Professional Documents
Culture Documents
BI GING TON
CAO CP
THNH PH H CH MINH-2011
0, 0, x D : (0 x x0 f ( x) L )
v c k hiu
lim f ( x) L hay f ( x ) L khi x x0 .
x x0
s nh sau:
lim f ( x) L xn : xn x0 f ( xn ) L
x x0
1.1.2 nh l
Cho f ( x ), u ( x), v( x ) xc nh trong mt ln cn ca x0 c th tr ti x0 .
lim f ( x) L
x x0
sin x
V d. Chng minh lim 1
x0 x
sin x
Tht vy x :0 x ta c bt ng thc cos x 1 , m lim cos x 1 suy ra
2 x x 0
sin x
lim 1
x 0 x
lim kf ( x) k lim f ( x)
x xo x xo
f ( x) xlim f ( x)
lim
x x0
x
0
, lim g ( x ) 0
g ( x ) lim g ( x) x x0
x x0
1.2 V cng b
Gi s ta xt cc hm trong cng mt qu trnh, chng hn khi x xo . (Nhng kt qu t
1.2.1 nh ngha
Hm ( x) c gi l mt v cng b (VCB) trong qu trnh x xo nu lim ( x ) 0
x x0
x 1
V d. sin x, tgx, 1 cos x l nhng VCB khi x 0 , cn l VCB khi x
x2 2
( x)
Nu lim L 0 th ta ni ( x) v ( x ) l hai VCB ngang cp trong qu trnh ( ( x)
( x)
v ( x ) dn ti 0 ngang nhau khi x xo .
Do , ( x) l VCB cp cao hn ( x )
( x) ( x)
lim lim 1
( x) 1 ( x )
x 3sin 2 x 4 sin 3 x x 1
Ta c lim 3 8
lim
x 0 5x x x x 0 5x 5
1 x 1
2) lim .
x 0 3
1 x 1
1.3 Hm s lin tc
1.3.1 Cc nh ngha
Hm s y f ( x) c gi l lin tc ti xo D nu lim f ( x ) f ( x0 ) . Khi x0 gi l
x x0
im lin tc ca hm f ( x ) .
Hm s y f ( x) c gi l lin tc trn (a, b) nu f ( x ) lin tc ti mi im thuc (a, b) .
Hm s y f ( x) c gi l lin tc bn tri (bn phi) x0 D nu
lim f ( x ) f ( x0 ) ( lim f ( x) f ( x0 ) ).
x x0 x x0
1.3.3 im gin on
Nu f ( x ) khng lin tc ti x0 D th ta ni f ( x ) gin on ti x0 v im x0 gi l im
gin on.
Hm f ( x ) gin on tai x0 nhng tn ti gii hn ca f(x) ti x0 , x0 th x0 c gi l im
Ta c
sin 2 x
lim f ( x ) lim 2 f (0) 1 .
x 0 x 0 x
1 x, x 0
2) f ( x)
-1 x, x 0
Hm s gin on ti x 0 v
lim f ( x) 1, lim f ( x ) 1
x 0 x 0
nn x 0 l im gin on loi 1
2x 3
3) f ( x ) , c im gin on ti x0 2
x2
Ta c lim f ( x ) v lim f ( x )
x 2 x 2
BI TP CHNG I
Cu 1. Tm min xc nh ca hm s
3
2x 1 3 x 2 x 1
a) lim b) lim 2
d) lim
x4 x 4 x 3x 4 x 1 4
x 4 x 1
Nu t
x x0 x
x x x0
x x0 x 0
Lc
f ( x0 x ) f ( x0 )
f '( x0 ) lim
x 0 x
Hm s y f ( x) c gi l c o hm trn khong (a, b) nu n c o hm ti
mi im x0 ( a , b) . Khi o hm ca hm s f ( x ) l mt hm s xc nh trn
(a, b) . Cho nn k hiu ca o hm ca y f ( x) trn (a, b) l f '( x) hoc y '
f ( x x ) f ( x)
Vy y ' f '( x) lim
x 0 x
V d. Xt hm s y f ( x) x 2
Ta c min xc nh ca hm s l R . o hm ca hm s trn tp xc nh l
f ( x x ) f ( x ) ( x x) 2 x 2
y ' lim lim
x 0 x x 0 x
( x x x )( x x x )
lim lim (2 x x) 2 x
x 0 x x 0
ln x ' 1x
1
(log a x ) '
x ln a
( e) ' e x
(sin x) ' cos x
(cos x)' -sin x
1
(tgx)' 1 tg 2 x
cos 2 x
1
(cot gx) ' 2 (1 cot g 2 x)
sin x
2.1.3 Cc quy tc tnh o hm
Nu hai hm u ( x) v v ( x) c o hm ti im x th tng, hiu, tch, thng ca chng
cng c o hm ti im x v:
(u v ) ' u ' v '
(ku ) ' ku ', k R
(u.v ) ' u ' v uv '
u u ' v - uv '
( )' , v0
v v2
2.1.4 o hm ca hm hp
Xt hm hp y y u ( x) nu hm y y(u ) c o hm i vi u v u u ( x) c o
hm i vi x th y y u ( x) c o hm i vi x v y '( x ) y '(u ).u '( x)
V d. Xt hm s y (1 x 3 )10
Ta c
y ' 10(1 x3 )9 (1 x 3 ) '
10(1 x 3 )9 3 x 2 30 x 2 (1 x 3 ) 9
V d. Gi s ( x), ( x) c o hm vi mi x R . Tnh o hm ca hm
y 2 ( x) 2 ( x)
t u 2 ( x) 2 ( x) khi y u
Ta c
2.1.5 o hm cp cao
Cho hm s f ( x ) c o hm f '( x) . Hm s f '( x) c gi l o hm cp mt ca
f ( x) . Nu f '( x) kh vi th o hm ca f '( x) c gi l o hm cp hai ca f ( x ) v
k hiu l f ''( x) . Vy f ''( x) f '( x ) '
Tng qut, o hm ca o hm cp n 1 ca f ( x ) c gi l o hm cp n ca
f ( x) k hiu f ( n ) ( x) vy f ( n ) ( x) f ( n 1) ( x) '
V d. Tm o hm cp n ca y f ( x ) xe x
Ta c
y ' e x xe x (1 x)e x
y " e x (1 x)e x (2 x )e x
...
