Literaturuli Meskheti October 10

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№10 (238)
ოქტომბერი
2018 წელი
ფასი 40 თეთრი
გამოცემის მეოცე წელი ”LITERATURULI MESKHETI” ”ЛИТЕРАТУРУЛИ МЕСХЕТИ”
რუსთველი მარად უკვდავია!

–„მიღწვიან, მომიგონებენ...” – ბრძანებს რუსთველი და რაც არ პოეზიის აღდგენილ სახალხო დღესასწაულზე – 29 სექტემბერს, ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორი მაკა ბერიძე.
უნდა დიდი დრო გავიდეს, მაინც უკვდავთა შორის უკვდავად დარჩე- ვარძიაში, კიდევ ერთხელ შეიკრიბნენ პოეზიის თაყვანისმცემლები და ტრადიციისამებრ ახლად დაქორწინებულებს მერიამ მზითვად გაატა-
ბა და მისი მოგონებისა რა ვთქვათ, იგი თითოეულ ქართველში ისეა პატივი მიაგეს დიდ თანამემამულეს. ამასთან, მერიისა და მუნიციპა- ნა „ვეფხისტყაოსნის” ახალი გამოცემები.
ჩამჯდარი, გათავისებული და უჭკნობი შარავანდედით მოსილი, რომ ლიტეტის სხვადასხვა სამსახურების თანამშრომლებმა გვირგვინე- „შოთაობაზე” მოეწყო წიგნის – „მესხეთი ქართულ პოეზიაში”
ათეული საუკუნეც რომ გავიდეს, რუსთაველი რუსთაველად დარჩება, ბით შეამკეს სოფელ რუსთავსა და ასპინძაში დიდი წინაპრის ძეგლი. (შემდგენელი ავთანდილ ბერიძე) წარდგინება, რომლის თაობაზე
ვიდრე ქართული გენი და მსოფლიო ცივილიზაცია იარსებებს. საზეიმო განწყობა სუფევდა ციხე-ქალაქში, რომელსაც ალამა- და მნიშვნელობაზე ვრცლად ისაუბრა ამავე უნივერსიტეტის რექ-
„რუსთაველი იგივე საქართველოა და საქართველო იგივე რუსთავე- ზებდა ხალხური რეწვის ოსტატთა მიერ წარმოდგენილი თავიანთი ტორის მოადგილემ მერაბ ბერიძემ.
ლი” – ეს ფრთიანი ფრაზა, რომელიც ასევე დიდმა გენიოსმა – ვაჟამ ბრძა- შემოქმედების ნიმუშები, თვალს იზიდავდა საინტერესო გამოფენე- როგორც ყოველთვის, ამჯერადაც მოეწყო გაზეთ „ლიტერატურული
ნა, ბრწყინვალედ გამოხატავს რუსთაველის სიდიადეს და უკვდავებას. ბი; წარმოდგენილი ბავშვთა და მოზარდთა გასართობი საშუალებე- მესხეთის” მიერ გამოცხადებული ლიტერატურულ კონკურსში გამარჯ-
ბი, მაყურებელთა დიდ ნაწილს იზიდავდა მასობრივი სპორტული ვებულთა საზეიმო წარდგინება: ასპინძის მუნიციპალიტეტის მერიის მიერ
შეჯიბრებები, განსაკუთრებით ჭიდაობის არენა, სადაც მესხი ფა- დაწესებული პირველი პრემიის მფლობელი გახდა ახალგაზრდა პოეტი
ლავნების სპორტული ხელოვნება მაგნიტივით იზიდავდა მათ, ასევე ნათია ჭინჭარაული; სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიერ
ტრადიციული საჯილდაო ქვის აწევის ცერემონიალი და სხვ. დაწესებული მეორე პრემიის – კობა არაბული; მესამე პრემიების, – რომე-
ლამაზად მორთულ სცენას ამშვენებდნენ ადგილობრივი მუნიციპა- ლიც დაწესებული იყო თსუ-ის მორფოლოგიის ინსტიტუტისა და კერძო პირ
ლიტეტისა და რეგიონის თვითმოქმედი კოლექტივები და ფოლკლორული ელდარ ალიევის მიერ – ეთერ თათარაიძე და ფარნა რაინაული, ხოლო ანდ-
ანსამბლები, რომლებმაც მართლაც დიდებული საშემსრულებლო ხელოვ- რია პირველწოდებულის სახელობის თბილისის ქართული უნივერსიტეტის
ნება აჩვენეს. ქორეოგრაფიული და მუსიკალური ნომრები დიდ შთაბეჭდი- მიერ რელიგიურ თემატიკაზე დაწესებული პრემიის – ეკა კვანტალიანი.
შემდეგ სცენა დაეთმო მოწვეულ სტუმრებს: თსუ-ის მორფოლოგიის
ინსტიტუტის დეკანს დიმიტრი კორძაიას; თავისი დიდებული პოეზიით
კიდევ ერთხელ მოხიბლა მაყურებელი ქართული პოეზიის დედოფალმა
თინათინ მღვდლიაშვილმა, სახალხო პოეტმა ერეკლე საღლიანმა, იოსებ
მაჭარაშვილმა, ხოლო „ვეფხისტყაოსნის” ზეპირად მცოდნემ, ადგილობ-
რუსთაველის მსგავსი და მასზე აღმატებული პოეტი დედამი- რივმა პედაგოგმა თეიმურაზ ხუციშვილმა წაიკითხა პოემის ერთი თავი.
წაზე მეორე არ მოიძებნება, იგი პირველია, რომელიც ზოგადსაკა-
ცობრიო იდეებს ქადაგებდა. ავთანდილ მესხი
ქართველმა ერმა, მთელი თავისი არსებობის მანძილზე, ბევ-
რი რამ დაკარგა, ბევრი რამ წაჰგლიჯეს, მაგრამ დიდი გოგლასი
არ იყოს: – „უთენებელი ბნელეთის შენ ერთი გვყავდი მთეველი;
სიმდიდრე ბევრი წაგვართვეს, შენ დაგვრჩი წაურთმეველი”!..
ჯერ კიდევ 52 წლის წინ მადლიერმა ქართველმა ერმა დიდი რუდუნე-
ბით აღნიშნა გენიალური პოეტისა და მოაზროვნის 800 წლის იუბილე და
მსოფლიოს ამცნო, რომ პატარა ერსაც შეუძლია შვას გენიალური პოეტი... ლებას ტოვებდა როგორც ადგილობრივ, ასევე დედაქალაქიდან და სხვა
მიუხედავად იმისა, რომ თანამედროვეობამ ბევრი რამ გადა- რეგიონებიდან მოწვეულ სტუმრებზე. ანსამბლებმა „სამცხემ”, „წუნდამ”,
აფასა, დრომ ახლებური აზროვნება მოიტანა და, ზოგადად, ქარ- „ქალთა ანსამბლმა”, „ვარძიამ”, ახალციხისა და ბორჯომის შემოქმედებით-
თული პოეზიისადმი მიდგომაც გადასხვაფერდა, ამ სახადსაც, მა კოლექტივებმა ხელოვნების შესანიშნავი კულტურა აჩვენეს.
მჯერა, მალე მოიხდის საქართველო და ჭეშმარიტი აზრი გაიმარ- შემდეგ სცენა დაეთმო ახალციხისა და ტაო-კლარჯეთის
ჯვებს, – „სანთელ საკმეველი თავის გზას არ დაკარგავს”... მიტროპოლიტს, ეპისკოპოს თეოდორეს (ჭუაძეს), რომელიც
პოეზიის ტრადიციულ სახალხო დღესასწაულზე – „შოთა- მხურვალედ მიესალმა და დალოცა მოწვეული სტუმრები. მისა-
ობაზე” კვლავ ხმიანობს რუსთველური ხმა და თავს გვახსენებს, სალმებელი სიტყვებით გამოვიდნენ ასპინძის მერი როსტომ მაგ-
რომ ქართულ სიტყვას – პოეზიას, გადაშენება არ უწერია! რაქველიძე, მხარის გუბერნატორი ბესიკ ამირანაშვილი, სამცხე-
ლიტერატურულ კონკურსში გამარჯვებულები

