Prof.dr.

Vesel Latif

PRBRJA, MNYRAT E PRDORIMIT DHE KARAKTERISTIKA T

TJERA T DISA DROGAVE1

1. Duhani

Duhani dhe alkooli jan dy drogat m t rndsishme t

ligjshme. Jan t ligjshme sepse prdorimi i tyre sht i ligjshm dhe i
pranueshm prgjithsisht prej normave aktuale morale t shoqris.
Por ndrkaq dmi fizik, psiqik, psikologjik, shoqror dhe ekonomik
individual q ato mbartin me vete sht jashtzakonisht i madh, madje
edhe m i madh se ai i drogave t paligjshme. Rndsia dhe pesha
specifike e ktij dmi rritet s teprmi duke pasur parasysh q duhani
dhe alkooli jan t ligjshm dhe njkohsisht shrbejn si porta
hyrse pr prdorimin e drogave t paligjshme nga individi prdorues
i duhanit ose/dhe i alkoolit.
Pirja e duhanit sht nj problem madhor ndr adoleshentt,
sidomos n kto vitet e fundit, ku vrehet nj rritje e numrit t
prdoruesve eksperimental t tij, sidomos n femrat (dshira pr t
qen modern).
Droga aktive e duhanit sht nikotina.
Duhani zakonisht pihet si cigare, me pipe apo llulle, por mundet
gjithashtu t merret me snort (burrnot) ose t prtypet n goj.
Efektet jan shum t shpejta dhe nj doz mund t zgjas deri n 30
minuta. Rriten numri i rrahjeve t zemrs dhe presioni i gjakut.
Prdoruesit e rregullt shpesh thon se pirja e nj cigareje mund t
qetsoj ankthin dhe stresin, i ndihmon ata t prqndrohen dhe t
luftojn mrzitjen. Disa prdorues mendojn se pirja e duhanit ju
frenon oreksin pr ushqimin, pra ndihmon pr mos-shtim n pesh.

Toleranca zhvillohet me shpejtsi. shumica e prdoruesve bhen

t varur dhe ndihen t urritur, t shqetsuar dhe t deprimuar nse ata
ndrpresin duhanin. Prdoruesit e rregullt pr nj koh t gjat kan
nj risk shum m t madh pr t zhvilluar kancerin e mushkrive dhe
kancer t disa organeve t tjera, smundje t zemrs, probleme t
qarkullimit t gjakut, bronkite dhe uler t stomakut. Ka nj rrezik
evident pr dmtime shndetsore edhe t personave t tjer, t cilt
jan n afrsi t prdoruesve dhe q mund t thithin tymin e duhanit
n mnyr pasive (e ashtuquajtura pirje pasive e duhanit).

Nse duhanpirsi sht i vendosur q t vazhdoj duhanpirjen, pra

nuk dshiron apo nuk mundet ta ndrpres at, ather pr t uluir
rreziqet e prdorimit ai duhet:
1
Dr.Shk. Zihni Sulaj, DROGAT DHE T RINJT, Tiran, 1999)
 2

T vendos nj limit t numrit t cigareve q do t prdor n

dit.
T bj nj dit pushim n do jav.
T kufizoj vendet e pirjes, si psh. t mos pij duhan n shtpi,
n vetur, apo n ambijente pune.
T shmang pirjen e duhanit prball fmijve.
T shmang pirjen e duhanit n prani t personave q nuk pijn
si dhe n mjediset me ventilim t kufizuar.
T prdor cigare me prmbajtje t ult t karbonit dhe me extra
filter kur kjo sht e mundur.
T pij vetm gjysmn e do cigareje. T shmanget nga individt
q prdorin duhan dhe nga vende ku pihet duhan.
T prdor zvendsuesit e nikotins, sikurse sht nikotina n
forma t tjera (tip amakzi, pllaka q vendosen mbi lkur,
etj).
T mos thith n mushkri tymin e duhanit.

2. Alkooli

Alkooli sht nj lng q prmban alkool etilik. Ai prodhohet prej

fermentimit t frutave, zarzavateve, ose drithrave.
N t kaluarn alkooli u jepej t smurve t shtruar n spital
pr ti ndihmuar ata n rregullimin e gjumit. Tampont e njohura me
alkool prdoren pr pastrimin e lkurs prpara injeksioneve.
Alkooli normalisht glltitet si pije.
Alkooli sht nj drog sedative (qetsuese). Ai ngadalson
funksionet trupore. Sasit e vogla e bjn prdoruesin m t relaksuar
dhe m pak t frenuar. Sasi m t mdha mund t ojn n rregullime
t koordinimit t lvizjeve dhe t folur t turbullt, dyfishim t figurave
n shikim, dhe s fdundi humbje t koshiencs. Efektet fillojn mbas 5-
10 minutash dhe zgjatin disa or. Reagimi varion n vartsi t humorit
t prdoruesit dhe t situats.

Aksidentet jan m t zakonshmit, veanrisht gjat ngasjes s

automjeteve, manipulimeve me makineri, etj. Pirja e menjhershme e
sasive t mdha t alkoolit (pra mbidoza) mund t oj n humbje t
koshiencs dhe bllokim t rrugve t frymmarrjes nga masa e t
vjellave. Abuzimi i alkoolit shoqrohet me sjellje violente. Ulja e
frenimit mund t oj gjithashtu n seks jo t sigurt. Dmi i alkoolit n
organizm tejforcohet kur marrja e tij shoqrohet me marrjen e
drogave t tjera. Prdorimi i tij pr nj koh t gjat n sasira t mdha
mund t oj n vartsi fizike dhe psikologjike si dhe toleranc, nj
gjendje kjo q krkon doza gjithnj e m t mdha t alkoolit pr t
 3

fituar t njjtin efekt. Trheqja prej prdorimit t shtuar (abstinenca)

mund t oj n t dridhura dhe ankth. Nivele t larta t prdorimit pr
nj koh t gjat mundet gjithashtu t ojn n dmtime t mlis,
stomakut dhe trurit

Nse dikush sht i vendosur ta prdor alkoolin, pr t ulur rreziqet

e prdorimit ai duhet:

T jet i ndrgjegjshm pr fortsin e pijeve t ndryshme

alkoolike dhe t ndjek me vmendje sasin e pijes s
konsumuar.
T mos ngas automjet apo t punoj me makineri t rrezikshme
ndrkoh q sht nn efektet e alkoolit.
T marr nj sasi jo t madhe t hollash kur shkon n lokale pr
t prdorur pije alkoolike.
T mbaj ndrmend nevojn pr seks t sigurt dhe gjithmon t
prdor kondom.
T prdor pije jo-alkoolike ose me prqindje t pakta alkooli.
T mos prdor alkoolin me medikamente, veanrisht me
medikamentet gjumsjells dhe qetsues, apo me drogat e
paligjshme si heroina, amfetaminat ose ekstazia.