2.1.6 Vi phn
Cho hm s y f ( x) xc nh trn (a, b) v x (a, b) , nu hm s y f ( x) kh vi
ti im x th s gia ca hm s ti x c th vit c di dng
f ( x) f ( x x) - f ( x) f '( x)x o(x )
vi o (x) l VCB cp cao hn x khi x 0 .
Biu thc f '( x).x c gi l vi phn ca f ( x ) ti x . K hiu: df ( x) hoc dy ( x) tc
l
df ( x) f '( x).x
Xt hm y f ( x) x ta c f '( x) 1 nn df ( x) dx 1.x x t ta c
V d. Tnh gn ng 122
Ta thy 122 1211
Xt hm y f ( x ) x
p ng cng thc gn ng f ( x0 x) f '( x0 )x f ( x0 ) suy ra
1
x0 x .x x0 . Chn x0 121, x 1 ta c
2 x0
1
122 .1 121 0, 0454 11 11, 0454
2 121
V d. Tnh gn ng sin 29o
Ta thy sin 290 sin . Xt hm y f ( x) sin x
6 180
Ta c sin( x0 x) cos x0 .x sin x0 , p dng cho x0 , x - ta c
6 180
1 3
sin 29 o sin sin cos . . 0, 484
6 180 6 6 180 2 2 180
f '( x ) f ( x)
lim L th lim L.
x xo g '( x ) x xo g ( x)
f '( x) f ( x)
Nu lim L th lim L
x xo g '( x ) x xo g ( x)
ax xa 0
V d. Tnh lim (dng )
xa xa 0
(a x x a ) ' a x ln a ax a 1
Ta c: lim lim a a ln a a a .
xa ( x a ) ' x a 1
a x xa
Vy lim a a ln a a a
xa x a
x
V d.. Tnh lim x
(dng )
x e
x' 1 x
Ta c: lim x
lim x
0 . Vy lim 0
x (e ) ' x e x ex
f '( x )
Ch : Khi x tin ti mt qu trnh no (chng hn x tin ti x0 ), nu lim
x x0 g '( x )
f ( x)
khng tn ti th khng kt lun c cho lim . Nu p dng quy tc LHospital m
x x0 g ( x)
0
gii hn vn cn dng v nh hoc th c th p dng quy tc LHospital mt ln
0
na v tip tc cho n ht dng v nh.
1 cos x
V d. Tnh lim
x 1 x2 2x 1
p dng lin tip hai ln quy tc LHospital ta c
sin x sin x cos x 2
lim lim lim .
x 1 2x 2 2 x 1 x 1 2 x 1 1 2
1 cos x 2
Vy lim
x 1 x2 2x 1 2
x3
Vy lim 6
x 0 x sin x
i vi cc dng v nh , 0., 00 , 0 v 1 ta phi a cc dng v nh v
0
mt trong hai dng hoc sau li p dng quy tc LHospital.
0
V d. Tnh lim x.ln x ( dng 0. )
x 0
Ta bin i a gii hn v dng
1
ln x x lim x 0
lim x ln x lim lim
x 0 x 0 1
x 0
1 x 0
2
x x
1 1
V d. Tnh lim x (dng - )
x 0
x e 1
0
Ta bin i gii hn a v dng 0
sau p dng lin tip quy tc LHospital
x x x
1 1 e 1 x e 1 e 1
lim x lim x
lim x x
lim x x
x 0
x e 1 x 0 x(e 1) x 0 e 1 xe x 0 2e xe 2
ln 3 x
Ta c: x ln 3 x x(1- ) v
x
1
3ln 2 x.
ln 3 x 2
x lim 3 ln x lim 6 ln x lim 6 1 0
lim lim
x x x 1 x x x x x x
ln 3 x
Vy: lim x ln 3 x lim x 1- .1
x x
x
2
V d. Tnh lim x x ( dng 0)
x
1
2 ln x
2 lim ln x 2 lim 2 lim x
Ta c lim x e x x x e x x e x 1 e0 1
x
2.2.3 nh l .