დაკითხვებზე მეტს, დამიჯერე, სიტყვებს დავტოვებ, ჰო, იმხელა მაქვს სიყვარულის დიაპაზონი...
ნათია ჭინჭარაული რომ სხვამ ადვილად გადალახოს, თუკი მოისმენს,
ეს სიმარტოვე! სადაც გულია, სადაც მე ვარ, სადაც ქრისტეა –
*** ნუ შემომიჭერ მავთულხლართებს ყელზე ყულფებად,
*
აღარასოდეს… დრო ნაჩქარევი ნაბიჯებით მისდევს ტროტუარს... ჩემი გონება – ეროვნული ანარქისტია!
არასდროს… ყველა ტკივილი გვიანია, ყველა მოთმენაც, ჩემი იდეა – თავისუფლება!
აღარ… შენი ღიმილი ისეთივე უბოროტოა, მე – სახსოვარი პოეზიის ყველა სტიქიას...
უკან მოხედვის მიზეზი გაქრეს! როგორც ამ წყეულ ღრიანცელში ღმერთის მოსმენა..
აქ გზა ყოველთვის იყოფა სადღაც, * ცხელი ტყვიები...
ვინ საით წავა ეგაა საქმე. სხვა არაფერი, ამ დღით ვარ სავსე... აფხაზეთი...
კარგი დღეები თავს იფასებენ... დროსთან თამაში... სადღაც სამი სვლაც... მითხრა – გადავრჩე!
ცუდი დღეები? – ორჯერ ორია, მერე დავტოვებ ამ ცხოვრებას გახსნილი თასმით, ჩემზე არავის ისე ძლიერ არ უფიქრია,
თუმც, როგორც ჩემი სისხლი, ასევე, სარკეშიც კი არ ჩავიხედავ გარეთ გასვლისას.. როგორც სიკვდილის პირას მამაჩემს..
მეც არასდროს ვცვლი ტრაექტორიას. *
ბედნიერება ვიცი აქვეა... ცერად მითხარი, რომ ვერაფერს ვერ მივაღწევდი.. ***
ჩემნაირები მწერსაც არ კლავენ… ქვეყნად მიღწევებს არ დავეძებ – მიწა მოვლიე... მითხარი თუკი სადმე ან ვინმეს
ჰო, მე გასულ ღამით ზღვის ტალღებზე მთვარეს ვარწევდი, მონატრებია ასე ალალად
ყვავილები სხვების საქმეა, და საჭმლის ნაცვლად სულს ვატანდი მოსულ თოლიებს... შენი თვალების მომწვანო მღვიმე
მე თუ მოვწყვიტავ – მხოლოდ ვარსკვლავებს! * და თითოეულ სიტყვას დავმალავ.
შენ ყველაფერი, შენ სიკეთე, შენ „მშვიდი ცურვა",
*** მე ნიჟარაში მომწყვდეული მოქცევის ხმა ვარ... დღეს რახან ცაზე გაბნეულ ეკლებს
(უშენო საშენო ფიქრებიდან) და მაპატიე იმედები რომ გაგიცრუე, უკვე წამოვდე სიზმრის კალთები,
ეგ არაფერი, ამ დღეს შენც თუ დაიგვიანებ… შენში ცხოვრება მაპატიე დაუკითხავად! გეტყვი, რომ ფიქრსაც ჰყოლია მეკვლე
თითოეული ჩემი სიტყვა გზაზე შეგხვდება… და არაფერზე გეკამათები.
მე იშვიათად ვავიწყდები ადამიანებს... *** მშვიდად იყავი, ვარ სალესავი...
სხვა არაფერი... დრო აღარ იცდის, შენს სასიკეთოდ ალბათ გავა დრო...
ეგ მეხერხება. დრო შორს მიდის ზუსტი განრიგით მომდომებია წერა სხვასავით
* და ვეღარაფერს დააბრუნებ უკან ვერასდროს... მაგრამ ცხოვრება, მენდე, არასდროს!
ისევ მიჭირავს მე შენი ხელი „სამშობლო უფრო ღრმა არისო და უფრო შიგნით " –
და გამუდმებით ვიძახი – აქ ვარ… მესმის ჰელადოს! ***
ჰო, თურმე ფიქრსაც აქვს შავი ხვრელი მძიმე დღეები აქ მომავლის დღეებსაც ხრავენ,
და შეუძლია მანძილის შთანთქმა... ვამართლებ სულ ყველა სურვილს და სახლიდან ახლა ამ ცამდე მანძილია ცალსახად მოკლე..
* არ გამაქვს ძვირფასი ნივთივით შენ არ გინახავს ალბათ „ქარის შიგნითა მხარე",
არაფერი მაქვს ამაზე მეტი.. ბავშვობა, მე კი არ მინდა მის გარეთ მოვკვდე!
ღამეს ვაბრალებ ცივს, თავქარიანს, რომელიც ახლახანს საძილე აბივით მივირთვი..
რომ შენზე ფიქრის თითოეულ წერტილს ნაცნობ მუსიკას ვისმენ ისევ რელსებ ქვეშ თითქოს...
გულისცემაც კი საკუთარი აქვს.. უფლება, რომელიც წამართვეს, გულით ვფიცავარ, სასიკეთო დამაქვს ფიქრები,
ამართლებს ალბათ ამ საქციელს... სწორედ ამიტომ მე ღმერთისგან არაფერს ვითხოვ,
* ერთი შეხედვით, ასე თვალ-ზომით, ეცადნენ, და თუ მოვითხოვ, უსამართლო არც მანდ ვიქნები!
დრო ამ ყველაფერს დაალაგებს, ალბათ, როდისმე, თუმცა ვერ წამაქციეს,
2 ლიტერატურული მესხეთი 2018 წელი, ოქტომბერი
პოეზია
ლიტერატურულ კონკურსში
თუნდაც იმედი... გაქცევა და დაბრუნება ქადაგი გეტყვის:
კობა არაბული მართლაც მომინდა, ხბო რომ მეყიდა!.. შამანი სვი, თორემ მოკვდები,
* საოცარია: დარდი წაგიღებს,
ჩამძინებოდა ცოტა ხანს კიდევ: ჩაგაძინებს ტყეში სიზმარი,
პოეზიის განცდა რაღაც ცხოველი დადიოდა ჩემს ძველ სახლში,
უკან წასვლა,
ივლისის თვეში გველის შხამით მოიწამლები!..
უკან გაქცევა...
თითქოს შველი... თუ თოჯინა? – სადღაც შედიხარ,
ისე გრძნობს ჩემს ლექსს, ანგელოზივით მიყურებდა სარკის ჩარჩოდან?’’ – სადღაც ბრუნდები: შხამი გახდება შერიგების ჩვენი მიზეზი,
როგორც ხავსი მდინარის ტალღას... ძველ ქალაქებში... შენვე მომიხვალ, მომიჯდები წნელის ლაჭანთან –
როგორც ქარი უდაბნოს მირაჟს... „გულის ადგილას ბუდე მაქვსო – მეუბნებოდა – ძველ ნასახლარში, ტალ-კვესს მოიტან,
ნუ გეშინია, გადავრჩითო!...” – ძველ ნანახში, თითქოს ახალში! აბედს დამდებ გველის ნაკბენზე...
ის ხედავს ჩემს ლექსს, ტიტინებდა როგორც ბავშვი, შენვე მიშველი ცეცხლის ალით,
როგორც ბეჭზე „წაკითხულ” სიზმარს – წარმოსთქვამდა ქართულ სიტყვებს... მე ვბრუნდები ჩემს სოფელში, სიტყვის სალბუნით...
პიქტოგრამების „Fata Mmorgana”-ს... მიხაროდა, ეს არსება ქართულად რომ მაგრამ უცნობში: გაგეღვიძება, გაგილღვება ჟანგი ულვაშზე...
ლაპარაკობდა... უცნობ ჰაერში,
გადმოირბენს ფეხშიშველი ნათლული ბანზე: „თავიდან ვსწავლობ ქართულ ენასო”... არ ევარგება,
ჩამოვარდნილი კენჭის ჩქამი თითქოს ტიროდა ვაჟას შველივით...
გააღვივებს ჩემს ემოციას... *
გამეღვიძა: კარგად ვიყავი...
როგორც კედელს, რა ხილვა იყო, რა სიზმარი,
ზოგჯერ ისე ეჯახება ქარი ჩემს ვერლიბრს... მულტფილმივით...
შენი მზერა იხდის პარაკლისს – ჩამცხრალიყო ჰაიმორიტი...
საკუთარ თავში გაჩენილი ამაოების... გარეთ ხე ჩანდა – ჩიტის ბუდით –
ნუ შეგაკრთობთ, „კირჩხიბებო”, ვიწრო სარკმლიდან ...
მთვარის სინათლე, *
შუქს თუ გაჰყვებით, ზღვებში აღარ ძლიერ მომინდა პანტომიმის თეატრში
დაიკარგებით... წასვლა,
არ ჩარჩებით პოეზიის აკვარიუმში, გამახსენდა ერთი შემთხვევა:
როგორც თევზები... ჩემი ახლო მეგობარი სულ მპატიჟებდა
გადაიხადეთ პარაკლისი „ლექსის აღვსების”(!) ამ თეატრში – ვერის დაღმართთან...
ტიკებივით ნუ ტივტივებთ ბოღმის მორევში, და ერთ სისხამზე ბედისწერამ დადგა სპექტაკლი:
ნუ დგებით გზებზე შხამიანი სოკოებივით, ერთი მანქანა და ერთი კაცი
ორეულებო სხვისი წიგნების... ვერ ასცდნენ ერთურთს მეტეხის ხიდთან...
ბალდახინმა გაიტანა?! ეს არტისტი
თითქოს პარასკევდაკარგულმა გავიღვიძე ოქროსთმიანი:
დროის გვირაბში: „პანტომიმის ოლივიე” –
„Fata Mmorgana” – ძვლებ დატეხილი მოასვენებს ღამის
პიქტოგრამების მირაჟი მხვდება სპექტაკლზე...
კოპალას ქვებთან... *
პიტეკანტროფის მღვიმეებში, ამის მერე:
როშკის კლდეებთან, – აღარ მინდოდა ეს თეატრი.
ლექსი გაქცევს დროსთან მორკინლად!.. ახლა მომინდა, 2 წლის შემდეგ უცნობ დარში,
თეატრში წასვლა: ძველი ტკივილის უცნობ წვიმებში... რომ ვიჩხუბოთ კიდევ, ბაბუკა,
გაცოცხლება... კიდევ ერთი თვე დაგვჭირდება შერიგებისთვის!..
ხილვა ვის ჩაუტყდა დროის ხიდი ამ სცენაზე
სხვა გემო აქვს ამ ქვიან მდელოს,
ამ ჟანგიან ქვებს ციხის ნაშალში...
ეს თეატრი ცხოვრებაა, თუ სახიობა... შენ გველი დაგკბენს,
(შესვლა პანტომიმის თეატრში) მე სოკოთი მოვიწამლები,
სხვა ყვავი აზის ჯახველის ხეებს –
რა სპექტაკლია ეს სპექტაკლი – ქალის სისხლისფერს... შხამი დაგვზაფრავს
შენ გამოხვედი პანტომიმის თეატრიდან რეჟისორი, თუ ბედისწერა რომ უმძრახობის სიმარტოვეში...
პოეტის ნიღბით – შეუძლებელ მომავალს ხედავს ჩემი სიტყვა,
ადგმევინებს?! შეუძლებელ დროში ფარეზობს:
დაასრულე გრძელი სპექტაკლი... ვინ მიიჩნევს უფლის ნებას, როგორც იღბალს...
გადახვედით მეტეხის ხიდით,
*
სიტყვას უნდა ისეთი რამ,
რაც არ არსებობს...
ფარნა რაინაული
აიარე ღვინის აღმართი... „მემენტო მორი” – აწერია ყვითელ აფიშას – *** საქართველოს, - ანუ და...
როგორც მაშინ?.. შენ გუშინდელი გეცხადება,
გორგასლის ძეგლთან იდგა მოხუცი პატრიარქი.
ცხარედ ტიროდა – „მზეს ცვარს ხოცავდა!”...
მე შევდივარ პანტომიმის თეატრში ნიღბით... როგორც უცნობი... უკვდავებაც შენა ხარ!..
„ეს სისხლიაო!..” – ჩაიხედა მდინარისაკენ – და მომავალი გეხილვება შარშანდელივით...
სისხლიანი მიდიოდა მდინარის წყალი... წყლის საქანელი არც დღევანდელის არ გვაქვს განცდა, ესაა –
ერთი ნაცნობიც აღარ გვხვდება უფლის წყალობა, –
მომიახლოვდა: თუკი თიბათვეს ჩამოვჯდები გარეთ გამოსულს... სამოთხე ჩვენთვის ენახა,
„წადი, ერთი ხბო იყიდეო, ქარის ბორბალზე ჯერ იყავ
ყველამ გაზარდეთ თითო ხბოო... და მზის ბორჯღალი გადაგიყვანს ის ერთი სახეც იფარება ნიმბის ვუალით, ვაზის მტევანი,
დაანებეთ პანტომიმის სპექტაკლებს თავი!..” გუდამაყრისკენ... დავიწყების ღრუბელი ადგას მზიან ღამეებს... მერე...
წყლის საქანელი გაგაქანებს გაქციეთ ვენახად...
* ზეცის მოლბერტზე... წერ ისეთ რამეს, შემოგვრჩი ზღაპრად,
გამეღვიძა სხვა უბანში: სხივებს დაგიყრის ღამის მთვარე რაც არ არის და არ ყოფილა... ლეგენდად,
საშინელი ვირუსით და ემოციით... ოქროს საწმისზე... წერ ისეთ რამეს, სანთლით ვლოცავდით
ჟრიალებდნენ სიცხის ეჟვნები: რასაც გრძნობ და არ იკითხება... ყველა ხარს,
დუღდა ჩემი საკეკის ქარი, როცა მზის კევრი მობრუნდება ვერც სიბერეს ვერ ვუბრუნებ გვეხნა, გვეთესა, გველეწა,
როგორც ლუდი სვიით შემთვრალი... აღვსების განცდას! მიწა მსუბუქად გველახა!
ლექსის კალოზე,
გაიქეცი, გაასწარი შენს სიბერეს! ვინა ხარ? –
ხარის უღელზე ჩამოჯდება დაბრუნდი უკან... დაეწიე შენს ბავშვობას!!!
ქალი ხვარამზე – სიბრძნე დავითის,
სავსე ძუძუებს დააწველის ვაჟის შოთას გრძნეული ენა ხარ,
ჭრილობებს,
უმძრახობის დრო „მხოლოდ გმირს ჰქვია
ქართველი”, –
დაღუბულ ნახმლევს ჩამოგვძახოდა ზენა ხმა...
არ ევარგება,
გადაახვევს ქრისტეს ბალახებს!.. ეჰე! –
რომ ვიჩხუბოთ კიდევ, ბაბუკა,
კიდევ ერთი თვე დაგვჭირდება შერიგებისთვის, ბევრს სურდა ეგ ხატი
თუ შენ არ იცი, შენ გაბუტული იბუტბუტებ ბზიან ჭერხოში, ფეხქვეშ გართმული ენახა,
რომელია ქრისტეს ყვავილი, მე ტყეში წავალ ეჯიჯგნა, ეჭრა, ეკუწა,
ცრემლებს ვერ მოგბანს დილის ცვარი, და შხამიან სოკოს მოვკრეფავ... ეწამა, ეწვა, ელახვრა...
მთვარის ნაჟური... მახვილით, სულით ლაჟვარდი
მდინარის ქაფი, ჩქერალები ორეული ჰყავს ყველა სოკოს, მაინც ვერავინ შელახა...
რიჟრაჟჩამდგარი ყველა მცენარეს – შენა ხარ
და შორი ციდან მოსაუბრე მე მწარე შხამით ვიწამლები დიყის ბორჯებში... ჩვენი ცრემლები,
ორეული ჰყავს ყველა კაცს და და...
ღრუბლის მაგვარი...
ყველა მდინარეს, უკვდავებაც შენა ხარ!..
ვერც შენი კიბე ვერ იქნება მთვარის
შენც ორეული მოგყვება და სხვაგან მიჰყავხარ?!
* ანბანი,
რა მესიზმრა, ცასთან მიდგმული საფეხური ჰიმნი, ანუ საგალობელი იესოს
სულ სხვა მდინარე ატივტივებს
ანუ რა იყო ეს სიზმარი: ასომთავრულის...
მღვრიე ტალღებით, ღვთიური გონის მეუფევ,
რა ატირებდა მოხუც პატრიარქს მეტეხის ხიდზე?.. სამოთხის წყალი ვერ დაგილბობს
რა იყო ის ხბო: შენი იღბალი ვერ იქნება ჩვენო უფალო, იესო,
ხმელ-ხმელ იოგებს, გეთაყვანებით მზეთა მზეს, –
იქნებ – სიკეთე... ცხადი სიზმარი:
გაბრაზებული გიჭრიალებს მუხლის ღვედები, მიწიერსა და ციერსო!..
ან – სიმშვიდე... გადაწერილი ღამის გზაზე
ისე დადიხარ, შუა ზღურბლზე წამოედები!.. რწმენას მარადი სიკეთის
ან – ძველი წიგნი... დედის პირჯვარი!
2018 წელი, ოქტომბერი ლიტერატურული მესხეთი 3
პოეზია
გამარჯვებულები
საესავს ჩუმს და ხმიერსო, სულ ვფორიაქობთ, ათას აი, ჲახლაც საყდრისაკ
ბავშვს უყვავილებ სიყვარულს, სკილა-ქარიბდას აქვის გეზ აღებული-დ
სანატრელ დღეებს – ხნიერსო!.. ველით... თვალ უნდ და’ვლოს ზამთარში.
ლოცავენ სიბრძნეს შენს მიერს ვერ გამოიბა ჩვენმა თავზე ლამის რეტ დე’სხას,
ნათლით შემოსილ იერსო, ეპოქამ სიბრძნის ვაშლი, მაგრ მაინც საყდარს დაღბრუნს
სიძულვილს უხდი სიკეთით მეც, ამად, ლექსის სტრიქონს ჲამ ცქრიატა’ ავქარში...
აპურებ სულით მშიერსო!.. ფიქრს და კაეშანს ვაშლი... ფთაქათქათა’ მტრედის მეტმ
სასწაულმოქმედ მაცხოვარს ცილის, ღვარძლის და ქიშპის, – ან ცხვა ვინ უნდ შებედოს
რა სატანურად გდიესო, ზღვა-ნიაღვარი მივიწყებულ საყდარში.
სულის მზე, სულის ლაჟვარდი, რო დის,
ბევრს გულზე ეკლად მიესო... ჩვენს მხრებზე თავი ჩვენი ***
სიტკბო სიმწარედ აქციეს, დაგვეყუდნება როდის?.. დღე მოკლდებ, ღამე გრძელდებ,
ბადახში შხამი რიესო, ერთობისათვის – ერთნი მთვარე ნელ-ნელ ბერდებ,
ანკარა წყარო ამღვრიეს, ვაცხელებთ კეტებს, არ-თავს... ცა,ჴშირად ნაცრისფერ მფარ,
მერე გვასმევდნენ მღვრიესო... ცხრა მთას იქით კი, ვიღაც, საფიქრელით შტერდებ,
ასხივებ ათსა მცნებასა, ჩვენს ბედს და იღბალს ართავს... დღე ერთ წამში გადისად-დ
ყველაზე მართალს, ძლიერსო, თუ არ გავიდეთ ხიდად, ღამე ძლივა თენდებ.
ჯვარზე გაგაკრეს ხორცითა, ძმა რად გვინდა და და – რად? რა’ ღონე გამი’ღვ ზამთარმ, –
სულით კი ვერა გძლიესო!.. ქართულს დავმარხავთ, თუკი, თოვლ უფრედ-უფრ ბევრდებ,
„ბოროტსა სძლია კეთილმან, ვიქნებით თხა-მგლის დარად... დღე მოკლია’, ღამე გრძეელ,
სიკვდილს – სიცოცხლემ”, – ამბობენ: ყავლის გასვლას – მთვარე ნელ-ნელ ძველდებ.
თქვი ესო, ეროვნულობის „მოდის”...
თრგუნავ სიფლიდეს, სიცრუეს, რაღაც, – დიადი მიდის, ***
შეუნდე მზაკვარს, ცბიერსო... რაღაც – ურჩხული მოდის... ვუთხარი ნუშია ხეს: დაო,
ღვთიური გონის მეუფევ, დემოკრატიის ნიღბით, მიამბე ღმერთზე და ნუშის ხე აყ-
ჩვენო უფალო, იესო, ვინაც მიზანი ფარა, ვავდა...
გეთაყვანებით მზეთა მზეს, – იმ მგლებს მოუნდა ახლა, ნიკოს კაზანძიასი.
მიწიერსა და ციერსო!.. რომ მწყემსონ ცხვრების ფარა... ბერძენი მწერალი
თითქოს, – ჩამოწვა ნისლი
და სხივი არ კრთის, არსით... მეაც მინდ, ნუშის ხედ ქნილ
ცათამდისცა ხელი აჰყონ, თითქოს არსებითს ვკარგავთ, ღმერთის აჴსენებაზე
ანუ მონოლოგი შოთა ამ, – „გლობალიზმის” არსით... ავიპენტო-დ ავყვავდ.
რუსთაველისა ჯვრის სიბრძნის, სიქველის დროშით მემრ ი’ს ყვავილ არ გავყარვ,
ვინღა აჩაღებს ახ! ალს?.. ადამიანად არ ვიქც, მტრობითა... განსაცდელი კვალში დაედევნა...
მონასტერში ოცი დავხურეთ ჯვარცმა, ყვავილშლილ ხედ გავქვავდ. საკვირველია ღვთიური სიბრძნე... წმინდა პეტრეს, ცრემლი მოსდის
ვინ, ვინ ამზადებს ახალს?! მარტო ღმერთზე რო ვიფიქვრ... ტობიას გზავნის გზაზედ ტობითი... თვალზე ღვარად,
ტახტზე ძალა ზის ისევ, მას თან მიჰყვება მგზავრი
ბედმან ჩემმან, – დაიღარა თვალნი, როგორც
ზეიმი არის ვისი?.. *** ნუგეშად,
შეთმან, 1 იზოლდა სძულსო ტრისტანს, შოორ, თეთრ მწვერვალს ცვილი,
მხსნელი – მდგომარე უფლის
ერთმან, რამინს – ვეღარ სცნობს ვისი... ღგევხარივ, უცებ გზაზე ციდან შუქი დაიღვარა
წინაშე...
მტკიცა: არა, გუშინ ერთობდა ეშმა მარტო მზის სხივ გეხებავ, – ზოგნი კი დგანან ცოდვის გუბეში და მოხარა თავი შევერცხლილი...
არ-რით-ჰოცა, დღეს კი ათობს და ასობს, ერთ მოკეთემ მითხრ. და ვერ იხილეს უფლის ნიშანი... ნათლის სვეტში ხედავს, მისკენ
ვის – შაირი მომცა ღიმილით დროის ისარს ეეე, მაგამ ვერ იცის, მოდის ქრისტე,
მხლებელმა მისმა ბევრჯერ
ღმერთმან, – ზედ გულის კოვზზე ასობს... თავს რო მატყდებ მეხები-დ საუკუნედ მოეჩვენა წამი...
უწამლა,
ლხინთა კრეფად, სიცოცხლის ზღაპრულ ყვავილს ტანს რო მსიავ ფითრ. შეეკითხა: – „საით მიხვალ,
ჭირთა ხოცად... აუწყა სიტყვა ღვთისა ტობიას:
ვთელავთ, ვიყენებთ რაში?.. ჲეს სამზეო რო გითხრ... უფალოო? – „რომში” ისევ,
რად მიმუხთლა სიყვარულმან?! დრო მიჭიხვინებს, მიჰქრის, „უსამართლობით მოხვეჭას
მრავლად, უთხრა: – „რომ ვეწამო”!
სვემან: ავმან, შავმან, ვითარც უმხედრო რაში...
კრულმან?! მცირე გქონდეს და შრომით მიხვდა პეტრე, უფლის ნებას რაც
ქვეყანა, ერი, ხალხი, „ა” – იქნება
ცეცხლმან, თუ „უ” წინ... ეკა კვანტალიანი ჯობია...” კი სურდა,
ალმან, – როგორ გადავრჩეთ, – თევზის გულ-ღვიძლით მყისვე ადგა მოწიწებით მდგომი...
დაფარულმან, მიწყივ, გაჰკურნა სარა, და მაშინვე ქალაქისკენ
მე რად, წერად დამსვა მუნ2 მან?... აი მთავარი – უწინ!..
კვართი შემობრუნდა,
ნაღვლით კი ტობითს თვალნი
ეგზომ3 შრეტით სვეტიცხოველთან განუხვნა... მასაც ჯვარცმით ელოდება რომი...
წავალ როცა, – დღეს კი, როცა განთიადზე
ცნან... ეთერ თათარაიძე როგორც დროშები ფხოველთა, წმინდა გულისთვის, ეს არ აკმარა
კოლიზეუმს
არ მოველ – ღრუბლებს გაშლიათ აფრები... და დაუბრუნა სიმდიდრეც უხვად...
*** ჰგავს კვართი სვეტიცხოველთან – გაჭირვებაში ღმერთმა ისმინა, მეწამული მზის ეხვევა ლალი,
მოლზე მოცვად,
ჩიტო, რო ჩამოსტიროდ ანგელოზს ცაში აფრენილს... ქველნი საქმენი რომ გაიხსენა – ისევ ახსოვს დროებისგან
ავმზევდები:
როცა ოცად, საჩიკრიკოს მთაზე, კვლავაც შადიმანს ღალატით მთავარანგელოზ რაფაელს, თითქოს ეულს,
აღაპყრობენ ხელებს ლოცვად!.. ჴევ-ჭალა„რო იბზარვოდ ქართლის ცა რად შეუზარავს?!.. წმინდას ცრემლიანი ისტორიის კვალი...
ზარებს რეკდნენ: შენ ანამდუღარ ჴმაზე. სააკაძის ხმალს დავნატრით ტობითის ოჯახს უგზავნის
ა-ონ! რა’ ეზმისავ ჩემ ბარტყთავ და ვახტანგ მეფის მუზარადს... მხსნელად...
ო-ონ!.. სამ კვირა’ის თავზე, მზე შუბის ტარზე დახრილა,
ვერა დაგაკლოს ამქვეყნად
კაცი უცნობი...
ჰაის ჰზმიდენ, 4 თიბა-სამკლობა დი’წყოვ, – ჯვართან შეიკრა კამარა...
აღარ რო ხარ ჭკვაზე. მეფე ერეკლეს მახვილმა მტრებმა,
ოჰ! -ჰყონ,
რა’ით ვერ დი’მაჴსოვრე-დ რწმენა უფლისა გფარავდეს ოდეს ბნელ ქუჩაბანდში სახლებთან
აჰ! - ჰყონ, მტრის ჯავრი დაასამარა...
ბუდე ვერ დი’დგ მთაზე, ... ახლოს,
ლექსი – როგორც დროშები ფხოველთა,
ჲახლაც ტირილით მოხფრენ „ჰქმენით სიკეთე! და ბოროტება კაცი უცნობი ვინმე გაჩერდა...
ჩემებრ, ღრუბლებს გაშლიათ აფრები...
შორით უმზერენ და ერთიც
ვერსად ჰპოვონ, – ჩიკრიკის მრეც გზაზე, ჰგავს კვართი სვეტიცხოველთან – ვეღარ მოგაგნებს ვეღარასოდეს!..” ვნახოთ,
ცათამდისცა ხელი აჰყონ!.. მე ჲახლ რა გისაშველვ… ანგელოზს ცაში აფრენილს... აკვირდებიან ... ის ვერ ამჩნევდა.
კოლიზეუმი ... ერთმა თქვა: – ვფიქრობ, მოელის
*** სატრფოს,
ფთათეთრ მტრედის მეტ ვინ შევ მთავარანგელოზ (ანუ ”Qvo vadis მის სულსა ვხედავ, თითქოს
აი, მთავარი, უწინ!!! ფთიან ანგელოზებსთან Domine?”) სარკეა...
მივიწყებულ საყდარში.
რაფაელის მისტერია მეორემ: – ღამით, საძარცვად
მზემ არეკლა გუმბათებზე -სამტროდ
წითელ ფეჴებ გულს ნაკონ როგორც არასდროს ბოროტი
უმთავრესია, – სუ ჲაქ არის ჲეს ფრინველ სისხლისფერი, მიეჩქარება... ავაზაკია!..
იბრძვის,
ახლა „ა” იქნება თუ – კოლიზეუმს გადაეკრა ჩრდილი, მესამემა თქვა: – ეს კაცი, ალბათ,
დარშია თუ ავდარში. თუმც რას დააკლებს ღვთის მადლს იქნება ვინმე მორწმუნე დიდი,
„უ” წინ... გორაკებთან გაირეკა მწყემსმა რადგან არ ეყო დღეს ლოცვა
როგორ გადავრჩეთ, ფარა, ტაძრად
მიწყივ, – გზაზედ მგზავრმა ხელი და ღამისთევის წირვაზე მიდის...
უწინარესად უწინ! დასკვნა ერთია: (გარეთ ქრის ქარი,
მოიჩრდილა...
დასაბამიდან – მოვდევთ ღამის ლამპიონს სარკმელთან
რომი გახდა ვაების და ტანჯვის
გზას, სათნოებით სადარს, მიქრობს...)
ვერ მივაგენით მაინც, ცენტრი,
ტვირთი მისი მძიმეა და რთული, ადამიანი როგორიც არის,
სასრულ-საწყისი სად არს... სხვაზე იმავეს ამბობს და
ციცაბო არის ეს გზა, – ტოვებს ქალაქს მოციქული წმინდა
ფიქრობს...
ქარაფი არსად – ველით... პეტრე,
ქრისტესათვის კაცთა მებადური. ***
აწყდებიან ტალღებივით ყველაფერს ცოდვა ნასკვავს,
1 (რუსთ. 134,;288,4) სიყვარულით გა-
ამფითეატრს, ქრისტე, სინანულს უცდის...
გიჟებული;
2 (რუსთ.2,4) იქ.
ხალხის მალე დაიწყება დენა... უფალი იტყვის დასკვნას ...
3 (რუსთ. 865,1;878,1) ეგრე; ქრისტეს მსახურთ მერემდენე სამყაროს ბოლო ფურცლის...
4 (რუსთ. 526,1) ოხრავდნენ უკვე თვეა,
პროზა
შემთხვევით თავღიად თუ დარჩებოდათ, ეს სივრცეში ისე მიიკარგა, ვით იდუმალ სხივთა სიკვდილის უკიდურესი ძალით დაიმუხტა იქა-
რეზო ადამია მისთვის უდიდესი ფუფუნება იყო, თუ არადა, მოლანდება... ურობა და სულთამხუთავ გარემოდ გარდაიქ-
კერიის ირგვლივ დაყრილ ნამცეცებს, სიმინდის კოლხეთში, კერძოდ, აფხაზეთ-სვანეთ-ლა- მნა... შხამიანი ჭაობისფერის უწვრილესი და
უცხო ძალებისაგან დაპატარავებული მეგ- ფქვილის თუ ღერღილისას, თავისი წვრილი, ზიკა-სამეგრელოში, ოდითგანვე იბადებოდნენ უხილავი ხაზებით დაიქსაქსა ფაცხის მოგუდუ-
რულ-აფხაზური ფაცხა, გორაკზე შემდგარი, მაკრატელა ჟამისფერი ენით დინჯად აასუფ- იშვიათი სილამაზით განთქმული ქალწულები ლი სივრცე... ფერდაკარგული და შიშმორეული
სევდიანად გადაჰყურებდა ბედიის ყოვლადწ- თავებდა. მერმე, უბოროტოდ, უსასრულობის და ვაჟები... ამ უბრალო და მიუსაფარ, დანის- დები, ხელებგაშლილნი, ჯვარცმულებივით აკ-
მიდა ღვთისმშობლის მონასტერს და დამძიმე- მსგავსი ზლაზვნით, გარეთ გავიდოდა და საგ- ლულ ფაცხაში განდეგილ დღეებს ატარებ- ვროდნენ მზის სხივებისგან გახურებულ ფაც-
ბული დროის საათებს მდუმარედ ითვლიდა. ველო მიწისქვეშა ხვრელისკენ მიიკარგებოდა. და ორი მშვენიერი ასული. დები ხშირად და- ხის კედელს. მათ უნაზეს თვალებში ზეციური
ჟამთა სვლა ძალდატანებით ეხვეოდა ეშმაკის ფაცხაში კი, აუტანელ, მძაღე, სოროს ნესტით დიოდნენ ეკლესიაში, წირვას ესწრებოდნენ და ცეცხლი დაენთო ჯერ არნახულ და საოცრად
გორგოლაჭზე. საუკუნეების წკნელით შემოღო- გაჟღენთილ სპეციფიკურსა და არამიწიერ ნა- ბიბლიურ სწავლებაშიც ერკვეოდნენ, მაგრამ უცნაურ, მძაფრ და მოულოდნელ მოვლენას...
ბილი ფაცხა თვითნაბად მშვენიერებას და დიდ რევ სუნს ტოვებდა. ის სიკვდილის აჩრდილი კი, გველი ქადაგებისას არასოდეს უხსენებია მოძ- – ცული! – განწირულის ხმით იკივლა ერთ-
რისკს ფლობდა. მხოლოდ ამ არქაულ კაცთ- რომელსაც მუქი ლურჯი თავის ქალით დაატა- ღვარს. მხოლოდ კოსმიური ინტუიცია მოდი- ერთმა, – საჩქაროდ ცული, გოგო, ან ჯოხი!
სადგომს შეეძლო აფხაზთა და მეგრელთა შო- რებდა, გამუდმებით მასთან იყო – სიკვდილი ოდა მათთან, არა გამოკვეთილი სიძულვილით, ამდაგვარ შემზარავ გაჭირვებაში მყოფმა
რეული დრო შეენახა – ორთა ჯიშის რაინდები გაჩენის დღიდან რომ ჩაეკირა და მისი ყოველი უფრო – შიშის ფორმით... ერთ-ერთი ტყუ- ფიცარ-ლოგინის კუთხეში აკრულმა მეორე გო-
უხსოვარი დროიდან დაჯირითობდნენ აქ და
გველის
გონამ გონება მოიკრიბა და...
თავგანწირვით იცავდნენ ერთიან ქვეყანას. – შეჩერდი, ცირა! – მრავალმნიშვნელოვ-
ქვეწარმავლური სიმართლის, გაუმხელე- ნად წამოიძახა, – უბედურებას დატოვებს მისი
ლი, უკიდურესად უცხო სიყვარულის და ყოვ- აქ მოკვლა...
ლად შეუცნობადი არამიწიერი ზნე გველსაც მართლაც, საკვირველია, ულამაზეს და
გააჩნია... მხოლოდ აფხაზეთსა და სამეგრელო- უცნაურობებით სავსე უძველეს კოლხეთში
ში ბინადარ გველთ ძალუძთ უხსოვარი დრო- მარტოობისათვის გაჩენილი, შემზარავი და ბუ-
იდან მოყოლებული კოსმოსური ჭეშმარიტების ნებით საცოდავი, დაწყევლილი და ყველასაგან
გახელება
ქვეწარმავლურ ფიქრთა გასაიდუმლოება... მოძულებული ქვეწარმავალი ადამიანის საც-
უძველესი კოლხური სოფლის ბედიის სამხ- ხოვრებელ ბინაში თუ შემოიჭრა, შორეული და
რეთით, ამაღლებული ნოყიერი მიწის ბორცვზე, ღრმად დაკანონებული ადათ-წესების შესაბამი-
ისლით გადახურული, შუაცეცხლის კვამლით სად, მოსაკლავად არ გამოეკიდებიან. ოჯახში
გამჭვარტლული, ფიქრთამყრელი, განმარტო- ბედნიერება შემოაქვსო, – იტყვიან და გარეთ,
ებული ფაცხა დასიცხულ სივრცეს შეგუებოდა. ღია ცის ქვეშ, უვნებლად გაუშვებენ. ჩვენი
ეზოს ღობიდან რამდენიმე ნაბიჯში აკაციის, პლანეტის მზისქვეშეთში, ალბათ, მხოლოდ ამ
რცხილისა და ეკალბარდოვანი ტყე იწყებოდა, კუთხეში მიუკუთვნებიათ ყველასაგან განწი-
რომელიც მთის ქვა-ღორღიან მაღლობზე იყო რული და საძულველი არსებისათვის ამდაგ-
შეფენილი... ფაცხა ბუნების უცნაურობათა ვარი უცნაური ნდობა და მნიშვნელობა. ასეთ
გარემოებაში მოქცეულიყო, მაგრამ ბედიის ღრმა ხალხურ შთაგონებას, უთუოდ, უშორეს
ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის ტაძრის შორე- საუკუნეებში აქვს ფესვი გადგმული. შესაძლე-
ული ნათება ღვთიურ ძალას მატებდა... ბელია, ქვეყნის წარმართობამდეც იყო ხალხზე
ოჯახის უფროსები – ახალგაზრდა დედა ზენა ძალისაგან შთაგონებული და, ეგებ, დიდ
და მამა, მიუხედავად გაუსაძლისი სიცხეები- ეგვიპტურ ცივილიზაციასაც უსწრებდეს.
სა, დღე და ღამეს ყანაში, სათოხარზე ატა- სამყაროს მშვენიერებასა და ღვთიური სი-
რებდნენ. აქაურებს, სახლიდან მოშორებით, კეთის წინააღმდეგობასთან ერთად, გველს უმ-
უფრო დაბლობში ჰქონდათ სიმინდის ყანები. ძიმესი და სულიერად მძაფრი, გაურკვეველი,
ვისაც საკუთარი ნაკვეთი არ გააჩნდა, მესა- მშრალი, არამიწიერი და ამაზრზენი დისციპლი-
მედზე ამუშავებდა მემამულეთა მიწებს. ნა აქვს. გველი სულიერი მყინვარება, შორეული
ქვეყნად აუტანელი გვალვა იდგა და სოფ- და მიწასთან, მილიონობით წლის შემდეგაც,
ლის ასწლოვანი მოხუცები ნაღვლიანად ამ- გაუშინაურებელია. ნუთუ, მართლა უშორესი,
ბობდნენ – ასეთი ტანჯვისმომგვრელი სიცხე- ლურჯი ფერის პლანეტიდანაა ჩამოგდებული?!
ები არ გვახსოვსო. დროება იყო ცუდი – ნად- – დედამიწაზე ვერ გუობს ვერავის და ყველგან
გურდებოდა ყველაფერი. მზეც გამეტებით ქურდულად დადის... გველი მხოლოდ გველს
უშენდა დედამიწას თავის გავარვარებულ სხი- უახლოვდება და ჰყვარობს, შესაძლებელია,
ვებს და დაუზოგავად იკბინებოდა... ვინ იცის, მხოლოდ გამრავლების მიზნით. უზომოდ ცივი
რამდენი ადამიანი დაისიცხა იმ ზაფხულს... სამყაროა მასში, ნეტავ, რომელი უსახელო
გვალვისაგან ნაპრალებად დამსკდარი
და პირდაღებული მიწა ძლივსღა სუნთქავდა,
იგუდებოდა. მხოლოდ ჭიანჭველების დინას-
ტიები ხარობდნენ – უკიდურესი უწყლოობა
კი აწუხებდათ, მაგრამ ეს მშრომელი არსე-
ბანი უფრო ამაღლებული ტემპით მოძრაობ-
დნენ და თეთრი ფერის აურაცხელ ტვირთს
მიწის სიღრმეებისაკენ ეზიდებოდნენ (მგონი,
დედამიწის ერთ-ერთი ღვიძლი და უძველესი
ბინადარნი ჭიანჭველები არიან).
დასიცხულ შინაურ ცხოველებს და ტყის
ბინადართ, ჯგუფ-ჯგუფად, ანკარა წყაროს
ნაპირებთან მოეყარათ თავი... კავკასიონიდან
მთის არწივი ბარისკენ საშოვარზე გადმოხვე- თავდაცვითი თუ შემთხვევითი შეტევა მომაკვ-
წილიყო, წყაროს ნაპირიდან წყალს დაწაფებუ- დინებელი ხდებოდა...
ლი აცახცახებული კურდღელი რკინისებური ზოგჯერ, გველურად გარინდული, ფიქრებ-
კლანჭებით აეტაცა და წივილ-კივილით მაღა- ში შეცურდებოდა და ადამ და ევასდროინდელი პისცალი, ცეცხლმიმქრალ, ნაცარმოდებულ პლანეტის შვილი და სახიერებაა?! რომელიღაც
ლი მთისკენ მიაქანებდა... ფაცხის უმშვენიერეს ცოდვილიანი სურათები მუქ-ლურჯად აინთე- კერიასთან ძველისძველ ჯორკოზე მჯდარი, უკიდურესი ციური უხილავი სხეულის ნატეხია
მასპინძლებს, მალულად და უჩუმრად, მოზრ- ბოდა ადამისდროინდელ დამნაშავე ქვეწარ- ჟრალთვალება, ჩალისფერ კატას ულამაზესი თუ დედამიწის ბნელი, შეუცნობადი, სისხლის
დილი შხამიანი გველი შემოჩვეოდათ... ღამე მავლის თავში. უცნაურსახოვანია მისი არსება თითებით ეალერსებოდა და ეთამაშებოდა... გამყინავი და უმძიმესი ბუნების ნაწილის გან-
თუ დღე, უხილავად შემოსრიალდებოდა, ტახ- – უთუოდ, დახურულ მაგნიტურ მიზიდულობას მეორე ტყუპისცალი, ფიცარ-ლოგინზე წამომჯ- სახიერებაა?! საკვირველია, ის სიკვდილსაც არ
ტის ქვეშ მრგვალ გორგლად შეიკვრებოდა და ფლობს, დასაშვებია, რომ მისგან პლანეტებშუა დარი, ჩონგურის თანხლებითა და „იფრელ ჭუა ურიგდება, მაგრამ თავად ხომ ყოვლის გამა-
შუაწელიდან ბრტყელსა და წამწვეტებულ თავს გამავალ ვერაგულ ველსაც ვღებულობდეთ და ჩქიმდა მურსის” სიმღერით თავს იქცევდა, მის ნადგურებელი სულიერებაა. თუმცა დედამიწის
წამოყოფდა. უწამწამო, შავი და ცივი, გასრო- მკრთალ სამყაროსფერ სხივსაც (აბა, რატომ საამო ხმას სიმშვიდე და სევდიანი, წყნარი განწ- ნებისმიერი ცოცხალი არსება მუდამჟამს ვიღა-
ლილი ტყვიისმაგვარი თვალებით, გაუნძრევ- გვზარავს ასე მისი დანახვა?!). ყობილება ჰქონდა უხილავი ძალისაგან უცხოდ ცას და რაღაცას კლავს (ეს ხომ ჩვენი პლანე-
ლად ერთ წერტილს მისჩერებოდა და საათო- ფაცხის ლანდადქცეული სტუმარი ქვეცნო- დამუხტულ გარემოში... ტის მარადიული ტრაგედიაა).
ბით უსმენდა ტყუპი გოგონების მომაჯადო- ბიერად შინაურ კატას ვერ იტანდა... კმაყოფილებით კრუტუნებდა უმანკო ხე- სიკვდილი ადამიანებს თუ ნებისმიერ ცოც-
ებელ, უძველესსა თუ თანამედროვე მეგრულ- ტყუპი, ახლადწამოჩიტული გოგონებიდან ლებით ნაფერები კატა – განებივრებულს თვა- ხალ არსებას ეგზავნება არც უფლისაგან და
აფხაზურ ჰანგებს. ფაცხაში ამ დაუპატიჟებელი ერთ-ერთი, წაბლისფერთმიანი და ცისფერთვა- ლები მიელულა და ცხოველთა მეფის, ლომის არც – სატანისაგან. ის მოდის საშინელი მესამე
არსების გამოჩენისას, ოჯახის ბინადარი, ბურძ- ლება, ფიცხი ცაბუნია, აწრიალდებოდა ხოლმე, მსგავსად, ბრჭყალებმოკაუჭებულს, თეთრი ძალისაგან. მგონი, სატანას სასტიკი გალაშქ-
გლებაყრილი კატა უმალ იქაურობას ეცლებო- ეს რა მყრალი, მძიმე და მძაფრი სუნი შემოვარ- თათები შავად მოხატულ ნიკაპქვეშ დაეწყო... ვრა სჩვევია და ყოველივე ღვთის გაჩენილის
და და საგანგებოდ თავს არიდებდა უცხო და დაო სახლში. მაშინ ის უფრო გრძელსხეულა კატას თანდათან ნერვიულობა შეეტყო, ფერ- განადგურება, მაგრამ ბრძოლა არარაობასთან
შიშისმომგვრელ ქვეწარმავალს. სტუმარი დაუკითხავად და საკვირველი სიფრ- შეცვლილი, თითქოსდა ტანზე უჩხვლიტესო, – არა! აი, ესაა შიშველი და გამოუცნობი უკიდე-
– საოცრება არაა, გველს გველი რომ მოეკ- თხილით, საძინებელში იმალებოდა. ადამიანის ზეზე წამოვარდებოდა ხოლმე და ფართოდ განო სამყაროთა რთულზე რთული იდუმალე-
ლას?! ჯერ კაცთაგანს არ უნახავს და არც მოდგმაზე ჯერ არ ჰქონდა ნაკბენი, დიდი ცოდ- გახელილი თვალებით უწერტილო სივრცეს ბის ურთიერთობათა ფორმა. ასე, რომ, გველი
გაგონილა... მათ დიდი გველური სიყვარული, ვა არ აწვა იმ ცოდვილიანი მიწის ხვრელისფერ მიაჩერდებოდა. მერმე, მოულოდნელად, გო- დედამიწის ყოველი არსებისაგან განყენებული
მოფერების მათეული ლაკონიზმი და კოსმიური და შავფერ მოფენილ ზურგზე. – ადამიანზე გონებს, რიგ-რიგობით, თვალებში მიაპყრობდა და სამყაროს შავი ხვრელისფერი მარტოხე-
ხაზთჰარმონია გააჩნიათ. გველში სიკვდილის ნაკბენი გველი შორეულში გადაიკარგებაო, – მძაფრ, დაძაბულ, რაღაცისაგან შეშინებულ, ლობა და იდუმალობაა. რატომ? – როგორც
ჯოჯოხეთური მანქანა რომ არ გუგუნებდეს, უძველესი დროიდან უთქვამთ... გაკვირვებულ და გაფანტულ მზერას... ამ მოგახსენეთ, ნაწილობრივ მრავალ ადამიანში
მაშინ მისი ჯილაგი ადამიანის უახლოესი მეგო- აგვისტოს მზის მცხუნვარებამ უფრო და უკიდურესად აფორიაქებულ ქვეყანაში, მარ- და ცხოველშიც ზის ის მიწიერი საწამლავი, რო-
ბარი იქნებოდა, თუმცა, უძველესმა ცივილიზა- უფრო იმატა და აუტანელი მიწიერი თაკარა და- ტოხელა სევდიანი ფაცხა, ცისფერი კუნძული- მელიც გველს აქვს... – გველი დაწყევლილიაო,
ციებმა გველი მაინც იწამეს. აყენა. საშინელი დრო დადგა მზისა და ქვეწარ- ვით იდგა. აქ ყოველივე ნაზი და უჩვეულოდ – ამბობენ, მაგრამ, ამ შემთხვევაში, მგონი, არა-
გველი უსაზღვროდ ლამაზი აღნაგობისაა. მავლის უზომოდ კოსმიური გახელებისა. იმჟა- მშვენიერი იყო, მაგრამ მძლავრი ჰიპნოზური ფერშუაშია წყევლა. უბრალოდ, გველი პლანე-
მისი ტანის მოძრაობის ხაზის განმეორება კი, მად იმდენად უაზროდ აირია და აიწეწა ქვეყა- მუხტით იტენებოდა მისი სივრცე, დრო და გა- ტის ყველაზე ურთულესი, ბუნებით ჩაკეტილი
არც ერთ დიდ მხატვარს არ ძალუძს. შესაძ- ნა, რომ თვალისმომჭრელად გავარვარებული რემო. შორეულად მხოლოდ ორი შავი ნემსიჩხ- და შეუვალი არსებაა...
ლებელია, უახლოვდებოდეს მიქელანჯელოს, მზეც ბუდიდან ამოვარდნამდე ელვარებდა და ვლეტია თვალი იმზირებოდა და ამ უმძაფრეს ტყუპი, მშვენიერი ასულისაგან ხელუხლე-
სანდრო ბოტიჩელის, პიკასოს, მატისის, მოდი- მისგან შეშლილმა გველმა ელვისებური სისწ- ხედვას ჯოჯოხეთური ნელი სისინი ახლდა. ბელი და ნაბრძოლი ქვეწარმავალი, ფაცხის აღ-
ლიანისა და ლადო გუდიაშვილის ჰარმონიულ რაფით გაისრიალა მდუმარე ფაცხასთან და... კატის გვერდით მჯდომი გოგონას წამიერად მოსავლეთის ჩელტის ხვრელიდან ჩრდილივით
ხაზთა სივრცობრივი დინება. რა თქმა უნდა, ახ- ულამაზესი, ლაკონური, ფანტასტიური ხაზი განზე გასვლა და... საპირისპირო ელექტროვე- გაიპარა და თან გაიყოლა ეშმაკის თანმდევი
ლოსაა ეგვიპტური კედლის მხატვრობის საოც- დატოვა ჟანგისფრად ჩაწითლებულ მიწაზე. ლად აირია იქაურობა: ცხოველური ინსტიქტის სიკვდილის მარაგი, რომელსაც მოარული ჯა-
რებანი, იაპონური გრავიურების კოსმიური ამ დროს გაუგონარი და არნახული სასწაული მძაფრმა გრძნობამ გადაურბინა ჟრალთვალე- ლათი თავის დროზე მასაც ჩასცემს მრავლად-
სინარნარე და, ალბათ, მრავალი ბუდისტური მოხდა: მოულოდნელად გველმა მზეს ახედა, ბა, ჩალისფერ კატას... თვალის ხედვა რომ ვერ ცოდვილიან კისერში...
უძველესი ხელოვნების ნაწარმოებთა არაამქ- თვალი გაუსწორა და გავარვარებული მზე დამ- მოასწრებს, დროის ისეთ მონაკვეთში, მტა- კატის სხეულს შერჩენილი, ფუნქციამოხ-
ვეყნიური ტალღისებური დინება. გარკვეული ნაშავესავით შეტორტმანდა. მერმე, დასიცხუ- ცებლის უთვალავმა ნიუანსმა გადაირბინა მის დილი ერთი ნაკვეთი სიკვდილიც იქაურობას
დროის შემდეგ, ქვეწარმავლურად ნასიამოვნე- ლი და უგონო ქვეწარმავალი გამეტებით ეტაკა სხეულში და, ამ უცნაურ არეში, მას უსწრაფესი ტოვებდა, უდანაშაულო კატის დაგესლილი
ბი გველი, შეუმჩნევლად გარეთ განარნარდე- ფაცხის ქვედა სარტყელს და როცა მკვრივი და ტეხილი ხაზის მუქი ლანდი მოჰყვა, ელვისებუ- გვამიღა ეგდო ამ უზომოდ აფორიაქებული კე-
ბოდა და ოდნავ თავაწეული გაემართებოდა სა- უდრეკი მასა დახვდა, წივილისმაგვარი სისინით რი დარტყმის ყრუ ხმას, გოგონების განწირუ- რიის გვერდით.
იდუმლო მიწისქვეშა სამალავისაკენ. საკმაოდ ზეციური კამარა შეკრა და, განწირულივით, ლი საშინელი კივილი შეერწყა. ფაცხის კუთხე- სიკვდილის მუხტით გაჟღენთილი სივრცე
შორს ჰქონდა სამარისფერი ხვრელ-სორო და ორრკალად დაგრეხილი დაენარცხა გაქვავე- ში კი, ფიზიკურად განადგურებული, მოყვითა- ნელ-ნელა გამონთავისუფლდა და ვარდისფერ-
იქ ატარებდა აგვისტოს ხვატით აწიოკებულ ბულ მიწას და... ჩამავალი მზის ფერის სისხლ- ლო, ჭაობისფრადქცეული კატის გვამი ეგდო, მა სიცოცხლემ, მომავლის იმედად, ისევ შეავსო
დღეებს. გვიან ღამეს კი, ისევ გადასერავდა მა იდინა. იმქვეყნიური სისინის მაგვარს მოჰყ- რომელსაც წვრილი ჭრილობა მოუჩანდა თვა- იქაურობა... ქვეწარმავალი საბოლოოდ გაცლო-
ჩახუთულ სივრცეს და ლანდივით შეიპარებო- ვა კაცთათვის წარმოუდგენელი გველურ გამ- ლებშუა, შავზოლებიან, ოდნავ ჩაღრმავებულ და იქაურობას და, ამ მძიმე შემთხვევის მერმე,
და ტყუპის ფაცხაში, ამჟამად, უფრო – ლუკ- დინარე ხაზთა სვლა და, როს იპოვა ფაცხაში შუბლში... უბედურს, პირში სისხლი დაგუბე- აღარასოდეს გაკარებია ფაცხის არე-მარეს...
მის საშოვნელად. დიასახლისებს რძის ქვაბი შემავალი არე, ადამიანთა სამყოფელის მშვიდ ბოდა და ბოლო ამოკვნესისას გადმოანთხია...
რომელსაც ახლა ყველგან აკეთე- საიდან მომდინარეობს ტერმინი სეთის სამეფო კარიდან დაატყდა საქართველოს დედაქალაქი თბილი-
ნომადი ბართაია ბენ. ბასრი წვერი აქვს, რამდენადაც ‫[ جرگ‬გორჯ]-ი]? თავს რისხვად თავის მეუღლეს, სი „ოთხას წელს ქონებული სპარს-
თავისი ხანგრძლივი ისტორიის სხეულში ადვილად შედის, იმდენად ‫[ جرگ‬გორჯ]-ი მომდინარეა სა- შუშანიკს გამაზდეიანებული ვარ- თა მტერს ხელითგან გამოჰგლიჯა”
მანძილზე სრულიად ირანს სამჯერ მისი გარეთ გამოტანა ძნელია. თუ შუალო სპარსული ტერმინიდან სქენ პიტიახში და ქრისტიანობის [ჯავახიშვილი 1965; 204]. სინამდვი-
ჰქონდა და აქვს დამოუკიდებელი ხორცს არ ამოგლეჯენ, ისე არ ვარუ. უარყოფა და მაზდეიანობის მიღება ლეში კი დავით მეფემ (1889-1125)
სახელმწიფოებრიობა, ერთხელ – გამოვა(‫کومت‬- ‫زاخباب هک تسیریت‬ ენათმეცნიერულად დადასტუ- უბრძანა, რასაც, შუშანიკის მხრივ, არაბებს გამოჰგლიჯა ხელიდან
აქემენიდების დროს (ძვ.წ.-აღ-ით V– ‫دنزاسیم یاج رهب نونکا و دشابیم‬ რებულია, რომ საშუალო ირანული უკიდურესად მძაფრი რეაქცია და თბილისი და არა სპარსელებს. ცხა-
III სს.), მეორედ – სასანიდებისა (III– ‫رد کنانچ دشاب یاشگدنب ار شناکیب‬ ვAახალ სპარსულში გადმოდის გ ტრაგიკული აღსასრული მოჰყვა. დია, რომ მემატიანე სპარსში გუ-
VII სს.) და, მესამედ – მოყოლებული ‫زا ندیشک نورب نکیلو دور ناسا نت‬ ბგერად [ირან. ენათ. საფუძვლე- აღნიშნული ნაწარმოები V სა- ლისხმობს ზოგადად მაჰმადიანს.
სეფიანთა ხანიდან (XVI–XVIIIსს.) ‫دنریگن زاب تشوگ ات دشاب راوخشد نت‬ ბი, 1982]. ვარუ-იდან გორჯ-ამდე უკუნის მხატვრული ძეგლია. ეს გარდა ამისა „მონღოლთად-
– დღემდე. სამივეჯერ, საქართვე- ‫)دیاین نوریب‬იქვე მოყვანილია X სა- ფონეტიკური გზა ასეთი იქნებოდა: არის საქართველოში სასანიანთა როინდელ ისტორიაში” სპარსი მოხ-
ლოს აღმოსავლეთი ნაწილი, ირანის უკუნის სპარსელი პოეტის ამარეს ვარუč ->გორუč ->გორč ->გორჯ. (III–VIIსს.) ბატონობის ხანა, რომე- სენიებულია შემდეგ სინტაგმებში
პოლიტიკური გავლენის ქვეშ იმყო- შემოქმედებიდან ერთი ბეითი: გორჯის ფონეტიკური ვარიან- ლიც აღინიშნება მაზდეიანობასა „სპარსნი ტფილელნი”, „სპარსნი
ფებოდა. ‫کوکب درب تسد هجاوخ رسب‬ ტებია: გურჯ//გორზ//ქორჯ//ქორზ// და ქრისტიანობას შორის დაპირის- ბაღდადელნი”, „სპარსნი ხუარაზ-
მართალია ირან-საქართველოს ‫کومت ریتی دزب ار وا هجاوخ‬ ქურზ//ქურჯ [წერეთელი 1993; 92- პირებებითა და ქართველთა მხრივ მელნი” [ჟამთააღმწერელი 1959;
პოლიტიკური ურთიერთობა არ იყო ხოჯას ვაჟმა კაკბისკენ წაიღო 105]. სპარსელთა ბატონობის წინააღმ- 685], სადაც სპარსში, ეთნიკურ
მუდმივი, მაგრამ, შეიძლება ითქვას, ხელი, თვით ვარუčან კი მომდინა- დეგ მიმართული ეროვნულ-განმა- სპარსელთან ერთად, უნდა ვიგუ-
ურთიერთობა კულტურის სფერო- ხოჯამ მას თამუქის ისარი ეს- რეა ძველი სპარსული ტერმინიდან თავისუფლებელი ბრძოლებით. ლისხმოთ არასპარსელიც, ზოგა-
ში, ამ ორ ქვეყანას შორის, სხვადას- როლა. – ვრკან (ან სუფიქსი აწარმოებს რა თქმა უნდა, ასეთ დროს სპარ- დად მაჰმადიანი.
ხვა ეპოქაში, სხვადასხვა ფორმით, შოთა რუსთველის „ვეფხისტ-
ყოველთვის არსებობდა. ყაოსნის” პროლოგში, სადაც საკით-
ქართველები და ირანელები
ჩვენ დაგვაინტერესა, ისტო- ხი ეხება ნაწარმოების ამბის წარ-
რიულად თუ როგორ აღიქვამდნენ მომავლობას, ერთი ასეთი ტაეპია –
ერთმანეთს ქართველები და ირანე- „ესე ამბავი სპარსული, ქართულად
ლები. ნათარგმანები” [რუსთველი 1966;
ნაშრომი ორი ნაწილისაგან შედ-
გება. პირველ ნაწილში მიმოხილუ-
ლი იქნება თუ რა წარმოდგენისანი
ერთმანეთის წარმოდგენაში 9/1]. მაგრამ ესე ამბავი, რომელზე-
დაც, ასე ვთქვათ, შექმნილია აღნიშ-
ნული პოემა, არსად არსებობს.
არიან ირანელები ქართველებზე, მაშინდელი ლიტერატურული
მეორეში კი. პირიქით – ქართველე- კანონების მიხედვით, პოემა რაიმე
ბი ირანელებზე. ნაცნობ ამბავზე უნდა აგებულიყო.
პოეტი სპარსულ ამბავში გულისხ-
რა წარმოდგენის [ასადი თუსელი, 1319].
ორივე მაგალითის მიხედვით
მობდა უცხო ამბავს, კარგ ამბავს.
ასე, რომ, XII საუკუნეში სპარ-
არიან ირანელები ნათლად ჩანს, რომ აბხაზური, ანუ
ქართული ისარი თამუქი ირანელთა
სი ქართველთათვის დადებითი
შინაარსის მატარებელი ტერმინი
ქართველებზე? წარმოდგენით განთქმული ყოფილა.
ახლა კი ჩავიხედოთ ფახრ ედ-
გახდა.
ყურადსაღებია ის, რომ XII
ქართველი და საქართველო
ძველ, საშუალო და ახალ სპარსულ- დინ გორგანელის „ვეის ო რამინში” საუკუნეში დიდი იყო სპარსული
ში შემდეგი ტერმინებით აღინიშ- („ვისრამიანი”). ლიტერატურის გავლენა ქართულ
ნებოდა: ძველ სპარსულში – ვრკან ნაწარმოების ერთ-ერთ თავში – მწერლობაზე, რასაც არ შეიძლება
[წერეთელი 1993; 92-105], საშუალო „რამინის ჩასვლა გორაბში და გულ- დადებითი განწყობა არ მოჰყოლო-
სპარსულში წარუčან [ჩხეიძე 1993; ზე გამიჯნურება” – ვკითხულობთ და სპარსელთა მიმართ.