3. Kafeina

Kafeina sht nj drog q gjendet n kafe, kakao, aj, koka-kola,

si dhe n disa tableta t medikamenteve t ndryshme.
Kafeina ka qen prdorur n prgatitje t ndryshme mjeksore,
psh. pr t qetsuar dhimbjet e koks, etj. Kofeina merret prmes
pijeve ose hahet n form t konfeksioneve apo tabletave. Shum t
rritur dhe t rinj prdorin kafein n mnyr t prditshme.
Kafeina sht nj drog stimulative: ajo lufton prgjumsin dhe
lodhjen. Mundet gjithashtu t rris prqndrimin mendor. Prdorimi i
saj rrit t rrahurit e zemrs dhe tensionin arterial. Efektet fillojn
menjher dhe mund t zgasin disa or. Prdorimi i kafeins shton
urinimin. Dozat e larta mund t ojn n dhimbje koke dhe irritabilitet.
Prdoruesi i rregullt t dozave t larta t kafeins bhen t varur.
Individt q konsumojn rreth gjasht deri tet filxhan t kafs n
dit mundet t vuajn simtomat e trheqjes (abstinencs) kur ata
tentojn q t shkputn nga droga. Nse marrja e kafeins ndrpritet
menjher, mund t shfaqen shenja t tilla si iritabilitet, lodhje e
theksuar dhe dhimbje koke. Vartsia ndaj kafeins sht zakonisht e
pranueshme n shoqri. Prdorimi n sasira t mdha pr nj koh t
gjat rrit riskun pr shfaqjen e ulcers peptike, smundjeve t
 4

veshkave, t fshikzs urinare, t zemrs, si dhe probleme t tensionit

t gjakut.
Nse prdoruesi sht i vendosur q ta vazhdoj prdorimin e
kafeins, ather ai duhet q:
T prdor kafe t dekafeinizuar apo aj jo t fort.
T mbaj parasysh dozn ditore t kafs t prdorur.
T shkputet nga prdorimi pr nj ose dy dit n jav.

4. AMFETAMINAT

Amfetaminat jan droga sintetike q prgatiten n nj

shumllojshmri formash si pluhur i bardh, i gjelbr ose i verdh,
tableta, si dhe lng i futur n kapsula. Prdorimi n rrug i
amfetaminave prfshin m shpesh trajtn n form pluhuri.
Amfetaminat u prodhuan fillimisht (vitet 1920) pr qllime
mjeksore. Ato jepshin gjersisht n vitet 1950 dhe 1960 pr t
trajtuar depresionet dhe jepen akoma si medikamente pr t ulur
oreksin n trajtimin e mbipeshs trupore. Ato gjithashtu u jepeshin
ushtarve pr t mposhtur lodhjen n betejat ushtarake. Prdorimi
aktual pr qllime mjeksore prmbledh mjekimin e narkolepsis (nj
tendenc pr t rn n gjum t zgjatur), si dhe n hyperkinezi
(hiperaktivitet) n fmijt.
Amfetaminat mund t thithen n trajt pluhuri nga hunda. N
trajtn e pluhurit, tabletave dhe kapsulave ato mund t merren edhe si
cigare (pirje apo tymosje e cigars), dhe n ndonj rast edhe prmes
injektimit n organizm.
Amfetaminat jan drog stimulante q rrit ritmin e frymmarrjes,
ritmin e pulsit, energjin dhe vigjilencn. Efekti i nj doze t vetme
mund t zgjas tre-katr or. Dozat e larta apo prdorimi i zgjatur
mund t ojn n ndjesi t tilla si rritje e energjis fizike dhe kapacitetit
mendor. N ndonj rast pas prdorimit t amfetamines, prdoruesi
mund t ndihet anksioz dhe tepr i shqetsuar, i prfshir nga ndjenja
e panikut apo e persekucionit. Kto ndjesi shuhen menjher sapo
prdoruesi t ler drogn. Oreksi tenton t jet i frenuar dhe shtohet
pagjumsia. Kjo shpjegon prdorimin e amfetaminave nga individt q
duan t bien n pesh dhe nga ata q duan t rrin zgjuar pr arsye t
ndryshme. Menjher sapo efektet shuhen, prdoruesit ndihen shum
t lodhur dhe pr kt krkohet disa koh q t normalizohen dhe t
shrohen.
Vet emri m i njohur ndr prdoruesit speed (nxitsi), ve n
dukje efektin kryesor t amfetaminave. sht si nj lloj energjie e
huazuar, ka nnkupton at q prdoruesi i lypset nj periudh kohe
q t shrohet mbas nj sesioni t gjat t prdorimit. Ai mund t ket
vshtirsi t ambijentohet me ritmin e puns normale. Kjo gjithashtu
mund t oj prdoruesin n sforcim t aktivitetit fizik, duke e br at
 5

t humbas shum djers, rrjedhimisht n rritje t nxehtsis trupore

t tij (psh n vallzim n disko pr gjat gjith nats).
Efekti i fuqishm stimulant mundet gjithashtu t jet i rrezikshm pr
individt me probleme t zemrs apo t tensionit t gjakut. Prdorimi
pr nj koh t gjat i amfetaminave mund t oj n zhvillimin e
tolerancs (q do t thot krkesa pr doza m t larta pr t prfituar
t njejtin efekt) si dhe mungesn e oreksit dhe t gjumit. Kjo gjendje
shpie n ulje t rezistencs s organizmit ndaj smundjeve t
ndryshme. Megjithse vartsia fizike nuk prbn ndonj problem, lnia
e menjhershme mbas nj prdorimi t zgjatur mund t jet tepr e
vshtir, sepse prdoruesit do t ndihen mjaft t deprimuar dhe
letargjik n kohn q nuk e prdorin drogn. Ata mund t ken ardhur
n nj pik q kan nevoj pr marrjen e drogs, pra pr stimulim q u
jep ajo.
Nse prdoruesi sht i vendosur t prdor amfetaminat, ather
pr t ulur rreziqet e prdorimit ai duhet:
T ruaj sa m gjat t jet e mundur nj regjim normal t puns,
diets dhe t gjumit.
T prdor drogn gjithmon n sasira t vogla dhe me
ndrprerje koh-gjata ndrmjet seancave t prdorimit.
T siguroj koh t mjaftueshme pr t rigjeneruar baterit e
trupit mbas do seance t prdoprimit.
T mos i nnshtrohet aktiviteteve t shtuara fizike gjat kohs s
prdorimit.
T siguroj pushime t mjaftueshme dhe t pij sasira t
mjaftueshme t ujit pr t rivendosur langjet trupore t humbura
prmes djerss nse sht i angazhuar n aktivitete fizike
(sikurse jan vallzimi apo vrapimet).
Pirja e sasive t mdha t ujit mund t jet e rrezikshme n
vetvete. Prandaj, pr ata q prdorin drogat e dancit, vallzimit
rekomandohet pirja e nj sasie rreth 500 mililitra uj n or.
Humbja e kriprave gjithashtu mund t jet nj problem serioz
pr ata q pijn sasira t konsiderueshme uji, prandaj sht nj
ide e mir q gjat vallzimeve dhe pirjes s ujit t prdoren
ushqime t kripura.
T prdor pajisje t pastrta nse droga prdoret me injeksion,
dmth, t shmang me do mnyr brjen e drogs me t njtn
shiring me t tjert.
Mos t przij amfetaminat me droga t tjera.