Gi s f ( x ) lin tc trn mt ln cn ca x0 c o hm trong ln cn (c th tr x0 )
v x0 l im ti hn ca f ( x ) . Khi :
i) Nu f '( x) i du t m sang dng khi x i qua x0 th f ( x ) t cc tiu ti x0
ii) Nu f '( x) i du t dng sang m khi x i qua x0 th f ( x ) t cc i ti x0
iii) Nu f '( x) khng i du khi x i qua x0 th f ( x ) khng t cc tr ti x0
V d. Tm cc tr ca hm s y f ( x) ( x 1) 3 x 2
Min xc nh ca hm s l R
5x - 2 2
Bng xt du ca o hm : y ' 3 , vi cc im ti hn l : x 0, x
3 x 5
2
Ta c hm s t cc i x 0 v t cc tiu ti x
5
2.2.4 nh l .
Cho hm s y f ( x) lin tc trn [ a, b] v kh vi lin tc n cp hai trn (a, b) , khi :
i) Nu ti x0 ( a , b), f '( x0 ) 0 v f ''( x0 ) 0 th f ( x ) t cc i ti x0
ii) Nu ti x0 ( a , b), f '( x0 ) 0 v f ''( x0 ) 0 th f ( x ) t cc tiu ti x0
x3 4
V d. Kho st s bin thin v v th ca hm s y
x2
Ta c : TXD R \ 0
x3 4
lim 2 : ng cong c tim cn ng x 0
x 0 x
3
x 4
lim 2 : ng cong khng c tim cn ngang
x x
BI TP CHNG II
Cu 1. Tnh o hm ca cc hm s sau:
a) y sin 2 x b) y cos(x 2 3x) c) y ln( x 2 3 x)
d) y x 2 x 1 e) y e sin x f) y x x
x2 x 1
g) y xsin x h) y ln x 2 3x i) y
x
Cu 2. Tnh o hm cp 3 ca cc hm s sau
1
a) y sin ax b) y
ax b
c) y sin 2 x d) y x ln x
Cu 4. Tm cc tr ca cc hm s sau
x2
2
a) y x ln x b) y 3x 2sin x c) y e 2
F '( x) f ( x), x a, b .
V d. tg ( x) l mt nguyn hm ca 1 tg 2 x trn R \ 2 n 1 , sin x 100 l mt nguyn
2
hm ca cos x
C th chng minh c: nu F ( x ) l mt nguyn hm ca f ( x ) trn (a, b) th mi
nguyn hm ca f ( x ) trn khong u c dng F ( x) C vi C l mt hng s. H v s
ii ) C. f ( x )dx C . f ( x) dx , C l hng s
iii ) f ( x) g ( x ) dx f ( x ) dx g ( x )dx
x 1
kdx kx C x dx C, ( 1)
1
dx 1 dx
x
C, ( 1) ln | x | C
1 x 1 x
x ax x e x
a dx C, (a 0, a 1) e dx C, ( 0)
ln a
1 1
cos(ax b)dx a sin(ax b) C sin(ax b)dx a cos(ax b) C
2 2
(1 tg x)dx tgx C (1 cot g x )dx cot gx C
1 1 1 xa
a x dx ln a x C x 2 a 2 dx 2a ln x a C
1 x 1 x
cos x dx ln tg 2 4 C sin x dx ln tg 2 C
1 1 ax b dx 1 eaxb C , ( a 0)
cos (ax b) dx atg (ax b) C
2 e a
1 1 1 1
sin 2
dx cotg (ax b ) C ax b dx a ln ax b C , (a 0)
(ax b) a
b b
f ( x)dx F ( x) F (b) F (a ) .
a a
Nhn xt. Tch phn xc nh khng ph thuc vo k hiu ca bin di du tch phn,
ngha l
b b
f ( x) dx f (u ) du ...
a a
1
2
V d. Tnh x dx
0
1 1
x3 x3 1
Ta c l mt nguyn hm ca f ( x) x 2 , do 0 x2
dx
3 3 0
3
4
V d. Tnh tgxdx
0
Ta c trn on [0, ] hm s ln(cos x) l mt nguyn hm ca tgx nn
4
b b b
ii ) [ f ( x) g ( x)]dx f ( x) dx g ( x) dx
a a a
b b
iii ) f ( x ) g ( x ), x [a, b] f ( x )dx g ( x )dx
a a
b c b
iv) f ( x)dx f ( x)dx f ( x) dx, c a, b
a a c
b b
v ) f ( x) kh tch trn a , b v f ( x)dx f ( x) dx
a a
sin 3 x 3t 2 sin t
dx 2
3 sin tdt 3cos t C 3cos 3 x C
3
x2 t
V d. Tnh 1 x 2 dx
t x sin t , t t arcsin x, (1 x 1) . Ta c dx x '(t )dt cos tdt
2 2
u3 e3 x
u arctg u e x arctg (e x ) C
3 3
sin 2 xdx
V d. Tnh cos 4
x4
t u cos 2 x du u '( x)dx 2sin x cos xdx . Suy ra
sin 2 xdx du 1 u2
cos4 x 4 u 2 4 4 ln u 2 C
1 cos2 x 2
ln C
4 cos 2 x 2
V d. Tnh I1
2x 2
1 x
dx
4
x 1
t u x 2 du 2 xdx , khi :
1 2u 1 1 2udu 1 du
I du 2
2
2 u 1 2 u 1 2 u2 1
1 1
ln(u 2 1) arctgu C
2 2
1 1
ln( x 4 1) arctg ( x 2 ) C
2 2
p dng phng php trn khi tnh tch phn xc nh ta c th thc hin nh sau:
i vi dng 1:
1
2
V d. Tnh I x 1 x 2 dx
0
t x sin t , (0 t ) dx cos tdt
2
Ta c x 0 t 0 , x 1 t
2
Do :
1 2 2
2
I x 1 x 2 dx sin 2 t 1 sin 2 t .cos tdt sin
2
t cos 2 tdt
0 0 0
2 2 2
1 2 1 1 sin 4t
4 0
sin 2tdt
8
0
(1 cos 4t ) dt x
8 4 0
16
i vi dng 2:
t u u ( x) vi u ( x ) n iu, kh vi lin tc trn [a, b] v f ( x)dx tr thnh g (u )du tha
u(b)
b
g (u ) lin tc trn [u (a), u (b)] . Khi f ( x)dx g (u )du
a
u (a)
2
cos3 x
V d. Tnh I 3
dx
sin x
4
2 2
cos 2 x 1 sin 2 x
Ta c I 3
cos xdx 1
cos x dx
sin x 3
4 4
(sin x)
2
t u sin x du cos xdx v u ( ) , u ( ) 1 . Khi
4 2 2
1 1 1 5
1 u2
I 1
du (u 3 u 3 ) du
2 3 2
2
u 2
udv uv vdu
cng thc ny gi l cng thc tch phn tng phn, thay v tnh tch phn biu thc udv ta
i tnh tch phn biu thc vdu c th n gin hn.
