‫مینبەری نوور و تەقوا‬

‫قیبلە ‪2018‬‬
‫پێداچوونەوەو تەخریجی فەرموودەکان مامۆستا ساالر محمد عبدالکریم‬

‫‪1‬‬
 ‫پێشەکی‪- :‬‬

‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

‫نوسینهوهی ووتار به تایبهت ووتاره ئاینیهکان به پێویستیهکی گرنگی مسوڵمانان دادهنرێت‪ ،‬ههربۆیه ئێمهش ئهو‬
‫ئهرکهمان خسته سهرشانی خۆمان و ههموو ووتارهکان بهنووسین ئامادهمان کرد بۆ خوێنهران بۆ ئهوهی کهسانی ترو وه‬
‫ههتا مامۆستایانی ئاینیش سودمهندبن لێی‪ ،‬گهرچی زۆرێك نووسینهوهی ووتار ناکهن به پیشهی خۆیان و ههر به متمانه‬
‫به خۆ بوون ووتارهکان دهدهن‪ ،‬یان ههیه تهنها سهردێڕهکان دهنوسێت‪ ،‬بهاڵم ئێمه بهباشمان زانی لهبری تهنها‬
‫ئاماژهکردن به سهردێڕهکان ووردهکاریهکی زیاتر له ووتارهکاندا بنوسین گهرچی کهسێك که ئامادهی ووتارهکان دهبێت‬
‫زیاتری لهوهی گوێ لێ دهبێت‪ ،‬یهکهم جار دەستم به ووتاربێژی کرد له مزگهوتێك بوو بهناوی مزگهوتی نوور‪،‬‬
‫زۆرجار بۆ یارمهتی مامۆستایهکی برادەرم دەچووم بۆ مزگهوتێکی تر بهناوی مزگهوتی تهقوا‪ ،‬ههربۆیه پێم باش بوو‬
‫ئهو ناونیشانهش بۆ ئهم پهرتوكه ههڵبژێرم‪ ،‬گهرچی دواتر له چهندەها مزگهوتی تر له کوردستان و بهریتانیا وتارم‬
‫پێشکهش کردووە ئهوەندەم به گرنگ و پێویست زانی چاپ بکرێت‪ .‬حهزم نهکرد سیلسیلهی وتارەکان تێك بدەم گهرچی‬
‫زۆرجار گونجاوترە بهپێی گونجانی بابهتهکان بێت‪ ،‬ههرچهند ئهمهش مانای نهگونجان نی یه چوون زیاتر ڕەچاوی‬
‫بهرواری پێشکهش کردن کراوە به پێی مێژوو‪ ،‬وتارەکان بریتیه له دوو بهش وتاری یهکهم و وتاری دووههم‪ ،‬وتاری‬
‫دووههم به عهرەبی ههیهو به کوردیش‪ ،‬ههرچۆن له کۆتایشدا چهند وتار ههیه تهنها وتاری یهکهم و چهند دانهیهکیش‬
‫تهنها سهرقهڵهم‪ ،‬بۆ ئهوەی وتاربێژ به تهواوی ڕابێت لهسهر نووسینی وتار به تهواوی دواتر دەتوانێت گرنگی به وتاری‬
‫یهکهم بدات و دواتریش دەکرێت ههر سهرقهڵهم بێت‪ ،‬ئهوە تهنها وەك ئهزموون و کارکردن‪ ،‬بهاڵم وەك مانهوەی‬
‫وتارەکه گرنگه به نووسین به تهواوی ههبێت‪ ،‬ئهوسا بۆ چاپ و فراوانی سود و سهدەقهی جاریه چاپ بکرێت‪.‬‬

‫ئهوەی وای لێکردم گرنگی به نووسینهوەی وتار بدەم ئهم بابهته بوو که له پێگهی صید الفوائد خوێندمهوە له نووسینی‬
‫ابراهیم بن محمد الحقیل بهم ناونیشانه‪:‬‬

‫كیف تُعَ ُّد خطبة الجمعة؟!‬

‫كثیر من الخطباء ال یكتبون خطبهم التي یلقونها على الناس‪ ،‬ویكتفون باالرتجال ـ وبعضهم یضع عناصر أو رؤوس‬
‫أقالم في ورقة صغیرة ـ أو یأخذ خطبة لغیره؛ وذلك باستعارتها أو تصویرها من كتبهم‪.‬‬

‫ومن سیئات االرتجال‪ :‬أن الخطبة تُنسى وتَدْرس بانتهاء إلقائها‪ ،‬وبعض الخطباء المتمیزین تُس َّجل خطبهم وتباع في‬
‫التسجیالت‪ ،‬وهذا أیضا ً یحفظها مدة معینة‪ ،‬ثم تضیع بعد ذلك‪ ،‬ولو سألت عن محاضرات أو خطب سجلت وانتشرت‪،‬‬

‫‪2‬‬
 ‫وطارت في اآلفاق قبل عشر سنوات لما وجدت لها أثرا ً ال عند الناس‪ ،‬وال في التسجیالت إال عند بعض من یهتمون‬
‫بحفظ مقتنیاتهم‪ ،‬وهم قلیل‪ ،‬ومع قلتهم أنّى لك العثور علیهم؟ لكنك لو سألت عن كتاب ُ‬
‫طبِ َع قبل خمسین سنة أو أكثر؛‬
‫فالظن أنك ستجده في المكتبات العامة‪ ،‬ومكتبات الجامعات‪ ،‬وعند أناس كثیرین‪.‬‬

‫وهذا یدلنا على أهمیة الكتابة في حفظ جهود المحاضرین والخطباء؛ بل وطالب العلم والعلماء؛ فكم من عالم طار صیته‬
‫في اآلفاق‪ ،‬إذا قرأت ترجمته عجبت من ثناء العلماء علیه‪ ،‬لیس له من التألیف إال القلیل؛ فكان أكثر نفعه مقصورا ً على‬
‫أكثر من التألیف مع دقته وتحقیقه‪ ،‬وجودة ما یكتب؛ فنفع هللا ـ تعالى ـ‬
‫من حضروا زمنه‪ ،‬وتلقوا عنه! وكم من عالم َ‬
‫األمة بكتبه سنین عدداً؛ بل قرونا ً متتابعة‪ .‬وهذه كتب األئمة‪ :‬مالك‪ ،‬والشافعي‪ ،‬وأحمد‪ ،‬والبخاري‪ ،‬ومسلم‪ ،‬وغیرها‬
‫انتفعت بها األمة منذ أن كتبوها في المائة الثالثة والرابعة إلى الیوم؛ بل وإلى ما یشاء هللا تبارك وتعالى‪.‬‬

‫صور وتوزع أو تطبع في كتاب‪ ،‬أو تُدخل في الشبكة العالمیة‬

‫إن الخطیب قد یُ ِعدُّ خطبة فیتقنها‪ ،‬ثم تؤخذ منه فت ُ َّ‬
‫(اإلنترنت)؛ فیخطب بها مائة خطیب‪ ،‬أو ألف خطیب‪ ،‬أو أكثر في أنحاء مختلفة من األرض؛ فینتفع بها خ َْلق ال یعلم‬
‫عددهم إال هللا تعالى‪ ،‬لم یكن الخطیب وقت إعدادها یتصور انتفاع هذا العدد الهائل بها‪.‬‬

‫ولعل ما سبق ذكره یدفع الخطباء إلى كتابة خطبهم‪ ،‬والعنایة بإعدادها‪ ،‬مثل عنایة المؤلف بكتابه؛ بل هم مطالبون بما هو‬
‫زیادة على ذلك؛ فإن المؤلف ال یستطیع أن یقرأ كتابه على عشرة ینصتون إلیه باهتمام‪ .‬والخطیب یقرأ خطبته التي كتبها‬
‫على مئا ٍ‬
‫ت یتعبدون هللا ـ تعالى ـ باإلنصات إلیه؛ وذلك من فضل هللا ـ تعالى ـ على الخطباء‪ ،‬وهو ما یوجب علیهم أن‬
‫یشكروا هللا ـ تعالى ـ على هذه النعمة العظیمة؛ وذلك باإلخالص في إعداد الخطبة‪ ،‬واالجتهاد فیها‪ ،‬واحترام عقول من‬
‫ینصتون إلیهم‪ ،‬وإفادتهم قدر المستطاع‪.‬‬

‫■ لكل خطیب طریقته‪:‬‬

‫یختلف َم ْن یُ ِعدُّون خطبهم بأنفسهم من الخطباء تبعا ً الختالف اهتماماتهم‪ ،‬وعلمهم‪ ،‬وثقافتهم‪ ،‬ونوعیة المصلین معهم‪،‬‬
‫ومدى تفاعلهم مع الخطیب‪.‬‬

‫فبعض الخطباء یكتفي بأفكاره وخطراته عن الرجوع إلى المراجع والمصادر‪ ،‬ویخط بنانه ما یوحي به ذهنه وقت‬
‫الكتابة‪ ،‬بغض النظر عن أهمیة ما یكتب من عدمه‪ ،‬أو ترابط الموضوع من تفككه‪.‬‬

‫وبعض الخطباء یكتفي بمرجع واحد ینقل منه‪ ،‬أو یختصره ویُعدِّل علیه‪ ،‬ویرى أنه أحسن من غیره‪ ،‬ممن لم یكتب‪ ،‬أو‬

‫‪3‬‬
 ‫كتب من ذهنه وخواطره‪.‬‬

‫ومن الخطباء من ال یكتب خطبته حتى یقرأ في موضوعها عددا ً من الكتب‪ ،‬ویراجع فیها مراجع كثیرة‪ ،‬وهؤالء قلة‪،‬‬
‫وفي الغالب تكون خطبهم متمیزة ومفیدة‪.‬‬

‫كذلك یختلف الخطباء في مدى اهتمامهم بالخطبة؛ فبعض الخطباء ال یفكر في موضوع الخطبة إال لیلة الجمعة أو‬
‫صباحها‪ ،‬أو قبل صعود المنبر بوقت قصیر‪ ،‬بل إنني سمعت مرة خطیبا ً في مجلس یفاخر بأنه یصعد المنبر ولیس في‬
‫ذهنه موضوع محدد‪ ،‬فیطرأ علیه الموضوع والمؤذن یؤذن‪ ،‬وهذا فیه استخفاف بعقول الناس‪ ،‬واستهانة بخطبة الجمعة‬
‫التي ْأوالها الشارع الحكیم عنایة كبیرة‪.‬‬

‫بینما سمعت أن بعض الخطباء المتمیزین یبدأ تفكیره بموضوع الخطبة منذ نزوله من المنبر في الخطبة الماضیة‪ .‬وبین‬
‫هذا وذاك مراحل متفاوتة من الحرص واالهتمام والفائدة‪.‬‬

‫وقبل عرض مقترح لكیفیة إعداد الخطبة أحب التنبیه إلى أن الخطبة مثل الكتاب‪ ،‬والخطیب مثل المؤلف‪ .‬ولكل كاتب أو‬
‫خطیب أو مؤلف أو باحث طریقته في البحث؛ بید أن عرض التجارب في هذه المجاالت یحقق جملة من الفوائد‪ ،‬لعل من‬
‫أبرزها‪:‬‬

‫مجربا ً في إعداد الخطبة‪.‬‬

‫‪ - 1‬توجیه المبتدئ ومساعدته‪ ،‬بإعطائه منهجا ً ّ‬

‫‪ - 2‬قد تكون الطریقة التي یُعدُّ بها الخطیب خطبته فیها شيء من العسر‪ ،‬وهناك طرق أیسر منها‪ ،‬فإذا َّ‬
‫اطلع علیها أخذ‬
‫بها‪.‬‬

‫‪ - 3‬اإلنسان في األصل ناقص العمل‪ ،‬معرض للخطأ‪ ،‬والناس یكمل بعضهم بعضا ً بتبادل تجاربهم وخبراتهم‪ ،‬وفي‬
‫اطالع الخطیب على تجارب اآلخرین وطرائقهم في إعداد الخطبة تكمیل للنقص عنده‪ ،‬أو إصالح لخطأ في طریقة‬
‫اإلعداد‪.‬‬

‫لهذا ولغیره فإنني أدعو كل خطیب أن یطرح على الخطباء طریقته في إعداد خطبته؛ حتى تتالقح األفكار‪ ،‬ویستفید‬
‫بعضنا من تجربة بعض‪ .‬على أن ال یزعم الواحد منا أن طریقته هي أحسن الطرق لكـل الخطباء؛ فالطریقة التي تناسبني‬
‫قـد ال تناسبك‪ ،‬وقد استفید من تجربتك كلها أو بعضها ولو كان قلیالً‪ ،‬والمسألة اجتهادیة‪ ،‬ومهارات الخطیب وثقافته‬

‫‪4‬‬
 ‫وعلمه وذوقه عوامل مؤثرة في ذلك‪.‬‬

‫ویمكن عرض الخطوات الالزمة إلعداد الخطبة على النحو التالي‪:‬‬

‫‪ - 1‬اختیار الموضوع‪.‬‬

‫‪ - 2‬جمع النصوص والنقول واألفكار والعناصر للموضوع المختار‪ ،‬وبعد الجمع سیتضح للخطیب أن مادة الخطبة‪ :‬إما‬
‫أن تكون كثیرة فیقسمها إلى أكثر من موضوع‪ ،‬وإما أن تكون مناسبة فیكتفي بها‪ ،‬وإما أن تكون قلیلة فیزید البحث في‬
‫مظان أخرى‪ ،‬فإن ضاق علیه الوقت أ َّجل هذا الموضوع‪ ،‬وبحث عن موضوع آخر تكون مادته متوافرة‪.‬‬

‫وینبغي في الجمع مراعاة ما یلي‪:‬‬

‫أ ‪ -‬البدء بالمصادر المتخصصة وجعلها أصالً‪ ،‬ثم البحث عن مصادر أخرى مساعدة؛ فلو اختار مثالً موضوع (الشكر)‬
‫فإنه یبدأ بالكتب المتخصصة في ذلك‪ :‬ككتاب الشكر البن أبي الدنیا‪ ،‬ثم یرجع إلى آیات الشكر في القرآن‪ ،‬وما قاله أهل‬
‫التفسیر‪ ،‬ثم األحادیث وشروحها‪ ،‬ثم أبواب الشكر في كتب اآلداب والمواعظ واألخالق‪..‬؛ ألن الكتب المتخصصة في‬
‫الموضوع ستكفیه ما یقارب ثلثي الموضوع أو نصفه على األقل؛ فتخفف عنه مؤنة البحث والتقصي‪ .‬والكالم على‬
‫مصادر الخطبة یحتاج إلى مقدمة مستقلة‪.‬‬

‫ب ‪ -‬أن ینطلق في عناصره وأفكاره من النصوص التي جمعها؛ فذلك أدعى لإلقناع‪ ،‬وأیسر علیه‪ .‬وبعض الخطباء قد‬
‫تقدح الفكرة في ذهنه فتعجبه فیكتبها‪ ،‬ثم یعیا في البحث عن دلیل یعضدها‪ ،‬ویقنع السامع بها؛ فیضیع وقته هدرا ً في ذلك‪،‬‬
‫ثم یشعر بالیأس‪ ،‬وربما توقف عن الكتابة‪ ،‬أو یذكرها بال دلیل فال تقنع السامع‪ ،‬وربما كانت خاطئة وهو ال یدري‪.‬‬

‫ولذا فإن صیاغة األفكار‪ ،‬ووضع العناصر على ضوء النصوص والنقول التي جمعها ی َُؤ ِ ّمنُه من الخطأ بإذن هللا تعالى‪،‬‬
‫ویریحه من التعب‪ ،‬ویقنع المستمعین؛ وبنا ًء علیه فإن جمع النصوص والنقول یكون قبل وضع األفكار والعناصر‬
‫للموضوع‪.‬‬

‫‪ - 3‬بعد اختیار النصوص والنقول التي سیجعلها في خطبته یضع لها عناصر مختصرة (عناوین تدل علیها)؛ فمثالً عنده‬
‫{وإ ْذ ت َأَذَّنَ َربُّ ُك ْم لَئِن َ‬
‫ش َك ْرت ُ ْم أل َ ِزیدَنَّ ُك ْم} [إبراهیم‪ ،]7 :‬یجعل له عنوانا ً أو عنصراً‪( :‬الشكر‬ ‫نص وهو قول هللا ـ تعالى ـ‪َ :‬‬
‫یزید النعمة)‪ ،‬وهكذا في بقیة النصوص والنقول‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫‪ - 4‬یرتب العناصر التي وضعها بنصوصها حسب رؤیته التي یراها مناسبة لوضعها في الخطبة‪ ،‬فیجعل العناصر‬
‫المترابطة متوالیة؛ فمثالً في موضوع الشكر سیكون عنده عناصر في فوائد الشكر‪ ،‬وعناصر في عاقبة الكفر (كفر‬
‫النعمة)‪ ،‬وعناصر في نماذج للشاكرین‪ ،‬وعناصر في نماذج لمن كفروا النعمة‪ ،..‬فیضم العناصر بعضها مع بعض تحت‬
‫موضوعاتها‪ .‬ویكون هذا الترتیب بالترقیم واإلشارة إلى العناصر ال بالكتابة من جدید‪ ،‬حتى ال یُث ِقل على نفسه‪ ،‬ثم یسیر‬
‫في صیاغة الموضوع وفق األرقام التي لدیه؛ فال یفوته شيء‪ ،‬ویكون موضوعه مترابطا ً منسجماً‪.‬‬

‫‪ - 5‬بعد الفهرسة والترتیب یقرر ما للخطبة األولى‪ ،‬وما للثانیة من العناصر المذكورة‪.‬‬

‫‪ - 6‬ثم یبدأ بالصیاغة حسب الخطة التي وضعها‪ ،‬والمادة التي جمعها‪.‬‬

‫وهناك أمور ینبغي التنبه لها أثناء الصیاغة منها‪:‬‬

‫أ ‪ -‬اإلخالص هلل ـ تعالى ـ في كتابته‪ ،‬واستحضار النیة الخالصة‪ ،‬ومجاهدة النفس في ذلك؛ فال تعجبه نفسه أثناء الكتابة‪،‬‬
‫أو یتذكر مدح المصلین له‪ ،‬وماذا سیقولون عن خطبته؛ فإنه إن أخلص هلل ـ تعالى ـ بارك هللا في كتابته وجهده‪ ،‬ونفع به‬
‫األمة‪.‬‬

‫ب ‪ -‬أن یعیش مع الخطبة بقلبه‪ ،‬ویضع نفسه محل السامع؛ أي كأنه المخا َ‬
‫طب بهذه الخطبة؛ ألن ذلك سیجعله یختار‬
‫العبارات التي یرضاها ویحبها وتقنعه؛ فمثالً لو كان یوجه نصیحة لواقعٍ في معصیة معینة؛ فلیضع نفسه مكان صاحب‬
‫هذه المعصیة‪ ،‬وكأنه المخا َ‬
‫طب بهذا الخطاب؛ فذلك أدعى للتأثر‪ ،‬وأجود في انتقاء األلفاظ المناسبة‪.‬‬

‫وبعض الخطباء الذین ال یراعون هذه الناحیة تجدهم یترفعون على صاحب المعصیة‪ ،‬ویخاطبونه من علو؛ فیكون‬
‫عتابهم عنیفاً‪ ،‬وربما ال یقبله صاحب المعصیة‪ ،‬لكنه لو وضع نفسه مكان صاحب المعصیة‪ ،‬وبدأ بالعتاب فسیكون عتابا ً‬
‫رقیقاً‪ ،‬تقبله النفوس وتتأثر به‪.‬‬

‫مشوش فلیتوقف عن الكتابة حتى یزیل‬

‫أحس الخطیب أن القلم ال یجاریه في الكتابة‪ ،‬وأن أفكاره مشتتة‪ ،‬وذهنه َّ‬
‫ّ‬ ‫ج‪ْ -‬‬
‫إن‬
‫ما یشغله أو ینساه‪ ،‬ثم یعود إلیها مرة أخرى‪.‬‬

‫د ‪ -‬إذا أشكلت علیه بعض الكلمات أو الجمل من جهة إعرابها‪ ،‬أو صرفها‪ ،‬أو داللتها على المعنى الذي یریده‪ ،‬أو كونها‬

‫‪6‬‬
 ‫غیر فصیحة فله خیاران‪:‬‬

‫‪ - 1‬الرجوع إلى المعاجم اللغویة للتأكد من صحة الكلمة‪ ،‬ومناسبتها للمعنى الذي أراده‪ ،‬أو سؤال من یعلم ذلك من أهل‬
‫اللغة والنحو‪.‬‬

‫‪ - 2‬استبدال الكلمة أو الجملة التي یشك فیها بكلمة‪ ،‬أو جملة أخرى یعلم صحتها‪ ،‬واللغة العربیة غنیة بالمترادفات من‬
‫الكلمات والجمل‪.‬‬

‫وإن كنتُ أستحسن الطریقة األولى؛ لكي ین ِ ّمي الخطیب مهاراته اللغویة‪ ،‬وتزداد حصیلته من الكلمات والجمل‪.‬‬

‫هـ ‪ -‬العنایة بعالمات الترقیم‪ ،‬وبدایة الجمل ونهایتها؛ حتى یعینه ذلك على قراءة الخطبة بشكل صحیح‪ ،‬وعدم التعتعة‬
‫واإلعادة‪ ،‬وكثرة التوقف والتلكؤ‪.‬‬

‫■ أجزاء الخطبة‪:‬‬

‫أوالً‪ :‬المقدمة‪ :‬وهي التي یستهل بها الخطیب خطبته‪ ،‬ویهیئ السامعین لسماعها‪ ،‬ویجذبهم بها إلیه‪ .‬ونجاح الخطیب فیها‬
‫كفیل بالنجاح في بقیة خطبته؛ إذ إن عسیرات األمور بدایاتها‪ .‬وینبغي أن یراعي الخطیب فیها جملة أمور منها‪:‬‬

‫أ ‪ -‬أن تكون ذات صلة وثیقة بموضوع الخطبة‪ ،‬وممهدة له‪ ،‬ومهیئة األذن لسماعه‪.‬‬

‫قال ابن المقفع‪« :‬ولیكن في صدر كالمك دلیل على حاجتك»‪.‬‬

‫فرق بین صدر خطبة النكاح وبین صدر خطبة العید‪ ،‬وخطبة الصلح‪ ،‬وخطبة الواهب؛ حتى‬
‫وعلق علیه الجاحظ فقال‪ّ ِ « :‬‬
‫یكون لكل فن من ذلك صدر یدل على عجزه؛ فإنه ال خیر في كالم ال یدل على معناك‪ ،‬وال یشیر إلى مغزاك‪ ،‬وإلى‬
‫العمود الذي إلیه قصدت؛ والغرض الذي إلیه نزعت»(‪.)1‬‬

‫ب ‪ -‬أن تكون مناسبة في طولها وقصرها لمجموع الخطبة‪ ،‬والمالحظ أن بعض الخطباء یطیل في المقدمة إطالة قد‬
‫تستوعب أكثر الخطبة أو نصفها‪ ،‬وهذا قد یصیب السامعین بالمالل‪ ،‬وربما یئسوا من الدخول في الموضوع‪ ،‬فانصرفت‬
‫أذهانهم عن الخطیب‪ .‬وعكس هؤالء الخطباء َم ْن ال یعتنون بالمقدمة‪ ،‬فیشرعون في الموضوع مباشرة‪ ،‬ولـ َّما یتهیأ‬

‫‪7‬‬
 ‫المستمعون بعدُ‪ ،‬و ِكال األمرین غیر حسن‪ ،‬والمطلوب‪ :‬االعتدال في ذلك‪.‬‬

‫ص ْلب الموضوع‪ :‬فبعد أن یمهد الخطیب لموضوعه في المقدمة‪ ،‬ویتهیأ السامعون لسماعه؛ یبدأ في الموضوع‪،‬‬
‫ثانیاً‪ُ :‬‬
‫وینبغي أن یراعي ما یلي‪:‬‬

‫أ ‪ -‬ترتیب األفكار وتسلسلها‪ :‬بحیث ال ینتهي من فكرة إال وقد أعطاها حقها من االستدالل واإلقناع‪ ،‬سواء كان االستدالل‬
‫لها بالنقل أم بالعقل‪ ،‬وال یقفز إلى فكرة أخرى‪ ،‬ثم یعود إلى األولى مرة أخرى؛ فإن ذلك یُربك السامع ویشوش علیه‪ .‬وال‬
‫یتأتى ذلك للخطیب إال إذا جمع مادة الخطبة من نصوص واستدالالت ونقوالت وأفكار‪ ،‬ثم سلسلها ورتبها قبل أن یبدأ‬
‫بصیاغتها‪.‬‬

‫ب ‪ -‬التوازن بین األفكار‪ :‬فال یُشبِع فكرة ویطیل فیها على حساب األخریات‪ .‬ومما یالحظ عند كثیر من الخطباء عدم‬
‫یحس بأنه تعب‪ ،‬وأتعب‬
‫ّ‬ ‫التوازن في ذلك؛ فتراه في أول الخطبة یُشبِع كل فكرة ویطیل فیها‪ ،‬ویحشد النصوص لها‪ ،‬ثم لما‬
‫السامعین‪ ،‬وأطـال علیهــم؛ ســـرد األفــكار الباقیـــة ســـردا ً بال استشهاد وال إقناع‪ ،‬رغم أهمیتها‪ ،‬وربما تكون أهم مما‬
‫طرحه في األول‪ ،‬وسبب ذلك أن الخطیب لیس عنده تصور كامل لخطبته وما فیها من مادة‪ ،‬وكم تستغرق من وقت؟‬

‫وعالج هذه المشكلة‪ :‬أن یقدر الخطیب وقت خطبته‪ ،‬ویُستحسن أال تزید عن ثلث ساعة‪ ،‬فإن زاد ألهمیة الموضوع‬
‫فنصف ساعة على األكثر ل ِكال الخطبتین‪ .‬ویقدر كم تكون من ورقة حسب خطه وإلقائه‪ ،‬ویحسب كم فكرة عنده‪ ،‬وكم لها‬
‫من نص‪ ،‬ومن ثم یس ِ ّجل األفكار مع نصوصها‪ ،‬وما تحتاجه من صیاغة على األوراق التي قدَّرها من قبلُ‪ ،‬فال تخلو‬
‫حینئذ من إحدى حاالت ثالث‪:‬‬

‫‪ - 1‬أن تكون األفكار بنصوصها وصیاغتها متناسبة مع حجم المساحة التي قدرها ـ أي زمن الخطبة ـ فیبدأ بالصیاغة‬
‫مرتبا ً األفكار كما سبق ذكره‪ ،‬معطیا ً كل فكرة حقها من األسطر بال زیادة وال نقص إال شیئا ً یسیرا ً ال یُخ ُّل بالخطبة‪.‬‬

‫‪ - 2‬أن تكون األفكار بنصوصها وصیاغتها أقل من المساحة التي قدرها‪ ،‬وفي هذه الحالة له خیارات عدة‪:‬‬

‫أ ‪ -‬أن یقصر الخطبة فتكون أق َّل من ثلث ساعة‪ ،‬فهو ینظر إلى استیعاب الموضوع‪ ،‬وال یلتفت إلى الوقت‪.‬‬
‫ب ‪ -‬أن یزید أفكارا ً ذات صلة بالموضوع بقدر المساحة المتبقیة‪.‬‬
‫ج ‪ -‬أن یسترسل في الصیاغة؛ أي‪ :‬یطیل في صیاغة كل فكرة‪ ،‬بحیث یغطي النقص‪.‬‬
‫د ‪ -‬أن یزید في االستدالالت لكل فكرة‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫وعلى الخطیب أن یقدر األصلح في ذلك‪ ،‬بما یتناسب مع أحوال المصلین معه‪.‬‬

‫‪ - 3‬أن تكون األفكار بنصوصها وصیاغتها أطول من المساحة المقدرة؛ فإن كان الطول یسیرا ً فیمضي‪ ،‬وإن كان كثیرا ً‬
‫فال یخلو من إحدى حالتین‪:‬‬

‫أ ‪ -‬أن یمكن قسمة الموضوع إلى موضوعین فأكثر؛ بحیث یكون كل موضوع وحدة مستقلة‪ ،‬فیقسمه‪ .‬ومثال ذلك‪ :‬لو‬
‫أراد الخطیب أن یتكلم عن حشر الناس یوم القیامة‪ ،‬وابتدأ حدیثه منذ بَ ْعثِهم من قبورهم ثم َح ْش ِرهم في العرصات‪...‬‬
‫فسیجد أن موضوع البعث صالح ألن یكون موضوعا ً مستقالً؛ لكثرة ما فیه من نصوص‪ ،‬وهكذا موضوع الحشر‪ ،‬ثم ما‬
‫بعد الحشر وهو فصل القضاء‪ ،‬فیجعلها موضوعات عدة‪.‬‬

‫ب ‪ -‬أن ال یمكن قسمته بهذا الشكل؛ كأن یكون الموضوع بطوله وحدة متكاملة ال ت ُ َج َّزأ‪ .‬مثال ذلك‪ :‬الحدیث عند فوائد‬
‫األمراض‪ ،‬وهي كثیرة‪ ،‬وفیها نصوص كثیرة أیضاً؛ فلو قدرنا أن فوائد األمراض المنصوص علیها عشرون فائدة‪،‬‬
‫وفیها من النصوص ثالثون نصاً؛ فال شك أن خطبة واحدة ال یمكن أن تستوعبها وال اثنتین؛ لكن باإلمكان ذكر سبع‬
‫فوائد في كل خطبة؛ بحیث تصیر ثالث خطب‪ ،‬أو عشر فوائد في كل خطبة؛ بحیث تصیر خطبتین؛ فیسرد الخطیب في‬
‫كل من الخطبتین أو الثالث فوائد األمراض جملة وتفصیالً في الفوائد التي اختارها لهذه الخطبة بنصوصها‪ .‬ثم في‬
‫صله في األولى جملة‪ ،‬ویفصل فیما لم یذكره وهكذا‪ .‬ویكون عنده أكثر من خطبة في الموضوع‪.‬‬
‫خطبة أخرى یسرد ما ف ّ‬

‫ثالثاً‪ :‬الخاتمة‪ :‬بعضهم یجعلها في الخطبة األولى‪ ،‬وینتقل في الخطبة الثانیة إلى موضوع آخر في الغالب یكون موضوعا ً‬
‫وعظیا ً معتادا ً یذ ِ ّكر بالنار‪ ،‬ویحث على التقوى‪ ،‬ویكون مسجوعاً‪ ،‬وهذا األسلوب كان مستخدما ً عند خطبائنا قبل سنوات‪،‬‬
‫وال یزال بعض كبار السن منهم ینهجونه إلى الیوم‪.‬‬

‫وأكثر الخطباء في هذا العصر ـ حسب علمي ـ یجعلون الخطبة الثانیة موصولة باألولى وفي موضوعها نفسه‪ ،‬وینهجون‬
‫في ذلك منهجین‪:‬‬

‫أ ‪ -‬أن یلخص فیها موضوع الخطبة بعبارات مركزة؛ فتكون كخاتمة مركزة للموضوع‪.‬‬

‫ب ‪ -‬أن یذكر المطلوب من السامعین حیال الموضوع الذي طرحه‪ ،‬ولع ّل هذا المنهج أحسن لتالفي التكرار‪ ،‬ولحصول‬
‫الفائدة من عرض الموضوع؛ ذلك أن المستمعین استمعوا في الخطبة األولى إلى عرض الموضوع بأدلته النقلیة‬

‫‪9‬‬
 ‫سنَّة‬
‫والعقلیة‪ ،‬فاقتنعوا بأهمیته‪ ،‬وهم ینتظرون من الخطیب أن یبین لهم ما یجب علیهم تجاهه؛ فإن كان الموضوع عن ُ‬
‫مهجورة حفزهم إلحیائها‪ ،‬وإن كان منكرا ً حثهم على إنكاره‪ ،‬وإن كان نصرة للمسلمین بیّن لهم طرق النصرة ومسالكها‪.‬‬

‫■ تنبیه مهم‪:‬‬

‫یالحظ أن كثیرا ً من الخطباء یجتهدون في جمع مادة الموضوع‪ ،‬وحشد النصوص له‪ ،‬وحسن الصیاغة‪ ،‬وهذا یُقنع‬
‫المستمع بما أُلقي علیه؛ لكنهم ال یذكرون واجب المستمع تجاه ما أُلقي؛ حتى كأن الخطبة لم تو َّجه للمستمع‪ ،‬ومن ثم ال‬
‫تؤدي النتیجة المرجوة منها‪ ،‬وتجد أن الناس خرجوا من عند الخطیب متأثرین‪ ،‬مثنین على خطبته وجمالها وقوتها‪،‬‬
‫وأهمیة موضوعها؛ لكنهم لم یدركوا ما هو المطلوب منهم تجاه الموضوع المطروح‪.‬‬

‫ي بهذا الموضوع‪ ،‬ومخا َ‬

‫طب به‪ ،‬وعلیه واجب تجاهه؛ لكنه ال یدري ماذا یفعل؟ أو‬ ‫وربما أن بعضهم لفطنته فهم أنه معن ٌّ‬
‫ربما اجتهد فأخطأ؛ فینبغي للخطیب أن یلخص واجب كل مسلم تجاه الموضوع الذي أُلقي‪ ،‬سواء على وجه اإلجمال‪ ،‬أو‬
‫بشيء من التفصیل والبیان؛ إذ إن هذا هو مقصود الخطبة‪ :‬وهو أن یخرج الناس من المسجد وهم متشوقون ألداء ما‬
‫یجب علیهم تجاه ما ألقاه الخطیب‪.‬‬

‫المصدر ‪ :‬مجلة البیان‬

‫‪10‬‬
 ‫گرنگی مزگەوت لە ژیانی ئیمانداردا‬

‫أن الَ ِإلهَ إالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ‬

‫سمواتِ‪ ،‬وأشهدُ ْ‬
‫األرض وال َّ‬
‫ِ‬ ‫الحمدُ هللِ الَّذِي سبَّ َح ْ‬
‫ت بحم ِد ِه جمی ُع الكائناتِ‪ ،‬وس َجدَ لعظمتِ ِه َم ْن فِي‬
‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُ هللاِ ورسولُهُ ‪ ،‬وصفیُّهُ ِم ْن خل ِق ِه وخلیلُهُ‪ ،‬الذِي‬ ‫ت المحكماتِ‪ ،‬وأشهدُ َّ‬ ‫ش َِریكَ لهُ‪،‬أیَّدَ نبیَّهُ مح َّمدا ً باآلیا ِ‬
‫اهرینَ وأصحا ِب ِه‬ ‫الطیبینَ َّ‬
‫الط ِ‬ ‫ار ْك ع َلى س ِیّ ِدنَا مح َّم ٍد وع َلى آ ِل ِه َّ‬
‫س ِلّ ْم و َب ِ‬
‫ص ِّل و َ‬
‫ت الباهراتِ‪ ,‬الل ُه َّم َ‬‫أ ْك َر َمهُ موالَهُ بالمعجزا ِ‬
‫الدین‪.‬‬
‫ِ‬ ‫إحسان إلَى ِ‬
‫یوم‬ ‫ٍ‬ ‫أجمعینَ ‪ ،‬و َم ْن تب َع ُه ْم ِب‬

‫وه له پاشان‪ -:‬مسوڵمانانی بهڕێزو خۆشهویست ئامادهبوانی بهڕێز سهالم و ڕهحمهتی خواتان لێ بێت‪ ،‬له پێش ههموو‬
‫شتێك سوپاسی ئامادهبوونتان دهکهین و داواکارین له خوای پهروهردگار ههموو ههنگاوهکانتان پلهی بهههشتی پێ بهرز‬
‫بکاتهوهو وه بووبێته مایهی لێخۆشبوونتان انشاء هللا‪ ،‬بێگومان هیچ کارێك بێ ئهزیهت نابێت و وه هیچ ئهزیهتێك ئهگهر‬
‫لهبهرخوای گهوره بێت به زایه ناچێت‪ ،‬لێرهدا جێگهی خۆیهتی جێ دهستی ههموو ئهوانه بنهخشێنین کهوا دهستیان‬
‫ههبووه له ئاوهدان کردنهوهی ئهم مزگهوتهداو داواکارین له خوای گهوره ئهم جێگهیه به نووری خۆی نوورین بکات و‬
‫شایهنی ئهوه بوو بێت که ئهو ناوهی لێنرابێت و وه ئێمهش لهو نووره بى به ش نه بین انشاء هللا‪ ،‬وه کارهکانمان و‬
‫چاومان بهردهوام به نووری خۆی ڕۆشن بێت‪ ،‬برایانی بهڕێزو ئیماندار‪،‬پێشینانی پێش ئێمهو هاوهڵهکانی پێغهمبهر‬
‫ڕهزاو ڕهحمهتی خوایان لێ بێت کاتیك که بێتاقهت ببوایهن‪ ،‬وه کاتێك سهرقاڵ ببوایهن به کڕین و فرۆشتن و ئیشوکاری‬
‫س ِبنَا نُ ْؤ ِمن َ‬
‫ساعَة )‪ 1‬واته‪ :‬با ساتێك دابنیشین و‬ ‫دونیاییهوه‪ ،‬کاتێك بهیهکتری دهگهشتن بهیهکتریان دهگووت( اِجْ ِل ْ‬
‫باسوخواستی ئاینی بکهین واز بهێنن له کڕین و فرۆشتن و کارکردنهوهو دڵی خۆمان ئاو بدهین به قورئان‪ ،‬باسی‬
‫شهریعهتی ئیسالم بکهین‪ ،‬جا منیش ئهو داواکاریهم ههیه له بهڕێتان و پێتان دهڵێم (ت َعالوا نجلس بنا نؤمن ساعة )‪،‬‬
‫ئێستهودوا ههموو ههینیهك وهرن با کاتێکی کهمی خۆمان تهرخان بکهین بۆ گوێگرتن له باست و خواسته ئاینیهکان با‬
‫واز له ههموو سهرقاڵیهك بهێنین و بهدهم ئهو بانگهوازهوه بڕۆین که خوای گهوره هانمان دهدات بۆ کردنی وهك‬
‫ٱَّللِ َوذَ ُرواْ ۡٱل َب ۡی َعۚ ذَٲ ِلكُمۡ َخ ۡی ٌ۬ر لَّكُمۡ ِإن كُنت ُمۡ‬ ‫صلَ ٰو ِة ِمن َی ۡو ِم ۡٱل ُج ُم َع ِة فَ ۡ‬
‫ٱس َع ۡواْ ِإلَ ٰى ذ ِۡك ِر َّ‬ ‫دهفهرموێ‪َ {:‬ی ٰـٰٓأَیُّ َہا ٱلَّ ِذینَ َءا َمنُ ٰٓواْ ِإذَا نُود َ‬
‫ِى ِلل َّ‬
‫ت َ ۡعلَ ُمون)الجمعة ‪.9‬‬
‫ئهی ئهوانهی باوهڕتان هێناوه کاتێ که بانگ درا بۆ نوێژ له ڕۆژی ههینیدا‪ ،‬ئێوه به پهله بچن بهدهم یادی خواوهو واز له‬
‫کڕین و فرۆشتن بهێنن‪ ،‬چونکه ئهو کارهتان چاکتره بۆتان ئهگهر بزانن و تێبگهن‪.‬‬
‫زۆر خۆشحاڵم کهههموو ئهو دهموچاوه جوانه دهبینم کهوا بهدهم ئهو بانگهوازهوه هاتن لهم چهند ڕۆژهی ڕابووردوودا به‬
‫چهند وهسیلهیهك کردمان‪ ،‬داواکارم له خوای گهوره ههموو ئهو کهسانهی که دوورن له مزگهوتهوه نزیکیان بکاتهوهو‬
‫هیچ کهسێك له خێرو پاداشتی نوێژی کۆبوونهوه ئاینیهکان بێ بهش نهبێت و لهسهروی ههموویهوه نوێژه ههینیهکان که‬
‫ئێستهودوا بهردهوام دهبێت به پشتیوانی خوا‪ ،‬جێگهی خۆیهتی لێرهدا ئاماژه بهوه بکهین کهوا ئێمه کۆمهڵێك گهنج وه‬
‫لهسهر بنهمای ههستکردنمان به بهرپرسیاریهتی خوایی کهوا لهم شارهدا کوردێکی زۆری لێیهو تهنها مزگهوتێکی‬

‫‪1‬‬

‫‪11‬‬
 ‫کوردی لێیه که ئاشکرایه کوردهکانی بێرمینگهام زۆر زۆرن و پێویستیان بهچهندهها مزگهوت دهبێت‪ ،‬ئێمهش دهستمان‬
‫کرد بهو کارهو وه خوای گهورهش ئهو شهرهفهی پێ بهخشین که توانیمان تهواوی بکهین و بیهێنین بهرههم‪ ،‬سوپاس بۆ‬
‫خوا ئهوهته ئهم کۆمهڵه بۆ خوا سوڵحاوهی تێدایهو کۆ بوونهتهوهو وه ههر لهم مینبهرهوهو ههر ئێسته داواتان لێ دهکهین‬
‫بۆ نوێژه ههینیهکان وهرن و بهدهم ئهو بانگهوازه خوایهوه بڕۆن که له سهرهوه ئاماژهمان پێ کرد‪.‬‬

‫برایانی بهڕێزو ئیماندارم مزگهوت گرنگیهکی یهکجار زۆری ههیه له ژیانی مسوڵماناندا‪ ،‬له چهندهها ئایهت و فهرمووده‬
‫لهو بارهوه هاتوون پێمان خۆشه ههندێکیان بخهینه بهردهستی بهڕێزتان وهك بیرهێنانهوهیهك لهم کاتهدا که ئهم‬
‫مزگهوتهمان کردووهتهوه‪ .‬خوای گهوره دهفهرموێ‪:‬‬

‫س ِب ُح لَەُۥ فِی َہا ِب ۡٱلغُد ُِو َو ۡٱۡل َ َ‬

‫صا ِل}النور ‪.36‬‬ ‫ٱَّللُ أَن ت ُ ۡرفَ َع َویُ ۡذ َ‬
‫ڪ َر فِی َہا ۡ‬
‫ٱس ُمەُۥ یُ َ‬ ‫ت أ َ ِذنَ َّ‬
‫{فِى بُیُو ٍ‬
‫ئهو نوورهش دهستدهکهوێت له چهند ماڵێکدا (که مزگهوتهکانن) خوا فهرمانیداوه که دروست بکرێن و بهرز بکرێنهوهو‬
‫ناوی پیرۆزی ئهوی تیادا ببرێت (نوێژو قورئان و وانهی ئاینی تیادا ئهنجام بدرێت)و ستایش و تهسبیحاتی تیادا بکرێت‬
‫له بهیانیان و دهمهو ئێواراندا‪ .‬داواکارین ئهم ئایهته زهنگێك بێت بۆ ههموو الیهکمان و مزگهوت به ئاوهدانی ڕابگرین‬
‫ئهوهندهی که توانامان ههیه کاتهکانمان له مزگهوتدا بهسهر بهرین ههر به ئهوهندهوه ئیکتیفا نهکهین تهنها ههینیهکان‬
‫بکهین و تهواو بهڵکو له خهیری نوێژه به کۆمهڵهکانیش با بهشدار بین و وه ئهم مزگهوته بکهین به قوتابخانهیهك بۆ‬
‫فێربوون و بهدواداچوونی باست و خواسته ئاینیهکان‪ ،‬سوپاس بۆ خوا کهوا کۆمهڵێك کهسی شارهزاو پسپۆڕمان لهگهڵدا‬
‫ههیه ئهزموونێکی درێژیان لهکاری دهعوهو بانگهوازی ئیسالمیدا ههیهو قوتابی و دهرچووی زانکۆی شهریعهن وه‬
‫ههموویان بهڵێنیان بهخوای گهوره داوه وه بهندهش هاوشان لهگهڵیاندا ههموو ئهو توانایانهی که ههمانه ئهم مزگهوتهی‬
‫زیاتر پێ نوورین بکهین و بهشداری و هاوشانی بهڕێزیشتان نوورهکه گهشتر دهکاتهوه‪ ،‬ههر دوا بهدوای ئایهتی ‪36‬ی‬
‫سورهتی نوور خوای گهوره دهفهرموێ‪:‬‬
‫ٌ۬‬ ‫ٌ۬‬
‫صـ ُٰر‬ ‫ب ِفی ِە ۡٱلقُلُ ُ‬
‫وب َو ۡٱۡل َ ۡب َ‬ ‫ٱلزك َٰو ِةۙ َی َخافُونَ ‪َ 2‬ی ۡو ٌ۬ما تَتَقَلَّ ُ‬ ‫ٱَّللِ َو ِإقَ ِام ٱل َّ‬
‫صلَ ٰو ِة َو ِإیتَا ِٰٓء َّ‬ ‫یہمۡ ِت َجـ َٰرة َو َال بَ ۡیع عَن ذ ِۡك ِر َّ‬ ‫ۡ‬
‫{ر َجال َّال تُل ِه ِ‬
‫ِ‬
‫}النور ‪.37‬‬
‫پیاوانێك ستایشی خوا دهکهن و لهو مزگهوتانهدا که بازرگانی و کڕین و فرۆشتن سهر گهرمیان ناکات و غافڵ نابن له‬
‫یادی خواو ئهنجامدانی نوێژهکان و بهخشینی زهکات و له ڕۆژێك دهترسن که داڵن و چاوان تیایدا ئاوهژوو دهبن (له‬
‫ترس و ههیبهتی ئهو ڕۆژه)‪ .‬خوایه گیان ههموومان پڕ بهدڵ هاوار دهکهین به ئهوپهڕی زهلیلیهوه لێت دهپاڕێینهوهو‬
‫دهڵێین خوایه گیان لهو پیاوانهمان بگێڕی که لهم ئایهتهدا هاتووه‪.‬‬
‫سا ٌ۬ ٍ‬
‫ب }النور ‪.38‬‬ ‫شا ٰٓ ُء بِغَ ۡی ِر ِح َ‬ ‫ٱَّللُ یَ ۡر ُز ُ‬
‫ق َمن یَ َ‬ ‫سنَ َما ع َِملُواْ َویَ ِزی َد ُهم ِمن فَ ۡ‬
‫ض ِل ِۦەۗ َو َّ‬ ‫ٱَّللُ أ َ ۡح َ‬
‫{ ِلیَ ۡج ِزیَ ُہ ُم َّ‬
‫به ئومێدی ئهوهن خوا به چاکترین شێوه پاداشتیان بداتهوهو له فهزڵ و بهخششی خۆی بههرهوهریان بکات‪ ،‬به ڕاستی‬
‫خوا ڕزق و ڕۆزی بێ سنوور دهبهخشێت بهههر کهس که بیهوێت و شایسته بێت‪.‬‬
‫‪2‬‬

‫‪12‬‬
 ‫دیسان دهڵێین خوایه گیان به شایستهمان بزانی‪ ،‬وه زۆرن ئهو بهڵگانهی باس له فهزڵ و گهورهی مزگهوت و زیکر‬
‫کردن بهههموو جۆرهکانیهوه دهکات تێیدا بهسه بۆ ئهوهی که ئهم کاره ئێمه ههستاوین پێی پیشهی پێغهمبهرانه‪ ،‬الی‬
‫ههموومان ئاشکرایه که پێغهمبهری خۆشهویستمان یهکهم کار که ههستا پێی دوای گهشتنی به مهدینه دروست کردنی‬
‫مزگهوت بوو یانی بهکرداری خۆی ههستاوه بهکردنی ئهو کاره‪ ،‬به ووتهش هانی داوین بۆ کردنی وهك له ههردوو‬
‫سهحیحهکهدا هاتووه له عوسمانی کوڕی عهففانهوه ڕهزاو ڕهحمهتی خوای لێ بێت که دهفهرمێ گوێم له پێغهمبهر بوو‬
‫دهیفهرموو ئهوهی مزگهوتێك دروست بکات لهبهر خاتری خوا خوای گهوره ماڵێکی له بهههشتدا بۆ دروست دهکات‪ ،‬له‬
‫ڕیوایهتێکی تردا هاتووه که دهفهرموێ‪ ،‬خوای گهوره ماڵێکی هاوشێوهی بۆ دروست دهکات وهك فهرموودهکه به‬
‫عهرهبی بهم شێوه هاتووه‪:‬‬

‫ففي الصحیحین وغیرهما عن عثمان بن عفان رضي هللا عنه سمعت رسول هللا صلى هللا علیه وسلم یقول ‪ .‬بنى هللا لە‬
‫مثلە في الجنة }وفي روایة { من بنى مسجدا یبتغي بە وجە هللا بنى هللا لە بیتا في الجنة‬

‫ئهوه تهنها به دروست کردنهکهی ئهی ئهوهی ههینیهکانی تێدا دهکات و ئامادهی نوێژهکان دهبێت‪ ،‬ئهی ئهوانهی کاتی‬
‫خۆیان تهرخان دهکهن بۆ فێربوونی دینهکهی تێیدا‪ ،‬ئهی ئهوانهی بهردهوام دهستیان به مزگهوتهوه دهبێت‪ ،‬ئهی ئهوانهی‬
‫کاری تری تێدا دهکهن لهبهرژهوهندی مسوڵمانان و کیشهی مسوڵمانانی تێدا چارهسهردهکهن‪ ،‬ههموو ئهمانه حساب و‬
‫کتابیان الی خوای گهورهیهو ههرئهویش شایستهترینه به پاداشت دانهوهیان‪ ،‬ئهو فهرموودهو وه ههموو ئهو ئایهتانهی که‬
‫باسمان کردن ههموویان دڵخۆشکهرن بۆ ههموو ئهو کهسانهی کهوا دهستیان ههبووه له دروستکردن و هێنانه بهرههمی‬
‫ئهم مزگهوته‪.‬‬
‫برایانی بهڕێز وا بۆمان دهرکهوت بهپێی بهڵگهی بههێزی قورئانی که مزگهوت و کاری بانگهوازی و پهرستش تێیدا‬
‫جێگهی بایهخی ئهم پهیامه پاکهیه‪ ،‬دهبا ئێمهش به ڕۆحیهتێکی پاك و بهدوور لهههموو خراپهو خراپهکاریهك و به دڵێکی‬
‫زۆر ساف و بێگهردهوه مامهڵه لهگهڵ ئهم جێگه پیرۆزهدا بکهین و بیکهن بهجێگهی ئارامی دڵهکانمان و فێربوونی‬
‫زانستی ئاینی و ئاوهدانی دڵهکانمان‪ ،‬ناوی نوورمان بۆ ههڵبژارد به ئومێدی ئهوهی ببێته نوورو ڕۆشنای دڵهکانمان و له‬
‫ڕۆژی دوایدا دڵمان پێی خۆش ببێت‪ ،‬ههروهك چۆن له دونیاشدا مایهی ئارامی و ڕۆشنایی بووه‪ ،‬وه بۆ ئهوهی بهتهواوی‬
‫تێکهڵ ببین دهبێت له ئێستهوه وهك مزگهوت و جێگهیهکی پیرۆز بڕوانینه ئهم جێگاو وه بیکهن به جێگایهك بۆ تێگهشتن‬
‫له دین و خۆ ڕۆشنبیرکردمان له ڕوانگه سهرچاوه شهرعیهکانهوه‪ ،‬ههروهك دهبێت ببێته جێگهیهك بۆ چارهسهری‬
‫گرفت و پێداویستیهکان‪ ،‬وهك دانانی تهعزیه تێیدا‪ ،‬جێگهی مارهبڕینی ژن و‪ ،‬چارهسهرکردنی کێشهی خێزانی و‬
‫ههرپێداویستیهکی تر که گونجاو بێت که له مزگهوتدا بکرێت و له گهورهی مزگهوت کهم نهکاتهوه‪ ،‬وه دووبارهی‬
‫دهکهمهوه که ئهم جێگه جێگهی ههموو مسوڵمانێکه که بههی خۆی بزانێت و گهرم و گوڕی و بهردهوامیمان لهگهڵیدا‬
‫ڕووناکیهکه زیاتر دهکاتهوه به ئومێدی ڕووناکتر له ڕۆژی دوایدا‪ ،‬زۆر گرنگه ئهوهمان لهبیر بێت که کردنی کارێکی وا‬
‫پێویسته ئهم خااڵنهی تێدا ڕهچاو بکرێت وهك ههر کارێکی تری شهرعی دروست‪:‬‬

‫‪13‬‬
 ‫‪-1‬دهبێت ئهو کاره تهنها لهبهر خوای گهوره بکرێت‪ ،‬ههروهك له یهکێك له فهرمووده سهحیحهکاندا هاتوه دهفهرموێ‪:‬‬
‫لهبهر خوای گهوره بێت‪.‬‬

‫‪ -2‬دهبێت به پارهی حهاڵڵ بکرێت‪ ،‬چونکه خوای گهوره پاکهو وه پاك نهبێت وهری ناگرێت‪.‬‬

‫گومانم لهوهدا نی یه کهههموو ئهو کهسانهی که دهستیان ههبووه لهم مزگهوتهداو یارمهتیان داوه پاکن و به پارهی‬
‫حهاڵڵ بهشداریان کردووهو ههوڵیان خستووهته گهڕ تێیدا تهنها لهبهر ڕهزامهندی خوای گهوره‪ ،‬وه داواکارم له خوای‬
‫گهوره پاداشتی ههموو الیهك بداتهوهو دهسا ئێوهش دهستی نزا بهرز بکهنهوه داوا لهو پهروهردگاره بکهن که ئومێدمان‬
‫پێی بهستووه ئهم کارانهی له پێناودا کراوه‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلهَ ِإالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَهُ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان ِإ َلى یَ ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‬ ‫ٍ‬ ‫الطاهرینَ وعلَى أصحا ِب ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعِینَ َل ُه ْم‬ ‫ِ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ‬ ‫ِ‬

‫المساجد هي بیوت هللا عز وجل‪ ،‬وقد أضافها هللا عز وجل إلى نفسه إضافة تعظیم وتشریف‪ ،‬فقال‪" :‬وأن المساجد هلل فال‬
‫تدعوا مع هللا أحدا" ‪ ،‬وهي أحب البقاع إلیه‪ ،‬فقد ص َّح عنه صلى هللا علیه وسلم أنه قال‪" :‬أحب البالد إلى هللا مساجدها"‪.‬‬

‫ولهذا أوجب علینا تشییدها‪ ،‬وعمارتها‪ ،‬وصیانتها‪ ،‬وإكرامها عن كل ما ال یلیق بها ویناسب شرفها‪ ،‬فقال‪" :‬في بیوت أذن‬
‫هللا أن ترفع ویذكر فیها اسمە یسبح لە فیها بالغدو واآلصال رجال ال تلهیهم تجارة وال بیع عن ذكر هللا وإقام الصالة‬
‫وإیتاء الزكاة یخافون یوما تتقلب فیە القلوب واۡلبصار لیجزیهم هللا أحسن ما عملوا ویزیدهم من فضلە وهللا یرزق من‬
‫یشاء بغیر حساب"‪.‬‬

‫كان أول عمل قام به رسول هللا صلى هللا علیه وسلم بعد أن وطئت قدماه الشریفتان دار هجرته المدینة هو بناء مسجده‬
‫الذي أسس على التقوى من أول یوم‪ ،‬فكان المسجد هو الركیزة األولى واللبنة األساس في تكوین المجتمع المسلم‪ ،‬حیث لم‬
‫یكن قاصرا ً على إقامة الصلوات والدروس العلمیة‪ ،‬بل سائر نشاط المسلمین‪ ،‬ونحوه كان منطلقه من المسجد‪.‬‬

‫وظل هذا الحال مستمرا ً في عهد الخالفة الراشدة وما بعدها‪ ،‬حتى غشیت المسلمین عصور الظالم والجهل‪ ،‬فاقتصرت‬
‫رسالة المسجد على أداء الصالة‪ ،‬وفي أحسن األحوال إقامة الدروس‪ ،‬بینما نجد النواة األولى للجامعات اإلسالمیة العریقة‬
‫في عواصم العالم ومدنه الكبرى مثل المدینة‪ ،‬ومكة‪ ،‬وبغداد‪ ،‬ودمشق‪ ،‬والقاهرة‪ ،‬والقیروان‪ ،‬وغیرها كانت في المسجد‪.‬‬

‫لقد حث رسول اإلسالم وحض على بناء المساجد‪ ،‬ووعد مشیدیها بالثواب الجزیل واألجر العظیم‪ ،‬لمكانتها في اإلسالم‪،‬‬
‫وحاجة المسلمین إلیها في سائر البالد واألزمان‪ ،‬فقال صلى هللا علیه وسلم‪" :‬من بنى مسجدا بنى هللا لە بیتا في الجنة"‪.‬‬
‫‪14‬‬
 ‫هذا األجر العظیم والثواب الجزیل مشروط بشرطین كسائر الطاعات‪ ،‬هما‪:‬‬

‫‪ .1‬أن یبتغي بذلك وجه هللا‪ ،‬كما جاء في إحدى روایات الحدیث‪" :‬یبتغي به وجه هللا"‪.‬‬

‫‪ .2‬أن یبنیه بمال حالل طیب‪.‬‬

‫ألن هللا سبحانه وتعالى طیب ال یقبل إال طیباً‪.‬‬

‫واخر دعوانا ان الحمد هلل رب العالمین‬

‫وسالم علیکم ورحمة هللا وبرکاته‬

‫‪2008/08/01‬‬

‫مزگەوتی نوور‪-‬بێرمینگهام بەریتانیا‬

‫ژن و ژنخوازی لە ئیسالمدا‬

‫‪15‬‬
 ‫صا ِل ِحینَ ِم ْن ِعبَا ِد ُك ْم‬ ‫الحمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪َ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ إِلَهَ إِالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَهُ‪ ،‬القائ ُل ‪َ ]:‬وأَن ِك ُحوا األَیَا َمى ِمن ُك ْم َوال َّ‬
‫ضا ِع ِه َّن‬ ‫سولُهُ‪ ،‬القائ ُل ‪]:‬ا ْست َأ ْ ِم ُروا ال ِنّ َ‬
‫سا َء فِى أ َ ْب َ‬ ‫ع ْبدُهُ َو َر ُ‬ ‫ض ِل ِه[ َوأ َ ْش َهدُ أ َ َّن َ‬
‫س ِیّدَنَا ُم َح َّمدا ً َ‬ ‫َوإِ َمائِ ُك ْم إِن یَ ُكونُوا فُقَ َراء یُ ْغنِ ِه ُم َّ‬
‫َّللاُ ِمن فَ ْ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫بإحسان إلَى ِ‬
‫یوم الد ِ‬ ‫ٍ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫صحْ بِ ِه‪ ،‬و َم ْن تَبِعَ ُه ْم‬ ‫علَى س ِیّ ِدنَا محم ٍد و َ‬ ‫س ِلّ ْم ِ‬
‫وبار ْك َ‬ ‫ص ِّل و َ‬
‫[ الل ُه َّم َ‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء ِفي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى] َیا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن‬ ‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ َ‬
‫ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخ َلقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َو َب َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َو ِن َ‬
‫َر ِقیبا [ النساء‪.1 :‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعـد‪ :-‬فإن أصدق الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیه وسلم‪ ،‬وشر األمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وكل بدعة ضاللة وكل ضاللة فى النار‪.‬‬

‫برایانی ئیماندارو بهڕێز سهالمی خوای گهوره بڕژێت بهسهر ههمووالیهکتانداو ئامادهبوونتان له مزگهوتی نوور بۆ‬
‫بکاته توێشوی دواڕۆژوو وه به نووری خوایی سهراپای ژیانمان بگرێتهوهو قهبرهکانمانی پێ ڕۆشن ببێتهوهو وه له‬
‫ژێر نوورو ڕۆشنای خۆشیدا کۆ بینهوه له ڕۆژی دوایدا ان شاء هللا‪ .‬برایانی خۆشهویست و ئامادهبوانی مزگهوتی‬
‫نوور‪ ،‬ئهگهر چی وا کاتی مانگی ڕهمهزان وورده وورده لیمان نزیك دهبێتهوهو باشتر وا بوو ووتارهکهمان تهرخان‬
‫بکردایه به باست و خواستی ڕهمهزان و‪ ،‬ئهم مانگه پیرۆزهش که ئێسته تێیداین که مانگی شهعبانهو چهندهها سهرچاوه‬
‫ئاماژه بۆ پیرۆزی و گهورهی ئهم مانگه دهکهن و وه به ڕۆژوو بوون تێیدا‪ ،‬وهك له فهرموودهیهکدا که دایکه عائیشه‬
‫بۆماندهگهڕێنێتهوه وهك بهم شێوهیه هاتووه‪[:‬عن عائشة رضی هللا عنها قالت کان رسول هللا صلی هللا علیە وسلم‬
‫یصوم حتی نقول ال یفطر ویفطر حتی نقول ال یصوم فا رأیت رسول هللا صلی هلل علیە وسلم استکمل صیاما شهر‪ ،‬اال‬
‫رمضان وما رأیت أکثر صیاما منە في شعبان] رواه بخاری‪،‬‬
‫وه بهبیر ههموو ئامادهبوانی بهڕێز دههێنینهو که ڕۆژووگرتن لهم مانگهدا خێرو پاداشتێکی زۆری ههیهو پێغهمبهر‬
‫درودی خوای لێ بێت له هیچ مانگێکدا بهقهدهر ئهم مانگه ڕۆژوی تێدا نهگرتووه جگه له مانگی ڕهمهزان‪ ،‬وه ههروهها‬
‫پێویسته لهسهرمان ههر له ئێستهشهوه خۆمان سازبدهین بۆ ڕهمهزان که پێشبینی زۆر دهکرێت ‪22‬ی ئهم مانگه بێت که‬
‫ههمووی دووههفتهیهکمان لهبهردهمدا ماوه‪ ،‬خۆ ئاماده کردن بۆی وهك نیهت پاك کردنهوهمان لهگهڵ خوای‬
‫پهورهردگارداو پێشوازی کردن له مانگی ڕهمهزان و زۆرترین کردنی کاری عیبادهت و خواپهرستی تێیدا‪ ،‬دهبێت‬
‫ههوڵی ئهوه بدهین ههر له ئێستهوه له الیهنی مادیشهوه خۆمانی بۆ حازر بکهین و ههوڵ بدهین ئهزراق و تفاقی باش‬
‫بخهینه ماڵهکانمان و له مانگی ڕهمهزاندا خۆمان زۆر بهشتی الوهکیهوه خهریك نهکهین و زیاتر سهرقاڵی عیبادهتهکان‬
‫ببین‪ .‬لهبهر داوایهکی زۆری خهڵکی باس و خواستی مانگی ڕهمهزان ههڵدهگرین بۆ ههفتهکانی داهاتوو وه باستی ئهم‬
‫‪16‬‬
 ‫ههفتهمان تهرخان دهکهین به باسی ژن و ژن خوازی و ئهو زهواجانهی که لهم وواڵتهدا دهکریت و به باسی ژن و‬
‫ژنخوازی له ئیسالمداو وه ههڵوێستی خۆمان به ڕوونی بخهینه بهردهستی بهڕێزتان لهسهر ئهو زهواجانهی که لهم‬
‫وواڵتهدا دهکرێت بۆ ئهوهی ستراتیژیمان الی ههموو کهس ڕوون بێت‪ ،‬پێش ههموو شتێك تیشك دهخهینه سهر باس و‬
‫خواستی ژن هێنان له ڕوانگهی شهریعهتی ئیسالمهوهو دواتر به چهند خاڵێك له لهسهر ژن هێنان لهم وواڵتهدا ههڵوێستی‬
‫خۆمانتان بۆ ڕوون دهکهینهوه به ئومێدی ڕهزامهندی خوای پهروهردگار‪.‬‬

‫س ُك ْم أ َ ْز َواجا ِلت َ ْ‬
‫س ُكنُوا ِإلَ ْی َها َو َج َع َل َب ْینَكُم َّم َودَّة َو َرحْ َمة ِإنَّ ِفي ذَ ِلكَ َآل َیا ٍ‬
‫ت ِلقَ ْو ٍم َیتَفَك َُّرونَ ]‬ ‫[ َو ِم ْن آ َیاتِ ِە أ َ ْن َخلَقَ لَكُم ِم ْن أَنفُ ِ‬
‫الروم‪.21:‬‬

‫یهکێك له نیشانهو بهڵگهکانی تری ئهوهیه‪ :‬که ههر له خۆتان هاوسهری بۆ دروست کردوون بۆ ئهوهی ئارام بگرن‬
‫لهالیداو له نێوانتاندا خۆشهویستی و سۆزو میهرهبانی فهراههم هێناوه‪ ،‬بهڕاستی ئا لهو دیاردانهدا نیشانهو بهڵگه ههیه بۆ‬
‫کهسانێك بیردهکهنهوهو تێدهفکرن‪ .‬وه له ئایهتێکی تردا هاتووه‪:‬‬

‫سال ِمن قَ ْب ِلكَ َو َجعَ ْلنَا لَ ُه ْم أ َ ْز َواجا َوذُ ِریَّة ]الرعد‪.38 :‬‬ ‫[ َولَقَ ْد أ َ ْر َ‬
‫س ْلنَا ُر ُ‬

‫سوێند بهخوا بێگومان پێش تۆ پێغهمبهرانی ترمان ڕهوانه کردووه و هاوسهرو نهوهشمان پێداون‪.‬‬

‫جارێکیان سێ کهس هاتنه خزمهت دایکی ئیمانداران عائیشهی خێزانی پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت پرسیاریان کرد‬
‫لهسهر پێغهمبهر وهکاتیك عائیشه باسی بۆ کردن و پێی ووتن که پێغهمبهر خوڕهوشتی وهك قورئانه ههروهك قورئانیش‬
‫ئهو شایهتیهی بۆ دهدات له سورهتی القلم ئایهتی ‪ 4‬وهك دهفهرموێ [ َو ِإنَّكَ لَ َعلَ ٰى ُخلُ ٍ‬
‫ق ع َِظ ٌ۬ ٍ‬
‫یم]‬

‫بهڕاستی تۆ لهسهر ڕهوشت و خوویهکی زۆر جوان و پهسهند و بێ وێنه و مهزنیت‪.‬‬

‫جا کاتێك که ئهمهی بۆ گهڕاندنهوه ئهوانیش وهك بڵێی ئێمه لهکوێ و پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت له کوێ له کاتێکدا‬
‫خوای گهوره لێشی خۆش بووه‪ ،‬ههریهك لهو هاوهڵه بهڕێزانه ڕهزای خوایان لێ بێت بڕیارێکیان له گهڵ خوای خۆیاندا‬
‫دا بۆ زیاتر له خوا نزیك بوونهوه یهکێکیان بڕیاری دا که بهردهوام بهڕۆژوو بێت یهکێکی تریان بڕیاریدا که ههموو‬
‫شهو شهونوێژ بکات ئهوی تریشیان بڕیاری دا که ههرگیز ژن نههێنێ‪ ،‬کاتێك پێغهمبهر ئهمهی بیست ڕۆشت بۆ الیان و‬
‫پێی ووتن وهك له ههردوو سهحیحهکهدا هاتووه من به ڕۆژوو دهبم و وه ههندێك جاریش بهڕۆژوو نابم وه شهو نویژ‬
‫دهکهم و دهیشخهوم وه گۆشتیش دهخۆم و ژنیش دههێنم ئهوهی له سوننهتی من البدات له من نی یه‪ .‬وهك لهفزی‬
‫فهرموودهکه بهم شێوهیهیه‪.‬‬
‫صوم َوأ ُ ْف ِطر َوأ َقُوم َوأَنَام َوآكُل اللَّحْ م َوأَت َ َز َّوج‬
‫سلَّ َم قَا َل " أ َ َّما أَنَا فَأ َ ُ‬
‫علَ ْی ِە َوآ ِل ِە َو َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللا َ‬ ‫َّللا َ‬‫سول َّ‬ ‫ص ِحی َحی ِْن أَنَّ َر ُ‬
‫[ َوفِي ال َّ‬
‫ْس ِمنِي] رواه اصحاب السنن‪.‬‬ ‫سنَّتِي َف َلی َ‬
‫ب ع َْن ُ‬ ‫ساء فَ َم ْن َر ِغ َ‬
‫الن َ‬
‫ِ‬

‫‪17‬‬
‫له فهرموودهیهکی تردا هاتووه که ڕوو له گهنجان دهکات و دهفهرموێ ئهگهر تواناتان ههیه ژن بهێنن‪[ .‬یا معشر الشباب‬
‫من استطاع منكم الباءة فلیتزوج] بوخاری ڕیوایهتی کردووه‪.‬‬

‫ههروهها ڕوو لهو کهسانهش دهکات که ڕوویان تێ دهکرێت به مهبهستی ژن هێنان و هانیان دهدات ئهگهر ئهو کهسهی‬
‫که داوای کچهکانتان دهکات و کهسێکی دیندارو به ڕهوشته بیدهنێ وهگهرنا خراپهکاری لهسهر زهویدا بهرپا دهبێت [إذا‬
‫جاءكم من ترضون دینە وخلقە فأنكحوه ‪ ،‬إال تفعلوا تكن فتنة في اۡلرض وفساد عریض] رواه الترمذي ‪ 866‬وصححه‬
‫األلباني‪.‬‬

‫خوای گهوره یاسایهکی تێروتهسهلی ههیه ههر بۆیه دهبینین به ووردی باسی ئهم کارانه دهکات و ههتا باسی ئهوهش‬
‫دهکات ئهگهر ئافرهتهکانتان دا بهشوو با مافی نهفهوتێت و بهگوێرهی ئهو بارودۆخهی که تێیدا دهژین حسابێك بۆ‬
‫ئافرهتهکه بکهن وهك دهفهرموێ‪.‬‬

‫ٌ۬‬
‫ص ُدقَ ٰـ ِت ِہنَّ نِ ۡحلَةۚ] النساء‪.4 :‬‬ ‫[ َو َءاتُواْ ٱلنِ َ‬
‫سا ٰٓ َء َ‬
‫واته‪ :‬مارهیی ئافرهتان بدهن بهوپهڕی دڵفراوانی و ئاسوودهییهوه‪.‬‬
‫ژن و ژنخوازی گرنگیهکی یهکجار زۆری ههیه له شهریعهتی پیرۆزی ئیسالمداو پیشهی پێغهمبهران و پیاو چاکان بووه‬
‫ههر له سهرهتای دروست بوونی ئهم دونیایهوه تا ئهم ئانوساتهی ئهم ووتارهی تێدا دهدرێت‪ ،‬ههموومان چیرۆکی ئادهم‬
‫سهالمی خوای لێ بێت بیستووه که خوای گهوره چۆن حهوای بۆ هێنایه بوونهوهو وه دوای دهرکردنیان له بهههشت چۆن‬
‫ژیان لهسهر زهویدا پهرهی سهند‪ ،‬زهواج کردن کارێکی شهرعیه ههتا له دین و ههموو یاسا نێو دهوڵهتیهکانیشدا‪،‬‬
‫هۆکاری گرنگی بهردهوام بوونی ژیانه له ڕێگهیهکی شهرعی و یاساییهوه‪ ،‬گهر بێت و کهس ژن نههێنێت و زهواج پێك‬
‫نهیهت ئهوا وورده وورده دونیا بهرهو کهم بوونهوه دهڕوات و دهپوکێتهوه‪ ،‬ههر بۆیه شهریعهتی ئیسالم یاسایهکی چڕو‬
‫پڕی داناوهو هانمان دهدات که زهواج بکهین و وه چۆنێتیهکهشی بۆ وورد کردووینهتهوه‪ ،‬پێغهمبهریش درودی خوای لێ‬
‫بێت تا له ژیاندا بووه هانی مسوڵمانانی داوه ژن بهێنن و وه کاری بۆ هاوهڵه بهڕێزهکانیشی ئاسان کردووه که بگهن بهو‬
‫پرۆسه شهرعیه ههتا ئهگهر توانای مادیشی کهم بوو بێت هانی ههردووالی داوه که ماده نهکهنه گرفت له ڕێگهی ئهو‬
‫پرۆسه پیرۆزو شهرعیهدا‪ ،‬وهك له فهرموودهیهکدا هاتووه‪:‬‬

‫علَى َخاتَم ِم ْن َحدِید َو َم َع َهذَا‬

‫علَ ْی ِە إِ َّال إِ َزاره َولَ ْم یَ ْقدِر َ‬ ‫سلَّ َم ذَ ِلكَ َّ‬
‫الر ُجل الَّذِي لَ ْم یَ ِجد َ‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللا َ‬ ‫[ َوقَ ْد َز َّو َج النَّبِي َ‬
‫علَ ْی ِە أ َ ْن یُعَ ِلم َها َما َمعَەُ ِم ْن ا ْلقُ ْرآن]‬
‫صدَاق َها َ‬ ‫فَ َز َّو َجەُ بِتِ ْلكَ ا ْل َم ْرأَة َو َجعَ َل َ‬

‫دهبینین لهم فهرموودهیا که چ کار ئاسانیهك کراوه‪ ،‬بۆ کهسێك که دهیهوێت ژن بهێنێت و لهگهڵ ئهوهدا توانای مادی‬
‫کهمه‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت لهبری مارهی مادی و ئاڵتون و زیوو قورئان فێرکردن و لهبهرکردنی بۆ داناوه‪،‬‬

‫‪18‬‬
 ‫تا پارهو پول نهبێته ڕێگر لهبهر ئهو پرۆسه موبارهکهداو وه ههروهها ههردووالشیان سوودمهند بن به خێری قورئان و‬
‫فێرکردن و فێربوونی‪.‬‬

‫ئهو کهسهشی که بههۆی ژن و ژنخوازیهوه توشی قهرز ببێت خوای گهوره بهڵێنی تهعویز کردنهوهی ئهو قهرزهی بۆ‬
‫داوه‪ ،‬مادام لهبهر خاتری خواو به ڕێگهی دروست ئهو زهواجهی کردووه‪ ،‬وهك له فهرموودهیهکدا هاتووه‪:‬‬

‫[ثالثة حق على هللا عونهم المجاهد في سبیل هللا والمكاتب الذي یرید اۡلداء والناكح الذي یرید العفاف] اخرجه النسائي‬
‫والترمذي ‪ 134/4‬وقال حدیث حسن‬

‫خوای گهوره له قورئانی پیرۆزدا دهفهرموێ [ َوأ َ ْن ِك ُحوا ْاۡل َ َیا َمى ِم ْن ُك ْم َوال َّ‬
‫صا ِل ِحینَ ِم ْن ِع َبا ِد ُك ْم َو ِإ َما ِئ ُك ْم ِإ ْن َیكُونُوا فُقَ َرا َء‬
‫ع ِلیم] النور‪.32 :‬‬
‫سع َ‬‫َّللاُ َوا ِ‬ ‫َّللاُ ِم ْن فَ ْ‬
‫ض ِل ِە َو َّ‬ ‫یُ ْغنِ ِه ُم َّ‬

‫ژن بدهن به پیاوانی بێ ژن و ئافرهتانی بێوهژن بدهن بهشوو‪ ،‬ههروهها ژن بدهن به بهنده صاڵحهکانتان و‬
‫کهنیزهکهکانیشتان بدهن به شوو ئهگهر ههژاریش بن‪ ،‬ئهوه خوا له فهزڵ و بهخششی خۆی بههرهوهریان دهکات‪ ،‬خوای‬
‫گهورهش ههمیشه فراوانگیرو زانایه‪.‬‬

‫[إذا مات ابن آدم انقطع عملە إال من ثالث‪ :‬صدقة جاریة‪ ،‬أو علم یُ ْنتفَع بە‪ ،‬أو ولد صالح یدعو لە] سنن بی داود‪ .‬واته‬
‫که ئینسان مرد کردهوهکانی دهبڕێتهوه جگه له سێ کردهوهی نهبێت که بهردهوامهو دوای خۆشی سودمهند دهبێت لێی‬
‫یهکێك لهوانه ئهوهیه کوڕێکی ههبێت و دوای خۆی دوعای بۆ بکات‪ ،‬که ئهویش ئاشکرایه بهچی ئهو کوڕه پهیدا دهبێت‬
‫به ژن هێنان که ئهمهش بهرهکهتێکی خوای گهورهیه بههۆی ژن هێنانهوه دوای مردنیشمان خێروپاداشتمان پێ بگات‪،‬‬
‫بههۆی منداڵهکانمانهوه‪ ،‬ههر بۆیه ئیسالم زۆر گرنگی به ژن و ژنخوازی داوهو که له سودماندایه بۆ دونیاو دوا‬
‫ڕۆژیش‪ ،‬ههتا کاری جوت بوون جیماع کردنیش به خێرو پاداشت بۆمان دهنوسێت‪ ،‬وهك له وهاڵمی پرسیارێکدا که‬
‫هاوهڵهکانی پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت لێیان کرد لهسهر کاری چاکهو خهیر ئهویش فهرمووی [وفي بضع أحدكم‬
‫صدقة قالوا‪ :‬یا رسول هللا !أیأتي أحدنا شهوتە فیكون لە فیها أجر؟! قال‪ :‬أرأیتم لو وضعها في الحرام أیكون علیە وزر؟‬
‫قالوا‪ :‬نعم‪ ،‬قال‪ :‬فكذلك لو وضعها في الحالل فلە فیها أجر] مسند احمد‪.‬‬

‫بۆیه دهبینین له ئیسالمدا بهههموو شێوهیهك هانی داوین بۆ ئهوهی ژن بهێنین ههر له ڕووی دونیاییهوه وه ههم له ڕووی‬
‫دینیهوهو خێروپاداشتهکانی له دونیاو دوا ڕۆژدا‪.‬‬

‫هاندانمان بۆ ژن و ژنخوازی دهبێته مایهی داوێن پاكیمان ههر بۆیه ئهوکهسهشی ههتا ئهگهر حهز نهکات له ژن هێنان‬
‫دهبێت بیهێنێ مادام ترسی ئهوهی ههبێت بکهوێته زیناو خراپهکاریهوه‪ .‬ئاینی پیرۆزی ئیسالم هاتووه بۆ پاراستنی پێنج‬

‫‪19‬‬
 ‫شت ‪-1‬بۆ پاراستنی دین خۆی‪-2 ،‬بۆ پاراستنی گیان (نهفس)‪-3 ،‬بۆ پاراستنی ژیری‪-4 ،‬بۆ پاراستنی وهچه‪-5 ،‬بۆ‬
‫پاراستنی ماڵ‪ .‬دهبینین خاڵێکی سهرهکی تهواو که ئیسالم له پێناویدا هاتووه پاراستنی وهچهیه واته منداڵهکان‪ ،‬ئهویش‬
‫بهچی بهدی دێت به ژن هێنان‪ ،‬گهر به ژن هێنان و ڕێگهی شهرعی ویاسایی ژن نههێنرا ئهوسا وهچهکان تێکهڵ دهبن و‬
‫دهفهوتێن‪ ،‬مافیان پارێزراو نابێت‪ ،‬ههر بۆیه ئهمه ئێستا بهڕیزتان چاك لێی تێ دهگهن لهبهر ئهوهی له وواڵتێکداین کاری‬
‫ناشهرعی زۆر تێدا دهکرێت‪ ،‬زۆرن ئهو کهسانه بهبێ گوێدانه شهریعهت مومارهسهی ئهو کاره ترسناکه دهکهن‪ ،‬زۆر‬
‫بهداخهوه له نێوهندیشیاندا کوردی خۆمان وه به ئاشکراش زیانهکانمان بینوه که پێویست به دهستنیشان کردن ناکات‪،‬‬
‫باوهڕناکهم کهسێك ههبێت لهم کۆمهڵهدا چهندهها نمونهی ئاشکرای لهسهر نهزانی لهوانهی که به زیناو ناشهرعی‬
‫منداڵیان پێك هێناوهو دواتر ههریهکهیان بهالیهکدا چوون و منداڵهکه لهو نێوهندهدا له سۆزو خۆشهویستی باوکێتی و ههتا‬
‫دایکێتیش بێ بهش بووه‪ ،‬که گهوره بوو مهگهر به پاساپۆرتهکهیدا بزانێت باوکی کێیه‪ .‬جگه لهو ههموو کێشهش که‬
‫توشی مسوڵمانان بووه بهداخهوه ئهگهر نهشمان بینی بێت ئهوه المان ڕوونه که چهندهها کهس بوونهته قوربانی کاری‬
‫زیناو زینا کاری‪ ،‬بههۆی ئهو کاره قێزهونهوه بهر چهقۆو بۆکس کهوتوون و به خراپترین مردن گهشتوونهته الی خوای‬
‫گهوره‪ ،‬ههشه ئێسته له زیندانهکاندا که بههۆی کاری زیناو خراپهکاری و نا هوشیاری یاساییهوه بهو دهردهوه له زینداندا‬
‫دهناڵێنێ و دایك و باوکه داماوهکهشی دهڵی کوڕهکهم له خاریجه نازانێ له زینداندایه‪ ،‬کاتێکیش دهزانن دهبێته مایهی خهم‬
‫و داخ و ههرچی دهکهن بۆیان ناپۆشرێت و تووشی ههزار درۆو دهلهسهش دهبن که کوڕهکهیان بۆ گیراوه‪.‬‬

‫زۆرن ئهو ئایهت و فهرموودانهی که باس له ژن و ژنخوازی دهکهن بهو چهند بهڵگه له قورئان و فهرمووده ئیکتیفا‬
‫دهکهین و بهسه بۆ ئهوهی بڵێن گرنگی ئهو پرۆسه خێرهمان بۆ دهرکهوت‪.‬‬

‫له ڕووی فیقهیشهوه زهواج کردن موباحه‪ ،‬بهاڵم بهپێی زرووفی کهسه دهگۆڕێ بۆ حهاڵڵی و حهرامی وهك ئهگهر ترسی‬
‫کهوتنه تاوانی ههبوو دهبێت بیهێنێ مادام توانای ههبێت‪ ،‬کهسێکیش که توانای ژن هێنانی نهبوو ئهوا حهرامه بیهێنێ‬
‫چونکه ئهوسا زیان به ئافرهتهکه دهگهیهنێ و وه زیان گهیاندیش له ئیسالمدا حهرام کراوه‪ ،‬ههر بۆیه ئهو کهسهی که‬
‫توانای نی یه ژن بهێنێ بهحهرام وهسف کراوه‪.‬‬

‫لێرهدا ههڵوێستی خۆمان لهسهر ئهو ژن و ژنخوازیانهی که لهم وواڵتهدا دهکرێت دهکهین به چهند خاڵێکهوهو کۆتای به‬
‫ووتاری ئهم ههفتهیهمان دههێنین‪.‬‬

‫پێش ههموو شتێك ئێمه بهالمانهوه باشه که ژن له مسوڵمانهکان بهێنرێت و ئهو کهسانهی که ئیقامهو جنسیهی ئهم‬
‫وواڵتهیان ههیه بڕۆنهوه له کوردستان ژن بهێنن‪ ،‬چونکه ئافرهتی خۆمان له پێشترن بۆ خواستنیان و به ههزارهها‬
‫ئافرهتی داوێن پاك و خاوهن کهسایهتی بههێزو باوک و دایك دار چاوهڕوانی کهسانێکی وهك ئێوهن بچنه خوازبێتی‬
‫کچهکانیان‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫‪-1‬ئهو کهسانهی که ژن دههێنن وه ئافرهتی داواکراو مسوڵمانهو له ماڵ کهسوکاریدا دهژی ههروهك الی خۆمان‪ ،‬واته‬
‫ئافرهتهکه داوێن پاكه‪.‬‬

‫ههڵوێستمان بهرانبهر ئهمانه ئاساییهو دهکرێت ماره ببڕێن ئهگهر مهرجهکانی بهتهواوی تێدا بێت‪ ،‬بۆ نمونه ئافرهتهکه‬
‫مێردی تری نهبێت و‪ ،‬ئهگهر تاڵقدراو بوو یان مێردهکهی مردبوو عادهی شهرعی بهسهر چوو بێت‪ ،‬وه ههروهها‬
‫پیاوهکهش مهرجهکانی تێدا بێت‪ ،‬وهك مسوڵمانێتی که ئافرهتی مسوڵمان له نا مسوڵمان ماره نابڕیت‪.‬‬

‫‪-2‬ئهو کهسانهی که خۆیان مسوڵمانن و دهیانهوێت ئافرهتی مهسحی یان جولهکه بهێنن که خاوهن کیتابن‪.‬‬

‫ئهو ئافرهتهی که دههێنرێت دهبێت داوێن پاك بێت و لهسهر دینهکهی خۆی مابێتهوه نهوهك بڕوای به هیچ دینێك نهبێت و‬
‫هاوهڵ بۆخوای گهوره دابنێت و داوین پیس بێت‪.‬‬

‫ٌ۬‬
‫ت َحت َّ ٰى یُ ۡؤ ِمنَّ ۚ َو َۡل َ َمة ُّم ۡؤ ِمنَة َخ ۡی ٌ۬ر ِمن ُّم ۡش ِر َك ٌ۬ ٍة َولَ ۡو أ َ ۡع َجبَ ۡتكُمۡ ۗ َو َال تُن ِك ُحواْ ۡٱل ُم ۡش ِر ِكینَ َحت َّ ٰى یُ ۡؤ ِمنُواْۚ َولَعَ ۡب ٌ۬د‬
‫[ َو َال تَن ِك ُحواْ ۡٱل ُم ۡش ِر َك ٰـ ِ‬
‫ُّم ۡؤ ِمن َخ ۡی ٌ۬ر ِمن ُّم ۡش ِر ٌ۬كٍ َو َل ۡو أ َ ۡع َجبَكُمۡ ۗ ] البقره‪.221 :‬‬
‫ئافرهتانی موشریک و خواناس ماره مهکهن ههتا ئیمان و باوهڕ دههێنن‪ ،‬بێگومان کهنیزهکێکی ئیماندار چاکتره له‬
‫ئافرهتێکی موشریک و خوانهناس‪ ،‬ههرچهنده (جوانییهکهی‪ ،‬یان سامانهکهی‪ ،‬یان پلهو پایهکهی) سهرسامی کردبن و ژن‬
‫ماره مهبڕن له پیاوانی موشریک و خوانهناس ههتا ئیمان و باوهڕ دههێنن و بهڕاستی بهندهیهکی ئیماندار چاکتره له‬
‫موشریک و خوانهناسێک‪ ،‬ههرچهنده سهرسامی کردبن (قهدو قیافهو پلهوپایهو سامانهکهی)‪.‬‬

‫‪-3‬ئهو کهسهی که له گهڵ ئافرهتدایه به شێوهی نا شهرعی‪.‬‬

‫ئهمانه به هیچ شێوهیهك ماره نابڕێن لهبهر ئهوهی ئهو ئافرهته به داوێن پاك دانانرێت و زهواج لهگهڵیدا به دروست‬
‫نازانین‪ ،‬چونکه مهرجی زهواج کردن لهگهڵ خاوهن کیتابیهکان ئهوهیه که داوێن پاك بێت وه ئهو ئافرهتهی که لهگهڵ‬
‫کوڕدا ئاماده بێت بژی ئهوه دهگهیهنێ نهك ههر داوێن پاك نی یه‪.‬‬

‫ٌ۬‬
‫ان أ َ ۡو ُم ۡش ِر ٌ۬كۚ َو ُح ِر َم ذَٲ ِلكَ َ‬
‫علَى ۡٱل ُم ۡؤ ِم ِنینَ ] النور‪.3:‬‬ ‫ٱلزا ِنیَةُ َال َین ِك ُح َها ٰٓ إِ َّال َز ٍ‬
‫ٱلزا ِنى َال َین ِك ُح ِإ َّال َزا ِنیَة أ َ ۡو ُم ۡش ِركَة َو َّ‬
‫[ َّ‬
‫پیاوی زیناکهر تهنها ئافرهتی زیناکهر یاخود موشریك ماره دهکات‪ ،‬ئافرهتی زیناکهریش تهنها پیاوی زیناکهر یاخود‬
‫موشریك مارهی دهکات‪( ،‬هاوسهرێتی پیاوان و ئافرهتانێك که بهردهوامن لهسهر زینا)‪ ،‬ئهوه لهسهر ئیمانداران‬
‫حهرامکراوه‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫سلَّ َم ‪ -‬قَا َل " ت ُ ْن َك ُح ا ْل َم ْرأَةُ ِۡل َ ْربَ ٍع ‪ِ :‬ل َما ِل َها‬
‫علَ ْی ِە َوآ ِل ِە َو َ‬
‫َّللا َ‬ ‫ص ِحی َحی ِْن ع َْن أَبِي ُه َری َْرة ع َْن النَّبِي ‪َ -‬‬
‫صلَّى َّ‬ ‫[ َوقَ ْد ثَبَتَ فِي ال َّ‬
‫َّللا ‪-‬‬
‫سول َّ‬ ‫ع َمر أَنَّ َر ُ‬ ‫س ِل ٍم ع َْن َجابِر ِمثْلە َولَەُ ع َْن اِبْن ُ‬ ‫سبِ َها َو ِل َج َما ِل َها َو ِلدِینِ َها فَا ْظفَ ْر بِذَا ِ‬
‫ت الدِین ت َ ِربَتْ یَدَاك " َو ِل ُم ْ‬ ‫َو ِل َح َ‬
‫صا ِل َحةُ]‬
‫سلَّ َم ‪ -‬قَا َل " ال ُّد ْنیَا َمتَاع َو َخی ُْر َمتَاعِ ال ُّد ْنیَا ا ْل َم ْرأَةُ ال َّ‬
‫علَ ْی ِە َو َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللا َ‬ ‫َ‬

‫‪-4‬ئهو کهسانهی که لهگهڵ ئافرهتدا بوون و دواتر ئافرهتهکه مسوڵمان بووه‪ ،‬وه یان ههر ئافرهتێکی تر که پێشتر‬
‫خراپهکار بووهو دواتر مسوڵمان بووه‪.‬‬

‫ئهمه دهبێت ماوهی پاك بوونهوهی له نێوانیاندا ههبێت و ئافرهتهکه حامیلهش نهبێت وهگهر حامیله بوو دهبێت چاوهڕوان‬
‫بکریت تا حهملهکهی دا دهنێت‪.‬‬

‫له کۆتایدا داواکارم له خوای گهوره ئافرهتی پاك و باش به نسیبی گهنجهکانمان بکات و وه پیاوی باش و ساڵح به نسیبی‬
‫ئافرهتهکانمان بکات و کاروکردهوهی ههموومان له ژێر ڕووناکی قورئان و سوننهتدا بێت‪ ،‬ئێوهش دهستی پاڕانهوه‬
‫بهرزبکهنهوه بۆ خوای گهورهو بهدڵێکی پاکهوه داوای لێ بکهن‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫سولُهُ‪ ،‬أرسلَهُ ربُّهُ رحمةً‬ ‫َّللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَهُ‪َ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ َّن سیدَنَا ُم َح َّمدا ً َ‬
‫ع ْبدُهُ َو َر ُ‬ ‫الحمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪َ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ إِلَهَ إِالَّ َّ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫بإحسان إلَى ِ‬
‫یوم الد ِ‬ ‫ٍ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫صحْ بِ ِه‪ ،‬و َم ْن تَبِعَ ُه ْم‬ ‫وبار ْك علَى س ِیّ ِدنَا محم ٍد َو َ‬ ‫س ِلّ ْم ِ‬ ‫ص ِّل و َ‬
‫للعالمینَ ‪ ،‬الل ُه َّم َ‬

‫ي تد ُّل علَى كما ِل عظمتِ ِه وحكمتِ ِه‪َ ,‬‬

‫وهو‬ ‫إن الزوا َج نعمةٌ ِم ْن أ َ َج ِّل نِ َع ِم هللاِ تعالَى علَى خل ِق ِه ‪ ،‬ف ِه َ‬
‫أ َّما بعدُ ‪ :‬أی َها المسلمونَ ‪َّ :‬‬
‫واالرتقاء بِ ِه‪ ،‬ف ِب ِه تتحقَّ ُق األلفةُ والمودة ُ والمحبةُ‪ ،‬وتنشَأ ُ األ ُ َ‬
‫س ُر ‪ ،‬قا َل هللاُ تعا َلى ‪َ [:‬و ِم ْن‬ ‫ِ‬ ‫بناء المجتمعِ‬
‫ألساس ِ‬
‫ِ‬ ‫اللبنةُ األولَى‬
‫س ُك ْم أ َ ْز َواجا ِلت َ ْ‬
‫س ُكنُوا ِإلَ ْی َها َو َج َع َل َب ْینَ ُك ْم َم َودَّة َو َرحْ َمة ِإنَّ فِي ذَ ِلكَ آلَ َیا ٍ‬
‫ت ِلقَ ْو ٍم َیتَفَك َُّرونَ ] الروم‪:‬‬ ‫آ َ َیاتِ ِە أ َ ْن َخلَقَ لَ ُك ْم ِم ْن أ َ ْنفُ ِ‬
‫‪.21‬‬

‫صا ِل َحةُ‬
‫َّللاِ صلى هللا علیه وسلم ‪ [:‬ال ُّد ْنیَا َمتَاع ‪َ ،‬و َخی ُْر َمتَاعِ ال ُّد ْنیَا ا ْل َم ْرأَةُ ال َّ‬ ‫االختیار‪ ،‬قَا َل َر ُ‬
‫سو َل َّ‬ ‫ِ‬ ‫األساس یبدأ ُ بِ ُحس ِْن‬
‫ُ‬ ‫وهذَا‬
‫]صحیح مسلم‪.‬‬

‫اإلسالم‬
‫ِ‬ ‫ت‬ ‫االختیار ِفي الزواجِ للبالغینَ ِمنَ البنینَ والبناتِ‪ ،‬وه ِذ ِه الحریةُ َ‬
‫هي ِم ْن ممیزا ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت الشریعةُ اإلسالمیةُ َّ‬
‫حق‬ ‫وقَ ْد َ‬
‫قرر ِ‬
‫الوالدین فِي‬
‫ِ‬ ‫الطرفَی ِْن ‪ ،‬ودَ ْو ُر‬
‫َ‬ ‫االختیار بینَ‬
‫ِ‬ ‫ضا و ُحس ِْن‬ ‫ُ‬
‫یكون بالر َ‬ ‫واستمرار ه ِذ ِه الحیاةِ‬
‫ُ‬ ‫وأساس نجاحِ الحیاةِ الزوجی ِة ‪،‬‬
‫ُ‬
‫أن یُجبِ َرا أوالدَ ُه ْم علَى زواجٍ الَ‬
‫لیس له َما ْ‬ ‫ْ‬
‫ولكن َ‬ ‫تزویجِ أوال ِد ِه ْم یتمث َّ ُل فِي النصحِ والتوجی ِه بالحكم ِة والموعظ ِة الحسن ِة‪،‬‬
‫اختیارا فاسدا ً الَ كفاءة َ فی ِه ِم ْن ناحی ِة‬
‫ً‬ ‫فیختاروا ألنف ِس ِه ْم‬
‫ُ‬ ‫یتجاوز األوالدُ‬
‫ِ‬ ‫لألبناء َما لَ ْم‬
‫ِ‬ ‫األخیر فِي هذَا‬
‫ُ‬ ‫االختیار‬
‫ُ‬ ‫ض ْونَهُ‪ْ ،‬‬
‫بل‬ ‫یر َ‬

‫‪22‬‬
 ‫الدین‬ ‫األبناء السم ُع والطاعةُ ؛ َّ‬
‫ألن طاعةَ الو ِ‬ ‫ِ‬ ‫االعتراض‪ ،‬وعلَى‬
‫ِ‬ ‫فللوالدین ُّ‬
‫حق‬ ‫ِ‬ ‫حدث هذَا‬
‫َ‬ ‫ق أ ِو الواقعِ ‪ْ ،‬‬
‫فإن‬ ‫الدین أ َ ِو ال ُخلُ ِ‬
‫ِ‬
‫تقریر لطاع ِة هللاِ تعالَى ‪.‬‬
‫ٌ‬ ‫حینئ ٍذ‬

‫ق له ُم السعادةَ والهنا َء والفال َح ‪.‬‬

‫حق ُ‬
‫الختیار َما ی ِ‬
‫ِ‬ ‫نسأ ُل هللاَ تباركَ وتعالَى ْ‬
‫أن یُوفِقَ شبا َبنَا إناثا وذكورا‬

‫الرحی ُم‪.‬‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫س ِلیما) و َیقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬

‫س ِل ُموا ت َ ْ‬ ‫صلُّوا َ‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ َیا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َ َعالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمال ِئ َكتَەُ ُی َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬ ‫س ِلّ ْم َو َب ِ‬
‫ص ِّل َو َ‬‫ع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫علَ ْی ِه ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫ف‬‫وألّ ْ‬
‫يٍ‪ ،‬الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي َب ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫َو َ‬
‫وآج ِل ِه َما‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫بیْنَ قلوبِنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ ِمنَ الخ ِ‬
‫ب إِلی َها ِم ْن‬‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪ ،‬ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬ ‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ ِبكَ ِمن ال َّ‬
‫َ‬
‫ت‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ‬
‫عم ٍل‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَا ِ‬
‫ب إِلیها ِم ْن قَو ٍل ْأو َ‬ ‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ بِك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬ ‫قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫ف لَكَ َو ْقفًا یَعُودُ‬ ‫ف علَى َم ْن ز َّكى مالَهُ عطا ًء ونما ًء‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ُك ِّل َم ْن َوقَ َ‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم أَخ ِل ْ‬ ‫َو ْال ُم ْس ِل َما ِ‬
‫ت‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اب ِل َم ْن بَنَى َهذَا ْال َمس ِْجدَ َو ِل َوا ِلدَ ْی ِه‪َ ،‬و ِل ُك ِّل َم ْن‬
‫اح ِمینَ ‪ ،‬اللَّ ُه َّم إنَّا نَسْأَلُكَ ْال َم ْغ ِف َرة َ والث َّ َو َ‬ ‫علَى ِعبَادِكَ بِ َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬ ‫نَ ْفعُهُ َ‬
‫صغیرا‪.‬‬
‫ً‬ ‫كبیرا كانَ ْأو‬
‫ً‬ ‫سانًا‪َ ،‬وا ْغ ِف ِر اللَّ ُه َّم ِل ُك ِّل َم ْن بَنَى لَكَ َمس ِْجدًا یُ ْذ َك ُر فِی ِه ا ْس ُمكَ‬
‫صا ِل ًحا َوإِحْ َ‬
‫ع ِم َل فِی ِه َ‬
‫َ‬

‫ظ ُك ْم َل َعلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمن َك ِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َو ِإیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر ِبا ْل َع ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبا َد هللاِ ‪ِ {:‬إنَّ َّ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬

‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪-‬بێرمینگهام بەریتانیا‬

‫چۆن پێشوازی بکەین لە ڕەمەزان‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫‪23‬‬
 ‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء فِي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى ] َیا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن‬ ‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َو َب َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َو ِن َ‬
‫َر ِقیبا [ النساء‪.1 :‬‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َو َی ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُو َب ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[ َیاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیه وسلم وشر األمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫گهر سهرنجی ئهو قهومانه بدهین که مسوڵمانن و ئیسالمیان وهرگرتووه بۆ نمونه کوردی خۆمان‪ ،‬پاکستانی‪ ،‬عهرهبی‬
‫ههر وواڵتێکی عهرهبی‪ ،‬سۆماڵی‪ ،‬ئهندهنوسی‪ ،‬مالیزی‪ ،‬هندی مسوڵمان ههمووئهو قهومانهی که عادهتهن له بهریتانیادا‬
‫دهبینرێن گهر میوانداریتان کردبێت وهیان بیکهن دهبینین زۆر به ڕێکوپێکی میوانداری دهکهن و خزمهتی باشی میوان‬
‫دهکهن و خواردن تهقدیم دهکهن وه ئهگهر له ماڵیان بیت و نزیکی کاتی نیوهڕۆ یان ئێواره بێت زۆر داوات لێ دهکهن که‬
‫لهگهڵیاندا بمێنیتهوهو بهشداری نان خواردنیان ببیت‪ ،‬بهاڵم ئهگهر میوانداری کهسێکی نا مسوڵمان بکهین دهبینیت ئهو‬
‫بایهخهت پێ نادهن و تهنها به الدهمێکهوه دهڵێ‪:‬‬
‫?‪Would you like tea or coffee‬‬
‫ئهگهر تۆش ووتت‬
‫‪No thank you‬‬
‫ئیتر ههر ئهو نۆ سانکیوهیهو جارێکی تر دووبارهی ناکاتهوه لێت‪ ،‬وه هۆکاری بهدهمهوه چوونی ئهو میوانداریه له ناو‬
‫مسوڵماناندا دهگهڕێتهوه بۆ دینهکه ههر بۆیه ههموویان که له کهلتورێکی جیاو زمانێکی جیاشیان ههیه کهچێ وهك یهك‬
‫به پهرۆشن بۆ میوان وه خوای گهوره له قورئاندا باسی چۆنێتی میوانداری کردووهو وه نمونهی ئیبراهیم سهالمی خوای‬
‫لێ بێت هێناوهتهوه وهك دهفهرموێ‪:‬‬
‫ف إِ ۡب َرٲ ِهی َم ۡٱل ُم ۡك َر ِمینَ ]‬ ‫[ َه ۡل أَت َ ٰٮكَ َحد ُ‬
‫ِیث ض َۡی ِ‬
‫ئهی پێغهمبهر (صلى هللا علیه وسلم) ئایا ههواڵی میوانه بهڕێزهکانی ئیبراهیمت پێنهگهیشتووه ؟‬
‫سلَـ ٌٰ۬ما قَا َل َ‬
‫سلَـ ٌٰ۬م قَ ۡو ٌ۬م ُّمنك َُرونَ ]‬ ‫[ ِإ ۡذ َد َخلُواْ َ‬
‫علَ ۡی ِە فَقَالُواْ َ‬
‫کاتێک چوون بۆ سهردانی و وتیان‪ :‬ساڵو‪ ،‬ئهویش وتی‪ ،‬ساڵو لهئێوهش بێت‪ ،‬ههرچهنده ناتانناسم ‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫س ِم ٌ۬ ٍ‬
‫ین]‬ ‫غ إِلَ ٰ ٰٓى أ َ ۡه ِل ِۦە فَ َجا ٰٓ َء بِ ِع ۡج ٌ۬ ٍل َ‬
‫[فَ َرا َ‬
‫ئهوسا ئیتر خۆی دزیهوه چوو بۆ هاوکاری خێزانی گوێرهکهیهکی قهڵهوی (سهری بڕی و سووریانکردهوه و) هێنای ‪.‬‬
‫[فَقَ َّربَەُۥۤ إِلَ ۡی ِہمۡ قَا َل أ َ َال ت َ ۡأ ُكلُونَ ]‬
‫بردی و لێی نزیک کردنهوه‪ ،،‬فهرمووی لێکردن کهبینی ناخۆن‪ ،‬وتی‪ :‬ئهوهنا فهرموون‪ ،‬ئهوهناخۆن ؟! (سورهتی‬
‫الذاریان ئایهتی ‪.)27-24‬‬
‫ههر بۆیه له کوردهواری خۆشماندا ئهگهر کهسێك میوانداری کهسێکی کردوو نانی نهخوارد دهڵێن بهخوا دیاره نیازی‬
‫پاك نی یه بهرامبهرمان‪ ،‬چونکه ئهوه له دڵماندا چهسپیوه ئهگهر مسوڵمان هاته ماڵهکهمان و نمهکی کردین ئیتر تهواو‬
‫خیانهت لهو ماڵه ناکات‪ ،‬ئهوه هزرو بیرۆکهی الرو وێری تره که تێکهڵی ئهو بیرۆکه جوانهیان کردووه دهبینین لهم‬
‫ڕۆژهدا زۆر کهس دێته ماڵهکهت و نانیشت دهخوات و ههزار فڕتوفێڵ و خیانهتیش دهکات که دووره له ئادابه‬
‫ئیسالمیهکانهوه‪.‬‬
‫برایانی بهڕێز‪ ،‬ئهگهر کهسێك له ئێمه کهسێکی خۆشهویستی بیهوێت له وواڵتێکهوه بێت بۆ بهریتانیاو سهردانی بکات‬
‫چی دهکات؟ بێگومان ههر پێش وهختی خۆی خۆی به باشی بۆ حازر دهکات و سهیارهکهی پڕ بهنزین دهکات و بهدهوری‬
‫سهیارهکهیدا سوڕێك دهخوات یهکی لهقهیهك له تایهکانیشی دهدات تا بزانێت عهیبی نی یه بۆ سهفهر خۆ ئهگهر‬
‫سهیارهشی نهبێت زهمیری زۆر جار قبوڵی ئهوه ناکات واز له میوانهکهی بهێنێت وهیان به پاس بیهێنێتهوه بهڵکو ههوڵ‬
‫دهدات برادهرێك دۆستێك پهیدا بکات و پێش وهختی خۆی له فڕۆکهخانه چاوهڕوان دهکات و له خۆشی ئهوهی کهوا‬
‫خۆشهویستێکی له وواڵتێکی ترهوه هاتووه بۆالی و بهسهری دهکاتهوه‪ ،‬وه ههروهها ههوڵ دهدات ئهگهر له کارگهش کار‬
‫بکات ئهو ماوهیهی که ئهو خۆشهویستهی الیهتی پێش وهخت کارگهکه ئاگادار دهکاتهوهو فۆڕمی پشوو پڕ دهکاتهوه بۆ‬
‫ئهوهی ئهو کاتهی ئهو هاوڕێ یان کهسه خۆشهویستهی هاتووه بۆالی بهخۆشی لهگهڵیدا بهسهری بهرێت وکاتهکهی‬
‫تهرخات بکات لهگهڵیدا‪ ،‬ههموو ئهوه تهنها لهبهرکهسێك که دهکرێت ئهو کهسهش هیچیشی نهبێت له ڕووی خزمایهتی‬
‫یهوه‪ ،‬ئهی ئهگهر باشترین میوان میوانمان بێت و لهالیهن کهسێکهوه به تایبهتی هاتبێت که خوای پهروهردگار بۆی‬
‫ناردبێتین که ئهویش مانگی لێخۆش بوون و مانگی پڕ بهرهکهتی ڕهمهزانه بێگومان زۆر له پێشتره که زۆر بهچاکی‬
‫خۆمانی بۆ حازر بکهین و وه زۆر زۆر زیاتر لهوه دڵمان پێ خۆش ببێت که خزمێکی نزیك وهیان هاوڕێیهکمان‬
‫سهردانمان بکهن‪ ،‬مانگێکه دهبێت میوانی ههموو الیهکمان و سهیر دهکات بزانێت کێ مافی خۆی پێ دهدات و به‬
‫جوانترین شێوه پێشوازی لێ دهکات و لهکاتی سهردانهکهیدا مافی خۆی پێ دهدات وه سهردانهکهشی دیاری کراوه که‬
‫تهنها یهك مانگه‪ ،‬پێویستیش ناکات بهنزین سهرف بکهین و بڕۆین بۆ فڕۆکهخانه بهشوێنیدا چونکه خۆی میوانێکی زۆر‬
‫ڕۆح سوکهو به ئهو پهڕی دڵسۆزیهوه له دهرگای ههموومان دهدات و خۆی دێته ماڵهوه‪ ،‬پێویسته لهسهر ئێمهش مافی‬
‫میوانداریهتیهکهی پێ بدهین و بهخۆشحاڵیهوه خوا حافیزیمان لێ بکات‪ ،‬نهوهك ئهو ههستهمان الی خۆمان نهمێنێ و‬
‫گرنگی پێ نهدهین و دهرگای لێ نهکهینهوه وهیان دهرگای لێ بکهینهوهو زوو لێی عاجز ببین و دواتر جوابی بکهین و‬
‫بهدڵ ئێشاوی لێمان جیا ببێتهوه‪ ،‬کاتێك کهسێك دێت بۆ ماڵهکانمان زۆرجار نازانین بهچی ڕازی دهبێت و خۆشحاڵ دهبێت‬
‫لهگهڵماندا ههربۆیه ئێمهش دهکهوینه مشت و مڕو لهگهڵ خێزانمانداو باشترین خواردنیان بۆ لێ بنێین و جوانترین‬
‫‪25‬‬
 ‫جێگهیان بۆ ڕابخهین بۆ ئهوهی مافی خۆیان پێ بدهین و به خۆشیهوه خوا حافیزیمان لێ بکهن‪ ،‬داواکاریهکانی مانگی‬
‫ڕهمهزان زۆر ئاشکرایه خۆی پێت دهڵێ که بهچی ڕازی دهبێت و بهدڵ خۆشیهوه کۆتای مانگ خوا حافیزیت لێ دهکات‬
‫وه ههروهها پێشت دهڵی بهچی عاجزدهبێت و شکاتی خۆیت لێ دهکات الی پهروهردگار‪ ،‬دواکاری مانگی ڕهمهزان زۆر‬
‫ئاسانهو له توانای ههمووماندا ههیه داواکاریهکهی بهجێ بهێنین وهگهر له تواناشماندا نهبوو وهك ئهوهی نهخۆش بین‬
‫وهیان ئافرهت بێت و شیر بدات وهیان حامیله بێت گلهی لێ ناکات و دهزانێت که عوزری شهرعی ههبووه‪ ،‬داواکاری‬
‫ڕهمهزان ئهوهیه که خۆمان بگرینهوه له خواردن و خواردنهوه جیماع کردن له سبهینانهوه تا ئێواره وه کاتهکانمان له‬
‫کاری حهاڵڵ و عیبادهتدا بهسهری بهرین‪ ،‬وهگهر مافی خۆیمان پێ دا ئهویش بهڵێنمان پێ دهدات ئهگهر ڕۆشتین بۆ ماڵی‬
‫دهرگای خۆیمان بۆ بخاته سهر پشت که دهرگای ڕهیانهو ناوی یهکێکه له دهرگاکانی بهههشت‪[ .‬چۆن پێشوازی بکەین‬
‫لە ڕهمەزان] کاتێك سهرنجی بهرنامه پاکهکهی خوای پهروهردگار دهدهین به ئاشكرا دهبینین خوای بهرزو پاك‬
‫بهرنامهیهکی وا تێرو تهسهلی بۆ داناوین ههموو ناحیهکانی ژیانی گرتووهتهوهو ئهوهی که گرنگ بێت‪ ،‬لێی نهگهڕاوه بۆ‬
‫ئێمه تا ببێته کێشهی نێوانمان خۆی به لوتف و بهزهی خۆی جوان بۆی شی کردووینهتهوهو یاسایهکی جوانی وای بۆ‬
‫داناوین تا بتوانین لهسهری بڕۆین و وه ئهوهشی که پێویستی به ووردهکاری بووه پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت بۆی‬
‫ڕوونکردووینهتهوه‪ ،‬ئهم بهرنامهی خوای گهوره ههموو ناحیهکانی ژیان دهگرێته خۆی وهك پهیوهندی مرۆڤ له گهڵ‬
‫خوای گهورهدا‪ ،‬پهیوهندی مرۆڤ لهگهڵ مرۆڤهکانی تردا‪ ،‬پهیوهندی مرۆڤه به دهستهاڵتهوه‪ ،‬پهیوهندی دهستهاڵت به‬
‫مرۆڤهوه‪ ،‬پهیوهندی حکوومهت به گشت چین و توێژهکانهوه‪ ،‬پهیوهندی حکوومهت لهگهڵ حکوومهتی دراوسێ و‬
‫حکوومهته ئیسالمیهکانهوه‪ ،‬پهیوهندی حکوومهت به حکوومهته غهیره ئیسالمیهکانهوه یاساو ڕێساو جۆرێتی‬
‫پهیوهندیهکان‪ ،‬ههموو ئهمانه له شهریعهتی ئیسالمدا یاساو ڕێسای خۆی ههن‪.‬‬

‫لێرهدا ههموو ئهو شیکاریانهمان بۆ باس ناکرێت له ووتارێکی ههینیدا بهڵکو بهشێکی کهم لهو پهیوهندیانهی که مرۆڤ‬
‫ههیهتی لهگهڵ خوای گهورهدا باس دهکهین که ئهویش ڕۆژووی مانگی ڕهمهزانه‪ ،‬کهوا ههمووی چهند ڕۆژێکمان ماوه‬
‫لهبهردهمیداو خوای گهوره تهمهنمان پێ ببهخشێ بهخۆشێ پێی بگهین‪ ،‬پهیوهندیهکانی مرۆڤ لهگهڵ خوای گهورهدا‬
‫زۆرن وهك نوێژ‪،‬ڕۆژوو‪،‬حهج‪ ،‬قوربانی وه زۆرشتی تر‪ ،‬بهڵکو نهك ئهوانه ههموو کارهکانی تر پهیوهستن به خوای‬
‫گهورهو دهبێت ئێمه ههموو کارهکانمان له پێناو خوای پهروهردگاردا بکهین و وا نهزانین تهنها پهیوهندی له عیبادهته‬
‫بهدهنیهکاندا خۆی دهگرێتهوه‪ ،‬بهڵکو سهراپای ژیانی مسوڵمان دهبێت عیبادهت بێت و ههموو کردهوهکانمان له پێناو‬
‫ڕهزامهندی خوای گهورهدا بێت‪ ،‬یهکێك لهو پهیوهندیه ههره گرنگانهی کهوا مرۆڤ لهگهڵ خوای گهورهدا ههیهتی به‬
‫ڕۆژووبوونه‪ ،‬بهتایبهت له مانگی ڕهمهزاندا ڕۆژوو بوون تایبهتمهندیهکی یهکجاری الی خوای گهوره ههیه وهك له‬
‫فهرموودهیهکدا هاتووه [كل عمل ابن آدم لە إال الصیام فإنە لي وأنا أجزي بە ] رواه بخاری‪.‬‬

‫‪26‬‬
 ‫خوای گهوره دهفهرموێ ههموو کردهوهکانی مرۆڤ بۆ خۆیهتی جگه له ڕۆژوو نهبێت ڕۆژوو بۆ منهو وهههر خۆشم‬
‫پاداشتی دهدهمهوه‪ .‬ههر بۆیه دهبینین خوای گهوره له چهندهها جێگهدا باسی ڕۆژووی بۆ کردووین و لهم ئایهتهدا‬
‫دهفهرموێ‪:‬‬

‫علَى الَّ ِذینَ ِم ْن قَ ْب ِل ُك ْم لَ َعلَّ ُك ْم]البقرة‪ 183/‬واته ‪ :‬ئهی ئهو كهسانهی‬ ‫علَ ْی ُك ُم ِ‬
‫الص َیا ُم َك َما ُك ِت َ‬
‫ب َ‬ ‫[ َیا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا ُك ِت َ‬
‫ب َ‬
‫باوه ِرتان هێناوه رۆژووتان لهسهر فهرزه ‪ ،‬ههر وهكو كه لهسهر ئهوانهی پێش ئێوه فهرز بوو تا پارێزكاری بكهن ‪.‬‬
‫ههروهها‪:‬‬

‫ص ۡمەُ َو َمن ڪَانَ‬‫انۚ فَ َمن ش َِہ َد ِمن ُك ُم ٱلشَّہۡ َر فَ ۡلیَ ُ‬ ‫ت ِمنَ ۡٱل ُهد َٰى َو ۡٱلفُ ۡرقَ ِ‬ ‫اس َوبَ ِینَ ٰـ ٌ۬ ٍ‬ ‫نز َل فِی ِە ۡٱلقُ ۡر َءانُ ُه ٌ۬دى ِللنَّ ِ‬ ‫ِى أ ُ ِ‬ ‫[شَہۡ ُر َر َمضَانَ ٱلَّذ ٰٓ‬
‫ڪ ِملُواْ ۡٱل ِع َّدةَ َو ِلت ُ َ‬
‫ڪ ُم ۡٱلعُ ۡس َر َو ِلت ُ ۡ‬ ‫ٌ۬‬
‫علَ ٰى َما‬ ‫ڪ ِب ُرواْ َّ‬
‫ٱَّللَ َ‬ ‫ڪ ُم ۡٱلیُ ۡس َر َو َال یُ ِری ُد بِ ُ‬ ‫سفَ ٌ۬ ٍر فَ ِعدَّة ِم ۡن أَیَّ ٍام أ ُ َخ َرۗ یُ ِری ُد َّ‬
‫ٱَّللُ ِب ُ‬ ‫علَ ٰى َ‬‫َم ِریضا أ َ ۡو َ‬
‫َهد َٰٮكُمۡ َولَعَلَّڪُمۡ ت َ ۡشك ُُرونَ ] البقرة ‪.185‬‬

‫مانگی ڕهمهزان (ئهو مانگهیه) كه قورئانی تیادا هاتۆته خوارهوه‪ ،‬لهكاتێكدا ئهم قورئانه ڕێنموویی بهخشه به خهڵكی و‬
‫بهڵگهی زۆری تیادایه‪ ،‬له ڕێنموویی و جیاكردنهوهی ڕاست و ناڕاست و حهق و ناحهق‪ ،‬جا كهسێك له ئێوه مانگی‬
‫ڕهمهزانی بینی (یان ههواڵی بینینی پێدرا)‪ ،‬دهبا ئهو مانگه بهڕۆژوو بێت‪ ،‬ئهوهش كه نهخۆش بێت یان له سهفهردا بێت‬
‫با لهڕۆژانی تردا بهو ئهندازه بیگرێتهوه‪ ،‬چونكه خوا ئاسانكاری بۆ ئێوه دهوێت و نایهوێت (پهرستن و فهرزهكانتان)‬
‫لهسهر قورس و گران بكات و بۆ ئهوهی ئهو ماوه دیاریكراوه تهواو بكهن و خوا بهگهوره بگرن و سوپاسگوزاریشی‬
‫بكهن لهسهر ئهوهی كه ڕێنموویی كردوون (سروودی جهژن‪ :‬هللا اكبر هللا اكبر هللا اكبر‪ ،‬ال اله اال هللا وهللا اكبر‪ ،‬هللا اكبر‬
‫وهلل الحمد‪ ،‬بهجێهێنانی ئهم فهرمانه خواییهیه)‪ .‬تهنها لهم ئایهتهدا ئاماژهی تهواوی به ڕۆژووی مانگی ڕهمهزان داوه‪،‬‬
‫ڕۆژوو گرتن یهکێکه له ڕووکنهکانی ئاینی پیرۆزی ئیسالم و بهبێ ئهو ئیسالمهتی هیچ کهس بهتهواوی دانامهزرێت و‬
‫پێویسته لهسهرمان ههستین پێی و بهجوانی بهجێی بهێنین وه ڕۆژوو یهکێكه له کۆڵهکهی دین[ بني اإلسالم على خمس‬
‫شهادة أن ال إلە إال هللا ‪ ,‬وأن محمدا رسول هللا و إقام الصالة ‪ ,‬وإیتاء الزكاة والحج وصوم رمضان] متفق علیه‬
‫ڕۆژووی مانگی ڕهمهزان عیبادهتێکه کهوا مرۆڤی پێ تاقی ببێتهوه لهگهڵ خوای گهورهدا چونکه ڕۆژوو تایبهتمهندی‬
‫خۆی ههیهو کهسێك که لێ نهبڕێت بۆ خوا ناتوانێت بیگرێت‪ ،‬ههروهها ئهو کهسهی دهیگرێت ههست به ڕهقابهتی خوای‬
‫گهوره دهکات لهسهری و ههربۆیه ناتوانێ هیچ بخوات‪ ،‬ههر بۆیه کاتێك مرۆڤ بهڕۆژوو دهبێت ئیمانی زۆر بهرز‬
‫دهبێتهوه چونکه ههستی چاودێری خوای بهسهرهوهیه ههربۆیه خوای گهورهش خۆی بهڵێنی پاداشتهکهی داوه‪،‬‬
‫ڕۆژووگرتن دهبێته مایهی ئهوهی خوای پهروهردگار یهکێك له دهرگاکای بهههشت که ناوی ڕهیانه بۆمان بکاتهوه‪.‬‬
‫عن سهل بن سعد رضي هللا عنه عن النبي صلى هللا علیه وسلم قال‪ :‬إن في الجنة بابا یقال لە الریان یدخل منە الصائمون‬
‫یوم القیامة ال یدخل منە أحد غیرهم فإذا دخلوا أُغلق فلم یدخل منە أحد‪ .‬رواه البخاري ومسلم و النسائي والترمذي‪.‬‬

‫‪27‬‬
‫أبي هریرة قال ‪ :‬قال رسول هللا صلى هللا علیه وسلم [من صام رمضان إیمانا واحتسابا غفر لە ما تقدم من ذنبە [صحیح‬
‫بخاری‬

‫واته‪ :‬ههرکهسێك مانگی ڕهمهزان بهڕۆژوو بێت به ئیمانێکی پاك و دامهزراوهوه ئهوا خوای گهوره له تاوانی پێشووی‬
‫خۆش دهبێت‪.‬‬

‫عن عبدهللا بن عمر رضي هللا عنهما أن رسول هللا صلى هللا علیه وسلم قال‪ :‬الصیام والقرآن یشفعان للعبد یوم القیامة‬
‫یقول الصیام‪ :‬أي رب منعتە الطعام و الشهوة فشفعني فیە‪ :‬ویقول القرآن‪ :‬منعتە النوم باللیل فشفعني فیە قال‪ :‬فیشفعان‬
‫رواه الطبراني و أحمد في الكبیر‪.‬‬

‫عن أبي هریرة رضي هللا عنه قال‪ :‬قال رسول هللا صلى هللا علیه وسلم‪ :‬ثالثة ال ترد دعوتهم ‪ :‬الصائم حین یفطر‪ ،‬واإلمام‬
‫العادل‪ ،‬و دعوة المظلوم یرفعها هللا فوق الغمام و تفتح لها أبواب السماء و یقول الرب‪ :‬و عزتي و جاللي ۡلنصرنك ولو‬
‫بعد حین‪ .‬رواه أحمد‬

‫عن أبي هریرة رضي هللا عنه أن رسول هللا صلى هللا علیه وسلم قال‪ :‬من أفطر یوما من رمضان من غیر رخصة وال‬
‫مرض لم یقضە صوم الدهر كلە وإن صامە‪ .‬رواه الترمذي‪.‬‬

‫ئێسته بۆمان دهرکهوت لهژێر ڕۆشنای ئهو ئایهت و فهرموودانهدا که مانگی ڕهمهزان که چهند ڕۆژێکی تر دهبێته‬
‫میوانمان داوای چیمان لێ دهکات و چی دهوێت لێمان وه ئێمهش پێویسته ههر له ئێستهوه خۆمان حازر بکهین بۆ ئهو‬
‫میواندارێتیه چونکه زۆر ڕوون و ئاشکرایه که چی لێمان دهوێت و وهگهر ئێمهش کهموکوڕی بکهن له بهدهمهوه چوونی‬
‫ئهوا دهبێته مایهی تووڕهبوونی خوای گهوره لێمان و ئهو مافهمان نابێت که بۆ ڕۆژووهوان دانراوه‪ ،‬ناوبانگی خراپهمان‬
‫دهگاته الی خوای گهوره‪ ،‬جا ئهگهر دهتانهوێت ڕۆژوو شهفاعهتتان بۆ بکات وهگهر دهتانهوێت دهرگای ڕهییانتان بۆ‬
‫بکرێتهوه ههر له ئێستهوه خۆتان حازر بکهن و بهدهم ئهو داواکاریانهوه بن‪ ،‬که ڕۆژووی مانگی ڕهمهزان داوای لێ‬
‫کردووین‪ ،‬زۆر گرنگه که مادی و مهعنهوهی خۆمانی بۆ حازر بکهین و نیهتمان پاك بکهینهوه بۆ خوای گهورهو ئهگهر‬
‫ڕۆژێك له ڕۆژان تاوانێکمان کردبێت وهیان کهموکوڕیهکمان کردبێت ئهم مانگه پیرۆزه بکهین به فرسهتێکی باش و به‬
‫ئومیدی لێخوشبوونمان و وه ئێستهش دهستان بهرز بکهنهوهو داوای لێخۆشبوون الی خوای گهوره بکهن‪.‬‬

‫خوایه گیان لێمان خۆش بیت‪.‬‬

‫خوایهگیان له گوناهی ههموو ئامادهبوانی مزگهوتی نوور خۆش بیت بۆ خاتری ناوه جوانهکانی خۆت‪.‬‬

‫له گوناهی دایك و باوك و مردووهکانمان خۆش بیت‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫مانگی ڕهمهزان بکهیت به مایهی سڕینهوهی تاوان و کهموکوڕیهکانمان‪.‬‬

‫لهو کهسانه بین که دهرگای ڕهییانیان بۆ دهکهیتهوه‪.‬‬

‫وه خوایهگیان مانگی ڕهمهزان بکهیت به شهفاعهت بۆمان له ڕۆژووی دوایدا‪.‬‬

‫امین امین والحمدهلل رب العالمین‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫سولُهُ‪ ،‬أرسلَهُ ربُّهُ رحمةً‬ ‫َّللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَهُ‪َ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ َّن سیدَنَا ُم َح َّمدا ً َ‬
‫ع ْبدُهُ َو َر ُ‬ ‫الحمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪َ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلَهَ ِإالَّ َّ‬
‫بإحسان إلَى ِ‬
‫یوم الدِّی ِن‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫صحْ ِب ِه‪ ،‬و َم ْن ت َ ِب َع ُه ْم‬ ‫وبار ْك علَى س ِیّ ِدنَا محم ٍد َو َ‬ ‫س ِلّ ْم ِ‬ ‫ص ِّل و َ‬
‫للعالمینَ ‪ ،‬الل ُه َّم َ‬

