GALANGYogyakarta Filipino

Salin sa Filipino ng edisyong Ingles,
na siyang opisyal na teksto.

Mayo 2011
Hindi maaaring gamitin, isalin, o kopyahin sa
anumang porma o anyo ang anumang bahagi
ng babasahing ito kung walang nakasulat na
pahintulot mula sa tagapaglimbag.
Isinalin sa Filipino ni Bonifacio P. Ilagan
Inilatag ni Armina Velarde
Isang Inisyatiba ng GALANG Philippines
Sa Pangunguna ni Anne Lim
Building Community Strength.

Fueling Community Growth.
Ipadala ang mga tanong, puna, o mungkahi:

Email inquiry@galangphilippines.org,
galangphilippines@gmail.com
Facebook GALANG Philippines
Website www.galangphilippines.org
Telefax +63 2 435 4103

Mobile +63 927 293 3731
Address Unit 312 Llanar Building

77 Xavierville Avenue
corner B. Gonzales Street
Loyola Heights, Quezon City
Metro Manila 1108
Philippines
Mga Prinsipyo ng Yogyakarta
Mga tuntunin sa aplikasyon ng pandaigdigang batas
ng mga karapatang pantao kaugnay ng
oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian
3
Nilalaman
INTRODUKSYON
PREAMBULO
PRINSIPYO 1 Ang Karapatan sa Unibersal na

Pagtatamasa ng mga Karapatang Pantao
PRINSIPYO 2 Ang mga Karapatan sa Pagkakapantay-

pantay at Kalayaan sa Diskriminasyon
PRINSIPYO 3 Ang Karapatan sa Pagkilala ng Batas
PRINSIPYO 4 Ang Karapatan sa Buhay
PRINSIPYO 5 Ang Karapatan sa Seguridad ng Pagkatao
PRINSIPYO 6 Ang Karapatan sa Pribadong Buhay
PRINSIPYO 7 Ang Karapatan na Hindi Arbitraryong Mapiit
PRINSIPYO 8 Ang Karapatan sa Patas na Paglilitis
PRINSIPYO 9 Ang Karapatan sa Makataong Pagtrato

habang Nakapiit
PRINSIPYO 10 Ang Karapatan Laban sa Tortyur at sa

Malupit, Makahayop, o Mapanghiyang
Trato o Pagpaparusa
PRINSIPYO 11 Ang Karapatang Maipagtanggol Laban

sa Lahat ng Anyo ng Pagsasamantala,
Pagbebenta, at Trafficking ng Tao
PRINSIPYO 12 Ang Karapatan sa Trabaho
PRINSIPYO 13 Ang Karapatan sa Social Security at iba

pang Proteksyong Panlipunan
PRINSIPYO 14 Ang Karapatan sa Sapat na Pamantayan

ng Pamumuhay
PRINSIPYO 15 Ang Karapatan sa Sapat na Pabahay
PRINSIPYO 16 Ang Karapatan sa Edukasyon
4
PRINSIPYO 17 Ang Karapatan sa Pinakamataas na
Pamantayan ng Kalusugang Makakamit
PRINSIPYO 18 Proteksyon laban sa mga Abusong Medikal
PRINSIPYO 19 Ang Karapatan sa Malayang Paglalahad ng

Opinyon at Pamamahayag
PRINSIPYO 20 Ang Karapatan sa Malayang Asembliya at

Pagsapi sa mga Samahan
PRINSIPYO 21 Ang Karapatan sa Malayang Pag-iisip,
Konsyensya, at Relihiyon
PRINSIPYO 22 Ang Karapatan sa Malayang Pagkilos
PRINSIPYO 23 Ang Karapatang Humanap ng Asilo
PRINSIPYO 24 Ang Karapatang Magbuo ng Pamilya
PRINSIPYO 25 Ang Karapatang Lumahok sa

Buhay-Pampubliko
PRINSIPYO 26 Ang Karapatang Lumahok sa

Buhay-Pangkultura
PRINSIPYO 27 Ang Karapatang Magtaguyod ng mga

Karapatang Pantao
PRINSIPYO 28 Ang Karapatan sa Mabibisang Lunas at
Pagtutuwid ng Kamalian
PRINSIPYO 29 Pananagutan
MGA KARAGDAGANG REKOMENDASYON
MGA PUMIRMA SA MGA PRINSIPYO NG YOGYAKARTA
5
Introduksyon sa
Lahat ng tao ay isinilang na malaya at pantay-pantay sa dignidad
at mga karapatan. Lahat ng karapatang pantao ay unibersal,
magkakasanib, hindi napaghihiwa-hiwalay, at magkakaugnay.
Ang oryentasyong sekswal¹ at pagkakakilanlang pangkasarian² ay
nakasanib sa dignidad at pagkatao ng bawat isa, at hindi dapat
maging dahilan ng diskriminasyon at abuso.
Marami na ang nakamit upang ang mga tao, anuman ang

oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian, ay
makapamuhay nang may pantay na dignidad at paggalang na
nararapat para sa lahat. Marami na ring Estado ang may mga
batas at konstitusyong gumagarantiya ng pagkakapantay-pantay
at pagpawi ng diskriminasyon nang walang pasubali sa usapin ng
seks, oryentasyong sekswal, o pagkakakilanlang pangkasarian.
Gayunman, seryosong problema pa rin ang pandaigdigan at

malalim na mga paglabag sa mga karapatang pantao kaugnay
ng aktwal o inaakalang oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian. Kabilang sa mga ito ang pamamaslang na
extrajudicial, tortyur at pagmamaltrato, sekswal na pananakit at
panggagahasa, paglapastangan sa pribadong buhay, arbitraryong
detensyon, pagkakait ng trabaho at pagkakataong
makapag-aral, at seryosong diskriminasyon na may kaugnayan sa
iba pang karapatang pantao. Ang mga paglabag na ito ay
kalimitang pinalalala ng iba pang porma ng karahasan,
pagkamuhi, diskriminasyon, at pag-e-etsapwera nang dahil sa
lahi, edad, relihiyon, kapansanan, o kalagayang pang-ekonomya’t
panlipunan, at iba pa.
Maraming Estado at lipunan ang nagpapataw ng mga kalakaran

ukol sa kasarian at oryentasyong sekswal sa pamamagitan ng
kaugalian, batas, at karahasan; at nagpipilit na kumontrol sa
karanasang personal ng mga tao, at kung paano nila ipakikilala
ang kanilang sarili. Ang pagpupulis sa sekswalidad ay
nananatiling isang malakas na pwersa sa nagpapatuloy na
karahasang maiuugnay sa kasarian at hindi
pagkakapantay-pantay sa kasarian.
¹Ang oryentasyong sekswal ay kinikilalang tumutukoy sa kakayahan ng isang tao na makaranas ng malalim na atraksyong
emosyonal, affectional, at sekswal; at sa taimtim na pakikipagrelasyong sekswal sa taong ang kasarian ay maaaring iba sa
kanya, kaparis ng sa kanya, o kasariang higit sa isa.
²Ang pagkakakilanlang pangkasarian ay kinikilala bilang malalim na damdamin at personal na karanasang pangkasarian
ng isang tao, na maaaring nakatugma o hindi nakatugma sa seks niya nang siya’y ipanganak, kabilang ang personal na
pagtuturing niya sa sariling katawan (na maaaring mauwi, kung malayang pinipili, sa pagbabago ng anyo o kung ano ang
gagawin sa katawan sa pamamagitan ng pagpapaopera, gamot, o iba pang paraan) at iba pang ekspresyon ng kasarian,
kasama na ang pananamit, pagsasalita, at pagkilos.
6
Ang sistemang internasyonal ay umunlad na nang malaki tungo sa
pagkakapantay-pantay sa kasarian at proteksyon sa karahasan sa
lipunan, komunidad, at pamilya. Dagdag pa rito, ang mga susing
mekanismo sa mga karapatang pantao ng United Nations ay
nakapagpatibay sa obligasyon ng mga Estado upang matiyak ang
mabisang proteksyon ng lahat ng tao laban sa diskriminasyon
nang dahil sa oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian. Gayunman, hiwa-hiwalay pa rin at hindi
pamalagian ang tugong internasyonal sa mga paglabag sa mga
karapatang pantao na may kinalaman sa oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian.
Upang mapunuan ang mga pagkukulang na ito, kailangan ang

isang pamalagiang pang-unawa sa komprehensibong
pangingibabaw ng pandaigdigang batas ng mga karapatang
pantao, at kung paanong ito ay ginagamit kaugnay ng
oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian.
Mahalagang tipunin at linawin ang mga obligasyon ng Estado sa
ilalim ng pandaigdigang batas ng mga karapatang pantao upang
maitaguyod at mapangalagaan ang lahat ng nasabing
karapatan para sa lahat, sa batayan ng pagkakapantay-pantay at
kawalan ng diskriminasyon.
Ang International Commission of Jurists at ang International

Service for Human Rights, sa ngalan ng isang koalisyon ng mga
organisasyong pangkarapatang pantao, ay nagsagawa ng
proyekto upang paunlarin ang isang kalipunan ng mga
prinsipyong legal para sa aplikasyon ng pandaigdigang batas sa
mga paglabag sa mga karapatang pantao kaugnay ng
oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian. Layunin
nito na mas malinawan at mas masapol ng mga Estado ang mga
obligasyong pangkarapatang pantao.
Isang namumukod na pangkat ng mga eksperto sa mga

karapatang pantao ang nagbalangkas, nagpaunlad,
nagtalakayan, at nagpino ng Mga Prinsipyong ito. Matapos
magpulong sa Gadjah Mada University sa Yogyakarta, Indonesia
noong 6-9 Nobyembre 2006, may 29 na natatanging eksperto
mula sa 25 bansa, na may iba’t ibang pinagmulan at kasanayan
sa mga isyu ng batas sa mga karapatang pantao, ang nagbuklod
sa Mga Prinsipyo ng Yogyakarta ukol sa Aplikasyon ng
Pandaigdigang Batas ng mga Karapatang Pantao kaugnay ng
Oryentasyong Sekswal at Pagkakakilanlang Pangkasarian.
7
Malaki ang naiambag ng rapporteur ng pulong, si Propesor
Michael O’Flaherty, sa pagbabalangkas at pagsasaayos ng Mga
Prinsipyo. Mahalaga ang kanyang paninindigan at walang pagod
na pagsisikap sa matagumpay na resulta ng proseso.
Pinatutungkulan ng Mga Prinsipyo ng Yogyakarta ang masaklaw

na mga pamantayan ng mga karapatang pantao, at ang kanilang
aplikasyon sa mga isyu ng oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian. Pinagtitibay ng Mga Prinsipyo
ang pangunahing obligasyon ng mga Estado sa pagpapatupad
ng mga karapatang pantao. Bawat Prinsipyo ay may kalakip na
detalyadong mga rekomendasyon sa mga Estado.
Binibigyang-diin ng mga eksperto, gayunman, na ang lahat ng
may kaugnayan sa isyung ito ay may responsibilidad sa
pagtataguyod at pagtatanggol ng mga karapatang pantao. May
mga karagdagang rekomendasyong patungkol sa iba pang may
kinalaman dito, kabilang ang sistema ng mga karapatang pantao
ng UN, mga pambansang institusyon sa mga karapatang pantao,
midya, mga organisasyong di-panggobyerno, at ang mga
nagbibigay ng pondo.
Nagkakaisa ang mga eksperto na ang Mga Prinsipyo ng