5. KANABISI

Knabisi sigurohet nga bima e Cannabis sativa, e cila rritet kudo

n bot. Gjethet e bims (bari) mund t pihen si duhan ose edhe t
 6

prtypen dhe t glltiten. Bima mund t koncentrohet edhe n form

t rreshirs (rezins) t prgatitur n trajta kallpesh ose n trajt vaji.
Prdoruesit e quajn at me emra t ndryshm n vartsi t krahins
apo vendit dhe mjedisit social.
Kanabisi mund t prdoret n trajtimin e glaukoms (nj
smundje e syrit), artritit, AIDS, sklerozs multiple, si dhe pr t
mposhtur efektet ansore t kimioterapis t prdorur n trajtimin e
kancerit.
Gjethet e kanbisit mund t pihen si duhan, vetm ose t prziera
me duhan n llulln e duhanit. Rezina mund t pihet si cigare dhe
ndonjher edhe mund t hahet. Q t dyja, si gjetht, ashtu edhe
rezina apo dylli, gatuhen ndonjher me gjellt. Vaji i kanabisit
zakonisht prdoret pr t lyer cigaret q m pas pihen (tymosen).
Efektet e kanabisit shpesh varen nga gjendja shpirtrore e
prdoruesit, pra e humorit dhe e mendimit paraprak pr efektet e
pritshme t drogs. Prdoruesit shpesh referojn se ndihen m t
relaksuar, me humor t shtuar dhe t qeshura pa vend. Ata flasin
shum, e kan t shtuar ndjesin e vlersimit t ngjyrave dhe t
zhurmave. Nganjher prdoruesit jan anksioz dhe nevrik,
veanrisht nse ata nuk kan mndsi pr t siguruar drogn.
Prdorimi i kanabisit cenon prqndrimin, t menduarit, dhe
mjeshtrit manuale (t puns me duar). Ndjesit e uris dhe t
harress jan t zakonshme. Efektet nisin menjher dhe mund t
zgjasin disa or.
Nuk ka rrezik pr mbidoz fatale apo mundsi pr tu kthyer n
drog-vartsi. Por, sikurse me droga t tjera mund t zhvillohet
vartsia psikologjike. Nse prdoruesi bhet i varur nga droga pr t
prfituar relaksion, ai do ta ket t vshtir q t bj pa t (vartsi
psikologjike). Prdorimi pr nj koh t gjat prmes pirjes me duhan
mund t oj n probleme t mushkrive. Ka gjithashtu risqe pr
aksidente ndrkoh q prdoruesi sht nn efektin e drogs, (psh kur
ai nget automjet). Prdorimi i kanabisit mund ta bj t vshtir seksin
e sigurt pasi droga tenton q t ul nivelin e ndjeshmris. Kur droga
merret n situata ku prdoruesi ndihet i deprimuar apo anksioz, ajo
mund t oj n gjendje paranoike.

Nse prdoruesi sht i bindur q t vazhdoj prdorimin e drogs,

ather, pr t ulur rreziqet e prdorimit ai duhet:
T shmang ngarjen e automjeteve apo veprimet me makineri t
rrezikshme ndrkoh q sht nn efektin e drogs.
T bj disa dit pushim pr do jav. Kjo do t parandaloj do
vartsi psikologjike e cila vendoset gradualisht dhe pa u ndier.
T shmang prdorimin e formave t forta t kanabisit.
 7

6. KOKAINA DHE KRAKU

Kokaina nxirret prej bims Coca, nj shkurre q rritet n

Amerikn e Jugut. Fillimisht ajo prgatitet n formn e pasts s kokas
dhe m tej prpunohet pr t prodhuar kokainn q zakonisht ka
trajtn e pluhurit t bardh kristalin. Kraku sht nj form e
kokains, e cila sht e mundur q t pihet n trajtn e tymosjes
prmes djegies, dhe ka trjatn e kristaleve pa forma ose trajten t
shkmbit
Kokaina sot prdoret rrall n mjeksi. N t kaluarn ajo sht
prdorur si anestetik lokal. Deri n vitin 1904 Coca-Cola prmbante
sasi t vogla t ekstraktit t kokas dhe tregtohej si tonik. Zigmund
Frojd, psikanalisti i famshm, ishte nj prej prdoruesve entuziast dhe
mbrojts i kokains.
Kokaina pluhur zakonisht thithet prmes hunds, shpesh prmes
nj banknote t prdredhur si kaush apo t nj pipe ose krcelli
kashte. Por ndonjher ajo prgatitet pr tu injektuar n form
solucioni. Kraku pihet me llulle, n nj tub xhami, qese plastike ose n
flet alumini. Tymi q krijohet nga djegia e trajts shkmbore t
krakut thithet (inhalohet) n mushkri.
Kokaina dhe kraku jan droga stimulante q e bjn prdoruesin
t ndihet vigjilent, me vetbesim dhe i fuqishm. Nj nivel m i lart i
dozave e bn prdoruesin t ndihet anksioz dhe me gjendje paniku.
Efektet fillojn fuqimisht mbas 5-10 minutash, por shuhen me
shpejtsi. Doza ka nevoj t prsritet pr rreth do 20 minuta pr t
ruajtur efektin e dshiruar.
Dozat e larta mund t bjn prdoruesin t ndihet shum
anksioz. Efekti stimilant mund t pasohet nga ndjenja e depresionit
dhe e lodhjes. Megjithse kokaina nuk sht drog q normalisht t
oj n vartsi fizike, prdoruesit mund t joshen pr prdorimin e
rregullt n prpjekje pr t mbajtur ndjesit e energjis dhe t fuqis
dhe pr t shmangur depresionin dhe mungesn e gjendjes s lart
shpirtrore. Kjo sht sidomos arsyeja e ksaj gjendjeje t lart
shpirtrore, e cila shpie n nj grryerje psikologjike pr doza gjithnj e
m t larta. Prdorimi n doza regullisht t larta mund t oj n
shqetsim, nauze, pagjumsi dhe paranoj. Thithja e prsritur e
kokains mund t oj n vshtirsi t frymmarrjes dhe mund t
dmtoj kalueshmrin e ajrit prmes hunds. Tymosja e prsritur e
kokains n form t djegies on n dmtime t mushkrive dhe
humbje t zrit.
Injektimi i kokains mbart me vete riskun e infektimit prej smundjeve
q transmetohen prmes gjakut (sikurse HIV/AIDS, hepatite virale B e
C, etj), pikrisht ather kur pajisjet injektuese ndahen me njri tjetrin
me nj grup prdoruesish.
 8

Nse prdoruesi sht i vendosur pr t prdorur kokainn ose

krakun, ather pr t ulur rreziqet e prdorimit ai duhet:
T mundohet t shmang prdorimin e rregullt.
T ket parasysh gjithnj sasin, dozn e drogs s prdorur,
koston dhe shpenzimet e tjera dhe t vendos limite.
T przgjedh m mir thithjen e pluhurit t kokains prmes
hunds n vend t prdormit t krakut prmes djegies s tij.
T prpiqet t ruaj gjum, regjim dhe diet t rregullt.
T ler nj koh rikovalishenc (periudh mosprdorimi) mbas
do seance t prdorimit. T bj nj apo dy dit pushim do
jav.
T shmang nse sht e mundur rrugn e prdorimit me
injektim. Nse sht e pamundur t shmang kt rrug, ather
t bj shum kujdes q t mos prdor pajisjet injektuese me
prdorues t tjer.
T mos e prziej kokainn me droga t tjera, veanrisht me
heroinn dhe depresante t tjera.