‫أیها األخوة األحباب ‪،‬لیس معنى الصیام أن یبقى االنسان طول الیوم عابس الوجه ‪ ،‬ضیق الخلق ‪ ،‬عنیف التعامل ‪ ،‬شدید‬
‫الطباع ‪ ،‬قاسى الكالم ‪ ،‬غلیظ القلب ‪ ،‬بل الصیام یعلم حسن الخلق وحسن التصرف مع الناس وبشاشة الوجه وطالقة المحیا‬
‫ألن الصیام یضیق مجارى الشیطان من ابن آدم فیكون الصائم طیب الكالم یتحمل ما یأتیه من شتائم وسباب واذا شتم أو‬
‫تعرض للسباب فعلیه أن یقول انى صائم‬
‫أما ما نراه الیوم من تهافت الناس على البقاالت والمحالت لشراء األطعمة واألشربة واألوانى ماهو اال نتیجة لعدم فهم‬
‫نصوص الشریعة وعدم فهم حكمة تشریع صوم رمضان فاهلل تعالى بین ذلك بیانا واضحا‬
‫قال تعالى‪:‬‬
‫[ یا أیها الذین آمنوا كتب علیكم الصیام كما كتب على الذین من قبلكم لعلكم تتقون]‬
‫اذن فالغایة التى من أجلها شرع الصوم فى رمضان هى التقوى ‪،‬ولقد أمر هللا عباده بها وحثهم علیها ألنها السبیل الى الجنة‬
‫لقد فهم الناس الیوم الصوم فهما خاطئا فهموه أنه شهر األكل والشراب واللعب واللهو ومشاهدة األفالم والمسلسالت‬
‫والفوازیر والسهر حتى الصباح دون ذكر هلل أو تسبیح‪،‬‬
‫أیها األخوة‪:‬‬
‫لیس شهر رمضان شهر أكل وشرب وسهر ونوم ومشاهدة للفضائیات بل هو أعظم من ذلك فهو شهر صبر وترویض‬
‫للنفس البشریة وكبح جماحها وكسر لشهواتها وكبت لملذاتها فعلى المسلم الصادق الذى عرف الغایة من شهر رمضان أن‬
‫یكثر فیه من ختم كتاب هللا تعالى وعلیه أن یحرم ما حرمه هللا ورسوله من مشاهدة النساء عبر الشاشات أو سماع‬
‫المحرمات‪.‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫‪29‬‬
 ‫س ِلیما) ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬ ‫صلُّوا َ‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪(:‬إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬
‫ص ِّل َو َ‬‫ع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫علَ ْی ِه بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫ف‬‫وألّ ْ‬
‫يٍ‪ ،‬الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫َو َ‬
‫وآج ِل ِه َما‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫بیْنَ قلوبِنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ ِمنَ الخ ِ‬
‫ب إِلی َها ِم ْن‬‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪ ،‬ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬ ‫اج ِل ِه وآ ِج ِل ِه َما َ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ ِبكَ ِمن ال َّ‬
‫َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن قَو ٍل ْأو َ‬ ‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ بِك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬ ‫قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫علَى ِعبَادِكَ ِب َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬ ‫ف لَكَ َو ْقفًا یَعُودُ نَ ْفعُهُ َ‬ ‫َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ُك ِّل َم ْن َوقَ َ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر بِا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫صالَة َ‬ ‫َّللاَ ْال َع ِظ َ‬

‫یم یَ ْذ ُك ْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬ ‫ا ْذ ُك ُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪-‬بێرمینگهام بەریتانیا‬

‫‪30‬‬
 ‫گرنگی مانگی ڕەمەزان‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى ]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن‬ ‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیه وسلم وشر األمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫برایانی بهڕێزو خۆشهویست السالم علیکم‪ ،‬نوێژی ههینی و گرنگی دان پێی داواکراویهی ئاینی یهو خوای گهوره له‬
‫قورئانی پیرۆزدا هانمان دهدا بۆی وهك یهکێك له سورهتهکانی قورئانی بهناوی جومعهوه ناو ناوهو وه تێیدا دهفهرموی‪:‬‬

‫ٱَّللِ َوذَ ُرواْ ۡٱلبَ ۡی َعۚ ذَٲ ِلكُمۡ َخ ۡی ٌ۬ر لَّكُمۡ ِإن كُنت ُمۡ ت َ ۡعلَ ُمونَ ]‪.‬‬ ‫صلَ ٰو ِة ِمن یَ ۡو ِم ۡٱل ُج ُمعَ ِة فَ ۡ‬
‫ٱسعَ ۡواْ إِلَ ٰى ذ ِۡك ِر َّ‬ ‫[ یَ ٰـٰٓأَیُّ َہا ٱلَّ ِذینَ َءا َمنُ ٰٓواْ إِذَا نُود َ‬
‫ِى ِلل َّ‬
‫ئهی ئهوانهی باوڕتان هێناوه کاتێ که بانگ درا بۆ نوێژ له ڕۆژی ههینیدا‪ ،‬ئێوه به پهله بچن بهدهم یادی خواوهو واز له‬
‫کڕین و فرۆشتن بهێنن‪ ،‬چونکه ئهو کارهتان چاکتره بۆتان ئهگهر بزانن و تێبگهن‪.‬‬
‫گرنگی نوێژی ههینی لهوهدا نی یه ههر بێیت و تهواو دابنیشی بهڵکو دهبێت گوێ بگریت به جوانی له ووتارهکه چونکه‬
‫ئهو دوو ووتارهی که له ڕۆژی جومعهدا دهدرێت لهبری ‪ 2‬ڕکات نوێژ دانراوه ههربۆیه کاتێك نوێژیش دهکهین دوو‬
‫ڕکات دهکهین وهگهرنا نوێژی نیوهڕۆ خۆی ‪ 4‬ڕکاتهو ئهگهر کهسێك لهماڵ بیکات دهبێت ‪ 4‬ڕکات بکات وه به ‪ 2‬ڕکات‬
‫فهرزهکهی لهسهر الناچێت‪ ،‬بۆیه زۆر گرنگه ئاگامان له ووتارهکه بێت و بههیچ شێوهیهك له کاتی ووتارداندا نابێت قسه‬
‫بکهین‪ ،‬وهك چۆن له نوێژدا قسه ناکهین‪ ،‬موبایلهکانمان بکوژێنینهوهو وهك چۆن خۆمان بۆ نوێژ حازر دهکهین دهبێت بۆ‬
‫ووتاری جومعهش بهههمان شێوه‪ ،‬ئهو کهسهشی که دوا دهکهوێت له نوێژی جومعهداو لهکاتی ووتارهکهدا دێته ژوورهوه‬
‫با دوو ڕکات نوێژی ئاسایی بکات به پهلهو دابنیشێ بۆ گوێ گرتن‪ ،‬گرنگی نوێژی ههینی لهوهدایه که گوێمان له باست‬
‫و خواسته دینی و ههموو ئهو شتانهی که پێویستمان پێیان دهبێت دهیان بیستین له ووتاردا‪ ،‬بۆ نمونه ئێسته کاتی مانگی‬
‫‪31‬‬
 ‫ڕهمهزانهو وهك مسوڵمان فهرزه لهسهرمان که شارهزایمان ههبێت لهسهری وهگهر شارهزایمان نهبوو لهسهری ئهوکات‬
‫لهوانهیه کارێکی وا بکهین ببێته مایهی بهتاڵ بوونهوهی ڕۆژووهکهمان‪ ،‬ههربۆیه گرنگه ههموومان ئاگاداری ئهوه بین‬
‫وه دهبێت ئهوهشمان له پێش چاو بێت که تهنها هاتنمان بۆ مزگهوت و ههر تهنها بۆ نوێژی جومعه بهس نی یه‪ ،‬بۆ خۆ‬
‫شارهزاکردنمان له مهسائیله دینیهکان‪ ،‬بهڵکو دهبێت زیاتر گرنگی به مزگهوت بدهین و بهپێی کات و توانای خۆمان‬
‫ههوڵی فێربوون بدهین‪ ،‬بۆ ئهوهی بهرچاومان ڕوون بێت‪ ،‬لهسهر ئیسالمهکهمان‪ ،‬ئهو شتانهش که له مزگهوتدا باس‬
‫دهکرێت له ههینیدا دهکرێت وهك بهبیر هێنانهوهیهك بۆی بڕوانین و فێربوونێکی کهم لهسهر دینهکه وهگهرنا ئاینی‬
‫پیرۆزی ئیسالم زۆر لهوه گهورهتره که تهنها له نوێژی ههیندا باس بکریت‪ ،‬ئهگهر بێت و باست و خواسته دینیهکان‬
‫ههمووی کورت بکرێتهوه له جومعهدا ئهوه جومعهکان بهشمان ناکهن و دهبێت کاتی تری زیاتری خۆمان بۆ فێربوون‬
‫تهرخات بکهین‪ ،‬تهنها مانگی ڕهمهزان که یهکێکه له پایه بههێزهکانی ئیسالم ئهگهر بێت و ههر له ڕۆژی ههیندا باس‬
‫بکرێت دهتوانم بڵێم تهواوی ساڵهکهی ئهوێت تا به ڕوونی ههموو الیهنهکانی باس بکرێت بهاڵم ئێمه تهنها دهتوانیت‬
‫ههندێ ڕووی زهرووری دهربخهین و مهفهومهکه به کورتی بگهیهنین و ئێوهش دهبێت هیچ له دڵتاندا نهمێنێتهوه له‬
‫پرسیار ههمووی ئاراسته بکهن و بهپێی مهجال و کات کاتی زیاتر به تێگهشتن بدهن به دین به تایبهت که ئێسته ئهوه‬
‫ڕهمهزانمان له پێشهوه فرسهتێکی باشه بۆ ئهو مهبهسته‪ ،‬مانگی پیرۆزی ڕهمهزان وهك له ووتاری پێشووشدا ئاماژهم پێ‬
‫کرد فهرز کراوه لهالیهن خوای گهورهوه وه ههروهها پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت زیاتر تهئکیدی کردووهتهوه‬
‫لهسهری و زانایانی دوای ئهویش بهبێ دوودڵی و ڕاجیاوازی ئهم ڕاستیهیان سهلماندووه‪ ،‬ڕۆژوو بوون تایبهتمهندیهکی‬
‫یهکجاری الی خوای گهوره ههیه وهك له فهرموودهیهکدا هاتووه [كل عمل ابن آدم لە إال الصیام فإنە لي وأنا أجزي بە‬
‫] رواه بخاری‪.‬‬

‫خوای گهوره دهفهرموێ ههموو کردهوهکانی مرۆڤ بۆ خۆیهتی جگه له ڕۆژوو نهبێت ڕۆژوو بۆ منهو وهههر خۆشم‬
‫پاداشتی دهدهمهوه‪ .‬ههر بۆیه دهبینین خوای گهوره له چهندهها جێگهدا باسی ڕۆژووی بۆ کردووین و لهم ئایهتهدا‬
‫دهفهرموێ ‪:‬‬

‫علَى الَّذِینَ ِم ْن قَ ْب ِل ُك ْم لَعَلَّ ُك ْم]البقرة‪ 183/‬واته ‪ :‬ئهی ئهو كهسانهی‬ ‫علَ ْی ُك ُم ِ‬

‫الصیَا ُم َك َما ُكتِ َ‬
‫ب َ‬ ‫[یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا ُكتِ َ‬
‫ب َ‬
‫باوه ِرتان هێناوه رۆژووتان لهسهر فهرزه ‪ ،‬ههر وهكو كه لهسهر ئهوانهی پێش ئێوه فهرز بوو تا پارێزكاری بكهن ‪.‬‬
‫ههروهها‪:‬‬

‫ص ۡمەُ َو َمن ڪَانَ‬‫انۚ فَ َمن ش َِہ َد ِمن ُك ُم ٱلشَّہۡ َر فَ ۡلیَ ُ‬ ‫ت ِمنَ ۡٱل ُهد َٰى َو ۡٱلفُ ۡرقَ ِ‬ ‫اس َوبَ ِینَ ٰـ ٌ۬ ٍ‬ ‫نز َل فِی ِە ۡٱلقُ ۡر َءانُ ُه ٌ۬دى ِللنَّ ِ‬ ‫ِى أ ُ ِ‬ ‫[شَہۡ ُر َر َمضَانَ ٱلَّذ ٰٓ‬
‫ڪ ِملُواْ ۡٱل ِع َّدةَ َو ِلت ُ َ‬
‫ڪ ُم ۡٱلعُ ۡس َر َو ِلت ُ ۡ‬ ‫ٌ۬‬
‫علَ ٰى َما‬ ‫ڪ ِب ُرواْ َّ‬
‫ٱَّللَ َ‬ ‫ڪ ُم ۡٱلیُ ۡس َر َو َال یُ ِری ُد بِ ُ‬ ‫سفَ ٌ۬ ٍر فَ ِعدَّة ِم ۡن أَیَّ ٍام أ ُ َخ َرۗ یُ ِری ُد َّ‬
‫ٱَّللُ ِب ُ‬ ‫علَ ٰى َ‬‫َم ِریضا أ َ ۡو َ‬
‫َهد َٰٮكُمۡ َولَعَلَّڪُمۡ ت َ ۡشك ُُرونَ ] البقرة ‪.185‬‬

‫‪32‬‬
 ‫دهبینین تهنها لهم ئایهتهدا شیکاریهکی زۆری مانگی ڕهمهزانی بۆ داوین و وه مهبهست له ڕۆژوو بوونمان بۆ‬
‫دهرخستووین‪ .‬ههرچهند لهو فهرموودهی که له پێشهوه باسمان کرد خوای گهوره دهفهرموێ ڕۆژوو بۆ منهو پاداشتی‬
‫ڕۆژوو خۆم دهیدهمهوهو بهاڵم ڕوونکردنهوهی زیاتریشی بۆ داوین و ههندێك لهو پاداشتهی بۆ ڕوون کردووینهتهوه وهك‬
‫لهم فهرموودهدا هاتووه‪:‬‬

‫عن سهل بن سعد رضي هللا عنه عن النبي صلى هللا علیه وسلم قال‪ :‬إن في الجنة بابا یقال لە الریان یدخل منە الصائمون‬
‫یوم القیامة ال یدخل منە أحد غیرهم فإذا دخلوا أُغلق فلم یدخل منە أحد‪ .‬رواه البخاري ومسلم و النسائي والترمذي‪.‬‬

‫وه ئهم دوو فهرموودهش گهورهترین دڵخۆشکهرن بۆمان وهك بهم شێوهیه هاتوون‪.‬‬

‫أبي هریرة قال ‪ :‬قال رسول هللا صلى هللا علیه وسلم [من صام رمضان إیمانا واحتسابا غفر لە ما تقدم من ذنبە [صحیح‬
‫بخاری‬

‫واته‪ :‬ههرکهسێك مانگی ڕهمهزان بهڕۆژوو بێت به ئیمانێکی پاك و دامهزراوهوه ئهوا خوای گهوره له تاوانی پێشووی‬
‫خۆش دهبێت‪.‬‬

‫عن عبدهللا بن عمر رضي هللا عنهما أن رسول هللا صلى هللا علیه وسلم قال‪ :‬الصیام والقرآن یشفعان للعبد یوم القیامة‬
‫یقول الصیام‪ :‬أي رب منعتە الطعام و الشهوة فشفعني فیە‪ :‬ویقول القرآن‪ :‬منعتە النوم باللیل فشفعني فیە قال‪ :‬فیشفعان‬
‫رواه الطبراني و أحمد في الكبیر‪.‬‬

‫با مانگی ڕهمهزان بکهین به فرسهتێکی باش بۆ تێگهشتن له دین و تهقواو کارو کردهوهی چاکهی زیاترو ههموو ئهو‬
‫شتانهی که به گرنگ دانراون تێیدا لهدهستی خۆمانی نهدهین وهك له فهرموودهیهکدا هاتووه‪ ،‬عن أبي هریرة رضي هللا‬
‫عنه قال‪ :‬قال رسول هللا صلى هللا علیه وسلم‪ :‬ثالثة ال ترد دعوتهم ‪ :‬الصائم حین یفطر‪ ،‬واإلمام العادل‪ ،‬و دعوة المظلوم‬
‫یرفعها هللا فوق الغمام و تفتح لها أبواب السماء و یقول الرب‪ :‬و عزتي و جاللي ۡلنصرنك ولو بعد حین‪ .‬رواه أحمد‬

‫ههر له ئێرهوهو دواتان لێ دهکهم توخوا لهبیرتان نهچێت ههموو ئێوارهیهك ههر که گوێتان لێ بوو بانگ درا پهلهمهکهن‬
‫بۆ خورما خواردنهکه ‪ 1‬دهقهی خۆتان زیاتر تهرخات بکهن بۆ دوعا کردن وه دهستی زهلیلی بۆ خوای گهوره بهرز‬
‫بکهنهوه که بههانای مسوڵمانانهوه بێت و ئهو ههموو دوژمن و خراپهو خراپهکاریه که داڵدهی مسوڵمانان و وواڵتانی‬
‫ئیسالمیداوه خوای گهوره به فهزڵ و بهرهکهتی خۆی لهسهریان سوك بکات و الیان بهرێت‪ ،‬ئهو کهسانهی که بهبێ‬
‫دادگای و بهبێ تاوان له زیندانیهکاندا خوای گهوره به کهسوکاریان شاد بکاتهوه له جهژندا‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫وه دهبێت ئهوهشمان لهبیر بێت ئهگهر به پیری ڕهمهزانهوه نهبین و مافی خۆی پێ نهدهین نه لهو کهسانه دهبین که‬
‫دهرگای ڕهیانیان بۆ بکرێتهوه وه نه لهو کهسانه دهبین که ڕۆژوو شهفاعهتی بۆ دهکات‪ ،‬جا ئهگهر دهتهوێت دهرگای‬
‫بهههشتت بۆ بکرێتهوهو ڕۆژوو له ڕۆژی دوایدا ببێته تکاکار الی خوای گهوره بۆت بهچاکی و جوانی به ڕۆژوو بهو‬
‫مافی خۆی پێ بده سستی و دودڵی مهنوێنه خۆت سهرقاڵ مهکه به سهیری تهلهفزیۆن و موسهلسهالتهوه لهبری ئهوانه‬
‫سهیرێکی قورئان بکه ئهو قورئانهی کهوا له مانگی ڕهمهزاندا دابهزیوه‪ ،‬گهر بێت و یهك ڕۆژ له مانگی ڕهمهزان‬
‫بخۆین بهبێ عوزری شهرعی ئهوا ههموو ساڵهکهش بهڕۆژوو ببینهوه تهعویزی تهنها ئهو ڕۆژهمان بۆ ناکاتهوه وهك‬
‫لهفهرموودهیهکدا هاتووه‪:‬‬

‫عن أبي هریرة رضي هللا عنه أن رسول هللا صلى هللا علیه وسلم قال‪ :‬من أفطر یوما من رمضان من غیر رخصة وال‬
‫مرض لم یقضە صوم الدهر كلە وإن صامە‪ .‬رواه الترمذي‪.‬‬

‫دهبا قۆڵی مهردانهی لێ ههڵماڵین و نهعلهت له شهیتان بکهین و ههواو ئارهزووه دونیایهکانمان واز لێ بهێنین و ئهم‬
‫مانگه بهباشترین شێوه بهڕێ بکهین و مافی میوانداریهتیهکهی پێ بدهین و دوای که ڕۆشتهوه بۆ الی خوای پهروهردگار‬
‫وهسفی باشمان بکات و ناوبانگی باشهمان بگاته ئاسمان و دهرگای ڕهیان چاوهڕوانی پێشوازیمان بێت‬

‫برایانی بهڕێز لهمانگی ڕهمهزاندا شهیتانهکان دهبهسترێنهوهو دهرگای بهههشت دهکرێنهوه ههربۆیه فرسهتێکی زۆر‬
‫باشهو لهکیسی خۆمانی نهدهین‪ ،‬مانگی ڕهمهزان مانگی لێخۆشبوون و بهخۆداچوونهوهو تهوبهکردن و چاکه کردنه‪،‬‬
‫مانگێکی پیرۆزهو گهورهترین کار تێیدا ڕوویداوه که ئهویش هاتنه خوارهوهی قورئانی پیرۆزه‪ ،‬ئهو قورئانهی کهوا‬
‫خوای گهوره کردی به دواههمین کتێب بۆ ههموو مرۆڤایهتی تا ڕۆژی دوایی‪ ،‬ئهو قورئانهی که مایهی دڵخۆشی و‬
‫شانازی ههموو مسوڵمانێکهو‪،‬وه هۆی ڕێنموونی و تهحهدای ههموو الیهکه‪ .‬ئهو مانگی ڕهمهزانهی که ههموو‬
‫مسوڵمانان بهیهك دهنگ و بهیهك جۆر تێیدا بهڕۆژوو دهبن له سهرانسهری جیهاندا‪.‬‬

‫"له حوزهیفهوه (رضي هللا عنه) كه پێغهمبهر (صلى هللا علیه وسلم) فهرموویهتی‪ :‬من قال ال إله إال هللا ختم له بها دخل (‬
‫الجنة ومن صام يوما ابتغاء وجه هللا ختم له به دخل الجنة ومن تصدق بصدقة ابتغاء وجه هللا ختم له بها دخل‬
‫)الجنة(رواه احمد)‪ ،‬واته‪:‬ههركهسێك بڵێت‪( :‬ال إله إال هللا) و بهوه كۆتایی تهمهنی بێت؛ ئهوه پێی دهچێته بهههشت‪ ،‬ههر‬
‫كهسێك ڕۆژێك بۆ خودا بهڕۆژوو بێت و تهمهنی پێی كۆتایی بێت؛ ئهوه دهچته بهههشتهوه‪ ،‬ههركهسێك سهدهقهیهك له‬
‫بهر خودا بكات و تهمهنی پێی كۆتایی بێت؛ ئهوه پێی دهچێته بهههشت)‪.‬‬

‫له ئهبوسهعیدی خودرییهوه (رضي هللا عنه) كه پێغهمبهر (صلى هللا علیه وسلم) فهرموویهتی‪ :‬ما من عبد يصوم يوما‬
‫)في سبيل هللا تعالى إال باعد هللا بذلك اليوم وجهه عن النار سبعين خريفا رواه بخار و مسلم)‪ ،‬واته‪( :‬ههر بهندهیهك یهك‬

‫‪34‬‬
 ‫ڕۆژ ڕۆژوو بگرێت له پێناوی خوادا؛ خودا (جل جالله) به هۆی ئهو ڕۆژهوه حهفتا پاییز ئاگری دۆزهخی لێدوور‬
‫دهخاتهوه)‪.‬‬

‫له ئهبوئومامهوه (رضي هللا عنه) كه پێغهمبهری خودا (صلى هللا علیه وسلم) فهرموویهتی‪ :‬من صام يوما في سبيل هللا‬
‫جعل هللا بينه وبين النار خندقا كما بين السماء واألرض (رواه ترمذی)‪ ،‬واته‪( :‬ههر كهسێك ڕۆژێك له پێناوی خوادا‬
‫بهرۆژوو بێت؛ خودای گهوره كهندهكێكی بهقهد نێوان زهوی و ئاسمان دهخاته نێوان ئهو ئاگرهوه)‪.‬‬

‫له حوزهیفهوه (رضي هللا عنه) كه پێغهمبهری خودا (صلى هللا علیه وسلم) فهرموویهتی‪ :‬فتنة الرجل في أهله وماله‬
‫ونفسه وولده وجاره يكفرها الصيام والصالة والصدقة واألمر بالمعروف والنهي عن المنكر (رواه بخاری)‪ ،‬واته‪:‬‬
‫(فیتنهی پیاو له خێزان و سامان و خۆی و منداڵ و دراوسێكانی؛ ڕۆژوو و نوێژ و فهرمان به چاكه و نههی له خراپه‬
‫دهیشۆرێتهوه)‪.‬‬
‫مهبهست له فیتنه لێرهدا ههر تاوان و كهمتهرخهمییهكه كه مرۆڤ به هۆی ئهوانهوه تووشی دهبێت‪ .‬وهللا أعلم‪.‬‬

‫ئهبوهورهیرهوه (رضي هللا عنه) كه پێغهمبهری خودا (صلى هللا علیه وسلم) فهرموویهتی‪ :‬الصلوات الخمس والجمعة‬
‫إلى الجمعة ورمضان إلى رمضان مكفرات ما بينهن إذا اجتنبت الكبائر (رواه مسلم)‪ ،‬واته‪( :‬پێنج نوێژه فهرزهكان و‬
‫ههینی بۆ ههینی و ڕهمهزان بۆ ڕهمهزان؛ ئهمانه ههڵوهرێنی تاوانی نێوان خۆیانن‪ ،‬ئهگهر تاوانه گهورهكان نهكرابێت)‪.‬‬

‫عهمری كوڕی موڕڕهی جوههنی (رضي هللا عنه) دهگێڕێتهوه و دهڵێت‪( :‬كابرایهك هات بۆ الی پێغهمبهر (صلى هللا‬
‫علیه وسلم) گوتی‪ :‬ئهی پێغهمبهری خودا ئهگهر من شاهێدی بدهم بهوهی كه جگه له ئهڵاڵ هیچ خودا و پهرستراوێكی‬
‫ڕاستهقینه نییه و تۆش پێغهمبهری خودایت و پێنج نوێژهكه بكهم و زهكاتی سامانهكهم بدهم و ڕۆژووی ڕهمهزان بگرم و‬
‫شهوهكانیشی به خوداپهرستی زیندوو بكهمهوه‪ ،‬ئهگهر ئهمانه جێبهجێ بكهم؛ له ڕێزهی كامانه دهبم؟ پێغهمبهر (صلى هللا‬
‫علیه وسلم) پێی فهرموو‪ :‬له ڕێزهی ڕاستگۆیان و شههیدهكان(الصدیقین والشهداء) دهبیت)"‪.‬‬

‫بهم شێوه ههندێك له گهورهی و پیرۆزی مانگی ڕهمهزانمان بۆ دهرکهوت و بههیوای بهسود بوونمان لهو مانگه پیرۆزهو‬
‫انشاء هللا‪.‬‬

‫خوایه گیان لێمان خۆش بیت‪.‬‬

‫خوایهگیان له گوناهی ههموو ئامادهبوانی مزگهوتی نوور خۆش بیت بۆ خاتری ناوه جوانهکانی خۆت‪.‬‬

‫له گوناهی دایك و باوك و مردووهکانمان خۆش بیت‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫مانگی ڕهمهزان بکهیت به مایهی سڕینهوهی تاوان و کهموکوڕیهکانمان‪.‬‬

‫لهو کهسانه بین که دهرگای ڕهییانیان بۆ دهکهیتهوه‪.‬‬

‫وه خوایهگیان مانگی ڕهمهزان بکهیت به شهفاعهت بۆمان له ڕۆژووی دوایدا‪.‬‬

‫خوایه گیان توانایهکی باشمان پێ ببهخشی بۆ بهدهمهوه چوونی ئهم ڕهمهزان بهباشترین شێوه‪.‬‬

‫امین امین والحمدهلل رب العالمین‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْط َبةُ الثَّانیةُ‬

‫الحمد هلل الذي هدانا لإلسالم ووفقنا إلدراك شهر الصیام والقیام ‪ ،‬أحمده سبحانه وله الحمد في البدء والختام والصالة‬
‫والسالم على خیر من صلى وصام وعلى آله وصحبه الكرام أما بعد ‪:‬‬
‫عباد هللا اتقوا هللا وتزودوا في هذه الحیاة فكم في المقابر من أناس صاموا معنا رمضان في أعوام ماضیة وهم اآلن تحت‬
‫الثرى رهناء األعمال واحمدوا هللا أن أمهلكم لتدركوا هذا الموسم العظیم فاستعدوا له بالتوبة النصوح والنیة الصادقة على‬
‫استغالله واغتنامه باألعمال الصالحة ومن هذه األعمال ‪:‬‬
‫الصیام قال صلى هللا علیه وسلم { كل عمل ابن آدم لە الحسنة بعشر أمثالها إلى سبعمائة ضعف یقول هللا عز وجل إال‬
‫الصیام فإنە لي وأنا أجزي بە }‬
‫ومنها القیام فقد قال صلى هللا علیه وسلم { من قام إیمانا واحتسابا غفر لە ما تقدم من ذنبە }‬
‫فاحرص على صالة الترویح مع اإلمام‬

‫ومنها الصدقة فقد قال صلى هللا علیه وسلم { أفضل الصدقة صدقة في رمضان }‬
‫ومن الصدقة إطعام الطعام فقد جاء في الحدیث { أیما مؤمن أطعم مؤمنا على جوع أطعمە هللا من ثمار الجنة ومن سقى‬
‫مؤمنا على ظماء سقاه هللا من الرحیق المختوم }‪.‬‬
‫ومن الصدقة تفطیر الصائمین {ومن فطر صائما كان لە مثل أجره غیر أنە ال ینقص من أجر الصائم شيء}‪.‬‬
‫ومن األعمال االجتهاد في قراءة القرآن فأكثروا من قراءته بتدبر وخشوع وقد كان للشافعي رحمه هللا في رمضان ستون‬
‫ختمه ‪.‬‬
‫وعمرة في رمضان تعدل حجة مع الرسول صلى هللا علیه وسلم وأكثروا من االستغفار والدعاء خاصةً عند اإلفطار وفي‬
‫الثلث األخیر من اللیل ‪.‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬
‫‪36‬‬
 ‫س ِلیما) ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬ ‫صلُّوا َ‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪(:‬إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬
‫ص ِّل َو َ‬‫ع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫علَ ْی ِه بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫ف‬‫وألّ ْ‬
‫يٍ‪ ،‬الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫َو َ‬
‫وآج ِل ِه َما‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫بیْنَ قلوبِنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ ِمنَ الخ ِ‬
‫ب إِلی َها ِم ْن‬‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪ ،‬ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬ ‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ ِبكَ ِمن ال َّ‬
‫َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن قَو ٍل ْأو َ‬ ‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ بِك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬ ‫قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫علَى ِعبَادِكَ ِب َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬ ‫ف لَكَ َو ْقفًا یَعُودُ نَ ْفعُهُ َ‬ ‫َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ُك ِّل َم ْن َوقَ َ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر بِا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬

‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نووربێرمینگهام بەریتانیا‬

‫چۆنیەتی دابەزینی قورئانی پیرۆز‬

‫‪37‬‬
 ‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء ِفي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى ] َیا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّ ِذي َخلَقَكُم ِمن‬ ‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخ َلقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َو َب َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َو ِن َ‬
‫َر ِقیبا [ النساء‪.1 :‬‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫برایانی بهڕێزو خۆشهویست السالم علیکم‪...‬‬

‫سونهتی خوای پهروهردگار وا بووه کاتێك خهڵکی پشتیان کرده دینهکهی و دهستیان دایه ههوهس و دونیا پهرستی‪ ،‬ئهو‬
‫کاته نێردراوێکی تریان بۆ دهنێرێت بۆ ئهوهی به ئاگایان بهێنێتهوه لهو سهرلێشێواوی و گومڕاییهو بیان هێنێتهوه سهر‬
‫ڕێگهی ڕاست وهك دهفهرموێ‪[ :‬ولقد بعثنا في كل أمة رسوال أن اعبدوا هللا واجتنبوا الطاغوت ]‪.‬‬

‫ئیتر ههر بهو جۆره بووه تا ویستی خوای گهوره وا بوو که دوا پێغهمبهر بنێرێت و ئیتر کۆتایی بهێنێت به ناردنی‬
‫پێغهمبهر‪ ،‬بۆ ههر پێغهمبهرێکیش یان کتابێکی بۆ ڕهوانه کردووه وهیان بهردهوام بووه لهسهر ئهو کتابهی که پێش ئهو‬
‫ڕهوانه کراوه‪ ،‬بۆ پێغهمبهری خۆمان درودو سهالمی خوای لهسهر بێت قورئانی بۆ نارد‪ ،‬ههروهك پێغهمبهری کرد به‬
‫کۆتا پێغهمبهر‪ ،‬ههروهها قورئانیشی کرد به کۆتا کتێبی خۆی‪ ،‬کۆمهڵێك تایبهتمهندی تێدا دانا که لهوهکانی تردا نهبوون‪،‬‬
‫دیاره ئهویش ههر خوا خۆی زانایه بهو کاره‪ ،‬گهورهترین موعجیزهی پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت قورئان بوو‪ ،‬ئهو‬
‫قورئانهی کهوا ئێسته لهبهردهستماندایه‪ ،‬وه ئیتر بووه مایهی ڕێنمونی کردنی خهڵکی و ڕێنیشاندهری چاکهو خراپهو بهبێ‬
‫ئهوهی کهس بتوانێت هیچ دهستکاریهکی بکات وهك چۆن دهستکاری کتێبهکانی پێش قورئانیان کرد‪ ،‬بهاڵم قورئان چونکه‬
‫دوا کتێب بوو خوای گهوره ئهو تایبهتمهندیهی تێدا فهراههم هێنا که کهس نهتوانێت دهستکاری بکات‪ ،‬وهك خۆی‬
‫بمێنێتهوه تا ڕۆژی دوای وهك خۆی دهفهرموێ‪[ :‬انا نحن نزلنا الذكر وانا لە لحافظون]‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫واته ئێمه قورئانمان دابهزاندووهو وه خۆشمان دهیپارێزین‪ ،‬گهورهترین شایهتحاڵیش بۆ ڕاستێتی ههر قورئانهکه خۆیهتی‬
‫که تا تێسته کهس نهیتوانیوه دهستکاری بکات و بیگۆڕێ ههرچهند ههوڵی جۆراو جۆریشی بۆ دراوهو بهردهوامیش‬
‫دهدرێت بهاڵم ههموو دهستهوسانن له بهرانبهر ئهو قورئانه بهرزهدا ههر بۆیه داخی خۆیانی بهشێوهی تر پێ دهڕێژن‪،‬‬
‫لهوهتهی ئهم قورئانه بووه به دواههمین پهیامی خوای گهوره که پێش ‪1430‬ساڵ پێش ئێسته دابهزی له مانگی ڕهمهزاندا‬
‫که ئهم مانگهیه ئێسته خۆمانی تێداین خهڵکی بوون به دوو بهرهوه‪ ،‬بهرهیهکیان بهرگری له قورئان دهکات و دهیپارێزێ و‬
‫ههوڵی باڵو کردنهوهی دهدات وه بهرهیهکی تریش به پێچهوانهوه‪ ،‬ههردووکیشیان ناحهقیان نی یه چونکه ئهو تام و‬
‫لهزهتهی که مسوڵمانان له قورئانیان بینیوه زۆر زۆر لهوه گهورهتره که ههوڵی زیاتری له پێناودا بدهن وه ئهو دهگهشی‬
‫ناحهزانی ئیسالم لێیان کهوتووه زۆر لهوه زیاتره دژایهتی بکهن‪ ،‬بهاڵم دژایهتی کردنی قورئان تهنها بێ دهستهاڵتیهو‬
‫وهك وابێت شهڕه شۆق لهگهڵ کهژ و کێوو بهرددا بکهیت‪ ،‬ئاشکرایهی ههموو الیهکه چهند ساڵێك پێش ئێسته وێنهی‬
‫کاریکاتیرو گاڵته ئامێزی پێغهمبهرمان درودی خوای لێ بێت ئهو پێغهمبهرهی کهوا خوای گهوره کردی به دواههمین‬
‫پێغهمبهر لهالیهن وواڵتی دانیمارکهوه دروست کراو کاردانهوهیهکی زۆری له وواڵتانی ئیسالمی و نا ئیسالمیش نایهوه‬
‫بهرانبهر دانیمارك وه دواتریش له وواڵتی هۆڵهنده فلیمی فیتنه دروست کرا لهسهر قورئان ئهو قورئانهی کهوا خوای‬
‫گهوره کردی به دواههمین کتێب بۆ سهر ههموو مرۆڤایهتی‪ ،‬له چهندهها جێگهی تری جۆراو جۆرا دژایهتی قورئان‬
‫کراو دراوه بهر فیشهك و ههتا له کوردستانی خۆشماندا خرانه ناو سیفۆنی ئاودهستهکانهوه‪ ،‬وه سبهی ‪ 2009/09/05‬وا‬
‫بڕیاره دیسان له دانیمارك دژایهتی قورئان بکرێتهوهو له گۆڕهپانی گۆپنهاگن قورئان بسوتێنرێت و ژێر پێ لهقه بخرێت‬
‫لهسهرهنجامی ئهو زیانهی کهوا دانیمارك لێی کهوت لهالیهن وواڵتانی ئیسالمیهوه‪ ،‬به قهتع کردنی شت کڕین لێیان‬
‫لهسهر ئهو دژایهتیهی که کردیان‪ ،‬ئێمهش وهك ههڵوێستمان بهرانبهر ئهو دژایهتی کردنه پهره بهو قهتع کردنه دهدهین و‬
‫دهبێت هیچ یهکێك له ئێمه هیچ شتێکی دانیمارکی نهکڕێت ئهگهر زۆر بچوكیش بێت‪ ،‬چهند ههوڵێکی نا مرۆڤانهو نا‬
‫جوامێریه که بهرانبهر قورئان دهکرێت و ههست و نهستی مسوڵمانانی پێ بریندار دهکرێت‪ ،‬لهالیهن شهعبێکی ترسنکۆك‬
‫و ڕق له دڵ که شهعبی دانیمارکیه‪ ،‬شهعبێکی ترسنۆك کهچی دهبینین چی دهکهن بهرانبهر قورئان‪ ،‬ئێمهش دهبێت پێش‬
‫ههموو شتێك ههوڵی زانیاری بدهین لهسهر قورئان و بهرگری کردن لێی به ههموو توانامانهوه‪ ،‬لێرهدا بههۆی ئهو‬
‫دژایهتیهی که دهکرێت لهسهر قورئان بهڵێنی خۆمانی بۆ تازه دهکهینهوهو دڵمانی بۆ دهکهینهوه بۆ زیاتر لێ تێگهشتنی به‬
‫تایبهت لهم مانگهدا‪ ،‬که مانگی قورئانه‪ ،‬مانگی دابهزینی قورئانه‪ ،‬قورئانی پیرۆز پێش ‪1430‬ساڵ پێش ئێسته لهم مانگهدا‬
‫دابهزیوه وه به کورتی تیشك دهخهینه سهر چۆنێتی دابهزینی‪.‬‬

‫خوای پهروهردگار قورئانی پیرۆزی بۆ سهر پێغهمبهر درودو سهالمی خوای لێ بێ دابهزاندووه بۆ ڕێنموونی کردنی‬
‫ههموو مرۆڤایه تی ‪ ...‬شێوهی ئهو دابهزینهش به دوو جۆر بووه‪:‬‬

‫یەکەم‪ :‬دابهزاندنی ههموو قورئان له بیت العزهوه بۆ ئاسمانی دنیا‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫دووهم‪ :‬دابهزاندنی له ئاسمانی دنیاوه بۆ پێغهمبهر درودو سهالمی خوای لێ بێت‪ ،‬که بهشێوهی بهش بهش و له ماوهی‬
‫‪ 23‬ساڵدا بووه‪ ،‬واته به پێچهوانهی کتێبه ئاسمانیهکانی تر‪ .‬ههموو کتێبه ئاسمانییهکان سهرچاوهیان یهکه‪ ،‬له بیروباوهڕدا‬
‫(العقیده)دا یهکباسن‪ ،‬بهاڵم له یاساو ڕێسایان (تهشریعات) دا جیاوازن‪.‬‬

‫دابەزینی قورئانی پیرۆز بەیەکجار‬

‫خوای پهروهردگار ئهفهرموێ ‪ ( :‬شهر رمضان الذی انزل فیە القرآن هدی للناس وبینات من الهدی ولفرقان) البقره‬
‫‪ 184/‬واته مانگی ڕهمهزان (ئهو مانگهیه ) که قورئانی تیادا هاتۆته خوارهوه‪ ،‬له کاتێکدا ئهم قورئانه ڕێنموونی بهخشه‬
‫به خهڵکی و بهڵگهی زۆری تێدایه‪ .‬ههروهها‪ ( :‬انا انزلناه فی لیلة القدر) القدر‪ 1/‬واته ئێمه بهڕاستی قورئانمان‬
‫دابهزاندۆته خوارهوه له شهوێکی به فهڕو ڕێزداردا‪.‬ههروهها‪ ( :‬انا انزلناه فی لیلة مبارکة ) الدخان‪ 3/‬واته بهڕاستی‬
‫ئێمه له شهوێکی به فهڕو پیرۆزدا ( که شهوی قهدره ) دامانبهزاندووهته خوارهوه‪.‬ئه م سێ مانایهش جیاوازیان نییه‪،‬‬
‫ههموو ههر باسی دابه زینهکانی قورئان ئهکهن ‪ ،‬شهوی قهدرو شهوه پیرۆزهکه ههریهکن‪ ،‬ئیبنو عهبباس و ههندێکی تر‬
‫له ئهسحاب و تابعین – خوا لێیان ڕازی بێت – ئهفهرمون‪ :‬مهبهست له دابهزینی قورئان لهو سێ ئایهتهدا ئهو هاتنه‬
‫خوارهوهیهتی له بیت العزهوه بۆ ئاسمانی دنیا‪ ،‬که ئیتر به پێی ڕوداوو پێویستی زهمانی پێغهمبهر درودو سهالمی خوای‬
‫لێ بێ دههاته خوارهوه‪ ،‬تهبهری له ئیبنو عهبباسهوه ڕیوایه تی کردووه که فهرموویهتی ‪ ( :‬انزل القران فی لیلة القدر فی‬
‫شهر رمضان الی سماء الدنیا جملة واحدة ثم انزل نجوما ) واته قورئان له شهوی قهدردا هاتۆته خوارهوه بۆ ئاسمانی‬
‫دنیا ئینجا دواتر بهش بهش دههاته خوارهوه‪.‬‬

‫دابەزینی بەش بەشی قورئان‬

‫خوای گهوره دهفهرموێ‪ ( :‬وانە لتنزیل رب العالمین‪ .‬نزل الروح االمین‪ .‬علی قلبك لتکون من المنذرین‪ .‬بلسان عربی‬
‫مبین ) الشعراء‪ 195-192/‬واته بهڕاستی ئهم قورئانه له الیهن پهروهردگاری ههموو جیهانهکانهوه ڕهوانه کراوه‪.‬‬
‫جوبرهئیلی ئهمین ( فریشتهی وهحی ) دایبهزاندووه‪ .‬بۆ سهر دڵی تۆ ئهی محمد صلی هللا علیه وسلم تا بچێته ڕیزی ئهو‬
‫کهسانهوه که خهڵکی بێدار دهکهنهوه له خهوی غهفڵهت دایاندهچڵهکێنن‪ .‬به زمانی عهرهبی ڕوون و ئاشکرا‪ .‬ههروهها‪( :‬‬
‫تنزیل الکتاب من هللا العزیز الحکیم ) الجاثیة‪ 2/‬واته ئهم قورئانه له الیهن خوای بااڵ دهست و داناوه هاتووهته خوارهوه‪.‬‬
‫ههروهها ئهو ئایهتانهی تریش که لهم بارهوه ههن‪ ،‬ههمووی باس لهوه دهکهن که قورئان به زمانی عهرهبی ڕهوان به‬
‫جوبرهئیلدا هاتۆته خوارهوه بۆ پێغهمبهر درودو سهالمی خوای لێ بێت‪ .‬بهاڵم دابه زینی ئایهتهکان وهکو یهك نهبوون‪،‬‬
‫جاری وا ههبووه سورهتێك ههمووی هاتۆته خوارهوه‪ ،‬جاری واش ههبووه ‪ 5‬ئایهت له سورهتێك هاتۆته خوارهوه‪ ،‬جاری‬
‫واش ههیه به گوێرهی پێویست زیاتر یان کهمتر بووه‪ .‬کتێبهکانی پێشتر ههمووی پێکهوه دههاتنه خوارهوه‪ .‬دابهزینی‬
‫قورئان بهم شێوهیه سودی زۆری تیا بووه ( وقال الذین کفرول لوال نزل علیە القرآن جملة واحدة کذالك لنثبت بە فؤادك‬
‫ورتلناه ترتیال ) الفرقان‪ 32/‬واته کافرهکان ( بیانوویهکی تریان گرت و ) وتیان‪ :‬بۆ قورئان به یهك کهڕهت بۆی ڕهوانه‬

‫‪40‬‬
 ‫ناکرێت‪ ،‬بێگومان ئێمه ههر بهو شێوهیه ڕهوانهی دهکهین‪ ،‬تادڵی تۆ زیاتر دڵنیا بکهین‪ ،‬بهردهوام به جوانی دایدهڕێژین و‬
‫دهیگهیهنین‪.‬‬

‫حیکمەتی دابەزینی قورئان بە شێوهی بەش بەش‬

‫‪ -1‬بۆ دڵ قایم کردنی پێغهمبهر درودو سهالمی خوای لێ بێ وهکو خوای گهوره دهفهرموێ ( لنثبت بە فؤادك )‬
‫الفرقان‪ 32/‬واته تادڵی تۆ زیاتر دڵنیا بکهین‪ .‬ئهمهش له ژیانی کۆمهڵکاری خهڵکیدا شتێکی ههست پێ کراوه‪ ،‬چونکه‬
‫ههموو کۆمهڵێك ههوڵ دهدات بهردهوام ههر ماوهیهك جارێك کۆبوونهوه به ئهندامهکانی بکات و شتی نوێیان بۆ باس‬
‫بکات‪.‬‬

‫‪ -2‬بۆ بهربهرهکانێ و تهحهدا کردنی موعجیزهیهتی قورئان‪ ،‬چونکه قورئان بهردهوام ئهو داوای تهحهددایهی بۆ هاوهڵ‬
‫دانهرو بێ باوهڕهکان تازه دهکردهوه پێی دهوتن‪ :‬ده ئهگهر ڕاست دهکهن سورهتێك وهکو ئهوانهی قورئان بهێنن‪ ( :‬وان‬
‫کنتم فی ریب مما نزلنا علی عبدنا فاتوا بسورة من مثلە ) البقرة‪ 23/‬واته جا ئهگهر ئێوه له دوو دڵیدان و گومانتان لهم (‬
‫قورئانه پیرۆزه ) ههیه که دامانبهزاندووه بۆ بهندهی خۆمان محمد صلی هللا علیه وسلم ئهگهر بۆتان دهکرێت ئێوهش‬
‫ههوڵ بدهن سورهتێکی وهك ئهو بهێنن‪.‬ئهمهش داواکاریهکی بهردهوام بوو نهك ههر بۆ ئهو زهمانه بۆ دواترو بۆ زهمانی‬
‫ئێستاو بۆ دواتریش‪ ،‬تا ڕۆژی دوایی‪.‬‬

‫‪ -3‬بۆ ئاسان تێگهیشتن و لهبهر کردن و چهسپاندنی‪ ،‬چونکه ئهگهر ههموو ئایهتهکانی بهجارێك بهاتایهته خوارهوه‪،‬‬
‫تێگهیشتن و لهبهر کرندن و وهرگرتنی بۆ ههموو الیهکیان ئاسان نهدهبوون‪ ( :‬هو الذی بعث فی االمیین رسوال منهم یتلو‬
‫علیهم آیاتە ویزکیهم ویعلمهم الکتاب والحکمة وان کانوا من قبل لفی ضالل مبین ) الجمعة‪ 2/‬واته ههر ئهو زاتهیه له‬
‫ناو خهڵکێکی نهخوێندهواردا پێغهمبهرێکی له خۆیان ڕهوانه کرد‪ ،‬ئایهتهکانی قورئانهکهی ئهویان بهسهردا دهخوێنێتهوهو‬
‫دڵ و دهروون و ڕواڵهت و ئاشکرا و نادیاریان پوخته دهکات فێری قورئان و دانای و شهریعهتیان دهکات‪ ،‬بهڕاستی‬
‫ئهوانه پێشتر له گومڕایی و سهر لێشێواویهکی ئاشکرادا گیریان خواردبوو‪.‬‬

‫‪ -4‬بۆ وهاڵمی ڕووداوهکان و چارهسهری کێشهکانی ڕۆژانهی کۆمهڵگه موسوڵمانه نوێکهی ئیسالم‪ ،‬بۆ نموونه ڕووداوی‬
‫(ئیفك) که بریتی بوو له تۆمهتبار کردنی دایکه عائیشه خێزانی پێغهمبهر درودو سهالمی خوای لێ بێ – پهنا بهخوا‪ -‬به‬
‫تۆمهتی زینا ! که بووه مقۆ مقۆی ناو خهڵکی و مایهی ئازارو ژانێکی بهردهوام بۆ پێغهمبهر درودو سهالمی خوای لێ‬
‫بێ و ئهبو بهکری سددیقی باوکی عائیشهو بۆ عائیشه خۆی و بۆ ههموو مسوڵمانای تریش‪ .‬تا الحمدهللا ئایهتهکانی قورئان‬
‫پاکی و بێ تاوانی دایکه عائیشهیان بۆ ههموو مسوڵمانان هێنایه خوارهوه که تا ڕۆژی دوایی ههر دهخوێنرێن‪.‬‬

‫‪ -5‬وهکو وهاڵمی پرسیاری خهڵکی‪ ،‬وهکو خوای گهوره دهفهرموێ ‪ ( :‬یسالونك ماذا ینفقون ) البقرة‪ 215/‬واته له تۆ‬
‫دهپرسن ( ئهی پێغهمبهر صلی هلل علیه وسلم ) که چی ببهخشین و بهکێی ببهخشین؟‪ (.‬یسالونك عن الخمر والمیسر قل‬
‫فیهما اثم کبر و منافع للناس ) البقرة‪ 219‬واته پرسیارت لێدهکهن دهربارهی عهرهق و قومار‪ ،‬پێیان بڵێ‪ :‬لهو دووانه‬

‫‪41‬‬
 ‫گوناهێکی گهوره ههیه‪ ،‬ههرچهنده چهند سوودێکیشیان تێدایه بۆ خهڵکانێك‪ ،‬بێگومان گوناههکهیان گهورهتره له كهڵك و‬
‫سوودیان‪ .‬لهم جۆره پرسیارانه زۆر دهبینین له قورئاندا‪.‬‬

‫‪ -6‬بۆ ئهوهی بۆ ههموان بسهلمێت که ئهم قورئانه لهالیهن خوای گهورهوه هاتووه‪ ،‬ئهوهتا ئهو ئایهتانهی له یهکهمین ساڵدا‬
‫هاتوونهته خوارهوه لهگهڵ ئهو ئایهتانهی که له ساڵی بیست و سێیهمدا هاتوونهته خوارهوه ههموویان پێکهوه سازاو‬
‫گونجاون‪ ،‬چونکه له الیهن خواوه هاتوون‪ ،‬وهك دهفهرموێ ‪ ( :‬ولو کان من عند غیر هللا لوجدو فیە اختالفا کثیرا )‬
‫النساء‪ 82/‬واته خۆ ئهگهر له الیهن کهسێکی ترهوه بوایه جگه له خوا بێگومان جیاوازی و دژایهتیهکی زۆریان تێدا‬
‫دهدۆزیهوه‪.‬‬

‫قورئانی پیرۆز ئابهوشێوهیه بۆ ئهو کۆمهڵگه موسوڵمانه دههاته خوارهوه‪ ،‬تا ههموویانی ئاوا پتهو پهروهرده کردو کردنی‬
‫بهو نهوه تایبهتهی ئیسالم له مێژووی ژیانی هه موو مرۆڤایه تیدا‪.‬‬

‫به ڕاستی ڕاسته که شاعیر وتوویه تی‪:‬‬

‫قورئان بکهره بهرنامهی ژیان‬ ‫ئهگهر ئهتهوێ زانیاری جیهان‬

‫ئیتر ههرچی دژایهتی بکرێت هیچ سهوز ناکات جگه له ناخێتی قیناوی نهبێت دهردهکهوێت بهرانبهر به مهالینی‬
‫مسوڵمان لهسهرانسهری جیهاندا‪.‬‬

‫خوایه گیان ئهم قورئانه بکهیت به بههاری دڵمان‪.‬‬

‫خوایه گیان دڵمان فراوان بکهیت بۆ زیاتر تێگهشتن لێی‪.‬‬

‫خوایه گیان بیکهت به شفاعهت کارمان له ڕۆژی دوایدا‪.‬‬

‫خوایه گیان ههموو ناحهزانی قورئان و دژایهتی کهرانی هیدایهت بدهیت‪.‬‬

‫خوایه گیان لێمان خۆش بیت‪.‬‬

‫خوایهگیان له گوناهی ههموو ئامادهبوانی مزگهوتی نوور خۆش بیت بۆ خاتری ناوه جوانهکانی خۆت‪.‬‬

‫له گوناهی دایك و باوك و مردووهکانمان خۆش بیت‪.‬‬

‫مانگی ڕهمهزان بکهیت به مایهی سڕینهوهی تاوان و کهموکوڕیهکانمان‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫لهو کهسانه بین که دهرگای ڕهییانیان بۆ دهکهیتهوه‪.‬‬

‫وه خوایهگیان مانگی ڕهمهزان بکهیت به شهفاعهت بۆمان له ڕۆژووی دوایدا‪.‬‬

‫امین امین والحمدهلل رب العالمین‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْط َبةُ الثَّانیةُ‬

‫ي الصالحینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ‬ ‫منارا وهد ًى للسالكینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ إِلهَ إِالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ شَریكَ لَهُ و ِل ُّ‬
‫الكریم ً‬
‫َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ الذِي جع َل القرآنَ‬
‫صحْ بِ ِه و َم ِن‬‫علَى آ ِل ِه و َ‬
‫علَى سی ِدنَا محم ٍد و َ‬ ‫وسلّ ْم ِ‬
‫وبار ْك َ‬ ‫ص َّل ِ‬ ‫سولُهُ إما ُم المتقینَ وسیدُ العابدینَ ‪ ,‬الل ُه َّم َ‬ ‫أ َ َّن سیدَنَا ُم َح َّمدًا َ‬
‫ع ْبدُهُ َو َر ُ‬
‫الدین ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫اهتدَى ِبهد ِی ِه إلَى ِ‬
‫یوم‬

‫یتفق علماء المسلمین على أن القرآن لم ینزل دفعة واحدة‪ ،‬وإنما نزل على فترات متقطعة‪ ،‬على امتداد أكثر من عشرین‬
‫فرقا"‪.‬‬
‫عا ًما‪ .‬ویعبرون عن هذا بقولهم "نزل القرآن ُمنَ َّج ًما"‪ ،‬أي " ُم َّ‬

‫متفرق عدة حكم منها‪:‬‬

‫وقد ذكر هؤالء العلماء لنزول القرآن بشكل ّ‬

‫‪ .1‬تثبیت قلب النبي محمد لمواجهة ما یالقیه من قومه‪ ،‬ذكر القرآن‪" :‬كذلك لنثبِت بە فؤادك ورتلناه ترتیال" (سورة‬
‫الفرقان‪ )32:‬وفي قول القرآن‪" :‬ورتلناه ترتیال" إشارة إلى أن تنزیله شیئا ً فشیئًا لیتیسر الحفظ والفهم والعمل‬
‫بمقتضاه‪.‬‬
‫‪ .2‬الرد على الشبهات التي یختلقها المشركون ودحض حججهم أوالً بأول‪" :‬وال یأتونك بمث ٍل إال جئناك بالحق‬
‫وأحسن تفسیرا" (الفرقان‪)33:‬‬
‫ث َونَ َّز ْلنَاهُ ت َ ِ‬
‫نزیال‬ ‫علَى ُم ْك ٍ‬ ‫{وقُ ْرآنا فَ َر ْقنَاهُ ِلت َ ْق َرأَهُ َ‬
‫علَى النَّ ِ‬
‫اس َ‬ ‫‪ .3‬تیسیر حفظه وفهمه على النبي محمد وعلى أصحابه‪َ :‬‬
‫}اإلسراء ‪.106‬‬
‫‪ .4‬التدرج بالصحابة واألمة آنذاك في تطبیق أحكام القرآن‪ ،‬فلیس من السهل على اإلنسان التخلي عما اعتاده من‬
‫عادات وتقالید مخالفة للقیم والعادات اإلسالمیة مثل شرب الخمر‪.‬‬
‫‪ .5‬كان ینزل حسب الحاجة أي ینزل على حسب أسئلة السائلین ‪.‬‬

‫أما المقدار الذي كان ینزل من القرآن على النبي محمد فیظهر من األحادیث النبویة أنه كان ینزل على حسب الحاجة‪ .‬أما‬
‫ق* ا ْق َرأْ َو َربُّكَ‬
‫علَ ٍ‬ ‫بدایة الوحي‪ ،‬فیعتقد المسلمون أنه بدایة سورة العلق‪﴿ :‬ا ْق َرأْ بِا ْ‬
‫س ِم َر ِبكَ الَّذِي َخلَقَ * َخلَقَ ِ‬
‫اإل ْن َ‬
‫سانَ ِم ْن َ‬
‫سانَ َما لَ ْم یَ ْع َل ْم﴾‪ .‬وذلك في غار حراء حیث كان النبي یتعبد ویختلي بنفسه‪.‬‬ ‫علَّ َم اإل ْن َ‬ ‫ْاۡلَك َْر ُم* الَّذِي َ‬
‫علَّ َم بِا ْلقَلَ ِم* َ‬

‫‪43‬‬
 ‫وقد كان هذا في السابع عشر من رمضان‪ ،‬قال ابن كثیر في كتابه البدایة والنهایة "كان ابتداء الوحي إلى رسول هللا یوم‬
‫االثنین لسبع عشرة خلت من رمضان وقیل من الرابع والعشرین"‪ .‬وقد اختلف بأي یوم بالتحدید بدأ نزول الوحي لكنه متفق‬
‫على أنه في أواخر رمضان‪.‬‬

‫ومن عقیدة المسلم وإیمانه بالقرآن أن یؤمن أن الملَك جبریل نزل بألفاظ القرآن كلها وأن القرآن كله هو كالم هللا وال دخل‬
‫لجبریل وال للرسول محمد فیها وال في ترتیبها بل هي كما في اآلیة‪﴿ :‬كتاب أُحكمت آیاتە ثم فُ ِصلت من لدن حكیم خبیر﴾‬
‫(هود‪)1:‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫س ِلّ ُموا ت َ ْس ِلی ًما) ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا‬ ‫صلُّوا َ‬

‫علَ ْی ِه َو َ‬ ‫ي ِ یَا أَیُّ َها الَّذِینَ آ َمنُوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬
‫علَى النَّبِ ّ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪(:‬إِ َّن َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَهُ یُ َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬
‫ار ْك َ‬ ‫علَ ْی ِه بِ َها َع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫ف‬‫وألّ ْ‬
‫يٍ‪ ،‬الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫َو َ‬
‫وآج ِل ِه َما‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫بیْنَ قلوبِنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ ِمنَ الخ ِ‬
‫ب إِلی َها ِم ْن‬‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪ ،‬ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬ ‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ بِكَ ِمن ال َّ‬
‫َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُم ْؤ ِمنِینَ َوا ْل ُم ْؤ ِمنَاتِ‪َ ،‬وا ْل ُم ْ‬
‫س ِل ِمینَ‬ ‫ب إِلیها ِم ْن قَو ٍل ْأو َ‬ ‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ بِك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬ ‫قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫ع َلى ِعبَا ِدكَ بِ َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواۡل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِلك ُِل َم ْن َوقَ َ‬
‫ف لَكَ َو ْقفا یَعُو ُد نَ ْفعُەُ َ‬ ‫س ِل َماتِ‪ ،‬اۡلَحْ َی ِ‬
‫َوا ْل ُم ْ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬
‫الر ِ‬
‫َّ‬

‫ظ ُك ْم َل َعلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْل َب ْغي ِ َی ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َو َی ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َو ِإیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ َیأ ْ ُم ُر ِبا ْل َع ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبا َد هللاِ ‪ِ {:‬إنَّ َّ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬

‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نووربێرمینگهام بەریتانیا‬

‫‪44‬‬
 ‫هەوڵێکی کەم پاداشتێکی زۆر‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى ]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن‬ ‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫برایانی بهڕێزو خۆشهویست السالم علیکم‪...‬‬

‫ناونیشانی ووتاری ئهم ههفتهمان "هەوڵێکی کەم پاداشتێکی زۆر"‬

‫بێگومان کهس نیه له ئێمه که تاوانی نهکردبێت و پێویستمان بهبهزهیی و لێخۆشبون و پاداشتی خوای گهوره نهبێت‪.‬‬
‫شهوی قهدر که لهکۆتایی مانگی ڕهمهزاندایه ئهو ههموو خێرهی تێدا دهست دهکهوێت بهڕاستی ههلهو گرنگه ئهم ههله‬
‫بقۆزینهوه بۆ بهدهستهێنانی ئهو پاداشته گهورهیه‪ ،‬بهئومێدی دهست کهوتنی ئهو پاداشته گهورهیهو لێخۆشبونی‬
‫تاوانهکانمان زۆر پێویستمان بهم جۆره ههالنه دهبێت و زۆر گرنگه که نههێڵین لهدهستمان دهربچێت‪ .‬بۆ تێگهشتن‬
‫لهشهوی قهدر کهسورهتێکی قورئانی بهناوهوهیه پێمان خۆشه بچینه خزمهتی ئهو سورهتهو لێکدانهوهی ئهو شهوه چونکه‬
‫قسهی زۆر ههیه لهسهر ئهم شهوه چ شهوێکه؟ چونکه بهشێوهیهکی گشتی مسوڵمانان نایانهوێت ئهم شهوهیان لهدهست‬
‫بچێ وهلهههمان کاتدا دهیانهوێت ههر یهك شهو دانیشن و ئهو پاداشته گهورهیان دهست بکهوێت یانی بهکهمترین کات‬
‫زۆرترین پاداشتیان دهست بکهوێت!‪.‬‬

‫یهکهم ئایهتی سورهتی قهدر دوایی بسم هللاالرحمن الرحیم { إِنَّا أ َ ْن َز ْلنَاهُ فِي لَ ْیلَ ِة ا ْلقَد ِْر } واته ئێمه قورئانمان دابهزاندووهته‬
‫خوارهوه له شهوی قهدردا ‪ .‬کۆمهڵێك ئایهت و فهرمووده له بارهی دابهزینی قورئانهوه ئهدوێن کورتهکهی ئهوهیه که‬
‫قورئان لهشهوی قهدردا لهمانگی ڕهمهزاندا هاتۆته ئاسمانی دونیا وهدواتر بهگوێرهی پێویست و هۆکارهکان لهماوهی‬
‫‪45‬‬
‫بیست و سێ ساڵدا ههمووی دابهزیووه بۆ سهر پێغهمبهرمان درودو ساڵوی خوای لێ بێت‪ .‬دوا بهدوای ئهوه دهفهرموێ‬
‫{ َو َما أَد َْراكَ َما لَ ْیلَةُ ا ْلقَدْر } ئهم ئایهتهش ڕونکهرهوهیهکه بۆ ئایهتهکهی پێشوو‪ ،‬وهههر خوای گهوره خۆی دهفهرمووێ‬
‫که ئهو شهوه بهفهڕه چی یه‪ ،‬ڕوونی دهکاتهوه بۆ پێغهمبهر له پێغهمبهرهوه بۆ دوای خۆی‪ .‬هۆی ناو هێنانی ئهم شهوه‬
‫بهقهدر ئهوهیه وهك لهتهفسیری القرطبی دا هاتووه لهم شهوهدا خوای گهوره ئهندازهی ساڵی داهاتوو دهکێشێ لهدانی‬
‫ڕزق و ڕۆزی و مردن و ئهجهل‪ .‬لێرهدا دێته سهر باسکردنی ئهم شهوه پیرۆزه وهك دهفهرموێ { لَ ْیلَةُ ا ْلقَد ِْر َخیْر ِم ْن‬
‫شه ٍْر} شهوی قهدر چاکتره لهههزار مانگ‪ ،‬مهبهست چاکتره له ههزار مانگ خیرو پاداشتهکهیهتی‪ ،‬ئهو کارو‬ ‫أ َ ْل ِ‬
‫ف َ‬
‫کردهوه خێرانهی که لهم شهوه بهفهڕهدا دهکرێت چاکتره لهههزار مانگ‪ .‬لهڕاڤهی ئهم ئایهتهدا لهتهفسیری ابن کثیردا‬
‫ب‬‫شهْر قَا َل فَعَ ِج َ‬ ‫َّللا أ َ ْلف َ‬ ‫س ِبیل َّ‬ ‫س الس َِالح فِي َ‬ ‫س َرائِیل لَ ِب َ‬ ‫سلَّ َم ذَك ََر َر ُجال ِم ْن بَنِي إِ ْ‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللا َ‬ ‫هاتووه(أَنَّ النَّ ِبي َ‬
‫َّللاُ ع ََّز َو َج َّل " إِنَّا أ َ ْن َز ْلنَاهُ فِي لَ ْیلَ ِة ا ْلقَد ِْر َو َما أَد َْراك َما لَ ْیلَةُ ا ْلقَد ِْر لَ ْیلَةُ ا ْلقَد ِْر َخیْر ِم ْن أ َ ْل ِ‬
‫ف‬ ‫س ِل ُمونَ ِم ْن ذَ ِلكَ قَا َل فَأ َ ْن َز َل َّ‬
‫ا ْل ُم ْ‬
‫س ِلم ع َْن‬ ‫شهْر ‪َ .‬وقَا َل اِبْن َج ِریر َح َّدثَنَا اِبْن ُح َم ْید َح َّدثَنَا َحكَّام بْن ُم ْ‬ ‫َّللا أ َ ْلف َ‬ ‫سبِیل َّ‬ ‫الر ُجل الس َِالح فِي َ‬ ‫س ذَ ِلكَ َّ‬ ‫شه ٍْر " الَّتِي َل ِب َ‬ ‫َ‬
‫ص ِبح ث ُ َّم یُ َجا ِهد ا ْلعَدُو ِبالنَّ َه ِار َحتَّى یُ ْمسِي‬ ‫صبَّاح ع َْن ُم َجا ِهد قَا َل كَانَ فِي بَنِي ِإ ْ‬
‫س َرائِیل َر ُجل یَقُوم اللَّیْل َحتَّى یُ ْ‬ ‫ا ْل ُمثَنَّى بْن ال َّ‬
‫ع َمل ذَ ِلكَ َّ‬
‫الر ُجل)‬ ‫َّللا َه ِذ ِه ْاآلیَة" لَ ْیلَة ا ْلقَدْر َخیْر ِم ْن أ َ ْلف َ‬
‫شهْر " قِیَام تِ ْلكَ اللَّ ْیلَة َخیْر ِم ْن َ‬ ‫شهْر فَأ َ ْن َز َل َّ‬
‫فَفَعَ َل ذَ ِلكَ أ َ ْلف َ‬
‫پیاوێك ههبوو لهبهنی ئیسرائیل کهههزار مانگ چهکی لهخۆ کردبوو لهپێناوی خوادا دهجهنگا مسوڵمانهکان زۆر‬
‫سهرسامی ئهم کابرا بوون یانی وهك بڵێی چ پاداشتێکی ههبێت ئهم ههوڵ و تێکۆشانهو وهچۆن ئهو پاداشته دهست‬
‫بکهوێت وهخوای گهوره ئهم ئایهتهی دابهزاند کهزیندوو کردنهوهی ئهم شهوه به پهرستش لهپێناو خوادا ئهو پاداشتهی‬
‫ح فِی َها ِب ِإ ْذ ِن َر ِب ِه ْم ِم ْن ك ُِل أ َ ْم ٍر} هۆی گرنگی ئهم شهوه لهم ئایهتهدا دهردهکهوێت‬ ‫دهبیت { تَنَ َّز ُل ا ْل َم َالئِكَةُ َو ُّ‬
‫الرو ُ‬
‫کهفریشتهی تێدا دادهبهزێت‪ ،‬بهئیزنی خوا کهبڕیاری ههموو شتێکی ئهو ساڵی داهاتووی پێ یه لهمردن و ژیان و ئهجهل‬
‫س َالم ِه َي َحتَّى َم ْطلَ ِع ا ْلفَجْ ِر}‬
‫و ڕزق و ڕۆزی وهك لهئایهتی دووههمدا ئاماژهمان پێ کرد کۆتای ئایهتهکه دهفهرموێ { َ‬
‫ئارامی و خۆشی تا بهرهبهیان‪.‬‬

‫( كان رسول هللا صلى هللا علیە وسلم یعتكف العشر اۡلواخر من رمضان ) واته پیغهمبهر درودی خوای لێ بێت‬
‫دهشهوی کۆتایی ڕهمهزان لهمزگهوت دهماوه‪.‬‬

‫(أن النبي صلى هللا علیە وسلم كان یعتكف العشر اۡلواخر من رمضان حتى توفاه هللا ثم اعتكف أزواجە من بعده)‬
‫ههمان مانای فهرموودهکهی تری ههیه‪ ،‬خێزانهکانیشی دوای ئهو ههر بهو شێوهیان کردووه‪ .‬جا بۆ بهدهست خستنی ئهم‬
‫خیرو پاداشته گهورهیه گرنگه ئهم شهوانه به عیبادهت بکهینهوه بۆ مسۆگهر کردنی ئهم خیره گهورهیه وهگهر دهشهوی‬
‫کۆتایی ڕهمهزانمان کردهوه زیاتر لهوهمان دهست دهکهوێت ههم خێری قهدرهکهو وهههم عیبادهت کردنهکانمان‬
‫لهشهوهکانی تری غهیری قهدردا‪.‬‬

‫پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت له فهرموودهیهکدا دهفهرموێ‪:‬‬

‫[تحروا لیلە القدر في الوتر من العشر االواخر من رمضان] رواه بخاری ‪225/4‬‬

‫‪46‬‬
 ‫"زری كوری حوبهیش دهفهرموێت‪ :‬له ئوبهی كوری كهعبم بیستووه كاتێ پێیان ووت‪ :‬عبدهللای كوری مسعود‬
‫فهرمویهتی‪ :‬ههركهسێك ههموو ساڵهكه ههستێت ئهوه بهر شهوی قهدر دهكهوێت! جا ئوبهی فهرموی‪(:‬رحمە هللا‪ ,‬أراد‬
‫أن ال یتكل الناس‪ ,‬والذی ال الە اال هو انها فی رمضان‪-‬یحلف ما یستثنی‪-‬ووهللا انی العلم أی لیلە هی؟ هی لیلە التی‬
‫امرنا رسول هللا (صلی هللا علیە وسلم) بقیامها‪ ,‬هی لیلە صبیحە سبع وعشرین‪ ,‬وأمارتها أن تطلع الشمس فی صبیحە‬
‫یومها بیضاء ال شعاع لها) ورفع ذلك فی روایە الی النبی(صلی هللا علیە وسلم) )‪ .‬أخرجه مسلم وغیره وهو مخرج فی‬
‫صحیح أبی داود (‪.1247‬‬

‫واته‪ :‬رهحمهتی خوا له عبدهللا بێت ئهو مهبهستی ئهوه بووه كه خهڵكی تهمبهڵی نهكهن‪ ,‬سوێند بهو خوایهی كه هیچ‬
‫پهرستراوێك نییه به ههق جگه لهو شهوی قهدر له مانگی رهمهزاندایه‪ ,‬وه سوێند به خوا من دهزانم له چ شهوێكیدایه؟‬
‫لهو شهوهدایه كه پێغهمبهری خوا(صلی هللا علیه وسلم)فهرمانی پێ كردوین كه تیایدا ههستین و شهونوێژ بكهین كه ئهو‬
‫شهوهیه بۆ بهیانییهكهی (‪)27‬ی رهمهزانه‪ .‬وه نیشانهكهشی ئهوهیه كه بۆ بهیانییهكهی كاتێ خۆر ههڵدێت رهنگی‬
‫سپییهو تیشكی نییه‪.‬‬

‫‪-1‬خوشك و برای خۆم ئهگهر ئهو شهوانه مایتهوه له مزگهوتدا نیهتی ئیعتیكاف بهێنهو مهبهستت پاك بكهرهوه كه تهنها بۆ‬
‫خوای گهوره تۆ ئهمشهو خهو له چاوهكانت دهتۆرێنیت‪.‬‬
‫‪ -2‬پێویسته له مزگهوتدا بمێنیتهوهو تا ئهتوانی لهو مزگهوتانهدا بمێنهرهوه كه جومعهی تێدا دهكرێت‪.‬‬
‫‪-3‬دوور بكهوهرهوه له قسهی دونیاییو یاریو گاڵتهو گهپ و گۆرانی ووتن و دهف لێدان و شتی بێ سوود‪ ,‬بهڵكو زیاتر‬
‫خۆ خهریك بكهن به نوێژو پاڕانهوهو قورئان خوێندن و ئیستیغفار‪.‬‬
‫‪-4‬تا دهتوانیت زۆر بپاڕێرهوه به تایبهتی بهم دوعایه‪ [:‬اللهم انك عفو {كریم} تحب العفو فاعف عنی]‪.‬‬
‫‪-5‬بیرت نهچێت مانهوه بۆ شهوی قهدر سوننهته نهكهی لهبهر بهجێ هێنانی سوننهتێك خۆت گوناهبار بكهیت و نوێژی‬
‫بهیانی بفهوتێنیت و بخهویتهوه‪ .‬خۆ ئهگهر لهو شهوهدا نهتتوانی ههمووی بهخهبهر بیت و ههندێك خهوتی بۆ ئهوهی بۆ‬
‫نوێژی بهیانی خهوت پیا نهكهوێتهوه ئاسایییه‪ ,‬چونكه خوای گهوره زیاد له توانا داوات لێ ناكات ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫وهللا أعلم"‬

‫خوایه گیان شهوی قهدرمان به نسیب بکهیت‪.‬‬

‫خوایه گیان موهفهقمان بکهیت بۆ زیندوو کردنهوهی شهوانی قهدر‪.‬‬

‫خوایه گیان بیکهت به مایهی سڕینهوهی تاوانهکانمان‪.‬‬

‫خوایه گیان بیکهیت به مایهی بهرز بوونهوهی پلهمان له بهههشتدا‪.‬‬

‫حهمزه بهرزنجی‬ ‫‪3‬‬

‫‪47‬‬
 ‫خوایه گیان لێمان خۆش بیت‪.‬‬

‫خوایهگیان له گوناهی ههموو ئامادهبوانی مزگهوتی نوور خۆش بیت بۆ خاتری ناوه جوانهکانی خۆت‪.‬‬

‫له گوناهی دایك و باوك و مردووهکانمان خۆش بیت‪.‬‬

‫مانگی ڕهمهزان بکهیت به مایهی سڕینهوهی تاوان و کهموکوڕیهکانمان‪.‬‬

‫لهو کهسانه بین که دهرگای ڕهییانیان بۆ دهکهیتهوه‪.‬‬

‫وه خوایهگیان مانگی ڕهمهزان بکهیت به شهفاعهت بۆمان له ڕۆژووی دوایدا‪.‬‬

‫امین امین والحمدهلل رب العالمین‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫الحمدُ هللِ الَّذِي أ ْك َر َمنَا بلیا ِلي الع ْش ِر‪ ,‬وج َع َل فی َها لیلةَ القد ِْر‪ ,‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلهَ ِإالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَهُ‪ ،‬القائلُ‪(:‬لَ ْیلَةُ ْالقَد ِْر َخی ٌْر‬
‫سولُهُ وصفیُّهُ ِم ْن خل ِق ِه وحبیبُهُ القائ ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم” ‪َ -:‬م ْن َق َ‬
‫ام َل ْی َلةَ‬ ‫ش ْه ٍر) وأ َ ْش َهدُ أ َ َّن سیدَنَا ُم َح َّمدًا َ‬
‫ع ْبدُ هللاِ َو َر ُ‬ ‫ِم ْن أ َ ْل ِ‬
‫ف َ‬
‫وسلّ ْم ِ‬
‫وبار ْك علَى محم ٍد وعلَى آ ِل ِه وصحبِ ِه أجمعینَ ‪ ،‬و َم ْن ت َ ِب َع ُه ْم‬ ‫غ ِف َر لَهُ َما تَقَد ََّم ِم ْن ذَ ْن ِب ِه“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل ِ‬ ‫سابًا ُ‬‫ْالقَد ِْر ِإی َمانًا َواحْ تِ َ‬
‫ِّین‪.‬‬
‫یوم الد ِ‬‫بإحسان إ َلى ِ‬‫ٍ‬

‫ظ أهلَهُ لذلِكَ ‪ ،‬ف َع ِن‬ ‫بالقیام والتَّهجدِ‪ ,‬ویوقِ ُ‬ ‫ِ‬ ‫األواخر بعدَّةِ أعما ٍل‪ ,‬ومن َها إحیا ُء اللَّی ِل‬
‫َ‬ ‫العشر‬
‫َ‬ ‫یخص‬
‫ُّ‬ ‫لق ْد كانَ ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪-‬‬
‫َّللاِ ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪ِ -‬إذَا َد َخ َل ا ْل َعش ُْر أَحْ یَا اللَّ ْیلَ‪َ ،‬وأ َ ْی َق َظ أ َ ْه َلەُ َو َج َّد‬ ‫ت‪َ :‬كانَ َر ُ‬
‫سو ُل َّ‬ ‫ع ْن َها َقا َل ْ‬ ‫ي َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫شةَ َر ِ‬
‫ض َ‬ ‫عائِ َ‬
‫السید ِة َ‬
‫ث علی ِه‬‫ي ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪ -‬و َح َّ‬ ‫حرص علی ِه النب ُّ‬ ‫َ‬ ‫ب الصالحینَ ونَه ُج المهتدینَ ‪ِ ،‬م ْن أج ِل ذلكَ‬ ‫ش َّد ا ْل ِمئْ َز َر‪ .‬فقیا ُم اللی ِل دَأْ ُ‬ ‫َو َ‬
‫إلثْ ِم“‪ .‬و ِفي ِ‬
‫قیام‬ ‫س ِیئ َاتِ‪َ ،‬و َم ْن َهاة ِل ِ‬ ‫صا ِل ِحینَ قَ ْبلَ ُك ْم‪َ ،‬و ُه َو قُ ْربَة ِإ َلى َر ِب ُك ْم‪َ ،‬و َم ْك َف َرة ِلل َّ‬ ‫علَ ْی ُك ْم ِب ِق َی ِام اللَّ ْی ِل فَ ِإنَّەُ دَأْ ُ‬
‫ب ال َّ‬ ‫فقَا َل ‪َ ” :‬‬
‫اركَ َوت َ َعالَى ُك َّل لَ ْیلَ ٍة ِإلَى‬ ‫َّللاِ ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” : -‬ی ْن ِز ُل َربُّنَا ت َ َب َ‬ ‫سو ُل َّ‬ ‫العطاء‪ ,‬قَا َل َر ُ‬
‫ِ‬ ‫ب‬
‫ُّعاء وفت ٌح لبا ِ‬ ‫اللَّی ِل استجابةٌ للد ِ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر ِنى فَأ َ ْغ ِف َر لَەُ‪.‬‬
‫سأَلُنِى فَأُع ِْط َیەُ؟ َم ْن َی ْ‬ ‫یب لَەُ؟ َم ْن َی ْ‬ ‫اآلخ ُر َیقُو ُل‪َ :‬م ْن َی ْدعُو ِنى فَأ َ ْ‬
‫ست َ ِج َ‬ ‫اء ال ُّد ْن َیا ِحینَ َی ْبقَى ثُلُ ُ‬
‫ث اللَّ ْی ِل ِ‬ ‫س َم ِ‬
‫ال َّ‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫س ِلّ ُموا ت َ ْس ِلی ًما) ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا‬ ‫صلُّوا َ‬

‫علَ ْی ِه َو َ‬ ‫ي ِ یَا أَیُّ َها الَّذِینَ آ َمنُوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬
‫علَى النَّبِ ّ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪(:‬إِ َّن َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَهُ یُ َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬
‫ار ْك َ‬ ‫علَ ْی ِه بِ َها َع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫‪48‬‬
 ‫ف‬‫وألّ ْ‬
‫يٍ‪ ،‬الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫َو َ‬
‫وآج ِل ِه َما‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫بیْنَ قلوبِنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ ِمنَ الخ ِ‬
‫ب إِلی َها ِم ْن‬‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪ ،‬ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬ ‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ بِكَ ِمن ال َّ‬
‫َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُم ْؤ ِمنِینَ َوا ْل ُم ْؤ ِم َناتِ‪َ ،‬وا ْل ُم ْ‬
‫س ِل ِمینَ‬ ‫ب إِلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬ ‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ بِك ِمنَ النَّار و َما َق َّر َ‬ ‫َقو ٍل أ َ ْو َ‬
‫ع َلى ِعبَا ِدكَ بِ َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواۡل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِلك ُِل َم ْن َوقَ َ‬
‫ف لَكَ َو ْقفا یَعُو ُد نَ ْفعُەُ َ‬ ‫س ِل َماتِ‪ ،‬اۡلَحْ َی ِ‬
‫َوا ْل ُم ْ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬
‫الر ِ‬
‫َّ‬

‫ظ ُك ْم َل َعلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْل َب ْغي ِ َی ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َو َی ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َو ِإیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ َیأ ْ ُم ُر ِبا ْل َع ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبا َد هللاِ ‪ِ {:‬إنَّ َّ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬

‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور بێرمینگهام بەریتانیا‬

‫‪2009/09/11‬‬

‫‪49‬‬
 ‫سوپاسگوزاری و بەردەوامی لەسەر کاری چاکە‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى ]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن‬ ‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫برایانی بهڕێزو خۆشهویست السالم علیکم‪...‬‬

‫لهم شهوانهی ڕابوردودا باسی دوعا کردن زۆر کراو گرنگی دوعا کردن و نزاو پاڕانهوهو گرنگی دوعاو پاڕانهوه له‬
‫ژیانی مسوڵماندا جا لێرهدا ئێمه باس له دوعا کردن ناکهین بهاڵم لهم ئانوساتهی کۆتای مانگی ڕهمهزاندا زۆر گرنگه‬
‫بهردهوام زوبانی خۆمان پاراو بکهین به دوعا کردن و داوا له خوای گهوره بکهین که ڕۆژوو شهوانی قهدری لێ‬
‫وهرگرتبین و ههموو ئهو ههواڵنهی که داومانه خوای گهوره خستبێتیه تهرازووی چاکهکانمانهوه ان شاء هللا‪ ،‬برایانی‬
‫بهڕێز زۆر گرنگه ههرکات کردارێکی چاکهمان کرد دوای تهواو بوونی دهست بهجێ دوعا بکهین که خوای گهوره‬
‫لێمان وهربگرێت‪ ،‬چونکه ئێمه کارهکهمان کردووهو ئهزیهتهکهمان بووه‪ ،‬گرنگ ئهوهیه که خوای گهوره وهری گرتبێت‪،‬‬
‫نهوهك خوانهخواست نیازێکی خراپ له نیهتهکهماندا ههبوو بێت و بوو بێته مایهی ئهوهی خوای گهوره کردهوهکانمان‬
‫بهسهرماندا بگێڕێتهوه‪ ،‬خوای پهروهردگار داوامان لێ دهکات ههر کات ههر کارێکمان کرد لهبهر خاتری ئهو بیکهین و‬
‫نیهتمان پاك و بێگهرد بکهین بۆ ئهو‪ ،‬وهگهرنا خوای گهوره لێمان وهرناگرێت‪ ،‬ئهم کردهوه له ئیبراهیم پێغهمبهر سهالمی‬
‫خوای لێ بێت هاتووه‪ ،‬کاتێك که لهگهڵ ئیسماعیلی کوڕیدا سهالمی خوای لێ بێت ههستا به دروست کردنی کهعبهی‬
‫پیرۆز ئهو کهعبهیهی کهوا ئێستا به مهالین مسوڵمان ڕووی تێ دهکات لهسهرانسهری جیهاندا به مهبهستی حهج و‬
‫عهمرهو وه بووه به یهكێك له پایهکانی ئیسالم و دهبێت ههریهکێك له ئێمه گهر توانامان ههبوو بهالنی کهمهوه دهبێت‬

‫‪50‬‬
 ‫جارێك سهردانی بکهین به مهبهستی حهج‪ ،‬ئهو کهعبه به فهرمانی خوا لهالیهن ئهو دوو پێغهمبهرهوه که باوك و کوڕ‬
‫بوون دروست کرا وهستاو کرێکاری دهستیان پێ کردوو تهواویان کرد وه دوای ئهوهی که تهواویان کرد ئیبراهیم‬
‫سهالمی خوای لێ بێت دوعای کرد وهك قورئانی پیرۆز بۆمان دهگێڕێتهوهو دهفهرموێ‪:‬‬

‫الر ِحي ُم‬ ‫علَ ْينَا إِنَّكَ أَنتَ الت َّ َّو ُ‬

‫اب َّ‬ ‫س ِل َمةً لَّكَ َوأ َ ِرنَا َمنَا ِ‬
‫س َكنَا َوت ُ ْب َ‬ ‫س ِل َمي ِْن لَكَ َو ِمن ذُ ِريَّتِنَا أ ُ َّمةً ُّم ْ‬
‫َربَّنَا َواجْ عَ ْلنَا ُم ْ‬
‫پهروهردگارا‪ ،‬ههردووكمان وا لێ بكه تهنها فهرمانبهردارو ملكهچی تۆبین و له نهوهكانیشمان ئوممهتێكی موسوڵمان و‬
‫فهرمانبهردار بۆ خۆت فهراههم بهێنه و چۆنیهتی ڕێبازی بهندایهتیمان فێربكه و نیشانمان بدهو تهوبه و پهشیمانیمان لێ‬
‫وهربگره‪ ،‬بێگومان تۆ خوایهكی زۆر تهوبه وهرگرو میهرهبان و دلۆڤانیت‬

‫خۆ ئیبراهیم سهالمی خوای لێ بێت گوناهی نهکردووه یهکێكه له ئولول عهزم‪ ،‬ئولول عهزم بهو پێنج پێغهمبهره دهوترێت‬
‫که زۆر زۆر ئهزیهتیان له پێناو خوای گهورهدا کێشاوه‪ ،‬کهچی سهیر دهکهین داوای وهرگرتنی کارهکهی دهکات لهالیهن‬
‫خوای گهورهوه‪ ،‬کارهکهی به چاکی و ڕێکوپێکی کردووهو دواتر دوعای وهرگرتنی دهکات‪ ،‬بۆ؟ بۆ ئهوهی ئێمه فێر‬
‫بکات ههر کات کارێکمان کرد داوای وهرگرتنی له خوای پهروهردگار بکهین و ئهوه له پێش چاومان بێت‪ ،‬بزانین که‬
‫بهردهوام پێویستمان به خوایهو بهبێ ئهو هیچ ناکرێت‪ ،‬مانگی ڕهمهزان ههر ئهم یهك دوو ڕۆژهی لهبهردهمماندا ماوهو‬
‫بۆ ئهوهی بهندهیهکی سوپاسگوزار بین و بهدهم کاری خێرو چاکهو چاکه کاریهوه بین‪ ،‬زۆر گرنگه ئالێره ئهوهمان لهبیر‬
‫بێت وا مانگی ڕهمهزان ماڵئاوایمان لێ دهکات وه ئێمهش تهنها ئهوه به بهس نهزانین و مانگی ڕهمهزان ماڵئاوایمان لێ‬
‫دهکات‪ ،‬ئێمه ماڵئاوای له ڕۆژووگرتن نهکهین و به گوێرهی توانامان له مانگهکانی تریش ڕۆژووی تێدا بگرین به تایبهت‬
‫ئهو ڕۆژوانهی کهوا له فهرمووده ڕاستهکانی پێغهمبهردا هاتووه وه نزیكترین لهو ڕۆژوانهی کهوا له فهرمووده‬
‫ڕاستهکانا ئاماژهی بۆ کراوه گرنگی شهش ڕۆژه له مانگی شهوال وهك له فهرموودهیهکدا هاتووه[من صام رمضان‬
‫وأتبعە ستا من شوال كان كصیام الدهر ‪ " .‬رواه مسلم وأبو داود والترمذي والنسائي وابن ماجه‪.‬‬

‫واته ههرکهسێك مانگی ڕهمهزان بگرێت و دواتر شهش ڕۆژ له مانگی شهوال بگرێت و بهڕۆژوو بێت وهك ئهوه وایه‬
‫ههموو ساڵهکه بهڕۆژوو بوو بێت‪ ،‬چونکه ههر خێرێك به قهدهر دهیهو وه زیاتریش گهر خوای گهوره ئارهزووی لهسهر‬
‫ههبێت‪ ،‬مانگی ڕهمهزانیش که مانگێکه به قهدهر ده مانگه‪ ،‬وه شهش ڕۆژی شهوالیش بهقهدهر دوو مانگه‪ ،‬چونکه ههر‬
‫سر ذلك النبي‬
‫ڕۆژهو بهقهدهر ده ڕۆژه که شهش ڕۆژهکه دهکاته شهست ڕۆژ بهم شێوهیه ساڵێکی تهواو پڕکرایهوه‪ ،‬وقد ف ّ‬
‫صلى هللا علیه وسلم بقوله ‪ " :‬من صام ستة أیام بعد الفطر كان تمام السنة ‪( :‬من جاء بالحسنة فلە عشر أمثالها ) ‪" .‬‬
‫وفي روایة ‪ " :‬جعل هللا الحسنة بعشر أمثالها فشهر بعشرة أشهر وصیام ستة أیام تمام السنة " النسائي وابن ماجة وهو‬
‫في صحیح الترغیب والترهیب ‪ 421/1‬ورواه ابن خزیمة بلفظ ‪ " :‬صیام شهر رمضان بعشرة أمثالها وصیام ستة أیام‬
‫بشهرین فذلك صیام السنة "‬

‫‪51‬‬
‫بهاڵم لێرهدا ئهوه ههیه که شهش ڕۆژی شهوال فهرز نی یه‪ ،‬دهبێت ئهوه جیا بکرێتهوه له فهرزهکان‪ ،‬بهاڵم خێرێکی زۆر‬
‫گهورهیهو بۆ ئهوهی پاداشتی ساڵهکهمان بهتهواوی دهست بکهوێت زۆر گرنگه ئهو شهش ڕۆژهش بگرین به تایبهت‬
‫ئێسته ههموومان ڕاهاتووین له سهر ڕۆژوو مانگێکمان لهسهر یهك گرتووه ئێسته شهش ڕۆژه که بواری زیاتریشی تیایه‬
‫گرنگه نههێڵین لهدهستمان دهربچێت‪ ،‬چونکه وهکو ڕهمهزان نی یه‪ ،‬دهتوانین بهینیان تێ بخهین‪ ،‬واته له تهواوی‬
‫مانگهکهدا بۆمان ههیه که ئهو شهش ڕۆژهی تێدا بگرین‪ ،‬به ئارهزووی خۆمان‪ ،‬بهاڵم ئهوه ههیه که بهردهوام کاری خێر‬
‫زووتر بکرێت باشه‪ ،‬بۆیه ههتا لهناو خهڵکی خۆماندا بیستوومه که دهڵێن دهبێت ههر یهك ڕۆژ دوای جهژن دهبێت‬
‫بیگریت‪ ،‬خۆی له ڕاستیدا مهرج نی یه‪ ،‬ههر ڕاستهوخۆی دوای جهژن بگیرێت‪ ،‬بهاڵم باشتره بۆ ئهوهی تهمهڵی تێ‬
‫نهکهوێت و دواترو ئهمڕۆو بهیانی تا کاتێك دهزانی وا مانگی شهوال تهواو بووه‪ ،‬دهبێت ئهوهشمان له پێش چاو بێت‬
‫ئهگهر کهسێك قهرزار بێت واته مانگی ڕهمهزانی بهتهواوی نهگرتبێت بههۆی نهخۆشی یان ئافرهتهو بههۆی سوڕی‬
‫مانگانهو ئهو جۆره شتانهوه گرنگه له پێشدا قهرزهکه بگرێتهوه دواتر ئهو شهش ڕۆژه‪ ،‬چونکه فهرموودهکه دهفهرموێ‬
‫ئهگهر ڕهمهزانی گرت و دواتر شهش له شهوالی گرت ئهوه پاداشتی ساڵێکی بۆ دهنوسێت‪ ،‬کهسێك که ڕهمهزانهکهی به‬
‫تهواوی نهگرتبێت دهبێت له پێشدا تهواوی بکات ئهوسا شهش ڕۆژهکه بگرێت‪ ،‬بۆ کهسێك که بیهوێت ئهو پاداشتهی‬
‫دهست بکهوێت وهگهر نا دانهوهی قهرز بواری فراوانتری ههیه‪ ،‬جێگهی خۆیهتی و لهم مینبهرهوه سوپاس و پێزانینی‬
‫خۆمان بۆ ههموو ئامادهبوان و ئهو بهڕێزانه دهرببڕین بهههر جۆرێك له جۆرهکان بهدهم مزگهوتهوه بوون و هیچ‬
‫پاداشتێك له پاداشتی خوای به باشتر نازانین ههر بۆیه دهڵێن خوای گهوره پاداشتی ههمووالیهك بداتهوه‪ ،‬بهڕاستی‬
‫گهورهی ئیسالمه که ئهو ههموو کهسه له وواڵتێکی وهك بهریتانیادا کۆ بکاتهوه له مزگهوت و بهدهم بانگهوازه‬
‫خوایهکانهوه بێن‪.‬‬

‫ئهم فهرموودهش بهبیر بهڕێزتان دههێنمهوه که ئیبن عهباس له پێغهمبهرهوه دهگێڕێتهوه که پێغهمبهر فهرموویهتی زهکاتی‬
‫فیتر واسته سهرفیتره به زمانی خۆمان دهبێه مایهی سڕینهوهی قسهیهکی ههڵه وه ڕۆژووهوان پاك دهکاتهوه وه دهبێت ئهو‬
‫پارهش پێش نوێژی جهژن بدرێت‪ ،‬وهگهر بخرێته دوای نوێژی جهژنهوه جێگهی سهرفترهکه ناگرێت و وهك ههر‬
‫خێرێکی تر که ئینسان دهیکات وای لێ دێت‪ ،‬جا ههر کهسێك تا ئێسته نهیداوه با بیدات ان شاء هللا‪.‬‬

‫خوایه گاین مانگی ڕهمهزانمان لێ وهرگریت‪.‬‬

‫خوایه گیان له پاداشتی شهوهکانی قهدر بێ بهش نهبوو بین‪.‬‬

‫خوا گیان ئهو مژدهی له سورهتی قهدرا داوته خوایه گیان ههموومانی گرتبێتهوه‪.‬‬

‫خوایه گیان بیکهت به مایهی سڕینهوهی تاوانهکانمان‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫خوایه گیان بیکهیت به مایهی بهرز بوونهوهی پلهمان له بهههشتدا‪.‬‬

‫خوایه گیان لێمان خۆش بیت‪.‬‬

‫خوایهگیان له گوناهی ههموو ئامادهبوانی مزگهوتی نوور خۆش بیت بۆ خاتری ناوه جوانهکانی خۆت‪.‬‬

‫خوا گیان له گوناهی ههموو ئهو کهسانه خۆش بیت کهوا لهبهر خاتری تۆ ئهزیهتیان کێشا لهم مزگهوتهدا‪.‬‬

‫خوایه گیان له گوناهی ههموو ئهو کهسانه خۆش بیت کهوا یارمهتی مسوڵمانانیان دا به دانی خواردن و ههر کارکردن‬
‫لهم مزگهوتهدا لهم مانگهدا‪.‬‬

‫خوایه گیان ڕهحم به ههموو ئهو کهسانه بکهیت که داوای دوعای خێریان لێ کردووین‪.‬‬

‫خوایه گیان بهردهوامی ببهخشی بهو کهسانهی که بۆالی تۆ گهڕانهوه لهم مانگهدا‪.‬‬

‫خوایه گیان ڕاگیراویان بکهیت لهسهر ئیسالم و دینداری‪.‬‬

‫خوایه گیان لهو کهسانهش خۆش بیت لهبهر خاتری تۆ وازیان لهکارو پێشهی خۆیان هێناو بۆالی تۆ گهڕانهوه‪.‬‬

‫خوایه گیان له ههموو ئهو کهسانه خۆش بیت که مۆڵهتیان له کار وهردهگرت به مهبهستی زیاتر عیبادهت کردن بۆت‪.‬‬

‫له گوناهی دایك و باوك و مردووهکانمان خۆش بیت‪.‬‬

‫لهو کهسانه بین که دهرگای ڕهییانیان بۆ دهکهیتهوه‪.‬‬

‫ئێوهش به شێنهی ههندێك دوعا له نێوان خۆتان و خوادا بکهن لهم کاتهدا‪.‬‬

‫امین امین والحمدهلل رب العالمین‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْط َبةُ الثَّانیةُ‬

‫‪53‬‬
‫شهرنَا بالقبو ِل والرضوا ِن‬ ‫َ‬ ‫یختم لنَا‬
‫َ‬ ‫والقیام‪ ،‬ونسألُهُ ْ‬
‫أن‬ ‫ِ‬ ‫یام‬
‫ص ِ‬ ‫بإدراك رمضانَ ‪ ،‬والمعون ِة علَى ال ِ ّ‬ ‫ِ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ علَى َما َم َّن ب ِه علینَا‬
‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬ ‫یران‪ ،‬وأ َ ْش َهد ُ أ َ ْن الَ إِلهَ إِالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَهُ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ق ِمنَ النِّ ِ‬
‫‪ ،‬والعت ِ‬
‫بإحسان إِلَى یَ ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫الطاهرینَ وعلَى أصحابِ ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعِینَ لَ ُه ْم‬
‫ِ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ‬
‫ِ‬

‫ثبت عن رسول هللا – صلى هللا علیه وسلم – أنه قال ‪ " :‬من صام رمضان ثم أتبعە ستًّا من شوال كان كصیام الدهر "‬
‫خرجه اإلمام مسلم في الصحیح ‪ ،‬وهذه األیام لیست معینة من الشهر بل یختارها المؤمن من جمیع الشهر ‪ ،‬فإذا شاء‬
‫صامها في أوله ‪ ،‬أو في أثنائه‪ ،‬أو في آخره ‪ ،‬وإن شاء فرقها ‪ ،‬وإن شاء تابعها ‪ ،‬فاألمر واسع بحمد هللا ‪ ،‬وإن بادر إلیها‬
‫وتابعها في أول الشهر كان ذلك أفضل ؛ ألن ذلك من باب المسارعة إلى الخیر ‪ ،‬وال تكون بذلك فرضا ً علیه ‪ ،‬بل یجوز له‬
‫تركها في أي سنة ‪ ،‬لكن االستمرار على صومها هو األفضل واألكمل ؛ لقول النبي – صلى هللا علیه وسلم ‪ " : -‬أحب‬
‫العمل إلى هللا ما داوم علیه صاحبه وإن قل‪.‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫س ِلّ ُموا ت َ ْس ِلی ًما) ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا‬ ‫صلُّوا َ‬

‫علَ ْی ِه َو َ‬ ‫ي ِ یَا أَیُّ َها الَّذِینَ آ َمنُوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬
‫علَى النَّبِ ّ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪(:‬إِ َّن َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَهُ یُ َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬
‫ار ْك َ‬ ‫ص ِّل َو َ‬‫علَ ْی ِه بِ َها َع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬ ‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫ف‬‫وألّ ْ‬
‫يٍ‪ ،‬الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫اء َّ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫ض اللَّ ُه َّم َ‬‫ار َ‬‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫َو َ‬
‫وآج ِل ِه َما‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬‫بیْنَ قلوبِنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ ِمنَ الخ ِ‬
‫ب إِلی َها ِم ْن‬‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪ ،‬ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬ ‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ بِكَ ِمن ال َّ‬
‫َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُم ْؤ ِمنِینَ َوا ْل ُم ْؤ ِمنَاتِ‪َ ،‬وا ْل ُم ْ‬
‫س ِل ِمینَ‬ ‫ب إِلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬ ‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ بِك ِمنَ النَّار و َما َق َّر َ‬ ‫َقو ٍل أ َ ْو َ‬
‫ع َلى ِعبَا ِدكَ بِ َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواۡل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِلك ُِل َم ْن َوقَ َ‬
‫ف لَكَ َو ْقفا یَعُو ُد نَ ْفعُەُ َ‬ ‫س ِل َماتِ‪ ،‬اۡلَحْ َی ِ‬
‫َوا ْل ُم ْ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬
‫الر ِ‬
‫َّ‬

‫ظ ُك ْم َل َعلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْل َب ْغي ِ َی ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َو َی ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َو ِإیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ َیأ ْ ُم ُر ِبا ْل َع ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبا َد هللاِ ‪ِ {:‬إنَّ َّ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬

‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور بێرمینگهام بەریتانیا‬

‫‪54‬‬
 ‫ِعی ُد ا ْل ِف ْط ِر ا ْل ُم َب َ‬
‫اركُ‬

‫طبَةُ األُولَى‬
‫ال ُخ ْ‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر‪.‬‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر‪َّ ،‬‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر‪َّ ،‬‬
‫َّ‬ ‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر‪،‬‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر‪َّ ،‬‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر‪َّ ،‬‬
‫َّ‬ ‫َّللاُ أ َ ْكبَر‪ُ،‬‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر‪َّ ،‬‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر‪َّ ،‬‬
‫َّ‬

‫أن الَ إلهَ إالَّ هللاُ وحدَهُ الَ شریكَ لهُ القائ ُل‬ ‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر ك ً‬
‫بیرا والحمدُ هللِ كثیرا ً وسبحانَ هللاِ وبحمد ِه بكرة ً وأصیالً‪ ،‬وأشهدُ ْ‬ ‫َّ‬
‫سولُهُ وصفیُّهُ‬ ‫شك ُُرونَ ‪ )4(‬وأ َ ْش َهدُ أ َ َّن س ِیّدَنَا ُم َح َّمدًا َ‬
‫ع ْبدُ هللاِ َو َر ُ‬ ‫علَى َما َهدَا ُك ْم َولَعَلَّ ُك ْم ت َ ْ‬ ‫سبحانَهُ‪َ :‬و ِلتُك ِْملُوا ا ْل ِع َّدةَ َو ِلتُكَبِ ُروا َّ‬
‫َّللاَ َ‬
‫وسلّ ْم‬ ‫ص ْو ِم ِە »(‪ )5‬اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل ِ‬ ‫ان یَ ْف َر ُح ُه َما‪ :‬إِذَا أ َ ْف َط َر فَ ِرحَ‪َ ،‬وإِذَا لَ ِق َي َربَّەُ فَ ِر َح ِب َ‬
‫صائِ ِم فَ ْر َحت َ ِ‬
‫ِم ْن خل ِق ِه وحبیبُهُ القائلُ‪ِ «:‬لل َّ‬
‫ِّین‪.‬‬
‫یوم الد ِ‬ ‫بإحسان إ َلى ِ‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه وصح ِب ِه أجمعینَ ‪ ،‬و َم ْن ت َ ِب َع ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫بهندهکانی خوای گهوره‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت دهفهرمی‪«:‬إِنَّ ِلك ُِل قَ ْو ٍم ِعیدا َو َهذَا ِعی ُدنَا»(‪ )6‬پێغهمبهر درودی‬
‫خوای لێ بێت دهفهرموێ‪ :‬ههموو قهومێك جهژنی خۆی ههیه وه ئهمهش جهژنی ئێمهیه‪ ،‬بهڵی برایانی بهڕێز ئهمڕۆ‬
‫جهژنی ئێمهیه‪ ،‬جهژنی خۆشی و شادی و خۆشی کردن بهوهی خوای پهروهردگار فرسهتی داین له خێری مانگی‬
‫پیرۆزی ڕهمهزان بهژدار بووین‪ ،‬ئهم ڕۆژه جهژنی ئێمهیهو یادی خوا پهرستیه‪،‬یادی خۆشیه بۆ ئهو کردهوه چاکانهی که‬
‫خوای گهوره هێزی پێ بهخشین و توانیمان بیکهن‪ ،‬ههر کهسێك له ئێمه ئهگهر کارێکی دونیای کردبێت و قازانجی‬
‫کردبێت دواتر دهبینی پێ دهکهنێ و خۆشی دهکات‪ ،‬بۆ؟ چونکه خێرێکی دونیای دهست کهوتووه‪ ،‬کهسێك که ئیقامه‬
‫وهردهگرێ دوایی کهباب و بۆ هاوڕێکانی دهکڕێ و شیرینی تهوزیع دهکات لهبهر ئهوهی شتێکی دهست کهوتووه‪،‬‬
‫کهسێك ژن دههێنێ خهڵکی لێ ئاگادار دهکات و خۆشی بۆ ئهوه دهکات که خوای گهوره خێزانێکی پێ داوه‪ ،‬جا توخوا‬
‫جێگهی خۆی نی یه ئێمهش وهك مسوڵمان خۆشی بکهین بۆ ڕهمهزان‪ ،‬خۆشی بکهین بۆ ههزار مانگ‪ ،‬وا ڕهمهزانمان‬
‫سوپاس بۆ خوا به ڕێك و پێکی بهڕێ کرد‪ ،‬جێگهی خۆی نی یه شیرینی تهوزیع بکهین‪ ،‬بهڵێ زۆر جێگهی خۆیهتی ئهم‬
‫ڕۆژه ڕۆژی خۆشیه دهبا ههموومان خۆشی و زهردهخهنه سهرلێوهکانمان بگرێت و ئهو خۆشیه به ڕوومهتماندا دیار بێت‬
‫و سوپاسی خوای گهوره لهسهر ئهوه بکهین که ئهم خۆشیهی بۆ فهراههم هێناوین‪ ،‬گهردهنی خۆمان له براکانمان ئازاد‬
‫بکهین و به سنگێکی فراوانهوه دهست لهملی یهکتر بکهین و ڕق و کینهی خۆمان بخۆینهوه لهبهر خاتری خوای گهوره‪،‬‬
‫چونکه ئازیزمان دهفهرموێ سهالمی خوای لێ بێت [ال یَ ِح ُّل ِل ُم ْؤ ِم ٍن أ َ ْن یَ ْه ُج َر ُم ْؤ ِمنا فَ ْوقَ ثَالثٍ] دروست نی یه بۆ‬

‫(‪ )4‬البقرة ‪.185 :‬‬

‫(‪ )5‬البخاري ‪.1771 :‬‬

‫(‪ )6‬البخاري ‪.899 :‬‬

‫‪55‬‬
 ‫ئیماندار زیاتر له سێ ڕۆژ دهنگی لهگهڵ براکهیدا ببڕێت‪ ،‬دهبا ئهگهر کهسێك قسهی لهگهڵ کهسێکدا نی یه با پهله بکهن‬
‫لهوهی که ئاشت ببنهوه لهگهڵ یهکداو لهم مزگهوته کهسێك نهچێته دهرهوه تا دڵی بهرانبهر ههموو ئامادهبوانی ئهم‬
‫مزگهوته ساف دهبێت‪ ،‬توخوا لهبهر خاتری خوا با گهردهنی یهك ئازاد بکهین و واز له کێشهو قسهو قسهڵۆکی نه شیاو‬
‫بهێنن‪ ،‬له خۆمهوه دهست پێ دهکهم و گهردهنی ههموو ئامادهبوانی ئازاد بێت و ههر کهسێك ههر شتێکی کردبێت‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر بکهین له خۆشیاندا‪ ،‬جهژنه پیرۆزه له‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر َّ‬
‫بهرانبهرم خوای گهوره لێ خۆش بێت‪ ،‬بهدهنگی بهرز‪ :‬ا ََّّللُ أ َ ْكبَ ُر َّ‬
‫یهکتر بکهین پیرۆزتان بێت ڕهمهزانهکهتان شهونخونیهکهتان‪ ،‬وه مژدهی لێخۆشبوونی و ڕهحمهتی خواتان لێ بێت‪ ،‬لهم‬
‫َّللاِ َوبِ َرحْ َمتِ ِە فَ ِبذَ ِلكَ فَ ْلیَ ْف َر ُحوا ُه َو َخیْر ِم َّما یَجْ َمعُونَ ‪.)7( ‬‬ ‫جهژنه پیرۆزهدا‪ ،‬خوای گهوره دهفهرموێ ‪ :‬قُ ْل ِبفَ ْ‬
‫ض ِل َّ‬

‫(ئهی محمد صلی هللا علیه وسلم) به ئیماندارن بڵێ‪ :‬با دڵشاد و شادومان بن بهفهزڵ و بهخشش و ڕهحمهتی خوایی (که‬
‫قورئان و بهرنامهی خوایه)‪ ،‬کهوا بوو با ههر بهوه دڵ خۆش بن‪ ،‬ههر ئهوهش چاکتره بۆیان له ههموو ئهو شتانهی که‬
‫صا ِلحا ِم ْن ذَك ٍَر أ َ ْو أ ُ ْنثَى َو ُه َو ُم ْؤ ِمن‬
‫خهڵکی خهریکن کۆی دهکهنهوهو کهڵهکهی دهکهن‪ .‬وه دیستان دهفهرمێ‪َ ‬م ْن ع َِم َل َ‬
‫فَلَنُحْ یِیَنَّەُ َحیَاة َطیِبَة َولَنَجْ ِزیَنَّ ُه ْم أَجْ َر ُه ْم بِأَحْ َ‬
‫س ِن َما كَانُوا یَ ْع َملُونَ ‪ )8(‬ئهوهی کارو کردهوهی چاکهی کردبێت‪ ،‬پیاو بێت یان‬
‫ئافرهت له کاتێکدا بڕوادار بێت‪ ،‬سوێند به خوا بهژیانێکی کامهران و ئاسووده له دنیادا دهیژێنین‪ ،‬له قیامهتیشدا پاداشتیان‬
‫بهجوانتر دهدهینهوه لهوهی که ئهوان دهیانکرد‪.‬‬

‫سولَەُ إِ ْن ُك ْنت ُ ْم ُم ْؤ ِمنِینَ ‪.)9(‬چاکسازی نێوانی خۆتان بکهن (مهیهڵن لهسهر تهماعی‬ ‫ص ِل ُحوا ذَاتَ بَ ْینِ ُك ْم َوأ َ ِطیعُوا َّ‬
‫َّللاَ َو َر ُ‬ ‫‪َ ‬وأ َ ْ‬
‫دنیا نێوانتان بشێوێت) و فهرمانبهرداری خواو پێغهمبهرهکهی بن‪ ،‬ئهگهر ئێوه ئیماندارن‪.‬‬

‫ئامادهبوانی بهڕێز وهك باسمانکرد ئهم ڕۆژه ڕۆژی خۆشیه دهبا ئێمهش به خۆشی بهڕێی بکهین و دوور بکهوینهوه لهو‬
‫عادهته باوانهی که تێکهڵ بهم ڕۆژه کراوه‪ ،‬که ئهویش گریان و ناڕهحهتیه بۆ مردووهکان خۆمان و ههموو کهس و‬
‫کارمانی لێ ئاگادار بکهینهوه که لهم ڕۆژهدا نهچن بۆ سهرقهبران و واز له گریان و زاری بهێنن و چونکه برایانی‬
‫بهڕیز ئهم ڕۆژه ڕۆژی خۆشیه ڕۆژی خواردن و خواردنهوهو زهردهخهنهیه‪ ،‬گریان و زاری و ناخۆشی پێچهوانهی‬
‫ئاینی پیرۆزی ئیسالمه لهم ڕۆژهدا جا با ئێمهش بهخۆشی بهڕێی بکهین و به خۆشی و زهردهخهنهوه لهگهڵ براو‬
‫خوشکهکانماندا بهڕێیان بکهین‪ ،‬وه لهبری ناڕهحهتی بۆ مردووهکانمان با دوعای خێریان بۆ بکهین‪ ،‬چونکه گریان و‬
‫زاری و ناڕهحهتی جگه لهوهی شتێکی نهخوازراوه لهم ڕۆژهدا هیچ سودێکیش به مردووهکه ناگهیهنێ‪ ،‬وه با خۆشی َّ‬
‫َّللاُ‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر بکهین‪.‬‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر َّ‬
‫أ َ ْكبَ ُر َّ‬

‫(‪ )7‬يونس ‪. 58 :‬‬

‫(‪ )8‬النحل ‪. 97 :‬‬

‫(‪ )9‬األنفال ‪.1 :‬‬

‫‪56‬‬
 ‫خوایه گیان ڕۆژوی مانگی ڕهمهزان و عیبادهتهکانمانت ههمووی وهرگرتبێت‪.‬‬

‫کردبێتته مایهی لێخۆشبونمان و دوورکهوتنهوهمان له ئاگر‪.‬‬

‫وه ئهم جهژنه بهخۆشی بهسهر مسوڵماناندا بگێڕیت‪.‬‬

‫خوایه گیان لهبهرخاتری تۆ ڕهمهزانمان گرتووه خوایه گیان لێمان خۆش بیت‪.‬‬

‫لهو کهسانه نهبین که کردهوهکانیان بهسهردا دهدهیتهوه له ڕۆژی دوایدا‪.‬‬

‫له گوناهی ههموو ماندووبوانی ئهم مزگهوته خۆش بیت‪.‬‬

‫ڕهحم به گشت مسوڵمانان بکهیت لهسهرانسهری جیهاندا‪.‬‬

‫ئێوهش به نهنێ ههندێك دوعا بۆ خۆتان و مسوڵمانان بکهن‪.‬‬

‫الخطبةُ الثانیةُ‬

‫َّللاُ أ َ ْك َب ُر‬
‫َّللاُ أ َ ْك َب ُر َّ‬
‫َّللاُ أ َ ْك َب ُر َّ‬
‫َّ‬ ‫َّللاُ أ َ ْك َب ُر‬
‫َّللاُ أ َ ْك َب ُر َّ‬
‫َّللاُ أ َ ْك َب ُر َّ‬
‫َّ‬
‫أن الَ إلهَ إالَّ هللاُ وحدَهُ الَ‬
‫الزالتُ ‪ ,‬وترف ُع الدَّرجاتُ ‪ ,‬وأشهدُ ْ‬ ‫كبیرا والحمدُ هللِ الَّذِي بنعمتِ ِه تت ُّم ال َّ‬
‫صالحاتُ ‪ ,‬وت ُ ُ‬
‫غفر َّ‬ ‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر ً‬
‫َّ‬
‫أن سیدَنَا مح َّمدًا عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬كانَ‬
‫وإدراك العیدِ‪ ،‬ووعدَنَا بالجنَّ ِة والمزیدِ‪ ،‬وأشهدُ َّ‬
‫ِ‬ ‫بصیام رمضانَ‬
‫ِ‬ ‫شریكَ لَهُ‪َّ ،‬‬
‫من علینَا‬
‫وسلّ ْم ِ‬
‫وبار ْك علَى س ِیّ ِدنَا مح َّم ٍد وعلَى آ ِل ِه وصحبِ ِه أجمعینَ ‪.‬‬ ‫ص ِّل ِ‬
‫العزیز الحمیدِ‪ ,‬الله َّم َ‬
‫ِ‬ ‫عیدُهُ طاعةً وقربةً إلَى‬
‫واالستمرار علَى َما كنت ُ ْم علی ِه فِي رمضانَ ِم ْن طاع ٍة هللِ‬
‫ِ‬ ‫عز وج َّل‪,‬‬ ‫ب إلَى هللاِ َّ‬ ‫عبا َد هللاِ‪ :‬أُوصی ُك ْم وإی َ‬
‫َّاي بمواصل ِة التَّقر ِ‬
‫العام‪ ,‬واسألُوا هللاَ ك َما سألَهُ المؤمنونَ قبلَ ُك ْم‪ ,‬واعل ُموا أنَّهُ‬
‫ومعامل ٍة بالحسنَى لعبا ِد هللاِ‪ ,‬واجعلُوا ِم ْن رمضانَ مددا ً ل ُك ْم بقیَّةَ ِ‬
‫المبارك‪ ,‬وزیارة ُ األقار ِ‬
‫ب‬ ‫ِ‬ ‫الیوم‬
‫ِ‬ ‫خرى‪ ,‬ویستحبُّ كذلكَ التهنئةُ ِبهذَا‬ ‫ق‪ ,‬ویرج َع ِم ْن أ ُ َ‬ ‫ي المصلَّى ِم ْن طری ٍ‬
‫للمسلم أ َ ْن یأتِ َ‬
‫ِ‬ ‫یست َحبُّ‬
‫أصحاب رسو ِل هللاِ یفعلونَ‬
‫ُ‬ ‫ب أ َ ْو َر ِح ٌم‪ ،‬فق ْد كانَ‬
‫س ُ‬ ‫ت وأبنائِ ِه ْم وك ِّل َم ْن یرب ُ‬
‫طكَ ِب ِه نَ َ‬ ‫ت واألخوا ِل والخاال ِ‬ ‫األعمام والعما ِ‬
‫ِ‬ ‫ِمنَ‬
‫الفطر فلی ُْخ ِرجْ َها بعدَ ال َّ‬
‫صالةِ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫نسي إخرا َج زكاةِ‬
‫َ‬ ‫ذلكَ ‪ ،‬و َم ْن‬

‫علَیْه‪ ،‬قَا َل‬

‫سالَ ِم َ‬ ‫علَى َم ْن أ ُ ِم ْرت ُ ْم بِال َّ‬
‫صالَةِ َوال َّ‬ ‫س ِلّ ُموا َ‬
‫صلُّوا َو َ‬
‫َهذَا َو َ‬
‫س ِلیما‪ )10(‬ویَقُو ُل الرسو ُل‪َ «:‬م ْن‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫ت َ َعالَى‪:‬إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬

‫(‪ )10‬األحزاب ‪. 56 :‬‬

‫‪57‬‬
 ‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪،‬‬
‫علَى آ ِل ِه َو َ‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬
‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا»(‪ )11‬اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫يٍ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ ِمنَ الخ ِ‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬
‫ار َ‬
‫َو ْ‬
‫سألَكَ منهُ سیدُنَا ُمحمدٌ‪،‬‬ ‫عل ْمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪ ،‬الله َّم إنَّا نَسألُكَ ِم َّما َ‬ ‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ بِكَ ِمن ال َّ‬
‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪.‬‬ ‫ت َو ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َما ِ‬
‫ت األَحْ یَ ِ‬ ‫َعوذَ ِم ْنهُ سیدُنَا ُمحمدٌ‪ .‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَا ِ‬
‫ونَعُوذُ بِكَ ِم َّما ت َّ‬

‫قوموا مغفورا لكم(‪. )12‬‬

‫یەکەم جەژنی مزگەوتی نوور لە بێرمینگهام ‪2009/09/20‬‬

‫(‪ )11‬مسلم ‪.384 :‬‬

‫‪58‬‬
 ‫گرنگی زانست و زانیاری لە ئیسالمدا‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء ِفي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى ] َیا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن‬ ‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخ َلقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َو َب َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َو ِن َ‬
‫َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫برایانی بهڕێزو خۆشهویست السالم علیکم‪...‬‬

‫ووتاری ئهمڕۆمان لهژێر ناونیشانی گرنگی زانست و زانیاری له ئاینی پیرۆزی ئیسالمدا‪ ،‬وا سوپاس بۆ خوا‬
‫ڕهمهزانمان بهڕێ کرد که ئهرکێکی گرنگی ئاینی بوو‪ ،‬ئهرکێکی زۆر گرنگی تریش هاته پێشهوه ئهویش کردنهوهی‬
‫زانکۆو کۆلێژو قوتابخانهکانهو پێویسته لهسهرمان به گوڕو تینێکی زۆر باش و بڕوا به خۆ بوونێکی گهورهوه بهرهو‬
‫پێش بچین لهگهڵیداو ههوڵی زانست و زانیاری دروست بدهین‪ ،‬برایانی بهڕێزو ئیماندار زۆر جار خهڵکی وه زۆرجار‬
‫زۆر کهسێك له ئێمه گلهی و گازندهی خۆی له وواڵتانی ئیسالمی و له مسوڵمانان دهگرێ بهوهی له ڕووی خوێندن و‬
‫زانست و زانیاریهوه دواکهوتووین و بهگوێرهی پێویست گرنگی بهو بوارانه نهدراوه‪ ،‬زۆرجار ئیسالم بهوه تاوانبار‬
‫دهکریت که خهڵکهکهی تهمهڵن و له ڕووی زانست و تهلنهلۆژیاوه دواکهوتوون‪ ،‬بهاڵم ئایا هیچ کهس له ئێوه ئهو‬
‫پرسیارهی له خۆ کردووه با له خۆمهوه دهست پێ بکهم و گوێ بهکهس نهدهم؟ گهر بێت و ئێمه ههر ڕهخنهوه‬
‫ڕهخنهکاری بهرز بکهینهوه ئهی کێ ههستێت بهکردنی کارهکه به ڕاستی‪ ،‬یانی گهربێت و ههموو مسوڵمانان ئهوه‬
‫کاریان بێت دهبێت گلهیهکه ڕوو له کێ بکات؟ دهبێت ههریهکهو پرسیار لهخۆی بکات پێش ههموو کهسێك بهخۆی بڵێ‬
‫بۆ له ڕووی زانست و زانیاریهوه دواکهوتووم؟ گهر سهرنجی ئاینی پیرۆزی ئیسالم بدهین دهبینین دژایهتی نابینین له‬
‫‪59‬‬
 ‫ڕووی پێشکهوتن و بهرهوپێشچوونی زانستهوه‪ ،‬بهڵکو نهك دژایهتی نابینین بهڵکو ئاینی پیرۆزی ئیسالم زۆر هانمان‬
‫دهدات که بهدوای زانست و زانیاریدا بگهڕێین و بهدوایدا بچین ئهوهته دهبینن یهکهم ئایهت که هاته خوارهوه خوای‬
‫گهوره به "اقرأ" دهستی پێ کرد‪ ،‬بخوێنه‪ ،‬یانی پێش ئهوهی خوای پهروهردگار نوێژو ڕۆژوو‪،‬زهکات‪ ،‬حهج‪ ،‬که چوار‬
‫بنهمای سهرهکی ئهم ئیسالمهن پێش فهرز کردنی ئهوانه فرمانی پێ کردین بخوێنین‪ ،‬خوێندنیش ههر به مانای ئهوه‬
‫نایهت که فێر نوسین و خوێندنهوه ببین‪ ،‬بهڵکو خوێندن زۆر گشتگیرهو ههموو زانسته ئاینی و دونیایهکان له خوێندنهوه‬
‫سهرچاوه دهگرێت‪ .‬کهچی سهیر دهکهین له کوردستانی خۆماندا له سهدا زیاتر له چلی نه خوێندهواره! دهبینین لێره ئهو‬
‫جاریه زۆره کوردیه ههیه ناخوێنن دوور دهکهونهوه له خوێندن‪ ،‬وا دهزانێ ئازای دهکات ڕۆژێ نهچێت بۆ کۆلێژ‪ ،‬دواتر‬
‫بهخۆیدا ههڵدهدات و دهڵێ لهگهڵ مامۆستاکهدا ڕێکهوتووم بهخوا ئهگهر مانگێکیش نهڕۆم قسهناکات‪ ،‬برایانی مسوڵمان‬
‫خوای گهوره فهزڵ و بهرهکهتی خۆی ڕشتووه بهسهرماندا که له وواڵتێکداین وواڵتی زانست و زانیاری و پێشکهوتنه‪،‬‬
‫ئهوهی دهتهوێت بهئاسانی لهبهردهستدایه‪ ،‬تهنها ههوڵێکی دهوێت‪ ،‬دهبا ئێمهش واز لهو تهمهڵیهو خۆشویستنی پارهو پوله‬
‫واز لێ بهێنن و بهدوای خوێندندا بڕۆین‪ ،‬وهك ئهرکێکی ئاینی تێی بڕوانین و وهك پهرستش سهیری بکهین‪ ،‬ئهوکات‬
‫ماندوو نابین‪ ،‬کاتێك ئێمه شهوانی قهدر تا ڕۆژ دهبووهوه نهدهخهوتین خۆ ناڕهحهت بوو‪ ،‬بهاڵم که بیرمان له خێری‬
‫ههزار مانگ دهکردهوه ئهوسا خۆمان به خۆمان دهوت شهوێك چییه وهیان ده شهو چی یه‪ ،‬دهبینی ئهو بڕوایه له ناخماندا‬
‫دهچهسپی و بهالمانهوه ئاسان بوو نهخهوتن‪ ،‬له کاتێکدا نهفسمان داوای خهوتنی دهکرد‪ ،‬حهزی له جێگهی نهرم و گهرمی‬
‫دهکرد‪ ،‬دهبا بهو شێوهش سهیری زانست و زانیاری و خوێندن بکهین‪ ،‬ئهو حهزه دهرونیهی که داوای تهمهڵی و‬
‫دهمهتهقهو سهیری تهلهفزیۆن و کات کوشتن له چایخانهو چیشتخانهکان دهکات‪ ،‬ئهوسا ئهو حهزه دهمرێنن و به زانست و‬
‫زانیاری پڕی دهکهینهوه‪ ،‬توخوا عهیب نی یه ئهو ڕهوهنده کورده زۆرهی ئێمه لهم وواڵتهدا ههیه کۆمهڵێك دکتۆرمان تێدا‬
‫نهبێت له جی پیهکاندا‪ ،‬کۆمهڵێك پارێزهرو موههندیسمان نهبێت‪ ،‬کۆمهڵێك مامۆستای ئاینی و موفتیمان نهبێت‪ ،‬ههر گلهی‬
‫له مسوڵمانانی تر بکهین و بڵێن پاکستانی واو سۆماڵی واو فاڵنهکهسی مسوڵمان واو وا کهچی خۆشمان هیچ نهبین؟ ههر‬
‫یهکهو با له خۆیهوه دهست پێ بکات و ئیسالم له خۆیدا ببینێ بزانێ ئهو چی کردووه بۆ ئیسالم‪ ،‬چهند ههوڵی داوه بهو‬
‫ههواڵنهی که له ئیسالمدا نهخشێنراون‪ ،‬بۆ ههر دهبێت کوردی خۆمان ههر بهدوای کاری زۆر سادهدا بگهڕێ‪ ،‬تاکهی‬
‫پاککردنهوهو بهردهستی بکهین‪ ،‬بۆ کۆمهڵێکمان تێدا نهبێت ببن به پێشهنگ و ئهوانی تر چاوی لێ بکهن‪ ،‬چی دهقێکی‬
‫قورئان یان فهرمووده ههیه ڕێگرمان بێت لهوهی ئێمه خاوهن زانست و زانیاری و توانایهکی باش بین‪ ،‬ئهوهتا خوای‬
‫گهوره به پێغهمبهر دهفهرموێ بڵێ نزا بکه و بشڵێ‪ :‬پهروهردگارا‪ ،‬بهردهوام زانست و زانیاری زۆرترو زیاترم پێ‬
‫ببهخشه‪].‬قُل َّر ِ‬
‫ب ِز ْدنِي ِع ْل ًم ََو[‬