Yogyakarta ay sumasalamin sa namamayaning kalagayan ng
pandaigdigang batas ng mga karapatang pantao kaugnay ng
mga isyu ng oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian. Kinikilala din nila na ang mga Estado ay maaaring
magkaroon ng mga karagdagang obligasyon sa paghuhubog ng
batas sa mga karapatang pantao.
Ang Mga Prinsipyo ng Yogyakarta ay nagpapatibay sa umiiral

nang mga legal na pamantayang pandaigdig na nararapat
sundin ng mga Estado. Nagbibigay ang mga ito ng pag-asa para
sa isang bagong hinaharap, na kung saan mangyayaring ang
mga taong isinisilang na malaya at pantay-pantay sa dignidad at
mga karapatan, ay nabubuhay ayon sa ganoong namumukod na
karapatan.
Sonia Onufer Corrêa Vitit Muntarbhorn

Co-Chairperson Co-Chairperson
8
Preambulo
Kami, ang panel ng mga pandaigdigang eksperto sa
pandaigdigang batas ng mga karapatang pantao at sa
oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian
TINATANDAAN na ang lahat ng tao ay isinilang na malaya at
pantay sa dignidad at mga karapatan, na ang bawat isa ay
nararapat na magtamasa ng mga karapatang pantao nang walang
anumang pasubali, anuman ang lahi, kulay, seks, wika, relihiyon,
opinyong pampulitika at iba pang palagay, pinagmulang pambansa
o panlipunan, pag-aari, kapanganakan, o iba pang istatus;
NANGANGAMBA na ang karahasan, panliligalig, diskriminasyon,

pag-e-etsapwera, panghihiya, at maling pag-iisip ay nakaamba sa
mga tao ng lahat ng rehiyon sa daigdig dahil sa kanilang
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian; na ang
mga karanasang ito ay pinalalala ng diskriminasyon dahil sa
kasarian, lahi, edad, relihiyon, kapansanan, sakit, at kalagayang
pang-ekonomya; na ang nasabing karahasan, panliligalig,
diskriminasyon, pag-e-etsapwera, panghihiya, at maling pag-iisip
ay humahamak sa integridad at dignidad ng mga dumaranas ng
nasabing pang-aabuso; na ang mga ito ay nakapagpapahina sa
kanilang pagpapahalaga-sa-sarili at pagiging myembro ng kanilang
komunidad; at nagtutulak sa marami para itago o sikilin ang
kanilang anyo, at mamuhay sa pangamba at pagkukubli;
NAKAAALAM na ang mga tao, sa kasaysayan, ay nakaranas ng

mga nasabing paglabag sa kanilang mga karapatang pantao dahil
sila ay tinatawag na lesbyana, bakla o bisexual; dahil sa kanilang
konsenswal na pakikipagrelasyong sekswal sa mga taong kaparis
nila ang kasarian; o dahil sila ay pinararatangan, o talaga ngang
transekswal, transgender o intersex; o kaya ay nabibilang sa mga
grupong panlipunan, na sa ilang partikular na lugar ay tinatatakan
ayon sa kanilang oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian;
NAKAKAUNAWA na ang “oryentasyong sekswal” ay tumutukoy sa

kakayahan ng isang tao na makaranas ng malalim na atraksyong
emosyonal, affectional, at sekswal; at taimtim na
pakikipagrelasyong sekswal sa mga indibidwal na iba ang kasarian,
o kaparis na kasarian, o kaya’y higit sa isang kasarian;
NAKAKAUNAWA na ang “pagkakakilanlang pangkasarian” ay

tumutukoy sa malalim na damdamin at personal na karanasang
pangkasarian ng isang tao, na maaaring nakatugma o hindi
nakatugma sa seks niya nang siya’y ipanganak, kabilang ang
personal na pagtuturing niya sa sariling katawan (na maaaring
mauwi, kung malayang pinipili, sa pagbabago ng kaanyuan o
paggamit-sa-katawan sa pamamagitan ng pagpapaopera, gamot,
o iba pang paraan) at iba pang ekspresyon ng kasarian, kasama na
ang pananamit, pagsasalita, at pagkilos;
9
NAGMAMASID na ang pandaigdigang batas ng mga karapatang
pantao ay nagpapatibay na lahat tayo, anuman ang oryentasyong
sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian, ay nararapat na ganap
na magtamasa ng lahat ng karapatang pantao; na ang paggamit
ng mga umiiral na mga karapatang pantao ay dapat
magsaalang-alang sa mga partikular na kalagayan at karanasan
ng mga taong may iba-ibang oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian; na sa lahat ng aksyong may
kinalaman sa mga bata, ang pinakamabuting interes ng bata ang
dapat na maging pangunahin; na ang batang may
kakayahang bumuo ng sariling pananaw ay may karapatang
magpahayag ng ganoong pananaw nang malaya; na dapat ay
pahalagahan ang mga ganoong pananaw ayon sa edad at antas
ng pag-iisip ng bata;
PUMAPANSIN na ang pandaigdigang batas ng mga karapatang

pantao ay buong-buong nagbabawal sa diskriminasyon kaugnay
ng ganap na pagtatamasa ng lahat ng karapatang pantao – sibil,
pangkultura, pang-ekonomya, pampulitika, at panlipunan; na ang
paggalang sa mga karapatang sekswal, oryentasyong sekswal, at
pagkakakilanlang pangkasarian ay hindi maihihiwalay sa
pagkakamit ng pagkakapantay-pantay ng lalaki at babae; na ang
mga Estado ay dapat kumilos upang pawiin ang maling pag-iisip
at kaugalian na nag-uugat sa ideya na may seks na mas mahina o
mas malakas, o may mga de-kahong papel ang lalaki at babae; at
pumapansin pa rin na ang pandaigdigang komunidad ay
kumikilala na sa karapatan ng mga tao para malaya at
responsableng makapagdesisyon sa mga usaping kaugnay ng
kanilang sekswalidad, pati na ng kanilang kalusugang sekswal at
reproduktibo nang walang pamimilit, diskriminasyon, at karahasan;
KUMIKILALA na mahalaga ang paglilinaw, sa isang sistematikong

paraan, ng pandaigdigang batas ng mga karapatang pantao ayon
sa kung paano ito ginagamit sa buhay at karanasan ng mga taong
may iba-ibang oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian;
TINATANGGAP na ang paglilinaw na ito ay nakabatay sa umiiral

na kalagayan ng pandaigdigang batas ng mga karapatang
pantao, na nararapat na rebisahin nang regular upang maisanib
ang mga pagbabago sa nasabing batas, at kung paano ito
ginagamit sa partikular na buhay at karanasan ng mga taong may
iba-ibang oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian
sa iba-ibang rehiyon at bansa sa paglipas ng panahon --
Matapos ang pulong ng mga eksperto sa

Yogyakarta, Indonesia noong 6-9 Nobyembre 2006,
aming pinagtitibay ang mga prinsipyong ito:
10
Prinsipyo
1 ANG KARAPATAN SA UNIBERSAL NA
PAGTATAMASA NG MGA KARAPATANG PANTAO
Lahat ng tao ay isinilang na malaya at pantay sa dignidad at mga
karapatan. Bawat isa, anuman ang oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian, ay nararapat na ganap na
magtamasa ng lahat ng karapatang pantao.
ANG MGA ESTADO AY DAPAT NA:
A. Maglakip sa mga prinsipyo ng unibersalidad, pagkakaugnay-

ugnay, pagkakasanib-sanib, at pagiging buo ng lahat ng
karapatang pantao sa kanilang konstitusyon, o iba pang
kinauukulang batas upang matiyak ang praktikal na pagtupad sa
unibersal na pagtatamasa ng lahat ng karapatang pantao;
B. Mag-amyenda sa anumang batas, kabilang na ang

batas-kriminal, upang matiyak na ito ay umaayon sa unibersal na
pagtatamasa ng lahat ng karapatang pantao;
C. Magsagawa ng mga programa sa edukasyon at kamalayan

upang maipalaganap at mapaghusay ang buong pagtatamasa ng
lahat ng karapatan ng lahat ng tao, anuman ang kanilang
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian;
D. Magsanib sa patakaran ng Estado, at sa pagdedesisyon nito, ng

isang maramihang-panig na pamamaraan na kumikilala at
nagpapatibay sa pagkakaugnay-ugnay at pagiging buo ng lahat
ng aspekto ng pagkakakilanlan ng tao, kabilang ang oryentasyong
sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian.
Prinsipyo
2 ANG MGA KARAPATAN SA PAGKAKAPANTAY-PANTAY AT
KALAYAAN SA DISKRIMINASYON
Bawat isa ay may karapatang magtamasa ng lahat ng
karapatang pantao nang walang diskriminasyong nag-uugat sa
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian. Dapat
kilalanin na ang lahat ay pantay-pantay sa batas at sa proteksyon
nito, nang walang anumang diskriminasyon, kahit may
nasasangkot na iba pang karapatang pantao. Ipagbabawal sa
batas ang ganoong diskriminasyon at titiyakin, para sa lahat, ang
pantay at mabisang proteksyon sa anumang diskriminasyon.
Kabilang sa diskriminasyong nag-uugat sa oryentasyong

sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian ang anumang
11
pag-iiba-iba, pag-e-etsapwera, restriksyon, o pamimili na may
layunin o epektong bale-walain o sirain ang pagkakapantay-
pantay sa batas o sa patas na proteksyon ng batas; o sirain ang
pantay na pagkilala at pagtatamasa ng lahat ng karapatang
pantao at mga batayang kalayaan. Ang diskriminasyong
nag-uugat sa oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian ay maaari, o karaniwang pinalalala, ng
diskriminasyong may kaugnayan sa iba pang usapin, gaya ng
kasarian, lahi, edad, relihiyon, kapansanan, sakit, at
kalagayang pang-ekonomya.
A. Maglagay sa kanilang mga konstitusyon at sa iba pang angkop

na batas, kung wala pa, ng mga prinsipyo ng pagkakapantay-
pantay at kawalang-diskriminasyon batay sa oryentasyong sekswal
at pagkakakilanlang pangkasarian, kabilang na ang sa
pamamagitan ng pag-aamyenda at interpretasyon; at tiyakin ang
mabisang pagsasakatuparan ng mga prinsipyong ito;
B. Magpawalang-bisa sa mga probisyong kriminal at iba pang

probisyong legal na nagbabawal, o nauuwi sa pagbabawal, sa
consensual sexual activity ng mga taong magkakaparis ang seks
at nasa wastong edad; at tiyakin na ang naturang edad ay kapwa
pumapatungkol sa sekswal na aktibidad ng mga taong magkakaiba
man o magkakaparis ang seks;
C. Gumawa ng mga angkop na batas at iba pang hakbang upang

ipagbawal at pawiin ang diskriminasyon, palihim man o lantaran
ito, na nag-uugat sa oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian;
D. Umaksyon upang tiyakin ang sapat na pag-unlad ng mga taong

pangkasarian, nang sa gayon, sila ay magtamasa ng pantay-pantay
na mga karapatang pantao. Hindi nararapat na maging mapang-
husga ang mga hakbang;
E. Sa lahat ng kanilang tugon sa diskriminasyon batay sa

oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian,
magsaalang-alang kung paanong ang nasabing diskriminasyon ay
umuugnay sa iba pang porma ng diskriminasyon;
F. Gumawa ng lahat ng angkop na aksyon, kabilang ang mga

programa sa edukasyon at pagsasanay, upang mapawi ang mga
mali at mapanghusgang pag-uugali’t pag-iisip na mauugat sa
paniniwalang may mas mababa o mas mataas na oryentasyong
sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian o ekspresyong
pangkasarian.
12
Prinsipyo
3 ANG KARAPATAN SA PAGKILALA NG BATAS
Sa batas, ang lahat ay may karapatang kilalanin bilang tao