107-118] და ახალ სპარსულში – შემდეგ ბეითს: აქვე აღვნიშნავთ, რომ მონ-
აბხâზ და გორჯ. ‫زاخبا ز ناکفا ریت دروآ مشچ هب‬ ღოლთა გამოჩენის შემდეგ, სპარსს,
რამდენადაც ვრკან და ვარუčâნ როგორც ზოგადად მაჰმადიანის
ნიშნავს „მგელთა ქვეყანას” და მგე- ‫ز هرارج دروآ فلز هب زاوهآ‬ აღმნიშვნელ ტერმინს, უარყოფითი
ლი ირანელთათვის სიძლიერისა ნიშნით, ჩაენაცვლა თათარი, რამაც
და სიმამაცის სიმბოლოა, ნათელი თვალით მოეყვანა მოისრე გარკვეულწილად შებღალა ის იმი-
ხდება თუ რა წარმოდგენისანი ყო- აბხაზეთიდან, ჯი, რომელიც სპარსს ქართველის
ფილან ირანელები ქართველებზე, ზილფით მოეყვანა მორიელი წარმოდგენაში თურქ-სელჩუკთა
როცა ამ ტერმინებით აღნიშნავდ- აჰვაზიდან. გეოგრაფიულ სახელებს). სელის ხატი დადებითად არ აისახე- ბატონობისას ჰქონდა მოპოვებული,
ნენ მათ. [გორგანელი1971; 326]. ქართველს არც XV საუკუნის ბოდა ქართველის წარმოდგენაში. რადგან თათარში, იგივე თათარ-მონ-
სხვა წყარო, ამ საკითხთან და- ეს პოეტური მეტაფორა ასე შემდეგ დაუკარგავს ის დადებითი VII საუკუნეში, არაბების გამო- ღოლში, იგულისხმებოდა მხოლოდ
კავშირებით, ძველსა და საშუალო გაიხსნება: „თვალით მოეყვანა სემანტიკური დატვირთვა, რაც მა- ჩენასთან ერთად, ისტორიის არენი- ველური და დამანგრეველი ძალა.
სპარსულში ჩვენთვის უცნობია, (გულს) მოისრე აბხაზით” ნიშნავს ნამდე გააჩნდა ირანელთა წარმოდ- დან მიდიან სასანიდები. სხვა ვითარებაა ირან-საქართ-
ხოლო რაც შეეხება ქართველთა – გულს თვალებში თითქოს მოისრე გენაში, ამის დასტურია განსაკუთ- ირანში გაბატონდნენ არაბები. ველოს შორის სეფიანთა ხანაში
აღმნიშვნელ ახალ სპარსულ ტერ- აბხაზი ჰყავდა, ისე სტყორცნიდა რებით სეფიანთა ხანა (XVI-XVIII სს.), ასევე გაბატონდნენ არაბები სა- (XVI–XVIIIსს.). განსხვავებით XII სა-
მინებს აბხაზსა და გორჯს, მათ (წამწამთა) ისრებს (რამინს). როცა ირანის სამხედრო-პოლიტიკუ- ქართველოზე. უკუნისგან, ამ დროს ირანი არის და-
შესახებ მრავალი სპარსული წყა- „ზილფით მოეყვანა მორიელი რი და კულტურული სფერო, შეიძ- ამ დროს ქართველებს და სპარ- მოუკიდებელი სახელმწიფო, ხოლო
რო არსებობს, სადაც ნათლად ჩანს აჰვაზიდან” ნიშნავს: გულს აჰვა- ლება ითქვას, მთლიანად ქართველ- სელებს ერთმანეთთან პირდაპირი საქართველო ფეოდალურ სამთავ-
ირანელთა დამოკიდებულება ქართ- ზის მორიელივით დახვეული თმები თა არენად იყო ქცეული და გურჯები პოლიტიკური შეხება არა აქვთ. როებად დაქსაქსული ქვეყანა.
ველთა მიმართ. ჰქონდაო. უმნიშვნელოვანეს ძალას წარმოად- ორივენი, ასე ვთქვათ, ერთი ბატო- მართალია, ამ დროსაც არანაკ-
განვიხილოთ ცალ-ცალკე: აჰვაზის მორიელი ცნობილი ყო- გენდნენ მთელს ირანში. ნის მსახურნი არიან. ლები რაოდენობით შემოდის საქარ-
აბხაზი ფილა თავისი დახვეულობით, დაგ- გურჯი დღემდე რჩება ირა- XI საუკუნის მეორე ნახევრიდან, თველოში სპარსული ლიტერატურა,
X-XV საუკუნეებში, აღმოსავლე- რეხილობით. ნელთა წარმოდგენაში სიმამაცისა ირანსა და მახლობელ აღმოსავლეთ- ვიდრე XII საუკუნეში, რასაც არ
თის ქვეყნებში, მათ შორის ირანში, ამ მაგალითებიდან დასტურდე- და სილამაზის სიმბოლოდ. მაგა- ში პოლიტიკურ არენაზე გამოდიან შეიძლება დადებითად არ განეწყო
ქართველთა და საქართველოს აღ- ბა, რომ XI საუკუნის სპარსულენო- ლითად, თანამედროვე სასაუბრო თურქ-სელჩუკები, რომლებმაც ქართველი ხალხი ირანელთა მი-
მნიშვნელი ტერმინი იყო აბხაზ-ი, ვან სამყაროში იმდენად საყოველ- სპარსულში ‫[ یجرگ‬გორჯî], გარდა ირანში სპარსული ენის თურქულით მართ, მაგრამ ირან-საქართველოს
რომელიც ჯერ კიდევ მთლიანად თაოდ ყოფილა ცნობილი აბხაზი, ქართველისა, ნიშნავს ლამაზს. სინ- ჩანაცვლების მძიმე პროცედურას, შორის არსებულმა მწვავე პოლი-
ფარავდა საქართველოს (XI– ანუ ქართველი და აბხაზური, ანუ ტაგმაში ‫[یجرگ هچب‬ბაčე-იე გორჯი] თავის ფუნქციებში სპარსულის და- ტიკურმა კოლიზიებმა, რაც კიდევ
XIIIსს.), ხოლო შემდეგ (XIII–XVსს.) ქართული ისარი, რომ ისინი იმ – გურჯი ბავშვი –‫[یجرگ‬გორჯî]-ის ტოვება არჩიეს. უფრო გამწვავდა კავკასიაში რუსუ-
– მის დასავლეთ ნაწილს. მიზეზი დროის სპარსულ მხატვრულ აზ- მნიშვნელობაა არა ქართველი, არა- ამგვარად, თურქ-სელჩუკთა იმ- ლი ძალის გამოჩენის მერე, ყველა-
ამისა VIII საუკუნეში საქართველოს როვნებაში მეტაფორადაც კი ქცე- მედ – ლამაზი. შესაბამისად, ‫هچب‬ პერიის ფარგლების გაფართოებას- ფერი გადაფარა. აღა-მაჰმად-ხანის
ძირძველ კუთხეში აფხაზეთში „აფ- ულა. ‫[یجرگ‬ბაčე-იე გორჯი], გადატანი- თან ერთად, სპარსულ ენას მანამდე მიერ 1795 წელს თბილისის გადაწ-
ხაზთა სამეფოს” ჩამოყალიბება და XI–XV საუკუნეთა სპარსული თი მნიშვნელობით, ნიშნავს ლა- არნახული გასაქანი მიეცა და ამ ვამ კი ქართველის წარმოდგენაში,
დასავლეთ საქართველოს დედა- წყაროებიდან იმ ადგილების მოხ- მაზ ბავშვს. ასევე ნიშნავს გორჯი ენაზე ჰქმნიდნენ იმპერიაში შემავა- ირანელის სახით, საბოლოოდ ჩამო-
ქალაქად ქუთაისის გამოცხადება მობა, სადაც აბხაზი ნიშნავს ქართ- ლამაზ ბავშვს სხვა აღმოსავლურ ლი სხვადასხვა ეროვნების ხალხები აყალიბა მტრის ხატი.
იყო, რომელიც ბაგრატ III-ის დროს ველს და საქართველოს და, ამავე ენებშიც, მაგალითად – არაბულში თავიანთ უკვდავ ქმნილებებს. ეს მომდევნო ორი საუკუნის გან-
ერთიანი საქართველოს დედაქა- დროს, დადებითი ნიშნის მატარე- [ჯაფარიძე 1993; 143]. პროცესი გაგრძელდა მონღოლთა მავლობაში კი, რაც ირან-საქართვე-
ლაქი (975-1014) გახდა. ბაგრატ ბელია, შორს წაგვიყვანდა. მათგან ამგვარად, ისტორიულად, ქარ- და თემურელთა ბატონობის ხანა- ლოს შორის გაწყდა ურთიერთობანი
მეფის ტიტულატურაც იწყებოდა მხოლოდ ხაყანი შირვანელის (1120- თველთა აღმნიშვნელი ორივე ტერ- შიც და ასე შეიქმნა ის დიდი ლიტე- და ქვეყანა რუსეთის პოლიტიკური
ასე – „მეფე აბხაზთა” შემდეგ მოჰ- 1199) ერთ რობაიზე შევაჩერებთ მინი – აბხაზი და გორჯი ირანელში რატურა, რომელსაც შემდეგ მსოფ- გავლენის ქვეშ მოექცა, ქართველ-
ყვებოდა – რანთა და კახთა. ასე ყურადღებას: მხოლოდ დადებით ემოციებს აღძ- ლიოში სახელგანთქმული სპარსუ- თა წარმოდგენაში ირანელის სახით
რომ აბხაზებში იგულისხმებოდნენ ‫ییور یمور یوم بیلص قشع زا‬ რავს. ლი კლასიკური მწერლობა ეწოდა. მტრის ხატს, თუ არაფერი მომატე-
ქართველები და არა – დღევანდელი ‫ییوگ یجرگ متشگ نیشن زاخبا‬ არც ამ დროს, XII საუკუნეში, ბია, არაფერი დაკლებია.
‫ییوم ییوم هک شمتفگب سب زا‬ როგორც არაბობისას, საქართვე- მოგვიანებით სპარსის სინონიმი
გაგებით აფხაზები, ანუ აფსუები,
რომლებიც XVI საუკუნის მერე ჩა- ‫ییوم مه نابز و منابز یوم دش‬ რა ლოსა და ირანს, არა აქვთ ერთმა- გახდა ირანელი (ირანის ძვ. სპარს.
ხვეულთმიანი ლამაზის სიყვარუ- ნეთთან პირდაპირი პოლიტიკური სახელწოდებაა – Aრიყâნâმ, ავეს-
მოსახლდნენ ჩრდილოკავკასიიდან
აფხაზეთის ტერიტორიაზე და აფხა- ლით აბხაზეთის (საქართველოს) წარმოდგენის კავშირები, რადგან ისინი სხვადასხ- ტური – AAირყანამ და საშ. სპარს.
ზებად გამოაცხადეს თავი.
აბხაზ-ი, ანუ ქართველი, ირა-
მკვიდრი და ქართულად მეტყველი
გავხდი. არიან ვა პოლიტიკურ მდგომარეობაში იმ-
ყოფებიან – საქართველო არის და-
Eრâნ [დეჰხოდა 1372], რომელიც
ასევე უარყოფითი შინაარსის მატა-
ნელთა წარმოდგენაში არის სიმა-
მაცისა და სილამაზის სიმბოლო,
იმდენი ვუთხარი მას მოი, მოი,
რომ ენა თმასვით დამიწვრილდა
ქართველები მოუკიდებელი სახელმწიფო, ხოლო
ირანი – თურქ-სელჩუკთა იმპერი-
რებლად იქცა ქართველისთვის.
ამგვარად, ირანელთა აღმნიშ-
ნათქვამის დასტურად მოვიხმობთ და თმები მექცა ენად.
[ხაყანი, 1979; 742].
ირანელებზე აში შემავალი ქვეყანა. თუმცა ამას
სრულებით არ შეუშლია ხელი იმი-
ვნელი ტერმინები – სპარსი, ყი-
ზილბაში და ირანელი, ქართველის
რამდენიმე მაგალითს სპარსული
წყაროებიდან. მსგავს წყაროებზე დაყრდ- ქართველები ირანელთა აღსა- სათვის, რომ, ირან-საქართველოს წარმოდგენაში დღემდე მხოლოდ
ტერმინი აბხაზ-ი სპარსულ წყა- ნობით, შეიძლება ითქვას, რომ ამ ნიშნავად იყენებენ შემდეგ ტერმი- შორის არსებულიყო კულტურული უარყოფითი ემოციების აღმძვრე-
როებში პირველად თავს იჩენს XI დროს, ირანელთა წარმოდგენით, ნებს: სპარსი, ყიზილბაში, ირანელი. ურთიერთობანი – ამ დროს სპარ- ლი იყო. დღეს კი, მას მერე, რაც
საუკუნის ირანელი პოეტების ასადი აბხაზი, იგივე ქართველი ყოფილა: ჩვენთვის უცნობია თუ რა წარ- სულიდან ქართულში შემოედინება საქართველო 1992 წლიდან და-
თუსელის „სპარსულ ლექსიკონსა” განთქმული მეომარი (მოისარი) და მოდგენისანი იყვნენ ქართველები დიდი რაოდენობით მსოფლიო მნიშ- მოუკიდებელი ქვეყანა გახდა და
(შენიშნა გ. ბერაძემ) და ფახრ ედ- მშვენიერი გარეგნობის. ირანელებზე ქრისტიანობის მიღე- ვნელობის მხატვრული ლიტერატუ- ირანთან შეძლო პირდაპირი კავში-
დინ გორგანელის პოემა „ვეის ო გურჯი ბამდე, მაგრამ ცნობილია, თუ რო- რა. არსებულმა ვითარებამ ტერმინ რების დამყარება, სრულიად ახა-
რამინში”. ერთ შემთხვევაში შექე- როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, გორ აღიქვამდნენ ჩვენი წინაპრები სპარსის სემანტიკური ველის გა- ლი რეალობის მოწმენი ვხდებით.
ბულია აბხაზური ისარი, მეორე შემ- ქართველსა და საქართველოს ირა- ირანელებს ქრისტიანობის მიღების ფართოება გამოიწვია. სპარსი უკვე ირანი და საქართველო, რომელთა
თხვევაში – აბხაზი, როგორც კარგი ნელები, ისტორიის სხვადასხვა შემდეგ. გასცდა ეთნოსის აღმნიშვნელი ურთიერთობანი საუკუნეთა სიღრ-
მოისარი. მონაკვეთზე აღნიშნავდნენ შემდე- ტერმინი სპარსი პირველსავე ტერმინის ჩარჩოს და მაჰმადიანის მიდან იღებს სათავეს, პირველად
ჯერ მივმართოთ ლექსიკოგრა- გი ტერმინებით: ძველ სპარსულ- ქართულ მხატვრულ ნაწარმოებში, აღმნიშვნელ საერთო ტერმინად განიხილავენ ერთმანეთს როგორც
ფიულ მასალას: ში – ვრკâნ, საშუალო სპარსულში იაკობ ხუცესის „შუშანიკის წამება- იქცა. სპარსში უკვე იგულისხმება თანაბარ პოლიტიკურ ერთეულებს
ასადი თუსელის „სპარსულ ლექ- – ვარუčან დაახალი სპარსულში – ში”, დასტურდება და იგი მხოლოდ არა მხოლოდ ეთნიკურად სპარსე- და ჩვენ თვალწინ იმსხვრევა მტრის
სიკონში” ერთ-ერთი ლექსიკური აბხâზ და გორჯ. უარყოფით ემოციებს აღძრავს ლი, არამედ, ზოგადად, მაჰმადიანი ის ხატი, რომელიც, ირანელის სა-
ერთეული –‫[ کومت‬ტამუკ]-ი განმარ- XV საუკუნის შემდეგ სპარსულ ქართველი კაცის წარმოდგენაში, [გაბაშვილი 1985, 12], ასე მაგა- ხით, ბოლო საუკუნეებში, ქართვე-
ტებულია ასე: ისარია აბხაზური, წყაროებში ქრება ტერმინი აბხაზი ვინაიდან სწორედ სასანიანთა სპარ- ლითად: „ქართლის ცხოვრებაში” ლი კაცის წარმოდგენაში იყო ჩამო-
და მის ნაცვლად ჩნდება ‫[جرگ‬გორჯ]. ვკითხულობთ, რომ დავით მეფემ ყალიბებული.
პოემა ,,ვეფხისტყაოსანი” პოეტური გენიის მონასტრის სვეტზე გა- წირე მიწა თავნარული აძიკურსა ეკლესიასა სა-
სრულყოფილი ქმნილებაა. იგი შედის მსოფლიო მოსახული რუსთველის ლოცავად სულისა ჩვენისა. ვინ შეუცვალოს, ანუ
კლასიკური პოეზიის უდიდეს ნაწარმოებთა ფრესკის ურთიერთო- ლოცვისაგან კიდე რასაც ვნუკევდეს კრულ იყოს
საგანძურში. იგი სასურველი წიგნი გახდა არა ბის საკითხი. პალეოგ- ღმრთისა დაუსაბამოისა პირითა ამინ.”
მარტო არისტოკრატულ წრეში, არამედ საზო- რაფიული მონაცემების ეკლესიის დასავლეთ კედელში ჩასმულია
გადოების დაბალ ფენებში: მეომრებში, ხელოს- მიხედვით, მან აღაპი ერთი მთლიანი ქვა. ეს ქვა წარმოადგენს ბარე-
ნებში, გლეხებში. ვინც წერა-კითხვა არ იცოდა, XII-XIII საუკუნეთა მიჯ- ლიეფს, რომელზეც გამოქანდაკებულია ოთხი
მოსმენით სწავლობდა სხვისგან წაკითხულ და ნით დაათარიღა, ხოლო მამაკაცი, ჩაცმული ძველ ქართულ საერისთავო
ამბად მონათხრობი პოემის სიუჟეტს, მისი გმი- აღაპთა წიგნების ჩა- ტანსაცმელში. ისინი დგანან, ყველას ერთნაირი
რების საარაკო თავგადასავალსა თუ ბრძნულ ნაწერების ხასიათისა წვერი აქვს (მეტად გრძელი) და ყველას ერთნა-
აფორიზმებს. და ჯვრის მონასტრის ირად აქვს შეხრილი ხელები.
ვინ იყო ამ უბადლო წიგნის დამწერი? განახლება-შეკეთების ბარელიეფზე არსებული წარწერა აკად. ნ
თხზულების ავტორზე პირდაპირი ცნობები არ ისტორიის გათვალისწი- ბერძენიშვილის აზრით, შესრულებულია XI-XIII
ჩანს საქართველოს ისტორიული და კულტუ- ნებით, დაადგინა, რომ საუკუნის ასომთავრულით და მისი წაკითხვა ასე-
რული ცხოვრების ამსახველ ადრეულ საუკუნე- რუსთველის ფრესკაც თია: ,,ქ.ე. ადიდე შოთაი და გამრკლ ბეშქენ და ვა-
თა დოკუმენტებში. ის ხომ გამოჩენილი პიროვ- იმავე ეპოქაში უნდა ყო- რაზ ბაკრ”. „ქრისტე შეიწყალე იჩქატ მონა მათსა
ნება იქნებოდა იმდროინდელ საზოგადოებაში, ფილიყო დახატული და, მრთელობას, ან მართვილობას”...
როგორც ნიჭით და განათლებით, ასევე ოფიცი- რომ, სვეტზე გამოსა- პ.ინგოროყვას აზრით, ბარელიეფზე გამოსა-
ალური თანამდებობით! ხული ,,რუსთველი” და ხული პირები, შოთას გარდა, ორბელებია. აკად.
,,რუსთაველი” გეოგრაფიული ადგილიდან აღაპში მოხსენიებული ნ.ბერძენიშვილი არ ეთანხმება მას და თვლის, რომ
მიღებული გვარ-წოდებაა. შუა საუკუნეებში შოთა მეჭურჭლეთუ- შოთა, გამრეკელ და ვარაზბაკურ ორბელთათვის
დიდებულები და აზნაურები თავის ძირითად ხუცესი, ერთი და იგივე დამახასიათებელი სახელები მაინცდამაინც არაა.
გვართან ერთად ატარებდნენ მამულის ან ცი- პირია (ელ. მეტრეველი, ისინი რომ დიდკაცები არიან, თითქოს უცილობე-
ხე-ქალაქის აღმნიშვნელ გვარ-წოდებასაც, რაც „მასალები იერუსალი- ლია. ესენი შეიძლება იყვნენ ფეოდალური სახლის
მათი შთამომავლობისათვის უკვე ნამდვილ მის ქართული კოლო- შვილები, რომელთა მოწმობა, დამტკიცება, აუცი-
გვარად იქცეოდა. ასეთი პირები ოფიციალურ ნიის ისტორიისათვის”, ლებელი იყო იურიდიული აქტისათვის (ტ.1.272
საბუთებში იხსენიებოდნენ ან ორივე გვარით 1962 წ.). გვ.).
– ზოგადით და კერძოთი (მაგ. სარგის მხარგრ- შოთა რუსთაველის ისტორიკოსი ნ.შოშიაშვილი დეტალურად გა-
ძელ-თმოგველი, შალვა თორელ-ახალციხელი ბიოგრაფიის მკვლევა- ნიხილავს ამ წარწერას და აღნიშნავს, რომ აქ გამ-
და სხვა) ან მხოლოდ კერძო, ანუ ახალი გვარით რი გვერდს ვერ აუვ- რეკელის თორელობა არავითარ ეჭვებს არ უნდა
(მაგ. სარგის თმოგველი, შალვა ახალციხელი, ლის ერთ ისტორიულ იწვევდეს. ეს სახელი XII-XIV სს-ში, თორელთა გარ-
თორღვა პანკელი და სხვები). ბარელიეფს, რომელიც და, სხვა დიდებულთა გვარში არ გვხვდება, რომ
პირველი ლიტერატურული ძეგლი, სადაც დაცულია ორბელიანთა თორელთა საგვარეულოს შეიძლება მივაკუთვ-
მინიშნება არის ,,ვეფხისტყაოსნის” ავტორის ძველ სამფლობელოში, ნოთ არა მარტო გამრეკელი, არამედ ვარაზ-ბაკუ-
სახელზე, ესაა XVI საუკუნის დასაწყისში სად- მდინარე ალგეთის ხე- რიც. XI საუკუნის ქართული ისტორიული წყარო
გერის ეკლესიის დეკანოზის სვიმიონ შოთას- ობის სათავეებში, ერთ ,,მატიანე ქართლისა” იხსენიებს ერისთავთ-ერის-
ძის (ანუ შოთაშვილის) მიერ ლექსად დაწერილი ძველ ნასოფლარში, თავს, ვარაზ-ბაკურ გამრეკელს, რომელსაც, ბაგ-
ანდერძი. ეს ანდერძი აღმოაჩინეს და გამოაქ- რომლის სახელია აძიკ- რატ IV-ის ბრძანებით, 1065 წლის ახლოს, შეუპყ-
ვეყნეს ილია აბულაძემ და ქრისტინე შარაშიძემ ვი. იგი მდებარეობს რია სომეხი მეფე კვირიკე და მისი ძმა სუმბატი.
1941 წელს. არსებული შოთას პორტრეტის ადგილის დადგენა დაბა მანგლისის დასავ- ეს ვარაზ-ბაკურ-გამრეკელი, დ. მუსხელიშვილის
გვარი შოთასძე (შოთაშვილი) რომ სახელ ,,შო- ლეთით, 12 კილომეტრის დაშორებით. აზრით, თორელი უნდა იყოს. ჩვენი აზრით, ამ შემ-
ისევ რუსთაველის
თადან” მომდინარეობს, ამას, ალბათ, მტკიცება
არ სჭირდება, მაგრამ უნდა გარკვეულიყო, რო-
და მისი ზუსტი აღწერილობის მოპოვება. ეს გა-
აკეთა ცნობილმა მეცნიერ-ლექსიკოგრაფმა ნიკო
მელი შოთა იგულისხმებოდა ამ გვარის მამამთავ- ჩუბინაშვილმა. მან 1845 წელს, პალესტინაში მოგ-
რად. დეკანოზი სვიმიონი თავმოწონებით ლაპარა- ზაურობის დროს, გადმოხატა მონასტრის სვეტზე
კობს თავის გვარზე. ამის ერთი მიზეზი ისაა, რომ არსებული რუსთაველის სურათი და სიტყვიერათ
შოთასძენი სადგერის ეკლესიაში არსებულ წმინ- აღწერა მისი ადგილმდებარეობა, შოთას გარეგნო-
და გიორგის ნაწილიანი ჯვრის მცველნი და მხლე- ბა და ჩაცმულობა.
ბელნი ყოფილან, ხოლო თვითონ მას ოქროთი და 1883 წელს იერუსალიმში იყო პეტერბურგის
ვერცხლით მოუჭედია ეს სასწაულმოქმედი ჯვა- უნივერსიტეტის პროფესორი ალექსანდრე ცაგა-
რი. სვიმიონ შოთას ძის სიამაყის მეორე მიზეზი, რელი. მან გადმოიღო ჯვრის მონასტრის სვეტზე
მკვლევართა აზრით, ის უნდა იყოს, რომ ის თავს რუსთაველის პორტრეტთან არსებული წარწერა.
,,ვეფხისტყაოსნის” ავტორის შთამომავლად ან ნა- მანვე გამოაქვეყნა ნ.ჩუბინაშვილისეული აღწერი-
თესავად თვლის. უფრო გვიანდელი წყაროებიდან ლობა, საკუთარი დაკვირვების შედეგიც და დაად-
ვიცით, რომ რუსთველს ,,შოთა” ერქვა. როგორც გინა, რომ ჯვრის მონასტრის სვეტზე დახატული
ჩანს, ეს იცოდა დეკანოზმა სვიმიონმაც. უფრო მე- მოხუცი შოთა რუსთაველი ერის კაცია და არა
ტიც, მას ისიც სცოდნია, რომ სახელოვანი პოეტი ბერი.
მისი შორეული წინაპარი იყო და ამით კანონიერად 1902 წელს ნიკო მარმა იერუსალიმში, ჯვრის
ამაყობდა. მონასტერში ნახა ხელნაწერი კრებული წმინდან-
,,ვეფხისტყაოსნის” ავტორს ,,რუსთველს” თა და სხვა საპატიო მიცვალებულთა მოსახსენებ-
უწოდებენ XVI-XVIII საუკუნის ქართველი მოღ- ლებით (აღაპებით), სადაც ასეთი ჩანაწერი იყო:
ვაწეები: სერაფიონ საბაშვილი (კედელაური). ,,ამავე ორშაბათსა აღაპი შოთაის მეჭურჭლე-
თეიმურაზ პირველი, ნოდარ ციციშვილი, იოსებ თუხუცესისაი”. „ვინ შეცვალოს შემცაცვანებულ
თბილელი (სააკაძე), არჩილი, ვახტანგ VI, თეიმუ- არს სჯულისაგან ქრისტიანეთასა”. ეს კრებული ნ.
რაზ II, ტიმოთე გაბაშვილი, დავით გურამიშვილი მარის რედაქციით დაიბეჭდა 1914 წელს.
და სხვანი. მაგალითად: 1960 წელს იერუსალიმში გაემგზავრა ექსპე-
ა). თეიმურაზ I (XVII საუკუნის პირველი ნახე- დიცია აკაკი შანიძის, გიორგი წერეთლის და პოეტ
ვარი): ირაკლი აბაშიძის შემადგენლობით. ქართველთა
,,ესენი შოთამ რუსთველმან შეამკო ყოფილი წმინდა სავანე, ჯვრის მონასტერი, მათ
არსთა მკობითა, სავალალო მდგომარეობაში ნახეს. თითქმის ყვე-
თვით მინდობილმა სიბრძნისა, მერე ლა ქართული ფრესკა და წარწერა საღებავით
თამარის ხმობითა”... დაფარული დახვდათ. ქართველთა მოღვაწეობის
ბ). მამუკა მდივანი (1646 წელი): კვალის წასაშლელად იქ, მონასტრის კედელზე,
„ ... შოთამ გალექსა ტარიას და XIX საუკუნის ბოლომდე იყო სურათები ქართვე-
ავთანდილის ქებანი, ლი მეფეების: მირიანის, ვახტანგ გორგასლის, ბაგ-
ნესტანჯარს უქო ციმციმი, თინათინს რატ მეოთხის, ლეონ დადიანის და ქართლის დე-
მოვანებანი”; დოფლის მარიამისა (XVII ს.), საეკლესიო მოღვა-
გ). ნოდარ ფარსადანის-ძე (XVII საუკუნის ნა- წეთა: პეტრე იბერის, პროხორე შავთელის, არსენ
ხევარი): იყალთოელის, იოანე ჭიმჭიმელის, არსენ და იოანე
,,...შოთას აქებდნენ, აწ რიგი მე მომხვდა ქართლის კათალიკოსების, აგრეთვე საერო პირე-
მოლექსობისა, ბის – შოთა რუსთაველის, გრიგოლ არსენავრის,
რუსთველს არ დარჩა უთქმელი, რაც პაატა და ქაიხოსრო წულუკიძეების სურათები.
ოდენ მისწვდა გონება, ექსპედიციის წევრებმა თითქმის საიდუმლოდ,
მისთა ლექსებთა მკითხველსა, სხვა მონასტრის ხელისუფალთაგან დაფარულად, გაწ-
რამცა მოეწონება...” მინდეს რუსთაველის სურათი... ,,გამოჩნდა დი-
დ). არჩილ მეფე (1681 წელი): დებული სახე ბრძენი მოხუცისა, ამაყი, მაგრამ
...შოთას რათ ვერ წაბაძესა”. ღრმად კაეშნიანი ... თითქოს ნაცნობი სახე, საოც-
XVIII საუკუნის მოღვაწე ტიმოთე გაბაშვილი რად ნაცნობი სახე, მთელ სვეტზე აღმართული
,,ვეფხისტყაოსნის” ავტორს უწოდებს შოთას. წმინდანების: იოანე დამასკელისა და მაქსიმე აღ-
ჯვრის მონასტრის აღწერაში ის აღნიშნავს: ,,გუმ- მსარებლის ფერხთა შორის დგას იგი, ხელაპყრო- ნასოფლარში მდებარეობს ძველი ეკლესია, თხვევაშიც, სახელი გამრეკელი უეჭველს ხდის ვა-
ბათს ქვევით სვეტნი გაუახლებია და დაუხატია ბილი (ი.აბაშიძე ,,პალესტინის დღიური”. 1961 წ.). საკმაოდ ვრცელი (სიგრძე 10 მეტრი. განი 6,7 მეტ- რაზ-ბაკურ გამრეკელის თორელობას. ეს გარემო-
შოთას რუსთაველს, მეჭურჭლეთუხუცესს...” აკად. ელენე მეტრეველმა საგანგებოდ განი- რი). ეკლესიის შუა თაღის ქვაზე არსებული წარ- ება კი, თავის მხრივ, საფუძველს იძლევა დავასკვ-
XIX საუკუნეში რუსთველოლოგიური კვლე- ხილა ჯვრის მონასტრის სვინაქსარში ჩაწერილი წერა წაკითხული აქვს აკად. ექვთიმე თაყაიშვილს. ნათ, რომ აძიკვის ბარელიეფში
ვის ერთ-ერთი შენაძენი იყო ჯვრის მონასტერში ,,შოთა მეჭურჭლეთუხუცესის” აღაპისა და იმავე ,,ქ.სახელითა ღმრთისათა მე ვარაზ-ბაკურ შევს- მოხსენებული ვარაზ ბაკური 
 თორელთა საგვარეულოში ცა და, განსაკუთრებით, ზაქარია მხარგრძელიც, ასეთია ისტორიკოს ნ. შოშიაშვილის მოსაზრე- ჩნენ, ნუთუ არ შეიცვალეს გვარი, რომელსაც
მიღებული (თუმცა არც ისე თამარის დროს, მაღლა მიიწევდნენ ფეოდალური ბა ამ საკითზე. რეალური შინაარსი (რუსთავის პატრონობა) უკვე
ხშირად ხმარებულ და არც ისე იერარქიის საფეხურებზე. როგორც ჩანს, ჭიაბერ- მეცნიერთა გარკვეული ჯგუფი თვლის, რომ დაკარგული ჰქონდათ? VIII საუკუნიდან რუვისთა-
დაჩემებულ მხოლოდ ამ საგვარეულოს მიერ, რო- მა და ზაქარიამ ჟინვალისა და რუსთავის თემები ჭიაბერი შოთას მამაა. მაშინ თუ დავადგენთ ჭი- ველთა სახლში რუსთაველთა ცხოვრება სათუოა.
გორც გამრეკელი და კახა) სახელი ყოფილა. არა მარტო თავიანთი სიცოცხლის მანძილზე, აბერის საგვარეულო კუთვნილებას, შეგვიძლია მისმა შთამომავლებმა, ალბათ, სხვაგან გააგრძე-
აძიკვის წარწერაში მოხსენიებული ბეშქენი არამედ შთამომავლობისათვისაც შეინარჩუნეს. შოთას ბიოგრაფია მეტ-ნაკლებად დავადგინოთ, ლეს არსებობა, მაგრამ მათი კვალი გაუჩინარდა
ყველაზე უფრო ჯაყელთა გვარში გავრცელე- ასე, რომ, ჭიაბერის სიგელი და, აგრეთვე, შოთას მაგრამ, სამწუხაროდ, ეს საკითხიც საქართვე- საქართველოს მრავალსაუკუნოვანი ისტორიის
ბული სახელი იყო, მაგრამ ის სხვა გვარებშიც მფლობელობა ჟინვალში, ჭიაბერის სიგელის გან- ლოს ისტორიაში გაურკვეველია. პროფ. შ. მესხია ნანგრევებში და ახლა, ბედნიერ შემთხვევებს
გვხვდება (ვარდანისძეებში, მხეცისძეებში, ჭი- მაახლებლის – შოთა რუსთაველის დასამტკიცებ- თვლის, რომ ჭიაბერის საგვარეულო კუთვნილება უნდა ველოდოთ, რომ აღმოჩნდეს რაიმე ცნობა,
ლასძეებში და სხვა). უნდა გავითვალისწინოთ ლად სავსებით გამოუსადეგარია. ქართულ ისტორიოგრაფიაში გარკვეული არ არის. რომელიც შეავსებდა ოთხ საუკუნოვან სიცარი-
ისიც, რომ ჯაყელებს და თორელებს აქვთ ორივე ჭიაბერი, მიუხედავად იმისა, რომ მანდატურ- ჭიაბერის შესახებ არსებული მასალები ამ მხრივ ელეს VIII საუკუნის ,,რუვისთაველთა სახლიდან”
გვარში გავრცელებული რამდენიმე სახელი (შალ- თუხუცესი იყო და მის, როგორც ქვეყნის საში- რაიმე საგულისხმო დასკვნის გაკეთების შესაძ- XII საუკუნის დასასრულს მოღვაწე შოთა რუსთა-
ვა, ივანე). ამდენად, შესაძლებელია ჯაყელთა ნაო საქმეთა გამგებლის მოვალეობას, საგარეო ლებლობას ვერ იძლევა, უსაბუთო მტკიცებას კი, ველამდე.
საგვარეულო სახელი თორელებშიც ყოფილიყო ომების დროს, ზურგის დაცვა შეადგენდა, ვიდრე ცხადია, მეცნიერული ღირებულება არ შეიძლება გარდა ამისა, როგორც მართებულად აღნიშ-
შემოსული. ბრძოლის ველზე მოქმედება, აქტიურად მონაწი- ჰქონდეს. მაგრამ სავსებით გარკვეულია, რომ: ნავს გ.არაბული თავის ნაშრომში ,,შოთა რუს-
ამგვარად, აძიკვის წარწერაში მოხსენიებული ლეობდა შამქორის ბრძოლაში და მისი გამარჯ- ა). ჭიაბერი ყუბასარისა და ანტონის მსგავსად, თაველის ბიოგრაფია ქართულ მეცნიერებაში”,
ოთხი დიდებულიდან ერთის სახელი (გამრეკელი) ვებით დამთავრების მახარობელიც იყო. ჭიაბერი არის ,,გაზრდილი პატრონის” (გიორგი III-ის); ბ). ზ.ალექსიძეს ჯერ უნდა განეხილა და მოეთხოვა
მხოლოდ თორელებში გვხვდება, ერთი (ვარაზბა- აქტიურად მონაწილეობდა ბასიანის ბრძოლაშიც. ჭიაბერი გიორგი III-მ მეჯინიბეთუხუცესად სწო- უარყოფა შოთას მესხობისა (თორელობისა), რო-
კური) გვხვდება თორელებში და სხვა გვარებშიც როგორც ჩანს, ეს იყო მისი უკანასკნელი სამსახუ- რედ ორბელთა აჯანყების შემდეგ დააწინაურა; გ). მელსაც დღეისათვის საკმაოდ არგუმენტირებული
(საერთოდ, იშვიათად ხმარებული სახელია), ერთი რი სამეფო სახლის წინაშე. ამის შემდეგ ჭიაბერი ორბელთა აჯანყების შემდეგ სამოხელეო წყარო- საფუძველი აქვს (ნ.შოშიაშვილის, ს.ცაიშვილის,
(ბეშქენი) გვხვდება ჯაყელებშიც (უფრო ხშირად) თამარის ისტორიკოსების თხზულებებში აღარ ში ფართოდ გაეხსნა გზა წვრილ მსახურთა აზნა- რ.ფირცხალაიშვილის გამოკვლევები).
და სხვა გვარებშიც. ამიტომ, თუ კი აძიკვის წარ- იხსენიება. იგი ბასიანის ბრძოლის ახლო დროს – ურებს, მეფის ერთგულ პირებს. ჭიაბერიც უფრო XX საუკუნის 20-იან და 30-იან წლებში ,,ვეფ-
წერაში მოხსენიებული პირები ერთ საგვარეულოს 1205 - 06 წლებში უნდა იყოს გარდაცვლილი. ამ წრის, სამეფო ხელისუფლების დასაყრდენ ხისტყაოსნის” ავტორის შესახებ ხალხში ზეპირი
ეკუთვნის, ასეთ საგვარეულოდ მხოლოდ თორე- ჭიაბერის სიგელთან დაკავშირებული საკით- მსახურეულ აზნაურთა წარმომადგენლად უნდა გადმოცემები ჩაიწერეს სარგის კაკაბაძემ, სერგი
ლები შეიძლება მივიჩნიოთ (რადგან ერთ-ერთი ამ ხები განიხილა ისტორიკოსმა ნ.შოშიაშვილმა. იგი მივიჩნიოთ, ვიდრე დიდგვაროვანთა, ფეოდალური მაკალათიამ, იოსებ მეგრელიძემ, მიხეილ ჩიქოვან-
ოთხიდან – გამრეკელი, მხოლოდ თორელია.) აღნიშნავს, რომ ჭიაბერის საბუთის ხელჩამრთ- არისტოკრატიის ,,ჰერეთის მხარის დიდგვაროვან მა, ნიკოლოზ ნათენაძემ და სხვებმა.
ნ.შოშიაშვილი აანალიზებს რა ბარელიეფის ველი შოთა არ არის მისი შვილი. პირიქით, მისი ლიდერებთან.” მასალების უმეტესობა ჩაწერილია სამცხე-
წარწერის პალეოგრაფიულ ნიშნებს, თვლის, რომ აზრით, სწორედ ხელრთვიდან ჩანს, რომ შოთა არ 1991 წლის 5 აპრილს ,,ლიტერატურულ სა- ჯავახეთში. ეს გადმოცემები მიუთითებენ შოთას
იგი XI-XII საუკუნით უნდა დათარიღდეს. იყო ჭიაბერის შვილი, რადგან ქართველოში” დაიბეჭდა პროფ. ზაზა ალექსიძის მესხურ წარმოშობას.
ისტორიკოსი პავლე ინგოროყვა თავის ,,რუს- 1. შოთა ერთი სიტყვითაც არ ახსენებს, რომ წერილი ,,ახალი ცნობა რუვისთაველთა სახლის” უაღრესად საინტერესო და ნიშანდობლივია
თველიანაში” აღნიშნავს, რომ თამარის ეპოქიდან ის ამტკიცებს, თუ აახლებს, მისი მამის შეწირუ- შესახებ. არჩილის ცნობა შოთა რუსთაველის სადაურობის
მოღწეულია ერთი დოკუმენტი, რომელშიც დაცუ- ლობას. ხელრთვაში უბრალოდ აღნიშნულია: პროფ. ზაზა ალექსიძემ და მიხეილ ქანთა- შესახებ (,,გაბაასება თეიმურაზისა და შოთა რუს-
ლია თვით შოთა რუსთაველის ხელმოწერა. ამ დო- ,,მე შოთაი ჩემს ჟინოვნისა ქონებასაც შიგან რიამ 1990 წელს სინას მთაზე შეისწავლეს წმინდა თაველისა”). პასუხი მეფისა მეთორმეტე.
კუმენტის ძირეული ტექსტი ეკუთვნის თამარის ამას ვამტკიცებ, ვითა ამასა შიგან სწერია”. ჩვე- ეკატერინეს მონასტრის ახალი კოლექციის ქარ- ,,ღაზოდა სთქვი, შემოიღე
კარის მანდატურთუხუცესს ჭიაბერს (რომელიც ულებრივ კი საბუთის განმაახლებელი ან დამამტ- თული ხელთნაწერები, რომელიც შემთხვევით ჯავახური ენა მძიმე,
1190 – 1191 წლებში ამირსპასალარის თანამდებო- კიცებელი აღნიშნავდა ხოლმე თავის ნათესაურ იქნა აღმოჩენილი 1975 წელს. ამ კოლექციის ერთ ქიზიყურად პასუხს მოგცემ
ბასაც ასრულებდა). იგი შიო-მღვიმის მონასტერს დამოკიდებულებას საბუთის გამცემისადმი. მა- კრებულში, რომელიც, ზ. ალექსიძის ვარაუდით, X ამიხვიდე შენ შენვინძი მე.”
თავის კუთვნილი სამფლობელოდან – ჟინვალი- გალითად: გრიგოლ სურამელს 1247-50 წლების საუკუნის პირველ ნახევრის უნდა იყოს, მოხსე- და
დან წირავს ერთ მამულს. შეწირულობას, დაწერილს შიომღვიმის მონასტ- ნიებული ,,რუვისთაველთა” ფეოდალური საგვა- „სიტყვისა თქმასა,
„ ... ესე დაგიწერე და მოგახსენე მე მანდატურ- რისადმი, ამტკიცებდა მისი ძმა ივანე და ძე ბეგა. რეულო, რომელიც აღმოსავლეთ საქართველოში, რადგან ცუდი
სადაურობის შესახებ
თუხუცესმა და ამირსპასალარმან ჭიაბერმან, პირ- სიტყვა წაგვცდა ნეტარძი მე
ველად შენ სასოსა და შესავედრებელსა წმინდასა ,,უყურე ბრიყვსა მესხსა და
მამასა შიოს, და შენ მიერ აღშენებულსა უდაბ- ამაყსა შეუპოვარსა
ნოსა მღუიმესა... ჩემსა ჟინოვნისა ქონებასა შენა რაღას გელაყბო ჯავახსა
ვჰკადრე და მოვახსენე ღმრთისა სწორსა მეფეთა ღარიბსა შეუპოვარსა”.
მეფესა თამარსა, და მათ მიერ ბრძანებითა და როგორც ვხედავთ, არჩილს სცოდნია, რომ
კითხვითა გკადრე და მოგახსენე შენ წმინდასა მა- შოთა რუსთაველი ჯავახი მესხი იყო. ამიტომ უწო-
მასა შიოს და შენთა ცრემლთა მიერ აღშენებულსა დებს მას მესხსაც და ჯავახსაც. ხოლო მის ენას –
უდაბნოსა მღვიმესა და მუნ შინა დამკუიდრებულ- ჯავახურს.
თა მამათა და ძმათა ჟინოვნით (ჟინვანით) მიხითა- 1947 წელს აკად. ნ.ბერძენიშვილმა გამოავლი-
რაიძენი დავითის შვილნი ... მათითა სახლითა და ნა და 1964 წელს გამოაქვეყნა კიდეც ბორჯომის
მამულითა ნასყიდითა და უსყიდითა ...” და ა.შ. რაიონში მდებარე ქვაბისხევის ეკლესიის კედელ-
სიგელს ამტკიცებს თამარ მეფე, ქართლის ზე მოთავსებული ფრესკა დიდებულების სამოსში
კათალიკოსი თეოდორე, თვით მანდატურთუხუ- გამოწყობილი ყმაწვილისა და ქალისა (ალბათ დე-
ცესი ჭიაბერი. გარკვეული დროის შემდეგ საჭირო და-შვილისა), რომლის წარწერაც გვამცნობს, რომ
იყო სიგელის განახლება (ე.ი. ხელახალი დადას- აქ გამოსახულია ,,შოთა” და ,,იაი”.
ტურება-დამტკიცება). ქვაბისხევი მდებარეობს თორის და სამცხის
ამავე სიგელზე, მეთორმეტე საუკუნის დამ- საზღვარზე და XII-XIII საუკუნეებში თორელთა
ლევის, ან მეცამეტე საუკუნის დასაწყისის ხელით მამული იყო.
წარწერილია ასეთი ტექსტი: 1966 წელს შოთა რუსთაველის დაბადების
,,მე შოთაი, ჩემ ჟინოვნის ქონებასაც შიგა ამას 800 წლისთავთან დაკავშირებით ისტორიკოსმა
ვამტკიცებ, ვითა ამას შიგან წერია”. ნოდარ შოშიაშვილმა გამოაქვეყნა სტატია ,,თო-
აკად. პ.ინგოროყვა აღნიშნავს, რომ ეს შოთა რელთა ფეოდალური სახლის ისტორია და შოთა
არის ჭიაბერის შემდეგი დროის მფლობელი, რო- რუსთაველი”. სტატიაში – ,,შოთა რუსთაველი”,
მელსაც, თანახმად არსებული წესისა, განუახლე- ავტორმა დეტალურად გააანალიზა თორელთა
ბია წინანდელი მფლობელის სიგელი. იგი არის გენეალოგია, მათი წარმომავლობა, სახლის გან-
ჰერეთის ერისთავი შოთა გრიგოლის-ძე და იყო შტოებები, სამამულო და სახელო ქვეყნები და
რუსთველად (ე.ი. რუსთავის სამფლობელოს მისი საზღვრები. მან მკაფიოდ აჩვენა, რომ აკად.
მფლობელად) 1196 წლიდან 1206 წლამდე. ბეგას ხელრთვაში აღნიშნულია: კერძოდ კუხეთში არსებობდა. ზ. ალექსიძის აზ- პავლე ინგოროყვას ,,რუსთველიანაში” ჰერეთის
ისტორიკოსი ს.კაკაბაძე ,,ვეფხისტყაოსნის” ,,ესე ვითა პატრონსა ღმერთშემოსილსა მამა- რით, ,,ვეფხისტყაოსნის” ავტორი შოთა რუსთავე- ერისთავი შოთა კუპრი არ შეიძლება ყოფილი-
1927 წლის გამოცემის შესავალ ნაწილში ჭიაბერს სა ჩემსა უბრძანებია და დაუწერია და შეუწირავს, ლი ამ საგვარეულოს წევრია. გვარი ,,რუსთაველი” ყო ,,ვეფხისტყაოსნის” ავტორი. წარმოადგინა
მიიჩნევს თორელად, ხოლო ჭიაბერის საბუთის მეცა, მათსა მიწასა და ძესა ბეგასა ქართლის ერის- ან ,,რუსთველი” მომდინარეობს ,,რუვისთაველი- რა თამარ მეფის, ლაშა-გიორგის, რუსუდანის და
ხელჩამრთველ შოთას რუსთველად და ჭიაბერის თავსა განაღამცა დამიმტკიცებია”. ივანეს ხელრ- საგან” და მისი შეკუმშული ფორმაა. ულუ-დავითის მეფობის წლებში (1184-1270 წწ)
შვილად. შემდეგ ს.კაკაბაძემ შეიცვალა აზრი. თვაში აღნიშნულია: ბუნებრივია, იბადება კითხვა, სად და როდის მეჭურჭლეთუხუცესების სია, აღნიშნა, რომ ცხრა
შოთა რუსთველის დაკავშირების შესახებ ანა- ,,ამას ჩემისა ძმისა და ღმერთშემოსილის გრი- არსებობდა ,,რუვისთაველთა” სახლი? აღმო- მოხელიდან ორი, გამონაკლისის გარდა, ყველა
ლოგიური აზრი გამოთქვა პროფ. ს.ცაიშვილმა გოლ ქართლისა ერისთავისა დაწერილის მე ივანე ჩენილი კრებულის მიხედვით ,,რუვისთაველთა სამცხე-ჯავახეთის დიდგვაროვან ფეოდალთა –
ჭიაბერის საბუთის ხელჩამრთველი შოთა ,,ვეფ- მეაბჯრეთუხუცესსა განაღამცა დამიმტკიცებია”. სახლი მეწკევნელთა სახლთან” ერთად ისტორი- თორელთა და ჯაყელთა საგვარეულოს ეკუთვნის.
ხისტყაოსნის” ავტორად მიაჩნდათ აგრეთვე ის- ძაგან აბულეთის-ძის 1258-1259 წ. დაწერილს ული კუთხის ტერიტორიაზე მოქმედებს. ,,მეწკევ- მისი ანალიზით, თორელთა საგამგებლოში მდება-
ტორიკოსებს თ.ჟორდანიას და ს.ჯანაშიას. პროფ. ამტკიცებენ ჯერ ძაგანის შვილი, შემდეგ მისი შვი- ნელთა გვარი პირველად იხსენიება VII საუკუნის რეობდა მესხეთის რუსთავიც.
შ.მესხია არ ეთანხმება პ. ინგოროყვას მოსაზ- ლიშვილი და ორივე აღნიშნავს თავის ნათესაურ 20-იან წლებში საქართველოში ჰერაკლე კეისრის მან ხაზგასმით აღნიშნა, რომ მეჭურჭლეთუ-
რებას და აღნიშნავს, რომ თამარ მეფემ ჟინვალი კავშირს ძაგანთან: შემოჭრის დროს. VIII საუკუნეში რუვისთაველნი ხუცესობისა და რუსთავის მფლობელობის ორიენ-
ჭიაბერს უბოძა, ხოლო რუსთავი, იმავე დროს, ზა- ,,პატრონისა და ღმერთშემოსილისა მამისა და მეწკევნელნი ერთად მოქმედებენ და ორივეს ტირმა შოთა რუსთველის ვინაობის ძიებაში მიგვიყ-
ქარია მხარგრძელს (იხ. „ისტორიანი”, გვ.95). არ- ჩემისა ბრძანებისა მე, მათი ძე ივანეცა დამამტ- ამ საგვარეულოს გარკვეული წილი და გავლენა ვანა თორელთა ფეოდალურ სახლთან, რომელიც,
საიდან ჩანს, რომ 1196 წლიდან ,,რუსთავის სამფ- კიცებელ ვარ.” აქვს VII-VIII საუკუნეებში კახეთ-კუხეთში მიმდინა- განსახილველ ეპოქაში, ერთდროულად ფლობდა
ლობელო – რუსთავის და ჟინვალის თემები, ჰერე- ,,ესე ვით პატრონს პაპასა ჩემსა შეუწირავს რე პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, რუსთავსაც და მეჭურჭლეთუხუცესობასაც.
თის ერისთავთა სახლს გადასცემოდა, პირიქით, და გაუჩენია და პატრონსა მამას ჩვენსა მათითა მაგრამ რა მოხდა შემდეგ. თუ არის რაიმე ნიშანი სტატიაში გამოყენებულია ცნობილი ისტო-
თამარის ისტორიკოსის მოწმობით, 1196 წლიდან ხელითა დაუმტკიცებია. მე მიწაი მათი შვილი ყა- მაშინ არსებობის IX-X-XI საუკუნეებში? რიკოსების აკად. ნ.ბერძენიშვილის, შ.მესხიას,
ჟინვალს ჭიაბერი მართავდა, რუსთავს კი ზაქარია რაბუღა ჩემითა ხელით დამამტკიცებელი და გამ- VIII საუკუნის 30-იან წლებში წარმოიქმნა თბი- პ.ინგოროყვას, გ.არაბულის, ნ.შოშიაშვილის,
მხარგრძელი. არც ერთსა და არც მეორეს, თავიან- თავებელი ვარ”. ლისის საამირო და რუსთავიც მის შემადგენლობა- ს.ცაიშვილის, რ. ფირცხალაიშვილის, ს.კაკაბაძის,
თი სიცოცხლის მანძილზე, არაფერი დაუშავებია მსგავსი მაგალითების მოყვანა კიდევ შეიძლე- ში მოექცა. IX-XI საუკუნეებში რუსთავი თბილისის მ.ჯანაშვილის და სხვათა გამოკვლევები და შეხე-
სახელმწიფოს წინაშე, რომ მათთვის ეს სამფ- ბოდა, ამიტომ, როგორც აღვნიშნეთ, შოთა რომ საამიროში შედიოდა. დულებები.
ლობელოები წაერთმიათ და 1196 წელს ჰერეთის ჭიაბერის შვილი ყოფილიყო, საეჭვოა მას ეს არ საკითხავია, როგორ გადაურჩნენ ,,რუვისთა-
ერისთავებისთვის გადაეცათ, პირიქით, ჭიაბერი- აღენიშნა თავის ხელრთვაში.” ველნი” ისტორიულ ქარტეხილებს და თუ გადაურ- თამაზ ჩიკვაიძე
ისტორია
აჩერა აფხაზთა სამეფოს გავლენის ზრდა აღ- დავითი უმემკვიდრეოდ გარდაიცვალა.
მიხეილ ბახტაძე მოსავლეთ საქართველოს მიმართულებით, სუმბატ დავითის ძე, 937 წელს გარდაცვ-
(გაგრძელება. დასაწყ. წინა მაგრამ ცხადი იყო, რომ ეს დროებით „შეჩერე- ლილი დავით მეფის შემდეგ, ქართველთა მე-
ნომერში) ბას” წარმოადგენდა. აფხაზთა მეფეებს უკვე ფედ არავის არ მოიხსენიებს, ვიდრე ბაგრატ
ჰქონდათ გაკეთებული განაცხადი „ქართულ II-მდე. ამ უკანასკნელთან დაკავშირებით კი
1. „გარდაიცვალა მამფალი დავით, ძე სივრცეში” პირველობაზე. პირველობისათვის მემატიანე წერს, „სუმბატ კურაპალატი, ძე
სუმბატ არტანუჯელისა მონაზონობასა ბრძოლა, რისი ამბიციაც ბაგრატიონებს ჯერ ადარნასე ქართველთა მეფისა, გარდაიცვა-
შინა, ქრონიკონსა რ”ჲ”გ, თუესა თებერვალსა კიდევ აშოტ I კურაპალატიდან ჰქონდათ, აფ- ლა ქრონიკონსა რ”ო”ჱ, და დაუტევნა ძენი
ოცსა, და დაუტევა ძე თჳსი სუმბატ, რომელი- ხაზთა სამეფოს მმართველებთან „სტატუსში” ორნი: ბაგრატ ერისთავთერისთავი, რომელი
იგი დასუეს ერისთავთაერისთავად” („ქართ- გათანაბრებას მოითხოვდა. მესამე: - პიროვ- ქართველთა მეფედ დასუეს, რეგუენი” (იქვე).
ლის ცხოვრება”, გვ. 368). ნული მომენტი. ადარნასე დავითის ძეს, რო- სუმბატი გარდაიცვალ 958 წელს. სავარა-
2. „და ესე სუმბატ კურაპალატი, ძე გორც კურაპალატების მემკვიდრეს, ალბათ, უდოდ ამავე წელს მიიღო ქართველთა მეფის
ადარნასე ქართველთა მეფისა, გარდაიცვა- პირველობის ამბიციაც ჰქონდა. ბიზანტიის ტიტული ბაგრატ II-მ.
ლა ქრონიკონსა რ”ო”ჱ, და დაუტევნა ძენი იმპერატორის მიერ კურაპალატობის გურგენ საინტერესოა, ვინ იყვნენ ქართველთა
ორნი: ბაგრატ ერისთავთერისთავი, რომელი ადარნასეს ძისადმი გადაცემამ (ლ.თავაძე გვ. მეფეები 937-958 წლებში.
ქართველთა მეფედ დასუეს, რეგუენი” (იქვე. 86-87), შესაძლოა ადარნასე დავითის ძის გაბ- მ.ლორთქიფანიძის თვალსაზრისით,
გვ. 369 რაზება გამოიწვია და საპასუხოდ მან „ქართ- 937-945 წლებში ქართველთა მეფე დავითის
როგორც ვხედავთ, ზმნა „დასუესთან” ველთა მეფის” ტიტული მიიღო (გურგენისა ძმა ბაგრატია („ტაო-კლარჯეთი. საქართვე-
დაკავშირებით ცალსახაა და განმარტების და ადარნასეს დაპირისპირება 891 წელს ომში ლოს ისტორიის ნარკვევები”, ტ.2 1973 წ. თბ.
გაკეთება რთულია. დიდი მნიშვნელობა აქვს გადაიზარდა). ვარაუდის სახით სხვა მოსაზ- გვ. 475). ეს მოსაზრება სხვა მკვლევარებმაც
კონტექსტს. ჩვენთვის მნიშვნელოვანი ფრაზა რებების გამოთქმაც შეიძლება. ცხადია ერთი გაიზირეს (შ.ბადრიძე გვ. 225; მ.სურგულაძე,
– „შეიპყრეს და მოკლეს ნასრა ჴევსა სამცხისა- რამ, სხვადასხვა ფაქტორების ერთობლიობამ მ.ქავთარია, ბაგრატიონთა სამეფო სახლი
სა, სოფელსა ასპინძას, ქრონიკონსა რ”ე. და შეამზადა სიტუაცი 888 წლისათვის (ზუსტად 1995 წ. თბ. გვ. 45; ქ.ნადირაძე).
არა დაუშთა შვილი ნასრას, და აღიჴოცა საჴსე- 888 წელი იყო თუ 889, ძნელი სათქმელია. ლ.თავაძის აზრით, „დავითის შემედეგ,
ნებელი მისი. ადარნასე, ძე დავით კურაპალა- პირობითად ჯობს 888 ავიღოთ. რეალურად უკვე მისი მესამე ძმის, ბაგრატ მაგისტრო-
ტისა, დასუეს ქართველთა მეფედ [ნაცვლად] მთელი ეს ცვლილება ქართულ ტიტულა- სის მოხსენიება ქართველთა მეფედ იშხნის
მის მოკლულისა” – თითქმოს უფრო იმაზე ტურასთან დაკავშირებით, ალბათ, 888-891 ერთ-ერთ ფრესკულ წარწერაში, აჩენს სა-
უნდა მიუთითებდეს, რომ ადარნასეს გამე- წლებში მოხდა). ფუძვლიან ეჭვს იმის თაობაზე, რომ დავითმა
ფება უშუალოდ ნასრის მოკვლის შემდეგ, ე.ი. ვინ „დასუა” ადარნასე მეფედ? არ ვე- მემკვიდრეობა დაუტოვა არა მის მეორე ძმას
888 წელს ხდება. თანხმებით მოსაზრებას, რომ „ბიზანტიის – აშოტს, არამედ, მესამეს – ბაგრატს.” (გვ. 93).
რამ განაპირობა „ქართველთა მეფის” იმპერიის მესვეურები, ბუნებრივია, მოისურ- სხვა ადგილზე ახალგაზრდა მკვლევარი უკვე
ტიტულის შექმნა? „ქართველთა მეფის” ვებდნენ თვითონ შეესრულებინათ გადამწყ- პირდაპირ საუბრობს ბაგრატის მიერ 937
ტიტულის გაჩენა, ისევე როგორც ერის- ვეტი როლი „ქართველთა საკურაპალატოს” წელს ქართველთა მეფის ტიტულის მიღება-
თავთერისთავისა და ერისთავის აშკარად სამეფოდ გადაქცევაში და სხვა ვინმე არ ზე (იქვე. გვ.94).
ანტიბიზანტიური ნაბიჯი იყო და „ბიზან-
ნის ოციანი წლებიდან მოკიდებული, ვიდრე
ქართული ტიტულატურა ტაო-

