‫په‌يامى سياسى‬

‫پەیامی سیاسی‬
‫قیبلە‬

‫د‪ .‬عومه‌ر عه‌لى‬

‫‪2018‬‬

‫‪1‬‬
 ‫په‌يامى سياسى قيبله‌‬ ‫ناوی کتیب‪ :‬‬
‫عومه‌ر عه‌لى‬ ‫نوسەر‪:‬‬
‫توانا ئه‌حمه‌د‬ ‫دیزاینی ناوەوەو بەرگ‪:‬‬
‫چاپخانە‪:‬‬
‫تیراژ‪:‬‬
‫نرخ‪:‬‬

‫ژمارە ( )ی ساڵی ( )ی‬

‫لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی کتێبخانە گشتییەکانی پێدراوە‬

‫‪2‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫‪F‬‬
‫پێش پێشەکی‪:‬‬

‫گەرچی سیاسەت هیچیش جێگەی گرنگیت نەبێت و کەسێکی سیاسی و‬

‫حیزبیش نەبیت بەاڵم سیاسەت کاریگەری ڕاستەوخۆی لە ژیانی تۆدا هەیە‪.‬‬
‫گۆڕانکاری و بڕیارە سیاسیەکان پەیوەستی قوڵ و بەرفراوانی لە ژیانی هاواڵتیاندا‬
‫هەیە‪ ،‬نابینی زۆر لە ناڕەزایەتیەکان گشت چینەکانی کۆمەڵگەی تێدایە‪،‬‬
‫تێیدایە نازانێت سەرۆکی واڵتەکە ناوی چی یە‪ ،‬تێیدایە نازانێت پەرلەمان و‬
‫حکومەت چ مانایەکی هەیە‪ ،‬تێیدایە هیچ لە سیاسەت سەردەرناکات لە‬
‫پێشی پێشەوەی ناڕەزایەتیەکاندا دەبیرنێت و الفیتەیەکیشی بە دەستەوەیە‪،‬‬
‫هۆکاری ئەوانە چین؟ بڕیارێکی سیاسی کاریگەری نەرێنی لەسەر ژیانیدا‬
‫دروستکردووە‪ ،‬بەالیەوە گرنگ نی یە کێ سەرۆکەو کێ بەرپرسە‪ ،‬بەاڵم دەبینێ‬
‫موچەکەی نادرێتی و منداڵەکانی چاویان لە دەستی ئەمەوەیە‪ ،‬ئەمیش بەبێ‬
‫ئومێدی دەگەڕێتەوە ماڵەوە بە دەستی خاڵی! تێدەگات کە چی بەسەرهاتووە!‬
‫بەالیەوە گرنگ نی یە کورسیەکان چۆن دابەشکراوەو کێ زۆری بەرکەوتووەو‬
‫بە چ کەسانێك پڕکراوەتەوە بەاڵم دەبینێ ئەم بە ڕەنجە شانی خۆی پارەیەك‬

‫‪3‬‬
‫بە هەزار گولە مەرگی دەردەهێنێت دەبێت بەشێکی زۆری ئەم داهاتە بچێتە‬
‫گیرفانی ئەوانەی کە لە ژیانیاندا نازانن کارکردن چۆنە‪.‬‬
‫لە ژیانیدا هیچ بەشداری کاری سیاسی نەکردووە‪ ،‬بەاڵم دەگیرێت و بە تۆمەت‬
‫یان بە هەڵە‪ ،‬سااڵنێکی توالنی لە زینداندا بەڕێ دەکات لە دوایدا یان بە داوای‬
‫لێبوردنێك یان هەندێك جار بە سیناریۆیەك دەیکوژن و لەناوی دەبەن‪ ،‬بەهۆی‬
‫ئەم کارەساتەوە کۆمەڵێك خانەوادە سەراپای ژیانیان دەبێت بە جەهەنم لە‬
‫کاتێکدا نازانن ئەلف و بێی سیاسەت چی یە‪.‬‬
‫یان سیاسە دەکات وەك هاواڵتیەك و بە مافی خۆی دەزانێت بەاڵم باجێکی‬
‫گەورەیی ئەو بوارە دەدات هەر بەهۆی سیاسەتی هەڵەوەو وەك هاواڵتیەکی‬
‫سیاسی مافێکی زۆری دەخورێت‪.‬‬
‫لە دائیرەیەکدا فەرمانبەرەو هەموو ڕۆژێك بە ڕێك و پێکی کاری خۆی ئەنجام‬
‫دەدات و ڕۆژ بە ڕۆژ دەژمێرێت تا سەری مانگ دێت بەاڵم سەری مانگ‬
‫مافەکەی پێ نادرێت‪ ،‬ساڵ بە ساڵ بە ناڕەحەتی تێپەڕ دەکات و نزیك دەبێتەوە‬
‫لەوەی خانەنشین بکرێت بەاڵم بە بڕیارێکی سیاسی ‪ ٥‬ساڵی تری خزمەتی‬
‫بۆ زیاد دەکرێت! دواتر هەرچۆنێك بێت بەڕێ دەکات و ئیرت شەکەتی تەواو‬
‫تینی پێ هەڵچنیوەو کۆمەڵێك نەخۆشیشی لەگەڵدایە تا خانەنشین دەبێت‬
‫کەچی بە بڕیارێکی تری سیاسی موچەکەی ئەوەندە کەم دەکرێتەوە بەشی‬
‫تەنها دەرمانەکانیشی ناکات‪ ،‬چ جای بژێوی خۆی و ماڵ و منداڵی! بەو تەمەن‬
‫و نەخۆشیانەشەوە‪.‬‬
‫کابرا هیچ هەتا بۆچونێكیش لە بواری سیاسەتەوە نادات بەاڵم بەهۆی کێشەی‬
‫سیاسیەوە ماڵەکەی کەوتووەتە زۆنێکەوە کە بیەوێت سەر لە خزمێکیشی بدات‬
‫لە زۆنەکەی تردا لە بازگە جێگەی گومانی گەورەیەو بە هەزارحاڵ تا تێپەڕێت‬
‫و زۆرجار بگەڕێندرێتەوەو هەتا هەندێك جار زیندانیش بکرێت و لێکۆڵینەوەی‬

‫‪4‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫لەسەر بکرێت‪.‬‬
‫کابرا هەر پێی خۆشە ڕیشی درێژ بکات وەك حەزو ئارەزوویەك کەچی‬
‫سەدان شەقی خواردووە! نا ئەمە حەمتەن مەرامێکی لە پشتدایە هەر بەهۆی‬
‫سیاسەتەوە‪.‬‬
‫کابرا باوەڕی وایە ڕیش و سەرپۆش بەشێکە لە بیروباوەڕەکەی و ئەمیش‬
‫هەڵگری ئەو باوەڕەیەو تەنها لە نێوانی خۆی و خوای گەورەدایە کەچی تێکەڵ‬
‫بە سیاسەت دەکرێت و لە زۆر ماف بێ بەش دەکرێت‪ ،‬وەك دامەزاردن و‬
‫خوێندن و زۆر شتی تر‪.‬‬
‫کابرا هەر ئەوەندە پێی خۆشە لە مزگەوت نوێژەکانی بکات کەچی بەهۆی‬
‫سیاسەتەوە تۆمەتبار دەکرێت و لەناو کۆمەڵگەدا سوك دەکرێت بە تاوانێك هەر‬
‫خەبەریشی لێی نی یە‪.‬‬
‫پێی خۆشە جلێك بپۆشێت کە ئارەزووی لێی هەیە دەبینی جێگەی سەرنجەو‬
‫ڕێگری لێ دەکرێت و زۆرجار شەقی گەرمیشی لەسەرخوراوە‪.‬‬
‫هەموو ئەوانەی سەرەوەو وە زۆر منونە گەلی تر کە تۆی خوێنەر لەگەڵ وروژاندنی‬
‫ئەم باسەدا بێگومان زۆر شتی تر بە خەیاڵتدا دێت‪ ،‬کە زۆرجار بە نووسین نە‬
‫تەواو دەبێت و وە نە ئەتوارنێت هەمووی ئاماژە پێ بکرێت‪.‬‬
‫دەگەین بە چ لەم وروژاندنەدا؟ ئەوەیە کە سیاسەت کاریگەری گەورەو گرنگ و‬
‫قوڵی لە ژیانی گشت تاکێکدا هەیە ئیرت جیاوازی نی یە لەوەی کە تۆ کەسێکی‬
‫سیاسی بیت یان سیاسەتت پێ هەرچۆن بێت‪.‬‬
‫ئەم کایە گرنگە چوون پەیوەندی و پەیوەستی تەواو و فراوانی لە ژیانی تاك و‬
‫کۆمەڵگەکاندا هەیە ئیسالمیش هاتووە وەك کۆتا پەیامی ئیالهی بۆ ڕێکخستنی‪،‬‬
‫یان بە شێوەیەکی تر بۆ دامەزراندنی پایە هەرە گرنگەکانی ئەم کایە گەورەیە‪.‬‬
‫ئەوانەشی کە وەك فکرو ئایدۆلۆژی وەیان وەك حەزو ئارەزوو وەیان وەك هەر‬

‫‪5‬‬
‫جۆرە بیرۆکەیەکی تر کە دژی ئیسالم دەوەستنەوەو سنورداری دەکەن ئاگایان‬
‫لە دەقە شەرعیەکان یان نی یە وەیان خۆیانی لێ گێڵ دەکەن‪.‬‬
‫ناکرێت ‪ ٣٠‬جوزئی قورئان کە ‪ ١١٤‬سورەتەو پڕیەتی لە ئەحکام و یاساو ڕێساو‬
‫ڕێنومایی هەمووی هەر لە نوێژو چەند عیبادەتێکی تردا کۆکرابێتەوە‪ ،‬وەك‬
‫ئەوانەی هەردەم دەڵێن ئیسالم نێوانی خۆت و خوایە! ئەی ئەگەر تۆ قوتی‬
‫منت بڕی و تۆ باوەڕیشت بە خوا نی یە من هانا بۆ کوێ بەرم؟ هەڵوێستی من‬
‫لێرەدا چ بێت کە داوای مافی خۆم بکەم تاوانبار نەکرێم بەوەی کە من کەسێکی‬
‫سیاسیم! هەر لەبەر ئەمەیە ڕقتان لە ئیسالمە کە یاسای توندی بۆ دز داناوە‪.‬‬
‫ئیسالم هەر ئەو ئیسالمەیە کە لە دەقەکانیەوە دەنارسێت و بە ڕوونی ئاشکراو‬
‫زۆر بە شەفافی لە قورئاندا ئەحکامەکانی چەسپیوە‪ ،‬بە هەزار ساڵ حوکمیشی‬
‫کردووە لەسەر زەویدا‪ ،‬کەچی چەندین ناوی بۆ دادەتاشن‪ ،‬هەر ئەوەندەی‬
‫هەڵوێستێکت هەبوو لەسەر چەمکێكی سیاسی وەیان زۆرجار هەر ئەوەندەی‬
‫داوای مافێکی خۆت بکەیت وەك ناو ناتۆرە! ناوی ئیسالمی سیاسیت لێ دەنێن‪.‬‬
‫دەبینی هەرکەس هەر جۆرە بیرکردنەوەو باکگراوندێکی هەبێت مافی بەشداری‬
‫سیاسەتی هەیەو جێگەی تێبینیش نی یە! بەاڵم هەر ئەوەندەی مۆرکێکی‬
‫دینیت پێوە بێت گەر باکگراوندێکی پاك و پرشنگداریشت هەبوو بێت کەچی‬
‫کارەکەت لێ سنوردار دەکەن و هێامی پرسیاری گەورەت لەسەر تۆخ دەکەنەوە‪.‬‬
‫کورت و پوخت‪ ،‬زۆرینەی کۆمەڵگەکان بە تایبەت دواکەوتووەکان زیاتر‬
‫لەسەر ڕووکەشی کارەکان بڕیار دەدەن و لە ژێرناوی سیاسەتدا ستەمێکی‬
‫زۆر لە چینێکی نوخبەی بە توانای کۆمەڵگەکەی خۆیان دەکەن بەهۆی فکرو‬
‫ئایدۆلۆژیەوە‪ ،‬وە لە الیەکی ترەوە کارەکانیان گشت کۆمەڵگە باجی گەورەی‬
‫لەسەر دەدات‪.‬‬
‫ئیسالمیش هاتووە بۆ ڕێکخستنی گشت پەیوەندیەکان‪ ،‬پەیوەندی نێوانی‬

‫‪6‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫مرۆڤ لەگەڵ خوای گەورەدا‪ ،‬ڕێکخستنی مرۆڤەکان لە نیوان یەکرتدا‪ ،‬یاسا‬
‫قورئانیەکان و عقوباتەکانیش کە لە قورئاندا چەسپیوە زیاتر لەسەر ئەو گرفتانەیە‬
‫کە لە نێوان مرۆڤەکاندا دروست دەبێت‪ ،‬کەسێك ماڵی کەسێك دەبڕیت و‬
‫ڕەنجی چەند ساڵەی لە شەوێکدا دەخوات‪ ،‬کەسێك بە ناحەق خۆشەویسرتین‬
‫کەست دەکوژێت‪ ،‬کەسێك هەڵ دەکوتێتە سەرت و دەتکوژێت و ماڵەکەشت‬
‫دەبات‪ ،‬کەسێك چ دەکات و کەسێکی تر چ دەکات‪ ...‬لە بەشی پەیوەندیە‬
‫مرۆییەکاندا ئەوسا دەبێت یاسا هەبێت بۆ ڕێکخستنی ئەم پەیوەندیانە‪ ،‬چ جای‬
‫ئەو یاسایەی کە ڕێکخراوە بە دەستی کەسانێکەوە بن خاوەنی ئەو خەسڵەتە‬
‫پیسانە بن!‬

‫‪7‬‬
 ‫پێشەکی‬

‫ئەم پەرتوکەی کە لە بەردەستدایە بریتیە لە کۆمڵێك چاوپێکەوتن و وتارو‬

‫لێکۆڵینەوە‪.‬‬
‫چاوپێکەوتنەکان دوو بەشن‪:‬‬
‫بەشی یەکەم‪ :‬ئەوانەن کە قیبلە ڕێکی خستووە و لەگەڵ کەسانی جۆربەجۆردا‬
‫تۆماری کردووە‪ ،‬وەك هەڵوێست و بەدەرخستنی ئەو کێشە سیاسیە‬
‫کەڵەکەبوانەی لە باشووری کوردستانداو لە ژێرناوی حکومەتی هەرێمدا لە‬
‫هاواڵتیانی دەکرێت‪.‬‬
‫بەشی دووهەم‪ :‬ئەو چاوپێکەوتنانەیە کە لەگەڵ قیبلەدا کراوە لەسەر ستەم‬
‫یان پەیوەست بە دۆخە سیاسیەکانەوە‪.‬‬
‫بەشێکی تری ئەم پەرتوکە وتاری ڕۆژانەیە کە لە گۆڤار و سایت و جێگە‬
‫جیاوازەکان باڵوکراوەتەوە‪ ،‬یان لە کۆبوونەوە جەماوەریەکاندا پێشکەش کراوە‪،‬‬
‫وەیان ئاراستەی کەسانی سیاسی کراوە‪ ،‬تەنها گوڵبژێری ئەوانەمان کردووە کە‬
‫دەکرێت سودبەخش بێت بە بەردەوامی‪ ،‬زۆرینەی باڵوکراوە سیاسیەکامنان‬
‫کە باڵوبووەتەوە نەخستۆتنە دوو توێی ئەم پەرتوکە ئەوەی کە زانیومانە سود‬
‫بەخوێنەر ناگەیەنێت و زیاتر لەسەر بابەتێکی دیاری کراوی ڕۆژەوە بووە‪.‬‬
‫بەشێکی تری لێکۆڵینەوەیە کە پەیوەستە بەو دۆخانەی کە خولقاوەو پەیوەسنت‬
‫بە سیاسەتەوە‪.‬‬
‫هەوڵامنداوە بابەتیانە هەمووی ڕوون بێت و بەپێی گونجانی بابەتەکان یەك لە‬
‫دوای یەکەوە بێن و دواتر سەرەتاو کۆتاییەکەی گرێ بدەین بە یەکەوە‪.‬‬
‫هیوادارین ئەم پەرتوکە خشتێك بێت لەو خشتانەی کە بەکاردێت لە بونیاتنانی‬
‫کۆمەڵگەیەکی خاوەن باوەڕو تەندروستدا‪.‬‬
‫د عومەر عەلی‬ ‫ ‬

‫‪8‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫د‪.‬که‌مال میراوده‌لی‪:‬‬
‫ده‌سته‌اڵتی بنه‌ماڵه‌ی به‌سه‌رچوو‬

‫میراوده‌لی‪ :‬مه‌سئولێکی مه‌کته‌ب سیاسی حیزبێك ووتوویه‌کی ‪ 200‬ئافره‌تم‬

‫دامه‌زراندووه‌و له‌گه‌ڵ هه‌مووشیان ڕامبواردووه‪.‬‬
‫مامۆستای ئاینی وا ده‌زانم به‌ قه‌ده‌ر سه‌د ڕۆشنبیر ڕۆشنبیر تره‌‪ ،‬وه‌ که‌سی‬
‫واش هه‌یه‌ به‌ناوی ڕۆشنبیره‌وه‌ به‌قه‌ده‌ر نیو مه‌ال ڕۆشنبیر نی یه‪.‬‬
‫‪ 200‬خانه‌ی له‌شفرۆشی بۆچێ؟‬
‫ئافره‌تی وا هه‌بووه‌ بۆ فه‌رده‌یه‌ك ئارد ناچاری له‌شفرۆشی کراوه‌‬
‫‌‪ 5000‬کورد له‌ به‌ریتانیا له‌ زینداندان خه‌تای کێ یه‌؟‬
‫ڕزگار شاوازی‪ :‬بێگومان ڕاپه‌ڕینی جه‌ماوه‌ری ته‌نها چاره‌سه‌ره‌‬
‫له‌ کۆڕێکی سیاسی گشتیدا ئه‌مڕۆ یه‌ك شه‌ممه‌ ‪ 2011/02/13‬که‌ له‌الیه‌ن‬
‫ڕێکخراوی کۆمه‌ڵگای کوردیه‌و ‌ه ڕێكخرابوو له‌ شاری بێرمینگهام‪-‬به‌ریتانیا‪،‬‬
‫دکتۆر که‌مال میراوده‌لی تیشکی ووردی خست ‌ه سه‌ر ده‌سته‌اڵتی بنه‌ماڵه‌یی و‬
‫به‌سه‌رچوونی ئه‌و سیستمه‌ به‌ناونیشانی‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫پاشه‌ڕۆژی ده‌سه‌اڵتی بنه‌ماڵه‌یی له‌ هه‌رێمی کوردستاندا له‌ نێوان ڕاپه‌ڕینه‌کانی‬
‫خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست وبه‌یاننامه‌که‌ی گۆڕاندا‪.‬‬
‫ئه‌وه‌ی که‌ کوردان زۆر پێوه‌ی ده‌ناڵێنن نه‌بوونی حوکمڕانیه‌کی گشتگیره‌‪،‬‬
‫به‌شێوه‌یه‌كی وا گشت چین و توێژه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ سوودی لێ وه‌رگرن‪ ،‬هه‌ر‬
‫بوارێکی پێویستی هاواڵتیان چاو لێبکه‌ین که‌لێنی گه‌وره‌ی تێدا به‌دی ده‌کرێت‪،‬‬
‫هه‌ر هۆکاری ئه‌و که‌لێنه‌ گه‌ورانه‌یه‌ کوردانی په‌رته‌وازه‌ کردووه‌و هه‌ستی نه‌بوونی‬
‫باوکێکی دڵسۆز له‌ ناخی هه‌موو کوردێکدا چه‌قی به‌ستووه‌‪.‬‬
‫ئه‌گه‌ر له‌ ئاستی ده‌ره‌وه‌ش وه‌ك ڕه‌وه‌ندی کوردی بڕوانین ئه‌وا په‌رته‌وازه‌ییه‌کی‬
‫گه‌وره‌تر له‌ناو کورداندا هه‌یه‌‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌کی وا هه‌وڵه‌کان گه‌رچی وه‌ك تاك که‌سی‬
‫کاراو ئه‌کادیمی و دڵسۆز به‌ وواڵتیش هه‌بن‪ ،‬به‌اڵم له‌به‌ر دابه‌شکردنی ڕه‌وه‌ندی‬
‫کوردی به‌سه‌ر حیزبدا هه‌وڵه‌کان به‌ ئاکاری الوه‌کیدا ڕۆشتوون و سوده‌کانیان‬
‫به‌ به‌رژه‌وه‌ندی میلله‌تدا نه‌شکاته‌وه‌‪ ،‬به‌م شێوه‌یه‌ ئه‌وه‌ی لێ وه‌رده‌گیرێت‬
‫سوود له‌ ئه‌زموونی گه‌النی تر وه‌رنه‌گیراوه‌‪ ،‬وه‌ك میراوده‌لیش ئاماژه‌ی پێکرد له‌‬
‫ووتاره‌که‌یدا “هه‌تا وواڵت به‌سه‌ر چه‌نده‌ها به‌شدا دابه‌ش کراوه‌“ وه‌ك دابه‌ش‬
‫بوونیان به‌سه‌ر حیزبداو ب ‌ه حیزبی کردنی خه‌ڵکی و به‌هه‌ده‌ردانی هه‌وڵه‌کانیان‬
‫بۆ به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌ك له‌ شێوه‌کان کوردانی کوردستان به‌‬
‫جۆرێك له‌ جۆره‌کان له‌ چوارچێوه‌یه‌کی نادیاردا ده‌یان سوڕێننه‌وه‌‪ ،‬میراوده‌لیش‬
‫“کوردستانی به‌ زیندانیه‌ك ناوبردوو قفڵه‌که‌شی به‌ده‌ستی چه‌ند که‌سێکی‬
‫دیاری کراوه‌وه‌“ ئه‌مه‌ش ڕاستیه‌که‌و هه‌رکه‌س بدوێنێت ڕاسته‌وخۆو به‌بێ‬
‫بیرکردنه‌وه‌ ناوی ئه‌و که‌سانه‌ش ده‌بات‪ ،‬له‌هه‌مان کۆڕدا ده‌ست بۆ ئه‌وه‌ش‬
‫ڕاکێرشا که‌ ده‌سته‌اڵتدارانی کوردستان وێنای ڕاستی خه‌ڵکیان نه‌کردووه‌‪،‬‬
‫گه‌رچی خۆشیان به‌ هه‌ڵبژاردندا هه‌ڵ بده‌ن و زۆرینه‌ی ده‌نگه‌کان بۆ خۆیان‬
‫بگه‌ڕێننه‌وه‌و به‌رگی سیاسی و شه‌رعی به‌به‌ردا بکه‌ن‪ ،‬میراوده‌لی ئه‌وه‌شی‬

‫‪10‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ووت” ئه‌گه‌ر بێت و ڕاپرسی له‌ناو خه‌ڵکیدا بکه‌یت زۆری ده‌ڵێ حکوومه‌تی‬
‫به‌عس له‌مانه‌ باشرت بوون” ئه‌مه‌ش خۆی بۆ خۆی دژایه‌تی له‌سه‌ر ئه‌نجامی‬
‫ده‌نگدانه‌کان دروست ده‌کات‪ ،‬ئه‌گه‌ر بێت و به‌شێوه‌یه‌کی دادگه‌ری و به‌بێ‬
‫هه‌بوونی ساخته‌کاری هه‌ڵبژاردن بکرای ‌ه ئه‌وا ئه‌م حکوومه‌ته‌ی ئێسته‌ هه‌یه‌‬
‫وه‌یان ڕوونرت بڵێین یه‌کیه‌تی و پارتی ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ی ئێسته‌ی نه‌ده‌بوو‪،‬‬
‫ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌ ده‌سه‌ملێنێت که‌ ئه‌وه‌ی ئێسته‌ هه‌یه‌ شه‌رعیه‌تی ڕاستێتی نی یه‌و‬
‫به‌یاننامه‌که‌ی گۆڕانیش له‌ جێگه‌ی خۆیدایه‌‪ ،‬میراوده‌لیش به‌یاننامه‌یه‌کی له‌و‬
‫شێوه‌یه‌ش به‌مافی بزووتنه‌وه‌که‌ خۆیانی ناوبرد هه‌رچه‌ند ڕه‌خنه‌ی توندیشی‬
‫له‌سه‌ری هه‌بوو‪ ،‬وه‌ك له‌ به‌شێکی تری ووتاره‌که‌یاندا بڕوای خۆیان له‌سه‌ری دا‬
‫که‌ ئه‌و به‌یاننامه‌یه‌ زیاتر له‌ پێنج که‌س نه‌یبینووه‌!‪ ،‬ڕاسته‌وخۆو نا ڕاسته‌وخۆش‬
‫میراوده‌لی له‌سه‌ر هه‌ڵوێسته‌ وه‌رگرتن پێی باش بوو بۆ هاواڵتیان جێ بهێڵرایه‌‪،‬‬
‫نه‌وه‌ك به‌سه‌ر الیه‌نێکدا ساغ ببێته‌وه‌و ئه‌و دابه‌شبوونه‌ی له‌سه‌ره‌وه‌ ئاماژه‌مان‬
‫پێکرد ئه‌و هه‌وڵه‌ش ئه‌حزه‌به‌ بکرێت‪ ،‬ل ‌ه وه‌اڵمی پرسیارێکیشدا له‌سه‌ر خۆ‬
‫هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی دکتۆر که‌مال بۆ سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم ووتیان “ ئه‌گه‌ر بێت و‬
‫ساخته‌ نه‌بێت ئاماده‌م ئه‌وه‌ی گه‌ل پێویستی پێی هه‌بێت بیکه‌م” ڕاستێتی‬
‫هه‌بوونی ساخته‌کاری فراوان ده‌رده‌خات که‌ میراوده‌لی له‌ناو واقعه‌که‌دا بووه‌‪،‬‬
‫ئه‌مه‌ش له‌وه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت که‌ میراوده‌لی ئه‌رکێکی مێژووی که‌وتووه‌ته‌‬
‫سه‌ر هه‌روەك زۆرێك به‌ سه‌رۆکی شه‌رعی ناو ده‌بات به‌ تایبه‌ت له‌و ناوچانه‌ی که‌‬
‫میراوده‌لی ده‌نگی یه‌که‌می به‌ده‌ست هێنا‪.‬‬
‫ناوه‌رۆکی ووتاره‌که‌ی میراوده‌لی به‌شێوه‌یه‌کی ووردوو ئه‌کادیمی هێامی بۆ گشت‬
‫ال‌یه‌نه‌کانی ژیانی هاواڵتیانی کوردستان تێدابوو‪ ،‬که‌ ده‌سته‌اڵتی بنه‌ماڵه‌ی‬
‫قۆرخیان کردووه‌ بۆ خۆیان و سووده‌کانی بۆ باخه‌ڵکی چه‌ند که‌سێکی دیاری‬
‫کراودا دابه‌ش ده‌بێت‪ ،‬به‌الشیه‌وه‌ سه‌یر بوو که‌ بۆ ده‌سته‌اڵتداران سوودیان‬

‫‪11‬‬
‫له‌ مێژووی ڕابردوو وه‌رنه‌گرتووه‌‪ ،‬منوونه‌ی شای ئێران و چه‌ند که‌سێکی تر‬
‫میراوده‌لی ل ‌ه ووته‌کانیان به‌بیری ئاماده‌بوانیدا ده‌هێنایه‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر بۆ مێژووی‬
‫ڕابردوو بگه‌ڕێینه‌وه‌ منوونه‌ی زۆر زیاتری له‌وه‌ش تێدایه‌ که‌ میراوده‌لی ده‌ستیان‬
‫بۆ ڕاده‌کێشا‪ ،‬جگ ‌ه له‌ ئه‌زموونی تازه‌و گه‌رم ک ‌ه ل ‌ه به‌رده‌ستدایه‌ بینیامن چۆن‬
‫حسابه‌کانی سه‌رۆکی ده‌رکراوی تونس و میرص بلۆك کران‪ ،‬ئه‌مه‌ش ئه‌و په‌نده‌‬
‫کوردیه‌ به‌بیر ده‌هێنێته‌وه‌ که‌ ده‌ڵێ‪ :‬ماڵی نه‌خۆر هی بخۆره‌‪ ،‬ئه‌و سه‌روه‌ت ‌ه زۆره‌‬
‫ل ‌ه ده‌می هاواڵتیان ده‌گیرایه‌وه‌و به‌نکه‌کانی ئه‌وروپای پێ پڕ ده‌کرا‪ ،‬له‌ کۆتایدا‬
‫بوو به‌ مایه‌ی حه‌یا چوونی خۆشیان و به‌ده‌رکه‌وتنی سامانه‌کانیان به‌ فه‌رمی‬
‫له‌الیه‌ن وواڵتانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش په‌یامێکی زۆر گه‌ور ‌ه ل ‌ه پشتیه‌وه‌ خۆی حه‌شارداوه‌وه‌‬
‫به‌ گوێی هاوشێوه‌کانیدا ده‌چرپێنێت و ده‌ڵێ‪ :‬گه‌رچی ئه‌و پارانه‌ الی هاواڵتیان‬
‫به‌ موڵکی ده‌وڵه‌ت په‌رده‌پۆش ده‌کرێت ڕۆژێك دێت ئه‌و حکوومه‌ته‌ ئاشکرا‬
‫ببێت که‌ ته‌نها که‌سێکه‌ وه‌یان چه‌ند که‌سێکه‌‪ ،‬هه‌ربۆیه‌ش قبوڵ نه‌کردنی‬
‫ئه‌و زوڵمه‌ گه‌وره‌ی ‌ه له‌الیه‌ن خوای گه‌وره‌و ‌ه ک ‌ه عه‌ره‌بانه‌ چیه‌کی برسی ده‌کاته‌‬
‫هۆکار بۆ له‌ناو چوونی ئه‌و سته‌مکارانه‌‪ ،‬ئه‌و پاره‌ی له‌ ده‌می هاواڵتیانی برسی‬
‫ده‌گیرێته‌وه‌ ته‌نها یه‌ك که‌سی برسی ده‌کاته‌ دروستکردنی شۆڕشێکی سپی‬
‫به‌رانبه‌ر ده‌سته‌اڵتێکی ڕه‌ش‪.‬‬
‫هیچ الیه‌نێکی گرنگی ژیانی هاواڵتیان نه‌بوو میراوده‌لی ئاماژه‌ی پێ نه‌کات‪،‬‬
‫گشت چینه‌کان به‌بێ جیاوازی‪ ،‬منداڵ‪ ،‬ژن‪ ،‬کاسبکاران‪ ،‬توێژی گه‌نجان‪،‬‬
‫الیه‌نی دینی و مامۆستایانی مزگه‌وت‪ ،‬ڕۆشنبیران‪ ،‬به‌ ده‌زگایی کردنی گشت‬
‫الیه‌نه‌کان‪ ،‬هه‌ر خاڵێك که‌ به‌بیردا بێت و ئاماژه‌ی پێکرابێت میراوده‌لی منوونه‌ی‬
‫واقعی و زیندووی له‌سه‌ری ده‌هێنایه‌وه‌‪.‬‬
‫مندااڵن چینێکی بێ ده‌سته‌اڵتن و ده‌سته‌اڵتداران هۆکارێك بوون بۆ‬
‫دوورکه‌وتنه‌وه‌یان له‌ خوێندن به‌هۆی بژێووی خێزانه‌کانیانه‌وه‌‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئافره‌تان یاریان پێ ده‌کرێت و خۆ سوتاندنیان بۆ ئه‌ستۆی ده‌سته‌اڵت‬
‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬میراوده‌لی ڕاشکاوانه‌ ووتی” مه‌سئولێکی مه‌کته‌ب سیاسی‬
‫حیزبێك ووتوویه‌کی ‪ 200‬ئافره‌تم دامه‌زراندووه‌و له‌گه‌ڵ هه‌مووشیان‬
‫ڕامبواردووه‌“ به‌اڵم ئاماژه‌ی به‌ناوی که‌سه‌که‌و حیزبه‌که‌ی نه‌کرد‪ ،‬هه‌تا ئه‌وه‌شیان‬
‫ووت” ئه‌وه‌نده‌ باکیشیان له‌و بێ ئه‌خالقیه‌ نی یه‌ وه‌ك نوکته‌ ده‌یان گێڕنه‌وه‌و‬
‫شانازیشی پێو ‌ه ده‌که‌ن”‪.‬‬
‫له‌سه‌ر کاسبکاران و هه‌ژاران میراوده‌لی بێ تاقه‌تی خۆی ده‌رده‌بڕی له‌ حاڵیان‬
‫“ که‌ سه‌یریان ده‌که‌یت به‌زه‌یت به‌ حاڵیاندا دێته‌وه‌“ وه‌ك میراوده‌لی ووتی‪.‬‬
‫چی نه‌ما حیزبه‌کان به‌ گه‌نجانی وواڵتی نه‌که‌ن‪ ،‬منوونه‌ی سه‌رده‌شت عوسامن‬
‫و ئاستی زانستی زانکۆکان و یاری کردن به‌ ئاستی ڕۆشنبیریان و به‌کارهێنانیان‬
‫له‌ژێر سێبه‌ری میدیای حیزبیدا جگه‌ له‌ شه‌ڕی ناو خۆو چه‌نده‌ها شتی تریش‪.‬‬
‫له‌سه‌ر مزگه‌وت و کێشه‌ی نێوان ڕۆشنبیران و مامۆستایانی مزگه‌وت‬
‫دکتۆر میراوده‌لی زۆر به‌ ووردی جه‌ختی کرده‌ سه‌ری و تانه‌ی گه‌وره‌شی له‌‬
‫ده‌سته‌اڵتداران گرت له‌سه‌ری‪ ،‬به‌ڕیزیان ووتیان” مامۆستای ئاینی وا ده‌زانم‬
‫ب ‌ه قه‌ده‌ر سه‌د ڕۆشنبیر ڕۆشنبیر تره‌‪ ،‬وه‌ که‌سی واش هه‌یه‌ به‌ناوی ڕۆشنبیره‌وه‌‬
‫به‌قه‌ده‌ر نیو مه‌ال ڕۆشنبیر نی یه‌“ پۆلێن کردنی مامۆستایانی ئاینی و‬
‫ڕۆشنبیران به‌سه‌ر ئه‌و دووبه‌شه‌دا ئه‌ویش هه‌ڵه‌یه‌که‌ هه‌ر حکوومه‌ت لێی‬
‫به‌ژداره‌‪ ،‬چونکه‌ ڕۆشنبیری هه‌ر به‌ نووسین و شیعر نی یه‌ ئایا ب ‌ه ئاگاهێنانه‌وه‌ی‬
‫خه‌ڵکی و هه‌وڵه‌کانی مامۆستایانی ئاینی ئه‌وه‌ ڕۆشنبیری نی یه‌؟!‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ی‬
‫چه‌نده‌ها مه‌ال شاعیرو نووسه‌ریشامن هه‌یه‌‪ ،‬تانه‌که‌ی میراوده‌لیش ئه‌وه‌ بوو “‬
‫هه‌ر ڕۆژه‌و ده‌سته‌اڵتداران شتێك دێننه‌ ئاراوه‌و خه‌ڵکی پێ سه‌رقاڵ ده‌که‌ن و‬
‫شتی تریان پێ له‌بیر ده‌به‌نه‌وه‌‪ ،‬بڕواشی وابوو میراوده‌لی که‌وا پارتی دیموکراتی‬
‫کوردستان مه‌الی هه‌ڵناوه‌ بۆ ووروژاندنی ئه‌و مه‌سه‌له‌‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه میراوده‌لی‬

‫‪13‬‬
‫پێی وابوو ده‌بێت ئه‌م سیستمه‌ له‌سه‌ره‌و ‌ه بگۆڕێت چونکه‌ ناکرێت هه‌ر ڕۆژه‌و ‌ه‬
‫کێشه‌یه‌ك بێته‌ ئاراوه‌و ساحه‌ی کوردی بێ سه‌رقاڵ بکرێت” میراوده‌لی نێهنی‬
‫ئه‌و شڵه‌ژانه‌شی ئاشکرا کرد ک ‌ه بۆ خۆ نیشاندانه‌کان دژی ده‌سته‌اڵت بوو له‌سه‌ر‬
‫شه‌هید کردنی سه‌رده‌شت عوسامن و توڕه‌که‌ی خه‌ڵك له‌ دژ هه‌ندێك جاش و‬
‫ده‌ست سوور به‌ خوێنی کوردان که‌ ل ‌ه ژێر ده‌سته‌اڵتی ئه‌واندا بوو‪.‬‬
‫هه‌ندێك خاڵی زۆر گرنگ که‌وا هۆکاری گرنگن له‌سه‌ر گۆڕانکاری کۆمه‌ڵگه‌ که‌‬
‫ئه‌ویش میدیایه‌ میراوده‌لی به‌ ووردی شیان کرده‌وه‌‪ ،‬که‌وا ده‌سته‌اڵتداران و هه‌تا‬
‫حیزبه‌کانی ئۆپۆزیسۆنیش ب ‌ه چاکی به‌کاریان نه‌هێناوه‌و له‌ به‌رژه‌وه‌ندی حیزبیدا‬
‫به‌کار هاتوون‪ ،‬ئاماژه‌ی سنوردارێتی ئه‌و میدیایانه‌ی کردوو‪ ،‬سانسۆر خسته‌‬
‫سه‌ری ده‌نگی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و حیزبانه‌‪ ،‬ئه‌وه‌شیان ووتن که‌ بۆ ئێسته‌ ئه‌م کۆڕه‌‬
‫بۆ منوونه‌ نه‌گاته‌ خه‌ڵك‪ ،‬وه‌ ئاماده‌بوانیشی هاندا بۆ هه‌نگاونان بۆ دروستکردنی‬
‫ده‌زگایه‌کی ڕاگه‌یاندنی گشتی‪ ،‬منوونه‌ی که‌ناڵی الجزیره‌ی هێنایه‌وه‌ که‌چۆن‬
‫له‌ گه‌ڵ خه‌می خه‌ڵکیدایه‌‪ ،‬هه‌تا که ل ‌ه ئه‌مه‌ریکاشه‌وه‌ سانسۆر خراوه‌ته‌ سه‌ری‬
‫خه‌ڵکی له‌ ڕێگه‌ی ئه‌نته‌رنێته‌وه‌ وه‌ری ده‌گرێت‪ ،‬ڕه‌خنه‌ی له‌ که‌ناڵی که‌ی ئێن‬
‫ئێنیشی گرت ک ‌ه چاوه‌ڕێی گه‌وره‌یان لێی هه‌بووه‌ وه‌ك الجزیره‌ به‌اڵم به‌داخه‌وه‌‬
‫که‌وا ده‌رنه‌چوو‪ ،‬که‌ناڵی سپێده‌و په‌یامیش به‌هه‌مان شێوه‌ ته‌مسیلی حیزب‬
‫ده‌کات وه‌ك له‌وه‌ی هی گه‌ل بێت‪.‬‬
‫ده‌سه‌اڵتداران هه‌رچی ڕێگه‌ هه‌ی ‌ه گرتوویانه‌ته‌ به‌ر له‌پێناو مانه‌وه‌ی خۆیاندا‪،‬‬
‫گشت دامو ده‌زگا حکوومه‌یه‌کان به‌ناوی حکوومین و ب ‌ه کرداری حیزبین‪ ،‬وه‌ك‬
‫میراوده‌لی ڕاستێتی ئه‌و الیه‌نه‌ی خسته‌ ڕوو ووتی “ له‌ فه‌ڕاشیه‌وه‌ تا وه‌زیری‬
‫ده‌بێت پشتگیری حیزبیت پێ بێت” هه‌ر له‌سه‌ر پشتگیری حیزب دکتۆر‬
‫که‌مال زیاتر دواو ووتی” که‌سی وا هه‌یه‌ بڕوانامه‌ی ناوه‌ندی هه‌بوو ماسته‌ریان‬
‫بۆ ده‌رهێناوه‌ کردوویانه‌ به‌ مامۆستای زانکۆ‪ ،‬له‌ کاتێکدا که‌سێکی تریش ک ‌ه له‌‬

‫‪14‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ده‌ره‌و ‌ه به‌ ڕه‌نجه‌شانی خۆی و هه‌وڵی نه‌ پسانی دکتۆرای به‌ده‌ست هێناوه‌ وه‌ال‬
‫ده‌خرێت” منوونه‌ی ئافره‌تێکیشی هێنایه‌وه‌ که‌وا میرده‌که‌ی شه‌هید بووه‌ که‌‬
‫ڕۆشتوو ‌ه داوای موچه‌ بڕینه‌وه‌ی بۆ کردووه‌ مه‌رجی حیزبی بوونیان له‌سه‌ری‬
‫داناوه‌!” ئه‌و پاره‌یه‌ی که‌ مافێکی ڕه‌وای ئه‌و میلله‌ته‌یه‌ به‌و شێوه‌یه‌و وه‌ك سواڵ‬
‫به‌ خه‌ڵکی ده‌ده‌ن‪ ،‬میراوده‌لی له‌سه‌ر له‌سه‌دا حه‌ڤده‌که‌ش ووتی به‌النی که‌مه‌وه‌‬
‫له‌ سه‌دا ده‌ی بۆ خۆیان ده‌به‌ن” ڕاستی ووتووه‌ ئه‌و شاعیره‌ی که‌ ده‌ڵی‪ :‬بۆ ئێمه‌‬
‫به‌ ڕبه‌یه‌و بۆ خۆیان به‌ خه‌رمانه‌‪.‬‬
‫هه‌ر له‌سه‌ر هه‌مان ته‌وه‌ری به‌کارهێنانی ماده‌ی بۆ داگیر کردنی تواناو بیری‬
‫خه‌ڵکی‪ ،‬میراوده‌لی به‌ کۆیالیه‌تی بوجه‌ ناوی برد‪ ،‬وه‌ها ئاماژه‌شی به‌ حیزبه‌کانی‬
‫ئۆپۆزیسۆنیش کرد که‌ کۆیله‌ی بودجه‌ن‪ ،‬له‌سه‌ر ده‌عوه‌تێكی میراوده‌لی‬
‫له‌الیه‌ن کارمه‌ندێكی ده‌سته‌اڵته‌وه‌ له‌سه‌ر کاره‌که‌ی البراوه‌ وه‌ك به منوونه‌یه‌کی‬
‫ڕاستی بۆ ووته‌کان هێنایه‌وه‌‪.‬‬
‫میراوده‌لی باسی ئه‌وه‌شیان کرد ماده‌ بووه‌ته‌ هێزێکی گه‌وره‌ بۆ په‌رته‌وازه‌کردنی‬
‫ناوماڵی کوردی و منوونه‌ی هه‌ڵوێستێکی قادر عه‌زیزی به‌رانبه‌ر ده‌سته‌اڵت‬
‫هێنایه‌وه‌ که‌ ل ‌ه دژیدا سه‌رکردایه‌تی ئه‌و حیزبه‌یان لێ هه‌ڵگه‌ڕاندنه‌وه‌ به‌ هێزی‬
‫ماده‌‪.‬‬
‫له‌سه‌ر ب ‌ه حیزبی کردن کاره‌کان میراوده‌لی زۆر به‌ سه‌رسوڕمانه‌وه‌ ده‌ستی‬
‫بۆ کاره‌کانی ده‌سته‌اڵت ڕاده‌کێشا که‌وا هیچ الیه‌نێکی ژیان نی یه‌ که‌ به‌رگی‬
‫حیزبی به‌ به‌ردا نه‌کرابیت‪ ،‬هه‌تا تیپێکی بچوکی تۆپانیش‪ ،‬وه‌گه‌ر که‌سێکیش‬
‫له‌سه‌ر کارێك ئاماده‌ی ژێرباری حیزبایه‌تی نه‌بێت ئه‌وا تووشی ڕێگری و سزای‬
‫سه‌خت ده‌بێته‌و ‌ه وه‌ك میراوده‌لی منوونه‌ی کۆمه‌ڵێك که‌سی هێنایه‌وه‌ که‌‬
‫ڕادیۆیه‌کی ئازادیان دامه‌زراندوو ‌ه ده‌سته‌التداران سته‌می توندی جه‌سته‌ییان‬
‫کردووه‌ته‌ سه‌ریان‪ ،‬به‌ حیزبی کردن کردوویانه‌ به‌ چه‌کێکی گه‌وره‌ به‌رانبه‌ر‬

‫‪15‬‬
 ‫هاواڵتیان‪ ،‬ئه‌وه‌شیان ووت به‌ سه‌دان دکتۆرای حیزبی به‌ خه‌ڵکی دراوه‌‪.‬‬
‫له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌دنی گشتی و به‌کارهێنانی ئه‌و ‪ 200،000‬پێشمه‌رگه‌ی که‌‬
‫هه‌یه‌ میراوده‌لی به‌ پشتگیریه‌کی ده‌سته‌اڵت و حکوومه‌تی عێراقی ناوبرد‪،‬‬
‫ئه‌وه‌شیان ووت ئه‌گه‌ر وا نی یه‌ بۆ هیچ هه‌ڵوێستێکیان نه‌بوو به‌رانبه‌ر تۆپبارانی‬
‫سنوره‌کان‪ ،‬ئه‌گه‌ر هێز بۆ به‌رگری میلله‌ته‌“‪.‬‬
‫له‌ بواری ئابووری و پشتگوێخستنی کاره‌ خۆماڵیه‌کان منوونه‌ی زۆر واقعی‬
‫و ووردیان وروژاندا ل ‌ه کۆڕه‌که‌دا‪ ،‬وه‌ك ووتیان جاران هه‌ولێر به‌ ماست و‬
‫دۆی خۆماڵی ده‌نارسایه‌وه‌‪ ،‬میراوده‌لی منوونه‌ی ئه‌و کااڵ به‌سه‌رچووانه‌و‬
‫دووباره‌بوونه‌وه‌یان هێنایه‌و ‌ه که‌وا ده‌ستی ده‌سته‌اڵتدارانی له‌ پشته‌ وه‌گه‌رنا بۆ‬
‫بنبڕ نابێت ئه‌مڕۆ ده‌ ته‌ن خواردنی به‌سه‌رچوو ده‌سوتێرنێت‪ ،‬دوای مانگێکی‬
‫تر هه‌مان کار دووباره‌ ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬جگه‌ له‌ به‌کارهێنانی مۆری ساخته‌و به‌خواردن‬
‫دانی سه‌دان ته‌نی خواردنی به‌سه‌رچوو به‌سه‌ر ئه‌و میلله‌ته‌ هه‌ژاره‌دا ک ‌ه ده‌بێته‌‬
‫مایه‌ی له‌ناو چوونی خه‌ڵك‪ ،‬جگه‌ ل ‌ه فرۆشتنی به‌ چه‌نده‌ها قات و بڕینی باخه‌لی‬
‫ئه‌و گه‌له‌ سته‌م دیده‌یه‌‪ ،‬میراوده‌لی ئه‌وشی ووت “ جۆرێك له‌ دڵه‌ ڕاوکه‌و بێ‬
‫متامنه‌ی هاواڵتیانیش به‌رانبه‌ر ئه‌و خواردنانه‌ دروست بووه‌“ جگه‌ ل ‌ه کااڵی‬
‫مادی ده‌سته‌اڵتداران به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك گرنگی به‌ شتی ده‌ره‌کی ده‌ده‌ن‬
‫و پشت له‌ خۆماڵیه‌کان ده‌کرێت منوونه‌ی ئه‌م ڕاستیه‌شی میراوده‌لی به‌وه‌‬
‫هێنایه‌وه‌ گرنگی دان به‌ زنجیره‌ فیلمی تورکی و عه‌ره‌بی و جۆر ب ‌ه جۆری بیانی‪.‬‬
‫ئه‌مه‌ش ڕاستیه‌کی ئاشکرایه‌و بیرنا که‌ که‌ناڵی زاگرۆزی سلێامنی فیلمی‬
‫سێکسی بۆ خه‌ڵکی لێدابوو‪ ،‬میراوده‌لی منوونه‌ تێکدانی کۆمه‌ڵگه‌ی هێنایه‌وه‌‬
‫له‌سه‌ر به‌د ڕه‌وشتی و سنور دانه‌دان بۆ ئه‌و مه‌سه‌له‌و سنوور به‌زاندنی‬
‫به‌شێوه‌یه‌کی فراوان‪.‬‬
‫میراوده‌لی له‌ هه‌مان کۆڕدا چه‌نده‌ها منوونه‌ی مێژووی ڕابردووی هێنایه‌وه‌ که‌‬

‫‪16‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫واقع له‌ناوی بردن و ئیرت ناگه‌ڕێنه‌و ‌ه وه‌ك سیستمی حوکمڕانیه‌تی شوعیه‌ت‪ ،‬وه‌‬
‫ده‌سته‌اڵتی بنه‌ماڵه‌یشی به‌هه‌مان شت چواندوو ووتیان ده‌سته‌اڵتی بنه‌ماڵه‌ی‬
‫ئیرت به‌سه‌رچوو‪.‬‬
‫له‌ هه‌ر چه‌مکه‌ نیگایه‌که‌وه‌ بۆ هه‌ر بوارێکی جۆرێتی حوکمڕانی ده‌سته‌اڵت‬
‫بڕوانین چه‌نده‌ها چیرۆك و داستانی گه‌وره‌ی له‌ پشته‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ ناتوانرێت‬
‫ب ‌ه ووردی چه‌مکه‌کان هه‌مووی ده‌ربخرێت‪ ،‬وه‌ خه‌ڵکیش ماندوو بوون‬
‫و سه‌ره‌نجامیان ده‌وێت ئا لێره‌دا شۆڕشی سپی میرسو تونسامن به‌بیر‬
‫ده‌که‌وێته‌وه‌‪ ،‬میراوده‌ڵی ووتی” ئه‌و کاره‌ پێویستی به‌ ئامانجداری و به‌رده‌وامی‬
‫هه‌یه‌و به‌ عاتیفه‌ ناکرێت‪ ،‬ده‌ستی بۆ تونس و میرصیش ڕاکێسا میراوده‌لی‬
‫ووتی‪ :‬با له‌وان فێربین‪ ،‬درێژه‌ی پێداو ووتی جه‌ماوه‌ر له‌ حیزب بێزاره‌ ده‌بێت‬
‫هه‌وڵ بدرێت خه‌ڵکی توڕه‌ بکرێت به‌رانبه‌ریان و تووڕه‌ییه‌کان کۆبکرێته‌وه‌و‬
‫سه‌رتاسه‌ری بێت‪ ،‬ناوچه‌ی سلێامنی به‌ بڕوای میراوده‌لی پێویستی به‌ شۆڕش‬
‫نی یه‌و ده‌بێت هه‌ولێر بگرێته‌وه‌و بۆ سه‌ری ڕه‌ش حه‌رس بکرێت‪ ،‬ک ‌ه به‌ مه‌الین‬
‫دۆالری بۆ سه‌رف کراوه‌و خه‌ڵکیش برسیه‌‪ ،‬منوونه‌ی میرصی هێنایه‌وه‌و ووتی‬
‫ئه‌گه‌رله‌ هه‌رشارێکی تری میرص خه‌ڵكی هه‌ڵ بسایه‌ سوودی نه‌بوو ئه‌گه‌ر له‌‬
‫قاهیر ‌ه نه‌بێت‪ ،‬هه‌ربۆیه‌ گرنگی گرتنی هه‌ولێری له‌ پێش زانی و ئه‌وه‌شیان ووت‬
‫که‌ سه‌ری ڕه‌ش موڵکی باو باپیرامنانه‌‪.‬‬
‫سه‌رۆکه‌کانی بو موجریم ناوبردوو منوونه‌ی زۆرو جۆربه‌جۆری له‌سه‌ریان‬
‫ده‌هێنایه‌وه‌‪ 200 ،‬خانه‌ی له‌شفرۆشی بۆچێ‪ ،‬ئافره‌تی وا هه‌بووه‌ بۆ فه‌رده‌یه‌ك‬
‫ئارد ناچاری له‌شفرۆشی کراوه‌‪ ،‬چه‌نده‌ها خانه‌ی مه‌ی خواردنه‌وه‌ به‌ منوونه‌ی‬
‫گه‌نده‌ڵی ده‌هێنایه‌وه‌‪ ،‬هه‌رچه‌ند میراوده‌لی گه‌نده‌ڵی پێ باش نه‌بوو له‌‬
‫به‌کارهێنانی به‌رانبه‌ر ده‌سته‌اڵت و پێی باشرت بوو ووشه‌ی دزو ئه‌و شتانه‌یان‬
‫بۆ به‌کار بهێرنێت‪ ،‬میراوده‌لی له‌سه‌ر ڕه‌وه‌ندی کوردی به‌ریتانیا ئه‌وه‌شی ووت‬

‫‪17‬‬
 ‫‪ 5000‬کورد له‌ به‌ریتانیا له‌ زینداندان خه‌تای کێ یه‌؟‪.‬‬
‫لێره‌دا ک ‌ه دێینه‌ سه‌ر خاڵی کۆتایی ناچارین بڕوامان به‌رانبه‌ر به‌یان نامه‌که‌ی‬
‫گۆڕان هه‌بێت هه‌رچه‌ند بۆچوونی دژ به‌یه‌کیش به‌رانبه‌ر ئه‌و به‌یاننامه‌یه‌ زۆر‬
‫هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم بۆ بنبڕکردنی گه‌نده‌ڵیه‌کان به‌شێوه‌یه‌کی ڕیشه‌یی ده‌بێت ئه‌و‬
‫سیستمه‌ بگۆڕدرێت‪ ،‬میراوده‌لی ووتی نابێت له‌ مه‌سعود به‌رزانی بپاڕێینه‌وه‌“‬
‫ده‌بێت ده‌سته‌اڵتی بنه‌ماڵه‌ی بڕوات‪.‬‬
‫ئه‌زموونی ئه‌م ئۆپۆزیسۆنه‌ش به‌ جۆرێك له‌ سه‌رنه‌که‌وتوو میراوده‌لی باسی‬
‫کرد وه‌ك ووتی “ ئۆپۆزیسۆن نه‌ده‌بوو بچێته‌ په‌رله‌مان تا مافی ته‌واویان پێ‬
‫نه‌درایه‌‪ ،‬ئۆپۆزیسۆن مافی پاره‌و ئیمتیازاتی شه‌خسیان وه‌رگرتووه‌‪ ،‬ئۆپۆزیسۆن‬
‫ده‌ترسێت بودجه‌که‌ی ببڕدرێت‪.‬‬
‫میراوده‌لی گوتی گه‌نجی ووشیارمان ده‌وێت‪ ،‬میدیای ئازادمان ده‌وێت‪ ،‬با‬
‫هه‌موومان هه‌وڵامن له‌گه‌ڕدا بێت‪ ،‬فه‌یس بووك به‌کار بهێنن ئه‌نته‌رنێت و هه‌ر‬
‫هۆکارێکی تری ڕاگه‌یاندن گرنگی پێ بدرێت له‌ناو خۆدا‪.‬‬
‫ئاماده‌بوانیش ده‌ستخۆشیان بۆ له‌و جۆره‌ هه‌وڵه‌ ده‌ربڕی‪،‬‬
‫ڕزگاری شاوازی‪ :‬ئاماده‌بوویه‌کی کۆڕه‌که‌ بۆچوونی خۆی خسته‌ڕوو ووتی”‬
‫بێگومان ڕاپه‌ڕینی جه‌ماوه‌ری ته‌نها چاره‌سه‌ره‌‪ ،‬له‌ماوه‌ی بیست ساڵی ڕابردوودا‬
‫ئه‌م ده‌سته‌اڵته‌ی هه‌رێمی کوردستان هه‌موو کاتێك به‌ مه‌زاجی خۆیان‬
‫هه‌ڵسوکه‌وتیان کردووه‌‪ ،‬ته‌نها جارێکیش گوێیان له‌ ئۆپۆزیسۆن و ده‌نگی جیاواز‬
‫نه‌گرتووه‌‪ ،‬وه‌ بیرو بۆچوونی نووسه‌ران و ڕۆشنبیرانیان ب ‌ه هه‌ند وه‌رنه‌گرتووه‌‪،‬‬
‫بۆیه‌ ده‌بێت ته‌نها به‌ ڕاپه‌ڕین ئه‌م سیستمه‌ بگۆڕین‪ ،‬وه‌ ئاماده‌ی خۆشی له‌و‬
‫پێناوه‌دا ده‌ربڕی‪.‬‬
‫بۆچوونه‌که‌ی ڕزگار شاوازی له‌گه‌ڵ میراوده‌لیدا یه‌ك ده‌گرێته‌وه‌و که ده‌ڵێ‪:‬‬
‫نووسین ده‌سته‌اڵت گوێی بۆ ناگرێت‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫له‌ وه‌اڵمی پرسیارێکی ئێمه‌شدا به‌رانبه‌ر میراوده‌لی ووتی‪ :‬ئاماده‌م به‌ژداری‬
‫خۆپیشاندانه‌کان بکه‌م‪ ،‬له‌ وه‌اڵمی که‌سێکی تریشدا ووتی ئه‌مجاره‌ ل ‌ه زاخۆو‬
‫دهۆکه‌و ‌ه ده‌ست پێ ده‌که‌م‪.‬‬
‫محه‌مه‌د جه‌الل‪ :‬سکرتێری کۆمه‌ڵه‌ی کوردی بوار به‌یان نامه‌که‌ی گۆڕانیشی به‌‬
‫ئیجابی ناو زه‌ند کرد بۆ خۆ پێشاندان و به‌خۆدا چوونه‌وه‌‪.‬‬
‫پشتیوان حه‌سه‌ن‪ :‬ئاماده‌ی خۆی بۆ خۆ پیشاندان ده‌ربڕی‪ ،‬ئیدریس صاڵحیش‬
‫ووتی‪ :‬به‌ خۆم و سه‌یاره‌که‌م و هاوڕێیامندا هه‌ڵوێستم ده‌بێت‪.‬‬
‫به‌شێوه‌یه‌کی گشتی ڕاوبۆچوونی گشت ئاماده‌بوان له‌گه‌ڵ دکتۆر که‌مال‬
‫میراوده‌لیدا هاوڕابوون داوای گۆڕانکاریه‌کی ڕیشه‌ییان ده‌کرد‪ ،‬وه‌ به‌ بڕوای زۆر‬
‫له‌ ئاماده‌بوان ئه‌و کۆڕه‌ هاوشێوه‌ی تا ئێسته‌ له‌ به‌ریتانیا نه‌بووه‌‪ ،‬هه‌تا که‌سێکی‬
‫حیزبی ک ‌ه نه‌یوویست ناوی بربێت ووتی‪ :‬ل ‌ه کۆڕه‌کانی ئێمه‌دا خه‌ڵکی جگه‌ره‌‬
‫ده‌خواو مه‌شغوڵ ده‌بن به‌ قسه‌کردن له‌نێوان خۆیاندا به‌اڵم ئه‌م کۆڕه‌ زۆر به‌‬
‫هێمنی به‌ڕێوه‌چوو‪ ،‬ئاماده‌بوان ب ‌ه سه‌رنجه‌وه‌ گوێیان بۆ مێراوده‌لی ده‌گرت‬
‫به‌هۆی سه‌رنجڕاکێشانی خه‌ڵکی بۆ بابه‌ته‌که‌ کاته‌که‌ی بۆ ماوه‌یه‌ك درێژ‬
‫کرایه‌وه‌‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌کی ته‌بای و دۆخێکی ئارام کۆتایی به‌ کۆڕه‌که‌ هێرناو ئومێدی‬
‫دووباره‌ بوونه‌وه‌ی ئه‌و جۆره‌ هه‌واڵنه‌ له‌الیه‌ن ئاماده‌بوانه‌و ‌ه ده‌خوازرا‪ ،‬هه‌روه‌ك‬
‫چۆن چاوه‌ڕوانی گۆڕانکاری ڕیشه‌ی خێرا بۆ کوردستان خوازرا‪.‬‬
‫جێگه‌ی خۆیه‌تی بووترێت دکتۆر که‌مال میراوده‌لی له‌م جۆر ‌ه کۆڕانه‌ به‌رده‌وام‬
‫ده‌بێت و جگه‌ له‌ به‌ریتانیا چه‌ند وواڵتێکی تری ئه‌وروپیش ده‌گرێته‌وه‌‪.‬‬
‫سوپاسی ڕێکخه‌ران و به‌ڕێوه‌به‌رانی کۆڕه‌که‌ له‌الیه‌ن ئاماده‌بوانه‌وه‌ کرا‪.‬‬
‫ماوه‌ته‌وه‌ بڵێین ئه‌وه‌ی که‌ باسکرا مشتێك بوو له‌ خه‌روارێك و له‌کاتی خۆی و‬
‫جێگه‌ی تردا وورده‌کاری تری له‌باره‌وه‌ ده‌ڵێین‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫میراوده‌لی‪:‬‬
‫ه خۆ پیشاندان و سارد‬ ‫داوا ده‌که‌م به‌رده‌وام بن ل ‌‬
‫ه ده‌گه‌ڕێمه‌و ‌ه کوردستان‪.‬‬
‫نه‌بنه‌وه‌‪ ،‬به‌م زوان ‌‬

‫له‌ به‌رده‌وامی ئه‌و زنجیر ‌ه کۆڕه‌ سیاسی و ڕۆشنبیریانه‌ی دکتۆر که‌مال میراوده‌لی‬
‫ده‌یان به‌ستێت ئه‌مڕۆ یه‌ك شه‌ممه‌ ‪ 2011/02/20‬شاری نیوکاستلی به‌ریتانیایی‬
‫گرته‌وه‌‪ ،‬وه‌ك به‌ڕێزیان ئاماژه‌یان پێکرد به‌رده‌وامی ده‌بێت و حه‌فته‌ی ئایند ‌ه له‌‬
‫وواڵتی سوێدو شاری گۆتنبۆرگ ده‌بێت‪ ،‬له‌ نزیکرتین ده‌رفه‌تدا بۆ کوردستانیش‬
‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬وه‌ك له‌ وه‌اڵمی پرسیارێکدا به‌و شێوه‌یه‌ وه‌اڵمیان دایه‌وه‌‪.‬‬
‫‌له‌ سیمیناره‌که‌دا دکتۆر که‌مال میراوده‌لی تیشکی ووردی خسته‌ سه‌ر‬
‫گۆڕانکاریه‌کانی ئه‌مڕۆی کوردستان و بێ تاقه‌تی خۆی ده‌ربڕی له‌مه‌ڕ ئه‌و‬
‫هه‌واڵه‌ ناخۆشانه‌ی که‌ ب ‌ه ده‌ستیان ده‌گات‪ ،‬وه‌ك کوشنت و لێدان و فڕاندنی‬
‫برینداره‌کان له‌ نه‌خۆشخانه‌‪ ،‬به‌ کارێکی نا مرۆڤانه‌و دوور له‌ به‌ها مرۆڤایه‌تیه‌کان‬
‫ناویان برد‪ ،‬ئاماژه‌شیان به‌وه‌دا که‌ ده‌سته‌اڵتدارانی کورد ن ‌ه سوود له‌ مێژووی‬
‫خۆیان وه‌ نه‌ له‌ ده‌وروبه‌ریان وه‌رده‌گرن‪ ،‬ده‌بوو هیچ نه‌بوایه‌ ئه‌و گۆڕانکاریه‌‬
‫نوێیانه‌یان له‌یاد بوایه‌ ئه‌گه‌ری کۆنه‌کانیش له‌یاد کراون‪.‬‬
‫هه‌ربۆیه‌ به‌ ووردی تیشکیان خسته‌ سه‌ر گرنگی گۆڕانکاری ئه‌و ده‌سته‌اڵته‌‬
‫موجریم و تاوانکاره‌و ووتیان ناکرێت هه‌ر ڕۆژه‌و بۆ شتێك خۆ نیشاندان بکه‌ین‪،‬‬

‫‪20‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ڕۆژێك کاره‌با‪ ،‬ڕۆژێك ئاو‪ ،‬ڕۆژیك نه‌خۆشخانه‌‪ ،‬ڕۆژێك کێشه‌ی نێوان ڕۆشنبیران‬
‫و مامۆستایان‪ ،‬ڕۆژێك جاده‌وبان‪ ،‬ڕۆژیك تیرۆرکردنی ڕۆژنامه‌نووس ڕۆژێك‪...‬‬
‫ڕۆژێك‪...‬ڕۆژێك‪...‬‬
‫کێشه‌کان زۆرن و گرفته‌کانیش زۆر له‌وه‌ گه‌وره‌تره‌ به‌و ئاسانیه‌ بکرێت و‬
‫ته‌نها ڕێگا چاره‌سه‌ر ک ‌ه له‌ به‌رده‌مدا هه‌بێت گۆڕینی ده‌سته‌اڵتی بنه‌ماڵه‌ی و‬
‫گۆڕانکاری ئه‌و سیستمه‌ نا دادگه‌ری و تاك ڕه‌ویه‌یه‌‪.‬‬
‫هه‌روه‌ك چۆن هه‌ره‌سی کۆمۆنیسیامن بینی ده‌سته‌اڵتی بنه‌ماڵه‌یش به‌هه‌مان‬
‫شێو ‌ه ده‌بێت ببینین و مێژوو به‌ره‌وه‌ پێش ده‌چێت و ناگه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬
‫میراوه‌ده‌لی له‌ درێژه‌ی ووتاره‌که‌یاندا زۆر ڕاستیان ووروژاندوو ده‌ستی ڕاستیان‬
‫بۆ درێژ کرد‪ ،‬گوڵبژێری هه‌ندێك له‌ ووته‌کانی لێره‌دا باس ده‌که‌ین‪.‬‬
‫نابێت چیرت ته‌نها کۆمه‌ڵێك له‌سه‌ره‌وه‌ بن و بڕیار بۆ خه‌ڵکی بده‌ن‪ ،‬منوونه‌ی‬
‫میرص جوانرتین و نزیکرتین منوونه‌یه‌ که‌ له‌ باوه‌ڕی که‌سدا نه‌بوو بگۆڕدرێت‪،‬‬
‫له‌ کاتێکدا میرص به‌ بڕ بڕه‌ی پشتی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست داده‌نرێت‪ ،‬ئه‌و‬
‫دارایه‌ش که‌ له‌ قوڕگی ئه‌و میلله‌ت ‌ه هه‌ژاره‌ ده‌گیرایه‌وه‌ ب ‌ه درێژای چه‌نده‌ها ساڵ‬
‫به‌ قه‌ڵه‌مێك زۆری بلۆك کران و جێگای تێڕامانه‌ بۆ ده‌سته‌اڵتدارانی کورد ئه‌گه‌ر‬
‫بیری تێڕامانیان مابێت و نووسین و به‌ده‌رخسنت و نیشاندانی ئه‌و ڕاستیانه‌‬
‫کاریان تێ بکات‪.‬‬
‫منوونه‌ی خراپی ده‌سته‌اڵتدارانی ڕۆژهه‌اڵت به‌ گشتی و کوردستان زۆر به‌‬
‫تایبه‌تی له‌ ڕووی دارایه‌و ‌ه له‌ سه‌دا پێنج بۆ ده‌ بۆ هاواڵتیان سه‌رف ناکرێت‬
‫ئه‌گه‌ر زۆر چاکیش بن‪.‬‬
‫ئه‌گه‌رچی باسی خراپه‌و سته‌مکاری ده‌سته‌اڵتدارانی ڕۆژهه‌اڵت ده‌کرێت‪ ،‬به‌اڵم‬
‫ئه‌وه‌ی له‌ میرصدا به‌ درێژای سی ساڵ دروست بوو له‌ کوردستاندا ب ‌ه چه‌ند‬
‫ساڵێك ئه‌و ڕیکۆرد ‌ه شکێرناو ئه‌و وواڵتانه‌شیان له‌ ڕووی گه‌نده‌ڵیه‌وه‌ به‌دوای‬
‫خۆیان خست‪.‬‬