saanman. Ang mga taong may iba-ibang oryentasyong sekswal
at pagkakakilanlang pangkasarian ay dapat na nagtatamasa ng
mga kapasidad na legal sa lahat ng aspekto ng buhay. Ang
oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian na
pinili ng bawat isa ay di-maihihiwalay na bahagi ng kanyang
katauhan at kabilang sa pinakabatayang aspekto ng
pagpapasya-sa-sarili, dignidad, at kalayaan. Walang sinuman
ang pipilitin na pumailalim sa mga prosesong medikal, kabilang
ang operasyon upang baguhin ang seks, isterilisasyon, o
hormonal therapy bilang rekisito sa pagkilalang legal ng kanyang
pagkakakilanlang pangkasarian. Walang istatus, gaya ng kasal o
pagiging magulang, ang maipangangatwiran upang hindi
kilalanin ang pagkakakilanlang pangkasarian ng isang tao.
Walang sinuman ang pipilitin upang itago, sikilin, o itanggi ang
kanyang oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian.
A. Tumiyak na ang lahat ng tao ay binibigyan ng legal na kapasidad

sa mga usaping sibil, nang walang diskriminasyong nag-uugat sa
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian; at ng
pagkakataong magamit niya iyon, kabilang ang pantay na
karapatang pumasok sa mga kontrata, mamahala, magkaroon ng
ari-arian (kabilang ang sa pamamagitan ng mana), mangasiwa,
magtamasa, at magbitiw ng ari-arian;
B. Gumawa ng lahat na kinakailangang hakbang na lehislatiba,

administratibo, at iba pa upang ganap na igalang at kilalanin sa
legal ang piniling pagkakakilanlang pangkasarian ng bawat tao;
C. Gumawa ng lahat na kinakailangang hakbang na lehislatiba,

administratibo, at iba pa upang matiyak na ang mga dokumento sa
identipikasyon (ID) na iniisyu ng Estado at nagtataglay ng
kasarian/seks ng isang tao – kabilang ang sertipiko ng
kapanganakan, pasaporte, rekord sa eleksyon, at iba pa -- ay
tumutugma sa kanyang piniling pagkakakilanlang pangkasarian;
D. Tumiyak na ang mga ganoong panuntunan ay mahusay, patas

at walang diskriminasyon, at gumagalang sa dignidad at pribadong
buhay ng kinauukulang tao;
13
E. Tumiyak na ang mga pagbabago sa mga dokumentong ID ay
tatanggapin sa lahat ng pagkakataon na ang pagkilala o
pagpapangkat ng mga tao batay sa kasarian ay hinihingi ng batas o
patakaran;
F. Magsagawa ng mga tukoy na programa na magbibigay ng

tulong-panlipunan sa lahat ng tao na sumasailalim ng pag-iiba o
pagbabago ng kasarian.
Prinsipyo
ANG KARAPATAN SA BUHAY
4
Karapatan ng lahat ang mabuhay. Walang sinuman ang
maaaring basta na lamang pagkaitan ng buhay sa anumang
dahilan, kabilang ang may kaugnayan sa oryentasyong sekswal
o pagkakakilanlang pangkasarian. Ang parusang kamatayan ay
hindi ipapataw sa sinuman dahil sa consensual sexual activity ng
mga taong nasa wastong gulang o batay sa oryentasyong
sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian.
A. Magpawalang-bisa sa lahat ng pagbabawal o pagtuturing na

krimen ang consensual sexual activity ng mga taong magkakaparis
ang seks gayong nasa wastong gulang naman; at hanggang hindi
pa napapawalang-bisa ang mga iyon, ay huwag magpataw ng
parusang kamatayan sa sinumang nahatulan na;
B. Baguhin ang mga sentensya ng kamatayan at palayain ang lahat

ng nakatakdang bitayin dahil sa mga krimeng may kinalaman sa
consensual sexual activity gayong nasa wastong gulang naman;
C. Tumigil sa alinmang pananalakay na kinasasangkutan ng Estado

laban sa buhay ng mga tao nang dahil sa oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian; at tumiyak na ang lahat ng
ganoong pananalakay ng mga opisyal-gobyerno o ng sinumang tao
o grupo, ay masigasig na sisiyasatin; at kung sapat ang ebidensya,
isakdal, bistahan, at parusahan sila.
14
Prinsipyo
5 ANG KARAPATAN SA SEGURIDAD NG PAGKATAO
Ang lahat, anuman ang oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian, ay may karapatan sa
seguridad ng pagkatao at sa proteksyon ng Estado laban sa
karahasan o pisikal na pananakit, gawa man ng mga
opisyal-gobyerno o sinumang tao o grupo.
A. Gumawa ng lahat na kinakailangang patakaran at hakbang

upang mapigil ang lahat ng anyo ng karahasan at panliligalig na
kaugnay ng oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian, at magbigay ng proteksyon laban sa mga ito;
B. Gumawa ng lahat na kinakailangang batas upang maipataw ang

mga angkop na parusang kriminal para sa karahasan, banta ng
karahasan, panunulsol sa karahasan, at mga kaugnay na
panliligalig dahil sa oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian ng sinumang tao o pangkat ng mga tao, sa lahat ng
antas ng buhay, kabilang ang pamilya;
C. Gumawa ng lahat na kinakailangang batas, hakbang na

administratibo, at iba pa upang tiyakin na ang oryentasyong sekswal
at pagkakakilanlang pangkasarian ng biktima ay hindi nagagamit
para bigyang-katwiran, palagpasin, o maliitin ang ganoong
karahasan;
D. Tumiyak na ang ganoong karahasan ay masigasig na sinisiyasat,

at kung sapat ang katibayan, ang mga responsable ay maihabla,
mabistahan, at maparusahan; at ang mga biktima ay mabigyan ng
angkop na lunas at katarungan, kabilang na ang kompensasyon;
E. Magsagawa ng mga kampanya sa pagtataas ng kamalayan ng

pangkalahatang publiko at ng mga aktwal at potensyal na
mandarahas, nang sa gayon ay malabanan ang maling pag-iisip
na nagiging tuntungan ng karahasang nakaugnay sa oryentasyong
sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian.
Prinsipyo
6 ANG KARAPATAN SA PRIBADONG BUHAY
pagkakakilanlang pangkasarian, ay may karapatan sa
pribadong pamumuhay nang walang arbitraryo o labag-sa-batas
na pakikialam ng iba. Kabilang sa karapatang ito ang nauukol
sa pagpapamilya, tahanan, o pakikipagkomunikasyon sa iba, at
15
sa proteksyon sa paninira ng dangal at reputasyon. Karaniwang
nakapaloob sa karapatan sa pribadong pamumuhay ang
kalayaang maglihim o magbigay ng impormasyon tungkol sa
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian, ang
tungkol sa mga pagpapasya at pagdedesisyong may kinalaman sa
sariling katawan at sa konsenswal na pakikipagrelasyong
sekswal at iba pa.
A. Gumawa ng lahat na kinakailangang hakbang na lehislatiba,

administratibo, at iba pa upang garantiyahan ang karapatan ng
bawat tao, anuman ang oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian; upang kanyang tamasahin ang pribadong
pamumuhay, pansariling mga desisyon, at pakikipagkapwa-tao,
kabilang na ang consensual sexual activity sa hanay ng mga nasa
wastong edad, nang walang arbitraryong pakikialam ng iba;
B. Magpawalang-bisa sa lahat ng batas na nagtuturing na ang

consensual sexual activity ng mga taong nasa wastong edad ay
krimen; at tumiyak na ang nasabing wastong edad ay iniaaplay sa
sekswal na aktibidad ng mga taong magkakaparis o magkakaiba
man ang seks;
C. Tumiyak na ang mga probisyong pangkrimen at legal na may

pangkalahatang aplikasyon ay hindi ginagamit para maituring na
kriminal ang consensual sexual activity ng mga taong magkakaparis
ang seks at nasa wastong edad naman;
D. Magpawalang-bisa sa anumang batas na nagtuturing na krimen

ang paghahayag ng pagkakakilanlang pangkasarian, kabilang ang
sa pananamit, pagsasalita, at pagkilos; gayundin ang mga batas
na nagbabawal sa mga tao na ibahin ang kanilang katawan bilang
pagpapahayag ng kanilang piniling pagkakakilanlang
pangkasarian;
E. Palayain ang lahat ng akusado o kaya’y nahatulan na, kung ang

kanilang pagkakakulong ay may kinalaman sa consensual sexual
activity sa mga taong nasa wastong edad, o kaya’y kaugnay ng
pagkakakilanlang pangkasarian;
F. Gumarantiya sa karapatan ng lahat ng tao na, sa karaniwang

sitwasyon, ay maaaring magbigay o hindi magbigay ng
impormasyon tungkol sa kanilang oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian; at magbigay ng proteksyon sa
arbitraryo o di-tamang pagbubunyag ng impormasyon, o banta ng
pagbubunyag ng ganoong impormasyon.
16
Prinsipyo
7 ANG KARAPATAN NA HINDI ARBITRARYONG MAPIIT
Walang sinuman ang aarestuhin o ikukulong nang arbitraryo o
basta-basta na lamang. Ang pag-aresto at pagkukulong dahil sa
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian, kahit na
iniutos ng korte, ay arbitraryo. Dahil sa pagkakapantay-pantay,
lahat ng tao na inaaresto, anuman ang oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian, ay may karapatan na
pagpaliwanagan kung bakit sila inaaresto, at kung ano ang habla
laban sa kanila; at kagyat na iharap sa isang opisyal ng
hukuman at bistahan upang malaman ang katumpakan ng
detensyon, naihabla man sila o hindi.

administratibo, at iba pa upang tiyakin na ang oryentasyong sekswal
o pagkakakilanlang pangkasarian ay hindi ginagamit, sa anumang
paraan, para arestuhin o ikulong ang sinuman; at tumiyak din na
naaalis ang malalabong probisyon sa batas na nagiging daan para
sa tiwaling aplikasyon nito, o ng pag-aresto batay sa maling
pag-iisip;

administratibo, at iba pa upang matiyak na ang lahat ng tao,
anuman ang oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian, at batay sa pagkakapantay-pantay, ay
mapagpaliwanagan kung bakit sila inaaresto, at kung ano ang
habla laban sa kanila; at agad silang iharap sa isang opisyal ng
hukuman at bistahan upang malaman ang katumpakan ng
detensyon, naihabla man sila o hindi;
C. Magsagawa ng mga programa sa pagsasanay at pagtataas ng

kamalayan upang maturuan ang mga pulis at iba pang alagad ng
batas na ang pag-aresto at pagkukulong dahil lamang sa
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian ng isang
tao ay arbitraryo;
D. Magkaroon ng tumpak at napapanahong rekord ng lahat ng

aresto at detensyon, na naglalahad ng petsa, lokasyon, at dahilan
ng mga iyon; at tumiyak na naisasagawa ng mga kinauukulang
ahensyang may sapat na kapangyarihan at kakayahan ang
independyenteng pangangasiwa sa lahat ng kulungan; gayundin
ang pagsusuri kung ang mga pag-aresto at pagkukulong ay tulak
lamang ng oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian
ng isang tao.
17
Prinsipyo
8 ANG KARAPATAN SA PATAS NA PAGLILITIS
Ang lahat ay may karapatan sa isang patas at pampublikong
paglilitis ng isang mapapagkatiwalaan, independyente, at
walang-kinikilingang hukumang itinatag ayon sa batas; at kung
nahahabla at naakusahan ng krimen, sa paglilinaw ng kanilang
mga karapatan at obligasyon nang walang maling pag-iisip o
diskriminasyong nag-uugat sa oryentasyong sekswal o