ტიის მესვეურთა დაუკითხავად და მათ
ზურგს უკან მოხდა” (მ.ლორთქიფანიძე, ორმოცდაათიან წლებამდე, ქართველთა სა-
ზ.პაპასქირი, ახალი სამეფო-სამთავროების მეფოსა და ბიზანტიას შორის გამწვავებული
წარმოქმნა საქართველოში და მათი ადგილი ურთიერთობა არსებობდა ჯერ არტანუჯის
კონფლიქტის გამო, ხოლო შემდეგ არაბთა-
კლარჯეთის სამეფოს მმართველ

საერთაშორისო ურთიერთობებში. საშინაო
დიპლომატია. წიგნში ქართული დიპლომა- გან დაპყრობილი „აღმოსავლეთის ქვეყნების”
ტიის ისტორიის ნარკვევები ტ. 1999 წ. თბ. (თეოდოსიოპოლისა და მიმდგომი მხარეების)
გვ. 198). სამთავროს გაძლიერება, რაც თა- კუთვნილების საკითხის გამო” (პ.ინგოროყვა
ბაგრატიონთა დინასტიაში
ვისთავად ბიზანტიის გავლენისაგან თავის გვ. 108).
დაღწევას გულისხმობდა, აუცილებლად შ.ბადრიძის აზრითაც, „ქართველთა
მოითხოვდა ბიზანტიური ტიტულატურის მეფის” უფლებათა დამკვიდრებისთვის
და შესაბამისად იერარქიის პარალელურად აუცილებელი იყო საერთაშორისო ცნობა
ქართული ტიტულატურის შემოტანას. მეზობელი ქვეყნებისგან და, პირველ რიგში,
წარწერასა თუ მინაწერში მოიხსენიებოდეს აღმოსავლური ქრისტიანული ქვეყნის – ბი-
ბიზანტიური ტიტულების (კურაპალატი, ჩაეზიარებინათ, უკეთუ უცხოელ ხელისუ- ძალიან საინტერესოა იშხნის ტაძრის ყველა ტიტულით.
მაგისტროსი, ანთიპატოსპატრიკიოსის) ზანტიისგან” (გვ. 225-226).
ფალთა მონაწილეობა ამ საქმეში საერთოდ ორი წარწერა. ჩრდილოეთის ეგვტერის იშხნის 954-955 წლების წარწერის გან- პ.ინგოროყვამ ზუსტად განსაზღვრა
ბოძება იმპერატორის ნებასურვილზე იყო დასაშვებია” (ა.აბდალაძე გვ. 191). როგორც წარწერაში ვკითხულობთ: „ქრონიკონსა ხილვისას ე.თაყაიშვილი აღნიშნავდა, რომ
დამოკიდებული და, ცხადია, პირველ რიგში მთავარი მიზეზი „ქართველთა მეფობის”
უკვე აღვნიშნეთ, ქართული ტიტულატურის რლზ-სა, თუესა სეკდენბერსა ზ-სა შეწევნითა უმეფობის პერიოდი 945-958 წლებით უნდა დროებითი გაუქმებისა. რაც შეეხება „ქართ-
იმპერიის ინტერესთა გათვალისწინებით შექმნის ერთ-ერთი მიზანი სწორედ იმპერი- ქრისტესითა და მაღლითა წმიდისა კათო- განისაზღვროს (1960 წ. გვ. 22).
ხდებოდა. იმპერიას კი ძლიერი და ერთი- ველთა მეფის” საერთაშორისო აღიარებას,
ისაგან თავის დახსნის სურვილი იყო. ბიზან- ლიკე ეკლესიისაჲთა ადარნასე ქართველთა მ.სურგულაძე და მ.ქავთარია ქართ- ჩვენი აზრით, ეს მეორეხარისხოვანია. მით
ანი სამთავრო არ ჭირდებოდა. „ბიზანტიის ტიისა და ნებისმიერი სხვა სახელმწიფოს მეფისა ბრძანებითა დაიდგინა ნეტარი მამაჲ ველთა მეფეებად თვლიან: აშოტ ადარნასეს
სიუზერენიტეტი ხელოვნურად ქსაქსავდა უმეტეს, რომ „იმპერიის ხელისუფლებას
მონაწილეობა ამ პროცესში ჩვენ გამორიც- ჩუენი ბასილი ეპისკოპოსი და ჰმსახურა ამას ძეს 945-954 წლებში და სუმბატ ადარნასეს არასოდეს არ უცვნია „ქართველთა” არც
ქართველთა სახელმწიფოს, რომლის შემ- ხული გვგონია (სხვა საკითხია მეზობელი წმიდასა ეკლესიათა წელი კეთილითა მოღ- ძეს 954-958 წლებში (გვ. 45). სამწუხაროდ,
დომი ეკონომიკური, სოციალური და კულ- ერთი მეფის სტატუსი”. ბიზანტიის სამეფო
სამეფოების მიერ ადარნასე ქართველთა ჳაწებითა და სრულითა სარწმუნოებითა და მკვლევარები არ უთითებენ წყაროს, რომელ- კარი მათ მხოლოდ „არქონტს” და „არქონტ-
ტურული განვითარებისთვის აუცილებელი მეფედ აღიარება. ამ პრობლემას ქვემოთ შეჰვედრა სული თჳსი უფალსა თუესა დეკემ- ზე დაყრდნობითაც გამოთქვამენ საკუთარ
იყო ქართული მიწების კონსოლიდაცია, თა-არქონტს” უწოდებდა (მ.ლორთქიფანიძე,
შევეხებით). დაწვრილებით არ შევჩერდებით ბერსა კვ, დღესა პარასკევსა, ქრისტე, სულსა მოსაზრებას. ზ.პაპასქირი გვ. 198).
პოლიტიკური მთლიანობა და ბრძოლა ამ იოანე დრასხანაკერტელის ცნობაზე (ჩვენი მათსა განუსვენე, ამენ. აცხოვნინ ღმერთმან პ.ინგოროყვა დოლისყანის წარწერაზე
მთლიანობისთვის” (შ.ბადრიძე, გვ. 267). „ბიზანტიის ხელისუფლება ცდილობს
აზრით, ტენდენციურზე) სმბატ I-ის მონა- მეფენი ჩუენნი დავით ქართველთა მეფე და დაყრდნობით სუმბატ ადარნასეს ძეს ქართ- კურაპალატის ტიტული არ მიანიჭოს „ქართ-
იმპერიის პოლიტიკასთან დაპირისპირების წილეობის შესახებ ადარნასეს გამეფებაში. აშოტ კურაპალატი, ბაგრატ მაგისტროსი და ველთა მეფედ თვლიდა (გვ. 105). დოლის-
ერთ-ერთი გზა ქართული ტიტულატურისა ველთა” მეფეებს, რაც უდავოდ განპირობე-
ეს საკითხი სათანადოდ არის განხილული სუმბატ ანტიპატრიკი ადიდენ ღმერთმან, წა- ყანის წარწერაში სუმბატი მოიხსენიება არა ბული იყო იმპერიის მისწრაფებით – არ დაეშ-
და, შესაბამისად, ქართული იერარქიული ქართულ ისტორიოგრაფიაში (ა.აბდალაძე რავლინეს საბერძნეთს ტრაპეზონთა და მუნ ქართველთა მეფედ, არამედ მხოლოდ მე-
სისტემის შექმნა იყო. ქართული ტიტულა- ვატაო-კლარჯეთშიხელისუფლებისკონცენ-
გვ. 187-190), მხოლოდ აღვნიშნავთ, რომ აკურთხეს მღდელთმთავრად იშხნისა სტე- ფედ: „ქრისტე ადიდენ მეფე ჩუენი სუმბატ” ტრაცია ერთი პირის ხელში. ამიტომ იყო, რომ
ტურის ბოძება ბიზანტიის იმპერატორისა- სავსებით დასაშვებია სმბატის (ეგებ სხვა მე- ფანე პატიოსანი და ღირსი მამაჲ ჩუენი ჴელი- (Н.Марр გვ. 540). ვიზიარებთ მოსაზრებას,
გან დამოუკიდებლად ხდებოდა (თუმცა, ადარნასე II-ის გარდაცვალების შემდეგ კურა-
ზობელი სამეფოების მეფეთა და წარმომად- თა ბასილი ღმერთშემოსილისა პატიოსნისა რომ სუმბატი არ იყო ქართველთა მეფე პალატის ტიტული მიენიჭა არა „ქართველთა”
როგორც ვნახავთ გარკვეულ შემთხვევებში გენელთა, მაგრამ არა იმპერიის) მონაწილე- ბერძენთა პატრიარქისაჲთა თუესა მარტსა (Е.Такаишвили გვ. 59; მ.ლორთქიფანიძე,
იმპერიის პოზიციის გათვალისწინება მაინც მეფედ გამოცხადებულ დავითს, არამდე მის
ობა ადარნასეს მეფედ კურთხევის საზეიმო ა-სა, ღმერთმან წარუმართენ” (ვ.სილოგავა, ზ.პაპასქირი გვ. 198). „მეფე”, ამ შემთხვევაშიც, ძმას აშოტს” (იქვე.გვ. 198).
საჭირო იყო). ქართული ტიტულატურის ცერემონიალში, მაგრამ არა იმ პოლიტიკურ კ.შენგელია ტაო-კლარჯეთი თბ. 2006 წ. გვ. ზოგადი ტერმინია და სუმბატის ქართველთა
შექმნას თავად მოვლენათა განვითარება მართებულია თვალსაზრისი, რომ „სწო-
პროცესებში, რომლებიც ყოველივე ამას წინ 27). ექ.თაყაიშვილი თვლიდა, რომ წარწერა მეფობაზე ნაკლებად მიუთითებს. რედ კურაპალატის ტიტულის მფლობელს
მოითხოვდა და, ადრე თუ გვიან, აუცილებ- უძღვოდა. ა.აბდალაძემ ყურადღება მიაქცია, შერულებულია 954-955 წლებში, რადგან ჩვენს მიერ ნანახ წყაროებში არც აშოტ
ლად მოხდებოდა. უბრალოდ, დროის სა- თვლიდა ბიზანტიის იმპერატორი „ქართველ-
რომ სიტყვა „დასუეს” მრავლობით რიცხვშია აშოტ კურაპალატი უკვე გარდაცვლილია, ადარნასეს ძე და არ სუმბატ ადარნასეს ძე თა სამეფოში” ყველაზე უპირატესად სხვა
კითხი იყო თუ როდის განხორციელდებოდა და აღნიშნა, – აქ პირველ რიგში ქართველი ხოლო სუმბატს კურაპალატობა ჯერ არ აქვს „ქართველთა მეფედ” არ იწოდებიან.
ეს. ს.ჯანაშია წერდა, „ამ „მეფობის” გაჩენა, მმართველებისაგან განსხვავებით. ითვლება,
წარჩინეულები არიან საგულისხმებელი (იქვე. მინიჭებული (Е. Такаишвили გვ. 32). ლ.თავაძე წერს „ქართველთა მეფის ტი- რომ კურაპალატის ტიტულის გაცემით იმპე-
ასეთი გრძელი პაუზის შემდეგ (მეფობის გვ.191). დასკვნა მართებულია. რაც შეეხება ეს თარიღი გაზიარებულია ქართულ ის- ტული ... ან საერთოდ არ მოქმედებს 937-954
მოსპობიდან ქართლში მეექვსე საუკუნის რატორები უპირისპირდებიან ადგილობრივ
სიტყვა „დასუეს” მრავლობით რიცხვს, ასევე ტორიოგრაფიაში. წლებში, ანდაც მისი მფლობელი იმდენად იერარქიულ სისტემას, რომლის სათავეშიც
ოციან წლებში) თავისთავად ძალიან საინტე- მრავლობით რიცხვშია გამოყენებული ეს წარწერაში ადარნასე და მისი უფროსი ძე სუსტია, რომ აშოტ კურაპალატს ემორჩილე-
რესო და მაჩვენებელი მოვლენაა. მაგრამ იგი „ქართველთა მეფე” მოიაზრება ... ტიტული
სიტყვა. როდესაც რომელიმე ბაგრატიონის დავითი მოიხსენიებიან როგორც ქართველ- ბა” ( გვ. 96). „კურაპალატი” ბიზანტიის მესვეურთათვის
სრულიადაც არ მოასწავებდა ტაო-კლარჯე- კურაპალატობაზეა საუბარი, „გურგენ, რო- თა მეფეები. ბაგრატ ადარნასეს ძე, რომელიც ჩვენი აზრით, არის ორი შესაძლებლო-
თის ბაგრატიონთა შორის დამკვიდრებულ გახდა ერთგავრი საშუალება, არა მხოლოდ
მელი იგი დღეთა სიბერისა მისისათა კურა- წარწერის შესრულების დროს გარდაცვლი- ბა. პირველი: 945-958 წლებში „ქართველთა გამოეკვეთათ საკუთარი ფავორიტი ქართ-
იერარქიული წესის შეცვლას და „მეფის” პალატად დასუეს”; „სუმბატ, რომელი ძმათა ლია, მოხსენიებულია მხოლოდ მაგისტრო- მეფის” ტიტულს არავინ ფლობს. მეორე: კუ-
გამარჯვებას „კურაპალატზე” (ს.ჯანაშია, ველი ხელმწიფეების რიგიდან, არამედ, ხშირ
შემდგომად კურაპალატად დასუეს”; „გურ- სობით. ეს თითქოს უნდა გამორიცხავდეს რაპალატის ტიტულს ფლობენ აშოტიც (923- შემთხვევაში, გაეძლიერებინათ, აღეზევებინათ
კონსტანტინე პორფიროგენეტის ცნობები გენ, რომელი შემდგომად კურაპალატად და- მის ქართველთა მეფობას. მაგრამ იშხნის 954) და სუმბატიც (954-958) (გვ. 93; 97), მაგ-
ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა შესახებ. საკუთარი მომხრეები და ამით გარკვეული და-
სუეს”. კურაპალატობის ბოძება კი მხოლოდ ტაძარზე არის ჩვენთვის საინტერესო ერთი რამ „ქართველთა მეფის” ტიტული იმდენად პირისპირება შეეტანათ ქართველთა სამეფოს
თსუ შრომები 1941 წ. № 18 გვ. 75,; ს.ჯანაშია, ბიზანტიის იმპერატორის პრეროგატივა იყო ფრესკული წარწერა - „ბაგრატ მაგისტროსი დამცრობილი იყო კურაპალატთან შედარე-
კონსტანტინე პორფიროგენეტის ცნობები მმართველ წრეში.” ( ლ.თავაძე გვ. 83).
და არა კოლექტიური გადაწყვეტილების შე- ქართველთა მეფე” (ე.თაყაიშვილი, 1917 წლის ბით, რომ ძმებს მხოლოდ კურაპალატობით ყოველივე ზემოთქმულიდან გამოდინა-
ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა შესახებ. დეგი. სავარაუდოდ, ადარნასეს „ქართველთა არქეოლოგიური ექსპედიცია სამხრეთ საქარ- მოიხსენიებენ.
თსუ შრომები 1941 წ. № 18 გვ. 75). რა თქმა რე, გასკვირი არაა, რომ როდესაც 923 წელს
მეფედ” დასმა ბაგრატიონთა საგვარეულოს თველოში. 1960 წ. გვ. 22). ე.თაყაიშვილიდან ჩვენ უფრო იქითკენ ვიხრებით, რომ ქართველთა მეფე და კურაპალატი ადარნასე
უნდა, საუბარი არაა „მეფის” გამარჯვებაზე წარმომადგენელთა (შესაძლოა ცალკეული მოყოლებული ამ წარწერაში მოხსენიებულ 945-958 წლებში „ქართველთა მეფის ტი-
„კურაპალატზე”. ეს შეუძლებელი იყო, რად- დავითის ძე გარდაიცვალა, ქართველთა მე-
პიროვნებების გამოკლებით) კოლექტიური ბაგრატს ყველა მკვლევარი აიგივებს ბაგრატ ტულს” არავინ ფლობდა. ეს უმეფობის ხანაა ფობა უფროსმა ძემ დავითმა მიიღო, კურაპა-
გან ეს ტიტულები სხვადასხვა იერარქიულ გადაწყვეტილების შედეგი იყო. ჩვენი აზრით, ადარნასეს ძესთან და ეს სავსებით მართე- (მ.ლორთქიფანიძე, დასახ. ლიტ. გვ.475). რა
სისტემაში არსებობდა. „ქართველთა მეფის” ლატობა კი ბიზანტიის იმპერატორმა მეორე
„ქართველთა მეფედ დასმა” ყოველთვის ბულია. 876 წელს გარდაცვლილი ბაგრატ იყო ამის მიზეზი? ქართულ ისტორიოგრა- ძეს, აშოტს უბოძა. აშოტი „უფროსი ძმისაგან
ტიტულის შემოღება ნიშნავდა ახალი, ქარ- კოლექტიური გადაწყვეტილებით ხდებოდა. აშოტის ძე არასდროს ყოფილა ქართველთა ფიაში ამ კითხვას პასუხი გაცემული აქვს.
თული იერარქიული სისტემის შექმნას, რაც განსხვავებით, ნაკლებად აქტიურია ბიზან-
თავად ქართველთა მეფე კი, ალბათ, უკვე მეფე, ბაგრატ II კი – მაგისტროსი. ჩვენ ვეთან- მიზეზი იყო ბიზანტია და მისი პოლიტიკა. ამ ტიის წინააღმდეგ. აშკარაა, რომ ამ ღონისძი-
ნიშვნელოვანი მოვლენა იყო. ერთპიროვნულად ანიჭებდა ერისთავთერის- ხმებით მოსაზრებას, რომ 937-945 წლებში პერიოდში ბიზანტიის საიმპერატორო კარ-
რატომ 888 წელს? შეიძლება ზოგა- ებით იმპერატორს ძმებს შორის შუღლის ჩა-
თავისა და ერისთავის ტიტულებს. ქართველთა მეფე ბაგრატ ადარნასეს ძე იყო. სა და ბაგრატიონთა შორის ურთიერთობა მოგდება ჰქონდა განზრახული” (იქვე. გვ. 92).
დი პასუხი გაიცეს: სწორედ მაშინ შეიქმნა ადარნასე ქართველთა მეფე გარდაიცვ- პ.ინგოროყვა იცნობს იშხნის ფრესკულ განსაკუთრებით გამწვავებული იყო „არტა-
ხელსაყრელი ვითარება. ბაგრატიონები, აშოტ ადარნასეს ძე შეიძლება პრობი-
ლა923წელს.მეფისტიტულიმისმაუფროსმა წარწერას, რომელშიც ბაგრატ ქართველთა ნუჯის ციხისა და ბასიანის მხარის საკითხის ზანტიური ორიენტაციის არ იყო, მაგრამ
სავარაუდოდ, ადრევე ფიქრობდნენ ამ ნაბი- ძემ, დავითმა მიიღო. „გარდაიცვალა ადარნა- მეფეა მოხსენიებული, მაგრამ თვლის, რომ გამო” (იქვე).
ჯის გადადგმას, გარკვეულ მოსამზადებელ იმპერიისადმი ლოიალური მაინც იქნებოდა.
სე, ქართველთა მეფე, ძე დავით მოკლულისა, „ბაგრატ მაგისტროსს ვეღარ მიუღია საერ- პ.ინგოროყვა თვლიდა, რომ 937-954 ასეთ შემთხვევაში, 937 წელს, ძმის – დავითის
საქმიანობასაც ატარებდნენ და მხოლოდ ქრონიკონსა რ”მ”გ და დაუტევნა ძენი ოთხნი, თაშორისო ცნობა, როგორც ქართველთა წლებში ტაო-კლარჯეთში მეფობის ინსტიტუ-
შესაფერის ვითარებას ელოდნენ. წყაროთა გარდაცვალების შემდეგ, ის „ქართველთა მე-
დავით რომელი შემდგომად მამისათჳსისა მეფეს, ვერ დაუმკვიდრებია მეფის ხარისხი” ტი გაუქმებული იყო. მკვლევარის აზრით, ეს ფის” ტიტულს თავად არ მიიღებდა, რადგან
სიმცირის გამო ძნელია კონკრეტული საუბა- ქართველთა მეფე იქმნა” („ქართლის ცხოვრე- (პ.ინგოროყვა გვ. 109). ჩვენ არ ვეთანხმებით „გამოწვეული ყოფილა ბიზანტიისა და ქართ-
რი, შეიძლება მხოლოდ რამდენიმე მომენტის ეს ბიზანტიის საიმპერატორო კართან ურ-
ბა”, გვ. 368). გამეფებამდე დავითი ერისთავის ამ მოსაზებას და მას ქვემოთ ცოტა უფრო ველთა სამეფოს პოლიტიკური ურთიერთო- თიერთობას გაუფუჭებდა (კიდევ ერთხელ
გამოყოფა. პირველი: – რა თქმა უნდა, გარკ- ტიტულს ფლობდა (ადიშის სახარების მინა- ვრცლად განვიხილავთ. ბების გართულებით, მეფობის ინსტიტუტის
ვეული როლი ითამაშა სომხეთში მეფობის აღვნიშნავთ, რომ „ქართველთა მეფის” ტიტუ-
წერის თანახმად). ვის გადაეცა, ან, საერთოდ, იშხნის წარწერები კიდევ ერთხელ ადას- შეჩერებით ბიზანტიის ინტრიგების მეოხე- ლის ბოძებასთან ბიზანტიის იმპერატორებს
აღდგენამ. მეორე: – აფხაზთა სამეფოს გააქ- თუ გადაეცა ვინმეს, ერისთავის ტიტული ტურებენ ჩვენთვის მნიშვნელოვან ორ მოსაზ- ბით. როგორც ირკვევა, მეფობის ხარისხის
ტიურება. უკვე IX საუკუნის 60-იან წლებში არანაირი კავშირი არ ჰქონდათ. ამ ტიტულის
დავითის გამეფების შემდეგ უცნობია. დავი- რებას. პირველი: ტერმინი „მეფე” ზოგადი ში- მისაღებად სახელმწიფოს მეთაურის მიერ არ ბოძება მხოლოდ ბაგრატიონთა ნება-სურ-
აფხაზთა მეფე გიორგი I-მა თავისი გავლენა თი 937 წელს გარდაიცვალა. „გარდაიცვალა ნაარსის მატარებელია. მეფეებად არიან მოხ- იყო საკმარისი მარტო თვითაღიარება მეფედ
დაამყარა ქართლში. მართალია შემდგომ სა- ვილზე იყო დამოკიდებული). ამიტომ ქართ-
დავით, ქართველთა მეფე, ძე ადარნასე მეფი- სენიებული: დავით ქართველთა მეფე, აშოტ ... მას უნდა მიეღო საერთაშორისო ცნობა ველთა მეფე გახდა მესამე ძმა ბაგრატი.
მეფოში შექმნილმა დაპირისპირებამ (ლეონი- სა ქართველთასა, ქრონიკონსა რ”ნ”ზ, და არა კურაპალატი, ბაგრატ მაგისტროსი; მეორე: მეზობელი ქვეყნებისგან და, პირველ რიგში,
ანებსა და შავლიანებს შორის) დროებით შე- ცხადია, ბიზანტიისაგან ... ხოლო მე-10 საუკუ- გაგრძელება იქნება
ესუა ძე”(იქვე. გვ.368-69). არაა აუცილებელი, რომ პიროვნება ამ თუ იმ
გამოვიდა ფოტო-ალბომი – „ერევ- დემოგრაფიული სურათი ამ წლებში და დაიწყეს გააფთრებული ყვირილი ერის ფოტო-სურათები, აგრეთვე ცნო- ხოენოვანი გეოგრაფიული დასახელე-
ნის (ირევანი) ისტორიული ცენტრი” ასე გამოიყურება: „ მუსლიმები (ძირი- – მოღალატე, იუდა, მოსყიდულიაო და ბილი რუსი მხატვრების გ.გაგარინის, ბაა, რომელიც უნდა შეიცვალოს სომ-
(რუს.ენაზე). ავტორი ფუად ახუნდო- თადად აზერბაიჯანლები) 1828 წლამ- ჩასაქოლად მიიწევდნენ. რექტორატმა ფრ. რუბოს და სხვათა მიერ შესრუ- ხურით” (ალბომი, გვ. 52).
ვი, შემდგენელი – რიზვან ჰუსეინოვი, დე ერევნის ოლქში დიდ უმრავლესო- სასწრაფოდ გამოიძახა მილიცია. მი- ლებული ძველი ერევნის მუსლიმური ეს უცხოენოვანი დასახლება კი,
კონსულტანტი – ელბრუს მამედოვი, ბას წარმოადგენდნენ. საკუთრივ ქალაქ ლიციამ გააკეთა „კორიდორი” და ასე (აზერბაიჯანულ-თურქული) ისტორი- უმეტესწილად, აზერბაიჯანულ-თურ-
– საქართველოს ეროვნული მუზეუმის ერევანში 1832 წელს 11.463 კაცი ცხოვ- გაიყვანეს დარბაზიდან პროფ. სუნი. იმ ული ძეგლების სურათები. ქულია.
დირექტორის დავით ლორთქიფანიძისა რობდა, მათ შორის – 7.331 მუსლიმი და დღეებში მთელი ერევანი პროფ. სუნს აქვე შევნიშნავთ: ერევანში ვფიქრობთ, ყველაფერი ნათელია
და ამავე მუზეუმის მთავარი კურატო- 4.132 სომეხი. ე.ი 36.0 პროცენტი იყო ლანძღავდა. იყო ქართველი მეფის ლაშა-გიორ- – სომხეთში მუსლიმური (აზერბა-
რის ელდარ ნადირაძის თანადგომით. სომეხი, თუ გადმოსახლებულ სომხებს თუ არ ვცდები, ეს ინციდენტი გის (1192-1223) დროინდელი იჯანულ-თურქული) გეოგრაფიული
ფოტო-ალბომში გამოყენებულია არ მივიღებთ მხედველობაში. მაშინ პროფ. სუნმა გამოაქვეყნა კიდეც. ქართული მართლმადიდებლური სახელწოდების და ტოპონიმების წაშ-
საქართველოს ეროვნული მუზეუმის სომხები ქალაქის მოსახლეობის 24,4 მოგონების ეს ფრაგმენტი იმიტომ ეკლე სია, თუმცა არაერთგზის ძი- ლა და სომხურით შეცვლა სომხეთის
ფონდში დაცული ცნობილი ფოტოგრა- პროცენტს, ხოლო მუსულმანები 75,6 მოვიტანე, ერევანი მუსულმანური ების მიუხედავად, მის კვალსაც მთავრობის სახელმწიფო პოლიტიკა
ფის დიმიტრი ერმაკოვის ( 1844-1916) პროცენტს შეადგენდნენ (ანზ. თოთაძე ქალაქი რომ იყო და ამ ისტორიულ ვერ მივაკვლიეთ.... ყოფილა.
მიერ გადაღებული ერევნის ისტორი- – „დიდი სომხეთის „დიდი შემოქმედნი” ფაქტს ვერ ეგუებიან დღემდე სომხები. საბჭოთა პერიოდში ძველი ერევნის თურქებსა და სომხებს შორის ის-
ული ძეგლების ფოტო-სურათები. თბ. 2015, გვ.18). აქედან გამომდინარე, რახან ერევა- კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლე- ტორიული მტრობა ცნობილია, მაგრამ,
ვიდრე ალბომის შინაარსს განვიხი- მოტანილი დემოგრაფიული მო- ნი ასეული წლების მანძილზე მუსულ- ბის უარყოფა კიდევ უფრო მეტი აგრე- ჩემი აზრით, ეს არ უნდა გამხდარიყო
მანური (აზერბაიჯანულ-თურქული) სიით გაგრძელებულა და მასშტაბური საფუძველი ტოპონინების, მუსლიმური
ქალაქი იყო, ბუნებრივია, აქ იქნებოდა ხასიათი მიუღია. ამას მოწმობს ალბომ- (აზერბაიჯანულ - თურქული) შუა სა-
მუსლიმურ-კულტურული და რელიგი- ში გამოქვეყნებული დოკუმენტური უკუნეების ისტორიულ-კულტურული
ური ისტორიული ნაგებობანი, ერევნის ფოტო-მასალა. ამ დროს ჯერ კიდევ შე- ძეგლების მოსპობისა.
ციხესიმაგრე, ხანის სახანო, მეჩეთები, მორჩენილი მუსლიმური (აზერბაიჯა- თბილისში არაბები, სპარსელები,
აბანოები და სხვ. ერევნის სახანოს რუ- ნულ - თურქული ) ისტორიული ძეგლე- თურქები, საუკუნეების მანძილზე ბა-
სეთთან შეერთებისთანავე, დაწყებულა ბი ამ დროსათვის საბოლოოდ გაუნად- ტონობდნენ. რა თქმა უნდა, მათი ბა-
ამ ისტორიული ძეგლების განადგუ- გურებიათ, გარდა თითო-ოროლასი. ტონობა ქართველ ხალხს გულზე არ
რება. შემდეგ მას თანდათან ფართო მთავარ არქიტექტორს ა. თამანიანს ეხატებოდა, მაგრამ მათ მიერ აშენებუ-
მასშტაბური ხასიათი მიუღია. ამას ერევნის გენერალური გეგმა-პროექტი ლი მეჩეთები და საეკლესიო ნაგებობა-
მოწმობს მოსკოვის საიმპერატორო ისე შეუდგენია, რომ ძველი ერევნის ის- ნი, დღესაც დგანან. მათი ბატონობის
არქეოლოგიური საზოგადოებასა და ტორიულ-კულტურული ცენტრის შე- დროს შექმნილი ტოპონიმები: ნარი-
ერევნის გუბერნიის მაღალი თანამდე- ნარჩუნება გამორიცხული ყოფილა. ის ყალას, სეიდაბადის, ორთაჭალის და
ბობის ჩინოვნიკებს შორის მიმოწერა. ამას ვერ გააკეთებდა, სომხეთის მთავ- სხვათა წაშლა და ქართულით შეცვლა
ამ საარქივო მასალის მიხედვით მტკიც- რობის ნებართვის გარეშე. ამგვარად, საქართველოს არცერთ მთავრობას არ
დება, რომ არქეოლოგიურ კომისიას მიწისაგან პირისა აღგვილა ერევნის მოსვლია ფიქრად. ძველ უბანში, ერთ-
დაუდგენია ხანის სასახლის აღდგენა. ციხესიმაგრე, ხანის სასახლის ნარჩე- მანეთის გვერდით, დღესაც დგას ქარ-
აკად. ნ. მარისთვის დაუვალებიათ, ად- ნები, მეჩეთი (8) აღმოსავლური აბანო თული მართლმადიდებლური ტაძარი,
გილზე შეემოწმებინა ხანის სასახლის და შუა საუკუნეების სხვა მუსლიმური კათოლიკური და სომხური ეკლესიები,
მდგომარეობა. ისტორიული ძეგლები. ამ სამარცხ- მეჩეთი და ებრაული სინაგოგა. ისინი
როგორც ალბომში გამოქვეყნებუ- ვინო ფაქტს ვერ მალავს სომხეთის თბილისის ისტორიის ორგანული ნაწი-
ერევნის (ირევანი) ისტორიული ცენტრი