u g ( x)
dv h( x)dx
Vic chn u v dv trn, cn thc hin sao cho u ' n gin v v h( x)dx d tnh.
Cc dng tch phn sau y c tnh bng phng php tch phn tng phn vi cch t
tng ng:
ax
P ( x) sin axdx, P
n n ( x) cos axdx, P ( x )e
n dx: t u Pn ( x)
V d. Tnh I (2 x 3)e 2 x dx
du 2dx
u 2 x 3
t 2x
1 2x
dv e dx v 2 e
2x 3 2x 3 1
I e 2 x e 2 x dx e 2 x e 2 x C ( x 1)e2 x C
2 2 2
p dng vo tch phn xc nh ta tin hnh nh sau:
Nu u ( x), v( x) l hai hm kh vi lin tc trn [a, b] . Khi
b b
b
udv uv
a
a
vdu
a
dx e
u ln x du e
t x . Khi : I x ln x 1 dx e ln e (e 1) 1
dv dx v x 1
2
2) J e x cos xdx
0
u e x du e x dx 2
u e x du e x dx
t
dv sin xdx v cos x
2
2 2 2
J e x sin x J1 e x sin x e x cos x J . Vy ta c
0 0 0
1 x 2 1 2
J e sin x e x cos x
2 0 2 0
1 1 1
J e 2 (e 2 1)
2 2 2
Nh vy ta xy dng khi nim v ch ra cch tnh tch phn trong trng hp cc cn
ly tch phn l hu hn v hm ly tch phn lin tc . Di y chng ta s m rng khi
nim tch phn vi trng hp cn ly tch phn l v hn.
b
Vy f ( x) dx lim f ( x) dx
b
a a
Nu gii hn trn l hu hn ta ni f ( x) dx hi t, nu gii hn v hn hoc khng tn ti
a
b
dx dx b
V d. lim lim ln x lim ln b ln1
1
x b 1 x b 1 b
Nu 1
b b
dx x1 b1 1 dx
lim x dx lim lim Suy ra phn k.
x b 1 x
b 1
1 1
b
1 1
dx
Nu 1 th phn k
1
x
Nu 1
b b
dx x1
lim x dx lim
1
x b 1 b 1
1
b1 1
lim
b 1 1
1 1 1 dx
lim 1 . Suy ra x
hi t
b 1 ( 1)b 1
1
b
3.4.2 Tch phn suy rng dng f ( x) dx
Tng t ta cng nh ngha tch phn suy rng vi khong ly tch phn l (, b] v
( , )
Tch phn suy rng ca f ( x) trn (, b] l
b b
lim f ( x) dx, (a b) v k hiu f ( x) dx .
a
a
b b
Vy f ( x) dx lim f ( x) dx ,
a
a
b b
nu gii hn ny l hu hn ta ni f ( x) dx hi t, ngc li ta bo tch phn f ( x) dx
phn k.
3.4.3 Tch phn suy rng dng f ( x) dx
b
Tch phn suy rng ca f ( x ) trn (, ) l lim f ( x) dx v c k hiu:
a
b a
f ( x) dx f ( x) dx f ( x ) dx , c .
c
c
Tch phn f ( x) dx hi t f ( x) dx v f ( x) dx cng hi t.
c
0 0 0
x x a x
V d. e dx lim e dx lim (1 e ) 1 . Vy e dx hi t.
a a
a
c
1 1 1
V d. 1 x 2 dx 1 x 2 dx 1 x
c
2
dx
arctgc arctgc
2 2
1
Suy ra 1 x 2
dx hi t.
ii) Nu f ( x) dx phn k th g ( x) dx phn k
a a
1
V d. Xt x 2
dx
1
x
1 1 1 1
Ta thy: 2
2 , x [1, ] m dx hi t suy ra x dx hi t
x x x 1 x2 1
2
x
1
V d. Xt 3
dx
0 x 1 1
f ( x)
iii) Nu lim th g ( x) dx phn k suy ra f ( x) dx phn k
x g ( x) a a
x3 1
1
Ta c lim 2 : , m dx phn k nn tch phn cho phn k Trng
x x x 1 x x
1
hp f ( x ) c du ty ta c kt qu sau.