‫کهسێك که نێردراوهی خوای گهوره بێت و خوای گهوره ئهو دوعا بخاته سهر زوبانی دهبێت ئێمه بڵێین چی؟ وه‬
‫َّللاُ بِ ِه َط ِريقًا ِم ْن‬ ‫سلَكَ َط ِريقًا يَ ْطلُ ُ‬
‫ب فِي ِه ِع ْل ًما َ‬
‫سلَكَ َّ‬ ‫پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت له فهرموودهیهکدا دهفهرموێ‪َ ( :‬م ْن َ‬
‫ق ا ْل َجنَّ ِة َو ِإ) أبو داود ‪3157 :‬‬ ‫ُ‬
‫ط ُر ِ‬

‫‪60‬‬
 ‫خوای گهوره له قورئانی پیرۆزدا هانمان دهداو بیرمان دهجوڵێنی وهك دهفهرموێ‬
‫علَى ك ُِل ش َْيءٍ قَدِیر‬ ‫شأَةَ ْاآل ِخ َرةَ ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ َ‬ ‫ئ النَّ ْ‬ ‫ْف بَ َدأ َ ا ْل َخ ْلقَ ث ُ َّم َّ‬
‫َّللاُ یُ ْن ِ‬
‫ش ُ‬ ‫ظ ُروا َكی َ‬ ‫یروا فِي ْاۡل َ ْر ِ‬
‫ض فَا ْن ُ‬ ‫س ُ‬‫قُ ْل ِ‬
‫(ئهی پێغهمبهر(ص) پێیان بڵێ‪ :‬با بگهرێن به زهویدا‪ ،‬تهماشا بكهن و سهرنج بدهن چۆن ئهو زاته دروستكراوانی‬
‫بهدیهێناوه‪ ،‬لهوهودواش ههر خوا سهر لهنوێ بهرپایان دهكاتهوه ( به شێوهو شێوازێكی تر ئاسمانهكان و زهوی و ئێمهش‬
‫دههێنێتهوه كایه) بهڕاستی خوا دهسهاڵتی بهسهر ههموو شتێكدا ههیه‪.‬‬
‫الترمذي ‪2685 :‬‬
‫ور ِه ْم ش َْىء مسلم ‪1017 :‬‬ ‫سنَةً فَلَهُ أَجْ ُر َها َوأَجْ ُر َم ْن ع َِم َل بِ َها بَ ْع َدهُ ِم ْن َ‬
‫غي ِْر أ َ ْن يَ ْنقُ َ‬
‫ص‪ِ ،‬م ْن أ ُ ُج ِ‬ ‫سنَّةً َح َ‬
‫سالَ ِم ُ‬ ‫َم ْن َ‬
‫سنَّ فِى ِ‬
‫اإل ْ‬

‫خوای گهوره دهفهرموێ به پێغهمبهردرودی خوای لێ بێت بڵێت ئایا کهسێك که دهزانێ لهگهڵ کهسێك که نازانی‬
‫یهکسانن‬

‫ست َ ِوي الَّ ِذينَ يَ ْعلَ ُمونَ َوالَّ ِذينَ ال يَ ْعلَ ُمونَ إِنَّ َما يَتَذَك َُّر أُولُو األ ْلبَا ِ‬
‫ب‬ ‫قُ ْل َه ْل يَ ْ‬

‫بێگومان یهکسان نین ههر له دونیاشدا یهکسان نین‪ ،‬چ جای قیامهت و ئهو ههموو خێرهی که بههۆی خوێندن و زانست و‬
‫زانیاریهوه دهست دهکهون‪ .‬ههر له دونیاشدا لهو پاداشته کهمهی که مرۆڤ وهری دهگرێت یهکسانن بێگومان نهخێر‪،‬‬
‫کهسێك که قاپ دهشوات له چیشتخانهو کهسێك که مامۆستایه وهك یهك پاره وهردهگرن بێگومان نهخێر‪ ،‬بۆ خۆ قاپ‬
‫شتنهکه گرانتره بهاڵم بههۆی زانیاریهکهوهیه نهوهك گرانی جهستهیی‪،‬‬

‫ئیمای غهزالی ڕهحمهتی خوای لێ بێت دهفهرموێ ‪ " :‬إن الخاصیة التي یتمیز بها اإلنسان عن البهائم هي العلم فاإلنسان‬
‫إنسان بما هو شریف ألجله ولیس ذلك بقوة شخصه ‪ ،‬فإن الجمل أقوى منه وال بعظمته فإن الفیل أعظم منه وال بشجاعته‬
‫فإن السبع أشجع منه وال بأكله فإن الثور أوسع یطنا منه وال بجماعه فإن أخس العصافیر أقوى على السفاد منه بل لم یخلق‬
‫إال للعلم‪.‬‬

‫یقول الرسول صلى هللا وعلیه وسلم " المؤمن القوي خیر وأحب إلى هللا من المؤمن الضعیف"‬

‫لهم فهرموودهدا مهبهست له قهوی ههر جهسته نی یه بهڵکو ههموو بوارهکانهو وه زانست و زانیاریش دهگرێتهوه‪.‬‬

‫وقال علیه الصالة والسالم ‪ ( :‬من یرد هللا بە خیرا یفقهە في الدین ) متفق علیه أخرجه البخاري‪69/‬‬

‫خوای گهوره بیهوێت کهسێك توشی خێر بکات و خهیری لێی بوێت فێر دینی دهکات‪ ،‬فێری عیلمی دهکات‪ ،‬ئهی تۆی‬
‫مسوڵمان ئایا تۆ دهزانی کهسێك نیت لهو کهسانه که خوای گهوره خێری لێت بوێت دهبۆ ههوڵی فێر بوون نادهیت‪ ،‬بۆ‬

‫‪61‬‬
‫ئهمڕۆو بهیانی دهکهیت‪ ،‬ههر کهسێك له ئێمه چهند ساڵه لهم وواڵتهدا دهژین لهناو زانست و زانیارو مهنبهعی پێشکهوتندا‬
‫چیمان کردووه؟ به حهقیقی ئهو پرسیارهمان لهخۆمان کردووه؟‬

‫( إذا مات اإلنسان انقطع عملە إال من ثالثة إال من صدقة جاریة ‪ ,‬أو علم ینتفع بە ‪ ,‬أو ولد صالح یدعو له ) رواه‬
‫مسلم‪. 1631/‬‬

‫گهر کهسێك مرد ههموو کردهوهکانی دهبڕێتهوه جێگه له سێ کردهوه نهبێت یهکێکیان عیلمه‪ ،‬دهبینی ئیسالم چهند برهوی‬
‫به عیلم داوه ههتا دوای مردنیشت سودی لێ وهردهگری‪ ،‬چ پهیرهو پرۆگرامێکی دونیای بهو شێوهیه‪ ،‬ههمووی ههر بۆ‬
‫دونیایهو ههر دهڵێت له دونیادا مانگانه وهیان حهفتانهکهت زیاتر دهبێت گهر بڕوانامهت ههبێت کهر عیلم و زانستت پێ‬
‫بێت بهاڵم ئیسالم دهڵی دوای مردنیشت ههر پارهی لهسهر وهردهگری و ئهکاونتهکهت ههر پارهی دێتهسهر‪ ،‬بههۆی ئهو‬
‫عیلمهی که فێری خهڵکت کردووهو ئهویش فێری خهڵکی دهکات‪ ،‬یانی تا بڕوات تۆ ئهکاونتهکهت ههر پاره دێته سهری‪.‬‬

‫( من دعا إلى هدى كان لە من اۡلجر مثل أجور من تبعە ال ینقص ذلك من أجورهم شیئا ‪ ,‬ومن دعا إلى ضاللة كان علیە‬
‫من اإلثم مثل آثام من تبعە ال ینقص ذلك من آثامهم شیئا ) رواه مسلم‪. 2674/‬‬

‫دهبێت ئهوهمان له پێش چاو بێت ئهگهر بمانهوێت ههستینهوهو پێش بکهویت دهبێت به عیلم و زانیاری بێت‪ ،‬ههموو‬
‫کارهکانمان پهیوهسته به عیلمهوهو دهبێت گرنگی تهواوی پێ بدهین‪ ،‬وه له ههمووی گرنگتر دهبێت لهبیرمان نهچێت‬
‫ئهویش له خواترسانهو گهڕانهوهیه بۆالی ئهو چونکه سهرهتاو کۆتای ههموو عیلمهکان ههر له ئهوهوهیهو وه بۆالی‬
‫ئهویش دهگهڕێتهوه‪.‬‬

‫داواکارم له خوای گهوره زانست و زانیاری ڕاست و دروستمان فێربکات‪.‬‬

‫بمانگێڕێت لهو کهسانهی که سونهتی حهسهنه دادههێنن‪.‬‬

‫لهدوای مردنیشمان زانستهکهمان سودمان پێ بگهیهنێت‪.‬‬

‫لهژێر دهستی ئێمهدا ئاینی پیرۆزی ئیسالم ههڵسێنێتهوهو بهرهوپێش بچێت‪.‬‬

‫زاڵمان کات بهسهر شهیتانداو بهرگی تهمهڵی لهبهرمان داکهنین‪.‬‬

‫بهبهرگی زانست و زانیاری دهرهوهو ناوهوهی خۆمان داپۆشین‪.‬‬

‫‪62‬‬
 ‫به فێربوونی زانست و زانیاری له خۆیمان زیاتر نزیك بکاتهوه‪.‬‬

‫زانست و زانیاری نهبێته مایهی لهخۆ بایبونمان‪.‬‬

‫ئێوهش به پهنهای ههندێکی تر دوعا بۆ خۆتان بکهن‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْط َبةُ الثَّانیةُ‬

‫والعلماء‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ إِلهَ إِالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَهُ‪ ،‬القائ ُل سبحانَهُ‪ (:‬یرفع هللا الذین آمنوا‬
‫ِ‬ ‫الحمدُ هللِ الَّذِي رفَ َع قد َْر ِ‬
‫العلم‬
‫سولُهُ وصفیُّهُ ِم ْن خل ِق ِه وحبیبُهُ‬ ‫منكم و الذین أتوا العلم درجات و هللا بما تعملون خبیر) وأ َ ْش َهدُ أ َ َّن سیدَنَا ُم َح َّمدًا َ‬
‫ع ْبدُ هللاِ َو َر ُ‬
‫وسلّ ْم ِ‬
‫وبار ْك‬ ‫َّللاُ لَهُ َط ِريقًا إِلَى ا ْل َجنَّ ِة»اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل ِ‬ ‫س فِي ِه ِع ْل ًما َ‬
‫س َّه َل َّ‬ ‫سلَكَ َط ِريقًا يَ ْلت َ ِم ُ‬
‫القائ ُل صلى هللا علیه وسلم‪َ «:‬م ْن َ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫بإحسان إلَى ِ‬
‫یوم الد ِ‬ ‫ٍ‬ ‫علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه وصح ِب ِه أجمعینَ ‪ ،‬و َم ْن ت َ ِب َع ُه ْم‬

‫ع ِليم )‪.‬‬
‫َّللاُ بِك ُِل ش َْيءٍ َ‬
‫َّللاُ َو َّ‬ ‫بتقوى هللاِ ج َّل وعالَ امتثاالً لقَو ِل ِه تعالَى‪َ (:‬واتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َويُعَ ِل ُم ُك ُم َّ‬ ‫أ َّما بع ُد‪ :‬فأوصی ُك ْم ونفسِي َ‬

‫وقیام الحضارةِ اإلنسانیَّ ِة فِي‬

‫ِ‬ ‫بناء اإلنسا ِن‪,‬‬
‫األثر فِي ِ‬
‫ِ‬ ‫عظیم‬
‫ِ‬ ‫بالعلم اهتماما ً بالغا ً ِل َما لهُ ِم ْن‬
‫ِ‬ ‫الحنیف‬
‫ُ‬ ‫عبا َد هللاِ‪ :‬لق ْد اهت َّم دینُنَا‬
‫ب ِز ْدنِي‬‫العلم فقا َل سبحانَهُ ( َوقُ ْل َر ِ‬
‫ِ‬ ‫من شيءٍ إالَّ ِمنَ‬
‫یأمر هللاُ نبیَّهُ مح َّمدا ً باالزدیا ِد ْ‬
‫صورهَا‪ ,‬ولهذَا َل ْم ِ‬
‫ِ‬ ‫أ ْس َمى معانِی َها‪ ,‬وأ َ ْب َهى‬
‫وحبیب‬
‫ُ‬ ‫ق‬ ‫العل ِم س ِیّدُ ْ‬
‫الخل ِ‬ ‫ب ْ‬ ‫شر كلُّهُ‪ ,‬فالعل ُم ید ُ‬
‫عو إلَى ك ِّل فضیلةٍ‪ ,‬وق ْد حثَّنَا علَى َ‬
‫طلَ ِ‬ ‫وإن الجه َل ٌّ‬‫خیر كلُّهُ‪َّ ,‬‬
‫العلم ٌ‬
‫َ‬ ‫ِع ْل ًما) ذلكَ َّ‬
‫ألن‬
‫ِّ‬
‫الحق مح َّمدٌ صلى هللا علیه وسلم‪.‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫س ِلیما) و َیقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬

‫س ِل ُموا ت َ ْ‬ ‫صلُّوا َ‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َ َعالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬ ‫س ِلّ ْم َو َب ِ‬ ‫ع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِه ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫ف‬‫وألّ ْ‬
‫يٍ‪ ،‬الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي َب ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫َو َ‬
‫وآج ِل ِه َما‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫بیْنَ قلو ِبنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسأ ُلكَ ِمنَ الخ ِ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن‬‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪ ،‬ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬ ‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ ِبكَ ِمن ال َّ‬
‫َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُم ْؤ ِم ِنینَ َوا ْل ُم ْؤ ِم َناتِ‪َ ،‬وا ْل ُم ْ‬
‫س ِل ِمینَ‬ ‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬ ‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ ِبك ِمنَ النَّار و َما َق َّر َ‬ ‫َقو ٍل أ َ ْو َ‬
‫ع َلى ِعبَا ِدكَ بِ َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواۡل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِلك ُِل َم ْن َوقَ َ‬
‫ف لَكَ َو ْقفا یَعُو ُد نَ ْفعُەُ َ‬ ‫س ِل َماتِ‪ ،‬اۡلَحْ َی ِ‬
‫َوا ْل ُم ْ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬
‫الر ِ‬
‫َّ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر ِبا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬
‫‪63‬‬
 ‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪2009/09/25‬‬

‫‪64‬‬
 ‫تاقیکردنەوه بە نیعمەت‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى ]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن‬ ‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫عن ابن عباس رضی هللا عنها قال‪ :‬قال النبی صلی هللا علیه وسلم‪(( :‬نیعمتان مغبون فیهما کثیر من الناس‪ :‬الصحة‬
‫والفراغ))‪[1]13‬‬

‫واته کوڕی عهباس ڕهزای خوای لێ بێت دهگێڕێتهوه که پێشهوامان درودی خوای لێ بێت فهرموویهتی‪ :‬دوو نیعمهت‬
‫ههیه کهوا زۆرینهی خهڵك ستهم لێکراون تیایدا‪ ،‬ئهو دوو نیعمهتهش لهش ساغی و بهتاڵهیه‪ ،‬کات‪.‬‬

‫دڵنیاین لهوهی که خوای گهوره مرۆڤی ته نها بۆ تاقیکردنهوه و ناڕهحهتی دروست کردووه‪ ،‬وهکو دهفهرمووێ ((الذی‬
‫خلق الموت والحیاة لیبلوکم ایکم احسن عمال وهو العزیز الغفور))‪ 14‬ته ههرئهو خۆی مردن و ژیانی بهدیهێناوه‪ ،‬تا‬
‫تاقیتان بکاتهوه‪ ،‬کێتان کردهوهی چاکترو پهسهند تره‪ ،‬ههر ئهویش زاتێکی بااڵ دهسته بهسهر بێ باوهڕاندا‪ ،‬وه لێخۆشبووه‬
‫له ئیمانداران‪.‬‬

‫‪65‬‬
 ‫وه ئادهمیزاد ههمووی له هۆڵی تاقیکردنهوهدایه ههموو دنیا دهگرێتهوه‪ ،‬وهسهر پهرشتیارمان بهسهرهوهیه ههموو شتێك‬
‫تۆمار دهکهن له گهورهو بچوك ((ما یلفظ من قول اال لدیە رقیب عتید))‪ 15‬واته کاتێك فریشته چاودێرهکهی ئادهمیزاد‬
‫کهلهالی ڕاست و چهپیهوه دانیشتوون‪( ،‬ههموو گوفتارو کردارێکی تۆمار دهکهن به دهزگای زۆر پێشکهوتوو)‪.‬‬
‫جهستهمان گهواهیمان لهسهر دهدهن‪ ،‬زهوی گهواهیمان لهسهر دهدهن‪ ،‬خهڵکی ههندێکی گهواهی له سهر ههندێکی تر‬
‫دهدات‪ ،‬وه خوای گهورهش لهسهرووی ههموویهوه شایهته بهسهرمانهوه‪.‬‬

‫ماوهی ئهم تاقیکردنهوهش لهکاتی گهوره بوونهوهیه یانی گهشتن به بلوغی تا کاتی مردن‪ ،‬کاتی تاقیکردنهوهی قوتابی‬
‫قوتابی دهزانێت چهندێك کاتی بهدهستهوه ماوه‪ ،‬بهاڵم مرۆڤهکان نازانن چهند لهتهمهنیان ماوه‪ .‬ئهگهر بێتو به قوتابی‬
‫بووترێت کاتێکی دیاری کراو نیه بۆ تاقیکردنهوهکهتان‪ ،‬بۆمان ههیه له ههرکاتێکدا بێت وهرهقهی وهاڵمهکانتان لێ‬
‫وهرگرین‪،‬ئهوکاته قوتابی ههوڵ دهدات بهههموو توانایهکیهوه زۆر زوو وهاڵمی پرسیارهکان به باشترین شێوه بداتهوه‪،‬‬
‫ههروهها مرۆڤیش دهبێت به ههلی بزانێت ههمووخولهکێك‪ ،‬بهڵکوههموو چرکهیهك بۆ بردنهوهی ئهم تاقیکردنهوه‪.‬‬

‫بهاڵم پێداویستی تاقیکردنهوهی قوتابی پێنوس و وهرهقهی تایبهتیه بۆ تاقیکردنهوهکه‪ ،‬وه ههروهها‪ ، ..‬بهاڵم پێداویستی‬
‫تاقیکردنهوهی مرۆڤهکان جهستهیهتی‪ ،‬کاتیهتی‪ ،‬سامانیهتی‪ ،‬زانیاریهتی‪ ،‬وه ههموو تواناو ههوڵیهتی ئهوهی که ههیهتی‪.‬‬

‫ئهم تاقیکردنهوه چه ند پرسیارێکی جۆراو جۆر له خۆ دهگرێت ئهمانهی الی خوارهوهن‪.‬‬

‫‪-1‬ئهو شتانهی که فهرمانمان پێ کراوه یان فه رز کراوه لهسهرمان‪،‬که دهبێت بیان کهین‪.‬‬

‫‪-2‬ئهو شتانهی که داوامان لێ کراوه تهرکی بکهین و وه ئهوشتانهی که قهدهغه کراون و ده بێ لێی دوور بین‪.‬‬

‫‪ -3‬ئهو نیعمهتانهی که پێمان بهخشراوه دهبێ سوپاسی لهسهر بکهین‪.‬‬

‫‪ -4‬بهاڵو موسیبهت دهبێ ئارام بین لهسهری‪.‬‬

‫ئهو فهرموودهیهی باسی نیعمهت دهکات ئهوهی که دهبێت سوپاس گوزاری لهسهر بکهیت تا مرۆڤهکان بێ هیوا‬
‫نهبن‪ .‬فهرمووده لهسهر نیعمهت زۆرن بهاڵم ئێمه کورتیان دهکهینهوه لهمانهی خوارهوهدا‪.‬‬

‫‪ -1‬به دڵنیاییه وه خوای گهوره نیعمه تی زۆر زۆره لهسهرمان‪ ،‬له ژمارهدا نایهن ئهوهنده زۆرن وهکو خۆی‬
‫دهفهرمووێ (( وان تعدوا نعمة هللا ال تحصوها))‪ 16‬واته خۆ ئهگهر بێن و بتانهوێت نازو نیعمهتهکانی خوا بژمێرن‪،‬‬

‫‪66‬‬
 ‫بۆتان ناژمێردرێت( له ئهندامهکانی دهرهوهو ناوهوهی خۆتان و ئهو رزق و ڕۆزیانهی کهدهیخۆن و ئهو پۆشاك و‬
‫رایهخ و ناوماڵهی بهکاری ده هێنن ‪....‬هتد‪ ،‬سهرهڕای ههزاران ههزار دروستکراوانی تری نادیار لهجیهانی ماددهو‬
‫ڕووهك و گیاندارو ‪...‬هتد)‪ ،‬سهرهڕای کهم سوپاسیتان لهو ههموو نازو نیعمهته بێ شوماره)‪.‬‬

‫وهکو نیعمهتی ئیمان‪ ،‬ژیری‪ ،‬بیستن‪ ،‬بینین تهندروستی‪ ،‬دایك و باوك‪ ،‬سامان‪،‬بهڵکو له ههموو سێڵێك له سێڵهکانی‬
‫لهشمان نیعمهتانێکی زۆری تیایه بهشێوهیهك که له ژمارهدا نایهن‪.‬‬

‫ههژارێك دێته الی زانایهك و سکااڵی ههژاریهکهی خۆی دهکات و بهزاناکه دهڵێ خوای گهوره هیچ نیعمهتێکی به‬
‫من نهداوه‪،‬وه یهکێك جوابی دهداتهوه پێی دهڵێ‪ :‬ئایا تۆچاوتم پێ دهفرۆشی به بهسهد ههزار؟ ووتی ‪ :‬نا‪ ،‬وه ههم پێی‬
‫ووت بیستنت دهفرۆشی بهسهد ههزار؟ دهستت دهفرۆشی بهسهد ههزار؟ قاچت دهفرۆشی بهسهد ههزار؟ وه ژیریت‬
‫دهفرۆشی بهسهد ههزار؟ ئهویش ههر له وهاڵمدا دهڵی نهخێر‪ ،‬وه ئهویش پێی ووت‪ :‬تۆ سکااڵ دهکهیت که ههژاریت‬
‫لهگهڵ ئهوهشدا خاوهنی سهدهها ههزاریت!!! وه کابرا بۆی دهرکهوت و زانی که نیعمهتی غهیری ماڵ گهوره ترێکه‬
‫له نیعمهتهکانی ماڵ‪ ،‬وه نیعمهتهکانی خوا له ژمارهدا نایهن‪.‬‬

‫‪-2‬بێگومان نیعمهت و ناڕهحهتی ههمووی تاقیکرندنهوهن‪ .‬ههتا ئهگهر بێت و بهالمهنهوه ڕێزو پاداشت بێت‪ ،‬بهاڵم له‬
‫سانُ إِذَا َما ا ْبت َ َالهُ َربُّەُ فَأَك َْر َمەُ َونَعَّ َمەُ فَیَقُو ُل َربِي‬ ‫ڕاستیدا تاقیکردنهوهیه‪ ،‬وهك خوای گهوره دهفهرمووێ‪( :‬فَأ َ َّما ْ ِ‬
‫اإل ْن َ‬
‫علَ ْی ِە ِر ْزقَەُ فَیَقُو ُل َربِي أ َ َهانَ ِن‪،‬ك ََّال)‪ 17‬واته جا کاتێك ئادهمیزاد لهالیهن‬ ‫‪،‬وأ َ َّما إِذَا َما ا ْبت َ َالهُ فَقَد ََر َ‬
‫أَك َْر َم ِن َ‬
‫پهروهردگاریهوه ڕێزی لێ دهنێت و نازو نیعمهتی بهسهردا دهڕێژێت‪ ،‬دهڵێت‪( :‬بهخوا وا دیاره) پهروهردگارم خۆشی‬
‫دهوێم رێزیم ههیه الی‪.‬‬

‫ض ٍة َو َم َع ِار َج‬‫سقُفا ِم ْن فَ َّ‬ ‫الرحْ َم ِن ِلبُیُو ِت ِه ْم ُ‬ ‫اس أ ُ َّمة َو ِ‬

‫احدَة لَ َج َع ْلنَا ِل َم ْن َی ْكفُ ُر ِب َّ‬ ‫ههروهها دهفهرمووێ‪َ ( :‬ولَ ْو َال أ َ ْن َیكُونَ النَّ ُ‬
‫‪،‬و ُز ْخ ُرفا َو ِإ ْن ُك ُّل ذَ ِلكَ لَ َّما َمت َا ُ‬
‫ع ا ْل َح َیا ِة ال ُّد ْن َیا َو ْاآل ِخ َرةُ ِع ْن َد َر ِبكَ‬ ‫علَ ْی َها َیت َّ ِكئ ُونَ َ‬ ‫‪،‬و ِلبُیُوتِ ِه ْم أَب َْوابا َو ُ‬
‫س ُررا َ‬ ‫علَ ْی َها َی ْظ َه ُرونَ َ‬
‫َ‬
‫ِل ْل ُمت َّ ِقینَ )‪ 18‬واته ئهگهر لهبهرئهوه نهبوایه خهڵکی ههمووی دهبوون به یهکپارچه (له بێ باوهڕی و تاوانکاریدا) ‪،‬‬
‫ئهوه ههر کهس باوهڕی بهخوای میهرهبان نهبوایه سهقفی خانووهکهیمان له زیو بۆ دروست دهکرد‪ ،‬ههروهها قادرمه‬
‫و ئاسانسوارمان بۆ دهکردن تا بهسهریدا سهربکهون و دهربکهون‪ ،..‬ههروهها بۆ ماڵهکانیان قاپی و دهروازهی زیو و‬
‫کورسی قهنهفهی ڕازاوهشمان پێدهبهخشین تا پاڵ بدهنهوهو شانی لهسهر دادهن‪ ،..‬به ههموو جۆره نهخش و‬
‫نیگارێکی جوان و ڕازاوه (دارو دیوارو سهقف و دهرگا و کهلوپهلی ناو ماڵهکانیانمان دهڕازاندهوه)‪ ،‬جا ئهوه ههر‬

‫‪67‬‬
 ‫ههمووی خۆشگوزهرانی ژیانی دنیا نهبێت هیچی تر نییه ‪ ،‬له کاتێکدا که ژیانی پڕ له خۆشی و بهختهوهری نهبڕاوه‬
‫الی پهروهردگارت بۆ خواناسان و دووره پهرێزان له تاوان‪.‬‬

‫خۆ ئهگهر نیعمهت ئیکرام بوایه ئهو کاته پێغهمبهر دهبوایه دهوڵهمهندترین کهس بوایه‪ ،‬زۆرترین ماڵی ههبوایه‪،‬‬
‫بێباوهڕ دهبوایه هیچ شتێکی نهبوایه لهم جیهانهدا بهتهواوی‪.‬‬

‫نمونهی ئهمه وهك ئهوه وایه مامۆستا بۆ ههر قوتابیهك پهرتوکێکی بداتێ‪ ،‬پهرتوکی ههندێکیان گهوره بێت‪ ،‬وه‬
‫پهرتوکی ههندێکیان مامناوهندی بێت و ههندێکیان بچوك بێت‪ ،‬خاوهنی پهرتوکی گهوره دڵخۆش دهبێت‪ ،‬خاوهنی‬
‫پهرتوکی بچکۆله به پێچهوانهوه‪ .‬دوای دابهش کردنی پهرتوكهکان مامۆستاکه بڵێ بۆ ههر قوتابیهك تاقی دهکرێتهوه‬
‫لهو پهرتوکهی پێی دراوه‪ ،‬بێگومان خاوهنی پهرتوکی بچوك دڵخۆش دهبێت‪ ،‬ههموو ئهوانی تر ئاوات دهخوازن که‬
‫کتێبهکهیان بچوك بوایه‪ ،‬چونکه تاقیکردنهوهکه ئاسان تر دهبێت‪ ،‬ههروهها ئهم جیهانهش وایه‪( ،‬ههموو کهس‬
‫پرسیاری لێدهکرێت لهوهی که بوویهتی جا ئهگهر کهمی ههبوو بێت بێگومان ئاسانتر دهبێت‪ ،‬لهوهی که زۆری‬
‫ههبووه‪ ،‬ههژاریش پێش دهوڵهمهند دهچێته بهههشت لهبهر ئهوه زۆر ماڵی نهبووه پرسیاری لێ بکهن‪ ،‬بهپێچهوانهی‬
‫دهوڵهمهندهوه)‪ .‬لێرهدا دهردهکهویت که نیعمهت ڕێزو تهقدیر نیه‪ ،‬بهڵکو ناڕهحهتی و تاقیکردنهوهیه‪ .‬جا لهبهر ئهمهیه‬
‫که سهروهت و ماڵ پێوهر نیه الی خوای گهوره‪ ،‬بهڵکو پێوهر باوهڕو کردهوهی چاكه وهك پهروهردگار دهفهرمووێ‪:‬‬
‫َّللاِ أَتْقَا ُك ْم)‪ 19‬واته بهڕاستی بهڕێزترینتان الی خوا ئهو کهسانهتانه که زۆرتر له خواترسهو‬
‫( ِإنَّ أَك َْر َم ُك ْم ِع ْن َد َّ‬
‫فهرمانبهرداری خوایه‬

‫‪ -3‬سهرکهوتن لهم تاقیکردنهوه‪ ،‬به سوپاس گوزاری دهبێت بهرانبهر نیعمهتهکان‪ .‬وه سوپاس گوزاری چهند‬
‫جۆرێكن‪:‬‬

‫أ‪-‬سوپاس گوزاری بهدڵ‪ :‬ئهم سوپاسگوزاریه جێگیر دهبێت به باوهڕێکی تهواو و ههستێکی دڵی که ههموو نیعمهتێك‬
‫لهالیهن خوای گهوهرهو تاك و تهنهاوه دێت وهك دهفهرمووێ‪َ ( :‬و َما ِب ُك ْم ِم ْن ِن ْع َم ٍة فَ ِمنَ َّ‬
‫َّللاِ)‪ 20‬واته ههرچی نازو‬
‫نیعمهتێکتان ههیه ههمووی بههرهو بهخششی خوایه‪.‬‬

‫ئهوه دهگهیهنێت که ههمووشت تهنها لهالیهن خواوهوهیه‪ ،‬وه له فهرموودهیهکی ابن عباسهوه هاتووه (( وعلم ان االمة‬
‫لو اجتمعت علی ان ینفعوك بشیء لم ینفعوك اال بشیء قد کتبە هللا لك‪ 21))...‬واته‪ :‬بزانه ئهگهر ههموو خهڵك‬
‫کۆببنهوه بۆ ئهوه سودێکت پێبگهیهنن ناتوانن مهگهر خوای گهوره نوسیبێتی بۆت‪.‬‬

‫‪68‬‬
 ‫مرۆڤ دوای ئهوه تهنها وهك کهرهستهیهك وایه بۆ قهدهری خوای گهوره‪ ،‬ئهوان خاوهنی ئهو چاکانه نین کهخۆیان‬
‫ههیانه‪ ،‬وه چۆن دهبنه خاوهنی چاکهی کهسانی تر‪.‬‬

‫ب‪-‬سوپاس گوزاری به زوبان‪ :‬ئهویش به زۆر و بهردهوام وتنی (الحمد هلل) وه باسی نیعمهتهکانی خوای گهوره‬
‫(واما بنعمة ربك فحدث) لهگهڵ وریایی له ڕیا‪ ،‬بهاڵم ئهگهر مهبهستی ئهوه بوو کهسانی تر چاوی لێبکهن لهسهر‬
‫چاکه ئاساییه‪ ،‬سوپاس گوزاری وهکو ووتهی چاکه‪ ،‬قورئان خوێندن‪ ،‬فهرمان دان بهچاكهو بهرگری کردن له خراپه‪،‬‬
‫فێرکردنی زانیاری و ئهو جۆره شتانه‪.‬‬

‫شكُو ُر)‪22‬‬ ‫شكْرا َوقَ ِلیل ِم ْن ِعبَاد َ‬

‫ِي ال َّ‬ ‫ج‪-‬سوپاس گوزاری به کردهوه‪ :‬خوای گهوره دهفهرمووێ‪( :‬ا ْع َملُوا آ َل د ُ‬
‫َاو َد ُ‬
‫واته پێمان وتن‪ :‬ئهی نهوهو شوێنکهوتوانی داود‪ ،‬ئێوه به کردارو گوفتار سوپاسگوزار بن (چاکه لهگهڵ خهڵکیدا‬
‫بکهن)‪ ،‬ههرچهنده کهمێك له بهندهکانم زۆر سوپاسگوزارن‪.‬‬

‫سوپاس گوزاری به کردهوه کۆمهڵیك جۆری ههیه جیاوانی ههیه لهگهڵ یهکتریدا‪ ،‬یهکێ خوای گهوره هیدایهتی داوه‬
‫دهبێت خهڵکی بۆ بانگ بکات بهههموو توانایهکیهوه‪ ،‬یهکێ خوای گهوره ژیریهکی باشی پێداوه لهگهڵ زانیاریهکدا‬
‫دهبێت خهڵکی پێ فێر بکات‪ ،‬وه بهکاری بهێنێت بۆ چارهسهری گرفتهکانی مسوڵمانان به گشتی و تایبهتی‪ ،‬یهکێ‬
‫خوای گهوره ڕزقی داوه به بهدهنێکی باش و ساغ و بههێز دهبێت ههوڵ بدات له پێناوی خوادا‪ ،‬یهکێ خوای گهوره‬
‫ڕزقی داوه به سهروهت دهبێت له پێناوی خوادا سهرفی بکات به نهێنی و ئاشکرا‪ ،‬سوپاس گوزاری کردهوه ئهوهیه‬
‫ههموو ئهو نیعمهتانه بهکاربهێنین له گوێڕایهڵی خوای گهورهدا نهك له سهرپێچیدا‪.‬‬

‫سوپاس گوزاری سێ جۆره وهك باسمان کرد زیاد دهکات له دونیادا وهك خوای گهوره دهفهرمووێ‪( :‬لَئِ ْن َ‬
‫شك َْرت ُ ْم‬
‫شدِید)‪ 23‬واته سوێند بهخوا ئهگهر سوپاسگوزارو شوکرانه بژێر بن‪ ،‬ڕزق و‬ ‫َۡل َ ِزی َدنَّ ُك ْم َو َل ِئ ْن َك َف ْرت ُ ْم ِإنَّ َ‬
‫عذَا ِبي َل َ‬
‫ڕۆزی و نازو نیعمهتتان بهسهردا دهڕژێنم و زیادی دهکهم‪ ،‬بهاڵم‪:‬ئهگهر ناشوكرو سوپاس ناپهرێز بن‪ ،‬بهڕاسی ئهو‬
‫کاته ئیتر تۆڵهو سزای من زۆر به ئازار دهبیت‪.‬‬

‫سوپاس گوزاری هۆکارێکه له هۆکارهکان بۆ ڕزگار بوون له دونیادا‪ ،‬بێگومان سهرکهوتنی ئهوانهی که لهگهڵ للوط‬
‫دا بوون سهالمی خوای لێ بێت‪ ،‬ڕزگار بوونیان له سزا‪ ،‬پاداشتێك بوو لهسهر سوپاس گوزاریان‪ ،‬وه گوێڕایهڵی‬

‫‪69‬‬
 ‫علَی ِْه ْم َح ِ‬
‫اصبا إِ َّال آ َل لُوطٍ نَ َّج ْینَا ُه ْم بِ َ‬
‫س َح ٍر‪،‬نعمة من عندنا كذلك نجزی‬ ‫خوای گهوره ‪،‬وهك دهفهرمووێ ‪( :‬إِنَّا أ َ ْر َ‬
‫س ْلنَا َ‬
‫من شکر )‪ 24‬واته بێگومان ئێمه ئهوانیشمان بهرد باران کرد (ههروهها ژێرهو ژوریش کران)‪ ،‬جگه له لوط و‬
‫خاوو خێزانی ئیمانداری که له بهرهبهیاندا ڕزگارمان کردن‪ ،‬ئهو ڕزگار کردنه نازو نیعمهتێکی تایبهتی بوو له الیهن‬
‫ئێمهوه‪ ،‬جا ههر ئاوا پاداشتی کهسێك دهدهینهوه که سوپاسگوزاری کردبێت‪.‬‬

‫سنَجْ ِزي الشَّا ِك ِرینَ )‪ 25‬واته له داهاتویهکی‬

‫ئهمه له دونیادایه‪ ،‬وه له دواڕۆژدا ههروهها پاداشتێکی گهورهیان ههیه ( َو َ‬
‫نزیکیشدا پاداشتی سوپاسگوزاران دهدهینهوه‪.‬‬

‫ئهم فهرموودهی که لهبهردهستماندایه پێشهوامان درودی خوای لێ بێت به بیرمان دههێنێتهوه به دوو نیعمهتی گرنگ‬
‫ئهویش ساغی و بهتاڵی‪،‬کات‪ ،‬وه گومان لهوهدا نیه که ساغی گهورهترین نیعمهته‪ ،‬بهاڵم چۆن بهتاڵی نیعمهته؟‬

‫بهتاڵی لهم فهرموودهدا بهو مانا نیه که زۆرینهی خهڵك لێی تێدهگهن‪ ،‬وه گلهی لێدهکهن و ههوڵی کوشتنی دهدهن وهکو‬
‫دهڵێن‪ ،‬وه الفراغ لێرهدا بهمانی کاته یانی ژیان‪ ،‬کات ژیانه‪ ،‬وه ژیان نیعمهتێکه له نیعمهتهکانی خوای گهوره‪ ،‬ئهمه‬
‫مهبهسته وهك پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت دهفهرمووێ‪ (( :‬ال تزول قدما عبد‪-‬أي یوم القیامة‪-‬حتی یسال عن‬
‫عمره فیما افناه‪ ،‬وعن علمە فیما فعل‪ ،‬وعن مالە من أین اکتسبە وفیما أنفقە‪ ،‬وعن جسمە فیما أباله ))‪ 26‬واته پێ‬
‫ناخهیته بهر پێت له ڕۆژی دوایدا تاوهکو پرسیارت لێ نهکهن که تهمهن لهچیدا بهسهر برد‪ ،‬له زانیاریهکهتدا چیت‬
‫پێکرد‪ ،‬لهو سهروهت و سامانهی که چۆن پهیدات کردووهو له چیدا بهکارت هێناوه‪ ،‬وه ههروهها له جهسهته‪.‬‬

‫پێشهوامان درودی خوای لێ بێت له فهرموودهی یهکهم لهسهر کات به بهتاڵی وه لهدووههمدا به تهمهن‪،‬وه‬
‫پێغهمبهرمان درودی خوای لێ بێت به بیرمان دههێنێتهوه به نیعمهتی لهش ساغی و کات‪ ،‬ههردووکیان زۆر گرنگن‬
‫دهکرێ مرۆڤهکان له گوێڕایهڵی خوای گهورهدا بهکاری بهێنن جا ئهوسا دهبێته مایهی سهرکهوتنیان لهو نیعمهته‪.‬‬

‫زۆربهی خهڵك تیاچووه لهم نیعمهتهدا‪ ،‬بێ ئاگایه لهم ڕاستیه‪ ،‬لهبهر ئهوه وا گومان دهبهن ئهم نیعمهتانه پاداشته‪ ،‬بهاڵم‬
‫ڕاستی مهسهلهکه تاقیکردنهوهیه له ڕاستی دا‪ .‬ئهگهر مرۆڤهکان نهزانن ئهم نیعمهتانه بۆ تاقیکردنهوهیه سوپاس‬
‫گوزار نابێت لهسهری‪ ،‬ڕهنج بهخهسار دهبێت له دواڕۆژدا پهشیمان دهبێتهوه لهکاتێکدا که پهشیمانی دادی نادات‪.‬‬

‫‪70‬‬
 ‫بهم شێوه بۆمان دهردهکهوێت زۆرینهی خهڵك ستهملێکراوه‪ ،‬خهڵهتێنراوه‪ ،‬توشی زهرهر بووه ئهگهر ههستیشی پێ‬
‫نهکات و نهزانێت له دونیادا‪.‬‬

‫له فهرموودهکهدا ئاماژهیه بۆ ئهوه که زۆرینهی خهڵك فێڵ لێکراوه‪ ،‬بهردهوام دهبن لهسهر خراپه‪ ،‬لهسهر مسوڵمان‬
‫پێویسته که بهزۆری نهخهڵهتێت‪ ،‬چونکه زۆرینهی خهڵك پێوهر نیه بۆ بیروباوهڕو ڕێگای ڕاستی‪ ،‬بهڵکو پێوهر‬
‫ئیسالمه‪ ،‬وهك خوای گهوره دهفهرمووێ‪( :‬قل ال یستوي الخبیث والطیب ولو أعجبك کثرة الخبیث )‪ 27‬واته (ئهی‬
‫پێغهمبهر صلی هللا علیه وسلم) پێیان بڵێ‪ :‬پیس و پاك یهکسان نین‪ ،‬ههرچهنده زۆریهتی ئهو پیسه سهرنجی راکێشا‬
‫بیت‪.‬‬

‫ههروهها (وما أکثر الناس ولو حرصت بمؤمنین)‪ 28‬واته (دڵنیاش به) که زۆربهی خهڵکی باوهڕدارنین‪ ،‬ههرچهنده تۆ‬
‫زۆر بهپهرۆش بیت و ههوڵ بدهیت و تێ بکۆشیت‪.‬‬

‫ههروهها دهفهرمووێ‪( :‬وان تطع أکثر من في االرض یضلوك عن سبیل هللا)‪ 29‬واته خۆ ئهگهر فهرمانبهردارو ملکهچی‬
‫زۆربهی خهڵکی سهرزهوی بیت ئهوه له ڕێبازی ئهوه له ڕێبازی خوا وێڵت دهکهن‪.‬‬

‫ببه پشیوانی خواو لهسهر ڕاستی به‪ ،‬لهگهڵ خهڵك مهبه‪ ،‬ئهگهر لهسهر ڕاستی نهبن وهك لهم فهرموودهدا دهفهرمووێ‪( :‬‬
‫ال تکونوا امعة تقولون ان احسن الناس احسنا وان ظلموا ظلمنا‪ ،‬ولکن وطنوا انفسکم ان احسن الناس ان تحسنوا وان‬
‫اساءوا فال تظلموا)‪ 30‬نابێت شوێن خهڵکی بکهوین به کوێرانهو ههرچیان کرد بهڕاستی بزانین‪ ،‬ئهگهر کارهکهیان باش‬
‫بوو دهکرێت شوێنیان بکهوین وهگهر نا نهك ههر شوێنیان نهکهوین بهڵکو دهبێت دهستیشیان بگرین که نهیکهن‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫أن سیدَنَا محمدًا عبدُهُ ورسولُهُ‪ ,‬اللَّ ُه َّم ص ِّل ِ‬
‫أن الَ إلهَ إالَّ هللاُ وحدَهُ الَ شریكَ لهُ‪ ,‬وأشهدُ َّ‬ ‫الحمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ,‬وأشهدُ ْ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫بإحسان إ َلى ِ‬
‫یوم الد ِ‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وع َلى آ ِل ِه وصح ِب ِه أجمعینَ ‪ ،‬و َم ْن ت ِب َع ُه ْم‬
‫ِ‬

‫‪71‬‬
 ‫بتقوى هللاِ ج َّل وعالَ امتثاالً لقَو ِل ِه تعالَى ‪ (:‬الذی خلق الموت والحیاة لیبلوکم ایکم احسن عمال‬
‫أ َّما بع ُد‪ :‬فأوصی ُك ْم ونفسِي َ‬
‫وهو العزیز الغفور)‪.‬‬

‫عبا َد هللاِ‪ :‬إن هللا تعالى َّ‬

‫من على اإلنسان بصحة األبدان في قوله سبحانه ''وإذا مرضت فهو یشفین''‪ ،‬وأن النبي ''صلى هللا‬
‫علیه وسلم'' بیّن أن العنایة بالصحة من أهداف اإلیمان فقال ''صلى هللا علیه وسلم'' ''إن لجسدك علیك حقا‪ ،‬وإن لعینك علیك‬
‫حقا''‪.‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫س ِلیما) و َیقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬

‫س ِل ُموا ت َ ْ‬ ‫صلُّوا َ‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ َیا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َ َعالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمال ِئ َكتَەُ یُ َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬ ‫ع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِه بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫ف‬‫وألّ ْ‬
‫يٍ‪ ،‬الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫َو َ‬
‫وآج ِل ِه َما‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫بیْنَ قلوبِنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ ِمنَ الخ ِ‬
‫ب إِلی َها ِم ْن‬‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪ ،‬ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬ ‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ بِكَ ِمن ال َّ‬
‫َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُم ْؤ ِمنِینَ َوا ْل ُم ْؤ ِمنَاتِ‪َ ،‬وا ْل ُم ْ‬
‫س ِل ِمینَ‬ ‫ب إِلیها ِم ْن قَو ٍل ْأو َ‬ ‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ بِك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬ ‫قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫ع َلى ِعبَا ِدكَ بِ َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواۡل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِلك ُِل َم ْن َوقَ َ‬
‫ف لَكَ َو ْقفا یَعُو ُد نَ ْفعُەُ َ‬ ‫س ِل َماتِ‪ ،‬اۡلَحْ َی ِ‬
‫َوا ْل ُم ْ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬
‫الر ِ‬
‫َّ‬

‫ظ ُك ْم َل َعلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َو ِإیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر ِبا ْل َع ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪ِ {:‬إنَّ َّ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬

‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪2009/10/02‬‬

‫‪(( ]1[31‬صحیح البخاری))‪ ،‬انضر (( فتح الباری)) (‪ ،)229 /11‬کتاب الرقاق‪ ،‬الباب االءول‪ ،‬رقم الحدیث (‪.)6412‬‬
‫‪ ]2[32‬سورة تبارك ‪2‬‬

‫‪72‬‬
 ‫‪ ]3[33‬سورة ق ‪18‬‬
‫تاقیکردنەوە بە ناڕەحەتی‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء ِفي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى ] َیا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن‬ ‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم‬ ‫سا َءلُونَ بِ ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫عن أبي هریرة أن رسول هللا صلی هللا علیة وسلم قال(یقول هللا تعالی‪ :‬مالعبدي المؤمین عندي جزاء اذا قبضت صفیە‬
‫‪33‬‬
‫من أهل الدنیا ثم احتسبە اال الجنة)‬

‫ئهم فهرمووده له فهرمووده قودسیهکانه‪ ،‬ڕاستێتی ئهوهیه که ئهم فهرمووده واتاو ماناکهشی لهالیهن خواوهوهیه‪ ،‬لهبهر‬
‫ئهوه دهفهرمووێ‪((:‬ما لعبدي)) ئهگهر واتاکهی لهالیهن پێغهبهرهوه بوایه درودی خوای لێ بێت دهیفهرموو‪ :‬ما للعبد‬
‫المؤمین‪ ،‬لهسهرهتای فهرموودهکهوه دهڵێ خوای گهوره دهفهرمووێ (یقول هللا تعالی) جا لهمهوه بۆمان دهردهکهوێت که‬
‫لهالیهن خواوهوهیه‪.‬‬

‫ههندێك کهس سهریان سوڕ دهمێنێ و دهڵێن‪ :‬ئهگهر وایه کهواته ئهمه قورئانه‪ ،‬بهاڵم وهاڵمهکهی ئهوهیه که قورئان‬
‫کهالمی خوایه‪ ،‬کتێبه ئاسمانیهکانی تریش که دابهزێنراوهته خوارهوه بۆ پێغهمبهرانی پێشوو سهالمی خوایان لێ بێت‪،‬‬
‫کهالمی خوان‪ ،‬وه قورئانیش نین‪ ،‬مهرج نیه ههرچی الی خواوه هات قورئان بێت‪ .‬وهههروهها فهرموودهی قودسی‪.‬‬

‫جیاوازی ههیه لهنێوان فهرموودهی قودسی و قورئان‪ ،‬وه جیاوازیهکان ئهمانهن‪:‬‬

‫أ‪-‬دهقی قورئان موعجیزهیه‪ ،‬بهاڵم دهقی فهرموودهی قودسی موعجیزه نیه‪.‬‬

‫‪73‬‬
 ‫ب‪-‬قورئان ههمووی بهشێوهیهکی زۆر تهواو بێ ههڵه گهشتووه پێمان (متواتر) بهاڵم فهرموودهی قودسی ههمووی‬
‫وانیه ههیه بهشێوهیهکی زۆر تهواو پێمان گهشتووه‪ ،‬ههیه بهپێچهوانهوه‪(،‬زانایانی فهرمووده ئهوانهیان دیاری‬
‫کردووه‪ ،‬چهندهها بهشی ههیه بۆ نمونه‪ ،‬فهرموودهی متواتر‪ ،‬احاد‪،‬حسن‪،‬ضعیف وهههروهها)‪.‬‬

‫ج‪-‬خوێندنهوهی قورئان عیبادهته‪،‬بهاڵم فهرموودهی قودسی وهك قورئان نیه‪ .‬ئهم فهرموودهیه پرسیارێکی ترمان‬
‫بهبیر دێنێتهوه‪ ،‬لهپرسیارهکانی تاقیکردنهوهی مرۆڤهکان لهم دونیایهدا‪ ،‬ئهویش تاقیکردنهوهیه به ناڕهحهتی‪ ،‬ئهم‬
‫ووتانه کۆمهڵێك شت ههڵدهگرێت وهك‪:‬‬

‫یهکهم‪ :‬تاقیکردنهوه به ناڕهحهتی له سونهتهکانی خوای گهورهیه له دونیادا‪ ،‬ههموو مرۆڤێك دهبێ تاقیبکرێتهوه‪،‬‬
‫ص ِمنَ ْاۡل َ ْم َوا ِل َو ْاۡل َ ْنفُ ِس َوالث َّ َم َرا ِ‬
‫ت َو َبش ِِر‬ ‫ف َوا ْل ُجوعِ َونَ ْق ٍ‬
‫خوای گهوره دهفهرمووێ‪َ ( :‬ولَنَ ْبلُ َونَّ ُك ْم ِبش َْيءٍ ِمنَ ا ْل َخ ْو ِ‬
‫صا ِب ِرینَ )‪ 33‬واته‪ :‬سوێند به خوا تاقیتان دهکهینهوه به کهمێك له ترس و بیم و برسێتی و کهم بوونی ماڵ و سامان و‬
‫ال َّ‬
‫مردنی کهس و کارو تیاچوونی بهرو بوومی کشتوكاڵ‪ ،‬جا مژده بده بهو کهسانهی خۆگرو ئارامگرن‪.‬ههروهها‬
‫سا ُء َوالض ََّّرا ُء َو ُز ْل ِزلُوا َحتَّى‬ ‫س ْبت ُ ْم أ َ ْن ت َ ْد ُخلُوا ا ْل َجنَّةَ َولَ َّما یَأْتِ ُك ْم َمث َ ُل الَّ ِذینَ َخلَ ْوا ِم ْن قَ ْب ِل ُك ْم َم َّ‬
‫ستْ ُه ُم ا ْلبَأ ْ َ‬ ‫دهفهرمووێ‪( :‬أ َ ْم َح ِ‬
‫َّللاِ أ َ َال ِإنَّ نَص َْر َّ‬
‫َّللاِ قَ ِریب)‪ 33‬واته ئایا التان وایه ههروا به ئاسانی دهچنه‬ ‫سو ُل َوالَّ ِذینَ آ َمنُوا َمعَەُ َمتَى نَص ُْر َّ‬ ‫یَقُو َل َّ‬
‫الر ُ‬
‫بهههشتهوه‪(،‬بێ تهنگانهو ناخۆشی)؟! مهگهر نمونهی ئیماندارانی پێشوتان بۆ باس نهکراوه‪ ،‬که توشی شهڕو‬
‫ناخۆشی و تهنگانه و گرانی و نهداری بوون و تهکانیان خواردوه و زۆریان بۆ هاتووه بهڕادهیهك‪ ،‬ههتا‬
‫پێغهمبهرهکهیان و ئهوانهی باوهڕیان هێناوه له گهڵیدا‪ ،‬دهیانوت‪ :‬کهی پهروهردگار سهرکهوتن دهبهخشێت؟! ئیتر‬
‫کهی خوا یارمهتی دهنێرێت؟! ئاگاداربن بهڕاستی یارمهتی پهروهردگار نزیکه‪.‬‬

‫دووهم‪ :‬ئهم ناڕهحهتیانه بۆ سهرزهنشت و تۆڵه سهندنهوه نیه‪ ،‬وهکو خوای گهوره دهفهرمووێ‪َ ( :‬وأ َ َّما ِإذَا َما ا ْبت َ َال ُه‬
‫علَ ْی ِە ِر ْزقَەُ فَ َیقُو ُل َربِي أ َ َهانَنِي*ك ََّال بَل َال تُك ِْر ُمونَ ا ْل َیتِی َم)‪ 33‬واته بهاڵم کاتێك تاقی دهکاتهوهو رزق و ڕۆزی‬
‫فَقَد ََر َ‬
‫کهمی پێدهبهخشێت و لێی دهگرێتهوه دهڵێت‪ :‬وا دیاره پهروهردگارم منی خۆش ناوێت و ڕقی لێمهو و ڕیسوای‬
‫کردووم* نهخێر ئهو شتانه هیچێ وانیه‪ ( ،‬نهبهخشین مانای ڕێزو قهدره‪ ،‬نهلێگرتنهوه مانای بی ڕێزو بێ قهدرییه‪،‬‬
‫بهڵکو ئێوه سهرهڕای ئهو بیرو بۆچوونه چهوتانهتان) ڕێزی ههتیو ناگن و نازی پێنادهن‪.‬‬

‫تاقیکردنهوه کۆمهڵێك حیکمهتی تێدایه‪ ،‬وه گرنگترینیان ئهمانهن‪:‬‬

‫أ‪-‬بۆ ئیقام و حوجهیه‪ ،‬لهبهر ئهوه خوای گهوره خهڵکی موحاسهبه دهکات به نیهت و وتهو‪ ،‬کردهوه‪ ،‬ئهویش دوای‬
‫ئهوه خوای گهوره شتهکانی بۆ ڕوون کردهوه لهوانهی که پێویسته بیکات و لهوانهی که سهرپشکه‪ ،‬خۆ ئهگهر خوای‬
‫گهوره خهڵك دروست بکات و به بێ ئهوهی تاقی بکاتهوه لهم دونیادا‪ ،‬دواتر بهکۆمهڵێك بڵێ بڕۆنه دۆزهخهوه ئهو‬
‫کاته دهڵێن خوایه گیان تۆ مهجالێکمان بده‪ ،‬چیمان پێ دهکهیت و دهڵێیت ئامادهین‪ .‬ئهگهر ئهم ههلهمان نهداتێ ئهوکاته‬
‫وا ههست دهکهین که خوای گهوره ستهمی لێکردووین‪ .‬خوای گهوره دهیهوێت ئهو مهجالهمان بداتێ بۆ ئهوهی‬
‫‪74‬‬
 ‫قسهمان نهبێت ئهو کاته ئائهمهیه مانای ئیقام و حوجه بهڵگهیهکه بهسهرمانهوه‪ .‬لهگهڵ ئهوهشدا هاوهڵ دانهرهکان‬
‫دابهش دهکرێت بهچهند بهشێکهوه له ڕۆژی دوایدا‪ ،‬پهنا دهگرین بهخوا لهوانهی که هاوهڵی بۆ دادهنێن‪ .‬وهك خوای‬
‫گهوره دهفهرمووێ‪...( :‬قَالُوا َو َّ‬
‫َّللاِ َربِنَا َما ُكنَّا ُمش ِْر ِكینَ )‪ 33‬واته وتیان‪ :‬سوێند بهخوای پهروهردگارمان ئێمه ههرگیز‬
‫موشریك و هاوهڵگهر نهبووین!!‬

‫وعن أنس بن مالك قال‪ :‬کنا عند رسول هلل صلی هللا علیە وسلم فضحك‪ ،‬فقال‪ :‬هل تدرون مم أضحك؟ قال قلنا‪ :‬هللا‬
‫ورسولە أعلم‪ ،‬قال من مخاطبة العبد ربە‪ ،‬یقول‪ :‬یارب ألم تجرني من الظلم؟ قال یقول‪ :‬بلی‪ ،‬قال فیقول‪ :‬فاءني ال‬
‫أجیز‪ 33‬علی نفسي اال شاهیدا مني‪ ،‬قال فیقول‪:‬کفی بنفسیك الیوم علیك شهیدا‪ ،‬وبالکرام الکاتبین شهودا‪ ،‬قال فیختم‬
‫علی فیە‪ ،‬فقال االرکانە‪ : 33‬انطقي‪ ،‬قال‪ :‬فینطق باعمالە‪ ،‬قال‪ :‬ثم یخلی بینە وبین الکالم‪ ،‬قال فیقول‪ :‬بعدا لکن‬
‫وسحقا‪ ،‬فعنکن کنت أناضل)‪ 33‬ئهنهسی کوڕی مالیك ڕهزای خوای لێ بێت دهڵێ لهگهڵ پێغهمبهرادا بووین درودی‬
‫خوای لێ بێت وه پێکهنی‪ ،‬وه فهرمووی‪ :‬ئایا دهزانن چی پێیکهناندم؟ ئهوانیش ووتیان خواو پێغهمبهر زاناترن‬
‫(ئهمهش وهك ئهدهبێکی هاوهاڵن ڕهزانی خوایان لێ بێت‪ ،‬لهگهڵ پێغهمبهردا درودی خواێ لێت بێت) وه فهرموودهکه‬
‫علَى أ َ ْف َوا ِه ِه ْم َوتُك َِل ُمنَا أ َ ْید ِ‬
‫ِیه ْم َوت َ ْ‬
‫ش َه ُد‬ ‫ههمان مانای ئهم ئایهتهی ههیه وهك خوای گهوره دهفهرمووێ‪( :‬ا ْلیَ ْو َم نَ ْختِ ُم َ‬
‫أ َ ْر ُجلُ ُه ْم بِ َما كَانُوا یَ ْك ِ‬
‫سبُونَ )‪ 33‬واته ئهمڕۆ مۆر دهنێین به دهمیانداو قسهیان بۆ ناکرێت‪ ،‬بهڵکو دهستیان قسهمان بۆ‬
‫دهکات‪ ،‬قاچیشیان شایهتی دهدات بهو کاروکردهوانه که ئهنجامیان دهدا( دهربارهی ئهو تاوانانهی که ئهنجامیان داوه‪،‬‬
‫کاتیك شریتی کاسێت و فیدیۆ وسی دی و دیسك قسهمان بۆ دهکهن باوهڕ بوون به قسهکردنی دهست و قاچ ‪...‬هتد‬
‫ئاسانه)‪.‬‬

‫*وقَالُوا ِل ُجلُو ِد ِه ْم‬

‫ار ُه ْم َو ُجلُو ُد ُه ْم ِب َما كَانُوا َی ْع َملُونَ َ‬
‫ص ُ‬‫س ْمعُ ُه ْم َوأ َ ْب َ‬ ‫ههروهها دهفهرمووێ‪َ ( :‬حتَّى ِإذَا َما َجا ُءو َها ش َِه َد َ‬
‫علَی ِْه ْم َ‬
‫َّللاُ الَّذِي أ َ ْن َطقَ ُك َّل ش َْيءٍ َو ُه َو َخ َل َق ُك ْم أ َ َّو َل َم َّر ٍة َو ِإ َل ْی ِە ت ُ ْر َجعُونَ )‪ 33‬واته ههتا کاتێك دهگهنه‬
‫ع َل ْی َنا َقالُوا أ َ ْن َط َق َنا َّ‬
‫ِل َم ش َِه ْدت ُ ْم َ‬
‫ئاستی ئاگرهکه گوێیان و چاوهکانیان و پێستهکانیان شایهتیان لهسهر دهدات که چ کارو کردهوهیهکی نادروست و خراپیان‬
‫ئهنجام دهدا‪ ،‬ئهوسا به غهمباریهوه به پێستی خۆیان دهڵێن‪ :‬بۆچی شایهتیتان لهسهرداین خۆ زهرهرتانه ؟ له وهاڵمدا دهڵێن‪،‬‬
‫ئهو خوایه ئێمهی هێناوهته گوفتار که دهتوانێت ههموو شتیك بهێنێته قسهو گفتوگۆ‪ ،‬ههر ئهو زاتهشه که یهکهم جار‬
‫بهدیهێناون و ههر بۆالی ئهویش دهبرێنهوه (بێگومان کارێکی ئاسانه بۆخوا چونکه ئادهمیزاد جۆرهها ئامێری هێناوهته‬
‫قسه‪ ،‬دهم و زمان و لێویشیان نیه!)‪.‬‬

‫ئهم ههموو بهربهرهکانیهو مل نهدانه دوای ئهوهشه که هاوهڵیان بۆ خوا داناوهو وه گوێڕایهڵیان نهکردووه‪ ،‬چۆن ئهگهر‬
‫ئهو فرسهتهش نهدا؟ (یانی لهگهڵ ئهوهشدا که خوای گهوره ئهو ههموو مهجالهشی داوه ئینجا هێشتا ئهوانهی که بێباوهڕو‬
‫خراپهکار بوون بهرانبهر خوای گهوره دهوهستن)‪.‬‬

‫‪75‬‬
 ‫ب‪-‬لێکۆڵینهوهو بهدواداچون (به کۆمهڵێك کاری جۆراو جۆر وهسهرنجامی ئهمه مرۆڤهکان دهردهکهون تا چ ڕادهیهك‬
‫لهگهڵ خوای گهورهدا ڕاستیان کردووه) ناڕهحهتی ڕاستێتی مرۆڤهکان دهردهخات‪ ،‬وه چاکه جیا دهکاتهوه له خراپه‪،‬‬
‫وهڕاستگۆ جیا دهکاتهوه له درۆزن‪ ،‬مسوڵمانی ڕاستهقینه لهگهڵ دووڕوو (المنافق)‪ ،‬لهمهدا سودێکی زۆری تیایه بۆ‬
‫کۆمهڵگهی ئیسالمی‪ ،‬خوای گهوره دهفهرموو لهو ئایهتانهی که باسی غهزای ئوحود دهکات که حیکمهتێکی تیایه لهو‬
‫ب َو َما كَانَ‬ ‫یث ِمنَ ال َّ‬
‫ط ِی ِ‬ ‫یز ا ْل َخ ِب َ‬
‫علَ ْی ِە َحتَّى یَ ِم َ‬‫علَى َما أ َ ْنت ُ ْم َ‬ ‫َّللاُ ِلیَذَ َر ا ْل ُم ْؤ ِمنِینَ َ‬
‫ناڕهحهتیهدا وهك هاتووه له ئایهتهکهدا ( َما كَانَ َّ‬
‫‪33‬‬
‫س ِل ِە َو ِإ ْن ت ُ ْؤ ِمنُوا َوتَتَّقُوا َف َل ُك ْم أَجْ ر ع َِظیم)‬ ‫س ِل ِە َم ْن یَشَا ُء َف ِ‬
‫آمنُوا ِب َّ‬
‫اَّللِ َو ُر ُ‬ ‫َّللاَ یَجْ تَبِي ِم ْن ُر ُ‬ ‫َّللاُ ِلیُ ْط ِل َع ُك ْم َ‬
‫علَى ا ْلغَ ْی ِ‬
‫ب َولَ ِكنَّ َّ‬ ‫َّ‬
‫واته خوا ئیمانداران واز لێناهێنێت ههر وهکو ئهوهی که ئێستا ئێوهی لهسهری ههن (دڵسۆزو نادڵسۆز‪ ،‬خهمخۆرو بێ باك‬
‫تێکهڵن)‪ ،‬ههتا پیس و پاك لهیهك جیا نهکاتهوه (تا ئاینده بزانن)‪ ،‬بهڵکو خوا له پێغهمبهرهکانی کهسانێك ههڵدهبژێرێت که‬
‫بیهوێت (تا له ههندێك نهێنی ئاگاداربن بهو ڕادهی که پێویسته)‪ ،‬جا باوهڕ بهخواو پێغهمبهرانی بهێنن‪ ،‬خۆ ئهگهر باوهڕی‬
‫دامهزراو بهێنن و پارێزگاری بکهن و له خوا ترس بن‪ ،‬ئهوه پاداشتی بێ سنورو نهبڕاوه چاوهڕیتانه‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫أن الَ إلهَ إالَّ هللاُ‬ ‫واآلخ َرةِ‪ ،‬ولهُ ْال ُح ْك ُم‪ ،‬وإلی ِه ت ُ ْر َجعُونَ ‪ ،‬وأشهدُ ْ‬
‫ِ‬ ‫ت َمشِیئَتُهُ‪ ،‬لهُ الحمدُ فِي األُولَى‬ ‫ع ُ‬
‫ظ َم ْ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ َجلَّ ْ‬
‫ت ِح ْك َمتُهُ‪ ،‬و َ‬
‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َوأ َ ْنت ُ ْم الَ‬ ‫سى أَن ت ُ ِحبُّوا َ‬
‫شیْئا َو ُه َو ش ٌَّر لَّ ُك ْم َو َّ‬ ‫سى أَن تَك َْر ُهوا َ‬
‫شیْئا َو ُه َو َخیْر لَّ ُك ْم َو َ‬
‫ع َ‬ ‫ع َ‬ ‫وحدَهُ الَ شریكَ لهُ القائلُ‪َ [:‬و َ‬
‫اء‬‫أن س ِیّدَنَا محمدا ً عبدُ هللاِ ورسولُهُ وصفیُّهُ ِم ْن خل ِق ِه وحبیبُهُ القائ ُل صلى هللا علیه وسلم ‪ «:‬إِنَّ ِع َظ َم ا ْل َج َز ِ‬ ‫ت َ ْعلَ ُمونَ ](‪ )1‬وأشهدُ َّ‬
‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬ ‫ط »[‪ .)2‬الله َّم َ‬ ‫س ِخ َط فَلَەُ ال َّ‬
‫س َخ ُ‬ ‫الرضَا‪َ ،‬و َم ْن َ‬ ‫َّللاَ إِذَا أ َ َح َّ‬
‫ب قَ ْوما ا ْبتَالَ ُه ْم ‪ ،‬فَ َم ْن َر ِض َى فَلَەُ ِ‬ ‫َم َع ِع َظ ِم ا ْلبَالَ ِء‪َ ،‬و ِإنَّ َّ‬
‫ِّین ‪.‬‬ ‫بإحسان إلَى ِ‬
‫یوم الد ِ‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وع َلى آ ِل ِه وصحبِ ِه أجمعینَ ‪ ،‬و َم ْن تَبِعَ ُه ْم‬
‫ِ‬

‫َّللاَ یَجْ عَل لَّەُ َم ْخ َرجا ًّ * َویَ ْر ُز ْقەُ ِم ْن َحی ُ‬

‫ْث الَ‬ ‫ق َّ‬ ‫عز وج َّل ‪ ،‬قا َل تعالَى ‪َ [:‬و َمن یَت َّ ِ‬ ‫أ َّما بعدُ ‪ :‬فأُوصی ُك ْم عبادَ هللاِ ونَ ْفسِي َ‬
‫بتقوى هللاِ َّ‬
‫یَحْ تَس ُ‬
‫ِب](‪.)3‬‬

‫اركَ الَّذِي بِیَ ِد ِه ال ُم ْلكُ َو ُه َو‬

‫عز وج َّل ‪ [:‬تَبَ َ‬ ‫طبِیعَةٌ ِم ْن َ‬
‫طبَائِعِ الحیاةِ‪ ،‬قا َل َّ‬ ‫سن َِن هللاِ تعالَى‪ ،‬و َ‬ ‫سنَّةٌ ِم ْن ُ‬ ‫أی َها المؤمنونَ ‪َّ :‬‬
‫إن االبتال َء ُ‬
‫ور ] ([‪ )]4‬وقا َل سبحانَهُ ‪:‬‬ ‫یز الغَفُ ُ‬ ‫ع َمال َو ُه َو العَ ِز ُ‬ ‫علَى ك ُِل ش َْيءٍ قَدِیر * الَّذِي َخلَقَ ال َم ْوتَ َوا ْل َح َیاةَ ِلیَ ْبلُ َو ُك ْم أَیُّ ُك ْم أَحْ َ‬
‫سنُ َ‬ ‫َ‬
‫ص َدقُوا َولَیَ ْعلَ َمنَّ‬ ‫اس أَن یُتْ َر ُكوا أَن یَقُولُوا آ َمنَّا َو ُه ْم الَ یُ ْفتَنُونَ * َولَقَ ْد فَتَنَّا الَّ ِذینَ ِمن قَ ْب ِل ِه ْم فَلَیَ ْعلَ َمنَّ َّ‬
‫َّللاُ الَّ ِذینَ َ‬ ‫[أ َ َحس َ‬
‫ِب النَّ ُ‬
‫الكَا ِذبِینَ ]([‪)]5‬‬

‫أن َی ُكونَ حالُنَا ِفي‬

‫یجب ْ‬
‫ُ‬ ‫كیف‬
‫َ‬ ‫ص ْدقُهُ ِفي دَع َْواهُ أ َ ْو َك ِذبُهُ‪ ،‬ف َیا َ‬
‫ترى‬ ‫المؤم ِن ِل َیتَبَیَّنَ ِ‬
‫ِ‬ ‫یمان‬ ‫ٌ‬
‫امتحان ِإل ِ‬ ‫االبتالء أنَّهُ‬
‫ِ‬ ‫ِي ِح ْك َمةُ‬
‫ه ِذ ِه ه َ‬
‫االبتالء؟‬
‫ِ‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬
‫‪76‬‬
 ‫‪ ]4[34‬سورة النحل ‪18‬‬
‫‪ ]5[35‬سورهتی الفجر ‪17-15‬‬
‫‪ ]6[36‬سورهتی الزخروف ‪35-33‬‬
‫‪ ]7[37‬سورهتی الحجرات ‪13‬‬
‫‪ ]8[38‬سورهتی النحل ‪53‬‬

‫س ِلیما) و َیقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى‬ ‫س ِل ُموا ت َ ْ‬‫علَ ْی ِە َو َ‬ ‫صلُّوا َ‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َ َعالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬ ‫س ِلّ ْم َو َب ِ‬ ‫ع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِه ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫وألّ ْ‬
‫ف‬ ‫يٍ‪ ،‬الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬ ‫ع ِل ّ‬‫عثْ َمانَ َو َ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي َب ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫َو َ‬
‫بیْنَ قلو ِبنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُم ْؤ ِم ِنینَ َوا ْل ُم ْؤ ِمنَاتِ‪َ ،‬وا ْل ُم ْ‬
‫س ِل ِمینَ‬
‫ع َلى ِع َبا ِدكَ ِب َرحْ َم ِتكَ َیا أ َ ْر َح َم‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواۡل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِلك ُِل َم ْن َوقَ َ‬
‫ف لَكَ َو ْقفا َیعُو ُد نَ ْفعُەُ َ‬ ‫س ِل َماتِ‪ ،‬اۡلَحْ َی ِ‬
‫َوا ْل ُم ْ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬
‫الر ِ‬
‫َّ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر ِبا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬

‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪2009/10/09‬‬

‫‪77‬‬
‫‪(( ]9[39‬جامع الترمذی)) (‪ ،)76/4‬کتاب القیامة‪ ،‬الباب االخیرة‪ ،‬رقم الحدیث ( ‪ ، 2635‬وقال‪ :‬حدیث حسن صحیح‪.‬‬
‫‪ ]10[40‬سورهتی سبا ‪ ،13‬تێبینی له کتێبهکهدائایهتی ‪ 15‬نوسراوه‬
‫‪ ]11[41‬سورهتی ابراهیم ‪7‬‬
‫‪ ]12[42‬سورهتی القمر ‪35-34‬‬
‫‪ ]13[43‬سورهتی ال عمران ‪(( ]14[44 145‬جامع الترمذي)) (‪ ،)36/4‬کتاب القیامة‪ ،‬الباب االول‪ ،‬رقم الحدیث (‬
‫‪ ،)2532‬وقال‪ :‬حسن صحیح‬
‫‪ ]15[45‬سورهتی المائدة ‪100‬‬
‫‪ ]16[46‬سورهتی یوسف ‪103‬‬
‫‪ ]17[47‬سورهتی االنعام‬

‫‪78‬‬
 ‫حەج کردن‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء فِي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى ]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن‬ ‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َو َب َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫َر ِقیبا [ النساء‪.1 :‬‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َو َی ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُو َب ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[ َیاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫َف ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫‪79‬‬
 ‫برایانی بهڕێزو خۆشهویست السالم علیکم‪...‬ئهگهر بێت و ڕێکالم بۆ کۆبوونهوهیهکی نێودهوڵهتی بکرێت و ههموو‬
‫وهسائیلهکانی ئیعالمی بۆ بگیرێتهبهر‪ ،‬ههر له کهناڵه ئاسمانیهکانهوه‪ ،‬ئهنتهرنێت‪ ،‬تهلهفۆن‪ ،‬پۆست و جێگه جیا جیاکانی‬
‫نێوکۆمهڵگا‪ ،‬وهگهر بێت و پارهش بدرێت بهههوادارانی ناتوانێت کۆبوونهوهیهکی وهك ئهو کۆبوونهوه ئاینیه بکات به‬
‫خهڵکی‪ ،‬ئهوهی که ئیسالم ههموو ساڵێك دهیکات بهبێ ئهو وهسائیالنهش که باس کران‪ ،‬که ئهویش حهجی ماڵی خوایه‪،‬‬
‫ئهو کۆبوونهوه گهورهیه ئهو کۆبوونهوه ئیمانیه‪ ،‬ئهو سهفره ڕۆحانیه‪ ،‬ئهو فهریزه خواییه‪ ،‬کهوا له سهرانسهری جیهاندا‬
‫لهگهڵ ئهوهش که زۆر ههوڵی بهرتهسکیشی دهدرێت و بیانوی بۆ دهدۆزرێتهوه‪ ،‬وهك ئهوهی که ئهمڕۆ زۆر بهناوبانگه‬
‫به ئهنفلۆنزای بهرازو‪ ،‬زۆرێك که حکوومهتهکان دهیکهن‪ ،‬بهبیانوی ئهوهی ڕێگری پێ بکهن له حهج‪ ،‬کهچی دهبینین‬
‫ئهو ههموو خهڵکه کۆ دهبێتهوه له ماڵی خوای پهروهردگار‪ ،‬به مهبهستی بهجێهێنای حهج‪ ،‬سهرۆکی وواڵتانی تێدایه‪،‬‬
‫دهوڵهمهندو ملیۆنهری تێدایه‪ ،‬گهورهو ناوداری جیهانی تێدایه‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا ههژارو کهم دهرامهتی تێدایه‪ ،‬لهش ساغ‬
‫و پاڵهوانی تێدایه‪ ،‬نهخۆش و الوازو نوقسانی تێدایه‪ ،‬به ههزارههای تێدایه به قوڕبهسهری و داماوی پارهیهکی کۆ‬
‫کردووهتهوه بهخۆشحاڵیهوه لهو ڕێگهدا سهرفی دهکات‪ ،‬چونکه ئهوه له ناخیدا چهسپیوه نابێت حهج به پارهی فێڵ و فڕو‬
‫خراپ بکرێت‪ ،‬خوای گهوره ئهو حهجهی ناوێت که به پارهی دزی و غهل و غهش کۆکرابێتهوه‪ ،‬خوای گهوره پاکهو‬
‫پاکی دهوێت‪ ،‬ههموو ئهم چینانه پێکهوه‪ ،‬ههمووی یهك جلی لهبهردایه که ئهویش دووخاولی سپی یه‪ ،‬لهگهڵ جوتێ‬
‫نهعلی ئاسایدا‪ ،‬کهس عهتریش له خۆی نادات بۆ ئهوهی کهس له کهسێکی تر باشتر دیار نهبێت‪ ،‬گهورهی ئیسالمت بۆ‬
‫دهردهکهوێت ئهو ههموو مسوڵمانه شان بهشانی یهك و بهیهك دهنگ هاوار دهکهن و دهڵێن [لبیك اللهم لبیك‪ ،‬لبیك ال‬
‫شریك لك لبیك‪ ،‬إن الحمد‪ ،‬و نعمة‪ ،‬لك و الملك‪ ،‬ال شریك لك]‪.‬‬

‫زۆرجار لهم وواڵتانهی ئێمه تێیدا دهژن بۆ نمونه‪ :‬له جێگهیهك کار دهکهین زۆرجار دادهمێنین بۆ جێگهیهك نوێژهکهی‬
‫تێدا بکهین دهستمان ناکهوێت به ئاسانی‪ ،‬یان زۆرجار بێ ئومێدی ڕوومان تێدهکات و وامان لێ دێت وا دهزانین ئیتر‬
‫تهواو مسوڵمان نهماوهو ههر ئێمهین به تهنگ نوێژهکان و پهرستشه خوایهکانهوهین‪ ،‬بهاڵم کاتێك دهچینه ئهو جێگهو‬
‫ههموو ئهو مسوڵمانانه دهبینین! ئهوسا بۆمان دهردهکهوێت که ئهم ئیسالمه چهند گهورهیه‪ ،‬وه ئێمهش تهنها نین‪ ،‬چۆن ئهم‬
‫ئیسالمه توانیویهتی ئهو ههموو خهڵکه کۆ بکاتهوه‪ ،‬کهسانێك به تهماته فرۆشی‪ ،‬به پهتاته فرۆشی‪ ،‬به حهماڵی‪ ،‬به‬
‫کرێکاری‪ ،‬پارهیهکیان کۆ کردووهتهوه به عارهقی ناوچهوانیان و لهڕێگهی خوادا سهرفی دهکهن و دڵخۆشن بهوهی‬
‫خوای گهوره ئهو فرسهتهی پێداون که بتوانن لهو جێگهدا ئامادهبن‪.‬‬

‫حهجکردن برایانی بهڕێزو ئیماندار یهکێکه له ڕووکنهکانی دین‪ ،‬وه ئاسانترین ڕوونکیشه چونکه یهك جاره له ژیاندا‪،‬‬
‫تاقیکردنهوهیهکی خوایشه که له ووتارهکانی ڕابوردودا باسی تاقیکردنهوهمان کرد‪ ،‬تاقیکردنهوهیه به ماڵ و به تواناش‪،‬‬
‫ههندێك تاقیکردنهوهی خوای ههن تهنها بهماڵن‪ ،‬وهك زهکات‪ ،‬وه ههندێکی تر ههیه تهنها به وزهو توانایه وهك نوێژ‪ ،‬وه‬
‫ههشه بهههردووکیانه وهك حهج‪.‬‬

‫‪80‬‬
 ‫بهسه بۆ حاجی که گهڕاوه له حهج هیچ تاوانی پێوه نامێنێ وهك پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت دهفهرموێ [ َم ْن ح َّج فَلَ ْم‬
‫یَ ْرفُ ْث َولَ ْم یف ُ‬
‫سقْ َر َج َع َكیَ ْو َم َولَ َدتْەُ أ ُّمە]‬

‫ض ُل اۡل َ ْع َما ِل ِإالَّ َم ْن ع َِم َل بِ ِمثْ ِل ِه َما ‪َ :‬ح َّجة‬

‫ع َمالَ ِن ُه َما أ َ ْف َ‬
‫پێغهمبهر به باشترن کردهوه وهسفی کردووه وهك دهفهرموێ [ َ‬
‫ورة أ َ ْو ُ‬
‫ع ْم َرة] ئایا ئێمه سهیری ئهم دووکردهوهمان کردووه وهك خۆی‪ ،‬چهندێك له ئێمه حهجی کردووه‪ ،‬چهندێك له‬ ‫َمب ُْر َ‬
‫ئێمه عهمرهی کردووه‪ ،‬پرسیار بکهین له خۆمان بۆ نهمان کردووه؟ خۆمان لهگهڵ خوای خۆماندا ڕاست بکهینهوه‪ ،‬ئایا‬
‫نهمان کردووه فعلهن نهمان توانیوه؟ وهیان خۆمان کهموکوڕیمان تێدا کردووهو بیانومان بۆ هێناوهتهوه‪ ،‬برایانی بهڕێز‬
‫وهللای ئێره فرسهتێکی زۆر باشه بۆ حهج کردن‪ ،‬وهکو وواڵتانی عهرهبی و ئیسالمی نی یه‪ ،‬کۆمهڵێك مهرجی بێ مانا‬
‫لهسهر ههوادارانی حهج دابنێن‪ ،‬وهك تهمهن‪ ،‬و نهدانی پاساپۆرت‪ ،‬و ئهو شتانه‪ ،‬ئێره تهنها پارهکهی دهوێت‪ ،‬پارهو‬
‫پاساپۆرتهکهت بده ههموویت بۆ دهکهنه کاکڵهیهك گوێزو تۆ ههر ئهوهت لهسهره بچیت بۆ فڕۆکهخانه‪ ،‬ئیتر کۆمهڵێك‬
‫قسهی بێ بنهماو پڕوپوچ کهسانی نهزان باڵوی دهکهنهوه لهناو خهڵکدا‪ ،‬وهللا حهج کردن خراپه‪ ،‬ئهگهر بێت و بیکهیت‬
‫دوای ئیقامهکهت بۆ تازه ناکهوه‪ ،‬ئهم وواڵته دوای بهجۆرێك سهیرت دهکات‪ ،‬نازانم واو وا‪ ،‬من ئیقامهی ئینسانیم ههبوو‬
‫ڕۆشتم بۆ حهج ئێسته جنسیهم ههیه‪ ،‬وه نهك ههر ئهوه بهڵکو هۆمئۆفیس پاساپۆرتیش دهدا بهو کهسانهی که بیانهوێت‬
‫بچن بۆ حهج ئهگهر ئیقامهشیان نهبێت‪ ،‬خۆ ئهگهر ئهم حکوومهته ڕقی له حهج بوایه بهو شێوهیه کار ئاسانی نهدهکرد‪،‬‬
‫ئهو پاکستانیانهی ئێره که زۆرجار بهداخهوه گهمهشیان پێ دهکرێت‪ ،‬کهمیان ههیه حهجیان نهکردبێت‪ ،‬وه زۆریان ههیه‬
‫چهندهها حهجیشی کردووه‪ ،‬لهناو تهیارهدا بووم بۆ حهج ئهچووم کابرایهکی پاکستانی له شانمهوه دانیشتبوو کهوتینه‬
‫دهمهتهقهو باس و خواستی حهج‪ ،‬پرسیاری لێ کردم ووتی‪ :‬چهند جار حهجت کردووه‪ ،‬منیش سهرم سوڕمان من هێشتا‬
‫منداڵ بووم له خۆما ئهمه پێش ‪ 5 4‬ساڵ بوو منیش ووتم ههر ئهمه یهکهم جارمه ئهگهر خوای گهوره بیکاته قسمهتم‪ ،‬پێم‬
‫ووت ئهی تۆ چهندهم جارته؟ ووتی‪ :‬من ههموو ساڵێك دهڕۆم‪ ،‬ووتی من ههموو ساڵێك که له حهج دێمهوه لهماڵهوه‬
‫دهخیلهیهکم داناوه بۆ خۆم ههموو مانگێك ‪ 100‬پاوهندی تێ دهکهم و کاتی حهج هات حهجی پێ دهکهم‪ ،‬چهندێك له ئێمه‬
‫سو ُل هللاِ صلى‬
‫بیری لهوه کردووهتهوه‪ ،‬زۆرجار زۆرێك له ئێمه جهمعیه دهکهین بۆ جهمعیه بۆ حهج ناکرێت‪[ .‬یقو ُل َر ُ‬
‫علَى‬ ‫احد ‪ ،‬أَالَ الَ فَ ْ‬
‫ض َل ِلعَ َر ِب ٍى َ‬ ‫احد ‪َ ،‬وإِنَّ أَبَا ُك ْم َو ِ‬
‫اس أَالَ إِنَّ َربَّ ُك ْم َو ِ‬
‫هللا علیە وسلم فِي إحْ دَى ُخط ِب ِە فِي الحجِ ‪ «:‬یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫ع َلى أَحْ َم َر إِالَّ ِبالت َّ ْق َوى] ئهمهیه ئیسالم ‪ ،‬ئهمهیه مافی‬ ‫س َو َد َ‬ ‫س َو َد ‪َ ،‬والَ أ َ ْ‬
‫علَى أ َ ْ‬‫علَى ع ََر ِب ٍى ‪َ ،‬والَ ۡلَحْ َم َر َ‬
‫أ َ ْع َج ِم ٍى ‪َ ،‬والَ ِلعَ َج ِم ٍى َ‬
‫مرۆڤ کوا ئهو بیروهزرانهی لهم سهردهمهدا ههن بهم شێوه وهسفمان بکات و بماکات بهیهك‪ ،‬لهگهڵ ئهوهش جنسیهشمان‬
‫ههیه لهم وواڵتهدا زۆرێك ههر (سالیم سیکهو سهرڕهشمان پێ دهڵێن) ئێستهش لهسهر عونف و عونسوریهت له وواڵتاندا‬
‫خهڵکی دهکوژرێت! ئهمهش ئیسالمه بهو شێوهیه کۆمان دهکاتهوهو بیرمان بۆالی خۆی ڕادهکێشی و ڕێنومایمان دهکات‬
‫دهڵێ خهڵکینه خواتان یهکه‪ ،‬باوکتان یهکه‪ ،‬نه عهرهب بهسهر بێگانهدا وه نه بێگانه بهسهر عهرهبدا هیچکامیان فهزڵیان‬
‫نی یه‪ ،‬سپی و ڕهش هیچ جیاوازی نی یه‪ ،‬تهنها تهقوا نهبێت‪ ،‬وه ئێمهش نازانین کێ بهتهقواترێکه لهوی تر‪ ،‬ههر بۆیه‬
‫سهیری ئیسالم چۆن خهڵکی پهروهرده دهکات‪ ،‬پهروهردهی دهکات بهوهی جیاوازی نهکهین له نێوان خۆماندا‪ ،‬چونکه‬

‫‪81‬‬
‫تهنها شتێك جیاوازی پێ بکرێت تهقوایه‪ ،‬ئهویش ئێمه نازانین کێ تهقوایه زیاتر لهوی تر‪ ،‬وه ئهمه وا دهکات خهڵکهکه له‬
‫نێوان خۆیاندا چاك بن و وه لهگهڵ خوای گهورهدا تهقوای زۆرتریان ههبێت‪.‬‬

‫س ِبیال] پێغهمبهر‬ ‫ست َ َطا َ‬

‫ع ِإلَ ْی ِە َ‬ ‫اس ِح ُّج ا ْل َب ْی ِ‬
‫ت َم ِن ا ْ‬ ‫علَى النَّ ِ‬ ‫[و ِ ََّّللِ َ‬
‫برایانی بهڕێز خوای گهوره لهسهر حهج دهفهرموێ َ‬
‫ْس لَەُ َج َزاء ِإالَّ ا ْل َجنَّةُ]‬ ‫درودی خوای لێ بێت دهفهرموێ [ا ْل َح ُّج ا ْل َم ْب ُر ُ‬
‫ور لَی َ‬

‫حهجی وهرگیراو هیچ پاداشتێکی نی یه جگه له بهههشت نهبێت‪ ،‬بهچی حهج وهرگیراو دهبێت‪ ،‬بهوهی له بهرخوا‬
‫بیکهیت‪ ،‬بهوهی به پارهی حهاڵڵ بڕۆیت بۆی‪ ،‬بهوهی بۆ دونیا نهبێت‪ ،‬بهوهی بۆ ناو نهبێت‪ ،‬بهوهی بۆ ئهوهی نهبێت‬
‫خهڵکی سیقهت پێ بکهن و قۆڵیان ببڕیت‪ ،‬بهوهی بۆ ڕێزو حورمهتی دونیای نهبێت‪ ،‬چونکه ئهو کاره ڕهبتی به خوای‬
‫گهورهوه ههیه‪ ،‬جا برایانی بهڕێز بۆ ئهم باسهم لهم کاتهدا ههڵبژارد لهبهر ئهوه ماوهیهکی کهم ماوه لهبهردهم حهجدا ههر‬
‫کهس دهیهوێت بڕوات بۆ حهج با ههر له ئێستهوه مشوری بخوات و فریای بکهوێت‪ ،‬له ئیقامهو مهترسن هیچ پهیوهندی‬
‫به ئیقامهو ئهو شتانهوه نی یه‪ ،‬قۆڵی مهردانهی لێ ههڵماڵن‪ ،‬هیچ سهفهرێك پێش ئهو سهفهره فهرزو ڕۆحانیه مهکهن‪،‬‬
‫ئهگهر ژنیشت نی یه زۆر ئاساییهو حهج پهیوهندی به ژن هێنانهوه نی یه‪ ،‬ههرکهس باڵغ بوویت دهتوانیت بیکهیت‪،‬‬
‫ههرکهس حهجیشی کرد نابێته فریشته‪ ،‬ئهگهر تاوانێکیش کرا خوانهخواسته حهجهکه بهتاڵ ناکاتهوه‪ ،‬تهنها ئهوه ههیه‬
‫کهسێك که حهج دهکات فایڵهکهی پاك ئهبێتهوه‪ ،‬جا توخوا که فایڵهکهمان پاك بووهوە‪ ،‬بۆ بهدهستی خۆمان دیسان ڕهشی‬
‫بکهینهوه‪ ،‬کهسێك حهجی کرد فهریزهیهکی گرنگی به جێهێناوه‪ ،‬وه زۆرگرنگه دوای کردنی دوعای قبوڵ کردنی له‬
‫خوای گهوره بکات‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫أن الَ‬
‫للفوز بالجنَّاتِ‪ ،‬وأشهدُ ْ‬
‫ِ‬ ‫ور ْفعا ً للدَّرجاتِ‪ ،‬وسببا ً عظیما ً‬
‫سیئاتِ‪َ ،‬‬ ‫فرض الح َّج علَى عبا ِد ِه مغفرة ً للذنو ِ‬
‫ب وال َّ‬ ‫َ‬ ‫الحمدُ هللِ الَّذِي‬
‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُ هللاِ‬ ‫س ِبیال[ وأشهدُ َّ‬ ‫ع ِإلَ ْی ِە َ‬‫ست َ َطا َ‬
‫ت َم ِن ا ْ‬ ‫اس ِح ُّج ا ْل َب ْی ِ‬ ‫ِإلهَ إالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لهُ القا ِئ ُل ‪َ ]:‬و ِ ََّّللِ َ‬
‫علَى النَّ ِ‬
‫س ِلّ ْم‬ ‫ْس َلەُ َج َزاء ِإالَّ ا ْل َجنَّةُ ‪ .‬الله َّم َ‬
‫ص ِّل و َ‬ ‫ور َلی َ‬ ‫من خلق ِه وحبیبُهُ القائ ُل صلى هللا علیه وسلم ‪ :‬ا ْل َح ُّج ا ْل َمب ُْر ُ‬ ‫ورسولُهُ‪ ,‬وصفیُّهُ ْ‬
‫الدین‪.‬‬
‫ِ‬ ‫إحسان إلَى ِ‬
‫یوم‬ ‫ٍ‬ ‫ار ْك علَى س ِیّ ِدنَا مح َّم ٍد وع َلى آ ِل ِه وصح ِب ِه و َم ْن تب َع ُه ْم ِب‬
‫و َب ِ‬

‫ون یَا‬ ‫عز وج َّل ‪َ ]:‬وت َ َز َّودُوا فَ ِإنَّ َخی َْر َّ‬
‫الزا ِد الت َّ ْق َوى َواتَّقُ ِ‬ ‫بتقوى هللاِ تعالَى وطاعتِ ِه‪ ،‬یقو ُل َّ‬
‫أ َّما بعدُ‪ :‬فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ ونفسِي َ‬
‫أُو ِلي اۡل ْل َبا ِ‬
‫ب[‬

‫أفضل األعما ِل ‪ ،‬قَا َل صلى هللا‬

‫ِ‬ ‫وهو ْ‬
‫من‬ ‫اإلسالم ‪َ ،‬‬ ‫ِ‬ ‫أركان‬
‫ِ‬ ‫وركن ْ‬
‫من‬ ‫ٌ‬ ‫أیُّها المسلمونَ ‪ :‬الح ُّج فریضةٌ ربانیةٌ ‪ ،‬ورحلةٌ إیمانیةٌ ‪،‬‬
‫ض ُل اۡل َ ْع َما ِل إِالَّ َم ْن ع َِم َل بِ ِمثْ ِل ِه َما ‪َ :‬ح َّجة َمب ُْر َ‬
‫ورة أ َ ْو ع ُْم َرة‪.‬‬ ‫ع َمالَ ِن ُه َما أ َ ْف َ‬
‫علیه وسلم ‪َ «:‬‬

‫‪82‬‬
‫العاص ‪ «:‬أ َ َما‬
‫ِ‬ ‫بن‬
‫لعمرو ِ‬
‫ي صلى هللا علیه وسلم ِ‬ ‫وق ْد جم َع هللاُ سبحانَهُ وتعالَى فی ِه ِمنَ الفضائ ِل َما الَ یُ َعدُّ والَ یُح َ‬
‫صى‪ ،‬قَا َل النب ُّ‬
‫سالَ َم یَ ْه ِد ُم َما كَانَ قَ ْبلَەُ‪َ ،‬وأَنَّ ا ْل ِهجْ َرةَ ت َ ْه ِد ُم َما كَانَ قَ ْبلَ َها‪َ ،‬وأَنَّ ا ْل َح َّج یَ ْه ِد ُم َما كَانَ قَ ْبلَەُ »‪.‬‬ ‫ع ِل ْمتَ أَنَّ ِ‬
‫اإل ْ‬ ‫َ‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أ َقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ِ ،‬إنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫س ِلیما) ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬

‫س ِل ُموا ت َ ْ‬ ‫صلُّوا َ‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬ ‫ع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِه بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫وألّ ْ‬
‫ف‬ ‫يٍ‪ ،‬الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬ ‫ع ِل ّ‬‫عثْ َمانَ َو َ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫َو َ‬
‫بیْنَ قلو ِبنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُم ْؤ ِمنِینَ َوا ْل ُم ْؤ ِمنَاتِ‪َ ،‬وا ْل ُم ْ‬
‫س ِل ِمینَ‬
‫ع َلى ِعبَا ِدكَ ِب َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواۡل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِلك ُِل َم ْن َوقَ َ‬
‫ف لَكَ َو ْقفا یَعُو ُد نَ ْفعُەُ َ‬ ‫س ِل َماتِ‪ ،‬اۡلَحْ َی ِ‬
‫َوا ْل ُم ْ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬
‫الر ِ‬
‫َّ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر بِا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬

‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪2009/10/16‬‬

‫ِعی ُد اۡل َ ْ‬
‫ض َحى ا ْل ُمبَ َ‬
‫اركُ‬

‫ال ُخ ْط َبةُ اۡلُولَى‬

‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر َكبِ ً‬
‫یرا‬ ‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر َّ‬
‫َّللاُ أَ ْكبَ ُر َّ‬
‫َّ‬ ‫َّللاُ أ َ ْك َب ُر‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر َّ‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر َّ‬
‫َّ‬ ‫َّللاُ أ َ ْك َب ُر‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر َّ‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر َّ‬
‫َّ‬

‫أن الَ إلهَ إالَّ هللاُ وحدَهُ الَ شریكَ لهُ القائ ُل سبحانَهُ‪ :‬فَ َ‬
‫ص ِل ِل َر ِبكَ‬ ‫والحمدُ هللِ كثیرا ً وسبحانَ هللاِ وبحمد ِه بكرة ً وأصیالً‪ ،‬وأشهدُ ْ‬
‫سولُهُ وصفیُّهُ ِم ْن خل ِق ِه وحبیبُهُ القائ ُل ‪ «:‬إِنَّ أ َ ْع َظ َم اۡلَیَّ ِام ِع ْن َد َّ‬
‫َّللاِ تَبَ َ‬
‫اركَ‬ ‫َوا ْن َح ْر ‪ )48(‬وأ َ ْش َهدُ أ َ َّن س ِیّدَنَا ُم َح َّمدًا َ‬
‫ع ْبدُ هللاِ َو َر ُ‬

‫(‪ )48‬الكوثر ‪.2 :‬‬

‫‪83‬‬
 ‫بإحسان إلَى‬
‫ٍ‬ ‫وسلّ ْم ِ‬
‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه وصحبِ ِه أجمعینَ ‪ ،‬و َم ْن تَبِعَ ُه ْم‬ ‫َوتَعَالَى یَ ْو ُم النَّحْ ِر »(‪ )49‬اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل ِ‬
‫ِّین‪.‬‬
‫یوم الد ِ‬
‫ِ‬

‫ئهگهر سهرنجی زۆرێك لهو بۆنانهی که ههن له سهر ئهرزدا بدهین‪ ،‬چ بۆنه ئاینی و بهناوی ئاینیهکان‪ ،‬و چ ئهو بۆنانهی‬
‫تر که ههن‪ ،‬بهناوی نهتهوهیی و چهندهها ناوی جۆراو جۆر که ههن‪ ،‬لهم سهردهمهداو که زۆرێکیان بوون به نێو‬
‫نهتهوهیش دهبینین ههندێکیان زۆر بێ ماناو بنهمایهکی دروستیان نی یه‪ ،‬ههندێك لهو بۆنانه بۆ مهرامی تایبهتی دروست‬
‫کراوهو بهداخهوه لهناو جیهانی ئیسالمیشدا لهم ڕۆژهدا پهرهی پێ دهدرێت‪ ،‬ئێمه وهك مسوڵمان دوو بۆنهمان ههیه که‬
‫وهكو جهژن و خۆشی یادیان دهکهینهوهو یادهکانیان بهرز ڕادهگرین‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت دهفهرمێ ‪«:‬إِنَّ ِلك ُِل‬
‫قَ ْو ٍم ِعیدا َو َهذَا ِعی ُدنَا»(‪ )50‬پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت دهفهرمێ ههموو قهومێك جهژنی خۆی ههیه‪ ،‬وه ئهمهش‬
‫جهژنی ئێمهیه‪ ،‬بهڵی برایان و خوشکانی بهڕێز‪ ،‬ئهمڕۆ جهژنی ئێمهیه‪ ،‬جهژنی خۆشی و شادی و خۆشی کردن بهوهی‬
‫خوای پهروهردگار کردوینی به خاوهنی ئهم پهیامه پاکهو ههموو شتهکانی بنهمای ڕاستی و دروستی خۆی ههیه به‬
‫َّللاِ َوبِ َرحْ َمتِ ِە فَبِذَ ِلكَ فَ ْلیَ ْف َر ُحوا ُه َو َخیْر ِم َّما یَجْ َمعُونَ ‪.)51( ‬‬ ‫ئاشکرا ‪ ،‬خوای گهوره دهفهرموێ ‪ :‬قُ ْل بِفَ ْ‬
‫ض ِل َّ‬

‫(ئهی محمد صلی هللا علیه وسلم) به ئیماندارن بڵێ‪ :‬با دڵشاد و شادومان بن بهفهزڵ و بهخشش و ڕهحمهتی خوایی (که‬
‫قورئان و بهرنامهی خوایه)‪ ،‬کهوا بوو با ههر بهوه دڵ خۆش بن‪ ،‬ههر ئهوهش چاکتره بۆیان له ههموو ئهو شتانهی که‬
‫خهڵکی خهریکن کۆی دهکهنهوهو کهڵهکهی دهکهن‪.‬‬

‫بنهمای ڕاستی و چۆنێتی دروست بوونی جهژنی قوربان بۆ مسوڵمانان له قورئانه به پێزهکهی ئیسالمدا تۆمار کراوهو‬
‫فهرمووده ڕاست و دروستهکانی پێغهمبهریشمان پشتگیری دهکهن و زیاتر ڕوونیشی دهکهنهوه‪ .‬دهچینه خزمهتی ههندێك‬
‫لهو مهشههدانهی کهوا بهسهر باوهگهورهمان ئیبراهیم سهالمی خوای لێ بێت بهسهرهاتووهو وه له نیوهندیشیاندا چیرۆکی‬
‫سهربڕینهکهی ئیسالماعیل سهالمی خوای لێ بێت‪.‬‬

‫ت فَأَت َ َّم ُهنَّ قَا َل إِنِي َجا ِعلُكَ‬

‫خوای گهوره له قورئانی پیرۆزدا دهفهرمێ لهسهر ئیبراهیم { َوإِ ِذ ا ْبتَلَى إِب َْرا ِهی َم َربُّەُ بِ َك ِل َما ٍ‬
‫ظا ِل ِمینَ } واته (یادی ئهوه بكهنهوه) پهروهردگاری ئیبراهیم‪ ،‬ئیبراهیمی‬ ‫اس إِ َماما قَا َل َو ِم ْن ذُ ِریَّتِي قَا َل ال یَنَا ُل َ‬
‫ع ْهدِي ال َّ‬ ‫ِللنَّ ِ‬
‫تاقیكردهوه به چهند فهرمان و بڕیارێك‪ ،‬ئهویش زۆر به جوانی ئهنجامیدان‪ ،‬دوایی (كه له ههموو تاقیكردنهوهكاندا‬

‫(‪ )49‬أبو داود‪.1502 :‬‬

‫(‪ )50‬البخاري ‪.899 :‬‬

‫(‪ )51‬يونس ‪. 58 :‬‬

‫‪84‬‬
 ‫سهركهوت) خوا فهرمووی‪ :‬من بڕیارمداوه بتكهمه پێشهوای خهڵكی‪ ،‬ئیبراهیم وتی‪ :‬حهز دهكهم نهوهكانیشم لهوكاره‬
‫پیرۆزه بێ بههره نهبن‪ ،‬خوا فهرمووی‪ :‬پهیام و پهیمانی من بۆ ستهمكاران نابێت (با نهوهی تۆش بن)‪.‬‬

‫لێرهدا باسی تاقیکردنهوهکان ناکات بهڵکو تهنها ئاماژه بهسهرکهوتنی تاقیکردنهوهکان دهکات‪ ،‬وه تاقکیردنهوهکانی باوه‬
‫گهورهمان ئیبراهیم بهچهند شێوهیهك بوو‪ ،‬یهکێك لهوانه بینینی خهو بوو که له خهودا ههواڵی سهربڕینی کوڕهکهی پێ‬
‫س ْع َي قَا َل َیا بُنَ َّي ِإ ِني أ َ َرى ِفي ا ْل َمنَ ِام أ َ ِني‬
‫درا‪ ،‬وهك خوای گهوره دهفهرموێ لهسهر زوبانی ئیبراهیمهوه { فَلَ َّما َبلَ َغ َم َعەُ ال َّ‬
‫ت ْاف َع ْل َما ت ُ ْؤ َم ُر َ‬
‫ست َ ِج ُدنِي ِإ ْن شَا َء َّ‬
‫َّللاُ} واته‪:‬کاتێک ئهو کوڕه کهوته دهروماڵ لهگهڵیدا‬ ‫ظ ْر َماذَا ت َ َرى قَا َل یَا أ َ َب ِ‬
‫أ َ ْذ َب ُحكَ فَا ْن ُ‬
‫بهیانیهک پێی وت‪ :‬کوڕم شیرینم بێگومان من دهمبینی له خهونمدا که تۆ سهردهبڕم‪ ،‬تۆ دهڵێی چی؟ڕات چۆنه؟! (کوڕی‬
‫چاک و خواناس و خۆگر بهزمانی شیرین) وتی‪ :‬بابه گیان ههر فهرمانێکت پێ دراوه جێبهجێی بکه‪ ،‬دهمبینیت ئهگهر‬
‫خوا حهز بکات‪ ،‬خوابیهوێت‪ ،‬له ئارامکاران دهبم‪.‬‬

‫سهیر گفتوگۆکردنی ئهو باوکه که پێغهمبهره لهگهڵ کوڕهکهیدا‪ ،‬وه سهیر وهاڵمی ئهو کوڕه بۆ باوکهکهی‪ ،‬ئهوه ئیسالمه‬
‫چۆن باوك و کوڕ بهرانبهر یهکتر پهروهرده دهکات‪ ،‬ئهوه باوهڕی بتهوه به خوای گهوره‪ ،‬به خهوێك که دهزانێ ئهمه‬
‫تاقیکردنهوهی خواییه ههڵدهستێ به جێ بهجێ کردنی‪ ،‬یهکسهر ملی کوڕهکهی ناگرێت بهڵکو پرسی پێ دهکات‪ ،‬وه سهیر‬
‫وهاڵمی ئهو کوڕه ئیمانداره‪ ،‬ئهو پهروهردهکراوی ئیسالمه له ژێر دهستی باوکیدا‪ ،‬ئهوهنده باوهڕی بهخوای گهوره قایمه‬
‫وه ئهوهنده ئیجابهت و متمانهی به قسهی باوکهکهی ههیه‪ ،‬ناڵی ئهوهی خوا ئهمری پێ کردووی بیکه‪ ،‬بهڵکو دهڵی ئهوهی‬
‫ئهمرت پێ کراوه بیکه‪ ،‬باوك و کوڕ دهبێت ئاوابن لهگهڵ یهکتریدا‪ ،‬قورئانی پیرۆز کاتێك ئهم بهسهرهاتهمان بۆ‬
‫دهگێڕێتهوه دهڵێی فلیمێکی ترسناکه‪ ،‬سات به سات دڵمان خورپهی پیادێت‪ ،‬باوکێکی ڕیش سپی کوڕهکهی خۆی لهبن‬
‫دهستی ناوهو چهقۆیهک و گوریسێکی پێیهو بۆ جێ بهجێ کردنی ئهو تاقیکردنهوه دهڕوات‪ ،‬که له خهودا پێی وتراوه‪،‬‬
‫ئالهو کاتهدا شهیتان ههوڵی پهشیمان کردنهوهی ئیبراهم و خێزانی و کوڕهکهی دهدات‪ ،‬ئهوانیش نهعلهتیان لێکردوو‬
‫بهردیان تێ گرت‪ ،‬وه بهردباران کردنی شهیتانیش له حهجدا لهمهوه هاتووه‪ ،‬که شهیتان ویستوویهتی پهشیمانیان بکاتهوه‬
‫پشت بکهنه ئهو تاقیکردنهوهی خواییه‪ ،‬لهو کاتهدا که ههردووکیان تهسلمی ئهمری خوای بوون و ئیبراهیم سهالمی‬
‫خوای لێ بێت ئیسماعیکی کوڕێ لهسهر زهوی خست و ویستی سهری ببڕێت { فَلَ َّما أ َ ْ‬
‫سلَ َما َوتَلَّەُ ِل ْل َجبِ ِ‬
‫ین} ئالهو کاتهدا‬
‫ص َّد ْقتَ ُّ‬
‫الر ْؤیَا إِنَّا‬ ‫خوای پهروهردگار بانگی کرد { َونَا َد ْینَاهُ أ َ ْن یا أبراهیم } بانگی ئیبراهیمی کردوو فهرمووی { قَ ْد َ‬
‫َكذَ ِلكَ نَجْ ِزي ا ْل ُمحْ ِ‬
‫سنِینَ } بهڕاستی خهوهکهت هێنایه دی ئێمه ئاوا پاداشتی چاکهکاران دهدهینهو سهریان دهخهین له‬
‫تاقیکردنهوهکهیاندا وه ئهمهش تاقکیردنهوهیهکی ئاشکراو ڕوونه وهك خۆی دهفهرموێ { إِنَّ َهذَا لَ ُه َو ا ْلبَ َال ُء ا ْل ُمبِینُ } چ‬
‫تاقیکردنهوهیهك ههیه ئهوهنده گرنگ بێت که به کوڕی خۆت تاقیبکرێیتهوه‪ ،‬خهڵکی زۆری لێره بهداخهوه بهرگهی‬
‫بچوكترن تاقکیردنهوه ناگرێت و له دین ههڵدهگهڕێتهوه‪ ،‬ههرچی پێی خۆشه داوای دهکات ئهگهر یهکێکیشی بۆ جێ‬
‫بهجێ نهکرێت نوێژهکهشی تهرك دهکات وهك وا بێت ئهو ئیقام و حوجهی بهسهر خوای گهورهدا کردبێت‪.‬‬

‫‪85‬‬
 ‫{ َوفَ َد ْینَاهُ بِ ِذبْحٍ ع َِظ ٍ‬
‫یم} خوای پهروهردگار بهرخێکی بۆ نارد بهدیاری تا لهبری ئیسماعیلدا سهری ببڕێت‪ ،‬ئهو بهرخهش‬
‫ئهو بهرخه بوو که هابیل بهخشی به خوای گهوره‪ ،‬له بهههشتهوه خوای گهوره بۆی نارد‪ ،‬ئهمهش لێرهدا پهیامێکی‬
‫زۆرگرنگ دهردهکهوێت تا ئێمهش دوور کهوینهوه له خۆ کوشتن و خهڵك کوشتن و ئاشتی و هێمنی و ڕهحمهت‬
‫بهرپاکهین لهسهر ئهرزدا‪ ،‬گهر ویستمان کهسێك بکوژین با لهبری ئهوهدا بهرخێك بکوژین و بیکهین به قوربانی‪ ،‬وهکو‬
‫چۆن خوای گهوره کوشتنی ئیسماعیلی گۆڕی به بهرخێك‪ ،‬چونکه دینی ئیسالم دینی ئاشتی یه‪ ،‬هزرهکانی تره که ئهم‬
‫هزره ئیسالمیهیان قبوڵ نی یهو دێنهسهرمان دهمانکوژن و دهمانتۆقێنن‪ ،‬گهر ئێمهش بهرگری لهخۆمان بکهین ئیتر ئێمه‬
‫تیرۆریستین چونکه ناهێڵین بمان کوژن کهچی ئهوان ئازادی خوازن که کاتێکدا ههردووکیان ههر کوشتنه‪.‬‬

‫الخطبةُ الثانیةُ‬

‫َّللاُ أ َ ْك َب ُر‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر َّ‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر َّ‬
‫َّ‬ ‫َّللاُ أ َ ْك َب ُر‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر َّ‬
‫َّللاُ أ َ ْكبَ ُر َّ‬
‫َّ‬

‫أن ال إلهَ إالَّ‬ ‫وتغفر َّ‬

‫الزالتُ ‪ ,‬وترف ُع الدَّرجاتُ ‪ ,‬وأشهدُ ْ‬ ‫ُ‬ ‫كثیرا‪ ،‬الحمدُ هللِ الَّذِي بنعم ِت ِه تت ُّم ال َّ‬
‫صالحاتُ ‪,‬‬ ‫َّللاُ أ َ ْك َب ُر ً‬
‫كبیرا والحمدُ هللِ ً‬ ‫َّ‬
‫ْ‬
‫وبارك على س ِیّ ِدنَا مح َّم ٍد وعلى آل ِه وصح ِب ِه‬ ‫وسلّ ْم‬
‫أن سیدَنا مح َّمدًا عبدُهُ ورسولُهُ‪ ِ،‬الله َّم ص ِّل ِ‬
‫هللاُ وحدَهُ الَ شریكَ لَهُ‪ ،‬وأشهدُ َّ‬
‫أجمعینَ ‪.‬‬

‫قوربانی کردن سونهتێکی مؤکهدهیهو بۆ ههرکهسێك که بیهوێت قوربانی بکات خێرێکی گهورهیهو له دوای نوێژی‬
‫جهژن دهتوانێ قوربانیهکهی سهرببڕێت‪ ،‬سونهته کهسێك که قوربانی بکات بۆ خۆی سهری ببڕێت‪ ،‬گهر نهتوانرا‬
‫دهتوانێت کهسێك بکات به وهکیل بۆ ئهوهی بۆی سهرببڕن‪ ،‬ئهو حهیوانه وهیان واڵخهی که دهکرێت به قوربانی دهبێت‬
‫حهیوانێکی چاك و پاك بێت و به پارهی حهاڵڵ پهیدا کرابێت‪ ،‬چونکه خوای گهوره پێویستی به قوربانی پیس و حهرام‬
‫نی یه‪ ،‬ههر بۆیه ئهو حهیوانهش که له بهههشتهوه نێردا بۆ قوربانی لهبری ئیسماعیلدا ئهو حهیوانه بوو که هابیل بهخوای‬
‫بهخشی و خوای گهوره لێی وهرگرتبوو‪ ،‬وهك له چیرۆکی هابیل و قابیلدا بیستوومانهو دهزانین‪.‬‬

‫نابێت حهیوانێکی وابێت که نهخۆشیهکی وای پێوه بێت تهئسیری لهسهر گۆشتهکهی کردبێت‪ ،‬دروسته بۆ ئهو کهسهی که‬
‫قوربانی دهکات خۆشی لێی بخوات‪ ،‬له ئهمڕۆوه تا چوارهم ڕۆژی جهژن دهتوانرێت قوربانی بکرێت‪ ،‬خوای گهوره‬
‫بهرهکهت بخاته ماڵی ئهوانهی کهوا قوربانی دهکهن و یارمهتی دهری ئهوانهش بیت که ناتوانن بیکهن تا له جهژنهکانی‬
‫تردا ئهوانیش لهم سونهته مؤکهده بهژداربن‪.‬‬

‫َّللاِ أ َ ْر َبع‪ُ :‬‬

‫س ْب َحانَ َّ‬
‫َّللاِ‪،‬‬ ‫َالم ِإلَى َّ‬ ‫کۆتایی پێ دههێنین بهم فهرمووده که پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت دهفهرموێ { أ َ َح ُّ‬
‫ب ا ْلك ِ‬
‫َّللاُ أ َ ْك َب ُر»(‪ )52‬ههمووی ئهو ووتانه له تهکبیر کردنیدا بهدی دهکرێت و وه دوای نوێژهکان‬ ‫َوا ْل َح ْم ُد ِ ََّّللِ‪َ ،‬وال ِإلَەَ ِإالَّ َّ‬
‫َّللاُ‪َ ،‬و َّ‬
‫به تایبهتی لهبیرمان نهچێت تا چوار ڕۆژی جهژن تهواو دهبێت بهردهوام بیان لێین چونکه ئهم تهکبیر کردنه وهك جهژنی‬

‫(‪ )52‬مسلم ‪.3985 :‬‬

‫‪86‬‬
 ‫ڕهمهزان نی یه که دوای نوێژ ئیتر کۆتایی پێ دێت‪ ،‬بهڵکو ئهمهیان چوار ڕۆژ بهردهوامه‪ ،‬داواکارم له خوای گهوره‬
‫حهجی حاجیهکانیش قبوڵ بکات و به نسیبی گشت مسوڵمانێکیشی بکات‪.‬‬

‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ‬

‫صلُّونَ َ‬ ‫علَیْه‪ ،‬قَا َل تَعَالَى ‪:‬إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬ ‫سالَ ِم َ‬ ‫علَى َم ْن أ ُ ِم ْرت ُ ْم بِال َّ‬
‫صالَةِ َوال َّ‬ ‫س ِلّ ُموا َ‬
‫صلُّوا َو َ‬
‫َهذَا َو َ‬
‫عشْرا»(‪ )54‬اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل‬ ‫علَ ْی ِە ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة َ‬ ‫علَ َّى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫س ِلیما‪ )53(‬ویَقُو ُل الرسو ُل‪َ «:‬م ْن َ‬ ‫س ِل ُموا ت َ ْ‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫صلُّوا َ‬
‫آ َمنُوا َ‬
‫عثْ َمانَ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي َب ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫اء َّ‬‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫س ِلّ ْم َو َب ِ‬
‫ار ْك َ‬ ‫َو َ‬
‫ع ْلمنَا‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬ ‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ بِكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫يٍ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ ِمنَ الخ ِ‬ ‫ع ِل ّ‬
‫َو َ‬
‫َعوذَ ِم ْنهُ سیدُنَا ُمحمدٌ‪ .‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ‬
‫سألَكَ منهُ سیدُنَا ُمحمدٌ‪ ،‬ونَعُوذُ ِبكَ ِم َّما ت َّ‬ ‫ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪ ،‬الله َّم إنَّا نَسألُكَ ِم َّما َ‬
‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪.‬‬ ‫ت َو ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َما ِ‬
‫ت األَحْ َی ِ‬ ‫َو ْال ُمؤْ ِمنَا ِ‬

‫بخیر‪.‬‬
‫ٍ‬ ‫بإذن هللاِ تعالَى وك ُّل ٍ‬
‫عام وأنت ُ ْم‬ ‫مغفورا ل ُك ْم ِ‬
‫ً‬ ‫قو ُموا‬

‫مزگەوتی نوور بێرمینگهام ‪2009/11/27‬‬

‫مافی دایك و باوك‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء فِي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى ]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن‬ ‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬

‫(‪ )53‬األحزاب ‪. 56 :‬‬

‫(‪ )54‬مسلم ‪.384 :‬‬

‫‪87‬‬
 ‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫َف ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫برایانی بهڕێزو خۆشهویست سهالم و ڕهحمهتی خوای پهروهردگار بڕژێت بهسهرتاندا لهیهكێك له ماڵهکانی خۆیدا که‬
‫ئهویش مزگهوتی نووره‪.‬‬

‫ئهگهر بێت و سهرنجێکی قورئانی پیرۆزو خیتابه قورئانیهکان بدهن‪ ،‬وهگهر بێت و به ووردی دیراسهیهکی فهرمووده‬
‫ڕاستهکانی پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت بکهین و سهرنجی ئیسالم وهرگرین لهسهر مامهڵه کردنمان له گهڵ دایك و‬
‫باوكماندا‪ ،‬له سهرهنجامدا بۆمان دهردهکهویت که ئیسالم چۆن پهروهردهمان دهکات و ڕووبهڕوومان دهبێت به کۆمهڵه‬
‫بهڵگانێك و ڕێنومایی کردنانێك‪ ،‬که فێرمان دهکات مامهڵهمان چۆن بێت لهگهڵ دایك و باوكماندا‪ ،‬وهکو چۆن کهسێکی‬
‫تاوانبار تاوانێکی گهورهی کردبێت و دواتر له حکوومهت ههڵهاتبێت وه لهالیهن کاربهدهستانی حکوومهتهوه دهستگیر‬
‫بکرێت ئهو کهسه چۆنه بهرانبهر حاکم و دهستهاڵتدار ڕادهوهستێت و ملی شۆڕ دهکات و خوا خوایهتی سزایهکی سهختی‬
‫بهسهردا نهدهن لهبهر تاوانه دووجار گهورهکهی که یهکهم تاوانکاریهکهی و دووههم ههڵهاتن لهدهست حکوومهت که‬
‫تاوانهکهی دووجار گهورهتر دهکات‪ ،‬ئیسالم فێرمان دهکات که ئێمهش ئاوا بین بهرانبهر دایك و باوکمان ههتا ئۆفێکیشیان‬
‫بهرانبهر نهکهین و ڕێزی زۆریان لێ بگرین و بهدهم پێویستیهکانیانهوه بڕۆین‪ .‬خوای گهوره له کتێبه پاك و بێ‬
‫دهستکاریهکهی خۆیدا دهفهرموێ‪:‬‬

‫سانا ِإ َّما َی ْبلُغَنَّ ِع ْندَكَ ا ْل ِك َب َر أ َ َح ُد ُه َما أ َ ْو ِك َال ُه َما فَ َال تَقُ ْل لَ ُه َما أ ُ ٍ‬
‫ف َو َال ت َ ْن َه ْر ُه َما‬ ‫َوقَضَى َربُّكَ أ َ َّال ت َ ْعبُدُوا ِإ َّال ِإیَّا ُه َو ِبا ْل َوا ِل َدی ِْن ِإحْ َ‬

‫‪٢٣‬‬ ‫َوقُ ْل لَ ُه َما قَ ْوال ك َِریما‬

‫یهك خواپهرستیی و چاكه كردن له گهڵ باوك و دایكدا‪:‬‬
‫پهروهردگارت بڕیاریداوهو وهسیهتی كرد كه‪ :‬دهبێ ههر خۆی بپهرستن وبالوالدين إحساناوه فهرمانیداكه‪ :‬دهبێ لهگهڵ‬
‫دایك و بابدا چاكه بكهن‪ ،‬وهكو دهفهرموێ‪ ( :‬أن اشكر لى ولوالديك إلى المصير ) إِ َّما َی ْبلُغ ََّن ِع ْندَكَ ْال ِك َب َر أ َ َحدُ ُه َما أ َ ْو‬
‫ِك َال ُه َما جاههركات یهكێكیان یان ههردووكیان ‪-‬كه لهالی تۆن ‪ -‬تووشی پیریی و الوازیی بوون فال تقل لهما أف‬
‫ههرگیز نهكهیت وشهیهكی بێزارییان پێ بڵێیت ‪ ،‬تهنانهتی بهرامبهریان ئۆفێكیش مهكه وال تنهرهماو ههرگیز پیایانا‬
‫ههڵمهشاخێ و بهسهریاندا مهنهڕێنهو ههمیشهیش بهوشهی ئهدهب و وێڵی جوان و پیاوانه قسهیان لهگهڵ بكه‬

‫‪88‬‬
 ‫س ِیّئًا َحتَّى َو َال التَّأْفِیف الَّذِي ُه َو أ َ ْدنَى َم َراتِب ْالقَ ْول‬ ‫له تهفسیری ئیبن کهثیردا له مانای ئۆفدا هاتووه[أ َ ْ‬
‫ي َال تُس ِْمع ُه َما قَ ْو ًال َ‬
‫س ِیّئ] واته قسهی خراپیان بهرانبهر مهکهن وه ههتا ئۆفیشیان بهرانبهر مهکهن که ئۆف کردن کهمترین و بچوکترین‬
‫ال َّ‬
‫قسهی خراپه‪ ،‬واته که ئۆفێك کهمترین تاوانه مهیکهن بهرانبهریان چ جای ئهوهی گهورهتر بێت‪.‬‬

‫ار َح ْم ُه َما َك َما َربَّیَانِي َ‬

‫ص ِغیرا‪ ٢٤‬سورهتی ئیسراء‬ ‫ب ْ‬ ‫ض لَ ُه َما َجنَا َح الذُّ ِل ِمنَ َّ‬
‫الرحْ َم ِة َوقُ ْل َر ِ‬ ‫َو ْ‬
‫اخ ِف ْ‬
‫واخفض لهما جناح الذل من الرحمةو باڵی رهحمهت و میهرهبانیان بۆ بێنه خوارێ و‪ ،‬بهرامبهریان ههمیشه خۆت كهم‬
‫و بچووك بگره وقل رب ارحمهما كما ربيانى صغيراو نزا بكهو بڵێ‪ :‬پهروهردگاری من! ههر وهكو ئهوان به شلكی و‬
‫بهبچووكی لهداری منیان كردو رهحمیان پێكردم‪ ،‬دهسا تۆیش لهم پیریی و كهنهفت بوونهیاندا رهحمیان پێ بكهو؛‬
‫میهرهبانبه له گهڵیان ‪ ،‬پێغهمبهریش دهفهرموێ‪ :‬خوایه! ههر كهسێك دایك وبابی نهیبهنه بهههشتهوه( واته‪ :‬كارو‬
‫رهفتاری باش نهبێت لهگهڵیاندا) سهر فراز نهبێت‪.‬‬
‫ئهگهر بیری چیرۆکی ئیبراهم سهالمی خوای لێ بێت و ههڵوێستی ئیسماعیل سهالمی خوای لێ بێت بکهینهوه کاتیك‬
‫خهوهکهی بۆ گێڕاوه‪ ،‬چ ههڵوێستێکی ههبوو‪ ،‬وهك قورئان بۆمان دهگێڕێتهوه‪:‬‬
‫ت ْافعَ ْل َما ت ُ ْؤ َم ُر َ‬
‫ست َ ِج ُدنِي ِإ ْن‬ ‫ظ ْر َماذَا ت َ َرى قَا َل یَا أَبَ ِ‬
‫س ْع َي قَا َل یَا بُنَ َّي ِإنِي أ َ َرى فِي ا ْل َمنَ ِام أَنِي أ َ ْذبَ ُحكَ فَا ْن ُ‬
‫فَلَ َّما بَلَ َغ َمعَەُ ال َّ‬
‫َّللاُ] سورهتی سافات ‪.102‬‬
‫شَا َء َّ‬
‫لما بلغ معه السعفجاكاتێ گهیشته تهمهنی كاروتێكۆشان و رۆشتن لهگهڵ باوكیدا قال يا بنى إنى أرى فى المنام أنى‬
‫أذبحكئیبراهیم وتی‪ :‬كوڕه چكۆلهكهم! بهراستی من لهخهونمدا دیتم كه دهبێ تۆ سهربڕم فانظر ماذا تری جا بنواڕه‬
‫چی دهبینی؟ واته‪:‬چی بهباش دهبینی‪ ،‬سهربڕینت یان نا؟ قال يا أبت افعل ما تؤمرئیسماعیل وتی‪ :‬بابه! ههرچیت‬
‫پێسپێرراوه بیكه ستجدنى إن شاء هللا من الصابريندهمبینی بهخواستی خوا له خۆگرانم‪ .‬بهڵێ‪ ..‬ئیسماعیل ‪-‬علیه السالم‪-‬‬
‫بهڵێنهكهی خۆی برده سهرو راستی فهرموو‪ ،‬بۆیه خوایش شایهدی بۆدا‬