7. EKSTAZIA (Ecstasy)

Ekstazia sht nj drog e prodhuar ilegalisht, e prgatitur n

form t kapsulave ose t tabletave. Emri kimik sht MDMA-3,4
methylen-dioxymetamphetamin. Droga t ngjashme me te, si MDA
ose MDEA tregohen ndonjher si ekstazi.
Ekstazia sht prdorur pr her t par n Gjermani n fillim t
shekullit njzet si nj mjet pr t frenuar oreksin, megjithse disa
mjek n vende t ndryshme kan sugjeruar prdorimin e saj n
individt q kan preobleme mendore kronike.
Ekstazia prdoret zakonisht n form tabletash apo t kapsulave
q merren nga goja. Kjo drog sht br mjaft popullore n shum
vende perndimore qysh prej fundit t viteve tetdhjet. Ajo vazhdon
t jet nj drog q prdoret nga t rinjt n rrethana t ndryshme
sociale.
Ekstazia sht nj drog stimulante me veti t lehta
halucinatore. Ajo ka tendenc ti bj prdoruesit t ndihen m
energjik. Shum prdorues raportojn nj ndjenj qetsie, humbjen e
ndjenjs s armiqsis dhe t inatit, rritjen e sensit t komunikimit dhe
t simpatis pr t tjert. Mundet gjithashtu t vrehet nj sens i rritur
i vlersimit t ngjyrave dhe t ambijentit rrethues. Ndonjher
 9

prdoruesit mund t ndiejn t prziera de orientim. Kontrakturat e

nofulls dhe humbja e oreksit jan t zakonshme. Efektet fillojn mbas
20-60 minutash dhe mund t zgjatin pr disa or.
Me prdorimin e dozave t larta mund t instalohet nj gjendje e
konfuzionit, sidomos kur prdoruesit jan n gjendje paniku.
Prdoruesit e rregullt mund t vuajn prej problemeve t gjakut,
mugess s energjis dhe depresionit. Ndrsa vartsia fizike nuk
prbn ndonj problem, mund t zhvillohet vartsia psikologjike,
sidomos prsa i prket ndjesis t qetsis dhe t euforis t
shoqruara me perdorimin e drogs. Ka nj rrezik t madh pr
aksidente ndrkoh q individi mund t jet ende nn efektet e
drogs. Seksi i sigurt mund t jet tepr i vshtir q t realizohet nn
efektet e ekstazis, q njihet edhe si drog e dashuris.
Prdorimi i ekstazis mundet gjithashtu t jet me rrezik
veanrisht pr individt q kan probleme t tensionit t lart dhe t
zemrs. Vdekjet nga kjo drog jan t zakonshme. Ato ndeshen
sidomos n rastet kur individi, ndrsa sht nn efektet dhe influencn
e drogs, bn aktivitet fizik papushim. Nj aktivitet i till shpie n
shtimin e harxhimit t energjis, rritjen e temperaturs s trupit, si
pasoj e humbjes s shtuar t langjeve (dehidratim) dhe t kriprave t
organizmit. Nj situat e till sht tipike pr ekstazin, q sht
tipikja e drogave t dancit, me prdorim t gjer n mjedise t
mbyllura si disko, klube nate, etj. Rrjedhimisht sht e domosdoshme
pirja e ujit n sasi deri n 500 mililitra n or. Pr t zvendsuar
humbjen e kriprave duhen ngrn ushqime t kripura gjat
aktiviteteve fizike.
Problem sht gjithashtu identifikimi. Ekstazia mund t jet e
vshtir t dallohet prej drogave t tjera. Prdoruesit jan ndonjher
jo t sigurt rreth asaj se far droge jan duke prdorur dhe far
efekti mund t ket ajo. LSD dhe amfetaminat jan shitur shpesh n
vend t ekstazis. Nn emrin e ekstazis mund t shiten edhe tableta
t tjera, t ashtuquajturat tabletat E, t cilat prgatiten n ambijente
shtpie prej nj sr drogash t tjera apo przirjesh fallco.
Pr t ulur rrezikun e prdorimit t ekstazis prdoruesi duhet:
T shmang prdorimin e rregullt, psh t mos prdor do fund
jave.
T bj shum kujdes pr ata se far prdor sepse shum
tableta t shitura pr ekstazi mund t prmbjn droga t tjera
dhe przierje.
Nse nuk sht i sigurt pr fuqin prdoruese t drogs t mos
marr nj tablet t plot; fillimisht t marr gjysm tablete, t
shoh efektin e saj, e pastaj t vendos pr marrjen e dozs s
plot t nevojshme pr t.
T shmang aktivitetet fizike t tepruara, t tilla si vallzimi
papushim.
 10

T bj pushime gjat vallzimeve dhe t pij sasira t

prshtatshme t ujit pr t zvendsuar ujin e humbur. Por t
mos prdor m shum se nj gjysm litri uj n or.
T haj ushqime t kripura pr t zvendsuar humbjen e
kriprave sidomos kur merren sasira t mdha t ujit.
T shmang ngarjen e automjeteve apo punn me makineri t
rrezikshme ndrsa sht ende nn efektin e drogs.
T mos prdor ekstazin s bashku me droga t tjera,
veanrisht alkool.
T bj gjithmon kujdes pr seks t sigurt.

