer dhe shtresa e puntorve26.

Si shohim struktura e situats s dyt sht m horizontalisht m e shesht. Nga kto dy

situata kuptohet se mund ta ndryshoni organizmin e biznesit n varsi t: mjedisit t jashtm,
strategjis s zgjedhur, aftsive t burimeve njerzore dhe teknologjis s prdorur pr krijimin e
produkteve. Pr t kuptuar shtje, si: raportimi, autoriteti, prgjegjsia etj., sht e nevojshme
t merremi me analizn e strukturs vertikale (nga lart-posht dhe anasjellas) t organizimit t
biznesit. Autoriteti sht e drejta pr t marr vendime dhe pr tu thn t tjerve far t bjn
sht nj tipar thelbsor n funksionimin e do organizate, pra edhe t nj biznesi.
Shembulli i personit autoritar sht bosi q i jep nj urdhr vartsit t vet. Me kt rast
autoriteti qndron te pozicioni dhe jo te njeriu. Kshtu, menaxheri i marketingut ka autoritet mbi
kt departament, pavarsisht sa njerz vijn dhe shkojn n at pozicion apo kush e ka zn
aktualisht at pozit. Nse keni nj biznes t vogl, ju keni autoritetin m t lart. Edhe kur
punsoni nj menaxher, ju i jepni atij ca autoritet pr t drejtuar punonjsit dhe biznesin. Por,

26
Zoltan J. How is Entrepreneurship Good for Economic Growth? Innovations, MIT Press Journal
Winter 2006, pp.97-107.

41
 KUJTIMI

menaxheri ju jep llogari, si pronari i biznesit q jeni. Kshtu, ju mbeteni, gjithsesi, autoriteti m i
lart i ndrmarrjes suaj.
Tradicionalisht, autoriteti i nj individi ka qen mjeti parsor i drejtimit t biznesit dhe i uarjes
s tij prpara, drejt arritjes s objektivave. Por, prparimi ekonomik solli n sken forma ligjore
t reja t organizimit t biznesit, shoqrit tregtare. Kshtu, nse blini aksione t nj shoqrie
aksionare ose pjes t nj shoqrie me prgjegjsi t kufizuar, ju bheni bashkpronar i asaj
shoqrie.
do punonjs i nj ndrmarrje ka nj pozicion t qart, q prcakton far duhet t bj, k mund
t urdhroj dhe kujt duhet ti jap llogari. Ndryshe, edhe autoriteti ka nj struktur nivelesh, e
cila shrben si nj piramide. N shtresn e poshtme t saj jan puntort, t cilt kan si detyr t
punojn dhe ti japin llogari menaxherve t linjs s par.
Kta t fundit zbatojn urdhrat dhe u japin llogari menaxherve t nivelit t mesm, t cilt, nga
ana e tyre, zbatojn urdhrat dhe u japin llogari menaxherve t nivelit t lart, zakonisht
zvendsdrejtorve (shih skemat 1&2-sipr)27.
M n fund, drejtori dhe zvendsit e tij formojn majn e piramids, me autoritetin m t lart,
t cilt jan menaxhert strategjik dhe prgjigjen pr t gjith shoqrin. Pra, hierarkia e
autoritetit krijon rregullin e puns n nj biznes: vendimet dhe urdhrat rrjedhin nga lart-posht,
ndrsa raportimi pr punn e kryer, nga posht-lart28.

4.2 Struktura horizontale e organizimit t biznesit

Bizneset mund t organizohen edhe sipas nj strukture horizontale. Prandaj shtjet tjera t
organizimit t nj ndrmarrje si autoriteti, hapsira e kontrollit, delegimi dhe decentralizimi
jan t rndsishme, sepse tregojn lidhjen ndrmjet menaxherve dhe punonjsve, n nivele t
ndryshme t strukturs vertikale t organizimit t nj biznesi. Por, bie pyetja se si mund t bhet
ndarja e puns n nj ndrmarrje? Me far kriteri mund t grupohen njerzit n departamente?
Ndr format e ndarjes n departamente, m t prdorshmet jan sipas; funksionit, produktit,
zons gjeografike dhe konsumatorit.
N organizimin funksional, nj departament, grupon punonjs q merren me t njjtn pun.
Kshtu, duke vlersuar m tepr aktivitet kryesore, mund t krijohet;
departamenti i marketingut,
departamenti i financs,

27 http://c.ymcdn.com/sites/www.gbsnonline.org/resource/collection//ToolKit.pdf
28 http://www.ait.org.tw/infousa/zhtw/doscs/enterp.pdf

42
 KUJTIMI

departamenti i prodhimit t produkteve dhe shrbimeve,

departamenti i personelit e ndonj tjetr.
Menaxhert e ktyre departamenteve prbjn nivelin e lart t menaxhimit, duke i raportuar
drejtprdrejt administratorit apo drejtorit t prgjithshm. T tilla organizime hasen n nivele t
caktuara t menaxhimit n pothuaj t gjitha llojet e bizneseve, sidomos n shoqrit e sigurimit,
n shoqrit e noterve, avokatve, kshillave drejtuese, fabrikave, korporatave, 29 etj.