‫چاکه کردن بهرانبهر دایك و باوك و ڕهزامهندی خوای گهورهو توڕهبوونی بهستراوهتهوه به دایك و باوکهوه وهك له‬
‫فهرموودهیهکدا هاتووه‪:‬‬

‫َّللاِ‬
‫ط َّ‬ ‫َّللاِ ِفي ِرضَا ا ْل َوا ِل َدي ِْن‪َ ،‬و َ‬
‫س َخ ُ‬ ‫س َخ ِط ا ْل َوا ِل َدي ِْن ِرضَا َّ‬
‫‪ِ 55‬في َ‬

‫َي ٌء بَ ْعدَ َم ْوتِ ِه َما أَبَ ُّر ُه َما؟ قَا َل ‪ «:‬نَعَ ْم‪ِ ،‬خ َ‬
‫صال أ َ ْربَع ‪ :‬ال ُّدعَا ُء لَ ُه َما‪،‬‬ ‫ي ِم ْن بِ ِ ّر أَبَ َو َّ‬
‫يش ْ‬ ‫فَقَا َل َر ُجلٌ‪ :‬یَا َر ُ‬
‫سو َل هللاِ ه َْل بَ ِق َ‬
‫صدِی ِق ِه َما‪َ ،‬و ِصلَةُ َّ‬
‫الر ِح ِم الَّتِي الَ َر ِح َم لَكَ إِالَّ ِم ْن قِبَ ِل ِه َما»(‪.)56‬‬ ‫ار لَ ُه َما‪َ ،‬وإِ ْنفَاذُ َ‬
‫ع ْه ِد ِه َما‪َ ،‬وإِك َْرا ُم َ‬ ‫ستِ ْغفَ ُ‬
‫َواال ْ‬

‫‪ )]7[( 55‬شعب اإليمان للبيهقي ‪.177/6‬‬

‫‪ 56‬البخاري يف األدب املفرد ‪. 27/1‬‬

‫‪89‬‬
‫ئهرکی دایك و باوك ئهوهنده گهورهیه ههتا دوای مردنیشیان دهبیت لهبیریان نهکهین و دوعاو نزایان الی خوا بۆ بکهین و‬
‫ههتا هاوڕێکانیشیانمان خۆش بوێت و چاکهیان بهرانبهر بکهین‪.‬‬

‫برایانی بهڕێز زۆر جار گوێم لێ دهبێت زۆر کهس گلهی خۆی له دایك و باوکی دهکات و منهتی بهسهردا دهکات کهوا‬
‫لێرهوه پارهی بۆ دهنێرێ و دهیکات به منهت بهسهریهوه‪،‬و زۆرێك دهڵێ ئیتر بهسه ئهوهندهم بۆ نارد تاقهتم نهما‪ ،‬ئیتر بۆ‬
‫خۆم دهژیم و خۆشم پێویستم به ژیانه‪ ،‬ئێمه ناڵێن پێویستان به ژیان نی یه‪ ،‬بهاڵم بۆخۆم دهژیم له ئیسالمدا نی یه‪ ،‬چۆن‬
‫باوکت و دایكت پێویستیان بهتۆ ههبێت و تۆش بڵێی بۆ خۆم دهژیم! ئهی بۆ ئهوان بۆ تۆ ژیان‪ ،‬ژیانیان له گهڵ تۆدا‬
‫سهرف کردوو پێیان گهیاندی تا ئهم ئاسته‪ .‬خۆ ئێمه به منداڵی بهنهفێتمان نهبووه الی حکوومهت تا بیشڵێن به بهنهفێتی‬
‫خۆم گهورهت کردووم‪ ،‬برایانی بهڕێز ههرگیز ئهوه به بیرتاندا نهیهت که باوك و دایکتان پشتگوێ بخهن‪ ،‬ئهگهر له‬
‫ژیانی خۆشتان گرتووهتهوه مههێڵن پێوستیان به کهسی تر بکهوێت و ئێوه پێداویستیهکانیان دهربکهن‪ ،‬ئهگهر پێداویستی‬
‫مادیشیان نی یه‪ ،‬ههر دهبێت زۆر ئاگامان لێیان بێت و نههێڵین خۆشهویستیمان بهرانبهریان کهلێنی تێ بکهوێت‪ ،‬گوێ‬
‫بهوه مهدهن کاردێکی تهلهفۆن به ‪ 5‬پاوهنده بیکڕن و تهلهفۆنیان بۆ بکهن دڵیان خۆش بکهن‪ ،‬مهڵێ کاردێك به ‪ 5‬پاوهنده‬
‫پێنج پاوهند له دوکانه کوردهکان ‪ 20‬نان یان ‪ 25‬نانی گهرم دهکات بۆ بیدهن به کارت‪ ،‬مهڵی ‪ 5‬پاوهند ‪10000‬دیناری‬
‫عێراقی دهکات و زۆره ئهوهنده لێکی بدهیتهوه ئهگهر تهلهفۆنیش بکهیت بیکهیت به منهت بهسهریانهوه‪ ،‬ئهوان منهتهیان‬
‫بهسهرمانهوه ههیه بهاڵم ئێمه منهتمان بهسهر دایك و باوکمانهوه نی یه‪ ،‬ئهگهر ئیقامهت ههیه ماڵهوه پشتگوێ مهخه‬
‫سهردانیان بکهرهوه مافی دایك و باوكه که بتان بینن‪ ،‬زهڕب و تهقسمی مهکهن ئهگهر بچینهوه بۆ کوردستان ئهوهنده‬
‫دابنیشین لێره لهو ماوهیهدا ئهوهنده پاره پهیدا دهکهین‪ ،‬ئهو حساب و کتابه بکهن به ڕێگر لهوهی مافی دایك و باوکمان‬
‫پێشێل بکهین‪ .‬ئهگهر ئێمه پاره بخهینه پێش گرنگی ئهو کارهوه ئهوکات وهك ئهو کابرامان لێ دێت که دهگێڕنهوه‬
‫کابرایهك به ڕێگهیهکدا تێ دهپهڕێ و دهڕوات تا دهگاته ئاوێك‪ ،‬دهبینێت کۆمهڵه کهسێك بهلهمیان پێیهو خهڵکی به بڕه‬
‫پارهیهك دهپهڕێننهوه‪ ،‬ئهویش مهشکهیهکی پێ دهبێت و لهبهر خۆیهوه دهڵێ جا بۆ من ئهو پارهیه بدهم ئهوه مهشکهیهکم‬
‫پێیهو خۆم دهپهڕمهوه مهشکه فوو تێدهکات و دهمهکهی دهبهستێ و دهدات له ئاو تا دهگاته ناوهڕاستی ئاوهکه ئیتر مهشکه‬
‫کونی تێ دهبێت وهیان دهمهکهی شل دهبێتهوه ههواکهی دادهبهزێت و کابرا دهکهوێته پهلهقاژهی خنکان و هاوار دهکات‬
‫فریام کهون فریام کهون خناکام‪ ،‬خهڵکیش هیچ بهدهمیهوه ناچن و پێی دهڵێن کاکه گیان به دهمی خۆت فوت تێکردووهو‬
‫بهدهستی خۆت بهستووته‪ ،‬واته لۆمهی خۆت بکهو ئێمه تاوانبار مهکه ئهگهر ئهو بڕه کهمه پارهت بدایه نهدهکهوتێنه ئهم‬
‫پهله قاژه‪ ،‬وهللا ئهگهر خراپ بین بهرانبهریان له پهله قاژهی دونیای خراپترمان بهسهردا دێت‪ ،‬ئهگهر پاره لێك بدهینهوه‬
‫بهرانبهریان و مافهکانیان بخۆین له ناوهڕاستی ئاوهکهدا دهخنکێین و کهس به هانامانهوه نایهت‪.‬‬

‫له فهرموودهیهکدا هاتووه [أنَّ رجال قال ‪ :‬یا رسول هللا إنَّ لي ماال و َولدا ‪ ،‬و إنَّ أبي یری ُد ْ‬
‫أن یجتا َح مالي فقال علیە‬
‫الصالة و السالم ‪ ( :‬أنت و مالك ۡلبیك )‪.‬‬

‫‪90‬‬
 ‫پیاوێك گلهی خۆی الی پێغهمبهر کرد که باوکی ماڵ و سامانی دهبات‪ ،‬چاوهڕێی ئهوه بوو پێغهمبهر درودی خوای لێ‬
‫بێت سهرزهنشتی دایك و باوکی بکات پێغهمبهر پێی فهرموو خۆشت و ماڵهکهشت هی باوکتن‪.‬‬

‫زۆرن ئهو فهرموودهو ئایهتانهی باسی فهزڵی دایك و باوك و ئهرکهکانیان دهکهن لهسهر شانمان‪ ،‬ههتا جاری وا ههبوو‬
‫سهحابهی پێغهمبهر هاتووه بۆالی پێغهمبهر بۆ ئهوهی بیبات بۆ جیهاد‪ ،‬بهاڵم که پێغهمبهر زانیویهتی دایك و باوکهکهی‬
‫پیرن و پێویستیان به یارمهتی ئهو ههیه‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت گهڕاندوونیهتیهوه بۆ خزمهت کردنی دایك و‬
‫باوکیان لهبری جیهاددا ئهو فهریزه گهورهیهی نههێاڵوه بکات لهبهر دایك و باوك‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫سانا) ([‪ )]1‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ إِلهَ إِالَّ هللاُ‬‫ع َّز ِم ْن قائ ٍل ‪َ (:‬وقَضَى َربُّكَ أ َ َّال ت َ ْعبُدُوا إِ َّال إِیَّاهُ َوبِا ْل َوا ِل َدی ِْن إِحْ َ‬
‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ القائ ِل َ‬
‫علَى آ ِل ِه َّ‬
‫الط ِیّبِینَ‬ ‫علَى سی ِدنَا محم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬ ‫س ِلّ ْم وبَ ِ‬
‫ص ِّل و َ‬ ‫أن سیدَنَا محمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪،‬الله َّم َ‬ ‫َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأشهدُ َّ‬
‫بإحسان إِلَى یَ ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫َّ‬
‫الطاه ِِرینَ والتَّابعینَ لَ ُه ْم‬

‫ب‬
‫ین الجانِ ِ‬
‫الكبر ومعاملتِ ِه َما بالرحم ِة و ِل ِ‬ ‫ِ‬ ‫الوالدین ورعایتِ ِه َما خاصةً ِع ْندَ‬ ‫ِ‬ ‫باإلحسان إلَى‬
‫ِ‬ ‫أمر هللاُ تعالَى‬‫أيُّ َها المسلمونَ ‪ :‬لقَ ْد َ‬
‫أي‪ :‬الَ‬
‫ْ‬
‫([‪)]4‬‬
‫ف َو َال ت َ ْن َه ْر ُه َما َوقُ ْل لَ ُه َما َق ْوال ك َِریما)‬‫فقا َل سبحانَهُ ‪ (:‬إِ َّما یَ ْبلُغَنَّ ِع ْندَكَ ا ْل ِكبَ َر أ َ َح ُد ُه َما أ َ ْو ِك َال ُه َما َف َال تَقُ ْل لَ ُه َما أ ُ ٍ‬
‫شائن‪َ ،‬وقُ ْل لَ ُه َما قَ ْوالً‬
‫ٌ‬ ‫السیئ‪ ،‬والَ یصد ُْر ِم ْنكَ إلیه َما فِ ْع ٌل‬
‫ِ‬ ‫ب القو ِل‬‫هو أدنَى َم َرات ِ‬ ‫التأفیف الذِي َ‬
‫َ‬ ‫تُس ِْم ْع ُه َما قوالً سیئًا‪ ،‬حتَّى والَ‬
‫كبر ِه َما وعندَ وفاتِ ِه َما وقَا َل أَبُو ُه َری َْرة َ‬ ‫ض ْع لَ ُه َما ب ِف ْعلِكَ ‪َ ،‬وقُ ْل َربّ ِ ْ‬
‫ار َح ْم ُه َما فِي ِ‬ ‫وتعظیم‪َ ،‬وتوا َ‬
‫ٍ‬ ‫وتوقیر‬
‫ٍ‬ ‫لینًا طیبًا حسنًا بتأَدُّ ٍ‬
‫ب‬
‫باسم ِه ْ‬
‫بل تنادِی ِه بأحبّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫أي الَ تنادِی ِه‬ ‫عوهُ ِباس ِْم ِه‪ْ -‬‬ ‫ام أَبِیكَ ‪َ ،‬والَ تَجْ ِل ْ‬
‫س قَ ْبلَهُ‪َ ،‬والَ تَدَ ُ‬ ‫ظهُ فِي ِب ِ ّر أ َ ِبی ِه ‪ :‬الَ ت َْم ِش أ َ َم َ‬
‫ِل َر ُج ٍل َو ُه َو َی ِع ُ‬
‫ُ‬
‫واإلنفاق‬ ‫باللین والرحم ِة‪،‬‬
‫ِ‬ ‫األبناء كثیرة ٌ م ْن َها احترا ُم ُه ْم والسم ُع والطاعةُ له ْم ومعاملت ُ ُه ْم‬ ‫ِ‬ ‫اآلباء علَى‬
‫ِ‬ ‫ُ‬
‫وحقوق‬ ‫‪.‬‬
‫األسماء إلی ِه‬
‫ِ‬
‫َّللاِ صلى هللا علیه‬ ‫المرض‪ .‬وق ْد بیَّنَ َر ُ‬
‫سو ُل َّ‬ ‫ِ‬ ‫حوائج ِه ْم‪ ،‬وتعاهدُ ُه ْم بالزیار ِة والرعای ِة خاصةً عندَ‬
‫ِ‬ ‫علی ِه ْم عندَ الحاج ِة‪ ،‬وقضا ُء‬
‫َّللاِ‬
‫ط َّ‬ ‫َّللاِ فِي ِرضَا ا ْل َوا ِل َدي ِْن‪َ ،‬و َ‬
‫س َخ ُ‬ ‫ضا هللاِ َّ‬
‫عز وج َّل فقا َل صلى هللا علیه وسلم ‪ِ «:‬رضَا َّ‬ ‫الوالدین سببٌ لر َ‬
‫ِ‬ ‫ضا‬ ‫وسلم َّ‬
‫أن ر َ‬
‫س َخ ِط ا ْل َوا ِل َدي ِْن‬
‫ِفي َ‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫س ِلیما) ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬

‫س ِل ُموا ت َ ْ‬ ‫صلُّوا َ‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬ ‫ع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِه بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُم ْؤ ِم ِنینَ َوا ْل ُم ْؤ ِمنَاتِ‪،‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫اء َّ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫َو َ‬
‫علَى ِعبَا ِدكَ بِ َرحْ َمتِكَ یَا‬ ‫ف لَكَ َو ْقفا یَعُو ُد نَ ْفعُەُ َ‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواۡل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِلك ُِل َم ْن َوقَ َ‬
‫س ِل َماتِ‪ ،‬اۡلَحْ یَ ِ‬
‫س ِل ِمینَ َوا ْل ُم ْ‬
‫َوا ْل ُم ْ‬
‫بكرمكَ‬
‫ِ‬ ‫ف ب ْینَ قلوبِنَا بلط ِفكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا‬ ‫اح ِمینَ الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ‪ِ ،‬‬
‫وأل ْ‬ ‫أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬
‫وعنایتِكَ ‪.‬‬
‫‪91‬‬
 ‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬
‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر بِا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫ست َ ْغ ِف ُرو ُه یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬

‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْل َع ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪2009/10/23‬‬

‫ترس و تەماح‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء ِفي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫‪92‬‬
 ‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬
‫َّللاَ‬ ‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬ ‫]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫علَ ْی ُك ْم َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ بِ ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫الَّذِي ت َ َ‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫برایانی بهڕێزو خۆشهویست سهالم و ڕهحمهتی خوای پهروهردگار بڕژێت بهسهرتاندا لهیهكێك له ماڵهکانی خۆیدا که‬
‫ئهویش مزگهوتی نووره‪.‬‬

‫لهههرجێگهیهکی ئهم دونیایهدا بژین و له ژێر سایهی ههر دین و ئایدۆلۆژیایهکدا بین‪ ،‬دهبێت کۆمهڵێك کار ههیه پابهند‬
‫بین پێوهی‪ ،‬وهگهرنا توشی سزای یاسایی دهبین گهر بێت و پابهند نهبین پێوهی و پشتگوێی بخهین و لێی ال بدهین‪ ،‬ئیتر‬
‫ئهو جێگهی لێی دهژین یاسایهکی ئیسالمی بێت وهیان به پێچهوانهوه‪ ،‬ههتا ئهو کهسانهش که له شاخهکان دهژین و ماڵیش‬
‫نهبوون ههر یاساو ڕێسای خۆیان ههیهو سهرپێچکهرانی توشی سزا دهبنهوه‪ ،‬بۆ پهیڕهوی کردنی ئهو یاسایانهی لهسهر‬
‫ئهرزدا ههیه دهبینین کۆمهڵێك ڕێگه دهگیرێتهبهرو خهڵکانی لێ ئاگادار دهکهن له ڕێگهی جیاوازهوه‪ ،‬خهڵکانیش دهبێت‬
‫مێشکی خۆیانی بۆ بکهنهوهو لێی تێ بگهن چونکه له کردنی کارێکی نایاسایدا زۆرجار نازانم ناخوات و سزامان‬
‫بهسهردا دهسهپێنرێت‪ ،‬به هاواڵتیان دهوترێت چی چاکهو چی خراپه ئهگهر کهسێك کاری یاسایی بکات بێوهی و‬
‫سهالمهت دهژی و توشی سزاش نابێت‪ ،‬کهوا بوو بۆ ئهم مهبهسته دوو ڕێگهی گرنگ دهخرێته بهردهم هاواڵتیان یهکهم‬
‫سهالمهتی و خۆشگوزهرانی گهر بێت و سهرپێچیان نهکرد وه دووههم سزا بۆ نهکهرانی تاوانباران‪ ،‬ئهو ڕێگهیانه له‬
‫دینی خوای گهورهدا هاتووهو فێرمان دهکات که له دونیادا چی بکهین و چی نهکهین وه ئهمهلی خۆشگوزهرانیشی پیداوین‬
‫و گهر سهرپێچیمان نهکرد وه دهشمان ترسێنێ گهر بێت و سهرپێچیمان کرد‪ ،‬کهواته به کورتی و به کوردی ڕێنمونیه‬
‫دینیهکان له دوو شت بهدهر نی یه‪:‬‬

‫یهکهم‪ :‬ترسانه له خوای گهوره‪.‬‬

‫دووههم‪ :‬تهماح خستنه بهره بۆ دواڕۆژ ئومێد بهخشین‪.‬‬

‫ههردوو کارهکه گرنگیهکی یهکجاری لهسهر ژیانی ئادهمیزاددا ههیهو بههۆیانهوه کارهکان ڕێك دهخرێت‪ ،‬چونکه‬
‫سروشتی مرۆڤهکان وههایه زۆرجار تا نهترسێت له کارهکه ناگهڕێتهوه‪ ،‬جا ئیتر ترسهکه به کوشتن بێت وهیان به‬
‫‪93‬‬
 ‫زیندانی بێت وهیان به غهرامهکردن بێت ‪...‬هتد‪ ،‬بۆ نمونه له بهریتانیا دهوترێت ئهگهر کهسێك موبایلێك بدزێت ‪ 4‬ساڵ‬
‫زیندان دهکریت‪ ،‬وهگهر ترسی زیندانیهکه نهبێت کهسانێك ههن بهالیانهوه زۆر ئاساییه بهردهوام خهریکی دزی کردن‬
‫بن‪ ،‬له ئیسالمدا ئهگهر کهسێك دزی بکات دهستی دهبڕێت وهگهر له ترسی دهستبڕینهکه نهبێت ئهوا ماڵ و سامانی‬
‫خهڵکی دهکهوێته خهتهرهوهو ههرکهس بۆخۆی دزی دهکات‪ ،‬بهاڵم له ترسی ئهو سزا دهبینی کهس ناوێریت دزی بکات‬
‫چونکه گومانی لهوه نی یه که دزی کرد وهك وایه خۆی دهستی خۆی ببڕێت‪ ،‬ئهوکات دهبینی بههۆی ئهو ترسهوه دزی‬
‫ناکات وه لهبهرانبهر ئهوهشدا توشی نه سزای دونیای دهبێت وه بهههشتیش مسۆگهر دهکات که کهسێکی دهستپاکه‪ ،‬ماڵی‬
‫خهڵکیش سهالمهت دهبێت‪ ،‬ههشه چاو قایمهو گوێی له ترسی دونیای نی یهو فێڵ و فڕی زۆره دهڵی به جۆرێك خراپه‬
‫دهکهم کهس پێم نهزانێ بهاڵم ئهوه الی مهعلومه که ئهگهر له دونیاشدا پێیان نهزانی ئهوه له دواڕۆژدا سزاکهی‬
‫گهورهتره‪ ،‬ههر بۆیه زۆرێك لهو کهسانهی که له حکوومهته یهك له دوای یهکهکانی ئیسالمیدا کاتێك خراپهیهکیان‬
‫دهکردوو کهس پێی نهدهزانین لهترسی سزای دواڕۆژ دهچوون بۆالی دهستهاڵتداران و خۆیان کارهکهی خۆیان کهشف‬
‫دهکرد چونکه ئهوه له ناخیاندا چهسپیوه که ئهگهر لهم دونیا بهسهرتا چوو له دواڕۆژدا بهسهرتا ناچێت‪ ،‬سزای دونیای له‬
‫ئاخیرهت باشتره‪ ،‬ههر بۆیه ئهو ئافرهتهی که زینای کرد لهسهردهمی پێغهمبهردا درودی خوای لێ بێت خۆی به قاچی‬
‫خۆی هات بۆالی پێغهمبهروو پێی ووت ئهی پێغهمبهری خوای زینام کردووه‪ ،‬پێغهمبهریش درودی خوای لێ بێت پێی‬
‫فهرموو لهوانهیه ماچت کردبێت‪ ،‬ئهویش ووتی نهخیر زینام کردووه‪ ،‬ههتا لهو زینایهش دووگیان بووم وه دههمهوێت‬
‫ڕهجمم بکهن بۆ ئهوهی له تاوانهکهم پاك ببمهوه‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت پێێ فهرموو دهبڕۆرهوه تا حهملهکهت‬
‫دادهنێیت‪ ،‬چونکه ناتوانن ڕهجمی بکهن و منداڵێکی بێ تاوان له سکیدا بکوژن‪ ،‬دواتر ئافرهتهکه ڕۆشتهوه‪ ،‬کاتێك که‬
‫منداڵهکهی بوو هاتهوه بۆالی پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت و پێی فهرموو ئهوه منداڵهکهم بوو دهی ئیتر ڕهجمم کهن‪،‬‬
‫پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت پێی فهرموو بڕۆرهوه منداڵهکهت گهوره بکه تا وای لێ بێت پێویستی به شیری تۆ‬
‫نهمێنێت و خۆی بتوانێت نان بخوات‪ ،‬چونکه ئهو منداڵه مافی لهسهر دایکی ههیه‪ ،‬ئافرهتهکه ڕۆشتهوهو کاتێك هاتهوه‬
‫نانێکی ڕهقی دابوو بهدهست منداڵهکهوهو منداڵهکهش دهیخوارد‪ ،‬نیشانی پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت داو ووتی ئهی‬
‫پێغهمبهری خوا ئهوهتا مناڵهکه نانی ڕهق دهخوا ئهوسا پێغهمبهر ئهمری کرد که ڕهجمی بکهن‪ ،‬خۆ پێغهمبهر درودی‬
‫خوای لێ بێت مهوعیدی له ئافرهتهکه وهرنهگرت‪ ،‬ناونیشانیشی لێ وهرنهگرت‪ ،‬کهسێکی نهکرد به حهرهس بهسهریهوه‪،‬‬
‫نهیکرده زیندان تاکاتی ڕهجم کردنهکهی‪ ،‬خۆی به قاچی خۆی ههموو جارێك دههاتهوه بۆالی‪ ،‬ههتا پێغهمبهر درودی‬
‫خوای لێ بێت لهسهرهتاوه پێی فهرموو لهوانهیه ماچت کردبێت بۆ ئهوهی ئهگهر دوودڵیهکی ههبێت پهشیمان ببێتهوه‬
‫بهاڵم ترسی ئاگری دۆزهخ وای لهو ئافرهته دهکرد که ئهوهنده پێداگر بێت و خۆی ههموو جارێك بۆالی پێغهمبهر‬
‫بگهڕێتهوه‪.‬‬

‫ئازیزانی من با ئێمهش ترسی خوای پهروهردگار بکهین به بنهمایهك بۆ سهرکهوتنمان له کارهکانماندا‪ ،‬وه با ئهمهلی‬
‫خۆشی ژیانی دونیاو بهههشتی پان و بهرینی بکهینه هاندهرێك له خۆمان به دوور بگرین له خراپهکاری‪.‬‬

‫‪94‬‬
 ‫ئهم دونیا له ژێر دهستی پێغهمبهراندا چاك دهکراو وه ههردوو ئومێدی خۆشی و وه ترسمان بۆ ڕوونکراوهتهوه که‬
‫خراپهکاری نهکهین وهك خوای گهوره دهفهرموێ‪:‬‬

‫َّللاِ قَ ِریب ِمنَ ا ْل ُمحْ ِ‬

‫س ِنینَ ) ‪ 56‬االعراف‬ ‫سدُوا فِي ْاۡل َ ْر ِ‬
‫ض َب ْع َد ِإص َْال ِح َها َوا ْدعُو ُه َخ ْوفا َو َط َمعا ۚ ِإنَّ َرحْ َمتَ َّ‬ ‫( َو َال ت ُ ْف ِ‬

‫(خهڵکینه) فهساد و گوناه و تاوان ئهنجام مهدهن له زهویدا دوای ئهوهی چاکهکاریی ڕهنگی گرتووهو (خهڵکی خهریکن‬
‫خووی پێوه دهگرن)‪ ،‬بهردهوام هاناو هاوار بۆ خوا بهرن له ترسی سزای دۆزهخ و بهئومێدی بهدهستهێنانی بهههشت‪،‬‬
‫بهڕاستی ڕهحمهتی خوا نزیکه له چاکهکاران و چاکهخوازانهوه‪.‬‬

‫عونَ َربَّ ُه ْم َخ ْوفا َو َط َمعا َو ِم َّما َر َز ْقنَا ُه ْم یُ ْن ِفقُونَ ] السجدة ‪16‬‬ ‫[تَت َ َجافَى ُجنُوبُ ُه ْم ع َِن ا ْل َمض ِ‬
‫َاج ِع یَ ْد ُ‬

‫(ئهو ئیمانداره بهختهوهرانه) نێوانیان خۆش نیه لهگهڵ ڕاکشان له جێگهو ڕێگهو ڕێگهی گهرم و نهرما (واته بهنوێژو‬
‫خواپهرستی بهشێکی شهو دهبهنه سهر)‪ ،‬ههمیشه نزاو پاڕانهوهیان ڕوو به پهروهردگاریانه له خهشم و قین و دۆزهخی‬
‫دهترسن‪ ،‬ئاواتی ڕهزامهندی و بهههشتیان ههیهو لهو ڕزق و ڕۆزی و توانایی و زانیاریهی پێمهن بهخشیوون دهبهخشن‪.‬‬

‫اب الثِقَا َل) الرعد ‪12‬‬

‫س َح َ‬
‫ئ ال َّ‬ ‫( ُه َو الَّذِي یُ ِری ُك ُم ا ْلبَ ْرقَ َخ ْوفا َو َط َمعا َویُن ِ‬
‫ش ُ‬

‫خوا ئهو زاتهیه که ههوره بروسکهتان نیشان دهدات‪ ،‬هاوڕێ لهگهڵ ترسدا (بههۆی ڕووناکی بههێزو دهنگی سامناکی‪،‬‬
‫که دهوریان ههیه له بهپێز کردنی خاکی زهوی و تهقاندنهوهی تۆوهکاندا) ههروهها ئومێدو هیوا بهخشیشه (به ساڵێکی پڕ‬
‫بهرهکهت)‪ ،‬ههر ئهو زاته ههوری قورس و سهنگین و ئاودار بهدی دههێنێت‪.‬‬

‫ڕێنمونی کردنی ئاینی پیرۆزی ئیسالم گشتگیرو بهرفراوانه بۆ چۆنێتی کارهکانمان له دونیاداو وه بهستنهوهی به‬
‫خۆشبهختی ههردوو دونیاوه‪ ،‬چونکه لهسهرهنجامی وهرگرتنی ئهو ڕینمویانهیه که دهبێته مایهی ئهوهی توشی کێشه‬
‫نهبین له دونیاداو وه ههر ئهوهشه که دهبێته مایهی ئهوهی سهرکهوتنی خوای بهدهست بهێنین‪.‬‬

‫ئهگهر ترسی خوای پهروهردگار له ناخماندا بچێنین ئهوکات فێڵ و فرت ناکهین بۆ چل پهنجا پاوهندی دونیایی با‬
‫حکوومهتیش نهزانێ و پارهکه خۆشی بێته سهر حسابیهکهمان‪ ،‬برایانی خۆشهویست کۆمهڵێك دیارده ههیه بهڕاستی زۆر‬
‫قێزهونن و هیچ بنهمایهکی شهرعیان نی یه با خۆمان نهبینه قازی بهسهر خۆمانهوهو ئینشورانسی سهیارهت ههیه به‬
‫درۆوه دهعام مهکه‪ ،‬هیچت پێ نههاتووه به درۆوه خۆت مهکه مردوو بۆ ‪1000‬پاوهندی دونیای با کۆمپانیاکهش نهزانێت‬
‫پێت و پارهکهش وهرگریت‪ ،‬وهاڵمت چی یه الی خوای پهروهردگار که به پارهی حهرام ژیان بهسهر دهبهیت‪ ،‬له‬
‫خواترسان فێری فێڵ و فڕو دزی جۆراو جۆرمان ناکات‪ ،‬دوو سێ خانوو بۆ خۆت و خێزان و منداڵهکانت وهرمهگره له‬
‫یهکێکیان دابنیشیت و ئهوانی تر بدهیت به کرێ‪ ،‬ژنهکانتان تاڵق مهدهن به درۆوه الی حکوومهت بۆ ههندێك دهسکهوتی‬
‫دونیای‪ ،‬ههر یهکێك له ئێمه که هاتووینهته ئهم وواڵته وواڵتهکه نههاتووه بهشوێنمانداو لهبهرخاتری ئهوان هاتبین‪،‬‬
‫کهوابوو ئهو قسهو قسهڵۆکانه بیانوو نین بۆ کردنی کاری خراپهو فێڵ و فڕو بهنک بڕین‪ ،‬ههر کهس سهیارهی ههبێت‬

‫‪95‬‬
 ‫ئهبێت پارهی زهمانهت بدات ئهوه بۆ ههموو کهسێکه بهبێ جیاوازی ئیتر بۆ دهیکهیت به منهت بهسهر کۆمپانیاکهوهو‬
‫بیانوو بۆ خۆت دهدۆزیتهوه بۆ ئهوهی دزی بکهیت‪ ،‬بۆ دهیکهیت به بیانوو بۆ ئهوهی پارهی حهرام بهدهست بهێنێ‪،‬‬
‫ئازیزهکانم خواردنی حهرام مهخۆن به بیانووی ههرزانی و نهبوونی ئهگهر له خوا دهترسن مههێڵن خواردنی حهرام‬
‫بچێته گیانتانهوه‪ ،‬بهیانیان نوێژهکانتان لهدهست مهدهن به بیانووی ناڕهحهتی من سوێندتان دهدهم به خوای گهوره ئهگهر‬
‫ههر یهکێك له ئێوه مهوعیدی تهیارهی ههبوو له مهتار کهی دهڕوات‪ ،‬ئهگهر یهکێك مهوعیدی جۆب سهنتهری ههبوو‬
‫کهی دهڕوات ئهگهر کهسێك سبهینان زوو کارهکهی دهست پێ بکات کهی دهڕوات‪ ،‬بێگومان پێش وهخت ئامادهباشی بۆ‬
‫دهکهن و پێش وهخت دهڕۆن‪ ،‬ئهی مهوعیدی خوای گرنگه یان مهوعیدی دونیای‪ ،‬زۆرکهس گلهی دهکات و دهڵێ نوێژی‬
‫بهیانیان ناڕهحهته ناتوانم بیکهم له کاتێکدا ههموو چهند دهقیقهیهك کاتمان لێ دهگرێت‪ ،‬بهاڵم زۆرکهس له ئێمه زۆرجار‬
‫کارمان کردووه لهم وواڵتهدا پێش نوێژی بهیانی دهستی پێ کردووهو بهردهوام تا خۆرکهوتنیش برێکیشی تێدا نهبووه‪،‬‬
‫بهڕێزهکانی ئێمه با ئێمه واقعی بین و فڕوفێڵی شهیتان له خوا ترسانمان لهبیر نهباتهوه با ئهو خۆشی و نازونیعمهتانهی‬
‫دوا ڕۆژمان لهبیر نهباتهوه‪ ،‬ئێمه له ههموو ههینیهکاندا لهسهرهتای ووتارهکهدا یهکهم ئایهت که دهیخوێنینهوه له‬
‫علَ ْی ُك ْم َرقِیبا ‪ ،‬خوای گهوره چاودێره بهسهرمانهوه‪ ،‬بۆ له کامێرهی دونیای دهترسین‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬
‫کۆتایهکهیدا دهفهرموێ ِإنَّ َّ‬
‫لهبهر سێ پۆینت و ‪ 60‬پاوهند بۆ له کامێرهی خوای نهترسین‪ ،‬براکانم بهخوا ههموو ئهم خۆشی و لهزهتهی دونیا‬
‫ههمووی دهڕوات و ڕۆژێك دێت بهرانبهر خوای گهوره دهبینهوهو پێنس به پێنس حسابمان لهگهڵدا دهکات وهاڵمت چی یه‬
‫بۆ ئهو پارانهی که به فڕت و فێڵ و درۆ بهدهستت هێناوه‪ ،‬وهاڵمت چی یه بۆ ئهوهی نوێژی بهیانیت لهدهست دهدهیت و‬
‫یهك دهقه له کارهکهت داواناکهویت‪ ،‬وهاڵمت چی یه بۆ ئهوهی له غرامهی دونیای دهترسیت و گوێت له غرامهی خوای‬
‫نی یه‪ ،‬براکانی من با ئهو دوو خهسڵهته له ژیانی خۆماندا پیاده بکهیت که له ئایهتهکاندا بۆمان دهرکهوت که ترسانه له‬
‫خوای گهورهو ئومێده پێی‪ ،‬وه ئهوسا سهراپای ژیانمان له دونیادا خۆش دهبێت و له دواڕۆژیشدا براوهین‪.‬‬

‫نیشانهی ترسان له خوای گهوره چی یه برایانی من‪.‬‬

‫‪-1‬نیشانهی له خواترسان ئهوهیه که گوێڕایهڵی بکهین و کارهکانمان هاوتای بهرنامهکهی بێت‪.‬‬

‫له خواترسان ههر ئهوه نی یه بهدهم بووترێت له خوا دهترسم و شهو له باڕهکاندا بکهیتهوهو لهگهڵ گێڵ فرێندا بژیت‪.‬‬

‫‪-2‬له خوا ترسان ئهوهیه لهبهرخوای گهوره بگرین بۆ ئهو تاوانانهی تا ئێسته کردوومانن و پهشیمان ببینهوه لێیان‪.‬‬

‫‪-3‬له خواترسان و ئومێد بوون پێی ئهوهیه به گوڕو تینهوه گوێڕایهڵی قورئانهکهی بین‪،‬‬

‫عهبدواڵی کوڕی موبارهك دهفهرموێ‪ :‬لو أن رجال وقف على باب المسجد ونادى لیخرج شر الناس لما سبقني إلیە إال‬
‫رجل أوتي أكثر مني قوة أو سمعا] ئایه ئهمه بهڵگهیهکی باش نی یه بۆئێمه که بیانوو بۆ چاکی و پاکی خۆمان بهێنینهوه‪.‬‬

‫ئازیزهکانم دهزانی بۆچی سهحابی پێغهمبهرو پیاوچاکانی پێش ئێمه ئهوهنده له خواترساون و ئومێدیان پێی ههبووه لهبهر‬
‫چهند هۆیهك‪.‬‬
‫‪96‬‬
 ‫‪-1‬ناسینی خوای گهوره به ناسینێك که شایهنی خۆی بێت‪ ،‬ئیبن قهیم ڕهحمهتی خوای لێ بێت دهفهرموی (من عرف ربە‬
‫أحبە) ئهوهی خوای گهوره بناسێت خۆشی دهوێت‪ ،‬وه برای بهڕێزمان کاك عهبدواڵ ڕۆستهم که تازه مسوڵمان بووهو‬
‫ناوی خۆی گۆڕیوه بۆ ئهو ناوه‪ ،‬پێش ماوهیهك بهحسێکی لهسهر خۆشهویستی خوای گهوره نوسی به ناونیشانی ئهگهر‬
‫بیناست خۆشت دهوێت‪ ،‬که مهبهستی پێی خوای گهوره بوو‪ ،‬ئهو مسوڵمانه تازه چ ڕۆحیهتێکی ههیه بهرانبهر ناسینی‬
‫خواو گرنگی ناسینی خۆزگه ههمووتان ئهو بهحسهتان بخوێندایهتهوه که ئێسته له سایتی ئیسالم یهك بهشی ئینگلیزیهکهی‬
‫ههیه‪.‬‬

‫‪-2‬خۆشهویستی خوای گهوره‪ ،‬زۆرجار کهسانێك ترس کاریان لێ ناکات بهاڵم خۆشهیستی کاریگهری لهسهری دهبێت و‬
‫دهبێته هۆی دوورکهوتنهوهی له خراپهو خراپهکاری‪ ،‬جا ئێمه وهك چۆن له خوا دهترسین دهبێت خۆشیشمان بوێت‪ ،‬به‬
‫پێچهوانهی شتهکانی دونیاوهوهیه کاتێك له شتێك دهترسین دوور دهکهوینهوه لێی و ڕقمان لێی دهبێت بهاڵم خۆشهویستی‬
‫خوای گهورهو ترسان لێی دهبێت نزیکمان بکاتهوه لێی‪ .‬یانی ههتا لێی بترسیت دهبێت زیاتر لێی نزیك ببیتهوه‪ ،‬وه ههتا‬
‫خۆشیشت بوێت ههر دهبێت لێی نزیك ببێتهوه‪.‬‬

‫‪-3‬ناسینی خوای گهورهو بهشێوهیهکی یهقین وهك چۆن پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت به هاوڕێیهکی فهرموو [ کیف‬
‫أصبحت؟ فیقول‪ :‬أصبحت مؤمنا حقا‪ ،‬فیقول المصطفی وما حقیحة امانك‪ :‬فیقول أصبحت أری عرش ربي بارزا‪ ،‬و‬
‫أصبحت أری أهل الجنة وهم یتزاورون‪ ،‬وأهل النار وهم یتعاوون فقال صلی هلل علیە وسلم‪ :‬عرفت بالزم]‬

‫ئهوه ناسینی خوای گهورهو دهستهاڵتیهتی ئێمه زۆرجار باس له بهرنامهی خواو چۆنێتی کارمان و سزاو پاداشتی‬
‫دواڕۆژ دهکهین زۆرکهس وهك خهیاڵێك بۆی دهڕوانێ وا دهزانێ ئهمه خهونه نهك حهقیقهت‪.‬‬

‫له خواترسان و ئومێد بوون پێی سودێکی یهکجاری ههیه له دونیاو دواڕۆژیشدا لهو سودانهی که له دونیادا ههیهتی‪.‬‬

‫‪-1‬زیاتر دامەزراومان دهکات لەسەر زهویدا‪.‬‬

‫‪-2‬وامان لێ دهکات کردهوهی چاکه زیاتر بکهین بهبێ منهت خستنه سهر بهرانبهر وهك خوای گهوره دهفهرموێ [ ِإنَّ َما‬
‫عبُوسا قَ ْم َط ِریرا] االنسان ‪10-9‬‬
‫اف ِم ْن َربِنَا یَ ْوما َ‬ ‫نُ ْط ِع ُم ُك ْم ِل َوجْ ِە َّ‬
‫َّللاِ َال نُ ِری ُد ِم ْن ُك ْم َج َزاء َو َال ُ‬
‫شكُورا* إِنَّا نَ َخ ُ‬

‫ترسان له خوای گهورهو بهرههمهکانی له ڕۆژی دوایدا‪.‬‬

‫‪-1‬هۆکارێکه بۆ ئهوهی له ژێر سێبهری عهرشی خوای پهروهردگاردا حهشر بکرێین‪.‬‬

‫‪-2‬ترسان له خوای گهوره هۆکارێکه بۆ لێخۆشبوونی خوای گهوره‪.‬‬

‫‪-3‬ترسان له خوای ڕێگهیهکه بۆ بهههشت‪.‬‬

‫‪97‬‬
 ‫‪-4‬ترسان له خوای گهوره له دونیادا دهبێته هۆی نهترسانی له ڕۆژی دوایدا‪ ،‬چونکه دووترس له یهك کاتدا کۆ نابێتهوه‪،‬‬
‫ئهگهر له دونیادا لێی بترسیت له دوا ڕۆژدا لێی ناترسیت چونکه بهختهوهریت بهاڵم ئهگهر له دونیادا لێی نهترسابیت ئهوا‬
‫له دواڕۆژدا لێی دهترسیت و باجهکهی دهبێت بدهیت‪.‬‬

‫‪-5‬ترسان له خوای گهوره هۆکارێکه بۆ به دوورکهوتنهوهمان له خراپه‪.‬‬

‫الخطبة الثانیة‬

‫الحمد هلل رب العالمین األول واألخر والظاهر والباطن وهو بكل شي علیم واشهدا ان ال اله إال هللا وحده ال شریك له‬
‫واشهد أن محمد عبده ورسوله صلى هللا علیه وعلى اله وصحبه وسلم‬

‫وبعد ایها المسلمون إسمعوا الى أحوال الخائفین وتشبهوا إن لم تكونوا مثلهم *** ّ‬
‫إن التشبه بالكرام فالح‬
‫سید الخائفین هو محمد صلى هللا علیه وسلم كان یقوم اللیل حتى تتفطر قدماه وهذا أبو بكر رضي هللا عنه أفضل رجل في‬
‫هذه األمة بعد رسول هللا نظر إلى طیر وقع على شجرة فقال‪ :‬ما أنعمك یا طیر‪ ،‬تأكل وتشرب ولیس علیك حساب وتطیر‬
‫لیتني كنت مثلك‪ ،‬وكان رضي هللا عنه كثیر البكاء وكان یمسك لسانه ویقول‪( :‬هذا الذي أوردني الموارد) وكان إذا قام إلى‬
‫الصالة كأنه عود من خشیة هللا‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫س ِلیما) و َیقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى‬ ‫س ِل ُموا ت َ ْ‬‫علَ ْی ِە َو َ‬ ‫صلُّوا َ‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َ َعالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬
‫ع َلى آ ِل ِه‬ ‫ع َلى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬ ‫س ِلّ ْم َو َب ِ‬ ‫ع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫ع َل ْی ِه ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫ع َل َّ‬ ‫هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُم ْؤ ِمنِینَ َوا ْل ُم ْؤ ِمنَاتِ‪،‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي َب ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫اء َّ‬ ‫ع ِن ْال ُخ َل َف ِ‬ ‫ض َّ‬
‫الل ُه َّم َ‬ ‫ار َ‬‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬ ‫َو َ‬
‫علَى ِع َبا ِدكَ ِب َرحْ َم ِتكَ َیا‬ ‫ف لَكَ َو ْقفا َیعُو ُد نَ ْفعُەُ َ‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواۡل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِلك ُِل َم ْن َوقَ َ‬ ‫س ِل َماتِ‪ ،‬اۡلَحْ َی ِ‬
‫س ِل ِمینَ َوا ْل ُم ْ‬
‫َوا ْل ُم ْ‬
‫بكرمكَ‬
‫ِ‬ ‫ف ب ْینَ قلو ِبنَا بلط ِفكَ ورعای ِتكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا‬ ‫اح ِمینَ الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحم ِتكَ ‪ِ ،‬‬
‫وأل ْ‬ ‫أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬
‫وعنای ِتكَ ‪.‬‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر ِبا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬

‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪2009/10/30‬‬

‫‪98‬‬
 ‫هەستی دینداری و سۆزی نەتەوایەتی‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء فِي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬

‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬
‫َّللاَ‬ ‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬ ‫]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫علَ ْی ُك ْم َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ بِ ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫الَّذِي ت َ َ‬
‫‪99‬‬
 ‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫َف ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫کاتێك ماسۆنیهت بهرنامهڕێژی کرد بۆ ئهوهی دهستی خۆی بسهپێنێت بهسهر جیهاندا کۆمهڵێك ئامانجی داناو وه کۆمهڵێك‬
‫ڕێگهی گرته بهر بۆ ئهوهی له ڕێگهی ئهو ڕێگانهوه بگات به ئامانجهکانی خۆی‪ ،‬وه سێ لهو ڕێگانه‪:‬‬

‫یهکهم‪ :‬دهست بهسهراگرتنی ڕاگهیاندنهکان و میدیاکان بهشێوهیهکی گشتی‪.‬‬

‫دووههم‪ :‬باڵوکردنهوهی خراپهو خراپهکاری له ڕێگهی ئافرهتهوه‪.‬‬

‫سێههم‪ :‬بهرتیل دان به دهستهاڵتداران بۆ قۆزتنهوهی مهرامهکانی خۆیان له ڕێگهیانهوهو تهسلیم کردنیان بۆ خۆیان‪.‬‬

‫بێگومان تا ڕادهیهکی باش توانیان له ڕێگهی کارهکانیانهوه بگهن به مهرامه بۆگهنهکانی خۆیان و لهو نێوهندهدا به مهالین‬
‫خهڵکی دهبنه قوربانی و له ڕاگهیاندنهکانهوه چونکه ئهو ئامانجهیان له پشته ڕووکارێکی جوانی نیشان دهدرێت و ڕاستت‬
‫لێ دهکهن به چهوت و چهوتت لێ دهکهن به ڕاست‪ ،‬سهرۆك و دهستهاڵتدارهکانیشیان بهشێوهیهك له شێوهکان گرتووهو‬
‫پشتگیری ئهوانیشیان له پشته‪ ،‬خهڵکیشیان سهرقاڵ کردووه به خراپهکاری و کات بهسهربردن لهگهڵ ئافرهتی بێ‬
‫ڕهوشت و وه کردوویانن به چهکێکی گهورهی دهستی خۆیان و له ڕاگهیاندنهکانیشدا ڕووکارێکی جوانی نیشان دهدهن و‬
‫له ژێر ناونیشای فاشیۆن شۆو دهنس و کاری ئهکادیمی‪ ،‬ههر بۆیه دهبینین له ڕاگهیاندنی وواڵته ئیسالمیهکانیشدا شتی‬
‫زۆر نا ئیسالمی دهبینین و بهچاکیش وهسف دهکرێت‪ ،‬به کورتی کارهکان لنگاو قوچ دهکهنهوه ههڵوێستی مسوڵمانانهیان‬
‫تێدا بهدی ناکهین‪ ،‬بۆ نمونه ئهو قورئانانهی که له ههولێرێکی دیندارو دین پهروهرهداو له بن باڵی پهرلهمان و‬
‫حکوومهتی ههرێمدا کرا ههڵوێستێکی ئیسالمیانهمان نهدی نه له ڕاگهیاندنه عهلمانیهکانهوه وه نه له الیهن‬
‫حکوومهتیشهوه‪ ،‬ههر بۆیه بهردهوام بۆشاییهك ههبووهو ههیه له نێوان ئهو بزاڤانهی که بانگهشهی قهومیهت دهکهن‬
‫لهگهڵ بزاڤه ئیسالمیهکاندا‪ ،‬بهردهوام ئهو بهربهرهکانیه له نێوانیاندا ههبووهو له ڕاگهیاندنهکانیانهوه وا نیشانیان داوه که‬
‫ههر کهس مسوڵمان بوو ئیتر دژی قهومیهتهو نزیك بوونهوه لێیان بڤهیه‪ ،‬خهڵکیش لهم نێوهندهدا زۆر بوونهته قوربانی‬
‫چونکه ههستی دینداریان ههیهو سۆزیشیان بۆ نهتهوهکهیان ههیه‪ ،‬ئهو دهستهی له سهرهتاوه ماسۆنیهت هێناویهتی و ئێسته‬
‫زۆر باڵی لێ بووهتهوهو وه هاوشێوهی ترشی زۆر بۆ دروست بووهو پشتگیری ڕاستهوخۆو ناڕاستهوخۆیان ههیه بهو‬
‫هزرهوه دهیانهوێت ڕیزی مسوڵمانان تێك بدهن و قهومیهت بکهن به چهکی دهستیان له کاتێکدا ئێمه که دێین و دیراسهی‬
‫سهرچاوه شهرعیهکان دهکهین و وورد دهبینهوه له ژیان و سیرهی پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت دهبینین بهوشێوهیه نی‬
‫‪100‬‬
 ‫یه‪ ،‬که ئێسته عهلمانیهت دهیانهوێت به زۆر بهسهر خهڵکیدا بسهپێنن و بیکهن بهڕاست الی هاواڵتیان بهتایبهت عالهمی‬
‫ئیسالمی‪ ،‬خۆشویستی خاك و وواڵت و ئینتیما بوون بۆی ئهرکێکی دینی و داواکراوه‪ ،‬بهاڵم نهك لهسهر حسابی کهسێکی‬
‫که‪ ،‬وه خوای گهوره خۆی ویستی وا بووه که ههرکهس به شێوهیهك و له بیئهیهکی جیاوازدا دروست بکات و ئهو ههمه‬
‫جۆریهش بکات به تاقیکردنهوهیهك بۆمان وهك خۆی دهفهرموێ‬

‫ع ِلیم‬ ‫َّللاِ أَتْقَا ُك ْم ۚ ِإنَّ َّ‬

‫َّللاَ َ‬ ‫ارفُوا ۚ ِإنَّ أَك َْر َم ُك ْم ِعن َد َّ‬ ‫( َیا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس ِإنَّا َخلَ ْقنَا ُكم ِمن ذَك ٍَر َوأُنث َ ٰى َو َج َع ْلنَا ُك ْم ُ‬
‫شعُوبا َوقَ َبا ِئ َل ِلت َ َع َ‬
‫َخبِیر) الحجرات ‪١٣‬‬

‫خوای گهوره بۆمان ڕوون دهکاتهوه که ئێمه ههموومان له نێرو مێیهك دروست بووین‪ ،‬به شیوهیهك ئێسته ئهم ههموو‬
‫تیرهو نهژادانه ههیه‪ ،‬یهکێ کورده‪ ،‬یهکێ عهرهبه‪ ،‬یهکێ ئینگلیزه‪ ،‬یهکێ پاکستانیه‪ ،‬یهکێ سۆماڵیه‪ ،‬که ههر یهکهو یان‬
‫کۆمهڵهو تایبهتمهندی خۆی ههیه‪ ،‬ههرچهند سهرچاوهکهی تهنها یهکێکه‪ ،‬وه بۆچی خوای گهوره وای لێ کردووه بۆ‬
‫ئهوهی له یهکتر تێ بگهین و یهکتر بناسین و هاوکاری یهکتر بکهن‪ ،‬ڕقمان له خهڵکی نهبێتهوه‪ ،‬بیاللێكی ڕهش بۆ پێیان‬
‫ناخۆش بێت بچێته سهر کهعبهو بانگ بدات‪ ،‬ههر لهبهر ئهوهی پێشتر کۆیله بووه‪ ،‬له ئیسالمدا کار نابێت لهسهر ڕق و‬
‫کین و دژایهتی بکرێت‪ ،‬سهرهنجامی کارهکهش خوای گهوره ڕوونی کردۆتهوه بۆ ئهوهی خراپهکاری زۆر نهبێت و‬
‫دهفهرموێ باشترین کهسێکتان ئهوانهیه که زیاتر له خوا بترسیت‪ ،‬چونکه ئهگهر له خواترسای ئهوسا لهسهر ئهساسی‬
‫ڕق و کینهو ڕهگهزپهرستی و ئهوانه کار ناکهیت‪ ،‬ئهوه سهرهنجامی ڕق و کینهو بهرژهوهندی تاك و کۆمهڵێکی تایبهته‬
‫که سوکایهتی به موقهدهساتی ئیسالمهوه دهکرێت‪ ،‬قورئان ئاگر تێ بهردهدرێت له ههولێرێکی دیندارداو ههر گوێشی تێ‬
‫نادرێت‪ ،‬خۆ ئهگهر ههر زباڵهش بوایه بههۆی دوکهڵهکهیهوه ههر هیچ نهبوایه ئاگر کوژێنهوه دهچوو بههانایهوه‪ ،‬بهاڵم‬
‫دهبینی ههر گوێشی پێ نهدرا‪ ،‬وهك ئهوه چی یه زۆر بێ ئههمیهته‪ ،‬بهڕێزان فهلسهفهی دین بۆ ژین زۆر جوانهو هیچ‬
‫هزرێکی تر نهیتوانیهوه شان بدات له شانی‪ ،‬وهك ئهو وهاڵمی پرسیارهکانی بداتهوه ئیتر له ژێر ههرناوێکدا بوو بێت‪،‬‬
‫قهومیهت بێت‪ ،‬وهیان به پێچهوانهوه‪ ،‬بۆ نمونه تۆ سهیرێکی خۆت بکه له جێگهیهکدا له دایك دهبیت‪ ،‬ئۆتۆماتیکی خاوهنی‬
‫دایك و باوکێکیت‪ ،‬ئهویش ئهگهر به نسیبیشت ببێت‪ ،‬قهومێکی تایبهتت ههیهو زمانێکی تایبهت‪ ،‬نازانی چهند دهژیت و‬
‫چۆن دهژیت‪ ،‬دواتر دهمرێت‪ ،‬هیچێك لهمانه به ئارهزووی خۆمان نهبوو‪ ،‬تهنها شتێك که بهدهستی خۆمان بێت ههندێك‬
‫ههڵسوکهوتی دونیای یه‪ ،‬کهچی زۆرجار سهیر دهکهی زۆرکهس لێی ال دهدات‪ ،‬مسوڵمانی ڕاستهقینهو ئیماندار کێ یه‬
‫ئهوهیه که قورئان بۆمان ڕوون دهکاتهوه وهك دهفهرموێ‪ { :‬انما المؤمنون الذین امنوا باهلل ورسولە ثم لم یرتابوا‬
‫وجاهدوا بأموالهم وأنفسهم في سبل هللا أولئك هم الصادقون} الحجرات ‪١٥‬‬

‫ههر بۆیه لهم ئایهته پیرۆزهوه مسوڵمانی ڕاستهقینهمان بۆ دهردهخات ئهوهی که ڕاستگۆیه لهگهڵ ئهو ههسته پاکهی که له‬
‫ناخیدا ههیه بهرانبهر دین‪ ،‬ههروهها بهرانبهر نهتهوهکهشی‪ ،‬چونکه ئاینی پیرۆزی ئیسالم لهگهڵ ئینتیمان نهبوونی‬
‫قهومیدا نی یه‪ ،‬بهاڵم ئاینی پیرۆزی ئیسالم ڕهگهزپهرستی قبوڵ نی یهو خۆ دروست کردن لهسهر بهرانبهری قبوڵ نی‬
‫یه‪ ،‬ئێمه خۆمان دهوڵهتمان نی یه‪ ،‬بۆ شهڕ به پاکستانیهك بفرۆشین لێرهو پۆزی قهومی بهسهردا لێدهین‪ ،‬قهومیهکی‬

‫‪101‬‬
 ‫کوردی ئهگهر ڕاست دهکات لهسهر هزرهکهی خۆی بۆ دژی کهسێکی دینداری وواڵتهکهی خۆی دهبێتهوه‪ ،‬ئهگهر له‬
‫سهر ئهساسی قهومیهته ئێ خۆ ئهو له ئهستێرهیهکی ترهوه نههاتووه‪ ،‬وهگهر ڕقیشه له دینهکه ئهوهمان بۆ دهردهخات که‬
‫ڕاستیش ناکات لهگهڵ ئهو هزرهی که بانگهشهی بۆ دهکات‪ ،‬وهگهرنا به دژایهتی کردنی بهرانبهری دژایهتی زیاتر‬
‫دروست دهبێت‪ ،‬بۆ ئهو هزرهی بانگهشهی بۆ دهکرێت‪ ،‬ئێمهی مسوڵمان به کورتی و به کوردی شوێن کهوتهی خواو‬
‫پیغهمبهرین‪ ،‬به ئهرکێکی دینی خۆشمانی دهزانین خاك و وواڵتمان خۆش بوێت و پارێزگاری لێ بکهین وهك بهشێك له‬
‫ئاینهکهمان‪ ،‬گهر باوهڕیش ناکهن پێمان با له داخاندا بتهقن‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت دهفهرموێ [الکیس من‬
‫دان نفسە و عمل لما بعد الموت] رواه ال ِت ّ ْر ِمذ ُّ‬
‫ي واته‪ :‬ئینسانی و ژیرو تیگهشتووه ئهوهیه نهفسی خۆی بخاته ژێر‬
‫کۆنترۆڵی خۆی و وه ئیش بۆ دواڕۆژ بکات‪ .‬ئێمه مسوڵمان که وواڵتمان خۆش دهوێت وهك نهفس خستنه ژێر کۆنترۆڵی‬
‫خۆمانه به مهبهستی ئهجروپاداشتی ئاخیرهت و منهتیش بهسهرکهسدا ناکهین و عهلهمیش ناکهین بهچاوی کهسدا‪.‬‬

‫بهڕێزان خوای گهوره منهتی بهسهرمانهوه ههیه بهوهی که ئاینێکی پاك و بێگهردو تێروتهسهل و بێ کهموکوڕی بۆ‬
‫ناردووین و دهقهکانی ههمووی جێگهی سود لێ وهرگرتنه‪ ،‬ئێمه نابێت ووتهی کهسانێك که بههزری جیاوازهوه هاتوون‬
‫و دهیانهوێت ناشرینمان بکهن و تانهمان لێ بدهن پێش ووتهکانی خوای پێغهمبهر بخهین‪ ،‬له فهرموودهیهکدا هاتووه که‬

‫(عهبدوڵاڵی كوڕی زوبهیر)ـهوه دهڵێ‪ :‬كاروانێ ‪-‬بهنوێنهرایهتی هۆزی (بهنی تهمیم) هاتنه الی پێغهمبهر (صلی هللا علیه‬
‫و سلم) پاشان لهكاتی گهڕانهوهیدا (ئهبوبهكر) وتی‪( :‬قهعقاع) بكه بهئهمیریان‪( ،‬عومهر)یش وتی‪ :‬نا‪( ،‬ئهقرهعی كوڕی‬
‫حابیس!) ئهبوبهكر وتی‪ :‬وا ئه زانم تۆ ههر ئهتهوێ قسهی من بشكێنێ‪ .‬عومهر وتی‪ :‬ههرگیز ئهوهم نهویستوه‪ ،‬دهرهنجام‬
‫كهوتنه قسهو دهنگیان بهرز بوویهوه‪ ،‬ئیتر‬

‫ئایهتی[ یا أیها الذین آمنوا ال تقدموا بین یدی هللا ورسولە] هاته خوارهوه‪ .‬رواه بخاری‬

‫مانای ئایهتهکهش ئهمهیه ئهی ئهو كهسانهی باوهڕتان هێناوه! پێشی خواو پهیامبهری خوا مهكهون‪ ،‬لههیچ كارێك له‬
‫كاری دین و دنیادا‪.‬‬

‫ئێمه ههر کات ههر کارێکمان بۆ هاته پێش دهبێت بیگهڕێنینهوه بۆ شهرع‪ ،‬وهگهر دهستمان کهوت له شهرعدا ئهوسا‬
‫دهبێت گومانمان لهوهدا نهبێت که ئهوه باشترینه‪ ،‬وهگهر دهستیشمان نهکهوت کهواته ئهوه کارێکی ئاسایی یه خۆمان بۆ‬
‫خۆمان دهتوانین ئیجتیهادی تێدا بکهین و وه زاناکای زۆرێك لهو کارانهیان ڕوون کردۆتهوه‪ ،‬ئێمهی مسوڵمان دهبێت‬
‫زۆر ووریا بین‪ ،‬به چهندهها ڕێکخراو حیزبی ههمه جۆر له وواڵتانی ئیسالمی و نا ئیسالمیدا دروست کراوهو دروست‬
‫دهبێت بۆ دژایهتی دین و به الدانی خهڵکی له سهر ڕێبازی ڕاستی و گومان خستنه دڵیانهوه لهسهر هزری ئیسالمی و‬
‫قورئان و فهرمووده دروستهکانی پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا کۆمهاڵنێك بهردهوام لهسهر ڕاستین و‬
‫لهسهر ڕاستی دهمێنێنهوه‪ ،‬ئومێد دهکهم ئامادهبوانی ئهم مزگهوته لهو کهسانه بن و هیچ هزرو بیرۆکهیهکی تر کارمان تێ‬
‫نهکات جگه له بیرۆکه جوان و به پێزو قورئانیهکان‪.‬‬

‫‪102‬‬
 ‫الخطبة الثانیة‬

‫الحمد هلل رب العالمین األول واألخر والظاهر والباطن وهو بكل شي علیم واشهدا ان ال اله إال هللا وحده ال شریك له‬
‫واشهد أن محمد عبده ورسوله صلى هللا علیه وعلى اله وصحبه وسلم‬

‫وبعد ایها المسلمون زکرنا بعض االفکار الماسونیه في بدایة الخطبة االولي‪ ،‬لکي نتعرف علی هذة المنضمة البد ان‬
‫نرجع الي المؤلفات التی کتب علیهم‪ ،‬واالفکاری الماسونیة کثیر و منها‪.‬‬

‫‪-1‬یکفرون باهلل ورسوله وکتبه وبکل الغیبیات‪.‬‬

‫‪-2‬یعملون علی تفویض االدیان‪.‬‬

‫‪-3‬العمل علی اسقاط الحکومات الشرعیة والغاء أنضمة الحکم الوطنیة فی بالد المختلفة والسیطرة علیها‪.‬‬

‫‪-4‬اباحة النجس واستعمال المرأة وسیلة للسیطرة‪.‬‬

‫‪-5‬استعمال الرشوة بالمال والجنس مع الجمیع وخاصة مع ذوي المناصب الحساسة‪.‬‬

‫‪-6‬السیطرة علی أجهزة الدعایة والصحافة والنشر واألعالم واستخدامها کسالح تفاك شدید الفعالیة‪.‬‬

‫والقران الکریم یرفض هذة االفکار والمعتقدات‪ ،‬قال هللا تعالي‬

‫یاایها الناس انا خلقناكم من ذكر وانثى وجعلناكم شعوبا وقبائل لتعارفوا ان اكرمكم عند هللا اتقاكم ان هللا علیم خبیر‬

‫یا أیها الناس إنَّا خلقناكم من أب واحد هو آدم‪ ،‬وأُم واحدة هي حواء‪ ،‬فال تفاضل بینكم في النسب‪ ،‬وجعلناكم بالتناسل شعوبًا‬
‫ضا‪ ،‬إن أكرمكم عند هللا أشدكم اتقا ًء له‪ .‬إن هللا علیم بالمتقین‪.‬‬
‫وقبائل متعددة؛ لیعرف بعضكم بع ً‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ِ ،‬إنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫س ِلیما) ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬

‫س ِل ُموا ت َ ْ‬ ‫صلُّوا َ‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬ ‫ع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِه بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُم ْؤ ِمنِینَ َوا ْل ُم ْؤ ِمنَاتِ‪،‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫اء َّ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫َو َ‬
‫علَى ِعبَا ِدكَ ِب َرحْ َمتِكَ یَا‬ ‫ف لَكَ َو ْقفا یَعُو ُد نَ ْفعُەُ َ‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواۡل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِلك ُِل َم ْن َوقَ َ‬
‫س ِل َماتِ‪ ،‬اۡلَحْ یَ ِ‬
‫س ِل ِمینَ َوا ْل ُم ْ‬
‫َوا ْل ُم ْ‬

‫‪103‬‬
 ‫بكرمكَ‬
‫ِ‬ ‫ف ب ْینَ قلوبِنَا بلط ِفكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا‬ ‫اح ِمینَ الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ‪ِ ،‬‬
‫وأل ْ‬ ‫أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬
‫وعنایتِكَ ‪.‬‬

‫ظ ُك ْم َل َعلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْل َب ْغي ِ َی ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َو َی ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َو ِإیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ َیأ ْ ُم ُر ِبا ْل َع ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪ِ {:‬إنَّ َّ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬

‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا ‪2009/11/06‬‬

‫گرنگی یەکگرتن لە ئیسالمدا‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء ِفي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬

‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬
‫َّللاَ‬ ‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬ ‫]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫ع َل ْی ُك ْم َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫الَّذِي ت َ َ‬
‫‪104‬‬
 ‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫َف ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫ههریهك له ئێمه نوێژکهرین وه به تهنهاو به جهماعهت نوێژ دهکهین بهاڵم نوێژێك ههیه له ههفتهدا که نابێت به تهنها‬
‫بیکهین ئهویش نوێژی جومعهیه که دهبێت له مزگهوتدا بیکهین‪ ،‬ههریهك له ئێمه زۆر جار له ساڵێکدا چهندهها ڕۆژ‬
‫بهڕۆژوو دهبین بۆ نمونه پێنج شهممهو دوو شهممهیه‪ ،‬مانگه سپیهکانه‪ ،‬عهرهفهو عاشورایه وهیان ڕۆژانی تره‪ ،‬بهاڵم له‬
‫ساڵێکدا مانگێکی تێدایه دهبێت گشتی پێکهوه به ڕۆژوو بین ئهویش مانگی ڕهمهزانه‪ ،‬خیرکردن زۆرجار ئێمه خۆمان بۆ‬
‫خۆمان خێر دهکهین پارهیه بۆ مزگهوته بۆ ههژارێكهو پێویستی به یارمهتی ئێمهیه‪ ،‬به چهندهها جۆره ئێمه سااڵنه پاره‬
‫دهدهین به خێر‪ ،‬بهاڵم ئهگهر ماڵمان زۆر بوو گهشته ڕێژهیهکی دیاری کراو که له شهرعدا به نیساب ناوبراوه دهبێت‬
‫ئهوسا زهکاتی ماڵهکانمان دهر بکهین‪ ،‬زۆرجار مسوڵمان دهچێت بۆ مهککه بۆ عهمرهو سهردانی ماڵی خوای گهوره‪،‬‬
‫بهاڵم ههر یهکێك له ئێمه گهر ئهو توانایه ههبوو بچێت بۆ ماڵی خوا فهرز دهبێت لهسهری که بهالنی کهمهوه جارێك له‬
‫ژیانیدا بڕوات‪ ،‬دهبینین له ههموو عیبادهته سهرهکیهکاندا وهك ههوێن کارێکی جهماعی و یهکگرتنی تێدایه‪ ،‬وه پهیامێکی‬
‫زۆر گهورهیه بۆ گشت مرۆڤایهتی که یهکبگرن لهژێر یهك چهتردا که ئهویش ئیسالمه‪ ،‬لهو کاتهوه که ڕۆژشنای ئهم‬
‫پهیامه پاکهی ئیسالم سهری ههڵداوهو بهدهر کهوتووه له پێغهمبهرمان درودی خوای لهسهر بێت ههوڵی کۆکردنهوهی‬
‫مسوڵمانان دراوهو‪ ،‬ههوهڵی ئهوه دراوه که ههمووی لهژێر یهك چهتردابن و بۆ یهك مهبهست کار بکهن ئهویش ئیسالمه‪،‬‬
‫گهرچی زۆر تهنگوچهڵهمهش دههاتنه ڕێگه‪ ،‬بهاڵم چونکه بهو ئیراده بههێزهوه کاری بۆ دهکرا توانرا ئهو مهبهسته‬
‫گهورهیه بپێکرێ و چینی سهحابهو هاوهڵهکانی پێغهمبهر درودی خوایان لێ بێت ببن به باشترین جیل وهك پێغهمبهر‬
‫درودی خوای لێ بێت له وهاڵمی پرسیارێکدا که لێی کرا که کێ باشترین کهسه وهك حهدیسهکه بهم شێوهیه هاتووه له‬
‫سهحیحی موسلیمدا {سأل رجل رسول هللا صلى هللا علیە وسلم ‪ :‬أي الناس خیر ؟ قال ‪ :‬القرن الذي أنا فیە ‪ ،‬ثم الثاني ثم‬
‫الثالث} چی شتێك کردنی بهباشترن کۆمهڵ و باشترن خهڵك یهکگرتنیان لهسهر پهیامی خوای گهورهو به گوێکردنی ئهو‬
‫ئایهتهی که دهفهرموێ { واعتصموا بحبل هللا جمیعا وال تفرقوا }‪ 57‬ههر بۆیه پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت ئاگاداری‬
‫کردووین و ترساندووینی بهوهی دابڕێین لهو مهبهستهو دهفهرموێ { إِیَّا ُك ْم َوا ْلفُ ْرقَةَ }‪ 58‬ئامانتان بم له دابڕان و بوون به‬
‫کۆمهڵ کۆمهڵهوه‪ ،‬له جێگهیهکدا مسوڵمانی ههمووی شوبهاندووه به یهك جهسته وهك دهفهرموێ { َمث َ ُل ا ْل ُم ْؤ ِمنِینَ فِى‬

‫(‪57‬آل عمران ‪103 :‬‬

‫(‪58‬أحمد ‪. 23846 :‬‬

‫‪105‬‬
 ‫س َه ِر َوا ْل ُح َّمى }‪ 59‬مرۆڤی‬ ‫سائِ ُر ا ْل َج َ‬
‫س ِد بِال َّ‬ ‫ضو تَدَاعَى لَەُ َ‬ ‫س ِد إِذَا ا ْ‬
‫شتَكَى ِم ْنەُ ُ‬
‫ع ْ‬ ‫ط ِف ِه ْم َمث َ ُل ا ْل َج َ‬
‫ت َ َو ِاد ِه ْم َوت َ َرا ُح ِم ِه ْم َوتَعَا ُ‬
‫مسوڵمان ههمووی وهك جهستهیهك وایه ههروهك چۆن ئهگهر ئهندامێکی جهستهی ههریهك له ئێمه بئێشێ باقی‬
‫ئهندامهکانی ترمان دهکهوێته ئێش بههۆی ئهو ئهندامهوه‪ ،‬دهبێت مسوڵمانان ههموویان بهو شێوهیهبن بهرانبهر یهکتری و‬
‫ئێشی یهکتر بههی خۆیان بزانن و وهك جهستهی خۆیان تێی بڕوانن‪ ،‬گهرنا ئیماندارنین و گرفت له ئیمانهکهیاندا ههیه‪،‬‬
‫وه له فهرموودهیهکدا که ئیمامی موسلیم بۆمان دهگێڕێتهوه دهفهرموێ‪:‬‬

‫شیْئا‪َ ،‬وأ َ ْن ت َ ْعت َ ِص ُموا ِب َح ْب ِل َّ‬

‫َّللاِ َج ِمیعا‪،‬‬ ‫ط لَ ُك ْم ثَالَثا‪َ ،‬ی ْرضَى لَ ُك ْم أَ ْن ت َ ْعبُدُو ُه َوالَ تُش ِْركُوا بِ ِە َ‬‫س َخ ُ‬ ‫َّللاَ َی ْرضَى لَ ُك ْم ثَالَثا َویَ ْ‬
‫{ ِإنَّ َّ‬
‫سؤَا ِل}‪ .60‬خوای گهوره به سێ شتان‬ ‫ط لَ ُك ْم قِی َل َوقَا َل َوإِضَاعَةَ ا ْل َما ِل َو َكثْ َرةَ ال ُّ‬ ‫َّللاُ أ َ ْم َر ُك ْم‪َ ،‬ویَ ْ‬
‫س َخ ُ‬ ‫َوأ َ ْن تَنَا َ‬
‫ص ُحوا َم ْن َوالَّهُ َّ‬
‫ڕازی دهبێت و به به سێ شت تووڕه دهبێت‪ ،‬به یهکتا پهرستی و دهست گرتن به دینهکهیهوه به کۆمهڵ و به ئامۆژگاری‬
‫کردنی یهکتری ڕازی دهبێت‪ ،‬به قسه هێنان و بردن و ماڵ بهفێڕۆدان و زۆر پرسیار کردن تووڕه دهبێت‪ .‬زۆر زۆرن‬
‫ئهو ئایهت و فهرموودانهی که هانمان دهدهن بۆ ئهوهی یهکبگرین و بهدووربین له جیاوازی و دووبهرهکی‪ ،‬بهاڵم‬
‫باسکردنیان له تهنها ووتارێکدا مومکین نی یه‪ ،‬جا چ پێویسته لهسهرمان دوای گوێبیست بوونی ئهو بهڵگانه‪.‬‬

‫‪-1‬پێویسته لهسهرمان ئێمه ههموومان دهستبگرین به دینهکهی خواوهو بهردهوام بین لهسهری و هیچ دوو دڵی و‬
‫دڵهڕاوکهیهکمان نهبێت تێیداو بۆ ئهوهی ئهو ئایهت و فهرموودانه بمانگرێتهوه ان شاء هللا‪.‬‬

‫‪-2‬پشتگیری ههموو کهسێك بکهین لهسهر چاکهو چاکهکاری وهك دهستگرتن به دینهکهیهوه به کۆمهڵ‪ ،‬وهك خوای‬
‫گهورهش دهفهرموێ { وتعاونوا علی البر والتقوی }‪.61‬‬

‫اإلثْ ِم‬
‫علَى ْ ِ‬
‫اونُوا َ‬
‫‪-3‬پشتگیری کهس نهکهین لهسهر خراپهو خراپهکاری وهك خوای گهوره دهفهرموێ { َو َال ت َ َع َ‬
‫َوا ْلعُد َْو ِ‬
‫ان}المائدة ‪2‬‬

‫‪-3‬بێدهنگ نهبوون لهسهر خراپهو خراپهکاری و ههوڵی گۆڕینی وهك پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت دهفهرموێ { من‬
‫رأى منكم منكرا فلیغیره بیده ‪ ،‬فإن لم یستطع فبلسانە ‪ ،‬فإن لم یستطع فبقلبە ‪ ،‬وذلك أضعف اإلیمان } رواه مسلم ‪.‬‬
‫ئهگهر یهکێك له ئێوه خراپهیهکی بینی با بهدهست بیگۆڕێ خۆ ئهگهر بهدهست پێی نهکرا با به زوبان بیگۆڕێ وهگهر‬
‫بهوهش پێی نهکرا با به دڵ پێی ناخۆش بێت‪ ،‬ئهمهشیان الوازترین ئیمانه که بهدڵ پێمان ناخۆش بێت‪.‬‬

‫الخطبة الثانیة‬

‫(‪59‬مسلم ‪. 2586 :‬‬

‫(‪60‬مسلم ‪ ، 1715 :‬ومالك ‪ 1830 :‬واللفظ له ‪.‬‬

‫(‪61‬المائدة ‪.2 :‬‬

‫‪106‬‬
 ‫س ِلّ ْم‬ ‫سولُهُ‪ ،‬الل ُه َّم َ‬
‫ص ِّل و َ‬ ‫َّللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَهُ‪َ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ َّن سیدَنَا ُم َح َّمدا ً َ‬
‫ع ْبدُهُ َو َر ُ‬ ‫الحمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪َ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلَهَ إِالَّ َّ‬
‫ِّین‪.‬‬
‫یوم الد ِ‬ ‫بإحسان إلَى ِ‬ ‫ٍ‬ ‫صحْ بِ ِه‪ ،‬و َم ْن تَبِعَ ُه ْم‬‫وبار ْك علَى س ِیّ ِدنَا محم ٍد وع َلى آ ِل ِه َو َ‬ ‫ِ‬

‫ئهسڵ ئهوهیه که مسوڵمان خاوهنی دهوڵهت و کینای خۆی بێت و شهریعهتی ئیسالمی تێدا بچهسپێنێت و بهرپای بکات‪.‬‬
‫ههندێك پرسیارو گومان دروست دهبێت و خۆی قیت دهکاتهوه لهکاتی باسکردنی یهکگرتن و کارکردنی جهماعهت بۆ‬
‫ئیسالمدا‪ ،‬ئهویش ئهوه دهڵێ باشه لهبهرانبهر ههموو ئهم بهڵگانهدا بۆ به چهندهها ئهحزابی جۆر بهجۆری ئیسالمی له‬
‫سهرانسهری جیهانداههن و کاردهکهن بۆ ئیسالم یهکناگرن و هۆکاری دروست بوونی ئهم ههموو حیزب و کۆمهاڵنه چی‬
‫یه‪.‬‬

‫وهاڵمهکهشی ئهمهیه ههموو ئهو حیزب و الیهنانه دهبن به دوو بهشهوه‪:‬‬

‫بهشی یهکهمیان‪ :‬دهستیان له پشتهوهیهو بۆ الوازکردنی پێگهی ئیسالمهو گومان خستنه ناوی دڵی مسوڵمانانه لهسهر‬
‫ئیسالم بۆ نمونه وهك جهماعهتی قادیانی یان ئهحمهدی که ئێسته بونیان له زۆرجێگه ههیهو کهناڵی سهربهخۆو سایت و‬
‫باڵوکراوهی زۆریشیان ههیه‪ ،‬ئهم کۆمهڵه به ڕای زانایانی سونهو ههتا شیعهش کافرن و له دین چوونهته دهرهوه‪.‬‬

‫بهشی دووههمیان‪ :‬ئهوانهن فیعلهن بهڕاستی بۆ ئیسالم تێدهکۆشن‪ ،‬ئهویش له سهرهنجامی نهمانی خهالفهتی‬
‫ئیسالمیهوهیهو وهك ڕێگهیهك ههریهکهو به جۆرێك له سیاسهتی ئهو وواڵتهی تێیدایه گرتوویهتیه بهر بۆ گهشتن به‬
‫دهستهاڵت و گهڕانهوهی خهالفهتی ئیسالمی‪.‬‬

‫ئهم کۆمهاڵنهش چونکه فکری خهڵکین و له ههر کۆمهڵێکدا ههڵهو شتی نهشیاو دهبینین‪ ،‬ئێمه وهك مسوڵمان لهسهرمانه‬
‫الیهنگری خراپهی هیچ الیهك نهکهین و پشتگیری ههموو کارێکی باشه بکهین وهك له خاڵهکاندا باسمانکردن لهسهرهوه‪.‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ِ ،‬إنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫س ِلیما) ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬

‫س ِل ُموا ت َ ْ‬ ‫صلُّوا َ‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬
‫ع َلى آ ِل ِه‬ ‫ع َلى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬ ‫ع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫ع َل ْی ِه ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫ع َل َّ‬ ‫هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُم ْؤ ِمنِینَ َوا ْل ُم ْؤ ِمنَاتِ‪،‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَا ِء َّ‬
‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي بَ ْك ٍر َو ُ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫َو َ‬
‫علَى ِعبَا ِدكَ ِب َرحْ َمتِكَ یَا‬ ‫ف لَكَ َو ْقفا یَعُو ُد نَ ْفعُەُ َ‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواۡل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِلك ُِل َم ْن َوقَ َ‬
‫س ِل َماتِ‪ ،‬اۡلَحْ یَ ِ‬
‫س ِل ِمینَ َوا ْل ُم ْ‬
‫َوا ْل ُم ْ‬
‫بكرمكَ‬
‫ِ‬ ‫ف ب ْینَ قلو ِبنَا بلط ِفكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا‬ ‫اح ِمینَ الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ‪ِ ،‬‬
‫وأل ْ‬ ‫أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬
‫وعنایتِكَ ‪.‬‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر بِا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫‪107‬‬
 ‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور بەریتانیا‬

‫زهرهرو زیانی موخەدهرات و چۆنێتی حەرام کردنی لە شەریعەتی ئیسالمدا‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪،‬‬
‫ومن یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء فِي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬

‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬
‫َّللاَ‬ ‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬ ‫]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫علَ ْی ُك ْم َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ بِ ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫الَّذِي ت َ َ‬
‫‪108‬‬
 ‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫َف ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫برایانی بهڕێزو خۆشهویست سهالم و ڕهحمهتی خوای پهروهردگار بڕژێت بهسهرتاندا لهیهكێك له ماڵهکانی خۆیدا که‬
‫ئهویش مزگهوتی نووره‪.‬‬

‫زۆرێك لهبهر کارکردنی به ههواو ههوهس و حهزی خۆی‪ ،‬سهرهنجام و گرنگی نهکردنی ههندێك کاری لهبیر دهچێتهوه‬
‫که ئهویش له ڕاستیدا بههۆی حهزێکی کاتی و خۆشیهکی دونیای کاتیهو لهسهرهنجامدا کردنی ئهو کارهی دهبێته مایهی‬
‫زهرهرو زیانی دونیای و ئاخیرهتیش‪ ،‬بۆ نمونه وهك خواردنی موخهدهرات‪ ،‬واته ئهو خواردن و خواردنانهوهی کهوا‬
‫ژیری مرۆڤ به کاتی ال دهبات‪ ،‬واته کاتێك ئهو مرۆڤه دهخواتهوهو سهرخۆش دهبێت ژیری لهدهست دهدات بۆ ماوهیهك‪،‬‬
‫لهو ماوهیهدا ئیتر کاتژمێرێکه دوانه تا قێکه شهوێکه‪ ،‬دهبینی زۆرجار کاری ههڵهتی و پهڵهتی و کردهوهی خراپ و‬
‫ناشیاوی لێ دهکهوێتهوه‪ ،‬لهم وواڵتهشدا که ئێمهی لێین بهچاوی خۆمان و زۆر به ئاشکرا زۆرجار دهبینین ئهو کهسانهی‬
‫کهوا بهم دهردهوه دهناڵێن و نااڵندوویانهو زۆرێك بههۆی خواردنهوهیهکی کاتیهوه توشی کێشهی ههمیشهریی بۆتهوه‪،‬‬
‫ههر بۆیه ئاینی پیرۆزی ئیسالم ئهو ئاینهی کهوا دانهرهکهی دروستکهری ههموو ژیریهکانهو سهرهنجامی کارهکان به‬
‫دوورو نزیکیهوه خۆی باش دهیزانێت ههر له سهرهتایهوهو له یهکهم ههنگاویهوه ئهو کارهی به خراپ وهسف کردووه‪،‬‬
‫بۆ ئهوهی مرۆڤه خاوهن ژیریه ڕاستهکان لێی بهدووربن‪ ،‬بۆ ئهوهی له کێشهی دونیای و سزای دوارۆژیش بهدووربن‪،‬‬
‫چونکه تا له خواردنهوهو موخهدهراتهوه دووربیت زیاتر له خواوه نزیکی‪ ،‬بهاڵم بیگومان دوورکهتنهوه له موخهدهراتیش‬
‫کارێکی ئاسان نی یه بهتایبهت بۆ ئهو کهسانهی کهوا ڕاهاتوون لهسهری‪ ،‬ههر بۆیهش خوای پهروهردگار به چهند‬
‫جارێك ئهو کارهی به تهواوهتی بنبڕوحهرام کرد له ئاینه پیرۆزهکهی خۆیدا‪ ،‬ئهو ڕێگهی ئیسالم گرتیه بهر بههێزترین‬
‫هزر بوو لهبهر دوو هۆ‪:‬‬

‫یهکهم‪ :‬به پله پله حهرامی کرد واته بهیهکجار نهبوو‪.‬‬

‫دووههم‪ :‬له نێوان پلهیهك بۆ پلهیهکی تر زهمینهی بۆ دهسازاندن و ڕای دههێنان له ناخهوه نهك له ڕووکهشهدا‪.‬‬

‫کاتێك که ئاینی پیرۆزی ئیسالم هات و ڕووناکی خۆی بهسهر زهویدا کردهوه‪ ،‬ئالهوکاتهدا کهم ماڵ ههبوو که مهشروباتی‬
‫سهرخۆشکهری تێدا نهبێت‪ ،‬ئیسالمیش ئهم حاڵهتهی بهچهند ڕێگهیهك حهرام کرد لێیان و بهدووری خستنهوهی له خراپی‬
‫و زهرهرو زیانهکانی ئهم موخهدهره پیسه‪.‬‬
‫‪109‬‬
 ‫خهڵکیش پرسیاریان دهکرد له پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت لهسهر مهشروبات‪ ،‬وهكو قورئانی پیرۆز بۆمان‬
‫دهگێڕێتهوهو دهفهرموێ {یسألونك عن الخمر والمیسر}‪ 62‬بۆ پرسیاریان دهکرد؟ چونکه جێگهی پرسیاره خۆی‪ ،‬دهبینن‬
‫ئیسالم پاکه وه دهشبینن مهشروبات پیسه‪ ،‬چۆن ئهم شته پیسهو زهرهرمهنده لهم ئاینه پاکهدا جێگهی دهبێتهوه‪ ،‬ئهمه خاوهن‬
‫ژیری ساغ له کاتێکدا خۆشی کارهکه دهکات بهاڵم ژیری ڕێگهی پێ نادات بڵی باشه‪ ،‬چونکه ئاشکرایه که خراپه‪.‬‬

‫سكَرا َو ِر ْزقا‬ ‫ت النَّ ِخی ِل َو ْاۡل َ ْعنَا ِ‬

‫ب تَت َّ ِخذُونَ ِم ْنەُ َ‬ ‫یهکهم پلهی بهرهو حهرامی مهشروبات خوای گهوره فهرموێ { َو ِم ْن ث َ َم َرا ِ‬
‫سنا ِإنَّ ِفي ذَ ِلكَ َآل َیة ِلقَ ْو ٍم َی ْع ِقلُونَ }‪63‬موفهسیرهکان دهفهرمون ئهم ئایهته یهکهم ئایهتی مهرحهلهی حهرامێتی مهشروب‬ ‫َح َ‬
‫بوو‪ ،‬واتای ئایهتهکه‪:‬‬

‫له بهروبوومهکانی دار خورما و ڕهزی ترێکانیش (ههندێ جار) شتی سهرخۆشکهر دروست دهکهن‪( ،‬گهلێ جاریش)‬
‫بهرههمی چاك و بهسوود (وهکو دۆشاوو مێوژو شهربهت‪.. ،‬هتد)‪ ،‬بهڕاستی ئالهوهشدا بهڵگهو نیشانهی ئاشکرا ههیه بۆ‬
‫کهسانێك عهقڵ و ژیری خۆیان دهخهنهکار‪( ،‬تا بیر بکهنهوه چۆن لهم دارو درهخته ڕهق و تهقانه ئهم بهرههمانه دروست‬
‫دهبێت‪ ،‬چ کارخانهیهك له ناوکی خورماو ترێ و میوه جۆراو جۆرهکاندا حهشاردراوه تا له بارودۆخی خۆیدا بکهوێته‬
‫کارو خزمهت به ئادهمیزاد بکات‪...‬هتد)‪.‬‬

‫دهبینی خوای گهوره منهتمان بهسهردا دهکات لهو بهربوومه پاکهی که خۆی بۆی بهرههم هێناوین و بهحهاڵڵی‬
‫پێشکهشمانی دهکات‪ ،‬خۆمان دهڕۆین دهستکاری دهکهین و ئهو خواردنه پاك و چاکه حهرامی دهکهین و دواتر به‬
‫حهرامی دهیخۆین!‬

‫مهرحهلهی دووههم مهرحهلهی پرسیارو وهاڵم‪ ،‬وهك لهسهرهتای ووتارهکهشدا ئاماژهمان پێ دا‪.‬‬

‫‪64‬‬
‫اس َوإِثْ ُم ُه َما أ َ ْكبَ ُر ِم ْن نَ ْف ِع ِه َما }‬ ‫سأَلُونَكَ ع َِن ا ْل َخ ْم ِر َوا ْل َم ْیس ِِر قُ ْل فِ ِ‬
‫یه َما إِثْم َكبِیر َو َمنَافِ ُع ِللنَّ ِ‬ ‫خوای گهره دهفهرموێ {یَ ْ‬
‫واته پرسیارت لێ دهکهن لهسهر ئارهق و قومار کردن‪ ،‬پێیان بڵی لهو دوانهدا تاوانێکی گهوره ههیه‪ ،‬ههرچهند سودێکی‬
‫بۆ چهند کهسانێکیش ههبێت‪ ،‬بهاڵم تاوانهکهی گهورهتره له سودو کهڵکیان‪.‬‬

‫ئهمهش وهاڵمێکی زۆر قایلکهرو مهنتیقیه‪ ،‬چونکه ئارهق و قومار کردن لهوه دهچێ کهسانێك سودی لێ ببینن‪ ،‬وهك چۆن‬
‫لهم وواڵتانهدا گهورهترین بازرگانی پێوه دهکرێت‪ ،‬چهندهها جۆری مهشروب و ئالیهتی قومارکردنیان داناوه‪ ،‬بهم شێوهیه‬
‫کهسانێك که لهپشت ئهم کارهوهن خۆیان وهك سود سودی مادی دهکهن‪ ،‬بهاڵم لهم الوه به ههزارههاو مهالیین خهڵك‬
‫قوڕی بهسهردا دهکرێت‪ ،‬پشتی شکاوه تا مۆڵهتی شۆفێری دهرهێناوه دهبینی بههۆی مهشروبهوه لێی وهردهگیرێتهوه له‬
‫سهرپێچیهکدا که بههۆی مهشروبهوه بووه‪ ،‬هێرش دهکاته سهر ئافرهتێك دواتر دهیگرن و کاتێك هۆشی دێتهوهخۆی‬
‫‪62‬‬
‫البقرة ‪٢١٩‬‬

‫‪63‬‬
‫النحل ‪٦٧‬‬

‫‪64‬‬
‫البقرة ‪٢١٩‬‬

‫‪110‬‬
‫دهبینێ چهند ساڵێك زیندانیان بهسهردا سهپاندووه‪ ،‬دایانه لێی وهیان داویهتی له کهسێك کاتێك هۆشی دێتهوهخۆی دهبینێ له‬
‫نهخۆشخانهی گهورهیهو ئاوی لێ ههڵواستراوه‪ ،‬ئاگای له خۆی نهبوو پێکێکی خواردووه دواتر پێك له دوای پێك ههڵی‬
‫داوهو کاردی بانکهکهی له خزمهتیاندا بووهو نهك هیچی تێدا نهماوه بهڵکو غهرامهشی هاتۆتهسهر‪ ،‬چونکه ئهوه دهزانین‬
‫که کهسێك کاردهکهی زیاتر له حهدی خۆی بهکار بهێنێت دواتر بانك غهرامهی دهکات‪ ،‬دهگهڕیتهوه دهبینێ کلیلهکهی‬
‫وون کردووه وهیان بهنهزانی و سهرخۆشی لهگهڵ کهسێکی تردا گۆڕیوویهتیهوه‪ ،‬بهسهرهاتێکی ڕاستهقینهم هاتهوه یاد‬
‫لێرهدا ( له کارگهیهك کارم دهکردوو ئیشم پاسهوانی بوو بهشهو له وێڵز‪ ،‬ئۆفیسێکی تایبهتیم ههبوو لهگهڵ ههموو‬
‫پێداویستیهکدا لهگهڵ ژمارهی تایبهتدا بۆ ئاگادارکردنهوه لهههر کێشهیهك که دروست ببێت بهشهو‪ ،‬وه جار جار بهناو‬
‫کارگهکهدا دهسوڕامهوهو سهیری دهوروپشتی کارگهکهم دهکرد‪ ،‬شهوێکیان نیوهی شهو الیدابوو کهسێك هاواری‬
‫دهکردوو داوای یارمهتی دهکرد‪ ،‬دهیویست بێته ناو ئۆفیسهکهمهوه‪ ،‬منیش ڕۆشتم به دهمیهوهو لێم پرسی چی یه؟ هیچ‬
‫ئینگلیزی نهدهزانێ به ئیشارهت نیشانی دام که ناتوانێت دهرگای خانوهکهی بکاتهوهو کلیلهکهی نیشاندام و بای دهدا که‬
‫نایکاتهوه‪ ،‬کابرا کارمهندی کارگهکه بوو‪ ،‬کارگهکه خانویان دابوو پێی له پشت کارگهکهوه‪ ،‬منیش پێم ووت ئهمه کاری‬
‫من نی یه‪ ،‬من تهنها ئهوهندهم لهسهره ئاگام لهناو کارگهکه بێت‪ ،‬تۆ له دهرهوهی کارگهکهدایت‪ ،‬بهاڵم ئهو ههر هیچ تێ‬
‫نهدهگهی و ئاگای له خۆی نهبوو‪ ،‬بهم الو الدا دهکهوت‪ ،‬ههرچۆنێك بێت تێی گهیاندم و ووتی جا ئهگهر تۆ یارمهتیم‬
‫نهدهی ئیتر کێ یارمهتیم بدات‪ ،‬ئهم کارگه ههمووی هی تۆیه! فایدهی نهبوو ئهو منی به خاوهن کارگهکه دهزانی و منیش‬
‫ههرچی دهمووت منیش ههر کارمهندێکی ئاسایم وهکو تۆ‪ ،‬تۆ ژیریت الی خۆت نهماوه من چاك دهزانم چی دهڵێم‪،‬‬
‫فایدهی نهبوو دواتر منیش بهزهیم پێیدا هاتهوه‪ ،‬که ووتی سبهینێ من کار دهکهم ئهمشهو گهر نهخهوم سبهی ناتوانم کار‬
‫بکهم‪ ،‬منیش ووتم ههرچهند ئهمه کاری من نی یه‪ ،‬بهاڵم قهیناکا دێم یارمهتیت دهدهم‪ ،‬ڕۆشتم ویستم دهرگاکه بکهمهوه‬
‫نهدهکراوه دیار‪ ،‬بوو کلیلهکه هی ئهو دهرگا نهبوو‪ ،‬منیش تێم گهیاند که ئهم کلیله هی خۆی نی یه‪ ،‬وه ئیتر منیش لهوه‬
‫زیاتر ناتوانم یارمهتیت بدهم‪ ،‬بهاڵم ئهو چاوهڕوانی ئهوه بوو من بڕۆم کلیلی بۆ بهێن‪ ،‬من بهجێم هێشت ئهویش ههر له‬
‫خۆیدا من بۆ کلیل گهڕاومهتهوه‪ ،‬بهاڵم من بۆ جێگهکهی خۆم گهڕامهوه‪ ،‬دوای نزیکی سهعاتێك هاتهوه‪ ،‬ووتی له کهیهوه‬
‫من چاوهڕوانی تۆ دهکهم‪ ،‬منیش ووتم زیاترم پێ ناکرێت و هیچم له دهستهاڵتدا نی یه‪ ،‬ووتی باشه ئهگهر دهرگاکه بشکێنم‬
‫ئاساییه‪ ،‬منیش ووتم دهرگا شکاندن ئاسایی نی یه‪ ،‬بڕۆ بۆالی هاوڕێیهکت ئهمشهو‪ ،‬ووتی کهسم نی یه‪ ،‬ووتم دهباشه بڕۆ‬
‫دهرگاکه بشکێنه‪ ،‬ئیتر زۆری پێ خۆش بوو یهکسهر ڕایکرد‪ ،‬دوای نزیکی چل دهقیقهیهکی تر هاتهوهو ووتی زۆرم‬
‫محاوهله کرد ناشکێ‪ ،‬ئیتر ووتم تا بهیانی لێرهش بیت منی هیچم پێ ناکرێت بۆت‪ ،‬ئیتر بهجێی هێشتم و نازانم ئهو شهوه‬
‫چۆن شهوی کردهوه‪ ،‬دوای نزیکی سێ مانگ له کارگهکهدا بینم بهشهرمێکهوه سهیری کردم و خۆی شاردهوه) له‬
‫شاشهی تهلهفزیۆنهکانمانهوه بهردهوام دهبینین که چهند کارهسات بههۆی مهشروب و موخهدهراتهوه ڕوو دهدات‪ ،‬کهمیش‬
‫نین ئهو کوردانهی که بههۆی مهشروبهوه توشی کێشهی یاسایی بوونهتهوه لهم وواڵتهدا‪ ،‬جگه لهوهی ئهو پاره جوانهی‬
‫که به کرێکاری و قوڕبهسهری پهیدای دهکهن ههروا به ئاسانی دهیدۆڕێنن و باوك و دایکهکهی له کوردستان به ئاوی‬
‫شهو موحتاجه ئهویش ههر وا به سانایی پارهکهی سهرف دهکات‪ ،‬لهسهروی ههموو ئهمانهشهوه سزای دوا ڕۆژیش‬
‫چاوهڕوانی دهکات ئهگهر بێت و تهوبهیهکی ڕاستهقینه نهکات و نهگهڕێتهوه‪.‬‬
‫‪111‬‬
 ‫سێههم مهرحهلهی حهرامێتی مهشروبات دوورکهوتنهوه لێی له کاتی نوێژدا‬

‫َارى َحتَّى ت َ ْعلَ ُموا َما تَقُولُونَ } انساء ‪43‬‬

‫سك َ‬‫ص َالةَ َوأ َ ْنت ُ ْم ُ‬
‫وهك خوای گهوره دهفهرموێ { َیا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َال ت َ ْق َربُوا ال َّ‬

‫ئهی ئهوانهی که ئیماندارن نزیکی نوێژ مهکهون له کاتی سهرخۆشیدا تا بزانین چی دهڵێن له کاتی نوێژدا‪ ،‬چونکه کهسێك‬
‫سهرخۆش بوو ئاگای لهوه نی یه که چی دهڵێ‪ ،‬کابرا زۆر پێداگر بوو لهوهی من خاوهنی ئهو کارگهیهم ئهی خۆ منیش‬
‫ههر کارمهندێکی ئاسایی بووم‪ ،‬ئیتر ئهمه الی ههموومان ڕوونه کهسێك سهرخۆش بوو ههزار قسهی ههڵهتوپڵیت‬
‫دهکات‪ ،‬جوێن دهدات بێ مانا پێدهکهنێ‪ ،‬زۆرجار نهێنی ئاشکرا دهکات‪ ،‬ههزاران کێشه بهم هۆیهوه دروست بووه‪،‬‬
‫بۆیه خوای گهوره نیشانمانی دان که نوێژ بهسهرخۆشی مهکهن‪ ،‬دوای هاتنه خوارهوهی ئهم ئایهته مهجالهکه زۆر تهسك‬
‫بووهوه‪ ،‬کهسێك ئهگهر بیویستایه مهشروب بخوات دهبوایه ههر له شهودا بیخوات‪ ،‬چونکه ڕۆژ دهرفهتی نی یهو‬
‫نوێژهکان کاتهکانی نزیکه لێکهوه‪.‬‬
‫کۆتا پلهی حهرامێتی مهشروب‬
‫ش ْی َط ِ‬
‫ان‬ ‫اب َو ْاۡل َ ْز َال ُم ِرجْ س ِم ْن َ‬
‫ع َم ِل ال َّ‬ ‫ص ُ‬‫خوای گهوره دهفهرموێ {یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا ِإنَّ َما ا ْل َخ ْم ُر َوا ْل َم ْیس ُِر َو ْاۡل َ ْن َ‬
‫َفاجْ تَنِبُوهُ} المائدة ‪ ،90‬واته ئهی ئهوانهی ئیماندارن به خوای گهوره‪ ،‬ئارهق و قومار و گۆشتی بۆ غهیری خوا سهربڕوا‬
‫حهرامن و گومانیان تێدا نی یه له پیسیان‪ ،‬ئێوهش لێی دووربکهونهوه له کردهوه شهیتانیانه‪.‬‬

‫ش ْی َطانُ أَ ْن یُوقِ َع بَ ْینَ ُك ُم ا ْلعَد َ‬

‫َاوةَ َوا ْلبَ ْغضَا َء فِي ا ْل َخ ْم ِر َوا ْل َم ْیس ِِر‬ ‫ههرههمان ئایهتی دوای ئهو ئایهته دهفهرمێ { إِنَّ َما یُ ِری ُد ال َّ‬
‫ص َال ِة فَ َه ْل أ َ ْنت ُ ْم ُم ْنت َ ُهونَ }‬ ‫ص َّد ُك ْم ع َْن ِذك ِْر َّ‬
‫َّللاِ َوع َِن ال َّ‬ ‫َویَ ُ‬

‫واته بێگومان شهیتان دهیهوێت له ڕێگهی مهشروب و قومارهوه له نوێژ و یادی خوای دوورتان بخاتهوه‪ ،‬کهواته‬
‫مهبهستهکهمان زانی ئایا ئیتر بهس نی یه‪.‬‬

‫ههر دوای بهدوای دابهزینی ئهم ئایهته له مهدینهدا ههموو کهس دهستیان کرد به ڕشتنی مهشروباتهکانیان‪ ،‬ههتا‬
‫بهشێوهیهکی وا مهشروب وهك ئاو به کۆاڵنهکانی مهدینهدا تێ دهپهڕی‪ ،‬سهحابی وا ههبوو بتڵهکهی بهدهستهوه بوو ئهو‬
‫ئایهته دابهزی یهکسهر فڕهیدا‪ ،‬بهڕێزان با ئێمهش سهحابه ئاسا بین له کردهوهکانماندا‪ ،‬کهسێك که مهشروب خۆره با‬
‫وازی لێ بهێن‪ ،‬چهندهها مهرجی بێ سهروبهر لهسهر خوای گهوره دانهنێت‪ ،‬ههیه دهڵێ بهخوا تا ئیقامه وهرنهگرم‬
‫ناتوانم تهرکی بدهم‪ ،‬ههیه دهڵێ تا ژن نههێنم‪ ،‬چهندهها شتی سهیروسهمهرهو مهرجی بێ سهروبهر‪ ،‬بهتایبهتی ئێسته وا‬
‫نزیکی سهری ساڵهو له وواڵتانی ئهوروپیدا زۆر بایهخی پێ دهدرێت و لهو نێوهندهشدا بهداخهوه چهندهها مسوڵمان له‬
‫خشته دهبرێت و شهیتان زهفهری پێ دهبات‪ ،‬بهناوی تاویك خۆشیهوه قوڕدهکات بهسهری خۆیداو‪ ،‬گرنگی نهکردنی ئهو‬
‫کارهی لهبیر دهچیتهوه یان لهبیری خۆی دهباتهوه‪.‬‬

‫الخطبة الثانیة‬

‫‪112‬‬
 ‫الحمد هلل رب العالمین األول واألخر والظاهر والباطن وهو بكل شي علیم واشهدا ان ال اله إال هللا وحده ال شریك له‬
‫واشهد أن محمد عبده ورسوله صلى هللا علیه وعلى اله وصحبه وسلم‬

‫(ئهبووههرهیره خوای لێ رازی بێت دهلێ ‪ :‬ئهودهمه كه پێغهمبهر (صلی هللا علیه وسلم) هاته مهدینه‪ ،‬خهڵكهكهی‬
‫سهرگهرمی مهشرووبات و قوماركردن بوون‪ ،‬ئهوسا له پێغهمبهریان (صلی هللا علیه وسلم) پرسی‪ :‬ئاخۆ ئهمانه حهرام‬
‫بن‪ ،‬یان نا؟ جابۆ ئهو وهاڵمه ئهم ئایهتهی سوورهتی (بهقهره)یه هات و فهرمووی‪( :‬يسئلونك عن الخمر و الميسر قل‬
‫فيهما إثم كبير و منافع للناس‪ )..‬بهاڵم ئهو كۆمهڵگهیه لهبهرئهوه كه خوا فهرموو بووی‪ ( :‬فيهما إثم كبير‪ )..‬وا حاڵی‬
‫ببوون كههێمان حهرام نهكراوه‪ ،‬بۆیه ههر كۆڵیان نهدا لێیان‪ ،‬ههتا ڕۆژێك پیاوێكی مهست و سهرخۆش بهر نوێژی‬
‫دهكردو‪ ،‬لهپێش نوێژییهكهدا قورئانهكهی شێواندو تێكهڵی كرد! ئیتر ئایهتێك لهوه توندتر هات و فهرمووی‪ { :‬یَا أَیُّ َها‬
‫َارى َحتَّى ت َ ْعلَ ُموا َما تَقُولُونَ } انساء ‪ 43‬پاش ئهم ئایهتهش خهڵكهكه ههر دهیان‬
‫سك َ‬‫ص َالةَ َوأ َ ْنت ُ ْم ُ‬
‫الَّ ِذینَ آ َمنُوا َال ت َ ْق َربُوا ال َّ‬
‫خواردهوه‪ ،‬بهاڵم ههوڵیان دهدا نهكهوێته كاتی نوێژهكانهوه‪ ،‬دیسان خوای گهوره ئایهتێكی سهختتری ناردو فهرمووی‪{ :‬‬
‫ان فَاجْ تَنِبُوهُ} المائدة ‪ 90‬ئیتر ئهوسا‬
‫ش ْی َط ِ‬ ‫اب َو ْاۡل َ ْز َال ُم ِرجْ س ِم ْن َ‬
‫ع َم ِل ال َّ‬ ‫ص ُ‬‫یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا إِنَّ َما ا ْل َخ ْم ُر َوا ْل َم ْیس ُِر َو ْاۡل َ ْن َ‬
‫بڕاوبڕ دهستیان لێههڵگرت‪ ،‬پێشهوا ئهحمهد‪ .‬كهوابوو حهرام بوونی مهشروبات و قومار به سێ قوناغدا تێپهڕیوه‪.‬‬

‫‪٩٢‬‬ ‫سو ِلنَا ا ْلبَ َال ُ‬

‫غ ا ْل ُمبِینُ‬ ‫سو َل َواحْ ذَ ُروا فَ ِإ ْن ت َ َولَّ ْیت ُ ْم فَا ْعلَ ُموا أَنَّ َما َ‬
‫علَى َر ُ‬ ‫َّللاَ َوأ َ ِطیعُوا َّ‬
‫الر ُ‬ ‫َوأ َ ِطیعُوا َّ‬
‫وأطيعوا هللا وأطيعوا الرسول واحذرواو دهبێ به بهردهوام گوێرایهڵی خوا بن و‪ ،‬بهرفهرمانی پهیامبهربن و‪ ،‬وریاشبن‬
‫ههمیشه لهوشته ناپهسهندانه دوور بگرن فإن توليتمجا ئهگهر لهقسهم دهرچوون و‪ ،‬رووتان له ئامۆژگارییهكانم وهرگێراِ‬
‫فاعلموا أنما على رسولنا البالغ المبينئهبی بزانن كه بهڕاستیی پهیامبهر جگهله راگهیاندنی پهیامی خوا هیچی تری‬
‫لهسهرنییه‪ ،‬سزاو تۆڵهیش ههربهدهستی خوایه‪( .‬ئیبن عهبباس) دهڵێت‪ :‬كاتێ ئایهتی حهرامكردنی ئارهق هات‪ ،‬هاوهاڵن‬
‫وتیان‪ :‬ئهی پهیامبهری خوا (صلی هللا علیه وسلم) ! باشه! ئهوانهمان كه ئارهق خۆر بوون وئێستا مردوون چی بكهن ؟!‬
‫جا بۆ وهاڵمی ئهو پرسیاره‪ -‬وهكو( ئیبن جهریر) دهڵێ ئهم ئایهته هات وفهرمووی‪:‬‬

‫ت ث ُ َّم اتَّقَ ْوا َوآ َمنُوا ث ُ َّم‬ ‫ت ُجنَاح فِی َما َط ِع ُموا ِإذَا َما اتَّقَ ْوا َوآ َمنُوا َوع َِملُوا ال َّ‬
‫صا ِل َحا ِ‬ ‫علَى الَّ ِذینَ آ َمنُوا َوع َِملُوا ال َّ‬
‫صا ِل َحا ِ‬ ‫لَی َ‬
‫ْس َ‬

‫‪٩٣‬‬ ‫ب ا ْل ُمحْ ِ‬
‫سنِینَ‬ ‫َّللاُ یُ ِح ُّ‬ ‫اتَّقَ ْوا َوأَحْ َ‬
‫سنُوا َو َّ‬
‫ليس على الذين آمنوا وعملوا الصالحات جناح فيما طعموا بۆ ئهوانهی وا ئێستا باوهڕیان هێناوهو ئاكارچاكن‪ ،‬پێشتریش‬
‫"پێش حهرام بونی مهشرووبات" خواردوویانهتهوه‪ ،‬هیچ گوناهێكیان لهسهر نییه إذا ما اتقوا وآمنوا وعملوا الصالحات‬
‫بهمهرجێ ئێستا خۆ پارێزبن و‪ ،‬باوهڕیان ههبێ و كردهوهی چاك ئهنجام بدهن ثم اتقوا وآمنوا بۆ دوا رۆژیش له خوا‬
‫پارێزبكهن و‪ ،‬لهسهر ئیمانه كهیان توكمهو تابتن ثم اتقوا وأحسنوا له پاشا ههر پارێزكارو چاكهكاربن و‪ ،‬ههمیشهیش‬

‫‪113‬‬
 ‫لهههوڵدابن بۆ نزیكبوونهوه به خواوه وهللا يحب المحسنينوخوا ئاكارچاكانی خۆش ئهوێ‪ .‬بهڵێ ههر لهبهر گرنگی‬
‫تهقواو ئیمان بوو‪ ،‬كه ئهوهنده جار خوای گهوره لهئایهتهكهدا ههردووكیانی دووپات كردهوه‪.‬‬
‫رێنمایەكانی ئایەتی (‪:)٩٣-٩٠‬‬
‫‪ -١‬ههمووجۆره عارهق و مهشروباتێ‪ ،‬لهگهڵ جۆرهكانی قومارو فاڵگرتنهوهو كتێب گرتنهوهو ههمووجۆره فڕوو‬
‫فێڵێكی تر لهو بابهته قهدهغهو حهرامه‪.‬‬
‫زور بهتالووكه وتیان‪ ( :‬إنتهینا یاربنا )!‪.‬‬
‫‪ -٢‬پێویسته بهزوویی دهست لهوشتانه ههڵ بگیردرێ‪ ،‬وهكو هاوهاڵن َ‬
‫‪ -٣‬عهرهق و قومار دووكاری ناپهسهندن و‪ ,‬دژایهتیی و خشم و قین له نێوان (مهشرووب) خۆران و یاریكهراندا‬
‫دروست دهكهن‪ ،‬ئیتر ڕێ لهیادی خوا گرتن و دوورخستنهوهیان لهنوێژ له باس نایه ‪.‬‬
‫‪-٤‬جێبهجێ كردنی فهرمانی خواو فهرمانی پێغهمبهر (صلی هللا علیه وسلم) واجیبه‪.‬‬
‫‪ -٥‬دهبێ ئێمه گشتمان تامردن تهقواو پارێزمان ههبێ‪.‬‬

‫ئاینی پیرۆزی ئیسالم هاتووه بۆ پاراستی پێنج شت یهکێك لهوانه پاراستی ژیریه ههربۆیه ههموو ئهو شتانهی که زهرهر‬
‫به ژیریمان دهگهیهنن حهرامن و نزیك کهوتنهوه لێیان تاوانه‪.‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ِ ،‬إنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫س ِلیما) ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬

‫س ِل ُموا ت َ ْ‬ ‫صلُّوا َ‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬ ‫ع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِه بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪،‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫اء َّ‬‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬
‫ار َ‬‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬ ‫َو َ‬
‫ع َلى ِعبَادِكَ ِب َرحْ َمتِكَ یَا‬ ‫ف َلكَ َو ْقفًا یَعُودُ نَ ْفعُهُ َ‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ُك ِّل َم ْن َوقَ َ‬‫َو ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫ف بیْنَ قلو ِبنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودة َ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ‬
‫وألّ ْ‬
‫اح ِمینَ الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ‪ِ ،‬‬ ‫أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬
‫وعنایتِكَ ‪.‬‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر بِا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأ َقِ ِم ال َّ‬

‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪114‬‬
 ‫حەرامێتی زینا لە ئیسالمدا‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َك ِثیرا َو ِن َ‬

‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬
‫َّللاَ‬ ‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخ َلقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬ ‫] َیا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫ع َل ْی ُك ْم َر ِقیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫الَّذِي ت َ َ‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫‪115‬‬
 ‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫بۆهۆی تێکهڵی مسوڵمانان لهگهڵ دین و ئایدۆلۆژیاکانی تردا لهم وواڵتهداو لهبهر فراوانی زیناو خراپهکاری وای لێ‬
‫هاتووه بهداخهوه ههندێك کهس زینا دهکات ههروهك چۆن ئاو بخواتهوهو وه زۆر الشی ئاساییه‪ ،‬دهبینین گێڵ فرێدوو بۆی‬
‫فرێند بووهته ئازادی الی ههندێك کهس و بهردهوام له زینادایه‪ ،‬وهکو وابێت مێشێکیش میوانی نهبێت‪ ،‬له کاتێکدا که‬
‫باسی ئیسالمیشی ال دهکرێت دهڵێ سوپاس بۆ خوا من مسوڵمانم الحمد هلل‪ ،‬هیچ کاروکردهوهیهکی ئیسالمیانهشی نی یهو‬
‫ئهوهشی خوا پێی ناخۆشه دهیکات به ئاشکرا ههر له زیناکهوه بیگره تا دهگاته دهرچوونی شهوانهیان بۆ باڕوو مهشروب‬
‫خانهکان‪ ،‬کاتێك ئێمه دیراسهی ئاینی پیرۆزی ئیسالم دهکهین دهبینین زۆر بهشێوهیهکی توندی لهم تاوانه ئاگادار کراوین‬
‫و وهیهكێك لهو هۆکارانهی که ئیسالم له پێناویدا هاتووه که پێنجن‪ ،‬یهکێکیان ئهوهیه که ئاینی پیرۆزی ئیسالم هاتووه بۆ‬
‫پاراستنی وهچه (النسل) ههر بۆیه له دهرهنجامی زیاناوه وهچهکان تێکهڵ دهبن و مافیان دهخورێت‪ ،‬دهبینی ئافرهتێك‬
‫ئهمڕۆ لهگهڵ کوڕێکدایه سبهی لهگهڵ کهسێکی تر‪ ،‬کۆمهڵێك منداڵیشی ههیه مهگهر ههر خوا خۆی بزانێت باوکیان کێ‬
‫یه‪ ،‬ئیسالمیش بۆ بهرگری کردن لهم دیاردهو بۆ مافدانی منداڵ و پێکهوه بوونی پیاوو ئافرهت زهواجی شهرعی داناوهو‬
‫یاساو ڕێسای تایبهتیشی بۆ داناوه‪ ،‬باسی کردووه کێ دهتوانین بهێنین و کێ ناتوانیت و وه چۆنێتی ههڵبژاردن و مامهڵه‬
‫لهگهڵ کردنیاندا له یاساکانی ئیسالمدا ڕوونن‪ ،‬لهبهرانبهر ئهوهشدا باسی زیناو خراپهکاری بۆ کردووین و له مهترسی‬
‫ئهو کاره ئاگاداری کردووین و به پێویستی داناوه لهسهرمان وهك مسوڵمان خۆمان لهو کاره قێزهونهو پیسه بپارێزین‪ ،‬له‬
‫چهندهها جێگهی قورئان‪ ،‬فهرموودهکان‪ ،‬بنهماکانی ئیسالم و شهریعهتدا ڕوون کراوهتهوه‪ ،‬وهگهر کهسێك توشی ئهو‬
‫تاوانه بوو چی بکات‪ ،‬چی بکهین بۆ ئهوهی نهکهوینه ئهو تاوانهوه‪ ،‬لهبهر گرنگی نهکردنی زینایه دهبینین له قورئاندا‬
‫ههتا ئهو کارانهش که هاندهرن و پێشهکین بۆ ئهو کاره ڕێگهی لێی گیراوهو ئینسانی مسوڵمان به نێرو مێیهوه لێی ئاگادار‬
‫ظوا فُ ُرو َج ُه ْم ذَ ِلكَ أ َ ْزكَى لَ ُه ْم إِنَّ‬ ‫کراوهتهوه لێی‪ ،‬وهك خوای گهوره دهفهرموێ { قُ ْل ِل ْل ُم ْؤ ِمنِینَ یَغُضُّوا ِم ْن أ َ ْب َ‬
‫ص ِار ِه ْم َویَحْ فَ ُ‬
‫صنَعُونَ } النور ‪ .30‬خوای گهوره به پێغهمبهر دهفهرموێ که به ئیمانداران بڵێ چاویان له ئاستی‬
‫َّللاَ َخبِیر بِ َما یَ ْ‬
‫َّ‬
‫نامهحرهمدا دابخهن و دامێنی خۆیان بپارێزن چونکه باشترێکه بۆیان‪.‬‬

‫ئهحمهد شهوقی شاعیر دهڵێ‬

‫نظرة فابتسامة فسالم *** فكالم فموعد فلقاء‬

‫‪116‬‬
‫واته سهیر کردن‪ ،‬دواتر پێکهنین‪ ،‬سهالم کردن‪ ،‬قسه کردن‪ ،‬مهوعید وهرگرتن و گهشتن بهیهك‪ ،‬واته چۆن گهشتن بهیهك‬
‫له سهیرکردنهکهوه دهستی پێ کرد‪ ،‬ههربۆیه له ئیسالمیشدا دانراوه که ئافرهتی مسوڵمان خۆی جوان دابپۆشێت و نههێڵی‬
‫کهس بیبینێ‪ ،‬بۆ بهربهست لهسهر ئهو کاره قێزهون و حهرامه‪.‬‬

‫ههروهها به سیغهی مؤنهثیش هاتووه که ئافرهتانیش ئاگادار بکرێت لێی وهك دهفهرموێ { َوقُ ْل ِل ْل ُم ْؤ ِمنَا ِ‬
‫ت َی ْغ ُ‬
‫ضضْنَ ِم ْن‬
‫أ َ ْب َ‬
‫ص ِار ِهنَّ َویَحْ َف ْظنَ فُ ُرو َج ُهنَّ }‪ 65‬با ئافرهتانیش چاوی خۆیان له ئاستی پیاوی نامهحرهمدا دابخهن و دامێنی خۆیان‬
‫بپارێزن‪.‬‬

‫کاتێك ئێمه دیراسهی قورئانی پیرۆز دهکهین دهبینین زۆرجار بۆ زۆر کار ههر سیغهی نێر بهکار هاتووه بۆ کردن و‬
‫نهکردنی کارهکان وه مهبهستش پێشی ههردوو ڕهگهزه‪ ،‬بهاڵم لهم ئایهتهداو لهبهر گرنگی نهکردنی کارهکه دهبینی‬
‫ئایهتێك به سیغهی موزهکهرو ئایهتێك به سیغهی موئهنهس هاتووهو مسوڵمانانی لێ ئاگادار کراونهتهوه‪ ،‬بۆیه دهبینی له‬
‫ئیسالمدا ههتا چۆنێتی سهیرکردن ئهحکام و ڕێسای خۆی ههیهو له مهزههبی ئیمامی شهفاعی و فیقههکهیدا کردوونی به‬
‫حهوت بهشهوه‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت به عهلی کوڕی ئهبی تالیبی فهرموو وهك دهقی فهرموودهکه بهم‬
‫شێوهیهیه { قال صلی هلل علی وسلم لعلی بن أبي طالب رضي هللا عنە یاعلي ال تتبع النظرة النظرة‪ ،‬فاءن لك اۡلولی‪،‬‬
‫ولیس لك اۡلخیرة} رواه ترمذی‪ .‬واته ئهی عهلی سهیر له دوای سهیر مهکه‪ ،‬چونکه یهکهمیان بۆ تۆیه‪ ،‬بهاڵم دووههمیان‬
‫بۆ تۆ نی یه‪ ،‬واته بۆ نمونه به ڕێگایهکدا تێ دهپهڕی و ئافرهتێك بهرچاوت دهکهوێت‪ ،‬ئهو بهرچاو کهوتنه که یهکهمجار‬
‫دهیبنی ئاساییه‪ ،‬بهاڵم گهر دووباره سهیرت کردهوه ‪،‬ئهوه حهرامهو بۆ تۆ نی یه‪ ،‬چونکه جاری یهکهم دهستهاڵتی تێدا‬
‫نهبووه‪ ،‬بهاڵم دووههم جار به ئارهزووی خۆت سهیرت کردووهتهوه‪.‬‬

‫یهکێك له خهسڵهتی مسوڵمان ئهوهیه که داوێنی خۆی له حهرام دهپارێزێت وهك له سورهتی مؤمینون ئایهتی ‪5‬دا هاتووه {‬
‫وج ِه ْم َحافِ ُ‬
‫ظونَ } ئهوانهی که داوێن پیس نین یهکێکن لهوانه که سهرکهوتوو دهبن له ڕۆژی دوایدا وهك له‬ ‫َوالَّ ِذینَ ُه ْم ِلفُ ُر ِ‬
‫سهرهتای سورهتی مؤمینوندا باسی دهکات‪.‬‬

‫له سورهتی الفرقانیشدا ئایهتی ‪ 68‬ههر له سیفهتی ئینسانی مسوڵماندا باسی ئهوهی کردووه که زیناکهرنین وهك‬
‫ق َو َال یَ ْزنُونَ َو َم ْن یَ ْفعَ ْل ذَ ِلكَ یَ ْلقَ‬
‫َّللاُ إِ َّال بِا ْل َح ِ‬ ‫َّللاِ إِلَها آ َخ َر َو َال یَ ْقتُلُونَ النَّ ْف َ‬
‫س الَّتِي َح َّر َم َّ‬ ‫دهفهرموێ { َوالَّ ِذینَ َال یَ ْد ُ‬
‫عونَ َم َع َّ‬
‫أَثَاما}‬

‫کاتێك خوای گهوره باسی زینا دهکات له قورئاندا چۆن باسی دهکات؟ له کۆێدا باسی دهکات؟ وه بهچ شێوهیهك ناوی‬
‫دهبات؟ چ دهستهواژهیهکی بۆ بهکار دێنێت؟‬

‫‪65‬‬
‫النور ‪٣١‬‬

‫‪117‬‬
 ‫خوای گهوره که باسی زینا دهکات له قورئانی پیرۆزدا له پێش باسی زیناکهدا باسی قهتڵ و کوشتن دهکات‪ ،‬وه دواتر‬
‫باسی زینا دهکات‪ ،‬وه دواتریش ههم باسی قهتڵ دهکاتهوه‪ ،‬واته له نیوان دوو ئایهتی قهتڵدا باسی زینا کراوه‪ ،‬وهك له‬
‫سورهتی ئیسرائدا ئایهتی ‪31،32،33‬دا هاتووه ئایهتی ‪ 32‬باسی زینایه له بهینی ‪ 31،33‬دا‪ ،‬وهك دهفهرموێ‪:‬‬

‫شیَةَ ِإ ْم َال ٍ‬
‫ق نَحْ نُ نَ ْر ُزقُ ُه ْم َو ِإیَّا ُك ْم ِإنَّ قَتْلَ ُه ْم كَانَ ِخ ْطئا َك ِبیرا}‬ ‫{ َو َال ت َ ْقتُلُوا أ َ ْو َال َد ُك ْم َخ ْ‬

‫نهکهن منداڵهکانتان له ترسی گرانی و برسێتی بکوژن (چونکه پهروهردگارتان ڕۆزی بهخش و میهرهبانه)‪ ،‬ئێمه ڕزق و‬
‫ڕۆزی دهبهخشین بهوانیش و به ئێوهش‪ ،‬چونکه بهڕاستی کوشتنی ئهوان گوناهو تاوانێکی زۆر گهورهیه‪.‬‬

‫س ْل َطانا فَ َال‬
‫ق َو َم ْن قُ ِت َل َم ْظلُوما فَقَ ْد َج َع ْلنَا ِل َو ِل ِی ِە ُ‬
‫َّللاُ ِإ َّال ِبا ْل َح ِ‬ ‫وه ئایهتی ‪33‬یش دهفهرموێ { َو َال ت َ ْقت ُلُوا النَّ ْف َ‬
‫س الَّ ِتي َح َّر َم َّ‬
‫ف فِي ا ْلقَتْ ِل إِنَّەُ كَانَ َم ْن ُ‬
‫صورا} واته کهسێك نهکوژن که خوا کوشتنهکهی حهرام کردبێت مهگهر بههۆی تاوانێکهوه‬ ‫س ِر ْ‬
‫یُ ْ‬
‫شایسته بێت و کوشتنی ڕهوا بێت‪ ،‬ئهوهش که مهزڵومانهو بێ تاوان دهکوژێت‪ ،‬ئهوه ئێمه بهڕاستی ماف و دهسهاڵتمان‬
‫داوه بهنزیکترین کهسی که تۆڵهی بۆ بسێنێت‪ ،‬ئهویش نابێت زیادهڕهویی بکات له کوشتن و تۆڵهسهندنهوهدا‪( ،‬خۆ ئهگهر‬
‫لهخواترس و فهرمانبهردار بوو لهو کارهیدا) ئهوه بێگومان سهرکهوتوو و پشتیوانی لێکراوه له الیهن دهسهاڵتی ڕهواوه‪.‬‬