3.5.3 nh l (S hi t tuyt i v bn hi t)
Nu f ( x) dx hi t th f ( x) dx hi t.
a a
cos x
V d. Xt s hi t ca x 2
dx
1
1
cos x 1 1 cos x cos x
Ta c 2
2 2 nn dx hi t, vy x dx hi t tuyt i
x 1 x 1 x 1
x2 1 1
2
1
b
Ch . Cc tch phn f ( x) dx, f ( x) dx cng c nhng nh l tng t.
Trong qu trnh tnh din tch hnh phng ta nn ch n tnh cht i xng ca hnh
x2
V d.. Tnh din tch hnh phng gii hn bi cc n y x 2 , y v y 2 x .
2
tnh din tch ny ta chia n lm hai phn, phn th nht ng vi
BI TP CHNG III
Cu 1. Tnh cc tch phn sau:
sin xdx x x x x
a) 2
cox x
b)
x
dx c) 1 x x2 x 1 dx
sin xdx sin(ln x) dx 2dx
d) e) f) x 2
cos 2 x 4 x 6x 8
2 ex x 3x 2
g) (2 3cot x)dx h) I
ex 2
dx i) 1 x2 2 x3 dx
Cu 2. Tnh cc tch phn sau
a) x.arctgx.dx b) ln xdx c) x cos xdx
x 1 sin xdx
2 x
d) x e dx e) x ln xdx f)
2x 1
Cu 3. Cho hm s f ( x) . Xc nh A, B, C sao cho
( x 1)3
A B C
f ( x) 3
2
ri tnh f ( x)dx .
( x 1) ( x 1) x 1
Cu 4. Tnh tch phn sau
1 e 1
x cos(arctan x)
a) I 2 dx b) I ln xdx c) I dx
0 1 0
1 x2
e 1 /2
dx 3x 2
d) I
1
x(1 ln 2 x)
e) I
0 1 x3
dx f) I x 1 sin xdx
0
e 2
2
g) I xe x dx h) I x cos xdx i) I x cos x dx
1 1 1
Cu 5. Xt s hi t ca cc tch phn suy rng sau:
dx xdx dx
a) ; ds b) 2 ; ds c) 1 x 2
; ds
1
5 2x 0
x 2x 3 0
2
1 2
ln( x 1)dx dx xdx 4
d) ; ds phn k a) ; ds 2 b) ; ds
1
x 0 1 x 1 x 1 3
2 1
dx xdx
c) ln x ; ds phn k d) e
0
sin x
1
; ds hi t
1
u 1 x 2 y 2 z 2 , u x y 2 z , ...
Tp hp cc cp ( x, y ) m ng vi chng c th xc nh c gi tr ca z c gi l min
xc nh ca hm hai bin z f ( x, y ) , k hiu l D( f ) .
V d.
1
1) Min xc nh ca hm z l x 2 y 2 4 . Vy D( f ) gm cc im nm
2 2
1 x y
trong vng trn tm l gc to v bn knh bng 2.
2) Min xc nh ca hm z sin( x y) l R 2
xy
V d. Tnh lim f ( x, y ) vi f ( x, y)
( x , y ) (0,0)
x y2
2
x
Ta c f ( x, y ) . y y , ( x, y) (0,0) , do ( xn , yn ) (0, 0) ta u c
x2 y 2
xy
V d. Chng minh lim khng tn ti.
x 0
y 0
x y2
2
x2 1 2 x2 2
Cho y x ta c L lim , nhng cho y 2 x th L lim . Vy khi
x 0
y 0
x2 x2 2 x 0 x 2 4 x 2
y 0
5
( x, y ) tin v (0, 0) theo cc hng khc nhau th f ( x, y ) c nhng gii hn khc nhau. Do
xy
lim khng tn ti.
x 0
y 0
x y2
2
lim f ( x, y ) f ( x0 , y0 )
x x0
y y0
xy
, ( x, y ) (0, 0) xy
Hm s f ( x, y ) x 2 y 2 gin on ti (0, 0) v khng tn ti lim 2
x 0 x y 2
1 , ( x, y ) (0,0) y 0
4.2 o hm ring
4.2.1 nh ngha
Cho hm z f ( x, y ) . Nu xem y l mt hng s (tham s) th f tr thnh hm ca mt bin
s x. Ta gi o hm ring ca z theo bin x l gii hn
z f ( x x, y) f ( x, y )
lim
x x 0 x
z f
K hiu z x' , f x' , , . Tng t ta cng nh ngha o hm ring ca hm z f ( x, y ) theo
x x
bin y
V d.
z z
1) Cho z x 2 y . Ta c 2 x, 1.
x y
z z
2) Hm s z x y . Ta c yx y-1 v x y ln x
x y
f 2 f f 2 f
f xy'' x, y ''
2 f y 2 x, y
y x yx y y y
4.2.3 nh l (Schwarz)
Nu trong mt ln cn U no ca im M 0 ( x0 , y0 ) hm s z f ( x, y ) c cc o
2 z 2 z
V d. z e xy ; e xy xye xy
xy yx
x x x0 , y y y0 , (x)2 (y )2 ,
4.3.1 nh ngha
f f
Khi z f ( x, y ) kh vi ti ( x0 , y0 ) ta gi phn tuyn tnh ( x0 , y0 )x ( x0 , y0 )y c
x y
gi l vi phn ton phn ca z f ( x, y ) ti ( x0 , y0 ) v k hiu dz ( x0 , y0 ) . Vy
f f
dz ( x0 , y0 ) ( x0 , y0 ) x ( x0 , y0 ) y .