ლავდეთ, ვფიქრობთ, უპრიანი იქნება, ნაცემები მოწმობს, რომ რუსეთთან ლი საარქივო მასალებიდან ირკვევა,
მოკლედ გავეცნოთ ერევნის სახანოს შეერთების ოთხი წლის შემდეგ, ერევა- 1909 წელს ხანის სასახლის კაპიტალუ-
ძეგლების ისტორიას. დღევანდელი ნი ისევ მუსლიმთა ქალაქია. ამ ისტო- რი რემონტისთვის გამოყოფილი ყოფი-
სომხეთის ტერიტორიაზე შუასაუკუ- რიული ფაქტის გაგონებაც არ უნდათ ლა 1200 მანეთი, რომელიც, საჭირო-
ნეებში დამკვიდრდა სეფევიდების დი- სომხებს. ების შემთხვევაში, გაორმაგდებოდა.
ნასტია. სეფევიდმა შაჰ-ისმაილმა 1504 ამასთან დაკავშირებით ერთი შემ- 1911 წლის ივლისში, მოსკოვის საიმ-
წელს მის სარდალს რევანგულ-ოღლის თხვევა მახსენდება. გასული საუკუნის პერატორო არქეოლოგიის კომისიის
დაავალა ამ ტერიტორიაზე აეშენებინა 70-იანი წლები იქნებოდა. სამეცნიერო სხდომაზე, საანგარიშო მოხსენებით
ციხესიმაგრე, რომლის მშენებლობა მივლინებით ვიყავი ერევანში. სომ- გამოსულა აკად. ნ. მარი. მას კომისიის-
დამთავრდა 1511 წელს. ხეთის სახელმწიფო არქივში დაცულ თვის მოუხსენებია თუ რა სავალალო
აქ შეიძლება მოვუხმოთ აკად. პროფ. ალ. ხახანაშვილის არქივის შე- მდგომარეობაში იყო ხანის სასახლე და
ვ.ბოტოლდას, რომელიც ერევნის შე- სასწავლად. არქივის თანამშრომლები- ხაზგასმით აღუნიშნავს, რომ სახეზეა
სახებ წერდა: „სოფელი ერევანი შეიქ- საგან გავიგე, რომ ერევნის უნივერსი- ადამიანთა მიერ ხანის სასახლის მიზან-
მნა თემურ-ლენგის დროს (XIV ს-ის ტეტში ტარდებოდა ისტორიის საკით- მიმართული ნგრევა და განადგურება.
დასასრულს), ხოლო ქალაქად გადაიქ- ხებზე საერთაშორისო კონფერენცია. შემდეგ ჩამოთვლის: განადგურებული
ცა XVI ს-ში შაჰ-ისმაილის ზეობაში” რა თქმა უნდა, წავედი უნივერსიტეტში. ყოფილა ერევნის მმართველთა პორ-
(თხზ.ტ.VII, მოსკოვი, 1971, გვ. 212-213, შევედი დარბაზში თუ არა, კათედრაზე ტრეტები და აღმოსავლური ეპოსის
რუს. ენაზე). ავიდა ამერიკელი სომეხი პროფესორი გმირთა უნიკალური სურათები. შეგნე-
ერევნის სახანო კი დააარსა შაჰ- სუნი, რომელმაც მოხსენება ერევნის ბულად ყოფილა დამტვრეული სახელ-
აბასმა 1604 წელს. მთელი ძალაუფლე- ისტორიით დაიწყო და სთქვა: – ერე- განთქმული სარკვეებიანი დარბაზი,
ბა შაჰის მიერ დანიშნული სარდლის ვანი მუსულმანთა ქალაქი იყო XIXს-ის სადაც 1827 წელს პირველად დაიდგა
ხელში იყო მოქცეული. იგი ითვლებოდა 20-იან წლებშიო. ე.ი გენერალ პას- ალ. გრიბოედოვის „ვაი ჭკუისაგან” და მეგობარი რუსი არქიტექტორი ა. ივა- ლები არიან და განიხილებიან ქალაქის
მეფის ნაცვლად და ბეგლარბეგი ეწო- კევიჩის მიერ ერევნის ციხესიმაგრის რომ სპექტაკლს ავტორი ესწრებოდა. ნოვიც: „... დასკვნა ერთია: სომხეთის კულტურულ ისტორიულ მემკვიდრე-
დებოდა. ერევნის სახანო დაყოფილი აღებამდე (1827). წინადადება დამთავ- ამ დარბაზის ორი გვერდითი ოთახი ხელისუფლება არასდროს ყოფილა ობად.
იყო წვრილ ადმინისტრაციულ ერთე- რებული არ ჰქონდა, რომ მთელი დარ- გადაქცეული ყოფილა ტუალეტად, დაინტერესებული ერევნის ცენტრის ამრიგად, თბილისს აქვს ისტორი-
ულებად და მას მაჰალები ეწოდებოდა. ბაზი, როგორც ერთი კაცი, წამოიჭრა ფეპლევანთა ორი სურათი – გოლიათი შენარჩუნებით.. ძველი ერევანი მისი ული ცენტრი, რითაც ამაყობს ქართ-
XIXს-ის დასაწყისისთვის და გმირი მოუპარავთ და კლასიკური გაგებით, დღეს უკვე აღარ ველი ხალხი.
მათი რაოდენობა 15-ს აღ- ა. შ. არსებობს” (გაზ. „გოლოს არმენიი”, ასეთი ძველი ცენტრი აქვს რიგას,
წევდა. მაჰალების მმართვე- აკად. ნ. მარი გუ- 2012, 19. XI, 2013, 26. IX). ვილნიუს, ტალინს, ბაქოს და ყველა
ლებს ნაიბები ან ბეგები ეწო- ლისტკივილით აღწერს საერთოდ, ცნობილია რომ გეოგრა- ქვეყნის დედაქალაქს, გარდა ერევნისა.
დებოდა. არც თუ იშვიათად, საზაფხულო პავილიონის ფიული სახელწოდებების, ტოპონიმი- ისტორიკოსმა ს.კარაპეტიანმა,
ნაიბები გამაჰმადიანებული კედლებზე დახატულ მების, ჰიდრონიმების და სხვ. შეცვლა რომელიც გამოირჩევა ანტიქართული
სომხები და ქართველები მოლა ნასრედინის იუმო- ახალი სახელწოდებებით, მიუღებელია. მოღვაწეობით, ქართველებს ცივილი-
იყვნენ. ქართველები თვით რისტული სურათის გა- სამწუხაროდ, სომხეთის მთავრობას ზაციის დამანგრეველი ერი უწოდა,
ერევნის ხანებიც იყვნენ. ნადგურებას. ეს იშვიათი ეს არად ჩაუგდია და აზერბაიჯანული ე.ი ქართველები ბარბაროსებად გა-
მაგ. ერევნის ხანი იყო კონ- სურათები ქალაქ ერევ- (თურქული) გეოგრაფიული სახელწო- მოიყვანა, მსოფლიოს ხალხთა შორის
სტანტინე კახთა მეფე (მაჰ- ნის საკრებულოს გადაწ- დებანი სომხეთის ტერიტორიაზე და ერთ-ერთი ყველაზე ტოლერანტული
მად-ყული-ხანი). ყვეტილებით 1892 წელს ერევანში ხელოვნურად შეუცვლია ახა- ქართველი ხალხი (იხ. ს. კარაპეტიანი
ნადირ-შაჰის მოკვლის გაუნადგურებიათ. ლი შეკოწიწებული სომხური სახელწო- „საქართველოს სახელმწიფო პოლიტი-
(1747) შემდეგ ირანი ანარ- ფოტო-ალბომში კი- დებებით ( ალბომი, გვ. 51-52). კა და სომხეთის კულტურული ძეგლე-
ქიამ მოიცვა და ზოგიერთმა დევ არა ერთი ფაქტია სომეხი ავტორი ზ. კორკოტიანი ბი 1988-1996 წ.წ.” 1998, ერევანი, გვ.7,
სახანომ, მათ შორის ერევნის მოტანილი ქალაქ ერე- წიგნში „საბჭოთა სომხეთის მოსახლე- სომხ. ენაზე).
სახანომ, ნახევრად დამო- ვანში მუსლიმური (აზერ- ობა” (1932) აღნიშნავს – XIX-XX ს.ს-ში შუა საუკუნეების აღმოსავლური
უკიდებლობა მოიპოვა. ბაიჯანელი თურქების) 2310 დასახლებული პუნქტიდან 2000 ისტორიულ-კულტურული ძეგლების
XVIII ს-ის მეორე ნახე- კულტურული ძეგლების თურქული სახელწოდების არისო მასობრივ მოსპობა-განადგურებას
ვარში მეფე ერეკლე II-ის ვა- განადგურებისა. (გვ.57). ერევანში, რა შეიძლება ეწოდოს, თუ
სალი გახდა ერევნის სახანო. აქვე აღვნიშნავ, რომ ამ პროცესს განსაკუთრებით ფარ- არა ვანდალიზმი?!..
ერევნის სახანოს ცენ- სომხური მხარე ხანის თო მასშტაბი მიუღია მთიანი ყარაბა- ეს ფოტო-ალბომი არის დოკუმენ-
ტრი იყო ქალაქი ერევანი, სასახლის განადგურებას ღის კონფლიქტის დროს. სომხეთის ტი იმისა, თუ როგორ არ უნდა გაანად-
რომლის ციხესიმაგრე აიღო რუსებს აბრალებს, თით- მთავრობის სახელმწიფო კომიტეტის გურო საკუთარ ქვეყანასა და დედაქა-
გენერალმა პასკევიჩმა ქოს, 1827 წელს, ერევნის უძრავი ქონების კადასტრის ხელმძღ- ლაქში უცხო ქვეყნის კულტურულ-ის-
(1827), თურქმანჩაის ზა- ციხესიმაგრის აღების ვანელს მანუკ ვარდანიანს ღიად გა- ტორიული ძეგლები და არ უნდა შეცვა-
ვით (1828) ერევნის სახანო დროს, დაზიანდაო. შეიძ- ნუცხადებია, რომ აზერბაიჯანელებით ლო უცხო ტოპონიმი ახლით.
რუსეთს შეუერთდა და ეწო- ლება, გარკვეულწილად, ყოფილა დასახლებული ამ პუნქტების ეს არის ისტორიის ხელყოფა, რაც
და ერევნის ოლქი, რომლის მართლაც დაზიანდა, დიდი ნაწილი დაუშვებელი და მეცნიერულად გა-
მმართველი ერთხანს ცნო- მაგრამ არ განადგურე- სომხეთის პირველი ნაციონალური უმართლებელია.
ბილი ქართველი რომან- ბულა. ამას მოწმობს დ. ატლასის შესავალში ვარდანიანი პირ-
ტიკოსი პოეტი, გენერალი ერმაკოვის მიერ გადა- დაპირ წერს: „ატლასში აღრიცხულია
ალექსანდრე ჭავჭავაძე იყო. ღებული ხანის სასახლის 40 ათასი გეოგრაფიული დასახელება.
ბონდო არველაძე,
პროფესორი, არმენოლოგი
ერევნის მცხოვრებთა შიდა და გარე ინტერი- მათგან დაახლოებით 8-10 ათასი უც-
კულტურა ნათელი სახეებ ი
ანსამბლი „ოქტავა” მოწონების სიმაღლეზეა