‫ئایهتی زیناکه له نێوان ئهو دوو ئایهتهدا هاتووهو ژمارهی ‪32‬ه دهفهرموێ خوای گهوره { َو َال ت َ ْق َربُوا ِ‬
‫الزنَا ِإنَّەُ كَانَ‬
‫س ِبیال} واته ههرگیز نهکهن توخنی زینا بکهون و لێی نزیك ببنهوه‪ ،‬چونکه ئهوه بهڕاستی گوناهو تاوان و‬
‫سا َء َ‬ ‫فَ ِ‬
‫احشَة َو َ‬
‫ههڵهو ڕێچکهیهکی زۆر ناقۆاڵیه‪.‬‬

‫ئهگهر ئێمه بێت و لهم ئایهته بکۆڵینهوهو هۆکاری باسکردنی له نیوان ئهم دوو قهتڵهدا بزانین ئهوا دهردهکهویت کهوا‬
‫تاوانی زینا له قهتڵ تاوان ترێکه‪ ،‬وه بهڵکو زینا کردن چهندین قهتڵی تێدایه‪ ،‬بۆ نمونه ئهوهی زینا دهکات چهندهها جۆری‬
‫لێ دهبێتهوه‪.‬‬

‫‪-1‬ههیه بۆ ئهوهی ئافرهتهکه حامل نهبێت ئاوهکهی دهکوژێت واته قهتڵی ئهو نوطفهیهی که دهبێت به منداڵ دهکوژێت‬
‫چونکه مرۆڤهکان لهو نوتفهیه دروست دهبن‪.‬‬

‫‪-2‬بههۆی زیناوه چهندهها جار قهتڵی لێ کهوتووهتهوه‪ .‬ههتا کوردی خۆمان لهم وواڵتانهدا ههیه بههۆی کێشهی گیڵ‬
‫فرێندهو بووهته هۆی کوشتن له نێوانیاندا‪.‬‬

‫‪-3‬زۆرجار بههۆی ئهوهی که منداڵێك له زینا دروست بووه ئامادهی ئهوه نهبوون و پێیان خۆش نهبووه له سکیدا‬
‫کوشتوویانه‪ .‬بهمهش جگه له زیناکه قهتڵیشیان هێنایه سهرخۆیان‪.‬‬

‫‪-4‬لهبهر کێشهی نێوان ئافرهت و پیاو زۆرجار منداڵهکانیان بوون به قوربانی و لهو نێوهندهدا له نێویان بردوون‪.‬‬

‫‪118‬‬
 ‫‪-5‬ئهو منداڵه که بههۆی زیناوه له دایك بووه ههر ڕۆژهو مردنێكی بووه‪ ،‬بهبێ ئهوهی تاوانی خۆشی تێدا بوو بێت‪ ،‬به‬
‫تایبهت له وواڵتی ئیسالمیدا که زۆڵ ئاشکرایه بهچ چاوێکهوه سهیری دهکرێت‪.‬‬

‫‪-6‬بۆ ئهو کهسهی که ههتا لهم وواڵتهدا منداڵی خستووهتهوهو به زینا دواتر چهند کاریگهری لهسهر دهروونی ههیه‪.‬‬

‫‪-7‬چۆن جێگهی لۆمهیه بۆ کهسوکاریشی که بههۆی تاوانی کهسێکیانهوه ئهوان دهبێت باجهکهی بدهن‪.‬‬

‫‪-8‬هۆکاری خراپهی ئهوه بووهته هاندانی کهسانی تریش بۆ کردنی ئهو کاره‪ ،‬چونکه کهسێك که خۆی دهکهوێته ئهو‬
‫کارهوه گهرچی کارێکی خراپیشه بهاڵم توشی درۆو قسهی ناڕاست دهبێت بهوهی کارێکی باشی کردووهو کهسانی تریش‬
‫تووش دهبن‪.‬‬

‫الخطبة الثانیة‬

‫س ِلّ ْم‬ ‫سولُهُ‪ ،‬الل ُه َّم َ‬

‫ص ِّل و َ‬ ‫َّللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَهُ‪َ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ َّن سیدَنَا ُم َح َّمدا ً َ‬
‫ع ْبدُهُ َو َر ُ‬ ‫الحمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪َ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلَهَ إِالَّ َّ‬
‫ِّین‪.‬‬
‫یوم الد ِ‬ ‫بإحسان إلَى ِ‬ ‫ٍ‬ ‫صحْ بِ ِه‪ ،‬و َم ْن تَبِعَ ُه ْم‬‫وبار ْك علَى س ِیّ ِدنَا محم ٍد وع َلى آ ِل ِه َو َ‬ ‫ِ‬

‫ئێمه باسی زینا کردنمان کرد با ئێسته بزانین زینا چی یه؟ زینا بهو کاره سێکسیه ناو دهبرێت کهوا له نێوان ڕهگهزی‬
‫نێرو مێدا دهکرێت بهبێ بوونی گرێبهستی شهرعی‪.‬‬

‫حوکمهکهی له شهرعدا چی یه؟ ئهگهر کهسی زیناکهر ژنی نههێنابوو وهیان شووی نهکردبوو پێشتر دهبێت جهلدیان لێ‬
‫بدرێت‪ ،‬وه بۆ ماوهی ساڵێك لهو جێگهی زینای کردووه دوور بخرێتهوه‪.‬‬

‫وهگهر ژنی ههبێت وهیان مێرد ئهوا دهبێت ڕهجم بکرێن تا دهمرن‪.‬‬

‫بهچی زیناکردن دهچهسپێ؟ بهوه چوار شاهید بینیبێتیان وهیان خۆی ئیعتراف بکات‪.‬‬

‫کهسێك لهم سهردهمهدایهو حوکمی ئیسالمی نی یه چی بکات؟ تهوبهیهکی ڕاست و دروست بکات و نهگهڕیتهوه سهری‬
‫جارێکی تر‪ ،‬وه باسی نهکات له الی کهس که چی کردووهو چی نهکردووه پێشتر‪ ،‬ئومێد ههیه خوای گهوره لێی خۆش‬
‫ببێت‪.‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫س ِلیما) ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬

‫س ِل ُموا ت َ ْ‬ ‫صلُّوا َ‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬
‫علَى آ ِل ِه‬ ‫علَى َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬ ‫ار ْك َ‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬ ‫ع ْشرا ً“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِه بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫صالَة ً َ‬
‫ى َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫علَ َّ‬ ‫هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُم ْؤ ِم ِنینَ َوا ْل ُم ْؤ ِمنَاتِ‪،‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫َو َ‬
‫‪119‬‬
 ‫علَى ِعبَا ِدكَ بِ َرحْ َمتِكَ یَا‬ ‫اء ِم ْن ُه ْم َواۡل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِلك ُِل َم ْن َوقَ َ‬
‫ف لَكَ َو ْقفا یَعُو ُد نَ ْفعُەُ َ‬ ‫س ِل َماتِ‪ ،‬اۡلَحْ یَ ِ‬
‫س ِل ِمینَ َوا ْل ُم ْ‬
‫َوا ْل ُم ْ‬
‫بكرمكَ‬
‫ِ‬ ‫ف ب ْینَ قلوبِنَا بلط ِفكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا‬ ‫اح ِمینَ الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ‪ِ ،‬‬
‫وأل ْ‬ ‫أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬
‫وعنایتِكَ ‪.‬‬

‫ظ ُك ْم َل َعلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْل َب ْغي ِ َی ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َو َی ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َو ِإیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ َیأ ْ ُم ُر ِبا ْل َع ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪ِ {:‬إنَّ َّ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‪َ ،‬وأَقِ ِم ال َّ‬

‫صالَةَ‬ ‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬
‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫مزگەوتی نوور بەریتانیا‬

‫گرنگی ڕۆژی ههینی له ئیسالمدا‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء فِي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس ات َّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ بِ ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬
‫‪120‬‬
 ‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَا َز‬

‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬
‫َف ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫ئامادهبوانی ماڵی خوا یهكێك له خوڕهوشته جوانهکانی ئیسالم سهالمه ههربۆیه منیش ڕووتان تێدهکهم و دهڵێم السالم‬
‫علیکم‪.‬‬

‫سهرنجی گشت دین و هزره جیاجیاکانی دونیا بدهن دهبینین بۆ ئهوهی ڕیزهکانیان بتهو بێت و هزرهکهیان باڵوبێت‬
‫بهردهوام کۆبوونهوه دهکهن و هزرهکانی خۆیانی تێدا باس دهکهن و ههوڵی فراوان کردنی دهدهن‪ .‬ههموو ئهمانه دهکرێت‬
‫و دهتوانین بڵێین تهقلیدین و ئهوان له سهرچاوهی تر وهریان گرتووه بۆ سودگهیاندن به ڕیزهکانی خۆیان‪ .‬ئاینی ڕاستی‬
‫ئیسالم کۆمهڵه بۆنهو یادانێکی تێدایه به مهبهستی ئهو ههدهفه گرنگه دانراون تا مسوڵمان لهو ڕێگانهوه ئاگایان لهیهکتر‬
‫بێت و ڕۆشنبیر بین به ژیانی سهردهم و دینهکهیان بتهو ڕابگرن له ههرکوێ و له ههر بارودۆخێکدابن‪ ،‬یهكێك لهو بۆنه‬
‫گرنگانه که بۆ ئهو مهبهسته دانراوه ڕۆژی ههینی و گرنگی دانیهتی پێی له ئیسالمدا‪ ،‬ئێمه خۆمان ئهم ڕۆژهمان‬
‫دانههێناوهو تهقلیدی نی یه‪ ،‬بهڵکو خوای پهروهردگار ئهم ڕۆژهی بۆ گهورهکردووین وه هۆی گهورهیهکهشی گرنگی‬
‫کارهکانیهتی که تێیدا دهکرێت‪ ،‬ههروهك چۆن له ئاینهکانی تردا ڕۆژانێکیان ههیه له ئیسالمدا ههینی دانراوه‪ ،‬وهك لهم‬
‫فهرموودهدا که ئیمامی موسلیم له ئهبو هورهیرهو حوزهیفهوه دهیگێڕنهوه که پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت‬
‫فهرموویهتی‪:‬‬

‫[أضل هللا عن الجمعة من كان قبلنا فكان للیهود یوم السبت‪ ،‬وكان للنصارى یوم اۡلحد‪ ،‬فجاء هللا بنا فهدانا لیوم الجمعة‬
‫فجعل الجمعة والسبت واۡلحد‪ ،‬وكذلك هم تبع لنا یوم القیامة نحن اآلخرون من أهل الدنیا‪ ،‬واۡلولون یوم القیامة المقضي‬
‫لهم قبل الخالئق] صحیح مسلم بشرح النووي ‪ ،‬ج‪ ، 6‬ص‪.144‬‬

‫وهك له فهرموودهکهشدا دهردهکهوێت بۆ جولهکه ڕۆژی شهممهیان ههبوو‪ ،‬وه گاور ڕۆژی یهك شهممه‪ ،‬وه خۆمان‬
‫ڕۆژی ههینی‪ ،‬وه له ڕۆژی دوایشدا ههموو ئهوانیش دوای ئێمه دهکهون چونکه ئاینی ئیسالمی خۆمان دواههم دین‬
‫بووین‪.‬‬

‫‪121‬‬
 ‫ههینی له قورئاندا سورهتێکی بهناوهوه ناو نراوه (الجمعة) وه ههر له ههمان سورهت و ئایهتی ‪ 9،10،11‬باسی گرنگی‬
‫ڕۆژی ههینی دهکات وهك دهفهرموێ‪:‬‬

‫َّللاِ َوذَ ُروا ا ْل َب ْی َع ذَ ِل ُك ْم َخیْر لَ ُك ْم ِإ ْن ُك ْنت ُ ْم ت َ ْعلَ ُمونَ ]‬ ‫ص َال ِة ِم ْن َی ْو ِم ا ْل ُج ُم َع ِة فَا ْ‬

‫س َع ْوا ِإلَى ِذك ِْر َّ‬ ‫[ َیا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا ِإذَا نُود َ‬
‫ِي ِلل َّ‬

‫ئهی ئهوانهی که باوهڕتان هێناوه کاتێک که بانگ درا بۆ نوێژ له ڕۆژی ههینیدا‪ ،‬ئێوه به پهله بچن به دهم بانگهوازو‬
‫یادی خواوه واز له کڕین و فرۆشتن بێنن‪( ،‬چونکه) ئهو کارهتان چاکتره بۆتان ئهگهر بزانن و تێبگهن‪.‬‬

‫َّللاِ َوا ْذك ُُروا َّ‬

‫َّللاَ َك ِثیرا لَ َعلَّ ُك ْم ت ُ ْف ِل ُحونَ ]‬ ‫ض ِل َّ‬ ‫ص َالةُ فَا ْنتَش ُِروا ِفي ْاۡل َ ْر ِ‬
‫ض َوا ْبتَغُوا ِم ْن فَ ْ‬ ‫[فَ ِإذَا قُ ِض َی ِ‬
‫ت ال َّ‬

‫ههرکاتێك که نوێژ تهواو بوو باڵو ببنهوه به زهویداو بهتهمای بهخششی خوا ههوڵ و کۆشش بدهن‪( ،‬له ههموو کاتێکدا)‬
‫یادی خوا زۆر بکهن (لهههموو چاالکیهکانی ژیاندا ناوی ئهو زاته لهسهر زارو لهناو دڵتاندا بێت) بهڵکو سهرفرازی‬
‫(ههمیشهیی) بهدهست بێنن‪.‬‬

‫َّللاُ َخی ُْر َّ‬

‫الر ِازقِینَ ]‬ ‫ار ِة َو َّ‬ ‫ارة أ َ ْو لَهْوا ا ْنفَضُّوا إِلَ ْی َها َوت َ َركُوكَ قَائِما قُ ْل َما ِع ْن َد َّ‬
‫َّللاِ َخیْر ِمنَ اللَّ ْه ِو َو ِمنَ التِ َج َ‬ ‫[وإِذَا َرأ َ ْوا تِ َج َ‬
‫َ‬

‫(پاشان خوا گلهیی له زۆربهی ئیمانداران دهکات‪ ،‬ئهوانهی که قافڵهی بازرگانیان بینی دهوری پێغهمبهر صلی هللا علیه‬
‫وسلم یان چۆڵکرد‪ ):‬کاتێ که بارزگانی یا یاری و گهمهیهکیان بینی ههموو ههستان و دهوری تۆیان چۆڵکرد‪ ،‬تۆیان به‬
‫پێوه بهجێ هێشت (له کاتێکدا که وتاری ههینیت پێشکهش دهکردن) پێیان بڵێ‪ :‬ئهو پاداشت و بهشهی که الی خوایه بۆ‬
‫ئیمانداران‪ ،‬چاکتره له یاری و گهمهو بازرگانی خوایش چاکترین ڕۆزی بهخشه (به سهرجهم خهڵکی)‪.‬‬

‫بهڕێزانی من‪ ،‬گرنگی ههینی و پابهندبوون پێیهوهو خۆ نهخهاڵتاندن به شتی الوهکیهوه به ئاشکرا له ئایهتهکان دهفامرێت‪،‬‬
‫وه دهبێت ئێمهش وهك خۆی و بهگرنگی بیانگرین‪ ،‬نهوهك له کۆتایی ووتارهکهدا بێین بۆ مزگهوت‪ ،‬له مزگهوتێك که به‬
‫زمانێك خوتبهکان دهداو تۆ تێناگهیت خۆتی پێوه مهخهڵهتێنه ههر بهبۆنهی ئهوهی که نزیکه لێتهوه‪ ،‬با بۆ نوێژه‬
‫ئاسایهکانی تر سهردانی ئهو مزگهوتانه بکهن و بۆ ههینیهکه‪ ،‬چونکه خوتبهی تیدایه بچن بۆ ئهو مزگهوتانهی که به‬
‫کوردیه‪ ،‬چونکه ههینی ههر بریتی نی یه له نوێژهکه بهڵکو ئهو دوو ووتارهی کهدهدرێت جێگهی دوو ڕکات نوێژ‬
‫دهگرێت‪ ،‬ههوڵی ئهوه بدهن ههینیتان نهفهوێت‪ ،‬ئهگهر کارت نی یه زوو وهره بۆ مزگهوت خۆ تاوان نی یه‪ ،‬ئهگهر کار‬
‫دهکهیت ئهم ماوهیه تهرخان بکه بۆ خوای گهوره‪ ،‬ئهگهر کارهکه هی خۆته بۆ دوو سێ پاوهندی دونیای دوامهکهوه‪،‬‬
‫ئهگهر له کارگه کاردهکهن ههوڵی ڕووخسهت وهرگرتن بدهن‪ ،‬ئهگهر بکرێت ههر ڕۆژانی ههینی کار مهکهن‪ ،‬وهگهر‬
‫نهکراو مۆڵهتیان پی نهدان ههوڵی ئهوه بدهن ئهگهر بۆ خۆشتان بووه له کارگهکاندا نوێژی ههینی پێك بهێنن و کهسێكی‬
‫شارهزا بۆ ووتارهکهتان بۆ بدات‪ ،‬ئهگهر ههر نهکرا ههوڵی کارێکی تر بدهن که ههینیت لهدهست نهچێت‪.‬‬

‫‪122‬‬
‫ئازیزان‪ ،‬گرنگه به پهرۆشهوه بۆ ئهم کاره گرنگه بچین و وهك چۆن گرنگی به کاروباری ڕۆژانهی تری خۆمان دهدهین‬
‫و ههڵپهی بۆ دهکهین‪ ،‬دهبێت ههینیهکان له پێشی ههموو کارهکانهوه دابنێنن‪ ،‬وهك چۆن مهوعیده دونیایهکان به گرنگ‬
‫دهگرین و خۆمانی بۆ حازردهکهین دهبێت ههینیش ههروهها‪ ،‬ههربۆیه دهبینین ئاینی ڕاستی ئیسالم ههتا تهماعی‬
‫دونیایشی خستووهتهبهرمان بۆ کردنی ئهم کاره وهك له فهرموودهیهکدا ئیمامی بوخاری له ئهبو هورهیرهوه دهیگێڕێتهوهو‬
‫دهفهرموێ‪:‬‬

‫[من اغتسل یوم الجمعة غسل الجنابة ثم راح في الساعة اۡلولى فكأنما قرب بدنة‪ ،‬ومن راح في الساعة الثانیة فكأنما‬
‫قرب بقرة‪ ،‬ومن راح في الساعة الثالثة فكأنما قرب كبشا أقرن‪ ،‬ومن راح في الساعة الرابعة فكأنما قرب دجاجة‪ ،‬ومن‬
‫راح في الساعة الخامسة فكأنما قرب بیضة‪ ،‬فإذا خرج اإلمام حضرت المالئكة یستمعون الذكر] البخاري الجمعة (‪.)841‬‬

‫ئهوهی خۆی بۆ ڕۆژی ههینی حازربکات و خۆی بشوات و زووبڕوات بۆ نوێژ وهك ئهوه وایه حوشترێکی‬
‫بهدهستهێنابێت‪ ،‬که حوشترێکی ئهوکاته قهدرو قیمهتی سهیارهیهکی گرانبههای ئێستهی ههبووهو ژیانیان لهسهری بووه‪،‬‬
‫وه قیمهتی حوشتریان زانیوه عهرهب دهبینین پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت ئهویش بهوه شوبهاندوویهتی‪ ،‬وه ئهوهی‬
‫دوای ئهو ڕۆشت وهك وایه مانگایهکی دهست کهوتبێت و دواتر وهك وایه بهرخێك و تا دهگاته مریشێکێك و کۆتایی به‬
‫هێلکهیهك دێت‪ ،‬مهالئیکهو فریشتهکان گوێ له زیکری خوا دهگرن ئهو زیکرانهی که له ههینیدا دهکرێت‪ ،‬ئێمه زۆرجار‬
‫که کارێکمان دهست دهکهوێت و پارهکهی ههندێك کهمه‪ ،‬دهڵێین بهخوا برا نایکهین ئهو پاره ههر هیچ نی یه‪ ،‬زۆر له‬
‫تهماعهکهی ئێمه کهمتره‪ ،‬له ئهمهشدا دهبێت ههروابین و به هێلکهو مریشکهکه ڕازی نهبین‪ ،‬ههردهم ههوڵی حوشترهکه‬
‫بدهین و وهگهر ههر بۆمان نهکرا مانگاکهش ههر باشه بهالنی کهمهوه‪ ،‬زۆر سهیرم به کردهوهی زۆر مسوڵمان دێت له‬
‫شته دونیایهکاندا بهردهوام بهدوای باشترین شتدا دهگهڕێ‪ ،‬کهچی له ئهرکه دینیهکاندا ئهزعهفول ئیمان ههڵدهبژێرێت‪،‬‬
‫ئازیزانی من با بهچاوێکی واقعی و دڵێکی کراوهوه بهدهم ئهرکه ئاینیهکانهوه بین و له پێشی ههره کاره گرنگهکانمانهوه‬
‫دایان بنێین و وه بیکهین به ئهرکێکی گرنگ له ژیانی ڕۆژانهمادا‪ ،‬نهوهك کاتێکی الوهکی و نا شیاوی بۆ دابنێین‪،‬‬
‫بهداخهوه ههندێك له مسوڵمانان ئهو کاتانهی که تاقهتی هیچیان نی یه بۆ مزگهوت و دینی تهرخان دهکهن‪ ،‬له کاتێکدا‬
‫ئهوه پێچهوانهیه‪ ،‬نابینین قورئان خوێندنی بهیانیان پاداشتێکی زۆر باشی ههیه‪ ،‬هۆکارهکهی چی یه‪ ،‬هۆکارهکهی ئهوهیه‬
‫که کاتهکهی گونجاوهو شایهنی خۆیهتی‪ ،‬نابێت ئێمه له ماڵهکانماندا دابینشین و بڵێین نوێژی ههینی سهعات ئهوهنده دهست‬
‫پێ دهکات و ئهوهنده کۆتایی پێ دێت وه منیش چهند دهقهیهك پێش ئهوه دهڕۆم بۆ ئهوهی نوێژی ههینم لهدهست نهچێت‪،‬‬
‫ئیتر گرنگی به ووتارهکه نهدهن‪ ،‬چونکه ووتارهکه جێگهی دوو ڕکات نوێژت بۆ دهگرێت‪ ،‬گوێگرتن لێی عیبادهته‬
‫ههربۆیه دهبێت زۆر به ووریاییهوه گوێی لێ بگرین و پهندو عیبرهتی لێ وهربگرین و له ژیانی خۆماندا ڕهچاویان‬
‫بکهین‪ .‬ههربۆیه له فهرموودهیهکدا هاتووه له سهحیحهکهی ئیمامی بوخاریدا [إذا قلت لصاحبك یوم الجمعة أنصت واإلمام‬
‫یخطب فقد لغوت] البخاري الجمعة (‪.)892‬‬

‫‪123‬‬
 ‫ئهگهر به هاوڕێکهت بڵێ بێ دهنگبه له کاتی ووتاردا ئهوه بێگومان لهغوت کردووه‪ ،‬بۆچی بۆ ئهوهی کهس کاتی به‬
‫دهنگه دهنگ و شتی الوهکیهوه نهکوژێت‪ ،‬له ووتارهکه تێ بگات‪.‬‬

‫ئهزیزان ههر لهبهر تێگهشتن و گرنگی ووتارهکهیه که پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت لهفهرموودهیهکدا که به کابرایهك‬
‫که بهسهرخهڵکیدا تێ دهپهڕێ پێی فهرموو دانیشه ئهوه خهڵکیت ئهزیهت داوه‪ ،‬وهك له فهرموودهکهدا بهم شێوهیه هاتووه‬
‫له نهسائیهوه [جاء رجل یتخطى رقاب الناس یوم الجمعة والنبي خطب فقال لە رسول هللا " اجلس فقد آذیت] لنسائي‬
‫الجمعة (‪.)1399‬‬

‫ئێمهش دهبێت گوێڕایهڵمان بۆ دهقه قورئانیهکان و فهرموودهکان ببێت‪ ،‬کاتێك که پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت که به‬
‫سهحابهکهی فهرموو دانیشه‪ ،‬کابرایهك له دهرهوه گوێی لێ بوو که پێغهمبهر فهرمووی دانیشه‪ ،‬ئهویش دهستبهجی له‬
‫شوێنی خۆیدا دانیشت‪ ،‬کاتێك خوتبه تهواو بوو هاتنه دهرهوه پیغهمبهر بینی وا سهحابهیهك لهسهر خۆڵهکه لهدهرهوه‬
‫دانیشتووه‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت پرسیاری لێ کرد بۆ لهویا دانیشتووی؟ سهحهبهکهش فهرمووی گوێم لێ بوو‬
‫تۆ فهرمووت دانیشه‪ ،‬منیش ووتم نهوهك شمولی منیش بکات‪ ،‬سهحابه ئاوا بوون بۆ فهرموودهکانی پێغهمبهرو‬
‫بهدهمهوهچوونی ئاینهکهیانهوه‪ ،‬با ئێمهش خۆمان بهراورد بکهین و بزانین چهند گوێمان له ووتهی خواو پێغهمبهر دهبێت‬
‫و تا چهند گوێڕایهڵی دهکهین‪.‬‬

‫چونکه کاتێك کهسێکی بهسهر کهسێکی تردا دهڕوات دهبێته مایهی ئازاردان و سهرقاڵکردنی و پچڕانی له ووتارهکه‪.‬‬

‫وهیان ههندێك لهبهر گوێ نهدانی بهو ووتارهکه خهوی خۆی دهباتهوه‪ ،‬که بهڕاستی ئهوه زیانی بهخۆی گهیاندووه‪.‬‬

‫گهر چوونه مزگهوتهوهو ئیمام خوتبهی دهدا دوو ڕکات نوێژی کردنهوهی مزگهوت به سوکی بیکهن و درێژهی پێ‬
‫مهدهن وهك له سهحیحی موسلیمدا هاتووه له جابرهوه [إذا جاء أحدكم یوم الجمعة واإلمام یخطب فلیصل ركعتین ولیتجوز‬
‫فیهما] مسلم الجمعة (‪.)875‬‬

‫سود وهرگرتن له خوتبه‪ ،‬ئهویش بهچی دهبێت به گوێگرتن لێی به جوانی‪ ،‬بهڕێزان ئهگهر ئێمه سهرنج بدهین ووتاری‬
‫ڕۆژی ههینی زۆربهی دهستنیشان کردنن‪ ،‬ئاماژهکردنه به ڕێگهی ڕاستی ئیسالم‪ ،‬بهاڵم ههموو ئیسالم ههر ئهوه نی یه‬
‫له ووتارهکاندا بهتهواوی حاڵی ببین‪ ،‬ههر بۆیه گرنگه خۆمان کاتی تری بۆ تهرخان بکهین‪ ،‬له دهقێك تێ ناگهین دهبێت‬
‫دوای پرسیار بکهین‪ ،‬وانهو دهورهی تر له مزگهوتدا ههیه به گوێرهی توانا ئامادهیان بین‪ ،‬ههروا نهبێت که ئێمه نوێژی‬
‫ههینی بکهین ههر بۆ ئهوهی بێت له کۆڵی بکهینهوهو بڵێین با فهرزهکهمان بهجێ بهێنین وه دیسان تێگهشتنمان له ئاین و‬
‫بهدهمهوهچوونی ئهوهش ههر فهرزه‪ ،‬چونکه ئێمه له ههینیهکانهوه ئهوه تێ دهگهین که ههینی و ئاراستهکردنیان بریتیه‬
‫لهمانه‪:‬‬

‫‪124‬‬
 ‫‪-1‬باڵوکردنهوهی ئاینی ڕاستی ئیسالم‪ ،‬که ئهمه کارێکه لهسهر ههموومان نهك تهنها ئیمامی مزگهوتهکان‪ ،‬ئهوکات‬
‫ئیسالمیش وهك ئاینهکانی تری لێ دێت که تایبهته به کۆمهڵه کهسانێك‪.‬‬

‫‪-2‬گرنگی دان به کاره ئیسالمیهکان‪ ،‬وهك چۆن بۆ ههینیهکه دهبێت ههڵهداوانی بۆ بکهین زۆر کاری تری گرنگ ههیه‬
‫دهبێت ههوڵی بۆ بدهین‪ ،‬مهرج نی یه له ئیسالمدا ئهویش کاتێکی دیاری کراوی بۆ دانرابێت وهك ههینیهکان‪ ،‬کهسێك‬
‫پیویستی به دهسگیرۆی کردن ههیه دهبێت یارمهتی بدهین‪ ،‬مزگهوت پێویستی به یارمهتی مسوڵمانان ههیه دهبێت‬
‫بهگوێرهی توانامان درێغی نهکهین‪ ،‬کهسێك شارهزا نی یه له دین و کهسێکی تر شارهزایه دهبێت فێری بکات‪ ،‬منداڵ و‬
‫خێزانت ههیهو کهموکوڕی دینی تێدایه دهبێت ههوڵی چارهسهری بدهین‪ ،‬ئیتر بهو شێوهیه‪.‬‬

‫‪-3‬بهردهوامی ههینیهکان و دووباره بوونهوهیان ههموو ههفتهیهك دهلیلی گرنگیهتی‪ ،‬ئهگهر بێت و ههر ههینیهك و‬
‫ههندیك شت فێر ببین ئهوا له ساڵێکدا که زیاتر له ‪ 50‬خوتبه دهبیستین ئهوکات شارهزایهکی باشمان وهك نهزهری له‬
‫ئیسالم کردووه‪ ،‬دهبێت له بهعهمهلی کردنیشیدا کهمتهر خهم نهبین‪ ،‬نهوهك کارێکی خراپ بکهیت و بڵێ بهخوا خۆ گوێم‬
‫له فاڵنه مهالش بوو دهیووت خراپه! ئهی باشه بۆ وانهت لێ وهرنهگرت‪.‬‬

‫ههینی واجبه لهسهر ههموو مسوڵمانێکی جێگیروو نیشتهجێ‪ ،‬بۆ ئافرهت و منداڵ و ڕێبوار فهرز نی یه‪ ،‬بهاڵم به کردنی‬
‫ئهوانیش ههر خێریان دهست دهکهوێت و ئامادهبوونی ئهجرێکی زیاتریان دهست دهکهوێت‪.‬‬

‫ههڕهشهی توند لهوانه کراوه که ههینی دهفهوتێنن وهیان ههر نایکهن‪ ،‬تاوانی گهورهیه نهکردنی نوێژی ههینی‪ ،‬له‬
‫فهرموودهیهکدا هاتووه ئیمامی موسلیم له ئهبو هورهیرهوه ئیبن عومهر که ههردووکیان گوێیان له پێغهمبهر بووه‬
‫فهرموویهتی لهسهر مینبهر [لینتهین أقوام عن ودعهم الجمعات أو لیختمن هللا على قلوبهم ‪ ،‬ثم لیكونن من‬
‫الغافلین]رواە مسلم له فهرموودهیهکی تردا [من ترك ثالث جمع تهاونا طبع على قلبە] رواە ابوداو و ترمذي ئهوهی سێ‬
‫ههینی بفهوتێنی خوای گهوره مۆر به دڵیاندا دهنێ‪ ،‬ئهمهش عقوبهیهکی دڵیه که زۆرجا له عقوبهی جهستهیی و سجن‬
‫خراپتره‪ ،‬گهر وهلی ئهمر ههبێت دهبێت سهرزهنشت و عقوبهی ئهوانه بدات که دوا دهکهون بۆ نوێژی ههینی‪ ،‬که‬
‫ئهمهش بۆ گرنگی دهگهڕێتهوه‪.‬‬

‫بهوهنده ئیکتیفا دهکهم به ووتاری ئهم ههینیهو داواکارم له خوای پهروهردگار دڵهکانمان بکاتهوه بۆ دینهکهی خۆی یا رب‬
‫العالمین‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫‪125‬‬
 ‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ إِلهَ إِالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان إِلَى یَ ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحابِ ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعینَ لَ ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫دهگێڕنهوه کابرایهك بهڕێگهیهدا تێدهپهڕێ له پڕ پێی له مۆزێك ههڵدهخسکێ و به پشتدا دهکهوێت و ئێشێکی زۆری پێ‬
‫دهگات‪ ،‬بۆ جارێکی تر ههم ڕێی دهکهوێتهوه بهو ڕێگهداو توێكڵی مۆزێك دهبینێ و دهڵێ ئهی باوکه گیان ئێسته دهبێت‬
‫ههم دیسان به پشتدا بکهومهوه‪ ،‬ئێمه ههموو ههفتهیهك دێین بۆ مزگهوت و ههندیك ووتهی خواو پێغهمبهر درودی خوای‬
‫لێ بێت دهبیستن و وهگهر ههڵهیهکمان کردووه پێشتر دهبێت بهگوێ بیست بوونی ئهو ووتانه ڕێگهکهی خۆمان پاك‬
‫بکهینهوهو کاروکردهوه خراپهکان له ووتارهکاندا گوێ بیستی دهبین و دهبێت خۆمانی لێی بپارێزین‪ ،‬نهوهك به ئاشکرا‬
‫وهك توێكڵه مۆزهکه خۆمان بۆ کهوتنهکه حازر بکهین‪ ،‬لهبری ئهوهی مۆزهکه البدهین‪ ،‬ئینسانی مسوڵمان له کونێکدا‬
‫دووجار ناگهزێت‪ ،‬واته جارێك ههڵهیهکمان کردووه دواتر ههڵهکهمان زانی و دهبێت دهرست عیبرهتی لێ وهربگرین‪،‬‬
‫ههتا له کارو کردهوه دونیایهکانیشدا‪ ،‬ڕهوشته ئیسالمیهکان زۆر له پێشترن‪ ،‬گرنگی ههینی لهوهدایه ههڵهو کاره‬
‫خراپهکان دهستنیشان دهکات و دواتر وهك کابرا پێ ههڵخلیسکاو دێنێتیهوه بیری که ڕێگهکه توێكلی مۆزی تێدایه‪ ،‬ئیتر‬
‫ئهویش دهبێت ئهوهنده بفامێت الیبات بۆ ئهوهی ههم خۆی و ههم ئهوه کهسهی دوای خۆشی زیانی پێ نهگات‪ ،‬نهوهك‬
‫خۆشی به پشتدا بکهوێت و دواتر خوێنی زامهکانی کهسی دوای خۆی زیاتر ئهزیهت بدات‪.‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ِ ،‬إنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َعَالَى‪(:‬إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬

‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َو َب ِ‬
‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫و َیقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي َب ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫ف بیْنَ قلوبِنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫وألّ ْ‬
‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ ِبكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ِمنَ الخ ِ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ ِبك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬ ‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ ،‬بِ َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر ِبا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبا َد هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫‪126‬‬
 ‫َّللاِ أ َ ْكبَ ُر َو َّ‬
‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالةَ إِنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫پشت بهستن به خوای گهوره‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء فِي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ بِ ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫‪127‬‬
 ‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫َف ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫ئاشکراو بهڵگه نهویسته ههریهك له ئێمه بهجۆرێك له دهردی سهری و ههرچۆنێك بێت گهشتووین بهم وواڵتهو وه‬
‫ئێستهش بارودۆخی ههریهك له ئێمه به جۆرێكه‪.‬‬

‫ههیه ئیقامهو ژن و ئیشی ههیه که سێ شتی ههره گرنگن لهم وواڵتهدا‪ ،‬ههرکهس ئهم سیانهی ههبێت ئیتر له چڵهپۆلی‬
‫ژیاندا دهژی‪.‬‬

‫ههیه هیچ کام لهوانهی نی یهو شهو ڕۆژ بهچاوهڕوانی دهباتهسهرو زۆر بێ ئومێد بووه‪.‬‬

‫ههشه ئیقامهی ههیه بهاڵم ژن یان ئیشی نی یه‪.‬‬

‫ههشه ئیقامهی نی یهو ژن یان ئیش یهکێکیان ههیه‪.‬‬

‫بهگشتی ژیانی کوردهکانی خۆمان له ئهوروپا لهم سیانه تێ ناپهڕێت مهگهر کهسێك بۆ خوێندن یان سهفهرو نهخۆشی‬
‫هاتبێت و بهکاتی لهم وواڵتهدا دهمێنێتهوه‪.‬‬

‫ههریهك لهم کۆمهاڵنه دهبینین کۆمهڵێك گرفتیان ههیه‪ ،‬که بهداخهوه ههندێك جار گهشتۆته ئاستی ئهوهی که تهواو ئومێدی‬
‫به دونیا ببڕێت و خۆی بکوژێت‪ ،‬ههموو ئهمانه من دهیان گێڕمهوه بۆ پشت نهبهستن بهخوای گهورهو الوازی ئاستی ئهو‬
‫پشت بهستنه دەگێڕمهوە‪ ،‬چونکه ئهگهر بێت و ئێمه بهڕاستی پشت بهخوای گهوره ببهستین بێگومان هیچ کات ناگهینه‬
‫ئهو ئاستهی زیانێك بهخۆمان بگهیهنین‪ ،‬چونکه ههر شتێکیمان بهسهر بێت تاقیکردنهوهی خواییهو له ووتارهکانی‬
‫ڕابووردوودا ووردهکاری چۆنیتی و جۆرێتی تاقیکردنهوهمان باس کرد‪ .‬سهرهنجامی پشت بهستنه بهخوای گهوره‬
‫دهرگای وامان بۆ دهکاتهوه که له وانهیه ههرگیز بیرمان لێ نهکردبێتهوه‪ ،‬ئهوهش پشت بهخوای گهوره ببهستێت خوای‬
‫گهورهی بهسه بۆ پشتیوانی‪ ،‬وهکو خۆی دهفهرموێ ‪:‬‬

‫َّللاَ بَا ِل ُغ أ َ ْم ِر ِه ۚۚ قَ ْد َجعَ َل َّ‬

‫َّللاُ ِل ُك ِل ش َْيءٍ قَدْرا} الطالق ‪٣‬‬ ‫َّللاِ فَ ُه َو َح ْ‬
‫سبُەُ ۚۚ ِإنَّ َّ‬ ‫علَى َّ‬
‫{و َمن یَت َ َو َّك ْل َ‬
‫َ‬

‫‪128‬‬
‫ئهوهی پشت بهخوای گهوره ببهستێت تهنها ئهوی بهسه بۆ پشتیوانی‪ ،‬چونکه بێگومان خوای گهوره بۆ ههموو شتێك خوا‬
‫بڕیاری لهسهر ههبێت دهیگهیهنێته ئهنجام‪ ،‬بۆ ههموو شتیك خوای گهوره کات و ئهندازهی دیاری کردووه له خۆشی‪،‬‬
‫ناخۆشی‪ ،‬ههمووشی ههر دهبڕێتهوه‪.‬‬

‫ئهگهر کهسێك پشت بهخوا ببهستێت ئهوه ئیتر دهزانێ خوای گهوره ئهو شتهی که دهیهوێت بۆی داناوه یان نه‪ ،‬ناڕوات‬
‫ڕێگهی چهوتی بۆ بگرێتهبهر‪ ،‬چونکه ئهگهر نهگهشت پێی لهو کاتهدا که خۆی دهیهوێت ئهوه بێگومان خوای گهوره‬
‫زاناتره بهوهو وه نابێت ئینسانهکه پهله بکات و ڕێگهی ناڕهوای بۆ بگرێتهبهر‪ ،‬گهرنا ئهوه پشت بهستن نی یه بهخوا‪.‬‬

‫َّللاُ َونِ ْع َم ا ْل َو ِكی ُل}ال عمران ‪173‬‬ ‫اخش َْو ُه ْم فَ َزا َد ُه ْم إِی َمانا َوقَالُوا َح ْ‬
‫سبُنَا َّ‬ ‫اس قَ ْد َج َمعُوا لَ ُك ْم فَ ْ‬ ‫{الَّ ِذینَ قَا َل لَ ُه ُم النَّ ُ‬
‫اس إِنَّ النَّ َ‬

‫ئهو هاوهاڵنهی وا خهڵكێك وهكو (نوعهیمی كوڕی مهسعوود) پێیگوتن‪ :‬بێگومان ئهو خهڵكانه بۆ لهناوبردنی ئێوه ههموو‬
‫كۆبوونهتهوهو‪ ،‬ئهیانهوێ گهلهكۆمهڵتان لێبكهن‪ ،‬ئهشێ بترسن و خۆتان تووش نهكهن‪ ،‬بهو وتهیهی ویستی هاوهاڵن‬
‫چاوترس بكا وههڵبێن ‪ ،‬رۆژێك بوو (ئهبوو سوفیان) بهلهشكرێكی دووههزار كهسیهوه خۆی ئاماده كردبوو بچێته‬
‫سهرمهدینه‪ ،‬بهاڵم كهدیتیان موسڵمانهكان ئامادهن‪ ،‬ترس كهوته دڵیهوهو بهخۆی و سوپاكهیهوه گهڕایهوهو‪ ،‬نوعهیمی‬
‫بانگكردو گوتی‪ :‬نوعهیم! بهڵكو بچیت بهههرجۆرێك بووبێ‪ ،‬ترس بخهیته بهرموسڵمانهكان‪ ،‬بهڵكو ههڵبێن و‪ ،‬بۆئهوهی‬
‫ئهمیش تووشی نهنگ نهبێت ‪ ،‬ئهوجا نوعهیمیش چوو ئهوكارهی ئهنجامداو ههرهشهی لێكردن بههاتنی لهشکرێكی زۆر‬
‫بۆیان‪ ،‬بهاڵم پهیامبهر (صلی هللا علیه وسلم) ههر زیكری ( حسبنا هللا ونعم الوكيل)ی دهخۆیندو دهیفهرموو‪ :‬سوێند‬
‫بهخوا‪ ،‬ئهگهر بهتهنها خۆیشم مابم‪ ،‬ههردهچم بهدوایاندا فزادهم إيمانا كهچی بهههرهشهكهی (نوعهیم) بڕواو ورهیان‬
‫بههێزتر بوو وتیان‪ :‬ئێمه ههرخوامان بهسه‪ ،‬ئهویش چاكترین چاودێرو یارمهتیدهره‪ .‬وتهكهی (نوعهیم)‪ ( :‬إن الناس قد‬
‫جمعوا لكم ‪ ،)..‬بوو بههۆی زیادبوونی بڕواو وزهیان لهگۆڕهپاندا‪ ،‬زاناكان لهبهر چهند ئایهتێكی ئاوا دهڵێن‪( :‬ئیمان)‬
‫زیادو كهم دهكا‪ ،‬ههركه زیادبوو‪ ،‬بڕوادارهكهش ههوڵدهدا كاروكردهوهی زیاتر بكا‪ ،‬خۆئهگهر ئیمانهكهی سست و خاو‬
‫بووهوه‪ ،‬ئهوا كارو كردهوهشی كهم دهكا‪.‬‬

‫یم} ال عمران ‪174‬‬ ‫َّللاُ ذُو فَ ْ‬

‫ض ٍل ع َِظ ٍ‬ ‫َّللاِ ۗۚ َو َّ‬ ‫سوء َوات َّ َبعُوا ِر ْ‬
‫ض َوانَ َّ‬ ‫س ُه ْم ُ‬
‫س ْ‬ ‫َّللاِ َوفَ ْ‬
‫ض ٍل لَّ ْم َی ْم َ‬ ‫{فَانقَلَبُوا ِب ِن ْع َم ٍة ِمنَ َّ‬

‫ئینجا لهئاكامی ئهوپشت بهستنهیان بهخواوهوه‪ ،‬بهبهخشش و نیعمهتێكی فراوانی خواوه گهڕانهوه مهدینه لم يمسسهم سوء‬
‫و تووشی هیچ ناخۆشیی و ناڕهحهتییهكیش نهبوون‪ ،‬لهو ههرهشانه دهیانكرد واتبعوا رضوان هللاههر لهڕهزامهندیی و‬
‫خۆشنوودی خوا دهگهڕان وهللا ذوفضل عظيمخواش خاوهنی بهخشش و بههرهیهكی زۆر گهورهیه‪.‬‬

‫‪129‬‬
 ‫جا لهم نمونه قورئانیهوه بۆمان دهردهکهوێت سهرهنجامی پشت بهستنمان بهخوای گهوره هورهی دونیایمان بهرز‬
‫دهبێتهوه‪ ،‬وهك چۆن نوعهیم نهیتوانی هورهیان بڕوخێنی‪ ،‬ئهوکات هیچ شتێك زیانمان پێ ناگهیهنێت و کارمان لێ ناکات‬
‫مادام پشتمان بهخوا بهستبێت‪.‬‬

‫جگه لهوهی سهرهنجامی پشت بهستنمان بهخوای گهوره دڵهکانمان ئارام دهکات‪ ،‬له بڕیاری خهڵکانێك ناترسین و پشت‬
‫بهستنهکهمان لهسهروی بڕیاری مرۆڤهکانهوهیه‪.‬‬

‫پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت خۆ پالنێکی وایان بۆ دانابوو پێش کۆچ کردنی بۆ مهدینه بهشێوهیهکی وا بیکوژن که‬
‫خوێنهکهشی وون بێت لهنێو هۆزهکاندا‪ ،‬چواردهوری ماڵیان تهنیهوهو بهزاقی سهیریان دهکرد بۆ ئهوهی کهی بێته‬
‫دهرهوهو له ملی موبارهکی بدهن و ههڵی بکهن به ئاسماندا‪ ،‬سهرهنجامی پشت بهستنی پێغهمبهر بوو به خوای گهوره که‬
‫له بهینیانهوه به ئاسانی دهرچوو بێ ئهوهی بیبینن‪.‬‬

‫خۆ دوای ئهوهش که ڕێگهکهی ئاشکرا بوو هاتنه بهردهم ئهشکهوتهکه نیوان پێغهمبهرو کافرهکان ههر مهترێك یان دوو‬
‫قریش إلى الجب ِل ونظروا ؛‬
‫ٍ‬ ‫كفار‬
‫مهترێك بوو وهك ئیمامی بوخاری دهیگێڕێتهوهو دهفهرموێ له سهحیحهکهیدا{لما صع َد ُ‬
‫نظر أحدُهم إلى أسف ِل قدمیە لرآنا‪ ،‬فقال رسول هللا صلى هللا علیە وسلم‪" :‬یا أبا بكر‪ ،‬ما‬
‫قال أبو بكر‪ :‬یا رسو َل هللا‪ ،‬لو َ‬
‫ظنك باثنین هللا ثالثهما؟!} أخرجه مسلم عن أَن ُ‬
‫َس ب ُْن َمالِكٍ في الصحیح‬

‫ئهبوبهکر ڕهزاو ڕهحمهتی خوای لێ بێت فهرمووی ئهی پێغهمبهری خوا ئهگهر ههر تۆزێك سهیری خواری قاچی‬
‫خۆیان بکهن دهمان بینن‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت فهرمووی ئهی ئهبوبهکر چ گومانێك به دووکهس دهبهیت که‬
‫سێههمینیان خوا بێت‪.‬‬

‫ئهوهیه ڕاستێتی پشت بهستن بهخوای گهورهو وه متمانه بوونی تهواو بۆی‪ ،‬بهاڵم لهم ڕۆژهدا زۆرێك دهبینی ههر که ههر‬
‫شتێکی ویست و یهکسهر دهستی نهکهوت ئیتر پشتی دهشکێ و خواشی لهبیر نامێنێ و پهنا بهخوا کوفریش دهکا لهوهی که‬
‫بۆ کارهکهی بۆ ناکات‪ ،‬لهکاتێکدا ئهو پشتی بهخوا نهبهستووه وهك ئهوهی پێویسته که پێی ببهسترێت‪.‬‬

‫ئهزیزانی من به ئێمهش سهحابه ئاسا بین با پێغهمبهر بکهین به سهرمهشق بۆ خۆمان ئهی مهگهر خوای گهوره‬
‫نافهرموێت‪{ :‬لقد كان لكم في رسول هللا أسوة حسنة} [األحزاب‪]21:‬‬

‫بهڕاستی پهیامبهری خوا چاكترین نموونهی ڕێك و پێكی و سهرمهشقه بۆتان ‪ ،‬دهسا ئێوهش لهدڵسۆزیی و سیاسهتی و‬
‫جیهادیی و ئارامیی و تهقوایی و تهواوی بوارهكانی ژیاندا چاوی لێبكهن و بهدوایدا بچن بهتایبهتی بۆ ئهوكهسه‪ ،‬كه به‬
‫تهمای خواو رۆژی دوایییه وذكر هللا كثيرایادی خواش زۆر دهكا‪.‬‬

‫‪130‬‬
 ‫ئهگهری ئێمه پشتمان بهخوای گهوره بهست خوای گهورهش بههانامانهوه دێت‪ ،‬ههروهك چۆن کاتێك ئیبراهیم سهالم و‬
‫ڕهحمهتی خوای لێ بێت هاجهری خێزانی و ئیسماعیکی کوڕی له مهککهدا که ئهوکاته ههر ئهرزێکی وشك و ڕهق و‬
‫تهق بوو‪ ،‬بردنیه ئهوێ و جێی هێشتن ئالهو کاتهدا خێزانه بهڕێزهکهی پێی فهرموو‪ ،‬بۆ ئێمه لێرهدا بهجێ دههێڵی ئایا‬
‫خوای گهوره ئهمری پێ کردوویت؟ وهیان خۆت حهز دهکهیت؟ ئیبراهیمش سهالمی خوای لێ بێت فهرمووی خوای‬
‫گهوره‪ ،‬ئهویش فهرمووی کهوابێت خوای گهوره ئێمه زایه ناکات‪ ،‬ئهوه پشت بهستنه بهخوای گهوره لهو ئهرزه ڕهوق و‬
‫تهق و تاشه بهردو بهرزای و بێ ئاوهدا لهگهڵ منداڵێکی کۆرپهدا که خوای گهوره ئاوی زهم زهمی بۆ بێنێته بان و لهو‬
‫کاتهوه ئهو مهککه بۆته ئهو مهککهی که به مهالین کهس ئامادهن به فهڕاشیش لهوێ بمێننهوه‪.‬‬

‫لهو کاتهدا بێ ئهمهل نهبوو‪ ،‬ناشوکری نهکردوو نهیووت ئێمه لێره چی بکهین‪ ،‬وهك زۆرێك که خوای گهوره ههر که‬
‫دهرگایهکی لێ داخست ئیتر سهری دونیا دێنێته یهك له خۆی و واز له پهرستشهکان بهێنێت‪ ،‬کهسی وا ههبووه لهم‬
‫ئهوروپا بههۆی ئهوهی که ههر هاتووهته ئیره یهکسهر ئیقامهی وهرنهگرتووه وازی له خوا پهرستی هێناوهو ناشوکری‬
‫کردووه‪ ،‬پشتی بهخوا نهبهستووه که ڕۆژێك دێت خوای گهوره ئیقامهی دهداتێ ئهگهر له چارهی نوسیبێت‪ ،‬کهچی دوای‬
‫ئیقامهکهشی ههر وهرگرتووهو ئهویش ههر بهردهوام بووه لهسهر خوانهپهرستی‪ ،‬سهیری بیرکردنهوهی ئینسانهکان بکهو‬
‫ڕهحمی خوای گهوره‪ ،‬کهسی وا ههبوو ژنهکهی ڕهفزی وهرگرتووه ههزار ناشوکری کردووه‪ ،‬کهچی دوایش ههر‬
‫خوای گهوره بۆشی کردووه‪ ،‬بۆیه لهکاتی تهنگانهدا ئهوه دهردهکهوێت که کێ بهڕاستی پشتی بهخوا بهستووه وهیان به‬
‫پێچهوانهوه‪ ،‬ئازیزانی من‪ ،‬پشت بهخوا بهستن دڵهکانمان ئارام دهکات پێویستمان به ڕاکه ڕاکهی دونیای نامێنێ و به‬
‫ئاسایی خۆمان ژیان دهکهین‪.‬‬

‫وه سهرهنجامی پشت بهست بهخوا بوو ئیبراهیم سهالمی خوای لێ بێت ئاگر نهی سوتاند هاتا که جوبرهئیل لهو کاتهدا‬
‫هات بۆالی و پرسیاری لێ کرد و پێی ووت هیچ داواکاریهکت ههیه‪ ،‬ئیبراهیمش چونکه ڕاهاتبوو لهسهر پشت بهست‬
‫بهخوا پێی ووت له تۆ نهخێر‪ ،‬بهاڵم له خوای گهوره بهڵێ‪ ،‬ئهو مهنجهنیقه تهنها پهتێك به ناوقهدیهوه بوو تهنها ئهوه سوتا‪.‬‬

‫{ولَ َّما‬
‫کاتێك که موسا دهشت و کهژی گرته بهرو له دهستی فیرعهون ڕایکرد وهك قورئان بۆمان دهگێڕێتهوهو دهفهرموێ َ‬
‫َان قَا َل َما َخ ْطبُ ُك َما قَالَتَا َال نَ ْ‬
‫س ِقي َحتَّى‬ ‫سقُونَ َو َو َج َد ِمن دُونِ ِه ُم ا ْم َرأتَی ِْن تَذُود ِ‬ ‫اس یَ ْ‬ ‫علَ ْی ِە أ ُ َّمة ِمنَ النَّ ِ‬
‫َو َر َد َماء َم ْدیَنَ َو َج َد َ‬
‫نز ْلتَ إِلَ َّي ِم ْن َخی ٍْر فَ ِقیر} قصص ‪24‬‬ ‫ب إِنِي ِل َما أ َ َ‬
‫الظ ِل فَقَا َل َر ِ‬
‫سقَى لَ ُه َما ث ُ َّم ت َ َولَّى إِلَى ِ‬ ‫شیْخ َك ِبیر فَ َ‬ ‫الرعَاء َوأَبُونَا َ‬ ‫صد َِر ِ‬‫یُ ْ‬

‫ههر كه موسا گهیشته شاری (مهدیهن) و چووه سهرئاوهكهی‪" ،‬ئهو ئاوهی كه مهڕومااڵت ئاوی لێ ئهخواردهوه"‬
‫خهڵكێكی دی و ئاژهڵهكانیان ئاودهدهن ووجدمن دونهم امرأتين تذودانلهنزیكیانهوه دوو ئافرهتی دی كه پهزهكانیان‬
‫دوور دهخهنهوه قال ما خطبكما پێی وتن‪ :‬ئیشتان چیه‪ ،‬بۆ پهزهكانتان ئاو نادهن؟ قالتا ال نسقى حتى يصدر الرعاءوتیان‪:‬‬
‫ئێمه مهڕهكانی خۆمان ئاو نادهین تا شوانهكان مهڕهكانی خۆیان ئاو نهدهن و نهڕۆنه دواوه ئهوجا ئێمهش دێین‪ ،‬چونكه‬
‫نامانهوێ عهزیهتی خهڵكی بدهن و تێكهڵی پیاوان ببین وأبونا شيخ كبيرباوكیشمان پیره مهردێكی بهسااڵچووهو‪ ،‬تهمهنی‬
‫‪131‬‬
 ‫گهورهیهو‪ " ،‬توانای نییه بۆخۆی مهڕهكان ئاوبدا‪ ،‬بۆیه ئێمه خۆمان بهناچاریی هاتووینهته ئهم مهیدانهوه" ئهوه‬
‫دهنگوباس وههواڵی ئێمهیه‬

‫ئینجا مووسا مهردانه ئاوی بۆههڵێنجان و مهڕهكانی بۆ ئاودان‪ ،‬پاشان دوور كهوتهوه و چووه بن سێبهری دارێ‬
‫بحهسێتهوه‪ ،‬وه زۆریشی برسی بوو جا وتی‪ :‬ئهی پهروهردگاری من! بهڕاستی من ئاتاجی ههر خێرو چاكهیهكم ( ماڵ‬
‫وسامان و خواردن ) كهبۆم بنێری‪.‬‬

‫ستِحْ یَاء قَالَتْ إِنَّ أ َ ِبي یَ ْدعُوكَ ِلیَجْ ِزیَكَ أَجْ َر َما َ‬
‫سقَیْتَ ) " سورة القصص ‪25‬‬ ‫( فَ َجاءتْەُ إِحْ دَا ُه َما ت َ ْمشِي َ‬
‫علَى ا ْ‬

‫جا دوای تاوێك یهكێ لهو دووانه هات بۆالی موسا كهبه ئهوپهڕی حهیاو شهرمهوه دهروێشت بهڕێدا‪ ،‬پاش گهڕانهوهیان‬
‫بۆالی باوكیان و‪ ،‬گێڕانهوهی بهسهرهاتهكهیان بۆی‪ ،‬ئهویش بهیهكێكیانی وت‪ :‬بڕۆ بانگی بكه ئینجا ئهوهیان هات بهدوای‬
‫موسادا‪ ،‬زۆر بهشهرم ئهرۆیشت‪ ،‬واته سیفهتی ئهخالق و داوێن پاكی و نهفس بهرزی پێوه دیاربوو قالت إن أبى يدعوك‬
‫ليجزيك أجر ماسقيت لناكهگهیشتهالی پێیگوت‪ :‬بێگومان باوكم بانگت ئهكات و بۆئهوهی پاداش و كرێی ئاودانی‬
‫مهرهكان ‪-‬كه بۆئێمهت ئاودان‪ -‬بداتهوه فلما جا َءه وقص عليه القصصئینجا كاتێ موسا هاته الی باوكیان و ههموو‬
‫بهسهرهاتهكهی خۆی بۆگێڕایهوه قال ال تخف نجوت من القوم الظالمينوتی‪ :‬مهترسه ئیتر تۆ وای لهشارێكی هێمندا و له‬
‫گهلی ستهمكاران فیرعهن وتاقمهكهی رزگارت بووه‪.‬‬

‫ئیتر ئهوهش چیرۆکێکی دوورو درێژهو قورئانی پیرۆز بۆمان ڕوون دهکاتهوه که موسا چۆن دهبێته خاوهنی ژن و ماڵ و‬
‫به ئارامی لهوێ ژیان بهسهر دهبات و دوای بهسهربهرزی دهگهڕێتهوه‪ ،‬و فیرعهون چۆن خوای گهوره لهژێر دهستی‬
‫ئهودا لهناویان دهبات‪ .‬کاتێك دوای ئهوهی که موسا سهالمی خوای گهورهی لێ بێت سیحرهکانیان پوچ دهکاتهوهو دواتر‬
‫که ڕاویان دهنێن و بهحرهکه له بهردهمیان دهبێت هاوهڵهکانی موسا دهڵێن بۆ کوێ ڕادهکهین ئهوه بهحرێکی گهوره له‬
‫بهردهمماندایه‪ ،‬بهاڵم سهرهنجامی پشت بهست بوو به خوای گهوره که ئهو بهحرهی بۆ کردن به ڕێگهوه وه ههر‬
‫بهحرهکهشی کرده هۆکاری لهناوبردنیان‪.‬‬

‫له فهرموودهیهکدا که ئیمامی ئهحمهدو ترمذی دهیگێڕنهوهو به حهدیسێکی حهسهن سهحیح دادهنرێت دهفهرموێ {لو أنكم‬
‫توكلتم على هللا حق توكلە لرزقكم كما یرزق الطیر تغدو خماصا و تروح بطانا " رواه أحمد و الترمذي‬

‫ئهگهر ئێمه پشت بهخوا ببهستیت به پشت بهستنێکی ڕاستهقینه ئهوسا خوای گهوره ڕزقمان دهدات وهك چۆن ڕزقی‬
‫پهلهوهرو گیانداران دهدات‪.‬‬

‫‪132‬‬
 ‫له یهکێك له دوعاکانی پێغهمبهردا هاتووه که چۆن پشتی بهخوا بهستووهو دوعای کردووه بۆی وهك ئیمامی موسلیم و‬
‫بوخاری دهیگێڕنهوه{ اللهم لك أسلمت و بك آمنت و علیك توكلت و إلیك أنبت و بك خاصمت ‪ ،‬اللهم إني أعوذ بعزتك ال‬
‫إله إال أنت أن تضلني ‪ ،‬أنت الحي الذي ال یموت و الجن و اإلنس یموتون "‪ .‬رواه مسلم‬

‫پێغهمبهر دوعای کردووهو پشت بهستنی خۆی بۆ خوای گهوره دووپات کردووهتهوه‪.‬‬

‫ئیب قهیم ڕهحمهتی خوای لێ بێت دهفهرموێ‪ :‬پشت بهستن بهخوا نیوهی ئیمانه‪.‬‬

‫حاتهمی ئهسهم پیاوێکی ههژارو خوا پهرست بوو‪ ،‬خاوهنی ژن و منداڵ بوو له کوڕو کچ‪ ،‬بڕیاری دا حهتهم که بڕوات‬
‫بۆ حهج و پرسی ماڵ و منداڵهکهی کرد که ڕهئتان چۆنه لهوهی بچم بۆ حهج‪ ،‬منداڵهکانی ناڕهزایان دهربڕی و ووتیان‬
‫باوکه گیان تۆ بڕۆی بۆ حهج ئهی کێ خواردنمان بداتێ‪ ،‬کێ خواردنهوهمان بداتێ‪ ،‬ئێمه کهی دهرامهتی ئهوهمان ههیه‪،‬‬
‫ههوڵی دا لهگهڵیاندا بهاڵم فایدهی نهبوو‪ ،‬یهکێك له کچهکانی هات و ووتی باوکه بڕۆ‪ ،‬منداڵهکانی تری ناڕهزایان دهربڕی‬
‫و ووتیان ئهی ئێمه چی بکهین‪ ،‬کێ خواردنمان بداتێ‪ ،‬ئهو کچه ژیرهش ووتی باوکه بڕۆ تۆ ڕۆزی دهرنیت خوای‬
‫گهوره ڕۆزی دهره‪ ،‬نهك تۆ بڕۆ بۆ حهجهکهت‪ ،‬خوشك و براکانیشی قهناعهت پێ کرد‪ ،‬باوکیان ڕۆی بۆ حهج و‬
‫برسێتی تاوی بۆ هێنان و کچهکه ترسا که بههۆی ئهوهوه باوکی ڕۆشتووهو وا برسێتی تاوی بۆ هێنان‪ ،‬کچهش داوای له‬
‫خوای گهوره کرد که نا ئومێدی نهکات‪ ،‬ئهو پشتی بهو بهستووه‪ ،‬ئا لهوکاتهدا که حاڵیان زۆر ناخۆش بوو‪ ،‬ئا لهو کاتهدا‬
‫ئهمیر به بهردهم ماڵیاندا تێپهڕی و توینیان بوو داوای ئاویان لهو کچه کرد‪ ،‬که ئهمیر ئهو ههموو پاسهوان و خادهمهی‬
‫لهگهڵدا بوو‪ ،‬کچهش ئاوێکی ساردی بۆ هێنان و دای پێیان‪ ،‬چونکه ئاو وهکو خواردن نی یه عادهتهن زۆرتره‪ ،‬که ئهمیر‬
‫له ئاوهکهی خوار‪ ،‬چونکه کچهکه پشتی بهخوا بهستبوو‪ ،‬ئهمیرهکه پرسیاری کرد ئهوه ماڵی کێ بوو‪ ،‬ووتیان ئهوه ماڵی‬
‫حاتهمه‪ ،‬حاتهمیش ناسراوبوو کهسێکی له خواترس بوو‪ ،‬ئهمیر دهستی کرد به باخهڵیداو پارچهیهك ئاڵتونی خسته ناو‬
‫قاپهکهوه که ئاوهکهی تهواو بوو‪ ،‬ووتی ههرکهس منی خۆش دهوێت وهکو من بکات ههریهك الی خۆیهوه پارچهیهك‬
‫ئاڵتونیان خسته ناو مهنجهڵهکهو بردیانهوه بۆ کچهکه به پڕ له ئاڵتون‪ ،‬وه که منداڵهکان سهیریان کرد یهکسهر زانیان ئهوه‬
‫َّللاَ بَا ِل ُغ أ َ ْم ِر ِه قَ ْد َجعَ َل َّ‬
‫َّللاُ ِلك ُِل ش َْيءٍ قَ ْد ًرا}الطالق ‪٣‬‬ ‫َّللاِ فَ ُه َو َح ْ‬
‫سبُهُ إِنَّ َّ‬ ‫علَى َّ‬
‫سهرهنجامی { َو َمن يَت َ َو َّك ْل َ‬

‫یهکێك لهو کۆمهاڵنهی که بهبێ حساب دهچێته بهههشت بههۆی پشت بهستنهوهیه بهخوای گهوره‬

‫ذكر أنه یدخل الجنة من أمته سبعون ألفا ً ال حساب علیهم ثم قال في‬ ‫وفي الحدیث الصحیح المتفق علیه أن النبي‬
‫وصفهم ‪{:‬هم الذین ال یتطیرون‪ ،‬وال یسترقون‪ ،‬وال یكتوون‪ ،‬وعلى ربهم یتوكلون }‬

‫خوایهگیان پشتمان تهنها بهتۆ بهستووهو تۆش پشت و پهنامان بیت لهم غوربهتهدا‪.‬‬

‫‪133‬‬
 ‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلهَ ِإالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان ِإ َلى َی ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحا ِب ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعینَ َل ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫کاتێك باس له پشت بهست بهخوا دهکرێت کۆمهڵێك پرسیار دروست دهبێت و خهڵکانیك وا دهزانن پشت بهستن بهخوا‬
‫ئهوهیه له ماڵهوه پاڵی لێ بدهرهوهو ئیتر بۆ خۆت بێ خهم به‪.‬‬

‫بهاڵم له ڕاستیدا پشت بهستن بهخوا ئهوهیه که ئێمه به گوێرهی توانای خۆمان ههوڵهکان بدهین و کارهکانمان بکهین‬
‫ئهوسا پشت بهخوا ببهستین‪.‬‬

‫کهسانێك دهڵێن جا ئهگهر ئێمه ههموو کارهکانمان کرد ئیتر پشت بهست بهخوا چی یه‪ ،‬خۆمان کارهکانمان کردووه‪.‬‬

‫بهاڵم بیگومان پشت بهستنی ڕاستی بهخوا ئهوهیه که ئێمه کارهکان بکهین ئهوسا پشت بهخوا ببهستین‪ ،‬دهبینین زۆرن ئهو‬
‫کهسانهی که کاریش دهکهن بهاڵم هیچیان دیار نی یه وه ههشه کهم دهکات بهاڵم زۆری دیاره‪ ،‬کهسی وا ههیه پاڵهوانێکه‬
‫ئهگهر بۆکس بدات له ئینسان به یهك بۆکس دهیکوژێت کهچی هیچیشی نی یه‪ ،‬ههشه پاڵێکی پێوه بنێیت دهمرێت کهچی‬
‫خاوهنی ههموو شتێکه‪ ،‬ههیه نهخۆش دهکهوێت دهچێت بۆ دکتۆرو دهوا وهردهگرێت و پێی چاك دهبێتهوه‪ ،‬ههشه ههر‬
‫بهههمان دهوا دهمرێت‪ ،‬سهرهنجامی ئهوه ئهوهمان بۆ دهر دهکهوێت مهرج نی یه ههرکهس ههستا بهکارهکان ئیتر‬
‫پیویستی بهخوا نهبێت‪ ،‬که ههستاین به کارهکان و پشتمان بهخوا بهست خوای گهورهش پشتگیرمان دهکات‪.‬‬

‫ص َالةُ فَانتَش ُِروا فِي ْاۡل َ ْر ِ‬

‫ض‬ ‫له ههفتهی ڕابووردودا باسی ههینیمان کرد ووتمان خوای گهوره دهفهرموێ {فَ ِإذَا قُ ِضیَ ِ‬
‫ت ال َّ‬
‫َّللاِ[ الجمعة‪10:‬‬ ‫َوا ْبتَغُوا ِمن َف ْ‬
‫ض ِل َّ‬

‫کاتێك نوێژتان کرد ئیتر بڕۆن کارو کهسابهت بکهن‪ ،‬ههر دامهنیشن‪.‬‬

‫المؤمن القوي أحب إلى هللا من‬ ‫پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت له فهرموودهیهکدا دهفهرموێ‪ {:‬قال النبي { ‪:‬‬
‫المؤمن الضعیف وفي كل خیر‪ ،‬احرص على ما ینفعك‪ ،‬واستعن باهلل وال تعجز‪ ،‬وإن أصابك شيء فال تقل‪ :‬لو أني فعلت‬
‫كذا لكان كذا‪ ،‬ولكن قل‪ :‬قدر هللا وما شاء فعل‪ ،‬فإن لو تفتح عمل الشیطان رواه مسلم‬

‫یهکێك له خهسڵهتهکانی ئینسانی مسوڵمان پشت بهستنه بهخوای گهوره‪ ،‬بههۆی پشت بهستنهوهیه بهههشت بهدهست‬
‫دههێنن وهك له سورهتی مؤمینوندا دهفهرموێ {إِنَّ َما ا ْل ُم ْؤ ِمنُونَ الَّ ِذینَ إِذَا ذُ ِك َر َّللاُ َو ِجلَتْ قُلُوبُ ُه ْم َوإِذَا ت ُ ِلیَتْ َ‬
‫علَی ِْه ْم آیَاتُەُ‬
‫علَى َربِ ِه ْم یَت َ َو َّكلُونَ [ األنفال‪.2:‬‬
‫َزا َدتْ ُه ْم إِی َمانا َو َ‬
‫‪134‬‬
 ‫علَى َّللاِ فَت َ َو َّكلُواْ إِن كُنتُم ُّم ْؤ ِمنِینَ المائدة‪23:‬‬
‫پشت بهخوا ببهستن ئهگهر ئیماندارو خۆتان به ئیماندار دهزانن { َو َ‬

‫جعلنا هللا من المتوكلین على هللا حق التوكل‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ َیا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َ َعالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمال ِئ َكتَەُ ُی َ‬

‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬

‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫ف بیْنَ قلوبِنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫وألّ ْ‬
‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ بِكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ِمنَ الخ ِ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ بِك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬ ‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ِ ،‬ب َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر بِا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫َّللاَ ْال َع ِظ َ‬
‫یم َی ْذ ُك ْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْست َ ْغ ِف ُروهُ َی ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذ ُك ُروا َّ‬

‫َّللاِ أ َ ْكبَ ُر َو َّ‬

‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالةَ إِنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪135‬‬
 ‫تا زیاتر له خوای گهوره نزیك بین ‪١‬‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخ َلقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َك ِثیرا َو ِن َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫] َیا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫ع َل ْی ُك ْم َر ِقیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫‪136‬‬
 ‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫ئیبراهیمی کوڕی ئهدههم ڕهحمهتی خوای لێ بێت ڕۆژێك به بازاڕی بهسرهدا تێپهڕی خهڵکی کۆ بونهوه لێی و‬
‫پرسیاریان لێ کرد ووتیان‪ :‬ئهی باوکی ئیسحاق خوای گهوره له کتێبهکهیدا دهفهرموێ ‪( :‬ادعونی استجب لکم) واته‬
‫داوهم لێ بکهن وهاڵمتان دهدهمهوه‪ ،‬ئێمه ساڵێکه داوا دهکهین کهچی وهاڵممان ناداتهوه‪ ،‬ئیبراهم ووتی‪ :‬ئهی خهڵکی‬
‫بهسره دڵتان مردووه له دهشت‪:‬‬

‫یهکهم‪ :‬خواتان ناسی و وه مافیتان نهدا‪.‬‬

‫دووهم‪ :‬کتێبهکهی خواتان خوێندهوهو وه کارتان پێ نهکرد‪.‬‬

‫سێههم‪:‬بانگهشهی خۆشهویستی پێغهمبهر دهکهن و سونهتهکهیتان واز لێهێناوه‪.‬‬

‫چوارهم‪ :‬بانگهشهی دژایهتی شهیتان دهکهن کهچی کارهکانتان به پێچهوانهوهیه‪.‬‬

‫پێنجهم‪ :‬ووتتان بهههشتمان خۆش دهوێت کهچی کارتان بۆ نهکرد‪.‬‬

‫شهشهم‪ :‬ووتان له ئاگر دهترسین وه جهستهی خۆتان کرده بارمته بۆی‪.‬‬

‫حهوتهم‪ :‬ووتتان مردن ڕاسته کهچی خۆتان بۆ ئاماده نهکرد‪.‬‬

‫ههشتهم‪ :‬سهرقاڵ بوون به کهمو کوڕی خهڵکهوهو کهمو کوڕی خۆتان لهبیر کرد‪.‬‬

‫نۆههم‪ :‬نازوی نیعمهتی خواتان خوارد کهچی سوپاسگوزاریتان نهکرد‪.‬‬

‫دهههم‪ :‬مردووهکانتان ناشت پهندتان لێ وهرنهگرت‪.‬‬

‫ئهم ووته به نرخانه و جێ بهجێ کردنیان له خوای گهورهمان نزیك دهکاتهوهو دهبێته مایهی وهرگرتنی دوعاکانیشمان که‬
‫دوعا کردنیش خۆی بۆ خۆی عیبادهته‪.‬‬

‫زۆرجار ههندێك له ئێمه ههستێکی دابڕانمان ال دروست دهبێت له نێوان خۆمان و خوای گهورهدا‪ ،‬جۆرێك له بێ تاقهتی‬
‫ڕوومان تێ دهکات‪ ،‬بهوهی ئێمه وهك پێویست بهدهم فهرمانهکانی خوای گهورهوه نهبووین و ئهو مافهی که خوای گهوره‬

‫‪137‬‬
‫لهسهرمانی ههیه پێمان نهدابیت‪ ،‬دڵیشمان جۆرێك له ناجێگیری ال دروست دهبێت و بۆ ڕهواندنهوهی ئهو بۆشایانهو وه بۆ‬
‫تێگهشتن لهم چهمکه گرنگه ووتاری ههینی ئهمڕۆمان تهرخان کرد پێوهی به ئومێدی زیاتر نزیکیمان له خوای گهوره‪،‬‬
‫کاتێك ئێمه بهینی خۆمان و خوای گهورهمان چاك کرد ئیتر کارهکانی تر خۆی بۆ خۆی ئاسان دهبێت‪ ،‬وهك چۆن کاتێك‬
‫پرسیاریان له عومهری کوڕی عهبدول عهزیز کرد که چۆن توانیت لهو ماوه کهمهدا ئهو میللهته ئیساڵح بکهیت‪ ،‬ئهویش‬
‫فهرمووی من نێوان خۆم و خوای گهورهم باش کرد‪ ،‬خوای گهورهش نیوانی من و خهڵکی باش کرد‪ ،‬دهبینین تا ئێمه‬
‫زیاتر له خوای گهوره نزیك بین و نیوانی خۆمانی لهگهڵدا باش بکهین‪ ،‬زیاتر گرێ گوێرهکان دهکرێتهوهو ئیساڵح و‬
‫چاکهگهری زیاتر پهره دهستێنێت و ژیانی دونیاشمان دهبێته نیمچه بهههشتێك‪ ،‬نیمچه بهههشتیك بهو مانایهی دڵمان‬
‫بهردهوام ئاسوده دهبێت‪ ،‬بهوهش که نیوانمان لهگهڵ خهڵکیدا باشه‪ ،‬یانی الیهنه ڕۆحیهکه که لهگهڵ خوای گهورهدایه‬
‫باشهو‪ ،‬الیهنه مادیهکهش که لهگهڵ خهڵکدایه ئهویش باشه‪ .‬یهکهم خاڵێك که ئێمه دهستپێ بکهین بۆ ئهوهی له خوای‬
‫گهوره زیاتر نزیك بین بریتیه له‪:‬‬

‫‪-1‬ناسینی و ماف پێدانی‪ :‬ههریهك له ئێمه پێویسته لهسهری که خوای گهوره وهك گهورهی خۆی بناسێت وه که ناسی‬
‫مافی خۆی پێ بدات‪ ،‬چونکه ههندێك کهس که مافی خوای گهوره وهك پێویست نادات ئهوه نهیناسیووه‪ ،‬وه یان‬
‫ناسیوویهتی و شهیتان زهفهری پێ بردووهو نهیهێشتووه مافی خۆی پێ بدات‪ .‬پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت به‬
‫موعازی کوڕی جهبهلی فهرموو‪:‬‬

‫علَى ِعبَا ِد ِه أ َ ْن یَ ْعبُدُو ُه َوال یُش ِْركُوا ِب ِە شَیئا)‬ ‫سولُەُ أَعلَ ُم‪ ،‬قَالَ‪َ :‬ح ُّ‬
‫ق هللاِ َ‬ ‫علَى ِعبَا ِدهِ؟ قَا َل ُم َعاذ‪ :‬هللاُ َو َر ُ‬ ‫(أَتَد ِْري َما َح ُّ‬
‫ق هللاِ َ‬
‫متفق علیه‪ ،‬واته ئایا دهزانی مافی خوای گهوره لهسهر بهندهکانی چی یه؟ موعازیش فهرمووی خوای گهورهو‬
‫پیغهمبهرهکهی دهزانن‪ ،‬ئهویش ئهدهبێکی هاوهاڵنی پێغهمبهر بووه که قسهی خۆیان پێش ووتهی پێغهمبهر درودی خوای‬
‫لێ بێت نهکهن‪ ،‬پێغهمبهریش فهرمووی مافی خوای گهوره لهسهر بهندهکانی ئهوهیه که بیپهرستن و هاوهڵی بۆ دانهنێن‪.‬‬

‫س إِالَّ ِلیَ ْعبُد ِ‬

‫ُون) الزاریات ‪ ،٥٦‬واته جنۆکهو مرۆڤم بۆ هیچ دروست‬ ‫(و َما َخلَ ْقتُ ا ْل ِجنَّ َو ِ‬
‫اإل ْن َ‬ ‫خوای گهورهش دهفهرموێ َ‬
‫نهکردووه بۆ عیبادهت نهبیت‪ .‬به پهرستنی خوای گهوره زیاتر لێی نزیك دهبینهوه‪ ،‬تا چاك و زۆر خوای گهوره‬
‫بپهرستین‪ ،‬زۆرتر لێی نزیك دهبینهوهو زیاتر دڵمان ئارام دهبێت‪ ،‬وهك له جێگهیهکی تردا دهفهرموێ {أَالَ ِب ِذك ِْر َّللاِ ت َ ْط َمئِنُّ‬
‫ا ْلقُلُ ُ‬
‫وب} به زیکرو یادی خوای گهوره دڵهکان ئارام دهبن بهڵکو به زیکرو یادی خوای گهوره نهبێت به هیچ شتێكی تر‬
‫دڵ ئارام نابێت وهك ئارامی ڕاستێتی تهواو‪.‬‬

‫ئهم پهرستن و یادکردنی خوای گهوره گرنگیهکی یهکجاری له ژیانی مرۆڤهکاندا ههیه‪ ،‬ههر لهبهر ئهمهشه که خوای‬
‫وحي إِلَ ْی ِە أَنَّەُ الَّ إِلَەَ إِالَّ أَنَا فَا ْعبُد ِ‬
‫ُون}‬ ‫سو ٍل إِالَّ نُ ِ‬ ‫{و َما أ َ ْر َ‬
‫س ْلنَا ِم ْن قَ ْب ِلكَ ِم ْن َر ُ‬ ‫گهوره پیغهمبهرانی ناردووه وهك دهفهرموێ َ‬
‫األنبیاء ‪ ،٢٥‬پهیامی پێغهمبهران بۆ گشت مرۆڤایهتی پهرستنی خوای گهورهو به تهنها پهرستنیهتی‪ ،‬نهێنی له پشت‬
‫دروستکردنی مرۆڤهکان پهرستنی خوای گهورهیه‪ ،‬ههربۆیه ئهوانهی کهوا خوای گهوره ناپهرستن خوای گهوره به‬
‫‪138‬‬
‫{والَّ ِذینَ َكفَ ُروا یَت َ َمتَّعُونَ َویَأ ْ ُكلُونَ َك َما تَأ ْ ُك ُل اۡل َ ْنعَا ُم} محمد ‪ ،١٢‬جا بۆ ئهوهی ئێمهش‬
‫ئاژهڵ ناوی بردوون وهك دهفهرموێ َ‬
‫بهندهیهکی چاك و سهر ڕاست بین لهگهڵ خوای گهورهدا دهبێت بیپهرستین و به حهق بیناسن و مافهکانی پێ بدهین‪،‬‬
‫وهگهرنا له سروشتی خۆمان دهردهچین و وهك ئاژهڵمان لێ دێت که ههر دهخۆن و لهزهت وهردهگرن و تهواو‪.‬‬

‫ناسینی خوای گهورهو بهڕاست زانینی و پهرستنی مافێکی خوای گهورهیه لهسهرمان‪ ،‬وهك ههندێك له زانا گهورهکان که‬
‫گهشتوون به ئاستی ئهو ڕاستیه وهك خۆیان دهڵێن ئێمه که خوای گهوره دهپهرستین بۆ ئهوه نی یه بچینه بهههشت وه یان‬
‫به دوورمان بخاتهوه له ئاگر‪ ،‬بهڵکو خوای گهوره شایهنی پهرستنهو ئهو مافهی لهسهرمان ههیه که ئێمهش بیپهرستین‬
‫وهههتا ئهگهر بهههشت و ئاگریش له پشتیهوه نهبێت‪.‬‬

‫ههربۆیه خوای گهوره بهو کهسانهدا ههڵدێت که ئیمانیان هێناوهو به ڕاست پهرستوویانه دهفهرموێ{إِنَّ الَّ ِذینَ آ َمنُوا‬
‫ت أُو َلئِكَ ُه ْم َخی ُْر ا ْلبَ ِریَّ ِة} البینة ‪ ،٧‬وه له بهرانبهری ئهوهداو بۆ ئهو کهسانهی که به پێچهوانهوهن‬ ‫َوع َِملُوا ال َّ‬
‫صا ِل َحا ِ‬
‫دهفهرموێ {أُولَئِكَ ُه ْم ش َُّر ا ْلبَ ِریَّ ِة} البینة ‪ ،٦‬جا ئهگهر ئێمه بمانهوێت له خوای گهوره نزیك بین و له خراپهکاران نهبین و‬
‫وهك مرۆڤایهتی مرۆڤ مرۆڤ بین بهمانای ڕاستێتی خۆی‪ ،‬دهبێت خوای گهوره بپهرستین و هاوهڵی بۆ دانهنێن‪.‬‬

‫ههریهك له ئێمه دهتوانین بهراوردی ژیانی خۆمان بکهین و به واقعی تێی بڕوانین‪ ،‬ئایا ئهو کاتهی نوێژ نهکهر بووین و‬
‫ئیسته که نوێژ دهکهین چۆنین‪ ،‬ئێستهش که خوای پهروهردگار دهپهرستین له کاتێکهوه بۆ کاتێکی تر چهند جیاوازی‬
‫ههیه‪ ،‬بۆ نمونه نوێژێك که له ماڵهوه بیکهن لهگهڵ نوێژێکی مزگهوت چهند جیاوازی ههیه؟ شهوێك ههسته بۆ شهونوێژو‬
‫تا سبهینان لهگهڵ شهوێك تا بهیانی بخهویت و نوێژی بهیانیهکهت لهدهست بچێت‪ ،‬وهیان دوا بکهوێت چهند جیاوازه‪ ،‬ئهو‬
‫کاتهی بهڕۆژوویت لهگهڵ ئهو کاتهی که بهڕۆژوو نیت وه‪...‬تاد‪ .‬ههربۆیه ئهمه شتێکی ههستپێکراوه له ژیانی خۆماندا‪،‬‬
‫بۆ ئهوهی زیاتر له خوای گهوره نزیك بین و شایهنی ئهو مافپێدانه بین به گویرهی توانامان زیاتر پابهندی یاساکانی بین و‬
‫زیاتر پهرستشی بۆ بکهین‪.‬‬

‫‪-2‬خاڵێکی تری گرنگ بۆ نزیك بوونهوهی مرۆڤهکان لهگهڵ خوای گهورهدا خوێندنهوهو نزیك بوونهوهیهتی له قورئانی‬
‫ڕاست و پیرۆز‪ .‬چونکه قورئان لهالیهن خوای گهورهوه هاتووهو تاکه کتێبه لهسهر ئهرزدا وهك خۆی مابێتهوه‪ ،‬ههرچی‬
‫ڕێساو یاسای ئیسالمیه سهرچاوهکهی قورئانه‪ ،‬ههربۆیه کاتێك ئینسان که گوێی له قورئان دهبێت یهکسه ڕادهچڵکهێ و‬
‫ههست دهکات ئهوه ووشانێکی ئاسایی نین‪ ،‬وهك خوای گهوره دهفهرموێ {إنما المومنون الذین إذا ذكرهللا وجلت‬
‫قلوبهم}االنفال ‪ ،٢‬نزیك بوونهوهمان له خوای گهوره بههۆی قورئانهوه‪ ،‬خوێندنهوهیهتی لهگهڵ کردار پێکردنیدا‪ ،‬وهك‬
‫هاوهاڵنی پێغهمبهر چۆن دههاتن بۆالی پێغهمبهرو چهند ئایهتێکیان لهبهر دهکردوو دواتر دهڕۆشتنهوه کاریان پێ دهکرد‪،‬‬
‫کاتێك کردیان به کرداری ئهوکات دههاتنهوهو داوای زیاتریان دهکرد‪.‬‬

‫‪139‬‬
 ‫ئێمهش مهدرهسهی قورئان و تهجویدو تهحفیزمان دامهزراندووه‪ ،‬بۆ زیاتر له خوا نزیك بینهوهو ڕۆبچین لهناو‬
‫پهیامهکهیدا‪ ،‬وه بهشداری کردنی ئێوهش ئهو ئامانجهتان بۆ دێنێته دی و زیاتر لهخواتان نزیك دهکاتهوهو گرنگه‬
‫کهمتهرخهم و ساردو سڕ نهبین تێیدا‪.‬‬

‫ههریهك له ئێمه خۆی تاقی بکاتهوه گۆێ له سرودی ئیسالمی بگرێت با گۆرانی و ئهوانهش نهڵێم لهگهڵ قورئانداو خۆی‬
‫دواتر بهراوردبکات‪ ،‬بزانێت جیاوازیهکان چۆنهو چهنده‪ ،‬ههربۆیه مامهڵهکردن لهگهڵ قورئاندا به خوێندنهوهی کار‬
‫پێکردنی‪ ،‬شارهزای بوون لێی خاڵێکی یهکجار گرنگ و گهورهیه‪ ،‬نیشانهی گهورهی مرۆڤهکانیشه کاتێك مامهڵه لهگهڵ‬
‫ئهو پهیامه بهرزو گهورهدا دهکات‪.‬‬

‫‪-3‬زیندوو کردنهوهی سونهتهکانی پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت‪ ،‬شتێك دهوترێت سونهته ههوڵی کردنی بدرێت به‬
‫گوێرهی توانا‪ ،‬هۆکاری سونهتهکانه له دوا ڕۆژدا زیاتر له پێغهمبهرمان نزیك دهکاتهوه‪ ،‬دهبێته مایهی کهم و‬
‫کوڕیهکانمان له کرداره فهرزهکانیشدا‪ ،‬وهك ههموومان بیستوومانه کاتێك له دواڕۆژدا حسابی نوێژهکانمان لهگهڵدا‬
‫دهکرێت و کهمو کورتی ههیه له سونهتهکان بۆمان تهواو دهکرێت‪ ،‬بههۆی کردنی سونهتهوهیه زیاتر پلهمان بهرز‬
‫دهبێتهوه‪ ،‬ڕاستێتی خۆشهویستمان بۆ پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت دهردهخات‪ ،‬وهك چۆن هاوهاڵن لهزهتیان لهوهشدا‬
‫دهبینی که به جێگهکهی پێغهمبهردا بڕۆن‪ ،‬مونافهسهی یهکتریان دهکرد له جێبهجێ کردنی فهرمانهکانیدا‪ ،‬خۆیان به‬
‫قوربان و بهساقه دهکرد‪ ،‬ماڵ و دایك و بابی خۆیان به قوربان دهکرد‪ ،‬خۆشهویستی ئێمه چۆن دهسهلمێ له کاتێکدا‬
‫پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت لهناوماندا نهماوه؟ به جێ بهجێ کردنی کردارهکانیهتی‪ ،‬بهههڵوێستی جوامێرانهمانه‬
‫بهرانبهر ئهو خراپیانهی که بهرانبهری دهکرێت‪ .‬تا سونهت زیاتر بکهین له خوای گهوره زیاتر نزیك دهبینهوه‪.‬‬

‫ش ْي َطانَ لَ ُك َما َ‬
‫عد ٌُّو ُّمبِين} االعراف‬ ‫‪-4‬دژایهتی کردنی شهیتان و به گوێ نهکردنیهتی‪ ،‬خوای گهوره دهفهرموێ {إِنَّ ال َّ‬
‫‪ 22‬واته بێگومان شهیتان دوژمنی ئاشکراتانه‪.‬‬

‫کهسێك بزانێت دوژمێنی کێیه ههڵوێستی بهرانبهری چۆن دهبێت‪ ،‬به گوێی دهکات؟ بهدهم داواکاریهکانیهوه ئهڕوات؟‬
‫ئیشهکانی بۆ جێ بهجێ دهکات؟ بێگومان نهخێر چونکه دوژمنه‪ ،‬لهو قورئانهی که لهسهرهوه باسمان کرد دهفهرموێت‬
‫عد ٌُّو فَات َّ ِخذُوهُ‬
‫ش ْي َطانَ لَ ُك ْم َ‬
‫دوژمنه‪ ،‬وه دهبێت ئێمه دوژمنانه بهرهنگای ببینهوه وهك قورئان دهفهرموێ {إِنَّ ال َّ‬
‫ع ُد ًّوا}فاطر ‪ ،٦‬کاتێك دوژمن بهرهنگارت ببێتهوه ههڵوێستی تۆ چی یه به قسهی دهکهیت؟ ههر له دونیاشدا لهگهڵ ژیریدا‬
‫َ‬
‫یهك ناگرێتهوه کهسێك ناخۆشی و سزای تۆی بوێت و تۆش بهگوێی بکهیت‪ .‬تا له شهیتان به دووربین و بهگوێی‬
‫فهرمانهکانیان نهکهین زیاتر له خوای گهوره نزیك دهبینهوه‪ ،‬کهسێك دهپرسێ چۆن قسهکانی شهیتان بناسین و بزانین له‬
‫شهیتانهوهیه‪ ،‬ههرشتێك پێچهوانهی قورئان و ووتهکانی پێغهمبهر بوو ئهوه له شهیتانهوهیه‪ ،‬خوای گهوره دهفهرموێ نوێژ‬
‫بکهن‪ ،‬شهیتان دهڵێ مهیکه تۆ جاری لهکوێت بوو هێشتا منداڵی با پیر بیت ئهوسا بیکه ئهوه ههمووی شهیتانه‪ ،‬دهیهوێت‬
‫لهخوات دوور بخاتهوه‪ ،‬خوای گهوره دهفهرموێت زینا مهکه‪ ،‬شهیتان دهڵێ قهیناکه بیکه دوای تهوبه بکه خۆ دونیا کۆتا‬
‫‪140‬‬
 ‫نهبووه‪ ،‬خوای گهوره دهفهرموێت ڕیبا مهخۆن و دزی مهکهن‪ ،‬شهیتان دهڵێ بابه ئهوه دونیا دهوڵهمهند بوو بۆ تۆ نا‬
‫قهیچێکا قانونیه پاره ڕاکێشه له بانك و دواتر بیدهرهوه‪ ،‬خوای گهوره دهفهرموێ نهزهر مهکهن‪ ،‬شهیتان دهڵێ بابه تۆ له‬
‫ئهوروپای خۆ لهماڵی خوادا نیت‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت دهفهرموێت سیله ڕهحم بهکار بهێنن شهیتا دهڵێ نهبرا‬
‫بۆ خۆت بژی چیت لهم سهر ئێشه داوه‪ ،‬خوای گهوره دهفهرموێت مافی دایك و باوکتان بدهن‪ ،‬شهیتان دهڵێ ئهوان به تۆ‬
‫چی تۆ له ئهوروپاو ئهوان له کوردستان‪ ،‬دین دهڵێ خاك و وواڵتی خۆت دهبێت خۆشت بوێت و پارێزگاری لێ بکهیت‪،‬‬
‫شهیتان دهڵێ وواڵت بهتۆ چی که تۆ خۆت لهسهری نهژیت‪ ،‬ئیتر بهههزارهها جیاوازی‪ ،‬گهر ئێمه بمانهویت لهخوای‬
‫گهوره نزیك بین دهبێت له شهیتان بهدووربین‪ ،‬تا له شهیتان به دوور بین زیاتر له خوای گهوره نزیكین‪ ،‬نزیکیمان له‬
‫خوای گهوره به گوێکردنیهتی له فهرمانهکانیدا‪ ،‬وه دووریمان له شهیتان به گوێ نهکردنی و لهعنهت کردنیهتی و‬
‫زیندووکردنهوهی سونهتهکانی پێغهمبهره‪.‬‬

‫داوارم له خوای گهوره له خۆیمان نزیك بکاتهوه‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ إِلهَ إِالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان إِلَى یَ ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحابِ ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعینَ لَ ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫نزیك بوونهوه له خوای گهوره وهسیلهی زۆرهو جۆرێتی و کارهکانیش دیسان زۆره لهگهڵ تهماح کردنه بهرمان‬
‫لهسهری‪ ،‬خاڵێکی تر گرنگ ئهوهیه کارکردن بۆ بهههشت‪.‬‬

‫بهههشتی پان و بهرینی خوای گهوره‪ ،‬ئێمه کاتێك باسی کار کردن دهکهین تێدهگهین لهوهی که کار کردن چۆنه‪ ،‬کهسێك‬
‫لێره بیهوێت خانویهك بۆ خۆی بکڕێ له کوردستان دهبێت شهونخونی بۆ بکات و فول تایم و ئۆڤهرتایم کاری بۆ بکات تا‬
‫بتوانێت تهنها خانویهك بکڕیت‪ ،‬یان ههرشتێکی تری دونیایی پێویستی به ههوڵ و تێکۆشان ههیه‪ ،‬باس کردن له چۆنێتی‬
‫بهههشت و ووردهکاریهکانی ئێسته جێگهی خۆی نی یهو دهکرێت له ووتاری سهربهخۆدا باسیان بکهین‪ ،‬بهاڵم ئهوهی له‬
‫بهههشتدا دهست دهکهوێت زۆر له ماڵ و سهروهتی دونیای زیاترهو له جێ تره که ههوڵی بۆ بدهین‪ ،‬ئێمه زۆرجار که‬
‫دهچین بۆ سهفهر وهیان بۆ کوردستان پارهیهکی یهکجار زۆر که به شهونخونی و ئهزیهت پهیدامان کردووه سهرفی‬
‫دهکهین تهنها لهبهر ئهوهی کهسێکی نزیکمان‪ ،‬دایکمان باوکمان خوشك و برامان ببینن‪ ،‬وه ئایا دهزانن برایانی بهڕێز که‬
‫اض َرة* إِلَ ٰى َربِ َها نَ ِ‬
‫اظ َرة} القیامة‬ ‫{و ُجوه یَ ْو َمئِ ٍذ نَّ ِ‬
‫ئێمه له بهههشتدا خوای گهوره دهبینین‪ ،‬وهك خوای گهوره دهفهرموێت ُ‬
‫‪ 22،23‬توخوا زۆر لهوه شایستهتر نی یه که کاری بۆ بکهین‪ ،‬شایهنی ئهوه نی یه بیپهرستین بۆ ئهوهی بیبینین‪،‬‬
‫گوێڕایهڵی بکهین و نهعلهت له شهیتان بکهین بۆی‪ ،‬زیندووکهرهوهی سونهتاکانی پێغهمبهرهکهی بین‪ ،‬بێگومان بهڵێ‪،‬‬
‫دهسا خوایه گیان بهشایستهی ئهوهمان بگێڕیت و لهو کهسانه بیت که تێر بهچاوی خۆیان له ڕۆژی دوایدا تێت دهڕوانن‪.‬‬
‫‪141‬‬
 ‫له ههفتهی داهاتوودا ئهو پێنج خاڵهکهی تریش تهواو دهکهین انشاء هللا‪.‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ِ ،‬إنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪(:‬إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬

‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َو َب ِ‬
‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫و َیقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي َب ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫ف بیْنَ قلوبِنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫وألّ ْ‬
‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ ِبكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ِمنَ الخ ِ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ ِبك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬ ‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ ،‬بِ َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َو ِإیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر ِبا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪ِ {:‬إنَّ َّ‬

‫َّللاَ ْالعَ ِظ َ‬
‫یم یَ ْذ ُك ْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذ ُك ُروا َّ‬

‫َّللاِ أ َ ْك َب ُر َو َّ‬
‫َّللاُ َی ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأ َ ِق ِم ال َّ‬
‫صالةَ ِإنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫تا زیاتر له خوای گهورە نزیك بین ‪٢‬‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخ َلقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َك ِثیرا َو ِن َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫] َیا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫ع َل ْی ُك ْم َر ِقیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫‪142‬‬
 ‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫س ِدیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫َف ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫ووتاری ئەمڕۆمان تەواو کەری ووتاری هەفتەی ڕابوردووه لە ژێر ناونیشانی ( نزیك بوونەوه لە خوای گەوره‬

‫له ووتاری ههفتهی ڕابوردودا تیشكمان خسته سهر چۆنێتی و جۆرێتی نزیك بوونهوه له خوای گهوره‪ ،‬ئهو ڕێگانهی که‬
‫مسوڵمانان بیگرنه بهر بۆ ئهوهی له خوای گهوره زیاتر نزیك بن‪ ،‬ئهڵبهت ڕێگهی نزیك بوونهوه له خوای گهوره زۆرن‬
‫و ئینسانی مسوڵمان دهبێت به ئهوپهڕی توانای خۆیهوه ههوڵیان بۆ بدات‪ ،‬تا ژیانی سهراپا بۆ خوای گهوره دهسوڵحێنێ و‬
‫ب ا ْلعَالَ ِمینَ } ‪162‬االنعام‬
‫اي َو َم َماتِي ِ ََّّللِ َر ِ‬ ‫ڕهنگدانهوهی ئهو ئایهتهی که دهفهرموێ {قُ ْل إِنَّ َ‬
‫ص َالتِي َونُ ُ‬
‫س ِكي َو َمحْ یَ َ‬

‫ههموو ئهو ڕێگانهش که دهگیرێتهبهرو باس دهکرێت بۆ ڕهنگدانهوهی ئهو ئایهتهیه له ژیانماندا‪.‬‬

‫ئهو خااڵنهی که باسمانکرد له ههفتهی ڕابوردودا ئامۆژگاریهکانی ئیبراهیمی کوڕی ئهدههم بوو که بۆ خهڵکی بهسرهی‬
‫کرد‪ ،‬به خێرای خاڵهکانی ههفتهی ڕابوردوتان بهبیر دههێنمهوهو ئهوهی که ماوه لهم ههفتهیهدا تهوای دهکهین‪.‬‬

‫‪-1‬مافی خوای گهوره لهسهر بهندهکانی‪ ،‬ئهم خاڵه دهستهبهر دهبێت به ناسینی و کارکردن لهسهری وهك پێغهمبهر درودی‬
‫سولُەُ أَعلَ ُم‪ ،‬قَالَ‪:‬‬
‫علَى ِعبَا ِدهِ؟ قَا َل ُمعَاذ‪ :‬هللاُ َو َر ُ‬ ‫خوای لێ بێت له ئامۆژگاریهکانیدا بۆ موعازی کرد (أَتَد ِْري َما َح ُّ‬
‫ق هللاِ َ‬
‫علَى ِعبَا ِد ِه أ َ ْن یَ ْعبُدُوهُ َوال یُش ِْركُوا بِ ِە شَیئا) چونکه خوای گهوره ئێمهی بۆ پهرستش دروست کردووه‪.‬‬
‫ق هللاِ َ‬
‫َح ُّ‬

‫‪-2‬دیراسهی کردنی قورئان و نیزك بوونهوه لێی و کاریگهری دروست لهسهر داڵن بههۆی قورئانهکهوه‪ ،‬وهك خوای‬
‫علَ ٰى َربِ ِه ْم‬ ‫َّللاُ َو ِجلَتْ قُلُوبُ ُه ْم َو ِإذَا ت ُ ِل َیتْ َ‬
‫علَی ِْه ْم آ َیاتُەُ َزا َدتْ ُه ْم ِإی َمانا َو َ‬ ‫گهوره دهفهرموێ { ِإنَّ َما ا ْل ُم ْؤ ِمنُونَ الَّ ِذینَ ِإذَا ذُ ِك َر َّ‬
‫َیت َ َو َّكلُونَ }‪.‬‬

‫چ کات ئهو ترس و زیادکردنی ئیمان و پشت بهستنه که لهم ئایهتهدا باسی کردووه جێ بهجی دهبێت کاتێك له قورئانهکه‬
‫نزیك بین‪.‬‬

‫‪143‬‬
 ‫‪-3‬زیندووکردنهوهی سونهتهکانی پێغهمبهر‪ ،‬ئهم خاڵه ههم دڵسۆزیمان بهرانبهر دوا پێغهمبهر نیشان دهدا‪ ،‬زیاتر لهخوای‬
‫گهورهمان نزیك دهکاتهوه‪ ،‬دهبێته مایهی پڕبوونهوهی ئهو کهموکوڕیانهی له کارهکانی تردا کردبێتمان‪.‬‬

‫ش ْي َطانَ لَ ُك َما‬
‫‪-4‬دژایهتی کردنی شهیتان‪ ،‬چونکه شهیتان دوژمنی ئاشکراو سهرسهختمانه‪ ،‬خوای گهوره دهفهرموێ { ِإنَّ ال َّ‬
‫عد ٌُّو ُّم ِبين} االعراف ‪22‬‬
‫َ‬

‫‪-5‬کار کردن بۆ بهههشت‪ ،‬بهههشت زۆر لهوه گهورهتره که ئێمه زۆر زیاتری بۆ بکهین‪ ،‬وهك چۆن کهسێك له دونیاندا‬
‫بیهوێت سهیارهیهکی گرانبهها بکڕێ وهیان خانوویهك‪ ،‬زۆرجار پێمان دهڵێن بهخوا زۆر گرانه بهاڵم ئهو پاره دههێنێ‪،‬‬
‫بهههشت زۆر زیاتر لهوه دههێنێ که ئێمه زیاتر خۆمانی بۆ بکهین‪ ،‬چونکه خوای گهورهی تێدا دهبینین‪.‬‬

‫ت َربِنَا َونَكُونَ‬
‫ِب بِآیَا ِ‬ ‫ى إِ ْذ ُوقِفُواْ َ‬
‫علَى النَّ ِار فَقَالُواْ یَا لَ ْیتَنَا نُ َر ُّد َوالَ نُكَذ َ‬ ‫‪-6‬ترسانه له ئاگر‪ ،‬خوای گهوره دهفهرموێ { َولَ ْو ت َ َر َ‬
‫ِمنَ ا ْل ُم ْؤ ِمنِینَ } األنعام ‪ ،٢٧‬ئهگهر بێ باوهڕهکان ببینی که لهبهردهم ئاگردا وهستاون‪ ،‬ئهوسا ئاوات بۆ ئهوه دهخوازی‬
‫بگهڕێیتهوه بۆ دونیاو بۆ ئهوهی گوێ ڕایهڵی خوای گهوره بکهن و له ئیمانداران بن و درۆو دهلهسه بۆ ئایهتهکان‬
‫ههڵنهبهستی‪.‬‬

‫دهگێڕنهوه که عهلی کوڕی فهزیڵ مردووه کاتێك گوێی لهم ئایهته بووه‪.‬‬

‫حهسهنی بهسری ڕهحمهتی خوای لێ بێت دهفهرموێ {هیچ کهس له ئاگر سهالمهت نابێت تا لێی نهترسیت} که له ئاگر‬
‫ترسای له دونیادا نزیكی نابیتهوهو خۆتی لێ دهپارێزیت‪ ،‬که له ئاگری دواڕۆژیش دهترسی دهبێت خۆتی لێ بپارێزیت و‬
‫نزیك نهبیتهوه لێی‪ ،‬خۆپاراستن له ئاگرو دوورکهوتنهوه له کهوتنه ناویهوه‪ ،‬بهوه دهبێت که خراپه نهکهیت‪ ،‬بهدووربیت‬
‫له زینا‪ ،‬هاوهڵ دانان بۆ خوای گهوره‪ ،‬نهکردنی قومارو کزی و فێڵ کردن‪ ،‬درۆ نهکهیت‪ ،‬ئهرکهکانت بهباشی ئهنجام‬
‫بدهیت‪ ،‬نوێژهکانت بکهیت‪ ،‬زهکاتی ماڵهکهت دهربکهیت‪ ،‬ڕۆژوو بگریت‪ ،‬توانات ههیه حهج بکهیت‪ ،‬خێروخێرات بۆ‬
‫خوای گهوره بکهیت‪.‬‬

‫ههندێك له پێشینانی پێش ئێمه سهلهفی ساڵح پێ نهدهکهنین لهترسی جهههنهم لهو ئاگره بڵێسهدارو سوتێنهره‪ ،‬وهك‬
‫جارێکیان به سهعیدی کوڕی جوبهیریان ووت( بیستومانه تۆ ههرگیز پێ نهکهنیوویت‪ ،‬ئهویش فهرموی كیف أضحك‬
‫س ِعّرت} چۆن پێبکهنم که جهههنم تاودراوه‬
‫وجهنم قد ُ‬

‫عومهری کوڕی خەتاب ڕهزای خوای لێ بێت دهستی بۆ ئاگر درێژ دهکردوو دهیگوت ئەی کوڕی خەتاب تۆ لەسەر‬
‫ئەوه ئارام ئەگری‪.‬‬

‫‪144‬‬
‫ي فقال ‪ ( :‬كن‬
‫‪-7‬خۆ ئامادهکردن بۆ مردن‪ ،‬عن ابن عمر رضي هللا عنهما قال ‪ :‬أخذ رسول هللا صلى هللا علیه وسلم بمنكب ّ‬
‫في الدنیا كأنك غریب ‪ ،‬أو عابر سبیل ) رواە بخاري‪.‬‬

‫وكان ابن عمر رضي هللا عنهما یقول ‪ " :‬إذا أمسیت فال تنتظر الصباح ‪ ،‬وإذا أصبحت فال تنتظر المساء ‪ ،‬وخذ من‬
‫صحتك لمرضك ‪ ،‬ومن حیاتك لموتك " ‪ .‬رواه البخاري ‪.‬‬
‫ئهوه خۆ ئامادهکردنه که وهك ڕێبوارێك بژیت‪ ،‬نهوهك ههرچی کاری دونیایه بیخهیته پێشهوه کاره ئاینیهکان بۆ دوای‬
‫ههمووی ههڵبگریت‪ ،‬کهسی وا ههیه که ڕۆژی ‪ 12‬سهعات ئیش دهکات بۆ دونیا شهو ڕۆژ بیری خۆی سهرقاڵ کردووه‬
‫ههر به پاره کۆکردنهوهوه‪ ،‬ئهڵێی ههتا دونیا دونیایه نامرێت‪ ،‬کهچی بۆ کاره ئاینیهکان دهڵێ هێشتا زووهو با ئهوهو ئهوه‬
‫جێ بهجێ ببێت ئهوسا دهیکهم و بهخوا واو بهخوا ئهمه‪ ،‬یهك ههزار بڕوبیانوی بۆ دههێنێتهوه‪ ،‬گهر بڵێی ڕۆژێك کار‬
‫مهکه قبوڵی ناکات‪ ،‬بهاڵم بۆ نویژهکانی که ڕۆژی نیو سهعاتی ناوێت پشتی تێ دهکات‪ .‬خۆ ئامادهکردن بۆ مردن ئهوهیه‬
‫ههموو کات ئامادهبین بۆ مردن‪ ،‬ههرکهس ئێسته الی خۆیهوه حسابی بکات ئێسته دهمرێت بیر له ڕابوردوی خۆی‬
‫بکاتهوه‪ ،‬چی کردووه بۆ دوای مردنی؟ ئایه ههریهك له ئێمه ئێسته حازره بمرێت؟ وهاڵمهکهشی بهوه دهبێت ههردهم کاره‬
‫چاکهکان پێشمان خستبێت و لهکاتی خۆیدا کردبێتمان ئهوسا بێگومان حازرین بۆ مردن‪ ،‬بهاڵم ئهگهر دوامان خستبێت بۆ‬
‫دوا ساتهکانی تهمهنمان که ناشزانین کهیه بێگومان که باسی مردن بکرێت یهکسه پشتمان دهشکێ‪.‬‬

‫کهسێك لهم وواڵتهدا دهژی ماوهیهکی زۆرهو هیچێ نهکردووه بۆ خۆی له کوردستان نه خانووی کردووه‪ ،‬نه ژیانێکی بۆ‬
‫خۆی دابین کردووه‪ ،‬نه پارهی ههیه‪ ،‬توخوا ئامادهیه بڕواتهوه بۆ کوردستان‪ ،‬ئهگهر بڵێی پێ بڕۆرهوه ههزار بیانوت بۆ‬
‫ناهێنێتهوه؟ بێگومان بهڵێ چونکه ئامانج له هاتنهکه ژیان خۆش کردن بووه‪ ،‬بهاڵم ئهو که خۆشی نهکردووه‪ ،‬ئامادهیه به‬
‫گولهمهرگیش لێره بژی بهاڵم نهگهڕێتهوه بۆ کوردستان‪ ،‬خوای گهوره که ئێمهی هێناوه دونیاوه ههر لهسهرهتاوه‬
‫ئامانجهکانی بۆ دیاری کردووین‪ ،‬وه تهمهنهکهشمان دیاری کراوه بهاڵم خۆمان نازانین کهیه‪ ،‬سڕ لهمهدا چی یه‪ ،‬بۆ‬
‫ئهوهی هیچ دوا نهخهیت ئهوهی دهتوانیت یهکسهر بیکه کێ دهڵێ ههر ئێسته نامریت خۆ خۆمان نازانین‪.‬‬

‫‪-8‬سهرقاڵی به باسکردنی کهموکوڕی خهڵکهوهو لهبیر کردنی کهموکوڕیهکانی خۆمان‪.‬‬

‫باسکردنی خهڵکی و کهموکوڕیهکانیان دهبێته مایهی ئهوهی کهوا یهکهم کهموکوڕی خۆمان لهبیر بچێت و کهمتر چاکه‬
‫بکهین‪ ،‬وه دهبێته مایهی کهمبوونهوهی چاکهکانیشمان‪.‬‬

‫وهك زۆرکهس زۆر جار دهڵێ سهیری فاڵن و فیسار بکه چی دهکهن و چی ناکهن لهم وواڵتهدا ئهوه لهگهڵ کچدایه به‬
‫حهرامی‪ ،‬ئهو مهشروب دهخوات‪ ،‬ئهو قومار دهکات‪ ،‬خۆ من ههر نوێژهکهم ناکهم ئهویش له تهمهڵیدایه خوا بهڕهحمه‪،‬‬
‫دهبینی ئهو جۆره باسکردنیانه دهبێته مایهی ئهوهی بیانوو بۆ ئهوه بهێنیتهوه که نوێژهکان نهکهیت که کۆڵهکهی دینه‪ ،‬یان‬
‫ناشرین کردنی مسوڵمان لهناو خهڵکیدا‪ ،‬بهخوا ئهوه وایه نوێژ ئهکات و هاتووچۆی مزگهوتیش دهکات‪ ،‬بهاڵم ئهوهو‬

‫‪145‬‬
 ‫ئهوهش دهکات‪ ،‬با واز له سهرقاڵی کهموکوڕی خهڵکی بهێنین و سهرقاڵی خۆمان بین لهبری ئهوهدا‪ .‬کهسێك کارێکی‬
‫خراپهی ههیه بیکه وانه بۆ خۆت که تێی نهکهویت‪ ،‬خوای گهوره له ڕۆژی قیامهتدا پرسیاری خۆتت لێ دهکات‪ ،‬ناڵێ‬
‫فاڵن کهس بۆ زینای کرد‪ ،‬بۆ مهشروبی خوارد‪ ،‬بۆ ئهوهو ئهوهی کرد‪ ،‬پێت دهڵێ تۆ خۆت بۆ ئهوهت کرد‪.‬‬

‫باسکردنی خهڵکی خوای گهوره چواندوویهتی به گۆشت خواردنی براکهت وهك دهفهرموێ { َیا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا اجْ ت َ ِنبُوا‬
‫ب أ َ َح ُد ُك ْم أَن َیأ ْ ُك َل لَحْ َم أ َ ِخی ِە َمیْتا‬
‫ضكُم َب ْعضا ۚۚ أَیُ ِح ُّ‬
‫سوا َو َال َی ْغتَب بَّ ْع ُ‬ ‫ض ال َّظ ِن ِإثْم ۚ َو َال ت َ َج َّ‬
‫س ُ‬ ‫َك ِثیرا ِمنَ ال َّ‬
‫ظ ِن ِإنَّ َب ْع َ‬
‫فَك َِر ْهت ُ ُمو ُه ۚۚ َواتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ ۚۚ إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ ت َ َّواب َّر ِحیم ﴿‪ ﴾١٢‬الحجرات‬

‫ئهی ئهو کهسانهی باوهڕتان هێناوه‪ ،‬خۆتان زۆر بپارێزن لهگومانی خراپ‪ ،‬لهڕاستیدا ههندێ لهو گومانانه گوناهو تاوانن‬
‫(بۆیه حهق وایه لهههموو گومانێک خۆپارێزبین) بهشوێن کهمو کووڕیی و عهیب و عاری یهکتردا مهگهڕێن و‬
‫سیخوڕی مهکهن و لهپاش مله باسی یهکتری بهخراپ مهکهن‪ ،‬ئایا کهستان خۆشی دێت لهوهی گۆشتی برای خۆی‬
‫بهمردوویی بخوات ؟! دیاره کاری واتان زۆر پێ سهخت و ناخۆشه‪ ،‬دهی کهواتهلهخوا بترسن و پارێزگار بن‪،‬‬
‫چونکهبهڕاستی خوا گهڕانهوهی خهڵکی وهردهگرێت و میهرهبانه بۆتان‪.‬‬

‫‪-9‬شوکر کردن لهسهر نازو نیعمهت‪ .‬نیعمهتهکانی خوای گهوره لهسهرمان زۆرن و بێ شومارن‪ ،‬وهك خوای گهوره‬
‫دهفهرموێت {وإن تعدوا نعمة هللا ال تحصوها} النحل ‪،١٨‬خوای گهوره پێی خۆشه باسی نیعمهتهکانی بکهیت وهك‬
‫دهفهرموێ {یا أیها الناس اذكروا نعمة هللا علیكم} الفاطر ‪ ،٣‬کهسانێك وا دهزانن نیعمهتی خوای گهوره تهنها پارهو پولی‬
‫دونیایه‪ ،‬بهاڵم نیعمهتی خوای گهوره زۆر لهوه فراوانتره له پارهو پول و ماڵی دونیایدا کورت بکرێتهوه‪ ،‬ئهم لهشه‬
‫ساغهی که پێمانهوهیه نیعمهتی خوای گهورهن‪ ،‬چاومان نیعمهته‪ ،‬ههموو ئهندامهکانی لهشمان نیعمهتی خوای گهورهن‪،‬‬
‫ههربۆیه دهگێڕنهوه پیاوێکی ههژار دهڕواته الی زانایهکی ئاینی و سكااڵی دڵی خۆی ال دهکات لهوهی هیچی نی یهو‬
‫ههژاره‪ ،‬لهو کاتهدا که گلهیهکانی دهکات کابرایهك گوێی لێ دهبێت له تهنیشتیانهوه پرسیار له کابرای ههژار دهکات و‬
‫دهڵێت باشه تۆ چاوی خۆتم دهدهیتێ به ههزار دینار ئهویش دهڵێ نهخێر چۆن ئهیدهم‪ ،‬وه دیسان پێی دهڵێ دهستێکی خۆتم‬
‫پێی دهدهی به ههزار دینار ئهویش ئهڵێ کوره بابه ئهمه تۆ چی دهڵێی‪ ،‬بهو شێوهیه زۆرێك له ئهندامهکانی لهشی ناو‬
‫دهبات و دهڵێ دهیدهیت به ههزار دینار‪ ،‬ئهویش ههر به نهخێر وهاڵمی دهداتهوه‪ ،‬دواتر کابرا بیر دهکاتهوه دهزانێ که‬
‫نیعمهتی خوایی ههر پارهو پول نی یه‪.‬‬

‫‪-10‬کۆتا خاڵ‪ ،‬پهند وهرگرتن له مردووهکان‪ ،‬خوای پهروهردگار دهفهرموێ { ُك ُّل نَ ْف ٍس ذَائِقَةُ ا ْل َم ْوتِ} ال عمران ‪،١٨٥‬‬
‫ههموو نهفسێك ئهبێ مردن بچێژێ‪ ،‬ئهمه ڕاستیهکهو کهس نی یه بتوانێت نکۆڵی لێ بکات‪ ،‬پهند وهرگرتن له مردووهکان‬
‫گهورهترین هۆکارن بۆ ترسانمان له خوای گهورهو بێداربوونهوهمان‪ ،‬چونکه ئینسان ئهگهر چهند سهرسهخت و خراپ و‬
‫بێ باوهڕیش بێت ناتوانێت بڕوای به مردن نهبێت‪ ،‬ههر بۆیه کاتێ باسی مردن الی کهسانی بێ باوهڕ وهیان کهسانێك که‬

‫‪146‬‬
 ‫خۆیانیان بۆ ئاماده نهکردووه زۆر دهترسن‪ ،‬ئهم خاڵهو تێڕوانینی وهك ڕاستێتی خۆی و پهند وهرگرتن لێی دهبێته مایهی‬
‫ترسانی زیاترمان له خوای گهوره‪ ،‬که لێشی ترساین دهبێته هۆکارێك بۆ پابهند بوونمان بهو خااڵنهی تر که باسمان کرد‪.‬‬

‫داواکارم له خوای گهوره ترسی خۆی زیاتر بخاته دڵمانهوه‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلهَ ِإالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان ِإ َلى َی ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحا ِب ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعینَ َل ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫دیاره مزگهوت پێویستیهکی گرنگی مسوڵمانهو ئهم مزگهوتهش ههر له سهرهتاوه که دامهزرا سوپاس بۆ خوا دهورێکی‬
‫باشی ههبووه‪ ،‬وه گهر کهم و کوڕیهكیش ههبوو بێت ئهگهر له کهمتهرخهمیهوه بێت داوای لێ خۆش بوون له خوای‬
‫گهوره دهکهم‪ ،‬ئهوهی بووهته واقعێك و پێویستیهکی ئهم مزگهوتهو بهردهوام کهسانێك دێن بۆالم پرسیارم لێ دهکهن‪،‬‬
‫جێگهی خێزانه‪ ،‬زۆرێك دهڵێ من ماڵم دوورهو ناتوانم خێزانهکهم به تهنها جێ بهێڵم پێم خۆشه ئهویش بهشدار بێت‪،‬‬
‫ههندێکیش دهڵێ خێزانهکهم زۆری پێ خۆشهو دهیانهوێت ئامادهی ووتارهکان ببن‪ ،‬ههتا ئهو پێشنیارهیان کرد ووتیان‬
‫ئهگهر له سایتی ئهنتهرنیشهوه ووتارهکان باڵو بکرێتهوه پێمان خۆشه له ماڵهوه گوێی لێ بگرین‪ ،‬منیش ئهو کارەم کرد به‬
‫هیوای سودی زیاترو زیاتر نزیك بوونهوەمان له خوای گهورە‪ ،‬که وتارەکان به نوسین و به دەنگ‪ ،‬یان دەنگ و‬
‫ڕەنگیش لهسهر تۆڕی ئهنتهرنێت دەست دەکهوێت‪.‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ َیا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َ َعالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ ُی َ‬

‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬

‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫ف بیْنَ قلو ِبنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫وألّ ْ‬
‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ بِكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ِمنَ الخ ِ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ بِك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬ ‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ِ ،‬ب َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫‪147‬‬
 ‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬
‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر بِا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫َّللاَ ْال َع ِظ َ‬
‫یم َی ْذ ُك ْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْست َ ْغ ِف ُروهُ َی ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذ ُك ُروا َّ‬

‫َّللاِ أ َ ْكبَ ُر َو َّ‬

‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالةَ إِنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫پاراستنی دین‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخ َلقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َك ِثیرا َو ِن َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫] َیا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّ ِذي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫ع َل ْی ُك ْم َر ِقیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫‪148‬‬
 ‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫َف ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫مهبهست له پاراستنی دین چی یه الدین ‪ :‬هو مجموع العقائد والعبادات واألحكام التي شرعها هللا سبحانه وتعالى لتنظیم‬
‫عالقة الناس بربهم وعالقات بعضهم ببعض‪.‬‬
‫حیث قصد الشارع بتلك األحكام إقامة الدین وتثبیته في النفوس‪ ..‬وذلك باتباع أحكام شرعها‪ ..‬واجتناب أفعال أو أقوال نهى‬
‫عنها‪ ...‬حفاظا على الدین‪.‬‬

‫قال أبو حامد الغزالي " ‪ :‬إن مقصود الشرع من الخلق خمسة ‪ :‬وهو أن یحفظ علیهم دینهم ونفسهم وعقلهم ونسلهم‬
‫ومالهم‪..‬‬
‫فكل ما یتضمن حفظ هذه األصول الخمسة فهو مصلحة‪..‬‬

‫وكل مایفوت هذه األصول فهو مفسدة ودفعها مصلحة‪.66.‬‬

‫لإلمام الغزالي ‪:‬أن كافة الشرائع والملل قد أطبقت على حفظ الضروریات الخمس‬

‫س َال ِم دِینا فَلَ ْن یُ ْقبَ َل ِم ْنەُ َو ُه َو فِي ْاآلَ ِخ َر ِة ِمنَ ا ْل َخا ِ‬

‫س ِرینَ ) آل عمران االیة ‪85‬‬ ‫( َو َم ْن یَ ْبت َ ِغ َ‬
‫غی َْر ْ ِ‬
‫اإل ْ‬

‫الدینُ ِ ََّّللِ فَ ِإ ِن ا ْنت َ َه ْوا‬

‫وألجل الحفاظ على الدین شرع الجهاد للدفاع عن عقیدة التوحید ( َوقَاتِلُو ُه ْم َحتَّى َال تَكُونَ فِتْنَة َو َیكُونَ ِ‬
‫علَى ال َّظا ِل ِمینَ )‪ 193‬البقرة‬ ‫َف َال ُ‬
‫عد َْوانَ ِإ َّال َ‬

‫‪ -‬وقاتلوهم حتى التكون فتنلهكوشتنیان كۆڵمهدهن ههتا ئاژاوهو فیتنه لهناو دهچێ و‪ ،‬هێزو توانایشیان نامێنێ‬
‫عهزیهت و ئازاریشتان بدهن و‪ ،‬بۆخۆیان سهرشۆڕو ریسوا دهبن ئایین و دین و بهرنامهی ژیان ‪ ،‬ههر بهرنامهو‬
‫دینی خوا دهبێ و‪ ،‬زاڵیش دهبێ بهسهر گشت بهرنامهكانی تردا فإن انتهوا فال عدوان إال على الظالمينئینجا‬
‫ئهگهر ئهوان دهسبهردار بوون و كۆتاییان بهشیرك هێناو‪ ،‬كوڵیان بهدوژمنایهتی و كاری نامهردانهیان دا‪ ،‬ئیتر‬

‫‪66‬‬
‫‪http://www.123arab.com/vb/showthread.php?t=55623‬‬

‫‪149‬‬
 ‫هیچ دوژمنایهتییهك بهرامبهریان نییه‪ ،‬مهگهر لهسهر ئهوانهیان ستهمهكارو شهڕفرۆشبن‪ ،‬ههركاتێكیش ئهمانه‬
‫دهستیان لهناههقیی وبێ باوهڕی ههڵگرت‪ ،‬ئیتر لهگهڵ ئهوانیشدا جهنگ ناكرێ‪.‬‬

‫ق َو َما أ ُ ِری ُد أَن یُ ْط ِع ُم ِ‬

‫ون } سورة َ‬ ‫ُون * َما أ ُ ِری ُد ِم ْن ُهم ِمن ِر ْز ٍ‬
‫نس ِإالَّ ِل َی ْعبُد ِ‬ ‫خوای گهوره دهفهرموێ { َو َما َخلَ ْقتُ ا ْل ِجنَّ َو ِ‬
‫اإل َ‬
‫الذاریات‪ /‬اآلیتین ‪56‬و‪57‬‬

‫واته جنۆکهو ئینسانم بۆ هیچ شتێکی تر دروست نهکردووه تهنها بۆ عیبادهت نهبێت‪ ،‬وه هیچیشم لێ ناوێن نه ڕزق و‬
‫ڕۆزی نه خۆراك‪.‬‬