administratibo, at iba pa upang maipagbawal at pawiin ang
maling pagtrato na nag-uugat sa oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian sa bawat yugto ng prosesong
hudisyal, sa mga asuntong sibil at kriminal, at sa iba pang
paglilitis na hudisyal at administratibo na naglalayong umalam sa
mga karapatan at obligasyon; at upang tiyakin na ang kredibilidad
o pagkatao ninuman bilang nasasangkot, saksi, tagapagtanggol, o
tagapagpasya ay hindi nasisira nang dahil sa kanyang oryentasyong
sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian;
B. Gumawa ng lahat na kinakailangan at makatwirang hakbang

upang protektahan ang mga tao sa pag-uusig na kriminal o
paglilitis na sibil na tulak, sa kabuuan o sa baha-bahagi, ng maling
pag-iisip ukol sa oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian;
C. Magsagawa ng mga programa sa pagsasanay at pagtataas ng

kamalayan para sa mga hukom, tauhan ng korte, taga-usig,
abogado, at iba pa tungkol sa mga pamantayan ng mga
pandaigdigang karapatang pantao at prinsipyo ng pagkakapantay-
pantay at kawalan ng diskriminasyon, kabilang ang may kaugnayan
sa oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian.
Prinsipyo
9 ANG KARAPATAN SA MAKATAONG PAGTRATO
HABANG NAKAPIIT
Ang lahat na pinagkaitan ng kalayaan ay tatratuhin nang
makatao at may paggalang sa angking dignidad ng isang tao.
Ang oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian ay
di-maihihiwalay sa dignidad ng bawat tao.
18
A. Tumiyak na ang pagkukulong ay hindi nagiging sanhi ng higit

pang pagmamaliit sa mga tao dahil sa kanilang oryentasyong
sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian; o ng paglalagay sa
kanila sa higit pang panganib, pagmamaltrato, o abusong pisikal,
mental, o sekswal;
B. Magbigay ng sapat na pangangalagang medikal at pagpapayo

na angkop sa pangangailangan ng mga napipiit; at
nagsasaalang-alang sa mga partikular na pangangailangan ng
mga tao batay sa kanilang oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian, kabilang ang nauukol sa
kalusugang reproduktibo, impormasyon at kagamutan sa HIV/AIDS,
at sa hormonal at iba pang lunas, at gayundin, ng paggagamot
kaugnay ng pag-iiba ng kasarian, kung ninanais;
C. Tumiyak, hanggang makakaya, na ang lahat ng bilanggo ay

makalahok sa pagdedesisyon tungkol sa kung saan sila ikukulong,
ayon sa kanilang oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian;
D. Umaksyon upang ang mga bilanggong maaaring malagay sa

panganib o abuso dahil sa kanilang oryentasyong sekswal,
pagkakakilanlang pangkasarian, o pagpapahiwatig ng kasarian ay
agad maprotektahan; at tumiyak hanggang kakayanin, na ang mga
nasabing proteksyon ay hindi magdudulot ng ibayong pagkakait ng
kanilang mga karapatan, kumpara sa karamihan ng mga bilanggo;
E. Tumiyak na ang pagbisita ng asawa, kung pinapayagan, ay

maipagkaloob nang pantay sa lahat ng bilanggo at detenido,
anuman ang kasarian ng kanilang partner;
F. Tumiyak sa independyenteng pagsubaybay sa mga piitan ng

Estado, mga organisasyong di-panggobyerno, at mga
organisasyong nasa larangan ng oryentasyong sekswal at
G. Magsagawa ng mga programa ng pagsasanay at pagtataas ng

kamalayan sa mga tauhan ng piitan at lahat ng iba pang opisyal
sa sektor-publiko at pribado na may kinalaman sa mga piitan, ukol
sa mga pamantayan ng pandaigdigang karapatang pantao at mga
prinsipyo ng pagkakapantay-pantay at pagpawi ng diskriminasyon,
kabilang ang may kinalaman sa oryentasyong sekswal at
19
Prinsipyo

ANG KARAPATAN LABAN SA TORTYUR AT SA
MALUPIT, MAKAHAYOP, O MAPANGHIYANG
PAGTRATO O PAGPAPARUSA
10
Ang lahat ay may karapatang hindi matortyur at hindi ipailalim
sa malupit, makahayop, o mapanghiyang pagtrato o pagpaparusa
sa anumang dahilan, kabilang ang oryentasyong sekswal o

administratibo, at iba pa upang mapigil at makapagbigay ng
proteksyon sa tortyur at pagtrato o pagpaparusang malupit o
mapanghiya, na ipinapataw dahil sa oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian ng biktima, gayundin ang
proteksyon laban sa pagsusulsol para sa mga ganoong akto;
B. Gumawa ng lahat na makatwirang hakbang upang kilalanin

ang mga biktima ng tortyur at pagtrato o pagpaparusang malupit,
makahayop o mapanghiya dahil sa oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian; at iba pang angkop na remedyo,
kabilang ang pagtutuwid ng mali at pagsagot, at ayon sa
pangangailangan, sa suportang medikal at sikolohikal para sa mga
biktima;
C. Magsagawa ng mga programa ng pagsasanay at pagtataas ng

kamalayan para sa mga pulis, tauhan ng piitan at iba pang opisyal
sa sektor-publiko at pribado na nasa posisyon upang magpatupad o
pumigil sa mga ganoong akto.
Prinsipyo
11 ANG KARAPATANG MAIPAGTANGGOL LABAN SA LAHAT
NG ANYO NG PAGSASAMANTALA, PAGBEBENTA, AT
TRAFFICKING NG TAO
Ang lahat ay may karapatang maging ligtas sa trafficking,
pagbebenta, at iba pang anyo ng pagsasamantala, gaya,
halimbawa, ng pagsasamantalang sekswal nang dahil sa aktwal o
inaakalang oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian. Ang mga hakbang kontra sa trafficking ay dapat
na nagsasaalang-alang sa mga salik na naglalagay sa mga tao sa
panganib, kabilang ang iba’t ibang anyo ng di-pagkakapantay-
pantay at diskriminasyon dahil sa aktwal o inaakalang
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian; o ang
pagpapakita ng mga ito o ng iba pang pagkakakilanlan. Ang mga
nasabing hakbang ay hindi magiging taliwas sa mga karapatang
pantao ng mga nanganganib na maging biktima ng trafficking.
20

administratibo, at iba pa upang mapigil at makapagbigay-
proteksyon sa trafficking, pagbebenta ng tao, at lahat ng iba pang
anyo ng pagsasamantala, kabilang ang pagsasamantalang sekswal
bunga ng aktwal o inaakalang oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian, at iba pa;
B. Tumiyak na hindi itinuturing na krimen ng mga ganoong

lehislasyon at iba pa ang mga gawi at pag-iisip ng mga maaaring
mabiktima ng mga nasabing pagsasamantala; o kaya ay hindi
nagtatatak, o sa anumang paraan ay nagpapalala, sa masama
nang kalagayan nila;
C. Maglatag ng mga hakbang na legal, pang-edukasyon o

panlipunan, serbisyo, at programa na nakatuon sa mga panganib
ng trafficking, pagbebenta ng tao, at iba pang anyo ng
pagsasamantala, kabilang ang pagsasamantalang sekswal dahil
sa aktwal o inaakalang oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian; at kabilang din ang mga salik na gaya ng
pag-e-etsapwera, diskriminasyon, pagtatakwil ng pamilya o
komunidad na pangkultura, kawalan ng kakayahang pampinansya,
kawalan ng bahay, mga tiwaling panlipunang aktitud na
nagdudulot ng pagmamaliit-sa-sarili, at kawalan ng proteksyon sa
diskriminasyon sa pabahay, trabaho, at mga serbisyo-sosyal.
Prinsipyo
12 ANG KARAPATAN SA TRABAHO
Ang lahat ay may karapatan sa disente at produktibong trabaho,
sa makatarungan at paborableng mga kondisyon sa paggawa, at
sa proteksyon laban sa disempleyo at diskriminasyong nag-uugat
sa oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian.

administratibo, at iba pa upang pawiin at ipagbawal ang
diskriminasyong nag-uugat sa oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian sa empleyong publiko at pribado,
kabilang ang may kaugnayan sa pagsasanay na bokasyonal,
pagrerekrut, promosyon, pagpapatalsik sa trabaho, mga kondisyon
ng trabaho, at pasweldo;
21
B. Pumawi sa anumang diskriminasyong nag-uugat sa
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian upang
matiyak ang pantay na empleyo at mga pagkakataon sa
pag-unlad sa lahat ng larangan ng serbisyo-publiko sa lahat ng
antas ng serbisyong gobyerno at pagtatrabahong pampubliko,
kabilang ang pagseserbisyo sa pulisya at militar; at magbigay ng
angkop na pagsasanay at mga programa sa pagpapataas ng
kamalayan upang bakahin ang mga maling pag-iisip.
Prinsipyo

ANG KARAPATAN SA SOCIAL SECURITY
AT IBA PANG PROTEKSYONG PANLIPUNAN 13
Ang lahat ay may karapatan sa social security at iba pang
proteksyong panlipunan nang walang diskriminasyong bunga ng
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian.

administratibo, at iba pa upang matiyak na ang lahat ay
magkakaroon ng social security at iba pang proteksyong sosyal
nang walang diskriminasyong nag-uugat sa oryentasyong sekswal
o pagkakakilanlang pangkasarian; kabilang sa mga ito ang mga
benepisyo sa empleyo, parental leave, benepisyo sa disempleyo,
segurong pangkalusugan o pangangalagang pangkalusugan o mga
benepisyong pangkalusugan (kabilang ang para sa modipikasyon
ng katawan kaugnay ng pagkakakilanlang pangkasarian), iba pang
social insurance, benepisyong pampamilya, benepisyo sa
paglilibing, pensyon at mga benepisyo kaugnay ng pagkawala ng
suporta ng asawa o partner dahil sa pagkakasakit o kamatayan;
B. Tumiyak na ang mga bata ay hindi sumasailalim sa anumang

anyo ng diskriminasyon sa sistemang social security o sa pagbibigay
ng mga benepisyong sosyal o welfare batay sa oryentasyong sekswal
o pagkakakilanlang pangkasarian nila o ng sinumang kapamilya;

administratibo, at iba pa upang tiyakin na bukas sa mga tao ang
mga estratehiya at programa sa paglaban sa kahirapan, nang
walang diskriminasyong nag-uugat sa oryentasyong sekswal o
22
Prinsipyo
14 ANG KARAPATAN SA SAPAT NA PAMANTAYAN NG
PAMUMUHAY
Ang lahat ay may karapatan sa isang sapat na pamantayan ng
pamumuhay, kabilang ang sapat na pagkain, ligtas na inuming
tubig, angkop na sanitasyon at pananamit; at sa patuloy na
pagpapaunlad ng kalagayan sa buhay, nang walang
diskriminasyong bunga ng oryentasyong sekswal o

administratibo, at iba upang tiyakin ang pantay na oportunidad sa
angkop na pagkain, ligtas na inuming tubig, at angkop na
sanitasyon at pananamit, nang walang diskriminasyong nag-uugat
sa oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian.
Prinsipyo
15 ANG KARAPATAN SA SAPAT NA PABAHAY
Ang lahat ay may karapatan sa sapat na pabahay, kabilang ang
proteksyon sa pagpapalayas, nang walang diskriminasyong
pangkasarian.