x y
hay
2 f 2 2 f 2 f 2
d 2 f ( x, y ) dx 2 dxdy dy
x 2 xy y 2
f f
z f ( x, y) f ( x0 , y0 ) ( x0 , y0 )x ( x0 , y0 )y
x y
hoc
f f
f ( x, y ) f ( x0 , y0 ) ( x0 , y0 ) x ( x0 , y0 ) y
x y
V d. Tnh gn ng gi tr 1, 023,01 .
4.3.4 o hm hm hp
Cho z f (u , v) vi u u ( x, y), v v( x, y ) th cc o hm ring c tnh nh sau:
z z u z v
x u x v x
Tng t
z z u z v
y u y v y
2
v2
V d. Vi z eu , u a cos x, v a sin x th:
dz z du z dv
dx u dx v dx
2
v2 2
v2
eu 2u ( a sin x) eu 2v( a cos x)
u 2 v 2
2ae (v cos x u sin x)
f ( x0 , y0 ) f ( x, y ) th M 0 ( x0 , y0 ) c gi l im cc tiu ca z f ( x, y )
im cc i v cc tiu khi cha cn phn bit c gi chung l cc tr.
V d.
Hm z x 2 ( y 1)2 2 c z (0,1) 2 v z ( x, y ) 2 z (0,1), ( x, y ) .Vy (0,1) l im cc
tiu ca hm z . Gi tr cc tiu thu c l 2. im (2,3) chng phi l im cc tr ca
hm z v trong ln cn ca n c cc im khc m gi tr ti chng c th ln hn, c th
nh hn gi tr ca z ti (2,3) .?
im dng l nghim ca
Xt im M 0 (0; 0) :
BI TP CHNG IV
Cu 1. Min xc nh ca hm s
1 x2 1 sin xy xy
a) z b) z c) z
2
1 x y 2
4 x2 y2 5 x2 y2
1 x2 1
d) z ln e) z e1sin xy f) z
2 sin x 8 x y
Cu 2. Min gi tr ca hm s
a) z cos(1 xy ) b) w xy sin z c) w x 2 2 x 4 y 2
Cu 2. Tnh cc gii hn
xy 1 x2 x 2 y
a) lim
( x , y ) (0;0) x 1
b) lim
( x , y )(1;0) 2
x 3y 2
c) lim
( x , y )(2;1)
e x2 y2
1
x 2 2 xy y 2 x2 y2 e y sin(1/ 2 x)
d) lim e) lim f) lim
x 2 x y ( x , y ) (0;0) x4 y 4 ( x , y )( ;1) 1/ 2 x
y 2
x y x2 y 1
g) lim e h) lim 2 2
i) lim ( x 2 y 2 ) sin
( x , y )(1;1) ( x , y ) (0;0) x y x 0 x y
y 0
x2 y 2 1 1
Cu 3. Cho hm s f ( x, y ) 2 2
. nh ngha f (0,0) hm s lin tuc trn R 2
x y
Cu 4. Tm a cc hm s lin tc
Cu 5. Tnh cc o hm ring cp mt
2 x
a) z x3 ln y3 3 xy b) z e x yx
ln x c) z x 2 sin
y
x
d) z x3 3x y e) z ln x x2 y 2 f) z x 2tg
y
a) z e x sin y x3 2 y b) z x3 y3 ln xy c) z x y
d) z sin(2 x 3 y ) b) z x 2 y 2 c) z cot g x y
z x
Cu 7. Tnh vi z = eucosv, u = xy, v =
y y
2
y2 z
Cu 8. Cho z e x , x a cos t , y a sin t . Tnh
t
z
Cu 9. Cho z ln x y , y sin x . Tnh
x
Cu 10. Tm cc tr ca cc hm s sau:
a) z x 4 8 x 2 y 2 5 b) z x 2 y 2 2 x 1 c) z x 2 y 2
d) z xy 3x 2 y b) z x 2 y 2 c) z 4( x y ) x 2 y 2
mn
am1 am 2 ... amn
Trong :
aij R : l phn t thuc dng i v ct j ca ma trn A.
a1 j
a
2 j : ct th j ca ma trn A.
...
amj
K hiu M mn ( R ) l tp hp cc ma trn cp m n trn R .
1 0 2
V d.. Xt ma trn B . Ma trn B l ma trn cp 2 3 .
1 2 0
V d.. A 2 8 3
2) Ma trn ct
a1
a
Ma trn ct l ma trn c m dng v mt ct, k hiu l : A 2
am
0 0
0 0
V d. 0 032 0 0 ; 0
0 0 0 0
4) Ma trn vung cp n:
Ma trn vung cp n l ma trn c s dng v s ct bng n, k hiu l
a11 a12 ... a1n
a a22 ... a2 n
A 21 aij
n
an1 an 2 ... ann
ng thng i qua cc phn t a11 , a22 , a33 ,..., ann c gi l ng cho chnh ca ma trn
ma trn A.
V d.