‫‪21‬‬
‫کوشتنی خه‌ڵکی سڤیل و بێ تاوان ئه‌و ‌ه یه‌که‌م جار نی یه‌ له‌ مێژووی ئه‌و‬
‫حکوومه‌ته‌دا وه‌یان ڕوونرتو جوانرت بڵێین یه‌کیه‌تی و پارتیدا بکرێت‪ ،‬به‌ڵکو‬
‫تاوانی زۆر له‌وه‌ گه‌وره‌تریان ئه‌نجام داوه‌و هه‌ر بوارێکی ژیانی هاواڵتیان لێك‬
‫بده‌ینه‌وه‌ ئه‌و ده‌سته‌اڵت ‌ه پاوان خوازه‌ جینۆسایدیان کردووه‌‪.‬‬
‫جینۆسایدی جه‌سته‌ی و له‌ کوشتنی به‌ ناحه‌ق ده‌ستی بااڵیان تێیدا هه‌بووه‌‌‪،‬‬
‫جینۆسایدی ده‌روونی دکتۆره‌کان ئاماژه‌ به‌ ڕێژه‌یه‌کی زۆر ده‌ده‌ن و هۆکاری‬
‫هه‌ندێك له‌خۆ کوژیه‌کانیش بۆ ئه‌و الیه‌نه‌ ده‌رونیه‌ ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌‪ ،‬که‌وا ئه‌و‬
‫ده‌سته‌اڵت ‌ه هۆکار بوون بۆ جینۆساید کردنی‪ ،‬جینۆسایدی دارایی و ئابووری‬
‫بستێك زه‌وی نه‌ماوه‌ به‌سه‌ر حیزب و که‌سوکارو بنه‌ماڵه‌دا دابه‌ش نه‌کرێت و‬
‫نه‌ك ته‌نها ئه‌م جیله‌ به‌ڵکو سته‌میان له‌ جیله‌کانی دوای ئێمه‌ش کردووه‌‪ ،‬که‌‬
‫مافی به‌ گوێره‌ی پێویست باخچه‌ی گشتی و ڕه‌وزه‌و قوتابخانه‌یان نی یه‌‪ ،‬له‌‬
‫سلێامنی قوتابخانه‌ی وا هه‌یه‌ ته‌خت کراوه‌ بۆ به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی و زه‌ویه‌کان‬
‫به‌سه‌ر کۆمپانیادا ده‌به‌ش کراوه‌‪ ،‬بودجه‌شیان ده‌ده‌نێ و یارمه‌تی ده‌ریانن بۆ‬
‫ته‌واوکردنی پرۆژه‌کانیان و دواتر ئه‌و خانوانه‌ به‌ قازانج به‌ هاواڵتیان ده‌فرۆرشێت‬
‫له‌ کاتێکدا کۆمپانیاکان هی حیزب خۆیه‌تی و له‌ژێر ئه‌و په‌ردانه‌دا به‌رگی بریق‬
‫و باقی به‌ به‌ردا ده‌کرێت‪.‬‬
‫داگیرکردنی ئه‌و شۆڕشه‌ی که‌وا له‌ ساڵی ‪ 1991‬ک ‌ه له‌ سه‌دا نه‌وه‌دوو پێنجی‬
‫خه‌ڵکی کری و دواتر دابه‌شکردنی ئه‌و شۆڕشه‌ به‌سه‌ر حیزبدا بۆ پاراستی‬
‫ئه‌و حیزبانه‌ش چه‌نده‌ها شه‌ڕی نه‌خوازراوو هه‌تا ده‌بابه‌ی داگیرکه‌ر هێرنایه‌‬
‫پایته‌ختی کوردستان ‪31‬ی ئاب‪.‬‬
‫کوشتنی ڕێژوان یه‌که‌م جار نی یه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی جێگه‌ی داخیشه‌ له‌ تاوانی خۆشیان‬
‫په‌شیامن نین و هه‌تا ب ‌ه ئاگایی خۆشیان به‌ده‌ر ده‌خه‌ن به‌رانبه‌ر ئه‌و سیناریۆیه‌‬
‫که‌ له‌ ‪02/17‬دا ڕوویدا‪ ،‬وه‌ك نێچیره‌ڤان به‌رزانی و فازڵ میرانی ئاماژه‌یان پێکرد‬
‫که‌ پێشرت نه‌خشه‌ی بۆ کێشاوه‌‪ ،‬دیار ‌ه نه‌خشه‌که‌ش بۆ ده‌ست به‌سه‌راگرتنی‬

‫‪22‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫که‌ناڵی که‌ی ئێن ئێن بووه‌و هێرشی توند کردنه‌ سه‌ر گرده‌که‌‪.‬‬
‫ل ‌ه وه‌ها سیناریۆیه‌کدا ڕووی ڕوونرتی ده‌سته‌اڵت ده‌رده‌که‌وێت‪ ،‬وه‌ به‌یان‬
‫نامه‌کانی حیزبه‌کانیش عه‌قڵیه‌تی حیزبه‌کان ده‌رده‌خات و جێگه‌ی نیگه‌رانین‪.‬‬
‫نه‌خۆشخانه‌کان ده‌سته‌اڵتی ده‌سته‌اڵتیان به‌سه‌ردایه‌و ناتوانن ڕێژه‌ی ڕاستی‬
‫برینداره‌کان ده‌ربخه‌ن‪ ،‬جگه‌ ل ‌ه ڕفاندنی هه‌ندێك له‌ برینداره‌کان که‌ ئه‌ویش‬
‫به‌ناو قبوڵکردنی ڕای جیاوازمان بۆ ده‌رده‌خه‌ن‪.‬‬
‫هێزی ئاسایش و پاراسنت و دژه‌ تیرۆرو پێشمه‌رگ ‌ه بۆ پاراستنی حیزب به‌کار‬
‫ده‌هێنن و ل ‌ه کاتێکدا وواڵت پێویستی به‌و هێزانه‌ بووه‌ به‌کاریان نه‌هێناوه‌ وه‌ك‬
‫ئه‌وه‌ی له‌ جه‌له‌وال ڕوویدا له‌ چه‌ند ساڵی ڕابردوودا‪ ،‬هێزه‌کان دیاره‌ ته‌نها هێزی‬
‫حیزبین و بۆ چاوترسان وچه‌واشه‌کاری ناو خۆین‪.‬‬
‫ئه‌وه‌ی ئێسته‌ فه‌رمان بۆ خه‌ڵكی ده‌رده‌کات سه‌ره‌نجامی ئه‌و بڕیاره‌ی خۆی‬
‫ده‌گرێته‌وه‌ ئیرت نزیك بێت یان دوور‪.‬‬
‫پارتی بنکه‌کانی گۆڕان ده‌سوتێنێت به‌ ئه‌وه‌ی لقی چوار ده‌ڵێ پالن! ئه‌ی ئایه‌‬
‫کاره‌که‌ی خۆیان چی یه‌؟‬
‫پارتی ده‌ڵێ نابێت ته‌عه‌دامان لێ بکرێت‪ ،‬ژیانی ئاسایی به‌وه‌ ده‌بێت ئه‌م‬
‫ده‌سته‌اڵته‌ بڕوات و چونکه‌ نازانن یاسا چی یه‌و ده‌بوو شه‌رم بیان گرتایه‌ که‌‬
‫ناوی یاساییان بهێنایه‌‪.‬‬
‫له‌ چ وواڵتێکدا به‌رانبه‌ر به‌یاننامه‌ ده‌بابه‌ی بۆ هێرناوه‌‪ ،‬پارتی به‌و شێوه‌ دڕندانه‌‬
‫به‌ره‌نگاری خه‌ڵکی ده‌بێته‌وه‌و لوله‌ی تفه‌نگیان تێ ده‌کات به‌رانبه‌ر لقێك‪ ،‬ئه‌ی‬
‫ئه‌گه‌ر خه‌ڵکی هه‌ولێر هه‌ڵسێت و به‌رانبه‌ر سه‌ری ڕه‌ش بگرن چ ده‌که‌ن؟!‪.‬‬
‫فازڵ میرانی عه‌لی حه‌سه‌ن مه‌جید بیری خه‌ڵکی ده‌هێنێته‌وه‌‪.‬‬
‫بۆ ده‌ستی ئێوه‌ نه‌بڕدرێت که‌ هێرش بۆ سه‌ر یه‌کگرتوو کۆمه‌ڵ ده‌که‌ن‪30،000 ،‬‬
‫پاسه‌وانی تایبه‌تی له‌ سلێامنیدا بۆچی‪.‬‬
‫کێ میلله‌ت ده‌کاته‌ به‌ر به‌ره‌و به‌سه‌ر سۆرانی و بادینی و سلێامنی و هه‌ولێری و‬

‫‪23‬‬
 ‫گه‌رمیانیدا دابه‌ش دابه‌شیان ده‌کات‪.‬‬
‫چ په‌رله‌مانێکامن هه‌یه‌ که‌ یه‌ك یاسا ئۆپۆزیسۆن پێشکه‌شی کردبێت نه‌یان‬
‫هیشتووه‌ تێپه‌ڕێت‪.‬‬
‫په‌رله‌مان نه‌یتوانیوو ‌ه چاودێری یه‌ك وه‌زاره‌ت بکات‪ ،‬سامان ‌ه رسوشتیه‌کان ڕه‌دی‬
‫په‌رله‌مان ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬چ په‌رله‌مانێك که‌ له‌ مه‌کته‌ب سیاسیه‌وه‌ فشار ده‌خرێته‌‬
‫سه‌ر ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌کان‪ ،‬یه‌ك ئه‌ندام په‌رله‌مانی ده‌سته‌اڵت وه‌ك ئه‌ندام‬
‫په‌رله‌مان کار ناکات‪ ،‬هه‌ق بوو ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌کان ده‌ست ل ‌ه کار بکێشنه‌وه‌‪،‬‬
‫به‌اڵم ته‌نها حاکم ڕزگار نه‌بێت که‌س ده‌ستی له‌کار نه‌کێشاوه‌ته‌وه‌‪ ،‬په‌رله‌مان‬
‫بووه‌ت ‌ه خانه‌یه‌کی موچ ‌ه خواردن‪ ،‬کوا ئه‌نجامی پێداچوونه‌وه‌کان‪ ،‬منوونه‌ی‬
‫خوێنی سه‌رده‌شت عوسامن ئایا ئه‌نجامه‌که‌ی ئه‌وه‌ بوو سه‌رده‌شت عوسامن‬
‫تیرۆریسته‌؟!‪.‬‬
‫ئه‌م جۆره‌ نیشان دانانه‌ شه‌ڕی ئایدۆلۆژیا نین شه‌ڕی خه‌ڵکه‌ به‌رانبه‌ر ده‌سته‌اڵت‬
‫و ب ‌ه ڕوونی ده‌ڵێن ئه‌م ده‌سته‌اڵته‌مان ناوێت‪ ،‬ده‌سته‌اڵت دزن موجریمن‪ ،‬نا‬
‫دادگه‌رن ته‌نها داواکاریامن ڕۆشتنیانه‌‪ ،‬چونکه‌ ته‌نها ئه‌وه‌ به‌ ڕێگا چاره‌ ده‌زانن‪.‬‬
‫ته‌نها چاره‌سه‌ر خۆ نیشاندانه‌ تا بۆتان ده‌کرێت فراوانی بکه‌ن‪ ،‬قوتابیانی‬
‫خۆشه‌ویست به‌ جلی ڕه‌شه‌و ‌ه بۆ قوتابخانه‌ بڕۆن هه‌ڵوێستان هه‌بێت تا ئه‌م‬
‫ده‌سته‌اڵته‌ له‌سه‌ر حوکم بێت سوود له‌ بروانامه‌کانتان وه‌رناگرن‪ ،‬پاشه‌ڕۆژتان‬
‫نی یه‌‪.‬‬
‫داوام له‌ هێزی ئاسایش و پێشمه‌رگ ‌ه ئه‌وه‌یه‌ وه‌ك هێزی مرص بن گوڵ بده‌ن‬
‫به‌یه‌ك بێنه‌ پاڵ هێزی جه‌ماوه‌ر‪ ،‬له‌ سلێامنی هێزی سلێامنی ته‌قه‌ له‌ سلێامنی‬
‫ناکات پارتی هێزی ده‌ره‌کی بۆ به‌کار ده‌هێنن ئه‌و ده‌سته‌ ڕێگه‌ پێ مه‌ده‌ن‪.‬‬
‫هه‌ولیرو دهۆك زیاتر له‌ هه‌موو شوێن ڕقی له‌ ده‌سته‌اڵته‌‪،‬چه‌نده‌ها ماڵ داگیر‬
‫کراوه‌ له‌ هه‌ولێر‪ ،‬جلی ڕه‌ش نه‌گۆڕن تا ئه‌و ده‌سته‌اڵته‌ ده‌گۆڕن‪ ،‬چ میلله‌تێك‬
‫هه‌یه‌ ‪ 200،000‬خه‌ڵکی زینده‌ به‌چاڵ کرابێت و دواتر به‌ده‌ستی خۆشی‬

‫‪24‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫زیاتر کرابێت‪ ،‬به‌رده‌وام کردنی جینۆسایدکردن سیاسه‌تی ئه‌وانه‌‪ ،‬کوشنت به‌‬
‫چه‌نده‌ها وه‌سیله‌ی جۆراو جۆرا‪ ،‬خواردنی ئیکسپایه‌ر‪ ،‬کاره‌ساتی ئۆتۆمبێل‪،‬‬
‫شه‌ڕی ده‌رونی و چه‌نده‌ها جۆری تر کێ هۆکاره‌‪...‬؟‬
‫گۆڕان کارێکی باشیان کرد له‌ به‌غداد‪ ،‬ده‌سته‌اڵت چیان به‌ سومعه‌ی کورد‬
‫نه‌کردووه‌‪ ،‬بۆ سومعه‌ی کوردیان هێاڵوه‌‪.‬‬
‫بۆیه‌ هه‌رالیه‌نیك چاو لێبکه‌ین و هه‌ڵوێسته‌ی له‌سه‌ر بکه‌ین جگ ‌ه له‌ بێ ئه‌مه‌لی‬
‫هیچی ترمان ده‌ست ناکه‌وێت به‌رانبه‌ر ئه‌و ده‌سته‌اڵته‌‪ ،‬هه‌ربۆیه‌ گرنگ ‌ه درێژه‌ به‌‬
‫خۆ نیشاندان بدرێت و هه‌وڵی فراوانکردنی بدرێت‪ ،‬ته‌نها چاره‌سه‌ره‌و ناکرێت‬
‫هه‌ر ڕۆژه‌و بۆ شتێك خۆ نیشاندان بکرێت‪ ،‬ئه‌و ده‌سته‌اڵته‌ خۆ هه‌ر ده‌تان‬
‫کوژێت ده‌تان کوژێت با هه‌ندێکی له‌پێناو ئه‌و ئازادیه‌دا بکوژێت و ببێته‌ چرا بۆ‬
‫ئه‌وانی تر‪ ،‬نه‌رسه‌وتن تا سه‌رکه‌وتن ‪ ...‬با خه‌ڵکی خۆی له‌ کۆیالیه‌تی ڕزگار بکات‬
‫به‌سیه‌تی کۆیالیه‌تی موچه‌‪ ،‬با حیزبه‌کانیش خۆیان له‌ کۆیالیه‌تی بودجه‌ ڕزگار‬
‫بکه‌ن و به‌سیه‌تی کۆیالیه‌تی بودجه‌‪ ،‬هه‌موو به‌ یه‌ك ده‌نگ و به‌ هاوشان له‌گه‌ڵ‬
‫جه‌ماوه‌رو به‌بێ جیاوازی یه‌ك ڕیزبن و یه‌ك داواکاریتان هه‌بێت‪ ،‬ئه‌ویش له‌ناو‬
‫چوونی ده‌سته‌اڵت و بنیات نانه‌ته‌وه‌ی ده‌سته‌اڵتێکی تازه‌و به‌له‌به‌رچاوگرتنی‬
‫گشتگیری ئه‌و سیستمه‌‪ .‬من لێره‌دا چه‌ند خاڵێك بۆ به‌رچاو ڕوونی ده‌خه‌مه‌‬
‫پێش چاو که‌ ته‌نها به‌دیل ئه‌مانه‌یه‌ که‌ ناویان ده‌به‌م به‌ شه‌ش دال‪.‬‬
‫‪1‬ده‌ستور‪.‬‬
‫‪-2‬دادگا‪.‬‬
‫‪-3‬دیموکراتی‪.‬‬
‫‪-4‬دادپه‌روه‌ری‪.‬‬
‫‪-5‬ده‌زگای کردن‪.‬‬
‫‪-6‬دایه‌لۆگ‬

‫‪25‬‬
 ‫ه کاتژمێر ‪5‬ی‬
‫دکتۆر که‌مال میراوده‌لی سێ شه‌مم ‌‬
‫ه فڕۆکه‌خانه‌ی سلێمانی‬
‫ئێوار ‌ه ده‌گات ‌‬

‫میراوده‌لی‪ :‬ترسم له‌ مردن نی یه‌‪.‬‬

‫هێشتا خۆ پیشاندانه‌کانی کوردستان ده‌ستی پێ نه‌کردبوو دکتۆر که‌مال میراوده‌لی‬

‫وه‌ك که‌سێکی ڕۆشنبیرو سیاسی پێشبینی ئه‌وه‌یان ده‌کرد که‌وا ئه‌م گه‌رده‌لوله‌‬
‫کوردستانیش ده‌گرێته‌وه‌‪ ،‬هه‌ربۆیه‌ هه‌ستان به‌ ڕێکخسنت و ئه‌نجامدانی کۆمه‌ڵه‌‬
‫کۆڕو سیمینارێکی یه‌ك له‌ دوای یه‌ك له‌ هه‌ندێك شاره‌کانی به‌ریتانیاو چه‌ند‬
‫وواڵتێکی تری ئه‌وروپی‪ ،‬له‌ گشت سیمیناره‌کاندا جه‌ختی ووردیان ده‌خسته‌‬
‫سه‌ر گشت برینه‌کان و گه‌وره‌ی و فراوانی سته‌می ده‌سته‌اڵتداری بنه‌ماڵه‌ی له‌‬
‫کوردستاندا‪ ،‬هه‌روه‌ها تیشکیشیان ده‌خسته‌ سه‌ر ڕێگه‌ چاره‌کان و چۆنێتی و‬
‫چۆرێتی به‌رنامه‌دانان بۆ دامه‌زراندنی وواڵتێکی سیستامتکی و ده‌ستووری‪.‬‬
‫گه‌رچی هێشتا کۆڕو سیمیناره‌کان هه‌ر له‌ سه‌ره‌تایدا بوو گه‌رده‌لوڵ کوردستانی‬
‫گرته‌وه‌و گشت گه‌نجه‌ به‌ وه‌فاو جوامێره‌کان شه‌قامه‌کانیان پڕ کرده‌وه‌و هوتافیان‬
‫به‌رانبه‌ر ده‌سته‌اڵت به‌ کۆمه‌ڵ ده‌وته‌وه‌ له‌گه‌ڵ به‌رزکردنه‌وه‌ی داواکاریه‌کان له‌‬

‫‪26‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫چوارچێوه‌ی چه‌نده‌ها الفیته‌ی جیاوازو ووتاری جیاوازدا له‌ به‌رده‌م مه‌یدانی ئازادی‬
‫له‌ سلێامنی و چه‌نده‌ها جێگه‌ی تری کوردستان‪ ،‬هه‌ربۆیه‌ میراوده‌لی بۆ پشتگیری‬
‫داوای هاواڵتیان و له‌م کاته‌ ته‌نگانه‌دا بڕیاری دا بگه‌ڕێته‌وه‌ کوردستان و درێژه‌ به‌‬
‫کۆڕو سیمیناره‌کان نه‌دات و بیان باته‌ کوردستان‪ ،‬گه‌رچی هه‌وڵێکی زۆریان دا‬
‫که‌ زووتریش بگه‌ڕێنه‌وه‌ به‌اڵم به‌هۆی ده‌ست نه‌که‌وتنی بلیتی فڕۆکه‌و هه‌ندێك‬
‫هۆکاری تره‌وه‌ بۆ ئه‌م شی شه‌ممه‌ ک ‌ه ده‌کاته‌ ‪ 03/8‬دواکه‌وت‪.‬‬
‫له‌ په‌یوه‌ندیه‌کی ته‌له‌فۆنیدا دکتۆر که‌مال میراوده‌لی ئه‌وه‌ی دووپات کرده‌وه‌ که‌وا‬
‫له‌گه‌ڵ مه‌عاناتی هاواڵتیانی کوردستاندا ده‌بێت و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش سه‌ردانی‬
‫گشت جێگه‌کانی کوردستان ده‌کات له‌پێناو سه‌رخستنی داواکاریه‌کانی هاواڵتیان‬
‫و بنبڕکردنی ئه‌و سیستمه‌ نادارپه‌روه‌ریه‌ی ئێسته‌ هه‌یه‌‪ ،‬به‌ دیهێنانی سیستمێکی‬
‫نوێ له‌سه‌ر بنچینه‌ی ده‌ستورێکی دیموکراتی که‌ ماف و ئازادی هاواڵتیان مسۆگه‌ر‬
‫بکات‪ ،‬بوونی دادگاو دادوه‌ری سه‌ربه‌خۆ‪ ،‬که‌ سکااڵی دادی هاواڵتیان وه‌ربگرێت‪،‬‬
‫ژیان و ماف و که‌رامه‌تیان بپارێزێ و له‌ ناهه‌قیه‌کان قه‌ره‌بوویان بکاته‌وه‌‌‪.‬‬
‫شایه‌نی باسه‌ میراوده‌لی له‌ چه‌ند ڕۆژی ڕابردوودا جگه‌ له‌ کۆڕو سیمیناره‌‬
‫تایبه‌تیه‌کان به‌ژداریان له‌ چه‌ند خۆپیشاندانێکیشدا کردووه‌و په‌یامی خۆی‬
‫به‌ ڕوونی بۆ ئاماده‌بوانی خۆ پیشاندانه‌کان و ده‌سته‌اڵتداران ناردووه‌‪ ،‬جگه‌ له‌‬
‫چاوپێکه‌وتنی که‌ناڵی ئه‌ی ئێن بی که‌ ستۆدیۆکه‌ی له‌ له‌نده‌نه‌و به‌ زمانی عه‌ره‌بی‬
‫په‌خش ده‌کرێت زیاتر ڕوون کردووه‌ته‌وه‌‪.‬‬
‫ماوه‌ته‌وه‌ بڵێین پێویسته‌ هاواڵتیانی کوردستان پشتگیری له‌ دکتۆر که‌مال‬
‫میراوده‌لی بکه‌ن و له‌ پێشوازی کردنیدا له‌ فڕۆکه‌خانه‌ی سلێامنی ئاماده‌ بنب که‌‬
‫ڕۆژی سێ شه‌ممه‌ ‪ 2011/03/08‬ده‌کات کاتژمێر ‪05:00‬ی ئێواره‌‪.‬‬
‫شایه‌نی باسه‌ حکوومه‌تی به‌ریتانیاو سه‌فاره‌تی ئه‌مه‌ریکا ئاگاداره‌ به‌ ڕۆشتنه‌وه‌ی‬
‫دکتۆر که‌مال میراوده‌لی‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫ه کوردستان و‬‫دکتۆر که‌مال میراوده‌لی گه‌شت ‌‬
‫خۆپیشاندانه‌کان فراوان ده‌کات‬

‫ئه‌مڕۆ سێ شه‌ممه‌ ‪ 03/08‬دکتۆر که‌مال میراوده‌لی و وه‌فدی یاوه‌ری له‌ ڕێگه‌ی‬

‫فڕۆکه‌خانه‌ی سلێامنی یه‌وه‌ گه‌شتنه‌وه‌ کوردستان و له‌الیه‌ن هاواڵتیان و زۆر له‌‬
‫ڕۆشنبیران و ده‌زگای ڕاگه‌یاندنه‌وه‌ پێشوازیه‌کی گه‌رمی لێکرا‪.‬‬
‫شایه‌نی باسه‌ له‌ ماوه‌ی چه‌ند هه‌فته‌ی ڕابردوودا میراوده‌لی زنجیره‌ کۆڕو‬
‫سیمینارێکی له‌ وواڵتانی ئه‌وروپی سازکرد بۆ پشتگیری له‌ داوای ڕه‌وای شه‌قامی‬
‫کوردی و ئێسته‌ش بۆ هه‌مان مه‌به‌ست سه‌ردانی کوردستانی کردووه‌‪.‬‬
‫میراوده‌لی له‌ لێداوانێکیدا ئاماژه‌ی ب ‌ه گرنگی خۆ پیشاندانه‌کان و به‌رده‌وامی‬
‫خسته‌ڕوو له‌گه‌ڵ دۆخی هێمنیدا‪.‬‬
‫جێگه‌ی خۆیه‌تی بووترێت ئومێدێکی گه‌وره‌ له‌ میراوده‌لی ده‌کرت که‌ بتوانێت‬
‫ئه‌و ڕچه‌ بشکێنێت که‌ تا ئێسته‌ وه‌ك هێڵی سور وابووه‌ که‌ ئه‌ویش خۆ پیشاندانه‌‬
‫له‌ شاری هه‌ولێر‪.‬‬
‫هه‌روه‌ك چۆن له‌ کۆڕو سیمیناره‌کانیشدا دکتۆر که‌مال جه‌ختی له‌سه‌ر خۆ‬
‫پیشاندان ده‌کرده‌وه‌ له‌ هه‌ولێرو فشار خستنه‌ سه‌ر ده‌سته‌اڵت له‌ ڕێگه‌یه‌وه‌‪.‬‬
‫میراوده‌لی وه‌ك هاوخه‌میه‌کی و به‌ده‌مه‌وه‌ بوونی هاوزمانانی ته‌نها بۆ ئه‌و‬
‫مه‌به‌ست ‌ه سه‌فه‌ری کوردستانی کردووه‌و به‌رده‌وام ده‌بێت له‌گه‌ڵ هاواڵتیانداو‬
‫ده‌چێته‌ سه‌ر شه‌قام‪.‬‬

‫دکتۆر‬

‫‪28‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫که‌مال میراوده‌لی‪:‬‬
‫سیستمی حوکمڕانی بنه‌ماڵه‌ی‬
‫ه ئه‌وروپا قبوڵی‬‫جارێکی تر ن ‌‬
‫ه‬
‫ه ئه‌مه‌ریکا ن ‌‬
‫ده‌کات ن ‌‬
‫سایکۆلۆجیه‌ن قبوڵ ده‌کرێت‬

‫له‌ میانه‌ی چاوپێکه‌وتنێکدا ل ‌ه که‌ناڵی که‌ی ئێن ئێن دکتۆر که‌مال میراوده‌لی‬
‫ڕاو سه‌رنجی له‌سه‌ر خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تیه‌کانی خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست و‬
‫هه‌رێمی کوردستان خسته‌ڕوو‪.‬‬
‫میراوده‌لی ئاماژه‌ی به‌ سیاسه‌تی بنه‌ماڵه‌ی و قۆرخکردنی دارایی دا له‌ ڕووی‬
‫کۆمپانیاوه‌و سستکردنی به‌رهه‌می خۆماڵی‪ ،‬وه‌ك منوونه‌ی هه‌ولێری هێنایه‌وه‌‬
‫که‌ ته‌نها هه‌ولێر به‌س بوو ‌ه بۆ به‌رهه‌می نان و ماست و زۆر شتی تر که‌ ئێسته‌‬
‫ل ‌ه ده‌ره‌و ‌ه ده‌هێرنێت‪.‬‬
‫له‌سه‌ر ده‌سته‌اڵتی بنه‌ماڵه‌ی و هۆکاری نه‌رێنی له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگا منوونه‌ی‬
‫تونسی هێناوه‌ ک ‌ه چۆن ده‌سته‌اڵتی بنه‌ماڵه‌ی له‌ناوچوو گشت سه‌رچاوه‌‬
‫مادیه‌کانیان بۆ خۆیان قۆرخ کردبوو‪ ،‬و ‌ه هه‌موویان خستبووه‌ خزمه‌ت خۆیان‬
‫و بنه‌ماڵه‌که‌یانه‌وه‌‪ .‬کوردستانیشی به‌ لێکچوو له‌ هه‌مان وه‌اڵمدا وه‌سف کرد‪.‬‬
‫سیستمی کۆمۆنیزمی و له‌ناوچوونی ئه‌و ئه‌و سیستمه‌ به‌ منوونه‌ی بنه‌ماڵه‌ی‬
‫هێنایه‌وه‌ که‌ چۆن جارێکی تر سیستمی حوکمڕانی شوعیه‌ت ناتوانرێت‬
‫دروست ببێته‌وه‌ بنه‌ماڵه‌یش به‌ هه‌مان شێوه‌‪.‬‬
‫سیستمی حوکمڕانی بنه‌ماڵه‌ی جارێکی تر نه‌ ئه‌وروپا قبوڵی ده‌کات نه‌ ئه‌مه‌ریکا‬
‫ن ‌ه سایکۆلۆجیه‌ن قبوڵ ده‌کرێت‪.‬‬
‫شایانی باسه‌ میراوده‌لی له‌ هه‌مان چاوپێکه‌وتندا ووتی زۆر گرنگه‌ ئه‌م شۆڕشه‌‬

‫‪29‬‬
‫جه‌ماوه‌ریه‌ به‌ حیزبی نه‌کرێت‪ .‬تیشکی خسته‌ سه‌ر ده‌سته‌اڵتی بنه‌ماڵه‌ی ک ‌ه‬
‫به‌ دزی و داگیرکه‌ری حیزبی له‌ کوردستاندا به‌ ناڕه‌وا خۆی سه‌پاندووه‌‪ .‬هه‌رچی‬
‫الیه‌نی گرنگی ژیان هه‌یه‌ به‌ حیزبی کراوه‌‪ .‬ده‌بوایه‌ سیستمێك هه‌بوای ‌ه ئێسته‌‬
‫ئه‌وانی دادگای بکردایه‌‪.‬‬
‫ئاماژه‌شی به‌ هه‌ندێك ل ‌ه گیراوه‌کانی خۆ پیشانده‌ران داو ووتی ئه‌مڕۆ کۆمه‌ڵێك‬
‫گه‌نج که‌ به‌ردراون مانای وا نی یه‌ که‌ سبه‌ی ناگیرێنه‌وه‌‪ ،‬چه‌نده‌ها که‌س له‌‬
‫که‌الر و چه‌مچه‌ماڵ و جێگه‌کانی تر گیراون که‌س پێیان نازانێت‪ .‬لێره‌دا ئه‌وه‌ی‬
‫لێ سیاسه‌تی دووفاقی ده‌سته‌اڵتدارانی لێ ده‌خوێرنیته‌وه‌ که‌ ئه‌و که‌سانه‌ی‬
‫که‌وا ئێسته‌ به‌ر ده‌درێن له‌به‌ر کپکردنه‌وه‌ی خۆ پیشانده‌رانه‌‪ ،‬ئه‌وه‌تا که‌سانێك‬
‫که‌ پێیان نازانرێت به‌ری ناده‌ن‪ .‬به‌ ڕاشکاوی ووتی ئه‌م ده‌سته‌اڵته‌ هیچ منه‌تی‬
‫به‌ چاره‌نووسی خه‌ڵك نی یه‌‌‪.‬‬
‫له‌سه‌ر فراوانی سته‌می ده‌سته‌اڵتدارانی کورد ئاماژه‌یان به‌وه‌ش دا هه‌تا‬
‫سته‌میان ل ‌ه مندااڵن کردووه‌و جێگه‌ی ڕه‌وزه‌شیان نه‌هێاڵوه‌‪ ،‬دزی و جه‌رده‌ی به‌‬
‫جه‌ریمه‌ ناو برد له‌کاتێکدا چه‌نده‌ها جێگه‌ی پێویستی بۆ‌ بنیات نراوە‪.‬‬
‫منوونه‌ی میرصی هێنایه‌وه‌ که‌ میلله‌تی میرص داوای له‌ناوچوونی ده‌سته‌اڵتی‬
‫کرد هه‌رچی موباره‌ك ووتی مووچه‌ له‌ سه‌دا بیست زیاد ده‌که‌م ده‌ستکاری‬
‫ده‌ستور چی و چی‪ ،‬به‌اڵم خه‌ڵکی داوای له‌ناوچوونی خۆی کرد‪ .‬له‌مه‌شدا‬
‫پشتگیری میراوده‌لی بۆ خۆ پیشانده‌ران ده‌رده‌خات و به‌ جۆرێك له‌ جۆره‌کان‬
‫پێامن ده‌ڵێت متامنه‌تان به‌و به‌ڵێنانه‌ نه‌بێت که‌وا مه‌سعود به‌رزانی ده‌یدات و‬
‫ئه‌ویش لێکچووه‌ له‌گه‌ڵ ووته‌کانی موباره‌کدا‪.‬‬
‫له‌سه‌ر گرنگی گۆڕانکاری و ده‌ستوور تیشکی ووردیان خسته‌ سه‌رو ووتیان‬
‫ئێمه‌ ده‌بێت ده‌ستورێکامن هه‌بێت زۆرترین ماف به‌ خه‌ڵکی بدات‪ ،‬له‌ هه‌موو‬
‫بواره‌کاندا‪ ،‬ده‌بێت ده‌ستوور مافی ئیش بپارێزێت نه‌ك له‌ به‌ر ده‌نگدانێك له‌سه‌ر‬

‫‪30‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫کاره‌که‌ی البربێت‪ ،‬ده‌بێت ده‌ستوور ئه‌و شتانه‌ به‌ جه‌ریمه‌ بکات‪.‬‬
‫گه‌النی وه‌ك فه‌ره‌نسا و ئه‌فریقا و تورکیا ئێسته‌ش شانازی ب ‌ه ده‌ستووره‌کانیانه‌وه‌‬
‫ده‌که‌ن‪ ،‬سایکۆلۆجیه‌تی بنه‌ماڵه‌ی کورد ئه‌مریکا هه‌موو کارێکیان پێ ده‌کات‬
‫به‌بێ ڕێکه‌وتن‪ .‬له‌سه‌ر به‌ده‌ستێهێنانی گۆڕانکاری و ده‌ستورێکی تازه‌ ووتیان‬
‫هه‌ر به‌ پاره‌ ده‌توانین جوانرتین سیستم‌ له‌ ڕێگه‌ی خه‌بیره‌کانی ده‌ره‌وه‌ ده‌توانین‬
‫دروست بکه‌ین‪.‬‬
‫ئه‌و ڕووداوانه‌ی که‌ ته‌نها له‌م ماوه‌یه‌دا ڕوویدا ته‌نها ل ‌ه جه‌نگه‌ڵ ده‌چێت و له‌‬
‫ده‌ره‌وه‌ به‌و شێوه‌یه‌ سه‌یر ده‌کرێت‪.‬‬
‫منوونه‌ی وواڵتانی تری ڕۆژئاوای به‌ به‌رده‌وامی له‌ چاوپێکه‌وتنه‌که‌دا ده‌هێنایه‌وه‌و‬
‫به‌راوردی ده‌کرد له‌گه‌ڵکوردستاندا وه‌ك ووتی حاڵه‌تی لیبیان له‌ ڕووی مادیه‌وه‌‬
‫زۆر باشه‌ به‌اڵم ده‌یه‌وێت ببێته‌ به‌شێك له‌ دونیای ئازاد‪ ،‬کوردستان زۆر زۆر‬
‫شیاوی ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئه‌م ته‌قینه‌وه‌ی تێدا بێت‪.‬‬
‫ڕه‌خنه‌ی توندی له‌ په‌رله‌مان گرت له‌وه‌ی ک ‌ه نه‌بووه‌ته‌ کاراکته‌رێکی به‌هێز‪،‬‬
‫په‌رله‌مان له‌ ماوه‌ی ڕابردوودا نه‌یتوانیووه‌ ته‌نها یه‌ك پرۆژه‌ یاسای که‌ له‌الیه‌ن‬
‫ئۆپۆزیسۆنه‌وه‌ پێشکه‌ش کرابیت جێبه‌جێ بکرێت‪ ،‬ئه‌قڵیه‌تی حیزبی کاره‌کانی‬
‫به‌ حیزبی کردووه‌ هه‌تا له‌ په‌رله‌مانیشدا‪ ،‬ده‌بوو ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌کان نه‌چنه‌وه‌‬
‫ناو په‌رله‌مان له‌مه‌ڕ هه‌ندێك هه‌ڵوێست وه‌ك ئه‌وه‌ی عه‌بدواڵی مه‌ال نووری‪،‬‬
‫شه‌رمه‌زاریه‌ په‌رله‌مانێك که‌مال که‌رکوکی سه‌رۆکی بێت بچینه‌ ناوی‪.‬‬
‫ده‌بوو خۆ پیشاندانه‌کان له‌ هه‌ولێره‌وه‌ ده‌ستی پێ بکردایه‌‪ ،‬وه‌ك وواڵتانی تر‪.‬‬
‫هاوپه‌یامنی سرتاتیجی کاریگه‌ری له‌سه‌ر خزمه‌تگوزاریه‌کان دروست کردوو‪،‬‬
‫دوو ئیداریه‌که‌ش له‌ ئێست ‌ه باشرت بوو‪ ،‬چونک ‌ه ئه‌وسا مونافه‌سه‌ی کار ده‌کرا‬
‫به‌اڵم به‌و ڕێکه‌وتنه‌ خزمه‌تگوزاریه‌کانیشی خنکاند‪.‬‬
‫خۆ پیشاندان مافێکی ئه‌وپه‌ڕی رسوشتیه‌‪ ،‬یه‌کێك له‌ برینداره‌کان له‌ زمانی‬

‫‪31‬‬
‫خۆیه‌وه‌ تاوانبار کراوه‌ له‌سه‌ر به‌ردباران کردن به‌اڵم ئه‌وه‌ی به‌ بیکه‌یسی که‌سی‬
‫کوشتووه‌ تاوانبار نی یه‌‪ ،‬باره‌گا بۆ میلیشای تێدا بێت‪ ،‬منداڵ هه‌رچی ده‌کات‬
‫ده‌یکات بۆ به‌و شێوه‌یه‌ ڕووبه‌ڕووی ببنه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه له‌نده‌ن منداڵ هێرش ده‌کاته‌‬
‫سه‌ر ماڵ و سه‌یاره‌ی مه‌لیکه‌که‌‪ ،‬ئه‌م ده‌سته‌اڵته‌ شه‌رعیه‌تی نه‌ماوه‌و ده‌بێت‬
‫بڕوات‪ ،‬له‌ به‌رانبه‌ر ووشه‌دا نان ده‌بڕێت‪ ،‬که‌سێك ده‌عوه‌تی منی کردووه‌ نانی‬
‫بڕاوه‌‪ ،‬نان بڕین و کوشنت کۆتای پێ هات و قۆناغێکی تازه‌ دروستکردووه‌ بووه‌و‬
‫ده‌بێت ده‌مووچاوه‌کانی شاخ بڕوات و حه‌لێکی وا دروست ببێت چاره‌سه‌ری‬
‫ڕیشه‌ی دروست بکات‪.‬‬
‫شایه‌نی باسه‌ دکتۆر که‌مال میراوده‌لی له‌ ڕۆژی ‪ 2011/03/08‬گه‌شته‌ سلێامنی‬
‫و بۆ پشتگیری خۆی له‌ ئه‌و شۆڕشه‌ی ک ‌ه دروست بووه‌و له‌ به‌رواری ئاماژه‌‬
‫پێکراوه‌وه‌ تا ئێسته‌ له‌گه‌ڵ خۆ پیشانده‌راندایه‌و چه‌نده‌ها شارو شارۆچکه‌ی‬
‫به‌سه‌رکردووه‌ته‌وه‌‪.‬‬

‫ه‬
‫قیبلە‪ :‬دڵم له‌گه‌ڵ خۆ پیشانده‌رانه‌و به‌م نزیکان ‌‬
‫ه پاڵیان‬
‫جه‌سته‌شم ده‌چێت ‌‬

‫بیست ساڵه‌ هاواڵتیانی کوردستان تااڵوی نا دادگه‌ری ده‌سته‌اڵت ده‌کێشن و‬

‫مێشك و دڵ و ڕۆح و جه‌سته‌یان پێچ ده‌ده‌ن له‌ پێناوی هاتنه‌ دی ئه‌و ڕۆژه‌ی‬
‫که‌وا ئێسته‌ به‌ره‌و هه‌ڵهاتن ده‌چێت‪ ،‬ئه‌مڕۆ ڕۆژی ئه‌و ڕۆژه‌یه‌ گرێ کوێره‌کان‬
‫بکرێنه‌وه‌و چیرت ته‌نها چه‌ند که‌سێکی دیاری کراو مێگه‌النه‌ گه‌ل لێنه‌خوڕن‪.‬‬
‫هاواڵتیانی کوردستان‪...‬‬
‫هیچ شتێك له‌ خۆپیشاندان ساردتان نه‌کاته‌وه‌و ته‌نها ڕێگه‌ چاره‌یه‌ بۆ‬
‫به‌دیهێنانی ئامانجه‌کان‪ ،‬بیست ساڵی تر ئه‌م چینه‌ی ئێسته‌ له‌سه‌ر حوکم‬

‫‪32‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫بن ناتوانن داواکاریه‌کان به‌جێ بهێنن و کاتی ئه‌وه‌ به‌سه‌رچوو ‌ه گوێ بۆ درۆو‬
‫به‌ڵێنه‌کان بگرن‪ ،‬به‌ڵێنی ئه‌م کاته‌ وه‌ك به‌ڵێنی پێش هه‌ڵبژاردنه‌کان وایه‌‪،‬‬
‫چه‌نده‌ به‌ڵێن و بڕیاری پرۆژه‌تان بیست پێش هه‌ڵبژاردن و دوای هه‌ڵبژاردن و‬
‫له‌گه‌ڵ ئاشکراکردنی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن ‌ه پڕ ساخته‌ییه‌کان گشت به‌ڵێنه‌کان‬
‫له‌بیر ده‌کران و ده‌بوو هه‌م دیسان مێشك و دڵ و ڕۆح و جه‌سته‌ پێچ بده‌نه‌وه‌‪.‬‬
‫مامۆستایان و ڕۆشنبیرانی خۆشه‌ویست‪...‬‬
‫ده‌سته‌اڵت له‌ماوه‌ی ڕابردوویاندا به‌ کرداری سه‌ملاندیان چۆن تێکده‌ری ناوتان‬
‫بوون و مامۆستاو ڕۆشنبیری ڕاستی به‌ چه‌نده‌ها به‌رانبه‌ر تێکه‌ڵی کردن و‬
‫شه‌هاده‌ی ته‌زوویری حیزبی ب ‌ه سه‌دان که‌سی عه‌شایه‌ری کرد به‌ مامۆستا‬
‫به‌سه‌رتانه‌وه‌و له‌که‌دار کردنی زانستی ڕاستی و ئاستی به‌ڕێزتانی کرد‪ ،‬به‌‬
‫سه‌ده‌ها ڕۆژنامه‌و گۆڤاری سێبه‌رو سه‌دان ناوی له‌ژێردا ڕیز کردوون و به‌ناوی‬
‫نووسه‌ر ڕۆشنبیری ته‌شویشی له‌ناوتاندا دروست کردووه‌و حه‌ق له‌ ناحه‌ق جیا‬
‫نه‌کرێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌مڕۆ ئاسۆیه‌که‌ بۆ جیا کردنه‌وه‌ی مامۆستای و ڕۆشنبیری ڕاست له‌‬
‫سێبه‌رو ساخته‌‪ ...‬ده‌ستخۆشی له‌هه‌موو ئه‌و مامۆستاو که‌سایه‌تی ‌ه ڕۆشنبیرانه‌‬
‫ده‌که‌ین که‌وا ده‌نگیان له‌گه‌ڵ ده‌نگی خه‌ڵکه‌و ڕیزی خۆ پیشاندانه‌کان قه‌ره‌باڵغ‬
‫ده‌که‌ن‪ ..‬مامۆستایان و ڕۆشنبیرانی خۆشه‌ویست هه‌مووتان فارق ڕه‌فیق ئاساو‬
‫ڕێبین هه‌ردی ئاسابن‪ ...‬هه‌ڵوێستی دکتۆر موسه‌نا ئه‌مین مێژوو تۆماری ده‌کات‬
‫و تکامان وایه‌ په‌شیامن نه‌بنه‌وه‌و به‌رده‌وام بن‪.‬‬
‫مامۆستایانی مزگه‌وت و جێنشینی پێغه‌مبه‌ران ‪...‬‬
‫زۆر که‌م بوون ئه‌و مه‌النه‌ی له‌سه‌رده‌می به‌عسدا خۆیان بفرۆشن‪ ،‬به‌اڵم زۆر‬
‫زۆرن ئه‌وانه‌ی خۆیان به‌ کۆمه‌ڵێکی گه‌نده‌ڵ فرۆشت و بوون به‌ پاڵپشت بۆ‬
‫خراپه‌کاری زیاتری خراپه‌کاران‪ ،‬ئه‌مر به‌چاکه‌و به‌رگری ل ‌ه خراپه‌ به‌پێچه‌وانه‌وه‌‬
‫کاری له‌سه‌ر ده‌کرێت‪ ،‬کۆمه‌ڵێكی به‌ناو مه‌الو به‌ده‌ستی یه‌کیه‌تی و پارتی ناوی‬

‫‪33‬‬
‫مه‌الیان الی خه‌ڵکی نارشین کردوو‪ ،‬ئێسته‌ ووشه‌ی مه‌ال بووه‌ به‌ جۆرێك ل ‌ه‬
‫عه‌یبه‌‪ ،‬هۆکاره‌که‌ی چی یه‌؟ هه‌مووی ئه‌و ده‌سته‌اڵته‌ی ‌ه به‌ ده‌وره‌یه‌کی خێراو‬
‫به‌ پاڵپشتی مادی و مه‌نسه‌بی دونیای کۆمه‌ڵێکی به‌ناو مه‌ال دروست کردوو‬
‫شه‌خسیاتی مه‌ال ڕاستیه‌کانی پێ له‌که‌دار بکرێت‪ ،‬مامۆستایانی من‪ ،‬وه‌ك‬
‫چۆن له‌ گشت شۆڕشه‌کاندا مه‌الو که‌سایه‌تی ئاینی پێشه‌نگ بوون لێره‌شدا‬
‫پێشه‌نگی خۆتان بسه‌ملێنن و مه‌هێڵن چیرت عه‌مامه‌ سپیه‌کانتان له‌که‌دار‬
‫بکرێت‪...‬مامۆستایانی ئازیز که‌لیمه‌یه‌کی ئێوه‌ له‌م کاته‌دا گرنگی خۆی ده‌بێت‪،‬‬
‫هه‌ڵوێستی ئینب و ته‌یممه‌و ئیامم ئه‌حمه‌دو چه‌نده‌ها که‌سایه‌تی ئاینی تر که‌‬
‫له‌ حوجره‌کاندا خوێندوومانه‌‌ ده‌بێت سودیان لێ وه‌رگرین‪ ،‬ئه‌م ڕۆژه‌ ئه‌و ڕۆژه‌یه‌‬
‫ئیقتیدا به‌و ئیاممانه‌وه‌ بکرێت‪ ...‬داواکارم وه‌ك چۆن له‌ نوێژه‌کاندا له‌ پێشه‌وه‌ن‬
‫له‌م خۆ پیشاندانه‌شدا هه‌ر له‌ پێشه‌وه‌بن‪ ،‬له‌سه‌ر جاده‌کان بۆ خه‌ڵکی پێش‬
‫نوێژی بکه‌ن‪ ،‬چاوتان به‌ میرص نه‌که‌وت چۆن مامۆستاکان به‌ ته‌ربوشه‌کانیانه‌وه‌‬
‫سوریان ده‌کرده‌وه‌ له‌ دووره‌وه‌؟ بۆ ئه‌و ڕه‌نگانه‌ له‌ خۆپیشاندانه‌کاندا نابینین؟!‪،‬‬
‫ئه‌و هێزه‌ گه‌وره‌بوو چۆکی موباره‌کی به‌ چۆکداداو خستیه‌ زبڵدانی مێژووه‌وه‌‪.‬‬
‫خوێندکارانی خۆشه‌ویشت‪...‬‬
‫ئه‌م ڕۆژانه‌ بکه‌نه‌ ڕۆژی پشوو به‌ژداری خۆ پیشاندان بکه‌ن‪ ،‬چاره‌نووستان‬
‫نادیاره‌و به‌ خۆ پیشاندانه‌کان چاره‌نووسی خۆتان ڕوون ده‌که‌ن‪ ،‬ئه‌ی خوێندکاره‌‬
‫وه‌رنه‌گیراوه‌کان ئه‌م ده‌سته‌اڵته‌ هه‌ر ئه‌و ده‌سته‌اڵته‌یه‌ که‌ کاری ‪ 12‬ساڵی به‌‬
‫فیڕۆدا داون‪،‬هاوشانی خۆ پیشانده‌ران هه‌نگاو بنێنن و دروشمتان ب ‌ه ڕوونی‬
‫به‌رز بکه‌نه‌وه‌‪.‬‬
‫ئه‌ندام په‌رله‌مان و وه‌زیره‌کان‪...‬‬
‫داواتان لێ ده‌که‌ین تا زووه‌ ده‌ست له‌کار بکێشنه‌وه‌و شه‌رعیه‌تی ئه‌و ده‌سته‌اڵته‌‬
‫گه‌نده‌ڵه‌ مه‌هێڵن و مه‌بن ب ‌ه پاڵپشتی بۆ به‌رده‌وامی‪...‬ئه‌وه‌ی ده‌ستی پاك بووه‌و‬

‫‪34‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫نه‌گالوه‌ به‌ گه‌نده‌ڵی درێژه‌ به کاره‌که‌ی نه‌دات‪ ،‬به‌رده‌وامی له‌گه‌ڵ ده‌سته‌اڵتدا‬
‫له‌م کاته‌دا خۆی بۆ خۆی ده‌بێت به‌ گه‌نده‌ڵی‪...‬ئه‌وه‌ی ناوی له‌ لیستی ڕه‌شی‬
‫هاواڵتیانیشدا هه‌یه‌ به‌ ده‌ست له‌کارکێشانه‌وه‌یان له‌ تاوانه‌کانیان سوکرت‬
‫ده‌کات‪.‬‬
‫ده‌سته‌اڵتداران‪...‬‬
‫داواتان لێ ده‌که‌ین به‌خۆشی ده‌ست له‌کار بکێشنه‌وه‌و چیرت مه‌بنه‌ هۆکاری‬
‫سووربوونی خوێنی گه‌نج و الوه‌کان‪...‬‬
‫هاواڵتیانی خۆشه‌ویست‪...‬‬
‫به‌بیرتان ده‌هێنمه‌و ‌ه بۆ پێشه‌وه‌ بۆ خۆ پیشاندانی هێامنه‌و به‌رده‌وام بن‪،‬‬
‫مه‌هێڵن به‌ڵته‌چیه‌کان زه‌فه‌رتان پێ به‌رن و ساردتان نه‌کاته‌وه‌‪.‬‬

‫پەیامێك بۆ مامۆستایانی حوجرەکان‬

‫ئەوەی بوو بە مایەی نیگەرانی الی هاواڵتیان و دەنگۆی زۆری لێکەوتەوە‬

‫هەڵکوتانە سەر حوجرەکانی سلێامنی و ئەزیەتدان و تۆمەتبارکردنی فەقیەکان‬
‫بوو‪ ،‬سەرەڕای پشێوی جۆربەجۆرو ڕژانی خوێنی بێتاوان لەم ماوەیەدا‪.‬‬
‫ئاشکرایە الی هاواڵتیان کە پاکرتینی چینی کۆمەڵگە فەقیەکانن‪ ،‬چونکە تاکە‬
‫کۆمەڵە گەنجن ژیانی دونیای وخۆشیەکانی سەردەمیان بە قوربانی زانستی‬
‫شەرعی کردووە‪ ،‬زۆرن ئەوانەی شەوانە لە باڕو یانەو مەساج و نێرگەلەخانەکان‬
‫دەکەنەوە‪ ،‬دیسان زۆرن بە هێامی بەرپرسێك و پاداشتێکی کەم و هەتا بۆ‬
‫دەستخۆشیەك خوێنی ڕۆژنامەنووس و هاواڵتی بێتاوانی ئەم کۆمەڵگەیە بە‬

‫‪35‬‬
‫قوربانی حەزو ناخی چەپەڵی بەرپرسێك بکات‪ ،‬هیچ لەوانە مەترسی نین نە‬
‫بۆ ئاسایشی نەتەوەی و نە پێشیان دەوترێت تیرۆریست‪ ،‬جگە لەوەی دادگاش‬
‫پێیان ناوێرێت بە بێتاوانیش دەردەچن!‬
‫ئەوە بەڵگە نیەو لە دادگاش کاری پێناکرێت کە بەبەرچاوی جیهان و لە زومی‬
‫کامێراکانەوە بە ئاشکراو بێ باکانەو لە بەرزی باڵەخانەکانەوە خەڵکی بکوژیت‪،‬‬
‫ئەوە بەڵگەیەو جێگەی هەڵوێستە کردنە کە فەقیەیەك بۆ سودی زانستی‬
‫مەقالەیەکی خەزن کردبێت و تەنها بۆ خۆی بێت!‬
‫پاکی بە عەمامەو دینداری و شایەتی کۆمەڵگە نی یە‪ ،‬پاکی ئەو پاکیەیە لە‬
‫دادگای ئەم هەرێمەدا پاکی خۆی بسەملێنت‪ ،‬نەك هەر ئەوە بەڵکو لە سەرەوەی‬
‫دادگا بێت و پێویستی بە مۆڵەتی ئەو نەبێت!‬
‫باشە گەر فەقیە باوەڕی بە تێکدانی ئاسایشی نەتەوەی هەیە؟ چیەتی بە‬
‫شەونخونی و لەبەکردنی مەتن و ئەزیەت و سەرئێشەی ترصیفی مەال عەلی و‬
‫شیعرەکانی ئەلفیەی ئینب مالیكەوە؟ بۆ یەکسەر وەك ئەو هاوەڵەی پێغەمبەر‬
‫درودی خوای لەسەر بێت ناکات کە چاوەڕی خواردنی دەنگە خورماکەی نەکرد؟!‬
‫یان ئاشکرا ئەوە ئەو ڕێگەی گرتووەتەبەر بەڕاستی دەیەوێت زانستی ڕاست‬
‫و دروست بە قوڵی فێربێت و خزمەتی نەتەوەکەی پێبکات‪ ،‬مێژوو شاهیدە‬
‫حوجرە چەند خزمەتی بەم کۆمەڵگە کردووە‪ ،‬لە ڕووی شۆڕش و نەتەوایەتی و‬
‫پێشەنگی هەتا کەلتوریەوە‪.‬‬
‫یان ئەوەتا کۆمەاڵنێك دەیانەوێت نەك دەستە چەورەکەی خۆیان بەڵکو دەستە‬
‫خوێناویەکانیان بە چەند فەقیەیەکی هەژارو بێ دەرامەت و بێ پشت و پەنادا‬
‫بسڕن؟!‬
‫مامۆستایانی من بەرپرسیاریەتی قیامەتی و ویژدانی و هەتا دونیایشتان‬
‫لەسەرتانە کە بەکۆمەڵ و چاونەترسانە ئێوە بنب بە پارێزەرەی فەقیەکانتان‪ ،‬ئەگەر‬

‫‪36‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئەوان ترەقە لە کۆمپیوتەرەکانیاندا بێت دەبێت قومبەلە لە کۆمپیوتەرەکانی‬
‫ئێوەدا بێت!‬
‫هەرگیز لەبیرم ناچێت لە ساڵی ‪١٩٩٧‬دا بوو ئاسایشی هەڵەبجە بە شێوەیەکی‬
‫خۆیان ئاسا هەڵیان کوتاوە سەرمان و بەبێتاوان چەند ڕۆژێك لە زیندان‬
‫هێشتینیانەوە‪ ،‬نە دادگا ئاگای لێ بوو نە کێشەکەشامن چووە دادگا‪ ،‬دادگا هەر‬
‫ئەو دادگایە بوو یەك الیەنانە ووتیان ئەم فەقیانە سەیری فلیمی سێکسیان‬
‫کردووە‪ ،‬جا ئەگەر ئەوە ڕاست بێت مانای وایە مامۆستاکامنان ڕۆژ لەگەڵ‬
‫سۆزانیەکاندا دەکەنەوە‪.‬‬
‫بەو شێوە دڕندانەو بەو تاوانە گەورە تۆمەتباریان کردین‪ ،‬تاکە مامۆستایەکی‬
‫خۆمان مەواجەیان نەکردین لە زینداندا‪ ،‬ئیرت نازانم سیاسەت بوو!‪ ،‬حیکمەت‬
‫بوو!! یان ترس!!!‪ .‬لە کاتێکدا خەڵکی بە شەرەفی هەڵەبجە بەوپەڕی جوامێری‬
‫و شانازیەوە سەرەیان دەگرت لە بەردەم ئاسایشدا بۆ مەواجەکردمنان‪ ،‬ئەو‬
‫چەند ڕۆژەی لە زینداندا بووین ئەوەندە مەنجەڵە دۆڵمەو خواردنی خۆش لەو‬
‫کاتە گرانیەدا بۆمان دەهات تەواوی پاسەوانەکانیش میوانی ئێمە دەبوون! لە‬
‫زیندانیشدا ئێمە هەر ڕەحمەت بووین بۆیان! ئەوەشی ئێمەی لەسەرگیرا ڕقی‬
‫خوێندن و شەونوێژو فێربوونی زانستە شەرعیەکان بوو! لە زیندانەکەشدا هەر‬
‫بەردەوام بووین لەسەری‪ ،‬نوێژێکامن نەدەکرد بە تەنها بە جەماعەت نەبێت‪،‬‬
‫زیکرو حەلەقەی موحازرەکان ئێشتەش لەبیرم ماوە‪.‬‬
‫پێویستە یەكەم چینێك کە هەڵوێستی هەبێت ئێوەبن لە ئاست ئەم دەسدرێژی‬
‫و ناهەقیەدا‪ ،‬بە چ پێوەرێك بیپێویت هەر تاوانبارن‪ ،‬پێوەری دادگار‪ ،‬کۆمەڵگا‪،‬‬
‫یاسا‪ ،‬ویژان‪ ،‬پێوەری شەرعیش لەسەروی هەموویەوە‪.‬‬
‫بۆ بۆ بچوکرتین کێشەی ئاسای خەڵکی دێنە سەرجادەو دواکاری خۆیان‬
‫دەکەن‪ ،‬ئایا؟ ئێوە هیچ داواکاری ناڕەزایەتیەکتان نی یە لە ئاست کوڕەکانی‬

‫‪37‬‬
‫خۆتان‪ ،‬ئەگەر قەرارە ئێوە پێشەنگیان بن پیشەنگی هەر بە ووتنەوەی نەحو‬
‫صەرف و شەرحی مینهاج نی یە‪ ،‬ئێستە ئەو زانستانە هەمووی بە شەرحکراوی‬
‫و زۆر لە ئێوەش باشرت لەسەر ڕووبەری ئەنتەرنێت دەست دەکەوێت‪ ،‬هەموو‬
‫زانستەکان لە تەنها لە دی ڤی دیەکدا بەردەست دەبێت‪.‬‬
‫زانایانی پێش ئێوەش چەندێك بە زانستەکەیان بەناوبانگ بوون و مێژووی‬
‫شاهیدی بۆ داون چەند جاری ئەوە بە هەڵوێستەکانیان‪ ،‬خۆ سەالحەدینی‬
‫ئەیوبی کەسێکی شەرع زان نەبووە! هەڵوێستی جوامێرانەی هەبووەو کاری‬
‫گەورەی کردووە‪.‬‬
‫زاناکانی پێش ئێوەو ئەوەی کە ئێستە مێژوو تۆماری کردووە تەنها زانستەکەیان‬
‫نەبووە‪ ،‬زۆر زۆر هەبوون لەوانەش زاناترو ئێستە هەر ناویشیان نی یە‪.‬‬
‫کە تۆمەتی داوێن پیسیان دا بەسەر دایکە عائیشەدا گومانی ژن و پیاوێك کە‬
‫لە نیوانی خۆیاندا لەسەر ئەو مەوزوعە گفتوگۆ دەکەن خوای گەورە لە قورئاندا‬
‫تۆماری کردووە وەك هاتووە لە قورئاندا‪:‬‬
‫(ظن املؤمنون واملؤمنات بأنفسهم خريا)‬
‫ئافرەتەکە شاهیدی داوێن پاکی بۆ عائیشە دەدات و پیاوەکەش شاهیدی لە‬
‫خواترسی بۆ هاوەڵەکە‪ ،‬ئەو (واللە هي أطهر مني بۆ عائیشە بەکار دێنێت‬
‫و ئەمیش بە واللە هو أتقي مني بۆ صەفوان بەکار دێنێت) الی خەڵکەکەش‬
‫مونافیقەکان نەبێت قەزیەکە ڕوون بوو‪.‬‬
‫ئێستەش ئەمە هەمان قەزیەیە الی مونافیقەکان نەبێت خەڵکی دەزانێت‬
‫فەقیەکان پاکن و خەڵکی دەزانێت کێ دەستی سورە بە خوێنی بە ناهەق ڕژاو‪،‬‬
‫ئاشکرایە کێ ئاسایشی ئەم هەرێمەی تێکداوە بەناوی پاراستنی ئاسایشی‬
‫نەتەوەییەوە! بەاڵم پێویستە ئێوەش هاوار بکەن؟! کاریگەری سلبی لەسەر‬
‫فەقیەکان و کۆمەڵگەش دەبێت‪ ،‬من دوای ئەو ڕووداوە فەقیەیەتم لەبەرچاو‬

‫‪38‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫کەوت بە ناڕاستەوخۆ وازم لە فەقیەیەتی هێنا‪ ،‬هاتنە ماڵەکەمان و تەکلیفی‬
‫دونیایان کرد گەڕاشمەوە لەبەر دڵی ئەوان چەند ڕۆژێك مامەوەو خواحافیزی‬
‫یەکجارەکیم لێکردن‪ .‬ڕۆشتمە ئەوروپا لەناو ئەو هەموو کچە قژزەردو چاو‬
‫شینانەی ئەوروپادا دەردی کورد دەڵێ گەنجیەتیەکەم سەرفکرد‪ ،‬مێژوو وە‬
‫کوردانی ئەوروپاو بە تایبەت بەریتانیا شاهیدین کە من خەریکی چی بووم لە‬
‫ئەوێ‪ ،‬ئەگەر لە فەقیەیەتی سەیری فلێمی سێکسم بکردایە دەبوایە لە ئەوروپا‬
‫لەسەر جادەکان ڕامبواردایە‪.‬‬
‫ئەو خوێندنە بوو بە هەوێن بۆم و بەرزترین شەهادەم دوای ئەوە هێنا‪ ،‬ئێستەش‬
‫کە هەر ئەم دەستەاڵتە ڕێگربوون لە دانەمەزراندم‪ ،‬بەشێوەیەکی تر مەمنون‬
‫دەبن لە زانکۆکانی کوردستاندا بە عەقد کاریان بۆ بکەم‪.‬‬
‫سەدان کەسایەتی ئەم هەرێمە بەرهەمی و بنچینەیان لە فەقیەیەتیدا‬
‫بووە‪ ،‬ئەم کارانە گەورەترین ئیهانەو نارشین کردنی ئەو مێژووەیە‪ ،‬هەروەك‬
‫هەڵوێستەکانیش دەبێتە مێژوو وە بۆ خەڵکیش زیاتر ڕوون دەبێتەوە‪.‬‬
‫ئەگەر ئێوە پێشەنگی کۆمەڵگەتان پێناکرێت هیچ نەبێت پێشەنگ بن‬
‫بۆ فەقیەکانتان‪ ،‬ئەگەر ئەوەشتان پێناکرێت توخوا مەبنە مایەی ئەزیەتی‬
‫زیاتریان و با بچن لە قوتابخانە حکومیەکاندا بخوێنن کە لە داهاتوودا کێشەی‬
‫بڕوانامەکانیشیان بۆ دروست نابێت‪ ،‬بۆ زانستە شەرعیەکانیش سەرو دی ڤی‬
‫دی بکڕن و هەڵوێست و جوامێریش با هەر لە مێژووی پێشینانەوە بخوێننەوە‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫بە بەڵگەوە‪:‬‬
‫ئیسالم ستەم و خیانەتی لە گەلی کورد کردووە‬