administratibo, at iba pa upang tiyakin ang seguridad sa
paninirahan at sa pagkakaroon ng pabahay na abot-kaya ang
halaga, angkop sa tao, hindi mahirap marating, naaayon sa
kultura, at ligtas; kabilang sa mga ito ang kanlungan at iba pang
akomodasyong pangkagipitan, nang walang diksriminasyong
nag-uugat sa oryentasyong sekswal, pagkakakilanlang
pangkasarian, pampamilya, o kung kasal ba o hindi;

administratibo, at iba pa upang ipagbawal ang pagpapalayas sa
bahay na hindi umaayon sa mga pandaigdigang obligasyon sa mga
karapatang pantao; at tumiyak na ang sapat at mabisang
remedyong legal at iba pang angkop na lunas ay bukas sa mga
taong nagsasabing ang kanilang karapatan ay nalabag dahil sila ay
pwersahang pinalayas, o kaya ay pinagbabantaang palayasin;
kabilang ang karapatan sa resettlement, na kinapapalooban ng
karapatan sa alternative land na mas mainam o may-kaparis na
23
kalidad, at sa sapat na pabahay, nang walang diskriminasyong
nag-uugat sa oryentasyong sekswal, pagkakakilanlang
pangkasarian, pampamilya, o kung kasal ba o hindi;
C. Tumiyak sa pantay na mga karapatan sa pag-aari ng lupa’t

bahay at sa pagkakaroon ng mana nang walang diskriminasyong
pangkasarian;
D. Magbuo ng mga programang panlipunan, gaya ng programang

pangsuporta, upang harapin ang mga usaping kaugnay ng
oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian na lalong
nagpapalala sa panganib ng kawalang tahanan, laluna ng mga
paslit at kabataan; kabilang sa mga ito ang pag-e-etsapwera sa
lipunan, karahasan-sa-bahay at iba pang anyo ng karahasan,
diskriminasyon, kawalan ng pera, at pagtatakwil ng pamilya o
komunidad na pangkultura; gayundin upang magsulong ng mga
paraan ng suportang kapitbahayan at seguridad;
E. Magbigay ng pagsasanay at mga programa sa pagtataas ng

kamalayan upang tiyakin na ang lahat ng kinauukulang ahensya
ay nakakaalam at sensitibo sa mga pangangailangan ng mga
mawawalan ng bahay o disbentaheng panlipunan na resulta ng
Prinsipyo
16 ANG KARAPATAN SA EDUKASYON
Ang lahat ay may karapatan sa edukasyon, nang walang
diskriminasyong nag-uugat at sanhi ng oryentasyong sekswal at

administratibo, at iba pa upang tiyakin ang pantay na pagkakataon
sa edukasyon, at pantay na trato sa mga estudyante, kawani, at
guro sa loob ng sistemang edukasyon, nang walang
B. Tumiyak na ang edukasyon ay nakatuon sa pag-unlad ng

personalidad, talino ng bawat estudyante, at ng kanilang abilidad
na mental at pisikal sa kasukdulan ng kanilang potensyal; at
tumutugon sa mga pangangailangan ng mga estudyante, anuman
ang kanilang oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian;
24
C. Tumiyak na ang edukasyon ay nakatuon sa pag-unlad ng
paggalang sa mga karapatang pantao, at ng paggalang sa mga
magulang at kapamilya ng bawat bata, at ng kanilang
pagkakakilanlang pangkultura, wika at pagpapahalagang moral, sa
diwa ng pagkakaunawaan, kapayapaan, pagpapaubaya, at
pagkakapantay-pantay, na nagsasaalang-alang sa iba-ibang
oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian;
D. Tumiyak na ang pamamaraan sa edukasyon, kurikula, at mga

rekurso ay nagsisilbi upang lalong magkaroon ng pagkakaunawaan
at paggalang sa iba-ibang oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian, at iba pa; kabilang pa rin sa mga
ito ang mga kaugnay na partikular na pangangailangan ng mga
estudyante, magulang, at kapamilya;
E. Tumiyak na ang mga batas at patakaran ay nagbibigay ng sapat

na proteksyon sa mga estudyante, kawani, at guro ng iba’t ibang
oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian laban sa
lahat ng anyo ng pag-e-etsapwerang panlipunan at karahasan sa
loob ng paaralan, kabilang ang pagmamaton at panliligalig;
F. Tumiyak na ang mga estudyante na dumanas ng mga ganoong

pag-e-etsapwera o karahasan ay hindi lalong nababale-wala o
naihihiwalay sa proseso ng pagbibigay-proteksyon sa kanila; at ang
kanilang pinakamainam na interes ay natutukoy at naigagalang sa
paraang nagpapalahok sa kanila;
G. Gumawa ng lahat na kinakailangang hakbang na lehislatiba,

administratibo, at iba pa upang tiyakin na ang disiplina sa mga
institusyong pang-edukasyon ay naipapatupad sa paraang naaayon
sa dignidad ng tao, nang walang diskriminasyon o parusang bunga
ng oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian ng
estudyante; o ng pagpapahiwatig ng ganoon;
H.Tumiyak na ang oportunidad at mga rekurso ay bukas para sa

lahat at para sa habambuhay na pagkatuto nang walang
pagkakakilanlang pangkasarian, kabilang ang mga may edad na,
na dumanas ng mga ganoong anyo ng diskriminasyon sa sistemang
pang-edukasyon.
25
Prinsipyo
17 ANG KARAPATAN SA PINAKAMATAAS NA
PAMANTAYAN NG KALUSUGANG MAKAKAMIT
Ang lahat ay may karapatan sa pinakamataas na pamantayan ng
kalusugang pisikal at mental, nang walang diskriminasyong
bunga ng oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian. Batayang aspekto ng karapatang ito ang
kalusugang sekswal at reproduktibo.

administratibo, at iba pa upang tiyakin ang ganap na pagtatamasa
ng karapatan sa pagkakamit ng pinakamataas na pamantayan ng
kalusugan, nang walang diskriminasyong nag-uugat sa

administratibo, at iba pa upang tiyakin na bukas sa lahat ng tao ang
mga pasilidad sa pangangalagang pangkalusugan, mga produkto
at serbisyo, kabilang ang may kaugnayan sa kalusugang sekswal
at reproduktibo, pati na ang kanilang sariling rekord na medikal,
nang walang diskriminasyong nag-uugat sa oryentasyong sekswal o
C. Tumiyak na ang mga pasilidad sa pangangalagang

pangkalusugan, mga produkto, at serbisyo ay nakadisenyo sa
pagpapabuti ng kalagayang pangkalusugan, at tumutugon sa mga
pangangailangan ng lahat, nang walang diskriminasyong
nag-uugat, at nagsasaalang-alang sa oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian nila; na ang mga rekord na
medikal kaugnay ng mga ito ay itinuturing na lihim;
D. Magpaunlad at magpatupad ng mga programa na bumabaka sa

diskriminasyon, maling pag-iisip at iba pang salik na panlipunan na
nagpapasama sa kalusugan ng mga tao dahil sa kanilang
E. Tumiyak na ang lahat ng tao ay nabibigyang-kaalaman at

kapangyarihan upang gumawa ng sariling desisyon ukol sa
lunas-medikal at pangangalaga, batay sa matalinong
pagsang-ayon, nang walang diskriminasyong nag-uugat sa
26
F. Tumiyak na lahat ng programa at serbisyong nauukol sa
reproduktibo at kalusugang sekswal, edukasyon, pag-iingat,
pangangalaga, at panggagamot ay gumagalang sa
pagkakaiba-iba ng oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian, at bukas sa lahat, nang walang diskriminasyon;
G. Magbigay ng pagkakataon para sa mapagkakatiwalaang lunas

para sa lahat, at ukol sa pangangalaga at suporta para sa mga
nagnanais ng pagbabago sa katawan kaugnay ng pag-iiba ng
kasarian;
H. Tumiyak na ang lahat ng nagbibigay ng serbisyong

pangkalusugan ay nagtatrato sa mga kliyente at sa kanilang partner
nang walang diskriminasyong nag-uugat sa oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian, kabilang ang may kaugnayan sa
pagkilala sa kamag-anak;
I. Magsagawa ng mga kinakailangang patakaran at programa sa

edukasyon at pagsasanay upang ang mga tao na nagtatrabaho sa
sektor ng pangangalagang kalusugan ay makapagbigay ng
pinakamataas na pamantayan ng serbisyo para sa lahat, nang may
ganap na paggalang sa oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian ng bawat tao.
Prinsipyo
18 PROTEKSYON LABAN SA MGA ABUSONG MEDIKAL
Walang sinuman ang mapipilit na pumailalim sa anumang
medikal o sikolohikal na panggagamot, proseso, at pagsusuri; o
kaya’y bimbinin sa isang pasilidad na medikal nang dahil sa
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian. Sa
kabila ng anumang taliwas na klasipikasyon, ang oryentasyong
sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian ng isang tao ay hindi
maituturing na sakit sa paano man tingnan; at kung gayon ay
hindi nararapat na gamutin, pagalingin, o pigilin.

administratibo, at iba pa upang tiyakin ang ganap na proteksyon sa
mga mapaminsalang gawaing medikal na nag-uugat sa
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian, kabilang
ang nababatay sa mga de-kahong imahe, nagmumula man sa
kultura o saanman, ukol sa kondukta, anyong pisikal, o inaakalang
kalakarang pangkasarian;
27
administratibo, at iba pa upang tiyakin na walang katawan ng bata
ang iniiba sa pamamagitan ng mga paraang medikal, sa layuning
magpataw ng pagkakakilanlang pangkasarian nang walang ganap,
malaya, at matalinong pagsang-ayon ng bata, nang naaayon sa
edad at antas ng pag-iisip niya, at nagagabayan ng
nangingibabaw na prinsipyo na ang lahat ng aksyon tungkol sa
mga bata ay umaayon sa pinakamainam na interes nila;
C. Maglatag ng mga mekanismo sa proteksyon ng mga bata, nang

sa gayon, walang sinumang bata ang malalagay sa panganib, o
mapapailalim sa abusong medikal;
D. Tumiyak sa proteksyon ng mga tao na may iba-ibang

oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian laban sa
mga tuntuning medikal na pwersahan o tiwali, kaugnay ng
pananaliksik, kabilang ang nauukol sa vaccines, panggagamot o
microbicides para sa HIV/AIDS, at iba pang sakit;
E. Repasuhin at amyendahan ang alinmang probisyon o programa

sa pagpopondong pangkalusugan, kabilang ang may kaugnayan sa
tulong sa pag-unlad, na maaaring magtulak, maging dahilan, o sa
anumang paraan ay mauwi sa mga ganoong abuso;
F. Tumiyak na walang anumang panggagamot o pagpapayong

medikal o sikolohikal ang nagtuturing, tuwiran man o hindi, na ang
oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian ay mga
sakit na kailangang gamutin, pagalingin, o pigilin.
Prinsipyo
19 ANG KARAPATAN SA MALAYANG PAGLALAHAD NG
OPINYON AT PAMAMAHAYAG
Ang lahat ay may karapatan sa malayang opinyon at
pamamahayag, anuman ang kanilang oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian. Kabilang dito ang paghahayag
ng anyo o pagkatao sa pamamagitan ng pananalita, pagdadala ng
sarili, pananamit, katangian ng katawan, pagpili ng pangalan, o
iba pa; gayundin ang kalayaang maghanap, tumanggap at
mamahagi ng impormasyon at iba’t ibang ideya, kabilang ang
nauukol sa mga karapatang pantao, oryentasyong sekswal, at
pagkakakilanlang pangkasarian, sa anumang paraan, at saanman.
28