8. HEROINA (dhe drogat e tjera opioide)

Heroina sht nj pluhur q nxirret prej bohes s bims

Papaverum somniferum (popi). Ka gjithashtu shum opiate t tjer
(droga sikurse heroina) q prodhohen n mnyr sintetike prej
kimikateve t ndryshme apo prej prpunimit t mtejshm t heroins
sikurse jan morfina, petidina, kodeina, dikonali, temgesiku, palfiuni,
metadoni, etj.
N vende t ndryshme prdoren emra t ndryshm dhe sinonime
t ndryshme. N Shqipri dhe n Kosov termat q prdoren m
shpesh pr heroinn jan malli, pluhuri, e kuqja etj.
Ka nj prdorim t shtrir t opiateve pr qllime mjeksore.
Heroina dhe morfina jan medikamente q jepen pr qetsimin e
dhimbjeve t forta t padurueshme. Petidina shpesh i aplikohet grave
gjat lindjes. Opiate t tjer prdoren gjersisht pr qetsimin e
dhimbjeve, pr qetsimin e kolles etj.
Methadoni prdoret sot gjersisht n bot pr trajtimin e vartsis nga
heroina. Synimi sht q t jepet nj drog me efekte t ngadalta, e
ngjashme me heroinn, e cila mposht krkesat e prdoruesit pr
heroin apo droga q trafikohen n rrug. N raste t veanta vet
heroina sht prdorur pr trajtimin e prdoruesv t drogs, prdorim
ky tepr i rrall sot.
Heroina mund t pihet n form t cigareve, t thithet si pluhur
ose t injektohet. Shum opoide t tjer merren prmes gojs n
form t tabletave dhe t tretsirave. Tabletat mund t shtypen dhe t
treten pr tu injektuar intravenoz.
Opioidet jan droga sedative. Ato ngadalsojn funksionet
trupore dhe japin nj ndjenj t ngrohtsis. Prdorimi pasohet nga
ndjesit e nj shkputjeje prej ambijentit t jashtm, ndjesi relaksuese
(lodhse).Shmangen ndjesit e ankthit dhe bllokohen ndjesit e
dhimbjes fizike dhe vuajtjes emocionale. Doza m t larta mund t
 11

ojn n qetsim dhe prgjumsi. Efektet fillojn me shpejtsi dhe

zgjasin disa or, por kjo varion sipas rrugs s marrjes.
Gjat prdorimit t rregullt zhvillohet toleranca (krkesa pr doza
m t larta pr t fituar t njejtin efekt) si dhe vartsia fizike. Trheqja
nga prdorimi apo abstinenca mund t oj n simptoma klinike tepr
distresues pr prdoruesin: prdoruesi i heroins, tek i cili sht
zhvilluar tashm vartsia totale psikologjike dhe fizike ndaj saj, dhe
ende m keq edhe toleranca, e ka tepr t vshtir ndrprerjen e
marrjes s heroins, sepse ai do t ndodhet prpara nj
simptomatologjie klinike shum stresante pr te, me simptoma q do
ta shtyejn t prdor prsri drogn. sht pr kt arsye q ai duhet
domosdoshmrisht t ndodhet nn mbshtetjen e vazhdueshme
terapeutike mjeksore, t ndrthurur me mbshtetjen psikologjike dhe
sociale, fillimisht n qendrat e specializuara t detoksifikimit (mjekimi
afat-shkurtr), dhe m pas n qendrat e specializuara rezidenciale
(mjekimi afat-gjat). Dhe sht pikrisht n kt drejtim q merr
rndsi mjekimi zvendsues me metadon (pacienti merr metadon n
vend t heroins, gjithmon duke qen i trajtuar n qendrat e
specializuar, dmth nn kujdesin e mjekut specialist.
Vshtirsia psikologjike dhe fizike pr ndrprerjen e prdorimit t
heroins mbart n vetvete rrezikun e drejtimit n sjellje kriminale:
prdoruesi e krkon domosdoshmrisht heroinn, pr blerjen e s cils
ai shtuhet n vjedhje fillimisht n shtpin e vet e m pas jasht saj.,
n grabitje, e deri edhe n dhunim e vrasje, duke u br kshtu subjekt
i ndjekjes penale. Dozat e mdha t heroins (mbidozat) ojn n
gjendje t humbjes s plot t vetdijs (koma), q shpesh prfundon
n vdekje. Ky sht risku m i madh i prdorimit t saj.
Marrja e heroins me rrug injektimi intervenozo mbart ve rrezikut t
mbidozs edhe rrezikun e infektimit me smundjet t transmetueshme
n rrugn e gjakut, konkretisht infeksioni vdekjeprurs HIV/AIDS (SIDA)
apo infeksionet po ashtu fatale t hepatiteve virale B e C, etj. pikrisht
ather kur prdoren pajisje injektuese (shiringa, age, etj) q kan
qen t prdorura nga prdorues t tjer.

Nse prdoruesi sht i vendosur q ta prdor heroinn, pra t

mos ta ndrpres ate, ather pr t shmangur rreziqet e prdorimit ai
duhet q:

T shmang prdorimin e prditshm.

T bj kujdes pr rrezikun e fuqive variable t drogs (sasi e
njejt e heroins paraqet efekte t ndryshme dhe risqe po ashtu
t ndryshme n individ t ndryshm), si pr prziersit n
prbrjen e saj (heroina prgjithsisht shitet e przier me lnd
t ndryshme pr qllime fitimi nga trafikantt) sidomos kur droga
merret prmes injektimit.
T mbaj nj regjim ditor t rregullt pr ushqimin dhe gjumin.
 12

T shmang prdorimin intravenoz t drogs (ta prdor

heroinn me rrugt e tjera prve asaj me injektim).
Nse prdor rrugn intravenoze t marrjes, t mos aplikoj
drogn me t njejtn shiring me t tjert por t prdor do
her nga nj shiring t re me nj prdorim, e cila pas prdorimit
duhet flakur q t mos prdoret m as nga ai vet as nga t
tjert.
T bj nj interval sa m t gjat pauze (pushimi) mbas do
prdorimi, psh interval prej disa ditsh. M pas, kur rikthehet n
prdorim, duhet patjetr t ket parasysh q tolernca ndaj
heroins mund t jet zhdukur, dmth dozat q dikur mund t
ishin prdorur pa asnj pasoj, mundet q tani t ojn b
mbidoz fatale.
T mos prziej heroinn me droga t tjera, sidomos drogat
depresante (prfshir alkoolin).
T krkoj alternativa t tjera t tilla si kalimi nga heroina n
mjekimin zvendsues me metadon t marr nga goja (mjekim
ky natyrisht n qendrat mjeksore t specializuara).

9. LSD (Dietamidi i Acidit Lisegjik)

LSD sht nj drog e prdorur ilegalisht, e quajtur Dietamidi i

Acidit Lisegjik (Lysegic Acid Diethyamide). Vetm sasira shum t
vogla t saj nevojitn pr t dhn efektin. Paraqitet n trjt t
lngshme (copa letre t ngopura me tretsirn e drogs), apo n
trajte t kuadrateve t vegjl, apo n form tabletash dhe
kapsulash.
M par ka pasur disa prshkrime prdorimi pr qllime
mjeksore, sidomos pr pacientt me probleme kronike t
smundjeve mendore, por ky prdorim u eliminua plotsisht pr
arsye sepse efektet ishin krejtsisht t paparashikueshme e t
pamatshme. Pra, aktualisht nuk ka asnj lloj prdorimi t LSD pr
qllime mjeksore.
LSD merret zakonisht prmes gojs n form kapsulash,
tabletash dhe copzash letre t ngopur me tretsirn e drogs.
LSD sht nj drog halucinogjenike. Efektet fillojn mbas 30
minutash deri n nj or dhe mund t zgjasin deri n 12 or. Efektet
variojn nga personi n person. dhe tek i njjti person nga gjendja
emocionale n momentin e prdorimit. Mund t ket deformime t
imazheve vizive (imazheve t pamjes) dhe atyre auditive (imazhet e
dgjimit), pra halucinacione, si dhe intesifikimi t ngjyrave,
ndryshime n sensin e kohs dhe t hapsirs, etj. Disa prdorues
raportojn nj rritje t vigjilencs pr veprimet e tyre. Ndjesit e t
qenit jasht trupit jan t zakonshme. Ndrsa nj efekt i LSD mund
 13