‫خوای گهوره که ئینسانی دروست کردووه ههرخۆی له ههموو کهس زاناتره بهو پێداویستیانهی که ههیانه‪ ،‬وه یهکێك‬
‫لهو گرنگیانهو پێداویستیانهی که ئینسانی مسوڵمان پێیهتی و بهبێ ئهوه ژیانی ئاستهمه دینه‪ ،‬ههربۆیه ئاینی پاکی ئیسالم‬
‫ئهو ئامانجانهی له پێناویدا هاتووه یهکێکیان دینه‪ ،‬واته بۆ پاراستنی دینه‪ ،‬فهراغێکه نهفسیهتی ئینسانهکان دهیخوازێت و‬
‫داوای دهکات که شتێك بپهرستێت یادی بکات ئهو فهراغه دهرونیه پڕ بکاتهوه‪ ،‬وه باشترین شتێكیش بۆ پڕکردنهوهی ئهو‬
‫فهراغه پهرستن و یاد کردنهوهی خوای گهورهیه‪ ،‬گهر لهوه المانداو ویستمان پێشکهوتنی تێدا ئهنجام بدهین بێ گومان‬
‫دوا دهکهوین و پێش ناکهوین‪ ،‬بۆ نمونه ئهو کهسانهی که خوای گهوره ناپهرستن و بۆ پهرستنی شتی تر ڕۆشتوون کوا‬
‫چیان کردووه‪ ،‬وازیان له خوای گهوره هێناوه کهچی شتانێك دهپهرستن منداڵهکانی ئێمه گهمهیان پێ دێت‪.‬‬

‫خوایه گیان دینهکهمان پارێزراو بکهیت‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلهَ ِإالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان ِإ َلى َی ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحا ِب ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعینَ َل ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫‪-‬له یاسای ئیسالمیدا ئهگهر کهسێك واز له ئاینهکهی بهێنێت وهیان بیگۆڕێن دهبێت بکوژرێت وهك پێغهمبهر درودی‬
‫خوای لێ بێت دهفهرموێ {من بدل دینە فاقتلوه}رواە بخاري‪ ،‬ئهگهر کهسێك دینهکهی گۆڕی دهکوژرێت‪.‬‬

‫وه لێرهدا دوو قسه ههیه‪:‬‬

‫یهکهم‪ :‬کهسێك واز له ئاینهکهی بهێنێ چ به گۆڕین بێت چ به دینێکی تر بێت ئهمه دهکوژرێت‪.‬‬

‫‪150‬‬
‫دووههم‪ :‬ئهگهر کهسێك واز له نوێژ کردن بهێنێت ئهویش سهیر دهکرێت ئهگهر لهبهر ئهوه وازی لێ هێنابوو که باوهڕی‬
‫پێی نهماوه ئهوه حوکمی مورتهدی ههیه‪ ،‬واته ههڵگهڕاوه له دی‪،‬ن ئهمه دهکوژرێت‪ ،‬ئهگهر لهبهر ئهوه وازی لێهێنابوو‬
‫که باوهڕی پێی ههیه‪ ،‬بهاڵم لهبهر تهمبهڵی و بیانوی نهتوانین بوو ئهمهش تا سێ جار داوای لێ دهکرێت و مۆڵهتی پێ‬
‫دهدرێت که پهشیام ببێتهوه وهگهر پهشیمان نهبووه ئهوا دهکوژرێت‪ ،‬بهاڵم کوشتنی ئهمه جیاوازی ههیه لهگهڵ ئهو‬
‫کهسهی که باوهڕی پێی نهماوه‪ ،‬له قهبرستانی مسوڵماناندا دهنێژرێت و نوێژی لهسهر دهکرێت وهك مسوڵمان‪.‬‬

‫لێرهدا پرسیارو گومان دروست دهبێت باشه مهگهر ناڵێن له دیندا زۆر کردن نی یه‪ ،‬بهڵێ زۆر ڕاسته‪ ،‬بهاڵم کهسێك بۆ‬
‫خۆی دینهکهی ههڵبژار بۆی نی یه وازی لێ بهێنێ‪ ،‬دوای ئهوهی کهوتووهته سهر ڕێگهی ڕاست بهدهستی خۆی قوڕ‬
‫بکاتهوهسهر خۆیداو بگهڕێتهوه بۆ کوفرو بێ باوهڕی‪ ،‬وه ئهم کوفرهش کاریگهری بۆ خهڵکانی تر دهبێت‪ ،‬چونکه له‬
‫کۆمهڵگهی ئیسالمیدا ئهگهر کهسێك له دین ههڵگهڕاوه چ خۆی دانی پێدا بنێ‪ ،‬وهیان شایهت ههبێت لهوهی که‬
‫ههڵگهڕاوهتهوه کاریگهری لهسهر خهلك دهبێت و تهناقوز لهگهڵ پاراستنی دیندا ڕوو دهدات‪ ،‬وه ئایا بۆ کهسێکی‬
‫مهسیحی دینهکهی خۆی بگۆڕێت ئاساییه‪ ،‬ئهمهش بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه که دینی ئیسالم ڕاست و کۆتا دینه ئهسڵ ئهوهیه‬
‫که ههموو مرۆڤایهتی لهسهری ئهم دینه بن‪ ،‬که کهسێك دێته ناویهوه واته گهڕاوهتهوه بۆ سهر ئهسڵهکهی خۆی چونکه‬
‫ههموو کهس به مسوڵمانی لهدایك دهبێت‪ ،‬ههر بۆیه کهسیك که مسوڵمان دهبێت تهنها پێی ناڵێن مسوڵمان بوو وهیان‬
‫دینهکهی خۆی گۆڕی بهڵکو پێ دهڵێن گهڕاوه بۆ مسوڵمان‪ ،‬واته پێشتر لهسهری بووه‪ ،‬وه ئێسته هاتووهتهوه بۆ سهر‬
‫بنهما سهرهکیهکهی خۆی‪.‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ِ ،‬إنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪(:‬إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬

‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َو َب ِ‬
‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫و َیقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي َب ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫ف بیْنَ قلو ِبنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫وألّ ْ‬
‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬
‫عل ْمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ ِبكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ِمنَ الخَی ِر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ ِبك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬ ‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ ،‬بِ َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َو ِإیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر ِبا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪ِ {:‬إنَّ َّ‬
‫‪151‬‬
 ‫َّللاَ ْالعَ ِظ َ‬
‫یم یَ ْذ ُك ْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذ ُك ُروا َّ‬

‫َّللاِ أ َ ْكبَ ُر َو َّ‬

‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالةَ ِإنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫هەڵوێستەیەك لە ژیانی پێغەمبەر‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫‪152‬‬
‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ بِ ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫‪-‬سونهتی خوای پهروهردگار وا بووه ههر که خهڵکی وازیان له ئاینهکهی بهێنایهو لهبری خوا پهرستی شتی تریان‬
‫بپهرستایهو سهرگهردان ببوایهن به ئاینهکهی‪ ،‬خوای گهوره پێغهمبهرێکی تری بۆ دهناردن بۆ ئهوهی به ئاگایان‬
‫بهێنێتهوهو بیانهێنێتهوه سهر ڕێڕهوه ڕاستهکهی خۆی و ژیانیان لهسهر گومڕای بهردهوام پێ نهدهن‪ ،‬وهك خوای گهوره‬
‫دهفهرموێ {و لقد بعثنا فى كل أمة رسوال أن اعبدوا هللا و اجتنبوا الطاغوت}النحل ‪ ،٣٦‬بهو شێوهیه بهردهوام بوو تا‬
‫ویستی خوای گهوره وهها بوو که دوا پێغهمبهر بنێرێت و کۆتای به ناردنی پێغهمبهران بهێنێت‪ ،‬ئهویش ئهوه بوو به‬
‫سو َل هللاِ َو َخات َ َم النَّ ِب ِیینَ } االحزاب ‪ ،٤٠‬ئهگهر ئێمه‬
‫{ر ُ‬
‫پێغهمبهرمان موحهمهد درودی خوای لهسهر بێت کۆتای پێ هێنا َ‬
‫بێت و بگهڕێینهوه بۆ مێژووی پێش هاتنی پێغهمبهرمان درودی خوای لهسهر بێت و وه هۆکاری ناردنی پێغهمبهران‬
‫یهك له دوای یهك چی بوو؟ ئهوه بوو که خهڵکی له دینهکه الیان دهدا! وه ههر ئهوه نهبوو الش بدهن و تهواو بهڵکو‬
‫دهستکاری کتێبه ئاسمانیهکانیشیان دهکردوو به ئارهزووی خۆیان زیادو کهمیان دهکرد‪ ،‬ههربۆیه که خوای گهوره دوا‬
‫پێغهمبهری نارد کتێبێکیشی کرد به دیاری بۆی که کهس نهتوانێت ئهو دهستکاریه بکات وه له کتێبهکهشیدا که قورئانه‬
‫هاتووهو دهفهرموێ {وإن كنتم في ریب مما نزلنا على عبدنا فأتوا بسورة من مثلە وادعوا شهداءكم من دون هللا إن‬
‫كنتم صادقین} البقرة ‪ ،٢٣‬هێزو موعجیزهی پێغهمبهری کۆتای قورئانهکهیه‪ ،‬ههربۆیه زۆر مهنتیقیشه‪ ،‬چونکه تا قیامهت‬
‫ههر دهمێنێتهوه بهبێ ئهوهی کهس بتوانێت دهستکاری بکات‪ ،‬تا قیامهتیش ههر موعجیزهی لێ دهردههێنرێت‪ ،‬ئیتر ئهو‬
‫ههموو چین و توێژه یهك له دوای یهکه که دێن سودمهند دهبن له قورئانهکهو گهورهترین بهڵگهشه بهدهستیانهوه‪،‬‬
‫ههرچهند پێغهمبهر موعجیزهی تریشی ههبووه‪ ،‬بهاڵم گهورهترین موعجیزه قورئانه‪ ،‬چونکه ئهو گهالنهی که له دوای‬
‫پێغهمبهر هاتوون و دێن خۆ پێغهمبهریان نهبینیووه‪ ،‬بۆیه موعجیزهکانی تر ئهو کاریگهریه نی یه‪ ،‬چونکه له بهرچاو‬
‫نهماوه‪ ،‬بهاڵم قورئانهکه چونکه وهك خۆی ماوهو دهمێنێتهوه ئهمهش پاڵپشتێکی بههێزه بۆ موعجیزهکانی تری‪ ،‬باس‬
‫کردن له کهسایهتیهکی گهورهی وهك پێغهمبهر (ص) ئێمه چۆن بتوانین مافی خۆی پێبدهین ووتهکانمان لهئاستی بهرزی‬
‫یم] سورة القلم ‪ 4‬شتیك خوای‬ ‫[وإِنَّكَ لَعَلَى ُخلُ ٍ‬
‫ق ع َِظ ٍ‬ ‫ئهو کهسایهتیهدا بێت که قورئان شایهتی بۆ ئهدات وهك دهفهرموێ َ‬
‫گهوره ئهو شایهتیهی بۆ بدات مانای وایه ههر خراپهو شتیك بهرانبهری بڵێن ههمووی بێگومان نهشیاوه‪ .‬ههندێك‬
‫‪153‬‬
‫فهرمووده باس دهکهن لهسهر پیغهمبهر (ص)‪ .‬که زیاتر بهڕێزی و گهورهی ئهو زاته پاکه نیشان دهدات‪ .‬ئهڵبهت زۆرن‬
‫ئهو ئایهت و فهرموودانهی که پاکی و بهرزی پێغهمبهر (ص) نیشان بدات بهاڵم ئومێد دهکهم به ئهم بڕه کهمهی ئێمه‬
‫ئاماژهیان پێ دهکهین دڵهکانمان ئاو بخواتهوه لهوانه‪:‬‬

‫عن أنس رضي هللا عنه قال" كان النبي صلى هللا علیە وسلم أحسن الناس خلقا" ‪ -‬رواه الشیخان‬

‫ئهنهس ڕهزای خوای لێ بێت دهگێڕێتهوه و دهڵێ پێغهمبهر به ڕهوشت ترین کهس بووه‪.‬‬

‫قالت عائشة لما سئلت رضي هللا عنها عن خلق النبي علیه الصالة والسالم ‪ ،‬قالت ‪( :‬كان خلقە القرآن) صحیح مسلم‪.‬‬

‫عائیشه ڕهزای خوای لێ بێت کاتێك پرسیاری لێ کرا دهربارهی ڕهوشتی پێغهمبهر (ص) له وهاڵمدا فهرمووی‬
‫خوڕهوشتی وهك قورئان بوو‪ .‬قورئانیش ئاشکرایه چهند داکۆکی لهسهر ههموو شتێکی ڕهوا دهکات و وه بهرهنگاری‬
‫خراپه دهبێتهوه‪ ،‬چ جای ئهوانهی که دهیدهنه پاڵ پێغهمبهر (ص) بۆیه ئهو قسانه تهنها جگه له ڕق و قینی ناخێکی پیس‬
‫هیچی تر ناسهلمێنێ‪.‬‬

‫(و َما أ َ ْر َ‬
‫س ْلنَاكَ إِ َّال َرحْ َمة ِل ْلعَالَ ِمینَ ) (االنبیاء‪107:‬‬ ‫خوای گهوره دهفهرموێ ‪َ :‬‬

‫خوای گهوره دهفهرمووێ ئێمه تۆمان نهناردووه تهنها بۆ ڕهحمهت نهبێ بۆ ههموو جیهان‪ .‬پێغهمبهر (ص) ڕهحمهته بۆ‬
‫تهواوی مرۆڤایهتی ههر لهسهردهمی خۆیهوه تا ڕۆژی دوایی‪.‬‬

‫ست َ ْغ ِف ْر لَ ُه ْم َوشَا ِو ْر ُه ْم فِي ْاۡل َ ْم ِر‬

‫ع ْن ُه ْم َوا ْ‬ ‫ب َال ْنفَضُّوا ِم ْن َح ْو ِلكَ فَاع ُ‬
‫ْف َ‬ ‫غ ِلی َظ ا ْلقَ ْل ِ‬ ‫َّللاِ ِل ْنتَ لَ ُه ْم َولَ ْو ُك ْنتَ فَ ًّ‬
‫ظا َ‬ ‫[فَبِ َما َرحْ َم ٍة ِمنَ َّ‬
‫ب ا ْل ُمت َ َو ِك ِلینَ ] سورة ال عمران ‪153‬‬ ‫علَى َّ‬
‫َّللاِ إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ یُ ِح ُّ‬ ‫فَ ِإذَا ع ََز ْمتَ فَت َ َو َّك ْل َ‬

‫ئهم ئایهتهش زیاتر دڵفراوانی و چاکهی پێغهمبهر (ص) نیشان دهدات بهرانبهر خهڵکی خۆ ئهگهر وا نهبوایه ئهو کهسانه‬
‫له دهوری کۆ نهدهبوونهوه‪.‬‬

‫( خیركم خیركم ۡلهلە وأنا خیركم ۡلهلي ) سنن الترمذي ‪.‬‬

‫پێغهمبهر (ص) باشرین کهس بووه له ووتهی شیرینی و ووتهی شیاوی کردهوهی چاکه بهرانبهر ههموو کهس و وه‬
‫بهرانبهر خێزانهکانی‪ ،‬ههر بۆیهش دهفهرموێ باشترینتان ئهوهن که بۆ خێزانهکانتان چاکبن وه من چاکترین کهسم لهگهڵ‬
‫خێزانهکانم‪.‬‬

‫وعن انس رضي هللا عنه قال كان صلى هللا علیه وسلم یمر بالصبیان فیسلم علیهم ‪ -‬رواه البخاري واللفظ له ومسلم‪.‬‬
‫ئهنهس دهگێڕێتهوه که پێغهمبهر (ص) کاتیك بیدایه بهالی منداڵدا سهالمی لێ دهکردن‪.‬‬

‫كان صلى هللا علیه وسلم یسمع بكاء الصبي فیسرع في الصالة مخافة أن تفتتن أمە‪ .‬سنن ابي داود‬
‫‪154‬‬
 ‫ئهگهر پێغهمبهر له نوێژدا گوێی له گریانی منداڵ بوایه پهلهی دهکرد له تهواو کردنی نوێژهکهی بۆ بهدهمهوه چوونی‬
‫منداڵهکه‪ ،‬نهوهك دایکهکهی توشی ناڕهحهتیهك ببێت بههۆیهوه‪.‬‬

‫عن أنس رضي هللا عنه قال" خدمت النبي صلى هللا علیه وسلم عشر سنین‪ ،‬وهللا ما قال أف قط‪ ،‬وال قال لشيء لم فعلت‬
‫كذا وهال فعلت كذا" ‪ -‬رواه الشیخان وأبو داود و الترمذي‪.‬‬

‫ئهنهس که خزمهتکاری پێغهمبهر بوو (ص) دهڵێ دهساڵ خزمهتی پێغهمبهر (ص)م کرد ڕۆژێك له ڕۆژان ئۆفێکی‬
‫بهرانبهر نهکردم‪ ،‬وه ههرگیز سهرزهنشتی نهکردووم لهسهر کارێك بڵێ بۆ وات کردو وات نهکرد‪.‬‬

‫علَى ا ْل ُكفَّ ِار ُر َح َماء بَ ْینَ ُه ْم ) الفتح‪29:‬‬ ‫َّللاِ َوالَّ ِذینَ َم َعەُ أ َ ِ‬
‫شدَّاء َ‬ ‫سو ُل َّ‬
‫قال تعالى‪ُّ ( :‬م َح َّمد َّر ُ‬

‫خوای گهوره دهفهرموێ موحهمهد (ص) پێغهمبهری خوایه وه ئهوانهی که لهگهڵیدان توندن بهرانبهر کافران و وه به‬
‫بهزهین لهناو خۆیاندا‪.‬‬

‫زۆرن ئهو ئایهت و فهرموودانهی که پاکی و بهڕێزی و گهورهی ئهو زاده پاکه پێغهمبهر (ص)مان بۆ دهردهخات وه‬
‫یم] سورة القلم ‪4‬‬ ‫[و ِإنَّكَ لَعَلَى ُخلُ ٍ‬
‫ق ع َِظ ٍ‬ ‫کۆتایی پی دههێنم بهوهی تهنها ئهم ئایهته بهسه بۆ وهسفی ئهو زاته پاکه َ‬

‫پێغهمبهر له ژیانیدا چونکه هێزێکی ئیالهی له پشتهوه بوو ڕینمونی دهکرا به قورئان‪ ،‬چاودێری خوای گهورهی‬
‫بهسهرهوه بوو‪ ،‬ڕهنگدانهوهی قورئان سهراپای ژیانی گرتبووهوه‪ ،‬ههربۆیه توانی لهو ماوه کورتهی ژیانیدا‬
‫گۆڕانکاریهکی وهها بهسهر مێژووی مرۆڤایهتیدا بهێنێت له پێش ئهو له پاش ئهویش کهسێکی تر وهك ئهو نهیتوانیووه‬
‫ئهو گۆڕانگاریه بهێنێت و وه ناشتوانێت‪ ،‬گۆڕانێك سهراپای ژیانی خهڵکهکهی گۆڕی‪،‬‬

‫له دارو بهرد پهرستیهوه بۆ خوای تاك و تهنها پهرستی‪.‬‬

‫له ڕق و کینهو دووبهرهکیهوه بۆ سۆزو میهرهبانی‪.‬‬

‫له ئافرهت کوشتن و زینده بهچاڵ کردنهوه بۆ خزمهتکردنی ئافرهت‪.‬‬

‫له یاری کردن به مافی ئافرهت و زۆری تهاڵق و ژن هێناوه بۆ حدود دانان بۆی‪.‬‬

‫له ڕهگهز پهرستیهوه بۆ تهبای و برایی‪.‬‬

‫له خۆ بهزل زانینهوه بۆ تهوازوع و نهرمی نواندن‪.‬‬

‫له بهرژهوهندی تاکهوه بۆ بهرژهوهندی گشتی‪.‬‬

‫له خۆ ژیانهوه بۆ خوا ژیان‪.‬‬

‫‪155‬‬
 ‫خوایە گیان خۆشەویستی پێغەمبەرهکەت زیاتر بکە لە دڵماندا‪.‬‬

‫خوایه گیان یارمهتی دهرمان بیت بۆ جێ بهجێ کردنی سونهتهکانی‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْط َبةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلهَ ِإالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان ِإ َلى یَ ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحا ِب ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعینَ َل ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫‪-‬لهسهر مهسهلهی جهژنی له دایك بوونی پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت‪ ،‬لێرهو لهوێ زۆرجار شتانێك بوونهته‬
‫جێگهی مشتومڕی ناو زانایان و قسهیان لهسهری کردووهو وه مسوڵمانانیش بوون به دوو بهشهوه له ڕهوا دانان و به‬
‫ڕهوا نهزانینی ئهو بۆنهیهدا‪ ،‬ئێمه ئهبێت ئهوهمان له پێش چاو بێت ئاههنگ گێڕان و جهژن و خۆشی له ئاینی پاکی‬
‫ئیسالمیدا تهنها جهژنهکانی ڕهمهزان و قوربانه‪ ،‬که دوای دوو کاری زۆر گرنگ و فهرز دێت که مانگی ڕهمهزان و‬
‫فهریزهی حهجه‪ ،‬ههربۆیه دوای ئهو دوو بۆنه گرنگه هیچ بۆنهیهکی تر له شهرعدا نههاتووه‪ ،‬واته یادی له دایك بوونی‬
‫پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت که ئێسته دهکرێت دهبێت ئهوه بزانین نه فهرزه نه سونهته‪ ،‬بۆ ئهوهی لهگهڵ دیندا‬
‫تێکهڵی نهکهین و وا نهزانین ئهگهر ساڵێك ئهو یاده نهکرا ئیتر تاوانبار بووین‪ ،‬شتێکهو دهکرێت له زۆر جێگه دیاره‬
‫مهبهست پێی خهیرهو بیرخستنهوهی کاری چاکهو ئهو شتانهیه‪ ،‬وه دهبێت ووریای ئهوهش بین ههر بۆنهیهك کاری‬
‫ناشهرعی تێدا کرا دروست نی یه ئینسانی مسوڵمان بۆی بڕوات‪ ،‬وهك ئهوهی ئهمڕۆ له زۆر بۆنهی ئاینی و نا ئاینیدا‬
‫دهکرێت و تێکهڵی و ههڵپهڕکێ و کاری ناشهرعی ڕوو دهدات‪ ،‬خوای گهوره ئیساڵحی نیهت و کردارمان بکات و له‬
‫چوارچێوهی ئاینهکهی خۆیدا بمانسوڕێنێتهوه ان شاء هللا‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ِ ،‬إنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َ َعالَى‪(:‬إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬

‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬

‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫ف بیْنَ قلو ِبنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫وألّ ْ‬
‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ ِبكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ِمنَ الخ ِ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ ِبك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫‪156‬‬
 ‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬ ‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ ،‬بِ َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫ظ ُك ْم َل َعلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْل َب ْغي ِ َی ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َو َی ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َو ِإیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ َیأ ْ ُم ُر ِبا ْل َع ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪ِ {:‬إنَّ َّ‬

‫َّللاَ ْالعَ ِظ َ‬
‫یم یَ ْذ ُك ْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذ ُك ُروا َّ‬

‫َّللاِ أ َ ْكبَ ُر َو َّ‬

‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالةَ إِنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪2010/02/26‬‬

‫الیەنی دهرونی ئینسان‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫‪157‬‬
‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ بِ ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫بهههزارهها خهڵکی له سهرانسهری جیهاندا له گێژاوێکی توندی دهرونیدا دهژی‪ ،‬شهوان خهوی لێ ناکهوێت و ناخی‬
‫ئازاری دهدات‪ ،‬ئهم دیواو دیوی پێ دهکات و ئیسراحهتی لێ دهبڕێت‪ ،‬جێگهکهی خۆش و نهرمهو جهوێکی ئارامهو‬
‫سکیشی تێره بهاڵم ناخی نا ئارامهو خۆشیه جهستهیهکانی لهبیر بردۆتهوه‪ ،‬بهههزارهها کهس بهدوای ئهو نهێنیهدا‬
‫عهوداڵهو ناگات پێ‪ ،‬ئاخۆ بۆ لهو خولیایهدا دهژی‪ ،‬له هیچی کهم نی یه‪ ،‬بهاڵم گهورهترین کهلێن له ژیانیدا ههیه‪،‬‬
‫سهیارهکهی ئاخر مۆدێله زۆرجار له نا ئارامیدا به قهستی به سهیارهکهی خۆی بهسهیارهیهکی تردا دهکێشێ بۆ ئهوهی‬
‫بمرێت‪ ،‬خانوهکهی زۆر بێ عهیب و کهموکوڕیه بهدهستی خۆی ئاگری تێ بهردهدا خۆشی و خێزانهکهی پێوه دهسوتێنێ‪،‬‬
‫دهزانن بۆ؟ بهڕێزان‪ ،‬چونکه له ناخهوه سوتاوهو ڕۆشنای له دهرونیدا نی یهو نا ئارامه‪ ،‬لهوانهیه بهالتانهوه سهیر بێت‪،‬‬
‫ئاخۆ کهسێك ئهوهنده ماڵی دونیای لهبهردهستدا بێت دهبێت ئاوا له گێژاودا بێت‪ ،‬بهڵێ بهڕێزان ههیهو زۆریشه‪ ،‬وه‬
‫هۆکارهکهشی الی ئێمه زۆر به سادهی و بهبێ ئهزیهت دهزانین چی یه‪ ،‬لهوانهیه زۆرجار بهسهر ئهو نهێنیهی الی‬
‫خهڵکی و ئاشکرای الی ئێمه تێپهڕیبێتین ئهویش زیکرو یادی خوای گهورهیه‪ ،‬یادی خوای گهوره به نوێژ کردن‪ ،‬به‬
‫ڕۆژووگرتن بۆی‪ ،‬به قورئان خوێندن‪ ،‬به دوعا کردن‪ ،‬به خۆشهویستی و دڵ کردنهوه بۆی و گهڕاندنهوهی کارهکان‬
‫بۆالی‪ ،‬ههموو ئهمانه ڕاستێتی ئهو ئایهتهی کهوا خوای گهوره دهفهرموێت (أَالَ ِب ِذك ِْر َّللاِ ت َ ْط َم ِئنُّ ا ْلقُلُ ُ‬
‫وب) الرعد ‪ ،٢٨‬واته‬
‫به یادی خوای گهوره نهبێت به هیچ دڵهکان ئارام نابن‪ ،‬لهوانهیه له ڕواڵهتدا وا نیشان بدهن که ئارامن بهاڵم بێگومان به‬
‫لهوهی که دڵێك یادی خوای گهوره نهکات ئارام نابێت‪ ،‬اال ئاداتی حهسرو ئیسباته له زمانی عهرهبیدا‪ ،‬مانای چی حهسرو‬
‫ئیسبات‪ ،‬واته پێشی خۆی ههمووی ال دهبات وه تهئکیدی دهکاتهوه لهوهی که باسی دهکات‪ ،‬واته بههیچ شتێك دڵهکان ئارام‬
‫نابێت‪ ،‬تهنها شتێك نهبێت‪ ،‬ئهویش یادی خوای گهورهیه‪ ،‬بهچاوی خۆمان ئهو ڕاستیه دهبینین‪ ،‬ئهگهر سهروهت و سامان‬
‫و ژن و پارهوپول بوایه ئهو کهسانهی کهوا خاوهنی ئهو شتانهن خۆشبهختترین کهس دهبوون‪ ،‬بهاڵم پێچهوانهکهی‬
‫دهبینین‪ ،‬ئهمهش مانای وا نی یه‪ ،‬که ئیسالم دژی پارهو پول و سهروهتی دونیای بێت نهخێر‪ ،‬بهڵکو تهئکیدی له گرنگی‬
‫کارهکه دهکات که پهرستن و یادکردنی خوای گهورهیه‪ ،‬وهگهرنا بهدهستخستنی ماڵ لهگهڵ دڵێکی بێداردا خهیری خوای‬
‫گهورهیه‪ ،‬بهاڵم یادکردنهکه له پێش ههموو شتهکانهوهیه‪ ،‬ههربۆیه دهبینین بهردهوام مسوڵمانان دڵخۆشترین کهسانێك‬
‫‪158‬‬
 ‫بوون لهسهر ئهرزدا گهرچی ناخۆشی و ناڕهحهتی زۆریشیان بهسهردا هاتبێت و بێت‪ ،‬چونکه دڵهکانیان به یادی خوای‬
‫گهوره تێر کردووه‪ ،‬چهند خۆشه دهستنوێژێکی پاك ڕاگریت و ڕوو له قیبله بکهیت و لهگهڵ خوای گهورهدا قسه بکهیت‪،‬‬
‫دڵی خۆت ئاو بدهیت به یادی خوای گهوره‪ ،‬وهیان له پهنهانێکدا به کوڵ دوعا دهکهیت‪ ،‬ئهم الیهنه ڕۆحیهی ئینسان که له‬
‫یادکردنهکاندا زیاتر خۆی دهبینێتهوه گرنگیهکی یهکجاری له ژیانی مرۆگهکاندا ههیه ههربۆیه خوای گهوره به ئاگامان‬
‫دههێنێتهوه بهردهوام بهوهی که یادی بکهیت و بیر له نازو نیعمهتهکانی بکهینهوهو ههم دیسان یادی بکهینهوه‪ ،‬نمونهی‬
‫گهالنی تری بۆ هێناوینهتهوه که چۆن سهرزهنشتی کردوون بهوهی یادی خوای گهورهیان لهبیر کردووه‪ ،‬خوای گهوره‬
‫س َرائِی َل ا ْذك ُُروا نِ ْع َمتِ َي الَّتِي أ َ ْنعَ ْمتُ َ‬
‫علَ ْی ُك ْم ]البقرة ‪40‬‬ ‫دهفهرموێت [یَا بَنِي إِ ْ‬

‫دیسان خوای گهوره دهفهرموێت ( َوا ْذك ُُروا َما فِي ِه لَعَلَّ ُك ْم تَتَّقُونَ ) البقرة ‪٦٣‬‬

‫وه له ئایهتیكێ تردا دهفهرموێت‬

‫َّللاِ أَن يُ ْذك ََر فِي َها ا ْ‬

‫س ُمهُ البقرة ‪114‬‬ ‫اج َد َّ‬
‫س ِ‬‫َو َم ْن أ َ ْظلَ ُم ِم َّمن َّمنَ َع َم َ‬

‫دهبێت کێ لهو کهسه ستهمکارتر بێت که ڕێگری له خهڵکی بکات بۆ ئهوهی بچن بۆ مزگهوت و یادی خوای گهورهی‬
‫تێدا بکهن‪.‬‬

‫گرنگی یادکردنی خوای گهوره ئهوهنده بهرزهو خوای گهوره هانمان دهدات که ئهگهر ئێمه یادی خوای گهوره بکهین‬
‫ئهویش یادی ئێمه دهکات‪ ،‬وهك دهفهرموێت فَا ْذك ُُرونِي أ َ ْذك ُْر ُك ْم َوا ْ‬
‫شك ُُروا ِلي َو َال ت َ ْكفُ ُر ِ‬
‫ون بقرة ‪152‬‬

‫َوا ْذك ُُرو ُه َك َما َهدَا ُك ْم البقرة ‪١٩٨‬‬

‫سوپاسی خوای گهوره بکهن که خستنیه سهر ڕێگهی ڕاست و چۆنێتی حهجی فێرکردن‪.‬‬

‫کاتێکیش که حهجیش تهواو دهکهن ههر زیکری خوای گهوره بکهن‪ ،‬باشتر له دایك و باوکتان وهك خوای گهوره‬
‫دهفهرموێت‪.‬‬

‫َّللاَ َك ِذك ِْر ُك ْم آبَا َء ُك ْم أ َ ْو أ َ َ‬

‫ش َّد ِذكْرا) البقرة ‪٢٠٠‬‬ ‫(ا ْذك ُُروا َّ‬

‫یادی ئهو نازو نیعمهتانه بکهن که خوای گهوره پێی داوین تا لهو ڕێگهشهوه زیاتر یادی خۆی بکهین و الیهنی ڕۆحیمان‬
‫بتهو بکهین‪.‬‬

‫‪159‬‬
 ‫علَ ْی ُك ْم) البقرة ‪٢٣١‬‬ ‫( َوا ْذك ُُروا نِ ْع َمتَ َّ‬
‫َّللاِ َ‬

‫یادی خوای گهورهو گرنگی دان بهو جانبه ڕۆحیه ئهوهنده گرنگه که له کاتی شهڕو شۆڕیشدا نابێت لهبیری بکهین وهك‬
‫خوای بااڵ دهست دهفهرموێت‪:‬‬

‫علَّ َمكُم َّما لَ ْم تَكُونُوا ت َ ْعلَ ُمونَ ) البقرة ‪٢٣٩‬‬ ‫(فَ ِإ ْن ِخ ْفت ُ ْم فَ ِر َجاال أ َ ْو ُر ْكبَانا ۚ فَ ِإذَا أ َ ِمنت ُ ْم فَا ْذك ُُروا َّ‬
‫َّللاَ َك َما َ‬

‫کێ بهم شێوه گرنگه له یادی خوای گهوره تێگهشتووه‪ ،‬بێگومان کهسانێکی که خوای گهوره بههرهمهندی کردوون پێی و‬
‫فهزڵی خۆی بهسهردا داون‪ ،‬وهك دهفهرموێت ( َو َما يَذَّك َُّر ِإ َّال أُولُو ْاأل َ ْلبَا ِ‬
‫ب) البقرة ‪٢٦٩‬‬

‫زۆر یادکردنی خوای گهوره زۆرگرنگه له ژیانی ڕۆژانهماندا له بهیانیاندا له ئێواراندا له ههموو کاتهکاندا وهك خوای‬
‫گهوره دهفهرموێت‪:‬‬

‫( َوا ْذكُر َّربَّكَ َكثِیرا َو َ‬

‫س ِبحْ ِبا ْل َعشِي ِ َو ْ ِ‬
‫اإل ْبك َِار) ال عمران ‪٤١‬‬

‫خوای گهوره بهو مسوڵمانانهدا ههڵدێت که ئهگهر کارێکی خراپهشیان کرد زوو بیری دهکهنهوهو داوای لێ خۆشبوونی‬
‫لێ دهکهن‪.‬‬

‫َّللاَ فَا ْ‬
‫ست َ ْغفَ ُروا ِلذُنُو ِب ِه ْم َو َم ْن َی ْغ ِف ُر الذُّنُ َ‬
‫وب) ال عمران ‪١٣٥‬‬ ‫احشَة أ َ ْو َظلَ ُموا أ َ ْنفُ َ‬
‫س ُه ْم ذَك َُروا َّ‬ ‫( َوالَّ ِذینَ ِإذَا فَ َعلُوا فَ ِ‬

‫علَى َما فَعَلُوا َو ُه ْم یَ ْعلَ ُمونَ ) ال عمران ‪١٣٥‬‬

‫َّللاُ َولَ ْم یُ ِص ُّروا َ‬
‫(إِالَّ َّ‬

‫َّللاِ ۚ أ َ َال ِب ِذك ِْر َّ‬

‫َّللاِ ت َ ْط َمئِنُّ ا ْلقُلُ ُ‬
‫وب) الرعد ‪٢٨‬‬ ‫(الَّ ِذینَ آ َمنُوا َوت َ ْط َمئِنُّ قُلُوبُ ُهم ِب ِذك ِْر َّ‬

‫ئیبن و لقهیمی جهوزی دهفهرموێت‪:‬‬

‫أیها الغافل ما عندك خبر منك ! فما تعرف من نفسك إال ان تجوع فتاكل ‪ ،‬و تشبع فتنام ‪ ،‬و تغضب فتخاصم ‪ ،‬فبم تمیزت‬
‫عن البهائم!‬

‫وه ههر ئیب قهیم دێڕێکدا سهرزهنشتی ئهو کهسانه دهکات که بێ ئاگان و یادی خوای گهوره ناکهن و دهفهرموێت‬

‫چاوت بهرهاڵیه بۆ حهرام‪ ،‬زوبانت بهرهاڵیه بۆ بۆ تاوان‪ ،‬وه پێکانت دهڕوات بۆ حهرام‪ ،‬وه ههمووشتی جێگیره له‬
‫میزان‪.‬‬
‫‪160‬‬
 ‫چهند پرسیارم نوسیوه با خۆمان له خۆمانی بکهین‪ ،‬بزانین وهاڵمهکانیان بهڵێیه یان نهخێر‪ ،‬ئهگهر بهڵێ بوو سوپاسی‬
‫خوای دهوێت و ههوڵی بهردهوامی لهسهر بدهین‪ ،‬وهگهر نهخێر بوو با بهڵێن بهخوای گهوره بدهین‪ ،‬بیکهین به بهڵێ‪ ،‬وه‬
‫با ههموومان ئێسته له دڵی خۆماندا بیان ژمێرین و تکی لێ بدهین‪ ،‬به یهس یان نۆ‪ ،‬خۆمانی پێ بدهین له قاڵب‪.‬‬

‫‪-1‬ئایه ویردێکی تایبهتیت ههیهو بهردهوام بیت لهسهری‪.‬‬

‫‪-2‬ئایه بیر دهکهیتهوه له مانای قورئان کاتێك دهیخوێنیت‪.‬‬

‫‪-3‬ئایه له کاتی قورئان خوێندندا دهگریت‪.‬‬

‫‪-5‬ئایه ڕۆژانه داوای لێخۆشبوون له خوای گهوره دهکهیت کاتێت یادی دهکهیت‪.‬‬

‫‪-6‬ئایا کاتێك بیر له خوای گهوره دهکهیتهوه دهگریت‪.‬‬

‫‪-7‬ئایه که ڕۆژانه توشی تاوانێك دهبیت یهکسهر دهگهڕێیتهوهو یادی خوای گهوره بکهیت و داوای لێخۆشبوونی لێ‬
‫بکهیت‪.‬‬

‫‪-8‬ئایه ڕۆژانه سهاڵوات لهسهر پێغهمبهر دهدهیت‪ ،‬به تایبهت ڕۆژانی ههینی‪.‬‬

‫‪-9‬ئایه که ناخۆشیهك دێته ڕێگهت ئهو ئایهته دهڵێیت که دهفهرموێت إنا هلل وإنا إليه راجعون"؟‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلهَ ِإالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان ِإ َلى َی ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحا ِب ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعینَ َل ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫‪-‬گرنگی یاد کردنی خوای گهوره له قورئان و فهرمووده ڕاستهکانی پێغهمبهرو ژیانی پێغهمبهران و پیاو چاکان تهئکیدی‬
‫لهسهر کراوهتهوهو ئێمهش داوامان لێ کراوه که لهسهر ئهو ڕێگهو ڕێچهڵهکهبین‪ ،‬ئهگهر بێت و کردمان ئهوا جگه‬
‫لهوهی لهژیانی دونیامان بردووهتهوهو دڵ ئارام و ڕۆح ساف ژیانی خۆمانی لێ دهکهین‪ ،‬له دوا ڕۆژیشدا بههۆی ئهو‬
‫یادانهی که کردوومانه پلهی بهرزی بهههشت بهدهست دههێنین‪ ،‬وهگهر به پێچهوانهوه بوو‪ ،‬یادی خوای گهورهمان‬
‫پشتگوێ خست‪ ،‬ئهوا ژیانمان سهراپا دەبێت به ناخۆشی و نا مورتاحی و وه توشی سزاو ههڕهشهی توندی خوای‬
‫گهورهش دهبین وهك خۆی دهفهرموێت‪:‬‬

‫‪161‬‬
 ‫ٰ‬
‫َّللاِ ۚ أُولَ ِئكَ فِي ض ََال ٍل ُّمبِ ٍ‬
‫ین) الزمر ‪٢٢‬‬ ‫(فَ َویْل ِل ْلقَا ِ‬
‫سیَ ِة قُلُوبُ ُهم ِمن ِذك ِْر َّ‬

‫(مثل الذي یذكر ربە والذي ال یذكر ربە مثل الحي والمیت) رواە بخاري‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ َیا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َ َعالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمال ِئ َكتَەُ ُی َ‬

‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬

‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫ف بیْنَ قلوبِنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫وألّ ْ‬
‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ بِكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ِمنَ الخ ِ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ بِك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬ ‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ِ ،‬ب َرحْ َمتِكَ َیا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر بِا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫َّللاِ أ َ ْكبَ ُر َو َّ‬

‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالةَ إِنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪2010/03/12‬‬

‫درۆکردن‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫‪162‬‬
‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ بِ ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫‪-‬درۆ‪ ،‬درۆ چی یه‪ ،‬درۆ ئهوهیه که شتێك بڵێت و وا نهبێت‪ ،‬وهیان بهتهواو وهك ئهوه نهبێت که دهیڵێی‪ ،‬ئیتر گهوره بێ‬
‫یان بچوك به درۆ حسێبه‪ ،‬وه دهکرێت درۆ به جهستهش بکرێت جگه له گوفتار‪.‬‬

‫یهکێك لهو خهسڵهته پیس و نا شایستانهی کهوا پێش ئیسالم خوی پێوهگیرابوو وه ئیسالم هات و به شێوهیهکی توندوو‬
‫بنبڕانه کاری لهسهر کردن درۆکردن بوو بۆ ڕاست گۆیی‪ ،‬پیسترین خووه کاتێك ئینسان خوی پێوه دهگرێت کۆمهڵگه‬
‫تێك دهدات و شیرازه دهگۆڕێ و ئهو کهسهی درۆ دهکات الی خهڵکی و لهالی خواش ناشرین دهبێت‪ ،‬ئهم زمانهی که له‬
‫دهممانه دهتوانین بهههشتی پێ بهدهست بهێنین بههۆی ڕاستگۆی و زۆری زیکروو تاعهتی خوای گهورهوه‪ ،‬پاڕانهوهوهو‬
‫وه ههر بهم زمانهش دهتوانین کافر ببینین و دۆزهخ بۆ خۆمان به زمانی خۆمان تاو بدهین‪ ،‬بۆیه زۆر دهقی شهرعی‬
‫دهبینین لهدهورو بهری گرنگی دان به زماندا دهسوڕێتهوهو به چهندهها جۆر هانمان دهدات که زمانمان چۆن بهکار‬
‫بهێنین و چی بڵێین و چۆن بڵێین‪ ،‬وه چۆن بیر بکهینهوه پێش ووتنی‪ ،‬خوای گهوره له قورئانی پیرۆزدا دهفهرموێت { ما‬
‫یلفظ من قول اال لدیە رقیب عتید} ق ‪ ،١٨‬ئهوه له زمانمان دهردهچێت دهنوسرێت‪ ،‬کهوابوو پێش ئهوهی بوترێت دهبێت‬
‫بیری لێ بکرێتهوهو کوردی خۆمان دهڵێ بجێورێت پێش کردنی‪ ،‬درۆکردن به چهندهها جۆر له قورئان و فهرموودهکاندا‬
‫لۆمهی بکهرانی کراوه‪ ،‬له فهرموودهیهکدا پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت ئهو کهسهی که درۆ دهکات به دوو ڕوو ناوی‬
‫بردووه‪ ،‬نهك ئهو دوو ڕووهی که له کوردهواری خۆماندا ناو دهبرێت‪ ،‬بهڵکو به دوو ڕووی دهستهواژهی ئیسالم‬
‫مونافیق‪ ،‬مونافیقیش بهو کهسه دهوترێت که باوهڕی به ئیسالم نی یه‪ ،‬له ڕووکهشدا خۆی به ئیسالم نیشان دهدات‬
‫زۆرجار لهوانهیه نوێژوو ڕۆژووش بگرێت‪ ،‬بهاڵم له دڵیدا بێ باوهڕه‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت دهفهرموێت‪:‬‬
‫( آیة المنافق ثالث ‪ :‬إذا حدث كذب ‪ ,‬وإذا وعد أخلف ‪ ,‬وإذا عاهد غدر) وفي رویة لمسلم ‪ ( :‬وإن صلى وصام وزعم أنە‬
‫مسلم ) واته‪ :‬نیشانهی دوو ڕووی سێ شتن‪ ،‬ئهگهر قسهی کرد درۆ دهکات‪ ،‬ئهگهر وهعدیدا وهعده خیالف دهبێت‪ ،‬ئهگهر‬
‫بهڵێنی دا خیانهتی تێدا دهکات‪ ،‬درۆ کردن ههر له دونیادا مرۆڤ الی خهڵکی ناشرین دهکات و ژیانی ناخۆش دهکات‬
‫بهوهی کهس متمانهی پێ ناکات‪ ،‬به گومانهوه له ژیان و قسهکانی دهڕوانن‪ ،‬زۆرجار ههتا ڕاستیش دهکات باوهڕی پێ‬
‫‪163‬‬
 ‫ناکهن‪ ،‬چونکه درۆیان لێ بینیووه‪ ،‬مرۆڤی مسوڵمان و ئیماندار به پهیامی بهرزی ئیسالم دهبێت ووتهکانی ڕازهوهو‬
‫شایستهی ووتن بێت‪ ،‬نابێت درۆی تێکهڵ بکات‪.‬‬

‫له زمانی عهرهبیدا به هاوڕێ دهڵێن الصدیق مشتق من الصدق بۆ وای پێ دهوترێت چونکه یانی ڕاستگۆن لهگهڵ یهکدا‪،‬‬
‫وه چۆن دهکرێت کهسێك هاوڕێت بێت و درۆزن بێت‪.‬‬

‫عذَاب أ َ ِلیم بِ َما كَانُوا یَ ْك ِذبُونَ ) البقرة ‪١٠‬‬ ‫(فِي قُلُوبِ ِهم َّم َرض فَ َزا َد ُه ُم َّ‬
‫َّللاُ َم َرضا َولَ ُه ْم َ‬

‫له فهرموودهیهکی تردا هاتووه {أربع من كن فیە كان منافقا خالصا ‪ ,‬ومن كانت فیە خصلة منهن كانت فیە خصلة من‬
‫النفاق حتى یدعها ‪ :‬إذا أؤتمن خان ‪ ,‬وإذا حدث كذب ‪ ,‬وإذا عاهد غدر ‪ ,‬وإذا خاصم فجر}رواە بخاري‬

‫له فهرمودهیهکی تردا بهم شێوهیه هاتووه {علیكم بالصدق فإن الصدق یهدي إلى البر ‪ ,‬والبر یهدي إلى الجنة ‪ ,‬وما یزال‬
‫الرجل یصدق ویتحرى الصدق حتى یكتب عند هللا صدیقا ‪ ,‬وإیاكم والكذب ‪ ,‬فإن الكذب یهدي إلى الفجور ‪ ,‬والفجور‬
‫یهدي إلى النار ‪ ,‬وما یزال الرجل یكذب ویتحرى الكذب ‪ ,‬حتى یكتب عند هللا كذابا ) متفق علیه‬

‫تاوانی درۆکردن له تاوانه گهورهکانه وهك له فهرموودهیهکدا هاتووه"‬

‫سلَّ َم‪ :‬أَیَكُونُ ا ْل ُم ْؤ ِمنُ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫صلَّى هللاُ َ‬
‫َّللاِ َ‬
‫سو ِل َّ‬ ‫مالك في "الموطأ" (‪ )19( )990/2‬عن صفوان بن سلیم أَنَّهُ قَا َل ‪ " :‬قِی َل ِل َر ُ‬
‫َجبَانا ؟ َفقَالَ‪ ( :‬نَعَ ْم ) ‪َ ،‬ف ِقی َل لَەُ‪ :‬أَیَكُونُ ا ْل ُم ْؤ ِمنُ بَ ِخیال؟ فَقَالَ‪ ( :‬نَعَ ْم ) ‪َ ،‬ف ِقی َل لَەُ‪ :‬أَیَكُونُ ا ْل ُم ْؤ ِمنُ َكذَّابا ؟ َفقَالَ‪َ :‬ال‪.‬‬

‫وقد صح في الحدیث جواز الكذب لتحقیق مصلحة أو دفع مضرة‪ .‬روى البخاري ومسلم عن أم كلثوم بنت عقبة بن أبي‬
‫معیط قالت‪ :‬سمعت رسول هللا صلى هللا علیە وسلم یقول‪ :‬لیس الكذاب الذي یصلح بین الناس فینمي خیرا أو یقول خیرا‪.‬‬
‫وفي روایة‪ :‬ولم أسمعە یرخص في شيء مما یقول الناس إال في ثالث‪ :‬تعني الحرب‪ ،‬واإلصالح بین الناس‪ ،‬وحدیث‬
‫الرجل امرأتە‪ ،‬وحدیث المرأة زوجها‪.‬‬

‫له ئاشتهوای نێوان دوو کهسدا یان دوو کۆمهڵ‪ ،‬وه له کاتی شهڕی نێوان کافرو مسوڵماندا‪ ،‬وه پیاو ژن له نیوان یهکدا‪.‬‬

‫ئهو جۆره درۆیهش ئهگهر بێت و سهیری سهرهنجامهکهی بکهین لهبهر بهرژهوهندی مسوڵمانانه که دهوترێت درۆی‬
‫مساڵحهت‪ ،‬ئهمه درۆی مساڵحهته‪ ،‬به کوردی خۆمان نهك ههرکهس به ئارهزووی خۆی درۆ بکات و به مساڵحهت‬
‫ناوی ببات‪ ،‬تهنها لهم سێ کاتهدا مساڵحهته‪ ،‬وه ئهویش له ڕاستیدا بێ سنور نی یهو سنوری خۆی ههیهو دهبێت مسوڵمان‬
‫بزانێت چۆن مامهڵه لهگهڵ ئهو دۆخهدا دهکات‪ ،‬بۆ نمونه که دهوترێت بۆ ئیساڵحی نێوان دوو کهس‪ ،‬یان دوو کۆمهڵه‬
‫درۆکردنهکه دهبێت بهجۆرێك بێت دڵی ههردوال بۆالی یهك بهێنێت ‪،‬به ووتهیهكی وا دواتر دهرنهکهوێت که ئهم کهسه‬
‫‪164‬‬
‫درۆی کردووه‪ ،‬بۆ نمونه الی ههردووال کرداری چاکهی ئهوهی تری بکهیت و بڵێی ئهویش تۆ یان ئێوهی خۆش دهوێت‬
‫و حهزی لهم ئاشتیهیهو بهاڵم له ڕووی نایهو ئیتر لهو جۆره قسانه‪ ،‬نهك بڵێی الی یهکێکیان ئهو ووتوویهتی ئهگهر بێت و‬
‫ئاشت ببیتهوه ئهوهنده پارهی دهدهمێ‪ ،‬ئهوه ههر زوو کهش دهبێت و دوای ملی بهرانبهر دهگرێت بۆ پاره‪ ،‬یان له کاتی‬
‫شهڕدا که دهوترێت دروسته‪ ،‬بۆ نمونه شهڕه له نێوان مسوڵمان و کافرداو مسوڵمانان هێرش دهکهنه سهر کافرهکان لهو‬
‫کاتهدا ڕاگهیاندنی ئیسالمی دروسته ههندێك درۆ بکات بۆ ئهوهی هورهی مسوڵمانان بهرز بکاتهوهو هورهی کافرهکان‬
‫بڕوخێنێت‪ ،‬بۆ نمونه شارێك فهتح دهکرێت و بهرهوه زیاتر دهچن بڵێن ئهوه فاڵن الدێش فهتح کرا که نزیکه لێوهی زۆر‬
‫نهوهك نێوانیان زۆر بێت و به حهفتهیهکیش بۆیان فهتح نهکرێت و درۆکه دهر بکهوێت‪ ،‬وهیان پیاو ئافرهت له نیوان‬
‫خۆیاندا که دهوترێت درۆ دروسته له ههندێك شتدایه‪ ،‬نهك له ههموو شتێکدا چونکه پیسترین خهسڵهته ئهگهر پیاو ژن له‬
‫نێوان یهکتریدا درۆ بکهن‪ ،‬درۆی بهینی ژن و پیاو بۆ نمونه ژنه پرسیار له پیاوهکه دهکات دهڵێ پیاوهکه ئهوه من جوانم؟‬
‫پیاوهش دهڵێ ئهی بێ قهزابی ئافرهت جا له تۆ جوانتر لهسهر ئهرزدا ههیه‪ ،‬له ڕاستیدا زۆریش ههیه بهاڵم لهبهر دڵی‬
‫ئافرهتهکهو خۆشهویستی پتهوی زیاتر ئهوه باشه‪ ،‬وهیان خواردنێك دروست دهکات ژنه پرسیار دهکات پیاوهکه‬
‫خواردنهکه بهتامه‪ ،‬لهوانه کوردی خۆمان دهڵێ تامی سهری کهچهڵیش بدات بهاڵم لهبهر ژنهکه دهڵێ ئهوه ئافرهت تۆ‬
‫دهڵێی چی وا بڕوات مهتعهمێکت بۆ دادهنێم خواردنی وا له کوێ دهست دهکهوێت‪.‬‬

‫داواکارم له خوای گهوره زمانمان پاراو بکات بۆ ووتی حهق‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ إِلهَ إِالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان إِلَى یَ ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحابِ ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعینَ لَ ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫‪-‬يحكى أن رجال كان يعصي هللا ‪-‬سبحانه‪ -‬وكان فيه كثير من العيوب‪ ،‬فحاول أن يصلحها‪ ،‬فلم يستطع‪ ،‬فذهب إلى عالم‪،‬‬
‫وطلب منه وصية يعالج بها عيوبه‪ ،‬فأمره العالم أن يعالج عيبًا واحدًا وهو الكذب‪ ،‬وأوصاه بالصدق في كل حال‪ ،‬وأخذ من‬
‫سا منها‪ ،‬وعندما رفعها إلى فمه قال ماذا‬
‫خمرا فاشتراها ومأل كأ ً‬
‫ً‬ ‫الرجل عهدًا على ذلك‪ ،‬وبعد فترة أراد الرجل أن يشرب‬
‫خمرا؟ فهل أكذب عليه؟ ال‪ ،‬لن أشرب الخمر أبدًا‬
‫ً‬ ‫أقول للعالم إن سألني‪ :‬هل شربتَ‬
‫وفي اليوم التالي‪ ،‬أراد الرجل أن يفعل ذنبًا آخر‪ ،‬لكنه تذكر عهده مع العالم بالصدق‪ .‬فلم يفعل ذلك الذنب‪ ،‬وكلما أراد‬
‫الرجل أن يفعل ذنبًا امتنع عن فعله حتى ال يكذب على العالم‪ ،‬وبمرور األيام تخلى الرجل عن كل عيوبه بفضل تمسكه‬
‫بخلق الصدق‪.‬‬

‫أثنى هللا على كثير من أنبيائه بالصدق‪ ،‬فقال تعالى عن نبي هللا إبراهيم‪:‬‬

‫‪165‬‬
 ‫‪{.‬واذكر في الكتاب إبراهيم إنه كان صديقًا نبيًا} ]مريم‪[41 :‬‬
‫وقال هللا تعالى عن إسماعيل‪:‬‬

‫{واذكر في الكتاب إسماعيل إنه كان صادق الوعد وكان رسوالً نبيًا} ]مريم‪[54 :‬‬
‫‪{.‬واذكر في الكتاب إدريس إنه كان صديقًا نبيًا} ]مريم‪[56 :‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ َیا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َ َعالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمال ِئ َكتَەُ ُی َ‬

‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬

‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫ف بیْنَ قلوبِنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫وألّ ْ‬
‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ بِكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ِمنَ الخ ِ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ بِك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬ ‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ َی ِ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ِ ،‬ب َرحْ َمتِكَ َیا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر بِا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫َّللاَ ْال َع ِظ َ‬
‫یم َی ْذ ُك ْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْست َ ْغ ِف ُروهُ َی ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذ ُك ُروا َّ‬

‫َّللاِ أ َ ْكبَ ُر َو َّ‬

‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالةَ إِنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫ڕاهێنان نەفس لەسەر چاکەکاری‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء ِفي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫‪166‬‬
‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ بِ ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫‪-‬ئێمه ههرکات باس له دیاردهیهکی خراپی ناو کۆمهڵگه دهکهن باشتر وایه بگهڕێینهوه بۆ مێژووی پێش ئیسالم و‬
‫تێگهشتن لهو دیارده پێش ئیسالم‪ ،‬چونکه ئاشکرایه ئیسالم له کۆمهڵگهیهکدا که دهستی پێ کرد خاوهنی کۆمهڵێك خو‬
‫ڕهوشت بوون له چاك و خراپ و تێکهڵ‪ ،‬که ئیسالم هات ئهوهی که چاك بوو هێاڵیهوه‪ ،‬ئهوهی که خراپ بوو بنبڕی‬
‫کرد‪ ،‬ئهوهشی که تێكهڵ بوو واته خراپ و چاکه پێكهوه بوو چاکهکهی له خراپهکه جیا کردهوهو ڕوو بهڕووی ههموو‬
‫شته خراپهکان بوویهوه‪ ،‬یهکێك لهو دیارده پیسانهی که پێش ئیسالم ههبوو نهفس و ههوا پهرستی بوو‪ ،‬بهدواکهوتنی‬
‫نهفس بوو به ههموو شێوهیهك و ههرچیهکی داوا بکردایه دهیانکردن‪ ،‬پێوهریان بۆ ئهو بهدواداچوونه نهبوو‪ ،‬دارو‬
‫بهردیان دهپهرست له بری خوای گهورهدا‪ ،‬موعتاد بوو بوون به کۆمهڵێك دیاردهی قێزهونهوه لهبری خو ڕهوشتی جوان‪،‬‬
‫کۆمهڵگهیهکی بێ سهربهرو پهرتهوازه بوو‪ ،‬ئیسالم هات ئهم پهرتهوازهییهی ڕێك خست‪ ،‬قهوارهو پێوهرێکی بههێزی‬
‫وای بۆ دانا که بتوانرێت تا قیامهت کاری لهسهر بکرێت‪ ،‬زۆر له خو ڕهوشتهکان پهیوهستن به ناخی مرۆڤهوه دهبێت‬
‫مرۆڤهکان له ناخهوه خۆیان بگۆڕن پێش ئهوهی ڕووکهش بگۆڕن‪ ،‬بۆیه له ئیسالمدا بهردهوام زۆر لۆمهی ئهوانه کراوه‬
‫که گرنگی به ڕووکهش دهدهن و له ناخدا بهجۆرێکی ترن‪ ،‬سهیری دهکهیت وا دهزانی پهپولهیه کهچێ شهیتانێکه بۆ‬
‫خۆی‪ ،‬له ڕواڵهتدا بهزهیت پێدا دێتهوه کهچی دواتر بۆت دهرکهوێت زاڵمێکه بۆ خۆی‪ ،‬که دهیبینی خهریکه بهزهیت پێیدا‬
‫بێتهوهو ههرچی پارهت ههیه بیدهیتێ کهچی دواتر که پرسیار دهکهیت سهیر دهکهیت ملیۆنهره‪ ،‬بهو شێوهیه ڕوکاری‬
‫بهجۆرێکهو ناخی جۆرێکی تر‪ ،‬ههربۆیه ئیسالم لهسهر ئهمه زۆر کاری کردووهو زاناکان شیکردنهوهی خۆیان بۆی‬
‫ههبووه که چۆن ئینسان ههوڵ بدات ناخی خۆی ڕابهێنت بهوه که خوای گهوره پێی خۆشه‪ ،‬جلێکی ئاوریشم جوان لهبهر‬
‫نهکات و ناخی بۆنی پیسی لێ بێت‪ ،‬پێش ئهوهی به ڕواڵهت خۆی جوان بکات له ناخهوه خۆی بگۆڕێت زاناکان ئهم‬
‫جۆره گۆڕانکاری و ڕاهێنانهیان کردووه به چوار بهشهوه‪.‬‬

‫‪-1‬ڕاهێنانی نهفس لهسهر وهرگرتنی حهق و وهرگرتنی زانیاری دروست لهو بارهیهوه‪ ،‬وهرگرتنی حهق له کوێوه له‬
‫بهرنامهکهی خوای گهورهوه‪ ،‬کاتێك ئهو حهقهی ناسی و ئهوسا دهتوانێت کاریگهری لهسهر دهرونی دروست بکات و‬
‫‪167‬‬
 ‫ناخی خۆی پێ بگۆڕێت و چاکهکاری دهست پێ بکات‪ ،‬خوای گهوره لۆمهی ئهو کهسانه دهکات که ناخی خۆیان‬
‫س ُك ْم َوأَنت ُ ْم تَتْلُونَ ا ْل ِكت َ َ‬
‫اب }‬ ‫س ْونَ أَنفُ َ‬ ‫نهگۆڕیوهو گرنگی به ڕووکهش دهدهن وهك دهفهرموێت‪ { :‬أَتَأ ْ ُم ُرونَ النَّ َ‬
‫اس بِا ْلبِ ِر َوتَن َ‬
‫القبرة ‪ ،٤٤‬جولهکهکان خهڵکیان هان دهدا بۆ کاری چاکهو جوامێری کهچێ خۆشیان نهیان دهکرد‪ ،‬کهسێك باسی چاکه بۆ‬
‫خهڵك بکات و خۆی نهیکات وهك ئهوه دکتۆره وایه که چارسهری نهخۆش دهکات کهچی خۆی بۆ خۆی نهخۆش بێت‪،‬‬
‫لۆمهی ئهو کهسانه کراوه که خۆیان فێری ئهو ڕاستیه نهکردووه وهك خوای بهرز دهفهرموێت { َوإِ ْذ قَا َل ُمو َ‬
‫س ٰى ِلقَ ْو ِم ِە یَا‬
‫قَ ْو ِم إِنَّ ُك ْم َظلَ ْمت ُ ْم أَنفُ َ‬
‫سكُم ِباتِ َخا ِذ ُك ُم ا ْلعِجْ َل فَتُوبُوا} القبرة ‪٥٤‬‬

‫ئهو کهسهی که خۆی فرۆشتووه بهوهی که ملی بۆ حهق نهداوه خوای گهوره لۆمهی دهکات و دهفهرموێت { ِبئْ َ‬
‫س َما‬
‫َّللاُ} البقرة ‪ ،٩٠‬چ خراپه که دهرونت لهسهر خوا پهرستی ڕانههێنا بێت و کوفری‬ ‫س ُه ْم أَن يَ ْكفُ ُروا بِ َما أ َ َ‬
‫نز َل َّ‬ ‫شت َ َر ْوا بِ ِه أَنفُ َ‬
‫ا ْ‬
‫ئهو ڕاستیانه بکهیت‪.‬‬

‫{ الكیس من دان نفسة وعمل لما بعد الموت } رواە ترمذي‬

‫برایان و خوشکانی من‪ ،‬پێویسته لهسهرمان دهرونمان به چاکه بڕازێنینهوهو به زانست و زانیاری دروست و هیدایهت و‬
‫قورئانی پیرۆز پڕی بکهینهوه‪ ،‬ئهوسا ئهو دهرونه که بهو شێوهیه مامهڵهی کرد ههر له ناخدا نامێنێتهوهو‬
‫کاردانهوهکانیشی له جهستهماندا دهبینرێت‪ ،‬تۆ کهسێك دهبینی بۆ نوێژی جهماعهت دوا ناکهوێت ئهوه نیشانهی ئهوهیه به‬
‫نووری ئیمان دهرونی ڕازاندووهتهوه‪ ،‬کهسێك دهبینی پابهنده به وانهو ووتارهکانهوه دهاللهت لهسهر ئهوه دهکات که زاڵه‬
‫بهسهر دهرونیداو نوورهکهی ئهوهنده تێدا خهست کردووهتهوه که تهحامولی ناڕهحهتی و چاوهڕوانی پاس و وازهێنانی‬
‫لهئیش پێ بکات بۆ ئهوهی فێری زانست ببێت له مزگهوت‪ ،‬فێری خوا پهرستی و چۆنێتی و جۆرێتی ببێت‪ ،‬کهسێك که‬
‫ئامادهیی تێدا نی یه کاتێکی خۆی بۆ فێربوونی ئهو هیدایهته بکات‪ ،‬ئهوه بێگومان پێویستی به ڕاهێنانی زیاتری دهرونی‬
‫ههیه‪ ،‬چونکه ئهگهر له ناخهوه ڕاهاتین لهسهر شتهکان پێکان خۆی ئارام ناگرێت بۆ چوون بۆ خێر‪ ،‬بهاڵم کاتێك‬
‫تهحامولی کاره چاكهکان ناکات ئهوه دهبێت بێگومان بین لهوهی که پێویستمان به ڕاهێنانی زیاتر ههیه‪ ،‬کهسی وا ههیه‬
‫ئامادهیه تا بهیانی دانیشێت سهیری فیلم و یارو کۆمیدی بکات و له ناخهوه ئاساییه بۆی و زۆرجار ڕێگهی دووریشی بۆ‬
‫دهگرێت‪ ،‬بهاڵم بۆ کاره دینیهکان به پێچهوانهوه ئهوه خهلهله دهبێت چارهسهر بکرێت‪ ،‬وانه ههیه له مزگهوتدا بۆ‬
‫فێربوونی قورئان بۆ قورئان لهبهر کردن بۆ زانستهکانی قورئان‪ ،‬عهقیدهی ئیسالم‪ ،‬فیقهی ئیسالمی‪ ،‬سیرهی ژیانی‬
‫پێغهمبهر‪ ،‬ئهگهر کاتت ههیه دهبێت خۆت زاڵ کهیت بهسهر خۆتداو خۆتی لێ بێ بهش نهکهیت‪ ،‬ئهم مزگهوته دووره‬
‫لێتهوهو مزگهوتێکی تر نزیکه گرنگ نی یه بڕۆ فێربهو کهمتهرخهم مهبه تێیدا‪ ،‬کات کوشتن به ناو بازاڕداو ههر‬
‫لهبهری تهلهفزیۆندا خهلهلی دهرونیه دهبێت چارهی بکهیت‪ ،‬هیچ ئیشت نی یهو بهتاڵهی پهله مهکه له چوونه دهرهوهکهدا‬
‫دوای نوێژ دوو ڕکات سونهتهکهش بکه‪ ،‬دهست بده قورئانهکهو دوو الپهڕهی لێ بخوێنهرهوه‪.‬‬

‫‪168‬‬
‫‪-2‬کردنی ئهو کارانهی که به نهزهری فێری بوویت‪ ،‬ئێمه ههموو ههینیهك گوێبیستی ووتاری ههینی دهبین‪ ،‬ههندێك شتی‬
‫لێوه فێر دهبین‪ ،‬دهبێت ههستین پێی و جێ بهجێیان بکهین‪ ،‬ئهگهر دهرونت داوای ناکات و حهزی پێ ناکات نابێت‬
‫ملکهچی بیت‪.‬‬

‫فێری قورئان دهبیت دهبێت کاری پێ بکهیت‪ ،‬وهك چۆن هاوهڵهکانی پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت ئهڕۆشتن بۆالی‬
‫پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت و ده ئایهت ده ئایهتیان لهبهر دهکردوو دوای کاریان پێ دهکردوو ئینجا دهگهڕانهوه‬
‫بۆالی پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت ده ئایهتی تریان وهردهگرت‪.‬‬

‫خهتیبی بهغدادی ڕهحمهتی خوای لهسهر بێت دهفهرموێت زانیاری وهك دار وایه‪ ،‬کردهوهش وهك بهری دارهکه‪ ،‬دارێك‬
‫ئهگهر ههرچهند گهورهش بێت و جوان بێت بهبێ بهر ئهو گرنگیهی نابێت‪.‬‬

‫‪-3‬ڕاهێنانی دهرون لهسهر گهیاندنی ئهوهی فێری بووین‪ ،‬تهمهڵی نهفسی ئینسان داوای دهکات‪ ،‬بۆیه خوای گهوره‬
‫داوامان لێ دهکات که نهفسی خۆمان لهسهر کارکردن ههم بۆ دونیاو ههم بۆ قیامهت ڕابهێنین‪ ،‬تهمهڵی و گوێ نهدان‬
‫نهکهینه پیشهمان‪ ،‬نهفست حهز له کار ناکات و حهز دهکات ههر لهسهر حکوومهت بیت دهبێت ڕایبهێنیت لهسهر ئهوهی‬
‫کار بکهیت مادام سودتی تێدایه‪ ،‬شتیك فێربوویت و دهزانی نابێت له مهجلیسێکدا که دادهنیشی و پێچهوانهکهی دهبینیت بێ‬
‫دهنگ بیت لێی دهبێت نهعلهت له شهیتات بکهیت و بیگهیهنی‪ ،‬بیگۆڕی به چاكه ئهوهندهی پێت دهگهرێت وهك پێغهمبهر‬
‫ست َ ِط ْع فَبِقَ ْلبِ ِە‪َ ،‬وذَ ِلكَ‬
‫سانِ ِە‪ ،‬فَ ِإ ْن لَ ْم یَ ْ‬ ‫له فهرموودهیهکدا دهفهرموێت { َم ْن َرأَى ِم ْن ُك ْم ُم ْنكَرا فَ ْلیُغَیِ ْرهُ بِیَ ِدهِ‪ ،‬فَ ِإ ْن لَ ْم یَ ْ‬
‫ست َ ِط ْع فَبِ ِل َ‬
‫ان } رواە مسلم‪ ،‬که خراپهیهك دهبینی نابێت تهمهڵی بکهیت له گۆڕانیدا ئهگهر به دهست پێت کرا دهبێت‬ ‫ف ِْ‬
‫اإلی َم ِ‬ ‫أَ ْ‬
‫ضعَ ُ‬
‫بیکهیت‪ ،‬ئهگهر به دهست نهکرا به زوبان‪ ،‬ئهگهر ههر نهکرا ئهوه چار نی یه دهبێت له دڵهوه پێت ناخۆش بێت‪ ،‬نهوهك‬
‫دهرونت ئهوهنده ڕانههێنا بێت ئاسایی بێت بهالتهوه له دڵیشهوه‪ ،‬چونکه ئهگهر ئاسایی بوو ئهوسا ئیتر ههر ئیمان‬
‫نامێنێت‪ ،‬چونکه پێ ناخۆشیهکهش نزمترین ئیمانه ئهی ئهگهر پێت خۆش بوو! ئهوه خوا پهنامان بدات چ بێت‪ .‬ههریهك‬
‫له ئێوه ههموو ههینیهك کۆمهڵێك شت فێر دهبێت خۆ مهال بهردهوام له ههموو کۆڕو کۆبوونهوهیهکدا نی یه‪ ،‬ئێوهی تێدایه‬
‫شتێکی خراپ بهدی دهکهیت دهبێت ههوڵی گۆڕینی بدهیت‪ ،‬با دهستی خێرتی تێدا بێت‪ ،‬دهرونت ئهوهنده ڕابهێنه بۆ سودی‬
‫دین و هاو زمانهکانت بکهوێتهکار‪ ،‬مهڵێ بابه من کارم به خهڵكهوه چی یه‪ ،‬کارت پێوهی ههبێت‪ ،‬ئهگهر شتێکی خراپی‬
‫کرد ههوڵی گۆڕینی بده‪ ،‬ئهچیته ماڵێك و سهیری دهکهی نوێژ ناکهت ههوڵیان لهگهڵدا بده بیان هێنیته نوێژ‪ ،‬وهیان نوێژ‬
‫دهکات و نایهت بۆ جومعه ههوڵ بده بیهێنه بۆ جومعه‪ ،‬ههموو حهفتهیهك دهچێ بۆ حهفته بازاڕا تۆش ههوڵ بده جار‬
‫جاره بیهێنه بۆ دهرسهکانی یهك شهممه‪ ،‬ههموو شهوێ ههینیهك له ماڵهوه سهیری فلیم دهکات با جار جاره بێت بۆ دهرسه‬
‫خێزانیهکان‪ ،‬کار لهسهر دهرونی خۆمان و دهرونی خهڵکی بکهین‪ ،‬ههر دوای ههواو ئارهزوو حهزی خۆمان نهکهوین‪،‬‬
‫چی دهبهینهوه له کاری بێ هوده‪.‬‬

‫‪169‬‬
 ‫‪-4‬ئارام گرتن لهسهر به دهمهوه نههاتنی خهڵکی بۆ ئهو ڕاستیهی که تۆ داوای دهکهیت‪ ،‬خوای گهوره دهفهرموێت { یَا‬
‫َّللاَ لَعَلَّ ُك ْم ت ُ ْف ِل ُحونَ } جارێك به برادهرێکت دهڵێی کاکه نوێژ بکه من‬ ‫صابِ ُروا َو َرابِ ُ‬
‫طوا َواتَّقُوا َّ‬ ‫أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا ا ْ‬
‫صبِ ُروا َو َ‬
‫سودی تۆم ئهوێت به قسهت ناکات کاردانهوهی خراپت نهبێت ئارام بگره‪ ،‬به کهسێك دهڵێی وهره بۆ مزگهوت و نایهت‬
‫ئارام بگره لهسهر چونکه ئهگهر ئارام نهگریت ئهوه تاوانبار دهبیت و دوور نی یه ئهویش بههۆی ئهو بێ ئارامی تۆوه‬
‫ههر له مزگهوت دوور بکهوێتهوه‪ ،‬یان وانهیهك پێشتر هاتووه ئیتر ههر نایهت‪ ،‬یان جاران نوێژهکانی به جهماعهت‬
‫کردووه ئێسته ههموو لهماڵهوه بکات‪.‬‬

‫له ئیسالمدا سێ جۆر نهفسیشمان ههیه‪.‬‬

‫یهکهم نهفسی خراپهکار‪ ،‬ئهو نهفسهیه که داوای خراپه دهکات‪.‬‬

‫دووهم نهفسی لۆمهکار‪ ،‬ئهو نهفسهیه که سهرزهنشتی خۆی دهکات که خراپهیهك دهکات‪.‬‬

‫نهفسی ئارام ئهو نهفسهیه که فهرمان به چاکه نهبێت نایکات‪.‬‬

‫جا دهبێت ئێمهش سهیری خۆمان بکهین و بزانین له کام چینین و خۆمان بهرهو سهرهوه ببهین‪.‬‬

‫داواکارم له خوای گهوره که جلهوی نهفسمان بداته دهستی خۆمان‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلهَ ِإالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان ِإ َلى َی ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحا ِب ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعینَ َل ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫‪-‬پرسیارێك که گرنگه بهالی کوردهکانهوهو زۆرجار پرسیارم لێ دهکرێت له بارهیهوه لهسهر مهسح کردنی گۆرهوی و‬
‫نوێژ کردنه به قهسرو جهمع‪.‬‬

‫مهسح کردن لهسهر گوێرهوی ڕێگهپێدراوه‪ ،‬چۆنیهتیهکهشی ئهوهیه دوای ئهوهی دهستنوێژ شۆراو پێش دهستنوێژ بهتاڵ‬
‫بوونهوه لهپێ بکرێت و گۆرهویهکه ئهوهنده درێژ بێت که قوله پێکان دابپۆشێت و ئهوهنده ئهستور بێت بهرگهر بگرێت‪،‬‬
‫وه بۆ کهسێك که نیشتهجێیهو له سهفهردا نی یه دهتوانێت ‪ 24‬سهعات بهکاری بهێنێت واته شهوو ڕۆژێك‪ ،‬وه بۆ ڕێبوار‬
‫‪ 72‬سهعات واته سێ شهوو سێ ڕۆژ‪ ،‬به داکهندنی و غوسل واجب بوون و تهواو بوونی کاتهکهی بهتاڵ دهبێتهوه‪.‬‬

‫‪170‬‬
 ‫نوێژهکانیش نوێژی نیوهڕۆ لهگهڵ عهسر بۆ الی یهکتری دهبرێت‪ ،‬لهگهڵ مهغریب و عیشا‪ ،‬بۆ کهسێك نهتوانێت له‬
‫کاتێکدا بیکات یهکێکیان دهتوانێت بیبات بۆالی ئهوهکهی تر‪ ،‬وه لهسهفهریشدا دهتوانرێت چوار ڕکاتیهکان کورد بکاتهوه‬
‫بۆ دوو ڕکات‪ ،‬نیهتهێنانیش ههر ئهوهنده بهسه که له دڵدا بێت‪.‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ِ ،‬إنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪(:‬إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬

‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َو َب ِ‬
‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫و َیقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي َب ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫ف بیْنَ قلو ِبنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ وأ ِلّ ْ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ ِبكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ِمنَ الخ ِ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ ِبك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ ،‬بِ َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ِذي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َو ِإیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر ِبا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪ِ {:‬إنَّ َّ‬

‫َّللاَ ا ْلعَ ِظی َم یَ ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬

‫ست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫َّللاِ أ َ ْكبَ ُر َو َّ‬

‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالةَ ِإنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫ئارام گرتن‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫‪171‬‬
 ‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫َّللاَ الَّ ِذي‬ ‫اح َد ٍة َو َخ َلقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫ع َل ْی ُك ْم َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َو َی ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُو َب ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[ َیاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫َف ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫خوای گهورە که ئینسانهکانی دروست کردووەو ههریهك به جۆرێکهو له کهسێکهوە بۆ کهسێکی تر ههندێك له‬
‫خهسڵهتهکان جیاوازی ههیه‪ ،‬بهاڵم بۆ ههموو کهسهکان خوای گهورە ڕێنمونی کردووین و به ههموو جۆرێك‬
‫ڕێنمونی کراوین که ئهگهر خهسڵهتێکی خراپمان تێدا بوو چۆن ههوڵی چاککردن و گۆڕینی بدەین به چاکه‪ ،‬وە‬
‫یهکێك لهو خهسڵهته خراپانه که زۆرجار کاریگهری خراپی دەبێت بۆ سهر ئینسانهکان مهسهلهی تووڕەییهو له‬
‫بهرانبهری ئهوەدا ئارام گرتنه‪ ،‬ههر بۆیه زۆر دەق لهسهر ئارام گرتن دەسوڕێتهوەو وە زۆریش ههڕەشهو‬
‫سهرەنجامی خراپه ڕووبهڕووی ئهوانه دەبێتهوە که ئارام ناگرن و تووڕە دەبن‪ ،‬ههندێك جار بههۆی تووڕەبوون‬
‫و ئارام نهگرتهوە بهاڵی زۆر گهورەی دونیای و ههتا قیامهتیش بهسهر ئینسانهکاندا دێت‪ ،‬ههربۆیه پێش ئهوەی‬
‫که توشی گرفتێك لهو گرفتانه بینهوە لهسهرمانه بگهڕێینهوە بۆ سهرچاوە پیرۆزو ڕاستهکان که ئهوانیش قورئان‬
‫و فهرموودەکانی پێغهمبهرن درودی خوای لهسهر بێت‪.‬‬

‫ئارام گرتن یهکێکه لهو سیفهته جوانانهی کهسایهتی مرۆڤی پێ دائهمهزرێ و‪ ،‬له ههڵه و تیژتێپهڕی بهدووری‬
‫ئهگرێ‪ .‬ئارام گرتن ڕهوشتێکی بهرز و پیرۆزه و‪ ،‬دیاری خواییه بۆ بهندهکانی‪ .‬ئارام گرتن میدالیای سهرکهوتن‬
‫و سهرفرازییه و‪ ،‬ئامرازی گهیشتنه ئامانج و مهبهسته ڕهواکانه‪ .‬ئارام گرتن له ههموو بوارهکانی ژیاندا پێویسته‬
‫و‪ ،‬خۆ ڕاهێنان لهسهری پهڕینهوهیه بۆ کهناری ئاشتی دهریای کێشه و قهیرانهکانی ژیان‪ .‬ئارام گرتن لهسهر‬
‫خواپهرستی و گرفتهکانی ژیانی ڕۆژانه‪ ،‬له نهبوونی و‪ ،‬ناکۆکی و ناتهبایی له گهڵ خزم و دۆست و دراوسێ و‪،‬‬
‫ناحهقی لێکردن و‪ ،‬گرتنی به ناحهق و‪ ،‬ڕاونان لهسهر بیروباوهڕ و داوای مافی خۆکردن و‪ ،‬گهلێک دیارهی‬
‫دیکه‪ ،‬جگه لهوهی پاداشتی خوایی بۆ بهنده ئیماندارهکانی تێدایه‪ ،‬هۆکارێکه بۆ دهرکهوتنی حهق و ڕاستی و‪،‬‬

‫‪172‬‬
 ‫ژێرکهوتنی ناحهق و ستهم‪.‬‬

‫ئارام گرتن ئهوهیه که مرۆڤ پابهند بێت به فهرمانهکانی خوای گهوره و‪ ،‬ههموویان به تهواوی ئهنجام بدات و‪،‬‬
‫له ههموو ئهو شتانه دوور کهوێتهوه که نههی لێکردوون‪ .‬ئهبێ ئهو مرۆڤه به دهروونێکی ئاسوده و دڵێکی پڕ‬
‫ڕهزامهندییهوه ناڕهحهتییهکان وهربگرێ و‪ ،‬به ئارام بێت تیایاندا و‪ ،‬خۆی تووشی هات و هاوار و بێ ئهمری‬
‫خوا نهکات‪ ،‬چونکه پاداشتی الی خوای گهوره بێ سنوور دهست دهکهوێت‪.‬‬

‫ئارام گرتنی سهربڵندانه ههیه و‪ ،‬ئارام گرتنی زهلیالنهش ههیه‪ .‬ئارام گرتنی سهربڵندانه پیرۆزه و کهسایهتی‬
‫دروست دهکات‪ .‬ئارام گرتنی زهلیالنه و‪ ،‬خۆ زهلیل کردن لهبهردهم دهسهاڵتدار‪ ،‬یان بۆ ماڵی دنیا‪ ،‬جگه لهوهی‬
‫خاوهنهکهی لهبهرچاوی خهڵکی دهخات‪ ،‬کهسایهتی و نرخ و بههای مرۆڤ ناهێلێ‪ .‬ئیسالم فهرمان به ئارام‬
‫گرتنی سهربڵندی دهکات و‪ ،‬شوێنکهوتووانی بهدوور دهگرێ له ئارام گرتنی زهلیالنه‪.‬‬

‫قورئانی پیرۆز و ئارام گرتن‪:‬‬

‫خوای گهوره زیاتر له (‪ )90‬جار له قورئانی پیرۆزدا ئاماژهی بۆ کردووه و‪ ،‬باسی کردووه‪ .‬ووشهی (ئارام) به‬
‫تهنها خۆی (‪ )102‬جار له قورئاندا ناو هێنراوه‪ .‬یهکێک له بهرههمهکانی ئارام گرتن ئهو پاداشته بێ سنوورهیه‬
‫که خوای گهوره ئهیدات به خاوهنهکهی‪ .‬خوای گهوره له سورهتی الزمر‪ ،‬ئایهتی (‪)10‬دا دهفهرمووێ‪ِ ( :‬إنَّ َما‬
‫ب)‪ .‬پاداشتی ئهو کهسانهی لهسهر ناڕهحهتییهک ئارام دهگرن بی حیسابه‪.‬‬ ‫صا ِب ُرونَ أَجْ َر ُه ْم ِبغَی ِْر ِح َ‬
‫سا ٍ‬ ‫یُ َوفَّى ال َّ‬
‫خوای گهوره خۆی فهرمانی به پێغهمبهرهکهی (صلي هللا علیە وسلم) کردووه که ئارام بگرێ و‪ ،‬سهرهنجامی‬
‫صبِ ْر ِإنَّ ا ْل َعاقِ َبةَ‬
‫ئهو ئارام گرتنهشی بۆ ڕوون کردۆتهوه‪ .‬له سورهتی هود‪ ،‬ئایهتی (‪)49‬دا دهفهرمووێ‪( :‬فَا ْ‬
‫ِل ْل ُمت َّ ِقینَ )‪ .‬ئارام بگره‪ ،‬سهرهنجامهکهی ههر بۆ ئهوانهیه که تهقوای خوا ئهکهن‪ .‬خوای گهوره ئارام گرتنی لهگهڵ‬
‫(واست َ ِعینُوا ِبالص ِ‬
‫بر َوالصالة)‪.‬‬ ‫باسی پهرستنهکان هێناوه‪ .‬بۆیه له سورهتی البقره‪ ،‬ئایهتی (‪)45‬دا دهفهرمووێ‪َ :‬‬
‫ئێوه پهنا بهرنه بهر ئارام گرتن و نوێژ کردن‪ .‬له سورهتی ئهنفال‪ ،‬ئایهتی (‪)46‬دا خوای گهوره خۆی‬
‫دهفهرمووێ که له گهڵ ئارام گرهکانه‪ .‬ئهگهر خوای گهوره له گهڵ کهسانی ئارام گر بێ‪ ،‬جێی خۆیهتی ههموو‬
‫ههوڵ بدهین ئهو ڕهوشته بهرزه له خۆماندا بڕوێنین و‪ ،‬خۆمانی لهسهر رابێنین‪( .‬واصبروا إن هللا مع‬
‫الصابرین)‪ .‬ئارام بگرن‪ ،‬خوای گهوره له گهڵ ئارام گرانه‪.‬‬

‫ئارام گرتن له فهرموودهکانی پێغمهبهردا (صلي هللا علیه وسلم)‪:‬‬

‫پێغهمبهری خوا (صلي هللا علیە وسلم) دهفهرمووێ‪( :‬ما أعطي أحد عطاء خیرا وأوسع من الصبر)‪ .‬کهس‬
‫هێندهی ئارام گرتن چاکتر و زۆرتر خێری پی نهبهخشراوه‪ .‬له سهحیحی موسلمدا هاتووه که پێغهمبهری خوا‬
‫(صلي هللا علیە وسلم) فهرموویهتی‪( :‬الصبر ضیاء)‪ .‬ئارام گرتن ڕووناکییه‪ .‬گومانی تێدا نییه که ئارام گرتن‬

‫‪173‬‬
 ‫ڕووناکی ژیان و‪ ،‬ڕووناکی دهروونه‪ .‬کهسێکیش که دهروونی ڕووناک و ڕێبازی ژیانی ڕووناک بێ‪،‬‬
‫سهرکهوتووه‪.‬‬

‫جارێک پێغهمبهری خوا (صلي هللا علیە وسلم) بهالی گۆڕێکدا ڕۆیشت و بینی ژنێکی لهسهر دانیشتووه و‬
‫دهگریا‪ .‬گۆڕهکه گۆڕی کوڕهکهی بوو‪ .‬پێغهمبهر (صلي هللا علیە وسلم) پێی فهرموو‪( :‬اتقي هللا واصبري) له‬
‫خوا بترسه و‪ ،‬ئارام بگره‪ .‬ژنهکهش له وهاڵمدا ووتی‪( :‬إلیك عني‪ ،‬فإنك لم ت ُ َ‬
‫ص ْب بمصیبتي)‪ .‬بڕۆ وازم لێ بێنه‪،‬‬
‫تۆ ناڕهحهتی وهك منت تووش نهبووه‪ .‬ئیتر پێغهمبهری خوا (صلي هللا علیە وسلم) ڕۆیشت و‪ ،‬خهڵکی به‬
‫ژنهکهیان ووت ئهوه پێغهمبهری خوا بوو (صلي هللا علیە وسلم)‪ .‬دوای ئهوه ژنهکه به پهله چوو بۆ ماڵی‬
‫پێغهمبهری خوا (صلي هللا علیە وسلم) و‪ ،‬داوای لێبوردنی کرد و‪ ،‬ووتی‪ :‬نهم زانی که تۆ بووی ئهی‬
‫پێغهمبهری خوا (صلي هللا علیە وسلم)‪ .‬ئهویش فهرمووی‪( :‬إنما الصبر عند الصدمة اۡلولى)‪ .‬ئهبێ مرۆڤ له‬
‫گهڵ ساتهکانی یهکهمی موسیبهت و ناڕهحهتیدا ئارامگر بێت‪ .‬واته ئهبێ مرۆڤ له سهرهتای ناڕهحهتییهکهوه‬
‫ئارامگر بێت‪.‬‬

‫عهمار و دایک و باوکی موسوڵمان بوون و‪ ،‬قوڕهیش به موسوڵمان بوونهکهیان زانین و کهوتنه‬
‫ئهشکهنجهدانیان‪ .‬له کاتێکدا که ئهشکهنجه ئهدران پێغهمبهری خوا (صلي هللا علیە وسلم) بهالیاندا ڕۆیشت و‪،‬‬
‫پێی فهرموون‪( :‬صبرا آل یاسر! فإن موعدكم الجنة)‪ .‬ئهی بنهماڵهی یاسر ئارام بگرن‪ ،‬جێگاتان بهههشته‪.‬‬
‫ئهوهبوو دایک و باوکهکه شههید کران و‪ ،‬عهماریش له یهکێک له شهڕهکاندا شههید بوو‪.‬‬

‫ئارام گرتن ڕهوشتی پێغهمبهران بووه‪:‬‬

‫خوای گهوره له سورهتی االنبیاء‪ ،‬ئایهتی ‪ 86-85‬دا دهفهرمووێ‪( :‬وإسماعیل وإدریس وذا الكفل كل من‬
‫الصابرین ‪ .‬وأدخلناهم في رحمتنا إنهم من الصالحین)‪ .‬ئیسماعیل و ئیدریس و ذا الکفل ههموویان ئارامگر‬
‫بوون و‪ ،‬ڕهحمهتی خۆمانمان ڕشت بهسهریاندا و‪ ،‬ئهوانه پیاوچاک بوون‪ .‬له سوهرتی ئهحقاف‪ ،‬ئایهتی (‪ )35‬دا‬
‫خوای گهوره دهفهرمووێ‪( :‬فاصبر كما صبر أولوا العزم من الرسل) ئارام بگره وهک چۆن ئولولعهزم ئارامیان‬
‫گرت‪ .‬ئولولعهزم بریتی بوون له‪ :‬نوح و ئیبراهیم و موسا و عیسا و محمد (صلي هللا علیە وسلم)‪.‬‬

‫له سورهتی ئهنعام‪ ،‬ئایهتی (‪)34‬دا خوای گهوره دهفهرمووێ‪( :‬ولقد كذبت رسل من قبلك فصبروا على ما كذبوا‬
‫وآذوا في سبیلي حتى أتاهم نصرنا)‪ .‬ههندێک لهو پێغهمبهرانهی پێش تۆ به درۆ خراوونهوه و‪ ،‬لهسهر ئهو‬
‫بهدرۆ خستنهوهیه ئارامیان گرتووه و‪ ،‬لهبهر ئهوهی لهسهر ڕێبازی ئێمه بوون ئهشکهنجه و ئازار دراوون تا‬
‫سهرکهوتنی خواییان بۆ هات‪.‬‬

‫ئهیوب پێغهمبهر (سهالمی خوای لیبێت) پیاوێکی دهوڵهمهند و خاوهن داراییهکی باش بوو‪ ،‬خوای گهوره تووشی‬

‫‪174‬‬
‫نهخۆشییهکی کرد و‪ ،‬بۆ سااڵنێکی توالنی کهوته سهر جێگا و‪ ،‬ههموو ماڵ و دارایی و منداڵهکانی له دهست چوو‬
‫و‪ ،‬ئهوهی بۆی مایهوه تهنها خێزانهکهی بوو‪ .‬خۆی خێزانهکهی نمونهی ئارام گرتن بوون‪ .‬ئهیوب کهسێکی پتهو‬
‫و ئارامگر بوو و‪ ،‬ههمیشه ناوی خوای گهوره لهسهر زمانی بوو و شوکرانه بژێر بوو‪ .‬خوای گهوره فهرمانی‬
‫پێکرد که توند قاچی بدات به زهویدا‪ .‬فهرمانهکهی خوای بهجێهێنا و‪ ،‬ئاوێک له ژێر پێیهکانییهوه دهرچوو و‪،‬‬
‫خۆی پێ شت و‪ ،‬لێی خواردهوه‪ .‬بهوهش خوای گهوره نهخۆشییهکهی له کۆڵ کردهوه و‪ ،‬تهندروستییهکی باشی‬
‫پێ بهخشییهوه‪ .‬له پاداشتی ئهو ئارام گرییهدا خوای گهوره ههموو ماڵ و منداڵهکانی بۆ قهرهبوو کردهوه‪.‬‬

‫جۆرهکانی ئارام گرتن‪:‬‬

‫ئارام گرتن جۆری زۆری ههیه‪ ،‬لهوانه‪ :‬ئارام گرتن لهسهر عیبادهتی خوای گهوره و‪ ،‬لهسهر نهکردنی تاوان و‪،‬‬
‫لهسهر نهخۆشی و‪ ،‬لهسهر مردنی کهسێکی خۆشهویست و‪ ،‬لهسهر ناڕهحهتی ژیان و‪ ،‬لهسهر ههژاری و‪،‬‬
‫لهسهر ئازار و ئهشکهنجهدان‪...‬هتد‪.‬‬

‫‪ .1‬ئارام گرتن لهسهر عیبادهتی خوا‪ :‬عیبادهت و ئهنجامدانی پهرستنی خوای گهوره پێویستی به بهکارهێنانی‬
‫ووزه و توانا و‪ ،‬ماندوو بوون ههیه‪ .‬پارێزگاری کردنی کاتی ئهو عیبادهتانه پێویسی بهوه ههیه که ئهو کهسه به‬
‫ئارام و لێبوردوو بێت و‪ ،‬بهردهوام بێت لهسهریان‪ .‬خوای گهوره له سورهتی الکهف‪ ،‬ئایهتی (‪)28‬دا ڕوو به‬
‫ڕووی پێغهمبهر (صلي هللا علیە وسلم) دهفهرمووێ‪( :‬واصبر نفسك مع الذین یدعون ربهم بالغداة والعشي‬
‫یریدون وجهە)‪ .‬خۆت لهسهر ئارام گرتن ڕابێنه له گهڵ ئهو کهسانهی بهیانی و ئێواران له خوای گهوره‬
‫دهپاڕێنهوه و‪ ،‬له عیبادهتهکانیاندا تهنها مهبهستیان خوای گهورهیه‪ .‬گومانی تێدا نییه که ئهم پهیامه تهنها بۆ‬
‫پێغهمبهری خوا (صلي هللا علیە وسلم) نییه‪ ،‬بهڵکو بۆ ههموو موسوڵمانانه‪.‬‬

‫‪ .2‬ئارام گرتن لهسهر نهکردنی تاوان‪ :‬مرۆڤی موسوڵمان ههمیشه له گهڵ ئهو دیاردانهی بهرهو الی تاوانی‬
‫ڕادهکیشهن دهبێ خۆڕاگر و خاوهن ئیرادهیهکی پتهو بێت‪ .‬بهرهوڕوو بوونهوهی ئهو دیاردانه بێگومان پێویستی‬
‫به بوونی ئارامێکی زۆر ههیه‪ .‬پێغهمبهری خوا (صلي هللا علیە وسلم) دهفهرمووێ‪( :‬أفضل المهاجرین من‬
‫هجر ما نهي هللا عنە‪ ،‬وأفضل الجهاد من جاهد نفسە في ذات هللا ‪-‬عز وجل)‪ .‬باشترین کۆچبهر ئهو کهسهیه له‬
‫دهست ئهو شتانه کۆچ دهکات که خوای گهوره نههی لێکردوون و‪ ،‬باشترین جیهادیش جیهادی نهفسه لهبهر‬
‫خاتری خوای گهوره‪.‬‬

‫‪ .3‬ئارام گرتن لهسهر نهخۆشی‪ :‬دیاره ههموو کهسێک تووشی نهخۆشی و ناڕهحهتی گیان دهبێ‪ .‬مرۆڤی‬
‫موسوڵمانیش وهک مرۆڤهکانی دیکه تووشی نهخۆشی دهبێت‪ ،‬بهاڵم ئهو شوکرانهی خوای گهورهی لهسهر‬
‫دهکات و‪ ،‬ئارام دهگرێ‪ .‬پێغهمبهری خوا (صلي هللا علیە وسلم) دهفهرمووێ‪( :‬من أصیب بمصیبة في مالە أو‬

‫‪175‬‬
 ‫ش ُك َها إلى الناس‪ ،‬كان حقًّا على هللا أن یغفر لە)‪ .‬ههر کهسێک له ماڵ و جهستهدا تووشی‬
‫جسده‪ ،‬وكتمها ولم ی ْ‬
‫ناڕهحهتی بوو و‪ ،‬ناڕهحهتییهکهی خۆی شاردهوه و‪ ،‬الی خهڵکی سکااڵی نهکرد‪ ،‬خوای گهوره بهڵێنی داوه که له‬
‫گوناهی ئهو کهسه خۆش دهبێت‪.‬‬

‫‪ .4‬ئارام گرتن لهسهر مردنی کهسێکی خۆشهویست‪ :‬مرۆڤی موسوڵمان ئهبێ ڕازی بێت بهو بارهی خوای‬
‫گهوره ئهیدا به شانیدا و‪ ،‬ئهبێ ئارامگر بێت لهبهریدا‪ .‬مردنیش یهكێکه لهو موسیبهتانهی تووشی مرۆڤی‬
‫موسوڵمانیش دهبی و‪ ،‬به مردنی کهسێکی خۆشهویستی دڵنیگهران دهبێ‪ ،‬بهاڵم تا به ئارام بێت تیایدا دهبێته‬
‫مرت أعرابیة على بعض الناس‪ ،‬فوجدتهم یصرخون‪ ،‬فقالت‪:‬‬
‫خاوهنی پاداشتێکی گهوره الی خوای گهوره‪( .‬وقد َّ‬
‫ما هذا؟ فقیل لها‪ :‬مات لهم إنسان‪ .‬فقالت‪ :‬ما أراهم إال من ربهم یستغیثون‪ ،‬وبقضائە یتبرمون‪ ،‬وعن ثوابە‬
‫یرغبون)‪ .‬جارێک ژنێکی عهرهبی دهشتهکی بهالی کۆمهڵێک خهڵکدا ڕۆیشت و‪ ،‬بینی دهگرین و هاوار دهکهن‪.‬‬
‫پرسی‪ :‬ئهوه چی بووه؟ ووتیان‪ :‬کهسێکیان لێ مردووه‪ .‬ووتی‪ :‬ئهمانه له دهست قهدهری خوا هاوار دهکهن و‪ ،‬به‬
‫قهزای خوا ناڕهحهتن و‪ ،‬دهیانهوی به دهستی خۆیان له پاداشتی خوایی دوور بکهنهوه‪ .‬واته‪ :‬ئارام ناگرن تا‬
‫پاداشتی خوای گهورهیان دهست بکهوێ‪.‬‬

‫‪ .5‬ئارام گرتن لهسهر ناڕهحهتی ژیان‪ :‬کاتێک موسوڵمان تووشی ناڕهحهتی ژیان و ههژاری و دهستکورتی‬
‫دهبێت‪ ،‬دهبێ شوکرانه بژێری پهروهردگار بێت‪ .‬نابێ سکااڵ الی مرۆڤهکانی وهک خۆی بکات‪ .‬ئهبێ موسوڵمان‬
‫چاو له پێغهمبهری خوا (صلي هللا علیە وسلم) بکات‪ .‬عائشه (ڕهحمهتی خوای لێبێت) دهفهرمووێ‪( :‬أنە كان‬
‫یمر الشهران الكامالن دون أن یوقَد في بیت رسول هللا صلى هللا علیە وسلم نار‪ ،‬وكانوا یعیشون على التمر‬
‫والماء)‪ .‬دوو مانگی تهواو تێدهپهڕین و‪ ،‬له ماڵی پێغهمبهری خوادا (صلي هللا علیە وسلم) ئاگر نهدهکرایهوه‪.‬‬
‫لهسهر خورما و ئاو دهژیان‪.‬‬

‫‪ .6‬ئارام گرتن لهسهر ئازاری خهڵکانی دیکه‪ :‬پێغهمبهری خوا (صلي هللا علیە وسلم) دهفهرمووێ‪( :‬المسلم إذا‬
‫كان مخالطا الناس ویصبر على أذاهم‪ ،‬خیر من المسلم الذي ال یخالط الناس وال یصبر على أذاهم) رواە ترمذي‪.‬‬
‫ئهو موسوڵمانهی تێکهاڵو خهڵک ئهبێ و ئارام لهسهر ئازارهکانیان ئهگرێ‪ ،‬باشتره لهو موسوڵمانهی که تێکهاڵو‬
‫خهڵکی نابێت و‪ ،‬ئارامیش لهسهر ئازارهکانیان ناگرێت‪.‬‬

‫ئهو وانانهی له ئارام گرتنهوه دهست دهکهون‪:‬‬

‫‪ .1‬مرۆڤ دهگاته ئهو قهناعهتهی ژیانی دنیا کۆتایی دێت و‪ ،‬مرۆڤ تا سهر لهم ژیانهدا نامێنێت‪.‬‬

‫‪ .2‬مرۆڤ تێدهگات که موڵک و بهندهی خوایه و‪ ،‬ههر بۆ الی ئهویش دهگهڕێتهوه‪.‬‬

‫‪176‬‬
 ‫‪ .3‬مرۆڤی موسوڵمان بڕوای وایه که الی خوا پاداشتی ئارام گرتنهکهی وهر دهگرێتهوه‪ .‬خوای گهوره‬
‫دهفهرمووێ‪( :‬ولنجزین الذین صبروا أجرهم بأحسن ما كانوا یعملون) النحل ‪ .٩٦‬ئێمه پاداشتی ئهو کهسانه‬
‫ئهدهینهوه که له سهر کارهکانی دنیایان ئارامیان گرتووه و‪ ،‬پاداشتهکهیان به باشترین شێوه دهبێت‪.‬‬

‫‪ .4‬مرۆڤی موسوڵمان بڕوای وایه که سهرکهوتنی خوایی به ئارام گرتن نزیک دهبێتهوه‪ .‬ههروهها سهرهنجامی‬
‫ئارامگرتن هاتنی خۆشی و بهختهوهرییه‪.‬‬

‫‪ .5‬مرۆڤی موسوڵمان بۆ ئارام گرتن پێغهمبهر (صلي هللا علیە وسلم) و‪ ،‬سهلهف دهکاته پیشهوای خۆی و‪،‬‬
‫لهوانهوه دهرسی ئارام گرتن فێردهبێ‪.‬‬

‫‪ .6‬مرۆڤی موسوڵمانی ئارامگر بڕوای به قهدهری خوای گهوره ههیه و‪ ،‬قهناعهتی وایه که ههموو شتێک‬
‫ئیرادهی خوای لهسهره و‪ ،‬ئهوهی تووشی موسوڵمان دهبێ ههر الی خواوهیه‪.‬‬

‫ئارام گرتن چییه؟‪:‬‬

‫‪ .1‬ئارام گرتن لهسهر ناڕهحهتی‪ ،‬ئیمامدارییه‪.‬‬

‫‪ .2‬ئارام گرتن لهسهر نهبوونی‪ ،‬قهناعهته‪.‬‬

‫‪ .3‬ئارام گرتن لهسهر نهێنی‪ ،‬نهێنی پاراستنه‪.‬‬

‫‪ .4‬ئارام گرتن لهسهر هاوڕێیهتی‪ ،‬بهوهفاییه‪.‬‬

‫‪ .5‬ئارام گرتن له تهنگانهدا‪ ،‬بوار کردنهوهیه بۆ بیرکردنهوه و پالن دانان‪.‬‬

‫‪67‬‬
‫‪ .6‬دهرمانی دنیا له کۆڵدان‪ ،‬ئارام گرتن و قهناعهت کردنه‪.‬‬

‫خوایه گیان ئارامیمان پێ ببهخشی‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْط َبةُ الثَّانیةُ‬

‫‪http://www.azmoon-kurd.com/chamki-aramgrtn67‬‬

‫‪177‬‬
 ‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ إِلهَ إِالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان إِلَى یَ ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحابِ ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعینَ لَ ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫‪ -‬باسی ئارام گرتن و جۆرەکانیمان کرد له ووتاری یهکهمدا‪ ،‬وە زۆر دەق ههن لهسهر توڕەی دەسوڕێتهوەو ڕێنمونیمان‬
‫دەکهن لهسهر ئهوەی که تووڕە نهبین‪ ،‬وەك پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت له فهرموودەیهکدا دەفهرموێ‪:‬‬

‫عن أبى هریرة رضى هللا عنە أن رجال قال للنبى ( صلى هللا علیە وآلە وسلم ) أوصنى قال ‪ :‬ال تغضب فردد مرارا قال ال‬
‫تغضب ‪ .‬رواه البخارى‬

‫ب ا ْل ُمحْ ِ‬
‫س ِنینَ ) آل عمران‪134:‬‬ ‫َاظ ِمینَ ا ْلغَ ْی َظ َوا ْل َعا ِفینَ ع َِن النَّ ِ‬
‫اس َوَّللاُ یُ ِح ُّ‬ ‫س َّراء َوالض ََّّراء َوا ْلك ِ‬
‫(الَّ ِذینَ یُن ِفقُونَ فِي ال َّ‬

‫}لیس الشدید بالصرعة‪ ،‬وإنما الشدید الذي یملك نفسە عند الغضب{ متفق علیه‪.‬‬

‫فهذا زین العابدین بن علي یطلب من خادمه ماء ساخنًا‪ ،‬فیأتیه الغالم بالماء الساخن‪ ،‬وما إن یصل إلى سیده به‪ ،‬حتى یتعثر‬
‫فیسقط الماء الساخن على جسد سیده‪ ،‬فتؤلمه سخونة الماء‪ ،‬وتظهر عالمات الغضب على زین العابدین‪ ،‬فیسرع الغالم‬
‫َاظ ِمینَ ا ْلغَ ْی َظ} [آل عمران‪ ،]134 :‬فیقول زین العابدین‪ :‬كظمت غیظي‪،‬‬
‫{وا ْلك ِ‬
‫الذي تربى في بیت الصالح والتقوى قائالً‪َ :‬‬
‫{وا ْلعَافِینَ ع َِن النَّ ِ‬
‫اس} [آل عمران‪ ،]134 :‬فیقول زین العابدین‪ :‬عفوت عنك‪ ،‬فیكمل الغالم اآلیة قائالً‪:‬‬ ‫فیقول الغالم‪َ :‬‬
‫ب ا ْل ُمحْ ِ‬
‫سنِینَ } [آل عمران‪ ،]134 :‬فما یكون من زین العابدین إال أن یكافئ هذا الغالم الذكي الذي أنجاه من‬ ‫َّللاُ یُ ِح ُّ‬
‫{و َّ‬‫َ‬
‫مصیدة الغضب والسخط بكلمات القرآن الندیة‪ ،‬وذ َّكره بفضائل العفو واإلحسان العلیة‪ ،‬فقال في رضا وأریحیة‪ :‬اذهب فأنت‬
‫حر لوجه هللا‪.‬‬

‫الرحی ُم‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ِ ،‬إنَّهُ ُه َو الغَفُ ُ‬
‫ور َّ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪(:‬إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬

‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َو َب ِ‬
‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫و َیقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي َب ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫ف بیْنَ قلو ِبنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫وألّ ْ‬
‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ ِبكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ِمنَ الخ ِ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ ِبك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫‪178‬‬
 ‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬ ‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ ،‬بِ َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫ظ ُك ْم َل َعلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْل َب ْغي ِ َی ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َو َی ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َو ِإیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ َیأ ْ ُم ُر ِبا ْل َع ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪ِ {:‬إنَّ َّ‬

‫َّللاَ ْالعَ ِظ َ‬
‫یم یَ ْذ ُك ْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذ ُك ُروا َّ‬

‫َّللاِ أ َ ْكبَ ُر َو َّ‬

‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالةَ إِنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫(گەڕانەوه بۆالی خوای گەوره (توبة))‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬

‫‪179‬‬
 ‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل ِب َما جا َء فِي كتا ِب ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم َرقِیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ بِ ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫‪-‬سروشی مرۆڤهکان وههایه ههندێك جار له ڕێڕهوو سکهی ڕاستی بۆ دانراو ال دهدات و دهچێته سهر خۆڵ و خاش و ناو‬
‫بهردهکان و دهکهونه ترسی لهناوچوونهوه‪ ،‬خوای گهوره دهرگای خۆی وااڵ کردووهو شتێکی دانهناوه دژی ئهو سروشته‬
‫بێت بهڵکو سروشتانهتر داوای گهڕانهوهی لێ کردووهو به ئاگامان دههێنێتهوه لهو الدانهو پهند وهرگرتن لێی و‬
‫نهکهوتنهوه ناوهوهی جارێکی تر‪ ،‬خۆی بۆ خۆی ئهم فرسهت پێدانه‪ ،‬دڵخۆشکهرێکی گهورهیه بۆ مرۆڤهکان دوای ئهوهی‬
‫که زانیان به ڕاستی به ههڵهدا چوون و له سکهکه الیان دابوو‪ ،‬پێویسته مرۆڤهکانیش ههر له یهکهم کهوتنه سهر خۆڵهوه‬
‫به ئاگا بێنهوهو ههوڵی ئهوه بدهن جارێکی تر جوان سکوانهکه بگرن و به ئاگاییهوه به ڕێگادا بڕۆن‪ ،‬چونکه ئهگهر له‬
‫کاتی دهرچوون له فهرمانهکانی خوای گهورهدا ئهگهر خوای گهوره بیویستایه دهیتوانی گیانی لێ بسهنێتهوهو ئهوسا‬
‫جۆرێتی ئهو مردنهش دهبووه شاهیدێك بهسهریهوه که له کاتی سهرپێچی و بێ فهرمانی خوای گهورهدا مردووه‪،‬‬
‫ههربۆیه له ئایهته قورئانیهکاندا زۆر ئایهتی جۆراو جۆرمان بهرچاو دهکهوێت لهوهی که بگهڕێینهوه‪ ،‬بۆالی خوای‬
‫گهوره‪ ،‬تهوبه بکهین له تهوبهکهماندا ڕاست بکهین‪ ،‬سوپاسی خوای گهورهش بکهین که له کاتی تاوانهکاندا گیانی لێ‬
‫نهسهندووینهتهوهو نهبووه به شایهتێك بهسهرمانهوه‪ ،‬سوپاسی خوای گهوره بکهین لهوهی دهرفهتی گهڕانهوهی پێداوین و‬
‫ئێمهش له گهڕانهوهکهماندا ڕاستگۆ بین و بهردهوامبین لهسهری‪ ،‬کاتێك ئینسان تاوان دهکات دڵی توند دهبێت‪ ،‬نا ئارام‬
‫دهبێت‪ ،‬له بارێکی دهرونی نا ئاسایدا دهژی‪ ،‬هۆکارهکهشی ئهوهیه که کارهکهی نا ئاسایی بووه‪ ،‬بهاڵم کاتێك ئینسان‬
‫بڕیاری گهڕانهوه بۆالی خوای گهوره دهدات و تهوبهیهکی ڕاست و دروستی لێ دهکات ئهو کات دهبینین دڵهکه ئارام‬
‫دهبێت‪ ،‬گۆڕانکاریهکی یهکجاری بهسهردا دێت‪ ،‬ههر ئهوه خۆی بۆ خۆی نیشانهی دروستی کارهکهیه‪ ،‬ئیتر دوای ئهو‬

‫‪180‬‬
‫گهڕانهوه گرنگه بۆی نهگهڕێتهوه سهر الدانهکهی پێشوو‪ ،‬وهك خوای بااڵ دهست دهفهرموێت {يَا أَيُّ َها الَّ ِذينَ آ َمنُوا تُوبُوا‬
‫َّللاِ ت َ ْوبَةً نَّ ُ‬
‫صو ًحا} تحریم ‪8‬‬ ‫إِلَى َّ‬

‫داواکاری تهوبهکه به یهکجاریه‪ ،‬وهك له پێشهوا عومهریان پرسی تهوبهی نهسوح چی یه؟ ئهویش فهرمووی ئهو تهوبهیه‬
‫که نهگهڕێتهوه سهری جارێکی تر‪ ،‬وهك چۆن شیر که له گوانی ئاژهڵ هاته دهرهوه ئیتر ناگهڕێتهوه ناوهکهی‪.‬‬

‫ت َویَ ْعلَ ُم َما ت َ ْفعَلُونَ } شوری ‪25‬‬ ‫{ َو ُه َو الَّذِي یَ ْقبَ ُل الت َّ ْوبَةَ ع َْن ِعبَا ِد ِه َویَ ْعفُو ع َِن ال َّ‬
‫سیِئ َا ِ‬

‫خوای گهوره ئهو خوایهیه که تهوبه له بهندهکانی وهردهگرێت و وه له تاوانهکانیش خۆش دهبێت‪.‬‬

‫کهوابوو ئهو کهسانهی که تاوانکارن یان تاوانیان کردووه‪ ،‬نا ئومێد نهبن له ڕهحم و بهزهی خوای پهروهردگارو پێویسته‬
‫لهسهریان ههر زوو بۆالی ئهو خوا به بهزهییه بگهڕێنهوه‪.‬‬

‫چ کاتێك ئینسان تهوبه بکات لهم ئایهتهدا بۆمان دهردهکهوێت که ههرکات ئینسان تاوانی کرد ههتا زووه بگهڕێتهوه وهك‬
‫خوای بااڵ دهست دهفهرموێت‪:‬‬

‫ع ِلیما َح ِكیما}‬ ‫علَ ِ‬

‫یهم َوكَانَ َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫َّللاُ َ‬
‫وب َّ‬‫ب فَاُولَـئِكَ یَت ُ ُ‬
‫سو َء ِب َج َهالَ ٍة ث ُ َّم یَتُوبُونَ ِمن قَ ِری ٍ‬
‫َّللاِ ِللَّ ِذینَ یَع َملُونَ ال ُّ‬ ‫{اِنَّ َما التَّوبَةُ َ‬
‫علَى َّ‬
‫النساء ‪17‬‬

‫ههر دوا بهدوای ئهو ئایهتهش دهفهرموێت‪:‬‬

‫ت َحتَّى اِذَا َحض ََر ا َ َح َد ُه ُم ال َموتُ قَا َل اِنِي تُبتُ االنَ َوالَ الَّ ِذینَ یَ ُموت ُونَ َو ُهم ُكفَّار‬ ‫ت التَّوبَةُ ِللَّ ِذینَ یَع َملُونَ ال َّ‬
‫س ِیئ َا ِ‬ ‫{ َولَی َ‬
‫س ِ‬
‫اُو َلـئِكَ } ‪18‬‬

‫تهوبه بۆ ئهو کهسانه نی یه که گهمهیان به تهوبه لێ دێت و گوناهو تاوان دهکهن تا کاتی سهرهمهرگ‪ ،‬کاتی سهرهمهرگدا‬
‫دهڵێن ئهوه تهوبهمان کرد‪ ،‬یان ئهوانهی که به کافری دهمرن بۆ ئهو کۆمهاڵنه سزای زۆر سهخت ههیه لهبهر ئهوهی له‬
‫کاتی خۆیدا تهوبهیان نهکردووه‪.‬‬

‫وب‬ ‫س ُ‬
‫ط َی َد ُه ِباللَّ ْی ِل ِل َیت ُ َ‬ ‫ي ِ (صلی هللا علیه وسلم)‪( :‬قَا َل ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ ع ََّز َو َج َّل َی ْب ُ‬ ‫ع ِن النَّ ِب ّ‬
‫سى (رضي هللا عنه) َ‬ ‫ع ْن أ َ ِبي ُمو َ‬ ‫‪١٨٣٨‬ـ َ‬
‫س ِم ْن َم ْغ ِربِ َها) رواە مسلم‪.‬‬ ‫وب ُمسِي ُء اللَّ ْی ِل‪َ ،‬حتَّى ت َ ْطلُ َع الش َّْم ُ‬ ‫س ُ‬
‫ط َی َد ُه بِالنَّ َه ِار ِل َیت ُ َ‬ ‫ُمسِي ُء النَّ َه ِار‪َ ،‬و َی ْب ُ‬

‫‪181‬‬
 ‫(أبو موسی)ی (األشعری) (خوای لێ ڕازی بێت) دهڵێ‪ :‬پێغهمبهری خوا (صلی هللا علیه وسلم) فهرموویهتی‪( :‬خوای‬
‫بااڵدهست بهشهو دهستی ڕادهخات بۆ ئهوهی گوناهبارانی ڕۆژ تهوبه بكهن بهڕۆژیش دهستی ڕادهخات بۆ ئهوهی‬
‫گوناهبارانی شهو تهوبه بكهن‪ ،‬ههتا خۆر له خۆر ئاواوه ههڵدێت)‪{ .‬تا رۆژی قیامهت}‪.‬‬

‫َّللاُ ا ْل َخ ْلقَ َكت َ َ‬

‫ب فِي ِكتَابِ ِە على‬ ‫ع ْن أَبِي ُه َری َْرة َ (رضي هللا عنه)‪ :‬أ َ َّن النَّبِ َّ‬
‫ي (صلی هللا علیه وسلم) قَالَ‪( :‬لَ َّما قضى َّ‬ ‫‪١٨٤٠‬ـ َ‬
‫ض ِبي)‪[ .‬بخاري ‪ /‬التوحید‪]٦٩٦٩ /‬‬ ‫غ َ‬ ‫ب َ‬ ‫نفسە‪ ،‬فَ ُه َو موضوع ِع ْن َدهُ‪ :‬إِنَّ َرحْ َمتِي ت َ ْغ ِل ُ‬

‫(أبو هریره) (خوای لێ ڕازی بێت) دهڵێ‪ :‬پێغهمبهری خوا (صلی هللا علیه وسلم) فهرموویهتی‪( :‬كاتێ خوا خهڵكی‬
‫دروست كرد لهنامهكهیدا لهسهر خۆی نوسیووه و الی خۆی دانراوه كه‪ :‬بێگومان بهزهییی من زاڵه بهسهر خهشم و‬
‫قینمدا)‪.‬‬

‫ي ِ (صلی هللا علیه وسلم) قَالَ‪ِ ( :‬إنَّ ِ ََّّللِ ِمائ َةَ َرحْ َمةٍ‪ ،‬أ َ ْن َز َل ِم ْن َها َرحْ َمة‬ ‫ع ْن أ َ ِبي ُه َری َْرة َ (رضي هللا عنه) َ‬
‫ع ِن النَّ ِب ّ‬ ‫‪١٨٤١‬ـ َ‬
‫ع َلى َو َل ِد َها‪َ .‬وأَ َّخ َر َّ‬
‫َّللاُ‬ ‫ش َ‬ ‫ف ا ْل َوحْ ُ‬ ‫اإل ْن ِس َوا ْلبَ َهائِ ِم َوا ْل َه َو ِام‪َ ،‬ف ِب َها یَتَعَا َطفُونَ ‪َ ،‬و ِب َها یَت َ َرا َح ُمونَ ‪َ ،‬و ِب َها ت َ ْع ِط ُ‬
‫احدَة بَ ْینَ ا ْل ِج ِن َو ْ ِ‬
‫َو ِ‬
‫س ِعینَ َرحْ َمة‪ ،‬یَ ْر َح ُم ِب َها ِعبَا َد ُه یَ ْو َم ا ْل ِقیَا َم ِة)‪[ .‬بخاري ‪ /‬األدب‪]٥٦٥٤ /‬‬
‫سعا َوتِ ْ‬
‫تِ ْ‬

‫(أبو هریره)(خوای لێ ڕازی بێت) دهڵێ‪ :‬پێغهمبهری خوا (صلی هللا علیه وسلم) فهرموویهتی‪( :‬خوا سهد ڕهحمهتی‬
‫ههیه‪ ،‬یهك ڕهحمهتی بهش كردووه له نێوان جنۆكه و ئادهمی و مهڕومااڵت و گیانلهبهران و مار و مێرودا؛ ههربهو‬
‫بهشهیه كهلهناو خۆیاندا سۆزیان بۆیهكتر ههیه و بهزهیییان بهیهكدا دێتهوه‪ ،‬ههر بهو بهشهیشه كه گیانلهبهری كێوی‬
‫بهزهیی به بهچكهی خۆیدا دێتهوه‪ ،‬بهاڵم نهوهدونۆ ڕهحمهتی تری دواخستووه‪ ،‬كهبهزهیی بهبهندهكانی خۆیدا دێتهوه له‬
‫ڕۆژی قیامهتدا)‪.‬‬

‫َّللاِ (صلی هللا علیه وسلم)‬ ‫سو َل َّ‬ ‫س ِمعْتَ َر ُ‬ ‫ْف َ‬ ‫ع ْن ُه َم)‪َ :‬كی َ‬ ‫ي َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫ض َ‬ ‫(ر ِ‬‫ع َم َر َ‬ ‫ص ْف َوانَ ب ِْن ُمحْ ِر ٍز قَالَ‪ :‬قَا َل َر ُج ٌل ِالب ِْن ُ‬
‫ع ْن َ‬ ‫‪١٨٤٨‬ـ َ‬
‫علَ ْی ِە َكنَفَەُ‪ ،‬فَیُقَ ِر ُرهُ ِبذُنُوبِ ِە‪،‬‬ ‫س ِم ْعتُهُ یَقُولُ‪( :‬یُ ْدنَى ا ْل ُم ْؤ ِمنُ یَ ْو َم ا ْل ِقیَا َم ِة ِم ْن َر ِب ِە ع ََّز َو َج َّل َحتَّى یَ َ‬
‫ض َع َ‬ ‫یَقُو ُل فِي النَّجْ َوى؟ قَالَ‪َ :‬‬
‫علَ ْیكَ فِي ال ُّد ْنیَا‪َ ،‬وإِنِي أ َ ْغ ِف ُر َها لَكَ ا ْلیَ ْو َم‪ .‬فَیُ ْع َطى‬ ‫ف‪ .‬قَالَ‪ :‬فَ ِإنِي قَ ْد َ‬
‫ست َ ْرت ُ َها َ‬ ‫ب أَع ِْر ُ‬
‫ف؟ فَیَقُو ُل‪[ :‬أ َ ْي] َر ِ‬ ‫فَیَقُو ُل‪َ :‬ه ْل ت َ ْع ِر ُ‬
‫َّللاِ)‪[ .‬بخاري ‪/‬‬ ‫علَى َّ‬ ‫ق‪َ :‬هؤ َُال ِء الَّ ِذینَ َكذَبُوا َ‬ ‫وس ا ْل َخ َالئِ ِ‬
‫علَى ُر ُء ِ‬ ‫سنَاتِ ِە‪َ .‬وأ َ َّما ا ْل ُكفَّ ُ‬
‫ار َوا ْل ُمنَافِقُونَ ‪ :‬فَیُنَادَى ِب ِه ْم َ‬ ‫ص ِحیفَةَ َح َ‬‫َ‬
‫المظالم‪]٢٣٠٩ /‬‬

‫(صفوان) كوڕی (محرز) دهڵێ‪ :‬پیاوێك به (ابن عمر)ی (خوایان لێ ڕازی بێت) وت‪ :‬چۆنت بیستووه كه پێغهمبهری‬
‫خوا (صلی هللا علیه وسلم) باسی تاوان پۆشی بۆ كردبیت؟ وتی‪ :‬لێم بیستووه فهرموویهتی‪( :‬له ڕۆژی قیامهتدا بڕوادار له‬
‫‪182‬‬
 ‫پهروهردگاری بااڵدهستی نزیك دهخرێتهوه‪ ،‬تاوهكو باڵی میهرهبانی خۆی بهسهردا دهكێشێ‪ ،‬دانی پێ ئهنێت‬
‫بهگوناههكانیدا‪ .‬دهفهرمووێ‪ :‬ئایا ئهزانیت؟ ئهویش دهڵێ‪ :‬ئهی پهروهردگار دهزانم‪ ،‬دهفهرمووێ‪ :‬دهمن له دونیادا بۆم‬
‫پۆشیت‪ ،‬ئهمڕۆیش لێت خۆش دهبم‪ .‬ئینجا نامهی چاكهكانی پێدهدرێت‪ ،‬بهاڵم بێباوهڕو دووڕووهكان‪ :‬لهبهرچاوی ههموو‬
‫خهڵكیهوه جاڕیان بۆ دهدرێت؛ ئهمانه بوون كه درۆیان بهدهم خوای بهرز و بااڵدهستهوه دهكرد)‪.‬‬

‫بیگومان ههموو کهسێکی ژیر به کردنی تاوان یان ههر خراپهیهك و وه ههر کارێکی ههڵه پهشیمانی دهکێشی‪ ،‬پهنجهی‬
‫خۆی دهگهزێت و دهڵێ بریا ئهو کارهم نهکردبا‪ ،‬چونکه کردنی ئهو کاره دهبێته مایهی زهرهرو زیانی‪ ،‬وه ئهگهر ئهو‬
‫کردهوهی که ههڵه بووهو کردوومانه دونیاییه دهبێت ببێته پهندێك و سودی لێ وهرگرین له ئایندهمانداو وه ههوڵ بدهین‬
‫جارێکی تر تێی نهکهوینهوه‪ ،‬خوای گهوره به بهزهییهو دهرگای وااڵیه بۆ تهوبهکاران و له سودیاندایه خوای گهوره‬
‫دهرمووێ (وإني لغفار لمن تاب وءامن وعمل صا لحا ثم اهتدى) (سورة طه ‪ .82‬دهفهرمووێ من خۆش دهبم له کهسێك‬
‫ت َویَ ْعلَ ُم َما ت َ ْفعَلُونَ )‬ ‫که تهوبه بکات و وه دواتر کاری چاکه بکات‪َ ( .‬و ُه َو الَّذِي یَ ْقبَ ُل الت َّ ْوبَةَ ع َْن ِعبَا ِد ِه َویَ ْعفُو ع َِن ال َّ‬
‫س ِیئ َا ِ‬
‫الشوری ‪25‬‬

‫خوای گهوره تهوبهی بهندهکانی گیرا دهکات و وه له تاوانهکان خۆش دهبێت و وه دهزانێت چیت کردووه‪.‬‬

‫پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت دهفهرمووێ{ال یلدغ المؤمن من جحر مرتین}‪ i‬واته مسوڵمان له له کونێکدا دوجار‬
‫ناگهزێت‪ ،‬وهکو ههر لهشهرحی ئهم فهرموودهدا هاتووه له سونهنی ابن ماجهدا دهفهرمووێ شاعیرێك به دیل گیرا له‬
‫شهڕی بهدردا که زۆر دادهبزیه سهر ئیسالم و هێرش دهبرد بهاڵم بهریاندا‪ ،‬وه پهیمانیان لێ وهرگرت که جارێکی تر‬
‫نهگهڕێتهوه سهر ئهو کارهی که دهیکرد‪ ،‬بهاڵم که بهریان داو ڕۆشتهوه ههم دیسان دهستی کرده هێرش کردن‪ ،‬وه ههم‬
‫دیسان له شهڕی ئوحوددا گیراوه‪.‬‬