ng kalayaan sa paglalahad ng opinyon at pamamahayag habang
iginagalang ang mga karapatan at kalayaan ng iba, nang walang
pagkakakilanlang pangkasarian; kabilang ang pagtanggap at
pagbibigay ng impormasyon at mga ideya ukol sa oryentasyong
sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian; gayundin ang mga
kaugnay na adbokasiya para sa mga karapatang legal, publikasyon
ng materyales, brodkasting, pag-oorganisa at pagsali sa mga
kumperensya, at pamamahagi at pagkakamit ng impormasyon sa
safer-sex;
B. Tumiyak na ang mga organisasyon at ang ginagawa ng midya na

pinamamahalaan ng Estado ay hindi makaisang-panig at walang
diskriminasyon sa mga isyu ng oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian; at ang pagrerekrut ng mga tauhan
at mga patakaran sa promosyon ng mga nasabing organisasyon
ay wala ring diskriminasyong nag-uugat sa oryentasyong sekswal o

ng karapatan sa paghahayag ng pagkatao, kabilang ang sa
pananalita, pagdadala-ng-sarili, pananamit, mga katangian ng
katawan, pamimili ng pangalan, o anupaman;
D. Tumiyak na ang kaisipan ukol sa pampublikong kaayusan,

moralidad, kalusugan, at seguridad ay hindi nagagamit para
pakitirin ang pagtatamasa ng kalayaan sa paglalahad ng opinyon
at pamamahayag na nagpapatibay sa oryentasyong sekswal o
E. Tumiyak na ang pagtatamasa ng kalayaan sa paglalahad ng

opinyon at pamamahayag ay hindi lumalabag sa mga karapatan
at kalayaan ng mga taong may iba-ibang oryentasyong sekswal at
F. Tumiyak na ang lahat ng tao, anuman ang oryentasyong sekswal

o pagkakakilanlang pangkasarian, ay nagtatamasa ng pantay na
pagkakamit ng impormasyon at mga ideya, gayundin ang paglahok
sa debateng pampubliko.
29
Prinsipyo
20 ANG KARAPATAN SA MALAYANG ASEMBLIYA AT
PAGSAPI SA MGA SAMAHAN
pagkakakilanlang pangkasarian, ay may karapatan sa malayang
pagtitipon at pagsapi sa mga samahan, kabilang ang nauukol sa
mapayapang demonstrasyon. Samantalang ang marami sa mga
ito ay kinikilala na, makakapagbuo pa sila, nang walang
diskriminasyon, ng ibang samahang nauukol sa oryentasyong
sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian; gayundin ng mga
asosasyong namamahagi at nagpapadaloy ng impormasyon, o
nagtataguyod ng mga karapatan ng mga taong may iba-ibang
oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian.

administratibo, at iba pa upang tiyakin ang mga karapatan sa
mapayapang pag-oorganisa, pagsasama-sama, pagtitipon-tipong
bunsod ng mga isyu ng oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian; at upang kilalanin nang legal ang mga ganoong
asosasyon at grupo nang walang diskriminasyong nag-uugat sa
B. Tumiyak, sa partikular, na ang kaisipan tungkol sa kaayusang

pampubliko, moralidad na pampubliko, pampublikong kalusugan,
at pampublikong seguridad ay hindi nagagamit upang pakitirin ang
anumang pagtatamasa ng mga karapatan sa mapayapang
asembliya at asosasyon sa kadahilanan lamang na pinagtitibay ng
mga ito ang iba-ibang oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian;
C. Kumilos upang, sa lahat ng pagkakataon, ang pagtatamasa ng

mga karapatan sa mapayapang asembliya at asosasyon ay
dumadaloy at hindi napipigil nang dahil sa oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian; at tumiyak na ang sapat na
proteksyon ng pulisya at iba pang proteksyon laban sa karahasan o
panliligalig ay naibibigay sa mga taong nagtataglay ng mga
ganoong karapatan;
D. Magbigay ng pagsasanay at mga programa sa pagpapataas ng

kamalayan sa mga awtoridad na nagpapatupad ng batas at sa iba
pang kaukulang opisyal upang sila ay makapagbigay ng ganoong
proteksyon;
30
E. Tumiyak na ang mga tuntunin sa pagbibigay ng impormasyon ng
mga boluntaryong asosasyon at grupo, sa praktika, ay hindi
nagkakaroon ng mga epektong masama para sa mga ganoong
asosasyon at grupo na nakatuon sa mga isyu ng oryentasyong
sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian, o para sa kanilang mga
myembro.
Prinsipyo
ANG KARAPATAN SA MALAYANG PAG-IISIP,
KONSYENSYA, AT RELIHIYON 21
pagkakakilanlang pangkasarian, ay may karapatan sa malayang
pag-iisip, konsyensa, at relihiyon. Hindi maaaring gamitin ng
Estado ang mga karapatang ito upang pangibabawin ang mga
batas, patakaran, o gawi na pumapawi sa pantay na proteksyon
ng batas, o kaya’y nagdudulot ng diskriminasyong sanhi ng

administratibo, at iba pa upang tiyakin ang karapatan ng mga tao,
pangkasarian, na maniwala sa, at magsapraktika ng, relihiyon at
mga paniniwalang di-relihiyoso, nang nag-iisa o kasama ang iba
pa; na maging malaya sa pakikialam ng iba at maging malaya sa
pamimilit o pagpapataw ng mga paniniwala;
B. Tumiyak na ang paghahayag, pagsasapraktika at pagsusulong ng

iba’t ibang opinyon, paninindigan, at paniniwala kaugnay ng mga
isyu ng oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian ay
hindi isinasagawa sa paraang taliwas sa mga karapatang pantao.
Prinsipyo
22 ANG KARAPATAN SA MALAYANG PAGKILOS
Ang lahat na naninirahan nang legal sa loob ng isang Estado,
pangkasarian, ay may karapatang pumunta kung saan nila gusto,
at manirahan saanman sa nasasakupan ng nasabing Estado.
Hindi maaaring ang oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian ay gamitin upang limitahan o pigilin ang
paglalakbay nila saanman, kabilang ang sa sarili nilang Estado.
31

administratibo, at iba pa upang tiyakin na ang karapatan sa
malayang pagkilos at paninirahan ay nagagarantiyahan anuman
ang oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian.
Prinsipyo
ANG KARAPATANG HUMANAP NG ASILO
23
Ang lahat ay may karapatang humanap at magtamasa ng asilo
o santwaryo sa ibang bansa upang makaligtas sa pang-uusig,
kabilang ang pang-uusig na kaugnay ng oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian. Hindi maaaring alisin,
palayasin, o ipatapon ng isang Estado ang isang tao sa kung saan
siya ay maaaring pahirapan, usigin, o dumanas ng
pagmamalupit, makahayop o mapanghiyang trato, o pagpaparusa
bunga ng oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian niya.
A. Magrepaso, mag-amyenda, at gumawa ng lehislasyon upang

tiyakin na ang matibay na pangamba ng isang tao na siya ay
inuusig ayon sa kanyang oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian ay tinatanggap bilang batayan ng pagbibigay ng
refugee status at asilo;
B. Tumiyak na walang patakaran o praktika ang nagmamasama

sa mga humihingi ng asilo nang batay sa oryentasyong sekswal o
C. Tumiyak na walang sinuman ang inaalis, pinalalayas, o dinadala

sa isang Estado sa kung saan siya ay maaaring mapaharap sa
matibay na banta ng tortyur, pang-uusig, o iba pang anyo ng
malupit, makahayop, o mapanghiyang trato o pagpaparusa nang
dahil sa oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian
niya.
Prinsipyo
24 ANG KARAPATANG MAGBUO NG PAMILYA
Ang lahat ay may karapatang magbuo ng pamilya, anuman ang
kanilang oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian. Ang mga pamilya ay may iba-ibang anyo. Walang
pamilya ang dapat na dumanas ng diskriminasyon dahil sa
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian ng
sinuman sa mga myembro nito.
32

administratibo, at iba pa upang tiyakin ang karapatan sa pagbubuo
ng pamilya, kabilang ang pag-aampon o assisted procreation (at
donor insemination) nang walang diskriminasyong nag-uugat sa
B. Tumiyak na ang mga batas at patakaran ay kumikilala sa

pagkakaiba-iba ng mga anyo ng pamilya, kabilang ang mga hindi
naaayon sa relasyon-sa-dugo o sa kasal; at gumawa ng lahat na
kinakailangang hakbang na lehislatiba, administratibo, at iba pa
upang tiyakin na walang pamilya ang nagdurusa ng diskriminasyon
batay sa oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian
ng sinuman sa mga myembro nito, kabilang ang may kaugnayan sa
mga benepisyo ng pampamilyang social welfare at iba pa,
pag-eempleyo, at migrasyon;

administratibo, at iba pa upang tiyakin na sa lahat ng aksyon o
desisyong may kaugnayan sa mga bata na ginagawa ng mga
institusyong social welfare na pampubliko o pribado, ng korte,
awtoridad na administratibo, o kapulungang lehislatiba, ang
pinakamainam na interes ng bata ang pangunahing konsiderasyon;
na ang oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian ng
bata o ng sinumang kapamilya o iba pang tao ay hindi itinuturing
na taliwas sa mga ganoong pangunahing interes;
D. Sa lahat ng aksyon o desisyong nauukol sa mga bata, tumiyak na

ang bata na may kakayahang magbuo ng personal na pananaw ay
malayang nakagagawa ng ganoon, na ang mga pananaw niya ay
pinahahalagahan ayon sa kanyang edad at antas ng pag-iisip;
E. Gumawa ng lahat na kinakailangang hakbang na lehislatiba,

administratibo, at iba pa upang tiyakin na sa mga Estadong
kumikilala sa kasalan ng parehong seks o rehistradong
pagrerelasyon/pagsasama, anumang karapatan, pribilehiyo,
obligasyon, o benepisyo na tinatamasa ng kasalang magkaibang
seks o rehistradong pagsasama ay tinatamasa rin ng mga di-kasal
na magkakapartner na ang seks ay magkaparis;
F. Gumawa ng lahat na kinakailangang hakbang na lehislatiba,

administratibo, at iba pa upang tiyakin na ang anumang
obligasyon, karapatan, pribilehiyo, o benepisyo na tinatamasa ng
magpapartner na hindi kasal at magkaiba ang seks ay tinatamasa
rin ng magpapartner na hindi kasal at magkaparis ang seks;
33
G. Tumiyak na ang kasal at iba pang pagsasama na kinikilala ng
batas ay magaganap lamang kung may malaya at ganap na
pagpayag ang mga nagbabalak magpakasal o maging magpartner.
Prinsipyo
ANG KARAPATANG LUMAHOK SA
BUHAY-PAMPUBLIKO 25
Bawat mamamayan ay may karapatang sumali sa mga usaping
publiko, kabilang ang karapatang mahalal, lumahok sa pagbubuo
ng mga patakarang may kinalaman sa kanyang kapakanan; at
upang mabigyan ng pantay na serbisyo-publiko at trabaho sa
mga pampublikong ahensya, kabilang ang pagseserbisyo sa
pulisya at militar, nang walang diskriminasyong sanhi ng
A. Magrepaso, mag-amyenda, at gumawa ng lehislasyong tumitiyak

sa ganap na pagtatamasa ng karapatan sa paglahok sa buhay at
mga usaping pampubliko at pampulitika, na sumasakop sa lahat ng
antas ng serbisyong panggobyerno at pag-eempleyo sa lahat ng
gawaing pampubliko, kabilang ang sa pulisya at militar, nang
walang diskriminasyon, at nang may buong paggalang sa
oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian ng
bawat tao;
B. Gumawa ng lahat na angkop na hakbang upang pawiin ang

mga de-kahong imahe at maling kaisipan ukol sa oryentasyong
sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian na pumipigil o
naglilimita sa paglahok sa buhay-publiko;
C. Tumiyak sa karapatan ng bawat tao na lumahok sa pagbubuo