t jet eksitues dhe i plqyeshm, nj efekt tjetr i saj mund t jet

i frikshm (si psh ndjenja e panikut apo ndjenja e persekutimit).
Reaksionet e paplqyeshme mund t prfshijn ankthin,
depresionin, paranojen dhe ndjesit e persekutimit dhe t marrzis
s nxitur. Kjo mund t jet e rrezikshme nse prdoruesit jan me
dpresion apo me ide suicidale (ide t vetvrasjes). Mund t ndodhin
aksidente me automjete apo me makinerit e ndryshme ndrkoh
q individi sht nn efektin e drogs. Nuk ka t dhna pr vartsi
fizike apo pr rrezik pr doza fatale. Karakteristike sht shfaqja e
efkteve t drogs dhe mbas ndrprerjes s prdorimit t saj: nj
eksperienc e till quhet rikthim i efektit (flashback), dhe mund t
jet shqetsues veanrisht kur prdoruesi nuk di prse ajo ndodh.
Nse prdoruesi sht i vendosur q t prdor LSD-n, ather
pr t ulur rreziqet e prdorimit ai duhet:
1. T bj kujdes me sasin e drogs q prdor. Nse nuk sht i
sigurt, duhet fillimisht t marr nj sasi shum t vogl dhe t
shoh far efektesh do ti jap ajo.
2. T shmang prdorimin e LSD kur sht me depresion apo n
n gjendje ankthi.
3. T planifikoj me kujdes se n far ambijenti social do ta
prdor drogn. T sigurohet para prdorimit q situata
ambjentale sht nn kontroll dhe e prshtatshme.
4. T mos shqetsohet pr rikthimin e efektit edhe kur nuk
prdor drog. Efekti i rikthyer shuhet shpejt.

10. KPURDHAT MAGJIKE

Kpurdhat magjike jan kpurdha halucinogjenike q rriten n

stinn e vjeshts n disa zona gjeografike. Tipi kryesor sht kpurdha
e gjinis Psyolocibe. Tip tjetr sht kpurdha Muscaria e gjinis
Amanita muscaria.
Kprdhat prdoren t pagatuara, pra sikurse gjenden n natyr.
Ato gjithashtu mund t thahen dhe m pas t konsumohen. Kpurdhat
mund edhe t gatuhen ose t prgatiten n form t ajit dhe t pihen.
Kpurdhat magjike jan droga me efekte mesatare
halucinogjenike. Efektet variojn nga personi n person dhe n t
njjtin person nga gjendja emocionale n momentin e prdorimit.
Efektet fillojn mbas rreth gjysm ore dhe mund t vazhdojn deri n
nnt or n vartsi t sasis s marr. Efekti kryesor sht ndjenja e
humorit: prdoruesi qesh jasht kontrollit dhe ndihet m konfident.
Dozat e larta japin nj gjendje t leht halucinogjenike, me
shtrmbrime t pamjes dhe t tingujve. Disa individ kan t prziera,
t vjella, si dhe dhimbje stomaku.
Efektet halucinante me percepsione negative mund t jen t
frikshme dhe jo t plqyeshme pr prdoruesit. Efektet e nj
 14

eksperience t till mund t prfshij nauze, t vjella dhe paranoj. Ka

nj rrezik real pr aksidente, sidomos pr ato automobilistike, kur
individi sht nn efektin e drogs. Nuk ka t dhna evidente pr
vartsi fizike. Shpesh ka manifestime t tolerancs, q nnkupton
prdorimin e dozave m t mdha pr t fituar t njtin efekt t
mparshm. Nj rrezik tjetr real sht prdorimi i kpurdhave t tjera
n vend t kpurdhave magjike, dhe ato kpurdha t tjera mund t
jen fare mir kpurdha helmuese, jo rrall vdekjeprurse (kjo ndodh
kur prdoruesi nuk i njeh kpurdhat magjike). N nj rast t till,
simtomat e helmimit ushqimor prfshijn nauze, krampe abdominale
(kontraksione t barkut), t vjella etj. Nse kto simptoma jan t
renduara, ather duhet urgjentisht t krkohet ndihma mjeksore.

Nse prdoruesi sht i vendosur q t prdor kpurdhat

magjike, ather pr t shmangur rreziqet e prdorimit ai duhet:
1. T jet absolutisht i sigurt se far sht duke prdorur.
2. T kontrolloj me kujdes sasin e kpurdhave q po prdor.
3. T shmang prdorimin e kpurdhs Amanita Nuscaria, efektet e
s cils jan m pak t parashikueshme.
4. T shmang prdorimin e kpurdhave magjike nse ndihet i
deprimuar ose n gjendje ankthi.
5. T planifikoj me kujdes se me k, ku, si dhe qysh do ti prdor
kto produkte. T prpiqet t gjej nj vend t qet dhe nj
ambijent shoqror miqsor pr ta mbshtetur at nse ai bhet
anksioz pas prdorimit.

11. TRANKUILIZANTET (Qetsuesit dhe gjum-sjellsit)

Trankuilizantt jan droga sintetike t prodhuara pr prdorim

mjeksor pr trajtimin e gjendjeve anksioze, depresioneve, pagjumsis
dhe epilepsis. Ktu prfshihen trankuilizant minore, t tilla si
Diazepami (Valiumi), Lorazepami dhe Libriumi, si dhe gjumsjellsit t
till si Nitrazepami, Fluorazepami dhe Temazepami. Kto droga jan t
prfshira n grupin e diazepinave.
Trankuilizantt minor prgjithsisht prdoren pr t qetsuar
ankthin, ndrsa disa tipa t tyre prdoren pr t rregulluar gjumin.
Kto lloj medikamentesh jan ndoshta nga m t prhapurat n
prdorim, sidomos nga individ q vetmjekohen ose dhe abuzojn me
to pr problemet q ata mun t ken n sfern psikologjike apo pr
qllime t prfitimit t efekteve q kta medikament zotrojn.
Trankuilizantt jan droga sedative, qetsuese. Ata ngadalsojn
aftsit opruese t sistemit nervor qendror. Ata e bejn prdoruesin t
prgjumur dhe letargjik, dhe ndoshta edhe me humbje t kujtess.
Trankuilizantt qetsojn tensionin nervor dhe ankthin. Efektet fillojn
 15

mbas 10-15 minutash dhe mund t zgjasin deri n 6 or pa prsritur

dozn.

Duke ngadalsuar reagimet dhe duke nxitur prgjumsin

trankuilizantt mund t rrisin rrezikun pr aksidente, ndrkoh q
prdoruesi sht nn efektin e prepratit. Toleranca zhvillohet me
shpejtsi. Edhe vartsia mund po ashtu t zhvillohet me shpejtsi me
prdorimin e dozave t rregullta. Trheqja nga droga, pra ndrprerja e
menjhershme e saj mund t oj n gjendje ankthi, dhimbje koke
dhe t prziera. Mbas prdorimit t dozave t larta, ndrprerja e
menjhershme on n pasoja q mund t krcnojn edhe jetn.