ზ.ფალიაშვილის სახელობის ბორჯომის სამუსიკო შინაგანი სიფაქიზე, სინატიფე. ამიტომაცაა, რომ მათ მასწავლებელთა
მასწავლებელი
სკოლასთან არსებულ ვოკალურ-ინსტრუმენტალური მიერ შესრულებულ ქართულ ხალხურ, საესტრადო,
ანსამბლი სულ რაღაც 6 წელს ითვლის, მაგრამ, თა- რუსულ და ინგლისურენოვან სიმღერებს მსმენელები
ვისი საშემსრულებლო ხელოვნებით, რეპერტუარის ოვაციებით ხვდებიან.
მრავალფეროვნებით, მოკლე დროში, მსმენელთა და ზაფხულის სეზონის მიწურულს ანსამბლმა კიდევ
არიან ადამიანები, რომელთაც
მაყურებელთა საყოველთაო აღიარება მოიპოვა. ერთი ლამაზი და მომაჯადოებელი საღამო აჩუქა უამ-
ღვაწლი და სახელი ეამაყება არა
ისინი, თავიდან, დუეტის სახით იყო წარმოდგენი- რავ ბორჯომელს და ჩამოსულ დამსვენებლებს.
მხოლოდ სრულიად საქართველოს,
ლი, შემდეგ ორი წევრი დაიმატეს, ბოლოს კი 7 კაცამ- ისტორიული მინერალური წყლების პარკში მდე-
დედასამშობლოს გულს – თბილისს,
დე გაიზარდა. ბარე კინო-საკონცერტო დარბაზი სავსე იყო ანსამბლ
არამედ საქართველოს ცალკეულ მხა-
ანსამბლის დღევანდელი წევრები – მალხაზ კურ- „ოქტავას” გულშემატკივრებით. ანსამბლის წევრებმა
რეებსაც, მათში შემავალ ცალკეულ
ტანიძე, ნათია ხვედელიანი, მარინა რატიანი, ცირა დიდი მონდომებით და პროფესიონალიზმით შეასრუ-
რაიონებს, ამა თუ იმ ქალაქს, დაბას
პავლიაშვილი, თამუნა ბერიძე, გოგი ხუციშვილი, ლეს როგორც თანამედროვე ქართველი და უცხოელი
თუ სოფელს.
მარინა ქიტიაშვილი თანაბარი სიძლიერით ფლობენ კომპოზიტორების სიმღერები, ისე გასული საუკუნის
ასეთ ადამიანთა შორისაა ბრწყინ-
ვოკალს და მუსიკალურ ინსტრუმენტებს. მათ შე- 60-იანი წლების ჰიტები, სიმღერები ჯონ ლენონის შე-
ვალე პედაგოგი, მეცნიერი, მასწავლე-
მოქმედებაში იგრძნობა საოცარი რიტმი, ენერგია, მოქმედებიდან.
ბელთა მასწავლებელი დარეჯან ბე-
რიძე. მისი სახელი, ღვაწლი და ხსოვნა
ბაკურიანისა და ბაკურიანელთა სიყვარულით ეძვირფასება არა მარტო თბილისს,
ცნობილი ქართველი მთარგმნელი თამარ კოტრიკა- ავსტრიის კულტურის სამინისტროს მიერ 2003 წელს სადაც სიცოცხლის ბოლო წლებში
ძე ბაკურიანელთა სასურველი სტუმარიცაა და ახლო- დაჯილდოვდა მთარგმნელობითი პრემიით; 2007 წელს მოღვაწეობდა, არამედ ასპინძის რა-
ბელიც. იგი ყოველ წელს ანებივრებს სამთო კურორტის მიიღო ჟურნალ „ჩვენი მწერლობის” ყოველწლიური იონს, კერძოდ, სოფელ ერკოტას, სა-
მოსახლეობას და დამსვენებლებს თავისი შემოქმედე- პრემია თარგმანის ნომინაციაში; 2010 წელს – საგურა- დაც დაიბადა. ეძვირფასება აგრეთვე
ბის პროდუქტიული ნაღვაწის დემონსტრირებით. მოს პრემია, ასევე თარგმნის ნომინაციაში. ბორჯომს, რადგან აქ, 1950 წელს,
ცოტა ხნის წინ ბაკურიანის საინფორმაციო ცენტ- ქალბატონი თამარი აქტიურად მონაწილეობს საერ- ვერცხლის მედალზე დაამთავრა ამავე
რის საკონფერენციო დარბაზში ბიბლიოთეკის გამგის თაშორისო სამეცნიერო კონფერენციებში, წიგნის ფეს- ქალაქის რკინიგზის საშუალო სკოლა.
მეცნიერ-პედაგოგისადმი ტელევიზიებიც
დარეჯან ბარათელის ძალისხმევით მეტად საინტერესო ტივალებსა და მთარგმნელთა კონკურსებში. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
არ დარჩებოდნენ გულგრილნი. და, მართ-
ლიტერატურული საღამო ჩატარდა. ლიტერატურული საღამო ორმხრივ საინტერესო ფილოლოგიის ფაკულტეტის, ხოლო ასპი-
ლაც, 1981-87 წლებში მას მიჰყავდა სატე-
აღნიშნული საღამოს ცენტრალური ფიგურა კი ბა- ღონისძიება გამოდგა. საპატიო სტუმარმა ბაკურიანის რანტურის დამთავრების შემდეგ კი კვლავ
ლევიზიო გადაცემა ,,მასწავლებლის საათი
კურიანელთათვის მეტად საპატივცემულო ქალბატონი, ბიბლიოთეკას საკუთარი თარგმანებით გამოსული წიგ- მშობლიურ ბორჯომს მოუბრუნდა და ათი
ქართულ ლიტერატურაში”. მაშინ მხო-
მთარგმნელი თამარ კოტრიკაძე გახლდათ. ცნობისათ- ნების მდიდარი კოლექცია გადასცა. წელი იმოღვაწა იმავე საშუალო სკოლაში
ლოდ ტელევიზიის ერთი არხი მუშაობდა.
ვის: ქალბატონი თამარი ლიტერატურულ საქმიანობაში ნაყოფიერი იყო მთარგმნელის და საღამოზე მოსუ- პედაგოგად, სადაც სწავლობდა. აქვე და-
უფროსი თაობის პედაგოგებს, – ქართუ-
დიდი ხანია აქტიურად არის ჩართული. მისი პირველი ლი საზოგადოების ურთიერთობა, აზრთა გაცვლა. ოჯახდა, ხუციშვილების რძალი გახდა –
ლი ლიტერატურის მასწავლებლებს, კარ-
თარგმანები ამ ოციოდე წლის წინ გამოიცა, რომელიც ქალბატონი თამარი სტუმრებს ესაუბრა თავისი ინჟინერ თენგიზ ხუციშვილის მეუღლე. ეს
გად ახსოვთ ეს გადაცემები.
ძირითადად თარგმნის პროზას და ესეისტიკას გერმა- თარგმანების შესახებ, იმ ადამიანებსა და აღმოჩენებ- ოჯახი ინჟინრებით და პედაგოგებით იყო
მთელი შვიდი წლის განმავლობაში,
ნული, ინგლისური, რუსული და ფრანგული ენებიდან. ზე, რომლებსაც თარგმნისას წააწყდა. ასევე ისაუბრა ,,სავსე”; თენგიზის ძმა – მარლენი და მისი
საქართველოს მასშტაბით, ქართული ლი-
თარგმნილი აქვს დ.ჰ. ლოურენსის, რეი ბრედ- წიგნის როლზე, კერძოდ, ახალგაზრდების საყვარელ მეუღლეც პედაგოგები იყვნენ (ბატონი
ტერატურის მასწავლებლები ბევრ რამეს
ბერის, ქრისტინე ლავანტის, ბეტინა ბრენტანოს, ავტორებზე და ა.შ. მარლენი ბოლოს წაღვერის საშუალო სკო-
სწავლობდნენ ამ სატელევიზიო გადა-
ე.ვოდოლაზიკინის და სხვათა პროზაული ნაწარმოებე- საინტერესო საღამო დიდხანს გაგრძელდა, რომე- ლის დირექტორად მუშაობდა).
ცემებიდან და პრაქტიკაში ნერგავდნენ.
ბი. მის მიერ გამოცემული წიგნი – „ქრისტინე ლავანტი. ლიც წიგნების სიყვარულით იყო გაჯერებული. ქალბატონ დარეჯანს მძიმე ბავშვობა
ასე გახდა ქალბატონი დარეჯან ბერიძე
ლექსები და მოთხრობები” (2002 წ. კავკასიური სახლი) ჰქონდა. ექვსი წლისას დედა გარდაეცვა-
მასწავლებელთა მასწავლებელი. 1974-93
ლა. ბიძამ უპატრონა, ცნობილმა ისტო-
წლებში იგი მუშაობდა მასწავლებელთა
ცნობილ ჟურნალისტსა და პოეტს მიეძღვნა რიკოსმა, ივ. ჯავახიშვილის სახელობის
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
დახელოვნების ცენტრში ქართული ენისა
1 სექტემბერი ცნობილი ჟურნალისტისა და პო- ლექსების ცალკეული სტროფები. და ლიტერატურის სწავლების მეთოდისტ-
პროფესორმა გიორგი ტივაძემ. სწორედ
ეტის, ბორჯომის საპატიო მოქალაქის, ბატონ რო- აქვე გთავაზობთ მისი ლექსებიდან რამდენიმე თა კათედრაზე დოცენტის თანამდებობა-
მან გადმოიყვანა ბორჯომში. არც თბილის-
ბერტ ცუცქირიძის დაბადების დღეა. წელს მას 82 ამონარიდს და მკითხველი თვალნათლივ მიხვდება, ზე. იყო 25 სამეცნიერო ნაშრომის ავტორი,
ში აკლებდა ყურადღებას იგი;
წელი შეუსრულდებოდა, თუმცა ამ 6 წლის წინ (სექ- თუ როგორი სიძლიერის პოეტთან გვაქვს საქმე: მათ შორის ერთი მონოგრაფიისა და ორი
ბორჯომში, პედაგოგად მოღვაწე-
ტემბერში), თბილისში, ქაშუეთის ეკლესიასთან, გულ- „მე ჩემი მღვრიე მტკვარი მიყვარს და სახელმძღვანელოსი: ,,ქართული ლიტერა-
ობისას, ქალბატონმა დარეჯანმა მაშინვე
მა უმტყუნა და უდროოდ დაემშვიდობა ოჯახს, დიდ ჩემი ბორჯომის მწვანე ქუჩები, ტურის სწავლება IV კლასში” და „მშობლი-
მიიქცია ყურადღება, როგორც ნოვატორ-
სამეგობროს, ერთგულ მკითხველს. ჩემი ხეობის სუნთქვას ვიცავ და ური ლიტერატურა – V კლასის სახელმძღ-
მა პედაგოგმა. მისი დაბადების 70 წლის-
ყოველ მის დაბადების დღეს გაზეთ „ბორჯომის” მის სიყვარულში დავიწურები”. ვანელო”.
თავზე, 2002 წელს, ერთ-ერთ რესპუბლი-
რედაქცია სისტემატურად აქვეყნებს მისი ხსოვნისად- („ჩემო ბორჯომო”) თუ რაოდენ პოპულარული იყო დარე-
კურ გაზეთში გამოქვეყნებულ წერილში
მი მიძღვნილ წერილებს. „სამშობლოს მიღმა, გარეთ და გარდა ჯან ბერიძის სახელი თბილისის სკოლებში,
სათაურით – ,,ხიბლი კეთილშობილებისა”,
ტრადიცია არც ამჯერად დარღვეულა და კოლე- სხვა სილამაზე ვერსად ვიწამე, ამის შესახებ მისმა შვილმა, ექიმმა, ქალბა-
ფილოლოგიის მეცნიერებათა კანდიდატი,
გისა და მეგობრის ხსოვნას სპეციალური საგაზეთო ატყორცნილია ნაძვები ცამდე, ტონმა შორენამ ჩემთან საუბარში აღნიშ-
დოცენტი ცისანა კვინტრაძე-გოძიაშვილი
გვერდი დაუთმო. ცას, როგორც წვიმა წყდება სიმწვანე”. ნა: „ერთ დროს ჩემი შვილების, ლაშას და
ასე ახასიათებს დარეჯან ბერიძეს, რო-
ბატონი რობერტი ჟურნალისტურ საქმიანობას („სამშობლო პეტერბურგიდან”) ნათიას, ერთი სკოლიდან მეორე სკოლაში
გორც პედაგოგს: „მასთან ურთიერთობა
ახალგაზრდული წლებიდან ეზიარა, აქტიურად თა- „იქნებ სიყვარული ფოთლებმაც იციან, გადაყვანა მომიწია. როდესაც პედაგოგები
ბედნიერებას ანიჭებდა ყველას, უპირვე-
ნამშრომლობდა რაიონულ გაზეთში, შემდეგ ლენინ- ლოდინიც იციან, ცრემლებსაც აფრქვევენ, გაიგებდნენ, ვისი შვილიშვილები იყვნენ,
ლეს ყოვლისა კი, მასზე უსაზღვროდ შეყ-
გრადის სახელმწიფო უნივერსიტეტში გააგრძელა და მებრალებიან, ასე რომ იწვიან, გაოცებულნი და კმაყოფილნი ამბობდნენ:
ვარებულ მოსწავლეებს, კოლეგებს. საგ-
სწავლა, რომლის დამთავრების შემდეგ ამავე ქალაქის სხვები კი მარტო მათ სიყვითლეს ამჩნევენ”. ,,ქალბატონი დარეჯანი თქვენი ბებიაა?!”
ნის ღრმად ცოდნასა და მისი გადმოცემის
ტელევიზიაში დაიწყო მუშაობა ჟურნალისტად. („ფოთლებმაც სიყვარული იციან”) და ბავშვებისამი უფრო მეტ ყურადღებას
შესანიშნავ უნართან ერთად, ქალბატონ
გასული საუკუნის 70-იანი წლების დასაწყისში საქართველო სიმღერებად ქცეული, იჩენდნენ”.
დარეჯანს ღვთით მომადლებული ჰქონდა
ბატონი რობერტი მშობლიურ რაიონს დაუბრუნდა სიმღერაში დაიბადა, ალბათ, დარეჯან ბერიძის კეთილშობილებას
მოსწავლეებთან დამოკიდებულების არაჩ-
და ადგილობრივ გაზეთში პასუხისმგებელ მდივნად მიწის ძარღვი ოფლით ამოვსებული და მაღალ ადამიანობას კარგად გამოხა-
ვეულებრივი ნიჭი. მისთვის არ არსებობდა
დაიწყო მუშაობა, შემდეგ „საქინფორმის” კორესპონ- შემოქმედთა მუზის წყარო გახდა”. ტავს ერთი ცხოვრებისეული შტრიხიც:
ძნელად აღსაზრდელი თუ რთული მოს-
დენტი გახდა. მისი წერილები, რეპორტაჟები, ინტერ- („მუზის წყარო”) ინსტიტუტში, თურმე, ერთი ყარაული
წავლე. დარეჯან ბერიძის ჩატარებული
ვიუები, ყოველთვის დიდი პოპულარობით სარგებ- „მე თქვენზე ვფიქრობ დღისით და ღამით, მუშაობდა, სახელად გიორგი, სულ ცხელ-
ღია გაკვეთილები საოცრად ხიბლავდა
ლობდა მრავალრიცხოვან მკითხველში. გწამდეთ, ფიქრები მწვავს და მძიმდება. ცხელი კერძები მოჰქონდა მისთვის ქალ-
ყველას. იგი გამოირჩეოდა ბავშვის ფსიქო-
ბატონი რობერტი, ამასთანავე, შესანიშნავი ლექ- ყოველი წუთი, ყოველი წამი ბატონ დარეჯანს; ,,მამას მაგონებსო” – ასე
ლოგიის ღრმა ცოდნით”.
სების ავტორიცაა. ხანდაზმულ ბორჯომელებს დღე- ამ მონატრებას მიფრქვევს ფიფქებად”. ამბობდა.
ბორჯომში პედაგოგად მოღვაწეობის
საც სისხლხორცეულად აქვთ გათავისებული მისი („მონატრება“) იგი, ასევე, ღირსეული დედა და ბებია
ბოლო წლებში ქალბატონი დარეჯან ბე-
იყო. ქალბატონ შორენას გარდა ვაჟიც
რიძე „მიხვდა”, რომ მას უფრო მეტი შეეძ-
ჰყავს, მუხრანი, რომელიც ზოოინჟინე-
ლო გაეკეთებინა ქართულ პედაგოგიკურ
ვულოცავთ საპატიო მოქალაქეობას! მეცნიერებაში თავისი ღვაწლით, კერძოდ,
რია. ქ-ნ შორენას შვილებიდან ლაშა 28
წლისაა, დაოჯახებული, ერთი შვილიც
ცოტა ხნის წინ, მრავალმა ბორჯომელმა, სტუ- სახებ. ამ დღეს ბორჯომის საპატიო მოქალაქეებად ქართული ლიტერატურის სწავლების
ჰყავს, – ალექსანდრე, იურისტია; ნათია 24
მარმა და დამსვენებელმა, კიდევ ერთხელ იზეიმეს აირჩიეს და „ვეფხისტყაოსნის” მოოქროვილი გამო- მეთოდიკაში სიახლეების დანერგვით,
წლისაა, მაგისტრატურაში სწავლობს, პა-
სახალხო დღესასწაული – “ბორჯომქალაქობა”. ცემით დააჯილდოვეს მწერალი ო. ჩხეიძე, ქართუ- რისთვისაც იგი გადადის თბილისში და
რალელურად მენეჯერად მუშაობს „შატო
მთელი დღის მრავალფეროვანი ღონისძიებების ლი ენისა და ლიტერატურის პედაგოგი მ. მურმანიშ- ლექციების კითხვას იწყებს: ივ. ჯავახიშ-
მუხრანში”.
შემდეგ, საღამოს, გალა კონცერტის დაწყებამდე, ვილი, ინჟინერ-მშენებელი ვ.კაპანაძე. ვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო
ქალბატონი დარეჯანი თითქმის ყო-
ცნობილმა ტელეწამყვანმა დუტა სხირტლაძემ და- ვულოცავთ წარმოჩენილ პერსონებს ამ საპატიო უნივერსიტეტში, სახელმწიფო სამედიცი-
ველ ზაფხულს ჩამოდიოდა და ისვენებდა
საწყისშივე დააანონსა ბორჯომის საპატიო მოქა- წოდებებს და ვუსურვებთ დღეგრძელობას, წარმა- ნო უნივერსიტეტში, სულხან-საბა ორბე-
ბორჯომში. მას ძალიან უყვარდა ბორჯო-
ლაქეებად ცნობილი ბორჯომელების არჩევის შე- ტებებს პირად და საზოგადოებრივ საქმიანობაში. ლიანის სახელობის სახელმწიფო პედაგო-
მი და ბორჯომელები, განსაკუთრებით
გიურ უნივერსიტეტში, საქართველოს პე-
თავისი მოწაფეები და კოლეგები. ასეთივე
დაგოგთა კვალიფიკაციის ამაღლებისა და
სიყვარული უბრუნდებოდა მათგან.
ბორჯომელი ფოტოხელოვანი 85 წლისაა გადამზადების რესპუბლიკურ ცენტრში.
ისევ ქალბატონ ცისანა კვინცხაძე-
ქალბატონი დარეჯანი 2013 წელს
ცნობილ ბორჯომელ ფოტოხელოვანს ბატონ ავ- არქივში დაცულია ათასობით უნიკალური და ისტო- გარდაიცვალა, 81 წლის ასაკში. იგი დიდი
გოძიაშვილს მოვუსმინოთ: ,,ფართო ერუ-
თანდილ გელაშვილს 85 წელი შეუსრულდა. რიული მნიშვნელობის ფოტოსურათები, რომელთა იაკობ გოგებაშვილის ქართული პედაგო-
დიცია, ლიტერატურის მეთოდიკის ღრმა
იუბილარ ფოტოხელოვანს დიდი წვლილი აქვს დაცვა და შემდგომი თაობებისათვის გადაცემა მარ- გიური სკოლის ღირსეული წარმომადგენე-
ცოდნა და აუდიტორიის დაპყრობის ნიჭი
შეტანილი ბორჯომის ფოტო-მატიანის შექმნაში. მის ტო ამაგდარი ფოტოხელოვანის საქმე არ უნდა იყოს. ლია, – მართლაც მასწავლებელთა მასწავ-
მას ბრწყინვალე ლექტორის რეპუტაციას
ლებელი იყო.
უქმნიდა. აუდიტორია სტუდენტებისა,
როგორც აღინიშნა, დარეჯან ბერიძის
დაფუძნდა მხატვართა რეგიონული ორგანიზაცია თბილისელი თუ შორეული რაიონების პე-
დაგოგებისა თუ მშობელთა საზოგადოები-
ღვაწლი, სახელი და ხსოვნა, ერთიანად
თითქმის ორთვიანი მოსამზადებელი და ორგანი- დომარედ არჩეული იქნა ბორჯომელი პროფესიონა- ძვირფასია როგორც თბილისელებისა და
ზაციული მუშაობის შემდეგ ახლახან დაფუძნდა სამც- ლი მხატვარ-დიზაინერი თანგული ორთოიძე. სა, ყოველთვის კმაყოფილი რჩებოდა მისი
ასპინძელებისათვის, ასევე ბორჯომელე-
ხე-ჯავახეთის მხატვართა რეგიონული ორგანიზაცია, მხატვართა რეგიონული ორგანიზაციის დამფუძ- გულთბილი და ღრმაშინაარსიანი ლექცი-
ბისთვისაც.
რომელშიც გაერთიანდნენ ბორჯომის, ადიგენის, ნებელთა კრებას ესწრებოდა საქართველოს მხატვარ- ებით, ცხოვრებისეულ პრობლემებზე და-
ახალციხის, ასპინძის და ახალქალაქის პროფესიონა- თა კავშირის თავმჯდომარე ბატონი გურამ ცერცვაძე. მაჯერებელი მსჯელობით.” უშანგი ჯანგირაშვილი
ლი და მოყვარული მხატვრები. თემურ ხუხუნაიშვილი, ბუნებრივია, ასეთი ავტორიტეტული
მხატვართა რეგიონული ორგანიზაციის თავმჯ- ქ.ბორჯომი
წეს-ჩვეულებები
გაგრძელება. დასაწყ. წინა ნომერში პატარძალს და ნეფეს ლოგინს დედ- მიცვალებულს წინეთ მესამე დღეს „სამძიმრის” წაღება, რომელიც შედგება:
მამიანი ქალი უშლის. დილით რომ ადგება ასაფლავებენ, ახლა კი მეორე დღეს ქადა-ნამცხვრისაგან და ნახევარ ჩარექა
„ნეფე-ძველა”, მისთვის ლოგინში ფულს იციან. ამ დღეს მიცვალებულის სახლ- არაყისაგან, მიაქვთ აგრეთვე ჭირისუფ-
„სანიჭარი” (3-5 მან.) სტოვებს. პატარძალი დედამ- ში ცხვება ახალი პური, რომელსაც აქ ლისთვის (უფრო კი ქალებისთვის) თავსა-
ქორწილზე მესხეთ-ჯავახეთში იციან თილ-მამამთილს „უნძრახობს”, ე.ი. ორი- „მკვდრის პური” ეწოდება და ხმარდება ხურავი, საკაბე ან სხვა რამე.
ფული, პურით და საქონლით შეწევნა ნე- სამი წლის განმავლობაში ხმას არ სცემს, მის დასაფლავებას. დაჰკლავენ აგრეთვე მიაგებენ მიცვალებულს, შენდობას
ფის ოჯახისადმი, რომელსაც „სანიჭარი” არ ელაპარაკება და მათ ყოველ საღამო- საკლავს, მიიტანენ ერთ-ორ ჩარექ არაყს. ეტყვიან, დალევენ არაყს, „პურს გასტე-
ეწოდება. „სანიჭარს” ყოველთვის პირვე- თი დაწოლის დროს ფეხსაცმლები უნდა როცა ცხედრით ასწევენ კუბოს, იმ ხენ”.
ლად ნათლია იხდის და მერე სხვები. გახადოს. ასე გრძელდება ერთ წლამდე. სახლის კარებს, საიდანაც მიცვალებული უნდა აღინიშნოს, რომ ჯავახეთში
„სანიჭარი” აქ უფრო ფული იციან. ახლანდელი პატარძლები კი ასე აღარ გამოაქვთ, კუბოს კარებს სამჯერ მიახ- მიცვალებულის დასაფლავება ძალიან
შეძლებული ნათლია 10 თუმნამდის აძ- იქცევიან. ლიან: დიდი ხარჯი უჯდება ჭირისუფალს, რად-
ლევს (ძველად 8-9 მანეთს), სხვები თან- კარგ პატარძალზე აქ ასე მღერიან: მიცვალებულს ხელებს ჯვარედინად გან აქ მიცვალებულზე არავითარი შეწევ-
დითან უკლებენ და ჩამოდის 20 მანეთამ- ისრე უნდა სახლის რძალი, უწყობენ და ხელებშიც სანთლებს უდე- ნა არ იციან (თუ მიცვალებული უპატრო-
დის. ირხეოდეს ვერძივითა, ბენ. სამარეს სიღრმით 2 მეტრამდის ნო ვინმე არ არის), ქორწილზე კი, პირი-
„სანიჭარს” ასე აგროვებენ: ერთი ენა დედამთილსა ემსახუროს, თხრიან. ქით ხდება. აქედან წარმოიშვა ლამაზი
წყლიანი ახალგაზრდა გადაჯდება ჭა- მამამთილსა ღმერთივითა, სახლიდან კუბოს რომ გაიტანენ, ვი- ანდაზა: „იქცეოდეს შეესიე, შენდებოდეს
ქულზე (მაჯის სისხო გათლილი კეტია, იმას ისეც შეინახვენ საც ბავშვი ჰყავს აკვანში, ააყენებს, ან შეეწიეო”.
მოღუნული შვილდივით. თავებში აქვს უგუნური მტრედივითა. თვით აკვანს ერთი თავით მაღლა ასწევს, მიცვალებულის საფლავზე ვისაც შეძ-
ჩანგლები /რკინისა/, რომელზედაც ვედ- ცოლ-ქმარი ერთმანეთს ასე უძახიან: რომ „არ დაქელოს ბავშვიო”, გარდა ამი- ლება ხელს უწყობს, ქვას ადებს (ზოგი
როებს ჰკიდებენ და წყალი მოაქვთ), ვი- „კაცო-გოგოს” და სახელითაც. სა, ამ დღით თუ გაიგეს სხვებმა, პურსაც ძეგლსაც), რომელზედაც ამოჭრილია
თომ ცხენია. შემოაჭენებს მოქეიფეებთან ცოლ-ქმრის გაყრა ჯავახეთში იშვი- არ გამოაცხობენ და თუ გამოაცხვეს, პუ- ჯვარი და წარწერა. წარწერა ლექსად იშ-
და დაიძახებს ცხენივით: „იიიჰაჰაჰა”! და ათად ხდება, რადგან „დიდ სირცხვილად” რის ცომს არ შეინახავენ. ვიათია და იგი შესრულებულია პროზად.
გაჩერდება. ამოიღებს ქაღალდს უბიდან ითვლება და თუ ეს მაინც მოხდა და ცოლ- მიცვალებულის ქალები ცოტას მი- ზოგი ისეთი სევდიანი და ნაღვლიანი წარ-
და გადასცემს თამადას, რომელიც კით- ქმარი გაიყარნენ, იმათ მთელი სოფელი აცილებენ და უკანვე ბრუნდებიან მალე, წერა არის, რომ წამკითხველს დააღონებს
ხულობს და მერე აცხადებს: „ხალხნო, ყბად აიღებს, ე.ი. სულ მათზე ილაპარა- წესია, რომ „მღვდელმა უკან არ უნდა მი- (და იქნება აატიროს კიდეც). წარწერაში
სმენა იყვეს და გაგონება. ჩვენს ხელმწი- კებს დიდი თუ პატარა. იხედოს. თუ მოიხედა, სხვაც მოკვდებაო”. მოხსენებულია მიცვალებულის ვინაობა
ფეს ხარჯი შემოუწერებია ჩვენზეო, რას ვისაც ვაჟი არა ჰყავს, მას ზედსიძე როცა მღვდელი ჰყავდათ, მიცვალებულს და დაბადება-გარდაცვალების წელი.
იტყვით, გადვიხადოთ თუ არაო“? – „გად- შეჰყავს ოჯახში, მაგრამ ეს აქ დამამცი- ეკლესიაში ნათლებდნენ, „ანდერძს” დამავიწყდა, რომ, როცა სახლში უფ-
ვიხადოთ, გადვიხადოთ!” – ისმის ხმები. რებლად ითვლება ძალიან, რადგან ანდა- აუგებდნენ. ერთ ღამეს იქ დასტოვებდნენ როსი მოკვდება, დასაფლავების შემდეგ
ხალხური ჩვეულებები
ამის შემდეგ, როგორც ვთქვი, პირვე- ზისა არ იყვეს „ზედსიძის ჯოხი კარებს და მეორე დღეს ასაფლავებდნენ. ზედმეტად ბოძს აძლევენ, ვითომ „უფ-
ლად „სანიჭარს” იხდის ნათლია, შემდეგ უკან არის აყუდებულიო”. ცხედარს რომ სამარეში ჩაუშვებდნენ, როსია და სხვები აღარ გაიყოლოსო”.
მიპატიჟებულები და სულ ბოლოს, სახ- ქვრივის გათხოვება აქ იმდენად სირ- თავს დასავლეთისკენ უშვრებიან, რად- აღსანიშნავია კიდევ ერთი რამ: თითქმის
ლის კაცები და მეზობლები. ცხვილად არ ითვლება, თუ ობლები არა გან ჯავახელებს სწამთ, რომ „მეორედ ყველა ძველ სასაფლაოზე, ჯავახეთში,
„სანიჭარსაც” ხმა მაღლა იძახის, სწო- ჰყავს, ის ქვრივი გაუთხოვარი მაინც არ მოსვლის დროს ყველა მკვდარი, მგლის მნახველს ხშირად შეხვდება საფლავზე
რედ ის კაცი, რომელმაც „გადასახადის დადგება და ქმრის ოჯახიდან გასვლისას შეჭმული, წყალში დამხვრჩალი, ფეხზე ქანდაკებანი ცხენების და, განსაკუთრე-
ქაღალდი” მოიტანა. ნათლიის „სანიჭარს” თავისი „წილი” (ე,ი. მზითევი და სხვა) თან წამოდგება და პირი აღმოსავლეთისკენ ბით, ვერძების (ყოჩების), რომელნიც ისე
ასე დაიძახებს: „ხალხნო, სმენა იყვეს და მიაქვს. ექნება, ისე შეევედრება უფალსაო”. სა- ლამაზად არიან გამოყვანილი, რომ კაცს
გაგონება (თან ხუმრობს), ეს ღმერთ- მარეში ჩადებულს ცხედარს ყველა თითო მართალი ცხენი და ყოჩი ეგონება, არის
მა ასახელოს ამ ოჯახის ნათლია, თავის მუჭა მიწას აყრის სიტყვებით სამჯერ: აგრეთვე აკვნების ქანდაკებები. ზოგ
ოჯახობით, გაუბედნიეროს ნათლიმამაც ტირილისა და „მიწა ხარ და მიწად იქეციო”, შემდეგ კი საფლავის ქვაზე კი გუთნეული და გუთ-
და ნათლიდედაც. აქ მყოფნებმაც უცოც-
ხლოს, ასეთი ბედნიერება ყველას ოჯახში გლოვის წესები ბარებით და ნიჩბებით ექვს-ექვს ნიჩაბ
მიწას რომ მიაყრიან, მერე ნიჩაბი უსიტ-
ნის დედაც არის გამოყვანილო (სოფელ
ბარალეთში ძველ სასაფლაოზე).
მოიღოს, ნეფისთვის მოურთმევია ... (იტ- ყვოდ უნდა დააგდოს მიწაზე, ახლა სხვა მოხუცები კითხვაზე გვიპასუხებენ,
ყვის რიცხვს) თუმანი, გაუბედნიეროს და ვინმე რომ მოკვდება, ყველა მისი მო-
კეთეები და სახლი კაცები მასთან თავს აიღებს და ისიც მიაყრის, მიწაზე იმიტომ რომ ძველად ასე იყოვო: ვინც გუთნი
ასახელოს!” – ისმის ხმები. აგდებენ ნიჩაბს და ხელში არ აძლევენ დედა იყო, იმას საფლავზე გუთანს ამოჭ-
დამძახებელი ამ ფულს გადასცემს იყრიან, თუ მახლობელ სოფელში ქალი
ჰყავს გათხოვილი ან და მის სიკვდილს სხვას, რომ ასეა წესი, „არ ვარგაო” – იტყ- რიდნენ და ვინც მეცხვარე, ყოჩის ქანდა-
თამადას, რომელიც აგროვებს ყველას ვიან. ვინც დასაფლავებას შეესწრო, ყვე- კებას დაუდგამდნენ საფლავზეო. კარგი
„სანიჭარს” და შემდეგ როცა დასრულდე- შეატყობონებენ, სხვების, ე.ი. სახლი კა-
ცების, ანუ აქაურულად, „განაყოფები- ლა მიჰყავთ ჭირისუფლებს. ცხენოსნის და მეომრის საფლავზე კი
ბა „სანიჭარის” შეგროვება, მთელ ფულს სახლში რომ მივლენ, კარებზე ყველას ცხენის ქანდაკებას დადგამდნენო. ახალ-
გადასცემს ნეფეს, რომელიც თავის მხრივ სა” და მეზობლების მოწვევა წესად არ
არის მიღებული, მათ ერთმანეთს თვი- ხელებს აბავინებენ წყლით, მერე შევლენ გაზრდა ქალს კი, რომელსაც ჯერ შვილე-
უფროს გადასცემს. ყველანი სახლში და მდუმარედ დასხდე- ბის სიყვარული კარგად არ გამოეცადა,
ნათლიის შემდეგ დამძახებელი ოხუნ- თონ უნდა შეატყობინონ და ისე მივიდნენ
მიცვალებულის სახლში. ტირილი იციან ბიან. ჭირისუფლები მიუტანენ მათ სუფ- აკვანის ქანდაკებას უდგამდნენ.
ჯობით ჩამოუვლის სხვებს და ასე ყვე- რებს: პურს, წვნიან ხორცს და არაყს. (გადმომცა სოფელ ბარალეთში
ლასაგან აგროვებს „სანიჭარს”, ბოლოს ქალებმა ხმა მაღლა, მოთქმით, კაცები
კი არ ტირიან ხმამაღლა, არამედ ისე ზუ- სამი სტაქანია წესი, მეტი არა. ქალებში მცხოვრებმა ბასილ გოგოლაძემ, რომე-
მთელ საერთო თანხას დაიძახებენ, რის თითო. ლიც 70 წლის არის ამაჟამად).
შემდეგ დაიწყებენ ახალ-ახალი სასმელ- ზუნებენ, რადგან ვინმემ რომ ხმა მაღლა
იტიროს, ეტყვიან: „რას ღრიალებ, სირც- არაყს რომ აიღებენ სტაქნით, ჭირი- ახლა აღარ იციან. ამ ოცდაათი წლის
საჭმლის მიტანას, რასაც ეწოდება „სუფ- სუფლებს ასე მიმართავენ: იცოცხლეთ, წინეთ კი სცოდნიათ, რომ რაკი მიცვა-
რების გაახლება”. ხვილიაო”! ქალები კი ტირიან და მოსთქ-
ვამენ მომენტებს მისი ცხოვრებიდან. ვი- ღმერთმა გაშოროთ, ლხინზე დაგიბრუ- ლებულს დაასაფლავებდნენ, იმ სახლში,
სმა-ჭამის შემდეგ გაიმართება ცეკვა- ნოთ, იმის სულის ნათელი დააყენოს და სადაც გარდაიცვალა, შვიდ დღემდის იქ
თამაში, რაც გათენებამდის გრძელდება. საც ახალი მკვდარი ჰყავს, ის „მოკითხვას
აბრის მასთან”, რადგან სწამთ, რომ იქაც სასუფეველი დაუმკვიდროს, მისი სულის რომელიმე ჭურჭლით წყალს დგამდნენ
მეორე დღეს ქორწილი კვლავ გაახლ- მოსახსენებლად თქვენ გაცოცხლოთო”. და ყოველ საღამოს სანთელს უნთებდნენ,
დება. უფროსი ვინმე ნეფე-დედოფალს ქვეყანა არის და ცხოვრებაც.
ვისაც ხელიდან გამოსდის, ის კუბოს როცა გათავდება „მკვდრის პური”, გა- რადგან ჯავახელებს სწამთ, რომ მიცვა-
გვირგვინებს მოხდის. ამ დროს ნეფე მაყ- რეშეები ადგებიან და მიდიან. ჭირისუფ- ლებულის სული შვიდ დღემდის სახლში
რებს უნდა დაემალოს, თორემ „სცემენ”. უკრავს მიცვალებულს, რომლის ფიცრებ-
საც თვით მიცვალებულის ჭირისუფალი ლები კი, რომლებსაც გაღებული კარები ტრიალებს. სანთელს იმიტომ უნთობენ,
ამ დილით ნეფე და დედოფალიც „ნეფის უჭირავთ, მათ გასაცილებლად, ყველას სული სიბნელეში არ იყვესო და წყალს კი
ძველა”-თ და „დედოფლის ძველა”-თ იხსე- აძლევს.
კუბოს რომ შეუკრავენ, მერე ჩააცმე- ხელს ართმევენ და ეტყვიან: „ღმერთმა იმიტომ, რომ, როცა გული უწუხს, სიცხი-
ნიებიან სადღეგრძელოებში. ამავე დღეს, თქვენ გაცოცხლოთო” და ასე ყველა თა- საგან გული გაუგრილოსო.
საღამოთი, ნათლია რომ სათამაშოდ ვენ მიცვალებულს იმ ტანისამოსს, რომე-
ლიც მას მეორეხელად შენახული ჰქონდა, ვის სახლში მიდის. ჭირისუფლებს კი ნუ- წინეთ ოჯახში რომ უფროსი მოკვ-
გაიწვევს, ფულს ჩაუდებს ხელში და ისიც გეშს სცემენ. დებოდაო, დასაფლავების შემდეგ სახლს
ხელზე უკითხავს. რაიმე „ბედნიერი დღისათვის”. კუბოს იმ
ნარჩენებს, რომელიც კუბოს ფიცრების ამის შემდეგ ყველა მოკეთე თითქმის ზედმეტ ბოძს მისცემდნენ, რომ მკვდარი
წესია, რომ ამ დღეს პატარძალი ყვე- ორმოც დღემდის წვერს არ იპარსავს, „სახლის ბოძი იყოვო”.
ლამ უნდა ათამაშოს: შინაურმაც და გა- გათლის დროს დაგროვდა, ჩაჰყრიან გო-
დორში და სახლის მოშორებით, სადმე გა- ქალები კი თმას იკოპებენ, სანამ ჭირი- ჯავახელთა წარმოდგენით, მიცვალე-
რეულმაც, რომ გამოსცადონ – „კარგი სუფალი ნებას არ დართებს (რომ წვერი ბულის სული ანგელოზივით ფრთებშეს-
თამაში იცის თუ არაო”. ვინც პატარძალს დაჰყრიან, რადგან მისი დაწვა მიღებული
არ არის წესით და „არ ვარგა სახლისთვის მოიპარსონ და თმა გაიშალონ), იქამდის ხმულია და ცაში მიდისო, იქ გზაში ერთ
სათამაშოთ იწვევს, წესია, რომ ყველამ ასე არიან. მხარეს ეშმაკები დგანან, მეორეს – ან-
ფული უნდა აჩუქოს. ისე ღლიან საწყალ კარგი არ არისო”. იტყვიან ასე: „საფლავ-
ში არ მოისვენებსო”. გავა ამის შემდეგ ექვსი დღე და მე-7-ს გელოზები. თუ მიცვალებულს თხილის
პატარძალს ყველანი თამაშობით, რომ მიდიან მიცვალებულის საფლავზე, რო- ოდენა რაიმე სიკეთე აქვს დათესილი,
ოფლი წურწურით ჩამოსდის სახეზე. სანამ კუბოს შეუკრამდნენ მიცვა-
ლებულს, ანუ აქაურულად რომ ვთქვათ, მელსაც „შვიდზე გასვლას” უწოდებენ. მას მაინც ანგელოზები თავისკენ გააქა-
პატარძალს რომ ათამაშებენ, მერე წავლენ უფრო მახლობელი მოკეთეები. ნებენ და ღმერთთან მიიყვანენ. ეშმაკები
იციან „შვიდი წყვილი” ფერხული, სადაც „ცხედარს”, მანამდის მიდის რამდენი-
მე კაცი და მას საფლავს უთხრის საერ- საფლავზე მიცვალებულს სანთელს უნ- კი ცოდვიანს ჯოჯოხეთში შეაგდებენ,
არიან სულ ცოლ-ქმრიანნი ერთად. ნეფე- თებენ, ტირიან-გლოვობენ, პურს სჭამენ, ღმერთი მადლიან სულს სამოთხეში გზავ-
პატარძალს ამ დროს ჯვრის წერის სანთ- თო სასაფლაოზე. მესაფლავენი წაიღე-
ბენ ცხედრის ზომას და იმის მიხედვით არაყს დალევენ და მიცვალებულს შენ- ნის, რომელიც ჯავახელთა წარმოდგე-
ლები (კელაპტრები) ანთებული უჭირავთ დობას ეტყვიან. 40 დღის შემდეგ ასე- ნით, მშვენიერი ხეხილიანი ბაღი, ლამაზი
ხელში და ისე უვლიან ფერხულს. შემოუვ- სჭრიან სამარეს. ჯერ კი სანამ სამარის
ამოთხრას შეუდგებოდნენ, იმ ადგილს, ვე იგონებენ მიცვალებულს და შემდეგ წყაროები ჩამოდის. მათი სულები მწვანე
ლიან სამჯერ და „შვიდი წყვილნიც” გა- კი გადუხდიან დიდ ქელეხს, რომელსაც ხეებზე შესხდებიან და ჩიტებივით გალო-
თავდება. სადაც სამარე უნდა გათხაროს ამან,
ჭრიან პატარა ჯვარს, დადგავენ შუაზე „წლის წირვას” უწოდებენ. მღვდელს და- ბენო, ვისაც მკვდარი ბავშვი ჰყავს, იმა-
მესამე დღეს პატარძლის მაყრებს უძახებენ, საფლავს უკურთხებენ და სხვა საც იქ იწვევენ და ამნაირად მუდამ ლხინ-
გაისტუმრებენ თავიანთსა. პატარძლის და ისე დაიწყებენ ამოთხრას. ჭირისუფ-
ლებიდან ერთი ვინმე მესაფლავეებს წა- ქრისტიანულ წესებს შეუსრულებენ. შემ- სა და სიხარულში არიანო.
ძმას კიდობანის გასაღებს სთხოვენ, ის დეგ დაუძახებენ ყველა ღარიბ-ღატაკს,
იქამდის მას არ მისცემს, სანამდის მას უღებს ახალ გამომცხვარ პურს და ცოტა
არაყს, თუ სხვა ვინმემ გაიარა, ამ დროს ქვრივ-ობლებს და ყველაფრით კარგად ნაამბობი სოფელ ბარალეთში რა-
ერთ წყვილ წინდას არ ჩააცმევენ და ისიც გაუმასპინძლდებიან (ეს უფრო ძველად ხიელ ესტატეს ასულ გოგოლაძისა-
გასცემს მაშინ თუ დაუთმებს. სასაფლაოსთან ახლოს, იმასაც დაუძახე-
ბენ, არაყს დაალევინებენ და ცოტა პურს იყო). გან, სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო
მაყრები მიდიან ქალის მშობლებთან მიცვალებულების გახსენება იციან მუზეუმის ფონდიდან. ჩაწერილია გიორ-
და კითხულობენ, როგორი ქორწილი გა- აატეხინებენ. ვინც გაივლის მათთან, ეტ-
ყვიან: „ღმერთმა შეიწყალოსო”, „ამინ, კიდევ: აღდგომას, კვირაცხოვლობას, წი- გი გოგოლაძის მიერ 1937 წელს. მოგ-
დაიხადეს, როგორ იმგზავრეს და სხვა თელ პარასკევს და სხვ. ვაწოდა გრიგოლ ჯვარიძემ და ლევან
მრავალ რამეს მოუთხრობენ, მერე კი ყვე- შეიწყალოს!” – უპასუხებენ მესაფლავენი,
ასევე იციან კუბოს გაკეთების დროსაც. მოკეთეებმა იციან ჭირისუფლებთან ლაფაჩმა 2018 წელს.
ლა თავის სახლში წავა.
ფოლკლორი
(არაკი) ფაშა და მოჯამაგირე