‫*حەزرەی یوسف هەرچی زەوی کشتوكاڵیە دابەشی کردووە بەسەر خزمەکانی‬

‫خۆیداو تەلی بەچواردەوریدا داوەو بەشی کەس نادات‪ ،‬خۆ قەرار بوو بەرهەمی‬
‫حەوت ساڵ بۆ حەوت ساڵی نەداری خەزن بکات کەچی هەمووی ئەودیوی‬
‫ئێران کرد!‪.‬‬
‫*ئیاممی عومەر شەڕی ناوخۆی هەڵگیرساندو بووە مایە لەدەستدانی چەندین‬
‫گەنجی بێ تاوانی ئەم واڵتە!‪.‬‬
‫*سەعدی کوڕی ئەبو وەقاص ‪ ٢٧‬ساڵە بە تەنها دەستی گرتووە بەسەر گومرگی‬
‫ئیرباهیم خەلیلیدا!‪.‬‬
‫*زەیدی کوڕی حاریثە پارەیەکی زۆر بۆ ڕاپ و گۆرانی بێژانی ئەمەریکی سەرف‬
‫دەکات!‪.‬‬
‫*ئیاممی عەلی زۆر زوو مسوڵامن بوو دەبوایە پەلەی نەکردایە تا دەبوویە ‪١٨‬‬
‫ساڵ ئەوسا بڕیاری خۆی بدایە!‪.‬‬
‫*بیاللی حەبەشی چەندین بەڵگە هەیە لەسەری لە زینداندا نەك بەردی‬
‫خستووەتە سەر زگی خەڵکی بەڵکو بە بەرد سەریانی پان کردووەتەوە!‪.‬‬
‫*ئیاممی عوسامن بێدەنگە لەو هەموو تاوانانەی کە دەکرێت بەبەرچاویەوەو لە‬
‫دەساڵتیشدایە!‪.‬‬
‫*زۆر سەحابەی تر قۆرخی دەستەاڵتیان کردووەو منداڵەکانی خۆیان دەنێرن بۆ‬
‫طائیف نا عەفو بۆ ئەوروپاو ئەمەریکا!‪.‬‬
‫*مناڵەکانی عوسامنی کوڕی عەفان پارەیەکی زۆر لە ڕێکالم کردن لە فەیسووکدا‬
‫سەرف دەکەن!‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫*ئەبو هورەیرە هەزاران حەدیسی بەدەم سەرۆکەکەمانەوە هەڵبەستووە!‪.‬‬
‫*ئاخر تۆ بڵێ یارس با سەریشی سپی بێت کەی شایەنی وەزیری سامانە‬
‫رسوشتیەکانە!‪.‬‬
‫*عومەری کوڕی عەبدول عەزیز هەر بە هیچ تێرناخوات و وازیش ناهێنێت!‪.‬‬
‫*ئینب و تەیمیە دزی ئەکادیمی کردووەو بە تەزویر لە وەزارەتی ئەوقافی ئەوساو‬
‫خوێندنی بااڵی ئێستە شەهادەی دکتۆراکەی بەدەست هێناوە!‪.‬‬
‫*بەڵگەی سەملێرناو لەبەردەستدایە کە خوێندنگە ئیسالمیەکان هەمووی‬
‫ئیاممی شافعی سەقەتی کردووەو بە نورساوێکی نهێنی کە لە ئیامیڵە‬
‫هاکگراوەکەی ئیاممی شافعیدا دەرکەوتووە بەنهێنی پەیوەندی بە ئێرانەوە‬
‫کردووە بۆ ئەو مەسەلە!‪.‬‬
‫*هەموو خەڵکی دەزانێت کە ئەحمەدی کوڕی حەنبەل شایەنی بوون بە وەزیری‬
‫نەبوو لە وەزارەتی ڕۆشنبیری کەچی چەندین ساڵ ئەو پۆستەی بۆ خۆی قۆرخ‬
‫کردبوو!‪.‬‬
‫*ئەم حکوومەتە ئەو هەموو پارە لە ڕاگەندندا سەرف دەکات و هیچیش‬
‫سودی نی یە خۆزگە هەروەك جاران لەسەر تەپۆڵکەیەك شیعرمان بۆیەکرت‬
‫بخوێندایەتەوە باشرت بوو!‪.‬‬
‫*ئینب و عەباس بە ئاشكرا ڕۆژنامەنووس دەکوژێت و حسابیش بۆ کەس ناکات!‪.‬‬
‫*چەندەها کاری سیخوڕی و نهێنی تر ئاشکرا بووە کە لە سەفەرەکانی‬
‫سەحابەکان بۆ دەرەوەو کردوویانە!‪.‬‬
‫*موسەیلەمەی کەزاب حەق وایە پۆستێکی ڕاگەیاندنی بدرێتێ و مافی شەرعی‬
‫خۆیەیتی و توانای هەیە!‪.‬‬
‫حەسەن و حوسەین مستەوای بەڕێوەبردنی بواری ئاسایشییان نی یەو تەنها‬
‫لەبەر ئەوەی کوڕی ئیاممی عەلین ئەو پۆستەیان پێدراوە!‪.‬‬

‫‪41‬‬
‫*ئەبوجەهل لە ڕابردوودا زەحمەتی زۆری کێشاوەو حەق وایە موچەیەکی‬
‫شایستەی بۆ ببڕدرایەتەوە کەچی حسابی بۆ نەکراوە!‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫بەڵگەی تریش زۆرن ئەوەندە بەسە بۆ خاوەن ئەقڵەکان‪...‬‬

‫په‌یامی نه‌ورۆز سه‌رپان کردنه‌وه‌ی زاڵمانه‬

‫نه‌ك هه‌ڵپه‌ڕکێ!‬

‫ئه‌وه‌ی که‌ زۆر جێگه‌ی تێڕامان و هه‌ڵوێسته‌کردنه‌ له‌سه‌ری بۆنه‌و یاده‌ کوردیه‌کان ‌ه‬
‫جا ئیرت جیاوازی نی یه‌ نه‌ته‌وه‌ی بێت وه‌یان هه‌رشتێکی کاتی و ساده‌ بێت‪،‬‬
‫هه‌ر شتێك که‌ ڕووده‌دات و دێته‌ ئاراوه‌ له‌نێ ‌و کورده‌کامناندا هه‌موو وانه‌ لێ‬
‫وه‌رگرتنه‌که‌ی ته‌نها هه‌ڵپه‌ڕكێیه‌! ئیرت نازانین پیرۆزیه‌که‌ی له‌ کوێدایه‌؟ تۆ بڵێی‬
‫هه‌ڵپه‌ڕکێ کاره‌که‌ پیرۆز بکات؟! لێره‌دا قسه‌له‌سه‌ر ئه‌وه‌ نی یه‌ که‌ ئه‌م بۆنه‌ تا چ‬
‫ڕاده‌یه‌ك ڕاسته‌و بۆنه‌یه‌کی کوردیه‪ ‌،‬ئه‌وه‌ش زۆری له‌سه‌ر ووتراوه‌ به‌اڵم ئه‌وه‌ی که‌‬
‫ڕاست و دروست بێت هیچ بنه‌مایه‌کی وا نی یه‌ که‌ ئه‌م بۆنه‌ تایبه‌ت کات ته‌نها به‌‬
‫کورده‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ ده‌زانین له‌ چه‌نده‌ها وواڵتی هه‌مه‌ جۆر هه‌مان بۆنه‌ ده‌کرێته‌وه‌‬
‫به‌ناوی بۆنه‌ی نه‌ته‌وه‌ی خۆیانه‌وه‌‪...‬وه‌ له‌ زۆر وواڵتێك هه‌مان ناویشیان به‌کار‬
‫هێناوه‌ بۆی‪ ،‬هه‌ندێك وواڵتیش ناوی جیاواز به‌اڵم هه‌مان ڕۆژه‌و وه‌ هه‌ر هه‌مان‬
‫بۆنه‌یان مه‌به‌سته‌ ئه‌مه‌ش خۆی بۆ خۆی وه‌اڵمێکه‌ بۆ ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ زۆر به‌‬
‫‪ 1‬دەســتەاڵتی دزو دۆڕاوی کــوردی هــەر بــەوەوە نەوەســتاوە ژینــی خەڵکــی خســتۆتە تەنکوچەڵەمەیەکــی‬
‫یەکجــار دژاوارەوە بەڵکــو دەســتی درێژکــردووە بــۆ پیرۆزیەکانــی ئاینیــش و چەندیــن کادیــری کاســەلێس‬
‫و بەکرێگیــراوی دروســتکردووەو گرنگیــان پــێ دەدات بــۆ گوماندروســتکردن و هێرشــکردن لــە دژی‬
‫ئیســامدا‪ ،‬ئــەم نوســیگە بــۆ ئــەو خــاوەن ئەقاڵنــە بەنــاوی ســەحابەو پیــاو چاکانــەوەو لکاندنــی‬
‫گەندەڵیەکانــی ئەمــان بــەو ناوانــەوە‪ ،‬بــۆ ئــەوەی ئەقڵیــان بێتــەوە ســەرخۆی و ئــەوە ئێــوەن ئــەو‬
‫هەمــوو کارانەتــان کــردووەو چــۆن لــە ڕووتــان دێــت باســی مێــژووی زێڕینــی ئیســام و خــودی گەورەیــی‬
‫ئیســام بکــەن‪.‬‬

‫‪42‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ده‌مارگیریه‌وه‌ ده‌ڕواننه‌ ئه‌م ڕۆژه‌‪ ‌.‬گه‌ر واشامن دانا هیچ ڕاجیاوازیه‌ك نی یه‌و ئه‌م‬
‫بۆنه‌ بۆنه‌یه‌کی کوردیه‌و وه‌ هیچ وواڵتێکی تریش ئه‌م بۆنه‌ ناکه‌نه‌وه‌ ته‌نها کورد‬
‫نه‌بێت‪ ،‬په‌یامی نه‌ورۆز چی یه‌ بۆ کوردان‪ ،‬هه‌ر ئه‌و باسه‌ی که‌ له‌سه‌ر ئه‌م ڕۆژه‌‬
‫هاتووه‌ که‌ کاوه‌ی ئاسنگه‌ر سه‌ری زوحاکی پان کردۆته‌وه‌ هه‌ر ته‌نها ئه‌و باسه‌ خۆی‬
‫بۆ خۆی په‌یامێکیش نی یه‌ بۆ ئێمه؟‌ که‌ هه‌موو زوحاکه‌کان سه‌ریان پان بکرێته‌وه‌‪،‬‬
‫خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌وان له‌و سه‌رده‌مه‌دا بۆنه‌ی نه‌ورۆزیان کردبێت هه‌قیان بووه‌ چونکه‌‬
‫ته‌نها زوحاکێك بووه‌و له‌ناویان بردووه‌‪ ،‬به‌اڵم ئایا هه‌موو سه‌رده‌مه‌کانی دوای ئه‌و‬
‫تا ئێسته‌ی ئێمه‌ش چه‌ند زوحاکی تر هه‌بوون وه‌یان هه‌ن؟ له‌بری ئه‌و هه‌ڵپه‌ڕکێ‬
‫و کێ به‌رکێیه‌ که‌ زۆرجار کوشتاریشی لێ که‌وتۆته‌وه‌ باشرت نه‌بووه‌ له‌ دژی‬
‫زوحاکه‌کاندا بکرایه‌؟ له‌سه‌ر ده‌می ڕژێمی له‌ناو چوودا جه‌ژنی ئێمه‌ هه‌ڵپه‌ڕکێ‬
‫بوو یان له‌ناو بردنی ئه‌و ڕژێمه‌؟ ئێسته‌ له‌ تورکیاو سوریاو ئێران جه‌ژنی ئێمه‌‬
‫هه‌ڵپه‌ڕکێ یه‌ وه‌یان هه‌وڵدان بۆ به‌ده‌ستهێنانی مافه‌ ڕه‌واکانی کورد؟ هه‌ر ئه‌و‬
‫کورده‌ی که‌ له‌به‌ر هه‌ڵپه‌ڕکێ و ئاگر کردنه‌وه‌ ده‌کوژرێت له‌ پێناوی خاکه‌که‌یدا‬
‫بکوژرێت باش ‌ه وه‌یان هه‌ڵپه‌ڕکێ؟ وه‌ جه‌ژنی ئێمه‌ش له‌ کوردستانی عێراقدا‬
‫هه‌ڵپه‌رکێیه‌ وه‌یان گه‌ڕانه‌وه‌ی ناوچه‌ دابڕاوه‌کانه‌ بۆ سه‌ر هه‌رێمی کوردستان؟ بۆ‬
‫ئێمه‌ ئه‌م بۆنه‌ وه‌کو خۆی تێی ناڕوانین چه‌ندن ئه‌و زوحاکانه‌ی که‌ وه‌ك هه‌ژدیها‬
‫ده‌میان داچه‌قاندووه‌ به‌رانبه‌ر به‌ کورد؟ ئێمه‌ش به‌ئاگر کردنه‌وه‌و ژینگه‌ پیس‬
‫کردن و قه‌ره‌باڵغی و پێکدادانی ئوتومبێل و کێشه‌ی جۆر به‌جۆر به‌رانبه‌ریان‬
‫ببینه‌وه‌؟ ئه‌گه‌ر کاوه‌ مبایه‌ ئێسته‌ چی به‌ ئێمه‌ ده‌وت؟ ئه‌ی خۆی بۆ تا زوحاکی‬
‫نه‌کوشت جه‌ژنی نه‌کرد؟ بۆیه‌ زۆر گرنگه‌ هه‌موو بۆنه‌کان چی ڕاست بێت وه‌یان‬
‫به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ هه‌ق وایه‌ وانه‌یان لێ وه‌ربگرین نه‌ك وانه‌کان هه‌ر هه‌ڵپه‌ڕکێ و خۆ‬
‫به‌کوشت دان بێت‪ ،‬بۆیه‌ سه‌ره‌نجامی ئه‌و هه‌موو نا تێگه‌شتنه‌مان ده‌رباره‌ی ئه‌م‬
‫بۆنه‌ ده‌توانم بڵێم ئه‌گه‌ر کاوه‌ مبایه‌ سه‌ری ئێمه‌ی پان ده‌کرده‌وه‪...‬‬

‫‪43‬‬
 ‫شەڕی مێژوو فرۆشتن‬

‫ئەمڕۆ هەینی ‪٣١‬ی ئاب عومەر عەلی کەسایەتی ئەکادیمی و دیاری بواری‬
‫ئاینی لە میانەی ووتارێکی هەینیدا کە لە مزگەوتی تەقوا پێشکەشی کرد‬
‫ئاماژەی بە کۆمەڵێك مەواقیفی مێژووی دا کە ناحەزانی ئیسالم و فکرو بیرۆکە‬
‫دژە ئاینیەکان و نا دینیەکان کە لە ئیسالمی دەدەن بە ڕوونی شی کردەوە‪.‬‬
‫هەر لە میانەی ووتارەکەیدا تیشکی خستە سەر ژیانی گەالنی پێش ئیسالم کە‬
‫لە چ تەنگژەو زەلکاوی بێ ئاگای و نادادگەریدا ژیانیان بەسەر بردووە‪ ،‬خوای‬
‫گەورە بە خەاڵتی پێغەمبەر درودی خوای لەسەر بێت لەو تەنگژەو نائاگاییەو‬
‫و بە حیکمەت و گەورەی ئیسالم و قورئان دادگەری و خۆشبەختی چەسپاند‪.‬‬
‫دواتر هەر بە پلە بەندی ئاماژەی بە ژیانی خولەفاکانی ڕاشدین داو منوونە‬
‫گەلێکی عومەری کوڕی خەتابی وەك شاهیدی بۆ مێژوو باس کرد‪ ،‬دواتر‬
‫سەردەمی عومەری کوڕی عەبدول عەزیزو دادگەری حوکمڕانیەتی ئەو خەلیفە‬
‫بەڕێزە کە چۆن توانی لەو ماوە کورتەیەدا کە مێژوو شاهیدە خەڵکی چەند‬
‫خۆشگوزەران بوون لە ژێر دادگەری عومەری کوڕی عەبدول عەزیزدا‪.‬‬
‫وەك لە پرسیارێکدا کە لە عومەری کوڕی عەبدول عەزیزیان کرد کە چۆن توانیت‬
‫لەو ماوە کورتەیەدا ئەو دادگەریە فراوانە بچەسپێنیت؟ ئەویش فەرمووی‪ :‬من‬
‫نێوانی خۆم و خوای گەورەم چاك کرد‪ ،‬خوای گەورەش نێوانی من و خەڵکەکەی‬
‫باش کرد‪.‬‬
‫مامۆستا عومەر عەلیش ئەو ووتەی عومەری کوڕی عەبدول عەزیزی بەو‬
‫شێوەیە لێكدایەوە کە مانای وایە نێوانی دەستەاڵتدارانی ئەمڕۆو خوای گەورە‬
‫باش نی یە! هەر بۆیە نێوانی ئەوان و خەڵکیش باش نی یە!!‪ ،‬لەسەر دەمی‬
‫عومەری کوڕی عەبدول عەزیزدا لە چیاکانیشدا گەمنیان باڵو دەکردەوە‬

‫‪44‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫نەوەك باڵندەکان برسیان ببێت‪ ،‬بەاڵم ئەمڕۆ لەژێر سایەتی دەستەاڵتی‬
‫یەکیەتی و پارتی و ئەو سەروەتە زۆرەی کە هەیە زۆرکەس سواڵی پێ دەشێت‬
‫و بەردەوام بانگەوازی کۆکردنەوەی کۆمەك لەالیەن کەسایەتی و تەلەفزیۆنە‬
‫ئیسالمیەکانەوە بەردەوامە‪ ،‬کە دەبوو حکوومەت شەرمی بکردایە لە نیشاندای‬
‫ئەو دیمەنانەو ئێستە کوردستانی باشوور کەسێکی تێدا نەبوایە زەکاتی پێ‬
‫بشێت‪.‬‬
‫دواتر گشت سەردەمەکانی بە کورتی باس کرد تا کۆتا خەالفەتی ئیسالمی کە‬
‫خەالفەتی عوسامنیەکان بوو‪.‬‬
‫لە گشت مێژووی ئیسالمیشدا گەرچی کەسانێك هەبوون وەك مامۆستا‬
‫وتی مێژوو لە ئاست ئەوانیشدا بێ دەنگ نەبووەو باسی خراپیان کراوە وەك‬
‫حەجاج‪ ،‬بەاڵم ئیسالم دژایەتی هەر کردەوەیەك دەکات کە لە قورئانەکەدا‬
‫جێگەی نەبێتەوە‪ ،‬سەرەڕای ئەوەش ئەوانەی کە تەعن لە مێژووی ئیسالمی‬
‫دەدەن هیچیان لە حەجاج باشرت نەبوون‪ ،‬بینیامن حوکمی شوعیەت و‬
‫عەملانیەت و میکافیلی و چی و چی تا سەردەمی سەرمایەداری کە چۆن‬
‫خەڵکی لەژێر ڕیبارو باج و خەراجێکی زۆرەو دەچەوسێننەوە‪ ،‬لەالی خۆشامن‬
‫بەناوی مێژووی کوردایەتی و قەومیەتەوە چەند زوڵم و زۆرو کوشتار تەنها لەناو‬
‫خۆمدا کراوە‪ ،‬منوونەی ‪٣١‬ی ئاب یەکێکە لە منوونە هەر زیندووەکان‪ ،‬کە ئەو‬
‫مێژووەمان لەبیرە کە چۆن کوردایەتی و قەومیەت کەوتە ژێر پرسیاری زۆر‬
‫جدیەوە! ئەویش بە هاتنی دەبابە! تۆپ !! تەیارە!!! لە پایتەختی کوردستان؟!‬
‫و لە بەردەم پەرلەماندا؟؟!! لولەی لە ڕۆڵەی کوردەکان کردبوو؟؟؟!!!‪ ،‬بەهۆی‬
‫هەڵە مێژوویەکانی ئەو دوو حیزبەی کە تا ئێستەش حاکم و چیان بە خەڵکی‬
‫نەکرد‪ ،‬کوشت و بڕ بە شێوەیەکی نا مرۆڤانە پەنا بردن بۆ دوژمنەکان و کردنیان‬
‫بە دۆست و یارمەتی دەری خۆیان لە پێناو مانەوەی کورسی و حەزو ئارەزووە‬

‫‪45‬‬
‫بۆگەنەکانیان‪ ،‬کوشتی گەنجی ئەو وواڵتە بەشێوەیەك کە لە هیچ بەها ئەخالقی‬
‫و کۆمەاڵتی و حوکمڕانیەکاندا جێگەی نابێتەوە‪.‬‬
‫هەر لە هەمان ووتارو بە ئامادەبوونی ڕێژەیەکی بەرچاو لە پیاوو ئافرەت زیاتر‬
‫دواو ووردەکاریەکانی شۆڕشەکان کە بە شۆڕشی ئیسالمی ناوی برد باس کرد‪،‬‬
‫منوونەی دوو سەرکردەی ئیسالمی هێنایەوە کە ئیسامعیل هەنیەو موحەمد‬
‫مورسی بوو‪.‬‬
‫بە توندی ڕەخنەی لە ئەمەریکاو بەریتانیا گرت لەو هەواڵنەی کەوا دژی‬
‫حەرەکەی حەماس بەکاریان هێناو بۆ لەبار بردنی ئەو هەڵبژاردنە کە بە گشت‬
‫پێوەرە هەتا ئەمەریکی و ئەوروپیەکانیش دیموراستی بوو کە چۆن دەستیان‬
‫خستە ناو ئەو وواڵتەو مەحمود عەباسیان دژی ئیسامعیل هەنیە قوت کردەوەو‬
‫تا ئیستەش دەستی ڕەشی ئیرسائیلی بەرانبەر منداڵ و ژن و خەڵکی سڤیلی‬
‫بێ تاوانی ئەو وواڵتە درێغی نەکردووە‪.‬‬
‫دواتر بە درێژی باسی ئەو گۆڕانکاریانەی کرد کە محەمەد مورسی سەرۆکی‬
‫میرسی لەم ماوە کورتەدا کردوویەتی کە تا ئیستە حکوومەتی هەرێم پێی‬
‫نەکراوە‪ ،‬بیست و یەك ساڵی حکومڕانی یەکیەتی و پارتی بەقەدەر ئەم دوو‬
‫مانگەی موحەمەد مورسی نەیتوانیووە گۆڕانکاری و کاریگەری دروست بکات‪،‬‬
‫لە کاتێدا میرسێکی بەو گەورەییەو کوردستانی باشوور بە چکۆلەییە‪.‬‬
‫منوونەی دانانی ناو اللە لە جێگەی وێنەیەك کە دەبوو وێنەی موحەمەد مورسی‬
‫بوایە وەك عادەتی پێشرتی حوکمڕانیەتی ‪ ،‬منوونەی الدانی وێنەی بارزانی لە‬
‫الیەن ئەرسەالن بایزەوە کە چ فەوزایەکی لەسەر هەستێرنا‪.‬‬
‫منوونەی دانانی ئایەتی وتقوا یوما ترجعون فیە الی اللە‪ ،‬لەبەردەم مێزی‬
‫سەرۆکایەتی خۆی کەالی خۆمان لەبری ئەو ئایەتەدا جگە لە ناوی سەرۆکەکە‬
‫کۆمەڵێك ووشەی پێ هەڵدانیشی لەگەڵ لکێرناوە‪ ،‬وەك جەنابی سەرۆك یان‬

‫‪46‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫فەخامەتی سەرۆك‪.‬‬
‫منوونەی کۆبوونەوەی ڕێکخراوی وواڵتانی بێ الیەن کە لە پایتەختی ئێران بەڕێوە‬
‫چوو‪ ،‬چۆن موحەمەد مورسی عەقیدەو بیروباوەڕی خۆی و قوەتی پشتگیری‬
‫لە گەالنی ستەمدیدە خستە ڕوو کە هیچ تەنەزولی نەکرد لەو بیروباوەڕەی‬
‫کە هەیەتی وەك ئەمڕۆ الی خۆمان دەیکەن بەناوی دۆخەکە ناسکەو جاری و‬
‫جاری ‪ ....‬کە دۆخەکەی مورسی لە هەموو کەس ناسکرتەو ئەوەی ئەو لەم ماوە‬
‫کورتەدا کردوویەتی هیچ دەستەاڵتێکی ناوچەکە نەیتوانیووە بەو جورئەتەوە‬
‫بیکات‪ ،‬ئەوەتا سەرۆکەکانی ئێمەو ئەمە ئەو کۆمەڵەن کە ئێوە بە تیرۆر ناویان‬
‫دەبەن و بە مەترسی بۆ کۆمەڵگە دەیان ژمێرن‪.‬‬
‫منوونەی حیزبە عەملانی و ئیسالمیەکانی خۆشامن هێنایەوە‪ ،‬وەك بەڕیزیان‬
‫ئاماژەیان پێ کرد کە بە هیچ شێوەیەك بەراورد ناکرێت‪ ...‬لەگەڵ ئەوەشدا‬
‫کە ڕەخنەی لە ئیسالمیەکانیش هەبوو‪ ،‬بەاڵم ووتی ئەوەتا ئیسالمیەکان بە‬
‫شەفافی و بە ئاشکراو بەچاوی کامێراکانەوە سەرۆکەکانیان گۆڕی و دەیگۆڕن‬
‫کەچی حیزبە عەملانیەکان دەبێت مەگەر نەوەیان نەمێنێ و کەسێکی تر‬
‫دەستەاڵتیان لێ بسەنێ‪ ،‬جگە لە دەست پاکی و داوێنی پاكی ئیسالمیەکان و‬
‫کەسایەتیە دینیەکان‪ ،‬کە هەموو ئەمانە گەواهی لەسەر مێژووی پاکی ئیسالم‬
‫دەدەن و بۆگەنی فکرو ئایدۆلۆژیە دژە دینیەکان دەدەن‪.‬‬
‫لە کۆتای ووتارەکەیدا مامۆستای ناوبراو‪ ،‬جەختی توندی لەسەر هۆشیاری‬
‫کۆمەڵگەو پڕچەك کردنی کرد بە زانست و هەڵوێستە کردن لەو مەواقیفە‬
‫مێژوویانەی کە بە خەبات و پیرۆز پێامن دەفرۆرشێت و گەڕانەوە بۆ سەرچاوە‬
‫ڕاست و دروستە قورئانیەکان و پابەند بوونی زیاترمان بە ئاینەکەمانەوە کە هیچ‬
‫دین و فکرو ئایدۆلۆژیاو مێژوویەکیش نی یە شان لە شانی بدات‪.‬‬

‫‪47‬‬
‫دەستەاڵت بە کۆکەیەکی ئۆپۆزسیۆن دەکەوێتە ئینزارەوە‬

‫لە چاوپێکەوتنێکی بەرنامەی ئەمڕۆی سپێدە دکتۆر عومەرعەلی تیشکی‬

‫خستە سەر سیستمی خوێندنی بەریتانیاو قەیرانەکانی کوردستان‪ ،‬شایەنی‬
‫باسە ڕەخنەی توندی لە دەستەاڵت گرت لە ئاست لەمپەر خستنە بەر خاوەن‬
‫بڕوانامەکان و ڕێگری کردنیان لە ئاست خستنەگەڕی تواناکانیان‪ ،‬سەرەنجامی‬
‫ئەو ڕێگریانەو زۆرێك لە قەیرانە سیاسیە چارەسەر نەکراوەکانی تریشی بەوە‬
‫وەسف کرد کەوا بۆشایەکی فراوانی لە نێوان دەستەاڵت و هاواڵتیاندا دروست‬
‫کردووە‪ ،‬بەڵێنی بەرپرسەکانی بەرانبەر کوردانی دەرەوە بە خۆڵ کردنە چاوو تەنها‬
‫بەردەم کامیرە وەسف کردوو ووتی‪ :‬تەنها گۆرانی بێژان و دەزگا سیخوڕیەکانی‬
‫حیزب لێی سوود مەند بوون و گشت چینەکانی تر بوون بە قوربانی حەزو‬
‫ڕقەکانی دەستەاڵت‪ ،‬وەك خاوەن بڕوانامەکان‪ ،‬خاوەن سەرمایەدارە کوردەکان‬
‫لە دەرەوە‪ ،‬دیپۆرتکراوەکان‪ ،‬هەموو کەسێکی تری ئاسایی کەوا سۆزی وواڵت‬
‫بۆالی خۆی بانگ دەکاتەوە‪ ،‬ووتیشی دەبێت چاکسازی بنەڕەتی لە بواری‬
‫پەروەردەو پێگەیاندندا بکرێت و نابێت پۆلێك ‪ ٦٠‬قوتابی تێدا بێت و تەنها‬
‫کات بەڕێ بکرێت‪ ،‬ڕەخنەی تووندیشی لە دەستەاڵتگرت کەوا چینێکی‬
‫نەخوێندەواری بەرهەم هێناوە لە کاتێکدا خاوەنی بڕوانامەشن بەناو‪ ،‬مامۆستای‬
‫ئینگلیزیەو ناتوانێت ‪ ٥‬خولەك بە ئینگلیزی قسە بکات‪ ،‬مامۆستای عەرەبیەو‬
‫عەرەبی نازانێت و ڕستەیەکی بۆ ئیعراب ناکرێت‪،‬مامۆستای کۆمپیوتەرەو‬
‫ئێستەش لەسەر ڤێرژنە کۆنەکانی ویندۆز ‪ ٩٨‬کار دەکات و خۆیان ئاپ دەیت‬
‫ناکەنەوە‪ ،‬جێگەی خۆیەتی بووترێت بە تووندنی دژی ئەوە وەستا کە مامۆستا‬
‫جگە لە پسپۆڕی خۆی هیچ مادەیەکی تر بڵێتەوە‪ ،‬منوونەی خۆی هێنایەوە کە‬
‫‪ ٥‬مادەی جیاوازی ووتووەتەوە تەنها یەکێکی پسپۆڕی خۆی بووە‪ ،‬بە تووندیش‬

‫‪48‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ڕەخنەی ئاراستەی وەزارەتی خوێندنی بااڵ کرد لەوەی ڕێگرن لە بەردەم خاوەن‬
‫بڕوانامە کوردەکانی دەرەوەو لە ئاستی زانستی و توانایان زۆر بێ منەتانە مامەڵە‬
‫دەکەن‪ ،‬بۆ ڕاستی قسەکانیشی داوای مێزگردوو بە دوکومێت قسەکردنی کرد‬
‫لەگەڵ وەزارەتی خوێندنی بااڵدا‪ ،‬نیگەرانی خۆشی لەوە دەربڕی کە حکوومەت‬
‫نەك هیچ کار ئاسانیەکی بۆ نەکردووە بەڵکو ڕێگر بووە لە بەردەم پرۆژەو‬
‫تواناکانیدا‪.‬‬
‫ئەمڕۆی سپێدە بەرنامەیەکی کەناڵی ئاسامنی سپێدەیەو ڕاستەوخۆ لە‬
‫هەولێرەوە پێشکەش دەکرێت‪ ،‬د عومەر عەلی لە نووسینگەی سپێدە لە‬
‫سلێامنی ڕاستەوخۆ لەگەڵیاندا بوو‬

‫پێشمەرگەی ڕاستەقینە کێیە؟‬

‫دڵسۆزی ئەمڕۆ هەمووی لەوەدا کۆکراوەتەوە بە عەشوای تفەنگێك هەڵگریتو‬

‫لە خۆتەوە ملی ڕێگە بگریت بۆ شەڕو یەك دوو وێنەی لە فەیسبووکیش‬
‫باڵوبکەیتەوە کە تۆ بەرگریکاری ڕاستەقینەی کوردانی!!!‬
‫لە بەریتانیا کاتێك کە بڕیاری لێدانی ئەڤغانستان درا کۆمەڵێك کورد وەك‬
‫هاوسۆزیان بۆ هێزی بەریتانیا ئامادەی خۆیان نیشانداو ڕۆشنت بۆ ناونووسین‬
‫کە بەژداری ئەو شەڕە بکەن و حکومەتی بەریتانیاش نەك ڕێگەی پێنەدان‬
‫بەڵکو هەر جوابیشیان نەدانەوە‪ ،‬بە هەمان شێوە بۆ شەڕی عێراق ئامادەییان‬
‫دەربڕی و ئەوانیش بەهەمان شێوە پشتگوێی خسنت‪.‬‬
‫هێزی پێشمەرگەی کوردستان بە یەکیەتی و پارتی و ئەو کەمینانەی تر کە‬
‫لەگەڵ ئەواندان سااڵنێکی زۆرە لە ژێر دەستیاندان و زۆرێکی چەندەها شەڕی‬

‫‪49‬‬
‫جۆربەجۆری بینیووە هەتا شەڕی ناوخۆش! ئێستە هێشتا هەر سەرەتایی‬
‫شەڕە چۆن دەبێت بە زووی بپسێن و ئەوەندە ئامادەکاریان نەکردبێت بەرگەی‬
‫شەڕێکی داعش کە کەس نازانێت لە کوێوە هاتوون و هێشتا ناسنامەیان دیار‬
‫نی یەو چەند ڕۆژێكە هەندێك جێگەیان کەوتووەتە دەست ئەوان ئەوەندە‬
‫مونەزەم و بەهێز بن و ئەمان بێ هێزو بێ هورەو بێ توانایی!‬
‫لێگەڕێن پێشمەرگەکان خۆیان ئەو شەڕە بکەن و لە گشت واڵتانی جیهانیش‬
‫ئەركی شەڕ بەوان سپێردراوەو ئەوان هێزی نیزامی و ڕاهێرناوو ڕێگەپێدراون‬
‫نەك گشت تاکێکی کۆمەڵگە‪ ،‬گەر شەڕ لەسەر واڵت چڕبوویەوەو شەڕەکە‬
‫بەوان بە تەواوی نەدەکرا ئەوسا دەبێت میکانیزمی تر بگیردرێتە بەر بۆ بەژداری‬
‫هاونیشتیامنیان و بە ئالیەتی خۆی ئەویش نەك بە عەشوایی‪.‬‬
‫لەبەر ئەوە لەم کاتەداو وە لە زۆربەی کاتەکانیشدا دەتوانم پێشمەرگەی‬
‫ڕاستەقینە بۆ واڵت بە پرۆفیشناڵی و کارەکانیاندا بنارسێنەوە‪ ،‬پێشمەرگەو‬
‫گیانفیداکاری تاکی کۆمەڵگە تەنها چەك لە شانەکان نین‪ ،‬بەڵکو ئەوانەن کە بە‬
‫دڵسۆزی و بە لێبڕانەوە کارەکانیان بە باشرتین شێوە ئەنجام دەدەن‪.‬‬
‫ئەو دکتۆرە پێشمەرگەی ڕاستەقینەیە کە دەوای خراپ بە نەخۆشەکان نادات و‬
‫وەك دوژمن و لە بەرگی دۆستدا هاونیشتامنانی ناکوژێت‪.‬‬
‫ئەو دانسازە پێشمەرگەی ڕاستەقینەیە کە ددانێك تۆزێکی دەئێشێ و دەکرێت‬
‫چارەی بکات بەاڵم لە بن هەڵی ناکێشێت‪.‬‬
‫ئەو دکتۆری چاوە پێشمەرگەی ڕاستەقینەیە کە چاوی نەخۆشەکانی‬
‫دەرناهێنێت و هاونیشتامنی ڕۆژی ڕۆناکیان لێ ناکات بە شەو‪.‬‬
‫ئەو مامۆستا پێشمەرگەی ڕاستەقینەیە کە وانەکانی بەجوانی ئامادە دەکات و‬
‫بە پڕ زانستیەوە دەچێتە پۆلەوە قوتابیەکانی پڕ چەکی زانست دەکات‪.‬‬
‫ئەو خوێندکارە پێشمەرگەی ڕاستەقینەیە کە وانەکانی بەباشی دەخوێنێت و‬

‫‪50‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ناڵێن بەخوا ئەمساڵ هەموومان دەردەچێنن‪.‬‬
‫ئەو کارمەندانە پێشمەرگەی ڕاستەقینەیە کە لە کاتی خۆیدا دەچێتە دەوام و‬
‫کاتەکانی بە فیڕۆ نادات و بە بزەو دڵخۆشیەوە کاری هاونیشتامنانی ڕای دەکات‬
‫و ئینتیامی هاونیشتامنی بوونیان پێ زیاد دەکات‪.‬‬
‫ئاسایشە پێشمەرگەی ڕاستەقینەیە کە ڕێگە دەگرێت بەو کارە دزێوانەی کە‬
‫هەندێك کەس بە هەلی دەزانن بازرگانی بە مادەی هۆشبەرو کاری سیخوڕیەوە‬
‫دەکەن لەم کاتەدا‪.‬‬
‫ئەو پۆلیسی هاتووچۆیە پێشمەرگەی ڕاستەقینەیە کە ئەم پشێویە ناکاتە پشوو‬
‫بۆ خۆی و قەرەباڵغی شەقامەکان بە دڵسۆزیەکانی ڕێك دەکات و هاونیشتامنیان‬
‫بەهەڵەی ئەو لەناو نەچن‪.‬‬
‫ئەو سەرۆکە پێشمەرگەی ڕاستەقینەیە کە کارەکانی تێکەڵ ناکات و ناهێڵێت‬
‫واڵت پارچە پارچە بێت و شەڕی ناوخۆ دووبارە دروست نەبێتەوە‪.‬‬
‫ئەو نووسەرە پێشمەرگەی ڕاستەقینەیە کە قەڵەمەکەی بۆ خیانەت و درۆو‬
‫بەرژەوەندی تاکی خۆی و چەواشەکاری بەکارناهێنێت‪.‬‬

‫قوربانیه‌کانی ئه‌نفلۆنزای گه‌نده‌ڵی‬

‫ماوا نا ماوه‌یه‌ك به‌رگۆێامن ده‌که‌وێت که‌ نه‌خۆشینی ئه‌نفلۆنزا باڵو بۆته‌و ‌ه جارێك‬
‫ئه‌نفلۆنزای باڵنده‌‪ ،‬و ‌ه جارێك ئه‌نفلۆنزای نازانم چی‪ ،‬تا دواجار ئه‌نفلۆنزای‬
‫به‌راز که‌ هه‌نوکه‌ به‌رده‌وامه‪ ،‬وه‌ بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ ڕێگه‌و شوێنی زۆر پێویستی‬
‫بۆ ده‌گیرێ و هه‌مووال ده‌که‌ونه‌ خۆتێکدانی به‌رگری کردن لێی‪ ،‬وه‌ زۆرێكیش‬
‫حه‌زی گۆشت خواردنیان ده‌مرێنن و به‌ناچاری ده‌بنه‌ ڤیجته‌ریان‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ی‬
‫که‌ هه‌ڵمه‌تی ڕاگه‌یاندن به‌شێوه‌یه‌کی زۆر به‌رباڵو ده‌کرێت‪ ،‬به‌ مه‌الیین دۆالر‬

‫‪51‬‬
‫له‌و پێناوه‌دا سه‌رف ده‌کرێت‪ ،‬دوای ئه‌و هه‌موو هه‌وڵ و ڕێگه‌و شوێن گرتنه‌و‬
‫ئه‌و پاره‌ زۆره‌ی که‌ سه‌رفی ده‌که‌ن ده‌بینین ڤایرۆس و نه‌خۆشیه‌که‌ کۆتایی‬
‫پێ دێت‪ ،‬قوربانیانی ئه‌و په‌تای ‌ه ڕێژه‌یه‌کی زۆر دیاری کراو ده‌بێت گه‌ر بێت و‬
‫دابه‌شیان بکه‌ین به‌سه‌ر وواڵته‌کاندا هه‌ر وواڵتێك زیاتر له‌ په‌نجه‌ی ده‌سته‌کانی‬
‫به‌رناکه‌وێت‪.‬‬
‫لێره‌وه‌ ئێمه‌ ده‌ست پێده‌که‌ین به‌ پرسیارێك که‌‌ ئاراسته‌ی خوێنه‌رانی به‌ڕێز‬
‫ده‌که‌ین ئایا قوربانیانی ئه‌نفلۆنزای گه‌نده‌ڵی چه‌نده‌؟ ئه‌و ئه‌نفلۆنزایه‌ی ک ‌ه هیچ‬
‫وواڵتێك بێ به‌ش نه‌بووه‌ لێی وه‌ نه‌ حکوومه‌ت وه‌ نه‌ خه‌ڵکیش ڕێگه‌و شوێنی‬
‫تایبه‌تیان بۆ نه‌گرتووه‌؟ نه‌ك پاره‌ی بۆ سه‌رف بکه‌ن به‌ڵکو پاره‌ی له‌ پێناو بره‌و‬
‫دانیدا سه‌رف ده‌که‌ن؟ ده‌سته‌اڵتدارانیش له‌بری مراندنی ئه‌و حه‌زه‌یان هورگی‬
‫خۆیانی پێ زل ده‌که‌ن و به‌ ئینته‌الی سه‌رده‌نێنه‌وه‌‪ ،‬هاواڵتیانیش به‌گوێره‌ی‬
‫پێویست به‌ده‌م ئه‌م ئه‌نفلۆنزایه‌وه‌ نه‌بوون‪ .‬ئەنفلۆنزای دزی و جەردەیی و‬
‫گەندەڵی جۆربەجۆر زۆر لە پێشرتو جێگەی بایەخرتە کە کاری بۆ بکرێت تا‬
‫ئەنفلۆنزای بەراز‪ ،‬پێویستە هەوڵی فروان بۆ ئەنفلۆنزای گەندەڵی بدرێت وەك‬
‫لە ئەنفلۆنزاکانی تر‪.‬‬

‫خۆ پیشاندان و مۆڵه‌ت!‬

‫به‌المه‌و ‌ه زۆر سه‌یره‌ که‌ خۆ پێشاندان هه‌ر مۆڵه‌تی بووێت‪ ،‬ئیرت جیاوازی نی‬
‫یه‌ له‌وه‌ی که‌‌ خۆ پیشاندانه‌ک ‌ه ئاسایی بێت یان نا ئاسایی وه‌ك به‌و دووجۆره‌‬
‫له‌ کوردستاندا پۆلێن کراوه‌‪ ،‬چونکه‌ له‌ ده‌ره‌نجامی تووڕه‌یی و نا ڕه‌زامه‌ندی‬
‫هاواڵتیانه‌ وا ده‌کات خۆیانیان پێ نه‌گیرێ و شه‌قامه‌کان بگرن و خۆیان پیشانی‬

‫‪52‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ده‌سته‌اڵت بده‌ن له‌ هه‌ر کێشه‌یه‌ك که‌ دێته‌ ئاراوه‌‪ ،‬جا چۆن ده‌کرێت خۆ‬
‫پیشاندان پۆلێن بکریت به‌ ‌دوو به‌شه‌وه‪ ‌،‬ئاسایی و نا ئاسایی‪ ،‬خۆ پیشاندان‬
‫هه‌مووی نا ئاساییه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئاسایی ‌ه بۆ ده‌یکه‌ن! ل ‌ه ماڵی خۆیاندا دابنیشن و‬
‫ته‌واو‪ ،‬ئیرت چی پێویست ده‌کات به‌ به‌دواچوونی مۆڵه‌ت وه‌رگرتن بۆی‪ ،‬ئه‌ویش‬
‫له‌ ده‌ستی کێدابێت له‌ده‌ستی ئه‌وه‌ی ک ‌ه خۆپیشاندانی به‌رانبه‌ر ده‌که‌یت!‬
‫به‌ڕاستی پێکه‌ناویه‌‪.‬‬
‫ئه‌م خۆ پیشاندانه‌ش هه‌روایه‌ خۆ ئه‌گه‌ر هاواڵتیان باریان ئاسایی بێت چ‬
‫پێویست به‌خۆ هیالك کردن و ڕێکخستی خۆ پیشاندان ده‌کات‪ ،‬وه‌گه‌ر نا‬
‫ئاسایش بوو چ پێویست به‌ مۆڵه‌ت ده‌کات‪ ،‬له‌ کاتێکدا له‌و په‌ڕی ئینفیعالیه‌وه‌‬
‫خۆ پیشاندان دروست ده‌بێت و مۆڵه‌ت وه‌رگرتنیش له‌گه‌ڵ ئینفیعالیدا یه‌ك‬
‫ناگرێته‌وه‌‪.‬‬
‫من لێره‌دا ئه‌و ‌ه ده‌پرسم ئایا ئه‌و پۆلیسانه‌ مۆڵه‌تیان له‌ هاواڵتیان وه‌رگرتووه‌‬
‫که‌ به‌شێوه‌یه‌کی خراپ به‌ره‌نگاریان ده‌بنه‌وه‌ له‌ خۆ پیشاندانه‌کاندا؟ کامیان‬
‫خراپرت ‌ه هاوار کردنی هاواڵتیان یان کوشنت و لێدانیان له‌الیه‌ن به‌ناو‬
‫به‌رپرسانه‌وه‌؟ چه‌ند جار بینوومان ‌ه له‌ کوردستان ته‌ق ‌ه له‌ هاواڵتیان کراو ‌ه له‌‬
‫خۆ پیشاندانه‌کاندا! بۆ بۆ ته‌قه‌ مۆڵه‌تی نه‌وێت و بۆ داواکردنی مافی هاواڵتیان‬
‫مۆڵه‌تی بووێت‪.‬‬
‫ئه‌مڕۆ له‌دانیشتنی په‌رله‌ماندا یاسای خۆ پیشاندانی بێ مۆڵه‌تی ل ‌ه سه‌ر‬
‫هاواڵتیانیان داخست‌ به‌ ‪ 52‬ده‌نگ به‌رانبه‌ر ‪ 48‬ده‌نگ‪.‬‬
‫له‌م جۆره‌ ده‌نگدانه‌شدا ڕووی ڕاستی په‌رله‌مانتاران ده‌رکه‌وێت که‌ فعله‌ن کێ‬
‫له‌گه‌ڵ هاواری هاواڵتیاندایه‌و کێ له‌گه‌ڵیاندا نی یه‌‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫ده‌سته‌اڵتدارانی کورد قوتابی قه‌زافین و (کتاب‬
‫أخضر)یان خوێندووه‬

‫‌کورد له‌ مێژه‌ ووتوویه‌تی ساڵ به‌ ساڵ خۆزگه‌م به‌ پار‪ ،‬ئێمه‌ش ده‌ڵێین ڕۆژ ب ‌ه‬
‫ڕۆژ خۆزگه‌مان ب ‌ه دوێنێ‪ ،‬چونکه‌ تا دێت دزی و کزی و کوشنت و تۆقاندن زیاتر‬
‫ده‌بێت‪ ،‬که‌ هاواڵتیانی تونس هه‌ستان و خۆ پیشاندانیان ده‌کرد چاوی کامێرای‬
‫دونیا کرابووه‌ زه‌ینه‌ل عابدین و به‌ خراپرتین شێوه‌ رشۆڤه‌ی بۆ ده‌کرا‪ ،‬هه‌رکه‌‬
‫هاواڵتیانی تونس ڕزگاریان بوو له‌و سه‌رکرده‌ سته‌مکاره‌‪ ،‬میرصیش هه‌مان‬
‫ڕێگه‌ی گرت ‌ه به‌ر‪ ،‬خه‌ڵکی ڕه‌حمه‌تی بۆ زه‌ینه‌ل عابدین ده‌نارد که‌ باشرت بوو‬
‫له‌ موباره‌ك‪ ،‬که‌ موباره‌کیش نا موباره‌ك کراو لیبیا ده‌ستیان به‌ خۆ پیشاندان‬
‫کرد‪ ،‬موباره‌ك له‌ چاو قه‌زافیدا هه‌ق وایه‌ خه‌اڵتی نۆبڵی ئاشتی بدرێتێ‪ ،‬لیبیا‬
‫به‌رده‌وامی هه‌یه‌و کوشت و بڕ سات له‌ دوای سات له‌ زیاد بووندایه‌و ئه‌وه‌شی‬
‫جێگه‌ی تێڕامان و سه‌رسوڕمانه‌ قه‌زافی و به‌چکه‌کانی نکۆڵی له‌و کوشت و بڕوو‬
‫پشێویانه‌ ده‌که‌ن‪ ،‬وا ده‌زانن جیهان له‌ گوێی گادا نووستووه‌و ده‌ڵێن وواڵت‬
‫ئارامه‌و ماستی مه‌یووه‌‪ ،‬قه‌زافی ده‌ڵێ خۆشی بکه‌ن و هه‌ڵپه‌ڕن و گۆرانی بڵێن‪،‬‬
‫له‌و الشه‌و ‌ه ده‌ڵێ ماڵ به‌ ماڵ و زه‌نگه‌ به‌ زه‌نگ ‌ه دوایان بکه‌ون‪ ،‬ڕووداوه‌کانی‬
‫کوردستانیش هیچ کات به‌ تونس و میرص ناشوبهێت و پڕاو پڕ ته‌نها لیبیامان‬
‫به‌بیر ده‌خاته‌وه‌‪ ،‬ته‌ق ‌ه کردن له‌ هاواڵتیان و شه‌هید کردنی منداڵی ‪ 11‬ساڵ‬
‫و خه‌ڵکی سڤیڵی بێ تاوان‪ ،‬سوتاندن و ده‌ست به‌سه‌راگرتنی ته‌له‌فزیۆن‬
‫و ڕادیۆکان‪ ،‬باره‌گا سوتاندن و هه‌ڕه‌ش ‌ه له‌ مامۆستایانی ئاینی و ڕۆشنبیران‪،‬‬
‫سوتاندنی خێمه‌و ڕێگه‌ کرتن ل ‌ه هاواڵتیان‪ ،‬وه‌ چه‌نده‌ها ترساندن و تۆقاندن و‬
‫کوشتنی جۆر به‌جۆر و ڕفاندن‪ ،‬قه‌زافی و کتاب أخرضیش پێش له‌ ده‌ستدانی‬
‫ده‌سته‌اڵت ڕۆشتنه‌ زبڵدانی مێژووه‌وه‌ دزی و کزی چه‌ند ساڵه‌یان به‌ هه‌ده‌ر‬

‫‪54‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ڕۆشت‪ ،‬ده‌سته‌اڵتدارانی کوردیش یه‌ك پله‌ له‌ دوای قه‌زافین و زۆری نه‌ماوه‌‬
‫کتاب أخرضی کوردیش کتابه‌ جۆر به‌جۆره‌کانی خۆشیان له‌سه‌روی هه‌موویه‌وه‌‬
‫کتابی زه‌رد به‌ته‌واوی بچنه‌ زبڵدانی مێژووه‌وه‌‪.‬‬
‫دەستەاڵت گەر ستەمکار بێت تەنها زووی و درەنگی کەوتەوەو هەردەبێت‬
‫ڕۆژێك بکەوێت و تا دونیا دونیا بێت لەناو مێژودا مبێنێتەوە‪ ،‬وەك چۆن ئێمە‬
‫ئێستە مێژووی ستەمکارەکانی ڕابردوو دەخوێنینەوە ئاوا ڕۆژگەلێکیش دێت‬
‫چینەکانی داهاتووی هی ئەم سەردەمە بخوێنێتەوە‪ ،‬جا خۆشبەختی بۆ‬
‫ئەو دەستەاڵتەی ناوی خۆی و حوکمڕانیەتی لە مێژوودا بەشێوەیەکی جوان‬
‫دەنەخشێنێت و مێژووی پڕ سەروەری بۆ خۆی تۆمار دەکات‪.‬‬

‫بودجەو خۆپیشاندان!‬

‫دەگێڕنەوە کابرایەك تازە مسوڵامن دەبێت و مانگی ڕەمەزان دەبێت‪ ،‬کابراش‬

‫ئیرت مسوڵامنەو دەبێت ڕۆژوو بگرێت‪ ،‬ڕەمەزان دەگاتە بیستەکان و کابرا زۆر‬
‫ماندوو بوونی پێوە دیارە‪ ،‬ڕۆژێك پرسیاری لێ دەکەن بۆ وا بێتاقەتی؟ خۆ ئەگەر‬
‫هیالکی ڕەمەزانیت ڕەمەزان وا خەریکە تەواو دەبێت‪ ،‬کابراش دەڵێ‪ :‬نا من‬
‫خەمی ئەم ڕەمەزانەم نی یە ئەمە تازە بووتە ڕیشمەوە خەمی ڕەمەزانەکەی ترمە‪.‬‬
‫لە ئەوروپاش زۆر لە کۆمپانیا ساختەچی و دزەکان بۆ منوونە ئۆفەری شتێك‬
‫دەکەن بە خەتێکی گەورە نرخێکی کەمی لەسەر دادەنێن‪ ،‬وە لە ژێرەوە بە‬
‫بچوکیش کە مەگەر زەڕەبین بیخوێنێتەوە نوورساوە ‪ +‬نرخێکی تریش دانراوە‪،‬‬
‫کە ئۆفەرەکە قبوڵ دەکەیت سەری مانگ ماڵت وێران دەکەن‪ ،‬تازەش واژۆت‬
‫کردووە! ئیرت دەبێت بناڵێنیت تا وادەکەی تەواو دەبێت!‬

‫‪55‬‬
‫منیش لێرەدا لەسەر منوونەی یەکەم تەنها ئەوە دەڵێم ئەو بودجەی کە تا‬
‫ڕادەیەك ئاشکرایەو لە پەرلەماندا قسەی لەسەر دەکرێت خەمی ئەوەم نی یە‬
‫خەمی ئەو بودجە زەبەالحەمە کە هەرگیز نایەتە پەرلەمان و کەس بۆی نی یە‬
‫قسەی لەسەر بکات!!!‪.‬‬
‫لەسەر منوونەی دووەمیش دەڵێم ئەو بودجەی کە زەڕەبینیش نایخوێنێتەوە‬
‫لەوە زیاترە کە بە خەتە گەورەکان نوورساوە!!!‪.‬‬
‫لێرەدا باسی خۆپیشاندان دیسان دێتە ئاراوەو هەم دیسان زامەکەمان‬
‫دەکولێتەوەو خوێنی سورکێوو ڕێژوان گەرمیان گەرمامن دەکاتەوە‪.‬‬
‫هەربۆیە زۆر جێگەی خۆیەتی خۆپیشاندان دیسان دەست پێبکاتەوە‪ ،‬بەاڵم‬
‫نەك بۆ بودجە‪ ،‬بەڵکو بۆ ئەو دەستەاڵتەی کە ئێمە هەر دەبێت لەبیری‬
‫خۆپیشانداندا بین بەرانبەریان‪.‬‬
‫وە بەڕاستیش ژیان بەم شێوەیە ناڕوات‪:‬‬
‫ڕۆژێك خۆپیشاندا بۆ بودجە‪...‬‬
‫ڕۆژێك بۆ موچە‪...‬‬
‫ڕۆژێك بۆ کارەبا‪...‬‬
‫ڕۆژێك مۆلیدە‪...‬‬
‫ڕۆژێك بۆ ئاو‪...‬‬
‫ڕۆژێك بۆ جادە‪...‬‬
‫ڕۆژێك بۆ دامەزراندن‪...‬‬
‫ڕۆژێك بۆ ‪...‬ڕۆژێك بۆ‪ ...‬ڕۆژێك بۆ‪...‬‬
‫هەربۆیە جێگەی خۆیەتی ئەمجارە خۆپیشاندان تەنها بۆ یەك شت بکرێت‪،‬‬
‫ئەویش بۆ نەمانی ئەم دەستەاڵتەو بونیادنانەوەی دەستەاڵتێکی تەکنۆکرات و‬
‫هەمە الیەن و ئاشکرا کردنی بودجە دیارو نادیارەکان‪...‬‬

‫‪56‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫بووین به‌ژێر پرۆژه‌و ‌ه !‬

‫هه‌ر ل ‌ه ئانوساتی دوای ڕاپه‌ڕینه‌و ‌ه تا ئه‌م کاته‌ش که‌ ئه‌م بابه‌ته‌ ده‌نورسێت‬
‫هاواڵتیانی کوردستان هه‌ر به‌چاوه‌ڕوانی پرۆژه‌وه‌ به‌سه‌ری ده‌به‌ن! هه‌موو‬
‫ئه‌و بانگه‌شه‌ی پرۆژانه‌ش له‌ کاتی نزیك بوونه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ده‌کرێت‬
‫به‌شێوه‌یه‌کی وا هاواڵتیان خه‌ریکه‌ بگه‌ن به‌و ئاسته‌ی ک ‌ه بڵێن بووین به‌ژێری‬
‫پرۆژه‌وه‌ ئه‌وه‌نده‌شامن نه‌ووت‪.‬‬
‫به‌اڵم هه‌موو ئه‌و بانگه‌شانه‌ وه‌ك ئه‌و کابرایه‌‪ ،‬که‌ ده‌گێڕنه‌وه‌ پیاوێکی هه‌ژار‬
‫مانگایه‌کی ده‌بێت و ده‌یهێنێ بۆ مه‌یدانی ئاژه‌اڵن بۆ ئه‌وه‌ی بیفرۆشێت ده‌گات‬
‫به‌ ده‌اڵڵێك و بڕێك پاره‌ی پی ده‌دات بۆ ئه‌وه‌ی بیفرۆشێت له‌به‌ر ئه‌وه‌ مانگای کابرا‬
‫زۆر الوازو که‌م شیرو سه‌ر شێت و نه‌زۆك ده‌بیت‪ ،‬وه‌ کابرای ده‌اڵڵ هاوار ده‌کات‬
‫ده‌ڵێن مانگا مانگا مانگایه‌ك هه‌ر ژه‌مه‌وه‌ یه‌ك ته‌نه‌که‌ شیری لێ ده‌دۆرشێت‬
‫مانگایه‌ك به‌ دوانه‌ نه‌بێت نایهێنێت‪ ،‬مانگایه‌ك وه‌ك مه‌ڕ وایه‌! به‌شێوه‌یه‌کی‬
‫وا بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌کات کابرای خاوه‌نی مانگاکه‌ دێت ‌ه په‌نای ده‌اڵڵه‌وه‌ پێوه‌ی‬
‫ده‌چرپێنێت و ده‌ڵێت برا گیان تۆ پاره‌ی خۆت به‌زیاده‌و ‌ه ده‌ده‌مێ به‌اڵم ئه‌م‬
‫مانگا مادام وایه‌ با له‌ده‌ستی خۆمی ده‌رنه‌که‌م‪ ،‬و ‌ه ئه‌م بانگه‌شانه‌ی که‌ ئێسته‌‬
‫ده‌کرێت وه‌ك ئه‌و ده‌اڵڵه‌و مانگای کابرای لێهاتووه‌‪ ،‬به‌اڵم ده‌بێت ئێمه‌ش وه‌ك‬
‫خاوه‌ن مانگاگه‌ گیڵ و گه‌لۆر نه‌بین و ڕابووردوومان له‌بیر نه‌که‌ین و له‌بیرمان‬
‫نه‌چێت که‌ ئه‌م هه‌موو به‌ڵێنی پرۆژانه‌ خۆ ل ‌ه هه‌ڵبژاردنی ڕابوردووشدا دران‬
‫به‌اڵم ئه‌وه‌ چه‌ندی به‌سه‌ردا ڕۆشتووه‌ هێشتا ته‌نها کاره‌باکه‌مان بۆ جێ به‌جێ‬
‫نه‌کراوه‌‪ ،‬خۆ ئه‌گه‌ر نیوه‌ی ئه‌و به‌ڵێنانه‌ش به‌سه‌ر بربایه‌ن ئه‌وا بوو بووین به‌ژێر‬
‫پرۆژه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌موو ئه‌م بانگه‌شانه‌ جێگه‌ی ئه‌وه‌ ناگرێت که‌ کاره‌باکه‌مان بۆ‬
‫چاره‌سه‌ر بکرایه‌‪ ،‬وه‌ گه‌ر ئێمه‌ش وه‌ك کابرای خاوه‌ن مانگا گێڵ نه‌بین ده‌بێت‬

‫‪57‬‬
‫بزانین ده‌نگ به‌کێ ده‌ده‌ین نه‌ك به‌م بانگه‌شانه‌ چه‌ند ساڵێکی تر خۆمان بۆ‬
‫دوا بگه‌ڕێنینه‌وه‌‪ ،‬به‌ ئومێدی گۆڕان له‌ چه‌ند ساڵی داهاتوودا‪.‬‬

‫بزەی پێکهێنانی کابینەی نوێ‬

‫‌ئەنجامی ڕێکەوتنی حیزبەکان‬

‫‌پارتی‪ :‬ڕانێك و سنگەکەی و دڵەکەی‬
‫‌گۆڕان‪ :‬ڕانێك و جگەرەکەی‬
‫یەکیەتی‪ :‬ملەقۆتەو‌ جیقلەکەی‬
‫‌یەکگرتوو‪ :‬باڵێك و بان پشتەکەی‬
‫‌کۆمەڵ‪ :‬باڵێك و دوو قاچەکەی‬
‫‌سەرەکەشی بەکەڵکی خواردن نەمابوو لەبەر شەڕە دەنوکی زۆر پێش‬
‫هەڵبژاردن!!!‬
‫‌بزووتنەوە‪ :‬بەزیاد بێت ئێمە بەڕۆژوو دەبین‬
‫پەڕوپۆکەشی بۆ حیزبەکانی تر دەتوانن کۆی بکەنەوە بۆ سەرین‬
‫‌ئێمەش‪ :‬حسابات و سەر ئێشەکەی‬
‫‪-‬دکتۆر نیە لە دونیادا نەڵێ قەڵەوی‌ خراپە‪ ،‬کەچی حیزبی وا هەیە ڕان و‬
‫ك ڕەحم بە خۆتان بکەن‪ ،‬چاوتان لە‬
‫سنگ و دڵ نەبێت نایخوات! ئێ دە کەمێ ‌‬
‫هەژارێکیشەوە بێ! هی وا هەیە هەر نان نیە بیخوات‪.‬‬
‫‌‪-‬حیزبی وا‌ هەیە ڕان و سنگ و جگەری دەخوارد هیچی‌ نەدەکرد! ئێستە بە‬
‫ملەقۆتەوه چی پێدەکرێ!‪.‬‬
‫‪-‬هەر لە منداڵیەوە عادەتم وەها بووە گۆشتەکەم دەخستە ئاخرەوە دەمخوارد!‬

‫‪58‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫کەچی حیزبی وا هەیە هەر کە ڕان و جگەرەکەی بینی خێرا قوتی دا! خوا‬
‫ماڵتان ئاواکات نان چۆن وا دەخورێت!‬
‫‌‪-‬حیزبی وا‌ هەیە لەم وەزع خۆشیەشدا هەر باڵ‌ و بان پشت‌ دەخواو زۆر‬
‫شوکریشە!‪.‬‬
‫‪-‬بەس پێم بڵێن قاچی مریشکی کوردی چی پێوەیە؟ توخوا ڕۆژوتان بگرتایە‬
‫باشرت نەبوو؟‪.‬‬
‫‌‪-‬خۆ من ناڵێم ڕۆژووەکەتان دروست نیە‪ ،‬خوای گەورە لێتانی قبوڵ بکات‪ ،‬بەاڵم‬
‫ڕۆژوو کاتێك خەیری زیاترە نانی باش هەبێت خۆت بگریتەوە لێی لەبەر خوای‬
‫گەورە‪.‬‬
‫‪-‬پەڕوپۆم بۆ چی یە؟ بۆ سەرین‪ ،‬ئێمە کە نان نەبێت بیخۆین چۆن خەومان لێ‬
‫دەکەوێت؟!‪.‬‬
‫‌‪-‬بەدبەختی تەواو بۆ ئەو حیزبەیە کە نە باوەڕی بە ڕۆژوو هەیە نە بە قیامەتە وە‬
‫نە هیچیش هەیە بیخوات!!!‪.‬‬

‫وواڵتی یەك ڕۆژی‬

‫لەبیرمە یەکەم جار کە ڕۆشتمە لەندەن توشی شۆك بووم ئەویش بە بینینی هندی‬
‫و پاکستانیەکان کە زۆر ئاسایی جلی خۆیانیان لەبەر بوو!‪ ،‬لە بازاڕدا‪ ،‬لە کۆاڵن و‬
‫شەقامەکاندا‪ ،‬لەسەر کارو سەفرەو خۆشی و ناخۆشیەکاندا!‪ .‬لە کاتێکدا پۆشینی‬
‫ئەو جالنە بەڕاستی نامۆیە بەو وواڵتانە‪ ،‬کوردیش لە کوردستاندا ڕۆژێکی داناوە بۆ‬
‫جلی کوردی! گەر لە وواڵتانی ئەوروپاو ئەمەریکا بوایە بە بڕوای من تا ڕادەیەکی‬
‫زۆر ئاسایی بوو ئەویش دەبویە هۆکاری سەرنج و تێڕامانی گەالنی ترو دەتوانرا‬
‫وەك هەلێکیش بقۆزرێتەوە‪ ،‬هەروەك لەبیریشمە جارێکیان قاتێکی مەلیکیم‬

‫‪59‬‬
‫لەبەر کردوو بەناو لەندەندا دەسوڕامەوە‪ ،‬هەروەك جارانی کوردستان نەك ئێستە!‬
‫زۆرکەس بە سەرنجەوە تێی دەڕوانیم و منیش زۆر ئاسایی و بەدەم خەندەوە دەمووت‬
‫کوردم و ئەوەی کە لێم دەهاتە پێشەوە بۆم شی دەکردەوە کە کورد چی یە‪ ،‬ئەوکات‬
‫پێش ‪ ٢٠٠٣‬بوو وەك ئێستە نەبوو بە تیرۆریست مبانناسن!‪ ،‬هەر بۆنەیەك لەم‬
‫جۆرە بۆنانەی کە ڕۆژێکی بۆ دانراوە لە کوردستاندا بەبڕوای من هیچ گونجاو نی‬
‫یە بۆ ناوخۆی کوردستان‪ ،‬چونکە بە لەبەرکردنی جلی کوردی لە تەنها ڕۆژێکدا‬
‫سوکایەتی کردنە بە جل و کەلتوری کوردی کە ئەوەندە بەرتەسك بکرێتەوەو نامۆ‬
‫بێت و بوترێت قەینا ئاساییە ئەمڕۆ دەتوانن بە جلی کوردیەوە دەوامی ڕەسمی‬
‫بکەن‪ ،‬بەداخەوە دەبوو کار بۆ ئەوە بکرایە جلی کوردی ببوایە بە جلی ڕەسمی لە‬
‫گشت فەرمانگە حکوومیەکاندا‪ ،‬نەك تەنها ڕۆژێك بێت و ئەو ڕۆژەش وەك پشوو!‪.‬‬
‫زۆرم پێ سەیرە زۆرێك لە بۆنەکان بۆ جل و هەتا خودی مرۆڤەکان لە تەنها ڕۆژێکدا‬
‫کۆیان کردووەتەوەو بووە بە وواڵتی یەك ڕۆژە‪ ،‬هۆکاری ئەمەشە کەسێکی وەك‬
‫دکتۆر کەمال میراودەلی لێهاتووەتە دەنگ و بە توڕەییەوە لەسەر ئەم ڕۆژە دەڵێن‪:‬‬
‫رۆژێک بۆ پۆشینی جلی کوردیی‪ :‬بی ماناترین داهێنانی دەسەالتی جەهالەت‪.‬‬
‫کەوایە رۆژێکێش دابنێن بۆ قسەکردن بە زمانی کورد‪،‬ی‬
‫رۆژێک بۆ نووسین و بەکارهێنانی کوردیی راست لە نووسینی رۆژنامەکان و‬
‫ئاخاوتنی تەلەفزیۆن و میدیاکاندا‪.‬‬
‫رۆژێک بۆ مۆسیقاو گۆرانی رەسەنیی کوردیی‪.‬‬
‫رۆژێک بۆ دزیی نەکردن وازهێنان لە گەندەڵیی‬
‫رۆژێک بۆ خواردنی کوردیی رەسەن و نانی کوردی‬
‫رۆژێک بۆ یادکردنەوەی سەربازە ونەکانی خەباتی کوردایەتی و ناونەهێنانی‬
‫سەرۆک و بنەمالە‪.‬‬
‫رۆژێک بۆ درۆ نەکردن کە دەبێ ئەو رۆژەش هەر یەکی نیسان ىێت‪.‬‬

‫‪60‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫به‌هه‌ڵپه‌ڕکێ بوایه‌ پێشکه‌وتوو ترین میلله‌ت ده‌بووین‬

‫هه‌موو میلله‌ت و کۆمه‌ڵێك‪ ،‬کۆمه‌ڵێك کارو ڕه‌فتاری تایبه‌تیان هه‌ی ‌ه ک ‌ه تایبه‌ته‌‬