1 1 4
Ma trn A 1 2 0 l mt ma trn vung. ng thng i qua cc phn t 1,2,-3 l
4 0 3
ng cho chnh.
5) Ma trn cho
Ma trn cho l ma trn vung c cc phn t khng nm trn ng cho chnh bng 0
1 0 0
V d. A 0 2 0
0 0 3
6) Ma trn n v cp n
Ma trn n v cp n l ma trn cho c cc phn t nm trn ng cho chnh bng 1. K
hiu l I I n .
1 2 1 2
V d. Cho A ,B . Tm a, b sao cho A B
a a b 2 1
Theo nh ngha trn gii c a 2, b 1 .
2) Php nhn mt s vi ma trn.
Cho c 0 v ma trn A aij M mn ( R ) . Khi : cA (caij )mn
m n
1 2 3
V d. Cho A . Khi
2 1 0
1 2 3 2 4 6
2 A 2 .
2 1 0 4 2 0
1 2 3 3 6 9
A v 3 A
2 1 0 6 3 0
3) Php cng hai ma trn.
Cho A aij v B bij . Tng ca A v B l ma trn C cij c xc nh nh sau:
m n m n m n
cij aij bij , i 1, m, j 1, n
1 2 3 1 1 1 1 3 1
V d. Vi A v B , C . Khi
2 3 1 0 1 0 0 4 0
0 3 4 2 3 2
A B ; A B 2C
2 4 1 2 4 1
Nhn xt. Php cng hai ma trn ch thc hin c khi hai ma trn cng cp.
4) Php nhn hai ma trn
Cho A M mk ( R ) v B M k n ( R ) . Gi A1, A2, ..., Am l m dng ca A; B (1) , B (2) , ..., B ( n ) l n
ct ca B.
Ta vit:
b1 j
b
.
2j
Vi Ai ai1 ai 2 ... aik v B ( j )
bkj
Khi C = AB gi l ma trn tch ca A vi B v phn t cij ca C c xc nh nh sau
Nhn xt
Php nhn hai ma trn AB ch thc hin c khi s ct ca ma trn A l s dng ca ma trn
B. Vi A M mk ( R) v B M k n ( R) th C M mn ( R)
1 2
1 2 3 4
V d. Cho A 3 0 , B .
2 4 2 1 0 3
Ta c: A1 1 2 , A2 3 0 , A3 2 4 v
1 2 3 4
B(1) , B (2) , B (3) , B( 4) . Khi ma trn AB xc nh bi :
2 1 0 3
1
c11 A1 B (1) 1 2 1.1 2(2) 3 , tng t
2
c12 4, c13 3, c14 10, c21 3, c22 6, c23 9, c24 12
.
c31 6, c32 8, c33 6, c34 20
3 4 3 10
Vy AB 3 6 9 12
6 8 6 20
1 5 2
1 2 3 8 1 14
V d. A , B 0 1 0 . Khi AB ; BA khng thc hin
3 1 0 3 2 4 3 14 6
c.
5 2 3 4 1 3
1 2 3 1 2 3
d 2 2 d2
A 4 5 6 A ' 8 10 12
7 8 9 7 8 9
1 2 3 4 5 6
A 4 5 6 A ' 1 2 3
d2 d1
7 8 9 7 8 9
1 2 3 1 2 3 1 2 3
d 2 d2 4 d1
A 4 5 6 d3 d3 3 d2 '
d3 d3 3 d1 0 3 6 0 3 6 A
3 3 9 0 9 18 0 0 0
Ma trn bc thang A c hai dng khc 0 nn rank ( A) 2
5.2 nh thc
5.2.1 nh thc cp 2.
Cho A aij M 2 ( R ) , nh thc cp 2 ca ma trn A c xc nh v k hiu nh sau
2
a11 a12
det A A a11a22 a21a12
a21 a22
1 2 1 2
V d.. Cho A ta c : det A 1 1 2 (3) 7 .
3 1 3 1
5.2.2 nh thc cp 3.
Cho A aij M 3 ( R) . nh thc cp 3 ca ma trn A c xc nh v k hiu nh sau :
3
Nhn xt.
1) Da vo cc tnh cht trn, ta c th dng cc php bin i s cp dng tnh nh thc
1 2 5
V d. Cho A 1 1 2 . Khi :
1 2 1
1 2 5 h2 h2 h1
1 2 5
1 3
h3 h3 h1
det( A) 1 1 2
0 1 3 1 6
4 6
1 2 1 0 4 6
1 2 3
V d.. Cho ma trn A 4 5 6 . Tm hng ca ma trn A theo m.
3 3 m
Ta c det A m 9. Nu m 9 th rank ( A) 2 ; nu m 9 th rank ( A) 3 .
BA AB I n
1) ( A1 )1 A 2) ( AB)1 B 1 A1
1 1
3) ( At ) 1 ( A1 )t 4) (cA)1 A
c
1
5) Nu A kh nghch th det A1 det A
Ta lp ma trn
a11 a12 ... a1n 1 0 ... 0
a a22 ... a2 n 0 1 ... 0
A I
n 21
an1 an 2 ... ann 0 0 ... 1
1 3 2
V d. Tm A vi A 1 4 2 .