# REZYME

Ashtu si edhe n tr botn e zhvilluar, edhe n vendin ton numri i ndrrave dhe i sfidave pr t
krijuar biznese t reja nuk ka t sosur. Kto ndrra kan filluar t realizohen sidomos n dekadn
fundit, kur n vendin ton po bhen prpjekje pr rritje t vazhdueshme ekonomike, e ktu roli i
siprmarrsve sht fundamental n krijimin e vendeve t reja t puns.
Ndrmarrjet n prgjithsi, e posarisht ndrmarrjet e vogla dhe t mesme, sot jan shtyllat
kryesore t ekonomis son n Kosov. Kto ndrmarrje jan edhe kontribuuesit m t mdhenj
t Prodhimit t Prgjithshm Bruto (PPB) dhe t buxhetit t Kosovs. Kemi prmendur edhe m
sipr se ndrmarrjet e vogla dhe t mesme, mund t klasifikohen sipas qarkullimit vjetor (xhiros
vjetore) ose sipas numrit t puntorve q punsojn n ndrmarrjet e tyre. Dihet se prodhimi i
prgjithshm bruto i nj vendi, tregon se sa e fort sht ekonomia e atij vendi dhe njkohsisht
tregon edhe nivelin e jetess s banorve t atij shteti.
Kosova dhe Shqipria si shtet i jon am, aktualisht kan nj ekonomi t brisht e cila po ec drejt
nj zhvillimi, i cili nga ekspertt vlersohet se sht me pak inercion. Sidoqoft sht tendenc
e ekonomis s ktyre dy vendeve tona q pas nj periudh jo shum t gjat tranzitore, t
kalohet nga shtete me ekonomi n zhvillim, drejt nj ekonomie t zhvilluar. Themi se parametrat
pr t arritur nj nivel t till zhvillimi i kemi, por q duhet t punohet shum n kt drejtim,
kt askush nuk e v n dyshim.
Pr fund duhet t theksojm se; Siprmarrsi sht themeluesi, personi q formon ndrmarrjen
ose biznesin, kurse menaxheri mund t udhheq dhe t administroj biznesin. N disa raste,
siprmarrsi sht edhe menaxher njkohsisht, kurse n disa rrethana t tjera siprmarrsi
autorizon nj person t caktuar pr t menaxhuar biznesin e tij.

29
Fundamentals of Entrepreneurship - Eugen Burdus, Bukurest

43
 KUJTIMI

Bazuar nga prvoja n praktik, siprmarrsit jan njerz me vetiniciativ dhe t guximshm, t
cilt e investojn kapitalin e tyre n biznes pavarsisht rrezikut t dshtimit dhe sfidave t
ndryshme q mund t'u dalin prpara. Q t bheni nj siprmarrs i suksesshm ju duhet koh
dhe prkushtim, prandaj t udhhequrit n mnyr efektive sht thelbi i menaxhimit cilsor t
nj siprmarrje. Pra kto jan ato q sjellin paran, prfitimin social dhe rigjenerimin ton.

LITERATURA

Entrepreneurship, Mark English, Beth Knott, USA

Siprmarrja dhe Filantropia, Raport Studimi, (Enterpreneurship and Phlinathropy, Survey
Report) Rockefeller Brothers Fund, Tiran maj 2011.
http://www.mti-ks.org/sq/CEFTA-dhe-ndikimi-i-saj-ne-Kosov
Rediscovering History and Relevance in the Study of Entrepreneurship, Geoffrey Jones,
Harvard Business School, USA.
http://www.gdrc.org/icm/micro/define-micro.html - Entrepreneurship, Paul Di-Masi.
Entrepreneurship, by Robert Hisrich, Michael Peters and Dean Shepherd, McGraw-Hill, 2012
Introduction to Entrepreneurship Donald Kuratko, South-Western Cengage Learning, 2009
http://www.seecel.hr/home-5026
Bates, Timothy, 1990. Entrepreneurial Human Capital Inputs and Small Business
http://www.oecd.org/
Steps to Achieving Entrepreneurial Lifetime Goals - Marty Zwilling, School of Global Management.
Published on Forbes.
http://www.forbes.com/sites/martinzwilling/
http://blog.startupprofessionals.com/2013/02/7-steps-to-achieving-entrepreneurial.html
Committee for Economic Development sht nj organizat pr udhheqjen e politikave t
biznesit, me baz n Uashington DC.
Entrepreneurship, Mark English, Beth Knott, Annual Report USA
Ligji Nr.9901 dat 14.4.2008 Pr ndrmarrsit dhe shoqrit tregtare.
Zoltan J. How is Entrepreneurship Good for Economic Growth? Innovations, MIT Press Journal
Winter 2006, pp.97-107.
http://c.ymcdn.com/sites/www.gbsnonline.org/resource/collection//ToolKit.pdf
http://www.ait.org.tw/infousa/zhtw/doscs/enterp.pdf

44
 KUJTIMI

Fundamentals of Entrepreneurship - Eugen BURDUS, Bukurest

Entrepreneurship: Concepts, Theory and Perspective. Introduction, Alvaro Cuervol, Domingo
Ribeiro and Salvador Roig, Uneversity of Madrid Spain.
Schumpeter, Joseph A., 1949. Theory of Economic Development, Harvard University Press:
Cambridge, Massachusetts.
http://dualibra.com/wp-content/uploads/2012/12/Sipermarrja-dhe-Drejtimi-i-Biznesit-te-Vogel.pdf

45