‫به‌خۆیانه‌وه‌ هه‌وڵیش ده‌ده‌ن ده‌ست بگرن به‌و که‌لتوره‌ی که‌هه‌یانه‌و شانازیشی‬
‫پێوه‌ده‌که‌ن‪ .‬ده‌گونجێت ئه‌و که‌لتوره‌ش شتی باش وه‌ هه‌م خراپیشی تیادا بێت‪،‬‬
‫ئێمه‌ لێره‌دا قسه‌مان له‌سه‌ر باشی و خراپیه‌که‌ی نیه‌ به‌ ووردی‪ ،‬به‌اڵم ده‌بێت‬
‫ئه‌وه‌مان له‌ بیربێت نه‌گونجاوه‌و نابێت بایه‌خدان به‌کارێك و فه‌رامۆش کردنی‬
‫کاری تر‪ ،‬ئه‌وه‌ی که‌ به‌رچاوی ده‌بیرنێت و وه‌ بایه‌خی پێده‌درێت زیاتر له‌ هه‌موو‬
‫کارێكی تر له‌ناو کورده‌کامناندا هه‌ڵپه‌ڕکێ و گۆرانی یه‌ به‌شێوه‌یه‌ك که‌ بووه‌ته‌‬
‫ژیانی زۆرێك ک ‌ه هیچ شت له‌وه‌ به‌ گرنگرت نابینن هه‌رده‌م له‌ هه‌وڵی ئه‌وه‌دان‬
‫هه‌ر هه‌ڵپه‌ڕکێ ساز بکه‌ن‪ .‬ئه‌گه‌ر سه‌یری میلله‌تانی تر بکه‌ین به‌شێوه‌یه‌کی‬
‫به‌رباڵو بایه‌خ ب ‌ه هه‌موو بواره‌کانی ژیان ده‌ده‌ن وه‌ هه‌ڵپه‌ڕکێ و ئه‌و جۆره‌‬
‫کارانه‌ش به‌شێوه‌یه‌کی که‌م و الوه‌کی ده‌بیرنێت‪ .‬میلله‌ت به‌هه‌ڵپه‌ڕکێ پێش‬
‫ناکه‌وێت‪ ،‬چونکه‌ کارێك نیه‌ پێویستی به‌ زانست و زانیاری بێت‪ .‬هه‌مووکه‌س‬
‫ده‌توانێت بیکات‪ ،‬ئه‌وه‌ی زۆر جێگه‌ی نیگه‌رانیه که‌ هه‌رئه‌وه‌نده‌ نیه‌ خه‌ڵکه‌که‌‬
‫بره‌و به‌م کارانه‌ بده‌ن هه‌ر که‌ناڵێکی کوردی ده‌که‌یته‌وه‌ هه‌ر ئه‌م به‌زمه‌یه‌‪ ،‬وه‌ك‬
‫وابێت هه‌موو کارێکامن ته‌واوه‌و ته‌پڵی خۆشیامن لێداوه‌و هه‌ر هه‌ڵپه‌ڕکێکه‌مان‬
‫نوقسانه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر وێنه‌ی هه‌موو گرفته‌کانی کوردستان بهێنینه‌ پێش چاوی‬
‫خۆمان به‌ڕاستی ته‌عزیه‌ی ئه‌وێت نه‌ك هه‌ڵپه‌ڕکێ‪ ،‬مه‌به‌ستم ده‌سته‌وسانی‬
‫نیه‌و وه‌ دژی خۆشیش نیه‌م‪ .‬به‌اڵم خۆزگه‌ هه‌موو شتێك به‌گوێره‌ی خۆی‬
‫و له‌کاتی خۆیدا بکرایه‌‪ ،‬وه‌ خه‌ڵکیش زیاتر هوشیار ده‌بوو‪ ،‬وه‌ ئه‌وکاته‌ی‬
‫به‌وکارانه‌وه‌ به‌سه‌ری ده‌بات له‌ زانست و زانیاری و به‌ده‌مه‌وه‌چونی یه‌کرتیه‌وه‌‬
‫به‌سه‌ری ده‌برد ئه‌وکاته‌ به‌م شێوه‌ نه‌ده‌بووین وه‌یان نابین‪ ،‬زۆرێك هه‌یه‌ بۆ منونه‌‬

‫‪61‬‬
‫ئاماده‌یه‌ پاره‌یه‌کی زۆر سه‌رف بکات بۆ بینینی گۆرانی بێژێك و تاوێك هه‌ڵپه‌ڕکێ‬
‫له‌ هه‌مانکاتدا هه‌مان که‌س ئاماده‌ نیه‌ ب ‌ه که‌مرتیش له‌و پار ‌ه خولێکی زانستی‬
‫ببینێت ک ‌ه زانستی تیادا فێر ده‌بێت‪ .‬له‌کۆتایدا هیوادارم ئه‌وه‌نده‌ی بره‌و به‌م‬
‫کارانه‌ ده‌درێت‪ ،‬بره‌و به‌ زانست و به‌ ده‌مه‌وه‌چوونی خه‌مه‌کانی یه‌کرتیه‌و ‌ه به‌سه‌ر‬
‫بربێت‪ ،‬تا کۆمه‌ڵگایه‌کی سه‌رکوتوو هوشیارمان دروست ده‌کرد‪.‬‬

‫داواکاریی داخستن و سنوردارکردنی مەیخانەکانی دەربەندیخان‬

‫بەناوی خوای بەخشندەی میهرەبان‬

‫ب‪/‬داواکاریی داخسنت و سنوردارکردنی مەیخانەکانی دەربەندیخان‬
‫بۆ پەرلەمانتاران‬
‫بەڕێزان‪( :‬چەند ئەندام پەرلەمانێكی کوردستان و عێراق کە خەڵکی‬
‫دەربەندیخانن) ناوەکان البراون لێرەدا‪.‬‬
‫بە پێی ئەوەی بەڕێزتان خەڵکی شاری دەربەندیخانن منیش ئاراستەی‬
‫دواکاریەکەم ڕوو بە ڕووی ئێوەی دەکەمەوە‪ ،‬زۆر ئەندام پەرلەمانی تر هەن‬
‫پەیوەندی هاوڕێیەتی و جۆربەجۆرم لەگەڵیان هەبووەو هەیە بەاڵم هەقی‬
‫هەستان بەم کارە لەسەر شانی ئێوەی دەزانم‪.‬‬
‫پرسی هەموو ئەو مەیخانانەی کە لە دەربەندیخاندا بوونیان هەیە سەرباسی‬
‫زۆر لە کۆڕو کۆبوونەوە کۆمەاڵیەتیەکانن و جێگەی ناڕەزایی خەڵکی شارەکەیە‬
‫بەتایبەت ئەوانەی لەسەر شەقامە سەرەکیەکانە! جگە لەوەی هەبوونی‬
‫ئەو مەیخانانە دژ بە ئاینی ڕاست و دانیشتوانانی شارەکەیە زۆرێك وەك‬
‫سوکایەتیەك بۆ سەر شارەکەو کەسایەتیەکانی ناو شارەکە لێکی دەدەنەوە‪،‬‬

‫‪62‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئەڵبەت ناتوانرێت بشاردرێتەوەش بەڕێزتان لەو ناوانەن کە بە بەرپرسی یەکەم‬
‫ناو دەبردرێن‪.‬‬
‫ئێمە بە وواڵت ئیسالمین و بە دەستوور ڕێز لە ئیسالمبوومنان گیراوە‪ ،‬بەاڵم لە‬
‫زەمینەی کرداریدا هەندێك جار ئەوروپاشامن تێپەڕاندووە!‬
‫لە وواڵتانی ئەوروپی و نا ئیسالمی بۆ مەیخانەو چۆنیەتی فرۆشتنی و هەموو‬
‫ئەو یاسانەی کە پەیوەسنت پێوەی یاسای زۆر قورسیان بۆ داناوە‪ ،‬لە کاتێکدا‬
‫وەك بیروباوەڕو ئاین کێشەیان لەگەڵ خواردنەوەیدا نی یە‪ ،‬بەاڵم لە واڵتی‬
‫ئێمەدا سەرەڕای حەرامیەتی وەك دین و هەموو ئەو کێشە کۆمەاڵتی و هەتا‬
‫جەستەییانەش کە بەهۆی مەیەوە دەکەوێتەوە یاساکان بە گوێرەی پێویست‬
‫نین لە ئاستیدا‪.‬‬
‫من لێرەدا چەند منوونەیەك دەهێنمەوە گەر بێت و بەراوردی بکەین بە واڵتی‬
‫خۆمان و بە تایبەتی شاری دەربەندیخان جیاوازیەکانیان بێگومان زۆرن‪.‬‬
‫لەسەر فرۆشتنی مەرشوب بەخوار تەمەنی ‪ ١٨‬ساڵ لە بەریتانیا هاتووە‪:‬‬
‫‪It is against the law: to sell alcohol to someone under 18 anywhere,‬‬
‫‪and can lead to a maximum fine of £20,000 for bar staff/managers or‬‬
‫‪premises may eventually be shut down.‬‬
‫واتە‪ :‬دژ بە یاسایە فرۆشتنی مەی بە تەمەنی خوار ‪ ١٨‬ساڵ لە هەر جێگەیەك‪،‬‬
‫گەر ئەو کارە ڕوویدا غەرامەی تا ‪ ٢٠‬هەزار پاوەندی بەریتانی بۆ ئەو کەسە‬
‫هەیە کە مەیەکەی فرۆشتووە‪ ،‬وە بۆ خاوەن مەیخانەکەش تا ئاستی داخستنی‬
‫مەیخانەکەی سزا دەدرێت‪.‬‬
‫من گومانم نی یە لەوەی گەر بەدواداچوونێکی جدی تەنها لەسەر ئەوە بکرایە‬
‫ئەوا دەمێك بوو مەیخانە لە تەواوی کوردستان و بە تایبەت دەربەندیخاندا‬
‫نەمابوو‪.‬‬

‫‪63‬‬
‫هەر لەسەر فرۆشتنی مەی بەخوار تەمەنی ‪ ١٨‬ساڵ گەر بێت و ناسنامەی نا‬
‫دروست بەکار بهێنێت یان ناسنامەی کەسێکی تر بۆ کڕینی‪ ،‬واتە کەسەکە‬
‫بیەوێت خۆی گەورە نیشان بدات تا پێی بفرۆشن‪:‬‬
‫‪It’s a criminal offence to use false or borrowed ID to gain entry to li-‬‬
‫‪censed premises or to buy alcohol. The maximum penalty is a £5,000‬‬
‫‪fine and up to 10 years in prison.‬‬
‫واتە‪ :‬جەریمەیە گەر کەسێك ناسنامەی نا دروست یان کەسێکی تر بەکار‬
‫بهێنێت بۆ کڕینی‪ ،‬بە پێچەوانەوە غەرامەی تا ‪ ٥‬هەزار پاوەندی بەریتانی بۆ‬
‫هەیەو هەر لەسەر هەمان کاریش دەتوانرێت زیندانی تا ‪ ١٠‬ساڵی بۆ ببڕدرێتەوە‪.‬‬
‫سیامی شارەکەمان نارشین بووە بەهۆی خواردنەوەی مەیەوە لە جێگە‬
‫گشتیەکاندا بە تایبەت سەر ڕووباری سیروان بە شێوەیەك خێزانەکان‬
‫شەرم دەکەن بڕۆنە سەر ڕووباری سیروان بەهۆی گەنجی مەیخۆرەوە لەسەر‬
‫ڕووبارەکان و پیس و پۆخڵی سەرئاوەکان بەهۆی پاشاموەی مەیخۆرەکانەوە‪.‬‬
‫ئەو مەیخانانەی کە سەر شەقامی گشتی دروستکراوە بە تایبەت ئەوەی سەر‬
‫ڕێگای کەالر دەربەندیخان موڵکی گشتی و شارەوانیەو هەق وایە بەدواداچوونی‬
‫لەسەر بکرێت بە چ مافیك؟ جێگەی گشتی دراوە بە کەسێك بۆ سودی خۆی و‬
‫دژی بەها دینی و کۆمەاڵیەتیەکانی شارەکەی بەکاری بهێنێت؟‬
‫ئەوەی بە ئاشکراو ڕۆژانە دەبیرنێت لە دەربەندیخاندا پەیوەندیدار بە مەی دژ‬
‫بە چەندین وەزارەتی ناو حکوومەتی ئەم هەریمەن بۆ منوونە‪:‬‬
‫لە ڕووی دینیەوە بە ئەوقاف و کاروباری ئاینی بە پێی حەرامیەتی مەی و یاساو‬
‫دەقی ڕاستەخۆی قورئانی‪.‬‬
‫لە ڕووی ژینگەوە هەموو سەر ئاوەکانی دەربەندیخان شوشەو قوتوی مەرشوب‬
‫تا کوچەو کۆاڵنەکانیشی گرتووەتەوە‪.‬‬

‫‪64‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫لە ڕووی یاسایی هاتووچۆوە بە ئاشکرا سەیارە مەرشوب دەخەنە ناویەوە هەر‬
‫لەسەر شەقامەکەو هەندێك لە هۆکاری پێکدادان و وەرگەڕان و کەوتنەوەی‬
‫کارەساتە دڵ تەزێنەکان بەهۆی مەیەوەیە‪.‬‬
‫گەر پەیوەندی بە پۆلیس و ئاسایشیشەوە بکەن و ئاماری قوربانی و زیان‬
‫بەرکەوتووانی مەییان تۆمارکردبێت گومانم نی یە لەوەی توشی شۆك دەبن‪.‬‬
‫بەدواداچوون و گرنگیدان بەم کەیسە مایەی سوپاسگوزاری و خەمخۆری‬
‫بەڕێزتان دەسەملێنێت و بە پێچەوانەشەوە هێامیەکی گەورەی پرسیارو‬
‫سەرسوڕمان (؟!) لەسەر پشتگوێخستنی شارەکەتان نیشان دەدات‪.‬‬
‫گەر پێویست بە واژۆی دانیشتوانی دەربەنیخانیش بکات ئامادەم واژۆی‬
‫پێویست و دواکراوی بۆ کۆبکەمەوە‪.‬‬
‫لەگەڵ ڕێزمدا‪.‬‬
‫ئەڵبەت ئەم نامە بۆ مێژووە‪ ،‬هیچ وەاڵمێکی نەبوو‪.‬‬

‫‪65‬‬
‫چی بەچی دەناسیتەوە؟‬

‫عێراق بە ئێراندا‬
‫مالیکی بە خامنەئیدا‬
‫جێشی عێراقی بە کۆڕەودا‬
‫میدیای عێراقی بە درۆدا‬
‫مەرجەعی شیعە بە سیغەدا‬
‫سیستانی بە پاکەت و شخارتەدا‬
‫مەرجەعی سونە بە شپرزەیدا‬
‫داعش بە کەلەسەری بڕاودا‬
‫مامە بە نەخۆشیدا‬
‫بەرهەم بە بێکەسیدا‬
‫هێرۆ بە عەزەاڵتدا‬
‫بارزانی بە دەوڵەتی کوردیدا‬
‫نێچیر بە سۆرانیەکەیدا‬
‫حسك بە شارەزووردا‬
‫کاکە حەمە بە کەرکوکدا‬
‫شوعی بە نوێژو حیجابدا‬
‫ئاراستەی سێهەم بە پارتیدا‬
‫رووداو بە نەوتدا‬
‫زاگرۆس بە گرتەی سێکسیدا‬
‫گەلی کوردستان بە نهادا‬
‫کوردسات بە گەردەلولدا‬
‫پەیام بە بێ پارەیدا‬

‫‪66‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫سپێدە بە خەودا‬
‫ڕابوون بە تەڵخیدا‬
‫یەکگرتوو بە دیموکراسیدا‬
‫کۆمەڵ بە پێشمەرگە تیرۆرکراوەکەی هەولێردا‬
‫بزووتنەوە بە ڕیشدا‬
‫دائیرەی کوردی بە قەرەباڵغیدا‬
‫مرور بە کەمین و غەرامەدا‬
‫جادەکان بە تاسەو چاڵی گەورەدا‬
‫نەخۆشخانە بە بێ دەرمانیدا‬
‫حەریق بە بێ ئاویدا‬
‫بەنزیخانە بەرسەی دورو درێژدا‬
‫کەرکوك بە بێ نەوتیا‬
‫دهۆك بەسەری شکاوی ڕۆژنامەنووسدا‬
‫هەڵەبجە بە پارێزگادا‬
‫سلێامنی بە ‪١٧‬ی شوباتدا‬
‫جەلەوال بە مونافەسەی حیزبیدا‬
‫سەید سادق بە هۆشیاری و خۆپیشانداندا‬
‫ڕانیە بە کامەران بابان زادەدا‬
‫دەربەندیخان بە ئاوی پیسدا‬
‫پێشمەرگە بە بێ موچەیدا‬
‫ئاسایش بە دوو ڕوویدا‬
‫پۆلیس بە قات و ڕیباتدا‬
‫کورد بە قوڕبەسەریدا‬
‫عومەر عەلی بە خەم و خەفەتدا‬

‫‪67‬‬
 ‫کوردستان یان زبڵدان‬

‫پاك و خاوێنی هه‌رده‌م نیشانه‌ی پێشکه‌وتن بوو ‌ه هه‌روه‌ك به‌به‌شێك له‌ ئیامنیش‬
‫دانراوه‌ ل ‌ه نێو مسوڵامناندا‪ ،‬به‌اڵم زۆر به‌داخه‌و ‌ه پێچه‌وانه‌که‌ی شانازی پێوه‌‬
‫ده‌کرێت ل ‌ه کوردستاندا‪ ،‬وه‌ به‌ڵکو نه‌ك هه‌ر شانازیش زۆرێك هه‌ر به‌الیه‌وه‌ سوکی‬
‫و عه‌یبه‌یه‌ ئه‌گه‌ر پاشه‌ڕۆکه‌ی ته‌نها خۆشی پاك بکاته‌وه‌‪ ،‬وه‌ به‌ڵکو به‌سوکی و‬
‫زۆر که‌می ده‌زانی ئه‌گه‌ر ئه‌و پیسیه‌ی که‌ خۆی فڕێی ده‌دات له‌سه‌یرانگا وه‌یان‬
‫ڕێگه‌و بانه‌کاندا بیانخاته‌ نێوه‌ زبڵدانه‌کان وه‌ کوردستان به‌ته‌واوی خاکه‌که‌یه‌وه‌‬
‫وه‌ك زبڵ بۆی ده‌ڕوانن! هه‌روا زۆر به‌ ساده‌و ساکاری پیسی و هه‌موو شتێکی‬
‫به‌کار نه‌هاتوو له‌ هه‌ر کوێیه‌کدا بن ئاسایی فڕێی ده‌ده‌ن! هه‌رده‌م ئه‌و‬
‫پرسیاره‌یان له‌خۆیان نه‌کردووه‌ خۆ ئه‌م خاکه‌ سه‌فه‌ری نی یه‌و ته‌نها بۆ جارێك‬
‫به‌کار بێت به‌ڵکو که‌سانێکی تر دوای ئه‌و سود له‌و جێگه‌و شوێنانه‌ ده‌بینن و‬
‫پێیدا تێی ده‌په‌ڕن وه‌ ته‌نانه‌ت خۆشیان‪ ،‬هه‌ر جێگه‌یه‌ك ده‌ڕۆی نیشانه‌ی ئه‌م‬
‫نا شارستانیه‌ به‌ڕوونی و به‌زۆری ده‌بینی هه‌ر له‌ناو بازاڕه‌و بیگره‌ تا ده‌گات ‌ه ناو‬
‫کۆاڵن و سه‌یرانگاکان! زۆرینه‌ی خه‌ڵکی به‌چاوێکی نا به‌رپرسیاریه‌و ‌ه ده‌ڕواننه‌‬
‫ئه‌م مه‌سه‌له‌ ئه‌و ژینگه‌ جوان و رسوشتیه‌ی کوردستانیان به‌ده‌ستی خۆیان‬
‫تێکداوه‌و وه‌ بوونه‌ته‌ مایه‌ی ئازاری به‌رانبه‌ر هه‌مووشی به‌قه‌ده‌ر کێوێك گله‌ی و‬
‫گازنده‌ی هه‌یه‌! که‌سێك نه‌توانێ پاشاموه‌که‌ی خۆی له‌ جێگه‌ی خۆیدا دابنێت‬
‫توخوا شایه‌نی چی یه‌؟ له‌گه‌ڵ ئه‌م هه‌موو که‌موکوڕیه‌ی هاواڵتیان له‌و الشه‌وه‌‬
‫حکوومه‌ت وه‌کو هه‌موو کاره‌کانی تری زۆر که‌مته‌رخه‌م بووه‌ له‌م بواره‌دا بۆیه‌‬
‫نابینین شاره‌وانیه‌کان که‌سانی ته‌رخان کراوه‌ی به‌رده‌وامیان هه‌بێت بۆ پاك‬
‫کردنه‌وه‌ ئه‌گه‌ر هه‌ش بێت له‌وانه‌ی ‌ه هه‌ر له‌و که‌سانه‌بن ک ‌ه هه‌ر بۆ مووچه‌کانیان‬
‫ده‌ڕۆن و کاره‌کانیان نازانن له‌کوێیه‌ ‌‪ ،‬جار جار ‌ه ده‌بینین هه‌ڵمه‌تی پاککردنه‌وه‌‬

‫‪68‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ده‌کرێت له‌ شاره‌ جیا جیاکانی کوردستاندا به‌اڵم ئه‌و هه‌ڵمه‌تانه‌ له‌ ئاستی‬
‫پێویستدا نین و وه‌ پێویسته‌ که‌سانێك ته‌رخان کرابن که‌ به‌رده‌وام له‌سه‌ر جاده‌و‬
‫کۆاڵنه‌کان کاری پاك کردنه‌وه‌ بکه‌ن‪ ،‬ل ‌ه وواڵتاندا چه‌نده‌ها ئامێری کاره‌بایی و‬
‫ئوتومبێلی پاكکردنه‌وه‌ی تایبه‌ت هه‌یه‌‪ ،‬زۆر جێگه‌ هه‌موو سبه‌ینانێك پاك‬
‫ده‌کرێنه‌وه‌ له‌الیه‌ن کارمه‌نده‌کانیانه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم شاره‌کانی ئێمه‌ حکوومه‌ت هه‌ر‬
‫چاوه‌ڕێی خێرخوایه‌ پاکی بکاته‌وه‌‪ ،‬له کۆتایدا ناهه‌قم مه‌گرن که‌ نه‌ قسه‌ له‌گه‌ڵ‬
‫خه‌ڵکدا بکه‌م و وه‌ ن ‌ه ده‌نگ بده‌م به‌ حکوومه‌ت‪.‬‬
‫ئه‌م جێگه‌ جێگه‌یه‌کی گشتی یه‌ ئه‌م گه‌نجه‌ به‌م شێوه‌یه‌ کاری تێدا ده‌کات!‬

‫پاشاموه‌ی گه‌نجه‌ ناهوشیاره‌کان‬

‫ئاوی سیروان ده‌ربه‌ندیخان‪ ،‬هه‌ر له‌و کاته‌دا گه‌نجێك ویستی مه‌له‌ بکات شوشه‌ی بیره‌‬
‫قاچی بڕی به‌چاوی خۆم دیم‬

‫‪69‬‬
 ‫بازاڕی خانه‌قین‬

‫کۆاڵنه‌کان‬ ‫ناو مااڵن‬

‫ناو بازاڕو مااڵنی که‌الر‬

‫‪70‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫وه‌ به‌ سه‌دان دیمه‌نی له‌م جۆرانه‌ له‌ هه‌موو شاره‌کانی کوردستاندا ده‌بیرنێت‪،‬‬
‫وه‌ هاواڵتیانیش گله‌ی نه‌خۆشی ده‌که‌ن‪.‬‬
‫تێبینی‪ /‬هه‌موو وێنه‌کان به‌کامیرای قیبلە گیراوه‌‬

‫ڕای ئازادو ڕووی ڕاستی خه‌ڵکی‬

‫له‌وه‌ته‌ی زه‌مینه‌یه‌کی فراوان بۆ ڕۆژنامه‌و نووسه‌ران کراوه‌ته‌وه‌ به‌هۆی زۆری‬

‫ڕۆژنامه‌و گۆڤارو پێگه‌کانی ئه‌نته‌رنێته‌وه‌ به‌رده‌وام باس له‌ قبوڵکردنی ڕای‬
‫ئازاد ده‌کرێت و هه‌ریه‌ك ئازادیه‌که‌ بۆی خۆی ده‌گێڕێته‌وه‌!‪ .‬هه‌ندێك نووسه‌ر‬
‫هێرشی بێ بنه‌ماو ڕقی خۆیان به‌سه‌ر ئیسالم و خواو پێغه‌مبه‌رو قورئان و‬
‫مامۆستایانی ئاینیدا ده‌ڕێژن به‌ناوی ئازادیه‌وه‌! ئه‌گه‌ر بێت و ئه‌و به‌ناو ئازادیه‌‬
‫ڕاڤ ‌ه بکه‌یت بۆ خه‌ڵکی هه‌مان به‌ناو نووسه‌رانی پێشوو دژی ئازادی له‌قه‌ڵه‌م‬
‫ده‌ده‌ن!‪ ،‬له‌ کاتێکدا به‌هه‌مان ڕێگه‌ی ئه‌وان کاره‌کان گیراوه‌ته‌ به‌ر‪ ،‬بۆ منوونه‌‬

‫‪71‬‬
‫که‌سێك شتێك ده‌نووسێت دژی ئیسالم له‌ ژێر ناوی ئازادی و ڕای جیاوازدا‪،‬‬
‫که‌سێکی تریش هه‌ر به‌ نووسین وه‌اڵمی ده‌داته‌و ‌ه که‌چی له‌الیه‌ن که‌سی‬
‫یه‌که‌مه‌وه‌ به‌ توند ڕه‌وو کۆنه‌په‌رست و تۆمه‌تی جۆراو جۆر ناو ده‌برێت‪.‬‬
‫ک ‌ه باس له‌ ووشه‌ی جێنده‌ر کرا له‌ په‌رله‌ماندا قسه‌و باسی زۆر له‌سه‌ر کرا‪،‬‬
‫چه‌نده‌ها ڕاڤه‌ی جیاواز بۆ ئه‌و ووشه‌کراو وه‌ دژایه‌تیه‌کی زۆر دروست بوو‬
‫له‌ دووبه‌ره‌ی جیاوازدا‪ ،‬مامۆستا فه‌رمان خه‌رابه‌ی له‌ کتێبه‌که‌یدا به‌ناوی‬
‫(ڕاستیه‌کی وونبوو) که‌ توێژینه‌وه‌یه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تیه‌ به‌ مۆڵه‌تی فه‌رمی‬
‫ده‌رکاوه‌‪ ،‬که‌وته‌ به‌ر ڕه‌خنه‌یه‌کی زۆر به‌ تایبه‌تی ئه‌و ڕێکخراوانه‌ی که‌ له‌ژێر‬
‫ناوی مافی ئافره‌تدا کار ده‌که‌ن‪ ،‬به‌ شێوه‌یه‌ك چه‌نده‌ها داوای ئاساییان دژی‬
‫مامۆستای ناوبراو تۆمار کردووه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی بوو ب ‌ه مایه‌ی سه‌رنج و منی جواڵند‬
‫بۆ نووسینی ئه‌م بابه‌ت ‌ه له‌سه‌ری‪ ،‬خۆ مامۆستا فه‌رمان به‌ نووسین له‌سه‌ر ئه‌و‬
‫بابه‌ته‌ دواوه‌‪ ،‬نه‌هاتووه‌ له‌ مینبه‌ری مزگه‌وته‌وه‌ خه‌ڵکی دژی ئه‌و ڕێکخراوان ‌ه هان‬
‫بدات!‪ ،‬وه‌ که‌ باس له‌ ڕای جیاوازو ئازادی ده‌کرێت ئایا نووسینی ئه‌و کتێبه‌‬
‫جگه‌ له‌و ناوان ‌ه چ مانایه‌کی تری هه‌یه‌‪ ،‬بۆ بۆ کتێبه‌که‌ی مه‌ریوان هه‌ڵه‌بجه‌ی‬
‫که‌ ئافره‌تی تێدا سوککرابوو ڕێکخراوێکی ئافره‌تامنان نه‌دی لێی بێده‌نگ بن‪،‬‬
‫له‌ کاتێکدا مه‌ریوان هه‌ڵه‌بجه‌ی نه‌ مامۆستای ئاینی بوو تا به‌ناوی ئاینه‌وه‌ قسه‌‬
‫بکات و چه‌نده‌ها ئایه‌تی قورئان له‌ به‌ناو کتێبه‌که‌یدا به‌کار بهێنێت‪ ،‬وه‌ مامۆستا‬
‫فه‌رمان ک ‌ه خۆی مامۆستایه‌کی ئاینیشه‌ ته‌نها ئایه‌تێکیشی به‌کار نه‌هێناوه‌ له‌‬
‫کتێبه‌که‌یدا‪ ،‬له‌مه‌شدا ڕووی ڕاستی خه‌ڵکی و نووسه‌ران ده‌رده‌که‌وێت که‌ کێن‬
‫بازرگارنی به‌ناوی ئاینه‌وه‌ ده‌که‌ن و وه‌ کێن به‌رگری ل ‌ه ئاین و نیشتامن و مافی‬
‫زۆرینه‌ی خه‌ڵکی ده‌که‌ن‪.‬‬

‫‪72‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫ه سیاسیه‌کان‬
‫ڕای ئازادوو موزایه‌ده‌ی الیه‌ن ‌‬

‫دوا به‌دوای هه‌ردوو شه‌هیدی قه‌ڵه‌م سۆرانی مامه‌ حه‌مه‌و سه‌رده‌شت عوسامن‬
‫ووروژاندنی ڕای ئازادوو بیروو بۆچوونی ئازاد له‌ ڕاگه‌یاندنه‌کاندا بایه‌خێکی زۆر‬
‫زیاتری پێدرا‪ ،‬له‌ ئه‌نجامی ب ‌ه ناهه‌ق کوشتنی ئه‌و دوو ڕۆژنامه‌نووسه‌ ئه‌وه‌نده‌‬
‫باس له‌ ڕای ئازادو بیروبۆچوونی ئازاد کرا به‌قه‌ده‌ر گه‌وره‌ی خوێنی سۆران و‬
‫سه‌رده‌شت درۆی شاخدار له‌الیه‌ن زۆرینه‌ی الیه‌ن ‌ه سیاسیه‌کانه‌وه‌ به‌ناو ڕای‬
‫ئازاده‌وه‌ کرا‪.‬‬
‫عه‌ملانیه‌کان به‌شێوه‌یه‌ك‪ ،‬و نه‌ته‌وه‌یه‌کان به‌شێوه‌یه‌ك و ئیسالمیه‌کانیش‬
‫به‌شێوه‌یه‌کی تر‪ ،‬هه‌ریه‌که‌وه‌ به‌جۆرێك ووشه‌ی ڕه‌نگاو ڕه‌نگ و ناوی بێ‬
‫ناوه‌رۆکی بۆ ده‌هۆنیه‌وه‌و هاواڵتیانیش له‌ نێوه‌ندی چه‌ند ڕێیانه‌دا سارسامن و‬
‫هێشتا بیرله‌وه‌ ده‌که‌نه‌وه‌ کام ڕێگا هه‌ڵبژێرن؟ هیچێك له‌ ڕێگه‌کان نه‌ماو ‌ه تاقی‬
‫نه‌کرێته‌وه‌! له‌ کاتێکدا ئه‌و ئازادیه‌ی باسی لێوه‌ده‌کرێت نه‌بیرناوه‌ته‌وه‌‪.‬‬
‫کاتێك نادادگه‌ریه‌ك به‌رانبه‌ر که‌س یان الیه‌نێك ده‌کرێت گرنگه‌ ئه‌و نادادگه‌ریه‌‬
‫به‌ نادادگه‌رانه‌ چاره‌سه‌ر نه‌کرێت‪ ،‬ل ‌ه دینیشدا هه‌روای ‌ه وه‌ك خوای گه‌وره‌‬
‫ده‌فه‌رموێت‬
‫س ِط َوالَ يَ ْ‬
‫جر ِر َم َّنك ُْم شَ َنآنُ َق ْو ٍم‬ ‫ني لِلّ ِه شُ َهدَ اء بِالْ ِق ْ‬‫ن آ َم ُنواْ كُونُواْ َق َّوا ِم َ‬‫{ يَا أَيُّ َها الَّ ِذي َ‬
‫ري بِ َا تَ ْع َملُونَ }‬
‫خ ِب ٌ‬ ‫ب لِل َّت ْق َوى َواتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ َ‬‫ل أَالَّ تَ ْع ِدلُواْ ا ْعد ِدلُواْ ُه َو أَ ْق َر ُ‬ ‫َع َ‬
‫سوره‌تی مائیده‌ ئایه‌تی ‪ 8‬واته ‌‪ :‬ئه‌ی ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕتان هێناوه‌‪ ،‬زۆر به‌چاکی‬
‫هه‌سنت به‌ئه‌نجامدانی شایه‌تی دادپه‌روه‌رانه‌ له‌به‌ر خوا‪ ،‬ڕق و دوژمنایه‌تی هیچ‬
‫که‌س و هیچ الیه‌ک هه‌ڵتان نه‌نێت که‌له‌ دادپه‌روه‌ریی البده‌ن‪ ،‬دادپه‌روه‌ربن‪،‬‬
‫ئه‌وه‌ نزیکرته‌ له‌ ته‌قواو خواناسیه‌وه‌‪ ،‬ده‌ی که‌واته‌ له‌خوا ترس و پارێزکاربن‪،‬‬
‫چونکه‌ به‌ڕاستی خوا ئاگاداره‌ به‌و کارو کرده‌وه‌یه‌ی که‌ ده‌یکه‌ن‪.‬‬

‫‪73‬‬
‫ئه‌وه‌نده‌ به‌ ڕه‌هایی باس ل ‌ه بازنه‌ی ئازاد ده‌کرێت هیچ الیه‌نێك ئه‌و ئازادیه‌ی که‌‬
‫خۆی باسی ده‌کات پێی نی یه‌‪.‬‬

‫به‌ کورتی ده‌ستنیشانی هه‌ندێك له‌و الیه‌نانه‌ ده‌که‌ین‪.‬‬

‫پارتی دیموکراتی کوردستان‪ :‬ئه‌و ئازادیه‌ی ک ‌ه پارتی باسی لێوه‌ ده‌کات ته‌نها‬
‫بۆ ڕوو جوانکردنی خۆیه‌تی وه‌گه‌رنا ئاشکرایه‌ پارتی ئازادی ڕاده‌ربڕین ته‌نها‬
‫بۆ ڕۆژنامه‌کانی خۆیانه‌و ئه‌ویش به‌شانوباڵی خۆیاندا بێت! ئازادی تا ئه‌و‬
‫ڕاده‌ی ‌ه زیانی بۆ په‌زه‌کان نه‌بێت‪ ،‬که‌ گه‌شت به‌و ئاست ‌ه زمان حه‌دی چی یه‌‬
‫ووشه‌ی ئازادی به‌ده‌مدا دێت‪ ،‬ئێسته‌ وا ل ‌ه خۆ ئاماده‌کردندان بۆ کۆنگره‌ له‌‬
‫لق و ناوچه‌کاندا تۆزێك خه‌ریک ‌ه بیروبۆچوونی جیاوازو ڕای ئازاد دروست ببێت‬
‫چونکه‌ له‌ سه‌ره‌تاوه‌ پارتی ئه‌مه‌ی قبوڵ نه‌بووه‌ بینیامن شه‌ڕی تێکه‌وت و هه‌ر‬
‫له‌ناو خۆیاندا به‌ گژیه‌کرتیدا هاتن‪ .‬جگه‌ له‌و هه‌موو ڕۆژنامه‌و گۆڤارانه‌ی که‌ به‌‬
‫ئاشکرا دیار ‌ه ده‌ستی پارتی له‌ پشته‌و ئازادی ڕاسته‌قینه‌ی پێ له‌بار ببات‪.‬‬
‫یه‌کیه‌تی نیشتامنی کوردستان‪ :‬هه‌ر له‌سه‌ره‌تای دروستبوونی یه‌کیه‌تیه‌وه‌‬
‫تا ڕاده‌یه‌ك ڕای ئازادوو بیربۆچوونی ئازاد له‌ناو یه‌کیه‌تیدا هه‌بوو به‌اڵم‬
‫نه‌گه‌شتووه‌ته‌ ئه‌و ڕاده‌ی که‌ هه‌زم بکرێت و له‌ خزمه‌ت حیزبه‌که‌دا بخرێته‌ گه‌ڕ‪،‬‬
‫به‌ڵکو ب ‌ه به‌رژه‌وه‌ندی تاك و کوتله‌دا براوه‌‪ ،‬سه‌ره‌نجامی نا قبوڵکردنی ئه‌وه‌ش‬
‫بوو بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانی هێنایه‌ بوون‪.‬‬
‫بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان‪ :‬ئه‌وه‌نده‌ باسی ڕای ئازاد ده‌که‌ن بیری هاواڵتیانیان به‌گشت‬
‫الیه‌کدا بردووه‪ ‌،‬به‌شێوه‌یه‌ك گه‌شتووه‌ت ‌ه ئاستێك له‌ هیچ چوارچێویه‌کدا‬
‫جێگه‌ی نه‌بێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش گه‌رچی الیه‌نی پۆزه‌تیڤی زۆره‪ ‌،‬به‌اڵم بریا له‌گه‌ڵ‬
‫ئه‌وه‌شدا هه‌ندێك له‌ بنه‌مای ڕای ئازادیان ڕوون بکردایه‌ته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی هیچ‬

‫‪74‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫نه‌بێت کاتێك ڕای ئازاد به‌رانبه‌ری خۆیان و له‌ناو خۆیاندا دروست بوو نه‌که‌ونه‌‬
‫ژێر پرسیاره‌وه‌‪.‬‬
‫یه‌کگرتووی ئیسالمی کوردستان‪ :‬هه‌رکه‌س به‌ ڕه‌هایی باسی ڕای ئازاد بکات‬
‫نابێت هیچ بزووتنه‌وه‌یه‌کی ئیسالمی به‌و شێوه‌یه‌ بیوروژێنێت‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‬
‫هه‌ر سه‌ره‌نجامی ڕای ئازاده‌ سوکایه‌تی به‌ گشت بنه‌ما سه‌ره‌کی و موقه‌ده‌ساتی‬
‫ئیسالمه‌وه‌ ده‌کرێت و دواتر ئیمزا کۆکردنه‌وه‌و موزاهه‌ره‌ی له‌ دژ ده‌کرێت‪ .‬جگه‌‬
‫له‌وه‌ش قبوڵ نه‌کردنی ڕای ئازاد بووه‌ چه‌نده‌ها ئه‌ندامی بااڵو کارای ناو ئه‌و‬
‫حیزب ‌ه ده‌ست له‌ کار بکێشنه‌وه‌‪.‬‬
‫کۆمه‌ڵی ئیسالمی کوردستان و بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی کوردستان‪ :‬ڕای‬
‫ئازاد به‌رانبه‌ر نه‌گۆڕه‌کانی ئیسالم بڤه‌یه‌و که‌س مافی ئه‌وه‌ی نی یه‌ ده‌ستی‬
‫تێوه‌ربدات ئاشکرای الی هه‌موو ئیسالمیه‌کانه‌ مه‌گه‌ر خۆیانی لێ گێڵ بکه‌ن‬
‫وه‌یان خۆیان گێڵ بن به‌رانبه‌ری‪ ،‬به‌اڵم خۆ له‌به‌ر ڕای ئازادی دژ نه‌گۆڕه‌کان‬
‫نه‌بووه‌ ئه‌و هه‌موو جیاوازیه‌ له‌ناو بزووتنه‌وه‌و دروست بوو تا گه‌شته‌ ئه‌و ڕاده‌ی‬
‫کۆمه‌ڵی هێنایه‌ بوون له‌ناو کۆمه‌ڵیشدا ئه‌و کوتله‌ کاری و پاشقوڵ له‌یه‌کدان و‬
‫حه‌رامانه‌ به‌رانبه‌ر یه‌کرت هه‌ر ڕای ئازاد دروستی کردووه‌‪.‬‬
‫هه‌ڵوێسته‌یه‌کی گرنگ‪.‬‬
‫پێویست ‌ه له‌سه‌ر گشت الیه‌نه‌کان به‌ تایبه‌ت ئۆ پۆزیسۆنه‌کان که‌ بنه‌ماکانی‬
‫ڕای ئازاد بۆ خه‌ڵکی جوان شی بکه‌نه‌وه‌و پێش هه‌موو که‌س و الیه‌نێك‬
‫خۆیان قبوڵی بکه‌ن‪ ،‬وه‌گه‌ر که‌سێك ڕای جیاوازی و ئازادی دژی خۆشیان بۆ‬
‫دروست بوو ئه‌وسا خه‌ڵکی بنه‌ماکانی ال ڕوون بێت و بزانرێت که‌ هێڵ ‌ه سوره‌که‌‬
‫به‌زێرناوه‌و ئه‌و فه‌راغه‌ش بۆ خۆیان دروست نه‌کات‪ ،‬کۆمه‌ڵێك که‌س ده‌ست‬
‫له‌کار ده‌کێشنه‌وه‌ وه‌یان ده‌ر ده‌کرێن له‌به‌رچی یه‌ ئه‌گه‌ر ڕای ئازاد یان جیاواز‬
‫نی یه؟‌‪ ،‬خه‌ڵکیش مافی خۆیه‌تی ئه‌و بنه‌مایانه‌ وه‌ك ناوی خۆی بزانێت بۆ ئه‌وه‌ی‬

‫‪75‬‬
‫خۆیان هه‌قی پێدا بناسن‪ ،‬وه‌گه‌رنا هه‌رکه‌س بۆ خۆی باسی ڕای جیاواز ده‌کات‬
‫و که‌سیش نازانێ جیاوازیه‌که‌ چی یه‌‪.‬‬
‫ئیسالمیه‌کانیش ده‌بێت زیاتر ڕووننب و به‌الغیان یه‌کالیه‌نانه‌ بێت و سنوری‬
‫ڕای ئازاد بۆ خه‌ڵکی جوانرت شی بکه‌نه‌وه‌‪ ،‬وه‌گه‌رنا دژایه‌تی بیروباوه‌ڕه‌که‌یان‬
‫له‌ژێرناوی ئازاددا ده‌کرێت‪ ،‬ئه‌و ئازادیه‌ی بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌کرێت هه‌مووی کۆت‬
‫ده‌کات و مانایه‌ك بۆ ئازادی نامێنێت‪.‬‬

‫ئه‌ی ئافه‌رین وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف!‬

‫ئه‌ی ئافه‌رین وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف!!! به‌ڕاستی سه‌ملاندتان شوێنکه‌وته‌ی‬

‫پێغه‌مبه‌رانن!!! ئه‌وه‌ی بوه‌ته‌ جێگه‌ی سه‌رباس و نیگه‌رانی هاواڵتیانی‬
‫کوردستان تێکه‌ڵکردنی قوتابیانه‌ که‌ ل ‌ه بڕیارێکی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌دا ده‌رچوو!‬
‫و ‌ه ئه‌م بڕیاره‌ بووه‌ هۆی باست و خواستی هاواڵتیان وه‌ هه‌تا گه‌شت ‌ه ئه‌و ڕاده‌ی‬
‫که‌ زۆرێك منداڵه‌کانی خۆیان له‌ قوتابخانه‌ ده‌ربهێنن به‌هۆی ئه‌م بڕیاره‌وه‌‪...‬‬
‫وه‌ هه‌یه‌ تا ئێسته‌ ده‌وامی نه‌کردووه‌و چاوه‌ڕێیه‌ به‌ڵکو ئه‌و بڕیار ‌ه بگۆڕدرێت‪...‬‬
‫وه‌ کارێکی به‌م شێوه‌ ده‌بوای ‌ه وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف پێش هه‌موو که‌سێك ناڕه‌زای‬
‫خۆیان ده‌رببڕیایه‌و وه‌ ده‌ستیان له‌م کاره‌ وه‌ردایه‌ ب ‌ه مه‌به‌ستی گۆڕانی چونکه‌‬
‫ئه‌م کاره‌ نه‌ك ل ‌ه به‌رژه‌وه‌ندی قوتابیان ل ‌ه به‌رژه‌وه‌ندی حکومه‌تیشدا نی یه‌‪...‬‬
‫به‌ڕای ئێمه‌ ئه‌گه‌ر ته‌نها یه‌ك که‌سیش به‌هۆی ئه‌و بڕیاره‌وه‌ واز له‌ خوێندن‬
‫بهێنێ حکومه‌ت له‌و تاوانه‌دا به‌ژدار ‌ه ئیرت چۆن باوه‌ڕ بکه‌ین حکومه‌ت ده‌یه‌وێت‬
‫خه‌ڵکی خوێنده‌وارو هوشیار بێت که‌ خۆیان ببنه‌ مایه‌ی دڵساردیو واز هێنانیان‬
‫له‌ خوێندن‪ .‬به‌اڵم وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف له‌بری ئه‌وه‌ی ده‌ستی باشیان له‌م کاره‌دا‬
‫هه‌بێت ده‌بینین دژی هه‌ڵوێستی چاکیشین وه‌ دژی ئه‌و مامۆستایانه‌شن‬

‫‪76‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئه‌گه‌ر بیانه‌وێت کارێکی به‌م شێوه‌یه‌ بکه‌ن باشه‌ وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف بۆچی‬
‫دانراوه‌؟ به‌اڵم ئه‌وه‌ی له‌م جۆره‌ هه‌ڵوێستانه‌ به‌دی ده‌کرێت دژی ناوه‌که‌ی‬
‫خۆیانه‌! ئه‌مه‌ش ده‌قی ئه‌و ناڕه‌زایه‌یه‌ که‌ وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف ده‌ریان کردووه‌ وه‌ڵ‬
‫له‌ سایتی ئاوێنه‌دا هاتووه‌‪:‬‬
‫ی تێكه‌ڵكردنی‌ كوڕ‌و كچ بن‬ ‫ی ئاینی‌ بۆیان نییه‌ دژ ‌‬ ‫«ئه‌وقاف‪:‬مامۆستایان ‌‬
‫له‌خوێندنگاكاندا‬
‫ی وه‌زاره‌تی‌ ئه‌وقاف‌و كاروباری‌ ئاینی‌‪ ،‬رایگه‌یاند بۆ هیچ‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ری‌ راگه‌یاندن ‌‬
‫ی خوێندن بوه‌ستێته‌وه‌‪ ،‬به‌تایبه‌تی‌ ئه‌و‬ ‫مامۆستایه‌كی‌ ئاینی‌ نییه‌ دژی‌ سیسته‌م ‌‬
‫بڕیاره‌ی‌ رێگه‌ده‌دات خویندكاری‌ كچ‌و كوڕ له‌سه‌رجه‌م ناوه‌نده‌كانی‌ خوێندندا‬
‫پیكه‌وه‌ بخوێنن‪.‬‬
‫ی به‌ ئه‌سوات ئه‌لعیراقی‌ راگه‌یاند “ڕێگه‌نادرێت هیچ‬ ‫مه‌ریوان نه‌قشبه‌ند ‌‬
‫مامۆستایه‌كی‌ ئاینی‌ دژی‌ سیسته‌می‌ خوێندن بوه‌ستێته‌وه‌ به‌تایبه‌ له‌مه‌سه‌له‌ی‌‬
‫تێكه‌ڵكردنی‌ كوڕان‌و كچان له‌سه‌رجه‌م قۆناغه‌كانی‌ خوێندندا”‪ ،‬روونیشیكرده‌وه‌‬
‫ی كوردستان به‌هیچ شێوه‌یه‌ك پشتگیری‌ ئه‌و كاره‌ی‌‬ ‫“وه‌زاره‌تی‌ ئه‌وقافی‌ هه‌رێم ‌‬
‫مامۆستا ئاینییه‌كان ناكات”‪.‬‬
‫جێی‌ ئاماژه‌یه‌ له‌ساڵی‌ رابردوودا دوای‌ چه‌ندین كۆنفرانس‌و لێكۆڵینه‌وه‌‬
‫پرۆگرامی‌ نوێی‌ خوێندنی‌ داڕێژرا‌و له‌خوێندنی‌ ئه‌مساڵدا ئه‌و پرۆگرام ‌ه نوێیه‌‬
‫له‌ناوه‌نده‌كانی‌ خوێندندا پیاده‌ كرا‪ .‬یه‌كێك له‌مادده‌كانی‌ ئه‌م پرۆگرامه‌‪،‬‬
‫تێكه‌ڵكردنی‌ خوێندكارانی‌ كچ‌و كوڕه‌ كه‌ له‌سه‌رجه‌م قۆناغه‌كانی‌ خوێندندا‪.‬‬
‫له‌مباره‌یه‌وه‌‪ ،‬هه‌فته‌ی‌ رابردوو‪ ،‬ژماره‌یه‌ك مامۆستای‌ ئاینی‌ له‌چه‌ند قه‌زاو‬
‫ی سه‌ر به‌شاری‌ سلێامنی‌‪ ،‬له‌دژی‌ ئه‌و بڕیاره‌ وه‌ستانه‌وه‌‌و ئاماژه‌یان‬ ‫ناحییه‌ك ‌‬
‫ی نین ئه‌و كاره‌‬ ‫به‌وه‌دا كه‌ كه‌سوكاری‌ خوێندكاران سكااڵیان هه‌یه‌‌و راز ‌‬
‫ئه‌نجامبدرێت‪.‬‬

‫‪77‬‬
‫نه‌قشبه‌ندی‌ ئاشكرایكرد “وه‌زاره‌تی‌ ئه‌وقاف به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك پشتگیر ‌‬
‫ی‬
‫سیاسه‌تی‌ وه‌زاره‌تی‌ په‌روه‌رده‌ ده‌كات‌و ئه‌وه‌ی‌ ئێستا له‌الیه‌ن چه‌ند مامۆستایه‌كی‌‬
‫ی رێنامییه‌كانی‌ ئه‌وقافه‌”‪».‬‬
‫ئاینییه‌وه‌ له‌قه‌زاو ناحییه‌كاندا ده‌كرێت‪ ،‬پێچه‌وانه‌ ‌‬
‫له‌ کۆتایدا دووباره‌ ده‌ڵێین ئه‌ی ئافه‌رین وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف به‌ڕاستی سه‌ملاندتان‬
‫که‌ جێگیری پێغه‌مبه‌رانن!!! هه‌موو کارێك هه‌ر بۆخۆتان باشه‌؟!‬

‫یه‌ك ملیۆن واژۆ بۆ پشتگیری مامۆستایان و ووتاری‬

‫هه‌ینی کۆ ده‌که‌مه‌وه‬

‫قسه‌کردن له‌سه‌ر هه‌ڵگرتنی ووژتاری هه‌ینی و به‌رته‌سك کردنه‌وه‌ی ئیشی‬

‫هیچ که‌س له‌وان ‌ه نی یه‌ که‌ واژۆیان له‌سه‌ری کردووه‌و ده‌یانه‌وێت به‌ واژۆیه‌ك‬
‫هه‌زاره‌ها مزگه‌وت ته‌نها دیواره‌که‌ی بهڵنه‌وه‌‪ ،‬له‌م چه‌ند ساڵه‌ی ڕابردوودا له‌‬
‫وواڵتانی عه‌ره‌بی قسه‌ له‌سه‌ر گۆڕینی ئه‌دای ووتاری هه‌ینی کراو کۆمه‌ڵێك‬
‫زانا فه‌توایان له‌سه‌ریدا‪ ،‬ئه‌ویش پێشکه‌شکردنی ووتاری هه‌ینی بوو له‌ شێوه‌ی‬
‫داتا شۆدا‪ ،‬هه‌رچه‌ن زۆرێك هیچ گرفتی تێدا نابینێت و به‌ کارێکی جوان و‬
‫مۆدێرنی ده‌زانێت‪ ،‬به‌اڵم دواتر هاتنه‌ سه‌ر ئه‌و ڕایه‌ی که‌ پێشکه‌شکردنی ووتاری‬
‫هه‌ینی به‌و شێوه‌یه‌ له‌ قورسای ووتار که‌م ده‌کاته‌وه‌و وه‌ك کۆڕو سیمینارێکی‬
‫تری ئاسایی لێ دێت و نابێت بکرێت‪ ،‬چونکه‌ ئه‌و دوو ووتاره‌ی ک ‌ه له‌ هه‌ینیدا‬
‫ده‌درێت له‌ جێگه‌ی دوو ڕکات نوێژدایه‪ ‌،‬هه‌ربۆیه‌ ئێمه‌ی مسوڵامن له‌ نێوه‌ڕوانی‬
‫ڕۆژی هه‌ینیدا له‌بری چوار ڕکات نوێژ دوو ڕکات ده‌که‌ین‪ ،‬الی خه‌ڵکی‬
‫مسوڵامنیش زۆرجار ئه‌وه‌ بووه‌ به‌ پرسیارو کراوه‌و وه‌اڵم دراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئایا که‌سێك‬
‫له‌ ته‌له‌فزیۆنه‌وه‌ سه‌یری مه‌ککه‌ی پیرۆز بکات و قامه‌ت ببه‌ستێت له‌گه‌ڵ‬

‫‪78‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫حه‌ره‌مدا نوێژه‌که‌ی به‌ جه‌ماعه‌ت بۆ ده‌نورسێت؟ وه‌اڵمه‌که‌شی بێگومان نه‌خێر‬
‫بووه‌‪ ،‬ئیرت چۆن ده‌کرێت له‌ وواڵتێکی مسوڵامن نشین و ده‌ستوور ئیسالمی‬
‫وه‌ك خۆیان ده‌ڵێن‪ ،‬نوێژی هه‌ینی به‌و شێوه‌ فراوانه‌ به‌ر ته‌سك بکرێته‌وه‌‪،‬‬
‫جۆرێك له‌ جۆره‌کان ل ‌ه کاریگه‌ری شیعه‌ ده‌چێت به‌سه‌ر کوردستانه‌وه‌ هه‌روه‌ك‬
‫باس له‌ جۆرێتی ئه‌و کاریگه‌ره‌ ده‌کرێت له‌ ڕێگه‌ی سه‌فاره‌ت و پێشانگا‬
‫بازرگانی و په‌یوه‌ندیه‌کانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و که‌سانه‌ی که‌وا واژۆیان له‌سه‌ر کردووه‌ بۆ‬
‫په‌رله‌مان واژۆکانیان به‌ فیڕۆدا ڕۆشتووه‌و چونک ‌ه ژماره‌ی ئه‌و واژۆیان ‌ه ناگاته‌‬
‫ئه‌و ئاسته‌ی گۆڕانگاری له‌سه‌ر ووتاری هه‌ینی بکات به‌به‌راورد له‌گه‌ڵ ژماره‌ی‬
‫مسوڵامنی کورددا‪ ،‬خۆ ئه‌گه‌ر من مبه‌وێت دژی ئه‌و واژۆیانه‌ بۆ به‌رگری کردن‬
‫له‌ مامۆستایانی ئاینی و ووتاری هه‌ینی کۆ بکه‌مه‌و ‌ه ئه‌وا به‌ماوه‌یه‌کی که‌م یه‌ك‬
‫ملیۆن واژۆ کۆ ده‌که‌مه‌وه‌‪ ،‬یاسای خۆ پیشاندان ئه‌وه‌نده‌ ناڕه‌زای الی هاواڵتیان‬
‫دروست کردو تا ئێسته‌ش به‌رده‌وامی هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌م کاره‌ ئه‌گه‌ر بچیت ‌ه په‌رله‌مان و‬
‫به‌جۆرێك له‌ جۆره‌کان قسه‌و باس له‌سه‌ر وه‌رگرتنی یان ڕه‌د کردنه‌وه‌ی بکرێت‪،‬‬
‫ئه‌وا هاواڵتیان پێش په‌سه‌ندکردنی به‌رده‌م په‌رله‌مان و گشت ده‌زگا ڕه‌سمیه‌کان‬
‫له‌ حکوومه‌ت ده‌گرن‪ ،‬چونکه‌ ئه‌و کاره‌ دژی ده‌ستووری کوردستانه‌ که‌ نابێت‬
‫دژایه‌تی بنه‌ما نه‌گۆڕه‌کانی ئیسالم بکرێت‪.‬‬
‫عه‌ملانیه‌ت ک ‌ه ده‌یه‌وێت ئاین ل ‌ه ده‌وڵه‌ت جیا بکاته‌وه‌ هه‌ر وازی له‌وه‌ش هێناوه‌‬
‫ک ‌ه عیباده‌ته‌کان مافی تاکه‌کان و به‌ په‌یوه‌ندی خۆیان و خوای گه‌وره‌یان زانیووه‌‪،‬‬
‫خۆ نوێژی هه‌ینی یه‌کێكه‌ له‌ عیباده‌ته‌ فه‌رزه‌کان و هه‌موومان ئه‌وه‌مان بیستووه‌‬
‫که‌ زیاتر ل ‌ه سێ نوێژی هه‌ینی له‌الیه‌ن هه‌ر مسوڵامنێکه‌وه‌ فه‌وتا توشی تاوانی‬
‫گه‌وره‌ ده‌بێت‪ ،‬ئه‌ی بۆ عیباده‌ته‌کانیشامن پێ ڕانابینن‪.‬‬
‫ئه‌ی ئه‌گه‌ر مامۆستایانی ئاینی هه‌سنت به‌ نووسینه‌وه‌ی پرۆژه‌یه‌کی له‌و‬
‫شێوه‌یه‌و دژی ئازادیه‌کانی ئه‌وان بێت چی ده‌که‌م‪ ،‬ئه‌ی خۆ ئه‌مه‌ دژایه‌تی‬

‫‪79‬‬
 ‫له‌گه‌ڵ ده‌ستوورو ئازادی و یان و دارو به‌ردا هه‌یه‌‪.‬‬
‫گه‌ر واز له‌م جۆره‌ پێشنیاره‌و به‌ناو پرۆژه‌یانه‌وه‌ نه‌وه‌ستێرنێت ئه‌وا دوور نی یه‌‬
‫ئێمه‌ش به‌ چه‌نده‌ها پرۆژه‌ی هاوشێوه‌ی بخه‌ینه‌ به‌رده‌م په‌رله‌مان‪ ،‬من خۆم‬
‫ئێسته‌ چه‌ند پرۆژه‌یه‌ك به‌ شیاو ده‌زانم دژی ئه‌و پرۆژانه‌ به‌کاری بهێنم‪.‬‬
‫یه‌که‌م‪ :‬با ته‌نها یه‌ك که‌ناڵی ئاسامنی کوردی هه‌بێت و پێویستامن به‌و‬
‫زۆری که‌نااڵنه‌ نی یه‌‪ ،‬به‌ڵگه‌شم پێیه‌ بۆ ئه‌م پرۆژه‌یه‌و زۆری که‌ناڵه‌ ئاسامنیه‌‬
‫کوردیه‌کان ڕه‌نگی کوردی له‌ ده‌ره‌وه‌ شێواندووه‌و هه‌وڵی به‌ سه‌ده‌های ئێمه‌‬
‫مانانی به‌ فێڕۆ داوه‌‪ ،‬ده‌مێك ده‌بێت شیکاری له‌سه‌ر ئه‌وه‌ بده‌ین له‌ ده‌ره‌وه‌ که‌‬
‫کورد مسوڵامنه‌و ئه‌و له‌قت ‌ه ڕووتانه‌ی که‌ هه‌ندێك که‌ناڵ نیشانی ده‌دات هیچ‬
‫نی یه‌و هه‌ڵقواڵوی ناخی خه‌ڵکه‌ک ‌ه نی یه‌‪ ،‬ئه‌و فلیمه‌ تورکی و ئێرانیانه‌ی که‌‬
‫دۆبالژ کراون له‌ قه‌ومیه‌تی کورد که‌م ناکاته‌وه‌ کوردان که‌سانیكن قه‌ومی و به‌‬
‫ئینتیامن بۆ خاکه‌که‌یان‪.‬‬
‫دووهه‌م‪ :‬که‌ناڵ ‌ه لۆکاڵیه‌کان هه‌ر پێویست نی یه‌و با هه‌مووی دابخرێت چونکه‌‬
‫هه‌موو ماڵێك سه‌ته‌الیتی هه‌یه‌‪.‬‬
‫سێهه‌م‪ :‬ڕادیۆکانیش ته‌نها یه‌ك ڕادیۆ بهێڵرێته‌وه‌و ئه‌وانی تر هه‌مووی مه‌رسه‌فی‬
‫زیاده‌یه‌و با میزانیه‌کانیان بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ بودجه‌ی حکوومه‌ت و هاواڵتیان لێی‬
‫سوودمه‌ند بنب‪.‬‬
‫چواره‌م‪ :‬گۆڤارو ڕۆژنامه‌کان به‌ هه‌مان شێو ‌ه یه‌ك دانه‌ چاپ بکرێت و‬
‫به‌شێوه‌یه‌کی فراوان به‌سه‌ر شاره‌کاندا دابه‌ش بکرێت‪ ،‬چونکه‌ ئه‌وه‌نده‌ گۆڤارو‬
‫ڕۆژنامه‌ له‌ کوردستاندا هه‌ی ‌ه کاریگه‌ری له‌سه‌ر ژینگه‌ش دروست کردووه‌‪.‬‬
‫پێنجه‌م‪ :‬ئه‌و ئه‌ندام په‌رله‌مانانه‌ی که‌وا واژۆیان ل ‌ه دژ ووتاری هه‌ینی کردووه‌و له‌‬
‫هه‌وڵی ئه‌وه‌دان هه‌زاره‌ها مامۆستا خانه‌نشین که‌ن‪ ،‬با خۆیان نه‌چن بۆ هۆڵی‬
‫په‌رله‌مان و له‌ ڕێگه‌ی کامێراو گۆستنه‌وه‌ی ده‌نگه‌وه‌ ل ‌ه ماڵی خۆیانه‌و ‌ه ده‌نگ‬

‫‪80‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫له‌سه‌ر پرۆژه‌کان بده‌ن‪ ،‬وه‌یان با ته‌نها که‌مال که‌رکوکی ل ‌ه هۆڵی په‌رله‌مان‬
‫بێت و ئه‌ندامه‌کانی تر له‌ ماڵی خۆیانه‌وه‌ ده‌نگ بده‌ن خۆ ته‌کنه‌لۆژیا زۆر‬
‫پێشکه‌وتووه‌ ئه‌مڕۆ‪ ،‬ئه‌وسا مه‌رسه‌فی هاتووچۆو کڕینی ئۆتۆمبێلیشامن له‌‬
‫کۆڵ ده‌بێته‌وه‌‪ .‬خۆ بینیامن ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌کانی گۆڕان چۆن به‌ شه‌پاڵه‌ هاتن‬
‫به‌سه‌ر مێزه‌کانی پێش خۆیاندا‪ ،‬ئه‌ی ئه‌گه‌ر له‌ ڕێگه‌ی کامێراو ده‌نگه‌وه‌ بوایه‌ له‌‬
‫ماڵه‌و ‌ه چیان ده‌کرد؟! بۆ ده‌بێت ئه‌ندام په‌رله‌مانی گۆڕان واژۆ له‌سه‌ر ئه‌و باسه‌‬
‫بکه‌ن با هه‌تا په‌یوه‌ندی به‌ بزووتنه‌وه‌که‌شه‌وه‌ نه‌بێت و ڕای تاکی خۆیان بێت‬
‫ئایا؟ دژایه‌تی له‌گه‌ڵ هه‌ڵوێسته‌کانی په‌رله‌مانی خۆیاندا ناکات‪.‬‬
‫شه‌شه‌م‪ :‬با ئه‌و نووسه‌رانه‌ی که‌ واژۆیان له‌سه‌ر ئه‌و به‌رته‌سك کردنه‌وه‌ کردۆته‌وه‌‪،‬‬
‫ل ‌ه خۆیانه‌وه‌ ده‌ست پێ بکه‌ن و له‌گه‌ڵ نووسه‌راندا کۆ ببنه‌وه‌و چه‌ند نووسه‌رێکی‬
‫به‌هێزی چاك هه‌ڵبژێرن له‌ناو خۆیاندا ئه‌وانی تر واز له‌ نووسین بهێنن‪.‬‬
‫حه‌وته‌م‪ :‬ئه‌و هونه‌رمه‌ندانه‌ی که‌وا له‌گه‌ڵ ئه‌و پرژه‌یاندا بوون‪ ،‬با له‌گه‌ڵ‬
‫هونه‌رمه‌نداندا ئه‌وانیش ڕێ بکه‌ون و چ پێویست به‌و هه‌مووه‌ هونه‌رمه‌ندانه‌‬
‫ده‌کات‪ ،‬گۆرانی بێژێکی کچ و گۆرانی بێژێکی کوڕمان به‌سه‌‪.‬‬
‫بێگومان هیچ کام له‌و پرۆژان ‌ه شایه‌نی قبوڵ کردن نی یه‌‪ ،‬له‌کاتێکدا په‌یوه‌ندی‬
‫به‌ دین و عه‌قیده‌شه‌وه‌ نییه‌‪ ،‬ئه‌ی ئه‌گه‌ر په‌یوه‌ندی به‌ دین و عه‌قیده‌شه‌وه‌ بوو‬
‫ئه‌وا کورد ده‌ڵێ هه‌ی هوووووووووووو‪.‬‬