ng mga patakarang may kinalaman sa kanyang kapakanan, nang
walang diskriminasyon dahil sa, at nang may buong paggalang sa
kanyang oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian.
Prinsipyo
26 ANG KARAPATANG LUMAHOK SA BUHAY-PANGKULTURA
pagkakakilanlang pangkasarian, ay may karapatang lumahok
nang malaya sa buhay-pangkultura; at upang ipahayag, sa
pamamagitan ng pagsali sa mga usaping pangkultura, ang
pagkakaiba-iba ng oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian.
34

administratibo, at iba pa upang tiyakin na ang mga pagkakataon ay
bukas para sa paglahok ng lahat ng tao sa buhay-pangkultura; na
sila ay iginagalang anuman ang kanilang oryentasyong sekswal at
B. Humimok sa pag-uusap at paggagalangan ng mga nagtutulak

ng iba’t ibang grupong pangkultura sa loob ng Estado, kabilang
ang mga grupong may magkakaibang pananaw sa oryentasyong
sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian, na naaayon sa
paggalang sa mga karapatang pantaong nakapaloob sa Mga
Prinsipyong ito.
Prinsipyo
27 ANG KARAPATANG MAGTAGUYOD NG MGA
KARAPATANG PANTAO
Ang lahat ay may karapatan, bilang indibidwal, o sa
pakikipagtulungan sa iba, na magtanggol at magpatupad ng mga
karapatang pantao sa pambansa at pandaigdigang saklaw, nang
walang diskriminasyong sanhi ng oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian. Kabilang dito ang mga
aktibidad na nakatuon sa pagtataguyod at proteksyon ng
karapatan ng mga taong may iba-ibang oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian; gayundin ang karapatan upang
paunlarin, talakayin, at matanggap ng iba ang mga bagong
kalakaran sa mga karapatang pantao.

administratibo, at iba pa upang tiyakin ang mainam na
kapaligiran para sa pagsusulong, pagtatanggol, at pagpapatupad
ng mga karapatang pantao, kabilang ang may kaugnayan sa
B. Gumawa ng lahat na angkop na hakbang upang bakahin ang

mga aksyon o kampanyang kumakalaban sa mga
tagapagtanggol ng mga karapatang pantao na nagtatrabaho sa
mga isyu ng oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian, gayundin sa mga kumakalaban sa mga
tagapagtanggol ng mga karapatang pantao sa linya ng iba-ibang
35
C. Tumiyak na ang mga tagapagtanggol ng mga karapatang
pantao na nagtatrabaho sa mga isyu ng oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian, anuman ang karapatang
pantaong kanilang itinataguyod, ay nagtatamasa ng
walang-kinikilingang oportunidad, partisipasyon, at komunikasyon
sa mga pambansa at pandaigdigang organisasyon at kapulungan
ng mga karapatang pantao;
D. Tumiyak na ang mga tagapagtanggol ng mga karapatang

pantao na nagtatrabaho sa mga isyu ng oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian ay protektado sa lahat ng
karahasan, banta, pagganti, at diskriminasyong umiiral o
nasasa-batas, pang-iipit, o iba pang arbitraryong aksyon na
ginagawa ng Estado, o ng mga hindi taga-gobyerno, bilang
reaksyon sa kanilang mga aktibidad sa mga karapatang pantao.
Ang kaparis na proteksyon sa mga ganoong trato na nakabatay sa
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian ay dapat
na ginagarantiya para sa mga tagapagtanggol ng mga karapatang
pantao na nagtatrabaho sa anumang isyu;
E. Suportahan ang pagkilala at akreditasyon ng mga organisasyong

nagsusulong at nagtatanggol sa mga karapatan ng mga taong may
iba-ibang oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian
sa pambansa at pandaigdigang antas.
Prinsipyo
28 ANG KARAPATAN SA MABIBISANG LUNAS AT
PAGTUTUWID NG KAMALIAN
Bawat biktima ng paglabag sa mga karapatang pantao, kabilang
ang sa oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian,
ay may karapatan sa mabisa, sapat, at karampatang mga
remedyo. Ang mga hakbang na naglalayong magbigay ng
reparasyon, o nauukol sa ikabubuti ng mga biktimang may
iba-ibang oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian, ay hindi maihihiwalay sa karapatan para sa
mabibisang lunas at pagtutuwid ng kamalian.
A. Magtatag ng mga kinakailangang tuntuning legal, kabilang ang

sa pamamagitan ng pagrebisa sa lehislasyon at mga patakaran,
upang matiyak na ang mga biktima ng mga paglabag sa mga
karapatang pantao nang dahil sa oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian, ay makapagtatamasa ng ganap
na pagtutuwid ng kamalian sa pamamagitan ng restitusyon,
kompensasyon, rehabilitasyon, kasiyahan, at garantiya na hindi na
mauulit ang mali at/o iba pang paraang naaangkop;
36
B. Tumiyak na ang mga remedyo ay nagagawa at naipatutupad
ayon sa tamang panahon;
C. Tumiyak na ang mabibisang institusyon at pamantayan sa

pagbibigay ng remedyo at pagtutuwid ng kamalian ay nailalatag; at
ang lahat ng tauhan ay nasasanay sa isyu ng mga paglabag sa mga
karapatang pantaong kaugnay ng oryentasyong sekswal at
D. Tumiyak na bukas sa lahat ng tao ang lahat ng kinakailangang

impormasyon tungkol sa mga proseso ng remedyo at pagtutuwid ng
kamalian;
E. Tumiyak na ang tulong pampinansya ay naibibigay sa mga

walang kakayahang gumastos sa paghahanap ng katarungan, at
ang lahat ng hadlang sa pagtutuwid ng mga mali, pampinansya
man o iba pa, ay naaalis;
F. Tumiyak na may mga pagsasanay at programa sa pagtataas ng

kamalayan na nauukol sa mga guro at estudyante sa lahat ng antas
ng edukasyong publiko, sa mga kapulungang propesyonal, at sa
mga potensyal na lumabag sa mga karapatang pantao, upang
maitaguyod ang paggalang at pagsunod sa mga pamantayang
pandaigdig para sa mga karapatang pantao ayon sa Mga
Prinsipyong ito; at upang bakahin ang mga ugaling tiwali na
pangkasarian.
Prinsipyo
29 PANANAGUTAN
Karapatan ng lahat na biktima ng paglabag sa mga karapatang
pantao, kabilang ang mga nakapaloob sa Mga Prinsipyong ito, na
papanagutin ang mga maysala, sila man ay tuwiran o
di-tuwirang responsable, opisyal man ng gobyerno o hindi. Ang
pananagutan nila ay magiging simbigat ng kanilang paglabag.
Walang palusot o kaligtasan para sa mga lumalabag sa mga
karapatang pantaong kaugnay ng oryentasyong sekswal o
A. Magtatag ng mga angkop, naaabot, at mabisang tuntuning

kriminal, sibil, administratibo, at iba pa, gayundin ng mga
mekanismo sa pagsubaybay, upang matiyak na ang mga lumalabag
sa mga karapatang pantaong kaugnay ng oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian ay mananagot;
37
B. Tumiyak na ang lahat ng alegasyon ng mga krimeng
nagaganap dahil sa aktwal o inaakalang oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian ng biktima, kabilang ang mga
krimeng inilalarawan sa Mga Prinsipyong ito, ay agad at
lubusang nasisiyasat, at, kung may sapat na ebidensya, ang lahat
ng responsable ay maihabla, malitis, at tumpak na maparusahan;
C. Magbuo ng independyente at mabisang mga institusyon at

tuntunin upang masubaybayan ang pormulasyon at
pagpapatupad ng mga batas at patakaran sa pagtiyak ng
pagpawi ng diskriminasyon dahil sa oryentasyong sekswal o
D. Mag-alis sa anumang humahadlang sa pananagutan ng mga

taong responsable sa mga paglabag ng mga karapatang pantao
batay sa oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian.
38
Mga Karagdagang
Rekomendasyon
Lahat ng tao sa lipunan at bahagi ng pandaigdigang
komunidad ay may tungkuling magpatupad ng mga
karapatang pantao. Inirerekomenda namin, kung gayon,
ang mga sumusunod:
A. Sa United Nations High Commissioner on Human Rights

– tangkilikin ang Mga Prinsipyong ito, itaguyod ang pagpapatupad
ng mga ito sa buong daigdig, at isanib ang mga ito sa gawain ng
Office of the High Commissioner for Human Rights, kabilang na
ang sa field level;
B. Sa United Nations Human Rights Council – tangkilikin ang Mga

Prinsipyong ito at tumutok sa mga paglabag sa mga karapatang
pantao na mauugat sa oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang
pangkasarian, upang mahimok ang mga Estado na magpatupad ng
Mga Prinsipyong ito;
C. Sa United Nations Human Rights Special Procedures –

tumalima sa paglabag sa mga karapatang pantao na mauugat sa
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian, at isanib
ang Mga Prinsipyong ito sa pagsasakatuparan ng kani-kanilang
mandato;
D. Sa United Nations Economic and Social Council – kilalanin at

bigyan ng akreditasyon ang mga organisasyong di-panggobyerno
na nagsusulong at nagtatanggol sa mga karapatan ng mga taong
pangkasarian, ayon sa Resolution 1996/31 nito;
E. Sa United Nations Human Rights Treaty Bodies – masigasig

na isanib ang Mga Prinsipyong ito sa pagsasakatuparan ng
kani-kanilang mandato, kabilang na ang kanilang case law at
pagsusuri sa mga ulat ng Estado; at, batay sa kaangkupan,
gumamit ng mga Komentong Pangkalahatan o iba pang
interpretative texts ukol sa aplikasyon ng batas sa mga karapatan ng
mga taong may iba-ibang oryentasyong sekswal at
F. Sa World Health Organization at UNAIDS – paunlarin ang mga

gabay sa pagbibigay ng angkop na mga serbisyong pangkalusugan
at pangangalaga, na tumatalima sa mga pangangailangang
pangkalusugan ng mga tao ayon sa kanilang oryentasyong
sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian, kaugnay ng kanilang
mga karapatang pantao at dignidad;
39
G. Sa UN High Commissioner for Refugees – isanib ang Mga
Prinsipyong ito sa mga pagsisikap na ipagtanggol ang mga taong
nakakaranas, o may matibay na batayang pangamba sa
pang-uusig na nag-uugat sa oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian; at tiyaking walang sinuman ang
hinahamak dahil sa kanilang oryentasyong sekswal o
pagkakakilanlang pangkasarian kaugnay ng pagbibigay ng
makataong tulong o iba pang mga serbisyo, o ng pagkakaloob sa
kanila ng refugee status;
H. Sa mga intergovernmental organization na panrehiyon at

subrehiyon na may komitment sa mga karapatang pantao,
gayundin ang mga panrehiyong human rights treaty bodies –
tiyakin na ang pagtataguyod ng Mga Prinsipyong ito ay sumanib
sa implementasyon ng mandato ng kani-kanilang mekanismo sa
karapatang pantao, alituntunin, at iba pang kaayusan at inisyatiba;
I. Sa mga panrehiyong korte sa mga karapatang pantao –

masigasig na isanib ang Mga Prinsipyong may kinalaman sa mga
tratadong pangkarapatang pantao na ginagamit nila sa
umuunlad nilang case law sa oryentasyong sekswal at
J. Sa mga organisasyong di-panggobyerno na nauukol sa mga

karapatang pantao sa antas na pambansa, panrehiyon at pang-in-
ternasyonal – itaguyod ang paggalang sa Mga Prinsipyong ito sa
balangkas ng kani-kanilang mandato;
K. Sa mga organisasyong humanitarian – isanib ang Mga