‫لێرهدا ئیتر کاتی ئهوهیه وهك یهکهم جار مامهڵهی لهگهڵ نهکرێ‪ ،‬کاتێك که کارێکدا زهرهرمان هێنا دهبێت سود له‬
‫ههڵهکانی وهرگرین‪.‬‬

‫وروى ابن ماجه رحمه هللا أن الرسول محمدًا صلى هللا علیه وسلم قال‪( :‬التائب من الذنب كمن ال ذنب لە) ابن ماجة‬

‫الر ِحی ُم} ‪53‬‬ ‫َّللاَ یَغ ِف ُر الذُّنُ َ‬

‫وب َج ِمیعا اِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬
‫ور َّ‬ ‫َّللاِ اِنَّ َّ‬
‫طوا ِمن َّرح َم ِة َّ‬ ‫سرفُوا َ‬
‫علَى اَنفُس ِِهم الَ تَقنَ ُ‬ ‫{قُل ی ِعبَاد َ‬
‫ِي الَّ ِذینَ ا َ َ‬

‫ئهو ئایهته بانگهشهیهکی زۆر گهورهیه بۆ ئهو کهسانهی که تاوانی زۆریان کردووهو به ڕاستی بۆالی بگهڕێنهوه‪.‬‬

‫لێرهدا دهبێت چهن خاڵێك ههیه لهبهرچاوی بگرین و کاریان پێ بکهین‪ ،‬تهوبه کردن به دوو جۆر دهتوانین وهسفی بکهین‪.‬‬

‫‪183‬‬
‫‪-1‬ئهو کهسهی که دووره له خوا پهرستی و له تاواندا دهژی‪ ،‬که پێویسته لهسهر بگهڕێتهوه‪ ،‬بهاڵم ئێمه ههموومان ئههلی‬
‫مزگهوت و جومعهو جهماعهتین سوپاس بۆ خوا ئهو پلهمان بڕیووه‪ ،‬بهاڵم کهسێك که دهزانین لهو ئاستهدایه دهبێت‬
‫ههریهك له ئێمه وهك ئههلی مزگهوت ئامۆژگاری خێریان بکهین بۆ هاتنه ناو ئهم بازنهوه‪.‬‬

‫‪-2‬ئهو کهسانهش که ئههلی مزگهوتن بهاڵم ههندێك جار دهکهونه ههڵهوه‪ ،‬نوێژێکی دوا دهکهوێت له کاتی خۆی‪ ،‬له ناو‬
‫مهجلیسێکدا دا دهنیشیت و قسهی خراپی تێدا دهکرێت‪ ،‬نهزهرێکی حهرام دهکهیت‪ ،‬له کاتی ههر تاوانێکدا پێویسته ههر‬
‫زوو بگهڕێینهوهو نههێڵیت ئهگهر شهو بوو ڕۆژی بهسهردا تێپهڕێت وهگهر شهو بوو نههێڵین ڕۆژ ببێتهوه‪ ،‬بۆ ئهوهی‬
‫ئهو فهرموودهی که باسمان کرد بمان گرێتهوه‪.‬‬

‫‪-3‬ههر تاوانێك ئهگهر تهوبهمان لێکرد ئهگهر پهیوهست بوو به مافێکی بهرانبهرهوه مافهکهی بۆ بگهڕێنینهوه‪ ،‬بۆ نمونه‬
‫کهسێك بڕێك پارهی کهسێك بدزێت و دوای تهوبه بکات دهبێت پارهکه بگهڕێنێتهوه‪.‬‬

‫‪-4‬له دوای تهوبه کردن کاری چاکه زۆر بکهین ‪.‬‬

‫خوایه گیان له گوناه و تاوانهکانمان خۆش ببیت‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلهَ ِإالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان ِإ َلى َی ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحا ِب ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعینَ َل ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫‪(-‬وتوبوا إلى هللا جمیعا أیها المؤمنون لعلكم تفلحون) (سورة النور‪/‬ءایة ‪)31‬‬

‫لقد كان العارفون باهلل عز وجل یعدّون تأخیر التوبة ذنبا ً آخر ینبغي أن یتوبوا منه‪ ،‬قال العالمة ابن القیم‪( :‬منها أن المبادرة‬
‫إلى التوبة من الذنب فرض على الفور‪ ,‬وال یجوز تأخیرها ‪,‬فمتى أخرها عصى بالتأخیر‪ ,‬فإذا تاب من الذنب بقي علیه‬
‫التوبة من التأخیر‪.‬‬

‫فإذا تكرر الذنب من العبد فلیكرر التوبة‪ ,‬ومنە أن رجال أتى النبي صلى هللا علیە وسلم فقال‪ :‬یا رسول هللا‪ :‬أحدنا یذنب‪,‬‬
‫قال « ‪:‬یكتب علیە ‪ »,‬قال‪ :‬ثم یستغفر منە ویتوب‪ ,‬قال « ‪:‬یغفر لە ویتاب علیە ‪ », ...‬قال فیعود فیذنب‪ ،‬قال « ‪:‬یكتب‬
‫علیە وال یمل هللا حتى تملوا » وقیل للحسن‪ :‬أال یستحي أحدنا من ربە یستغفر من ذنوبە ثم یعود‪ ,‬ثم یستغفر ثم یعود‪,‬‬
‫فقال‪ :‬ود الشیطان لو ظفر منكم بهذه‪ ,‬فال تملوا من االستغفار ‪.‬‬

‫‪184‬‬
 ‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ِ ،‬إنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّبِي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل تَعَالَى‪(:‬إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬

‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َو َب ِ‬
‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە ِب َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫و َیقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أ َ ِبي َب ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ ِب ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫ف بیْنَ قلو ِبنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫وألّ ْ‬
‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ ِبكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ِمنَ الخ ِ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ ِبك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬ ‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ ،‬بِ َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َو ِإیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر ِبا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪ِ {:‬إنَّ َّ‬

‫َّللاَ ْالعَ ِظ َ‬
‫یم یَ ْذ ُك ْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذ ُك ُروا َّ‬

‫َّللاِ أ َ ْكبَ ُر َو َّ‬

‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالةَ ِإنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪185‬‬
 ‫پهند وهرگرتن له مردن‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخ َلقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َك ِثیرا َو ِن َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫] َیا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫ع َل ْی ُك ْم َر ِقیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫خوای بااڵ دهست له قورئانی پیرۆزدا دهفهرموێت{ قل ان الموت الذي تفرون منە فاءنە مالقیکم} سورة الجمعة ‪ 8‬واته‬
‫ئهو مردنهی که لێی ڕادهکهن بێگومان پێتان دهگات‪.‬‬

‫بهاڵم کاتێك ئینسان گهشته سهرهمهرگ ئهوسا ڕاستیهکهی بیر دهخرێتهوه وهك دیسان قورئان دهفهرموێت {وجاءت‬
‫سکرة الموت بالحق ذالك ما کنت من تحید} سورة ق ‪19‬‬

‫کاتێك مردن تهنگ له ئینسان ههڵ دهچنێت بهڕاستی پێی دهوترێت ئهوهیه که خۆتت لێ ال دهداو پهنات لێ دهگرت‪.‬‬

‫‪-‬ئهگهر بێت و مرۆڤهکان بهشیوهیهکی واقعی بیری خۆیان بۆ مردن بخهنهگهڕ تهنها مردن بهسه بۆ ئامۆژگاری‪ ،‬هیچ‬
‫ئامۆژگاریهکی تر پێویست ناکات مادام بهشیوهیهکی وورد بیر له مردن کرابێتهوه‪ ،‬سروشتی دونیاو ئینسانهکان وههایه‬
‫زۆرجار ئهو ڕاستیه لهبیر دهکات و خۆی به کارانێکهوه سهرقاڵ دهکات که نهدهبوو بیان کردایه‪ ،‬چونکه مردن‬
‫گهورهترین ڕاستیهکه که کهس ناتوانێت ئینکاری بکات و باوهڕی پێی نهبێت‪ ،‬چونکه ههریهك له ئێمه مردنمان ئهگهر‬
‫بهچاوی خۆمان چاو پێ نهکهوتبێت ههروهك وایه چاومان پێ کهوتبێت‪ ،‬لهبهر دووبارهی زۆرو وه بهشێوهیهکی ئاشکرا‪،‬‬
‫ئهم ڕاستیهش قورئان ئاماژهی پێ دهکات و بهبیرمان دههێنێتهوه بهچهندهها شێوهی جۆراو جۆر له قورئاندا بۆ ئهوهی‬
‫‪186‬‬
 ‫خۆشیهکانی دونیا وهیان نارهحهتیهکانی وامان لێ نهکات بێ ئاگابین لهو ڕاستیه‪ ،‬چونکه ههروهك چۆن مردنی گومانی‬
‫تێدا نی یهو له قورئاندا ئهم ڕاستیه جێگیر بووه‪ ،‬ههموو ئایهتهکانی تریش ههر وهك ئهو ئایهته ڕاستن که خوای گهوره‬
‫ور ُك ْم یَ ْو َم ٱ ْل ِقیَ ٰـ َم ِة فَ َمن ُزحْ ِز َح ع َِن ٱلنَّ ِار َوأُد ِْخ َل ٱ ْل َجنَّةَ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از َوما‬ ‫دهفهرموێت‪ُ { :‬ك ُّل نَ ْف ٍس ذَائِقَةُ ٱ ْل َم ْو ِ‬
‫ت َوإِنَّ َما ت ُ َوفَّ ْونَ أ ُ ُج َ‬
‫ٱ ْل َحیَ ٰوةُ ٱل ُّد ْنیَا إِالَّ َمت َ ٰـ ُع ٱ ْلغُ ُر ِ‬
‫ور} آل عمران‪185:‬‬

‫واته‪ :‬ههموو کهسێک دهبێت بمرێت و مردن بچێژێت‪ ،‬تهنها له ڕۆژی قیامهتدا کرێ و پاداشتان بهتهواوی پێ دهدرێت‬
‫(دهرئهنجامی کردهوهکانتان دێتهوه ڕێتان) ئهوسا ئهوهی دوور خرایهوه له ئاگری دۆزهخ و خرایه بهههشتهوه‪ ،‬ئهوه‬
‫بهڕاستی سهرفراز بووه‪ ،‬ژیانی دنیاش بێجگه لهوهی که ڕابواردنێکی خهڵهتێنهره شتێکی تر نیه‪.‬‬
‫ور ُك ْم[ األنعام‪94:‬‬ ‫[ولَقَ ْد ِجئْت ُ ُمونَا فُ َراد َٰى َك َما َخلَ ْقنَ ٰـ ُك ْم أ َ َّو َل َم َّر ٍة َوت َ َر ْكت ُ ْم َّما َخ َّو ْلنَ ٰـ ُك ْم َو َراء ُ‬
‫ظ ُه ِ‬ ‫َ‬
‫واته‪ :‬بێگومان ئێوه به تهنها و تاک تاک هاتوونهته المان ههروهکو یهکهم جار دروستمان کردن و ههرچی پێمان بهخشی‬
‫بوون و بهکارتان دههێنا بهجێتان هێشتووه له دوایی خۆتانهوه و ناشبینین لهگهڵتان‪.‬‬
‫ئهم الی کهس شاراوه نی یه‪ ،‬ههربۆیه جێی خۆیهتی پهندی لێ وهربگیرێت‪ ،‬وهك چۆن هاتووینهته دونیاوه ئاواش لێی‬
‫دهردهچێت‪ ،‬ئیتر ئهو ههموو ههوڵ و خڕکردنی ماڵهی که دهدرێت تهنها سود لهوهی وهردهگیرێت له پێناو خوادابووهو‬
‫قازانجهکهی له قیامهتدا وهردهگرینهوه‪.‬‬
‫مردن سێ سودی زۆرگرنگی ههیه کاتێك بیری لێ دهکرێتهوه‪:‬‬
‫یهکهم‪ :‬تهوبهکردنی به خێرای‪.‬‬
‫دووهم‪ :‬قهناعهت کردن به بهشی خوای گهوره‪.‬‬
‫سێیهم‪ :‬زۆرکردنی خواپهرستی چاکه کردن‪.‬‬
‫بهاڵم به پێچهوانهشهوه ئهگهر ئینسان بهو شێوهیه بیری له مردن نهکردهوه یان لهبیری چوو ئهوسا توشی سێ بهاڵی‬
‫خراپ دهبێت ئهوانیش‪ ،‬دواخستنی تهوبه‪ ،‬بههیچ تێر نهخواردن‪ ،‬کهم کردنی خواپهرستی و تهمهڵی‪.‬‬
‫بۆیه پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت لهسهر قهبرێك که وهستا فهرمووی {یا إخواني لمثل هذا فأعدوا}‪ 68‬واته‪ :‬ئهی‬
‫براکام بۆ ئهم ڕۆژه خۆتان ئاماده بکهن‪.‬‬
‫ئامادهکردنیش ئهوهیه کهوا ئینسان به ئاگاوهو لهسهر ڕێبازه پاکهکهی ئهو پێغهمبهره نازداره بێت بۆ ئهوهی دهمی پاراو‬
‫بێت له کاتی وهاڵمدانهوهی پرسیارهکاندا لهناو گۆڕدا وهك له فهرموودهیهکی تردا هاتووه‪.‬‬
‫ب (رضي هللا عنە) ع َِن النَّ ِبي ِ (صلی هللا علیە وسلم) قَالَ‪[ :‬یُث َ ِبتُ َّ‬
‫َّللاُ الَّ ِذینَ آ َمنُوا ِبا ْلقَ ْو ِل الثَّابِتِ]‬ ‫ع َِن ا ْلبَ َر ِ‬
‫اء ب ِْن ع َِاز ٍ‬
‫َّللاُ‪َ ،‬ونَ ِبیِي ُم َح َّمد (صلی هللا علیە وسلم)‪َ ،‬فذَ ِلكَ َق ْولُەُ ع ََّز‬ ‫ب ا ْلقَب ِْر‪ ،‬فَیُقَا ُل لَەُ‪َ :‬م ْن َربُّكَ ؟ فَیَقُو ُل‪َ :‬ربِ َي َّ‬ ‫[فَقَالَ]‪ :‬نَ َزلَتْ فِي َ‬
‫عذَا ِ‬
‫َّللاُ الَّ ِذینَ آ َمنُوا ِبا ْلقَ ْو ِل الثَّا ِب ِ‬
‫ت فِي ا ْل َحیَا ِة ال ُّد ْنیَا َوفِي ْاآل ِخ َر ِة] [إبراهیم‪[ .]٢٧ :‬بخاري ‪ /‬الجنائز‪]١٣٠٣ /‬‬ ‫َو َجلَّ‪[ :‬یُث َ ِبتُ َّ‬

‫وحسن إسناده املنذري يف الرتغيب (‪ ،)120/4‬واأللباين يف السلسلة الصحيحة (‪).1751‬‬

‫حسن‪ ،‬أخرجه أمحد (‪ ،)294/4‬وابن ماجه‪ :‬كتاب الزهد – ابب احلزن والبكاء‪ ،‬حديث )‪ّ ،(4195‬‬
‫‪68‬‬

‫‪187‬‬
 ‫(بهرائی كوڕی عازب) (خوای لێ ڕازی بێت) دهڵێ‪ :‬پێغهمبهر (صلی هللا علیه وسلم) فهرمویهتی‪ [( :‬یثبت هللا الذین‬
‫امنوا بالقول الثابت …] دهربارهی سزای ناوگۆڕ دابهزیوه…كاتێك پێی دهوترێت پهروهردگارت كێیه؟ دهڵێت‪:‬‬
‫پهروهردگارم هللا یه و محمدیش (صلی هللا علیه وسلم) پێغهمبهرمه‪ ،‬جا ئائهوهیه كه خوای گهوره دهربارهی فهرمویهتی [‬
‫یثبت هللا الذین امنوا بالقول الثابت في الحیاة الدنیا وفي االخرة ])‪ .‬ابراهیم‪ .٢٧‬واته‪ :‬خوا ئیماندار پابهند و پایهدار‬
‫دهكات لهسهر بهڵێن و گوفتاری دامهزراو و پایهدار له ژیانی دونیا وله قیامهتیشدا‪..‬‬
‫ههموو خۆشی و لهزهتی دونیای به مردن کۆتایی پێ دێت ئایا بهس نی یه ئهو مردنه بمان ترسێنێت لهوهی که دوای ئهو‬
‫خۆشیانه نهکهوین کهوا ناخۆشی قیامهتی بهشوێندا دێت‪.‬‬

‫سهردانی نهخۆش و شوێن کهوتنی مردوو که مافی مسوڵمانه لهسهر مسوڵمان ههر بۆ بیرخستهوهمانه له مردن‪ ،‬ههر‬
‫لهبهر بیرخستنهوهی مردنه سهردانی گۆڕستان به مهشروع دانراوه وهگهرنا له سهرهتاوه ڕێگهی پێ نهدرابوو وهك‬
‫ور فَ ُز ُ‬
‫ورو َها} ترمذي واته‪( :‬من‬ ‫ار ِة ا ْلقُبُ ِ‬
‫پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت دهفهرموێت‪[{ :‬كنت] نَ َه ْیت ُ ُك ْم ع َْن ِزیَ َ‬
‫سهردانی گۆڕستانم لێ قهدهغه كردبوون‪ ،‬ئێسته سهردانی بكهن‪.‬‬

‫پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت خۆی سهردانی دایکی کردووه وهك له فهرموودهیهکدا هاتووه‪:‬‬

‫ار النَّبِ ُّي (صلی هللا علیە وسلم) قَب َْر أ ُ ِم ِە‪ ،‬فَبَكَى َوأ َ ْبكَى َم ْن َح ْولَەُ‪ ،‬فَقَا َل (صلی هللا‬
‫{ع َْن أَبِي ُه َری َْرةَ (رضي هللا عنە) قَالَ‪َ :‬ز َ‬
‫وروا ا ْلقُبُ َ‬
‫ور‪،‬‬ ‫ستَأْذَ ْنتُەُ فِي أ َ ْن أ َ ُز َ‬
‫ور قَب َْر َها فَأ ُ ِذنَ ِلي‪ ،‬فَ ُز ُ‬ ‫ستَأْذَ ْنتُ َربِي فِي أ َ ْن أ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف َر لَ َها‪ ،‬فَلَ ْم یُ ْؤذَ ْن ِلي‪َ .‬وا ْ‬ ‫علیە وسلم)‪( :‬ا ْ‬
‫‪69‬‬
‫فَ ِإنَّ َها تُذَ ِك ُر ا ْل َم ْوتَ )‪.‬‬

‫(ابو هریره) (خوای لێ ڕازی بێت) دهڵێ‪ :‬پێغهمبهر (صلی هللا علیه وسلم) سهردانی گۆڕی دایكی كرد‪ ،‬گریا و‬
‫دهوروبهری گشت كرده گریان‪ ،‬دوایی فهرموی‪( :‬داوام له پهروهردگارم كرد كه مۆڵهتم بدات تا داوای لێ خۆشبوون بۆ‬
‫دایكم بكهم‪ ،‬بهاڵم مۆڵهت نهدرام‪ ،‬ئینجا داوای سهردانی گۆڕهكهیم كرد بۆ ئهوه مۆڵهت درام‪ ..‬جا ئێوهش سهردانی‬
‫گۆڕستان بكهن‪ ،‬چونكه مردنتان بیردهخاتهوه)‪.‬‬
‫هاوڕێیهکم زۆرجار باسی ئهوه دهکات دهڵێ کاتێك دهچمهوه بۆ (وێست برۆمیچ)‪ 70‬زۆرجار بهو ڕێگادا دهڕۆم که‬
‫قهبرسانهکهی لێیه‪ ،‬زۆرگرنگه ئینسان سهردانی قهبرسان بکات بۆ ئهوهی لهم خراپهکاریهی له چواردهورمان ههیه‪ ،‬بهو‬
‫مردنه خۆمان به ئاگا بهێنینهوهی لێی و بهردهوام بین‪ ،‬لهسهر چاکهکاری تا ئهوکاتهی دهمری‪،‬ن بۆ ئهوەی ئهو ئایهته‬
‫بمانگرێتهوه که دهفهرموێت‪:‬‬

‫‪ 69‬صحیح مسلم له بهشی مردن و جهنازه‬

‫‪ 70‬شارێکه له بهریتانیا له نیوان بێرمینگهام و ولڤرهامپتۆندایه‬

‫‪188‬‬
 ‫علَي ِْه ُم ا ْل َم َالئِكَةُ أ َ َّال ت َ َخافُوا َو َالإِ ا َوأ َ ْبش ُِروا بِا ْل َجنَّ ِة الَّتِي كُنت ُ ْم تُو َ‬
‫ع ُدونَ )‬ ‫( َزنُو حْ نَّ الَّ ِذينَ قَالُوا َربُّنَا َّ‬
‫َّللاُ ث ُ َّم ا ْ‬
‫ستَقَا ُموا تَتَنَ َّز ُل َ‬
‫فصلت‪٣٠‬‬
‫کاتێك ئینسان که لهسهره مهرگدایه ترسی ماڵ و منداڵ و دواڕۆژیهتی‪ ،‬بهاڵم ئهگهر بهردهوام بوو بێت لهسهر خوا‬
‫پهرستی مژدهی خۆشی ههردووکیان پێ دهدهن‪.‬‬

‫داواکارم له خوای گهوره مژهی خۆشیمان لهسهرهمهرگدا پێی بدات‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلهَ ِإالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان إِلَى یَ ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحابِ ِه أجمعینَ ‪ ،‬والت َّابعینَ لَ ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫‪ -‬أیها اإلخوة واالخوات‪ :‬أهل الغفلة أعمارهم علیهم حجة‪ ،‬وأیامهم تقودهم إلى شقوة‪ .‬كیف ترجى اآلخرة بغیر عمل ؟ أم‬
‫كیف ترجى التوبة مع الغفلة والتقصیر وطول األمل؟؟‪.‬‬
‫ویل ألهل الغفلة‪ :‬إن أعطوا لم یشبعوا‪ ،‬وان منعوا لم یقنعوا‪ ،‬یأمرون بما ال یفعلون‪ ،‬ینهون وهم ال ینتهون‪ ،‬هم للناس‬
‫لوامون وألنفسهم مداهنون‪.‬‬
‫یا أهل الغفلة‪ :‬هذه الدنیا كم من واثق فیها فجعته؟؟؟ وكم من مطمئن إلیها صرعته؟؟ وكم من محتال فیها خدعته؟؟ وكم من‬
‫مختال أصبح حقیرا؟؟ وذي نخوة أردته ذلیال؟؟ سلطانها دول‪ ،‬وحلوها مر‪ ،‬وعذبها أجاج‪ ،‬وعزیزها مغلوب‪ ،‬العمر فیها‬
‫قصیر‪ ،‬والعظیم فیها یسیر‪ ،‬وجودها إلى عدم‪ ،‬وسرورها إلى حزن‪ ،‬وكثرتها إلى قلة‪ ،‬وعافیتها إلى سقم‪ ،‬وغناها إلى فقر‪.‬‬
‫دارها مكارة‪ ،‬وأیامها غرارة‪ ،‬وألصحابها بالسوء أمارة‪ .‬األحوال فیها إما نعم زائلة وإما بالیا نازلة وإما منایا قاضیة‪.‬‬
‫عمارتها خراب‪ ،‬واجتماعها فراق‪ ،‬وكل ما فوق التراب تراب‪.‬‬
‫أهل الغفلة ال یشبعون مهما جمعوا‪ ،‬وال یدركون كل ما أملوا‪ .‬وال یحسنون الزاد لما علیه قد أقدموا‪ ،‬یجمعون وال ینتفعون‪،‬‬
‫ف َی ْعلَ ُمونَ } [الحجر‪.]3:‬‬ ‫ویبنون ما ال یسكنون‪ .‬ویأملون ما ال یدركون‪{ :‬ذَ ْر ُه ْم َیأ ْ ُكلُواْ َو َیت َ َمتَّعُواْ َویُ ْل ِه ِه ُم ٱ ْال َم ُل فَ َ‬
‫س ْو َ‬
‫الرحی ُم‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ِ ،‬إنَّهُ ُه َو الغَفُ ُ‬
‫ور َّ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َ َعالَى‪(:‬إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬

‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬

‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫‪189‬‬
‫ف بیْنَ قلوبِنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫وألّ ْ‬
‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ بِكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ِمنَ الخ ِ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ بِك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬ ‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ َی ِ‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ِ ،‬ب َرحْ َمتِكَ َیا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر ِبا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫َّللاَ ا ْل َع ِظی َم َی ْذك ُْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْ‬

‫ست َ ْغ ِف ُرو ُه َی ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذك ُُروا َّ‬

‫َّللاِ أ َ ْكبَ ُر َو َّ‬

‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالةَ ِإنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪190‬‬
 ‫زیانهکانی زمان‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخ َلقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َك ِثیرا َو ِن َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫] َیا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫ع َل ْی ُك ْم َر ِقیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫‪-‬بههۆی گێرمهو کێشهکانی دونیاو سهرقاڵ بوونی مرۆڤهکان بهکاری جۆراو جۆرو تێکهاڵوی کهسانی جۆراو جۆرهوهو‬
‫الوازی و گرنگی نهدان به چهمکه گرنگه ئیسالمیهکان زۆرجار ئینسان کارانێکی لهبیر دهچێتهوه وهك گرنگی نهدان به‬
‫زمان‪ ،‬چونکه بههۆی ئهم زمانهوهیه زۆربهی ههرهزۆری کێشه دونیایهکان‪ ،‬کاتێك ئهو گرنگیهی که بهزمان دهکرێت له‬
‫ڕووی چاکهوه ئهگهر پێچهوانه بوویهوه دهبینین ژیان دهکات به ژان و دونیا دهکات به جهههنهم و جهههنهمیش‬
‫چاوهڕوانی ئهو کهسانه دهکات که گرنگی به زمانیان نادهن و بهرهاڵیان کردووهو به ههموو جۆرێك بهکاریان هێناوه‪.‬‬

‫ههربۆیه پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت زهمانهت کردنی زمان و دامێنی بهستووه به بهههشتهوه‪ ،‬بۆیه دهبێت ئینسان‬
‫زۆر ئاگای لهخۆی بێت و بهردهوام ئاگای له زمانی خۆی بێت‪ ،‬که چی دهڵێ و چی ناڵێت ئهو قسهی که دهیهوێت بیکات‬
‫کوردی خۆمان ووتوویانه بیچوێ پێش کردنی‪ ،‬بۆ؟ چونکه ههر له دهم دهرچوو ئیتر دهنوسرێت‪ ،‬وهك خوای گهوره‬
‫دهفهرموێت {ما یلفظ من قول إال لدیە رقیب عتید}ق‪18:‬‬

‫ههر قسهیهکی لهدهم دهردهچێت خێرا چاودێرێکی ئاماده‪ ،‬تۆماری دهکات‪.‬‬

‫‪191‬‬
 ‫(ئیبن عهباس) دهڵێ‪ :‬له سهرهتاوه ههموو خێرو شهڕێكی ئادهمزاد ‪-‬تهنانهتی وشهی خواردم‪ ،‬رۆیشتم‪ -‬ئهنوسرێ‪ ،‬بۆ‬
‫پاشان رۆژی پێنج شهممه‪ ،‬ههموو وتهو كردهوهیهكی دهنێنرێ و (عهرز) ئهكرێ‪ ،‬ئهوجا ههر شتێ چاك و خراپ بێت‬
‫بۆی دهنوسرێ و‪ ،‬ئهوی دیكهی ئهسڕێتهوه‪ ،‬ئهوهیه كه خوا ئهفهرموێ‪( :‬یمحوا هللا ما یشاء ویثبت وعنده أم الكتاب)‬
‫الرعد ‪.٣٩‬‬

‫{وتقولون بأفواهكم ما لیس لكم بە علم وتحسبونە هینا وهو عند هللا عظیم}النور‪15:‬‬

‫ئهوه بۆ ههر دهماو دهم قسه له زمانی یهکتر وهردهگرن (بێ لێکدانهوه)‪ ،‬کاتێك به زارتان شتێك دهڵێن که هیچ ئاگاییتان‬
‫دهربارهی نیه‪ ،‬ئێوه وادهزانن ئهو بوختانه شتێکی سادهو ئاسانه؟ له کاتێکدا ئهوه الی خوا زۆر گهورهو ناقۆاڵیه‪.‬‬

‫له فهرموودهیهکدا پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت دهفهرموێت {من كان یؤمن باهلل والیوم اآلخر‪ ،‬فلیقل خیرا أو‬
‫لیصمت} بخاری و مسلم‬

‫{ال خیر في كثیر من نجواهم إال من أمر بصدقة أو معروف أو إصالح بین الناس ومن یفعل ذلك ابتغاء مرضات هللا‬
‫فسوف نؤتیە أجرا عظیما} النساء ‪114‬‬

‫له قسهی زۆرکردندا سود نی یه‪ ،‬مهگهر قسهیهك که فهرمان کردنبێت به خێر‪ ،‬یان چاکه‪ ،‬وهیان ئاشتهوای نێوان خهڵکی‪،‬‬
‫جا ئهگهر ئهوه له بهر خوای گهوره بکرێت ئهوه خوای گهوره پاداشتی زۆر گهورهی دهداتهوه‪.‬‬

‫بۆچی زمان ئهوهنده گرنگی پێ دراوه له ئاینی ڕاستی ئیسالمدا؟ لهبهر ئهوهی بههۆی زمانهوه زۆرجار ئینسان له ئاین‬
‫دهردهچێت‪ ،‬بۆ نمونه‪:‬‬

‫هاوهڵدانان بۆ خوای گهوره‪ ،‬وهیان قسهکردن بهناوی خواوه که وا نهبێت‪ .‬وهیان گهواهی دانی درۆ که هاوتایه لهگهڵ‬
‫هاوهڵداناندا‪ ،‬وهیان سیحرو تۆمهتبارکردن‪ ،‬وهیان باسکردنی خهڵکی به خراپهو قسههێنان و قسهبردن‪.‬‬

‫وهك پێغهمبهرمان درودی خوای لهسهر بێت بهئاگامان دههێنێتهوه لهسهر ئافاتهکانی زمان و بهکارهێنانی به ئاگاییهوه‬
‫وهك دهفهرموێت‪{ :‬إن الرجل لیتكلم بالكلمة ما یتبین فیها‪ ،‬یزل بها في النار أبعد مما بین المشرق والمغرب}‪ ،‬وأخرجه‬
‫الترمذي ولفظه{إن الرجل لیتكلم بالكلمة ال یرى بها بأسا یهوي بها سبعین خریفا في النار}‬

‫جاری وا ههیه ئینسان قسهیهك دهکات و گرنگی پێ نادات و به سادهی سهیری دهکات که دهبێت مایهی چوونه ئاگریهوه‬
‫بۆ حهفتا ساڵ‪.‬‬

‫‪192‬‬
 ‫یمسك لسانه‬ ‫ههربۆیه پێشینانی پێش ئێمه زۆر ترساون له زمانیان و به ئاگاییهوه بهکاریان هێناوه‪ ،‬كان أبو بكر‬
‫یقول‪ :‬هذا الذي أوردني الموارد‪ ،‬وكان ابن عباس رضي هللا عنهما یأخذ بلسانه وهو یقول‪ :‬ویحك قل خیرا تغنم‪ ،‬أو اسكت‬
‫عن سوء تسلم‪ ،‬وإال أنك ستندم‪ .‬فقیل له‪ :‬یا ابن عباس ! لم تقول هذا؟ قال‪ :‬إنه بلغني أن اإلنسان لیس على شيء من جسده‬

‫یحلف باهلل الذي ال إله إال‬ ‫أشد حنقا أو غیظا منه على لسانه‪ ،‬إال من قال به خیراً‪ ،‬أو أملى به خیراً‪ .‬وكان ابن مسعود‬
‫هو ما على األرض شيء أحوج إلى طول سجن من لسان‪ .‬وقال الحسن‪ :‬اللسان أمیر البدن‪ ،‬فإذا جنى على األعضاء شیئا‬
‫جنت‪ ،‬وإذا عف عفت‪.‬‬

‫قسهکردنی زۆر که پێویست نهکات دڵی ئینسان دهمرێنێت وهك له فهرموودهیهکدا هاتووه‪ { :‬ال تكثروا الكالم بغیر ذكر‬
‫هللا‪ ،‬فإن كثرة الكالم بغر ذكر هللا قسوة للقلب} رواه ترمذي‪.‬‬

‫ئیمامی عومهر ڕهزای خوای لێ بێت دهفهرموێت ‪:‬من كثر كالمه كثر سقطه‪ ،‬ومن كثر سقطه كثرت ذنوبه‪ ،‬ومن كثرت‬
‫ذنوبه كانت النار أولى به‪ .‬وقال محمد بن عجالن‪ :‬إنما الكالم أربعة‪ :‬أن تذكر هللا‪ ،‬وتقرأ القرآن‪ ،‬وتسأل عن علم فتخبر به‪،‬‬
‫أو تكلم فیما یعنیك من أمر دنیاك ‪.‬فلیس الكالم مأمورا به على اإلطالق وال السكوت مأمورا ً به على اإلطالق‪ ،‬بل ال بد من‬
‫الكالم في الخیر العاجل واآلجل‪ ،‬والسكوت عن الشر اآلجل والعاجل‪ ،‬واللسان ترجمان القلب والمعبر عنه وقد أمرنا‬
‫باستقامة القلب واللسان‪ ،‬قال {ال یستقیم إیمان عبد حتى یستقیم قلبە‪ ،‬وال یستقیم قلبە حتى یستقیم لسانە}‪ ،‬رواه اإلمام‬
‫أحمد في مسنده‪ .‬وروى الترمذي{إذا أصبح ابن آدم فإن اۡلعضاء كلها تكفر اللسان فتقول‪ :‬اتق هللا فینا‪ ،‬فإنما نحن بك‬
‫فإن استقمت استقمنا‪ ،‬وإن اعوججت اعوججنا} رواە ترمذي‪.‬‬

‫برایان و خوشکانی بهڕێز زیانهکانی زمانن زۆر که کورتیان دهکهینهوه له چهند خاڵێکدا‪.‬‬

‫یهکهم‪ :‬قسهیهك که پهیوهندی بهتۆوه نهبێت و خۆتی تێههڵقورتێنیت‪ ،‬ئهمه فهرموودهی لهسهره که مسوڵمان دهبێت خۆی‬
‫لێ بهدوور بگرێت وهك هاتووه {من حسن إسالم المرء تركە ما ال یعنیە} رواە ترمذي‪.‬‬

‫دووههم‪ :‬باسی خراپهو تاوان وهك خوای گهوره دهفهرموێت {إن الذین یحبون أن تشیع الفاحشة في الذین آمنوا لهم‬
‫عذاب ألیم في الدنیا واآلخرة وهللا یعلم وأنتم ال تعلمون} النور ‪١٩‬‬

‫ئهوانهی حهز دهکهن زیناو خراپهکاری لهناو مسوڵماناندا باڵو بێتهوه سزای پڕ له ئێشیان لهم دونیاو لهو دونیاشدا بۆ‬
‫ههیه‪ ،‬خوای گهوره خۆی دهزانێ سهرهنجامی شهرواڵ پیسی بۆ کوێ دهچێ و ئێوه نایزانن‪.‬‬

‫‪193‬‬
 ‫ههیه لهم وواڵتهدایه بۆ نمونه سهردهمێك خراپهی کردووهو تووشی زینا بووه‪ ،‬با باسی نهکات لهناو خهڵکدا‪ ،‬ئهو جۆره‬
‫قسانه کۆمهڵگه تێك دهدات‪ ،‬جگه لهوهش بۆ شهخسیاتی خۆی چاك نی یهو تاوانهکهشی گهورهتر دهکات‪ ،‬مادام خوای‬
‫گهوره هیدایهتی داویت و تهوبهت کردووه تاوانهکهش بشارهوه تا خوای گهورهش له قیامهتدا بۆتی بشارێتهوه‪.‬‬

‫ئینسانیش بهدوای خراپهی بهرانبهردا نهگهڕێت نهوهك ئهو فهرمووده بیگرێتهوه‪{ :‬ال تؤذوا عباد هللا وال تعیروهم وال‬
‫تطلبوا عوراتهم‪ ،‬فإنە من طلب عورة أخیە المسلم طلب هللا عورتە حتى یفضحە في بیتە} رواه اإلمام أحمد‪.‬‬

‫سێههم‪ :‬قسهکردنی خراپ لهسهر بهرانبهر به جوێن و نهعلهت کردن و دهم پیسی‪ ،‬ههندیك کهسی ههیه جوێن و قسهی‬
‫خراپ لهسهر بهرانبهر وهك ئاو خواردن وایه الی زۆر لهسهر دهمی ئاسانه‪ ،‬وه لهم وواڵتهشدا زۆرێك له ئینگلیزهکان‬
‫خویان پێوهگرتووهو له ئهنجامی تێكهاڵوی کوردهکان لهگهڵیاندا زۆرجار گوێم له کوردهکان بووه ههمان ووشهی خراپی‬
‫ئهوان بهکار دێنن‪ ،‬نابێت مسوڵمان دهمی پیس بێت وهك له فهرموودهیهکدا هاتووه { لعن المسلم كقتلە} وه له‬
‫فهرموودهیهکی تردا هاتووه{لیس المؤمن بالطعان واللعان وال الفاحش وال البذيء} ترمذي‪ ،‬مسوڵمان دهم پیس و‬
‫لهعنهت کهرو خراپهکار نی یه‪.‬‬

‫{ادفع بالتي هي أحسن} المؤمینون ‪95‬‬

‫بهباشترین شێوه ههوڵ بدهن پاڵ به ههڵهی خهڵکهوه بنێیت‪.‬‬

‫چوارهم‪ :‬زۆر سوعبهت کردن‪ ،‬کهسی واههیه ئهڵێی هیچ ئیش و کاری نی یه ههر خهریکی سوعبهت و نوکته کردنه‪ ،‬له‬
‫دیندا بوار بۆ سوعبهت و نوکته دراوهو باشتر ئینسان ڕووخۆش بێت و دڵی بهرانبهری خۆش بکات‪ ،‬بهاڵم نهك کارو‬
‫کاسبی ببێته نوکتهو سوعبهت وهك ههندێك کهس خوی پێوهگرتووه‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت کاتێکیش‬
‫نوکتهی بکردایه حهق نهبوایه نهی دهوت‪ ،‬وهك ئهوهی به پیرهژنهکهی ووت پیرهژن ناچێته بهههشت‪ ،‬تا پیرهژنهکه بێ‬
‫تاقهت بوو دواتر ووتی گهنج دهبنهوه ئهوسا دهچنه بهههشت به پیری ناچن‪.‬‬

‫پێنجهم‪ :‬گاڵتهکردن به خهڵك و ڕابواردن پێی وهك خوای گهوره دهفهرموێت لهسهر ئهو کهسانه {ویل لكل همزة لمزة}‬
‫الهمزه ‪ 1،‬وهیل بۆ ئهو کهسانهیه که بهدوای عهیب و عاری خهڵکیدا دهگهڕێ و قسهی لهسهر دهکات‪.‬‬

‫شهشهم و حهوتهم‪ :‬غهیبهت کردن و نهمیمه کردنه‪ ،‬ئهم دوانه ههردووکیان تاوانی گهورهن‪ ،‬غهیبهت کردن ئهوهیه که‬
‫باسی کهسێ بکهیت به شتێك و ئهو پێی ناخۆش بێت‪ ،‬وه نهمیمهش ئهوهیه لهناو خهڵکدا قسهی پروپوچ و نا ڕاست باڵو‬
‫بکهیتهوه‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت دهفهرموێت له فهرموودهیهکدا { إیاكم والغیبة فإن الغیبة أشد من الزنا‪،‬‬

‫‪194‬‬
‫إن الرجل قد یزني ویتوب‪ ،‬ویتوب هللا علیە‪ ،‬وإن صاحب الغیبة ال یغفر لە حتى یغفر لە صاحبە}‪ 71‬وه له فهرموودهیهکی‬
‫تردا دهفهرموێت ئهوهی غهیبهتی یهکتری بکات ناچێته بهههشتهوه { ال یدخل الجنة نمام}‪ ،‬خوای گەوره دهفەرموێت {‬
‫وال تطع كل حالف مهین ‪،‬هماز مشاء بنمیم ‪،‬مناع للخیر معتد أثیم} قلم ‪12-10‬‬

‫بهقسهی ههموو ئهوانه مهکه که زۆر سوێند دهخۆن و زۆر سووك و ڕیسوان‪ .‬ئهوانهی که بهشوێن عهیب و عاردا‬
‫دهگهڕێن و دوو زمانی دهکهن و فیتنه دهگێڕن و حهزیان له ئاشووبه‪ .‬زۆر دژی خێرو چاکهن و دهستدرێژی دهکهن و‬
‫گوناه ئهنجام دهدهن و پیالن دهگێڕن‪.‬‬

‫خوایه گیان زمانن ڕهوان بکهیت بۆ ووتی حهق‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ ِإلهَ ِإالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان ِإ َلى یَ ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحا ِب ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعینَ َل ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫‪ -‬أیها المسلمون‪ :‬تحفظوا من ألسنتكم‪ ،‬وزنوا أقوالكم‪ ،‬فإن اإلنسان قبل أن یتكلم یملك كالمه‪ ،‬لكنه إذا تكلم ملكه كالمه‪.‬‬

‫ومعصیة القول باللسان یدخل فیها الشرك‪ ،‬وهو أعظم الذنوب عند هللا‪ ،‬ویدخل فیها القول على هللا بال علم وهو قرین‬
‫الشرك‪ ،‬ویدخل فیها شهادة الزور التي عدلت اإلشراك باهلل‪ ،‬ویدخل فیها السحر والقذف‪ ،‬ویدخل فیها الكذب والغیبة‬
‫والنمیمة‪ ،‬وفي‪( :‬الصحیحین) عن أبي هریرة عن النبي قال{إن الرجل لیتكلم بالكلمة ما یتبین فیها‪ ،‬یزل بها في النار أبعد‬
‫مما بین المشرق والمغرب} وأخرجه الترمذي ولفظه{إن الرجل لیتكلم بالكلمة ال یرى بها بأسا یهوي بها سبعین خریفا‬
‫في النار }‪.‬‬

‫أعوذ باهلل من الشیطان الرجیم‪{ :‬ولقد خلقنا اإلنسان ونعلم ما توسوس بە نفسە ونحن أقرب إلیە من حبل الورید ‪،‬إذ‬
‫یتلقى المتلقیان عن الیمین وعن الشمال قعید ‪،‬ما یلفظ من قول إال لدیە رقیب عتید [ق‪{ ،]18-16:‬یا أیها الذین آمنوا‬
‫اتقوا هللا وقولوا قوال سدیدا ‪،‬یصلح لكم أعمالكم ویغفر لكم ذنوبكم ومن یطع هللا ورسولە فقد فاز فوزا‬
‫عظیما [األحزاب‪.]71-70:‬‬

‫الرحی ُم‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّهُ ُه َو الغَفُ ُ‬
‫ور َّ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ یَا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َ َعالَى‪(:‬إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمالئِ َكتَەُ یُ َ‬
‫‪71‬‬
‫حهدیسهکه زەعیفه له سیلسیلهی ئهلبانیدا‪ ،‬بهاڵم له بواری ئهخالقیدا دەکرێت سودی لێ وەربگیرێت‬

‫‪195‬‬
 ‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬
‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ بِ ِه أَجْ َم ِعینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫ف بیْنَ قلو ِبنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫وألّ ْ‬
‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ ِبكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫َیر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ِمنَ الخ ِ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ ِبك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ِ ،‬ب َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْربَى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر بِا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫َّللاَ ْال َع ِظ َ‬
‫یم یَ ْذ ُك ْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذ ُك ُروا َّ‬

‫َّللاِ أ َ ْكبَ ُر َو َّ‬

‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالةَ إِنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪196‬‬
 ‫حەاڵڵ خواردن‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخ َلقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َك ِثیرا َو ِن َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫] َیا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫ع َل ْی ُك ْم َر ِقیبا [ النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا‪ ،‬وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم‪ ،‬وشر اۡلمور محدثاتها‪ ،‬وكل محدثة‬
‫بدعة‪ ،‬وکل بدعة ضاللة‪ ،‬وکل ضاللە في النار‪.‬‬

‫‪-‬پێش ئهوهی بچمه سهر ووتارهکهم حهز دهکهم ئهوه ڕوونبکهمهوه کهوا ساڵێکی تهواوم له خزمهتی مزگهوتی نووردا‬
‫بهسهر برد‪ ،‬وهك پێشتریش چهند جار لهم مینبهرهوه ڕوونمان کردووهتهوه کهوا ئهم کاره خۆبهخشانه دهیکهین‪ ،‬ههربۆیه‬
‫دهکێرت کهموکوڕی زۆریان تێدا بهدی بکرێت و به گوێرهی پێویست ههندێك جار نهتوانین بهدهم کارهکانهوه بین‪ ،‬وهك‬
‫ههندێك جار بینووتانه من له ووتارهکانی ههینی دابڕاوم‪ ،‬بهاڵم دڵنیابن ههموو ههوڵێکی خۆم به گشت توانایهکمهوه‬
‫بهردهوام لهگهڕدابووهو وه خوای گهورهش زیاتری له تواناکان داوای نهکردووه‪ ،‬مهگهر کهسهکه خۆی شلگیروو ئیهمال‬
‫بێت به قهستی‪ ،‬وه تا ئێسته بهم شێوهیه بۆم کراوهو وه حهزم له کاری نیوهچڵی و ناوی بێ ناوهرۆك نی یه‪ ،‬ههربۆیه‬
‫داوای لێبووردن دهکهم که دهڵێم له ئهمڕۆ بهدواوه وهك مهالی مزگهوت ماڵئاوایتان لێ دهکهم و چیتر ناتوانم ئهو‬
‫مهسولیهته لهسهرشان بگرم بههۆی مهشغهڵهت و خوێندن و چهند هۆکارێکی تایبهتی خۆمهوهو ناچارم ماڵئاوایتان لێ‬
‫بکهم وهك مهالی مزگهوت و داوای لێبووردن و گهردهن ئازادیشتان لێ دهکهم‪ ،‬له ههر کهموکوڕیهك لهماوهی ئهم ساڵهدا‬
‫ئهگهر ههم بووبێت‪ ،‬وه له ئهمڕۆ بهدواوه مهال یاسین گهاڵڵی ئهو ئهرگه دهگرێته ئهستۆو دوعای خێر بۆ من و ئهویش‬
‫بکهن‪.‬‬

‫‪197‬‬
 ‫که سهیری ئاینی ڕاستی ئیسالم دهکهین و له ئامانجهکانی دهکۆڵینهوه سهرهنجام بۆمان دهردهکهوێت که بۆ پێنج ئامانجی‬
‫سهرهکی هاتووه که ئهوانیش پاراستنی دین‪ ،‬نهفس‪ ،‬عهقڵ‪ ،‬وهچه‪ ،‬ماڵه‪.‬‬

‫پێشتر ئهو ئامانجانهمان ڕوونکردووهتهوه وهك مهعریفهیهکی گشتی‪ ،‬بۆ ههر یهكێك لهو ئامانجانه ووردهکاری زۆر ههن‬
‫و حهاڵڵ و حهرام و تۆڵهو غهرامهی دونیای و سزای قیامهتی زۆر ههن‪.‬‬

‫ووتارهکهمان که لهسهر حهاڵڵ خواردنه دهچێته چوارچێوهی پاراستی ماڵه که ئینسان پارهی حهاڵڵ بهدهست بهێنێت و‬
‫ئهوهی که دهیخوات حهاڵڵ بێت‪ ،‬ههرکهس له ئێمه که برسی دهبێت و بهبازاڕدا دهڕوات ال ناداته چێشتخانهیهك ئهگهر‬
‫لهسهری نهنوسرابێت حهاڵڵ‪ ،‬بۆ ئهوهی خواردنی حهرام نهچێته لهشمانهوه که هۆکارێکه بۆ ئهوهی پهرستش و‬
‫دوعاکانمان وهرنهگیرێت‪ ،‬وهك له فهرموودهیهکدا هاتووه پێغهمبهر باسی کابرایهك دهکات و دهفهرموێت ((یطیل السفر‬
‫أشعث أغبر یمد یدیە إلى السماء؛ یا رب یا رب‪ ،‬ومطعمە حرام‪ ،‬وملبسە حرام‪ ،‬و ُ‬
‫غذي بالحرام‪ ،‬فأنى یستجاب لذلك))‪72‬‬

‫هیچ کهس له ئێمه خواردنه حهرامهکه ناکڕێت ئهگهرچی ههرزانیش بێت و بهڕواڵهت جوانتریش بێت له حهاڵڵهکه‪ ،‬وهك‬
‫ههندێك دهڵێن بهخوا گۆشته حهاڵڵهکان پیسه له کاتێکدا شتی پیسیش دهقی قورئانی لهسهره که حهرامه‪ ،‬بهاڵم چونکه‬
‫نوسیویانه حهاڵڵ مسوڵمانهکان دهیکڕن و دهیخۆن‪ ،‬بهاڵم ئهوهی مسوڵمانان گوێی تێ نادهن و به ئاسانی بهسهریدا دهچن‬
‫ئهو پارهیه که پهیدای کردووه وهیان بهدهستی هێناوه به ههرشێوهیهك بێت‪ ،‬چونکه ئهگهر خواردنی چێشتخانه وهیان‬
‫گۆشتی قهسابهکه ئهگهرحهاڵڵیش بێت خۆ ئهگهر ئهو پارهی پێی دهکڕیت حهرام بێت ئهوا خواردنهکهش حهرام دهبێت‪،‬‬
‫بۆیه گرنگه له ئیسالمدا پارهی حهاڵڵ بهدهست بهێنین له کوێوه پهیدای دهکهیت وه چۆنیش سهرفی دهکهیت‪ ،‬لهبهر‬
‫پاراستنی ماڵ و حهاڵڵ خواردنه‪ ،‬دزی حهرامه‪ ،‬غهش حهرامه‪ ،‬سوك کێشانی شتوومهك حهرامه‪ ،‬فێڵ حهرامه‪ ،‬بهزۆر‬
‫داگیرکردن و بهدرۆ بهدهستخستن حهرامه‪ ،‬ههندێك مسوڵمان بهداخهوه ئهم کاره گرنگه پشتگوێ دهخات ههر لهبهر‬
‫ئاسانی و ڕهحهتی خۆی و خۆ دهوڵهمهند کردن‪ ،‬که یهکێك له ئامانجهکانی ئیسالم پێشێڵ دهکات‪ ،‬ههربۆیه پێغهمبهر‬
‫درودی خوای لهسهر بێت نموونهی پێغهمبهر داودمان بۆ دههێنێتهوه له بهدهستخستی ماڵ و پارهدا دهفهرموێت (ما أكل‬
‫أحد طعاما خیرا من أن یأكل من عمل یده‪ ،‬وإن نبي هللا داود علیە السالم كان یأكل من عمل یده)‪73‬‬

‫‪ 72‬صحيح‪ ،‬أخرجه مسلم‪ :‬كتاب الزكاة – ابب قبول الصدقة من الكسب الطيب‪ ...‬حديث (‪.)1015‬‬

‫‪ 73‬صحيح‪ ،‬صحيح البخاري‪ :‬كتاب البيوع – ابب كسب الرجل وعمله بيده‪ ،‬حديث (‪.)2072‬‬

‫‪198‬‬
 ‫پاك خۆر بن و ئاكار چاك بن‪:‬‬
‫يا أيها الرسل كلوا من الطيبات واعملوا صالحاوتمان‪ :‬ئهی پهیامبهران! ههر لهخۆراكی پاك و حهاڵڵ بخۆن و‪،‬‬
‫بهردهوام كاری چاك ئهنجام بدهن‪ ،‬واته‪:‬پهیامبهرانمان گشت بهو جۆره ڕێنمایی كردوون‪ ،‬كهواته ئوممهت و‬
‫گهلهكهیشیان دهبێ ههروا رهفتار بكهن إنى بما تعملون عليمبێگومان من زاناو ئاگادارم بهو كارو كردهوهیه ئێوه‬
‫دهیكهن‪ ،‬دیاره ئهمه ههڕهشهیهكی گهورهیشه له ئوممهت و گهالنی ههموو پهیامبهران (علیهم الصاله والسالم) بۆیه‬
‫ههریهكهیان ههوڵی زۆری داوه كه ههرله رهنجهشانی خۆی نان بخوات‪ ،‬وهك ئهفهرموێ‪ (( :‬ما من نبى إال َرعى الغَنَ َم‪،‬‬
‫قالوا‪ :‬وأنتَ يارسو َل هللا؟ قال‪ :‬نَعَ ْم‪ُ ،‬ك ْنتُ أرعاها على قَراري َط ألهل مكة)) ههموو پێغهمبهرێك شوانیی مهڕوپهزی‬
‫كردووه‪ ،‬وتیان‪ :‬مهگهر تۆش ئهی پێغهمبهری خوا! فهرمووی‪ :‬بهڵێ منیش‪ ،‬لهبهرامبهر شهش یهكی درهمێكهوه (مهڕم‬
‫بهخێو دهكرد) بۆخهڵكانی مهككه‪ .‬أخرجه البخاری فی كتاب االجاره ‪ .)١٤٤/٤‬وه ههروا فهرموویهتی‪ (( :‬إن داود‬
‫)عليه السالم( كان يأكل من كسب يده)) أخرجه البخاری كتاب البیوع ‪ ،٣٠٣/٤‬واته‪ :‬بێگومانه داوود پێغهمبهر ههمیشه‬
‫له كرد و كۆششی دهستی خۆی نانی دهخوارد!‬

‫‪١٧٢‬‬ ‫ت َما َر َز ْقنَا ُك ْم َوا ْ‬

‫شك ُُروا ِ َّّلِلِ إِن كُنت ُ ْم إِيَّاهُ ت َ ْعبُ ُدونَ‬ ‫يَا أَيُّ َها الَّ ِذينَ آ َمنُوا ُكلُوا ِمن َطيِبَا ِ‬

‫يا أيها الذين آمنوا كلوا من طيبات ما رزقناكمئهی گهلی خاوهن باوهڕان! لهو نیعمهته پێماندان و كردمانه رۆزیتان ‪،‬‬
‫كامی پاكه ئهوه بخۆن واشكروا هلل إن كنتم إياه تعبدونو سوپاسی خواش بكهن‪ ،‬ئهر راسته تهنها ئهو دهپهرستن‪ .‬واته‪:‬‬
‫گوێرایهڵیی راستهقینهی ئهو بكهن‪ ،‬چونكه ههر شتێكتان بۆ حهاڵڵ دهكا‪ ،‬ههر شتێكیشتان لێ یاساغ ئهكات‪ ،‬ههر له‬
‫بهرژهوهندی ئێوهیه‪ ،‬دهسا ئێوهش زۆر به ئهمهكبن و سوپاسی بكهن‪.‬‬

‫خوشکان و برایانی بهڕێز ماڵ خواردنی حهرام وهك ئاوی بهحر وایه ههتا بیخۆی تینوت دهبێت چونکه سوێرهو تونێتی‬
‫ناشکێنێت‪ ،‬به کهم قهناعهت ناکهیت و بهزۆریش تێرناخۆیت‪.‬‬

‫نموونهی پهیداکردی پارهی حهرام هیچ کهسێك نی یه له ئێمه ئێسته ڕهسمی کهسێکی لهبهرچاو نهبێت بهاڵم بۆ کوێی‬
‫دهبات؟ تا کوێی دهبات؟ بێگومان جگه له خۆ ناشرین کردنی له دونیادا لهئاگریشدا بههۆیه دهسوتێنرێت‪ ،‬ماڵی دونیا کهی‬
‫ئهوه دێنێت بهحهرام بهدهستی بهێنێت‪.‬‬

‫ووتهیهکی زۆرجوان ههیهو دهڵێ نێوان ههژارو دهوڵهمهند تهنها یهك ڕۆژه‪ ،‬چونکه دوێنێ ڕۆشتووهو لهزهتهکهی‬
‫بڕاوهتهوه‪ ،‬ئیتر ههژارهکه ههرچۆن ڕهزالهتی چهشتبێت لهبری چووهتهوه‪ ،‬دهوڵهمهندهکهش ههرچهند خۆشی‬

‫‪199‬‬
 ‫ڕایبواردبێت لهبیری چووهتهوه‪ ،‬سبهینێش هێشتا نههاتووهو له زانستی خوای گهورهدایه چۆن دهبێت‪ ،‬کهوابوو‬
‫جیاوازیهکه تهنها ههر ئهو ڕۆژهیه که تێیدایه‪ ،‬جا توخوا بۆ ڕۆژێك دونیا ئهوه دههێنێت ئینسان خۆی تاوانباربکات‪.‬‬

‫له فهرموودهیهکدا هاتووه ((یأتي على الناس زمان ال یبالي المرء ما أخذ منە‪ ،‬أمن الحالل أم من الحرام))‪74‬‬

‫ئهمڕۆ ئهو ڕۆژهیه ههر بهدهستی بهێنه ئیتر گرنگ نی یه‪ ،‬گرنگه ئهوهیه حسابیهکهت پارهی لهسهر بێت‪ ،‬گرنگ ئهوهیه‬
‫له کوردستان خانوی چاکت ههبێت‪ ،‬گرنگ ئهوهیه سهیارهی جوانت لهژێردابێت‪ ،‬ئیتر گرنگ نی یه ئهو پارهی که پێی‬
‫دهکرێت له کوێوهو چۆن و بهچی شێوهیهك دێت‪.‬‬

‫خوایه گیان خواردی حهاڵڵمان بهنسیب بکهیت‪.‬‬

‫ا ْل ُخ ْطبَةُ الثَّانیةُ‬

‫وسلّ ْم‬
‫ص ِّل ِ‬‫أن س ِیّدَنَا مح َّمدا ً عبدُهُ ورسولُهُ‪ ،‬الله َّم َ‬ ‫ال َح ْمدُ هللِ ربّ ِ العالمینَ ‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ أ َ ْن الَ إِلهَ إِالَّ هللاُ َوحْ دَهُ الَ ش َِریكَ لَه‪ ،‬وأ َ ْش َهدُ َّ‬
‫بإحسان إِلَى یَ ْو ِم الد ِ‬
‫ِّین‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫وبار ْك علَى سی ِدنَا محم ٍد وعلَى آ ِل ِه الطیبینَ الطاهرینَ وعلَى أصحابِ ِه أجمعینَ ‪ ،‬والتَّابعینَ لَ ُه ْم‬ ‫ِ‬

‫‪-‬أیها األحبة ـ أن المقصود من كل ذلك الكسب الطیب‪ ،‬فاهلل طیبٌ ال یقبل إال طیباً‪ ،‬وقد أمر هللا به المؤمنین كما أمر به‬
‫عز شأنه‪ٰ :‬یأَیُّ َها ٱلَّ ِذینَ‬ ‫ت َوٱ ْع َملُواْ َ‬
‫ص ٰـ ِلحا [المؤمنون‪ ]51:‬وقال َّ‬ ‫س ُل ُكلُواْ ِمنَ ٱل َّ‬
‫طیبَ ٰـ ِ‬ ‫عز من قائل‪ٰ :‬یأَیُّ َها ُّ‬
‫ٱلر ُ‬ ‫المرسلین؛ فقال َّ‬
‫ت َما َر َز ْقنَ ٰـ ُك ْم َوٱ ْ‬
‫شك ُُرواْ ََّّللِ ِإن كُنت ُ ْم ِإیَّاهُ ت َ ْعبُ ُدونَ [البقرة‪.]172:‬‬ ‫ءا َمنُواْ ُكلُواْ ِمن َطیبَا ِ‬

‫ومن أعظم ثمار اإلیمان طیب القلب‪ ،‬ونزاهة الید‪ ،‬وسالمة اللسان‪ .‬والطیبون للطیبات‪ ،‬والطیبات للطیبین‪ .‬ومن أسمى‬
‫غایات رسالة محمد صلی هللا علیه وسلم أنه یُح ُّل الطیبات‪ ،‬ویحرم الخبائث‪.‬‬

‫علَ ْی ُك ُم ٱ ْد ُخلُواْ ٱ ْل َجنَّةَ ِب َما كُنت ُ ْم ت َ ْع َملُونَ )‬ ‫وفي القیامة یكون حسن العاقبة للطیبین (ٱلَّ ِذینَ تَت َ َوفَّ ٰـ ُه ُم ٱ ْل َملَ ٰـئِكَةُ َطیبِینَ َیقُولُونَ َ‬
‫سلَـٰم َ‬
‫[النحل‪.]32:‬‬

‫الرحی ُم‬
‫ور َّ‬ ‫أَقُو ُل قَ ْو ِلي َهذَا وأ َ ْ‬
‫ست َ ْغ ِف ُر هللاَ ِلي َولَ ُك ْم‪ ،‬إِنَّەُ ُه َو الغَفُ ُ‬

‫علَ ْی ِە َو َ‬
‫س ِل ُموا ت َ ْ‬
‫س ِلیما)‬ ‫علَى النَّ ِبي ِ َیا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا َ‬
‫صلُّوا َ‬ ‫صلُّونَ َ‬ ‫قَا َل ت َ َعالَى‪ِ (:‬إنَّ َّ‬
‫َّللاَ َو َمال ِئ َكتَەُ ُی َ‬

‫‪ 74‬صحيح‪ ،‬أخرجه البخاري‪ :‬كتاب البيوع – ابب من مل يبال من حيث كسب املال‪ ،‬حديث (‪.)2059‬‬

‫‪200‬‬
 ‫علَى‬ ‫س ِلّ ْم َوبَ ِ‬
‫ار ْك َ‬ ‫عشْرا“ اللَّ ُه َّم َ‬
‫ص ِّل َو َ‬ ‫علَ ْی ِە بِ َها َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫علَ َّى َ‬
‫صالَة َ‬ ‫صلَّى َ‬
‫ویَقُو ُل الرسو ُل ‪-‬صلى هللا علیه وسلم‪َ ” :-‬م ْن َ‬
‫يٍ‪.‬‬ ‫عثْ َمانَ َو َ‬
‫ع ِل ّ‬ ‫الرا ِشدِینَ أَبِي بَ ْك ٍر َو ُ‬
‫ع َم َر َو ُ‬ ‫ع ِن ْال ُخلَفَ ِ‬
‫اء َّ‬ ‫ض اللَّ ُه َّم َ‬ ‫صحْ بِ ِه أَجْ َمعِینَ ‪َ ،‬و ْ‬
‫ار َ‬ ‫علَى آ ِل ِه َو َ‬
‫س ِیّ ِدنَا ُم َح َّم ٍد َو َ‬
‫َ‬

‫ف بیْنَ قلو ِبنَا بلطفِكَ ورعایتِكَ ‪ ،‬وأَد ِِم المودةَ والرحمةَ بینَنَا بكرمِكَ وعنایتِكَ ‪ ،‬الل ُه َّم إنَّا نسألُكَ‬ ‫وألّ ْ‬
‫الل ُه َّم اش َم ْل بیوتَنَا برحمتِكَ ِ‬
‫عل ْمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نَعل ْم‪،‬‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ش ِ ّر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ع ْلمنَا ِمنهُ و َما لَ ْم نعل ْم‪ ،‬ونعوذُ ِبكَ ِمن ال َّ‬
‫وآج ِل ِه َما َ‬
‫اج ِل ِه ِ‬
‫ع ِ‬‫ِمنَ الخَی ِر ُك ِلّ ِه َ‬
‫ب ِإلی َها ِم ْن قَو ٍل أ َ ْو َ‬
‫عم ٍل‪ ،‬ونَعوذُ ِبك ِمنَ النَّار و َما قَ َّر َ‬
‫ب ِإلیها ِم ْن َقو ٍل ْأو َ‬
‫عم ٍل‪.‬‬ ‫ونَسألُك ال َجنَّةَ و َما قَ َّر َ‬

‫اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِل ْل ُمؤْ ِمنِینَ َو ْال ُمؤْ ِمنَاتِ‪َ ،‬و ْال ُم ْس ِل ِمینَ َو ْال ُم ْس ِل َماتِ‪ ،‬األَحْ یَ ِ‬
‫اء ِم ْن ُه ْم َواأل َ ْم َواتِ‪ ،‬اللهم إنا نعوذ بك من فتن الدنیا‪ ،‬اللهم‬
‫اح ِمینَ ‪.‬‬ ‫ارزقنا حسن الخاتمة ‪ ،‬قوي إیماننا‪ ،‬ووحد كلمتنا‪ ،‬وانصرنا على أعدائك أعداء الدین‪ِ ،‬ب َرحْ َمتِكَ یَا أ َ ْر َح َم َّ‬
‫الر ِ‬

‫ظ ُك ْم َلعَلَّ ُك ْم تَذَك َُّرونَ }‬

‫َاء َوا ْل ُمنك َِر َوا ْلبَ ْغي ِ یَ ِع ُ‬
‫اء ذِي القُ ْر َبى َویَ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬
‫ان َوإِیت َ ِ‬
‫س ِ‬ ‫َّللاَ یَأ ْ ُم ُر بِا ْلعَ ْد ِل َو ِ‬
‫اإلحْ َ‬ ‫عبادَ هللاِ ‪{:‬إِنَّ َّ‬

‫َّللاَ ْال َع ِظ َ‬
‫یم یَ ْذ ُك ْر ُك ْم‪َ ،‬وا ْست َ ْغ ِف ُروهُ یَ ْغ ِف ْر لَ ُك ْم‬ ‫ا ْذ ُك ُروا َّ‬

‫َّللاِ أ َ ْكبَ ُر َو َّ‬

‫َّللاُ یَ ْعلَ ُم َما تَ ْ‬
‫صنَعُونَ ‪ ‬العنکبوت ‪.45‬‬ ‫َاء َوا ْل ُمنك َِر‪َ ،‬و َل ِذك ُْر َّ‬
‫صالةَ ت َ ْن َهى ع َِن الفَحْ ش ِ‬ ‫] َوأَقِ ِم ال َّ‬
‫صالةَ إِنَّ ال َّ‬

‫مزگەوتی نوور‪/‬بەریتانیا‬

‫‪201‬‬
 ‫گرنگترین هۆکارهکانی هاتنی ئیسالم‬
‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬

‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬

‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫[یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم َرقِیبا ] النساء‪.1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ بِ ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َما َل ُك ْم َو َی ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُو َب ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫[ َیاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫َف ْوزا ع َِظیما ] األحزاب‪. 71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها‬
‫وكل محدثة بدعة وکل بدعة ضاللة‪.‬‬

‫برایان و خوشکانی بهڕێز ئامادهبوانی مزگهوتی تهقوا سهالمتان لێ دهکهم به سهالمی ئیسالم السالم علیکم‪.‬‬

‫زۆرجار مرۆڤ که له کارێکدا سهرکهوتوو دهبێت دڵخۆش دهبێت پێی‪ ،‬شتێکی ئاسایی دونیای دهست دهکهوێت‬
‫هاوڕێکان و خزم و دۆستی لێ ئاگادار دهکات‪ ،‬که پێدهچێت دهستهوتهکهش ئهوهنده گهوره نهبێت لهبهرانبهر ئهو‬
‫دڵخۆشیهدا‪.‬‬

‫بهاڵم بهدهستخستنی مزگهوتی تهقوا له ڕاستیدا گهورهترین دهستکهوتهو شایانی خۆشی بۆ کردنی بهردهوامیهتی‪ ،‬ئهویش‬
‫به گهرم و گوڕکردنی بهردهوام دهبێت‪ ،‬له مزگهوتێکی وهك ئهم مزگهوتهدا دهتوانرێت دهستکهوتی گهورهی دونیایی و‬
‫قیامهتیشی تێدا دهست بکهوێت‪ ،‬لهوانهیه بپرسن دهستکهوته دونیایهکه دهبێت چی بێت؟ وهاڵمهکهی پارهو پول نی یه‪،‬‬
‫بهڵکو ڕێزو ئیحتراممانه بهرانبهر یهکتری و وه ژن و منداڵهکانمان بهرانبهرمان‪ ،‬چونکه لهم جۆره جێگانهدا دهتوانرێت‬
‫ڕێزو خۆشهویستی ڕاستهقینه دهست بخرێت لهم زهمانهدا که زۆر کهم بۆتهوه‪ ،‬جگه لهوهی زۆرجار پێداویستی تایبهتی‬
‫دونیایشمان دهبێت ئههلی مزگهوت بۆمانی دهردهکهن‪.‬‬

‫لهسهردهمی هاوهاڵنی پێغهمبهردا تازه پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت کۆچی دوای کردبوو‪ ،‬یهکێك له هاوهڵهکانی له‬
‫مزگهوتی پێغهمبهردا له پاڵ گۆڕی پێغهمبهردا عیبادهتی دهکرد نوێژی دهکردوو قورئانی دهخوێند هاوهڵێکی هات بۆالی‬
‫و پێی ووت من قهرزی فاڵن سهحابیم بهالوهیه زۆریش حهز دهکهم بیدهمهوه‪ ،‬بهاڵم ناتوانم بیدهمهوهو پێم ههڵناسوڕێت‬
‫بهڵکو بێیت بۆالی و شهفاعهتم بۆ بکهی الی و لێم خۆش ببێت‪ ،‬ئهویش خێرا قورئانهکهی داناو پێاڵوهکانی کرده پێی و‬
‫‪202‬‬
 ‫خۆی گورج کردهوهو کهوته ڕێ لهگهڵیدا! کابرا پێی سهیر بوو وازی له عیبادهتهکهی هێنا بۆ پێداویستی ئهم‪ ،‬ههربۆیه‬
‫پرسیاری لێکردوو پێی ووت باشه تۆ وازت له عیبادهت کردن هێنا بههۆی منهوه؟! ئهویش ووتی ئهی بۆنا وهللا گوێم له‬
‫خاوهنی ئهو گۆڕه بووه مهبهستی پێغهمبهر بوو درودی خوای لێ بێت و دهستی بۆ گۆڕهکهی ڕاکێشا‪ ،‬که فهرموویهتی‬
‫ئهوهی به پێ ههڵسێت و پێداویستیهکی براکهی دهربکات خێری له ‪ 500‬ساڵ عیبادهت زیاتره که له ماڵهکهی مندا بیکات‪،‬‬
‫ئهم ڕاستیه ئههلی مزگهوت فێر دهبن‪ ،‬کابرا ئهگهر له خزمهتی پێغهمبهردا نهبوایه ئهوهی لهکوێ دهزانێ‪ ،‬ههربۆیه‬
‫گرنگه ماڵهکانی خواو دهوروبهری مامۆستاکانیان گهرم کهین و گوێیان بۆ شل بکهین ئهو فهرموودهو ئایهتانهی که‬
‫باسیان دهکهن گرنگیان پێ بدهین‪.‬‬

‫وه جێگهی شانازیشه نزیکی له مزگهوت و خزمهتکردنی به گشت جۆرێك‪ ،‬چونکه ئاشکرایه به زایه ناچێت‪.‬‬

‫برایان و خوشکانی بهڕێز مامۆستای خۆشهویستمان مامۆستا مهال عادل ئهمڕۆ دهرفهتی نهبوو ووتار بدات و وه له چهند‬
‫ههفتهی ڕابردوودا سهفهری حهج دهکات و من له جێگهیدا ووتارهکانی ههینیتان بۆ دهدهم پشت بهخوا‪ ،‬ئومێد دهکهم له‬
‫جێگهی متمانهی ئێوهدابم و جێگهکهی مامۆستای بهڕێزیش لهکهدار نهکهم‪ ،‬پێش ههموو شتێك ئهو داوایهتان لێ دهکهم که‬
‫سهحابه له یهکتریان دهکرد که بهیهك دهگهشتن دهیانگوون تعالوا اجلس بنا نؤمن ساعة‪ ،‬منیش دهڵێم تعالوا نجلس بنا‬
‫نؤمن ساعة‪.‬‬

‫واز له کڕین و فرۆشت و مهکتهب و ئیش و ههموو مهشغهڵهتێکی دونیایی بهێننو بێن با کاتێکی کهمی خۆمان تهرخات‬
‫بکهین بۆ تێگهشتن له ئیسالم‪ ،‬له قورئان له ئهو دهستکهوته گهورهی که بههۆی ئیسالمهوه دهستمان کهوتووه‪.‬‬

‫دێمە سەرووتارهکەو دهمەوێت گرنگترین هۆکارهکانی هاتنی ئیسالمتان بۆ باس بکەم‬

‫کۆتا خهالفهتی ئیسالمی که له ساڵی ‪1924‬بوو واته پێش ئهوه ئیسالم لهسهر حوکم بوو دوای ئهوه که تا ئێسته ‪ 86‬بۆ ‪87‬‬
‫ساڵی بهسهردا چووه‪.‬‬

‫لهو کاتهوه تا ئێسته ئیسالم ههر بهردهوام له تهشهنهو گهورهبووندا بووه بهبێ دهوڵهت! هیچ هێزێکی دونیایی بهو شێوهیه‬
‫قهت نهبووه که وهك حوکم بڕۆخێت و دواتر الیهنگرانی له زیادبووندا بێت‪ ،‬که ئێسته زیاتر له ‪ 1.57‬بلیۆن مسوڵمان‬
‫لهسهر ئهرزدا ههیهو بهردهوامیش له تهشهنهکردندایه که ئێسته له ‪23%‬ی دانیشتوانی زهوی پێك دههێنن و دووههم دینه‬
‫لهسهر ئهرزدا بهپێی دوا لێکۆڵینهوه که له ساڵی ڕابردوودا کراوه‪ 75‬له بهریتانیا له ماوهی پێنج ساڵدا دهقاتی ههموو‬
‫خهڵکهکانی تر زیادی کردووه‪ ،‬واته گشت دینهکان بهیهکهوه مسوڵمان به تهنها لهماوه ئهو پێنج ساڵهدا‬

‫وهك له ڕاپۆرتهکهی سهندهی تایمزدا بهم ناونیشانه دهڵێ‪:‬‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Muslim_world75‬‬

‫‪203‬‬
‫‪Muslim population 'rising 10 times faster than rest of society'76‬‬

‫‪Growing numbers‬‬

‫‪The total number of Muslims in Great Britain:‬‬

‫‪2004: 1,870,000‬‬

‫‪2005: 2,017,000‬‬

‫‪2006: 2,142,000‬‬

‫‪2007: 2,327,000‬‬

‫‪2008: 2,422,000‬‬

‫ڕۆژێك له ڕۆژان ئهو پرسیاره به مێشکتاندا هاتووه ئهم ئیسالمه بۆچی هاتووه؟ ئامانج له هاتنی ئهو پهیامه ئیالهیه چی‬
‫یه؟ بۆچی باشترین مهنههجی ژیانهو داوا له خهڵکی ههمووی کراوه پێوهی پابهندبن و ژیانیانی لهسهر بنیات بنێن‪،‬‬
‫ههموو دهوڵهتهکان گشت یاسایهك پێویستی بهو ئامانجانه ههیه ئهگهر ههڵگری ئیسالمیش نهبن! لهم سهردهمی بێ‬
‫خهلیفهو بێ سهروبهریهدا چۆن ئاوا مسوڵمانان گهشه دهکهن له کاتێکدا بهیعهتمان له گهردهنی کهسدا نی یهو تهنها‬
‫وواڵتێك نی یه حوکمی ئیسالمی تێدا بکرێت‪.‬‬

‫ئیسالم هاتووه بۆ پاراستنی پێنج ئامانجی سهرهکی که ئهوانیش بریتنین له‪-:‬‬

‫‪-1‬پاراستنی دین‪.‬‬

‫‪-2‬پاراستنی نهفس‪.‬‬

‫‪-3‬پاراستنی عهقڵ‪.‬‬

‫‪http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article5621482.ece 76‬‬

‫‪204‬‬
 ‫‪-4‬پاراستنی وهچه‪.‬‬

‫‪-5‬پاراستنی ماڵ‪.‬‬

‫مزگەوتی تەقوا‪/‬بەریتانیا‬

‫لە وتارەکانی پێشوودا ئەمە نووسراوە‪ ،‬بۆیە حەزفمان کرد‪ ،‬تەنها لەبەر گرنگی پێشەکیەکەی و ئەو زانیاریانەی تێدا‬
‫هێاڵمانەوە‪ ،‬وەك وتاری هەیەکەم‪.‬‬
‫وتارەکانی داهاتوو تەنها وتاری یەکەمی دەهێڵینەوە‪ ،‬چوون لە مزگەوتەکاندا بە گوێرەی پێویستی وتاری دووهەم یان‬
‫بە عەرەبی بووە یان بە کوردی‪ ،‬هەندێك جاریش بە ئینگلیزی‪ ،‬بەاڵم لێرە بەدواوە وتاری یەکەم و دووهەم تێکەڵ‬
‫دەکەین بە کوردیەکەوە هەر یەك وتار دەبێت‪.‬‬

‫‪205‬‬
 ‫خو ڕهوشت جوانی‬
‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى‪:‬‬
‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫َّللاَ الَّذِي‬ ‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم َرقِیبا النساء‪1 :‬‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫تَ َ‬

‫[یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون ال عمران ‪102‬‬
‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َمالَ ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـر لَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬ ‫یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫فَ ْوزا ع َِظیما األحزاب‪71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدى محمد صلی هللا علیە وسلم وشر اۡلمور محدثاتها وكل محدثة‬
‫بدعة وکل بدعة ضاللة‬

‫(گومانی تێدا نیه خوو ڕهوشت جوانی یهكێكه له بنهما سهرهكیهكانی ئاینی پیرۆزی ئیسالم وگرنگیهكی زۆریشی‬
‫پێدراوه‪ ،‬لێرهدا تهنها ئاماژه بهو فهرموودانه دهكهین كه لهسهر گرنگی خوو ڕهوشت جوان كه پێغهمبهری خوا ( صلی‬
‫هللا علیه وسلم ) فهرموویهتی ‪:‬‬
‫فهرموودهی یهكهم ‪ ( :‬إنما بعثتُ ۡلتمم مكارم اۡلخالق ) (‪)١‬‬

‫واته ‪ :‬من ڕهوانه كراوم تاوهكو ڕهوشته جوان وبهرزهكان تهواو بكهم ‪.‬‬

‫بهو مانایه‪ ،‬وهك ئهوهی پێغهمبهری خوا ( صلی هللا علیه وسلم ) تهنها بۆ ئهوه هاتبێت ئهو خووه ناپهسهندانهی كه لهناو‬
‫كۆمهڵگادا ههبووبێت الیان بهرێت ولهجێگایاندا ڕهوشتی جوان وبههای بهرز دابنێت ‪.‬‬

‫فهرموودهی دووهم‪ ( :‬إن المــؤمـن لیـدرك بحسـن الخلق درجة الصائم القائم ) (‪.)2‬‬

‫واته ‪ :‬مرۆڤی باوهڕداڕ بههۆی ڕهوشتی جوانیهوه دهگاته پلهو پایهی ئهو كهسهی كه ههمیشه بهڕۆژووه وخهریكی شهو‬
‫نوێژ كردنه ‪.‬‬

‫فهرموودهی سێههم ‪ ( :‬الحیاء من اإلیمان ‪ ,‬واإلیمان في الجنة ‪ ,‬والبذاء من الجفاء ‪ ,‬والجفاء في النار ) (‪)3‬‬

‫‪206‬‬
 ‫واته ‪ :‬شهرم وشكۆ له باوهڕهوهیه‪ ،‬باوهڕیش لهبهههشتدایه‪ ،‬بهاڵم بێ شهرمی ودهم پیسی لـه خراپهوهیه‪ ،‬خراپهیش له‬
‫دۆزهخدایه ‪.‬‬

‫فهرموودهی چوارهم ‪ ( :‬إن لكل دین خلقا‪ ،‬و خلق اإلسالم الحیاء ) (‪)4‬‬

‫واته ‪ :‬ههموو ئاینێك بهڕهوشتێكی جوان بهناوبانگه‪ ،‬ئاینی پیرۆزی ئیسالمیش به شهرم وحهیا ‪.‬‬

‫فهرموودوی پێنجهم ‪ ( :‬ما من شيء أثقل في میزان المؤمن یوم القیامة من خلق حسن ‪ ,‬وأن هللا تعالى یبغض الفاحش‬
‫البذيء ) (‪. )5‬‬

‫واته ‪ :‬هیچ شتێك نیه له ڕۆژی دواییدا لهتای تهرازووی چاكهكاندا وهك خوو ڕهوشتی جوان قورس بێت‪ ،‬بێگومانیش‬
‫خوای گهوره زۆر ڕقی دهبێتهوه له خووی ناشرین وناپهسهند ‪.‬‬

‫فهرموودهی شهشهم ‪ ( :‬إن شر الناس عند هللا منزلة یوم القیامة من تركە الناس اتقاء شره ) (‪. )٦‬‬

‫واته ‪ :‬بێگومان خراپترین كهسانێك الی خوای گهوره لهڕۆژی قیامهتدا ئهو كهسانهن كه خهڵكی خۆیان پاراستووه لهشهڕ‬
‫وخراپهیان ‪.‬‬

‫فهرموودهی حهوتهم ‪ ( :‬إن هللا عز و جل كریم یحب الكرم ‪ ,‬ویحب معالي اۡلخالق ‪ ,‬ویكره سفاسفها ) (‪. )٧‬‬

‫واته ‪ :‬خوای گهوره خۆی زۆر بهڕێز وخاوهن كهرهم وسهخیه‪ ،‬وه زۆریش ڕهوشت وبهها بهرزهكانی خۆش دهوێت‪ ،‬وه‬
‫گهلێك ڕقی له خووی خراپ وناشرین دهبێتهوه ‪.‬‬

‫سألَ ْ‬
‫ت عائشة رضي هللا عنها عن خلق رسول هللا صلى هللا علیه وسلم فقالت ‪ ( :‬لم یكن فاحشا ‪ ,‬وال‬ ‫فهرمودهی ههشتهم ‪ُ :‬‬
‫متفحشا ‪ ,‬وال صخابا في اۡلسواق ‪ ,‬وال یجزي بالسیئة السیئة ‪ ,‬ولكن یعفو و یصفح ) (‪. )٨‬‬

‫واته ‪ :‬پرسیار كرا له عائیشهی دایكی موسڵمانان ـ خوای گهوره لێی رازی بێت ـ سهبارهت به ڕهوشتی پێغهمبهر ( صلی‬
‫هللا علیه وسلم ) ئهویشس لهوهاڵمدا فهرمووی‪ :‬پێغهمبهری خوا ( صلی هللا علیه وسلم ) جوێن دهر ودهم پیس نهبووه‪،‬‬
‫ههرگیز لهبازاڕدا دهنگی ههڵنهبڕیووه‪ ،‬پاداشتی خراپهی بهخراپه نهداوهتهوه‪ ،‬بهڵكو ههمیشه لێبووردنی ههبووه‬
‫بهرامبهر به خراپهی خهڵكی ‪.‬‬

‫فـهرمــوودهی نۆیـهم‪:‬‬

‫(حــرم عـلى النــار كــل هـیـن لیـن سهــل قـریب من الناس )(‪.)٩‬‬

‫واته ‪ :‬ههموو باوهڕدارێكی خۆش ڕهوشتی سادهی ئاسانكاری نهرم ونیان لهگهڵ خهڵكدا حهرام كراوه كه بهئاگری‬
‫دۆزهخ بسوتێنرێت ‪.‬‬

‫‪207‬‬
 ‫فهرموودهی دهیهم ‪ ( :‬عن عائشة – رضي هللا عنها – أن النبي ( صلى هللا علیە وسلم) قال ‪ :‬یا عائشة إن هللا رفیق‬
‫یحب الرفق ویعطي على الرفق ما ال یعطي على العنف‪ ،‬وماال یعطي على ما سواه ) (‪. )10‬‬

‫واته ‪ :‬خوای گهوره لهسهر خۆ ونهرم ونیانه‪ ،‬نهرم ونیان ولهسهر خۆیشی خۆش دهوێت‪ ،‬چونكه ئهوهی له نهرم ونیانیدا‬
‫دهیبهخشێت ههرگیز له توند وتیژی وزبریدا نایبهخشێت‪ ،‬وه لههیچ شتێكی تردا وهك نهرم ونیانی نایبهخشێت ‪.‬‬

‫بهئومێدی ئهوهی إن شاء هللا توانیبێتمان سوودێكمان پێ گهیاندبن‪...‬‬

‫سبحان ربك رب العزة عما یصفون وسالم علی المرسلین والحمد هلل رب العالمین))‪. 77‬‬

‫مزگەوتی تەقوا بەریتانیا‬

‫‪ 77‬له پێگهی ئیسالم هاوس وهرگیراوه له ئامادهکردنی زاگرۆس ههمهوهندی و پێداچوونهوهی پشتیوان صابر عهزیز‬

‫‪208‬‬
 ‫حوکمی ئێمەو حوکمی ئەوان‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى ]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن‬ ‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫َرقِیبا [النساء‪.1 :‬‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َمالَ ُك ْم َویَ ْغ ِف ْـرلَ ُك ْم ذُنُوبَ ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬ ‫[یَاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوَّللاََّ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬
‫فَ ْوزاع َِظیما]األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدىمحمد صلی هللا علیه وسلم وشر األمورمحدثاتها وكل محدثة بدعة وکل‬
‫بدعةضاللة‪.‬‬

‫کاتێك گهنجێك دێته پاڵم و پرسیار دەکات مامۆستا حهزم له ئافرەتێكهو چهندەها جار ڕۆشتوومهته داوای نامدەنێ‪ ،‬نوێژ‬
‫دەکهم و ئیسالمم به کاملی قبوڵهو ئهخالقی خۆشم پاراستووە‪ ،‬که سهیر دەکهین کچهکهش تهمهنێکی ههیهو بهرەو قهیرە‬
‫بوون دەچێت و زۆریش ههیه ههتا قهیرەش بووەو ههشه بێوەژنیشه‪ ،‬پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت دەفهرموێت‪:‬‬
‫(إذا جاءكم من ترضون دینە وخلقە فزوجوه إن ال تفعلوا تكن فتنة في اۡلرض وفساد كبیر) رواە ترمذي‪ .‬ئهگهر کهسێك‬
‫هاته داوای کچهکانتان و دین و ئهخالقی تێدا بێت بیدەنێ‪ ،‬کهچی ئهو پێداگری دەکات و نایدات‪ ،‬ههرچی قسهشی لهگهڵ‬
‫دەکهیت فایدەی نی یهو چووەته سهر کهلی شهیتان‪ ،‬چارەسهر چی یه‪ ،‬ئهگهر بهبێ ڕەزامهندی دایك و باوکی مارەی‬
‫دەبڕیت‪ ،‬ئهمهش کێشهی کۆمهاڵیهتی لێ دەکهوێتهوەو بهشێوەیهك مانای زەواجهکهش تێك دەچێت‪ ،‬چ چارەیهکیش ههیه‬
‫وەك حوکمهکانی تر‪ ،‬ئهڵبهت ههریهکهو بهجۆرێك له جۆرەکان شتێکیان داناوە‪ ،‬بهاڵم ئهوانیش جێگهی شهرم و قبوڵ‬
‫نهکردنن لهناو کۆمهڵگهدا‪ ،‬بهاڵم ئهگهر حوکمی ئیسالم ههبێت بهشێوەیهکی جوان حاکمی شهرعی ڕووبهڕووی دایك و‬
‫باوکی دەبێتهوەو گرنگی مافی ئافرەتی له ڕوانگهی شهرعهوە بۆ باس دەکات‪ ،‬خۆ ئهگهر ههر نکۆڵی کردوو له‬
‫بهرژەوەندی کچهکهیدا نهبوو‪ ،‬ئهوا خۆی دەبێت به وەلی ئهمری و بهشێوەیهکی شهرعی و ئاشکرا مارەی دەبڕێت‪ ،‬خۆ‬
‫ئهگهر زۆریش قسه بکات دەکرێت لهژێر ناوی تهعزیردا تهمبێی بکهن بۆ ئهوەی ببێت به پهند بۆ دایك و باوکهکانی‬
‫تریش‪ ،‬تا کچهکانیان گیر نهدەن و زیانیان پێ نهگهیهنن‪.‬‬

‫‪209‬‬
 ‫کێشهیهکی کۆمهاڵیهتی دروست دەبێت و له ڕووی یاساییهوە شتێکی وایان نی یه‪ ،‬بۆ چارەسهر کردنی‪ ،‬ئهوانیش دێن‬
‫شهرع بکرێن‪ ،‬که مامۆستایهکی ئاینی شهرعیان دەکات هیچ الیهکیان قایل نابن و لهو بهینهشدا مامۆستای داماو پیاو‬
‫خراپ دەردەچێت و کێشهکهش وەك خۆی یان خراپتریش لێ دێت‪ ،‬بهاڵم ئهگهر حوکمی ئیسالم ههبێت حاکم بڕیاری‬
‫عهدلی شهرعی بۆ دەردەکات و ههرکامیشیان ڕازی نهبوو ئهمیش دەکرێت لهژێر ناوی تهعزیردا چوار شهقی گهرم و‬
‫گوڕی لێ بدرێت تا خهڵکانی تریش فێر ببن که شهرع عهدلهو عهدالهت دەڕوات نهك له بهرژەوەندی نا عهدالهتیدا‪.‬‬

‫له ڕووی سیاسی و دەوڵهتیشدا دەبێت عهدل بێت لهگهڵ هاواڵتیانیداو دەوڵهت بۆ چهند کهسێکی تایبهتی نهبێت‪ ،‬مافی‬
‫گشتی لهپێش مافی تایبهتیهوەیه‪ ،‬بۆ نموونه یهكێك دێت و لهسهرە ڕێگهیهکدا خانویهك قوت دەکاتهوە دەوڵهت بۆی ههیه‬
‫بیڕوخێنێت‪ ،‬ههرچهند ئهم کهسه زەرەر دەکات و لهوانهیه بێ ماڵ و حاڵیش ببێت بهاڵم ئیسالم زەرەری تاکه کهسێك قبوڵ‬
‫دەکات لهبهر بهرژەوەندی گشتی‪.‬‬

‫ئهگهر تاکه دینارێك یان درههمێك دەستهاڵتدار بیبات لێپرسینهوەی لهگهڵ دەکرێت و ئهگهر بهڵگهکانیش ئهوە نهسهلمێنێت‬
‫دزیهکهی کردووە دەکرێت لهژیر ناوی تهعزیردا بهئاگای بهێنرێتهوە‪ ،‬خۆ ئهگهر دزی کردوو ئاشکرا بوو ئهوا ئهگهر‬
‫سهرۆکی وواڵتیش بێت دەبێت دەستی ببڕدرێت‪ ،‬وهك پێغهمبهر درودی خوای لێ بێت فهرمووی (لو أن فاطمة بنت‬
‫محمد سرقت لقطعت یدها) رواە بخاري‪ ،‬ئهم دەستبڕینه لهبهر بهرژەوەندی گشتیهو بۆ ئهوەی هیچ سهرۆکێکی تریش‬
‫جورئهتی ئهوە نهکات دەستی بچێته ئهمانهت و دەستهاڵتهکهی به نا عهدالهتی بهکار بهێنرێت‪ ،‬نمونهی نا عهدالهتی ئهوان‬
‫بهرانبهر عهدالهتی ئیسالم له ژمارەدا نایهن‪ ،‬نا عهدالهتی ئهوەندە ئاسای بووەتهوە ئهگهر عهدالهتیهك له جێگهیهکدا‬
‫ببینیت سهرت سووڕ دەمێنێت‪ ،‬بڕۆ ئهو وواڵته وێرانهیهکه ئێمهیهکی کورد ناچار ببین و وواڵتی بێگانهمان پێخۆشتر‬
‫ببێت له وواڵتی دایکی خۆمان‪ ،‬دڵمان زیاتر خۆشه له ههر وواڵتێك بین بهس کوردستان نهبێت‪ ،‬لهوە خراپتریش وامان‬
‫لێهاتووە بێز له خۆمان بکهینهوە‪ ،‬نابیستی جاری وا ههیه کهسێك که پرسیاری لێ دەکهیت له کوێ دەژیت دەڵێت له‬
‫جێگهیهك دەژیم هیچ کوردی لێ نی یه! واته به دڵخۆشیهوە دەیگێڕێتهوەو بێزار بووە له کورد! ئهمه بۆ چی وای‬
‫کردووە؟ ئهو حوکمه نا عهدالهتیهی پارتی و یهکیهتیه بێزمان له خۆمان ببێتهوە‪ ،‬کهسێك بهو پهڕی قهناعهتهوە دەڕواتهوە‬
‫کوردستان به شههادەیهکی بهرزەوە هیچ نه قهدر بۆ خۆی نه بۆ شههادەکهی دادەنێن و بهئاشکرا بێ منهتی خۆیان نیشان‬
‫دەدەن‪ ،‬ناچار دەرچوون له کوردستانی دەکهن‪ ،‬کهچی که کهسێکی بێگانه بهکهمتر لهو شههادەوە زیاتر قهدری لێ‬
‫دەگیرێت و پێشوازی لێ دەکرێت‪ ،‬له وەزارەتی خوێندنی بااڵ بووم ماوەیهك پێش ئێستا ئافرەتێك بیست و چوار ساڵ له‬
‫بهریتانیا بوو بوو به شههادەیهکی بهرزو به خۆشحاڵیهوە گهڕابوویهوە کوردستان ئهوەندە ئهزیهتیان دابوو ووتی وهللا‬
‫پهیمانم داوە بگهڕێمهوە بهریتانیاو ههر له مهتار دابهزیم دە نهفهری یهکهم که دەگهم پێی باوەشی پێدا بکهم و ماچی بکهم!‬
‫ئهمه دەبێت چهند ئهزیهتیان دابێت تا پهیمانێکی وا بدات‪ ،‬من خۆشم که له بهریتانیا ڕۆشتمهوە وام دەزانی بۆ بهههشت‬
‫دەچم که گهڕامهوە وام دەزانی له جهههنم نهجاتم بووە‪ .‬کهسێك بهو پهڕی ئهزیهت و چهندەها ساڵ دەربهدەری پیشهیهکی‬
‫چاك فێربووەو دەستمایهیهکی باشی ههیهو دەیهوێت له کوردستاندا بیخاته گهڕ ئاشکرا ئهویش یان ئهوەتا دەبێت زۆرترین‬

‫‪210‬‬
 ‫خزمهتی مهسولێکی پێ بکات یان نابێت خزمهتی وواڵت بکات‪ ،‬برادەرێکم ههموو کارەکانی تهواو کرد له کارگهیهکی‬
‫دۆشاوی تهماته له شارەزووردا بکاتهوە‪ ،‬که دەبێت مایهی خێر بۆ سهدان کرێکارو فهالحی ناوچهکهو کوردستان به‬
‫گشتی کهچی نهیان هێشت بیکات ئهگهر بێت و پشکێکی (فالن کهسی تێدا نهبێت)‪.‬له کاتێکدا دەبینین و دەبیستین چۆن‬
‫کۆمپانیا بیانیهکان زەربهی قورس له کوردستان دەدەن و کارەکان به نیوەو ناتهواوی جێ دەهێڵن و سهروەتی ئهو میللهته‬
‫خێر له خۆ نهدیووە دەدزن‪ .‬ئیتر هیچ جێگهیهك نی یه تۆ ئهو ههستهت تێدا دروست ببێت که بۆ بهشهر دروست کراوە‪،‬‬
‫باسی ئیسالمیش بکهیت ئیتر ئهوە دەکهویته لیستی ڕەشی ئهوانهوە‪ ،‬لهسهرەتاوە تازە دەستم بهدەوام کردبوو لهسهر ئهوەی‬
‫که وت ارێکم له تهعزیهیهکدا دابوو شکاتیان لێکردبووم و دواتر دەیان وویست لهو جۆرە چاالکیانه بموەستێنن‪ ،‬بهناوی تۆ‬
‫مامۆستای زانکۆیت و بهشێوەیهك که ئهمانه عهیبه مامۆستای زانکۆ ئاستی خۆی دابهزێنێت بۆ وتاری ئاینی‪ ،‬له‬
‫خۆپیشاندانێکیشدا که دژی تۆپبارانکردنی سنورەکان لهالیهن تورکیاو ئێرانهوە که خۆپیشاندانێکمان سازکردوو وتارێکم‬
‫تێدا دا وتم‪ ،‬مافی دراوسێیه تی وا نابێت‪ ،‬ئهم جۆرە ووتارە ئاینیهش که له بهرژەوەندی وواڵتیشدا بهکارم هێناوە هێشتا‬
‫ئهمهشیان پێ ڕەوا نی یهو دەدرایهوە بهناو چاوما‪ ،‬ئهمه دەستهاڵتهکه کوردیهکهی خۆشمانه‪.‬‬

‫دەوەرن برایان و خوشکانی بهڕێز سهیری ئیسالم بکهن بهراوردێکی بێ الیهنانهو ئهخالقیانهی بکهن‪ ،‬سهیری گشت‬
‫دەقه شهرعیهکان بکهن و دەقێکی تێدا بدۆزنهوە له بهرژەوەندی گشتیدا نهبێت‪ ،‬وە له ڕووی مێژوویشهوە که باس له‬
‫حوکم و بهڕێوەبردنی وواڵت و دەکرێت دەبێت بگهڕێینهوە بۆ چهند سهرچاوەیهك که وەك بهڵگه پشتی پێ ببهسترێت‪ ،‬که‬
‫دەڵێین حوکمی ئێمه مهبهستمان پێی ئیسالمهو ئهوانیش ئیتر جگه له ئیسالم ههموو حوکمهکانی ترە‪ .‬له پێش ئیسالمدا‬
‫ئاشکرایه که خهڵکی له چ سهرگهردانیهکدا ژیاون‪ ،‬بهشێوەیهك ههر بهباسکردنی زۆر له دیمهنهکانی ژیانیان لهالیهك‬
‫پێکهنیمان پێی دێت لهالیهك بهزەیمان پێیاندا دێتهوە‪ ،‬لهالیهکی تریشهوە ڕقمان له زۆرێك له کردارەکانیان دەبێتهوە‪،‬‬
‫بههاتنی ئیسالم خۆری خۆشی و خۆشبهختیان ههڵهات‪ ،‬کاتێك بهراوردی پێش ئیسالم و کاتی ئیسالم دەکهین جیاوازیهکان‬
‫ئهوەندە زۆرن له ووتارێکدا لهم شێوەیهدا ناتوانرێت تهنها خاڵه گرنگه سهرەتاییهکانیش باس بکرێت تهنها بهگشتی‬
‫ئهوەمان بۆ دەردەکهوێت که ئیسالم سهرتاپای ئهو کۆمهڵگایانهی گۆڕی له خراپهوە بۆ باش له باشهوە بۆ باشترین‪،‬‬
‫مێژووی ههزار ساڵهی ئیسالمیش شایهتی ڕاستی زیاتری دەدات‪ ،‬که ئهم ئیسالمه چۆن توانیوویهتی کۆمهڵگه بگۆڕێت و‬
‫چاك خراپیان بۆ دیاری بکات و خهڵکیش خۆیان لهنێوان خۆیانداو له ژێر ڕۆشنای شهریعهتهکهدا بهچاك و خراپهکه‬
‫یهکتری ههڵسهنگێنن و فهرمان بهچاکهو بهرگری له خراپه بهشێکی گهورەی ژیانیان بێت‪.‬‬

‫نموونهی زیندووی دەستهاڵتی پێغهمبهر درودی خوای لهسهر بێت ئاشکرایه که ئهوەندە جێگهی متمانهی چواردەوری‬
‫بووە ههتا جولهکهکانی مهدینهش ئاسودە بوون بهوەی ئهو حوکمیان بکات و کێشهکانیان بۆالی ئهو دەگهڕاندەوە‪ ،‬ئهگهر‬
‫بڵێن ئهوە پێغهمبهرەو جیاوازە‪ ،‬سهیری ژیانی عومهر کوڕی خهتاب بکهن که چۆن بۆ گریانی تاکه منداڵێك یاسای‬
‫وواڵت دەگۆڕێت‪ ،‬کوا دەستهاڵتدارانی ئێمه که میللهت ههمووی دەگری و ئهوان لهسهر دزی و جهردەی خۆیان‬
‫بهردەوامن‪ ،‬عومهری کوڕی عهبدول عهزیز لهماوەی دوو ساڵ و چهند مانگێکدا وواڵتی کرد به ماستی مهیوو‬

‫‪211‬‬
 ‫دەستهاڵتی کوردیش به بیست ساڵ وواڵتیان کرده وێرانهو دابهشکردنی خهڵکی بهسهر حیزب و ئینتیمای سیاسی و‬
‫دینیدا‪ ،‬تهزکیه له پێش شههادەوەیه‪ ،‬مهسول هیچ یاسایهك نایگرێتهوەو بهرژەوەندی تاکی ئهو لهپێش بهرژەوەندی‬
‫میللهتهوەیه‪ ،‬سهالحهدینی ئهیوبی لهبهر خاتری یهك ئافرەتی حامیله جێشی ئیسالم له بهردەم قودسدا چل ڕۆژ ڕادەگرێت‪،‬‬
‫تا ئافرەتهکه حهملهکهی دابنێ نهوەك ئهم جێشه گهورە ببینێت و حهملهکهی لهبار بچێت‪ ،‬دەستهاڵتی کوردیش خوێنی‬
‫گهنج و پیر تێکهڵ به یهکتری دەکات و دواتریش خهاڵتی لهسهر وەردەگرن‪ ،‬کام دەستهاڵتداری ئیسالم که بهخراپترین‬
‫کهس ناو زەندی دەکهن له مێژووی ههزار ساڵهی حوکمڕانی ئیسالمدا بهقهدەر ئهمانه بۆ میللهت خراپ بوو بن‪ ،‬ئهوەش‬
‫که بهخراپ ناو دەبرێت یان نا ڕاسته یان خراپیهکهشی لهبهرژەوەندی گشتیدا بووە‪ ،‬بۆ نموونه حهجاج که دەڵێن کهسێکی‬
‫خراپ بووە با دزیهکی لێ بگهڕێننهوە‪ ،‬یان داوێن پیسیهك‪ ،‬تهنها خراپیهکهی ئهوە بووە ڕەق بووە که ئهویش له جێگهی‬
‫خۆیدا پێویسته‪ ،‬وە که کهسێکیش خراپ بوو بێت مسوڵمان خراپ و چاك دەناسێت و مافی ئهوەی ههیه بهرانبهری‬
‫بوەستێت‪ ،‬ئافرەتێك بهرانبهر عومهری کوڕی خهتاب دەوەستێت و ئیمامی عومهریش نهك بهر پهرچی ناداتهوە‬
‫ئیمانهکهی ڕێگهی نادات لهسهر قسهکهی خۆی سوور بێت دەڵێ ئافرەتهکه پێکای و عومهری کوڕی خهتاب نهیپێکا‪،‬‬
‫بهاڵم ئهم دەستهاڵته خۆیان بهشان و باڵی خۆیاندا دێن و قبوڵیان نی یه‪ ،‬خهڵکیش به ڕەشیان بڵێ ڕەش‪ ،‬ئامادەن لهسهر‬
‫قسهیهك بتکوژن‪ ،‬فهسڵت بکهن‪ ،‬ههرچی لهدەستیان دێت بیکهن له پێناو بێدەنگ کردنی تۆدا بۆ برەودان به خراپهو‬
‫خراپ بهکارهێنانی دەستهاڵتی خۆیاندا‪.‬‬

‫ژیانیان بهسهر کۆمهڵێکی مشهخۆردا دابهش کردووەو ئهوانی تر ئیتر مافی ژیانی نی یه مادام وەك ئهوان چهوت بیر‬
‫نهکاتهوە‪.‬‬

‫باسی پێکهوه ژیان دهکهن و قسهی زهق و بریق و باق بۆ ڕاگهیاندنهکان کهچی وهره له ئهرزی واقعدا بزان تا چهند ئهم‬
‫پێکهوه ژیانه ڕاسته‪ ،‬برای دایك و باوکی لهسهر یهکیهتی و پارتی قسه ناکهن به یهکهوه‪ ،‬کوڕی باوکی خۆی‬
‫دهرکردووه‪ ،‬عهشیرهت و جێگه نهماوه نهیکهن به دوژمنی یهکتری له بهرژهوهندی خۆیاندا‪ ،‬له ههموو مێژووی‬
‫ئیسالمیشدا نموونهیهکم بۆ بهێنهرهوه دهستهاڵتدارێکی ئیسالمی حهقی غهیره مسوڵمانێکی دابێت به مسوڵمانێك‪ ،‬کهچی‬
‫دهیانهوێت ئهو مێژووهشمان لێ تێك بدهن و دهڵێن ئیسالم کوردستانی داگیر کردووه‪ ،‬دهی باشه خۆ ئێسته تۆ دهیبهیت‬
‫بهڕێوه بۆ ؟ دهتهوێت دهستی گریساوی خۆت به ئیسالمدا بسڕیت‪ ،‬خۆ ئهو خهڵکه هیچ زۆرێکی لهسهر نی یه ئهگهر‬
‫ئیسالمهکهی نهوێت‪.‬‬

‫وایان لهو وواڵته کردووه له بهرانبهر ههر شتێکدا که ڕاستی باڵو بکاتهوه ئهوان چهند قات هاتوون دژی بوونهتهوه‪.‬‬

‫مهالیهکی باش و دیندار دهبینیت قسهیهکی حهق دهکات‪ ،‬چهندهها بهناو مهالی چڵکاو خۆر له دژی بهکار دههێنن‪.‬‬

‫‪212‬‬
 ‫ڕۆژنامهیهکی ئههلی گهندهڵیهکان بهجوانی ڕوون دهکاتهوه‪ ،‬به سهدان ڕۆژنامهی سیبهرو خۆفرۆش ڕهدیان دهدهنهوهو‬
‫گهندهڵیهکانیان بۆ پهردهپۆش دهکهن‪.‬‬

‫کهسێكی خاوهن شههاده دێت و به عیلم قسه دهکات‪ ،‬سهدان کهسی خۆیان که به حساب ئهوانیش خاوهنی شههادهن ئیتر‬
‫کهس نازانێت له چ زانکۆیهك و چۆن ئهم شههادهی بهدهستهێناوه ڕهدیان دهدهنهوه‪.‬‬

‫ئیتر جێگهیهك شتێك نی یه لهبهرانبهرهکهیدا بهچهندهها قاتی دژ نهوهستابنهوه بهرانبهری‪ ،‬بۆیه له کۆتایدا دهگهین بهو‬
‫قهناعهتهی به کرداری له حوکمکردنی ئهمانه بێزار ببین‪ ،‬ههتا زۆرجار وامان لێهاتووه خۆزگهمان به حوکمه دیکتاتۆره‬
‫خراپهکانی پێشووش خواستووه چ جای ئیسالم‪.‬‬

‫خۆشمان بۆ خۆمان شتی زۆر زۆرترمان الیه لهسهریان و به باسکردنی چۆنیهتی حوکمی چهوتیان چهندهها نموونهی‬
‫خراپیان ههیه به بیرماندا دێتهوه‪ ،‬لهبیرمه له شهڕی ناوخۆدا چۆن یهکتریان دهکوشت و به بلۆك سهریان پان دهکردنهوهو‬
‫به پهرهمێز دهیان سووتاندن‪ ،‬چ دهستهاڵتێکی ئیسالمی دوای کوشتی کهسێك به پهرهمێزیش کهوتۆته جهسته بێگیانهکهی‪،‬‬
‫چ دهستهاڵتێکی ئیسالمی که ئێوه ڕهخنهتان لێی ههیه به بلۆك سهری خهڵکی پان کردبێتهوه‪ ،‬ئیسالم دهڵێ که‬
‫مریشکێکیشت سهربڕی ڕهحمی پێ بکه‪ ،‬چهقۆکهی نیشان مهده‪ ،‬لهبهرچاویی یهکتری سهریان مهبڕه‪.‬‬

‫برایان و خوشکانی بهڕێز‪ ،‬ئامادهبوان‪ ،‬ئیمانداران‪ ،‬ئهمانه ڕاستین و کهسی گێل و نهشارهزا به ئیسالم نهبێت کهس‬
‫ناکهوێته ژێر کاریگهریانهوه‪ ،‬ههربۆیه ئێمه چیمان لهسهره وهك مسوڵمان ؟ چ بکهین ؟ چۆن لهم تهنگژه دهرونیانه‬
‫ڕزگارمان بێت ؟ چۆن بتوانین کاریگهری دروست بکهین ؟ چۆن بهرهو ئهو حوکمه عهدله ههنگاو بنێین و دژی ئهم‬
‫ناعهدالهتیه بوهستینهوه؟ ئهمانه ههمووی پرسیارهو وهاڵمهکانیشیان ڕوونه‪ ،‬من له چهند خاڵێکی زۆر بچوکدا ههندێکی‬
‫دهخهمه ڕوو‪.‬‬

‫‪-1‬ههرکهس خۆی به ههرجۆره خراپهیهکهوه گالوه یهکهم تهوبهی لێ بکات و دووههم ئهگهر حهقی خهڵکی تێدا‬
‫خواردووه بیگهڕێنێتهوه‪.‬‬

‫‪-2‬هیچ ههوڵێکی خراپ مهدهن لهبهر پارهو بهناو حهقی خۆمهو ئهوان زیاتریان بردووه‪ ،‬نموونهی تهقاعود کردنی بێ‬
‫کردهوه‪.‬‬

‫‪-3‬بێدهنگ مهبن له ئاست هیچ خراپهکاریهك چونکه بهرگری کردن له خراپه بهشێکه له دینهکهمان‪.‬‬

‫‪-4‬تا دهتوانن خۆتان و دهوروبهرتان هۆشیار بکهنهوهو له ئیسالمهکه شارهزابن‪ ،‬چونکه تا شارهزای ئیسالمی بیت زیاتر‬
‫ڕاستیهکانت بۆ دهردهکهوێت‪.‬‬
‫‪213‬‬
‫‪-5‬چاومان له ڕاستیهکان بێت و شوێنی بکهوین و حیزب و خهڵك و وواڵت ههمووی به عهدل بپێوین‪.‬‬

‫‪214‬‬
 ‫ئەنفالی قورئان و ئەنفالی سەدام‬

‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ونتوب إلیه‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا‪ ،‬من یهده هللا فال مضل له‪ ،‬ومن‬
‫یضلل فال هادي له‪ ،‬وأشهد أال إله إال هللا وحده ال شریك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله‪ ،‬صلى هللا علیه وعلى آله‬
‫وأصحابه وسلم تسلیما كثیرا‪.‬‬

‫بتقوى هللاِ تعالَى والعم ِل بِ َما جا َء فِي كتابِ ِه ‪ ،‬قا َل هللاُ تعالَى ]یَا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫اس اتَّقُواْ َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَكُم ِمن‬ ‫فأوصی ُك ْم عبادَ هللاِ‪َ ،‬‬
‫ِ‬
‫علَ ْی ُك ْم‬ ‫سا َءلُونَ بِ ِە َواۡل َ ْر َحا َم إِنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫ساء َواتَّقُواْ َّ‬ ‫نَّ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخلَقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َوبَ َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫َرقِیبا [النساء‪.1 :‬‬

‫[ یا أیها الذین آمنوا اتقوا هللا حق تقاتە ‪ ،‬وال تموتن إال وأنتم مسلمون] ال عمران ‪.102‬‬

‫سـولَەُ فَقَ ْد فَ َ‬
‫از‬ ‫َّللاَ َو َر ُ‬
‫ـع َّ‬‫ص ِلحْ لَ ُك ْم أ َ ْع َمالَ ُك ْم َو َی ْغ ِف ْـرلَ ُك ْم ذُنُو َب ُك ْم َو َم ْن یُ ِط ِ‬ ‫[ َیاأَیُّ َها الَّ ِذینَ َءا َمنُوا اتَّقُوَّللاََّ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬
‫سدِیدا‪،‬یُ ْ‬
‫َف ْوزاع َِظیما]األحزاب‪.71-70 :‬‬

‫أما بعد‪ :‬فإن خیر الحدیث كتاب هللا وخیر الهدى هدىمحمد صلی هللا علیه وسلم وشر األمورمحدثاتها وكل محدثة بدعة وکل‬
‫بدعةضاللة‪.‬‬

‫ههرکهس له ئێمه وهك کهسێكی ڕاستخواز دهبێت گشت شتهکان وهك ئهوهی که ههیه بیانناسین نهك وهك ئهوهی بۆمان‬
‫باس دهکهن‪ ،‬یان له زمانی دوژمنان و نه شارهزاو فێڵزان و گهلۆرهکانهوه‪ ،‬به تایبهت ئهگهر بێت و کارهکه پهیوهست بوو‬
‫به دینهکهمانهوه‪ ،‬وه زۆر زۆر به تایبهتتر ئهگهر بویسترێت ئاینهکهشمانی پێ ناشرین بکهن‪ ،‬وهك ئهوهی بهناوی‬
‫ئهنفالهوه سهدام کردی و وه دهستهاڵتی کوردی یهکیهتی و پارتی و بهناوی حکوومهتی ههرێمهوه بهردهوام ئهو ناوه‬
‫بهجۆرێك بهکار دههێنن وهك ئهوهی کهسێکی ئیسالم و ئیسالم زاده ئهو کارهی کردبێت‪ ،‬وه بۆ ڕهواجدان به کاره‬
‫ناشایستهکانی خۆیان که کهمتر نین له کارهساتهکانی ئهنفال و بۆ شاردنهوهی زۆر ڕاستیهکان‪ ،‬به پله بهندی دێینه سهری‬
‫ههمووی ‪.‬‬

‫ئهنفال چی یه؟ سورهتێکی قورئانی پیرۆزه له ‪ 114‬سورهتی قورئان که بهم شێوهیه دهست پێ دهکات‪.‬‬

‫سولَەُ إِ ْن ُك ْنت ُ ْم ُم ْؤ ِمنِینَ‬ ‫ص ِل ُحوا ذَاتَ بَ ْینِ ُك ْم َوأ َ ِطیعُوا َّ‬

‫َّللاَ َو َر ُ‬ ‫َّللاَ َوأ َ ْ‬
‫سو ِل فَاتَّقُوا َّ‬ ‫سأَلُونَكَ ع َِن ْاۡل َ ْنفَا ِل قُ ِل ْاۡل َ ْنفَا ُل ِ ََّّللِ َو َّ‬
‫الر ُ‬ ‫یَ ْ‬
‫(‪)Al-Anfaal :1‬‬

‫مهبهست له (انفال) ئهو دهستکهوتانهیه که له کاتی شهڕی موسڵمانان لهگهڵ بێ باوهڕاندا دهستیان دهکهوێت‪( .‬انفال) کۆی‬
‫(نفل) ه‪ ،‬که له بنهڕهتدا بهمانای زیادهیه‪ .‬ئهم ئایهته پیرۆزه لهغهزای بهدردا هاتوهته خوارهوه تا شێوازی دابهشکردنی‬
‫دهستکهوتهکان ڕوون بکاتهوه‪ ..‬دهفهرموێت‪ :‬ئهی پێغهمبهر! ([‪ )]S‬موسڵمانهکان که له جهنگی بهدردا بهشدار بوون‪،‬‬

‫‪215‬‬
‫پرسیارت لێ دهکهن دهربارهی ئهوهی دهستکهوتهکانی شهڕهکه بۆ کێ دهبێت؟! وه چۆن چۆنی دابهش دهکرێت؟! تۆ پێیان‬
‫بڵێ‪ :‬دهستکهوتهکان بۆ خوداو پێغهمبهرن ([‪ )]S‬و‪ ،‬خودا بڕیاری چۆنیهتی دابهشکردنهکهی دهدات و‪ ،‬ئینجا‬
‫پێغهمبهریش([‪ )]S‬بهو شێوهیه دابهشی دهکات‪ ..‬جا له خودا بترسن و بهچاکی بیپهرستن و‪ ،‬دووربکهونهوه له مشتومڕ‬
‫ناکۆکی لهسهر چۆنیهتی دابهشکردنی دهسکهوتهکان و‪ .‬ڕازی بن بهوهی که پێغهمبهر ([‪ )]S‬دیاری دهکات‪ ...‬ههروهها له‬
‫نێوان خۆتاندا چاك بن و ڕهوشتان لهگهڵ یهکدی باش بێت و‪ ،‬نهکهن لهسهر ماڵ و سامانی دنیا له نێوان خۆتاندا ناکۆك‬
‫بن‪ ..‬ئهگهر بهڕاستیی ئیماندارن‪ ،‬ئهوه گوێڕایهڵی فهرمانهکانی خوداو پێغهمبهرهکهی بن‪(.‬تهفسیری گوڵشهن)‬

‫ههڵهیهکی ئێمهی کورد ئهوهیه له سهرهتاوه ههموو عهرهبمان به هاوهڵی پێغهمبهر دهزانی و ههرکهس به عهرهبی قسهی‬
‫بکردایه لێمان دهبوو به قورئان و جۆرێك له پیرۆزیمان پێ دهدان‪ ،‬ههربۆیه ههموو سهرۆکانی وواڵتانی عهرهبی و‬
‫حوکمهکانیانمان به ئیسالمی دهزانی! ئهم جۆره بیرکردنهوه دهتوانم بڵێم له دڵ سافی و گومانبردنی چاکهوه سهرچاوه‬
‫دهگرێت‪ ،‬ئهگهرچی ئهو دڵ سافی و باش گومانبردنه زهرهری زۆریشی لێداوین و ههر ئهوهش بوو که کوردستانی به‬
‫پارچه پارچهکردن داوه‪ ،‬بهاڵم بۆ گهشتن له ههر کهسێك که خاوهنی ههر بیرۆکه وهیان دهستهاڵتێك بێت‪ ،‬گهرهاتوو له‬
‫چوارچێوهی ئیسالمدا ههژماردمان کرد دهبێت به پێوهره ئیسالمیهکانیش له قاڵبی بدهین لهبهر دووهۆکار‪.‬‬
‫یهکهم‪ :‬بۆ ئهوهی کهسهکه وهیان الیهنهکه وهك خۆی بناسین‪.‬‬
‫دووههم‪ :‬بۆ ئهوهی الیهن وهیان شتی تری پێوه تاوانبار نهکهین‪ ،‬که بهو تاوانبارکردنه خۆمان تاوانبار ببین‪ .‬لێرهدا‬
‫پێویسته سهدام و حیزبهکهی بناسین وهك لهسهرهوه ئاماژهمان پێدا‪.‬‬
‫سەدام کێیە‬
‫ناوی تهواوی صهدام حسێن عهبدولمهجید تکریتی یه‪ ،‬له دایك بووی ‪ 1937/04/28‬له گوندی عوجهی تکریت سهر به‬
‫پارێزگای سهالحهدین‪ .‬بووه به سهرۆکی عێراق له ساڵی ‪ ،1979‬بهردهوام بوو لهسهر حوکم تا ‪ 2003/04/9‬که‬
‫ئهمهریکاو هاوپهیمانهکانی عێراقیان داگیر کردوو لهسهر حوکم بهتهواوی الیان برد‪ ،‬هێشتا خۆی نهگرتبوو لهسهر حوکم‬
‫و ههر به تێپهڕبوونی ساڵێك وهك کهسێکی ئاژاوهگێڕ لهگهڵ ئێراندا دهستی کرد به شهڕ که له ساڵی ‪ 1980‬تا ‪ 1988‬ئهو‬
‫شهڕه بهردهوام بوو که به مهالین دۆالر زیانی به ئابووری وواڵتهکهی گهیاند‪ ،‬جگه له کوشتارێکی بێ شومارو بێ‬
‫سهروشوێن کردنی ههزارهها هاواڵتی کوردوو عهرهب که تا ئێستهش خهڵکی چاوهڕێی گهڕانهوهی کهسهکانیانن و‬
‫ئافرهتی وا ههیه تا ئێستهش شووی نهکردووهتهوه ههر به تهمای گهڕانهوهی مێردهکهیهتی‪.‬‬
‫دوابهدوای شهڕی لهگهڵ ئێراندا بهچهند ساڵێك له کۆیتی دا زیان و قوربانیهکی یهکجاری تری دا‪.‬‬
‫ئهو دوو شهڕه لهگهڵ فارس و عهرهبدا بوو که پهیوهندیان به کوردهوه نهبوو وه لهگهڵ وواڵتانی دهرهوهدا‪ ،‬جگه له کیمیا‬
‫بارانی ههڵهبجهو جێگه کورد نشینهکانی تروو جگه له جینۆسایدکردنی کوردهکان بهناوی ئهنفالهوه ‪.‬‬
‫مێژووی حوکمڕانێتی سهدام حسێن خوێن لهسهر جادهکان ووشك نهدهبۆیهوهو برینهکان ساڕێژ نهدهبوو برینی تری‬
‫بهدوادا دههات‪.‬‬
‫کوشتن و بهدهرنانی خهڵکی له جێگهو ڕێگهی شهرعی خۆیان ئاواتی ههمیشهی سهدام بوو‪ ،‬وهك کهسێکی دهرون‬

‫‪216‬‬
 ‫نهخۆش مامهڵهی لهگهڵ هاواڵتیانی خۆیدا دهکرد‪ ،‬به ناخۆشیهکانی خهڵکی خۆشحاڵ دهبوو‪ ،‬له ههموو زهمهنی‬
‫حوکمڕانێتیدا تاکڕهوانهو بهدوور له ههموو بهها دیموکراسیهکان مامهڵهی دهکرد‪ ،‬پهرلهمان ناوی نهبوو له بوونی ئهودا‪،‬‬
‫ههڵبژاردن بهناو ههبوو بهاڵم ههموو خولهکاندا کهمتری له ‪ %100‬نهدههێنا! منداڵ ههر له منداڵیهوه به ترسی ئهو گۆش‬
‫دهکرا‪ ،‬جاسوسی لهناو خهڵکدا بهشێوهیهکی وا باڵو بوو کهس له کهسی خۆشی ئهمین نهدهبوو‪ ،‬وهاڵمی ڕهخنه به گوشتنی‬
‫ئاشکرا دهدرایهوه‪ ،‬ههتا بیری لێ بکهیتهوهو چاو به مێژوویدا بگێڕیتهوه ههر مهوقیفی خراپ و کارهساتی جۆراو جۆر‬
‫بهبهرچاو دهکهوێت‪ ،‬کاری چاکی وهك ههوێنیش له مێژووی حکووم ڕانیهتیدا بهرچاو ناکهوێت‪.‬‬
‫ههر له سهرهتایی گهنجیهوه له ساڵی ‪ 1957‬پهیوهندی به حیزبی بهعسهوه کردووه به پاڵپشتی خاڵی خهیرواڵ طلفاح‪.‬‬
‫ئهگهر بێت و له حیزبی بهعسیش بکۆڵینهوه ئهوسا پێ دهچێت گلهی له سهدامیش نهکهین چونکه حیزبێکی وایه دهبێت‬
‫چاوهڕوانی بهرههمی وهك سهدامی لێ بکهین‪ ،‬ههربۆیه کاتێك پرسیاریان کرد له شێخی گهورهی سعودی ئیبن باز‬
‫دهکهن لهسهر مسوڵمانێتی سهدام به کافره وهاڵمی دهداتهوه وهك دهقی پرسیارو وهاڵمهکهشی بهم شێوهیه هاتووه‪:‬‬
‫السؤال ‪ :‬هل یجوز لعن حاكم العراق؟ ألن بعض الناس یقولون‪ :‬إنه ما دام ینطق بالشهادتین نتوقف في لعنه‪ ،‬وهل یجزم‬
‫بأنه كافر؟ وما رأي سماحتكم في رأي من یقول‪ :‬بأنه كافر؟‬