‫‪81‬‬
 ‫مه‌الکان و هێڵی سور به‌زاندن‬

‫ناوی مه‌ال به‌شێوه‌یه‌کی گشی ب ‌ه زانای ئیسالمیه‌وه‌ ده‌نرێت‪ ،‬وه‌یان که‌سێك‬

‫زانستی شه‌رعی ته‌واو ده‌کات و به‌زمانی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ بڕوانامه‌ وه‌رده‌گرێت‪،‬‬
‫به‌شێوه‌یه‌کی گشتی ناوی مه‌ال له‌م وواڵتانه‌ باوه‌‪ ،‬ئێران‪ ،‬تورکیا‪ ،‬پاکستان‪،‬‬
‫ئه‌فغانستان‪ ،‬به‌شێکی قاره‌ی هیندی‪ ،‬ناوه‌ڕاستی ئاسیا له‌گه‌ڵ بۆسنه‌دا(بڕوانه‌‬
‫ویکیپیدیا ‪)http://en.wikipedia.org/wiki/Mullah‬‬
‫ناوی مه‌ال له‌سه‌ر ده‌می کۆندا نه‌بووه‌و زانا ئیسالمیه‌کان به‌هۆی زانسته‌کانیان و‬
‫کاریگه‌ریان نارساوبوون‪ ،‬به‌جیا ل ‌ه دونیای ئه‌مڕۆ زۆرێك بۆ مه‌رامی تایبه‌تی ناوی‬
‫مه‌ال له‌ خۆی ده‌نێت و به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ زانیاریه‌کی له‌سه‌ر ئیسالم هه‌بێت و‬
‫ده‌رچووی هیچ قوتابخانه‌یه‌کی دینی بێت‪.‬‬
‫هه‌ر ئه‌و هۆکاره‌شه‌ که‌وای کردووه‌ تا ڕاده‌یه‌ك له‌ کۆمه‌ڵگه‌ی کورده‌واریدا‬
‫هه‌ندێك جار به‌چاوێکی که‌مرت له‌ ئاستی خۆی سه‌یری مه‌ال ده‌کرێت‪.‬‬
‫ساده‌ی خه‌ڵکی ئاسایی و کاریگه‌ری نا مه‌الکان به‌ناو مه‌الوه‌ له‌ ئه‌رکی مه‌ال‬
‫ڕاستیه‌کانیان که‌م کردووه‌ته‌وه‌‪ ،‬وه‌گه‌رنا مه‌الکان له‌ کۆن و نوێدا چینێکی‬
‫پاكی ناو کۆمه‌ڵگه‌ی ئیسالمی بوون و کاریگه‌ریان له‌ سه‌رده‌می خۆیان و دوای‬
‫خۆشیان هه‌بووه‌‪.‬‬
‫به‌جیا له‌ قه‌شه‌کان‪ ،‬مه‌الکان هه‌ژارترین چینی کۆمه‌ڵگا بوون و هه‌رده‌م له‌ پێناو‬
‫به‌ئاگا هێنانه‌وه‌ی خه‌ڵکی و خه‌مخۆریدا ژیاون‪.‬‬
‫هه‌ندێك جار که‌سانی دڵسۆزیش بۆ دین و حیزب ‌ه ئیسالمیه‌کان کاریگه‌ری‬
‫نه‌گه‌تیڤیان له‌سه‌ر ئه‌م ناوه‌ هه‌بووه‌‪ ،‬بۆ منوونه‌ له‌ خۆشه‌ویستی زانستی‬
‫شه‌رعی‪ ،‬ئه‌و دڵسۆزانه‌و ئه‌ندامانی حیزبه‌ ئیسالمیه‌کان ناوی مه‌الیان له‌‬
‫خۆیان ناوه‌‪ ،‬دواتریش نه‌ توانیوویانه‌ به‌ ڕاستی ببنه‌ مه‌ال وه‌ ن ‌ه وه‌ك که‌سێکی‬

‫‪82‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئاسایش مامه‌ڵه‌ بکه‌ن‪ ،‬هه‌ربۆیه‌ ووتراو ‌ه ئه‌م ئیسالمه‌ به‌ده‌ست دوو کۆمه‌ڵه‌وه‌‬
‫ده‌ناڵێنێت‪ :‬دۆستی نه‌زان‪ ،‬دوژمنی فێڵزان‪.‬‬
‫ل ‌ه بیرمه‌ یه‌که‌م ساڵی فه‌قێیه‌تیم بوو هه‌ندێك فه‌قێ نه‌یان ده‌توانی فه‌قیه‌تیه‌که‌‬
‫ببه‌نه‌سه‌رو وازیان ده‌هێنا‪ ،‬فه‌قێیه‌کامن تێدا بوو‪ ،‬زۆر ئه‌وه‌ی دووباره‌ ده‌کرده‌وه‌و‬
‫ده‌یووت هه‌رکه‌س ده‌ستی کرد ب ‌ه خوێندنی فه‌قیه‌یه‌تی زۆر گرنگه‌ ته‌واو بکات و‬
‫زۆر خه‌ته‌ر ‌ه ک ‌ه ل ‌ه نیوه‌دا وازی لێ بهێنت‪ ،‬له‌ وه‌اڵمی ئه‌وه‌ی بۆ خه‌ته‌ره‌ ده‌یووت‪:‬‬
‫چونکه‌ نه‌ ئه‌وه‌یه‌ مه‌ال بێت ن ‌ه ئه‌وه‌ش خه‌ڵکێکی هیچ نه‌زان و ئاسای بێت‪ ،‬هه‌ر‬
‫شتێکی بۆ بێته‌ پێش خۆی بۆ خۆی ده‌یجوزێنێت‪.‬‬
‫زانایانی ئیسالم ئیرت هه‌ر ناوێکی لێ برنێت له‌ گشت کۆڵگه‌کاندا خاوه‌نی ڕێزو‬
‫کاریگه‌ری ته‌واوی خۆیان بوون ب ‌ه درێژای مێژوو‪.‬‬
‫که‌ دوژمنه‌ فێڵبازه‌کان هه‌ستیان به‌و کاریگه‌ریه‌ کرد‪ ،‬ئه‌وسا پالنی ووردیان بۆ‬
‫داناو چڵ و لقوپۆلی زۆیان لێکرده‌وه‌! بۆ که‌مکردنه‌وه‌ی ئه‌و کاریگه‌ریه‌ی که‌‬
‫هه‌یان بووه‌‪.‬‬
‫دۆسته‌ نه‌زانه‌کانیش دوورنی یه‌ له‌و لقوپۆپانه‌وه‌ هاتنب‪.‬‬
‫یه‌کێك له‌و کێشه‌ هه‌ر گه‌ورانه‌ی که‌وا فعله‌ن کاریگه‌ری خۆی هه‌بووه‌‪ ،‬به‌‬
‫کارمه‌ندکردن و مووچه‌خۆر کردنی مه‌الکان بووه‌‪.‬‬
‫ناتوانم به‌ ته‌واوی ئه‌و بۆچوونه‌ ڕه‌د بکه‌مه‌وه‌ که‌ ده‌ڵێ باری ئابووری که‌سێك‬
‫بگۆڕیت ده‌توانیت بیرو بۆچوونیشی بگۆڕێت‪.‬‬
‫که‌ مه‌ال مووچه‌خۆری حکوومه‌ت بوو هه‌رشتێك ل ‌ه به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌و حکوومه‌ته‌دا‬
‫نه‌بوو بۆی ده‌بێته‌ هێڵی سوور‪ ،‬له‌ کاتێکدا مه‌رج نی ی ‌ه خۆی هێڵی سوور‬
‫بوو بێت‪ ،‬چونک ‌ه ئاشکرای ‌ه زانایانی ئیسالم به‌هۆی ووتنی حه‌قه‌و ‌ه له‌ کۆن و‬
‫نوێدا به‌رانبه‌ر ده‌سته‌اڵتداران توشی کێشه‌و زیندانی و کوشت و بڕوو فڕاندن‬
‫بوونه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم باکیشیان نه‌بووه‌ چونکه‌ به‌ گه‌وره‌ترین جیهادیان زانیووه‌‪ ،‬وه‌ك‬

‫‪83‬‬
‫پێغه‌مبه‌ر درودی خوای له‌سه‌ر بێت ل ‌ه فه‌رمووده‌یه‌کدا ده‌فه‌رموێت ‪[ :‬أفضل‬
‫الجهاد کلمة حق عند سلطان جائر](مسند امام احمد ‪ ،‬سنن ابن ماجه‌ و ابی‬
‫داود)‬
‫به‌اڵم ک ‌ه باری ئابووری زاناکه‌ به‌ده‌ستی سولطانه‌که‌ بوو! ئه‌وسا هێله‌ سوره‌که‌ی‬
‫بۆ داده‌نرێت که‌ ووشه‌ حه‌قه‌که‌یه‌ به‌ نسب ‌ه سولطان ‌ه زۆرداره‌که‌وه‌‪ ،‬ئه‌وسا‬
‫ئیرت گرنگی ئه‌م زانا که‌م ده‌بێته‌و ‌ه بۆ نزمرتین ئاست‪ ،‬و زانیاریه‌که‌ی له‌سه‌ر‬
‫ڕێڕه‌وو چوارچێو ‌ه ڕاسته‌ زانستیه‌که‌یه‌وه‌ ده‌گوێزرێته‌وه‌ بۆ چوارچێوه‌ سه‌ناعه‌‬
‫دروستکراوه‌که‌ که‌ چوارچێوه‌ ئابووریه‌که‌یه‌‪.‬‬
‫بۆیه‌ تا ئه‌وکاته‌ ئه‌و چوارچێوه‌ سه‌ناعه‌ بۆ زاناکان دانه‌نرابوو کاریگه‌ری گه‌وره‌یان‬
‫هه‌بووه‌و زاناکانیش ملیان بۆ بار ‌ه ئابووریه‌که‌ شۆڕ نه‌کردووه‌‪ ،‬ئه‌و بۆچوونی‬
‫گۆڕینی باری ئابووریه‌ نه‌یتوانیوو ‌ه به‌سه‌ر زانا ڕاسته‌قینه‌کاندا بچه‌سپێت‪،‬‬
‫چونکه‌ زاناکان باری ئابووریان ل ‌ه ژێر ده‌سته‌اڵتی خۆیاندابووه‌‪.‬‬
‫بۆ منوون ‌ه که‌سێکی وه‌ك ئیاممی طه‌به‌ری هه‌تا هه‌دیه‌شی وه‌رنه‌ده‌گرت! له‌‬
‫کاتێکدا هه‌دیه‌ وه‌رگرتن هیچ ئه‌شکالێکی شه‌رعیشی تێدا نی یه‌‪ ،‬چه‌ند جار‬
‫که‌ له‌الیه‌ن ده‌سته‌اڵتداره‌و ‌ه بانگکراوه‌ بۆ پاداشت هیچ کاتێك قبوڵی نه‌کردووه‌‪،‬‬
‫به‌ که‌مرتین خواردن به‌بێ ژنیش زۆرترین جێگه‌ی ده‌ستی دیاربووه‌‪.‬‬
‫که‌سێکی وه‌ك سه‌ید قوطب ل ‌ه پێناویدا په‌تی سێدار ده‌خه‌نه‌ گه‌رده‌نی و به‌ناو‬
‫مه‌الیه‌کیش دێنن بۆی تا شه‌هاده‌تی پێ بهێنێت! پێش له‌ سێداره‌دانی‪ ،‬ئه‌ویش‬
‫جوانرتین وه‌اڵمی ده‌داته‌وه‌و په‌ندێکی زۆر گه‌وره‌یه‌ بۆ مه‌ال ده‌ستکرده‌کان‪ ،‬که‌‬
‫سه‌ید پێی ده‌ڵێ من له‌ پێناو ال اله‌ اال الله‌ دا ده‌ژیم و تۆش به‌ ال اله‌ اال الله‌‬
‫ده‌ژیت!‬
‫خۆ سه‌ید ناوی مه‌الیشی پێوه‌ نه‌لکێرنابوو‪ ،‬زیاتر وه‌ك نووسه‌رو ئه‌دیبێكی‬
‫ئیسالمی ناوی ده‌هێرنێت‪ ،‬به‌اڵم ئیسالمه‌که‌ فێری ووتی حه‌قی کردبوو‪ ،‬هه‌ر‬

‫‪84‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئه‌وه‌ش بوو سوڵتانه‌ سته‌مکاره‌کان له‌پێناو ئه‌و هێڵه‌ سوره‌ی خۆیان کێشایان‬
‫بوو شه‌هیدیان کردا!‪.‬‬
‫ب ‌ه چه‌نده‌ها منوونه‌ی تری که‌ڵه‌پیاوی ئیسالمی له‌ مێژووی ئیسالمیدا هه‌یه‌‪ ،‬که‌‬
‫جێگه‌ی وانه‌ لێوه‌رگرتن و په‌ندوو سه‌رمه‌شقن بۆ زانا‪ ،‬مه‌ال‪ ،‬که‌سایه‌تیه‌ ڕاستیه‌‬
‫دینیه‌کان‪.‬‬
‫شیعه‌ به‌و عه‌قیده‌ الرووێرو هه‌موو خورافیات و بێ ئه‌ده‌بیه‌شیان به‌رانبه‌ر ده‌قه‌‬
‫شه‌رعیه‌کان و سه‌حابه‌و دایکی ئیامنداران‪ ،‬چونکه‌ مه‌الکانیان مووچه‌خۆری‬
‫ده‌وڵه‌ت نین ده‌بینین بوونه‌ته‌ مه‌رجه‌عێکی گه‌وره‌ بۆ خۆیان و حکوومه‌تیش‬
‫لێیان ده‌ترسێت‪.‬‬
‫ئه‌هلی سونه‌ش چونکه‌ بوونه‌ته‌ مووچه‌خۆری ده‌وڵه‌ت ته‌نه‌زول له‌ دینه‌که‌‬
‫ده‌که‌ن له‌ پێناو تیکه‌یه‌کی چه‌ورتردا‪.‬‬
‫ئامۆژگاری ئه‌م فه‌قی چکۆالنه‌ش بۆ مه‌الو زانا ئیسالمیه‌کان ئه‌وه‌یه‌ تا بۆتان‬
‫ده‌کرێت پشت به‌ ئیشی خۆتان ببه‌سنت و بێ منه‌ت بن ل ‌ه مووچه‌ی حکوومه‌ت‪،‬‬
‫وه‌گه‌ر هه‌ر ناچاریش بوون به‌ مووچه‌ی حکوومه‌ت ته‌نه‌زولتان پێ نه‌کات له‌‬
‫ووتی حه‌قدا‪ ،‬چونکه‌ ڕزقی سوڵتانه‌ جائره‌کانیش به‌ده‌ستی خوایه‪‌.‬‬

‫‪85‬‬
 ‫نازانم بگریم یان پێبکەنم؟‬

‫ئەو ڕۆژه کابرایەکی لۆتی باسی ئەحکامەکانی شەرعی بۆ خەڵك دەکرد! وتم گەر‬
‫وا بڕوات دەبێت مەالکان ئێستەودوا کلیپ بکەن! جا بیهێنە بەرچاوی خۆت‬
‫مەال بە جبەو مێزەرەوە گۆرانی بڵێت و کۆمەڵێك ئافرەتی ڕووت لە پشتیەوە‬
‫هەڵقونن! جا ئەو کاتەش ڕێکخراوەکانی مافی ئافرەتان هەموویان دەیکەن بە‬
‫هەراو دەڵێن‪ :‬ئەمە سوکایەتیە بە ئافرەت دەکرێت! لە هەمووی خۆشرت کابرای‬
‫لۆتی دێتە سەر کەناڵەکان و دەڵێت‪ :‬ئیشی مەال گۆرانی وتن نیە! منیش لەم‬
‫نێوەندەدا دەڵێم‪ :‬پێویستە مەالکان هەموویان خانەنشین بکرێن‪ ...‬دەترسم تا‬
‫ئەو کاتە کێشەی موچەش چارەسەر نەبووبێت و وەزارەتی دارایی بۆچوونەکەی‬
‫من رەد بکاتەوە!! ترسی جەماعەتی بندیواریشم هەیە ڕەخنەی ئەوە بگرن و‬
‫بڵێن‪ :‬جا حکوومەت چۆن توانای بەخێوکردنی ئەم هەموو مەالیانەی هەیە!‬
‫خۆزگە ئەوانەی ئیش بە قورئان ناکەن ئیشیان بەو پەندە کوردیە بکردایە کە‬
‫دەڵێ‪ :‬نان بۆ نانەوا و گۆشت بۆ قەساب‬

‫ه به‌رژه‌وه‌ندی ئافره‌تاندایه‬
‫یاسای فره‌ژنی ل ‌‬

‫کوڕێکی کورد له‌به‌ریتانیا ویستی ژن بهێنێ له‌گه‌ڵ ئافره‌تێکی ئه‌مه‌ریکیدا‬

‫ڕێکه‌وتن له‌سه‌ر زه‌واج‪ ،‬ئافره‌ته‌ ئه‌مریکیه‌که‌ ووتی من به‌هه‌موو شتێکی تۆ‬
‫ڕازیم‪ ،‬و ‌ه تۆ ئه‌و که‌سه‌ی ک ‌ه من بۆی ده‌گه‌ڕام به‌اڵم ته‌نها یه‌ك مه‌رجم هه‌یه‌؟‬
‫کوڕه‌ کورده‌که‌ش ووتی فه‌رموو مه‌رجه‌که‌ت چی یه‌؟ ووتی‪ :‬ژن نه‌هێنیته‌‬
‫سه‌رم کوڕ ‌ه کورده‌که‌ش ووتی‪ :‬باشه‌ منیش یه‌ك پرسیار له‌ تۆ ده‌که‌م‪ ،‬کچه‌که‌‬
‫ئه‌مه‌ریکه‌یه‌که‌ ووتی فه‌رموو کوڕه‌ کورده‌ک ‌ه ووتی‪:‬باشه‌ ئه‌گه‌ر ئێست ‌ه من ژن‬

‫‪86‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫دار بم تۆ پێت خۆش ‌ه وه‌یان پێت باشه‌ شووم پێ بکه‌یت وه‌یان به‌ ته‌نهایی‬
‫مبێنیته‌وه‌؟ کچه‌که‌ بێده‌گ بوو وه‌اڵمی نه‌دایه‌وه‌‪...‬‬
‫ئه‌ڵبه‌ت ئه‌و مه‌رجه‌ش نا شه‌رعی نی ی ‌ه به‌ڵکو ئافره‌تان ده‌توانن داوای ئه‌و‬
‫مه‌رجه‌ بکه‌ن و وه‌ هه‌تا مافی ئه‌وه‌شیان هه‌ی ‌ه که‌ ل ‌ه گرێبه‌سته‌که‌شدا بینوسن‪،‬‬
‫دواتر پیاوه‌ک ‌ه به‌هیچ جۆرێك ناتوانێت ژن بهێنێته‌ سه‌ر ژنه‌ی یه‌که‌م‪ ،‬چونکه‌‬
‫ب ‌ه ژنهێنانی گرێبه‌ستی یه‌که‌م هه‌ڵ ده‌وه‌شێته‌وه‌‪ ،‬جا که‌وابوو چی کرد هه‌ر به‌‬
‫به‌ستنی گرێبه‌ستێکی تازه‌ گرێبه‌ستی پێشوی هه‌ڵوه‌شاوه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر بێت‬
‫و به‌وردی سه‌رنجی فره‌ ژنی به‌ین ده‌بینین له‌به‌رژه‌وه‌ندی ئافره‌تاندایه‌ ‌‪ ،‬دژایه‌تی‬
‫کردنی فره‌ژنی له‌الیه‌ن ئافره‌تانه‌وه‌ دژایه‌تی خۆیان ‌ه چونکه‌ ئه‌و پیاوه‌ی که‌ ژنی‬
‫دووهه‌م وه‌یان زیاتر ده‌هێنێ خۆ ئه‌ویش ژنه‌ ‪ ...‬خۆ پیاوی نه‌هێناوه‌‪ ،‬که‌وا بوو‬
‫بۆ ئافره‌ته‌کان ده‌بنه‌ دژی خۆیان‪ ،‬له‌الیه‌کی تره‌وه‌ ئه‌و ئافره‌ته‌ی که‌ دژی ئه‌و‬
‫ئافره‌ت ‌ه ده‌بێته‌وه‌ که‌ هێرناوه‌ته‌ سه‌ری ئه‌گه‌ر خۆی له‌جێگه‌ی ئه‌ودا دابنێ چ‬
‫ده‌ڵێ؟ ئه‌گه‌ر ئافره‌ت خۆی به‌ ئاره‌زووی خۆی شوو نه‌کات به‌ پیاوی خێزاندار‬
‫ئیرت هه‌بوونی یاسا چ مانایه‌کی ده‌بێت؟ که‌ به‌ ئاره‌زووی خۆشی شووی پێکرد بۆ‬
‫یاسا دژی بوه‌ستێته‌وه‌؟ ئایا هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ الفی ئازادی تاکه‌ که‌سی ناده‌ن؟‬
‫ئه‌ی ئه‌مه‌ چی یه‌؟‬
‫ل ‌ه الیه‌تی تره‌وه‌ ئه‌گه‌ر ووردتر بڕوانین زۆر زیاتر ده‌بینین هه‌بوونی ئه‌م کار ‌ه له‌‬
‫به‌رژه‌وه‌ندی ئافره‌تاندایه‌‪ ...‬بۆ منونه‌ له‌ کۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا که‌ به‌بڕوای هه‌موو‬
‫خه‌ڵکی قه‌یره‌ی بووه‌ت ‌ه کێشه‌ چ چاره‌سه‌رێك هه‌یه‌ بۆی؟ خۆ لێره‌دا مانای وا‬
‫نی یه‌ ئیرت که‌و کێشه‌ به‌ هه‌بوونی ئه‌م یاسایه‌ بنبڕ بکرێت‪ ،‬به‌اڵم هیچ نه‌بێت‬
‫کێشه‌ی هه‌ندێك چاره‌سه‌ر ده‌کات‪‌،‬گه‌ر په‌رله‌مان ڕه‌چاوی شه‌ریعه‌ی ئیسالمی‬
‫بکات به‌ڕاستی خۆیان گه‌وره‌ ده‌که‌ن به‌پێچه‌وانه‌وه‌ له‌ناو خه‌ڵکیدا به‌خراپ‬
‫ناوزه‌ند ده‌کرێن‪ ،‬چونکه‌ میلله‌تی ئێمه‌ میلله‌تێکی مسوڵامن ‌ه ئه‌گه‌ر له‌ سه‌ددا‬

‫‪87‬‬
‫‪ 98‬نه‌بێت نزیکی ئه‌و ڕێژه‌ی ‌ه چۆن ده‌کرێت دژایه‌تی ئه‌و ڕێژه‌ زۆره‌ بکرێت بۆ‬
‫ڕێژه‌یه‌کی زۆر زۆر که‌م به‌به‌راور‌د له‌گه‌ڵ ئه‌و ڕێژه‌یه‌دا‪ ،‬ئه‌ی ئیرت دیموکراتیه‌ت‬
‫مانای چی؟‬
‫به‌اڵم کۆمه‌ڵه‌ هه‌ڵه‌یه‌ك هه‌یه‌ ک ‌ه ده‌کرێت باش وای ‌ه ئه‌وانه‌ چاره‌سه‌ر بکرێت‪،‬‬
‫ده‌بێت خه‌ڵکی به‌ هه‌ردوو ڕه‌گه‌زیه‌و هوشیار بکرێنه‌وه‌ لێیان‪ ،‬یه‌که‌م من چه‌ند‬
‫شتێك ده‌خه‌مه‌ ڕوو بۆ پیاوان هه‌رکاتیك ووستیان ژنێکی تر بهێنن ده‌بێت ئه‌م‬
‫خااڵن ‌ه ڕه‌چاو بکه‌ن‪.‬‬
‫‪-1‬له‌ ڕقی ژنی پێشووت نه‌بێت‪ ،‬وه‌ك دژایه‌تی کردنێکی به‌م شێوه‌ ڕووبه‌ڕووی‬
‫ببیته‌وه‌‪.‬‬
‫‪-2‬کاره‌که‌ شه‌رع ڕێگه‌ی پێداو ‌ه ده‌بێت تۆش ڕه‌چاوی شه‌رع بکه‌یت‪ ،‬نه‌ك‬
‫به‌بیانوی شه‌رعه‌وه‌ پێچه‌وانه‌ی ببیته‌وه‌‪ ،‬وه‌گه‌رنا ئه‌و کاره‌ نابێته‌ بیانویه‌ك بۆ‬
‫کردنی کاره‌که‌ت‪.‬‬
‫‪-3‬ده‌بێت عه‌دل بیت له‌نێوانیاندا که‌ عه‌دل تایبه‌مته‌ندی ئه‌م ئیسالمه‌یه‌‪ ،‬به‌‬
‫پێچه‌وانه‌وه‌ سزای سه‌ختی دوا ڕۆژی چاوه‌ڕێت ده‌کات‪.‬‬
‫‪-4‬به‌هێنای ژنی تازه‌ ژنی پێشووت له‌یاد نه‌که‌ی‪ ،‬ده‌بێت هاوسه‌نگیان بپارێزیت‬
‫و ‌ه خۆشه‌ویستیت بۆ هه‌ردووالیان هه‌بێت نه‌ك له‌گه‌ڵ ژنی پێشووتدا به‌رده‌وام‬
‫قڕه‌و قاڵه‌ بکه‌یت و‪ ،‬له‌گه‌ڵ ژن ‌ه تازه‌که‌تدا پێبکه‌نیت و گاڵته‌و گه‌پ بکه‌یت‪.‬‬
‫‪-5‬مافی هه‌ردوو الیان ده‌سته‌به‌ر بکه‌یت‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئه‌و توانایه‌ت نی یه‌ نابێت‬
‫ژنی تر بهێنیت‪ ،‬وه‌ هه‌تا ئه‌گه‌ر توانای به‌ڕێوه‌بردنت نی یه‌ نابێت هه‌ر ژن‬
‫بهێنیت ئه‌گه‌ر ژنیشت نه‌بێت‪ ،‬چونکه‌ ئه‌و کاته‌ سته‌م له‌ ئافره‌ته‌که‌ ده‌که‌یت وه‌‬
‫سته‌میش ڕێگه‌ پێنه‌دراوه‌ ل ‌ه شه‌رعدا‪.‬‬
‫وه‌ پێنج خاڵێش ده‌خه‌م ‌ه ڕوو بۆ ئافره‌تان‪.‬‬
‫‪-1‬به‌ ئاره‌زووی خۆت نه‌بێت با که‌س نه‌توانێت ئه‌و کاره‌ت پێ بکات‪ ،‬ئه‌گه‌ر هه‌ر‬

‫‪88‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫مامۆستایه‌کیش ماره‌ی بڕیت به‌بێ ئه‌وه‌ی پرست پێ بکات ده‌عوه‌ی له‌سه‌ر‬
‫تۆمار بکه‌ پێش ئه‌وه‌ی بچیت ‌ه نێو که‌ژاوه‌ی هاوسه‌ریه‌وه‌‪ ،‬مه‌هێڵه‌ ئه‌و کاره‌ت‬
‫به‌بێ ڕه‌زامه‌ندی خۆت پێ بکه‌ن‪.‬‬
‫‪-2‬ئه‌گه‌ر ژن هێنانه‌ سه‌رت کێشه‌یه‌کی گه‌وره‌یه‌ الت داوای ئه‌و مه‌رجه‌ بکه‌ پێش‬
‫شوو کردنت‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ر به‌گومانه‌وه‌ نه‌بیت له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌که‌تدا نه‌وێرێت‬
‫ساڵو له‌ خزمێکی نزیکی بکات شه‌ڕی پێ بفرۆشیت و بڵێی به‌خوا ڕۆژێك دێت‬
‫هه‌ر ژن بهێنیته‌ سه‌رم‪ ،‬خۆشت و ئه‌ویش له‌م کێشه‌ ده‌رباز بکه‌‪.‬‬
‫‪-3‬ئه‌گه‌ر به‌ پێویستت زانی خۆت داوای ئه‌وه‌ بکه‌ پیاوه‌که‌ت ژنێکی تر بهێنێت‪،‬‬
‫بۆ منونه‌ منداڵت نابێت وه‌ ده‌شزانی مێرده‌که‌ت حه‌زی له‌ منداڵه‌‪ ،‬و ‌ه یان‬
‫نه‌خۆشینێکی درێژ خایه‌نت هه‌یه‌‪ ،‬وه‌ یان مێرده‌که‌ت ده‌وڵه‌مه‌نده‌و ئه‌رکێکی‬
‫زۆر له‌سه‌رته‌‪ ،‬وه‌یان ئه‌و هه‌موو قه‌یره‌ ده‌بینی له‌وانه‌ زۆرێکی خزمی خۆته‌ بۆ‬
‫یه‌کێکیان له‌و کێشه‌یه‌ ڕزگار ناکه‌یت‪ ،‬ئه‌و کاته‌ ژنهێنانی مێرده‌که‌ت یارمه‌تی‬
‫ده‌ر ده‌بێت بۆت‪ ،‬وه‌ تۆش زیاتر گه‌وره‌ی خۆت ده‌سه‌ملێنی‪ ،‬به‌اڵم ده‌بێت‬
‫ئه‌وه‌مان له‌بیر بێت دوو خوشك وه‌یان له‌گه‌ڵ پوردا نابێت ژنی یه‌ك پیاو بن‬
‫له‌یه‌ك کاتدا‪.‬‬
‫‪-4‬ئه‌گه‌ر مێرده‌که‌ت ژنێکی تری هه‌بوو جگ ‌ه له‌ تۆ ئه‌وه‌ بزانه‌ ئه‌ویش ژنه‌‬
‫هه‌روه‌ك تۆ مافی هه‌ی ‌ه چۆن دژی هه‌مان ڕه‌گه‌زی خۆت ده‌بیته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر‬
‫مێرده‌که‌ت که‌مو کوڕی هه‌بوو پێی دابین بکه‌‪ ،‬نه‌ك هه‌ر بیانوی پێ بگریت و‬
‫شه‌ڕی پێ بفرۆشیت‪ ،‬چونکه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌م کاره‌ به‌ده‌ستی تۆ تێك چوو بێگومان‬
‫تاوانبار ده‌بیت‪.‬‬
‫‪-5‬به‌رده‌وام هه‌وڵی چاکه‌ کاری بده‪ ،‬بێگومان ئه‌م کاره‌ت الی مێرده‌که‌ت زیاتر‬
‫خۆشه‌ویستت ده‌کات ب ‌ه پێچه‌وانه‌وه‌ له‌وانه‌ی ‌ه ببێته‌ مایه‌ی ترازانتان له‌یه‌ك و‬
‫جیا بوونه‌وه‌تان‪ ،‬ئه‌م خاڵه‌ بێگومان مێرده‌که‌ش ده‌بێت ڕه‌چاوی بکات‪.‬‬

‫‪89‬‬
‫له‌ کۆتایدا هیوادارم دڵی که‌سم نه‌ ئێشاندبێت به‌ په‌نجه‌ خستنه‌ سه‌ر ئه‌م‬
‫باسه‌ له‌م کاته‌دا‪ ،‬به‌اڵم هه‌موو ئه‌وانه‌و وه‌ زۆرێکی تریش ل ‌ه مێشکمدا گه‌اڵڵه‌‬
‫بووه‌ له‌سه‌ر ئه‌م باسه‌‪ ،‬وه‌ هیوادارم هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ خاوه‌ن ژن و‬
‫مداڵن خۆشرتین ژیان و به‌خته‌وه‌رترین ژیانیان هه‌بێت‪ ،‬وه‌ ئه‌وانه‌ش مێردیان‬
‫نه‌کردووه‌ وه‌یان ژنیان نه‌هێناوه‌ بگه‌نه‌ ئاواتی خۆیان و خیزانێکی به‌خته‌وه‌ر‬
‫دروست بکه‌ن‪‌.‬‬

‫ك دژایەتی لەگەڵ قورئاندا هەبێت‪ ،‬نابێت‬

‫یاسایە ‌‬
‫بخرێتە دەنگەوە‬

‫یاسایەك دژایەتی لەگەڵ‌ قورئانی پیرۆزدا هەبێت نابێت بخرێتە دەنگەوە‪.‬‬

‫دژایەتی یەك‌ ئایەت لە قورئان دژایەتی هەموویەتی‪ .‬قورئانی پیرۆز یەکەم‬
‫سەرچاوەو وە گرنگرتین سەرچاوەی ئاینی پیرۆزی ئیسالمە هەموو ئەو‬
‫سەرچاوانەی تریش کە هەن وەك‌ فەرموودە‪ ،‬کۆڕەوی زانایان‪ ،‬قیاس‪ ،‬وە‬
‫هەروەها عورف و عادەتی خەڵی‪ ،‬هەموو ئەم سەچاوانەش‌هەڵقواڵی قورئانن وە‬
‫کە عورف و خوڕەوشتی خەڵکیش دژایەتی هەبوو لەگەڵ قورئاندا ئەو کاتە هیچ‬
‫ئیعتبارێکی بۆ دانانرێت‪.‬‬
‫زانایان هەموویان کۆکن لەوەی کە دژایەتی یەك‌ ئایەت لە قورئان ئینسان کافر‬
‫دەکات و لە دینەکە پێی دەچێتە دەرەوە ئەمە قسەی من نی یەو وە بە ئارەزووی‬
‫منیش نی یە‪ .‬وە نوێژ کە کۆڵەکی دینە وەك‌ واش نارساوە لەنێو خۆماندا بە‬
‫نەکردنی ئینسان کافر ناکات بە بۆچونی زۆرینەی زانایان بەاڵم بە باوەڕ پێ‬
‫نەبوونی ئینسان کافرە دەکات وەگەر بیشی کات‪ ،‬چونکە باوەڕ پێ نەبوونەکەی‬
‫دژایەتی لەگەڵ‌ قورئاندا دروست دەکات کە بە دەقی ڕاستەو خۆ نوێژ جێگیر‬

‫‪90‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫بووە‪.‬‬
‫میللەتی کورد کە لە سەددا ‪%98‬ی مسوڵامنە بەالنی کەمەوە‪ ،‬وە پاڵ پاڵێن و‬
‫ئەزیەتیان کێشاوەو دەنگیان داوە بۆ لیستە کوردیەکان بۆ ئەوە دەنگیان نەداوە‬
‫دوای دژایەتی بیرو باوەڕەکەیان بکرێت‪!...‬‬
‫هیچ کەسێك نی یە لە کوردستاندا کە کۆمەڵێك گلەی و گازندەی لە حکومەتی‬
‫هەرێم نەبێت لەبەر دابین نەکردنی خزمەت گوزاریە سەرەتاییەکان وەك‌‬
‫ئاو‪ ،‬کارەبا‪ ،‬ڕێگاوبان‪ ،‬جا لەبری چارەسەرکرنی کێشەکانیان کە ڕۆژانە پێیەوە‬
‫دەناڵێنن پەرلەمانیش‌ لەم الوە دژی بیرو باوەڕەکەیان ببێتەوە کەوابوو چی ماوە‬
‫دڵامن پێی خۆش بێت نە لەڕووی دونیایەوە پێداویستیەکامنان دابینکراوە وە‬
‫لەوالشەوە بیروباوەڕەکەمان ڕەد بکرێتەوەو بخرێتە دەنگەوە بزانرێت دەنگ‬
‫دەهێنێ یان نە! دەنگدان نابێت بۆ هەموو کارێك بێت‪ ،‬پەرلەمانی کوردستان‬
‫ئەگەر ڕەچاوی بیروباوەڕی خەڵکەکە بکەن دەبێت لیژنەیەکی زانایانیان هەبێت‬
‫کە ئەو کارانەی دەیانەوێت قسەی لەسەر بکەن بزانن دژایەتی لەگەڵ قورئاندا‬
‫دروست دەکات یان نە ئه‌گه‌ر خۆیان شاره‌زاییان نی یه‌‪ ،‬وەگەر دروستی کرد‬
‫نابێت بخرێتە دەنگەوە ئەوکاتەش‌ هەموو خەڵك لەماڵی خۆیەوە بپاڕێتەوەو‬
‫بڵێ دەی یاخوا دەنگ نەهێنێ‪ ،‬کار وا چۆن ده‌بێ‪...‬وە پەرلەمانتارانیش‌‬
‫مادام نوێنەری ئەو خەڵکەن دەبێت ڕەچاوی بیروباوەڕیان بکەن خۆ بۆ ئەوە‬
‫هەڵنەبژێراون پێچەوانەی زۆرینەی خەڵك بن و وە خۆشیان لەسەر ئەوە بژین‪.‬‬
‫ئەوەی لە لەم چەند ڕۆژەدا بووە مایەی مشتومڕو دەنگە دەنگ لەسەری باری‬
‫کەسێتی بوو‪ ،‬وە کاتێكیش سەرنجی قورئانی پیرۆز دەدەین دەبینین باری‬
‫کەسێتی لە قورئاندا زۆر بە ڕوونی و وە درێژی باسکراوە جیا لە هەموو شتەکانی‬
‫تر‪ ،‬بۆ منونە حوکم و دەستەاڵت کە شتێکی زۆر زۆر گرنگەو وە بایەخی پێدراوە‬
‫لە ئاینی پیرۆزی ئیسالمدا بەقەدەر باری کەسێتی باس نەکراوە لە قورئاندا‪،‬‬

‫‪91‬‬
‫ئەویش‌ دیارە دەگەڕێتەوە بۆ گرنگی مەسەلەکە بۆیە خوای گەورە وازی‬
‫لێنەهێناوە بۆ خەڵکی تا خۆیان ئیجتیهادی تێدا بکەن‪ ،‬مەسەلەی زەواج و‬
‫میراتی به‌ ووردی لە قورئاندا هاتووە‪.‬‬
‫هۆی ئەم کارانەیە کە خەڵکی سارد بوونەتەوە لە دەنگدان دڵیان بەچی خۆش‬
‫بێت هەم پاڵ پااڵن بکەنەوە‪ ،‬بە کارەبای ‪ 24‬کاتژمێری؟! بە ڕێگاو بانی وەك‬
‫شوشە؟! بە ئاوی جوانی پاڵێوراو؟! بە یەکسانی لە نێو چینەکاندا؟! بە حساب‬
‫کردن بۆ بیرو باوەڕیان؟!‬
‫خۆ دژایەتی قورئان هەر ئەوەندە نی یە بخرێتە ئاودەستەوە وەك کە کراش لە‬
‫سلێامنی بەڵکو ئەمەش دژایەتی کردنی قورئانە وە بەڵکو زۆر خراپرتیشە لەوە‬
‫کە بخرێتە ئاودەستەکانەوە چونکە هیچ کەسێکی ژیر نی یە لەگەڵ ئەوەدا بێت‬
‫قورئان بخرێتە ناو ئاودەستەوە‪ ،‬بەاڵم ڕەد کردنەوەی ئایەتێك لە ئایەتەکانی‬
‫قورئاندا و جوانکردنی سیامی کارەکە بەشێوەیەکی بەرچاوی ڕاست الی‬
‫خەڵکی دەشێوێنێ‪ ،‬ئەوەی کە وای لەمن کرد ئەو گفتو گۆیەی پەرلەمان بوو کە‬
‫کرا ئەمڕۆ ‪ 08/11/2005‬وە ئەو مشتومڕەی دروست کرد لەالی پەرلەمانتاران‬
‫بەاڵم ئەوەی دڵی منی ئەزیەتدا ئەوە بوو پەرلەمانتارێکی بەڕێز هەستاو بەرگری‬
‫لە قورئان کرد وە قسەکانی تەواو نەبوو لە کەناڵی نەورۆزەوە قسەکەیان بڕی و‬
‫نەیانگواستەوە کاتێك خستیانەوە سەری قسەکانی تەواو بوو بوو!! وە وا دیار بوو‬
‫ناخۆشی دروست کردبێت وەك دانیشتنەکەش وازی لێهێرنا دوای ئەوە‪...‬وە لە‬
‫کۆتایدا ماوەتەوە بڵێم ئەگەر حکومەت‪ ،‬پەرلەمان‪ ،‬ئەمە کاریان بێت بەڕاستی‬
‫هەڵنەستاون بە جێبەجێ کردنی کارەکانیان وەك‌ پێویست و‪ ،‬وە نابێت گلەی‬
‫بکەن لەوەی کە جارێکی تر بەدەم دەنگدانەوە نەبین‪..‬‬

‫‪92‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫(يداك أوكتا و فوك نفخ) بە دەمی خۆت فوت‬

‫تێکردووەو بە دەستی خۆت بەستووتە‬

‫ده‌گێڕنه‌وه‌ کابرایه‌ك ب ‌ه ڕێگه‌یه‌کدا تێ ده‌په‌ڕێ و ده‌ڕوات تا ده‌گاته‌ ئاوێك‪،‬‬

‫ده‌بینێت کۆمه‌ڵه‌ که‌سێك به‌له‌میان پێیه‌و خه‌ڵکی به‌ بڕه‌ پاره‌یه‌ك ده‌په‌ڕێننه‌وه‌‪،‬‬
‫ئه‌ویش مه‌شکه‌یه‌کی پێ ده‌بێت و له‌به‌ر خۆیه‌وه‌ ده‌ڵێ جا بۆ من ئه‌و پاره‌یه‌ بده‌م‬
‫ئه‌وه‌ مه‌شکه‌یه‌کم پێیه‌و خۆم ده‌په‌ڕمه‌وه‌ مه‌شکه‌ فوو تێده‌کات و ده‌مه‌که‌ی‬
‫ده‌به‌ستێ و ده‌دات له‌ ئاو تا ده‌گاته‌ ناوه‌ڕاستی ئاوه‌که‌ ئیرت مه‌شکه‌ کونی تێ‬
‫ده‌بێت وه‌یان ده‌مه‌که‌ی شل ده‌بێته‌وه‌ هه‌واکه‌ی داده‌به‌زێت و کابرا ده‌که‌وێته‌‬
‫په‌له‌قاژه‌ی خنکان و هاوار ده‌کات فریام که‌ون فریام که‌ون خناکام‪ ،‬خه‌ڵکیش‬
‫هیچ به‌ده‌میه‌وه‌ ناچن و پێی ده‌ڵێن کاکه‌ گیان به‌ ده‌می خۆت فوت تێکردووه‌و‬
‫به‌ده‌ستی خۆت به‌ستووته‌ وه‌ك له‌ سه‌ردێڕه‌که‌دا هاتوو ‌ه (يداك أوكتا و فوك‬
‫نفخ) واته‌ لۆمه‌ی خۆت بکه‌و ئێمه‌ تاوانبار مه‌ک ‌ه ئه‌گه‌ر ئه‌و بڕ ‌ه که‌م ‌ه پاره‌ت بدایه‌‬
‫نه‌ده‌که‌وتێنه‌ ئه‌م په‌له‌ قاژه‌‪.‬‬
‫گه‌ر بیر ل ‌ه ئه‌زموونی ڕابووردی کوردی بکه‌ینه‌وه‌ به‌ ئاشکرا هه‌ڵه‌ی زه‌ق‬
‫زه‌قی مێژووی ده‌بینین چ له‌ ئاستی سه‌رۆك و سه‌رکرده‌کان وه‌ چ له‌ ئاستی‬
‫هاوواڵتیانی ئاسایی و وه‌ له‌ نێوه‌ندیشیاندا به‌درێژای مێژوو که‌ڵه‌ سه‌رۆك و‬
‫سه‌رکرده‌و وه‌ که‌ڵه‌ هاوواڵتیانێکی یه‌کجار زۆر هه‌بوون و وه‌هه‌ن به‌اڵم تێکڕای‬
‫ئه‌وانیش بوون به‌ قوربانی کۆمه‌اڵنێکی نه‌زان و ڕێسه‌که‌یان بووه‌ به‌ خوری‬
‫وه‌هه‌م دیسان به‌م کارانه‌ش کۆمه‌ڵه‌ هه‌ڵه‌یه‌کی زه‌قی تری مێژووی تۆمار ده‌بن‪،‬‬
‫ئه‌وه‌ی لێره‌دا جێگه‌ی خۆیه‌تی به‌بیر هاواڵتیان بهێرنێته‌وه‌ له‌م ئانوساته‌ی‬
‫نزیك هه‌ڵبژاردندا چیرت نه‌ ئه‌و هه‌اڵنه‌ بۆ خۆتان تۆمار بکه‌ن و و ‌ه چیرت نه‌هێڵن‬
‫هه‌ڵه‌تان به‌سه‌ره‌وه‌ بکرێت ئه‌ویش به‌بیر کردنه‌و ‌ه له‌ ڕابووردوو وه‌ بیر کردنه‌وه‌ش‬

‫‪93‬‬
‫له‌ داهاتوو وه‌ پرسیار کردن له‌ خۆو ئاراسته‌کردنیان به‌ڕاشکاوی و بێ ترس و‬
‫بیم‪ ،‬وه‌ له‌گرنگرتینی ئه‌و پرسیارانه‌ که‌ له‌الی زۆرێك گه‌اڵڵه‌ بووه‌ جیا کردنه‌وه‌ی‬
‫حیزب له‌ حکوومه‌ت و دامه‌زراندنی حکوومه‌تێکی بێ الیه‌نانه‌و سه‌ربه‌خۆ کار‬
‫کردن تا چیرت هاواڵتیانی ئاسایی نه‌بنه‌ قوربای حیزب و ڕێسه‌کانیان ببێته‌وه‌‬
‫به‌خوری له‌به‌ر حیزب و حیزب حیزبێته‌‪ ،‬بۆ منونه‌ که‌سێك که‌ فه‌رمانبه‌ره‌ له‌‬
‫جێگه‌یه‌کدا بۆ ناچار بکرێت و ته‌نگه‌تاو بکرێت له‌سه‌ر پشتگیری حیزب و‬
‫الیه‌نێك که‌کاره‌که‌ی ئه‌و کارێکی حیزبی نی یه‌و هه‌ق وا نی یه‌ بیگلێنن به‌و‬
‫مه‌سه‌له‌وه‌‪ ،‬وه‌ هه‌ر هۆکاری ئه‌و جۆره‌ مامه‌اڵنه‌یه‌ که‌ میسداقیه‌تی حکوومه‌ت‬
‫الی هاواڵتیان نه‌ماوه‌و هاواڵتیان حکوومه‌ت هه‌ر به‌حیزب ته‌ماشا ده‌که‌ن نه‌ك‬
‫به‌ حکوومه‌ت با ئه‌و ناوه‌ش وه‌ك سه‌ربه‌خۆییه‌ك زۆرجار به‌رگوێامن بکه‌وێت‬
‫به‌اڵم له‌ناخی هه‌موو تاکێکی کورددا ئه‌وه‌ جێگیر بووه‌ که‌ حکوومه‌تی کوردی‬
‫هه‌رناوێکه‌و هیچی تر چونکه‌ له‌ واقیعدا بریتیه‌ له‌ حیزب و به‌ربه‌ره‌کانێی‬
‫حیزبی‪ ،‬وه‌ تا ئێسته‌ زۆرێك له‌ داهاتی هاواڵتیانیش قۆرخ کراوه‌ بۆ ئه‌و مه‌رامه‌‪،‬‬
‫هه‌ر بۆیه‌ زۆر کاری ده‌وێت تا ئه‌و متامنه‌یه‌ بگه‌ڕێته‌وه‌ الی هاواڵتیان ئه‌ویش به‌‬
‫دامه‌زراندنی حکوومه‌تێکی سه‌ربه‌خۆو دوور له‌ تێوه‌گالنی به‌کاری حیزبیه‌وه‌‬
‫تا هه‌موو هاواڵتیان به‌یه‌کسانی بتوانن به‌ژداری هه‌موو ئه‌و کارانه‌ بکه‌ن که‌ به‌‬
‫قازانج به‌سه‌ر میلله‌ته‌که‌ماندا ده‌شکێته‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ هۆکاری کاری حیزبی و‬
‫ته‌سك کردنه‌وه‌ی کاره‌کان له‌و چوارچێوه‌دا زۆر ل ‌ه تواناداره‌کان ده‌ته‌کێنێته‌وه‌‬
‫ل ‌ه چوونیان بۆ دام و ده‌زگاکان و کار کردن تێیاندا‪ ،‬وه‌ ئه‌زموونی با هه‌ر ئه‌م‬
‫هه‌ژد ‌ه ساڵه‌ی دوای ڕاپه‌ڕینی ‪1991‬باس بکه‌ین حیزب حیزبێنه‌و شه‌ڕه‌ په‌ڕۆ‬
‫دیارده‌یه‌کی ئاشکرای ناو کۆمه‌ڵگه‌ی کوردی بوون‪ ،‬هه‌رچه‌ند هاواڵتیانیش‬
‫تاوانبارن و له‌م کێ به‌رکێیه‌دا به‌اڵم ده‌سته‌اڵتداران تاوانه‌کانیان گه‌وره‌تره‌و‬
‫ده‌بێت کاره‌کان له‌وانه‌وه‌ بۆ خوار بگه‌ڕێته‌وه‌ ئه‌وجا ئه‌نجامی زۆر کاریگه‌رو‬

‫‪94‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫خێراتر ده‌بێت‪ ،‬بۆ منون ‌ه گه‌ر هه‌ڵبژاردنی ڕابووردوو کار له‌سه‌ر ئه‌مه‌ بکرایه‌‬
‫ئێسته‌ حکوومه‌تێکی تا ڕاده‌یه‌ك دامه‌زراومان ده‌بوو وه متامنه‌ی هاواڵتیان‬
‫به‌م شێوه‌ی ئێسته‌ نه‌ده‌بوو به‌رانبه‌ر به‌ حکوومه‌ت‪ ،‬وه‌ هه‌تا حکوومه‌تی‬
‫هه‌رێم تا ئێسته‌ش که‌وا چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك ماوه‌ له‌به‌رده‌ماندا بۆ هه‌ڵبژاردن‬
‫هه‌ر پێڕه‌وی ئه‌و سیاسه‌ته‌ ده‌کات که‌ هه‌موو شته‌کان بۆ حیزبایه‌تی قۆرخ‬
‫بکرێت بۆ منون ‌ه له‌کار الدانی زۆرێك له‌ هاواڵتیان له‌سه‌ر کاره‌کانیان‪ ،‬وه‌ هێرش‬
‫کردنه‌ سه‌ر ئه‌وانی تریش بۆ ده‌نگدان پێیان و ڕێکالم کردن بۆیان‪ ،‬هه‌ربۆیه‌‬
‫گه‌ر زۆر جێگه‌ی خۆیه‌تی هاواڵتنیان له‌م کاته‌دا ئه‌و داواکاریه‌یان هه‌بێت و‬
‫بیکه‌ن به‌مه‌رج له‌به‌سه‌ر حیزبه‌کانه‌وه‌ نه‌وه‌ك ئه‌وان دواتر له‌بری جیا کردنه‌وه‌ی‬
‫حیزب له‌ حکوومه‌ت داواو بانگه‌شه‌ی جیا کردنه‌وه‌ی دین بکه‌ن له‌ ده‌وڵه‌ت‪،‬‬
‫دینێك که‌ له‌ناخی زۆرینه‌ی کورددا چه‌سپیوه‌ وه‌ك بیروباوه‌ڕێکی ئاسامنی‬
‫چۆن ده‌توانرێت له‌ حکوومه‌ت جیا بکرێته‌وه‌ که‌ به‌ئاشکرا زۆرێك له‌ خیتابه‌‬
‫قورئانیه‌کان ڕووبه‌ڕووی ده‌وڵه‌ت ده‌بێته‌وه‌ جا حکوومه‌ت له‌بری کار کردن به‌و‬
‫ده‌قه‌ قورئانیانه‌و زیندوو کردنه‌وه‌یان له‌نێوه‌ کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی کوردی مسوڵامندا‬
‫زۆر ئاسانه‌ چونکه‌ له‌ دڵی زۆرینه‌یاندا جێگیری بووه‌و ئه‌گه‌ر وه‌ك خۆی‬
‫مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بکرێت خه‌ڵکی خۆی به‌ده‌میه‌وه‌ دێت‪ ،‬به‌اڵم له‌بری کار‬
‫کردن بۆ ئه‌وه‌ که‌ په‌یوه‌نده‌ به‌ناخی هاواڵتیانه‌و ‌ه نابێت بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ بکرێت‬
‫دین جیا بکرێته‌وه‌ له‌ ده‌وڵه‌ت چونکه‌ شتێکی زۆر نه‌شیاوه‌ له‌ کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی‬
‫مسوڵامندا کار بۆ ئه‌وه‌ بکرێت‪ ،‬با له‌بری ئه‌وه‌ کار بۆ ئه‌وه‌ بکرێت حیزب جیا‬
‫بکرێته‌وه‌ ل ‌ه ده‌وڵه‌ت که‌ له‌ قازانجی هاواڵتیان و وه‌ وواڵتدا ده‌شکێته‌وه‌ چونکه‌‬
‫وواڵت پێویستی به‌ کۆمه‌اڵنێکی کاراو دڵسۆزه‌ که‌کاری بۆ بکات به‌ مه‌به‌ستی‬
‫به‌ره‌و پێش بردنی نه‌وه‌ك هه‌موو تاکه‌کان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ڕابهێرنێت که‌کار بۆ حیزب‬
‫بکه‌ن پێش هه‌موو شتێك وه‌ دواتر بۆ ده‌وڵه‌ت و ‌ه کاری ده‌وڵه‌تی له‌گه‌ڵ کاری‬

‫‪95‬‬
‫حیزبیدا تێکه‌ڵ بکه‌ن وه‌ك زۆرێك له‌ هاواڵتیانی کورده‌وه‌ ئێسته‌ش به‌ده‌م ئه‌و‬
‫ده‌رده‌وه‌ ده‌ناڵێنن نازانن ئایا ئه‌وان کارمه‌ندی حکوومه‌تن یان حیزب ! وه‌ك کارو‬
‫پیشه‌ کارێکی حکوومیه‌ به‌اڵم له‌م الوه‌ وه‌ك حیزب مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌کرێت و‬
‫منه‌تی به‌سه‌ردا ده‌کرێت مه‌رجی جۆراو جۆری بۆ داده‌نرێت هه‌روه‌ك به‌مه‌رج و‬
‫ته‌سکیه‌ش زۆرێکی دامه‌زراوه‌‪ ،‬ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌م کاری حیزبایه‌تیه‌ تاڕاده‌یه‌کی‬
‫زۆر به‌سه‌ر هه‌موو حیزبه‌کاندا زاڵه‌و جێگه‌ی گومانی هه‌موو حیزبه‌کان ‌ه به‌رانبه‌ر‬
‫یه‌کرتو وه‌ بێ الیه‌نه‌کانیش به‌رانبه‌ر هه‌موویان هه‌ر بۆیه‌ ئه‌و ئاسته‌ ناسه‌نگه‌ به‌‬
‫هاواڵتیانه‌وه‌ ده‌بیرنێت به‌رانبه‌ر حیزبه‌کان و وه‌ ل ‌ه دڵی زۆرێکدا هیچ حیزبێك‬
‫وا نابینن که‌ جێگه‌ی متامنه‌ی ته‌واو بێت هه‌رچه‌ند هه‌ندێکی له‌ هه‌ندێکی‬
‫تری باشرت بێت له‌ کۆمه‌ڵێك ڕێگه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌بوونی حیزبایه‌تیه‌کی به‌رچاوو‬
‫ئه‌قڵ ته‌سك بێ متامنه‌ی الی هاواڵتیان دروست کردووه‌‪ ،‬وه‌ پێویست ‌ه هه‌ر‬
‫له‌ ئێسته‌وه‌ کار بۆ ئه‌وه‌ بکرێت که‌ ده‌ستورێکی وا دابرنێت که‌ له‌گه‌ڵ بیرو‬
‫بۆچوونی هاواڵتیاندا بگونجێت و پێچه‌وانه‌ی بیروباوه‌ڕه‌که‌یان نه‌بێت‪ ،‬وه‌ کاری‬
‫حیزبی کاڵ بکرێته‌وه‌و هه‌موو ئه‌وکارانه‌ که‌ په‌یوه‌سته‌ به‌ ڕاگرتنی ده‌وڵه‌ته‌وه‌‬
‫له‌سه‌ر بنه‌مایه‌کی جێگیر دابه‌ش بکرێت و حیزب هیچ کات مه‌رج نه‌بێت بۆ‬
‫پێدانیان‪ ،‬ئه‌وسا هاواڵتیان گله‌یشیان له‌ حیزبایه‌تی نابێت مادام ده‌ستووره‌که‌‬
‫له‌گه‌ڵ بیرو باوه‌ڕیاندا بگونجێ و و ‌ه وواڵته‌که‌شیان به‌ده‌ست که‌سانی شیاوو‬
‫لێهاتوو بێت نه‌ك حیزبی‪ ،‬لێره‌دا جیگه‌ی خۆیه‌تی ده‌سته‌اڵتداران و خاوه‌ن‬
‫لیسته‌کان ئه‌و دووخاڵه‌ سه‌ره‌کیه‌یان له‌بیر بێت و وه‌ کاری زۆر جدی بۆ بکه‌ن و‬
‫ئه‌و متامنه‌یه‌ بده‌ن به‌ هاواڵتیان هه‌روه‌ك جیگه‌ی خۆشیه‌تی هاواڵتیان بیکه‌ن‬
‫به‌ مه‌رج به‌سه‌ریانه‌وه‌‪ ،‬وه‌گه‌ر وا نه‌کرا به‌ بڕوای ئێم ‌ه ده‌بێت هه‌ر سه‌رزه‌نشتی‬
‫خۆمان بکه‌ین‪ ،‬وه جێگه‌ی خۆشیه‌تی لۆمه‌ی خۆمان بکه‌ین گه‌ر هه‌رچیامن‬
‫به‌سه‌ر هات چونکه‌ خۆمان ئه‌وه‌مان هه‌ڵبژاردووه‌‪ ،‬بۆیه‌ پێویست ‌ه که‌ ئێسته‌‬

‫‪96‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫که‌ پێش هه‌ڵبژاردنه‌ پێش ئه‌وه‌ی له‌ ئاوه‌که‌ بده‌ین ئه‌و هه‌وڵه‌ به‌رانبه‌ر خاوه‌ن‬
‫لیسته‌کان بده‌ین‪ ،‬وه‌گه‌رنا شایه‌نی ئه‌وه‌ین له‌ ناوه‌ڕاستی ئاوه‌که‌دا تێدا بچین‪.‬‬

‫ه ناو مه‌ره‌که‌بی‬
‫ه بچێت ‌‬
‫ه ده‌بڕم ک ‌‬
‫ئه‌و په‌نج ‌‬
‫ده‌نگدانه‌وه‌‪/‬پێشمه‌رگه‌یه‌کی دێرین‬

‫ئه‌گه‌ر سه‌رنجێکی میدیایی جیهانیامن دابێت به‌ ئاشکرا بینیومانه‌ هه‌موو ئه‌و‬
‫که‌سانه‌ی که‌ خۆیان کاندید ده‌که‌ن بۆ هه‌ڵبژاردنه‌کان هه‌ڵده‌سنت به‌ به‌ڵێن‬
‫دان به‌هاواڵتیان که‌ چه‌نده‌ها کاری جۆر به‌جۆریان بۆ بکه‌ن‪ ،‬وه‌ هه‌ر له‌سه‌ر‬
‫ئه‌و بنه‌مانه‌ هاواڵتیانیش ده‌نگیان بۆ ده‌ده‌ن و وه‌چاوه‌ڕوانی جێبه‌جێ کردنی‬
‫ئه‌و به‌ڵێنان ‌ه ده‌که‌ن ک ‌ه پێش هه‌ڵبژاردن درابوو‪ ،‬جا که‌ سستی وه‌یان پشگوێ‬
‫خرا هه‌موو وه‌یان هه‌ندێك له‌و به‌ڵێنانه‌وه‌ ده‌بێت چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ش بکرێت که‌‬
‫هاواڵتیان سارد ببنه‌وه‌ له‌ ده‌نگدان وه‌یان کاردانه‌وه‌یان هه‌بێت‪ ،‬ئه‌وه‌ی جێگه‌ی‬
‫سه‌رنجی هاواڵتیانه‌و به‌رده‌وام گله‌ی و گازنده‌ی خۆیان به‌رز ده‌که‌نه‌وه‌و وه‌‬
‫زۆرجاریش ڕێپێوان ده‌که‌ن له‌سه‌ری جێبه‌جێ نه‌کردنی ئه‌و به‌ڵێنانه‌یه‌ که‌ پێش‬
‫ده‌نگدان ده‌دران‪ ،‬بۆیه‌ ده‌بینین هاواڵتیان متامنه‌یه‌کی وایان به‌ ده‌سه‌اڵتداران‬
‫نه‌ماوه‌ چیرت پاڵ پاڵین بکه‌ن بۆ ده‌نگدان و وه‌کاره‌کانیش هه‌مان کار بێت پێش‬
‫ده‌نگدان و دوای ده‌نگدان!‪.‬‬
‫هه‌ر به‌و بۆنه‌و وه‌ بۆ ڕاوه‌رگرتنی کۆمه‌ڵێك هاواڵتی قیبلە هه‌ستا به‌ چاوپێکه‌وتن‬
‫و ڕاپرسیه‌ك له‌ناو هه‌موو چینه‌کانی هاواڵتیاندا بۆ ئه‌وه‌ی هه‌رکه‌سه‌و ڕای خۆی‬
‫بڵێ و وه‌هۆکاری ده‌نگدان وه‌یان به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ باس بکات‪ ،‬ئه‌گه‌ر چی زۆرێك‬
‫هیچیان نه‌وت وه‌ هه‌ندێکیش دیار بوو به‌ گومانه‌وه‌ تێی ده‌ڕوانین به‌اڵم کۆڵامن‬
‫نه‌دا تا ڕای کۆمه‌ڵێکامن وه‌رگرت له‌و باره‌وه‌ ک ‌ه پۆلێنیان ده‌که‌ین به‌م جۆره‌‪:‬‬

‫‪97‬‬
‫کۆمه‌ڵێك له‌ قوتابیانی زانکۆو په‌یامنگاکان‪ :‬ئێمه‌ ده‌نگ ناده‌ین چونکه‌ له‌م‬
‫وواڵته‌دا هیچ نه‌کراوه‌ بۆ گه‌نجان و وه‌ پێشتگوێ خراون‪ ،‬و ‌ه ئێمه‌ دڵامن هه‌تا‬
‫به‌ خوێندنه‌که‌شامن خۆش نی یه‌‪ ،‬چونکه‌ چاره‌نوسامن نادیاره‌ ئه‌وه‌ته‌ ده‌بینین‬
‫زۆرێك له‌وانه‌ی که‌ ده‌رچووی په‌یامنگاو زانکۆکانن هه‌روا له‌ماڵدا دانیشتوون‪،‬‬
‫نه‌ ئه‌وه‌یه‌ دامبه‌زرێن وه‌ نه‌ ده‌توانن کارێکی تری ئاسایی بکه‌ن‪ ،‬چونک ‌ه هه‌موو‬
‫ته‌مه‌نیان به‌ خوێندن به‌سه‌ر بردووه‌و و ‌ه ڕانه‌هاتوون له‌سه‌ر کارکرنی ده‌ره‌وه‌‪،‬‬
‫هه‌روه‌ها بوونی ڕۆڵی حیزبایه‌تی له‌ ناو په‌یامنگاو زانکۆکاندا دڵیشامنی سارد‬
‫کردۆته‌وه‌ له‌ خوێندن‪ ،‬چونک ‌ه ده‌بینین ئه‌و که‌سه‌ی که‌ به‌الی حیزبدا ده‌ڕوان‬
‫کاره‌کانی بۆ ئاسان ده‌کرێ و له‌ پێشه‌وه‌یه‌‪ ،‬هۆکاره‌کان زۆر زۆرن له‌به‌ر ئه‌وه‌ ئێمه‌‬
‫دڵامن به‌ ده‌نگدان خۆش نی یه‌ چیرت‪ ،‬به‌رده‌وام ئێمه‌ له‌م کێشانه‌دا ده‌ژین وه‌‬
‫هۆکاری هه‌موو ئه‌م کێشانه‌ وامان لێ ده‌کات دوای خوێندن بیر له‌وه‌ بکه‌ینه‌وه‌‬
‫که‌ وواڵت به‌جێ بهێڵین‪.‬‬
‫چه‌ند مامۆستایه‌کی زانکۆ‪ :‬له‌ناو ئێمه‌دا ئیش کردن به‌پێی زانیاری نی ی ‌ه ئه‌وه‌ی‬
‫ک ‌ه حیزبیه‌ ده‌برێت ‌ه سه‌ره‌وه‌و کاری گرنگی پێ ده‌سپێردرێت ل ‌ه کاتێکدا زۆر له‌و‬
‫به‌توانا تر هه‌یه‌ هه‌ر ل ‌ه جێگه‌ی خۆیدایه‌‪ ،‬تا حیزب حیزبێنه‌و ئه‌و کێشمه‌ کێشه‌‬
‫هه‌بێت له‌و بڕوایه‌دا نین ده‌نگدامنان چاکسازی بکات‪.‬‬
‫کۆمه‌ڵێك کاسبکار‪ :‬ئێمه‌ هه‌ر کاسبی خۆمان ده‌که‌ین چی له‌م ده‌نگدانانه‌ کار‬
‫ئاسانی بۆ ئێم ‌ه کردووه‌و به‌ره‌و پێشامن به‌رێت‪ ،‬ئه‌وه‌ته‌ ڕۆژ به‌ڕۆژیش کااڵکان‬
‫هه‌ر به‌ره‌وه‌ سه‌ره‌وه‌ ده‌چن ئه‌و هه‌موو ساخته‌و‌ ساخته‌کاریه‌ش ده‌کرێت کوا‬
‫ده‌ستی حکومه‌ت ل ‌ه چاکسازیدا‪ ،‬له‌بری ئه‌وه‌ی بچین بۆ ده‌نگدان دوو قران‬
‫په‌یدا ده‌که‌ین‪.‬‬
‫کۆمه‌ڵێك خاوه‌ن ته‌کسی‪ :‬هه‌رچه‌ند ئێسته‌ تاڕاده‌یه‌ك باشرته‌ به‌اڵم ئێمه‌ زۆربه‌ی‬
‫کاته‌کامنان ل ‌ه رسه‌ی به‌نزیندا سه‌رف کردووه‌‪ ،‬له‌ وواڵتی به‌نزین و نه‌وتدا جاری‬

‫‪98‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫وا هه‌بووه سێ ڕۆژ ل ‌ه رسه‌دا بووین بۆ به‌نزین و له‌ناو ته‌کسیه‌که‌ماندا خه‌وتووین‬
‫که‌چی مه‌سئولێك له‌والوه‌ دێت به‌بێ رسه‌ ده‌ڕواته‌ پێشه‌وه‌ سه‌یاره‌ی خۆی‬
‫پڕ ده‌کات! ئێمه‌ ده‌نگ بۆ ئه‌و ‌ه بده‌ین؟‪ ،‬وه‌یه‌کێك له‌ناو خاوه‌ن ته‌کسیه‌کاندا‬
‫والله‌ حکومه‌ت کاری باشیشی زۆر کردووه‌ ئه‌وه‌ته‌ ده‌بینین جاده‌و بانه‌کان‬
‫تاڕاده‌یه‌کی باش چاککراون به‌اڵم شته‌کانی تر هه‌ر گه‌له‌ك زۆرن به‌خودای‬
‫ئه‌من ده‌نگێ ناده‌م‪.‬‬
‫کۆمه‌ڵێك هاواڵتی بێ کارو سه‌رجاده‌‪ :‬ئێمه‌ سه‌یری خه‌ڵکی ده‌که‌ین و هه‌ر‬
‫ئه‌م نان ‌ه به‌و ڕۆنه‌مانه‌‪ ،‬چ له‌ ده‌نگدانه‌کان کارێکی باشی بۆ ئێمه‌ دۆزیوه‌ته‌وه‌‪،‬‬
‫هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ش ک ‌ه کاریان پێ ده‌درێت ده‌بێت ده‌ستی حیزبی تێدا بێت‬
‫و که‌سی کار پێدراو له‌و ڕێگه‌یه‌وه‌ بۆ کار ده‌برێت به‌اڵم ئێمه‌ گه‌ر حیزبی نه‌بین‬
‫بۆ پشتگوێ بخرێین خۆ له‌ ئه‌ستێره‌یه‌کی تره‌وه‌ نه‌هاتووین؟ ئه‌ی ئایا ئێمه‌ش‬
‫ڕۆڵه‌ی ئه‌م وواڵته‌ نین؟ ئه‌ی بۆ ناهه‌قی حیزبی به‌عسامن ده‌گرت خۆ ئه‌گه‌ر‬
‫ئه‌ویش به‌عسایه‌تیت بۆ بکردایه‌ هه‌ر ده‌یربدیته‌ پێشه‌وه‌‪ ،‬بۆ هه‌ر هه‌مان ڕێڕه‌و‬
‫له‌م وواڵته‌ نابڕێت هه‌ریه‌که‌و به‌ناوێکه‌وه‌ به‌جۆرێکی جیاواز‪.‬‬
‫کۆمه‌ڵێك به‌ته‌مه‌ن و خانه‌نشین‪ :‬والله‌ ئێمه‌ گیامنان به‌م حکومه‌ته‌وه‌یه‌‬
‫موچه‌مان ده‌داتێ گه‌رچی له‌ ڕاستیدا زۆر که‌مه‌و ناتوانین ژیانی خۆمانی پێ‬
‫به‌رینه‌ سه‌ر به‌اڵم هه‌ر جێگه‌یه‌ك ده‌گرێت‪ ،‬وه‌گه‌رچی ئێمه‌ هه‌قامن زۆر له‌وه‌‬
‫زیاتره‌و خانه‌نشین بووین‪ ،‬به‌اڵم هه‌ش ‌ه له‌ چه‌ند الیه‌که‌وه‌ ده‌یخوات جێگه‌ی‬
‫سه‌رنجی ئێمه‌یه‌‪ ،‬و ‌ه گه‌رچی واسیته‌و واسیته‌کاری له‌مه‌شدا هه‌ر ده‌ور ده‌بینێ‪.‬‬
‫وه‌گه‌ر ده‌نگدانه‌کان بۆ کوردو عه‌ره‌ب بێت ده‌نگ ده‌ده‌ین ب ‌ه کورد له‌به‌ر‬
‫کوردایه‌تیه‌که‌ نه‌ك یه‌کێتی و پارتی‪.‬‬
‫کۆمه‌ڵێك پێشمه‌رگه‌ی دێرین و خانه‌نشین‪ :‬له‌ناو ئێمه‌دا جیاوازیه‌کی هه‌ر‬
‫زۆر کراوه‌ هه‌یه‌ خزمه‌تی زۆر زۆر بۆ زیاد کراوه‌ له‌کاتێکدا که‌ خزمه‌تی زۆر که‌م‬