ერთ ფაშას ერთი მოჯამაგირე შჭერია. ერთხელ მოჯამაგირე ხალხმა ასწავლა: ხო იცი, შვილო, ხალხი ყველაზე ჭკვიანია – ასე მერე სად გაგონილა ასეთნაირად თაზიათ ქცევაო, რატო ამდენ
ეკითხება ფაშას, – როჲცა მოჰბეზრდა სამსახური და თან ოჯახი მოიქეციო – თუ არ გაგანთავისუფლოს, ჩვენ ვაგენთ პასუხსო: – არ ფიქრომო? მერე ძრიენ გიეხარდა მოჯამაგირეს, რადგან და-
გაახსენდა: – ფაშა, არ’ნა გამიშვა შინა – ვადა არ გამითავდაო? მაგ შენ ფაშას რო ქოფაკი (ძაღლი) ჰყამს, წელზე ხჩოლი (წნელი) იჭირა ფაშა სიტყვაში და მიუგო: – შე კაი კაცო, თუ შენი სიტყ-
ხო ხედამ, კაი ხან გემსახურე ერთგულათაო; არაფერი გამიფუ- შემოუჭირეო და თუ რამეს გეტყვის ფაშაო, – უთხარი მაშინა. ვით და ბევრი მსახურით მე ფაშათ ვიქცევიო, ეგ ძაღლი წელზე
ჭებია. თაზია’ნა (მწევარი) გავხადო და იმიტუნ შემოუჭირე ხჩოლიო. ხჩოლის მოჭერით თაზია არ გახდებაო? ფაშა მიხვდა თავის შეც-
– დიახო, – უთხრა ფაშამ – ცუდი მოსამსახურე რო ყოფი- მართლაც მოჯამაგირე ისე მოიქცა, როგორც თავი სოფლის დომას და კმაყოფილი მოჯამაგირე სახლში გაუშვა. მოჯამაგი-
ლიყავი, მაშინ ხო პირველშივე გაგაგდებდიო. ახლა კი ჯერ’ნა ხალხმა ასწავლა. ერთხელაც დაიჭირა ეს ქოფაკი და დაუწყო რეს ანგარიში გაუსწორა ფაშამ და გახარებულმა მოჯამაგირემ
იმსახურო იქამდინ, სანამ ფაშა არ გახდებიო. ეჰ, მოჯამაგირე წელზე ხჩოლის შემოჭერა. სწორედ ამ დროს სეირნობდა ფაშა, მადლობა გადაუხადა ჯერ ფაშას, შემდეგ კი ხალხს, რომელმაც
დაღონდა, ვეღარაფერი უთხრა ამ ფაშას. დაღონებულ მოჯამა- დაინახა რო თავისი მოჯამაგირე რაღაცა უცნაურ რამეს აკე- ჭკუა ასწავლეს და შინ წამოვიდა.
გირეს ამ სოფლი ხალხი შიეკითხა: რა შვრები, კაცო, არ განთავი- თებდა და ჰკითხა გაოცებით: – რაჰ შვრები, შე კაი კაცო, ძაღლი
სუფლამს შენი ხაზეინიო? მოჯამაგირემ უპასუხა – არაო, მეუბ- ხო არ’ნა მოკლაო? – არაო, დიდებულო ფაშაო, წელი დაუმიწ- მთქმელი მაქსიმე ბარამიძე, სოფ. ჩუნჩხა, ჩაწერილია 1948
ნევა: – იქამდინ უნდა იმსახურო, სანამ ფაშა არ გახდებიო. მერე როვდება და თაზია გახდებაო. ფაშამ გულმოსულად უპასუხა: – წელს გრიგოლ ბერიძის მიერ
სოფელ უდის საფლავის ქვის ეპიტაფიები