Mbas nj kohe relativisht t shkurtr kto droga mund t jen jo

t efektshme n shkaktimin e efekteve t dshiruara. Ndrkoh q
zhvillohet toleranca ndaj drogs, ka rrezik pr rritjen e dozave pr t
fituar po at efekt q prfitohej nga dozat m t vogla t mparshme,
dhe rritja e dozave shpie n rritjen e vartsis. Dozat e larta mund t
ojn n konfuzion, ankth dhe harres.

Nse kto droga przihen me droga t tjera, sidomos me

alkoolin, ather rritet jasht mase rreziku pr mbidoz. Nse
trankuilizantt injektohen, ather mund t ket rrezik pr infeksionet
q transmetohen me rrugn e gjakut (HIV/AIDS, hepatitet virale B e C
etj.) pikrisht ather kur prdorn n grup t njjtat pajisje injektuese.

Nse prdoruesi sht i vendosur q t vazhdoj prdorimin e

trankuilizantve, ather pr uljen e rreziqeve t prdorimit ai duhet:

1. T mos ti prdor trankuilizantt me droga t tjera, sidomos me

alkoolin.
2. T mos ngas automjet apo t punoj me makineri t rrezikshme
ndrkoh q sht nn efektin e drogs.
3. T mos ndrpres menjher drogn nse sht i varur prej saj.
Pr ndrprerjen e prdorimit t trankuilizantve t krkoj
kshillat mjeksore dhe t ul gradualisht dozat e preparatit.
4. Nse trankuilizantt merren me injektim, t bhet kujdes si pr
dozn q merret ashtu dhe pr shmangien e plot t
infeksioneve q transmetohen prmes rrugs s gjakut.
Mjedisi, rregullimi i personalitetit dhe prdorimi i drogave mund t
ken ndikim t rndsishm n formimin e personalitetit t t riut.

12. RREGULLIMI I PERSONALITETIT ANTISOCIAL2

2
Nazim Shtino, Anita Pilika: PERSONALITETI DHE RREGULLIMET E TIJ, Tiran, 2001, fq.154-
158.
 16

rregullimi i personalitetit antisocial karakterizohet me nj

mnyr sjelljeje shoqrisht t rrezikshme dhe kriminale, e
qndrueshme dhe shum e zgjatur, q nuk njeh dhe nuk prfill t
drejtat e njerzve. Kta individ kryejn vazhdimisht dhe n mnyr t
prsritur veprime t egra, t dhimbshme, makabre, ndaj personave t
tjer. T paktn n numr mund t jen ata individ me rregullim
personaliteti antisocial, q kryejn veprime amorale t rrezikshme
shoqrore pr nj periudh kohe t shkurtr dhe me karakter kalimtar.
Personat me rregullim personaliteti antisocial jan t ngurtsuar
emocionalisht, nuk kan dhimbshuri morale, nuk prfillin ndjenjat e t
tjerve, nuk kan keqardhje pr t tjert, jan violent. Ata kryejn
marrdhnie seksuale n mnyr impulsive, brutale dhe me
padhimbshuri. Kur martohen nuk respektojn normat e jetess
bashkshortore dhe familjare, mbajn qndrime indiferente ose i
keqtrajtojn psiqikisht dhe fizikisht grat. Ata nuk i prmbahen dhe nuk
ruajn marrdhnie t rregullta monogame, s paku pr m shum se
nj vit i ndajn grat. Individt me rregullim personaliteti antisocial
jan sadist, knaqen kur injorojn, dmtojn dhe shfrytzojn t tjert,
jan impulsiv dhe t paqndrueshm. Ata dshtojn kur angazhohen
n veprimtari q krkojn vullnet, durim, qndrueshmri, besnikri,
rregull dhe disiplin, sepse gjenden para pengesave t shumta dhe
vshtirsive t mdha pr t kryer veprime t planifikuara dhe nuk
mund t arrijn qllime t caktuata si stabilitet n pun, shoqri dhe
familje. Ata e kan si rregull kryerjen e veprimeve antiligjore. Personat
kan shum vshtirsi n prshtatje ndaj normave shoqrore, braktisin
nj varg detyrash pa pasur plane reale pr pun t tjera. Ata jan t
prirur pr t shkatrruar pasurin e t tjerve, pr t vjedhur dhe
grabitur. Individt pr nj koh t zgjatur, m tepr se gjasht muaj,
qndrojn pa pun kur krkohet q t punojn edhe kur puna sht e
prshtatshme. Ata angazhohen n veprimtari ilegale.
Personat me rregullime personaliteti antisocial jan iritabl,
agresiv dhe impulsiv, konfliktet dhe agresionet jan pjes prbrse
e jets s tyre. Ata papritur ndrmarrin udhtime, arratisje dhe
dramomani nga nj vend n tjetrin pa ndonj qllim apo objektiv t
caktuar dhe pa pasur ide paraprake se ku dhe kur do t prfundojn.
Njerzit me rregullime personaliteti antisocial nuk
ndrgjegjsojn, veprimet antishoqrore t tyre, ndjehen t pafajshm,
fajsojn t tjert, nuk nxjerrin msime nga prvoja e tyre e zgjatur
antiligjore, nuk prfitojn nga eksperienca e prgjithshme shoqrore,
sjellja e tyre mbetet gjithmon e rrezikshme dhe plot me dmtime dhe
arrestime ligjore. Ata gjat ndrmarrjes s akteve antisociale,
pasqyrojn egrsi, kokfortsi, vendosmri, egoizm dhe
padhimbshuri. Individt me rregullim personaliteti antisocial nuk
vlersojn realitetin, gnjejn, mashtrojn, falsifikojn dhe shfrytzojn
t tjert pr qllime prfitimi dhe knaqsi. Kta nuk kujdesen pr
sigurin e jets s vet dhe t t tjerve, nuk parashikojn n kohn e
 17