‫‪99‬‬
‫کردووه‌‪ ،‬وه‌ هه‌شه‌ به‌ پێچه‌وانه‌وه‌! وه‌ دانی پله‌ی به‌رز له‌ناو ئێمه‌دا نازانین‬
‫له‌سه‌ر چی بنه‌مایه‌که‌‪...‬هه‌یه‌ پاره‌یه‌کی خه‌یاڵی وه‌رده‌گرێت وه‌ هه‌شه‌ ئه‌وه‌نده‌‬
‫وه‌رده‌گرێت بیده‌یت به‌ منداڵێکی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ وه‌ری ناگرێت لێت‪ ،‬وه‌یه‌کێك‬
‫له‌ناویاندا ووتی من ئه‌و په‌نجه‌ ده‌بڕم که‌ بچێته‌ناو مه‌ره‌که‌بی ده‌نگدانه‌وه‌‪ ،‬ئێمه‌‬
‫که‌ی کارمان بۆ ئه‌م ڕۆژه‌ گه‌نده‌ڵیه‌ کرد‪ ،‬جاران ئێمه‌ گه‌رچی له‌ شاخیش ده‌ژیاین‬
‫یاسای تێدا بوو بۆ منونه‌ هه‌موو که‌س‌ده‌بوو جامانه‌ی له‌سه‌ر بێت‪ ،‬گه‌ر که‌سێك‬
‫به‌د ڕه‌وشتی بکردای ‌ه ڕێگری لێ ده‌کراو وه‌گه‌ر به‌رده‌وام بوایه‌ ده‌کوژرا‪ ،‬که‌چی‬
‫ئێسته‌ به‌دڕه‌وشتی بۆته‌ شتێکی به‌رچاوه‌و باو‪ ،‬جاران ئێمه‌ ڕێزو خۆشه‌ویستی‬
‫له‌نێوامنان هه‌بوو‪ ،‬ئێسته‌ ڕێزو خۆشه‌ویستی به‌ پاره‌ گۆڕاوه‌ته‌وه‌ جاران کار‬
‫ب ‌ه لێهاتووی و دڵسۆزی ده‌کراو ده‌درا ئێسته‌ پێوه‌ره‌کان هه‌مووی ماده‌ن‪ ،‬ئه‌و‬
‫که‌سانه‌ی که‌ له‌گه‌ڵ ئێمه‌دا بوون زۆرێکیان ئێسته‌ هه‌ر ناتوانین بیشیان بینین‪.‬‬
‫یه‌کێکی تر خۆزگه‌ من ئه‌و کاته‌ شه‌هید ببوایه‌م ئه‌م ڕۆژه‌م نه‌دیایه‌‪.‬‬
‫گه‌ر سه‌رنجی وه‌اڵمی هه‌ریه‌ك له‌م کۆمه‌اڵن ‌ه بده‌ین گه‌رچی تاڕاده‌یه‌کیش‬
‫ڕووناکبیری هه‌بێت به‌اڵم زۆر گله‌یی و گازنده‌یان هه‌یه‌ به‌شێوه‌یه‌کی وا‬
‫ده‌نگدان ب ‌ه دوو قران ناگۆڕنه‌وه‌‪ ،‬گه‌رچی تاڕاده‌یه‌ك گۆڕانیش به‌ وواڵته‌وه‌‬
‫ده‌بیرنێت به‌اڵم ب ‌ه بڕوای زۆرینه‌ی خه‌ڵك ئه‌ویش هه‌موو کۆمپانیایه‌ بۆ زیاتر‬
‫جێگیری خۆیان و ڕه‌ونه‌ق دان به‌کاره‌کانیان‪ .‬گه‌ر به‌ پێچه‌وانه‌ش بێت هه‌ر ئه‌وه‌‬
‫نی یه‌ که‌ هاوواڵتیان چاوه‌ڕوانی ده‌که‌ن له‌ حکومه‌ت‪ ،‬ئه‌و هه‌موو پاره‌یه‌ی که‌‬
‫ده‌ست حکومه‌تی هه‌رێم ده‌که‌وێت و ئه‌و هه‌موو توانا که‌ هه‌یانه‌ به‌بڕوای زۆر له‌‬
‫خه‌ڵکی بۆ تاکی خۆیان به‌کاری دێنن‪ ،‬ده‌نگدانی هاواڵتیان هه‌ر به‌بڕوای خۆیان‬
‫یارمه‌تی ده‌رێکه‌ بۆ زیاتر تێرکردنی ده‌سته‌اڵت داران‪ ،‬ئێمه‌ش وه‌ك قیبلە هه‌ر‬
‫ئه‌وه‌نده‌ ده‌ڵێین حکومه‌تی هه‌رێم پێویستی به‌زۆر کار هه‌یه‌ بۆ ڕاستکردنه‌وه‌ی‬
‫هه‌موو ئه‌و که‌مو کوڕیانه‌ که‌ کراوه‌و وه‌ هه‌یه‌‪ ‌،‬وه‌ نه‌شڕۆشتوو بڕوات ساحه‌که‌‬

‫‪100‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫هه‌ر له‌به‌رده‌میاندایه‪ ،‬وه‌گه‌ر هه‌ر به‌م شێوه‌یه‌ بێت ڕۆژێك دێت هاواڵتیان چیرت‬
‫نه‌توانن خۆیان بگرن و ده‌بێت ته‌حامولی کاردانه‌وه‌که‌شی بکرێت‪ ،‬وه‌ ئاقاری‬
‫کوردستانیش به‌ره‌و کوێ ده‌ڕوات ئه‌وه‌ مێژوو تۆماری ده‌کات و له‌ ئه‌ستۆیاندا‬
‫ده‌مێنێته‌وه‌ تا دونیا دونیایه‌و نه‌وه‌کانی دوای ئێمه‌ بیڵێنه‌وه‌ ‪...‬‬

‫ه (مۆدێرن)!‬
‫ئازادی سه‌رده‌میان ‌‬

‫خۆش ویستنی خاك و وواڵت به‌هاواڵتیانیه‌وه‌ شتێکی رسوشتیه‌ (فطریة)‪.‬‬

‫به‌اڵم ئه‌م خۆش ویستنه‌ له‌ که‌سێکه‌وه‌ بۆ که‌سێکی تر ده‌گۆڕی‪ ،‬هه‌یه‌ زمانی‬
‫زۆر پاراوه‌و ده‌توانێت به‌ ووته‌ ده‌ری ببڕێت‪ ،‬هه‌یه‌ به‌نوسین‪ ،‬هه‌یه‌ به‌گیان‪،‬‬
‫هه‌یه‌‪...‬تاد‪ .‬وه‌ هه‌شه‌ به‌چه‌ند شتێك له‌وانه‌ بۆ منونه‌ به‌گیان وه‌ هه‌روه‌ها‬
‫نوسین‪ .‬وه‌هه‌شه‌ به‌هیچ کامیان به‌اڵم هه‌ر له‌ناخیدا خاك و وواڵتی ب ‌ه هیچ‬
‫ناگۆڕێته‌وه‌‪ .‬بێگومان هه‌ش ‌ه به‌ناو دڵسۆز به‌اڵم له‌ناوه‌رۆکدا به‌پێچه‌وانه‌وه‌! وه‌‬
‫ئه‌م خۆشه‌ویستیه‌ ئه‌وه‌ ناسه‌ملێنێت که‌ ئه‌و وواڵته‌ بێ که‌م و کوڕی و وواڵتێکی‬
‫پێشکه‌وتوو ناودار بێت‌‪ ...‬ئه‌مه‌شامن تاقیکردۆته‌وه‌ ئه‌و پرسیاره‌مان ئاراسته‌ی‌‬
‫ده‌یان که‌س کردۆته‌وه‌ ده‌رباره‌ی وواڵته‌که‌ی زۆر به‌شانازیه‌وه‌ پیایدا هه‌ڵداوه‌و‬
‫به‌خۆشحاڵیه‌و ‌ه ده‌یانووت‬
‫وواڵته‌که‌م وواڵته‌که‌م‪ .‬ئه‌مه‌ش مانای وانی ‌ه ده‌بێ قوڕوقپ لێی ( ‪My country,‬‬
‫‪) my country‬‬
‫دابنیشین هه‌رچیه‌ك بوو قبوڵی بکه‌ین و هه‌ر ئه‌شهه‌دو بیال بکه‌ین‪ ،‬ئه‌وسا‬
‫جیاوازی چی ده‌بێ له‌گه‌ڵ ڕژێمی به‌عس‪ ،‬خۆ ئه‌گه‌ر هه‌ر ئه‌شهه‌دو بیالمان‬
‫بۆ حکوومه‌تی به‌عس بکردایه‌‪ ،‬خوا هه‌ڵناگرێ نه‌وته‌شجاعه‌شی ده‌دا پێامن‪،‬‬

‫‪101‬‬
‫به‌اڵم چ نه‌وته‌شجاعه‌یه‌ك! ک ‌ه خه‌ڵك له‌ دڵیاندا به‌ نه‌وته‌جه‌بانه‌ی بزانن‪ .‬زۆر‬
‫به‌داخه‌وه‌ که‌ ئه‌وپاشاموه‌ له‌ناو حیزبه‌کامناندا هه‌ر هه‌یه‌ وه‌ زۆر ڕێگه‌یه‌ك ده‌گرنه‌‬
‫به‌ر بۆ زاڵ کردنی خۆیان له‌وانه‌‪ :‬ترساندن‪،‬به‌ندینخانه‌‪،‬موچه‌ بڕین‪،‬فه‌سڵ‬
‫کردن‪،‬کوشنت‪...‬تاد‪ .‬وه‌ ئه‌وه‌ی به‌ پێچه‌وانه‌یان بێت ناوی جۆراو جۆری لێده‌نێن‬
‫به‌شێوه‌یه‌کی وا ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ش نه‌بێت ببێت به‌ ئه‌وه‌!!! گومان له‌وه‌دا نیه‌ ئه‌گه‌ر‬
‫ڕێگری کرا له‌ هاوواڵتی به‌شێوه‌یه‌ك‪ ،‬کاردانه‌وه‌ی به‌شێوه‌یه‌کی تر ده‌بێ‪ ..‬که‌وا‬
‫بوو باشرتین ڕێگه‌چاره‌ له‌یه‌ك گه‌شنت و ئاخافتنه‌ نه‌ك ترسان و‪.....‬ئه‌وه‌ی که‌‬
‫زۆر مه‌به‌ستمه‌ لێره‌دا بیڵێم سه‌رئه‌نجامی ترس و به‌ندیخانه‌ وای ل ‌ه زۆرێکامن‬
‫کردووە هه‌ر له‌ ترس و به‌ندیخانه‌دا بژین‪ !..‬ئێمه‌ که‌ ڕاستیه‌کامن به‌دیکردو‬
‫ئاماژه‌مان پێنه‌کرد له‌ ترسی ترس و به‌ندیخان ‌ه خۆی بۆخی ئه‌مه‌ به‌ندیخانه‌یه‌‪...‬‬
‫به‌ڵکو خراپرتیش جیاوازی چی ‌ه له‌وه‌ی جه‌سته‌ت ل ‌ه به‌ندیخانه‌دا بێت یان‬
‫هه‌موو فکره‌و ئازادیه‌کامنان؟! ئیرت کوا هه‌موو ئه‌و ئازادیانه‌ی بانگه‌شه‌ی بۆ‬
‫ده‌که‌ین؟! بۆ ده‌بێت هه‌ر به‌عسیان ‌ه بیر بکه‌ینه‌وه‌؟! ‪..‬ئه‌م ‌ه چ جۆره‌ ئازادیه‌که‌!‪.‬‬
‫له‌ کاتی ڕژێمی به‌عسدا کاتێك که‌ هه‌ڵبژاردن ده‌بوو ل ‌ه ته‌له‌فزێۆنه‌کاندا ده‌یان‬
‫ووت که‌ ڕۆشنت بۆ ده‌نگدان زۆر زۆر به‌ئازادی خۆتان بڵێن به‌ڵی بۆ سه‌دام!!‬
‫ئه‌مه‌ چ ئازادیه‌که‌ که‌ ته‌نها یه‌ك ئیختیارمان هه‌بێ؟‪.‬ده‌بێت ئه‌وه‌شامن له‌‬
‫پێش چاو بێت زۆر جار خه‌ڵك ئه‌و سته‌م و زۆره‌ له‌سه‌ر خۆی قبوڵ ده‌کات‬
‫ئه‌مه‌ش به‌هۆی بێده‌نگیان له‌به‌رانبه‌ر کاره‌کانیان هه‌تا ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌ش بن! جا‬
‫بۆ ئه‌وه‌ی که‌ به‌هه‌ڵه‌دا نه‌چین ده‌بێت که‌هه‌ڵه‌ بوو بڵێین هه‌ڵه‌یه‌‪ ،‬ب ‌ه مه‌به‌ستی‬
‫چاککردنیان‪ .‬وه‌ ده‌بێت به‌و شێوه‌شه‌وه‌ بڕوانینه ‌یه‌ك له‌ئاستی هه‌ڵه‌کانی‬
‫یه‌کرتی بێده‌نگ نه‌بین هه‌روه‌ک به‌رانبه‌ریش نابێ به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ بیربکاته‌وه‌‪.‬‬
‫بۆ منونه‌ ئه‌گه‌ر یه‌کێك بێت و پێم بڵی تۆ ئه‌وه‌ت هه‌ڵه‌یه‌ له‌م نوسینه‌دا یان هه‌ر‬
‫نورساوێکی تر ده‌بێت منیش پێیدا بچمه‌وه‌ وه‌ سوپاسی کابراش بکه‌م وه‌ گه‌رنا‬

‫‪102‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫من هه‌ر له‌سه‌ر هه‌ڵ ‌ه به‌رده‌وام ده‌بم به‌شێوه‌یه‌کی وا ڕادێم له‌سه‌ری که‌هه‌رگیز‬
‫به‌هه‌ڵه‌ی نه‌بینم وه‌ك به‌سه‌ر زۆرێکدا هاتووه‌‪ .‬مه‌رجیش نیه ناڕه‌زای ئێمه‌ش‬
‫ته‌نها له‌ به‌رانبه‌ر کاری هه‌ڵه‌دا بێت به‌ڵکو ده‌بێت له‌ئاستی ئه‌و کارانه‌ش دا بێت‬
‫که‌ چاکرت هه‌ڵده‌گرن‪ ..‬ئه‌مه‌ش بێگومان دڵسۆزیامن به‌رانبه‌ر کاره‌که‌ نیشان‬
‫ده‌ده‌ن‪.‬‬

‫ه مه‌ترسیدایه‌‌‬
‫ئاینده‌مان ل ‌‬

‫ڕابوردومان وا بووه‌ هه‌ر ده‌ست به‌سه‌ر بوین و له‌ ژێر چه‌پۆکدا بین‪ ،‬چ له‌الیه‌ن‬
‫حکوومه‌ته‌ یه‌ك له‌دوای یه‌که‌کانی عێراقه‌وه‌ وه‌ چ له‌الیه‌ن خۆمانه‌وه‌! وه‌‬
‫له‌الیه‌ن ده‌ره‌وه‌ش به‌ناوی جۆراو جۆرو بریقو باقه‌وه‌‪ ،‬لێره‌دا باس له‌ حکوومه‌ته‌‬
‫یه‌ك له‌دوای یه‌که‌کان ناکه‌ین‪ ،‬چونکه‌ گرفتامن ئه‌وه‌ نیه‌ ئێسته‌‪ ،‬وه‌ هه‌روه‌ها‬
‫باس له‌ ده‌ستی ده‌ره‌وه‌ش ناکه‌ین‪ ،‬به‌ڵکو گله‌ی له‌ خۆمان ده‌که‌ین‪ ،‬چونکه‌ به‌‬
‫گونجان و ڕاست کردن له‌گه‌ڵ خۆمانداو وه‌ به‌ دڵسوزی کارکردمنان ده‌توانین‬
‫زاڵ بین به‌سه‌ر هه‌موو گرفته‌کاندا‪ ،‬هه‌موو ئه‌و ئه‌زمونانه‌ی که‌ بڕیامن له‌گه‌ڵ‬
‫بێگانه‌و ئه‌موالوالدا ده‌بوایه‌ سودمان لێ وه‌ربگرتایه‌ن و هه‌موو ئه‌و ئه‌زمونانه‌‬
‫له‌گه‌ڵ هه‌موو توانایه‌کامنه‌وه‌ مبانخستایه‌ته‌ گه‌ڕ بۆ به‌ره‌و پێشچونی واڵته‌که‌مان‬
‫ئه‌وکات ‌ه به‌رهه‌می کاره‌کامنان ده‌بیرنا یان ده‌بیرنێ‪ ،‬به‌اڵم به‌ که‌م زانینی خۆمان‬
‫و به‌ره‌وچومنان بۆ که‌سانی بێگانه‌ بێگومان بچوکامن ده‌کاته‌وه‪ .‬وه‌ چومنان‬
‫به‌ره‌و بێگان ‌ه له‌وه‌دا نه‌ماو ‌ه هه‌ر خۆمان بۆی بچین به‌ڵکو به‌شێوه‌یه‌کی وا کاری‬
‫بۆ ده‌کرێ هه‌رده‌م له‌ ترسی ئه‌وه‌دابین نه‌وه‌ك لێامن ڕازی نه‌بن ئیرت ڕای ئازادو‬
‫بۆچونی به‌رانبه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی گشتی ته‌نها وته‌ی به‌تاڵه‌‪ ،..‬و ‌ه گه‌ر ئه‌و ترس و‬
‫بیم ‌ه الی هاواڵتیان بێت چۆن؟ پێش ده‌که‌وێت که‌ نه‌توانیت هه‌ر هیچ بڵێی‪.‬‬

‫‪103‬‬
‫بۆی ‌ه ئیرت به‌سته‌ داره‌ده‌ستی و وه‌رن پێکه‌وه‌ تواناکامنان بخه‌ینه‌ گه‌ڕ به‌ پشت‬
‫به‌سنت به‌خواو دواتر ب ‌ه یه‌ك وه‌گه‌ر وا نه‌که‌ین ئاینده‌مان له‌ مه‌ترسیدایه‌و هه‌ر‬
‫بچوك ده‌بین‪ .‬زۆرن ئه‌و واڵتانه‌ی که‌ نه‌کسه‌ی خراپیان به‌سه‌ردا هاتووه‌ وه‌ دواتر‬
‫به‌ پشت به‌سنت به‌ خۆیان هه‌ستانه‌ته‌وه‌و به‌ره‌و پیشچوون‪ ،‬ئه‌مه‌ش مانای وانیه‌‬
‫په‌یوه‌ندی بڕین له‌گه‌ڵ هه‌مووالدا نه‌خێر به‌اڵم بونی په‌یوه‌ندیه‌کان جیاوازه‌‪،‬‬
‫په‌یوه‌ندی بۆ منونه‌ بۆ بازرگانی‪ ،‬فێربوون‪...‬تاد ئاساییه‌ به‌اڵم نه‌ك کارکردن بۆ‬
‫بێگانه‌ وه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانیاندا‪‌.‬‬

‫با مەرگی حەمایل خان بکەینە هەنگاوی پێکەوە ژیان‬

‫سستی پەیوەندی و یەکرت قبوڵ نەکردن جێگەی تێبینی و ناڕەزای و نیگەرانی‬

‫هاواڵتیانی کوردو حیزبە سیاسیەکان بوو تا هەنوکە‪.‬‬
‫زۆرجار بۆ کێشەیەکی زۆر چارەنووس سازیش نەتوانراوە پەیوەندیەکان توندوو‬
‫تۆڵ بکرێت!‪ ،‬هەندێك جار توڕەیی زۆرو هەتا خوێنیش بەدوایدا هاتووە‪ ،‬کەچی‬
‫نەفسیەتی لوت بەرزی و بچوککردنەوەی بەرانبەر بەربەست بووە لە بەردەم‬
‫پەیوەندی و پێکەوە ژیانەوە‪ ،‬لە زەمینەی کرداری و ناو خەڵکی عەشایەرو‬
‫چینە جیا جیاکانی ناو کۆمەڵگەی کوردی و عەرەبی پێکەوە ژیان تا ڕادەیەکی‬
‫باش بیرناوەو دەبیرنێت‪ ،‬لە دوای ئەو هەموو ڕقەی کورد لەسەر کردارەکانی‬
‫سەدام و سیاسیەکان بۆیان دروست کردین‪ ،‬کەچی ئەو هەموو عەرەبە ڕوویان‬
‫لە کوردستان کردو لە چەند ساڵی ڕابردوودا بەبێ کێشە لەگەڵ کوردەکاندا‬
‫دەژیان‪ ،‬هەتا یارمەتی زۆریش دەدران‪ ،‬عەرەب دەزانم لە خانوی کرێی کورددایە‬
‫خاوەن خانوەکەی زۆرجار کرێی خانووەکەی لێ وەرنەگرتووە‪ ،‬دراوسێکان‬

‫‪104‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫یارمەتی زۆریشیان داوە‪ ،‬کاریشیان بۆ دۆزیوەتەوە‪ ،‬منوونەی پێکەوە ژیانی‬
‫خەڵکانی سادە جێگەی تێبینی جوانن لەناو کۆمەڵگەدا‪.‬‬
‫لێرەدا ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە کێشەکان گەورەکانن‪ ،‬ئەوان بەربەست و‬
‫کێشە دروست کەر بوون لە بەردەم پێکەوە ژیان و پەیوەندیەکاندا‪ ،‬عەرەبم بە‬
‫دڕندە دەزانی تا هەندێکم لێ ناسین‪ ،‬کەچی وا دەرنەچوون‪ ،‬هاوڕێی عەرەبم‬
‫هەیە نەك هەر تەنها عەرەب و سونی مەزهەب بەڵکو شیعەش‪ ،‬لەگەڵ ئەوەدا‬
‫ڕۆژێك لە ڕۆژان لە ژیانی ڕۆژانەو پێکەوە ژیامناندا گرفتێکی وا دروست نەبووە‬
‫نە زمان و نە مەزهەب بەربەست بێت لە پچڕانی پەیوەندیامندا‪ ،‬ئەوە گەورەکانن‬
‫هاواڵتیان دەکەنە دوژمنی یەکرتو بۆ مەرامی کورسی و سیاسی خۆیان بەکاری‬
‫دێنن‪ ،‬ئەگەر گەورەکان بۆ خۆیان ڕێك بکەون و کێشەیان نەبێت‪ ،‬هاواڵتیانی‬
‫ئاسایی کێشەکانیان زۆر ئاسایی تر دەبێت‪.‬‬
‫کە بیر لە کروچوکاڵی پەیوەندی حیزبە سیاسی و کەسایەتیە دیارەکانی ناو‬
‫کوردو هەتا عەرەبیش دەکەینەوە زۆرجار وا بۆی دەچین دەبێت چ کێشەیەکی‬
‫ئاڵۆزو گەورەیان لە پشت بێت‪ ،‬کە تەنها بۆ دانیشتنێك سەدەها مەرجی‬
‫جۆر بەجۆرو جێگەی جۆر بەجۆی بۆ دەگۆڕن‪ ،‬بەاڵم لە مەرگی ئافرەتێکی‬
‫بەسااڵچووی تەمەن ‪ ٨٥‬ساڵ زۆر بە ئاسانی و تەنها بە دیاری کردنی جێگەو‬
‫کاتەکانی هەمووی بەبێ جیاوازی پێوەی پابەند بوون و جێگەی خۆشحاڵی و‬
‫هەتا سەرسوڕمانی هاواڵتیانیش بوون بە گشتی‪.‬‬
‫کۆتایی بە باسەکەم دێنم و دەڵێم ئەی حیزب و الیەنە سیاسی و کەسایەتیە‬
‫دیارو گەورەکان‪ ،‬ئەوەندە مەرگی ئافرەتێکتان بەالوە گرنگ بوو‪ ،‬بۆ ژیانی‬
‫مەالین هاواڵتیانتان بەالوە گرنگ نی یە؟!‪.‬‬
‫تەعزیەی حەمایل خان ئەو نهێنیانەی ئاشکرا کرد کە بەسەدەها لێکۆڵینەوە‬
‫ئاشکرا نەدەبوو‪ ،‬ئەی بەرپرسان‪ :‬بەردەوام کۆو کۆك بن و مەهێڵن درز بکەوێنە‬

‫‪105‬‬
‫نێوان خۆتان ڕەعیەکانتانەوە‪ ،‬بە زیندووی ڕێزمان بگرن و بە مردووی مەمان‬
‫پەرسنت‪.‬‬
‫پرسیار‪ :‬حەمایل مانی چی یە؟‬
‫وەاڵم‪ :‬حامیل ناوێکی عەرەبی یە‪ ،‬واتە کەاڵنی شمێر ئەو جێگەی کەوا شمشێری‬
‫تێ دەکرێت یان هەڵدەگیرێت‪.‬‬
‫ئاسۆ گەاڵڵی‬
‫سآلو و ِريَز‪...‬‬
‫ساڵو بۆ ئێوەش‬

‫تاك‪ :‬بەگشتی ئەدای الیەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی هەرێم‬

‫چۆن هەڵدەسەنگێینیت؟بەتایبەت ئیسالمیەكان؟‬

‫قیبلە‪ :‬نکۆڵی لە کاریگەریان ناکرێت بەاڵم لە ئاست خواستی هاواڵتیاندا نین‪ ،‬تا‬
‫ڕادەیەکی زۆر پاشەکشەیان پێوە دیارە‪ ،‬هاواڵتیان ئێستە لە هەموو کات خۆیان‬
‫زیاتر بە بێ خاوەن دەزانن نە ئومێدیان بە دەستەاڵت ماوە نە بڕوای تەواویش‬
‫بە ئۆپۆزیسۆن‪ .‬ئیسالمیەکانیش دووجار الوازن جارێك لە ئۆپۆزیسۆن بوونیان‬
‫بەرانبەر دەستەاڵت و جارێکی تریش لە بۆشای دروست کردن لەو متامنەی کە‬
‫لەگەڵ هاواڵتیاندا بوویان و وازهێنان لە کارە کۆمەاڵیەتی و دەعەویەکانیان‪.‬‬
‫تاك‪ :‬ئایا ئیسالمی سیاسیی لە هەرێمیش وەك ناوچەكە لەگەشەدایە‪ ،‬یان وەك‬
‫بیری عەملانی ئەمیش لە پاشەكشەدایە و بۆچی؟‬
‫قیبلە‪ :‬گشت هزرو ئایدۆلۆژیاکان تاقی کرانەوە دوای ڕووخانی خەالفەتی‬
‫عوسامنی هەمووی بێ ئومێدو لەدەستدانی متامنەی لەالیەن خەڵکیەوە‬

‫‪106‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫بەدوادا هات‪ ،‬ئێستە گەشەی ئیسالمی دووبارە خەریکی چرۆکردنە‪ ،‬بە بڕواوە‬
‫خەڵکی بە پیریەوە دێت‪ ،‬باوی ئەوە نەما چیرت سیاسەتی لە ئیسالمی وەك‬
‫دوو چەمکی جیاواز باسی لێوە بکرێت‪ ،‬خەڵکی ئێستە بەرەوە هۆشیاری و‬
‫چاوکراوەی دەڕوات‪ ،‬عەملانیەت بە ئەزموون هەرەسی هێنا لەبەرانبەریشدا‬
‫هیچ هێزێکی تری هاوشانی نی یە جگە لە ئیسالمی سیاسی‪.‬‬
‫تاك‪ :‬پێت وایە سێ‌ پارتە ئیسالمیەكەی هەرێم وێنایەكی جوان و شیاویان بۆ‬
‫شەریعەتی ئیسالمیی و سیاسەتی ئیسالمی كردبێت؟‬
‫قیبلە‪ :‬بە شێوەیەکی گشتی بێگومان‪ ،‬گەرچی ڕەخنەی توندیشامن بەرانبەریان‬
‫هەیە لە ڕووی کارو ئەدای سیاسیانەوە وەك دەمارگیری حیزبی و گرنگی دان بە‬
‫پلەو پایەو کاریگەری مادی لەسەریان‪ ،‬بەاڵم لە ڕووە شەرعیەکەوە ئەندامێکی‬
‫هیچ الیەنێکی سیاسی ئیسالمی نی یە تا ئێستە لەسەر دزی‪ ،‬بێڕەوشتی‪،‬‬
‫خیانەتکردن ئەوەی عەملانیەکان پێوەی گیرۆدەبوون و ئاشکرای الی خەڵکیە‬
‫ئەمان هەیان بێت‪ ،‬منونەی کوڕە مەالیەك یان کوڕە بەرپرسێکی سیاسی‬
‫ئیسالمیش ناتوانرێت لەسەر حیزب حسێب بکرێت‪.‬‬
‫تاك‪ :‬مامەڵەی یەكێتی و پارتی لەگەڵ رەوتی ئیسالمی لە الیەك و ئیسالمیەكانی‬
‫كوردستان لەالیەكی دیكەوە چۆنە؟‬
‫قیبلە‪ :‬یەکیەتی و پارتی واقع ناچاری کردن مامەڵەیان نەرمرت لە ڕابردوو بێت‪،‬‬
‫هەروەك بەرانبەر خۆشیان بە هەمان شێوە‪ ،‬بەاڵم بە بڕوای من بە فشاری میدیاو‬
‫هۆشیاری خەڵکی ئەم واقعە هاتووەتە بوون نەك وەك بڕوایەك یەکیەتی و پارتی‬
‫پێی هەبێت‪ ،‬ئەوەتا بینیامن کە چۆن پارتی مامەڵەی ڕاستی خۆیان زوو زوو لە‬
‫بادینان تازە دەکەنەوەو بە ئاشکرا پێامن دەڵێن کە ئێمە بیست و دوو لەسەر‬
‫حەوتین‪ .‬ئیسالمیەکانیش تا ئێستە ستەملێکراو بوون بە هەموو شێوەیەك‬
‫دەچەوسێنەوە‪ ،‬هێشتا ترسی فەصڵ و نقڵیان هەیە‪ ،‬هێشتا هەر ناچارن‬

‫‪107‬‬
‫پاساوی هەڵەی پارتی سیاسی دەرەکی بۆ خۆیان بهێننەوە‪ ،‬بەشێوەیەك دەڵێی‬
‫پارتی ویەکیەتی هیچ ئەزموونیان لەگەڵیاندا نەبوو بێت ‪ ،‬وە ئیسالمیەکانیش‬
‫پێویستە ئەو ئەزموونە تێپەڕێنن و ئەزموونی نوێ تاقی بکەنەوە‪.‬‬
‫تاك‪ :‬پێت وایە بەرەی هاوبەش لەالیەن ئیسالمیەكانەوە‪ ،‬ئەو پارتانە بەرەو‬
‫گەشەكردنی زیاتر ببات؟‬
‫قیبلە‪ :‬تەنها ئەو بەرە تاقی نەکراوەتەوە‪ ،‬چوار حیزبەکە کە بە ئاشکرا بە‬
‫شکستی یەکگرتوو کۆمەڵی ئیسالمی شکایەوە هیچ کەسێك نەبوو بڕوای وا‬
‫بێت گەر بەرەکە ئیسالمی هاوبەش بوایە باشرت دەبوو‪ ،‬پێویستە کە دەوترێت‬
‫ئیسالمی‪ ،‬ئیسالمیانەش بیر بکرێتەوە‪ ،‬هەم لە یەکگرتن‪ ،‬هەم لە وەالنانی‬
‫هەندێك غەرەزی دەرونی و شەخسیەوە‪ ،‬لە پێناو پتەوکردنی ئەو بەرەیەدا‪،‬‬
‫گەر ئەوە ڕەچاو بکرێت گومانم نی یە لەوە ئەنجامی گەورەی بەهێزو چاوەڕوان‬
‫نەکراو چاوەڕێیان دەکات‪.‬‬
‫تاك‪ :‬سەبارەت بە یەكگرتنی سێ‌ پارتەكە و بەتایبەت كۆمەڵ و یەكگرتوو چی‬
‫دەڵێیت؟ پێت وایە ئەوە رووبدات؟‬
‫قیبلە‪ :‬زەمەن گرنگی ئەو یەکگرتنەی هێناوەتە پێشەوە‪ ،‬لەناو ئەندامانی‬
‫خوارەوەشدا زەمینەی بۆ خۆش بووە گەر غروری هەندێك سەرکردەو واقع‬
‫نەبینی هەندێکی تر ڕێگر نەبێت‪ ،‬ئەوەش پرسیارێکەو زۆرجار دەکرێت ئایا؟‬
‫یەکگرتوو کۆمەڵ جیاوازیان چی یە؟ جا کە ئەو جیاوازیەکە نەتوانرێت بە ئاشکرا‬
‫هەستی پێ بکرێت ئەم دوو ناوە یان سێ ناوە بۆ؟‪.‬‬
‫تاك‪ :‬پێشبینی بەهاری ئیسالمی دەكەن لە كوردستان لەداهاتوودا یان پایزی‬
‫ئیسالمیەكان‪ ،‬وە بۆچی؟‬
‫قیبلە‪ :‬پێویستە ئەو بۆشاییە دەعەویە لە نێوان خەڵکی و الیەنە ئیسالمیەکاندا‬
‫دروست بووە پڕبکرێتەوەو بە ڕۆحیەتە کۆنەکەوە گرنگی بە الیەنی کۆمەاڵیەتی‬

‫‪108‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫و دەعوە بدەن‪ ،‬تا ئەو بۆشاییە پڕ نەکرێتەوە بەبڕوای من گەر بەهار ئیسالمیش‬
‫ڕووبدات دەبێت واتە مسوڵامنی ئاساییش ئەو بەهارە دروست بکەن بە پایزو‬
‫غەیری ئیسالمی دەیقۆزێتەوە‪.‬‬
‫تاك‪ :‬پێت وایە لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوودا دەنگی ئیسالمیەكان لەبەرامبەر‬
‫عەملانیەكاندا چیان لێ‌ دێت؟‬
‫قیبلە‪ :‬وەك پێشرتیش باسم کرد گەر بۆشاییە کۆمەاڵیەتی و دەعەویەکە‬
‫پڕنەکرێتەوە‪ ،‬جیاوازیەکان شتێکی وا نابن شایەنی باس بن کورسیەك کەم یان‬
‫زیاد دەبن‪.‬‬
‫تاك‪ :‬ئۆپۆزسیۆن بوون بۆ ئیسالمیەكان فازانجە یان چوونە ناو حكومەتەوە؟‬
‫قیبلە‪ :‬کام حکومەت! لە ئێستەدا چونە ناو حکومەت تەنها ئابڕوی خۆ بردنە‪ ،‬ئایا‬
‫ئەوەی ئێستە حکومەت دەیکات لەگەڵ چ بەهاو هاوکێشەیەکی ئیسالمی یەك‬
‫دەگرێتەوە؟! ئۆپۆزسۆن بوون قازانجە بە تەکانێکی دەعەوی و کۆمەاڵیەتیەوە‪.‬‬
‫تاك‪ :‬رەخنەی ئەوە لە ئیسالمیەكانی هەرێم دەگیرێت كە ئیسالم و‬
‫شەریعەتەكەی بۆ بەرژەوەندی خۆیان و لەپێناو خۆیاندا بەكاردێنن‪ ،‬ئەمە تا‬
‫چەند راستە؟‬
‫قیبلە‪ :‬ئیسالم دژی بەرژەوەندی نیە مادام دژایەتی لەگەڵ دەقێکدا نەبێت‪،‬‬
‫وەیان ئەو بەرژەوەندیە هی تاك بێت و لەسەر حسابی کۆ‪ ،‬بۆ منوونە کەسێك‬
‫جادەیەك دەکات بە خانوو بۆ خۆی‪ ،‬ئیسالم تەحامولی زیانی ئەم تاکە کەسە‬
‫دەکات بە ڕووخانی خانووەکەی لە پێناو ڕێگەی گشتیدا‪ .‬کە دەوترێت‬
‫بەرژەوەندی هەموو کارەکان هەر بەرژەوەندین‪ ،‬دەکرێت ئەو بەرژەوەندیە‬
‫ئامانجیش بێت‪ ،‬مادام لە چوارچێوە شەرعیەکە نەچێتە دەرەوە‪ ،‬ئیسالمیەکان‬
‫بێ کەموکوڕی نین و کەلێنیان لەگەڵ هاواڵتیدا بە پشتگوێ خستنی دەعوەو‬
‫خزمەتە کۆمەاڵیەتیەکان وای کردووە بە بەرژەوەندکار بنارسێن‪.‬‬

‫‪109‬‬
‫ێ دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان ئیسالمیەكانی هێنایەوە ساجەی‬ ‫تاك‪ :‬دەوتر ‌‬
‫سیاسیی كوردستان‪ ،‬ئایا ئەمە راستە؟‬
‫قیبلە‪ :‬تا بزووتنەوەی گۆران دروست نەبوو بوو‪ ،‬ئیسالمیەکان وەك هیزێکی‬
‫دەعەوی زیاتر کاریان دەکرد لە دوای دروست بوونی بزووتنەوەی گۆڕان‬
‫فۆڕمەکەیان زیاتر نیشتامنی بوونی بەبەردا کراو ئەو پارسەنگیەیان نەتوانی‬
‫بپارێزن لە نیوان ئیشکردن وەك هێزێکی نیشتامنی وە یان ئیسالمی و‬
‫دەعەوی‪ ،‬وەال نانی کارە دەعەویەکان وای کرد وا دەربکەون کە هاتوونەتەوە ناو‬
‫ساحەی سیاسیەوە‪.‬‬
‫تاك‪ :‬پێشبینی دەكەی لە داهاتوودا ئیسالمیەكان حوكمی هەرێم بكەن؟ پێت‬
‫وایە ئەزمونی ئەفغانستان دووبارە دەكەنەوە یان هی توركیا و میرس؟‬
‫قیبلە‪ :‬بە بڕوای من ئەزموون و خواستی خەڵك بەرەو ئەو ئاراستەمان دەبات‪،‬‬
‫گەر الیەنی دەعەوی و کۆمەاڵیەتی و ئەو خزمەتکردنەی هاواڵتیان لە ڕابردوودا‬
‫دەکرا لەالیەن ئیسالمیەکان (بە تایبەت یەکگرتوو) پەرەی پێ بدرێتەوە حوکم‬
‫دەگرنە دەست وەك تورکیاو میرس‪ ،‬ناکرێت بە هێزی ئیسالمی بێ چەکی‬
‫مەدەنی باسی ئەڤغانستانی لەگەڵدا بکرێت‪.‬‬

‫‪110‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫هەمواری یاسایی هەڵبژاردن‬

‫ئا‪.‬محمه‌د به‌رزنجی ‪ .‬سوید‬

‫وه‌ک روون و ئاشکرایه‌ به‌ هۆی هه‌موار کردنی یاسای هه‌لبژارده‌نه‌کان له‌‬
‫په‌رله‌مانی عیراق ک ‌ه زۆر خالی ئیجابی و سلبی له‌ خۆگرتوه‌ ‪،‬یه‌کێک له‌و‬
‫خاله‌ سلبیان ‌ه ماده‌ی ‪ 6‬بوو که‌ زۆر به‌زه‌قی ئاماژ ‌ه به‌ ناوی پاریزگای که‌رکوك‬
‫ده‌کات وه‌ک گومانێك ل ‌ه ریژه‌ی سه‌رژمیری ئه‌و شاره‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش‌ وا ده‌کات ئه‌گه‌ر‬
‫زۆرینه‌ی کورسیه‌کانی که‌رکوك که‌وته‌ ده‌ست کورد ئه‌وا نه‌یارانی ده‌ستبه‌جێ‬
‫ده‌توانن کۆسپ و له‌مپه‌ر بخه‌نه‌ به‌رده‌م ئه‌نجامی به‌رایی هه‌لبژاردنه‌که‌و‬
‫هه‌لوه‌شانه‌وه‌ی سه‌رجه‌م ده‌نگه‌کان ‪ ،‬به‌الم به‌داخه‌وه‌ گۆڵیکی لێزانانه‌ بوو له‌‬
‫لیستی هاوپه‌یامنی کرا ‪،‬که‌ ده‌بوو پاڵپشتی کوتله‌ی یه‌کگرتووی ئیسالمی‬
‫کوردستان بوایه‌ن که‌ بایکۆتی ده‌نگدانه‌که‌ی کردو له‌ هۆڵی په‌رله‌مان چوه‌‬
‫ده‌ره‌وه‌ ‪ ،‬دوای ئه‌و رووداوه‌ چه‌ندین نوسه‌رو رۆشنبیرو سیاسی کورد ئه‌م‬
‫هه‌لویسته‌ نه‌ته‌وه‌یی نیشتیامنیه‌یی یه‌کگرتووی ئیسالمی کوردستانیان‬
‫به‌رزنرخاند‪ ،‬که‌ توانی پارێزه‌رێکی دلسۆزی گه‌لی کورد بێت له‌ به‌غدا له‌ ماوه‌ی‬
‫ئه‌م چوار ساڵه‌ی په‌رله‌مانی به‌غدا ‪ ،‬پێامن باشه‌ رای چه‌ند رۆشنبیرێك له‌و‬
‫باره‌یه‌وه‌ وه‌رگرین‪.‬‬
‫سه‌ره‌تا نوسه‌رو رۆشنبیر به‌رێز عومه‌ر عه‌لی خاوه‌ن ئیمتیازی گۆڤاری بوار‬
‫‹›چۆن ده‌روانیته‌ خاڵه‌ سلبیه‌کانی ماده‌ی ‪ 6‬که‌ له‌ په‌رله‌مانی عێراق ده‌نگی بۆ‬
‫درا؟‬
‫«هۆکاری ده‌نگدانی لیستی هاوپه‌یامنی چۆن لێکده‌ده‌یته‌وه‌ له‌ کاتێکا نه‌یان‬
‫توانی وه‌ک یه‌کگرتویی ئیسالمی بایکۆتی ده‌نگ دانه‌که‌ بکه‌ن؟‬
‫قیبلە‪ :‬ئه‌وه‌ی له‌ ماده‌ی شه‌شدا ده‌بیرنێت خاڵێکی زۆر هه‌ستیاره‌ ئه‌ویش‬

‫‪111‬‬
‫به‌هۆی په‌یوه‌ندی دارێتی ب ‌ه شاری که‌رکووکه‌وه‌‪ ،‬وه‌ ده‌بوو لیستی هاوپه‌یامنی‬
‫کوردستانیش زۆر هه‌ستیارانه‌ مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ئه‌و ماده‌یه‌دا بکردایه‪ ‌،‬به‌اڵم به‌‬
‫داخه‌وه‌ به‌و شێوه‌ی ‌ه نه‌بیرنا‪ ،‬وه‌ به‌ لێکدانه‌وه‌ی ئێم ‌ه ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ڕێکه‌وتنی‬
‫ژێر به‌ژێرو پێش دانیشتنی په‌رله‌مان‪ ،‬وه‌ به‌ دووریشی نازانین له‌و ڕێکه‌وتنانه‌دا‬
‫سودی حیزبی و مه‌نسه‌بی لیستی هاوپه‌یامنێتی کوردستانی تێدا بوو بێت‪.‬‬
‫« ئه‌و هه‌لوێسته‌ نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیامنیه‌یی کوتله‌ی یه‌کگرتووی ئیسالمی چۆن‬
‫ده‌نرخێنیت ک ‌ه زۆربه‌ی رۆشنبیران و سیاسیه‌کان باسی ده‌که‌ن که‌ بایکۆتی‬
‫ده‌نگدانی کردو هۆڵی په‌رله‌مانی جێهێشت ؟‬
‫قیبلە‪ :‬به‌ڕاستی هه‌ڵوێستێکی بوێرانه‌ بوو‪ ،‬وه‌ هۆکاره‌که‌شی ڕوون و ئاشکرایه‌و‬
‫خه‌م خۆری ده‌سته‌که‌وته‌کانی کوردستان بوو‪ ،‬و ‌ه گرنگی دانی بوو به‌سه‌ر پله‌و‬
‫پایه‌ی حیزبیدا که‌ به‌داخه‌وه‌ ل ‌ه په‌رله‌مانی عێراقدا که‌مرت ڕه‌چاو ده‌کرێت له‌‬
‫لیسته‌کانی تردا‪.‬‬
‫« ل ‌ه سالی ‪ 2005‬کاتێ یه‌کگرتووی ئیسالمی به‌ ته‌نها به‌شداری هه‌لبژاردنه‌کانی‬
‫کرد ده‌یان سینارویۆ و هێرش و په‌الماردان و تۆمه‌تی نادروستیان سازدا له‌ دژی‬
‫ک ‌ه گوایه‌ یه‌کگرتوو پالپشتی لیستی هاوپه‌یامنی نیه‌و ده‌چیته‌ پال عه‌ره‌به‌کان‬
‫‪،‬به‌الم سه‌ملاندی ماوه‌ی ئه‌م چوار سال ‌ه پارێزه‌رێکی دلسۆزو کارا بون به‌رامبه‌ر‬
‫به‌ پرسه‌ نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیامنیه‌کانی گه‌لی کورد ‪ ،‬ئایه‌ رای به‌ریزتان له‌و‬
‫باره‌یه‌وه‌ چیه‌؟‬
‫قیبلە‪ :‬لیستی یه‌کگرتوو ل ‌ه کاتی ده‌نگداندا هه‌رچی بکات ده‌بێته‌ مایه‌ی تۆمه‌تی‬
‫به‌رانبه‌ر به‌تایبه‌ت لیستی هاوپه‌یامنی‪ ،‬چونکه‌ ئه‌وان هێشتا ئه‌و فه‌لسه‌فه‌‬
‫سیاسیه‌ به‌ دروست مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ نه‌کردووه‌و وه‌ك پروپاگه‌نده‌یه‌کی‬
‫هه‌ڵبژاردن بۆ خۆیان ئه‌و کاره‌یان کردووه‌‪ ،‬وه‌ به‌ده‌رکه‌وت یه‌کگرووی ئیسالمی‬
‫کوردستان ئه‌کتیڤ ترین لیست بوون ل ‌ه په‌رله‌مانی عێراقداو هه‌وڵی‬

‫‪112‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫په‌رله‌مانتاره‌کان وه‌ك مانگی چوارده‌ دیار بوون‪ ،‬جگ ‌ه له‌وه‌ش که‌ به‌و شێوه‌ش‬
‫نه‌بوو که‌ لیستی هاوپه‌یامنێتی له‌سه‌ر یه‌کگرتوو باڵویان ده‌کرده‌وه‌ که‌ گوایه‌‬
‫ده‌چنه‌ پاڵ عه‌ره‌به‌کان‪ ،‬یه‌کێتی و پارتی بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی خۆیان عه‌ره‌به‌کان‬
‫برایانه‌و نایانه‌وێت عێراق له‌ت ببێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و برایه‌تیه‌یان بۆ به‌رانبه‌ر ناوێت‬
‫له‌ کاتێکدا خۆیان زۆر ڕێکه‌وتنی نهێنی ده‌که‌ن بۆ وه‌رگرتنی پله‌و پایه‌ی‬
‫ئه‌ندامه‌کانی خۆیان و باجه‌که‌شی کورد به‌گشتی ده‌یدات‪ ،‬به‌مه‌ش ئه‌رکێکی‬
‫زیاتر له‌ به‌غدا بۆ په‌رله‌مانتارانی یه‌کگرتوو وه‌ هاوشێوه‌کانیان دروست ده‌بێت‪.‬‬

‫ه عێراق ده‌بێ‪،‬‬
‫ئه‌مه‌ریکا تا قیامه‌ت ل ‌‬
‫ئه‌گه‌ر ڕه‌وشی ئاسایش هۆکاری مانه‌و ‌ه بێ‬

‫وه‌کو کورد‪ ،‬کاتێك ئه‌مه‌ریکا عێراقی داگیرکرد وه‌هه‌تا پێش داگیر کردنیشی‬
‫هه‌ر به‌ویستنی بۆ ئه‌نجام دانی ئه‌و پرۆسه‌یه‌‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌کی گشتی خۆشحاڵی‬
‫ده‌ربڕا له‌الیه‌ن هاواڵتیانی کورده‌وه‌‪،‬گوڵباران کردنه‌كه‌ش ڕاستێی ده‌سه‌ملێنی‪.‬‬
‫وه‌یارمه‌تی دانیش له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵتدارانی کورده‌‌وه‌ هه‌روه‌ها‪ .‬لێره‌دا نامانه‌وێت‬
‫هۆکاره‌کانی باس بکه‌ین به‌اڵم زۆرێك له‌و هۆکارانه‌ خۆشبه‌ختیامن ده‌به‌ست‬
‫به‌له‌ناو چوونی ڕژێمی به‌عسه‌وه‌‪ .‬له‌وانه‌یه‌ تاڕاده‌یه‌ك سودمه‌نیش بووبین به‌اڵم‬
‫چاره‌نووسامن به‌ته‌واوی ڕوون نیه‌ ماده‌ی ‪ 140‬و زۆرێك له‌ کێشه‌کانیش ئه‌مه‌‬
‫ده‌سه‌ملێنن‪.‬‬
‫س له‌سه‌ر شه‌رعیه‌ت و ناشه‌رعیه‌تی داگیر کردنی عێراق بکه‌ین‪،‬‬ ‫ناشامنه‌وێت با ‌‬
‫چونکه‌ زۆری له‌سه‌ر وتراوه‌‪ ،‬به‌اڵم ته‌نها ڕێژه‌ی هاوواڵتیانی خۆیان ناشه‌رعیه‌تی‬
‫ئه‌و کاره‌ نیشان ده‌دات‪ ،‬وه‌ هۆی نه‌بوونی ئه‌و چه‌ك و ئه‌سڵه‌حانه‌ی ک ‌ه نه‌بوون‬

‫‪113‬‬
‫له‌ عێراقدا وه‌کو زۆربه‌ی ڕۆژنامه‌ ئه‌مه‌ریکی و به‌ریتانیه‌کان له‌سه‌ری ده‌نوسن‪،‬‬
‫ناڕه‌زایی زۆرێکیش له‌ سیاسه‌مته‌دارانی خۆیان له‌والوه‌‪.‬‬
‫ئه‌وه‌ی ک ‌ه سه‌رنجی ڕاکێشام وه‌ تا ئیستا له‌ بیرمه‌ هه‌رده‌م وه‌ك زه‌نگێك له‌‬
‫گوێمدا ده‌نگ ده‌داته‌وه‌ ئه‌و ‌ه بوو چاوپێکه‌وتنێك بوو له‌گه‌ڵ تۆنی بلیری‬
‫سه‌رۆك وه‌زیرانی پێشووی به‌ریتانیادا له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێك ئافره‌تدا‪ ،‬یه‌کێك له‌و‬
‫ئافره‌تان ‌ه ڕوو به‌ڕووی تۆنی بلێر بووه‌وه‌و به‌چاوی پڕ له‌ فرمێسك و گه‌روی پڕ‬
‫له‌ گریانه‌وه‌ ووتی ( من ل ‌ه کاره‌ساته‌که‌ی ‪ 09/11‬یانزه‌ی سێپته‌مبه‌ردا کوڕێکم‬
‫کوژراوه‌‪ ،‬من ده‌زانم زامی کوڕ کوشنت چه‌ند سه‌خته‌‪ ،‬جا داوات لێده‌که‌م با‬
‫ئه‌م کار ‌ه نه‌بێ‪،‬چونکه‌ بێگومان چه‌نده‌ها دایك وه‌ك منی لێ دێت)‪ ‌.‬خۆشامن‬
‫وه‌ نه‌بێت زامی ئه‌و ده‌رده‌ نه‌زانین هه‌رماڵێك که‌سێکی له‌الیه‌ن به‌عسه‌وه‌‬
‫نه‌کوژرابێ‪ ،‬بێگومان له‌ شه‌ڕی ناوخۆدا کوژراوه‌‪...‬‬
‫به‌هه‌رحاڵ هیچ شتێك نه‌یتوانی ڕێگر بێت ل ‌ه لێدانی عێراق له‌الیه‌ن ئه‌مه‌ریکاو‬
‫هاوپه‌یامنانیه‌وه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتووه‌کانیش! ئه‌وه‌ی که‌ ئێستا جێگه‌ی‬
‫باس و لێکۆڵینه‌وه‌و پرسیار ‌ه الی هه‌مووان‪ ،‬ڕژێمی به‌عس ته‌واو له‌سه‌رکار نه‌ماو‬
‫سه‌دامیشامن بینی چۆن له‌ سێداره‌یان دا‪ .‬هێشتا ئه‌مه‌ریکا هه‌ر ل ‌ه عێراقه‌ به‌‬
‫بیانوی ئه‌وه‌ی عێراق پێویستی ب ‌ه سیکورتی هه‌یه‌و ته‌قینه‌وه‌و کاری تیرۆری‬
‫تیادا ئه‌نجام ده‌درێت‪ .‬ئه‌گه‌ر دیراسه‌تێکی هۆکاری شڵه‌شان و نائارامی عێراق‬
‫بکه‌ین ده‌بینین ئه‌مه‌ریکا خۆیان هۆکارن له‌به‌ر ئه‌وه‌ وومتان (ئه‌مه‌ریکا تا‬
‫قیامه‌ت له‌ عێراق ده‌بێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر ڕه‌وشی ئاسایش هۆکار بێت) بۆ سه‌ملاندی‬
‫ئه‌م ڕاستیه‌ به‌ کورتی ئاماژه‌ به‌و تاقم و تاکانه‌ ده‌که‌ین که‌ کاری ته‌قینه‌وه‌و‬
‫‪...‬ئه‌نجام ده‌ده‌ن‪ ،‬و ‌ه پۆلێنیان ده‌که‌ین به‌م شێوه‪:‬‬
‫‪-1‬کۆمه‌ڵێك‪/‬تاك به‌ره‌نگاری هێزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا ده‌بنه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك ئه‌رکێکی دینی‬
‫و جیهاد کردن‪ ،‬من لێره‌دا ب ‌ه ئیشی خۆمی نازانم ئه‌م کۆمه‌ڵ ‌ه له‌ ڕووی شه‌رعه‌وه‌‬

‫‪114‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫هه‌ڵ بسه‌نگێنم له‌به‌ر ئه‌وه‌ جێی ده‌هێلم بۆ زانایان‪ .‬به‌اڵم ئه‌وه‌ ئاشکرایه‌‬
‫ئه‌م جۆره‌ کۆمه‌ڵه‌ به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ته‌نه‌زول کردنیان نیه‌‪ ،‬چونک ‌ه خراپرتین‬
‫ئیحتامل بۆیان کوشتنه‌ وه‌ ئه‌مه‌ش گه‌وره‌ترین شه‌ره‌فه‌ الیان ‪ ،‬به‌ پێی سه‌رده‌م‬
‫و بارودۆخ که‌م و زۆر ده‌که‌ن به‌اڵم بنبڕکردن شتێکی محاڵه‌‪ ‌،‬ده‌بێت ئه‌وه‌شامن‬
‫له‌بیر بێت مه‌رج نیه‌ ئه‌مه‌ هه‌ر کۆمه‌ڵ بن ده‌کرێت تاکیش هه‌بێت و هه‌ڵگری‬
‫هه‌مان بیرۆکه‌ بێت‪ ،‬چ گه‌ره‌نتیه‌ك هه‌یه‌ و چۆن ده‌توانرێت وواڵت بنبڕ بکرێت‬
‫له‌و که‌سانه‌ی که‌ هه‌ڵگری ئه‌م بیرۆکه‌ن‪ .‬که‌وا بوو تا ئه‌مه‌رکا له‌ عێراق بێت ئه‌م‬
‫کۆمه‌ڵه‌ به‌رده‌وام ده‌بن‪ ‌،‬به‌ئاشکراش داوای ده‌رچوون له‌هێزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا‬
‫ده‌که‌ن‪،‬که‌وابوو ئه‌مه‌ریکا هۆکاره‌‪.‬‬
‫‪-2‬کۆمه‌ڵێك‪/‬تاك وه‌ك داگیرکه‌ر سه‌یری ئه‌مه‌ریکا ده‌که‌ن و به‌هێچ شێوه‌یه‌ك‬
‫چاویان به‌رایی نادات ببینن ئه‌مه‌ریکی له‌سه‌ر خاکه‌که‌یانه‌ چ جای ئه‌وه‌ی به‌‬
‫ئاشکرا سوکایه‌تیشیان پێ بکرێ و بیان که‌ن ب ‌ه نیشانه‌ شکێن!‪ ‌.‬وه‌کو کورد‬
‫من پێم وایه‌ ڕه‌وا نی ‌ه بۆمان بڵێین ئه‌م کۆمه‌ڵ ‌ه ناحه‌قیانه‌‪ .‬چونکه‌ دژایه‌تیه‌ك‬
‫دروست ده‌بێت له‌وه‌ی که‌ کردوومانه‌ به‌رانبه‌ر داگیرکه‌ر‪ ،‬بۆ منونه‌ بیربکه‌ره‌وه‌‬
‫چۆن له‌ناو ئێمه‌دا سه‌یری جاش ده‌کرا‪ ،‬که‌وا بێت ده‌بێت ئه‌و حه‌قه‌ش بده‌ین به‌‬
‫ئه‌وان هه‌رکه‌سێك هاوپه‌یامن و یارمه‌تی ده‌ری ئه‌مه‌ریکا بێت به‌ جاش سه‌یری‬
‫بکه‌ن‪ .‬ئه‌و هه‌موو جاشه‌ دروست بوو له‌ناو کورددا‪ ،‬له‌هه‌مان کاتدا کۆمه‌ڵێك‬
‫بوون له‌ شاخ‪ ‌،‬نه‌توانرا ئه‌م کۆمه‌ڵه‌ که‌مه‌ بنبڕ بکرێت تا گه‌شتنه‌ مه‌رامی خۆیان‬
‫ڕاپه‌ڕین ڕوویداو جاشه‌کانیش خیانه‌تێکیان بۆ خۆیان تۆمار کرد‪،‬وه‌کو مۆرێکه‌‬
‫به‌ناوچاوانیانه‌وه‌و ئێستاش باس ده‌کرێ‪.‬جا که‌وابوو زۆری جاش نه‌بوونی‬
‫پێچه‌وانه‌که‌ی نیشان نادات‪.‬ئه‌مه‌ش وانیشان ده‌دات ئه‌مه‌ریکا هۆکارن‪.‬‬
‫‪-3‬کۆمه‌ڵێك‪/‬تاك وه‌ك تۆڵه‌یه‌ك هه‌ڵ ده‌سنت به‌م کاره‌‪ ،‬بۆ منونه‌ باوك‪،‬ژن‪،‬برا‪،‬مام‪،‬‬
‫که‌سێکی کوژراوه‌‪ ،‬وه‌یان ته‌نها باخێکی خورمای هه‌بووه‌ هه‌مووی وێران کراوه‌‪،‬‬

‫‪115‬‬
‫وه‌یان مه‌زره‌عه‌و حه‌یوانه‌کای هه‌مووی تیا چووه‌‪ ،‬له‌وانه‌یه‌ ئه‌مه‌تان به‌الوه‌ سه‌یر‬
‫بێ‪ .‬به‌اڵم به‌الی ئه‌وه‌و ‌ه گرنگه‌‪ ،‬چونکه‌ ته‌نها سه‌رچاوه‌ی ژیانیه‌تی‪ ،‬وه‌یان چه‌ند‬
‫ساڵ ب ‌ه به‌دبه‌ختی و کرێکاری و به‌ قه‌رزو قۆڵه‌ خانویه‌کی هه‌رچۆن بێت ده‌بر‬
‫کردوو ‌ه ئێسته‌ ڕماندوویانه‌‪ .‬له‌ناو ئێمه‌شدا به‌ چه‌نده‌ها که‌س هه‌ن کوشتو‬
‫بڕ که‌وتۆت ‌ه به‌ینیان هه‌ر به‌هۆی ماڵه‌وه‌ وه‌ چه‌نده‌ها که‌سیش هه‌ن تا ئێستا‬
‫بۆ هه‌لێك ده‌گه‌ڕێن یه‌کرت بکوژن هه‌ر به‌هۆی ماڵ و سامانه‌وه‌‪ ،‬که‌وابوو چۆن‬
‫بتوانین ناحه‌قیان بگرین‪.‬‬
‫‪-4‬کۆمه‌ڵێك‪/‬تاك رق و قینێکی بۆ دروست بوو ‌ه به‌هۆی زۆر شتێکه‌وه‌ بۆ منونه‌‬
‫ئه‌و سوکایه‌تیانه‌ی که‌ کرا به‌ سجنه‌کانی ئه‌بو غرێب‪ ،‬ئه‌ڵبه‌ت ئه‌وه‌ مشتێک ‌ه له‌‬
‫خه‌روارێك‪ .‬له‌وانه‌یه‌ بڵێن بۆ کاری کۆن به‌ باده‌که‌ن‪ ،‬بۆ ئه‌وانه‌ شتێك بوون له‌بیر‬
‫بکرێن؟!‪ .‬تا ئێستاش له‌ ڕۆژنامه‌کانی به‌ریتانیا ده‌رده‌چێت و له‌که‌ناڵه‌کانیش‬
‫باس ده‌کرێن‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ی له‌ چه‌نده‌ها سایتی ئه‌نته‌رنێت به‌ باس و ڤێدیۆ هه‌ن‪.‬‬
‫‪-5‬کۆمه‌ڵێك‪/‬تاك هه‌ر حه‌زیان ب ‌ه ئارامی نیه‌‪ ،‬له‌زۆربه‌ی کۆمه‌ڵگاکاندا هه‌ن‪‌،‬‬
‫ئه‌مه‌ش هه‌لێکه‌ به‌نسبه‌ت ئه‌وانه‌وه‌ بۆ قۆستنه‌وه‌ی مه‌رامه‌کانیان‪،‬خه‌ڵك‬
‫گرتن و به‌ پار ‌ه به‌ردان هه‌روه‌ک هه‌تا له‌ ئه‌وروپاشدا هه‌یه‌‪ .‬جا ئه‌و تێکه‌ڵی و‬
‫پێکه‌ڵی عێراقه‌ هه‌لێکی زێرینه‌ بۆیان‪ .‬به‌ مانه‌وەی ئه‌مه‌ریکا ئه‌م کۆمه‌ڵه‌ نانیان‬
‫له‌ڕۆندایه‌‪،‬که‌وابوو ئه‌مه‌ریکا هۆکارن‪.‬‬
‫‪-6‬گومانی زۆرێك له‌ بوونی ده‌ستی ئه‌مه‌ریکا ل ‌ه زۆرێك له‌و ته‌قینه‌وانه‌دا‪،‬‬
‫له‌وانه‌یه‌ بڵێن ئه‌مه‌ریکا بۆ؟ هه‌ر سه‌ردێڕی ئه‌م بابه‌ته‌ وه‌اڵمه‌که‌یه‌تی‪ ،‬بۆ‬
‫مانه‌وه‌یان‪ ،‬هه‌رکه‌سێك ده‌دوێنم له‌ به‌ریتانیا بۆ چی ئه‌مه‌ریکاو به‌ریتانیا له‌‬
‫عێراقه‌‪ ،‬به‌ بێ بیر کردنه‌و ‌ه ده‌ڵێ(پیرتۆڵ) وه‌ به‌ مانه‌وه‌یان زیاتر لێی سودمه‌ند‬
‫ده‌بن‪ ‌...‬که‌میش نین ئه‌و سه‌رچاوانه‌ی که‌ ئاماژه‌ به‌م کارانه‌ ده‌که‌ن وه‌ هه‌ریه‌که‌و‬
‫ب ‌ه جۆرێك‪ .‬و ‌ه تازه‌ترین هه‌واڵ که‌ له‌و باره‌وه‌ ئاگامان لێی بێت له‌الیه‌ن ( بی‬