‫الجواب ‪ :‬هو كافر وإن قال‪ :‬ال إله إال هللا‪ ،‬حتى ولو صلى وصام‪ ،‬ما دام لم یتبرأ من مبادئ البعثیة اإللحادیة‪ ،‬ویعلن أنه‬
‫تاب إلى هللا منها وما تدعو إلیه‪ ،‬ذلك أن البعثیة كفر وضالل‪ ،‬فما لم یعلن هذا فهو كافر‪ ،‬كما أن عبد هللا بن أبي كافر وهو‬
‫یصلي مع النبي ‪ -‬صلى هللا علیه وسلم‪ ،-‬ویقول‪ :‬ال إله إال هللا ویشهد أن محمدا رسول هللا وهو من أكفر الناس وما نفعه‬
‫ذلك لكفره ونفاقه فالذین یقولون‪ :‬ال إله إال هللا من أصحاب المعتقدات الكفریة كالبعثیین والشیوعیین وغیرهم ویصلون‬
‫لمقاصد دنیویة‪ ،‬فهذا ما یخلصهم من كفرهم؛ ألنه نفاق منهم‪ ،‬ومعلوم عقاب المنافقین الشدید كما جاء في كتاب هللا‪ِ { :‬إنَّ‬
‫ا ْل ُمنَافِ ِقینَ فِي الد َّْر ِك ْاۡل َ ْ‬
‫سفَ ِل ِمنَ النَّ ِار َو َل ْن ت َ ِج َد َل ُه ْم نَ ِصیرا} وصدام بدعواه اإلسالم ودعواه الجهاد أو قوله أنا مؤمن‪ ،‬كل‬
‫هذا ال یغني عنه شیئا وال یخرجه من النفاق‪ ،‬ولكي یعتبر من یدعي اإلسالم مؤمنا حقیقیا فال بد من التصریح بالتوبة مما‬
‫كان یعتقده سابقا‪ ،‬ویؤكد هذا بالعمل‪ ،‬لقول هللا تعالى‪{ :‬إِال الَّ ِذینَ تَابُوا َوأ َ ْ‬
‫صلَ ُحوا َوبَیَّنُوا} فالتوبة الكالمیة‪ ،‬واإلصالح‬
‫الفعلي‪ ،‬ال بد معه من بیان‪ ،‬وإال فال یكون المدعي صادقا‪ ،‬فإذا كان صادقا في التوبة فلیتبرأ من البعثیة ولیخرج من الكویت‬
‫ویرد المظالم على أهلها‪ ،‬ویعلن توبته من البعثیة وأن مبادئها كفر وضالل‪ ،‬وأن على البعثیین أن یرجعوا إلى هللا‪ ،‬ویتوبوا‬
‫إلیه‪ ،‬ویعتنقوا اإلسالم ویتمسكوا بمبادئه قوال وعمال ظاهرا وباطنا‪ ،‬ویستقیموا على دین هللا‪ ،‬ویؤمنوا باهلل ورسوله‪،‬‬
‫ویؤمنوا باآلخرة إن كانوا صادقین‪.‬‬
‫سفَ ِل ِمنَ النَّ ِار}‪،‬‬‫أما البهرج والنفاق فال یصلح عند هللا وال عند المؤمنین‪ ،‬یقول سبحانه وتعالى‪ِ { :‬إنَّ ا ْل ُمنَا ِف ِقینَ فِي الد َّْر ِك ْاۡل َ ْ‬
‫َّللاَ َوالَّ ِذینَ آ َمنُوا َو َما‬
‫عونَ َّ‬‫ویقول جل وعال‪{ :‬ومن الناس من یقول ءامنا باهلل وبالیوم اآلخر وماهم بمؤمنین * یُ َخا ِد ُ‬
‫عذَاب أ َ ِلیم بِ َما كَانُوا یَ ْك ِذبُونَ * َوإِذَا قِی َل‬
‫َّللاُ َم َرضا َولَ ُه ْم َ‬ ‫شعُ ُرونَ * فِي قُلُوبِ ِه ْم َم َرض فَ َزا َد ُه ُم َّ‬ ‫عونَ إِال أ َ ْنفُ َ‬
‫س ُه ْم َو َما یَ ْ‬ ‫یَ ْخ َد ُ‬
‫آمنُوا َك َما‬ ‫شعُ ُرونَ * َوإِذَا قِی َل لَ ُه ْم ِ‬
‫س ُدونَ َولَ ِك ْن ال یَ ْ‬‫ص ِل ُحونَ * أَال إِنَّ ُه ْم ُه ُم ا ْل ُم ْف ِ‬
‫ض قَالُوا إِنَّ َما نَحْ نُ ُم ْ‬‫سدُوا فِي ْاۡل َ ْر ِ‬ ‫لَ ُه ْم ال ت ُ ْف ِ‬
‫سفَ َها ُء أَال إِنَّ ُه ْم ُه ُم ال ُّ‬
‫سفَ َها ُء َولَ ِك ْن ال یَ ْعلَ ُمونَ } هذه حال صدام وأشباهه ممن یعلن‬ ‫اس قَالُوا أَنُ ْؤ ِمنُ َك َما آ َمنَ ال ُّ‬
‫آ َمنَ النَّ ُ‬
‫‪217‬‬
 ‫اإلسالم نفاقا وخداعا وهو یذیق المسلمین أنواع األذى والظلم ویقیم على عقیدته اإللحادیة البعثیة‪.‬‬
‫شێخ بن باز بهعسی به ئیلحادی ناو دهبات ههربۆیه لێرهدا هزری ئیلحادی دهناسێنین‬
‫هزری ئیلحادی‬
‫ئهم هزره له بێ باوهڕیهوه سهرچاوه دهگرێت و بڕوا بوون ڕهد دهکاتهوه‪.‬‬
‫مهدرهسهیهکی فهلسهفی تایبهتی بهو شێوه نی یه که فکری ئیلحادی ههمووی پێکهوه کۆ بکاتهوه‪ ،‬بهاڵم ئاشکرایه ئهم‬
‫هزره پێش ئیسالمیش ههبووه وهك به دههریهکان ناسراون که دهڵێن ئهم جهیانه سهرهتاو کۆتای نی یه‪ ،‬قورئانی ڕاستیش‬
‫ئهم باسهمان بۆ دهکات و دهفهرموێت {وقالوا ما هي اال حیاتنا الدنیا نموت ونحیا وما یهلكنا اال الدهر وما لهم بذلك من‬
‫علم ان هم اال یظنون}الجاثیة ‪24‬‬
‫واته‪ :‬بێباوهڕهکان دهیانووت ئهم دونیا چی یه دهژین و دهمرین سروشت و ڕۆژگاره دهمان ژێنێت و لهناومان دهبات‪،‬‬
‫بهاڵم له ڕاستیدا ئهوان ئهوهی ئهوان دهیڵێن له ڕێگهی زانستهوه نی یه تهنها گومانه‪.‬‬
‫جهمالهدینی ئهڤغانیش کتێبێکی ههیه بهناوی بهربهرچ دانهوهی دههریهکان‪ ،‬الرد علی الدهریین‪ ،‬وه بهکارهێنانی‬
‫ئیلحادیش بۆ ئهوهیه که باوهڕیان به دین نی یه‪ ،‬ئیتر دهکرێت دهستهواژهی جیا جیا بهدهرکهون وهك لێرهدا دههری‬
‫دهرکهوت گرنگه ئهوهیه گهرچی ناوهکانیش جیابن‪ ،‬بهاڵم ههمووی له ژێر ئیلحاددا یهك دهگرن‪ ،‬بهاڵم ههتا ناوی ئیلحاد‬
‫خۆشی له قورئاندا هاتووه وهك لهم ئایهتانهدا دهبینرێت‪:‬‬
‫{وهلل اۡلسماء الحسنى فادعوه بها وذروا الذین یلحدون في اسمائە سیجزون ما كانوا یعملون} سورة األعراف‪180‬‬

‫واته‪ :‬ههر بۆ خوایه ههموو ناوه جوان و پیرۆزهکان‪ ،‬جا (ئهی ئیمانداران) بهو ناوانه دۆعا و نزا بکهن و هاناو هاوار بۆ‬
‫ئهو زاته بهرن‪ ،‬واز بهێنن لهوانهی که له ناوه پیرۆزهکانی خوادا الدان دهکهن و (سیفهت و ناوهکانی خوا بهکاردههێنن بۆ‬
‫غهیری خوا)‪ ،‬له ئایندهدا پاداشتی ئهو کارو کردهوانهیان وهردهگرن که ئهنجامیان دهدا‪.‬‬
‫لێرهدا به ئاشکرا خوای گهوره ناوهکانی خۆی به بیر مسوڵمانان دهخاتهوهو فهرمان دهکات که بهو ناوانه دوعا بکهن و‬
‫واز لهوانه بهێنن که باوهڕیان پێی نی یهو گرنگی پێ نادهن به نا ئاگا لهڕاستی خوای گهوره ناویان دهبات‪.‬‬
‫{ولقد نعلم انهم یقولون انما یعلمە بشر لسان الذي یلحدون الیە اعجمي وهذا لسان عربي مبین} سورة النحل‪103‬‬
‫واته‪ :‬سوێند به خوا ئێمه بهڕاستی دهزانین بێ باوهڕان دهڵێن‪ :‬ئهم قورئانه تهنها کهسێك فێری دهکات‪( ،‬بهمهر جێك)‬
‫زمانی ئهو کهسهی ئهوان دهڵێن قورئان فێری محمد دهکات‪ ،‬عهجهمیهو عهرهبی نیهو ڕهوان نیه‪ ،‬لهگهڵ ئهوهدا ئهم‬
‫قورئانه به زمانی عهرهبی و پاراوو ڕوون و ئاشکرا داڕێژراوه‪.‬‬
‫{ان الذین یلحدون في ایاتنا ال یخفون علینا افمن یلقى في النار خیر ام من یاتي امنا یوم القیامة اعملوا ما شئتم انە بما‬
‫تعملون بصیر} سورة فصلت ‪40‬‬
‫واته‪ :‬بهڕاستی ئهوانهی که سهرسهخت و بێ بڕوان و دژایهتی ئایهت و فهرمانهکانی ئێمه دهکهن و لێی الدهدهن‪ .‬خۆیان‬
‫ناشارنهوه له ئێمه‪ ،‬باشه‪ ،‬ئهوهی فڕێ بدرێته ناو ئاگری دۆزهخهوه چاکتره یان ئهو کهسهی که بهدڵنیایی و ئارامی و‬
‫هێمنیهوه دێت له ڕۆژی قیامهتداو بهرهو بهههشت بهڕێزهوه بهڕێ دهکرێت؟! ئهی بێ باوهڕان ههرچیتان له دهست دێت‬

‫‪218‬‬
 ‫بیکهن‪ ،‬چونکه له دهستی خوا دهرناچن‪ ،‬دڵنیاشبن خوا بینایه بهو کردهوانهی دهیکهن‪.‬‬
‫دهبینی لهههر سێ ئهو ئایهتانهی که هێنامانهوه ووشهی ئیلحاد بێ باوهڕ هاتووه‪ ،‬بهاڵم ئهم بێ باوهڕی و ئینکاری کردنه‬
‫وهك له سهرهوهش ئاماژهمان پێ دان جۆریان زۆره ههیه بۆ نمونه باوهڕی ههیه بهخوای گهوره‪ ،‬بهاڵم ئینکاری شتی تر‬
‫دهکات که ئهویش ههر له ژێر ئیلحادی نایباته دهرهوه وهك قورئانی پیرۆز ئهمهشمان بۆ باس دهکات و دهفهرموێت {ولئن‬
‫سالتهم من خلق السماوات واۡلرض وسخر الشمس والقمر لیقولن هللا فانى یؤفكون}العنکبوت ‪61‬‬
‫موئهریخێکی ئیغریقی بهناوی بلوتارك وهاڵمێکی جوانی دهداتهوه وهك دهڵێ( لقد وجدت في التاریخ مدن بال حصون‪ ،‬و‬
‫مدن بال قصور‪ ،‬و مندن بال مدارس‪ ،‬ولکن لم توجد أبدا مدن بال معابد) واته له مێژوودا شارم بینی بهبێ قهسرو قسور‪،‬‬
‫شارم بینی بهبێ باڵهخانه‪ ،‬شارم بینی بهبێ قوتابخانه‪ ،‬بهاڵم ههرگیز شارم نهدی بهبێ پهرستگا‪ ،‬یانی ئهوه چ باوهڕێکه‬
‫ئهوه ڕهد بکاتهوه‪ ،‬لهکاتێکدا ئهو ههموو شته گرنگه دونیایانه زۆرجار له شاردا بوونی نهبووه‪ ،‬بهاڵم پهرستگا ههبوون‪.‬‬
‫ههروهها لقی تری لێ دهبێته ئهم ئیلحادانه وهك ال دینیهکان که ئهسڵهن دهڵێن دین مرۆڤهکان خۆیان دروستیان کردووه‬
‫یانی ههر بوونی نهبووه خۆی‪ ،‬وه ال أدري یهکان که نازانن ههیه یان نا!‪ ،‬وه ڕهبانیهکان که باوهڕیان به خوا ههیه بهاڵم‬
‫دینیش به گرنگ نازانن‪.‬‬
‫بهاڵم ئهم هزره که له ئێستهدا ههر ئهو هزرهی پێش ئیسالم نی یه‪ ،‬بهڵکو لهناو مهسیحیهکاندا زیاتر ئهمه دروست بوو له‬
‫دژی مهسیحیهت و بڕوایان وایه که دین مرۆڤهکان کۆت دهکات و ڕێگری دهبێت له داهێنان جا گهر بێت و خۆتی لێ‬
‫داماڵی دهتوانیت پێش بکهویت‪ ،‬که مشتومڕێکی یهکجار زۆری لهسهره‪.‬‬
‫ههموو ئهم هزرانه ههڵقواڵوی ناوچه مهسیحیه نشینهکانن بهاڵم لهگهڵ فراوانیان و هۆی پشتگیریان لهالیهن زۆرێکهوه‬
‫ئیتر خۆیان ال زیاتر گهوره بووهو به پێوهری خۆیان پێوایانه‪ ،‬بۆ وواڵتانی تریش داناوهو ووتوویانه دین ههر دینه‪ ،‬بۆ‬
‫ئهوهی ئێوهش وهك ئێمه پێش بکهون دهبێت وازی لێبهێنن و خۆتانی لێ دابماڵن‪ ،‬بهاڵم له ڕاستیدا دین ههر دین نی یه‪،‬‬
‫چونکه ئهحکامی شهرعهکانیان جیاوازی ههیه‪ ،‬ههربۆیه کاتێك له وواڵتانی ئیسالمی بهدوای ئهم جۆره هزرانه کهوتن‬
‫بینیان ههم دینهکهشیان له دهستداو وه ههم پێشیش نهکهوتن بهڵکو بۆ دواوههاتن‪ ،‬ئهو ساتهی که دهستهکان به ئیسالمهوه‬
‫پابهند بوون له قیمهی پێشکهوتندا بوون و ئهوروپاو ئهمهریکا بهدهست پیاوانی کهنیسهوهو بهدهست شهڕهوه دهیان نااڵند‪،‬‬
‫له لهندهندا تا ئهژنۆ له قوڕدا دهچهقی له ئهندهلوس که ئیسپانیای ئێستهیه ههموو کۆاڵنهکان ڕووناك بوون‪ ،‬که ئێستهش‬
‫ئاسهواری حهزارهتی ئیسالمی ئهوکاتهی پێوه دیاره‪ .‬له ڕێگهی ڕۆژههاڵتناسهکانیانهوه دیسان توانیان گورزی بههێز له‬
‫وواڵتانی ئیسالمی بدهن و داگیریان بکهن و بهسهرخۆیاندا دابهشیان بکهن و وه سود له زانسته ئاینیهکانیش بۆ خۆیان‬
‫وهربگرن و بهرگی تری بهبهردا بکهن و بیکهن به هی خۆیان‪ ،‬ههربۆیه ئێسته که سهرنج له ههندێك یاساکانیان دهدهین‬
‫له ڕاستیدا ئیسالمین و پێش ههموو کهس ئیسالم دایهێنانهوهو پیادهی کردووه‪ ،‬ئهوانیش ئهکفهرهو ئهلحهدهیان کردووه بۆ‬
‫خۆیان‪ ،‬نمونه ئهو حهسانهی که به منداڵ دهدرێت و مافی منداڵی له ژێردا دهپارێزرێت ئاشکرایه لهسهردهمی ئیمامی‬
‫عومهردا ڕهزای خوای لێ بێت داهێنرا له ئهنجامی گریانی منداڵێکدا‪ ،‬وهیان سیستمی پۆست و گهیاندن‪ ،‬لهسهروی‬
‫ههموویانهوه پهرلهمان و ههڵبژاردن له ڕووی دیموکراسی و ئازادی خۆیانی تێدا دهردهبڕن له ئیسالمهوه هاتووه‪ ،‬تهنها‬
‫ناوهکه گۆڕانکاری بهسهردا هاتووه لهگهڵ ههندێك ئالیهت و شوێنی دانیشتندا‪ ،‬کهچی ئێسته له ئهوانهوه بۆ ئێمه دێتهوه!‬
‫‪219‬‬
 ‫ئهوهتا زۆرێك له وواڵتانی عهرهبی و ئیسالمی پهرلهمان ههر بڤهیه! مافی ئافرهت که کردوویانه به موڵکی خۆیان‬
‫ئاشکرایهو هیچ بهڵگهی ناوێت که تا پێش ئیسالم ئافرهت چۆن دهچهوسایهو زینده بهچاڵیان دهکردن‪ ،‬که ئیسالم هات‬
‫چۆن ئهو کهلتورهی گۆڕی و خۆشی بۆ دهکردن که به عهقیقه ناسراوه‪ ،‬له ناو مسوڵماناندا دایهێناو تا ڕۆژی قیامهت ههر‬
‫سونهته‪ ،‬ههرکهس دوو کچ بهچاکی بهخێو بکات جێگه به بهههشته پێکرد‪ ،‬له ههموو کارو چاالکیه دینیهکانیشدا دهبینین‬
‫ئافرهت هاوکاربووه لهگهڵ پیاوانداو هیچیش عهیب و عار نهبووه‪ ،‬له پهرستنهکانیشدا لهگهڵ پیاواندا نوێژیان کردووه‪،‬‬
‫بهاڵم ئهمڕۆ پێچهوانهکهی دهبینینهوه ئافرهت له ڕۆژئاوا ڕۆڵێکی گرنگی ههیه له بهرهو پێشبردنی وواڵتداو له وواڵتانی‬
‫ئیسالمی دهستیان ناوهته بینهقاقهیان به زیندووی له ماڵدا وهك کوژراویان لێهاتووه‪ ،‬پشتگیری من ڕههایی نی یه بۆ‬
‫ئافرهت وهك ئهوهی له ڕۆژئاوا ههیهو زۆرێك له بهرهاڵیی تێکهڵ کراوهو دژی ئهو ئافرهتانهش نیم کهوا حهیای خۆیان‬
‫دهپاریزن و چاودیری ماڵ دهکهن‪ ،‬بهاڵم ئافرهت گهرتواناکانیان بخهنهگهڕ کاری زۆریان پێ دهکریت و دهتوانن لهگهڵ‬
‫پیاواندا چمکێکی ژیان بهرزبکهنهوه‪ ،‬وهك ئاشکراشه ههندێك کار به ئافرهت نهبێت ناکرێت له فیقهی ئیسالمیشدا گرنگی‬
‫ئافرهت بهسهر پیاودا دراوه لهو ڕوانهوه مهگهر لهبهر ناچاری نهبوونی ئافرهت پیاوان به مهرجهوه قبوڵ بکات‪.‬‬
‫تهنها وهاڵمی ئهو شێخه گهوره لهسهر خودی سهدام و حیزبهکهی بهسه بۆ وهاڵمی ههموو ئهو کهسانهی که سهدام به‬
‫ئیسالمهوه دهگلێنن و کارهکانی شهرعیهتی ئیسالمی پێ دهدهن‪ ،‬چونکه به ئاشکرا شێخ دهڵێ کافره ههتا شههادهش بهێنێت‬
‫و خۆی به مسوڵمان نیشان بدات‪ ،‬دهیشوبهێنێت به عهبدواڵی کوڕی ئوبهی که مونافیق بوو‪ ،‬وه حاڵی مونافیقیش له‬
‫ئیسالمدا له کافریش خراپترهو جێگهکهشی له قیامهتدا له جێگهی کافران خراپترهو له ژێرهوهی ئاگره‪ ،‬چونکه بههۆی‬
‫دینهوه خهڵکیان خهڵهتاندووهو ناخی خۆیانیان الی خهڵکی شێواندووهو نمونهی ناشرینی ئیسالمیان بهخهڵکی گهیاندووه‪.‬‬
‫لێرهدا وهاڵمی شێخ زۆر ڕوونه لهسهر کافریتی سهدام و حیزبهکهی‪ ،‬بهاڵم ئهوهی الی من بۆته پرسیار بۆ شێخ ئیبن باز‬
‫لهو کاتهدا ئهو فهتوای داوه که له کۆیت درا ‪ 1991‬که کیمیا باران و بهناو ئهنفال و زۆر له جینوسایدهکانی تر پیش‬
‫‪ 1991‬کراوه‪.‬‬
‫ئهو پرسیاره الی من زۆر جدی بوو له سهفهرێکمدا بۆ سعودیه ڕووبهڕووی کهسانێکم دهکردهوه کاتێك وهسفی کوردیان‬
‫دهکردوو به نهوهکانی سهالحهدینیان ناو دهبردین‪ ،‬وهاڵمی ئهوانیش ئهوه بوو دهیانووت ئهو کهرهستانهی که ئێسته‬
‫لهبهردهستایه وهك ڕاگهیاندنهکان و سهتهالیت بهم شێوهیه نهبوو‪ ،‬وه دهیانووت ئێمه بهگوێرهی پێویست ئاگامان له سهدام‬
‫نهبووهو نهمانزانیووه ئهوهنده ستهمکاره تا دای له کۆیت‪ ،‬ئهوسا که بۆمان دهرکهوت بههۆی ئهو ستهمهوه ستهمهکانی‬
‫تریشمان بۆ دهرکهوت و کارهساتهکانی بهناو ئهنفال و کیمابارانهکان کردمان به سیدی و باڵومان دهکردنهوه که تا‬
‫ئێستهش له مهکتهبهکان و چهندهها جێگهی تایبهت دامان ناون‪.‬‬
‫وهاڵمهکهی ئهوان دوو پرسیاری تریش دروست دهکات که ڕوو بهڕووی کورد دهبێتهوه‪.‬‬
‫یهکهم‪ :‬کهمتهرخهمی کورد له گهیاندن و ناساندنی سهدام و حیزبهکهی به وواڵتانی دراوسێ به تایبهت زانایانی ئیسالم که‬
‫فهتواکانیان کاریگهری گرنگی ههیه له وواڵتانی ئیسالمی و عهرهبیدا‪ ،‬ههروهك کاتێك ئیبن باز ئهو فهتوای دا‬
‫دهنگدانهوهیهکی یهکجار گهورهی دروست کرد له وواڵتانی عهرهبی به تایبهتی‪ ،‬وهاڵمهکهی بن باز لهسهر کافرێتی‬
‫سهدام پهیوهست نی یه به لێدانی کۆیتهوه بهڵکو پرسیارهکه ئهو کاته لێیان کردووه‪ ،‬له وهاڵمهکهیدا ئهوه دهردهکهوێت که‬
‫‪220‬‬
 ‫سهدام ههر له ئهوهڵ ساتی هاتنه سهر حوکمیهوه ئهو حوکمهی بهسهردا سهپیووه‪ ،‬بهاڵم بهداخهوه کهسایهتیه دینیه‬
‫کوردیهکان دهبوایه ههر زوو ئهو پرسیارهیان له کهسانێکی وهك بن باز بکردایه‪ ،‬بۆ ئهوهی ههر زوو بۆ خهڵکی‬
‫دهربکهوتایهو بههۆشیهوه کێشهکانی ئێمه زیاتر دهناسراو ڕێگهیهك بوو بۆ کهم کردنهوهی‪ ،‬وهك چۆن ئێستهش بووه به‬
‫گرێیهك له دڵی خاوهن شههیدهکانی کیمیا باران و بهناو ئهنفالهکان که سهدام بۆ لهسهر کێشهی دووجهیڵ له سێداره درا‬
‫دهبوا لهسهر ئهنفال و کیمیا باران له سێداره بدرایه‪ ،‬بێگومان ئهگهر وا بوایه کێشهکانی ئێمه چارهسهرهکانی دهچووه‬
‫پێشهوه زووتر‪.‬‬
‫دووههم‪ :‬خهمنهخواردنی کهسایهتیه بهرپرسیه کوردیهکان له دروست نهکردنی لیژنهیهکی چاودیری ئاینی‪ ،‬ئێمه له خاڵی‬
‫یهکهمدا مامۆستایانم تاوانبار کرد بهوه کهمتهرخهم بوون له گهیاندنی ئهو ڕاستیانه به زانایانی وواڵتانی عهرهبی‬
‫ئیسالمی‪ ،‬بهاڵم به پلهی یهکهم بهر پرسه کوردهکان تاوانبارن له دروست نهکردنی لیژنهیهکی وا که بهخهم ئهو جۆره‬
‫کارانهوه بڕۆن‪ ،‬چونکه تاك وهك خۆی ئهوهندهی پێ ناکرێت‪ ،‬ههتا ئێستهش که کورد خاوهنی کیانێکی تا ڕاده بههیزی‬
‫ههیه به بهراورد له چاو پێشوودا بهداخهوه ئهو لیژنه کارا ههر نابینین گهرچی وهزارهتی ئهوقاف و پهیوهندیهکی‬
‫زۆریش لهگهڵ وواڵتانی عهرهبی و دراوسێدا ههیه‪.‬‬
‫بهدهمهوه نهبوون و نهچوونی ئهم پرسه گرنگه ئهو گومانهش دروست دهکات که کهسانێکی کوردو له ئاستی‬
‫بهپرسیاریهتیدا دهستیان لهو تاوانانهدا ههبووه‪ ،‬ههربۆیه به گوێرهی پێویست و لهکاتی خۆیدا تا ڕادهیهکی زۆر پشتگوی‬
‫خراوه‪ ،‬ههرچهند ئێمه دهڵێین گومان بهاڵم خۆی ڕاستیهو ناوی ئهو کهسانهی کهوا دهستی ڕهشیان لهگهڵ دهستی سوری‬
‫سهدامدا ههبووه بهشێکی ئهو تاوانانهیان خستووهته گهردهنی خۆیان‪ ،‬کوردیش ڕقی خۆی بهسهر قورئاندا دهڕێژێ! له‬
‫کاتێکدا نهدوور نه نزیك نه کارهکه وه نه حیزبهکهی سهدام و خودی خۆی پهیوندیان به ئیسالمهوه تهنها مونافیقیهتی‬
‫بووه‪ ،‬ههربۆیه جێگهی خۆیهتی ئهو گلهییه لهخۆمان بکهین که به شتی الوهکیهوه خهریك نهکهین و بهتاوانبارکردنی بێ‬
‫تاوانهکان خۆمان له بنهڕهتی کێشهکان نهدزینهوه‪.‬‬

‫کورت و پوختیش لهسهر ههر کهسێك یان هێزێك دەبێت پێوەرەکان قورئان و ئامانج و دەقه شهرعیهکان بن‪ ،‬نهك خودی‬
‫کهسهکه‪ ،‬کهسهکه ههرکهسه‪ ،‬حهز دەکات خۆی به مسوڵمان بزانێت و بهردەوام قورئانی لهسهر سنگی دانابێت‪ ،‬یان‬
‫کهسێك بێت و باوەڕی به ئیسالم نهبێت‪ ،‬پێوەرەکان دەبێت عهدل بێت‪ ،‬ئهو عهدلهی له ئیسالمدا چوارچێوەی بۆ کێشراوە‪،‬‬
‫نابێت ئێمه بهوە بخهڵهتێین که کهسێکی مسوڵمان کارێکی خراپی کرد‪ ،‬کارە خراپهکه شهرع دەستنیشانی کردووەو‬
‫عقوبهی بۆ داناوە‪ ،‬له ئیسالمدا چاوپۆشی له ستهم و خراپهکاری نهکراوە‪ ،‬ئهوەتا ئهو عقوبانهی که دانراوە بۆ مسوڵمانهو‬
‫له سهردەمی زێڕینی ئیسالمدا ئهو عقوبانه چهسپیوە‪ ،‬کهسێك تاوانێکی گهورەی کردووە له بهرانبهریدا عقوبهکهی‬
‫وەرگرتووە‪ ،‬نهك لهبهر ئیسالم بوونیهکهی ببورێت و دواتر ئیسالمیشی پێ تاوانبار بکرێت‪.‬‬

‫لێرهدا پێویسته ههڵوێستهیهك لهسهر ئیسالم و ئامانجهکانی بکهین‬

‫‪221‬‬
 ‫ئیسالم و ئامانجهکانی‬
‫مهبهست لهم زنجیره باسهی ئێمه له ئهنفالی قورئان و ئهنفالی سهدامهوه بۆ گهشتنه له ڕاستێتی ئهو کردارانهی که سهدام‬
‫بهناوی ئهنفالهوه که سورهتێکی قورئانه کردی‪ ،‬ههربۆیه گرنگه بۆ گهشتن له ڕاستێتی باسهکه ئامانجهکانی ئیسالم‬
‫بزانین‪ ،‬ئایا له ئیسالمدا ئهو جۆره کارانه ڕێگه پێ دراوه؟ وهیان چ قهوارهیهکی ههیه ئیسالم لهمهڕ کارهکانی‪ ،‬ئهڵبهت له‬
‫بهشهکانی تردا وهاڵمی ههموو ئهو پرسیارانهو زۆرێك له پرسیارانی تریشمان بۆ دهردهکهوێت‪ ،‬بهاڵم بۆ بهرچاوی‬
‫ڕوونی دهبێت بزانین ئایا ئیسالم بۆچێ هاتووه؟ چونکه هۆکاری نهزانین و لهبیر کردنی ئهو ڕاستیانهیه کارانێکی وهك‬
‫ئهو جینۆسایدانهی که سهدام کردی به ئیسالمهوه بگلێنن‪ ،‬له کاتێکدا له هیچ جێگهیهکی ئاینی ئیسالمدا کاری لهو شێوه‬
‫جێگهی نابێتهوه‪ .‬زۆرن ئهو پرسیارانهی که الی زۆرمان دروست دهبێت لهسهر کوشت و کوشتارو جۆرهکانی له بهشی‬
‫داهاتوودا ههمووی به ووردی باس دهکهین‪ ،‬بهاڵم پێش ئهوه پێویسته له دڵماندا ئهوه جێگیر ببێت ئهم ئیسالمه بهو ههموو‬
‫پشتگیری و ئهندامانهیهوه دهکرێت بێ ئامانج بێت؟ بێگومان نهخێر له سورهتی ئهنفال و باقی سورهتهکانی تریشدا ئهو‬
‫ڕاستیه سهلماوه‪ ،‬که ئیسالم بۆ پاراستنی پێنج شت هاتووه‪ ،‬لهسهرهنجامی گهشتن له دهقه شهرعیهکان به ڕاستهوخۆو نا‬
‫ڕاستهوخۆ بهڕوونی بۆمان دهردهکهوێت که ئهو پێنج شته بریتین له‪:‬‬
‫پاراستنی دین‬
‫پاراستنی مرۆڤهکان‬
‫پاراستنی وهچه‬
‫پاراستنی ژیری‬
‫پاراستنی ماڵ‬
‫پاراستنی دین‬
‫مهبهست له پاراستنی دین چی یه؟ الدین ‪ :‬هو مجموع العقائد والعبادات واالحكام التی شرعها هللا سبحانه وتعالی لتنظیم‬
‫عالقه الناس بربهم وعالقات بعضهم ببعض ‪.‬‬
‫دین بریتیه له کۆمهڵه بیروباوهڕو پهرسنێك لهگهڵ کۆمهڵێك یاسادا که خوا ڕێگهی پێداوهو به پێویستی داناوه بۆ ڕێکوپێك‬
‫کردنی نێوان مرۆڤهکان لهگهڵ خوای گهورهداو لهنێوان خۆیاندا‪ .‬حیث قصد الشارع بتلك االحكام إقامه الدین وتپبیته فی‬
‫النفوس‪ ..‬وذلك باتباع أحكام شرعها‪ ..‬واجتناب أفعال أو أقوال نهی عنها‪ ...‬حفاظا علی الدین‪.‬‬
‫مهبهست لهم شهرعیهت دانه به جێگیرکردنی یاسا شهرعیهکانه له دڵی کهسهکاندا‪ ،‬ئهویش به شوێنکهوتنی بنهما‬
‫شهرعیهکانه‪ ،‬وه دوورکهوتنهوه له ههندێك کردارو گوفتار که ڕێگری لێ کراوه‪ ،‬لهبهر پاراستنی دین‪ .‬قال أبو حامد‬
‫الغزالی ‪ " :‬إن مقصود الشرع من الخلق خمسه ‪ :‬وهو أن یحفظ علیهم دینهم ونفسهم وعقلهم ونسلهم ومالهم‪..‬‬
‫ئهبوی حامد غهزالی دهفهرموێت‪ :‬مهبهست له شهرعیهت دانی پاراستنی ئهو پێنج شته بۆ ئهوهیه دین و جهستهو ژیروی‬
‫وهچهو ماڵ و سامانیان پارێزراو بێت‪.‬‬
‫واته کهس دهستدرێژی نا شهرعی نهکاته سهریان‪ ،‬چونکه خوای گهوره شهرعیهتی به پاراستنی داوهو یاسای تایبهتی‬

‫‪222‬‬
 ‫خۆی بۆ داناوهو تهواوی ئیسالم لهدهور ئهو ئامانجانه دهسوڕێنهوه ‪.‬‬
‫فكل ما یتضمن حفظ هذه األصول الخمسه فهو مصلحه‪.‬‬

‫وكل مایفوت هذه االصول فهو مفسده ودفعها مصلحه‪.‬‬

‫ههرشتێك ببێته مایهی پاراستی ئهو پێنج ئامانجه به بهرژهوهندی دادهنرێت‪ .‬ههرشتێك ببێته مایهی له دهستدانی ئهو‬
‫ئامانجانه ئهوه خراپهیهو بهرگری کردن لێی بهرژهوهندیه‪ ،‬مهبهست له بهرژهوهندی ئهو بهرژهوهندیهیه که شهرعیهتی له‬
‫دیندا پێ دراوه‪ ،‬چونکه کاتێك سهدام جینۆسایدی دهکرد به بهرژهوهندی دهیناساند وهیان له بهرژهوهندی عێراق و‬
‫یهکپارچهیدا‪ ،‬ههتا زۆرێك له ستهمکاران که کارێکی خراپ دهکهن حهتمهن به بهرژهوهندی دادهنێن‪ ،‬بهاڵم بهرژهوهندی‬
‫شهرعی جیایه لهو بهرژهوهندیانه‪ ،‬له دینیشدا بهرژهوهندی گشتی له پێش بهرژهوهندی تاکهوهیه‪ ،‬ههربۆیه له زۆر کاردا‬
‫دهبینین شهرع تهحامولی له دهستدانی بهرژهوهندی تاکه کهس دهکات لهبهر بهرژهوهندی گشتیدا‪ ،‬بۆ نمونه جێگهیهك‬
‫ڕێگهی گشتی یه وه ئهرزهکهش خاوهنی ههیه‪ ،‬ئهوسا شهرع بۆ مانهوهی بهرژهوهندی گشتی ڕێگه بهو کهسه نادات که‬
‫ڕێگهکه له خهڵکی ببڕێت‪ ،‬کارهکانی سهدام زۆربهی لهبهرخاتری مانهوهی بهرژهوهندی تاکی خۆی بوو لهسهر‬
‫دهستهاڵت‪ ،‬ئهو ههموو کوشتاره نا ههقانهی دهکرد کهچی ئامانجهکهشی بۆ نههێنایه دی و ئهوهی بهسهری خهڵکیدا هێنا‬
‫ههمووی بهسهر خۆیدا هاتهوه‪ ،‬ماڵ ڕمان‪ ،‬کوڕ کوشتن‪ ،‬ژن و ماڵ ئاواره بوون‪ ،‬له سێدارهدانی خۆی‪ ،‬که ههموو ئهو‬
‫کردهوانهی بهسهر هاوواڵتیانی عێراقیدا دههێنا‪ ،‬که له ڕاستیدا پهیامێکی گرنگی تێدایه بۆ ههموو دهستهاڵتداران و پێیان‬
‫دهڵێ پهتی نادادگهری کورته‪ ،‬ههموو ئهوانهشی که دهستیان لهو کارانهدا ههبوو سهرهنجامیان له سهدام باشتر نابێت‪،‬‬
‫چونکه ئهو کارانهی که سهدام لهگهڵ خهڵکیدا دهیکرد پێچهوانهی ههموو ئامانجهکانی ئیسالمدا بوو‪ ،‬که ئهم ئامانجانهی‬
‫ئیسالم درێژه پێدهری ههموو ئامانجه ئاینه ئاسمانهکانی تریش بێ دینی لهکهس قبوڵ ناکرێت له دینی ئیسالمداو خوای‬
‫اڵم دِینا فَ ْ‬
‫ڵن یُ ْقبَڵ ِم ْنەُ َو ُه َو فِی‬ ‫س ِ‬ ‫{و َم ْن ێ ْبت َ ِغ َ‬
‫غی َْر ْ ِ‬
‫اإل ْ‬ ‫گهوره داوای مسوڵمانێتی له گشت ئادهمێزاد دهکات وهك دهفهرموێت َ‬
‫اال ِخ َرهِ ِمنَ ا ْل َخا ِ‬
‫سڕینَ } ال عمران االیه ‪ 85،‬ئهم خاڵه گرنگه مێژوو گهواهی دهدات که گهلی کورد بهبێ گرفت و به‬ ‫َْ‬
‫دڵێکی فراوانهوه ئیسالمی وهرگرتووهو ههنوکه پهیڕهوی دهکات‪ .‬جگه له جۆرێتی کوشتنهکهی له دیندا زۆر به توندی‬
‫دژی وهستراوه‪ .‬خویهکی پیس لهناو عهرهبدا پێش ئیسالم زینده بهچاڵکردنی کچهکان بوو‪ ،‬بهاڵم دوای تێپهڕبوونی ‪1400‬‬
‫ساڵ بهسهر پهیامی ئیسالمیدا کهسێك ئهو کاره بکات چ شهرعیهتیهکی ههیه‪ ،‬له کاتێکدا زینده بهچاڵکردنهکهی سهدام‬
‫زۆر لهوهی پێش ئیسالم خراپتر بوو‪ ،‬به کۆمهڵ و به گشت ڕهگهزهکانهوهو به جیاوازی تهمهن‪ ،‬که بهههزرهها منداڵی نا‬
‫باڵغ و ئافرهتی حامیلهی تیدا بووه‪.‬‬
‫پاراستی جهسته‬
‫گهرچی ههندێك ئاماژهمان بهم خاڵه کرد له سهرهوهو له بهشی داهاتووشدا به ڕوونی باسی کوشت و ڕای ئیسالم‬
‫لهسهرئهو جۆره کارانه دهکهین‪ ،‬بهاڵم لێرهدا ئهوه گرنگه بزانین پاراستنی مرۆڤهکان له ئیسالمدا یهکێکه له ئامانجه‬
‫سهرهکیهکانی و دوای دین دێت‪ ،‬ههربۆیهش دهبینین یاسایهکی زۆرتوندو بنبڕ دانراوه بۆ ئهو کهسانهی ههتا که‬
‫تاوانباریشن‪ ،‬به تاوانی گهوره بۆ ئهوهی کوشتنهکان لهسهر بنهمای چهسپاندن و دڵنیای بێت نهوهك وههم و خهیاڵ و‬
‫‪223‬‬
 ‫حهزو ترسی بهرانبهر‪ ،‬دهبینین مرۆڤهکان ئهوهنده بهالی خوای گهورهوه گرنگن کوشتنی یهکێك وهك کوشتی ههموو‬
‫سهر زهوی دهشوبهێنێت وهك دهفهرموێت{من قتل نفسا بغیر نفس أو فساد فی االرض فکأنما قتل الناس جمیعا}مائده‬
‫‪32‬‬
‫ئهوهی کهسێک بهناحهق بکوژێت و له جیاتی کوژراوێک نهبێت‪ ،‬یان گوناهو تاوانی گهورهی ئهنجام نهدابێت لهزهویدا‬
‫(وهکوجهردهیی و دهستدرێژی و‪ ...‬هتد)‪ ،‬ئهوه وهک ئهوه وایه ههر ههموو خهڵکی کوشتبێت‪ .‬تهنها کوشتنی کهسێك‬
‫ئهوهنده گهوره بێت الی خوای گهوره ئهی میللهتێك دهبێت چۆن بێت؟ خۆ گهر پاساوی نا ڕهواش بۆ کارهکانی دابنرێت‬
‫به تاوانبار کردنی ههندێك له کهسهکان که شهرعیهتیشی ئهگهر ههبوو بێت که پێچهوانهش بووه‪ ،‬ئهی ئهو ههموو منداڵ‬
‫و ئافرهته چ پاساوێکی بۆ ههیه‪! .‬‬
‫پاراستنی وهچه‬
‫لهبهر پاراستنی وهچهیه دهبینی لهئیسالمدا یاساو ڕێساو تۆڵهی زۆر توند دانراوه‪ ،‬زینا کرد حهرام کراوه لهبهر پاراستنی‬
‫وهچهکان‪ ،‬ئافرهتێك که مێردهکهی دهمرێت وهیان تهاڵق دهدرێت ماوهیهك دانراوه بۆ ئهوهی بمێنێتهوه بهبێ شوو تا دڵنیا‬
‫دهبێت لهوهی حامیله نی یه‪ ،‬بۆ ئهوهی وهچهکان تێکهڵ نهبن‪ ،‬کاتێك کهسێك زینای کرد ئهگهر ژنی نهبوو دهبێت‬
‫دارکاری باش بکرێت بۆ ئهوهی جورئهتی ئهو کاره جارێکی تر نهکاتهوه‪ ،‬وهگهر ژن وهیان شووی ههبوو دهبێت به‬
‫بهرد سهروگوێی بشکێنرێت تا دهمرێت بۆ ئهوهی کۆمهڵگه پیس نهبێت و وهچهکان به تهندروست بێنه دونیایهوه‪ ،‬منداڵ‬
‫چ تاوانی ههیه ببێته قوربانی خۆشیهکی کاتی پیاو یان ئافرهت بههۆی زیناوه‪ .‬ههندێك لهو ئافرهتانهی که که جینۆساید‬
‫کران کاری بهد ڕهوشتیان لهگهڵدا کراوه‪ ،‬له کاتێکدا بهد ڕهوشی ئهو تۆڵه توندانهی بۆههیه له کاتێکیشدا ئهگهر به‬
‫ئارهزووی ههردووالش بێت چ جای ئهوهی به گیراوی و به زۆریش بوو بێت‪ ،‬ئافرهتی وا ههیه ئهوکات فرۆشراون به‬
‫وواڵتانی درهوهو له ههندێك گهڕانهکاندا لهو ئافرهتانه دۆزراونهتهوه‪ ،‬له دوا سیمینارماندا لهسهر ئهنفال له بهریتانیا‬
‫کهسێك ههندێك لهو بهسهرهاتانهی گێڕایهوه که باوکی لهو جۆره ئافرهتانهی له کوهیت بینووهو قسهی لهگهڵ کردوون‪،‬‬
‫بهاڵم بههۆی ئهو کارهی که به زۆر پێی کراوه ئیتر ناچار بووه وهك کهسێکی ئهو وواڵته بژی و بۆ ههتا ههتایه ههموو‬
‫کهس و کاری و وواڵت و گشت حهزهکانی به قوربانی هزری ئیلحادی سهدام بکات‪.‬‬
‫پاراستنی ژیری‬
‫لهبهر پاراستنی ژیریه ههموو ئهو شتانهی زیانی پێ دهگهیهنێت له ئیسالمدا حهرام کراوه‪ ،‬وهك مهشروباتی‬
‫سهرخۆشکهر‪ ،‬ماده بێهۆشکهرهکان‪ ،‬به دهیان و بگره سهدان بههۆی توندی ستهم و نا دادگهری سهدامهوه بهبێ ئهوهی‬
‫قومێك مهشروب بخۆنهوه ژیریان له دهستداوهو بهردهوام بهو ئازارانهوه تالونهتهوه‪.‬‬
‫پاراستنی ماڵ‬
‫لهبهر پاراستنی ماڵه کۆمهڵه یاسایانێکی وا دانراوه له شهریعهتی ئیسالمدا که ووردهکاری و چۆنێتی و جۆرێتی پاراستنی‬
‫ماڵ و بهدهسهێنانی و لهدهستدانی کراوه‪ ،‬ههر لهبهر پاراستنی ماڵه دهبینین دزی حهرام کراوهو ئهگهر کهسێك دزی کرد‬
‫شایهنی ئهوه دهبێت ئهو دهسته که کۆمهڵگه پیس دهکات ببڕدرێت بۆ ئهوهی هیچ دهستێکی تر جورئهتی درێژ کردنی‬
‫نهبێت بۆ سهر ماڵی خهڵکی‪ ،‬ههر لهبهر پاراستنی ماڵه ڕیباو ههندێك له مامهڵهکانیش به حهرام کراوه‪ ،‬تهنها شتێکیشه له‬
‫‪224‬‬
 ‫قیامهتدا دووجار پرسیاری لێ دهکرێت لهبارهوه که ئهوانیش له کوێوه بهدهستت هێناوهو وه چۆن سهرفت کردووه‪ ،‬که‬
‫فهرموودهی سهحیحی لهبارهوه هاتووه‪ ،‬ئهو خهڵکهی که بهبێ تاوان جینۆسایدیش دهکرا ماڵهکهشی به فیڕۆ یان دهبرا‬
‫وهیان دهفهوتا‪ .‬ئهگهر واقعیانه بۆ ئامانجهکانی ئیسالم بڕوانین و بهراوردیان بکهین لهگهڵ کارهکانی سهدامدا له مهڕ‬
‫جینۆسایدهکاندا ئهوا دهبینین پێچهوانهی ههموو ئامانجه گرنگهکانی ئیسالمهو‪ ،‬هیچ ئامانجێکی ئهو نهبوو له گهڵ ئهوهی‬
‫ئیسالمدا یهك بگرێت‪ ،‬میللهتێکی مسوڵمان و دیندار که خاوهنی دین بووه به ناحهق کوشتوونی‪ ،‬بهد ڕهوشتی لهگهڵ‬
‫کردوون‪ ،‬ژیری تێکداون ماڵهکهشیانی به فیڕۆ داوه‪ ،‬له چ جێگهیهکی ئیسالمدا ئهم کارانه جێگهی دهبێتهوه؟‪ ،‬سهرم سوڕ‬
‫دهمنێت لهو کهسانهی که ئهو کارانه به ئیسالمهوه دهنوسێنن‪ ،‬که ئاشکرایه ئهو کهسانه پێویستیان به دیراسهکردنی‬
‫ئیسالمه بۆ ئهوهی حهق له ناحهق جیا بکهنهوه‪.‬‬

‫ئیسالم ڕێگه نادات منداڵێك له سکی دایکیدا که هێشتا نههاتووهته دونیاوه بکوژێت تهنها بهوهی که گیانی له بهردایه‪،‬چۆن‬
‫ڕێگه بهوه دهدات میللهتێك لهناو ببرێت‪ ،‬خوێنی ئینسانهکان بووهته یهکێك له هۆکاری هاتنی ئیسالمهکه‪.‬‬

‫خوایه گیان مۆفهقمان کهیت بۆ تێگهشتن له دینهکهت‪.‬‬

‫ئەم وتارەی سەرەوە بۆ نەپچڕانی باسەکە هەموویمان بەسەریەکەوە نووسی‪ ،‬بەاڵم دەکرێت مامۆستایان بە چەند‬
‫وتارێك سودی لێ وەرگرن وتاری هەینی‪ ،‬وتاری گشتی وەیان کۆڕو سیمینار‪ ،‬کە خۆمان زۆر لەسەر ئەو تەوەرە لە‬
‫واڵتی جیا جیاو کوردستان کارمان لەسەری کردووە‪ ،‬تا دوا سیمینار بە هەمان ناونیشانەوە‪ ،‬لە پایتەختی کوردستان‬
‫بوو‪ ،‬مامۆستا د مەزهەر خۆراسانی و ستافەکەی تۆماریان کردوو لە هەولێردا پەخشیان کرد سوپاسیان دەکەین بۆ‬
‫گرنگیدانیان‪ .‬کتێبێکیشمان بەهەمان ناونیشانەوە هەیە‪.‬‬

‫لیرە بهدواوە چهند وتارێك زیاتر وەك سهرقهڵهم دەنوسین‪ ،‬که زۆر مامۆستا بهم شێوەیه کار دەکات و زیاتر گونجاوە بۆ‬
‫وتاری ههینی‪ ،‬نهك ههر خوێندنهوە‪ ،‬وتارەکانی ئێمه نهمانخوێندووەتهوە وەك دەق‪ ،‬بهاڵم بۆ گرنگیدان وەك له‬
‫پێشهکیهکهدا ئاماژەمان پێکرد نووسیووە‪ ،‬دواتر ههمان مهفهوم و به زیاد یان کهمهوە وتراوە‪.‬‬

‫‪225‬‬
 ‫گرنگی قورئان لەبەرەو پێشبردنی تاك و کۆمەڵگەدا‬
‫نمونهی سهحابهو پێشینان بۆ تازەکردنهوەی ئیمان‪.‬‬
‫نمونهی سوڵحانی عومهری کوڕی عبدالعزیز لهگهڵ خهڵکدا بههۆی سوڵحانی لهگهڵ خوای گهورەدا‪.‬‬
‫نمونهی ئهو سهحابهی که دەیگوت تاوان بکهم به ژنهکهم و واڵخهکهمدا دەزانم‪.‬‬
‫نمونهی سهحابهکهی که ژنهکهی به شهش مانگ منداڵی بوو‪.‬‬
‫نمونهی حادیسهی افک و گومانی باش‪.‬‬
‫نمونهی هیدایهت و هیدایهت نهدان و سنگ فراوانی و تهسکی‪.‬‬
‫نمونهی گوێگرتن له قورئان و سوجدە بردن بۆی‪.‬‬
‫نمونهی پایهکانی قورئان و نهگۆڕەکان و گۆڕاوەکان‪.‬‬
‫ئههلی ئیسالم به ‪ ٢٣‬ساڵ له سفرەوە گهشته سهد بهاڵم ئێمه به ‪ ٢٥‬ساڵ گهشتینه ژێر سفر‪.‬‬
‫کۆپلهیهك هۆنراوە زۆر زانکۆی بهرزو قوتابخانهم دی‪.‬‬
‫وتاری دووههم‬
‫لو انزلنا هذا القران‪...‬‬
‫نمازج من ثوابت القران و المتغیرات‪.‬‬
‫کیفیە حل مشاکل مع القران‪.‬‬

‫‪226‬‬
 ‫زمان تازەکردنەوە‬
‫نمونهی تازە بوونهوەی ژیان و خۆ راهاتن لهگهڵ گۆڕانکاری و پێشکهوتنهکانهوە‪.‬‬
‫ههڵوێستهیهك لهگهڵ ئیسالمدا‪.‬‬
‫چۆن خۆمان ئهپدەیت بکهینهوە‪.‬‬
‫کابرا ههرچی شتی ههیه ئاخر مۆدیله کهچی زمانی ئیکسپایهر بووە‪.‬‬
‫سکانێکی بکهین به قورئان ههرچی ڤایرۆسی تێدا بوو بیسڕینهوە‪.‬‬
‫من یضمن لی‪...‬‬
‫یا الیهالذین امنوا التکونوا‪.‬‬
‫پیاوێك قسهیهکی برد بۆ الی پیاو چاکێك ئهویش پێی وت ئهو تیرێکی تێگرتم بهرم نهکهوت بهس تۆ تیرەکهت‬
‫ههڵگرتهوەو پێتا چهقاندم‪.‬‬
‫پیاوچاکێك لهگهڵ کوڕەکهیدا ههڵ دەستن بۆ شهو نوێژ دواتر زەمی خهڵك دەکات لهوەی خهوتوون‪.‬‬
‫پارستنی زمان له گشت محرمات و بهکارهێنانی له شتی باشهدا‪.‬‬
‫پاراستنی نیعمهتی زمان و نمونهی خالد و نهبوونی دەنگ‪.‬‬
‫نمونهی ههژاری کابراو ئهندامی جهستهی‪.‬‬
‫نمونهی کۆستۆمه سیرڤیس و بهکارهێنانی تهنها زمان‪.‬‬
‫حهدیسی موفلیس‪.‬‬
‫المؤمن من سلم المسلمون من لسانە‪.‬‬
‫من کان یؤمن باهلل والیوم االخر فلیقل خیرا او لیصمت‪.‬‬
‫وما یلفض من قول اال لدیە رقیب عتید‪.‬‬
‫قسهی وا ههیه ‪ ٧٠‬ساڵ خاوەنهکهی به ئاگری جهههنهمدا دەباته خوارەوە‪.‬‬
‫خهڵکینه گوێم لێبگرن سودی ئێوەم دەوێت من ئامان وریای زمان بن‪.‬‬

‫‪227‬‬
 ‫مردن‬
‫قورئان بهچهندین شێوە نمونهی مردنی پێش چاو خستووین‪ ،‬ئاگا له مردن بوون مهعنای ئهوە نیه فێری تهمهڵی ببیت و‬
‫بۆ خۆت دەستهوسان دانیشسیت‪ ،‬نهخێر مانای ئهوەیه به چاکی و جوانی ئیشهکهت بکهیت و رەچاوی الیهنه شهرعیهکهی‬
‫بکهیت‪ ،‬واما من خاف‪...‬‬
‫نمونهی کوڕی هارونه ڕەشید‪.‬‬
‫نمونهی یداك او کتا وفك النفخ‪.‬‬
‫ان الذین قالوا ربنا هللا ثم الستقاموا‬

‫‪228‬‬
 ‫چاککردنی خود لەگەڵ خوای گەورەدا‬
‫نمونهی عومهری کوڕی عبدالعزیز‪.‬‬
‫صهحابیهك دەفهرموێت ههرکات تاوانم بکردایه بهخێزانمدا یان واڵخهکهمدا دەمزانی‪ ،‬نمونهی کوڕی هارونه ڕەشید‪.‬‬
‫چۆن بهینمان لهگهڵ خوای گهورەدا باش دەبێت؟ به عیبادەت! به چاکه کردن لهگهڵ خهڵکدا! به لێبوردن و سود وەرگرتن‬
‫له غهفوری خوای گهورە‪ ،‬اقرأ کتابك کفی بنفسك الیوم علیک حسیبا‪.‬‬

‫‪229‬‬
 ‫خوڕهوشتی ئیسالمی‬

‫یم{‬ ‫}و ِإنَّكَ لَ َعلَ ٰى ُخلُ ٍ‬

‫ق ع َِظ ٍ‬ ‫َ‬

‫صا ِل َح اۡل َ ْخالَ ِ‬

‫ق"‬ ‫"إِنَّ َما بُ ِعثْتُ ۡلُت َ ِم َم َ‬

‫)إن المؤمن لیدرك بحسن خلقە درجة الصائم القائم(‬

‫الحیاء من اإلیمان ‪ ,‬واإلیمان في الجنة ‪ ,‬والبذاء من الجفاء ‪ ,‬والجفاء في النار‬

‫واته ‪ :‬شهرم وشكۆ له باوهڕهوهیه‪ ،‬باوهڕیش لهبهههشتدایه‪ ،‬بهاڵم بێ شهرمی ودهم پیسی لـه خراپهوهیه‪ ،‬خراپهیش له‬
‫دۆزهخدایه‪.‬‬

‫إن لكل دین خلقا‪ ،‬و خلق اإلسالم الحیاء‪.‬‬

‫واته ‪ :‬ههموو ئاینێك بهڕهوشتێكی جوان بهناوبانگه‪ ،‬ئاینی پیرۆزی ئیسالمیش به شهرم وحهیا‪.‬‬

‫ما من شيء أثقل في میزان المؤمن یوم القیامة من خلق حسن ‪ ,‬وأن هللا تعالى یبغض الفاحش البذيء‪.‬‬

‫واته ‪ :‬هیچ شتێك نیه له ڕۆژی دواییدا لهتای تهرازووی چاكهكاندا وهك خوو ڕهوشتی جوان قورس بێت‪ ،‬بێگومانیش‬
‫خوای گهوره زۆر ڕقی دهبێتهوه له خووی ناشرین وناپهسهند‬

‫إن شر الناس عند هللا منزلة یوم القیامة من تركە الناس اتقاء شره ‪.‬‬

‫واته ‪ :‬بێگومان خراپترین كهسانێك الی خوای گهوره لهڕۆژی قیامهتدا ئهو كهسانهن كه خهڵكی خۆیان پاراستووه لهشهڕ‬
‫وخراپهیان‬

‫بالبذيء«‬
‫ِ‬ ‫بالفاحش وال‬
‫ِ‬ ‫ان وال باللَّعَّ ِ‬
‫ان‪ .‬وال‬ ‫»لیس المؤمنُ بال َّ‬
‫طعَّ ِ‬

‫إن العبادات التي یمارسها الناس إذا لم یكن لها أثر على أخالقهم وسلوكهم الیومي فلن تتحصل منها على فائدة مرجوة‪ ،‬في‬
‫حدیث المفلس الذي یأتي یوم القیامة بصالة وزكاة وصوم إال أنه شتم هذا وأخذ مال هذا وسفك دم هذا ‪ ،‬إن الصالة لم تؤثر‬
‫في سلوكه ‪ ،‬فتأخذ حسناته وتوزع على من ظلمه ثم تؤخذ سیئاتهم فتلقى علیه ثم یطرح في النار‪..‬‬
‫بل وكثرة العبادات بأنواعها وخاصة للنساء إذ لم تؤثر على سلوكها فإنها في النار كما سئل النبي صلى هللا علیه وسلم عن‬
‫امرأة تكثر من الصالة والصوم إال أنها تؤذي جیرانها فقال ‪ :‬ال خیر فیها هي في النار‪.‬‬
‫وسئل عن امرأة تصوم وتصلي لكن لیس لها عبادة كثیرة وال تؤذي جیرانها فقال ‪ :‬هي في الجنة‪.‬‬

‫‪230‬‬
 ‫"‪.‬ولذا قال صلى هللا علیه وسلم ‪" :‬المسلم من سلم المسلمون من لسانه ویده‬
‫قالت األعراب آمنا قل لم تؤمنوا ولكن قولوا أسلمنا ولما یدخل اإلیمان في قلوبكم‬
‫إنه إسالم اللسان دون حقیقة أثره في القلب‪.‬‬

‫إن المسلم الحقیقي هو من یحمل أخالق اإلسالم وعقیدة اإلسالم ال أن یحمل اسما بغیر معان تترجمه على أرض الواقع‪.‬‬
‫إن أقواما من المسلمین نقضوا إیمانهم وهن یظنون أنهم ما زالوا على اإلسالم فسبوا الدین واستهزؤوا بالمؤمنین وفرحوا‬
‫بهزیمة أهل اإلسالم ووالوا أعداء الدین ونبذوا شریعة هللا وحاربوا المصلحین كل ذلك ظنا منهم أنها حریة وفي سبیلها‬
‫تجاوزا الخطوط الحمراء وكسروا حاجز الوالء والبراء‪.‬‬
‫ومثلهم من یبحث عن الشهرة من خالل سب حملة الدین‪.‬‬
‫إننا في حقیقة واقعنا ال نحتاج إلى كثیر من المعرفة وال إلى المعلومات‪.‬‬
‫بقدر ما نحتاج إلى بیان أثر هذه المعلومات والعبادات على سلوكنا‬
‫وأخالقنا‪ .‬اقول قولی هذا‪....‬‬

‫‪231‬‬
 ‫ئامانجە سەرەکیەکانی ئیسالم (پاراستنی دین)‬
‫نمونهی موئهریخێکی ئیغریقی دوای ههڵسهنگاندێکی گشتی بۆ قورئان له ڕووی ئامانجهکانهوە‪.‬‬
‫نمونهی گرنگی پهیوەندی لهگهڵ خوای گهورەدا بۆ پاراستنی دین‪.‬‬
‫ماسلککم في سقر قالو لم نکوا من المصلین‪.‬‬
‫نمونهی ئیلحادو بهناو تازەگهریهوە‪ ،‬ههمووی دوای نهفس کهوتنه‪.‬‬
‫نمونهی ئافرەته تایلهندیهکه‪.‬‬
‫نمونهی گهنجهکه ڕۆشت بۆ تایلهند بۆ زیناو گهڕانهوە بههۆی بتێكهوە که ئافرەتهکه شهرمی لێکرد‪.‬‬
‫فیتامین دی و فیتامین دین‪...‬‬

‫‪232‬‬
 ‫هەڵوێستەیەك لەگەڵ خۆمان و دۆخی سیاسیدا‬

‫‪-١‬بیروباوەڕو خۆشویستن و ڕق لێبوونهوە (الوالء والبراء)‪.‬‬

‫کێت خۆش بوێت لهگهڵ ئهودا حهشر دەکرێیت(المرء مع من أحب)‪.‬‬

‫پیاوێك پرسیاری له پێغهمبهر کرد درودی خوای لهسهر بێت که کهی قیامهت دێت؟ پێغهمبهریش فهرمووی تۆ چیت بۆ‬
‫حازر کردووە؟ ئهویش فهرمووی هیچ ئهوە نهبێت خوای گهورەو پێغهمبهرەکهیم خۆش دەوێت‪ ،‬ئهویش فهرمووی تۆ‬
‫لهگهڵ ئهوەدا دەبیت که خۆشت دەوێت‪.‬‬

‫خوای گهورە دەفهرموێت (اۡلخالء یومئذ بعضهم لبعض عدو اال المتقین)‪.‬‬

‫له سورەتی فورقاندا خوای گهورە نمونهی ئهو کهسهمان بۆ دەهێنێتهوە که ڕێگهی پێغهمبهری ون کرد به زاڵم ناوی‬
‫دەبات و ئهوەندە پهشیمانه ههر دە پهنجهی خۆی دەگهزێت‪ ،‬ومن اظلم‪..‬‬

‫‪-٢‬بیروباوەڕ حاکمیهت‪ ،‬ئهوەی حوکم به قورئاندا نهکات کافرە زاڵمه فاسقه‪ ،‬ههر سێکهی به ئایهتی قورئانی که له‬
‫سورەتی المائدەدا هاتووە‪.‬‬

‫‪-٣‬ههرکهس له ژێر ئااڵی نهزانیدا بکوژرێت کوشتنهکهی کوشتنێکی جاهیلیه‪.‬‬

‫قال رسول هللا ﷺ ‪ ( :‬من قاتل تحت رایة عمیة فقُتل‪ ،‬فقتلتە جاهلیة ) ‪.‬‬
‫‪-٤‬ههرکهسهو مهسولی خۆیهتی‪.‬‬

‫) َو ُكلُّ ُه ْم آتِی ِە یَ ْو َم ا ْل ِقیَا َم ِة فَ ْردا)‬

‫‪-٥‬خۆشویستی واڵت شتێکی فیطرەیه‪ ،‬له ههرکوێ له دایك ببیت خۆشت دەوێت مهگهر دواتر خراپی خهڵکهکه ئهو‬
‫خۆشویستنه بشێوێنێت‪.‬‬

‫‪233‬‬
 ‫تاقیکردنەوەی خوایی‬

‫(( وان تعدوا نعمة هللا ال تحصوها)) النحل ‪18‬‬

‫(( ال تزول قدما عبد‪-‬أي یوم القیامة‪-‬حتی یسال عن عمره فیما افناه‪ ،‬وعن علمە فیما فعل‪ ،‬وعن مالە من أین اکتسبە‬
‫وفیما أنفقە‪ ،‬وعن جسمە فیما أباله ))جامع الترمذي‬

‫((الذی خلق الموت والحیاة لیبلوکم ایکم احسن عمال)) التبارك ‪2‬‬

‫سانُ إِذَا َما ا ْبت َ َالهُ َربُّەُ فَأَك َْر َمەُ َونَعَّ َمەُ فَیَقُو ُل َربِي أَك َْر َم ِن) فجر ‪15‬‬ ‫(فَأ َ َّما ْ ِ‬
‫اإل ْن َ‬

‫((ما یلفظ من قول اال لدیە رقیب عتید)) ق ‪18‬‬

‫((نیعمتان مغبون فیهما کثیر من الناس‪ :‬الصحة والفراغ)) حدیث صحیح‬

‫َّللاِ أَتْقَا ُك ْم) الحجرات ‪13‬‬

‫(إِنَّ أَك َْر َم ُك ْم ِع ْن َد َّ‬

‫َّللاَ یَحْ فَ ْظكَ ‪ ،‬احْ َف ِظ َّ‬

‫َّللاَ‬ ‫ت ‪ ،‬احْ فَ ِظ َّ‬ ‫غ َال ُم إِنِي أُع َِل ُمكَ َك ِل َما ٍ‬
‫سلَّ َم یَ ْوما‪ ،‬فَقَالَ‪ ( :‬یَا ُ‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫َّللاِ َ‬
‫سو ِل َّ‬ ‫ف َر ُ‬ ‫(( ُك ْنتُ َخ ْل َ‬
‫علَى أ َ ْن یَ ْن َفعُوكَ ِبش َْيءٍ لَ ْم‬‫اَّللِ ‪َ ،‬وا ْعلَ ْم أَنَّ اۡل ُ َّمةَ لَ ْو اجْ ت َ َمعَتْ َ‬ ‫ستَعَ ْنتَ فَا ْ‬
‫ست َ ِع ْن ِب َّ‬ ‫سأ َ ِل َّ‬
‫َّللاَ ‪َ ،‬و ِإذَا ا ْ‬ ‫سأ َ ْلتَ فَا ْ‬
‫ت َ ِج ْدهُ ت ُ َجاهَكَ ‪ِ ،‬إذَا َ‬
‫یَ ْنفَعُوكَ ِإ َّال ِبش َْيءٍ قَ ْد َكتَبَەُ َّ‬
‫َّللاُ لَكَ ‪ ))...‬ترمذي‬

‫شك َْرت ُ ْم َۡل َ ِزی َدنَّ ُك ْم) ابراهیم ‪7‬‬

‫(لَئِ ْن َ‬

‫( َو َما بِ ُك ْم ِم ْن نِ ْع َم ٍة فَ ِمنَ َّ‬

‫َّللاِ) النحل ‪53‬‬

‫اس أ َ ْن‬ ‫س ُك ْم ‪ ،‬إِ ْن أَحْ َ‬

‫سنَ النَّ ُ‬ ‫سنَّا ‪َ ،‬و ِإ ْن َظلَ ُموا َظلَ ْمنَا ‪َ ،‬ولَ ِك ْن َو ِطنُوا أ َ ْنفُ َ‬
‫اس أَحْ َ‬ ‫( َال تَكُونُوا إِ َّمعَة ‪ ،‬تَقُولُونَ ‪ :‬إِ ْن أَحْ َ‬
‫سنَ النَّ ُ‬
‫سنُوا ‪َ ،‬وإِ ْن أ َ َ‬
‫سا ُءوا فَ َال ت َ ْظ ِل ُموا) رواه الترمذي (‪ )2007‬بإسناد ضعیف‪.‬‬ ‫تُحْ ِ‬

‫ت فَأَت َ َّم ُهنَّ‬

‫نمونهی ئیبراهم علیه السالم َوإِ ِذ ا ْبتَلَ ٰى إِب َْرا ِهی َم َربُّەُ بِ َك ِل َما ٍ‬

‫ههڕهشهی ئاگرو ترس‪ ،‬جێهێشتنی ماڵ و منداڵی‪ ،‬نمونهی ژنهکهی ئیسماعیل یهکهم و دووههمیش‬

‫))من یُرد هللا بە خیرا یُ ِص ْب منە(( رواه البخاري‪.‬‬

‫صا ِب ِرینَ )‬ ‫ص ِمنَ ْاۡل َ ْم َوا ِل َو ْاۡل َ ْنفُ ِس َوالث َّ َم َرا ِ‬

‫ت َوبَش ِِر ال َّ‬ ‫ف َوا ْل ُجوعِ َونَ ْق ٍ‬
‫(ولَنَ ْبلُ َونَّ ُك ْم ِبش َْيءٍ ِمنَ ا ْل َخ ْو ِ‬
‫َ‬

‫واته سوێند به خوا تاقیتان دهکهینهوه به کهمێك له ترس و بیم و برسێتی و کهم بوونی ماڵ و سامان و مردنی کهس و‬
‫کارو تیاچوونی بهرو بوومی کشتوكاڵ‪ ،‬جا مژده بده بهو کهسانهی خۆگرو ئارامگرن‪.‬‬

‫‪234‬‬
 ‫سو ُل‬ ‫سا ُء َوالض ََّّرا ُء َو ُز ْل ِزلُوا َحتَّى یَقُو َل َّ‬
‫الر ُ‬ ‫س ْبت ُ ْم أ َ ْن ت َ ْد ُخلُوا ا ْل َجنَّةَ َولَ َّما یَأْتِ ُك ْم َمث َ ُل الَّ ِذینَ َخلَ ْوا ِم ْن قَ ْب ِل ُك ْم َم َّ‬
‫ستْ ُه ُم ا ْلبَأ ْ َ‬ ‫(أ َ ْم َح ِ‬
‫َّللاِ أ َ َال إِنَّ نَص َْر َّ‬
‫َّللاِ قَ ِریب)‬ ‫َوالَّ ِذینَ آ َمنُوا َمعَەُ َمتَى نَص ُْر َّ‬

‫واته ئایا التان وایه ههروا به ئاسانی دهچنه بهههشتهوه‪(،‬بێ تهنگانهو ناخۆشی)؟! مهگهر نمونهی ئیماندارانی پێشوتان بۆ‬
‫باس نهکراوه‪ ،‬که توشی شهڕو ناخۆشی و تهنگانه و گرانی و نهداری بوون و تهکانیان خواردوه و زۆریان بۆ هاتووه‬
‫بهڕادهیهك‪ ،‬ههتا پێغهمبهرهکهیان و ئهوانهی باوهڕیان هێناوه له گهڵیدا‪ ،‬دهیانوت‪ :‬کهی پهروهردگار سهرکهوتن‬
‫دهبهخشێت؟! ئیتر کهی خوا یارمهتی دهنێرێت؟! ئاگاداربن بهڕاستی یارمهتی پهروهردگار نزیکه‪.‬‬

‫علَ ْی ِە ِر ْزقَەُ فَیَقُو ُل َربِي أ َ َهانَ ِن ك ََّال بَل َال تُك ِْر ُمونَ ا ْلیَتِی َم‬
‫َوأ َ َّما إِذَا َما ا ْبت َ َالهُ فَقَد ََر َ‬

‫واته بهاڵم کاتێك تاقی دهکاتهوهو رزق و ڕۆزی کهمی پێدهبهخشێت و لێی دهگرێتهوه دهڵێت‪ :‬وا دیاره پهروهردگارم منی‬
‫خۆش ناوێت و ڕقی لێمهو و ڕیسوای کردووم* نهخێر ئهو شتانه هیچێ وانیه‪ ( ،‬نهبهخشین مانای ڕێزو قهدره‪،‬‬
‫نهلێگرتنهوه مانای بی ڕێزو بێ قهدرییه‪ ،‬بهڵکو ئێوه سهرهڕای ئهو بیرو بۆچوونه چهوتانهتان) ڕێزی ههتیو ناگن و‬
‫نازی پێنادهن‪.‬‬

‫ب َو َل ِكنَّ َّ‬
‫َّللاَ‬ ‫َّللاُ ِلیُ ْط ِلعَ ُك ْم َ‬
‫علَى ا ْلغَ ْی ِ‬ ‫ب َو َما كَانَ َّ‬‫ط ِی ِ‬‫یث ِمنَ ال َّ‬ ‫یز ا ْل َخ ِب َ‬
‫علَ ْی ِە َحتَّى یَ ِم َ‬ ‫علَى َما أ َ ْنت ُ ْم َ‬‫َّللاُ ِلیَذَ َر ا ْل ُم ْؤ ِمنِینَ َ‬
‫َما كَانَ َّ‬
‫س ِل ِە َو ِإ ْن ت ُ ْؤ ِمنُوا َوتَتَّقُوا َف َل ُك ْم أَجْ ر ع َِظیم‬ ‫آمنُوا ِب َّ‬
‫اَّللِ َو ُر ُ‬ ‫س ِل ِە َم ْن یَشَا ُء فَ ِ‬‫یَجْ تَبِي ِم ْن ُر ُ‬

‫واته خوا ئیمانداران واز لێناهێنێت ههر وهکو ئهوهی که ئێستا ئێوهی لهسهری ههن (دڵسۆزو نادڵسۆز‪ ،‬خهمخۆرو بێ باك‬
‫تێکهڵن)‪ ،‬ههتا پیس و پاك لهیهك جیا نهکاتهوه (تا ئاینده بزانن)‪ ،‬بهڵکو خوا له پێغهمبهرهکانی کهسانێك ههڵدهبژێرێت که‬
‫بیهوێت (تا له ههندێك نهێنی ئاگاداربن بهو ڕادهی که پێویسته)‪ ،‬جا باوهڕ بهخواو پێغهمبهرانی بهێنن‪ ،‬خۆ ئهگهر باوهڕی‬
‫دامهزراو بهێنن و پارێزگاری بکهن و له خوا ترس بن‪ ،‬ئهوه پاداشتی بێ سنورو نهبڕاوه چاوهڕیتانه‪.‬‬

‫ابن مسعود رهزای خوای لێ بێت دهفهرموێ ئیمان دوو بهشه بهشێكیان ئارامگرتنه بهشێکیشیان شوکرد کردنه‪.‬‬

‫ص َدقُوا َولَیَ ْعلَ َمنَّ‬ ‫اس أَن یُتْ َركُوا أَن یَقُولُوا آ َمنَّا َو ُه ْم الَ یُ ْفتَنُونَ * َولَقَ ْد فَتَنَّا الَّ ِذینَ ِمن قَ ْب ِل ِه ْم فَلَیَ ْعلَ َمنَّ َّ‬
‫َّللاُ الَّ ِذینَ َ‬ ‫ِب النَّ ُ‬‫[أ َ َحس َ‬
‫الكَا ِذ ِبینَ ]‬

‫‪-1‬ئهو شتانهی که فهرمانمان پێ کراوه یان فه رز کراوه لهسهرمان‪،‬که دهبێت بیان کهین‪.‬‬

‫‪-2‬ئهو شتانهی که داوامان لێ کراوه تهرکی بکهین لێی دوور بین‪.‬‬

‫‪ -3‬ئهو نیعمهتانهی که پێمان بهخشراوه دهبێ سوپاسی لهسهر بکهین‪.‬‬

‫‪ -4‬بهاڵو موسیبهت دهبێ ئارام بین لهسهری‪.‬‬

‫‪235‬‬
 ‫ئەمر کردن بە چاکەو ڕێگری کردن لە خراپە‬
‫ئهمرکردن بهچاکهو ڕێگری کردن له خراپه‪ ،‬مهنزلێکی گهورهی ههیه له ئیسالمداو الی زانایان به ڕوکنی شهشهمی‬
‫ئیسالم حسابکراوه‪:‬‬
‫(كنتم خیر أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنكر)‬
‫له سورهتی التوبهدا ئهمرکردن بهچاکهو ڕێگری کردن له خراپهی خستۆته پێش نوێژو زهکات دانهوه وهك دهفهرموێت‪:‬‬
‫(والمؤمنون والمؤمنات بعضهم أولیاء بعض یأمرون بالمعروف وینهون عن المنكر ویقیمون الصالة ویؤتون الزكاة‬
‫ویطیعون هللا ورسولە أولئك سیرحمهم هللا إن هللا عزیز حكیم)‬
‫چۆن پۆلێنیان دهکهین‪:‬‬
‫یهکهم‪ :‬له گرنگترینهوه دهستپێدهکات وهك لهم ئایهتهدا دهردهکهوێت‬
‫}ولقد بعثنا في كل أمة رسوال أن اعبدوا هللا واجتنبوا الطاغوت{‬
‫دووههم‪ :‬سیفاتی کهسی ئیمانداره‬
‫(التائبون العابدون الحامدون السائحون الراكعون الساجدون اآلمرون بالمعروف والناهون عن المنکر)‬
‫به پێچهوانهی ئههلی فهسادو خراپهکاری‪:‬‬
‫(المنافقون والمنافقات بعضهم من بعض یأمرون بالمنكر وینهون عن المعروف)‬
‫ابن طولون پیاوێكی حهمباڵ سنوقێکی به کۆڵهوه بوو زۆر ئازاری پێوه دهکێشاو لهرزی لێ هاتبوو‪ ،‬ابن طولون که‬
‫یهکێکه له خهلیفهکانی عهباسی گوتی‪ :‬ئهو خۆ تێکدانه هی بارهکه نی یه چونکه ئهگهر هی بارهکه بێت ملی دهشکێت من‬
‫ئهبینم ملی ڕێكیش وهستاندووه‪ ،‬که سهیریان کرد سهیر دهکهن الشهی ئافرهتێکی کوژراوی تێدایه‪ ،‬دوای که لێی‬
‫دهکۆڵنهوه سهیر دهکهن به پاره ئهو کارهی کردووه‪ ،‬ابن طولون جهلدی لێدا لهبری ئهو کارهو ‪ 4‬کهسهکهشی کوشت که‬
‫دهستیان له کوشتنی ئهو ئافرهتهدا ههبووه‪.‬‬
‫کابرای مولحیدیش وهللا من پێم وایه! داده گیان کاکه گیان تۆ چیت پێت وا بێت‪ ،‬عیلم و مهعریفهو شارهزایت یان ههر به‬
‫ههواو ئارهزوو پێت وایه!‬
‫چوارهم‪ :‬سیفاتی کهسانی چاکه‪:‬‬
‫(لیسوا سواء من أهل الكتاب أمة قائمة یتلون آیات هللا آناء اللیل وهم یسجدون یؤمنون باهلل والیوم اآلخر ویأمرون‬
‫بالمعروف وینهون عن المنكر ویُسارعون في الخیرات وأولئك من الصالحین)‬
‫پێنجهم‪ :‬نیشانهی ڕاگرتنی زهویه لهسهر عهدالهت و چاکه‪:‬‬
‫(الذین إن مكناهم في اۡلرض أقاموا الصالة وءاتوا الزكاة وأمروا بالمعروف ونهوا عن المنكر وهلل عاقبةُ اۡلمور)‬
‫نمونهی نێردراوی پاشای ڕۆم و خهوتنی عومهری کوڕی خهتاب له بن دارهکهدا‪.‬‬
‫شهشهم‪ :‬هۆکاری سهرکهوتنه‪:‬‬
‫ص َرنَّ هللا من ینصره إن هللا لقوي عزیز ‪ .‬الذین إن مكناهم في اۡلرض أقاموا الصالة وءاتوا الزكاة وأمروا‬
‫(ولین ُ‬
‫بالمعروف ونهوا عن المنكر وهلل عاقبةُ اۡلمور)‬
‫‪236‬‬
 ‫حهوتهم‪ :‬گهورهییه بۆ ئهوهی ههڵدهستێت پێی‪:‬‬
‫(ال خیر في كثیر من نجواهم إال من أمر بصدقة أو معروف أو إصالح بین الناس ومن یفعل ذلك ابتغاء مرضات هللا‬
‫فسوف نؤتیە أجرا عظیما)‬
‫نۆههم‪ :‬هۆکاری سڕینهوه تاوانه‪:‬‬

‫‪237‬‬
 ‫دعاء القنوت‬

‫اللـهم اهـدِنا فی َمن هـدیت ‪ ..‬وعافـِنا فیمـَن عافـیت ‪ ..‬وتولنا فیمن تولیت ‪ ..‬وبارك لنا فیما أعطیت ‪ ..‬وقِـنا شـر ما قضیت ‪..‬‬
‫انك تقضي وال یـُقضى علیك ‪..‬اٍنه ال یذل َمن والیت ‪ ..‬وال یعـ ِ ُ‬
‫ـز من عادیت ‪ ..‬تباركت ربنا وتعـالیت ‪ ..‬لك الحمد على ما‬
‫قـضیت ‪ ..‬ولك الشكر على ما أعـطیت ‪ ..‬نستغـفـُرك اللـهم من جمیع الذنوب والخطـایا ونتوب اٍلیك ‪.‬‬
‫اللهم أقسم لنا من خشیتك ما تحول به بیننا وبین معـصیتك ‪ ..‬ومن طاعـتك ما تبلّـغـُـنا به جنت َـك ‪ ..‬ومن الیقـین ما تُهـّون به‬
‫َ‬
‫الوارث منـّا ‪ ..‬واجعـل ثأرنا على‬ ‫وأبصارنا وقـواتـِنا ما أبقـیتنا ‪ ..‬واجعـلهُ‬
‫ِ‬ ‫مصائب الدنیا ‪ ..‬ومتـّعـنا اللهم باسما ِعـنا‬
‫َ‬ ‫عـلینا‬
‫هـمنا ‪ ..‬وال مبل َغ ِ‬
‫علمنا ‪..‬‬ ‫أكبر ِ‬
‫صرنا على من عادانا ‪ ..‬وال تجعـل مصیبـت َـنا في دیـننا ‪ ..‬وال تجعـل الدنیا َ‬
‫من ظلمنا ‪..‬وان ُ‬
‫وال اٍلى النار مصیرنا ‪ ..‬واجعـل الجنة هي دارنا ‪ ..‬وال تُسلط عـلینا بذنوبـِنا من الیخافـُـك فینا وال یرحمـنا ‪.‬‬
‫شنا ‪ ..‬وأصلح لنا آخرتـَنا التي اٍلیها‬ ‫اللـهم أصلح لنا دیـنـَنا الذي هـو عـصمةُ ِ‬
‫أمرنا ‪ ..‬وأصلح لنا دنیانا التي فـیها معـا ُ‬
‫معـادنـا ‪ ..‬واجعـل الحیاة زیادة ً لنا في كل خیر ‪ ..‬واجعـل الموتَ راحةً لنا من ك ِل شر‪.‬‬
‫وحب المساكین‪ ..‬وأن تغـفـر لنا وترحمنا وتتوب علینا ‪ ..‬واٍذا أردت‬ ‫َ‬ ‫الـلهم انا نسألـُـك فعـ َل الخیرات ‪ ..‬وتركَ المنكرات ‪..‬‬
‫وحب َمن یُحـبـُـك‪ ..‬وحب عـم ٍل یقـربنا اٍلى حـبـِك ‪ ..‬یا رب العــالمـین‬
‫َ‬ ‫بقـوم فـتنةً َ‬
‫فـتوفـنا غـیر مفـتونین ‪ ..‬ونسألك حبَـك‪..‬‬ ‫ٍ‬
‫‪.‬‬
‫اللهم اغـفـر لجمیع موتى المسلمین ‪ ..‬الذین شهـِـدوا لك بالوحدانیة ‪..‬ولنبیك بالرسالة ‪ ..‬وماتوا على ذلك ‪ ..‬اللهم اغـفر ل ُهم‬
‫واكرم نـُزلَهم ‪ ..‬وو ِسع مـُدخلهم ‪ ..‬واغـسلهم بالماء والثـلج والبـ َ َرد‪ ..‬ونقـّهم كما ینقى‬
‫ِ‬ ‫وارحم ُهم وعافهم وأعـفـو عنهم ‪..‬‬
‫الثوب األبیض من الدنس وارحمنا اللهم برحمتك اذا صرنا الى ما صاروا اٍلیه ‪ ..‬تحت الجنادل والتراب وحـدنا ‪.‬‬
‫اللهم اغـفـِر لنا ‪ ..‬وارحمـنا ‪ ..‬وأعـتـق رقابنـا من النـار ‪.‬‬
‫اللهم اغـفـِر لنا ‪ ..‬وارحمـنا ‪ ..‬وأعـتـق رقابنـا من النـار ‪.‬‬
‫اللهم اغـفـِر لنا ‪ ..‬وارحمـنا ‪ ..‬وأعـتـق رقابنـا من النـار ‪.‬‬

‫اللـهم تـقبـل منـا اٍنك أنت السمیـع العـلیم ‪ ..‬وتُب علینا اٍنك أنت التواب الرحیم ‪ ..‬وصلي اللهم على سیدنا محمد وعلى آله‬
‫وصحبه وسلم‪.‬‬

‫‪238‬‬
 ‫شروط عقد النکاح‬
‫عقد النكاح ‪ :‬هو الرابطة الشرعیة بین الزوجین ‪ ،‬وهو بمثابة میثاق یبرم بین الزوج وولي الزوجة ‪.‬‬
‫وبه تثبت أحكام كثیرة في النكاح ‪ ،‬وقد سماه هللا تعالى میثاقا ً غلیظا ً فقال تعالى ‪ ( :‬وأخذن منكم میثاقا غلیظا ) – سورة‬
‫النساء ‪– 21‬‬
‫وألهمیته نبین هنا شیئا ً من آدابه ‪:‬‬
‫فمن اآلداب الواجبة ‪ :‬التقید بشروط النكاح وهي ‪ :‬خلو الزوجین من الموانع التي تمنع وقوع العقد‪ ،‬واإلیجاب والقبول ‪.‬‬
‫ومنها ‪ :‬التقید بأركان النكاح وهي ‪ :‬حضور الزوجان ‪ ،‬ورضاهما ‪ ،‬والولي والشهود ‪ ،‬فال نكاح بدون ولي ‪ .‬لقول النبي‬
‫بو ِلي وشَا ِهدي عَد ٍل ) ‪ .‬رواه الترمذي وغیره وصححه األلباني ‪.‬‬
‫صلى هللا علیه وسلم ‪ ( :‬ال نِكَاح إِال َ‬
‫الحذر من العقد لرجل ال یصلي أو امرأة ال تصلي فإنه ال یعقد لزوجین أحدهما ال یصلي ‪ ،‬ألن تارك الصالة كافر‪.‬‬
‫الحذر من العقد على المعتدة من طالق أو وفاة ‪ .‬مع العلم أن المطلقة قبل الدخول بها ال عدة لها فیجوز العقد علیها ‪.‬‬
‫على العاقد أن یعرف المحرمات في النكاح حتى ال یعقد على إحدى المحارم‪.‬‬
‫من السنن تقدیم خطبة الحاجة وهي ‪:‬‬
‫إن الحمد هلل نحمده ونستعینه ‪ ،‬ونستغفره ونتوب إلیه ‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور أنفسنا ‪ ،‬وسیئات أعمالنا من یهده هللا فال‬
‫مضل له ومن یضلل فال هادي له ‪ ،‬وأشهد أن ال إله إال هللا وحمده ال شریك له وأشهد أن محمد عبده ورسوله ‪ ،‬ویقرأ ثالث‬
‫آیات في التقوى وهي ‪:‬‬
‫اس اتَّقُوا َربَّ ُك ُم الَّذِي َخلَقَ ُك ْم ِم ْن نَ ْف ٍس َو ِ‬
‫اح َد ٍة َو َخ َلقَ ِم ْن َها َز ْو َج َها َو َب َّ‬
‫ث ِم ْن ُه َما ِر َجاال َكثِیرا َونِ َ‬
‫ساء‬ ‫قول تعالى ‪َ ( :‬یا أَیُّ َها النَّ ُ‬
‫علَ ْی ُك ْم َر ِقیبا) (النساء‪)1:‬‬ ‫سا َءلُونَ ِب ِە َو ْاۡل َ ْر َحا َم ِإنَّ َّ‬
‫َّللاَ كَانَ َ‬ ‫َّللاَ الَّذِي ت َ َ‬
‫َواتَّقُوا َّ‬
‫ق تُقَاتِ ِە َوال ت َ ُموت ُنَّ ِإ َّال َوأ َ ْنت ُ ْم ُم ْ‬
‫س ِل ُمونَ ) (آل عمران‪)102:‬‬ ‫وقوله ‪َ ( :‬یا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫َّللاَ َح َّ‬
‫سدِیدا) (األحزاب‪)70:‬‬ ‫َّللاَ َوقُولُوا قَ ْوال َ‬‫وقوله ‪َ ( :‬یا أَیُّ َها الَّ ِذینَ آ َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫أن یقول ولي المرأة ‪ :‬زوجتك أو أنكحتك ابنتي أو مولیتي فالنه ‪ .‬أو یصفها بما تتمیز به كالكبیرة أو القصیرة ‪...‬‬
‫یقول المتزوج قبلت هذا الزواج ‪ ،‬وإن كان أبكم تصح اإلشارة أو كتابته‪.‬‬
‫كتابة العقد مستحبة للتوثیق ‪ ،‬ویصح بال كتابة‪.‬‬
‫استحب بعض العلماء كون العقد یوم الجمعة ‪ ،‬وأن یكون في المسجد للبركة ‪.‬‬
‫أن تكون الشروط مباحة غیر محرمة فال یصح اشتراط شروط محرمة كاشتراط طالق الزوجة األولى مثالً‪.‬‬
‫یسن تخفیف المهر‪:‬‬
‫سلَّ َم ‪( :‬خیر النكاح أیسره) رواه ابن حبان ‪ .‬وصححه األلباني‬
‫علَ ْی ِه َو َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫لقوله َ‬
‫سلَّ َم ‪ ( :‬خیر الصداق أیسره ) رواه الحاكم والبیهقي ‪ .‬وصححه األلباني في صحیح الجامع ‪.‬‬
‫علَ ْی ِه َو َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللاُ َ‬ ‫وقال َ‬
‫سانَ إِذَا‬ ‫الدعاء للعروسین ممن حضر ‪ ،‬فعن أبى هریرة أن النبى صلى هللا علیه وسلم ‪ ":‬كَانَ إِذَا َرفَّأ َ ( أي هنأ ) ْ ِ‬
‫اإل ْن َ‬
‫علَ ْیكَ َو َج َم َع بَ ْینَ ُك َما فِي ا ْل َخی ِْر ) صحیح الترمذي وأبو داود‪.‬‬ ‫َّللاُ لَكَ َوبَ َ‬
‫اركَ َ‬ ‫ت َ َز َّو َج قَا َل بَ َ‬
‫اركَ َّ‬

‫‪239‬‬
 ‫وعن عائشة ـ رضى هللا عنه ـ قالت ‪" :‬ت َ َز َّو َجنِي النَّبِ ُّي صلى هللا علیە وسلم فَأَتَتْنِي أ ُ ِمي فَأ َ ْد َخلَتْنِي الد َ‬
‫َّار فَ ِإذَا نِ ْ‬
‫س َوة ِمنَ‬
‫علَى َخی ِْر َطائِ ٍر" رواه البخاري ومسلم‬ ‫ت فَقُ ْلنَ َ‬
‫علَى ا ْل َخی ِْر َوا ْلبَ َر َك ِة َو َ‬ ‫ْاۡل َ ْن َ‬
‫ص ِار فِي ا ْلبَ ْی ِ‬
‫ع ِقی ُل ْبنُ أَبِي‬
‫أما قول ( بالرفاء والبنین ) فال یجوز وقد ورد النهي عنه فعن عبد هللا بن محمد بن عقیل قال ‪ " :‬ت َ َز َّو َج َ‬
‫اء َوا ْلبَنِینَ فَقَا َل َم ْە َال تَقُولُوا ذَ ِلكَ فَ ِإنَّ النَّبِ َّي صلى هللا علیە وسلم قَ ْد نَ َهانَا ع َْن ذَ ِلكَ َوقَا َل‬
‫الرفَ ِ‬
‫علَ ْینَا فَقُ ْلنَا بِ ِ‬
‫ب فَ َخ َر َج َ‬
‫َطا ِل ٍ‬
‫اركَ لَكَ فِی َها" رواه أحمد والنسائي‬
‫َّللاُ لَ َها فِیكَ َوبَ َ‬ ‫قُولُوا بَ َ‬
‫اركَ َّ‬
‫مخالفات وبدع یجب الحذر منها ‪:‬‬
‫یعتقد البعض أنه ال یجوز العقد وقت العادة وهذا خطأ وغیر صیح ‪.‬‬
‫االمتناع من تشبیك األصابع أو تفریقها في أثناء العقد زعما ً أن ذلك یسبب الفرقة وعدم التوافق بین الزوجین ‪.‬‬
‫اعتماد بعض المأذونین على الهاتف وهذا خطأ ‪.‬‬
‫وضع مندیل أبیض على ید العریس ووكیل العروسة‪.‬‬
‫عقد النكاح عند قبور األولیاء والصالحین ‪.‬‬
‫الكذب في المقدار الحقیقي للمهر خوفا ً من كالم الناس وغیره‪.‬‬
‫البعض یعتقد أنه إذا خلع الدبلة أن زوجته تطلق وهذا ال دلیل علیه ولیس له أصل بل هو من بدع الكفار‪.‬‬
‫یعتقد البعض أنه ال بد من الطهارة أثناء العقد‪.‬‬
‫‪ ::..‬شروط عقد النكاح ‪..::‬‬

‫أوال‪ :‬الولي للمرأة ‪ .‬وهو من بیده عقد النكاح ویتولى تزویج المرأة ‪ ,‬فال یصح إال بحضوره أو وكیله في النكاح وإذنه ‪.‬‬

‫عن أبي موسى األشعري رضي هللا عنه أن النبي صلى هللا علیه وسلم قال ‪ (( :‬ال نكاح إال بولي )) رواه أبو داود وصححه األلباني ‪.‬‬

‫وشروط الولي ‪ :‬التكلیف ‪ ,‬والذكوریه ‪ ,‬والحریة ‪ ,‬واتفاق الدین والعدالة والرشد في العقد ‪ :‬بأن یعرف الكفء ومصالح النكاح ‪.‬‬

‫وال تملك المرأة تزویج نفسها وال غیرها فإن فعلت لم یصح النكاح ‪.‬‬

‫لما روته أم المؤمنین عائشة رضي هللا عنها عن النبي صلى هللا علیه وسلم ‪ (( :‬أیما امرأة نكحت بغیر إذن ولیها فنكاحها باطل‬
‫فنكاحها باطل ‪ ,‬فإن دخل بها فلها المهر بما استحل من فرجها )) رواه أبو داود وصححه ابن حبان‪.‬‬

‫أولیاء المرأة على الترتیب كاآلتي ‪:‬‬

‫( ‪ ) 1‬األب ‪.‬‬

‫‪240‬‬
 ‫( ‪ ) 2‬الوصي في النكاح ‪.‬‬

‫( ‪ ) 3‬الجد ألب وإن عال ‪.‬‬

‫( ‪ ) 4‬االبن ‪.‬‬

‫( ‪ ) 5‬ابن االبن وإن نزل ‪.‬‬

‫( ‪ ) 6‬األخ الشقیق ‪.‬‬

‫( ‪ ) 7‬األخ ألب ‪.‬‬

‫( ‪ ) 8‬ابن األخ الشقیق ‪.‬‬

‫( ‪ ) 9‬ابن األخ ألب ‪.‬‬

‫( ‪ ) 10‬العم الشقیق ‪.‬‬

‫( ‪ ) 11‬العم ألب ‪.‬‬

‫( ‪ ) 12‬ابن العم الشقیق ‪.‬‬

‫( ‪ ) 13‬ابن العم ألب ‪.‬‬

‫( ‪ ) 14‬األقرب من العصبة كاإلرث ‪.‬‬

‫(‪ ) 15‬المعتق ثم أقرب عصبته نسبا ‪.‬‬

‫(‪ )16‬ثم السلطان ولي من ال ولي لها ‪.‬‬

‫تنبیهات‬

‫‪ -‬وكیل كل ولي یقوم مقامه حاضرا أو غائبا ‪.‬‬

‫‪ -‬ال والیة لذوي األرحام كاألخ ألم وال لخال المرأة وال لزوج أمها ولو رباها وابن البنت‪.‬‬

‫‪241‬‬
 ‫‪ -‬یقول الولي أو وكیله للزوج أو وكیله ‪ :‬زوجت موكلك فالنا فالنة ‪ ,‬ویقول وكیل الزوج قبلته لفالن ‪ ,‬أو لموكلي فالن ‪.‬‬

‫‪ -‬إذا وجد ولیان مستحقان في درجة واحدة كأخوین شقیقین صح التزویج من أي واحد منهما إن أذنت المرأة‪.‬‬

‫ثانیا‪ :‬الشهادة على عقد النكاح ‪ .‬فال یصح النكاح إال بشاهدین عدلین ‪ ,‬عن عبد هللا بن مسعود رضي هللا عنه قال ‪ :‬قال رسول هللا‬
‫صلى هللا علیه وسلم ))ال نكاح إال بولي وشاهدي عدل)) ‪.‬‬

‫شروط الشاهدین ‪ :‬أن یكونا عدلین ذكرین مكلفین سمیعین ناطقین ‪.‬‬

‫وال تصح شهادة األصول كاألب والجد وال الفروع كاألبن‪.‬‬

‫ثالثا‪ :‬تعیین الزوجین ‪ .‬وذلك بأن یكون كل منهما معروفا باسمه أو وصف منضبط أو متعین حتما كزوجتك ابنتي ولیس له غیرها‪,‬‬
‫أوابنتي الكبرى أو ابنتي هذه ویشیر إلیها فال یصح النكاح بدون تعیین كزوجتك أبنتي وله غیرها‪ ,‬أو زوجتها ابنك وله بنون فال بد من‬
‫التعیین للزوجین ‪ ,‬ألن المقصود في النكاح التعیین ‪.‬‬

‫رابعا ‪ :‬رضا الزوجین ‪ .‬فال یصح إن أكره أحدهما بغیر حق ‪ ,‬إال إذا كانا أو أحدهما غیر مكلف كالمعتوه والمجنون والصغیر‪ ،‬والبكر‬
‫وإن كانت غیر مكلفة فإن األب أو وصیه في النكاح یزوجانهم بغیر إذنهم على المختار من أقوال أهل العلم‪.‬‬

‫وال یزوج غیر األب ووصیه في النكاح صغیرا إال الحاكم لحاجة ‪.‬‬

‫وال یزوجان كبیرة عاقلة بكرا أو ثیبا وال بنت تسع سنین إال بإذنهما ‪.‬‬

‫وعن أبي هریرة رضي هللا عنه قال ‪ :‬قال رسول هللا صلى هللا علیە وسلم ‪ :‬ال تنكح اۡلیم حتى تستأمر ‪ ,‬وال تنكح البكر حتى تستأذن‬
‫)) قالوا یا رسول هللا وكیف إذنها ؟ قال ‪ (( :‬أن تسكت )) رواه البخاري‪.‬‬

‫لذا یقوم الماذون الشرعي بسؤال المرأة ومعرفة شروطها ومدى موافقتها على النكاح وال ینبغي لألولیاء التحرج من ذلك ألن عقود‬
‫النكاح مبنیة على االحتیاط وللقاعدة الفقهیة (األصل في االبضاع التحریم) وألن المرأة إذا ادعت الحقا أنها زوجت مكرهه فإن‬
‫للقاضي أن یخیرها بین إمضاء النكاح أو فسخه‪.‬‬

‫ویعتبر في االستئذان ‪:‬سكوت البكر أما الثیب فالبد من معرفة رضاها وینبغي تسمیة الزوج على وجه تقع به المعرفة ‪.‬‬

‫تنبیه‬

‫الكفاءة في النكاح معتبرة في الدین فقط‬

‫‪242‬‬
 ‫ئامۆژگاری پێش مارەبڕین‬

‫بسم الرحمن الرحیم‬

‫{ان الحمد هلل نحمده ونستعینه ونستغفره ونعوذ به من شرور انفسنا من یهد هللا فال مضل له ومن یضلل فال هادی له‪.‬‬
‫واشهد ان ال اله اال هللا وحده ال شریك له واشهد ان محمدا عبده ورسوله‪.‬‬

‫{یاایها الناس اتقوا ربکم الذي خلقکم من نفس واحدة وخلق منها زوجها وبث منهما رجاال کثیرا ونساء واتقوا هللا‬
‫الذي تساءلون بە والرحام ان هللا کان علیکم رقیبا}‬

‫{یاایها الذین امنوا اتقو هللا حق تقاتە وال تموتن اال وانتم مسلمون}‬

‫{یا ایها الذین امنوا اتقوا هللا وقولوا قوال سدیدا یصلح لکم اعمالکم ویغفر لکم ذنوبکم ومن یطع هللا ورسولە فقد فاز‬
‫فوزا عظیما}‬

‫س ُك ْم أ َ ْز َواجا ِلت َ ْ‬
‫س ُكنُوا إِلَ ْی َها َو َجعَ َل بَ ْینَكُم َّم َودَّة َو َرحْ َمة إِنَّ فِي ذَ ِلكَ َآلیَا ٍ‬
‫ت ِلقَ ْو ٍم یَتَفَك َُّرونَ }‬ ‫{و ِم ْن آیَاتِ ِە أ َ ْن َخلَقَ لَكُم ِم ْن أَنفُ ِ‬
‫َ‬
‫الروم ‪21‬‬

‫یهکێك له نیشانهو بهڵگهکانی تری ئهوهیه‪ :‬که ههر له خۆتان هاوسهری بۆ دروست کردوون بۆ ئهوهی ئارام بگرن‬
‫لهالیداو له نێوانتاندا خۆشهویستی و سۆزو میهرهبانی فهراههم هێناوه‪ ،‬بهڕاستی ئا لهو دیاردانهدا نیشانهو بهڵگه ههیه بۆ‬
‫کهسانێك بیردهکهنهوهو تێدهفکرن‪.‬‬

‫سال ِمن قَ ْب ِلكَ َو َج َع ْلنَا لَ ُه ْم أ َ ْز َواجا َوذُ ِریَّة) الرعد ‪38‬‬ ‫(ولَقَ ْد أ َ ْر َ‬
‫س ْلنَا ُر ُ‬ ‫َ‬

‫سوێند بهخوا بێگومان پێش تۆ پێغهمبهرانی ترمان ڕهوانه کردووه و هاوسهرو نهوهشمان پێداون‪.‬‬

‫صوم َوأ ُ ْف ِطر َوأَقُوم َوأَنَام َوآكُل اللَّحْ م َوأَت َ َز َّوج‬

‫سلَّ َم قَا َل " أ َ َّما أَنَا فَأ َ ُ‬
‫علَ ْی ِە َوآ ِل ِە َو َ‬ ‫صلَّى َّ‬
‫َّللا َ‬ ‫َّللا َ‬
‫سول َّ‬ ‫ص ِحی َحی ِْن أَنَّ َر ُ‬
‫{و ِفي ال َّ‬‫َ‬
‫ْس ِمنِي} رواه اصحاب السنن‪.‬‬ ‫سنَّتِي َف َلی َ‬‫ب ع َْن ُ‬ ‫ساء فَ َم ْن َر ِغ َ‬
‫الن َ‬
‫ِ‬

‫(یا معشر الشباب من استطاع منكم الباءة فلیتزوج)‬

‫(إذا جاءكم من ترضون دینە وخلقە فأنكحوه ‪ ،‬إال تفعلوا تكن فتنة في اۡلرض وفساد عریض) رواه الترمذي ‪866‬‬
‫وصححه األلباني‬
‫ٌ۬‬
‫ص ُدقَ ٰـتِ ِہنَّ نِ ۡحلَةۚ فَ ِإن ِط ۡبنَ لَكُمۡ عَن ش َۡى ٌ۬ ٍء ِم ۡنەُ نَ ۡف ٌ۬سا فَ ُكلُوهُ َهنِ ٰٓی ٌ۬ـا َّم ِر ٰٓی ٌ۬ـا } النساء ‪4‬‬ ‫{و َءاتُواْ ٱلنِ َ‬
‫سا ٰٓ َء َ‬ ‫َ‬

‫‪243‬‬
 ‫مارهیی ئافرهتان بدهن بهوپهڕی دڵفراوانی و ئاسوودهییهوه‪ ،‬خۆ ئهگهر بهئارهزوو ویستی خۆیان دهستیان ههڵگرت له‬
‫ههندێك مارهیی و بهخشییان بهئێوه‪ ،‬ئێوه بۆتان ههیه بیخۆن و بهکاری بهێنن و بهبێ دوودڵی نۆشی بکهن (سوودی لێ‬
‫وهربگرن)‪.‬‬

‫علَى َخاتَم ِم ْن َحدِید َو َم َع َهذَا‬

‫علَ ْی ِە إِ َّال إِ َزاره َولَ ْم یَ ْقدِر َ‬ ‫سلَّ َم ذَ ِلكَ َّ‬
‫الر ُجل الَّذِي لَ ْم یَ ِجد َ‬ ‫علَ ْی ِە َو َ‬ ‫{ َوقَ ْد َز َّو َج النَّبِي َ‬
‫صلَّى َّ‬
‫َّللا َ‬
‫علَ ْی ِە أ َ ْن یُعَ ِلم َها َما َمعَەُ ِم ْن ا ْلقُ ْرآن}‬ ‫فَ َز َّو َجەُ ِب ِت ْلكَ ا ْل َم ْرأَة َو َجعَ َل َ‬
‫صدَاق َها َ‬

‫(ثالثة حق على هللا عونهم‪ :‬المجاهد في سبیل هللا‪ ،‬والمكاتب الذي یرید اۡلداء‪ ،‬والناكح الذي یرید العفاف)‬

‫ع ِلیم} النور ‪32‬‬

‫سع َ‬
‫َّللاُ َوا ِ‬ ‫َّللاُ ِم ْن فَ ْ‬
‫ض ِل ِە َو َّ‬ ‫{وأ َ ْن ِك ُحوا ْاۡلَیَا َمى ِم ْن ُك ْم َوال َّ‬
‫صا ِل ِحینَ ِم ْن ِعبَا ِد ُك ْم َوإِ َمائِ ُك ْم إِ ْن یَكُونُوا فُقَ َرا َء یُ ْغنِ ِه ُم َّ‬ ‫َ‬

‫ژن بدهن به پیاوانی بێ ژن و ئافرهتانی بێوهژن بدهن بهشوو‪ ،‬ههروهها ژن بدهن به بهنده صاڵحهکانتان و کهنیزهکه‬
‫کانیشتان بدهن به شوو ئهگهر ههژاریش بن‪ ،‬ئهوه خوا له فهزڵ و بهخششی خۆی بههرهوهریان دهکات‪ ،‬خوای گهورهش‬
‫ههمیشه فراوانگیرو زانایه‪.‬‬

‫{إذا مات ابن آدم انقطع عملە إال من ثالث‪ :‬صدقة جاریة‪ ،‬أو علم یُ ْنتفَع بە‪ ،‬أو ولد صالح یدعو لە}‬

‫"إذا صلت المرأة خمسها‪ ،‬وصامت شهرها‪ ،‬وحفظت فرجها‪ ،‬وأطاعت زوجها‪ ،‬قیل لها‪ :‬ادخلي الجنة من أي أبواب‬
‫الجنة شئت"‪( .‬رواه أحمد وصححە اۡللباني)‪.‬‬

‫‪244‬‬
 ‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

‫ومن آیاتە ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها ‪...‬‬

‫گرێبەستی هاوسەرێتی‬

‫(عقد الزواج)‬

‫پاش ههندێك ئامۆژگاری و ڕێنومای پێویست بهو بۆنه‪ ،‬بهڕهزامهندی ههردووالو به ئامهدهبوونیان لهگهڵ شایهتهکاندا‪،‬‬
‫گرێ به ستی هاوسهرێتی نێوان بهڕێزان‪:‬‬

‫(‪ )......................................................................‬و (‪)......................................................................‬‬

‫جێ بهجێ کرا له سهر بڕه مارهی(‪)........................................................................................................‬‬

‫حازرو بڕه مارهی (‪)............................................................................‬قه رز له ئهستۆی پیاوهکه دا (الزوج)‪.‬‬

‫هاوسهر (الزوج) ئیمزا (‪)..............................‬‬

‫هاوسهرهکهی (الزوجة) ئیمزا(‪)........................‬‬

‫بهرپرسی (الزوجة) ئیمزا (‪)............................‬‬

‫شایهتی یهکهم ئیمزا (‪)...................................‬‬

‫شایهتی دووهم ئیمزا (‪)...................................‬‬

‫بهروار‪:‬‬ ‫ڕۆژ‪:‬‬ ‫}‬ ‫ژماره‪{:‬‬

‫مامۆستای ماره بڕ‪:‬‬

‫ئیمزای مامۆستای مارهبڕ(‪)...................................‬‬

‫تێبینی‪ :‬ئهم گرێبهستهیه به گرێبهستی یاسایی دانانرێت‪ ،‬پێویسته له دادگا خۆتان تۆمار کردبێت‪.‬‬

‫‪245‬‬
 ‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

‫العدد‪......./‬‬ ‫الیوم‪.... .... /‬‬

‫التاریخ‪/...../...../‬‬

‫م‪/‬عقد الزواج‬

‫الحمدهلل الذي خلقنا من ذکر وانثی والذي احل لنا النکاح وحرم علینا الزنا والصالة والسالم علی افضل خلقه محمد وعلی اله وصحبه اجمعین‪.‬‬

‫اما بعد‪ :‬لقد أجریت هذا العقد بین الزوجین بتراض منهما و دون اکراه و بلفض النکاح والتزویج و علی سنة هللا ورسوله‪ ،‬وعلی صداق (مهر) معجل قدره‬
‫(‪)....................................................................................... ...........................‬‬

‫و مهر مؤجل قدره(‪)................................................................................. ..........‬‬

‫و بحضور الشهود المدرجه معلوماتهم ادناه‪:‬‬

‫الزوجة‬ ‫الزوج‬

‫االسم کامال‪............................... ...............................‬‬ ‫اال سم کامال‪....................................................‬‬

‫تاریخ الوالدة‪.............................................................‬‬ ‫تاریخ الوالدة‪..................................................‬‬

‫العنوان‪................................................... .................‬‬ ‫العنوان‪..........................................................‬‬

‫التوقیع‪..................................................... ................‬‬ ‫التوقیع‪...........................................................‬‬

‫الشاهد الثاني‬ ‫الشاهد االول‬

‫االسم کامال‪................................................. ..............‬‬ ‫االسم کامال‪....................................................‬‬

‫تاریخ الوالدة‪.............................................................‬‬ ‫تاریخ الوالدة‪............................ ......................‬‬

‫العنوان‪............................................................ ........‬‬ ‫العنوان‪..........................................................‬‬

‫التوقیع‪..................................................... ................‬‬ ‫التوقیع‪...........................................................‬‬

‫ولي امر الزوجة‬

‫االسم کامال‪....................................................‬‬

‫العاقد‪:‬‬ ‫تاریخ الوالدة‪..................................................‬‬

‫العنوان‪..........................................................‬‬

‫التوقیع‪...... .....................................................‬‬

‫مالحظة ‪/‬هذه الوثیقة لیس له اي اعتبار قانوني في المملکة المتحدة بل یطلب منهما اللجؤ الی مکتب التسجیل‬
‫الرسمی‬

‫‪246‬‬
 In The name of Allah, the All merciful

Marriage Certificate

According to the Islamic Law and the requirements I received; I set the Islamic Law marriage procedure.
Both Mr. (......................................................................................................................)

And Ms. (........................................................................................................................)

Attended this Marriage procedure, after having confirmed their identity, the offer and acceptance took place
between them. The marriage contract is agreed between abovementioned two people, on the basis of the
present dowry of (.......................................................................................................................................)

With (..........................................................................................................................................................)

Remaining with the husband, according to Islamic Law

The marriage has been concluded and registered in the presence of the two mentioned witnesses on
(...................................................................................) (Date)

Signed by the Mullah

The husband:

The wife:

Her father or guardian:

The witness:

The witness:

This does not constitute a legal document. You need to contact the register office to obtain a legal
certificate of marriage.

247
 ‫تەڵقین بە کوردی‬

‫بسم هللا الرحمن الرحمن الرحیم‬

‫سوپاس و ستایشي بێ پایان بۆ خواى پهروهردگار‬

‫که جگه لهو ههموو کهس بهرهو نهمان و مردن که وتۆته ڕێ‬

‫هه موو زیندویهك ئهبێت بمرێ ته نها ئهو نه بێ‬

‫هه موو بڕیارو فه رمانێك له دهست ئهودایه‪ ،‬ههموو کهسانێك بۆ الى ئهو ئهگهڕێنهوه‬

‫ساڵوى خوات لێبێت ئهى بهندهى خوا‬

‫ئهى(‪.‬فاڵن ‪ )........................‬به رێزم‬

‫ساڵوى خوات لێبێت ئهى‪ ..‬کاکه‪،‬خوشکه ‪...................‬کوڕ یان کچى‪. ............‬فاڵن ‪.................‬‬

‫تۆ ئێستا مردویت و منیش له تهکتا ئهدوێم و قسهت بۆ دهکهم‪ ،‬گوێت لێبێ که چیت پێ ئهڵێم ‪ ،‬تۆ لهم ژیانه دهرچویت و‬
‫بهرهو ژیانێکى ههتا ههتایى ڕۆیشتى‪ ،‬له ماڵى نهمان و مردنهوه بۆ ماڵى نهمران و ههمیشهیى ڕۆیشتى ‪،‬له ماڵى سزاو‬
‫ئازارهوه بۆ ماڵى ئارامو ئاسودهیى ڕۆیشتى‪ ،‬له جیهانى جهورو ستهمهوه بۆ جیهانى دادگهریو بهزهیى ڕۆیشتى ‪،‬له‬
‫جیهانى کارو کۆششهوه بهرهو جیهانى کرێى کارو کۆشش وپاداشت وهرگتن ڕۆیشتى‪ ،‬ئهم جێگایهت دوا جێگایه له‬
‫جێگاکانى ژیانی ئهم دونیات‪،‬وهیهکهم قوناغه له چهند قوناغی ژیانی ئهو دونیات ‪،‬دهبا ئهو بڕیارو په یمانه مهزنهى که له‬
‫سهرى بوویت له بیرت بێتو له یادت نهچێت‪.‬‬

‫کام بڕیار؟‬

‫کامه پهیمان؟‬

‫بڕیارو پهیمانى شایهتومان‪،‬که ئهتوت جگه له هللا هیچ کهسو هیچ شتێ به شیاوى پهرستن نازانم وناناسم ‪،‬وه ئهت وت‬
‫محمد (ص) پێغهمبهرى خوایه ‪.‬‬

‫جا ببینهو بزانه ههر ئێستا پاش ماوهیهکی کهم دوو مهالئکه دێنه الت‪ ،‬دوو مهالئکه له مهالئکهکانی خوای پهروهردگار‪،‬‬
‫ناتوانن نه زیانت پێ بگهیهننو نه سوود مهگهر به فهرمانی خوای گهوره نهبێت‪.‬‬

‫پرسیارت لێ دهکهن له دهربارهی خوای پهروهردگار ‪،‬له دهربارهی پێغهمبهرت ‪،‬له دهربارهی ئاینت له دهربارهی ئیمامو‬
‫ڕابهرت‪ ،‬له دهربارهی قیبلهو ڕوگهت ‪ ،‬له دهربارهی کهسانی براو خوشکانت‬

‫‪248‬‬
 ‫تۆش به زمانێکی پاراوو ڕهوانهوه به بێ ترس و لهرز له وهاڵمیاندا بڵێ‪:‬‬

‫هللا پهروهردگارممه و محمد پێغهمبهرو پێشهواو ڕابهرممهو ئیسالمیش بهرنامهو ئاینممه و قورئانی پیروزیش ڕێبازو‬
‫بهرنامهو سهرمهشقی ژیانممه و کهعبهی پیرۆزیش قیبلهو ڕوگهی نوێژهکانممه‬

‫پیاوان و ئافرهتانی موسوڵمان براو خوشکانمن‬

‫بزانه مردن ڕاستیهکی بهڵگه نهویستهو ڕوداوێکی بێ گومانه و قهبر ڕاستهو ده بێ ببێ ‪ ،‬وه پرسیاری مه الئکهکان له‬
‫ناو گوڕدا ڕاستهو دهبێ ببێ ‪..‬‬

‫هه روهها حهشرو زیندوو بوونهوه ڕاستهو دهبێ ببێ‬

‫وه لێکولینهوهو کێشانهی کردهوهکان ڕاستهو دهبێ ببێ‪ ،‬وه بینینی خوای گهوره له الیهن پیاوان و ئافرهتانی موسڵمانهوه‬
‫له به ههشتا ڕاستهو دهبێ ببێ{زعم الذین کفروا ان لن یبعثوا‪ ،‬قل بلى وربي لتبعثن ثم لتنبوءن بما عملتم وذلک على‬
‫هللا یسیر}‬

‫خهیاڵى وێڵى کافرانو بێ بڕوایان ئه ڵێ زیندوو نابنهوه!‬

‫پێیان بڵێ‪ :‬بهڵێ به خوا قهسهم زیندوو دهکرێنهوهوههواڵتان دهدرێتێ‪ ،‬دهربارهى کردهوهکانتان‪ ،‬ئهوهى له دونیادا ئهتان‬
‫کرد‪ ،‬ئهمهیش بۆ خوا زۆر ئاسانه‪.‬‬

‫[منها خلقناکم وفیها نعیدکم ومنها نخرجکم تارة اخرى]‬

‫واته ههر لهم خۆڵهوه ئێوهمان بهرههم هێناوهو دروستمان کردوون و وه بۆناو تاریکى ئهو خۆڵهشتان دهبهینهوه وه‬
‫جارێکى تریش سهر لهنوێ ههر لهم خۆڵهوه زیندوتان دهکهینهوه‪.‬‬

‫[یثبت هللا الذین آمنوا بالقول الثابت في الحیاة الدنیا وفي االخرة و یضل هللا الظالمین ویفعل آهلل ما یشاء]‬

‫خواى گهوره لهم دونیاو ئهو دونیاش موسڵمانان له سهر وتهى ڕاست ڕاگیرو دامهزراو دهکات و ئارامى و ئاسوودهییان‬
‫پێ دهبهخشێ ‪ ،‬وه بێ باوهڕان وخراپکاران ههر وێڵ و سهر گهردان دهکات‪ ،‬وه ههرچى بیهوێ دهیکات‪.‬‬

‫) وا تێمان گهیاندى خواى گهوره لهمهى ئێمه باشترت تێ‬ ‫) (فاڵن‬ ‫ئهى ( کاکه‪،‬خوشکه‬
‫گهیهنێ و حاڵیت بکات‪.‬‬

‫) خۆش و ئاسوده بکه‪.‬‬ ‫ئهى خوایه جێگاى ڕاکشانى ( کاکه ‪ ،‬خوشکه‬

‫خوایه ترس و لهرزى قهبرى لێ دوور بخهرهوه‪ ،‬وه بۆ وهاڵمى مهالئکهکان خوایه زمانى ڕهوان و پاراو بکه‪.‬‬

‫‪249‬‬
 ‫) کهم بکهرهوه‪.‬‬ ‫خوایه لهسامي غهریبى وتهنیایى (کاکه ‪ ،‬خوشکه‬

‫قهبرى بۆ ڕۆشن و ئاوهدان بکهرهوه‪ ،‬خوایه دیوارهکانى قهبرى له ههردوو الوه دوور خهرهوهو ئارامیى ئاسودهیى به‬
‫توانا له بن نههاتوهکهى خۆت پێ ببهخشه تا ئهو کاتهى ههڵى دهسێنێت وبهرهو گۆڕهپان وساحهى مهحشهر بهڕێى‬
‫دهخهى‪.‬‬

‫ئهى خواى عالهمیان ئهى پهروهردگار ئهم نزاو پاڕانهوهمان لێ قبوڵ بکه‪ ،‬خوایه له ئهجرو پاداشتى ئهم (کاکه ‪،‬‬
‫)‬ ‫خوشکه‬

‫بێ بهشمان مهکه وه له دواى ئهو خوایه توشى گرفتارى له دین الدان نهبین ئهمهش ههمووى لهبهر خاترى ناوه‬
‫پیرۆزهکانتو سیفهته جوانهکانت وه له بهر خاترى قورئانى مهزنو له بهر خاترى خوێندنى سورهتى الفاتحة‬

‫‪250‬‬
‫کۆتایی‪ -:‬له مێژەش لهناو کورددا نوسینی وتار گرنگی خۆی ههبووەو مامۆستایانی تریش پشتیان پێ بهستووە‪ ،‬چوون‬
‫روون و ئاشکرایه ههریهك له وتارەکان توێژینهوەیهکه بۆ خۆی و ماندوبونی زۆری پێوە کێشراوە‪ ،‬دەکرێت کهسی‬
‫توێژەر یان وتاربێژیش سود لهم وتارانه وەرگرێت‪ ،‬ههر کهموکوڕیهك لێرەدا ههبوو لهوەی ئهوەدا دووبارە نهبێتهوەو‬
‫وتار یان توێژینهوەکانی ئهوان زیاتر پوخت و فراوانترو نمونه گهلی جوانترو قایلکهری تێدا بێت‪.‬‬

‫هیوادارین ئهم کارەی ئێمه مڵۆیهك بێت بۆ سهرخهرمانی وتاربێژان و مهکتهبی کوردی‪.‬‬

‫داوای دوعای خێریشم له ئێوەی خوێنهری بهڕێز ههیهو ئهم کارە تهنها و تهنها لهبهرخوای گهورە کراوەو داواکارم له‬
‫خوای گهورە به خێری نهبڕاوە بۆمان ئهژمار بکات امین‪.‬‬

‫‪251‬‬
 ‫پێڕست‬

‫مینبهری نوور و تهقوا‬

‫پێشهکی‪ - :‬الپهڕە ‪٢‬‬

‫كیف ت ُ َعدُّ خطبة الجمعة؟! الپهڕە ‪٢‬‬

‫گرنگی مزگهوت له ژیانی ئیمانداردا الپهڕە ‪١١‬‬

‫ژن و ژنخوازی له ئیسالمدا الپهڕە ‪١٦‬‬

‫چۆن پێشوازی بکهین له ڕەمهزان الپهڕە ‪٢٤‬‬

‫گرنگی مانگی ڕەمهزان الپهڕە ‪٣١‬‬

‫چۆنیهتی دابهزینی قورئانی پیرۆز الپهڕە ‪٣٨‬‬

‫ههوڵێکی کهم پاداشتێکی زۆر الپهڕە ‪٤٥‬‬

‫سوپاسگوزاری و بهردەوامی لهسهر کاری چاکه الپهڕە ‪٥٠‬‬

‫ط ِر ْال ُم َب َ‬
‫اركُ الپهڕە ‪٥٥‬‬ ‫ِعیدُ ْال ِف ْ‬

‫گرنگی زانست و زانیاری له ئیسالمدا الپهڕە ‪٥٩‬‬

‫تاقیکردنهوه به نیعمهت الپهڕە ‪٦٥‬‬

‫تاقیکردنهوە به ناڕەحهتی الپهڕە ‪٧٣‬‬

‫حهج کردن الپهڕە ‪٧٩‬‬

‫ض َحى ْال ُمبَ َ‬

‫اركُ الپهڕە ‪٨٣‬‬ ‫ِعیدُ األ َ ْ‬

‫مافی دایك و باوك الپهڕە ‪٨٧‬‬

‫ترس و تهماح الپهڕە ‪٩٢‬‬

‫ههستی دینداری و سۆزی نهتهوایهتی الپهڕە ‪٩٩‬‬

‫‪252‬‬
 ‫گرنگی یهکگرتن له ئیسالمدا الپهڕە ‪١٠٤‬‬

‫زهرهرو زیانی موخهدهرات و چۆنێتی حهرام کردنی له شهریعهتی ئیسالمدا الپهڕە ‪١٠٨‬‬

‫حهرامێتی زینا له ئیسالمدا الپهڕە ‪١١٥‬‬

‫گرنگی ڕۆژی ههینی له ئیسالمدا الپهڕە ‪١٢٠‬‬

‫پشت بهستن به خوای گهوره الپهڕە ‪١٢٧‬‬

‫تا زیاتر له خوای گهوره نزیك بین ‪ ١‬الپهڕە ‪١٣٨‬‬

‫تا زیاتر له خوای گهورە نزیك بین ‪ ٢‬الپهڕە ‪١٤٢‬‬

‫پاراستنی دین الپهڕە ‪١٤٨‬‬

‫ههڵوێستهیهك له ژیانی پێغهمبهر الپهڕە ‪١٥٢‬‬

‫الیهنی دهرونی ئینسان الپهڕە ‪١٥٧‬‬

‫درۆکردن الپهڕە ‪١٦٢‬‬

‫ڕاهێنان نهفس لهسهر چاکهکاری الپهڕە ‪١٦٦‬‬

‫ئارام گرتن الپهڕە ‪١٧١‬‬

‫(گهڕانهوه بۆالی خوای گهوره (توبة)) الپهڕە ‪١٧٩‬‬

‫پهند وهرگرتن له مردن الپهڕە ‪١٨٥‬‬

‫زیانهکانی زمان الپهڕە ‪١٩٠‬‬

‫حهاڵڵ خواردن الپهڕە ‪١٩٦‬‬

‫گرنگترین هۆکارهکانی هاتنی ئیسالم الپهڕە ‪٢٠١‬‬

‫خو ڕهوشت جوانی الپهڕە ‪٢٠٥‬‬
‫حوکمی ئێمهو حوکمی ئهوان الپهڕە ‪٢٠٨‬‬

‫ئهنفالی قورئان و ئهنفالی سهدام الپهڕە ‪٢١٤‬‬

‫‪253‬‬
 ‫گرنگی قورئان لهبهرەوپێشبردنی تاك و کۆمهڵگهدا الپهڕە ‪٢٢٥‬‬
‫زمان تازەکردنهوە الپهڕە ‪٢٢٦‬‬
‫مردن ‪٢٢٧‬‬
‫چاککردنی خود لهگهڵ خوای گهورەدا الپهڕە ‪٢٢٨‬‬
‫خوڕهوشتی ئیسالمی الپهڕە ‪٢٢٩‬‬

‫ئامانجه سهرەکیهکانی ئیسالم (پاراستنی دین) الپهڕە ‪٢٣١‬‬

‫ههڵوێستهیهك لهگهڵ خۆمان و دۆخی سیاسیدا الپهڕە ‪٢٣٢‬‬

‫تاقیکردنهوەی خوایی الپهڕە ‪٢٣٣‬‬

‫ئهمر کردن به چاکهو ڕێگری کردن له خراپه الپهڕە ‪٢٣٥‬‬

‫دعاء القنوت الپهڕە ‪٢٣٧‬‬

‫شروط عقد النکاح الپهڕە ‪٢٣٨‬‬

‫ئامۆژگاری پێش مارەبڕین الپهڕە ‪٢٤٢‬‬

‫گرێبهستی هاوسهرێتی الپهڕە ‪٢٤٤‬‬

‫م‪/‬عقد الزواج ‪٢٤٥‬‬

‫‪ Marriage Certificate‬الپەڕە ‪٢٤٦‬‬

‫تهڵقین به کوردی الپهڕە ‪٢٤٧‬‬

‫کۆتایی‪ -:‬الپهڕە ‪٢٥٠‬‬

‫پێڕست الپهڕە ‪٢٥١‬‬

‫‪i‬‬
‫سونهنی ابن ماجه بابی فتن‬

‫‪254‬‬