duhur edhe n masn e duhur pasojat e mundshme, p.sh. Shoferi

udhheq makinn n gjendje t dehur dhe me nj shpejtsi shum t
madhe kur sht duke udhtuar s bashku me persona t tjer. Kta
nuk bjn kujdes pr t mirmbajtur, edukuar dhe rritur fmijt e tyre,
kan munges t ndjenjs dhe prgjegjsis si prind, nuk kujdesen pr
higjijenn e fmijve, pr shndetin e tyre, as kur ata smuren dhe as
pr harxhet e prditshme t tyre. Personat me rregullim personaliteti
antisocial kan vshtirsi t theksuara pr t mbajtur marrdhnie t
rregullta e t zgjatura me t afrmit, me familjart, me partnert
seksual dhe me shokt.
rregullimet e sjelljes antisociale, para moshs 15 vje, mund t
jen: endacaku, indisiplinimet shkollore, braktisja e shkolls, largimet
gjat gjith nats nga shtpia, s paku dy her (kur jeton me prindrit)
ose nj her por q nuk kthehet m (n raste kur kushtet e
bashkjetess me prindrit jan shum t kqia), znie t shpeshta
fizike (rrahje, plagosje) q i fillojn vet t part, prdorim i shpesht i
armve ose thikave n shumicn e konflikteve, mungesa e mshirs
dhe detyrimi i partneres pr t kryer marrdhnie seksuale me t,
torturimi i kafshve, pamshira ndaj goditjes fizike t t tjerve,
shkatrrimi me dshir dhe lehtsi i pasuris s t tjerve, vnia e
zjarrit objekteve, gnjeshtrat e shpeshta, kryerja e vjedhjeve t
prsritura, me ose pa goditje e vrasje.
Individt me rregullim personaliteti antisocial, para moshs 15
vje kan vshtirsi deri paaftsi pr t qndruar gjat n nj qendr
pune. Ecuria e rregullimit t personalitetit antisocial karakterizohet
me shfaqjen e periudhave t dmtimeve t theksuara t
marrdhnieve ndrpersnale, t rndimit t gjendjes s tyre, q
komplikohet me shtrime t herpashershme n spitale dhe me
arrestime dhe burgime. Jeta e tyre rrezikohet nga konfliktet t rnda e
violente me njerzit. Pas moshs 30 vje zbuten tiparet patologjike,
sidomos promiskeriteti seksual, konfliktet fizike dhe kriminaliteti.
Vshtirsit e marrdhnieve me personat dhe disforia (mrzitja, inati,
zemrimi) vazhdojn edhe n moshn adulte, madje edhe kur sjellja
antisociale sht reduktuar mjaft. Personat me rregullim personaliteti
antisocial n adoleshencn e hershme prdorin drog, kryejn
marrdhnie seksuale t parakohshme dhe perverse.
Ka nj model marrdhniesh t mosprfilljes, t mosmarrjes n
konsiderat dhe t shkeljes s t drejtave t t tjerve, q fillon nga
mosha 15 vje dhe q shfaqet s paku me tre ose m shum nga
shenjat e mposhtme:
Dmtim dhe dshtim pr tiu prshtatur normave shoqrore, pr
t respektuar sjelljet e ligjshme dhe q shoqrohet me prsritje
t vazhdueshme t veprimeve antiligjore, t cilat jan baz pr
ndshkime ligjore dhe arrestime.
 18

Mashtrime, q shprehen me gnjeshtra t prsritura, me

prdorimin e pseudonimeve ose me an t mashtrimit t t
tjerve pr knaqsi personale ose/dhe prfitime.
Impulsivitet ose dmtim t aftsis pr t planifikuar t
ardhmn.
Iritabilitet dhe agrisivitet q shprehen nprmjet sulmeve fizike
ndaj t tjerve dhe q nuk bhen pr t mbrojtur veten ose t
tjert.
Pakujdesi t paarsyeshme dhe mosprfillje pr t siguruar veten
ose t tjert.
Mungesa e prhershme dhe e qndrueshme e prgjegjsis, q
shprehet me munges t prsritur t aftsis pr t siguruar
pun stabl dhe / ose pr t respektuar detyrimet financiare.
Munges keqardhjeje dhe pendimi q shprehet me faktim e
qndrimit indiferent dhe / ose t faktit pr tiu justifikuar pasi ka
plagosur, keqtrajtuar ose vjedhur t tjert.
Personat me rregullim personaliteti antisocial kryejn veprime
t rrezikshme kriminale pr shkak t inferioritetit dhe impulsivitetit,
t hakmarrjes dhe prfitimit. Kta persona shfaqin tipare t sjelljes
s tyre q n fmijrin e hershme, sidomos me akte sadiste e
violente ndaj kafshve. Por duhet pasur parasysh se mosbindja,
zemrimi, tendenca e sjelljeve torturuese ndaj kafshve dhe
mungesa e afeksionit t dhembshuris ndaj veprimeve dmprurse,
jan pasoj edhe e kurioziteteve fmijrore, kur fmijt ndodhen
prpara situatave t huaja ose t reja.
Shum psikiatr dhe psikolog jan t mendimit se sjellja
kriminale e ka burimin, dhe shfaqet, q n fmijri, ushqehet nga
mikroklima, ndikohet nga edukimi familjar dhe shoqror, sepse
edukimi i mtejshm mund t maskoj individin, po nuk e ndryshon
at. Shumica e psikiatrve mendojn se kur sjellja antisociale
shfaqet para moshs 12 vje, prognoza sht shum e keqe dhe
shpresat pr korrigjim jan t pakta. Shum autor, gjithashtu,
mendojn se sjellja amorale, kriminale takohet m tepr n individ
q kan trashgimi me pjestar t familjes dhe t afrm t tjer q
vuajn nga shkizofrenia. menduria morale sht simptom si e
psikopatologjis dhe i psikozave. N kt aspekt personat me
rregullim personaliteti antisocial duket se kan tipare t
prbashkta me skizofrenin, por psikopatt nuk psojn defekte
psikotike. Veprimet amorale kriminale mund t shfaqen edhe n
moshn e pubertetit, por ato mund t jen reaksione violente ndaj
disiplins shkollore dhe kan karakter kalimtar. Kur nj individ
vepron n mnyr amorale, kriminale dhe pa afeksion, duhet
dyshuar se ai mund t vuaj nga skizofrenia. Sjellja pa afeksion, me
karakter amoral dhe kriminal, mund t jet pasoj e dmtimit t
trurit, e encefalititit, e traumave mekanike t koks.Ndaj veprimeve
 19

antilogjore t personave me rregullim personaliteti antisocial

vendoset prgjegjshmria e kufizuar. Kta individ jan tepr
violent, makabr dhe t pamoralshm, me tipare skizoide, por
marrja e masave ligjore nuk ka zgjidhur plotsisht problemin.
Mendohet se marrja e masave me karakter riedukues dhe mjekues
(izolimi dhe mjekimi) duket t jet m e prshtatshme dhe m e
dobishme.
Faktort predispozues t rregullimit t personalitetit antisocial
jan rregullimet defiitare t vmendjes n fmijri, mungesa e
disiplins prindrore n pubertet, abuzimi me fmijt (heqja nga
shtpia, rritja e tyre pa pranin e t dy prindrve). rregullimi i
personalitetit antisocial fillon n adoleshenc, me akte t vogla
kriminale, dhe m von ato rndohen duke shfaqur veprime
kriminale tepr violente dhe makabre. Kur moshohen, personat me
rregullime t personalitetit antisocial mund t zbuten, dhe individt
t maturohen disi nga ana afektive. rregullimi i personalitetit
antisocial takohet pes her m tepr midis kushrinjve t gjinis s
par pr meshkujt. N rrethin familjar t rregullimit t
personalitetit antisocial ka persona neurotik t somatizuar dhe t
droguar. N zhvillimin e rregullimit t personalitetit antisocial
luajn rol si faktort gjenetik, ashtu edhe ata rrethanor t mjedisit.