‫‪116‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫بی سی )یه‌و بوو وه‌ درێژه‌ی باسه‌که‌ش له‌ سایتی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمیدا هه‌یه‌‬
‫به‌کوردی‪ .‬ئه‌مه‌ش هۆکارێکی زۆر نارشینه‌و ترسناک ‌ه چونکه‌ خه‌ڵك ئه‌و سامانه‌‬
‫وه‌ك هی خۆیان سه‌یر ده‌که‌ن‪،‬وه‌ که‌ ده‌بینن خۆیان به‌قه‌ده‌ر ئه‌وان سودمه‌ند‬
‫نه‌بوو لێی!‬
‫‪-7‬پاش ماوه‌و خۆشه‌ویستانی ڕژێمی له‌ناوچوو‪ ،‬حکوومه‌تێك که‌ ته‌مه‌نێك‬
‫حوکمی کرد بێت هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ری کاره‌که‌ی پێ چاك نه‌کرێ‬
‫خراپی بکات‪ ،‬هه‌ر له‌ ڕقدا‪ .‬له‌ناوچوونی حیزبیش هه‌روا ئاسان نیه‌‪ .‬زۆر بوون‬
‫ئه‌و حیزبانه‌ی که‌ فاتیحه‌شیان بۆ درا که‌چی سه‌ریان هه‌ڵداوه‌‪.‬ناڵێین ترسامن‬
‫له‌ هاتنه‌وه‌ی هه‌یه‌ به‌اڵم به‌النی که‌مه‌وه‌ له‌ هاوشێوه‌یان ده‌ترسین‪.‬‬
‫جا ئه‌وه‌ی که‌ باسامن کرد له‌سه‌ره‌وه‌ هه‌ر له‌ هه‌واڵه‌کانه‌وه‌ ده‌توانرێت ده‌ركی پێ‬
‫بکرێت‪ ،‬وه‌ کێشه‌ی عێراقیش زۆر له‌وه‌ گه‌وره‌تره‌ له‌باسێکی ئاوادا هه‌موو شتێك‬
‫بوترێت‪،‬به‌اڵم ئاشکرایه‌ زۆربه‌ی کێشه‌کان به‌سرتاون به‌ مانه‌وه‌ی هێزه‌کانی‬
‫ئه‌مه‌ریکاوه‌‪ ،‬وه‌کو ڕوومنان کرده‌وه‌ له‌سه‌ره‌وه‌‪ ،‬وه‌ ناتوانین بڵێین به‌ ده‌رچوونی‬
‫ئه‌مه‌ریکاش وه‌کو چه‌سپی سه‌ریع ده‌یگرێ و‪،‬وواڵت ده‌بێت به‌ماستی مه‌یو‪.‬‬
‫ووته‌ی خامنه‌ به‌ریتانیه‌که‌تان به‌ بیر ده‌هێنمه‌وه‌و ده‌ڵێم چه‌ند دایك وه‌ك ئه‌وی‬
‫لێهات ؟چه‌ند دایك هه‌ر خۆی نه‌ما؟ چه‌ند منداڵ بوون ب ‌ه قوربانی؟چه‌ند پیرو‬
‫الو کوژران؟ چه‌ند ماڵ و خانوو کران به‌نانه‌ قه‌یسی؟ کۆتایی پێده‌هێنین و‬
‫ده‌ڵێین کوا مافی مرۆڤ؟کوا مافی ئافره‌ت؟کوا مافی منداڵ؟کوا مافی ژینگه‌و‬
‫کوا‪....‬کوا‪...‬کوا‪...‬‬

‫‪117‬‬
 ‫ه کوێن خۆشه‌ویستانی قورئان‬
‫ل‌‬

‫ئه‌وه‌ی که‌ کرا له‌م چه‌ند ڕۆژه‌ی ڕابووردودا له‌ الیه‌ن سه‌ربازانی ئه‌مه‌ریکیه‌و ‌ه‬
‫به‌رانبه‌ر قورئانی پیرۆز‪ ،‬کوردی خومان ده‌ڵێ (مشتێک ‌ه له‌ خه‌روارێك)‪ .‬ئه‌گه‌ر‬
‫مبانه‌وێت بڕۆینه‌ ناویه‌وه‌ به‌ وردنی ب ‌ه ئاسانی لێی ده‌رناچین‪ .‬له‌ مارکێتێکی‬
‫گه‌وره‌ ئیشم ده‌کرد کۆمه‌ڵێك ئینگلیزی لێ بوو یه‌کێکیان به‌ناوی (پۆڵ) ئه‌م‬
‫کابرا بووه‌ براده‌رێکی نزیکم‪ ،‬زۆربه‌ی کاته‌کان له‌کاتی ئیش و‪ ،‬وه‌ له‌کاتی‬
‫ئیرساحه‌تدا پێکه‌وه‌ قسه‌مان ده‌کرد‪ ،‬ئه‌م کابرا ‪ 24‬ساڵ سه‌ربازی کردبوو‪ ،‬وه‌‬
‫مه‌سولیاتێکی گه‌وره‌ی هه‌بوو بوو له‌ناو هێزه‌کانی به‌ریتانیادا‪ .‬له‌ لێدانی عێراق‬
‫ساڵی ‪ 1991‬به‌شداری کردبوو‪ ،‬کۆمه‌ڵێك سیدی بۆهێنام باس له‌ چۆنیه‌تی‬
‫و لێدانه‌که‌ی ساڵی ‪ 1991‬ده‌کات وه‌ هه‌تا چه‌نده‌ها شتی تریش‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬
‫وای لێکردم قسه‌کانی ب ‌ه جدیه‌وه‌ وه‌ربگرم‪ .‬زۆر پرسیارم لێده‌کرد یه‌کێك له‌و‬
‫پرسیارانه‌ی لێم کرد ووتم بۆچونت چۆنه‌ ده‌رباره‌ی سه‌ربازانی ئه‌مه‌ریکی‪ ،‬دیار‬
‫بوو زۆر زۆر توڕ ‌ه بوو لێیان‪ ،‬زۆرشتی له‌باره‌یانه‌وه‌ ووت وه‌ له‌ کۆتایی قسه‌کانیدا‬
‫ووتی ( به‌ سه‌دیه‌کی ئه‌وه‌ی ئه‌وان ده‌یکه‌ن ئه‌گه‌ر ئێمه‌ بیکه‌ین توشی سه‌دان‬
‫مه‌حکه‌مه‌و کێشه‌ ده‌بینه‌و ‌ه )‪ .‬ئاشکراشه‌ که‌ سه‌ربازانی به‌ریتانی چیان کرد!!‬
‫منیش ده‌ڵێم به‌ سه‌دیه‌کی ئه‌وه‌ی که‌ سه‌ربازانی به‌ریتانی ده‌یکه‌ن و وه‌ کردیان‬
‫ئه‌گه‌ر ل ‌ه به‌ریتانیا بیکه‌ن تووشی سه‌دان مه‌حکه‌مه‌و کێشه‌ ده‌بنه‌وه‌‪ ‌.‬ئه‌گه‌ر بێت‬
‫و بگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ سه‌ر قسه‌که‌ی (پۆڵ) ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌که‌وێت ک ‌ه ئه‌و کاره‌ی‬
‫ئه‌مه‌ریکیه‌کان کردیان کارێکی زۆر ساده‌یه‌ به‌ نسبه‌ت ئه‌وانه‌وه‌‪...‬ئه‌توانین‬
‫بڵێین هه‌ر بۆ ئه‌و ‌ه هاتوون‪ .‬با کۆمه‌ڵێك به‌رژه‌وه‌ندی ئێمه‌شی تیا بێت وه‌کو‬
‫گه‌لی کورد‪ .‬پێم وایه‌ ئه‌و بۆچه‌نانه‌ش پێچه‌وان ‌ه بووه‌وه‌ که‌ ئیرت وا بیر بکه‌ینه‌وه‌‪.‬‬
‫یه‌کێك له‌و کارانه‌ که‌ له‌ ڕومادی سه‌ربازانی ئه‌مه‌ریکی ده‌یانکرد هاواڵتیانیان‬

‫‪118‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ده‌کرد به‌ نیشانه‌ شکێن!! ئه‌مه‌ش بابڵێین قه‌یناکه‌ چو‌نکه‌ تاقه‌تیان نه‌بوو‬
‫قوتوله‌ بنێنه‌و ‌ه !!‪ .‬تا هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی تر که‌ ده‌رکه‌وتن هه‌ر له‌ سجنه‌کانی‬
‫ئه‌بو غرێبه‌وه‌ بیگره‌ تا کۆتایی ‪...‬زۆر ب ‌ه دڵنیایه‌وه‌ ده‌ڵێم زۆرێك له‌و گروپ و تاکه‌‬
‫که‌سانه‌ی که‌ له‌ جنوبدا دروست بووه‌و کاری ته‌قاندنه‌وه‌و ئه‌و شتان ‌ه ئه‌نجام‬
‫ده‌ده‌ن وه‌ نه‌بێت په‌یوه‌ندی به‌ئیسالمه‌وه‌ هه‌بێت هه‌ر سه‌ره‌نجامی زوڵم و زۆری‬
‫ئه‌مان دروستی کردوون‪ ‌،‬وه‌ك تۆڵه‌ سه‌ندنه‌وه‌ ئه‌و کارانه‌ ده‌که‌ن بۆ منون ‌ه برای‬
‫کوژراوه‌ ماڵی ڕماوه‌ ‪...‬هتد‪ .‬وه‌ قسه‌که‌ی بۆش خۆشی باله‌و الوه‌ بوه‌ستێت که‌‬
‫ووتی( ئه‌مه‌ شه‌ڕی سه‌لیبیه‌ت و ئیسالم ‌ه ! ) به‌هه‌رحاڵ من ناڵێم باهه‌موومان‬
‫بکه‌ینه‌ دارو کوته‌ك و کاڵشینکۆفدا به‌رانبه‌ر لێزه‌ری ئه‌مه‌ریکا‪ .‬هه‌ر ئه‌وه‌نده‌‬
‫ده‌ڵێم کوا خۆشه‌ویستانی قورئان ‪...‬ئایا ئه‌مه‌ هیچی له‌ سوکایه‌تیه‌که‌ی که‌‬
‫به‌رانبه‌ر پێغه‌مبه‌رمان درودی خوای لێ بێت کرا که‌مرته‌‪ ،‬من گومانم له‌وه‌دا‬
‫نیه‌ ئه‌گه‌ر پێغه‌مبه‌رمان مبایه‌ ئه‌وه‌ی که‌ کرا به‌رانبه‌ر به‌ ئه‌و لێی خۆش ده‌بوو‬
‫چونکه‌ ئه‌وه‌نده‌ لێبورده‌ بووه‌ به‌رانبه‌ر حه‌قی شه‌خسی ‪ ،‬به‌اڵم گومانم نیه‌ که‌‬
‫ل ‌ه ئه‌م ‌ه خۆش نه‌ده‌بوو‪ .‬ئایا ئه‌م ‌ه کارێکی وا ئاسانه‌ که‌ لێی بێده‌نگ بین؟ ئه‌وه‌‬
‫نایه‌نێت هیچ نه‌بێت موزاهه‌ره‌یه‌کی بۆ بکه‌ین؟ ئه‌مه‌ گرنگرته‌ یان مووچه‌که‌مان‬
‫زیاد بکات؟ئه‌مه‌ گرنگرته‌ یان جاده‌کامنان چاڵو چۆڵی تیایه‌؟ ئه‌مه‌ گرنگرته‌ یان‬
‫یان‪ ...‬بۆ‪ ،‬بۆ هه‌موو ئه‌وانه‌ ناڕه‌زای خۆمان ده‌ر ده‌بڕین به‌اڵم له‌ ئاستی ئه‌مه‌دا‬
‫بێده‌نگبین؟!‌‬

‫‪119‬‬
 ‫ه سه‌ر پێاڵو ده‌نوسن‬
‫نه‌یارانی ئیسالم ناوی محمد ل ‌‬
‫ئێمه‌ش له‌سه‌ر دڵمان‬

‫نه‌یارانی ئیسالم ناوی پێغه‌مبه‌رمان محمد درودی خوای لێ بێت له‌سه‌ر پێاڵو و‬
‫ژێری پێاڵو و ئه‌مالو الی پێاڵوه‌وه‌ ده‌نوسن ئێمه‌ش له‌سه‌ر دڵامن ده‌ینوسین و‬
‫نه‌خشی ده‌که‌ین‪ .‬بێگومان تا دژایه‌تی ئه‌م په‌یام ‌ه پاکه‌ بکرێت به‌هێز تر ده‌بێت‬
‫واقعیش شایه‌تحاڵی ئه‌م ڕاستیه‌یه‌‪ .‬جگه‌ له‌وه‌ی ک ‌ه دژایه‌تیکه‌ران وێنه‌یه‌کی‬
‫خراپ و نارشینی خۆیان نیشانی خه‌ڵکی ده‌ده‌ن‪.‬‬
‫چ حیکمه‌تێك له‌و کاره‌دا هه‌یه‌؟ چ له‌ که‌سایه‌تی پێغه‌مبه‌ر درودی خوای لێ‬
‫بێت که‌م ده‌کاته‌وه‌؟ که‌سایه‌تیه‌کی وه‌ك پێغه‌مبه‌ر زۆرجار نا مسوڵامنه‌کان‬
‫ئه‌وانه‌ی که له‌ که‌سایه‌تی پێغه‌مبه‌ر درودی خوای لێ بێت تێگه‌شتوون و وه‌‬
‫ده‌مارگیر نێن له‌ مسوڵامنه‌کان باشرت پیایدا هه‌ڵدێن‪ ،‬که‌سایه‌تی پێغه‌مبه‌ر‬
‫ته‌نها به‌سه‌ بۆ وه‌سفی ئه‌و خوشه‌ویسته‌مان ( وانك لعلی خلق عظیم ) ئیرت‬
‫هه‌رچشتێك بکرێت به‌رانبه‌ر به‌و که‌سایه‌تیه‌ نازداره‌ هه‌مووی بی به‌هاو ڕقو‬
‫قینی ناخێکی چه‌په‌ڵ نه‌بێت هیچی تر ناسه‌ملێنێت‪ .‬به‌اڵم لێره‌دا و ‌ه ئه‌وه‌ی‬
‫له‌م جۆره‌ دژایه‌تیانه‌دا ده‌رده‌که‌وێت خراپی پێغه‌مبه‌ر ناسه‌ملێنێ به‌ڵکو به‌‬
‫پێچه‌وانه‌وه‌یه‌ خراپی دژایه‌تی‪ ،‬دژایه‌تی که‌ران ده‌سه‌ملێنێ‪ .‬هه‌روه‌ها بێ‬
‫ڕێزیشیان ده‌سه‌ملێنێ به‌رانبه‌ر مافی مرۆڤ ک ‌ه به‌م کاره‌یان دڵی مه‌الیین‬
‫که‌سی پێ ئه‌زیه‌ت ده‌ده‌ن‪ .‬ئه‌گه‌ر له‌به‌ر هه‌ر هۆیه‌ك بکرێت ئامانجه‌که‌ی‬
‫ناسه‌ملێنێ‪ ،‬چونکه‌ ئه‌گه‌ر بیانه‌وێت که‌سایه‌تی پێغه‌مبه‌ر نارشین بکه‌ن‬
‫بێگومان سه‌ریان دای له‌به‌ردو ناتوانن ئه‌وه‌ بکه‌ن که‌سێك خوای گه‌وره‌ وه‌سفی‬
‫بکات‪ ،‬کارگه‌یه‌ك چی یه‌ ڕه‌دی بداته‌وه‌ ‌‪ .‬ئه‌گه‌ر بۆ دژایه‌تی ئیسالم بیکه‌ن ئه‌م‬
‫کارانه‌ ده‌بنه‌ هۆی ئه‌وه‌ی خه‌ڵکی زیاتر ل ‌ه ئیسالم تێ بگه‌ن و بۆی بێن وه‌ك‬

‫‪120‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئاشکرایه‌و به‌چاوی زۆر واقعیه‌وه‌ ده‌بینین وه‌ له‌ زمانی خۆیانه‌وه‌ گوێامن لێ‬
‫ده‌بێت‪ ‌.‬ئه‌گه‌ر بۆ ڕه‌واج دان بۆ کاره‌که‌یان بێت بێگومان ئه‌ویش هه‌ر سه‌رکه‌وتوو‬
‫نی یه‌ بینیامن و چۆن کارگه‌ دانیامرکیه‌کان هاواریان لێ هه‌ڵسا‪ .‬به‌ڵکو ته‌نها‬
‫یه‌ك شت ده‌رده‌خه‌ن ئه‌م جۆره‌ دژایه‌تیه‌ ئه‌ویش ناخێکی پیس و ناحه‌ز به‌رانبه‌ر‬
‫ئیسالم وه‌ له‌هه‌مان کاتدا هیچیشیان پێ ناکرێت به‌رانبه‌ری و ناتوانن ڕێگری‬
‫بن له‌ گه‌شتنی به‌ناخی مرۆڤه‌کان دێن به‌و جۆر ‌ه وه‌ك سوکنای دانێك به‌دڵی‬
‫خۆیان ئه‌م کاره‌ ده‌که‌ن وه‌ له‌ کۆتایدا غه‌مه‌ک ‌ه زیاتر ده‌بێت له‌سه‌ر دڵیان نه‌ك‬
‫هه‌ر سوكناییان بۆ نه‌هات‪.‬‬
‫له‌ کۆتایدا حه‌ز ده‌که‌م ئه‌وه‌ش بڵێم له‌ نوسینی ئه‌م بابه‌ته‌مدا بووم خێزانم‬
‫نامه‌یه‌کی بۆ هێنام ووتی ئه‌م نامه‌ت بۆ هاتووه‌ به‌ پۆستدا که‌ کردمه‌وه‌ بینیم‬
‫کتێبێکه‌ له‌سه‌ر که‌سایه‌تی پێغه‌مبه‌ر درودی خوای لێ بێت به‌ناوی ( له‌ دیداری‬
‫موحه‌مه‌ددا ) که‌ نازانم کێ ناردوویه‌تی هیچ ناونیشانی نێره‌ری له‌سه‌ر نی یه‌‪.‬‬
‫که‌ به‌ڕاستی ئه‌م کاره‌ دڵسۆزی که‌سانیك نیشان ده‌دات که‌ هه‌یانه‌ به‌رانبه‌ر ئه‌و‬
‫زاته‌ پاكه‌‪ ..‬کێ ئاماده‌یه‌ کارێکی وا بکات به‌بی به‌رانبه‌رو ئاگای ئه‌وه‌ی که‌ بۆی‬
‫ده‌نێری؟ جگه‌ له‌ ئه‌زیه‌ت و پاره‌یه‌کی زۆریشی ده‌وێت‪ .‬وه‌ ئه‌م کاره‌ ڕاستێتی‬
‫ئه‌وانه‌ی باسامن کرد ده‌سه‌ملێنێ‪.‬‬

‫‪121‬‬
 ‫مه‌ال موسلیم‪:‬‬
‫له‌هەولێره‌و ‌ه داوا ده‌كه‌م له‌مامۆستایانى ئاینی و‬
‫ه‬
‫ه تێكڕاو بێ جیاوازى‪ :‬بێ ده‌نگ نه‌بن ل ‌‬ ‫موسڵمانان ب ‌‬
‫ه‬
‫ه ده‌كرێت به‌رامبه‌ر ب ‌‬ ‫هه‌ر بێڕێزی و بێ ئه‌ده‌بیه‌ك ك ‌‬
‫ه پێشێ‬ ‫ه دێت ‌‬
‫پیرۆزیه‌كانى دینمان و ڕۆژان ‌‬

‫سازدانی دیامنه‌‪ :‬قیبلە‬

‫زیاده‌ ڕۆی نی یه‌ گه‌ر له‌ گشت بواره‌کانی ژیاندا مامۆستایانی ئاینی به‌ پێشه‌نگ‬
‫و خه‌مخۆرو منوونه‌ی جوانی ناو گۆمه‌ڵگه‌ بهێنین‪ ،‬گه‌ر که‌سێکیش نا هاوڕابێت‬
‫له‌گه‌ڵامندا با بڕوات مێژووی پڕ سه‌روه‌ری ئیسالمی بخوێنێته‌وه‌و ب ‌ه ویژدانه‌وه‌‬
‫سه‌یری کارو جێ ده‌ستی مامۆستایانی ئاینی بکات و ویژدانی خۆی بکات به‌‬
‫دادوه‌ر‪ ،‬گه‌رچی هه‌ندێك که‌سیش پیشه‌ی مه‌الیه‌تی پێدراوه‌ وه‌یان ناوی مه‌الی‬
‫پێوه‌ لكێرناوه‌ وه‌ك ده‌ستێك بۆ له‌که‌دار کردنی مامۆستاو زانا ڕاستیه‌کانی‬
‫ئیسالمدا‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و ده‌ستانه‌ش گه‌رچی له‌ ڕواڵه‌تدا میکیاژێکی سیاسی‬
‫کرابێت‪ ،‬به‌اڵم ده‌ستی دینداری هه‌ر زوو بۆ کێرشاوه‌و زانراوه‌ که‌سێکی بۆیاخ‬
‫کراوه‌‪ ،‬مامۆستایانی کوردستان هه‌ر له‌ سه‌رده‌می ڕژێمی له‌ناو چووی به‌عسه‌وه‌‬
‫منوونه‌ی جوانی خۆیان نیشانداو جگه‌ له‌ بۆیاخ کراوه‌کان نه‌بێت هیچ مه‌الیه‌کی‬

‫‪122‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ڕاسته‌قینه‌ به‌شان و باڵی ئه‌و ڕژێمه‌ له‌ناو چووه‌دا هه‌ڵی نه‌داوه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت زۆرێکی‬
‫تفه‌نگیان له‌ شانیان کردوو خه‌باتی شاخیان هه‌ڵبژارد به‌رانبه‌ر ئه‌و ده‌سته‌اڵته‌‪،‬‬
‫وه‌ك ئه‌رکێکی ئاینی و نیشتامنی که‌ دوو شتی پێکه‌وه‌ گرێ دراون‪ ،‬مامۆستایانی‬
‫ئاینی به‌ژداری خه‌باتی شاخ و شارن‪ ،‬له‌و ئاسایشه‌ی که‌ ئێسته‌ له‌ کوردستاندا‬
‫هه‌یه‌ که‌س بۆی نی یه‌ ڕقی خۆیانیان پێ بفرۆشێت و کاره‌کانیان سنوورداروو‬
‫له‌که‌دار بکات‪ ،‬ئه‌و که‌سه‌شی که‌ ئه‌و جۆره‌ کارانه‌ ده‌که‌ن یان ده‌یانه‌وێت بیکه‌ن‬
‫به‌ بڕوای ئێمه‌ ئه‌وانیش هه‌ر میکیاژ بۆ کراون و هیچ که‌سێکی خه‌مخۆر به‌ دین و‬
‫ژینی کوردی ڕووبه‌ڕوویان نابێته‌وه‌‪ ،‬له‌سه‌ر سنووردار کردنی وتاری هه‌ینی و ناو‬
‫زڕاندی مامۆستایانی ئاینی له‌ ژێر چه‌نده‌ها ناوی جۆراو جۆردا پێامن باش بوو‬
‫ڕووی کۆمه‌ڵه‌ پرسیارێکامن ئاراسته‌ بکه‌ینه‌ به‌ڕێز مامۆستا مه‌ال موسلیم مه‌ال‬
‫ساڵح فریزی‪ ،‬ئیامم و خه‌تیبی( مزگه‌وىت مه‌الصالح له‌ شارۆچكه‌ى كه‌سنه‌زان)‬
‫یه‌کێك له‌ مزگه‌وته‌کانی نزیك شاری هه‌ولێرو که‌سایه‌تی دیاری ناو ڕاگه‌یاندنی‬
‫کوردی‪ ،‬سه‌ره‌تا ڕوومان تێکردوو به‌م شێوه‌یه‌ ده‌ستامن پێکرد‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬که‌سانێك مامۆستایانی ئاینی به‌ تێکده‌رو گرفتیان ده‌زانن بۆ سه‌ر‬
‫ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ی‪ ،‬وه‌اڵمی به‌ڕیزتان بۆیان چی یه‌؟ ڕۆڵی مامۆستایانی ئاینی‬
‫چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟‬
‫‪ +‬سه‌ره‌تا به‌ناوى خواى میهره‌بان‪ ،‬زۆر سوپاسی به‌رێزتان ده‌كه‌م كه‌ منتان‬
‫به‌سه‌ركرده‌وه‌‪ ،‬له‌پاشان ئه‌وجۆره‌ كه‌سانه‌ى ئه‌م قسانه‌ ده‌كه‌ن له‌ناخێىك‬
‫ن أَ ْف َوا ِهه ِْم))‪ ..‬به‌اڵم ده‌شبێ‬ ‫ت الْ َبغْضَ او ِم ْ‬
‫ناحه‌زی ئه‌مه‌ ده‌ره‌بڕن (( َقدْ بَدَ ِ‬
‫ْبُ)) ال‬ ‫خ ِفی ُ‬
‫صدُ و ُره ُْم أك َ‬ ‫ئه‌و ڕاستیه‌ش ده‌رك پێ بكه‌ین و بیزانین‪َ (( :‬و َما تُ ْ‬
‫عمران‪ ،118:‬به‌اڵم دیسانه‌وه‌و به‌رده‌وام مامۆستایاىن ئاینى فه‌زڵیان به‌سه‌ر‬
‫حكومه‌ت و خه‌ڵك (له‌ناویشیاندا ئه‌و جۆره‌ كه‌سانه‌ش) هه‌بووه‌و هه‌یه‌‪..‬كه‌‬
‫هێمن و له‌سه‌ره‌خۆ مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ وه‌زعی ناسىك كوردستان ده‌كه‌ن‪ ،‬ده‌نا‬

‫‪123‬‬
‫گه‌ر ئه‌وجۆره‌ كه‌سانه‌ چه‌ند كه‌سێكیان به‌ده‌سته‌وه‌ بێت له‌ دژی مامۆستایاىن‬
‫ئاینى بڕژێنه‌ سه‌ر شه‌قام‪..‬ئه‌وه‌ مامۆستایاىن ئاینى ده‌توانن به‌هه‌زاران خه‌ڵىك‬
‫به‌كاتێىك كه‌م كۆبكه‌نه‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر چه‌ند سه‌د واژۆێه‌ك دژى مزگه‌وت و‬
‫مامۆستایاىن ئاینى كۆبكه‌نه‌وه‌ ‪ ..‬ئه‌وا بۆ پشتگیری له‌ مامۆستایاىن ئاینى به‌‬
‫ملیۆن واژوو كۆده‌كرێته‌و ‌ه (وهكذا‪ ،)..‬رۆڵی مامۆستایاىن ئاینى له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌‬
‫وه‌ك سه‌ر وایه‌ ئه‌گه‌ر سه‌ر نه‌بێت كۆمه‌ڵگه‌ش ناژیێت‪!.‬‬
‫قیبلە‪ :‬خستنه‌ ڕووی پرۆژه‌ی به‌ر‌ته‌سك کردنه‌وه‌ی کارو چاالکیه‌کانی‬
‫مامۆستایانی ئاینی و نه‌هێشتنی ووتاردان له‌ مزگه‌وته‌کاندا جگه‌ له‌ چه‌ند‬
‫مزگه‌وتێك وه‌ك له‌ هه‌ر شاره‌و باس ل ‌ه یه‌ك مزگه‌وت کرا‪ ،‬تا چه‌ند ل ‌ه ڕووی‬
‫شه‌رعیه‌وه‌ ڕێگه‌ پێدراو گونجاوه‌ له‌ کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی مسوڵامن نشیندا‪ ،‬که‌ به‌النی‬
‫که‌مه‌وه‌ له‌ سه‌دا ‪%95‬ی مسوڵامنه‌؟‬
‫‪ +‬جوانیان هێناوه‌ته‌وه‌ ك ‌ه ده‌گوترێت‪ :‬ئه‌وجۆر ‌ه خه‌ڵكه‌ با خه‌مى نادی و‬
‫باڕه‌كانیان له‌به‌ربێت و مه‌راسیمى عیباده‌تیش لێ گه‌ڕێن بۆ (ئه‌هلی مزگه‌وت)‬
‫بۆ نوێژخوێنان و مامۆستایاىن ئاینى‪ ،‬من زۆرم پێ سه‌یره‌ ئه‌و جۆره‌ كه‌سانه‌ كه‌‬
‫(له‌ناویاندا‪ :‬شێوه‌كارو سه‌ماكارو‪...‬هتد‪ ).‬تێیاندایه‌‪ ..‬كه‌ له‌ ڕاستیدا هه‌ندێكیان‬
‫هه‌ر ڕووى قیبله‌ش پێ نازانن! ئینجا چۆن ڕێگه‌ به‌خۆیان ده‌ده‌ن له‌م شته‌‬
‫حه‌ساسانه‌ بدوێن و ئازادى خه‌ڵىك به‌رته‌سك بكه‌ن‪ ،‬له‌كاتێكیش كه‌ ئه‌وان‬
‫داواى ئازادى ده‌كه‌ن و كه‌چی ل ‌ه لێدوانه‌كانیشیان ده‌ڵێن‪ :‬نابێ مامۆستایاىن‬
‫ئاینى له‌ هونه‌رو رۆشنبیری و‪...‬هتد‪ .‬بدوێن! له‌كاتێكیشدا ئه‌وان ئه‌ومافه‌‬
‫به‌خۆیان ده‌ده‌ن كه‌ ل ‌ه وتاری هه‌ینی و نوێژو مه‌راسیمه‌كاىن دینى مامۆستاو‬
‫موسڵامنان بدوێن؟! من واى بۆ ده‌چم كه‌ ئه‌وه‌ى ڕوویدا ته‌نها زیڕه‌یه‌ك بوو‬
‫له‌داخى مامۆستایاىن ئاینى(پارێزه‌راىن حه‌ق و ڕاستى و ئه‌خالقی میلله‌ت) لێ‬
‫یان به‌رز بۆوه‌و ده‌نا هیچی تر‪...‬‬

‫‪124‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫سه‌باره‌ت ڕووى شه‌رعیه‌كه‌ى؟ خۆی له‌رووى شه‌رعیه‌وه‌ مه‌رجى دروستبووىن‬
‫وتارى هه‌ینى چوارن‪ ،‬یه‌ك له‌و چوارانه‌‪ :‬ئه‌وكه‌سه‌ى كه‌ وتار ده‌خوێنێته‌وه‌ ده‌بێ‬
‫(خودى خۆی) له‌ناو خه‌ڵكه‌كه‌ ئاماده‌ بێت‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬هه‌ندێك به‌ناو نووسه‌رو شاعیر هێرش و ته‌شهیر به‌ ئیسالم و مامۆستایانی‬
‫ئاینی به‌ ئاشکراو ل ‌ه باڵوکردنه‌وه‌کاندا باڵو ده‌که‌نه‌وه ‌‪ ،‬دواتریش هێرش ده‌که‌نه‌‬
‫سه‌ر مه‌الکان که‌ ته‌شهیریان به‌وان کردووه‌‪ ،‬خوێندنه‌وه‌ی به‌ڕێزتان بۆ ئه‌و‬
‫مه‌سه‌له‌ چی یه‌؟‬
‫‪ +‬خۆزگه‌ ئه‌م ته‌شهیرو بێ ئه‌ده‌بیانه‌ ته‌نها بوه‌ستابا له‌سه‌ر مامۆستایاىن‬
‫ئاینى‪ ..‬ئه‌وكاته‌ زۆر به‌المان ئاسایی ده‌بوو‪..‬به‌اڵم هه‌ندێك له‌و جۆره‌ خه‌ڵكه‌ بێ‬
‫ئه‌ده‌بیه‌كانیان (له‌ وتارى نورساوو گوتراو) گه‌یشتۆته‌ لوتكه‌! بێ ئه‌ده‌بی به‌رامبه‌ر‬
‫به‌ قورئان و به‌ ئیسالم و به‌ پێغه‌مبه‌ر(صىل الله علیه‌وسلم)و تا ئه‌و ئه‌ندازه‌ى‬
‫به‌رامبه‌ر به‌(خوا)ى په‌روه‌ردگار (په‌نامان به‌خوا)! كه‌ به‌ڕاستى ئه‌مه‌ جێ ی‬
‫قه‌بووڵ نییه‌! نه‌ مامۆستایاىن ئاینى و نه‌موسڵامنان ئه‌مه‌ قه‌بوڵ ناكه‌ن! ده‌بێ‬
‫ده‌سه‌اڵت هه‌رچی زووه‌ سنورێك بۆ ئه‌وه‌ دانێ! ده‌نا گه‌ر وابڕوات‪ :‬مامۆستایاىن‬
‫ئاینی و خه‌ڵىك به‌شه‌ڕه‌فی كوردستان دێنه‌ وه‌اڵم! وه‌ ئه‌وه‌ى جه‌ماوه‌ریشی‬
‫ڕاگرتووه‌ تاوه‌كو ئێستاش له‌گه‌ڵدابێ ئه‌وه‌ ته‌نها چینى مامۆستایاىن ئاینى‬
‫به‌رێزن كه‌ ده‌یانه‌وێت ئاسایشی كوردستان نه‌شێوێ و له‌ڕێگه‌ى یاساوه‌ ئه‌م‬
‫گرفته‌(گه‌وره‌یه‌) چاره‌سه‌ر كه‌ن (كه‌چی له‌بری پێزانینو ده‌ستخۆشی به‌م جۆره‌‬
‫له‌سه‌ریان ده‌خوێنن)!‪ ،‬به‌اڵم (گه‌ر له‌ڕووى یاساوه‌ هه‌رچی زووه‌ چاره‌سه‌ر‬
‫نه‌كرێتو سنورێك بۆ هه‌موو ئه‌و بێ ئه‌ده‌بی كارانه‌ دانه‌نرێت ئه‌وا) وه‌كو‬
‫كورده‌وارى خۆمان گوته‌ىن‪( :‬هه‌ركاتێك جام پڕبوو لێ ی ده‌ڕژێت‪)!..‬‬
‫قیبلە‪ :‬شێواندنی که‌سایه‌تی مامۆستایانی ئاینی له‌الیه‌ن ڕاگه‌یاندن و هه‌ندێك‬
‫جار ده‌سته‌اڵته‌و ‌ه تاچه‌ند کاریگه‌ری نه‌رێنی له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگ ‌ه دروست ده‌کات‬

‫‪125‬‬
 ‫که‌ مامۆستایانی ئاینی به‌ پێشه‌نگ ده‌زانن؟‬
‫‪+‬زۆر جار واڕێك ده‌كه‌وێت جادوو به‌سه‌ر خودى جادووكه‌ره‌كه‌دا ده‌شكێته‌وه‌!‬
‫ح ُّبواْ‬‫س‌أن تُ ِ‬ ‫خ ْی ٌر ڵّك ُْم َو َع َ‬‫س أن تَكْ َرهُواْ شَ ْیئاً َو ُه َو َ‬
‫خواى تعاىل ده‌فه‌رموێ‪َ (( :‬و َع َ‬
‫ڵم َوأن ُت ْم ال تَ ْعڵ ُمونَ )) البقره‌‪ ،216:‬ته‌بیعه‌ىت مرۆڤ‬ ‫ش ڵّك ُْم َواللّهُ ێ ْع ُ‬
‫شَ ْیئاً َو ُه َو َ ٌّ‬
‫وایه‌ كه‌ به‌رده‌وام مه‌دحی پێ خۆشه‌‪..‬به‌اڵم زۆر جار وای ‌ه زه‌مبو دژایه‌ىت به‌رامبه‌ر‬
‫بۆی ئه‌وا به‌خێر بۆی ته‌واو ده‌بێت‪ ،‬من واى بۆ ده‌چم كه‌ (هه‌موو ئه‌وان ‌ه له‌ صاڵحى‬
‫مامۆستایاىن ئاینی و موسڵامنان ته‌واو ده‌بێت) ئه‌وان ‌ه جه‌ماوه‌رى مامۆستایاىن‬
‫ئاینی و وتاره‌كاىن هه‌ینی یان به‌م جۆرو شێوازانه‌ زیاتر كردوه‌و زیاتریشی‬
‫ده‌كه‌ن‪ ،‬هه‌روه‌ك كاىت كه‌ ناوى ئیسالمه‌تیان زڕاند له‌ واڵتان! له‌هه‌ندێك واڵت‬
‫خه‌ڵكێك هاته‌ ناو ئیسالمه‌ىت كه‌ له‌پێشدا هیچ زانستێىك ده‌رباره‌ى ئیسالم پێ‬
‫نه‌گه‌یشتبوو‪..‬خۆیان هه‌ڵسان و لێكۆڵینه‌وه‌یان له‌سه‌ركردو بوه‌ مایه‌ى هیدایه‌ت‬
‫بۆیان‪ ،‬هه‌روه‌كو كاتێ كه‌ كارى كاتێرو بێ ئه‌ده‌بی كرا به‌رامبه‌ر به‌ پێغه‌مبه‌ری‬
‫خوا (صلی الله علیه‌وسلم)! ئۆمه‌ىت ئیسالم زۆر پێ ی تێكچوو توڕه‌بون! به‌اڵم‬
‫وه‌ك بینیامنو بیستامن سه‌ره‌نجام به‌خێر بۆ ئیسالم و موسڵامنان ته‌واو بوو‪،‬‬
‫خه‌ڵىك هه‌ڵسان به‌خۆ شاره‌زاكردن له‌ ژیاىن پێغه‌مبه‌ر(صلی الله علیه‌وسلم)‬
‫خلُونَ ِفی ِدینِ الڵّ ِه‬ ‫ئه‌م واقیعه‌ش بووه‌ هۆكارى هیدایه‌ىت زۆر كه‌س ((ێدْ ُ‬
‫أ ْف َواجاً)) (سبحان الله)‪ ،‬هه‌روه‌ك كاتێ كه‌ قه‌شه‌یه‌ىك توندڕه‌و له‌ساڵی ‪2010‬‬
‫هه‌ڕه‌شه‌ى سوتاندىن قورئانی كرد! موسڵامناىن جیهان (دووباره‌) زۆر پێ ی‬
‫تێك چوون (كه‌ ئه‌وه‌ نیشانه‌ى باوه‌ڕه‌ ده‌بێ وابێ)! به‌اڵم (شوكر بۆ خودا) زۆر‬
‫به‌باشه‌ بۆ موسڵامنان و قورئاىن پیرۆز ته‌واوبوو‪ ،‬كه‌ خه‌ڵىك غه‌یره‌ دین هه‌ستان‬
‫ب ‌ه دیراسه‌كردىن و (تاوه‌كو بزانن ئه‌و كتابه‌ چیه‌ ك ‌ه ئه‌و قه‌شه‌و هاوشێوه‌كاىن لێ‬
‫ی تۆقینه‌)؟ سه‌یریان كرد نورێكه‌و ڕاستیه‌كان له‌ناو ئه‌وه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێتو‬
‫ن‬ ‫ي يَدَ يْ ِه َو َل ِم ْ‬ ‫اط ُل ِم ْ‬
‫ن بَ ْ ِ‬ ‫((ل يَأْتِي ِه الْ َب ِ‬
‫كتابێىك پیرۆز ‌ه دڵه‌كان ئاسووده‌ ده‌كاتو َ‬

‫‪126‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ح ِمي ٍد)) فصلت ‪2‬‬ ‫يم َ‬ ‫ح ِك ٍ‬ ‫ن َ‬‫ِيل ِم ْ‬
‫خلْ ِف ِه‪ ،‬تَ ْنز ٌ‬
‫َ‬
‫به‌م هۆیه‌وه‌ به‌هه‌زاران خه‌ڵىك به‌رچاو ڕوونیان بۆ ڕوون بویه‌وه‌و نوری قورئان‬
‫سینگو دڵیاىن ڕووناكو فه‌راح كردو شوێنى كه‌وتنو بوونه‌ موسڵامن‪..‬‬
‫خ ْی ُر ال َْم ِكرینَ)) أالنفال‪ ،30 :‬واته‌‪:‬‬
‫ئیرت به‌م شێواز ‌ه (( َوێ ْمكُ ُرونَ َوێ ْمكُ ُر اللّهُ َواللّهُ َ‬
‫كافرانو بێ باوه‌ڕان پیالن ده‌گێڕن خواى گه‌وره‌ش پیالنیان هه‌ڵه‌وه‌شێنێته‌وه‌و‬
‫(به‌سه‌ر خۆیان دا ده‌یشكێنێته‌وه‌‪-‬خواى گه‌ور ‌ه شاره‌زاى پیالىن بێ باوه‌ڕانه‌و‬
‫له‌هه‌موو كه‌س زاناتره‌‪،‬‬
‫هه‌ربۆیه‌ سه‌یر ده‌كه‌ى هه‌رچی ناحه‌زاىن دینو مه‌الو موسڵامنان ده‌یكه‌ن‬
‫له‌هه‌ر نوورساوو گوفتارو ڕه‌فتارێك ئه‌وه‌ سه‌ره‌نجام به‌خراپه‌ به‌سه‌ر خۆیان‬
‫داده‌شكێته‌وه‌و به‌باشه‌ش بۆ موسڵامنان ته‌واو ده‌بێت‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬به‌دران ئه‌حمه‌د حه‌بیب به‌که‌سێکی دژ ب ‌ه ئیسالم و مسوڵامنان‬
‫وه‌اڵمێکی زۆر دراوه‌ له‌الیه‌ن نووسه‌ره‌ ئیسالمیه‌کانه‌وه‌و‌ به‌ که‌سێك دژ به‌‬
‫ئیسالم ناویان هێنا‪ ،‬ئێسته‌ش داوایه‌کی یاسایی له‌دژ مه‌ال مه‌سعود كانی‬
‫كورده‌یی تۆمار کردووه‌ به‌ تۆمه‌تی دزینی کتێبێك پێش باڵو کردنه‌وه‌ی‪ ،‬شی‬
‫کردنه‌وه‌ی به‌ڕێزتان له‌سه‌ر ئه‌و پێکدادانه‌ چی یه‌؟‬
‫‪ +‬پێشینان جوانیان هێناوه‌ته‌وه‌ ك ‌ه ده‌ڵێن‪( :‬هه‌تاوه‌كو خاوه‌ن ماڵ دزى گرت‬
‫دز خاوه‌ن ماڵی گرت!)‪ ،‬من ئه‌و به‌رێزناوه‌ى هه‌ر له‌دووره‌وه‌ ده‌ناسم‪ ،‬به‌اڵم‬
‫له‌كه‌سێىك نزیىك خۆیان باس كراوه‌ بۆم كه‌ دایكو باوكێىك موسڵامىن خواناسی‬
‫هه‌بووه‌‪ ..‬به‌اڵم گوتراو ‌ه له‌وه‌لیان فاسق ده‌بێت‪ !..‬من به‌و قس ‌ه هه‌ڵبه‌سرتاوو‬
‫ناشیرین ‌ه زۆر پێ تێكچووم كاتێك كه‌ ‪ 2011/1/11‬له‌رۆژنامه‌ى ئاوێنه‌و‬
‫ئاسۆ باس له‌مه‌ كرابوو كه‌وت ‌ه پێش چاوم! به‌اڵم ئه‌وه‌ى زیاتر نیگه‌راىن كردم‪:‬‬
‫ئه‌وه‌بوو كه‌ هه‌مان ده‌سته‌واژه‌ى نامۆو ناشیرینو بوختانو ته‌شهیر به‌مامۆستا‬
‫مه‌ال مه‌سعود كاىن كورده‌یی له‌ سایتى فه‌رمى وه‌زاره‌ىت ئه‌وقاف له‌ ناو بابه‌ته‌‬

‫‪127‬‬
‫هه‌واڵێك هێنایانه‌وه‌ (به‌ زیاده‌وه‌ش‪ -‬كه‌ نوسیبویان‪ :‬سەبارەت بەكێشەیەكی‬
‫لەگەڵ بەرپرسی دەزگای ئاراس كە لەدادگا شكاتی لێكردوە لەسەر دزینی‬
‫كتێبێك)! كه‌ ده‌بوو سایتى ناوبراو (كه‌ وه‌زاره‌ته‌كه‌ هه‌ر خۆی دامه‌زراوه‌ به‌ناو‬
‫بۆ خزمه‌ىت مه‌الو مزگه‌وت) ده‌بوایه‌ دیفاعیان له‌ مامۆستا كردبا نه‌ك بوختان‬
‫بۆ هه‌ڵبه‌ستانو ته‌شهیرو ناوزڕاندن به‌هه‌مان شێوازى ناحه‌زاىن مه‌الو مزگه‌وتو‬
‫موسڵامنان به‌اڵم به‌داخه‌وه‪‌!..‬‬
‫كورده‌وارى خۆشامن گوته‌ىن‪( :‬په‌ىت درۆ كورته‌)‪ ،‬هه‌ر زۆر خێرا حه‌قیقه‌ت بۆ‬
‫هه‌مووال ئاشكرابوو‪ ،‬هه‌ربۆیه‌ كتێبه‌كه‌ به‌فه‌رماىن سه‌رۆىك هه‌رێم هه‌رهه‌مووى‬
‫سه‌حب كرایه‌وه‌ له‌بازاڕو كتێبخانه‌كان‪(..‬كه‌واته‌‪ :‬ئه‌م كتێبه‌ پێشرت له‌بازاڕ‬
‫هه‌بووه‌! بۆی ‌ه فه‌رمانێىك له‌م شێوازه‌ى له‌سه‌رى دراوه‌)‪ ،‬كه‌ هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ش‬
‫به‌س نیه‌‪ ،‬به‌ڵكو پێویسته‌‪ :‬ئیجرائاىت یاسایی له‌گه‌ڵ نووسه‌رو به‌درانو‬
‫هاوكارانیان بكرێت له‌سه‌ر ئه‌و هه‌موو كوفریو بێ ئه‌ده‌بیو بێ ڕێزیانه‌ى به‌رامبه‌ر‬
‫به‌ پیرۆزیه‌كاىن ئیسالم و موسڵامنانیان كه‌ كردووه‌و ده‌یكه‌ن‪!..‬‬
‫قیبلە‪ :‬فشارێکی زۆر له‌سه‌ر وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف له‌م ماوه‌یه‌دا دروست بوو له‌سه‌ر‬
‫ووشه‌ی جێنده‌رو ووتاری هه‌ینی مامۆستایان‪ ،‬پرسیاره‌که‌ ئه‌وه‌ی ‌ه ئایا ئه‌و‬
‫فشاران ‌ه هۆکاری نه‌رێنی لێکه‌وتنه‌وه‌ی ناو کۆمه‌ڵگه‌ی ‌ه یان ده‌ستی سیاسی له‌‬
‫پشته‌؟‬
‫‪ +‬من ده‌ڵێم‪ :‬هه‌ركه‌س له‌پشت ئه‌م البردنه‌ى ئه‌م ده‌سته‌واژه‌وه‌ بوو(گه‌ر به‌ وتار‬
‫یانیش به‌نورساو‪ ..‬گه‌ر به‌ نوكه‌ قه‌له‌مێكیش بوبێت) له‌ خواروو تا سه‌روو‪( ..‬خوا)‬
‫پاداشتیان بداته‌وه‌‪،‬‬
‫زماىن كوردى هێنده‌ هه‌ژار نیه‌ تاوه‌كو ده‌سته‌واژه‌ى بیاىن بێننو جه‌نجاڵیه‌ك‬
‫دروست كه‌ن وه‌كو به‌رپایان كرد! هه‌ڵوێستى وه‌زاره‌ىت ئه‌وقافو به‌تایبه‌ىت‬
‫خودى وه‌زیر زۆر باش بوو له‌سه‌ر ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌و به‌ته‌واوه‌ىت له‌گه‌ڵ نه‌ماىن‬

‫‪128‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫دابوو‪ ،‬به‌اڵم به‌داخه‌وه‌ له‌ناو وه‌زاره‌تو له‌ژێر سلىك به‌رێوه‌به‌ری راگه‌یاندنو‬
‫وته‌بێژى ئه‌وقاف زۆر بێ نه‌زاكه‌تانه‌ چووه‌ سه‌نگه‌رى ئه‌وانه‌ى كه‌ داواى‬
‫چه‌سپاندىن جه‌نده‌ریان ده‌كرد! هه‌روه‌ك دواى نه‌ماىن له‌ وته‌بێژى و له‌ژێر‬
‫ناوى به‌رێوه‌به‌رى راگه‌یاندىن ئه‌وقاف له‌سایتى خه‌ندان مه‌وقیفی خۆی ده‌ربڕی‬
‫له‌سه‌ر واژووه‌كاىن ئه‌ودوواییه‌ى دژى مزگه‌وتو وتارى هه‌ینى و گوىت‪( :‬من‬
‫‪ %100‬له‌گه‌ڵ ئه‌و پڕۆژه‌یه‌دام)! ك ‌ه ئومێده‌وارم چۆن له‌ وته‌بێژى الدرا به‌هه‌مان‬
‫شێوه‌ش له‌ به‌رێوه‌به‌رایه‌ىت راگه‌یاندىن ئه‌وقاف البدرێتو كه‌سێىك شیاو بۆ ئه‌م‬
‫پۆسته‌ دابرنێت ئه‌وكاته‌ من دڵنیام كه‌ هیچ ناكۆكیه‌ك له‌ نێوان مامۆستایاىن‬
‫ئاینی و وه‌زاره‌ىت ئه‌وقاف ڕوو نادات‪،‬‬
‫هۆكارى نه‌رێنیو ناوێىك نامۆو هه‌ستی میلله‌تو هه‌ڵوێستى مامۆستایاىن ئاینی‬
‫و مومتانه‌ به‌ سه‌رۆىك هه‌رێم هه‌موو ئه‌وانه‌ هۆكارى سه‌ره‌ىك البردىن ئه‌و‬
‫ده‌سته‌واژه‌یه‌ بوون‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬جۆرێك له‌ جۆره‌کان کێشه‌ له‌ناو وه‌زاره‌تی ئه‌وقافدا به‌ده‌ر ده‌که‌وێت‬
‫وه‌ك له‌ دانانی ووته‌بێژێکی تازه‌ بۆ وه‌زاره‌ته‌که‌و ڕه‌د دانه‌وه‌ی له‌الیه‌ن ووته‌بێژی‬
‫پێشووه‌وه‌ به‌ناوی بێ ئاگای و کردنی کاره‌کانی له‌ماوه‌ی ‪ 12‬ساڵی ڕابردوودا به‌‬
‫جوانی‪ ،‬ئایا فعله‌ن کێشه‌ له‌ناو وه‌زاره‌تی ئه‌وقافدا هه‌یه‌ وه‌یان ته‌نها ووروژاندنه‌‬
‫له‌ ڕاگه‌یاندنه‌کانه‌وه‌؟‬
‫‪ +‬هه‌رچه‌نده‌ كاره‌كه‌ ئیداریه‌و له‌الیه‌ن به‌رێز وه‌زیرى ئه‌وقافه‌وه‌ ئه‌م فه‌رمانه‌‬
‫له‌ ‪ 2011/1/5‬به‌فه‌رمى ده‌رچوو‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى ئه‌گه‌رى هۆكارى البردنه‌كه‌ى‬
‫زۆرن به‌اڵم ده‌توانم بڵێم‪ :‬مامۆستایاىن ئاینى هۆكارێك بوون له‌ هۆكاره‌كاىن‬
‫لێسه‌ندنه‌وه‌ى وته‌بێژى ئه‌وقاف له‌ به‌رێز مه‌ریوان‪ ..‬وه‌ من واى بۆ ده‌چم گه‌ر له‌‬
‫هه‌ڵوێسته‌كاىن پاشگه‌ز نه‌بێته‌و ‌ه ئه‌وه‌ مامۆستایاىن ئاینى هه‌ڵوێست وه‌ربگرنو‬
‫یاداشتنامه‌یه‌ك به‌رزكه‌نه‌و ‌ه له‌دژى كاك مه‌ریوان كه‌ مومتانه‌ى به‌رێوه‌به‌ری‬

‫‪129‬‬
‫راگه‌یاندىن ئه‌وقافیشی لێ بستێننه‌وه‌! یانیش ئه‌وه‌ته‌ ده‌بێت خۆی چاك كاتو‬
‫هه‌ڵوێسته‌كاىن به‌ته‌واوه‌ىت بگۆڕێتو بێته‌و ‌ه سه‌نگه‌رى مه‌الو مزگه‌وت‪ ..‬نه‌ك‬
‫له‌سه‌نگه‌رى دژ بێتو ئاگر خۆشبكات!‬
‫من به‌ش به‌ حاڵی خۆم سه‌باره‌ت به‌گۆڕینه‌كه‌ی ده‌ڵێم‪ :‬ئه‌م ‌ه كارێىك ئیداریه‌و‬
‫وه‌كو مه‌الیه‌ك ده‌ستخۆشی ل ‌ه جه‌نابی وه‌زیرى ئه‌وقاف ده‌كه‌م له‌سه‌ر ئه‌م‬
‫مه‌وقیفه‌ جوانه‌ى‪..‬‬
‫سه‌باره‌ت به‌كێشه‌ى ناو وه‌زاره‌ت‪..‬هه‌موو دامو ده‌زگایه‌ك بایی خۆی كێشه‌و‬
‫گرفتى هه‌یه‌‪..‬من له‌ده‌ره‌وه‌ى وه‌زاره‌تم بۆیه‌ بۆ ئه‌مه‌ پێویسته‌ كه‌سێىك شاره‌زا‬
‫له‌بواری راگه‌یاندن له‌ناو وه‌زاره‌ىت ئه‌وقاف بدوێننو سوود له‌ زانیاریه‌كاىن‬
‫وه‌ربگرن‪.‬‬
‫سه‌باره‌ت به‌وه‌ى كه‌ زۆر ده‌یڵێو دووباره‌ى ده‌كاته‌وه‌ له‌ماوه‌ى ‪ 12‬ساڵی رابردوو‪..‬‬
‫هتد‪ .‬ئه‌م قسه‌ مه‌دح كردنو به‌سه‌ر خۆدا هه‌ڵگوتنه‌‪ ..‬ده‌بێ لێ بگه‌ڕێ ی‬
‫خه‌ڵىك كاروكردارو گوفتارت هه‌ڵبسه‌نگێنى نه‌ك خۆت! بێ گومان شتى باشی‬
‫هه‌بووه‌و خراپیش‪ ،‬ئێمه‌ له‌باشه‌ ده‌ستخۆشی ده‌كه‌ینو له‌خراپه‌كه‌ش تا سه‌ر‬
‫ئێسقان چاو پۆشیو ئارامگری ده‌كه‌ین‪ ..‬مامۆستایاىن ئاینى شه‌رمیان به‌خۆیه‌‬
‫بچن قسه‌چنى بكه‌ن! ده‌نا ئه‌م به‌ڕێزه‌ له‌مێژ بوو گۆڕینو البردىن هاتبوو‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬چۆن له‌ ئه‌دای کاری وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف ده‌ڕوانن که‌ به‌ده‌ست بزووتنه‌وه‌ی‬
‫ئیسالمیه‌وه‌یه‌ به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ خوله‌کانی پێشوودا؟ ئایا فشار له‌سه‌ر به‌ڕیز‬
‫وه‌زیری ئه‌وقاف هه‌ی ‌ه وه‌ك ته‌نگژه‌ دروست کردن بۆی وه‌ك ئه‌وه‌ی سه‌ر به‌ دوو‬
‫حیزبی ده‌سته‌اڵت نی یه‌؟‬
‫‪ +‬سه‌ره‌تا كه‌ ل ‌ه مێژووى وه‌زاره‌ىت ئه‌وقاف كه‌سێىك ئیسالمى داندرا مامۆستایاىن‬
‫ئاینى ئۆخه‌یان كردو زۆر دڵیان پێ خۆش بوو‪ ..‬به‌اڵم دوواتر كه‌ بۆمان روون‬
‫بویه‌وه‌ هیچێىك واى به‌ده‌ست نیه‌ ئه‌وه‌بوو وه‌كو جاران نه‌بووینو مومتانه‌كه‌مان‬

‫‪130‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫له‌ده‌ستدا‪ ،‬من به‌ش به‌حاڵی خۆم زیاتر ل ‌ه چه‌ند جارێك بانگى ئه‌وقاف كراوم‬
‫و لێكۆڵینه‌وه‌ له‌گه‌ڵم كراوه‌ له‌سه‌ر بابه‌ته‌كانم‪ ،‬كاىت خۆی كه‌ وه‌زیر عه‌ملاىن‬
‫بوو ته‌نانه‌ت یه‌ك جاریش بانگى ئه‌وقاف نه‌كراوم‪ ،‬كه‌چی له‌سایه‌ى ئه‌م وه‌زیره‌‬
‫به‌رێزه‌ چه‌ندین جار بانگ كراوم! بۆیه‌ من له‌الیه‌ك دڵم پێ ی خۆشه‌ كه‌وه‌زیر‬
‫كه‌سێىك ئیسالمیه‌و كوڕه‌ مه‌الو خۆى ده‌رچووى حوجره‌یه‌و له‌الیه‌ىك تریش‬
‫خۆزگه‌ به‌ كه‌ساىن تر ده‌خوازم چونكه‌ (كردارو گوفتارو فه‌رمانه‌كاىن) له‌سه‌ر‬
‫ئیسالم و موسڵامنان هه‌ژمار ناكرێت! هه‌رچۆنێك بێت تاقی كردنه‌وه‌یه‌ىك‬
‫دژواره‌و هیواى سه‌ركه‌وتن بۆ به‌رێز وه‌زیرى ئه‌وقاف ده‌خوازم‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬ئه‌گه‌ر شتێکی زیادتان هه‌بێت له‌سه‌ر ئه‌م ته‌وه‌ره‌؟‬
‫‪ +‬دوا په‌یامم راده‌گه‌یه‌نم و ده‌ڵێم‪( :‬ألحمدلله) سوپاسی (خوا)ى گه‌ور ‌ه ده‌كه‌م‬
‫كه‌ ب ‌ه موسڵامنێتى خه‌ڵقی كردووینه‌و ئێمه‌ى گێڕاوه‌ ب ‌ه ئۆمه‌ىت پێغه‌مبه‌ر(صلی‬
‫الله علیه‌وسلم)‪ ،‬هه‌روه‌ها سوپاسی ئێوه‌ى به‌رێز ده‌كه‌م بۆ ئه‌م دیامنه‌یه‌و‬
‫دوعاى خێرتان بۆ ده‌كه‌م‪ ،‬هه‌مووالیه‌كیش دڵنیا ده‌كه‌مه‌وه‌ كه‌ ئه‌و دینه‌ پیرۆزه‌و‬
‫پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه‌وسلم و مزگه‌وت و مامۆستایاىن ئاینى خواى گه‌وره‌یان‬
‫هه‌یه‌و له‌سه‌ریان به‌جه‌وابه‌‪ ..‬به‌اڵم مه‌وقیفی له‌ موسڵامنان ده‌وێ‪ ،‬ل ‌ه هه‌رلێره‌وه‌‬
‫داوا ده‌كه‌م له‌مامۆستایاىن ئاینی و موسڵامنان به‌ تێكڕاو بێ جیاوازى‪ :‬بێ ده‌نگ‬
‫نه‌بن له‌ هه‌ر بێڕێزی و بێ ئه‌ده‌بیه‌ك كه‌ ده‌كرێت به‌رامبه‌ر به‌ پیرۆزیه‌كاىن‬
‫دینامن و رۆژان ‌ه دێته‌ پێشێ‪ ،‬هه‌ركه‌سه‌و له‌ڕاسته‌خۆی هه‌ر چۆنێك بۆی گونجاوه‌‬
‫مه‌وقیف بنوێنێت بۆ قه‌برو قیامه‌ىت خۆی (له‌ده‌ركردن و نوسین و ده‌عم كردىن‬
‫رۆژنامه‌و گۆڤارو سایتو نامیلكه‌و كتێب‪...‬هتد‪ .‬هه‌رشتێك كه‌ خزمه‌ت به‌ ئیسالم‬
‫و موسڵامنان بكات زیاترو زیاتری كه‌ن)‪ ،‬خواى گه‌وره‌ به‌ڵێنى داوه‌ هه‌ركه‌سێك‬
‫دینى خوا (به‌ جۆرێك له‌ جۆره‌كان) سه‌ربێخى ئه‌وا خوا سه‌ری دێخى و(له‌‬
‫صنَّ اللَّهُ‬
‫ژیاىن هه‌ردوو دونیا) سه‌ربه‌رزى ده‌كات هه‌روه‌ك ده‌فه‌رموێ‪َ (( :‬ولَ َي ْن ُ َ‬

‫‪131‬‬
 ‫صه‪،‬ان الله‌ لقوي عزیز)) الحج ‪40‬‬ ‫ن َي ْن ُ ُ‬
‫َم ْ‬
‫هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێ‪ (( :‬ولیعلم الله‌ من ینرصوه‌ ورسله‌ بالغیب‪ ،‬ان الله‌ قوي‬
‫عزیز)) الحدید ‪25‬‬
‫دووبار ‌ه سوپاس بۆ دیامنه‌كه‌تان و (و اخر دعوانا أن الحمدلله رب العامین)‬
‫والسالم علیكم ورحمه‌الله وبركاته‬
‫قیبلە‪ :‬زۆر سوپاس بۆ ئێوه‌ش مامۆستا گیان‪ ،‬خوای گه‌وره‌ یارو یاوه‌رو یارمه‌تی‬
‫ده‌رتان بێت بۆ ووتی حه‌ق و خزمه‌ت کردنی دین و ژینی کوردی‪ ،‬خوای گه‌وره‌‬
‫پاداشتی به‌خێرتان بداته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌رفه‌ته‌ی پێتان داین‪.‬‬

‫پرۆفایڵ‬
‫كورته‌یه‌ك ل ‌ه ژیاىن مامۆستاو نووسه‌ر‬
‫ناوى ته‌واوی‪ :‬مسلم صالح حسن فریزی‬
‫له‌ ساڵى‪ )1979( :‬له‌ گه‌ڕه‌ىك سێتاقاىن هه‌ولێر ل ‌ه دایك بووه‌‬
‫تا دووی ناوه‌ندی له‌ قوتابخانه‌ بووه‌و پاشان له‌سه‌ر پێشناری باوکی به‌ڕیزیان که‌‬
‫خۆی مه‌ال بووه‌ نێراوه‌ بۆ خوێندنی ئاینی‬
‫درێژه‌ی ب ‌ه خوێندن داو ‌ه له‌ (املدرس ‌ه الدینیه‌ فی محافضه‌ أربیل) له‌ ‪1993‬م‬
‫تا ‪2002‬م‬
‫ده‌رچووی (املعهد االمئ ‌ه والخطباء فی أربیل)ه‌‪ ،‬په‌یامنگاى پێشنوێژو‬
‫وتارخوێنان له‌ هه‌ولێر‬
‫له‌ ساڵی ‪2003‬وه‌ به‌ فه‌رمی له‌سه‌ر میالکی وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف و کاروباری‬
‫ئیسالمی ئه‌و کات و ئاینیه‌که‌ی ئێسته‌ به‌رده‌وامه‌ له‌سه‌ر کاری مه‌الیه‌تی‬
‫له‌ ساڵی ‪1998‬م ژیاىن هاوسه‌ری پێكهێناوه‌‬
‫*بانگه‌وازى ئیسالمی و ئه‌رك و كارى مه‌الیه‌تی ل ‌ه چه‌ند شوێنێىك كوردستاندا‬

‫‪132‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ڕاپه‌ڕاندوو ‌‌ه‬
‫سه‌ره‌تای کاری مه‌الیه‌تی له‌ که‌سنه‌زان بووه‌ که‌ وه‌ك پێشنووێژی و ووتاردان‬
‫و له‌ ژێر چاودێری باوکی ڕه‌حمه‌تیانداو وه‌ وه‌ك یارمه‌تی ده‌رێکیشی له‌ کاتی‬
‫نه‌خۆشیدا‬
‫له‌سه‌ر داواکاری خه‌ڵکی له‌ چه‌نده‌ها جێگه‌ی جیاواز به‌ ئه‌رکی مه‌الیه‌تی‬
‫هه‌ستاوه‌ پاشان بۆ که‌سنه‌زان گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌‬
‫به‌هۆی وه‌فاتی باوکیانه‌وه‌ خوای گه‌وره‌ لێی خۆش ببێت له‌ ‪ 2005‬گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌‌‬
‫که‌سنه‌زان به‌ یه‌ك جاره‌کی‌ جێگه‌که‌ی باوکی که‌ ‪22‬ساڵ له‌ خزمه‌ت خه‌ڵکی‬
‫که‌سنه‌زاندا بووه‌‪ ،‬هه‌ر ئه‌وه‌ش بووه‌ته‌ مایه‌ی ئه‌وه‌ی مزگه‌وته‌ به‌ناویه‌و ‌ه ناو برنێت‬
‫و خه‌ڵکه‌که‌ش خۆشیان به‌ نه‌وه‌ی هه‌مان مامۆستا بێت که‌ درێغی نه‌کردووه‌ له‌‬
‫خزمه‌ت کردن‬
‫ئێسته‌ به‌رده‌وامه‌ له‌سه‌ر کاری مه‌الیه‌تی له‌ مزگه‌وتی حاجی مه‌ال صاڵح له‌‬
‫ناحیه‌ی که‌سنه‌زان‬
‫یه‌کێکه‌ له‌ مامۆستا دیاره‌کانی کوردستان و ک ‌ه جگه‌ له‌ پیشه‌ی مه‌الیه‌تی‪ ،‬وه‌ك‬
‫گه‌نجێکی خوێن گه‌رم و ئاگادار له‌ واقع و ژیانی خه‌ڵکی به‌رده‌وام له‌ ڕێگه‌ی‬
‫پێنووسه‌که‌یه‌وه‌ خزمه‌تی زیاتری کردووه‌‬
‫ئێمه‌ دوعای به‌خێرو ده‌ستخۆشیامن بۆی هه‌یه‌‪.‬‬

‫‪133‬‬
 ‫ه مه‌ال عومه‌ره‌و ‌ه بۆ مه‌ال عومه‌ر‬
‫ل‌‬

‫له‌ مه‌ال عومه‌ری به‌ریتانیاوه‌ بۆ مه‌ال عومه‌ری چنگیانی وه‌یان سه‌له‌فی ل ‌ه‬
‫کوردستان‪ ،‬زۆرجار باس له‌ مه‌ال عومه‌ری چنگیانی وه‌یان سه‌له‌فی ده‌کرا‬
‫و ‌ه هه‌ندێك جاریش له‌سه‌ری ده‌نورسا منیش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی نه‌ دوور نه‌ نزیك‬
‫نه‌مده‌ناسی هه‌ر بێ ده‌نگ ده‌بووم و گوێم ده‌گرت وه‌ هه‌ندێك جار هه‌وڵی کپ‬
‫کردن و گۆڕینی باسه‌که‌م ده‌دا به‌ قسه‌یه‌کی خێرو به‌ ساده‌یی بۆ ئه‌وه‌ی زۆر‬
‫باسی لێو ‌ه نه‌کرێت‪ ،‬تا ئه‌و کاته‌ی مه‌ال عومه‌ر له‌ که‌ناڵی زاگرۆزه‌وه‌ ده‌رکه‌وت‪،‬‬
‫هه‌رچه‌ند من خۆم زۆر به‌ که‌می سه‌یری ته‌له‌فزیۆن ده‌که‌م و وه‌ له‌ نێوه‌ندیشیاندا‬
‫زۆر زۆر ب ‌ه ده‌گمه‌ن زاگرۆز ده‌که‌مه‌وه‌ وه‌ هۆی بوونی زاگرۆزیش له‌ ڕیزبه‌ندی‬
‫سه‌ته‌الیته‌که‌مدا هه‌ر هۆی کوردیه‌که‌یه‌‌تی و کوردی خۆشامن ده‌ڵێت له‌ هیچ‬
‫باشرته‌ به‌اڵم وا خه‌ریکه‌ هیچ له‌و باشرت ده‌بێت‪ ،‬هه‌ندێك جار سه‌ردانی هه‌ندێك‬
‫ل ‌ه که‌ناڵه‌کانم ده‌کرد ب ‌ه خێرای وه‌ چه‌ند جارێك مه‌ال عومه‌رم به‌رچاو ده‌که‌وت‬
‫وه‌ چه‌ند جارێکیش له‌میوانی و مااڵنی تر ئیرت منیش پێم خۆش ‌ه وه‌ك مه‌الیه‌ك‬
‫گوێم له‌ مه‌ال بێت‪ ،‬به‌اڵم وێڕای ده‌ستخۆشم بۆ مه‌ال عومه‌ر له‌ شته‌ باشه‌کانی‬
‫ئه‌وه‌ی بوو به‌ مایه‌ی سه‌رنجی من له‌ تێکڕای ئه‌و ووتارانه‌ی که‌ گوێم لێ ده‌گرتن‬
‫ب ‌ه شێوه‌یه‌کی جوان شی ده‌کردنه‌وه‌ گه‌ر بێت و هه‌ر له‌سه‌ر هه‌مان ته‌وه‌ره‌ی‬
‫ووتارو ناو نیشانی ووتاره‌که‌ بڕوایه‌ زۆر سه‌رکه‌وتوو ده‌بوو‪ ،‬به‌اڵم زۆر به‌داخه‌وه‌ له‌‬
‫هه‌موو ووتارێکدا وه‌ك وا بێت پێیان ووتبێت بایده‌داوه‌ به‌الیه‌کداو له‌ ته‌وه‌ره‌ی‬
‫بابه‌ته‌که‌ ده‌رده‌چوو به‌ هێنانه‌وه‌ی چه‌ند منونه‌یه‌ك ک ‌ه جگه‌ ل ‌ه ڕق و قین چاندن‬
‫له‌ نێو کورده‌کاندا هیچی تری لێ نافامرێت‪ ،‬له‌ کاتێکدا ئیسالم ئاینی ته‌واو لێ‬
‫بووردن و یه‌کسانی و جیاوازی نه‌کردنه‌ له‌ نێو هه‌موو چین و توێژه‌کاندا ته‌نها‬
‫شتێك که‌ پێوه‌ر بێت له‌ ئیسالمدا بۆ جیاوازی ل ‌ه نێو به‌نده‌کانی خوادا له‌ خوا‬