1
1 3 3
Ta c :
1 3 2 1 0 0 d d d 1 3 2 1 0 0
A I3 1 4 2 0 1 0 0 1 0 1 1 0
d 22 d 22 d11
1 3 3 0 0 1 0 0 1 1 0 1
1 0 0 6 3 2
d1 d1 2 d3
0 1 0 1 1 0 I3 A1 .
d1 d1 3 d 2
0 0 1 1 0 1
6 3 2
Vy A 1 1 0
1
1 0 1
1 3 3
Ta c: D det A 1
4 2 1 2 1 4
A11 (1)11 6; A12 (1)1 2 1; A13 (1) 13 1;
3 3 1 3 1 3
3 2 1 2 1 3
A21 (1) 21 3; A22 (1)2 2 1; A23 (1)2 3 0;
3 3 1 3 1 3
3 2 1 2 1 3
A31 (1)31 2; A32 (1)3 2 0; A33 (1)33 1
4 2 1 2 1 4
6 3 2
1
Khi : A PA 1 1 0 .
1
D 1 0 1
BI TP CHNG V
Cu 1. Thc hin cc php ton trn ma trn
4
1 2 2 1
1 3 2
a ) 1 2 3 4 b) 4 2 3
0 5 1 0
2 0 1
5
1 0
2 4 2 1 2
c) 3 1 3 2 d) 4 1 2
4 3 1 3 4 1
3
2 2 1 2 1
1 1 2
Cu 2. Cho A , B 4 2 3 , C 7 2 . Tnh
5 1 3 2 0 1 1 6
a) 3A+2BT b) AB c) AB-BA
d) BC e) ABC f) BA-3C+I3
3 1 2
Cu 3. Cho f ( x) 2 x 2 3 x 1, g ( x) x 2 2 x , A . Tnh f ( A), g ( A).
x 2 5
1 a 2 1 a 1 n 10 2011
Cu 4. Cho A , B , C . Tnh A , B , C
0 1 1 3 0 a
1 1 1 1 1
1 2 1 2 1 1 1 1 1
2 3 7 1
C D 1 1 1 1 1
1 1 3 5
1 1 1 1 1
10 2 4 15 1 1 1 1 1
Ta t
a11 a12 ... a1n
a a22 ... a2 n
A 21
am1 am 2 ... amn
gi l ma trn h s ca (3.1)
b1 x1
b2 x
B : ct h s t do, X 2 : ct n s.
bm xn
1 3 2
A 1 4 2
1 3 3
Ma trn nghch o ca A ( c c t V d. trc) l
6 3 2
A 1 1 0
1
1 0 1
6 3 2 1 6
H (1) AX B X A B 1 1 0 2 1
1
1 0 1 3 2
x1 6
Vy h phng trnh c nghim l: x2 1 .
x 2
3
V d.. Gii h phng trnh tuyn tnh sau:
x1 x2 x3 1
3 x1 4 x2 3 x3 3
2 x 2 x 3x m
1 2 3
1
H phng trnh tng ng At X C X At C
6 1 1 1 3 m
X A 1 t
C 3 1 0 3 0
2 0 1 m 2 m
Khi h phng trnh Cramer c nghim duy nht xc nh theo cng thc:
D1 D D
x1 , x2 2 , ..., xn n .
D D D
x1 x2 x3 1
V d.. Gii h phng trnh : 2 x1 6 x2 x3 0 .
3 x 4 x 2 x 0
1 2 3
1 1 1
Ta c : A 2 6 1 , D det( A) 11 0 ,
3 4 2
1 1 1 1 1 1 1 1 1
D1 0 6 1 8 , D2 2 0 1 7 , D3 2 6 0 26 .
0 4 2 3 0 2 3 4 0
8 7 26
Vy h c nghim duy nht : x1 , x2 , x3 .
11 11 11
3 x1 x2 5 x3 3 x4 1 .
4 x 3x 8x 4 x 0
1 2 3 4
Ta c
1 2 3 1 1 1 2 3 1 1
A B 3 1 5 3 1 0 7 4 0 4 .
4 3 8 4 0 0 0 0 0 2
Suy ra : r ( A B ) 3 . M r ( A) 2 r ( A B) . Vy h v nghim.
Ta vit h thnh
x1 4 x3 1 x1 1 4 x3
.
x2 5 x3 0 x2 5 x3
x1 1 4t
Vy tp nghim ca h c dng x2 5t (t R) .
x t
3
x 2 y 3 z 2t 1
2 x y z 2t 1
4 x y 3z 2t 2
c ) x 3 y 2 z t 1 c)
2 x y z 5t 0 16 x 9 y z 3t 3
x 4 y 7t 7 z 4
1 0 1
Cu 2. Cho ma trn A 1 1 1 . Tm A1 , ri gii cc h phng trnh sau:
1 2 2
x z 1 x y z 1 x z 1
a) x y z 2 b) y 2 z m 1 c) x y z 2
x 2 y 2 z 5 x y 2 z 2 2 x 2 y z 5
Cu 3. Trong mt ngy, khu phn n ca mi ngi cn c 80g Protit, 50g Lipit, 450g
Gluxit. Hm lng cc cht trn c trong 1g thc n A v B nh sau:
Cht dinh dng Thc n
A B
Protit (g) 0,1 0,2
1
1 CHNG 1. GII HN-TNH LIN TC CA HM S..............1
1.1 Gii hn hm s ................................................................................................ 1
1.2 V cng b........................................................................................................ 2
1.3 Hm s lin tc ................................................................................................. 4