*** არ გაპატიებს ბუნება, *** ეს გული რომ გაგვეყორა,
„რას დამცქერით, მეგობრებო, გადაგეხდება ვალია”. მიყვარს სანთელი და იცით რატომ? გული მიწას დაუფალი
უდროოდ გავხდი სატირელი, ისიც ჩემსავით რომ იწვის მარტო”. მე ბრალში ვარ და უფალი”.
წუთისოფლის მზე და მთვარე
გამხდენია სანატრელი”.
*** ***
*** „იყავი ტურფა ასული, სამაჩაბლოში დაღუპული ჯარისკაცის
„ფიქრებით ნაიარები, ახლა უდროოდ ზეცას ასული, საფლავის ქვის ეპიტაფია.
შენს გზაზე დავიარები”. ამ სასტიკმა რუსის ხელმა
ქარი საფლავს მონაბერი
რა ულმობლად დადო მახე,
*** გიგალობს ვით მონა ბერი”.
მომაშორა წუთისოფელს
„გავა დრო და მეც მომელის შავ მიწაში დავიმარხე.
დასვენება სულის, *** დავრჩი ამ საფლავის ქვეშე,
სანამ მოკვდე, მელანდება შეგიმოკლდა სააქაო კარნავალი, ავი, კარგი ვერა ვნახე,
საყვარელი სულ ის”. წაიშალა შენი ფეხის კარ ნავალი, სახლი დამრჩა ცრემლით სავსე
*** გაგიყუჩდა, ო, რა გული, მდუღარებით დავიმარხე”.
„ჩემი უდროოთ სიკვდილი ვით ხმელეთზე ორაგული. ჩაიწერა ანტონ ბალახაშვილმა 2018 წელს ადი-
მტერო, ხომ შენი ბრალია, ჩვენი გზები გაგვეყო რა, გენის მუნიციპალიტეტის სოფელ უდეში.
ხეოთი და ხეოთელები
სოფელი ხეოთი მდებარეობს ირიაო და სახელდახელოდ არაყიც ამ გაზაფხულზე მე და ჩემი თა- ჰაი, დედასა, ხეოთო! მაგრამ ამდენი ღვინის სმა
ახალციხის მუნიციპალიტეტის უკი- გაუჩენიათ, – კიდევ უფრო გამოუთ- ნასოფლელი, ცნობილი სახალხო არსად არ გამიგონია.
დურეს სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნა- ვრიათ „დაუპატიჟებელი სტუმარი”, მთქმელი ზაურ ჯვარიძე, ერთი დი- აკი, მეც მეუბნებოდნენ:
ხეოთში გვალვა მძვინვარებს,
წილში. მას დასავლეთის მხრიდან მერე კი ვიღაცას სახლშიც წაუყვა- დებული ადამიანის დაკრძალვაზე – ზაურ, მოუკელ სმასაო,
კანონი მეტად მშრალიო,
ჩამოუდის მდინარე „წმინდა წყალი”, ნია დასაძინებლად. ვიმყოფებოდით ხეოთში. სოფელში ჭობარელი ვერ გაუძლებს
აუკრძალიათ ღვინის სმა, –
ხოლო აღმოსავლეთიდან აკრავს მასპინძელს მხოლოდ მეორე მისვლა ცოტა ადრე მოგვიწია და ხეოთურ დალევასაო.
უნდა დალიოთ წყალიო.
ბუზიყლაპიას ხევი. სოფლის გარშე- დღეს გაუგია, რომ უცხო ოშორელი ძველი ნაცნობებიც მოვინახულეთ. როგორაც სვამდნენ ხეოთში
წვეთსაც აღარ სვამს გოდერძი, –
მო უმშვენიერესი ბუნებაა. ამად ანზორაც კმარაო,
სადაა სამართალიო?
დღევანდელი ხეოთის მოსახლე- დროშას არავის უთმობდა, –
ზოგს ელოდება „კაპეზე”,
ობა შედგება 1944 წელს გეგმიური – ლუკიჩმა დამიბარაო...
თუ დაიჭირეს მთვრალიო.
წესით ჩამოსახლებული გუდამაყ- ტაქსისტმა მთვრალი იშოვა,
მთვრალს ვეღარ ნახავ ხეოთში,
რელებისაგან, ახალციხის რაიონის ხეოთში აიყვანაო,
უნდა დავრეკოთ ზარიო,
სოფელ ღრელიდან და ასპინძის რა- ხეოთმაც მთვრალი, უცნობი,
სადღაა რეზოს დუქანი,
იონის სოფელ ჭობარეთიდან გადა- თავისად მიითვალაო.
– ბახუსის საბუდარიო.
სული ადგილობრივი მესხებისაგან. ის ოშორელი აღმოჩნდა,
არც „წვენო” ისმის ბირჟაზე,
გასული საუკუნის 70-იან წლე- – ნაბახუსევზე ბრძანაო;
აღარც მერცხალას შარიო,
ბის მიწურულს ხეოთელი მამაკაცე- დიდი ზეიმი მოუწყეს,
დროშას ტოლოში წაიღებს,
ბი გამოირჩეოდნენ გადაჭარბებუ- ეს როგორ დაგვემგვანაო.
ვაი, ხეოთის ბრალიო.
ლი ქეიფებითა და დროისტარებით. ხეოთთან ღვინის ჭიდილში
აღარც ანზორა თამადობს,
ამ მხრივ რეგიონში სახელიც კი სვირსაც არ ეყო ძალაო
– ექიმმა ამიკრძალაო,
გაითქვეს და კურიოზული შემთხვე- და რეგიონის სმის დროშა
ერთჯერზე დალევის დოზა
ვებიც არაერთი გადახდენიათ თავს: ხეოთმა აფრიალაო.
ათმაგად ჩამითვალაო.
ერთხელ, გვიან ღამით, ახალ- სმას რომ მოუკლეს ხეოთში,
აღარც სანდრო სვამს ღვინოსა,
ციხის ავტოსადგურზე გაჩერე- ყოფილა და დილითაც, გამოსაფ- ხანშიშესულებმა შემოგვჩივლეს, ტოლოშმა გაიხარაო, –
სტუმარს მასპინძლობს ყავითა,
ბულ ერთ-ერთ ტაქსის მძღოლთან ხიზლებლად, თითო „პოლიტრაც” – ექიმებმა სმა აგვიკრძალესო და ახლა დროშას ჩვენ წავიღებთ,
არადა საწყალ ჭობარლებს
მთვრალი მამაკაცი მისულა, ტაქსში დაუყოლებიათ. თითქოს დაემთხ- ძალიან წუხდნენ ამაზე. ზაურ ჯვა- რაც იგრიალეთ, – კმარაო!
არაყს გვასმევდა ჯამითა.
ჩამჯდარა, გადაუწოდებია მისთვის ვაო, ამ ამბიდან სულ ცოტა ხანში, რიძე, წლების მანძილზე, ხეოთში ღვინომ თქვა: ნუ მეჭიდებით,
მშრალზე თამადობს ოთოცა,
25 მანეთიანი და უთხოვია, სოფელ- საკავშირო მთავრობის გადაწყვე- მუშაობდა, მეტყევედ (მეუღლეც ამ წამიქცევია ხარიო,
პირს არ აკარებს ჭიქასა,
ში წამიყვანეო. იგი ისე უზომოდ ტილებით, აიკრძალა როგორც შინ- სოფლიდან ჰყავს), ამიტომ ხეოთე- ყველას ექიმთან მივიყვან,
„ფხიზელ ი კაცის ნათქვამი
ყოფილა მთვრალი, რომ ვერაფრით ნახადი ალკოჰოლიანი სასმელების ლებიც დიდ პატივს სცემენ და მისი ვინც ხშირად დადის მთვრალიო.
ისე როდის სწვავს ჯიგარსა”.
ვერ აუხსნია, რომელ სოფელში წარმოება, ასევე გამკაცრდა შინ- თითოეული სიტყვა თუ მეგობრული ვინც ზომა იცის ღვინის სმის
ღმერთმა დალოცოს ხეოთი,
უნდა წაეყვანა. მძღოლი ვერ შელე- ნახად სასმელებზე კანონები, რის „გაბაასება”, არავითარ წყენას არ მას ვუხალისებ წლებსაო,
ავისგან დაიფაროსა,
ვია 25 მანეთიანს, რადგან მაშინ ეს გამოც ძალზე დიდ გულისწყრომას იწვევს მათში და ზაურიც, როგორც მასთან ვმეგობრობ ბოლომდე,
მისცეს ქეიფის ხალისი,
თანხა ძალიან დიდი იყო და, უფიქ- გამოთქვამდნენ ბახუსის მოყვარუ- შეუძლია, ისეთ „ხოტბას” ასხამს ამასვე ვურჩევ სხვებსაო.
ღვინო არ დაუძმაროსა.
რია – ეს კაცი უეჭველად ხეოთე- ლი ხეოთელები და მთავრობის ამ მათ. ღვინო გვკლავს, ღვინო გვახა-
ხეოთელებთან დალევა
ლი იქნებაო, უმალ გეზი იქითკენ გადაწყვეტილოებას ცხრასართუ- გთავაზობთ ზაურ ჯვარიძის რებს,
მადლი მგონია ღვთისაო,
აუღია, სოფლის ცენტრში აუყვანია ლიანი გინებით ამკობდნენ, მაგრამ ახალ ლექსს, რომელიც გამომდი- მაცდური, ავ-კარგიანი,
ის მწვერვალია ბახუსის, –
კლიენტი და იქვე ჩამოუსვამს. ბირ- რას გააწყობდნენ. ნარეობს ზემოთ მოთხრობილი ამ- ხან გვიმსუბუქებს ცხოვრებას,
აკადემია სმისაო.
ჟაზე მყოფ ხეოთელებს მთვრალი მას შემდეგ ბევრმა წყალმა ჩაი- ბიდან. ხან მოაქვს მხოლოდ ზიანი.
უღვინოდ ჩვენი ცხოვრება
ჩვეულებრივად მიუღიათ – ჩვენნა- არა... გიორგი ჯვარიძე
მთლად უაზრობა მგონია, ავტორ-მთქმელი
ზაურ ჯვარიძე
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” მეოხია ლიანა მანჩხაშვილი
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
გაზეთის რედაქცია სარგებ-

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე
დამფუძნებლები: ლობს თავისუფალი პრესის
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი პრინციპებით და ავტორის
მოსაზრებებსა და გამონათქვა-
მებზე პასუხს არ აგებს
კომპიუტერული
უზრუნველყოფა
მერაბ ბერიძე, 5
ირმა ჯიშკარიანის
საბურთალოს 43ა lit.shti@il.co
ტელ: 2–93–27–66

Literaturuli Meskheti October 10

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literaturuli Meskheti October 10

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის მეოცე წელი ”LITERATURULI MESKHETI” ”ЛИТЕРАТУРУЛИ МЕСХЕТИ”

რუსთველი მარად უკვდავია!

ლიტერატურულ კონკურსში გამარჯვებულები

ქართული ტიტულატურა ტაო-

კლარჯეთის სამეფოს მმართველ

ერევნის (ირევანი) ისტორიული ცენტრი

ანსამბლი „ოქტავა” მოწონების სიმაღლეზეა

(არაკი) ფაშა და მოჯამაგირე

სოფელ უდის საფლავის ქვის ეპიტაფიები

გაზეთის რედაქცია სარგებ-

You might also like