Prinsipyong ito sa anumang operasyong humanitarian o relief; at
huwag magkait ng tulong at iba pang serbisyo sa mga tao dahil sa
oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian nila;
L. Sa mga pambansang institusyon sa mga karapatang pantao

– itaguyod ang paggalang ng Estado at mga hindi taga-gobyerno
sa Mga Prinsipyong ito; at isanib sa kanilang gawain ang
pagtataguyod at proteksyon ng mga karapatan ng mga taong may
iba-ibang oryentasyong sekswal o pagkakakilanlang pangkasarian;
40
M. Sa mga organisasyong propesyonal, kabilang ang nasa
medikal, hustisyang kriminal o sibil, at sektor sa edukasyon –
rebyuhin ang kanilang mga praktika at gabay upang matiyak na
masigasig nilang naitataguyod ang implementasyon ng Mga
Prinsipyong ito;
N. Sa mga organisasyong komersyal – akuin at tuparin ang

mahalagang papel nila sa pagtiyak ng paggalang sa Mga
Prinsipyong ito sa kanilang mga manggagawa at sa pagtataguyod
ng Mga Prinsipyong ito sa kanilang mga bansa at sa daigdig;
O. Sa masmidya – umiwas sa paggamit ng mga tipong de-kahon

kaugnay ng oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang
pangkasarian; at itaguyod ang pagpapahintulot at pagtanggap sa
pagkakaiba-iba ng pantaong oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian; at itaas ang kamalayan hinggil sa
mga isyung ito;
P. Sa mga panggobyerno at pribadong funder – magbigay ng tulong

pampinansya sa mga organisasyong di-panggobyerno at iba pang
samahan, para sa pagtataguyod at pagtatanggol ng mga karapatan
ng mga taong may iba-ibang oryentasyong sekswal at
ANG MGA PRINSIPYO AT REKOMENDASYONG ITO ay sumasalamin sa

aplikasyon ng pandaigdigang batas ng mga karapatang pantao sa buhay at
karanasan ng mga taong may iba-ibang oryentasyong sekswal at
pagkakakilanlang pangkasarian; at wala sa mga ito ang nararapat na
ipakahulugang pumipigil, o sa anumang paraan ay nagpapakitid, sa mga
karapatan at kalayaan ng mga naturang tao na kinikilala ng mga
pamantayang internasyonal, panrehiyon, o pambansa.
41
Mga Pahinang Dagdag
Mga Pumirma sa
Philip Alston (Australia), UN Special Rapporteur on extrajudicial,
summary and arbitrary executions at Propesor ng Law, New York
University School of Law, USA
Maxim Anmeghichean (Moldova), European Region of the
International Lesbian and Gay Association
Mauro Cabral (Argentina), Mananaliksik, Universidad Nacional de
Cordoba, Argentina, International Gay and Lesbian Human Rights
Commission
Edwin Cameron (South Africa), Justice, Supreme Court of Appeal,
Bloemfontein, South Africa
Sonia Onufer Corrêa (Brazil), Research Associate sa Brazilian
Interdisciplinary AIDS Association (ABIA); Co-Chair, Sexuality Watch
(Co-Chair ng pulong ng mga eksperto)
Yakin Ertürk (Turkey), UN Special Rapporteur on Violence against
Women, Propesor, Department of Sociology, Middle East Technical
Univesity, Ankara, Turkey
Elizabeth Evatt (Australia), Dating myembro at tagapangulo ng
UN Committee on the Elimination of Discrimination against
Women; dating myembro ng UN Human Rights Committee at
Komisyoner ng International Commission of Jurists
Paul Hunt (New Zealand), UN Special Rapporteur on the right to
the highest attainable standard of health at Propesor, Department of
Law, University of Essex, United Kingdom
Asma Jahangir (Pakistan), Tagapangulo, Human Rights
Commission of Pakistan
Maina Kiai (Kenya), Tagapangulo, Kenya National Commission on
Human Rights
Miloon Kothari (India), UN Special Rapporteur on the right to
adequate housing
Judith Mesquita (United Kingdom), Senior Research Officer,
Human Rights Centre, University of Essex, United Kingdom
Alice M. Miller (United States of America), Assistant Professor,
School of Public Health, Co-Director, Human Rights Program,
Columbia University, USA
Sanji Mmasenono Monageng (Botswana), Judge of the High
Court (The Republic of the Gambia), Komisyoner ng African
Commission on Human and Peoples’ Rights, Tagapangulo ng
Follow Up Committee on the implementation of the Robben Island
Guidelines on prohibition and prevention of Torture and other
Cruel, Inhuman or Degrading Treatment (African Commission on
Human and Peoples’ Rights)
Vitit Muntarbhorn (Thailand), UN Special Rapporteur on the
human rights situation in the Democratic People’s Republic of Korea
at Propesor ng Law sa Chulalongkorn University, Thailand,
(Co-Chair ng pulong ng mga eksperto)
42
Lawrence Mute (Kenya), Komisyoner sa Kenya National
Commission on Human Rights
Manfred Nowak (Austria), UN Special Rapporteur on torture and
other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment,
myembro ng International Commission of Jurists, Propesor ng
Human Rights sa Vienna University, Austria at Direktor ng Ludwig
Boltzmann Institute of Human Rights
Ana Elena Obando Mendoza (Costa Rica), peministang abogada,
aktibista para sa mga karapatang pantao ng kababaihan at
pandaigdigang konsultant
Michael O’Flaherty (Ireland), Myembro ng UN Human Rights
Committee at Propesor ng Applied Human Rights at Co-Director ng
Human Rights Law Centre sa University of Nottingham, United
Kingdom (Rapporteur for the development of the Yogyakarta
Principles)
Sunil Pant (Nepal), Presidente ng Blue Diamond Society, Nepal
Dimitrina Petrova (Bulgaria), Executive Director, The Equal Rights
Trust
Rudi Mohammed Rizki (Indonesia), UN Special Rapporteur on
international solidarity at Senior Lecturer at Vice Dean for Academic
Affairs ng Faculty of Law, University of Padjadjaran, Indonesia
Mary Robinson (Ireland), Tagapagtatag ng Realizing Rights: The
Ethical Globalization Initiative at dating Presidente ng Ireland at
dating United Nations High Commissioner for Human Rights
Nevena Vuckovic Sahovic (Serbia), Myembro ng UN Committee on
the Rights of the Child at Presidente ng Child Rights Centre,
Belgrade, Serbia
Martin Scheinin (Finland), UN Special Rapporteur on human rights
and counter-terrorism, Propesor ng Constitutional and International
Law at Direktor ng Institute for Human Rights, Åbo Akademi
University, Finland
Wan Yanhai (China), Tagapagtatag ng AIZHI Action Project at
direktor ng Beijing AIZHIXING Institute of Health Education
Stephen Whittle (United Kingdom), Propesor ng Equalities Law sa
Manchester Metropolitan University, United Kingdom
Roman Wieruszewski (Poland), Myembro ng UN Human Rights
Committee at pinuno ng Poznan Centre for Human Rights, Poland
Robert Wintemute (Canada at United Kingdom), Propesor ng
Human Rights Law, School of Law, King’s College London, United
Kingdom
43
www.galangphilippines.org

GALANGYogyakarta Filipino

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

GALANGYogyakarta Filipino

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Salin sa Filipino ng edisyong Ingles,

na siyang opisyal na teksto.

Isinalin sa Filipino ni Bonifacio P. Ilagan

Inilatag ni Armina Velarde

Isang Inisyatiba ng GALANG Philippines

Sa Pangunguna ni Anne Lim

Building Community Strength.

Ipadala ang mga tanong, puna, o mungkahi:

Facebook GALANG Philippines

Telefax +63 2 435 4103

Address Unit 312 Llanar Building

PRINSIPYO 1 Ang Karapatan sa Unibersal na

PRINSIPYO 2 Ang mga Karapatan sa Pagkakapantay-

PRINSIPYO 4 Ang Karapatan sa Buhay

PRINSIPYO 5 Ang Karapatan sa Seguridad ng Pagkatao

PRINSIPYO 6 Ang Karapatan sa Pribadong Buhay

PRINSIPYO 7 Ang Karapatan na Hindi Arbitraryong Mapiit

PRINSIPYO 8 Ang Karapatan sa Patas na Paglilitis

PRINSIPYO 9 Ang Karapatan sa Makataong Pagtrato

PRINSIPYO 10 Ang Karapatan Laban sa Tortyur at sa

PRINSIPYO 11 Ang Karapatang Maipagtanggol Laban

PRINSIPYO 13 Ang Karapatan sa Social Security at iba

PRINSIPYO 14 Ang Karapatan sa Sapat na Pamantayan

PRINSIPYO 15 Ang Karapatan sa Sapat na Pabahay

PRINSIPYO 16 Ang Karapatan sa Edukasyon

PRINSIPYO 18 Proteksyon laban sa mga Abusong Medikal

PRINSIPYO 19 Ang Karapatan sa Malayang Paglalahad ng

PRINSIPYO 20 Ang Karapatan sa Malayang Asembliya at

PRINSIPYO 22 Ang Karapatan sa Malayang Pagkilos

PRINSIPYO 23 Ang Karapatang Humanap ng Asilo

PRINSIPYO 24 Ang Karapatang Magbuo ng Pamilya

PRINSIPYO 25 Ang Karapatang Lumahok sa

PRINSIPYO 26 Ang Karapatang Lumahok sa

PRINSIPYO 27 Ang Karapatang Magtaguyod ng mga

MGA KARAGDAGANG REKOMENDASYON

MGA PUMIRMA SA MGA PRINSIPYO NG YOGYAKARTA

Marami na ang nakamit upang ang mga tao, anuman ang

Gayunman, seryosong problema pa rin ang pandaigdigan at

Maraming Estado at lipunan ang nagpapataw ng mga kalakaran

Upang mapunuan ang mga pagkukulang na ito, kailangan ang

Ang International Commission of Jurists at ang International

Isang namumukod na pangkat ng mga eksperto sa mga

Pinatutungkulan ng Mga Prinsipyo ng Yogyakarta ang masaklaw

Nagkakaisa ang mga eksperto na ang Mga Prinsipyo ng

Ang Mga Prinsipyo ng Yogyakarta ay nagpapatibay sa umiiral

Sonia Onufer Corrêa Vitit Muntarbhorn

NANGANGAMBA na ang karahasan, panliligalig, diskriminasyon,

NAKAAALAM na ang mga tao, sa kasaysayan, ay nakaranas ng

NAKAKAUNAWA na ang “oryentasyong sekswal” ay tumutukoy sa

NAKAKAUNAWA na ang “pagkakakilanlang pangkasarian” ay

PUMAPANSIN na ang pandaigdigang batas ng mga karapatang

KUMIKILALA na mahalaga ang paglilinaw, sa isang sistematikong

TINATANGGAP na ang paglilinaw na ito ay nakabatay sa umiiral

Matapos ang pulong ng mga eksperto sa

ANG MGA ESTADO AY DAPAT NA:

A. Maglakip sa mga prinsipyo ng unibersalidad, pagkakaugnay-

B. Mag-amyenda sa anumang batas, kabilang na ang

C. Magsagawa ng mga programa sa edukasyon at kamalayan

D. Magsanib sa patakaran ng Estado, at sa pagdedesisyon nito, ng

Kabilang sa diskriminasyong nag-uugat sa oryentasyong

ANG MGA ESTADO AY DAPAT NA:

A. Maglagay sa kanilang mga konstitusyon at sa iba pang angkop

B. Magpawalang-bisa sa mga probisyong kriminal at iba pang

C. Gumawa ng mga angkop na batas at iba pang hakbang upang