‫‪134‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ترسانه‌ ئه‌و جیاوازیه‌ش به‌ نسبه‌ت خوای گه‌وره‌وه‌یه‌ که‌ ئه‌و که‌سانه‌ی زیاتر‬
‫خۆش ده‌وێت که‌ زیاتر لێی برتسن و به‌ندایه‌تی بۆ بکه‌ن‪ ،‬به‌اڵم به‌ نسبه‌ت‬
‫خه‌ڵکی یه‌وه‌ وا نی یه‌ چونکه‌ ئێم ‌ه نازانین کێ زۆرتر له‌ خوا ده‌ترسێت که‌سی‬
‫وا هه‌یه‌ له‌وانه‌یه‌ له‌ ڕواڵه‌تدا وا دیار بێت که‌ خراپ و دوور له‌ دینه‌ به‌اڵم له‌‬
‫ناوه‌رۆکدا وانی یه‌ که‌سێکی له‌ خواترس و زۆر چاکه‌‪ ،‬وه‌ که‌سی واش هه‌ی ‌ه له‌‬
‫ڕواڵه‌تدا له‌ خواترس و پیاو چاکه‌ که‌چی له‌ ناوه‌رۆکدا فێڵبازو مونافیق و درۆزنه‌‪،‬‬
‫هه‌ر بۆیه‌ له‌سه‌رمه‌الکان پێویسته‌ ڕق و کینه‌و خۆپه‌رستی له‌ناو خه‌ڵکیدا‬
‫نه‌هێڵن و بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ بکه‌ن بۆ ئیسالم که‌ ئیسالم داوای کردووه‌ وه‌ك‬
‫ج َعل َن ٰـكُم شُ ُعو ًبا َو َق َب ِٕآ َل‬ ‫خلَق َن ٰـكُم ِّمن َذكَ ٍر َوأُنث ٰ‬
‫َى َو َ‬ ‫اس إِنَّا َ‬ ‫ده‌فه‌رموێ [ َي ٰـٓأَ ُّي َہا ٱل َّن ُ‬
‫ري] واته‌‪ :‬ئه‌ی خه‌ڵکینه‌‬ ‫خ ِب ٌ‬ ‫لِ َت َعا َر ُف ٓو‌اْ إِنَّ أَڪ َر َمكُم ِعندَ ٱللَّ ِه أَت َٰقكُم إِنَّ ٱللَّهَ َعلِ ٌ‬
‫يم َ‬
‫بێگومان ئێمه‌ هه‌مووتامنان له‌نێرو مێیه‌ك دروستکردووه‌ (که‌باوکه‌ئاده‌م و‬
‫دایک ‌ه حه‌وایه‌) و کردوومانن به‌چه‌نده‌ها گه‌ل و تیره‌و هۆزی جۆربه‌جۆر‪ ،‬تا یه‌کرت‬
‫بناسن و په‌یوه‌ندیتان خۆش بێت به‌یه‌که‌وه‌ ‪ ...‬به‌ڕاستی به‌ڕێزترینتان الی خوا‬
‫ئه‌و که‌سانه‌تان که‌زۆرتر له‌خواترسه‌و فه‌رمانبه‌رداری خوایه‌‪ ،‬بێگومان خوا زاناو‬
‫ئاگایه‌ به‌هه‌مووان ‪.‬‬
‫نه‌وه‌ك به‌رسه‌ییه‌ك به‌ منونه‌ی خراپ بهێنێته‌وه‌ عه‌ره‌ب بوونیه‌که‌ی به‌‬
‫عه‌یب نیشان بدات‪ ،‬له‌ کاتێکدا به‌رسه‌ی که‌سی وه‌ك حه‌سه‌نی به‌رسی تێدا‬
‫بووه‌و وه‌ ئێسته‌ش که‌سی وه‌ك [شێخ عبدالله‌ جدیع]ی تێدایه‌ که‌ ئێسته‌‬
‫دانیشتووی به‌ریتانیایه‌ به‌هه‌زاره‌ها که‌س سودمه‌ندی وانه‌و ووتاره‌کانی ده‌بن‬
‫ل ‌ه نێوه‌ندیشیاندا کورده‌کانی خۆمان‪ ،‬وه‌ هه‌روه‌ها هاواڵتی سعودی و عه‌ره‌ب به‌‬
‫عه‌یب و عارو داگیر که‌ر نیشان بدات‪ ،‬له‌کاتێکدا ده‌کرێت منونه‌ی زۆر زیندوو‬
‫تر له‌به‌رده‌ستیدای ‌ه خۆی لێ ده‌دزێته‌وه‌و به‌سه‌ریدا باز ده‌دا ئه‌ویش ئه‌و هه‌موو‬
‫خراپه‌و خراپه‌کاریه‌یه‌ که‌ له‌و که‌ناڵه‌ی به‌ڕێزی ئه‌و ووتاره‌که‌ی تێدا ده‌دات‪،‬‬

‫‪135‬‬
‫ڕۆژێك له‌ ڕۆژان گوێامن لێ نه‌بوو ئاگاداریه‌ك بدات به‌ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی که‌ناڵی‬
‫زاگرۆز وه‌یان پارتی دیموکراتی کوردستان وه‌ یان حکوومه‌تی هه‌رێم له‌سه‌ر ئه‌و‬
‫که‌نااڵنه‌ی که‌ جلی کوردی بۆ سه‌ماو بێ شه‌رعی به‌کار دێنن و ل ‌ه کوردستاندا‬
‫خه‌ریکه‌ ئه‌و جله‌ کوردیه‌ی ئه‌و شانازی پێوه‌ ده‌کات بووه‌ به‌ عه‌یب و تایبه‌ت‬
‫کراوه‌ به‌ کاتی سه‌ماو هه‌ڵپه‌ڕكێ‪ ،‬من لێره‌دا دیفاعم له‌ عه‌ره‌ب نی یه‌ به‌اڵم وه‌ك‬
‫ڕاستیه‌کی دینی ده‌بێت ئاگامان له‌وه‌ بێت که‌ ئیسالم بۆ ئه‌وه‌ هاتووه‌ هه‌موو‬
‫نه‌ته‌وه‌کان ڕێك بخات و دیارده‌ی ڕه‌گه‌زپه‌رستی له‌ نێوه‌ندیاندا نه‌هێڵی وه‌گه‌ر‬
‫که‌سێکیش له‌ هه‌ر کۆمه‌ڵگه‌یه‌ك توشی هه‌ڵه‌ی ڕه‌گه‌زپه‌رستی بووه‌وه‌ ب ‌ه ڕه‌گه‌ز‬
‫په‌رستی چاره‌سه‌ر ناکرێت‪ ،‬وه‌ دوا ووته‌م بۆ خوێنه‌رانی ڕوون بکه‌مه‌وه‌و بیکه‌م‬
‫به‌ شاهیدێك به‌سه‌ر مه‌ال عومه‌ره‌وه‌ ئیسالم دوور ‌ه له‌ رق و ڕه‌گه‌ز په‌رستی و الی‬
‫خوای په‌روه‌ردگار عه‌ره‌بێکی به‌رسه‌ی و عه‌ره‌بێکی سعودی و کوردێکی هه‌ولێرو‬
‫سلێامنی جیاوازیان نی یه‌ ب ‌ه ته‌قوا نه‌بێت‪ ،‬وه‌ نه‌ دیسداشه‌ش عه‌یبه‌و نه‌ جلی‬
‫کوردیش‪ ،‬شه‌رع سرتی عه‌وره‌ی دیاری کردووه‌و مه‌رجی جله‌کان ئاشکران له‌‬
‫شه‌رعدا‪ ،‬ئیرت دیسداش ‌ه بێت چاکه‌ت و پانتۆڵ بێت وه‌یان قات و مراخانی‪،‬‬
‫و ‌ه هیچێکیش له‌و جالنه‌ تایبه‌ت نی یه‌ به‌ ئیسالمه‌وه‌و ئیسالم له‌سه‌ری فه‌رز‬
‫نه‌کردوون ک ‌ه ده‌بێت دیسداشه‌ وه‌یان پانتۆڵ وه‌یان شه‌رواڵ له‌پێ بکه‌ین ئه‌وه‌‬
‫ئاره‌زووی که‌سه‌کانه‌و ڕێگرتن له‌ ئاره‌زووی که‌سه‌کانیش سته‌م کردنه‌ سه‌ر‬
‫ئازادیه‌کانیانه‌ ئه‌وه‌ی که‌ شه‌رع ڕێگه‌ی پێداوه‌ ئه‌و ڕێگه‌ی لێ ده‌گرێت!!!‬
‫تێبینی‪ /‬زۆر جار ئیمه‌یڵم بۆ هاتوو ‌ه به‌ناوی مه‌ال عومه‌ری چنگیانی یه‌وه‌ خه‌ڵکی‬
‫به‌ ئه‌وم تێگه‌شتوون‪.‬‬

‫‪136‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫(وه‌ك خۆی) بیره‌وه‌ریه‌کم له‌گه‌ڵ به‌ڕێز‬

‫کاك ئه‌حمه‌د شه‌ش په‌نجه‌دا‬

‫ئه‌وه‌ی له‌ بزووتنه‌وه‌م دی له‌ هیچ حیزبێکی ترم نه‌دی له‌ کوردستاندا به‌‬
‫ئیسالمی و غه‌یره‌ ئیسالمیه‌وه‌‪ .‬ئه‌وکه‌سانه‌ی ک ‌ه خاوه‌نی شه‌خسیاتن‪ ،‬وه‌یان‬
‫پێگه‌یه‌کیان هه‌یه‌ چ له‌ حکومه‌تدا‪ ،‬وه‌ چ له‌ هه‌ر ڕێکخراوێکی تری حکومی وه‌‬
‫یان مه‌ده‌نیدا له‌وانه‌یه‌ زۆر جار هه‌تا بینینیشیان ئاسایی نه‌بێت‪ ،‬وه‌ بۆ بینینیان‬
‫کۆمه‌ڵه‌ ڕێگه‌یه‌ك هه‌بێت‪ ،‬وه‌ زۆر جار بێگومان بۆ زۆرکه‌سیش نه‌!‬
‫مه‌گه‌ر له‌ حکومه‌ت ‌ه ئیسالمی یه‌ك له‌دوای یه‌که‌کانی ئیسالمیدا بوو بێت‬
‫به‌اڵم له‌م سه‌رده‌مه‌دا زۆر ده‌گمه‌نه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی له‌ مێژووی هه‌ندێك له‌ حکومه‌ته‌‬
‫ئیسالمیه‌کانی ڕابردوودا خوێندمه‌وه‌ به‌ چاوی خۆم له‌ناو بزووتنه‌وه‌ی‬
‫ئیسالمیدا بینیم‪ .‬نه‌وه‌ده‌کان بوو سه‌فه‌رێکم بۆ هاته‌ پێش بۆ هه‌ڵه‌بجه‌ی کۆن‬
‫بۆالی چه‌ند خۆشه‌ویستێکم که‌ له‌ هێزی سیروان و گه‌رمیانی ئه‌وکات ‌ه بوون‪،‬‬
‫ڕۆشتمه‌ سیروان هه‌ر که‌دابه‌زیم له‌سه‌یاره‌که‌ پرسیارم له‌ چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌کی‬
‫بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی کرد‪ ،‬هێزی سیروان له‌ کوێیه‌؟ زۆر به‌جوانی و ئه‌ده‌به‌وه‌‬
‫نیشانیان دام به‌شێوه‌یه‌کی وا کوردی خۆمان ده‌ڵێ شه‌رمه‌زاریان کردم‪ .‬کات‬
‫هاوین بوو هاوینی الی خۆشامن ئاشکرایه‌ گه‌رمیه‌که‌ی چۆنه‌! وه‌کاتیش نیوه‌ڕۆ‬
‫بوو! که‌ زۆر زۆر گه‌رم بوو به‌شێوه‌یه‌کی وا کوردی خۆمان ده‌ڵێ مه‌گه‌ر یه‌کێك‬
‫ده‌ری بکه‌یت ئه‌گینا به‌و کاته‌ ناچێته‌ ده‌ره‌وه‌‪.‬‬
‫گه‌شتم ‌ه به‌رده‌م هێزی سیروان بینیم کاك ئه‌حمه‌د شه‌ش په‌نجه‌ له‌گه‌ڵ‬
‫کابرایه‌کی تردا خه‌ریکی بیر هه‌ڵکه‌ندن بوون و بلۆکیان بۆ ده‌کێشا کاك‬
‫ئه‌حمه‌دم بینی پشتوێنه‌که‌ی کرابووه‌وه‌و ماندوو بونێکی یه‌کجار زۆری پێوه‌‬
‫دیار بوو‪ ،‬به‌و گه‌رما گه‌ر هیچیش نه‌که‌یت هه‌ر مانه‌وه‌ له‌ده‌ره‌و ‌ه ئینسان خۆی‬

‫‪137‬‬
‫بۆ خۆی هیالك ده‌بێ‪ ،‬جا چ جای ئه‌وه‌ به‌وشێوه‌ش کار بکه‌یت و بڕۆیته‌ ناو‬
‫بیریشه‌وه‌‪ !!...‬منیش زۆر ئاسای سه‌المێکم لێکردن هه‌روه‌ك پێشمه‌رگه‌کانی‬
‫تر زۆر به‌ئه‌ده‌ب و خۆشحاڵیه‌و ‌ه هاتن به‌ده‌ممه‌وه‌‪ ..‬به‌بێ ئه‌وه‌ی لێم بپرسن‬
‫تۆ کێیت؟ کارت چیه‌؟ بۆ هاتووی بۆ ئێره‌؟ کابرایه‌کی مه‌ده‌نی؟ شێوه‌شت‬
‫له‌ بێگانه‌ ده‌چی؟ زۆر پرسیاری تر‪ ...‬که‌ من خۆم بۆ ئاماده‌ کردبوو‪ .‌ ..‬هیچ‬
‫پرسیاریان لێنه‌کردم به‌ڵکو له‌بری پرسیار فه‌رموویان لێکردم! منش پرسیاری‬
‫هاوڕێکه‌م کرد کاك ئه‌حمه‌د هات تا له‌ژووره‌وه‌ هاوڕێکه‌می نیشاندام و گه‌ڕاوه‌‬
‫بۆ سه‌رکاره‌که‌ی!! له‌گه‌ڵ هاوڕێکه‌مدا که‌وتینه‌ گفت و گۆ گردن و ‌ه باسی کاك‬
‫ئه‌حمه‌د هاته‌ ناو‪ ،‬ئه‌و کاته‌ من هه‌ر ناوه‌که‌شم نه‌ده‌زانی به‌و شێوه‌ هێنایه‌ بیرم‪،‬‬
‫ووتم ئه‌و کابرای ک ‌ه کاتێك هاتم بۆ ئێر ‌ه خه‌ریکی بیر هه‌ڵکه‌ندن و بلۆك کێشان‬
‫بوو!‪ .‬ووتی به‌ڵێ ئه‌و مه‌سئولی هێزه‌که‌مانه‌! زۆر سه‌رم سوڕما!! ئه‌مه‌ چۆن‬
‫مه‌سئولێکه‌!!له‌کاتێکدا هه‌موو پێشمه‌رگه‌ ئاساییه‌کان ل ‌ه سێبه‌ری ژووره‌وه‌‬
‫دانیشتبوون و ده‌مه‌ته‌قه‌یان ده‌کرد‪ ،‬ئه‌و به‌و جۆره‌ کاری ده‌کرد‪ .‬چونکه‌ من‬
‫واتێگه‌شتبووم و وه‌وام بینیوه‌ له‌ وواڵتی خۆماندا له‌ مه‌سئول‪ ،‬ئه‌و به‌پێچه‌وانه‌ی‬
‫ئه‌وانه‌و ‌ه بوو‪ ،‬چه‌ند ڕۆژێك مامه‌وه‌ له‌وێ کارێکم بو دروست بوو پێویستم به‌‬
‫یارمه‌تی هه‌بوو هه‌ر ئه‌و کاك ئه‌حمه‌ده‌ به‌ سه‌یاره‌ی خۆی زیاتر ل ‌ه حه‌فته‌یه‌ك‬
‫منی گه‌ڕاند به‌م الو الدا‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی ته‌نها گرژیه‌ك‪ ،‬ناڕه‌حه‌تیه‌كی تیا به‌دی‬
‫بکه‌م ! زۆر له‌و ‌ه زیاتریش وای نیشانده‌دا که‌من ئه‌و کاره‌ بۆ ئه‌وده‌که‌م له‌کاتێکدا‬
‫ک ‌ه من ن ‌ه بزووتنه‌وه‌ بووم و وه‌ ن ‌ه بزووتنه‌وه‌م‪ .‬نه‌کاره‌که‌م په‌یوه‌ندی به‌وانه‌وه‌‬
‫بوو!! له‌دوایدا تێکه‌اڵویم دروست بوو له‌گه‌ڵ ئه‌و دوو هێزه‌دا وه‌ ئه‌و لێبورده‌یی‬
‫و یارمه‌تی دانی یه‌کرتو به‌ده‌مه‌و ‌ه چونی یه‌کرته‌ که‌ له‌وانم دی‪ ،‬زۆر سه‌رنجی‬
‫ڕاکێشام چونکه‌ به‌ڕاستی جێگه‌ی سه‌رنج ڕاکێشان بوو‪ ،‬چونکه‌ پێشرتیش‬
‫چه‌نده‌ها جار چووبوم ‌ه مه‌قه‌ڕه‌کانی حیزبه‌کانی تر هه‌ر به‌ مه‌به‌ستی سه‌ردانی‬

‫‪138‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫هاوڕێی و خزم و که‌سوکارم‪ ،‬خۆ ئه‌گه‌ر مبه‌وێت به‌راوردیان بکه‌م کارێکی زۆری‬
‫ئه‌وێ‪.‬‬
‫دوای نزیکه‌ی دوو ساڵ هامته‌ هه‌نده‌ران و له‌ به‌ریتانیا نیشت ‌ه جێ بووم به‌اڵم‬
‫ئه‌و ساتانه‌م هه‌ر له‌بیر بوو ئه‌وه‌ی که‌ نوسیم ته‌نها ئاماژه‌ پێکردن بوو نه‌ك چوونه‌‬
‫ناویه‌و ‌ه ب ‌ه ووردی‪ ‌.‬دوای‌ بیستم کاك ئه‌حمه‌د گیرا! چۆن گیرانێك به‌فێڵ و‬
‫ته‌ڵه‌که‌‪ ،‬وه‌ك وابێ هه‌واڵی مردنی که‌سێکی زۆر خۆشه‌ویستم بیستبێ‪ ،‬چونکه‌‬
‫ئه‌وه‌ی من له‌و کابرام دیی و وه‌دواتریش له‌ هاوڕێکانم بیست له‌سه‌ر که‌سایه‌تی‬
‫کاك ئه‌حمه‌د هیچ هه‌ڵه‌یه‌ك هه‌ڵناگرێت‪.‬‬
‫هه‌رده‌م هه‌واڵم ده‌پرسی له‌خه‌ڵك‪ ،‬کاك ئه‌حمه‌د به‌ربوو یان نه‌؟ به‌اڵم زۆر‬
‫به‌داخه‌وه‌ دوای شه‌ش ساڵ به‌ربوو به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچی له‌سه‌ر بێ!! ئه‌مه‌ش‬
‫ده‌قی ئه‌و باڵوکراوه‌ی ‌ه که‌ دوای به‌ربوونی کاك ئه‌حمه‌د باڵو کراوه‌ له‌سه‌ری ژماره‌‬
‫‪ 274‬ی ڕۆژنامه‌ی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی الپه‌ڕه‌ ‪.1‬‬

‫ه پێشمه‌رگه‌ی دێرینی‬
‫ئه‌حمه‌د شه‌ش په‌نج ‌‬
‫بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی دوای شه‌ش ساڵ زیندانی ئازاد کرا‬

‫سایتی باسك‪»:‬هێزه‌کانی ئاسایشی گشتی سلێامنی له‌ ساڵی ‪ 2002‬زاینیی‬

‫له‌بازگه‌ی شارۆچکه‌ی سیروان پێشمه‌رگه‌ی دێرین و به‌وه‌فای باسکیان ده‌ستگی‬
‫کردو دوای هه‌وڵ و کۆششێکی زۆر بۆ ئازادکردنیی له‌ الیه‌ن سه‌رکردایه‌تی‬
‫باسك و دۆست و خۆشه‌ویستانی کاك ئه‌حمه‌ده‌وه‌ ‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م هه‌واڵنه‌ بێ‬
‫که‌ڵك بوون ماوه‌ی ‪ 6‬ساڵ کاك ئه‌حمه‌د ل ‌ه زیندانه‌کانی سلێامنی و ئاسایشی‬
‫گشتی مایه‌وه‌ و ل ‌ه هه‌مووی سه‌یرتر ئه‌وه‌بوو که‌ ئه‌و ماوه‌ زۆر ‌ه له‌ زیندان بێ‬

‫‪139‬‬
‫دادگا مایه‌وه‌ ‪ ،‬تا ئێستاش نه‌زانرا هۆکاری مانه‌وی کاك ئه‌حمه‌د له‌ زیندان چی‬
‫بوو؟ به‌اڵم ڕۆژی ‪ 11‬شه‌شه‌اڵنی ‪ 1428‬کۆچی به‌رامبه‌ر به‌ ‪2007-10-22‬ز کاك‬
‫ئه‌حمه‌د ئازاد کراو به‌ خاو خێزان و مندااڵن و دۆستانی شاد بوویه‌وه‌‪ ،‬شایه‌نی‬
‫باسه‌ کاك ئه‌حمه‌د ئه‌ندامێکی کارای باسك بوو‪ ،‬ئێستاش باری ته‌ندروستی‬
‫کاک حه‌حمه‌د زۆر خراپه‌و چه‌ندین نه‌خۆشی وه‌ك شه‌کره‌و فشاری خوێن له‌‬
‫گه‌ڵدایه‌ ‪...‬لێره‌وه‌ ئێمه‌ش به‌خێرهاتنه‌وه‌ی کاك ئه‌حمه‌د ده‌که‌ین وهیوادارین‬
‫خوای گه‌وره‌و میهره‌بان ئه‌و ماوه‌ زۆره‌ی زیندانی به‌ به‌ندایه‌تیی و خواپه‌رستی‬
‫لێوه‌بگرێ و پاداشتی خێریشی بداته‌وه‌‪».‬‬
‫خۆ ئه‌گه‌ر مبانه‌وێت لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ك له‌م باره‌وه‌ بکه‌ین کاتێکی زۆری ده‌وێ‬
‫ته‌نها ئه‌وه‌نده‌ ده‌ڵێم هه‌تا ئێستاش که‌ مه‌سه‌له‌ی تیرۆر به‌شێوه‌یه‌کی زۆر‬
‫به‌رباڵو ته‌شه‌نه‌ی کردووه‌ و ‌ه هه‌تا ئه‌و شااڵوه‌ش به‌ریتانیای گرته‌وه‌ تائێستا له‌‬
‫به‌ریتانیا ‪ 28‬ڕۆژ بۆیان هه‌یه‌ که‌سێك بگرن تا دادگای ده‌کرێت ئه‌ویش ئه‌گه‌ر‬
‫گومانی تیرۆری لێ بکرێت‪ ،‬وه‌ پێشرت ‪ 3‬ڕۆژ بوو‪ ‌،‬هه‌تا ئێستاش ناڕه‌زایه‌کی زۆر‬
‫هه‌یه‌ له‌ سه‌ر ئه‌و ‪ 28‬ڕۆژه‌ چ جای ‪ 6‬ساڵ!!! ئه‌گه‌ر یه‌کێك به‌بێ تاوان وه‌ك کاك‬
‫ئه‌حمه‌د ده‌ربچی ده‌بێ قه‌ره‌بووی ئه‌و ماوه‌یه‌ی بۆ کرێته‌وه‌ که‌ له‌ به‌ندیخانه‌دا‬
‫به‌سه‌ری بردووه‌‪ ،‬به‌اڵم قه‌ره‌بووی چی! الی ئێمه‌ خوا خوایانه‌ هه‌م نه‌گیرێنه‌وه‌!!‬
‫به‌بێ هیچ‬
‫وه‌ ل ‌ه کۆتایدا ده‌ڵێم وواڵتێك ئه‌و هه‌موو سته‌م و زۆره‌ی تیا بکرێت چۆن تووشی‬
‫خێر ده‌بێ‪ ،‬وه‌ك مامۆستایه‌کی به‌ڕێز ده‌یووت خه‌ڵکی عێراق ده‌ستیان چووه‌‬
‫خوێنی ئالوبه‌یتی پێغه‌مبه‌ر درودی خوای لێ بێت چۆن تووشی خه‌یر ده‌بن‪.‬‬
‫وه‌ من داواکارم له‌ حکومه‌ت و به‌رپرسان که‌ به‌ مه‌سه‌له‌ی زیندانیاندا بچنه‌وه‌و‬
‫چیرت ته‌مه‌نی بێتاوانان له‌ زینداندا به‌سه‌ر نه‌برێ‬

‫‪140‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫ته‌قینه‌وه‌و کاره تیرۆریه‌کان‬

‫زۆر جار به بیسنت یان به بینینی کاره‌ساتێکی ته‌قینه‌وه‪ ،‬وه یان هه‌ر کارێکی‬
‫تری تیرۆریستی که ده‌کرێت ته‌زینێك‪ ،‬موچرکه‌یه‌ك ‪،‬به جه‌سته‌ماندا دێت و‬
‫زۆر داخو خه‌فه‌تی بۆ ئه‌خۆین و وه چه‌نده‌ها پرسیارمان ال دروست ده‌بێت به‬
‫هه‌ر ڕووداوێك له و ڕووداوانه‪.‬‬
‫ده‌بێت کێ بێت ئه‌و کاره‌ی کردبێت‪ ،‬بۆچ کرا‪ ،‬چ قازانجێکی هه‌بوو‪،‬بۆ ده‌بێت‬
‫مرۆڤ مرۆڤ بکوژێت‪،‬سه‌ره‌نجامه‌که‌ی ده‌بێت چ بێت‪،‬چ دڵ ڕه‌قیه‌که‪،‬ده‌بێت‬
‫مندااڵن چ تاوانێکیان هه‌بێت ‪،‬ده‌بێ کێ سودمه‌ند بێت به ئه‌نجامدانی ئه‌م‬
‫کارانه‪،‬هۆکاره‌کانیان چیه‪ ،‬وه چه‌نده‌ها پرسیاری تر‪...‬‬
‫هه‌ر ڕوودانی ئه‌م کارانه‌یه که بووه‌ته مایه‌ی هه‌ژاندنی هه‌موو دونیای ئه‌مڕۆ‪،‬‬
‫بوه‌ته مایه‌ی عه‌زیەت و ئازاری هه‌زاره‌ها مسوڵامنان له زۆر الیه‌ك‪ ،‬بووته‬
‫سه‌رباس و لێکۆڵینه‌وه‌ی گه‌رمی هه‌مووالیه‌ك به تایبه‌ت که‌ناڵه ئاسامنیه‌کان‪.‬‬
‫به مه‌الیین دۆالری له پێناودا خه‌رج ده کرێت و‪ ،‬وه ده‌توانم بڵێم پێشی په‌یدا‬
‫ده‌کرێت!!! به‌اڵم ئه‌وه‌ی که جێگه‌ی داخ و بێتاقه‌تیه وای لێهاتووه به‌ڕوودانی‬
‫هه‌رکارێکی تیرۆری وه یان هه‌ر ته‌قینه‌وه‌یه‌ك له هه‌رالیه‌ك که ڕوو ده‌دات‪،‬‬
‫ئیسالمی پێ تاوانبار ده‌کرێت و وه وایان لێ کردووه که باسی ئیسالم ده‌که‌ین‬
‫خه‌ڵکی ئه‌و کاره‌ساتانه‌ی به‌بیر دێته‌وه‪ ،‬به‌و شێوه سه‌یری ئاینی ئیسالم ده‌که‌ن‬
‫یانی ئه‌و جۆره شتانه‪ .‬له هه‌مان کاتدا ئه‌گه‌ر بێت و تۆسقاڵێك بیر بکه‌نه‌وه‬
‫ئه‌م کاره تیرۆریستیانه چه‌ند ساڵێکه دروست بووه وه ئیسالم که‌ی هاتووه‬
‫!!! نیوانیان زۆر زۆره‪ .‬ئه‌ڵبه‌ت ئێمه لێره‌دا بیانوو وه یان پاکانه ناکه‌ین بۆ ئه‌وه‬
‫که مسوڵامن ده‌ستی له‌و کارانه‌دا نیه‪ ،‬به دڵنیاییه‌وه مسوڵامنیشی تێدان!!!‬
‫به‌اڵم چ مسوڵامنانێك ‪ !!!...‬به بۆچوونی ئێمه ئه‌وانه‌شی که ئه‌مڕۆ دژ به تیرۆرن‬

‫‪141‬‬
‫خۆیان هۆکارێك بوون بۆ تیرۆر!سه‌ره‌نجامی ناهه‌قی و زۆڵم و زۆر‪ ،‬زۆرێكی له‌وانه‬
‫درووست کردووه به‌اڵم ئه‌وه‌ی که جێگه‌ی داخه ئه‌وه یه که ئیسالمه‌که‌یان پێوه‬
‫لکاندووه‪.‬جا‬
‫من لێره‌دا ڕوو ده‌که‌مه ئه‌و که‌سانه‌ی که به‌ناوی ئیسالمه‌وه ئه‌و کارانه ده‌که‌ن‬
‫و وه ئه‌م پرسیارانه‌یان لێ ده‌که م ئیسالم بۆچی هاتووه؟ ئایا ئیسالم هاتووه‬
‫بۆ ڕه‌شو ڕووتی و خه ڵك له‌ناو بردن؟ بۆ ئازارو ئه‌شکه‌نجه‌ی خه‌ڵك هاتووه؟بۆ‬
‫له ناوبردنی خه ڵك هاتووه به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ك بێت؟ هۆکاره گرنگه‌کانی ئه‌م‬
‫ئیسالمه چیه بۆچی هاتووه ؟ هه‌رخۆمان جواب ده‌ده‌ینه‌وه ئیسالم هاتووه بۆ‬
‫پاراستنی پێنج شت ‪ -1.‬بۆ پاراستنی ئاین خۆی‪ -2‬بۆ پاراستنی مرۆڤ‪-3‬بۆ‬
‫پاراستنی وه‌چه ‪-4‬بۆ پاراستنی ژیری ‪ -5‬بۆ پاراستنی ماڵ ‪ .‬وه‌کو له زۆربه‌ی‬
‫کتێبه مه‌دخه‌لیه‌کان و وه کتێبه مه‌قاصیدیه‌کاندا هاتووه‪ .‬بۆ هه‌ریه‌که‌ش له‌وانه‬
‫به‌ڵگه‌ی قورئانی هه‌یه‪ .‬له کۆتایدا ده‌ڵێین سه‌یری ئه‌و مه‌بادیئه سه‌ره‌کیانه‬
‫بکه‌ن و به‌راوردی بکه‌ن له‌گه‌ڵ ئه‌و کرده‌وانه‌دا‪،‬چه‌ند دژایه‌تی ده‌بینیت؟ له‬
‫ئیسالمدا جیهاد هه‌یه ئه‌وه شتێکه نکوڵی لێ ناکرێت به‌اڵم ئایا ئه‌م کرده‌وانه‬
‫ده‌چنه ئه‌و چوار چێوه‌وه! ئایا ئێوه خۆتان خاوه‌نی خۆتانن تا خۆتان له ناو‬
‫ببه‌ن؟! یان خوای گه‌وره خاوه‌نیه‌تی ‪.‬‬

‫‪142‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫سەبارەت بە تۆپبارانکردنی سنورەکان‬

‫لە الیەن ئێران و تورکیاوە‬

‫ئەم وتارە لەبەردەم جەماوەرێکی زۆردا لە شاری دەربەندیخان خوێرناوەتەوە‬

‫بەناوی خوای بەخشندەی میهرەبان‬
‫بەڕێزان خوشکان برایان‪ ،‬دەستەاڵت‪ ،‬ئۆپۆزیسیۆن‪ ،‬ڕێکخراوە حکوومی‬
‫ئەهلیەکان‪ ،‬پێشەکی بەخێرهانتێکی گەرمتان دەکەین و هاتنتان بەدەم ئەم‬
‫بانگەوازەو خۆپیشاندانەوە‪ ،‬دڵسۆزی و بە ئەمەکی و هەستی پاکی کوردایەتیتان‬
‫دەردەخات‪ ،‬لەبەر ئەوە جێگە پێکانتان دەنەخشێنین و کزەیەکی فێنکیش لەم‬
‫گەرمایەدا بە دڵامندا دێت‪ ،‬ئەوەی کە دەوترێت هاواڵتیان هەستی کوردایەتیان‬
‫الواز بووە‪ ،‬ئێمە بەرانبەریان دەڵێین‪ :‬نەخێر نەخێر تا خەڵکی ئامادەی‬
‫هەڵوێستی مابێت نیشانەی بوونی ئینتیامی بەهێزی کوردایەتیە‪ ،‬گەرچی‬
‫نکۆڵی لە الوازبوونیشی ناکەین و ئەویش هۆکارو شتی تری لە پشتەوەیەو‬
‫دەکرێت کۆڕو سیمیناری لەسەر ببەسرتێت و هەوڵی چارەسەر کردنی بدرێت‪،‬‬
‫بەاڵم ئاشکرایە بەشێکی زۆری ڕووبەڕووی دەستەاڵت دەبێتەوە‪.‬‬
‫بەڕێزان ئامادەبوان ڕاگەیاند کارەکان‪ ،‬ئەمڕۆ ئێمە کۆبوونیتەوە بۆ نیشاندانی‬
‫خۆشەویستیامن بەرانبەر براو خوشکەکامنان لە سنورەکانی هەرێمی‬
‫کوردستان و خۆشەویستیامن بەرانبەر ئەو خاکەی ئەمڕۆ بە حکوومەتی هەرێم‬
‫ناو دەبریت‪ ،‬هەڵوێستامن بەرانبەر دوو وواڵتی دراوسی کە پێویستە دینیەن‪،‬‬
‫ئەخالقیەن‪ ،‬ئینسانیەن فێربکرێن و پێیان بووترێت مافی دراوسێیەتی بەم‬
‫شێوەیە نابێت‪ ،‬جمهوری ئیسالمی ئێران و تورکیا‪ ،‬پێیان دەڵێین بڕۆن چاو‬
‫بە گشت دەقە شەرعیەکاندا بخشێنن و دەقێکامن بۆ بدۆزنەوە کە ئەم کارە‬
‫نامرۆڤانە بە ڕەوا بزانێت‪ ،‬وە بێگومان ئەو تۆپ باران کردن و کوشنت و خەساردان‬

‫‪143‬‬
‫لە خەڵکی سڤیل و بێتاوان‪ ،‬دوورە لە گشت بەها مرۆڤایەتی و لە ڕەوشتی هیچ‬
‫وواڵتێکی سەلیمەوە دەرناچێت‪ ،‬نێودەوڵیەن و وەك ئەوەی کە ئەمڕۆ هەر‬
‫وواڵتەو سنوری خۆی هەیە سنور بەزاندنیشە‪ ،‬ئێمە زۆرجار وەك تاکە کەسی‬
‫سنورمان بەزاندووە بەڕووی وواڵتاندا‪ ،‬بەاڵم بۆ فەقیری و داماوی خۆمان ڕۆشتین‬
‫و خۆمان شاردووەتەوە نەوەك مبان بینن و ئەم فەقیریەمان لێکدانەوەی تری بۆ‬
‫بکرێت‪ ،‬وەك بیستوومانە کە زۆر جار بۆی کراوەو گەنجێکی فەقیر بەچەندەها‬
‫مانگ و بگرە ساڵیش زیندان کراوە‪ ،‬بەاڵم ئەوان بەسەرماندا تۆپ دەتەقێنن و‬
‫ڕۆڵە بێتاوانەکامنان شەهید دەکرێن‪ ،‬گوند نشینەکان زۆر بەداخەوە لە کۆن‬
‫و نوێدا هەر جێگەی تەزحیەدان بوون‪ ،‬لە کۆندا بەهۆی پشتگیری و یارمەتی‬
‫دانی پێشمەرگەو کەوتنە بەر هێرشە دڕندانەکانی بەعسی لەناو چووەوە لەسەر‬
‫کوردایەتیان‪ ،‬لە ئێستەشدا بەهۆی پشگتوێ خستنی حکوومەتی هەرێم و‬
‫یارمەتی نەدانیان و وە هەروەها گرنگی نەدان پێیان تا ئەوەتا بەچاوی خۆمان لە‬
‫ڕاگەیاندنەکانەوە دەبینین چۆن منداڵ‪ ،‬ژن‪ ،‬پیرە مێردوو گەنجی خوێن گەرمی‬
‫ئەم وواڵتە بە هەدەر دەچن‪.‬‬
‫ئەزیزانی من لە وواڵتان خوێنی کەسێك دونیای لەسەر دێننە جواب‪ ،‬تا‬
‫هەقەکەی دەستێن‪ ،‬ئەو چەند گەنجە ئەمریکەی لە سنووری هەڵەبجەو‬
‫خورماڵەوە کە دەڵێن بۆ سەفرە سنوریان بەزاندووەو ئێران دەستگیری کردن‪،‬‬
‫ئەگەر موتابەعەتان کردبێت ئەمریکا چۆن لێی بەدەنگ هات‪ ،‬خۆ ئێران ئەو سێ‬
‫گەنجەی نەکوشتووە‪ ،‬هەر دەیەوێت لێیان بکۆڵێتەوە بزانێت فعلەن بۆ سەفرە‬
‫بووەو لە نەزانی بووە یان سیخوڕ بوون‪ ،‬لە کاتێکدا ئەمەریکاو ئێران دراوسێ‬
‫نین‪ ،‬ئەی بۆ ئەوان نە بە مرۆڤ بە تۆپ و تانک و تەیارەی کوژرەر وواڵتەکەمان‬
‫وێران دەکەن‪ ،‬ژێرخانی ئابووریامن دادەڕمێنن‪ ،‬الدی نشینێکی هەژار ژیانی‬
‫لەسەر ڕەزو باخ و مەڕو مااڵتەکانیان وەستاوە‪ ،‬بینیامن چۆن ئەو شوانە هەژارە‬

‫‪144‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫بە مردووی لە پاڵ مەڕو مااڵتەکانیدا هەاڵژابوو‪ ،‬من وام زانی لەبەر ماندووی و‬
‫بۆ تاوێك پشتوو سەری ناوەتەوە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە وا دەرنەچوو بەڵکو گولەی‬
‫پڕقین و دژ بە گشت بەهایەکی بەرز‪ ،‬خەوی یەکجارەکی بەسەردا دابوو‪ ،‬مەڕو‬
‫مااڵتیش جگە لەوەی بەشێکی ئابووری وواڵتی لەسەر بەندەو ژیانی هەزارەها‬
‫داماوی پێوە بەسرتاوە‪ ،‬بینیامن چۆن وەك فەردەی سپی لەپاڵ یەکدا ڕز کرابوو‪،‬‬
‫خۆ ئەگەر ئێمە تاوانبارین هەر بەزەیتان بەو مەڕو مااڵت و درەختانەدا بێتەوە‪،‬‬
‫هەموومان بەسەرهاتی فەتحە ئیسالمیەکامنان بیستووە هەر لەسەردەمی‬
‫پێشەوای گشت مرۆڤایەتی پێغەمبەر درودو سەالمی خوای گەورەی لەسەر‬
‫بێت‪ ،‬کە چۆن فەرمانی بە هاوەڵەکانی دەکرد کە درەخت نەشکێنن‪ ،‬پیرو منداڵ‬
‫و شەڕ نەکەر نەکوژن‪ ،‬ئەی جێگەی پرسیارو جێگەی هەڵوێستە کردن لەسەری‬
‫نی یە ئێمەش بڵێین ئەی جمهوری بەناوی ئیسالمی و بەکردەوە نا ئیسالمی‬
‫خۆ ئێمە نەك شەڕ نەکەر نین بەڵکو دۆستیشتانین‪ ،‬بڕۆ عەالگەیەك شتوومەك‬
‫بکڕە لەو بازاڕەدا نیوەی ئێرانیە‪ ،‬جگە لەو کۆمپانیا زەبەالحانەی بە هاوکاری و‬
‫ئاسانکاری حکوومەتی هەرێم کراونەتەوەو بە ئازادانە ڕیکالمی بۆ دەکەن‪.‬‬
‫ئامادەبوانی بەڕێز‪ ،‬تورکیاش وە نەبێت لە ئێران بە ڕەحمرتو چاكرت بێت زۆر‬
‫بەداخەوە کە ئەوەمان لێ چاوەڕوان نەدەکردن‪ ،‬دەبینین چۆن سۆزو بەناو‬
‫هەڵوێستیان بۆ غەزەو سۆماڵ دەردەخەن‪ ،‬کەچی زۆر بەداخەوە خۆیان غەزەو‬
‫سۆماڵیان بەرانبەر ئێمە دروست کردووە‪ ،‬هیچ کاتێك خوێنی فەلەسطینیەك لە‬
‫خوێنی کوردێك سورتر نی یە‪ ،‬ئەو کوردە بەهەموو شێوەیەك هەوڵی سڕینەوەی‬
‫ناوی‪ ،‬شوناسی‪ ،‬هەست و ئارەزووی گشت ماف و حەزەکانی دەدرێت‪ ،‬تەسەور‬
‫ناکەن کوردی باکور چەندە تینوی ئازادیە‪ ،‬چەندە توینی ووشەی کوردە‪ ،‬من‬
‫خۆم بۆ خۆم لەناویاندا ژیاوم و کارم لەگەڵیاندا کردووە‪ ،‬تەنها منوونەیەکتان بۆ‬
‫دەگێڕمەوە کە باسی قەڕن و سااڵنی پێشووی نی یە‪ ،‬لە ئەسطەنبوڵ ڕۆشتمە‬

‫‪145‬‬
‫یەکێك لە مەکتەبەکانی بلیت کڕین و بلیتێکم دەویست بیکڕم بۆ سلوپی بە‬
‫مەبەستی گەڕانەوەم بۆ کوردستانی باشوور‪ ،‬کە لە سەرەکەدا وەستابووم چەند‬
‫کارمەندێك بلیتیان دەفرۆشت‪ ،‬بینیم یەکێكیان بە ئینگلیزی قسەی کرد‬
‫لەگەڵ موشتەریەکەدا‪ ،‬منیش ئەوەم پێ خۆشرت بوو هەوڵم دا بکەومە الی‬
‫ئەوەوە چونکە کێشەی ئینگلیزیم نەبوو‪ ،‬کە ڕۆشتمە الی کەوتینە قسەکردن و‬
‫مامەڵەی بلیتەکە پرسیاری لێ کردم و ووتی پێم‬
‫‪Where are you from‬‬
‫واتە خەڵکی کوێیت‬
‫منیش ووتم‬
‫‪I am from Kurdistan‬‬
‫واتە خەڵکی کوردستانم‪ ،‬هەر کە ووتم کوردستان‪ ،‬ئەو کابرا لە پڕ باوەشی‬
‫پێداکردم و بە تووندی بەخۆیەوە گوشیمی و بە هەناسەیەکی قوڵ و دەنگێکی‬
‫مەزڵومانەوە ووتی اللە ئەو ووشە چەند خۆش بوو‪ ،‬ووتی ئەمە بۆ یەکەمین جارە‬
‫لە کەسێك بپرسم خەڵکی کوێیت و بەبێ هیچ پێچ و پانەیەك ڕاستەوخۆ بڵێت‬
‫خەڵکی کوردستانم‪ ،‬ئیرت زۆر بەخۆشحاڵیەو بە کوردی قسەی لەگەڵ دەکردم و‬
‫ووتی واز لە ئینگلیزیەکە بهێنە ‪...‬‬
‫لە کۆی ئەم قسەو باس و ڕوونکردانەوەدا من کۆتای بە ووتارەکەم دەهێنم بە‬
‫چەند پەیامێك‪:‬‬
‫پێش پەیامەکان وەك بەرپرسیاریەتیەکی قیامەتی و وەك ئەوەندەی لەسەر‬
‫ئیسالم دەزانم بە کوردی بڵێم‪ ،‬پێویستە ئەم کارانەی جمهوری ئیسالمی ئێران‬
‫و تورکیا‪ ،‬کارەکانیان بەرانبەرمان لە ڕووی ئاینی پاکی ئیسالمەوە جێگەی‬
‫نابێتەوە‪ ،‬چونکە ئیسالم هاتووە بۆ پاراستنی پێنج ئامانجی سەرەکی کە‬
‫ئەوانیش بریتین لە‪ :‬پاراستنی دین‪ ،‬نەفس‪،‬عەقڵ‪ ،‬نەسل‪ ،‬ماڵ‪ .‬دێمە سەر‬

‫‪146‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫پەیامەکانم و لە گرنگرتین پەیامەوە بە ڕیزبەندی دەست پێ دەکەم‪.‬‬
‫پەیامی یەکەم‪ :‬بۆحیزب و الیەنە سیاسیەکانی دەستەاڵت‪ ،‬بە منوونەیەك‬
‫پەیامەکەمتان بۆ ڕوون دەکەمەوە‪ ،‬دەگێڕنەوە کابرایەك کرێکاری دەکات‪ ،‬یەکێ‬
‫دەیبات هەندێك ئیشی پێ دەکات و دەڵێ زۆر سوپاست دەکەم هیچی پارە‬
‫ناداتێ‪ ،‬یەکێ تریش دیبات و دەڵێ لەشت ساغ بێت یاخوا‪ ،‬یەکێ تر دەیبات‬
‫و دەڵێ خوا جەزای خێرت بداتەوە‪ ،‬ئیرت کابرای داماو پشووی لێ دەبڕێت‬
‫دینارێکی دەست نەکەوت کە کابرایەکی تر دەیبات و دەڵێ زۆر مەمنونم و پێی‬
‫دەزانم‪ ،‬کابرای کرێکاریش تووڕە دەبێت و دەڵێ کاکە سوپاس و پێزانین بدەم‬
‫بە نان‪ ،‬بدەم بە ئاو بدەم بە پێداویستی ماڵ‪ ،‬بیدەم بە کرێی خانووی چی لێ‬
‫بکەم‪.‬‬
‫حکوومەتی هەرێم هەر ئیدانە هەر ئیدانە هەندێکیش دەڵێن ئەمە مانای‬
‫ئیدامەیە ‪،‬ئەویش بە چەند دێڕێکی کورت و لەژێر فشارێکی زۆردا‪ ،‬ئەی ئەم‬
‫ئیدانە زەعیفانە ڕەزی باخەکانیان پێ چاك بکەینەوە‪ ،‬مەڕو مااڵتەکانی پێ‬
‫زیندوو بکەینەوە‪ ،‬شوانی تری پێ بگرینەوە‪ ،‬بۆ الی مەڕو مااڵتەکانی تر‪ ،‬لە‬
‫هەمووی گرنگرت چی پێ بکەین بەرانبەر قوربانیەکان‪ ،‬هەربۆیە پێوستە‬
‫هەڵوێستی جدی وەربگیرێت‪ ،‬جاری ئیدانە دوان ئاگاداری ئەگەر تێی نەچەقی‬
‫دەبێت تۆش هەڵوێستی توند ترت هەبێت‪ ،‬دەتوانن لە ڕێگەی سەفارەتەکانیان‬
‫و فشار خستنە سەریان هیچ نەبێت ڕێگریان لەگەڵدا بکەن و پلە بە پلە‪ ،‬ئەگەر‬
‫بەدەمەوە نەهاتن سەفارەتەکانیان وەدەرنێن‪ ،‬کۆمپانیا بازرگانیەکانیان ڕاگرن‪،‬‬
‫دەریان کەن‪ ،‬وە کۆتا هەڵوێست پێویستە بەڕاستی حکوومەتیش هێز ببەنە‬
‫سنوورەکان هەر لە حکوومەتی هەرێم و هەم حکوومەتی عێراقی فیدراڵیش‪،‬‬
‫کوردستان بەداخەوە بەناو دوو خاوەنی هەیە کەچی وەك چێشتی فرە ساحێبی‬
‫لێهاتووە کورد دەڵێ یان کەم خوێ دەبێت یان بێ خوێ‪ ،‬وە شەڕی دیفاعیش‬

‫‪147‬‬
‫شتێکی رسوشتیە‪ ،‬مریشکێکیش ئەگەر پەالماری جوجەڵەکانی بدەیت هەڵ‬
‫دەگژێت پێتاو چڕنوكت لێ دەگرێ و ناهێڵێت جوجەڵەکانی ببەیت‪.‬‬
‫پەیامی دووهەم‪ :‬بۆ ئۆپۆزیسۆن‪ ،‬زۆر بەداخەوە هەڵوێستی ئەوانیش زۆر بەالواز‬
‫دەیان بینین و زیاتر لە چوارچێوەی ڕاگەیاندنەکانەوە خۆیان دەبینیننەوە‪،‬‬
‫ئێمە هەوڵی ڕاگەیاندن بەرز دەنرخینن و ڕۆڵێکی بەرچاو کاریگەری خۆی هەیە‬
‫لەم ڕۆژەدا‪ ،‬بەاڵم تەنها ڕاگەیاندن بەس نی یە‪ ،‬دەبێت ئۆپۆزیسۆنیش خۆیان‬
‫بە بەرپسیار بزانن و هەر چاوەڕێی دەستەاڵت نەکەن‪ ،‬بە بیانوی ئەوەی لە‬
‫حکوومەتدا نین خۆیان لە هەوڵی جدی ببورێنن‪ ،‬بۆ منوونە ئەو پەیوەندیانەی‬
‫کە هەتانە دەبوو لەم کاتانەدا سودیان لێ وەرگیرایە‪ ،‬یەکگرتووی ئیسالمی کە‬
‫پەیوەندی بتەویان لەگەڵ دادو گەشەپێداندا هەیەو شانازیشی پێوە دەکەن‬
‫و زەقی دەکەنەوە‪ ،‬با وەفدتان بناردایە بۆ تورکیاو ڕۆڵتان لە وەستان و بەرگری‬
‫کردن لە خەڵکی بێ تاوان نیشان بدایە‪ ،‬ئەوسا ڕاگەیاندنەکانیش هەنگاو بە‬
‫هەنگاویتان بۆ خەڵكی بگوازرایەتەوە‪.‬‬
‫کۆمەڵی ئیسالمی کە پەیوەندی بتەویان لەگەڵ ئێراندا هەیە بە هەمان شێوە‪،‬‬
‫باشە ئەگەر ئەم پەیوەندیانە لە بەرژەوەندیە ڕەواکانی میللەتەکەمانەدا سودی‬
‫لێ وەرنەگرن ئەی بۆ کەیتانە‪.‬‬
‫بزووتنەوەی گۆڕان کە قورسایەکی زیاتری لە دووالیەنەکەی تری ئۆپۆزیسیۆن‬
‫هەیە دەبوایە ئەگەر ئەوان هەر یەکەیان بۆ یەك وواڵت بڕۆشتانە دەبوو ئێوە بۆ‬
‫هەر دوو وواڵت وەفدتان بناردایە‪.‬‬
‫جێگەی پرسیارە الی من ئەوەندە هەوڵ بۆ گەڕانەوەی بودجە درا لەالیەن‬
‫ئۆپۆزیسۆنەوە ئەوەندە هەوڵی جدی نەدرا بۆ وەستانی تۆپبارانەکان‪.‬‬
‫ئەوەی کە بووەتە جێگەی تێبینی و نیگەرانی الی خەڵی ئەوەیە گشت حیزبە‬
‫سیاسیەکانی کوردستان لە پەیوەندیان بەڕووی دەرەوەو وواڵتانی دراوسێدا‬

‫‪148‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫بەداخەوە بۆ مەرامی حیزبی و هەتا هەندێك جار زۆر بچوکرتیش وەك شەخسی‬
‫بەکار هێرناوە‪ ،‬لەبری گەورە بیرکردنەوەو گرنگی دانی بەرژەوەندی گشتی‬
‫بەسەر بەرژەوەندی تایبەتی و حیزبیدا‪.‬‬
‫سێیەم پەیام و کۆتا پەیامم‪ :‬بۆ هاواڵتیان بە گشتی ئەوەیە شتوومەکە بازرگانیە‬
‫تورکی و ئێرانیەکان نەکڕن و موقاطەعەیان بکەن‪ ،‬لە پێشدا کۆمپانی و‬
‫بازرگانەکان‪ ،‬دواتر دوکاندارەکان و دواتریش کڕیارەکان‪ .‬ئەم کردارە بە کەم‬
‫مەزانن‪ ،‬واللە کاریگەری گرنگی خۆی دەبێت بینیامن چۆن دانیامرك بەچۆکدا‬
‫هات لە ئاست ئەوەی مسوڵامنان موقاطەعەی پەنیرو شتوومەکە بازرگانیەکانیان‬
‫کرد‪ .‬هەڵوێستیان وەرگرت بەرانبەر ئەو کارە قێزەونانەی کە کردیان و هەموومان‬
‫دەزانن ئەوە بوو‪ ،‬وێنەی پێغەمبەری مەزنیان کردبوو بە کاریکاتیر‪.‬‬
‫لە کۆتایدا حیزب و الیەنە سیاسیە کوردیەکانی ئەم شارە ئاگادار دەکەمەوە کە‬
‫پێویستە تایبەمتەندی خۆتان هەبێت و بە کرداری چاك و جوان و جوامێرانە‬
‫تایبەمتەندیەکی دیارتان تێدا بێت لە جێگەکانی تر جیاتان بکاتەوە‪ ،‬بەڕاستی‬
‫شەرمە شاری دەبەندیخان لە وەها هەڵوێستێکدا لە ڕیزی دواوە بێت دەبوو ئەم‬
‫خۆ پیشاندانە چەندەها جار دووبارە بووبایەتەوە تا ئێستە‪ ،‬سوودی هەمووشی‬
‫تێدا یەکسانەو ڕاستێتی ڕاستییش لەم جۆرە هەڵوێستانەدا دەردەکەویت‪،‬‬
‫ئەگەر بێت و هەر الیەنێك شلگیر بێت تێیدا ئەوا من گومانم نی یە لەو‬
‫قورسایەیە کە هەریەکەتان هەتانە دێنێتە خوارەوە‪.‬‬
‫دووبارەو سێ بارە سوپاسی ئامادەبوانی گشت الیەك دەکەین و هەڵوێستان‬
‫بەرانبەر ئەو کارە نا مرۆڤانەی تورکیاو ئێران بە خاك و خوێنامنی دەکەن‬
‫نیشانەی دینداری و کوردایەتی و ئەخالوقی و ئینسانیەتانە‪.‬‬
‫لەگەڵ ئەوپەڕی ڕێزمدا‬

‫‪149‬‬
 ‫گه‌نجانی ده‌ربه‌ندیخان شایه‌نی خه‌اڵت و سوپاسن‬
‫نه‌ك هه‌ڕه‌شه‬

‫(وه‌اڵمێك بۆ به‌رپرسی کۆمیته‌ی یه‌کێتی نیشتامنی کوردستان له‌ ده‌ربه‌ندیخان‬

‫له‌سه‌ر هه‌ڕه‌شه‌کانتان بۆ سه‌ر مامۆستا خالید و گه‌نجانی ده‌ربه‌ندیخان)‌‬
‫له‌و شااڵوه‌ جۆر ‌ه به‌جۆره‌ی ک ‌ه هه‌ر ڕۆژه‌و له‌ ئاوازێك ده‌خوێنێت له‌ کوردستاندا‪،‬‬
‫ده‌بێت چاوه‌ڕێی ئه‌م جۆره‌ هه‌وااڵنه‌و وه‌ خراپرتیشیان لێ بکرێت‪،‬‬
‫خوێندومانه‌ته‌وه‌ گه‌ر نه‌شامن بینی بێت که‌ چۆن هه‌ڵکوتراوه‌ته‌ سه‌ر زۆرێك له‌‬
‫دڵسۆزان و ڕۆژنام ‌ه نوسان و خه‌مخۆرانی وواڵت و مرۆڤایه‌تی‪ ،‬وه‌ زۆر به‌داخه‌وه‌‬
‫هه‌ندێك جار له‌وه‌ش تێپه‌ڕیوه‌و گه‌شتۆته‌ حاڵه‌تی تیرۆر کردن و چه‌نده‌ها شتی‬
‫جۆراو جۆری حاشا هه‌ڵنه‌گر!‬
‫هه‌موو ئه‌و کرده‌وانانه‌ تاوانبار خۆی ئاشکرایه‌و پێویستی به‌ ئاماژ ‌ه پێ کردن نی‬
‫یه‌‪ ،‬به‌اڵم لێره‌دا جێگه‌ی تێڕامان و قسه‌ له‌سه‌ر کردنه‌ هه‌موو ئه‌و کرده‌وانانه‌‬
‫بۆ؟ ده‌بێت چ ده‌ستێك له‌ پشتیه‌وه‌یان بێت؟ ئه‌وه‌ی که‌ هه‌ڕه‌شه‌ وه‌یان ‪...‬هتد‬
‫ده‌کرێته‌ سه‌ر‪ ،‬تاوانه‌که‌ی چی یه‌؟ بۆ کێی کردووه‌؟ و ‌ه خودی مرۆڤه‌که‌ خۆی‬
‫کێیه‌؟ ئایا که‌سێکی تاوانکاره‌؟ وه‌ پێشرت هیچ تاوانێکی دژ ب ‌ه خاك و وواڵت و‬
‫مرۆڤایه‌تی ئه‌نجام داوه‌؟ چ هه‌ڵوێستێکی خراپ له‌ژێر ده‌ستیاندا ڕوویداوه‌؟‬
‫هه‌موو ئه‌وانه‌و زۆرێکی تر که‌ شایه‌نی تێڕامانن بۆ ده‌رکه‌وتنی ئه‌و جۆره‌ هه‌ڕه‌شه‌و‬
‫گوڕه‌شانه‌‪ ،‬گه‌نجانی ده‌ربه‌ندیخان منونه‌ی جوانی و به‌رزی ده‌ربه‌ندیخانن‬
‫کۆمه‌ڵێك گه‌نجی خوێن گه‌رمی سود به‌خش به‌بێ به‌رانبه‌ر کارده‌که‌ن! له‌‬
‫پێناو شارو وواڵته‌که‌یاندا‪ ،‬ئائه‌مه‌ی ‌ه پاداشتان بۆیان له‌بری ئه‌وه‌ی به‌سه‌ریان‬
‫بکه‌نه‌وه‌و پێداویستیه‌کانیان بۆ دابین بکه‌ن و سوپاسیان بکه‌ن به‌ هه‌ڕه‌شه‌‬
‫به‌سه‌ریان ده‌که‌نه‌وه‌؟! ئایا به‌بیرتاندا نه‌هاتووه‌ که‌ ئه‌و کۆمه‌ڵه‌ هیچ نه‌بێت‬

‫‪150‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫خۆیان و کۆمه‌ڵێکیش په‌روه‌رده‌ ده‌که‌ن؟ ئایا له‌ نزیکه‌وه‌ کاره‌کانیانتان بینیوه‌؟‬
‫هه‌موو ئه‌و پرسیارانه‌و ئه‌وه‌ی که‌ به‌بیری خۆشتاندا دێت هه‌موویان ده‌توانن‬
‫بیکه‌ن و گومانم نی یه‌ که‌ زۆر به‌ شه‌فافیه‌ت وه‌اڵمه‌کانیان به‌ سینه‌فراوانیه‌وه‌‬
‫له‌الیه‌ن گه‌نجانی ده‌ربه‌ندیخانه‌وه‌ ده‌درێنه‌وه‌‪.‬‬
‫ئه‌وان ک ‌ه هه‌واڵێکیان باڵو کردۆته‌وه‌ ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌ بێت ئه‌ویش زمانی خۆی هه‌یه‌‬
‫بۆ ڕاستکردنه‌وه‌ی‪ ،‬وه‌گه‌ر ڕاستیشه‌ نابێت قه‌ڵس بن پێی‪ ،‬ده‌بێت خۆتان ڕاست‬
‫بکه‌نه‌وه‌ ئه‌وجا بێ باك بن له‌ هه‌موو هه‌واڵێك‪ ،‬ده‌بێت ئه‌و ‌ه باش بزانین ئه‌و جۆره‌‬
‫کرده‌وانانه‌ کێشه‌که‌ ئاڵۆزتر ده‌کات نه‌ك چاره‌سه‌ر‪.‬‬
‫ته‌نها به‌وه‌ کۆتایی پێ ده‌هێنین ئه‌گه‌ر ئه‌و کۆمه‌ڵه‌ که‌سانێکی خراپه‌کار بوایه‌ن‬
‫ئێوه‌ چیتان پێ بوو بۆ په‌روه‌رده‌کردنیان؟ ئه‌ی ئه‌وه‌تان نه‌زانیوه‌ که‌ ئه‌وان‬
‫نه‌ك خۆیان زۆرێك له‌ گه‌نجانی ده‌ربه‌ندیخانیشیان سه‌رقاڵ کردووه‌ به‌ خولی‬
‫به‌سودی جۆراو جۆرو برایه‌تیه‌کی پته‌و له‌ نێوانیاندا وه‌گه‌ر ئه‌و کۆمه‌ڵه‌ هه‌روا‬
‫بێکارو بێ به‌رنامه‌ بن چ فه‌وزایه‌ك ڕووده‌دات؟ هه‌ربۆیه‌ تا زووه‌ داوای لێ بوردن‬
‫کردن تاوانه‌که‌تان سوکرت ده‌کات‪...‬‬
‫ئه‌م بابه‌ته‌ وه‌اڵمێك بوو له‌سه‌ر هه‌ڕه‌شه‌کردن له‌ مامۆستا خالیدی سه‌نته‌ری‬
‫گه‌نجانی ده‌ربه‌ندیخان له‌سه‌ر باڵوکردنه‌وه‌ی هه‌واڵێك‪‌.‬‬

‫ماری ژێر کا (ماسۆنی)‬

‫له‌وانه‌یه‌ ناوی ماسۆنی به‌الی زۆرێکه‌وه‌ تاز ‌ه بێت‪ .‬وه‌یان هه‌ر نه‌یبیستبێ و‪ ،‬وه‌ وا‬
‫بزانێت ئێمه‌ باس له‌ شتێکی تازه‌ ده‌که‌ین‪ .‬ئێمه‌ خۆمان وامان ده‌زانی زۆرینه‌ی‬
‫خه‌ڵك ئاگادارن و ده‌زانن ماسۆنی چییه‌‪ .‬به‌اڵم نه‌ك زۆرین ‌ه که‌مینه‌یه‌کی زۆر‬
‫که‌م ده‌زانن ماسۆنی چییه‪ .‬الی زۆر ڕۆشنبیرو مامۆستا باسی ماسۆنیامن‬
‫کردووه‌ که‌چی ته‌قه‌ی سه‌ریان هاتووه‌! یه‌که‌مجاریان بووه‌ بیبیسنت ئه‌و ناوه‌‪،‬‬

‫‪151‬‬
‫به‌شێوه‌یه‌کی وا گومانیشیان له‌ دلێ ئێمه‌دا دروست کرد له‌ ڕاستێتی بوونیان‪.‬‬
‫جا ئه‌گه‌ر که‌سانێکی ڕۆشنبیرو مامۆستا بێ ئاگا بێت له‌وه‌ بێگومان که‌سانی‬
‫تر له‌وانه‌یه‌ به‌گومانیشه‌وه‌ سه‌یری بکه‌ن‪ ،‬به‌ جۆرێك وا بزانن ئه‌م ‌ه شتێکی‬
‫خه‌یاڵیه‌ ل ‌ه کاتێکدا زۆر ڕاستیه‌‪ .‬وه‌رن با پێکه‌وه‌ بزانین ماسۆنی چییه‌؟ ماسۆنی‬
‫کێین؟ کاریان چییه‌؟ له‌کوێن؟ بۆ وه‌اڵمی ئه‌و پرسیارانه‌و زۆرێکی تریش له‌‬
‫باسه‌که‌ماندا ده‌ریان ده‌خه‌ین‪.‬‬
‫به‌شێوه‌یکی گشتی هه‌موو ئه‌و ڕێکخراو حکومه‌ت و کۆمه‌اڵنه‌ی که‌ هه‌ن‬
‫ئاشکران ‪ ‌.‬به‌ ئاشکراش بانگه‌شه‌ش بۆ بیرۆکه‌که‌یان ده‌که‌ن‪ .‬مه‌گه‌ر زۆر به‌که‌می‬
‫هه‌بن که‌ شاراوه‌ بن وه‌یان بانگه‌شه‌ نه‌که‌ن بۆ بیرۆکه‌که‌یان‪ ،‬ئه‌وه‌ش به‌ڕاستی‬
‫جێگه‌ی تێڕامانه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی ک ‌ه هه‌رکه‌س له‌سه‌ریه‌تی و به‌شایسته‌ی ئه‌وه‌ی‬
‫بزانێ ده‌بێت بانگه‌وازی بۆ بکات به‌ ئاشکرا‪ .‬به‌اڵم بۆ نایکا ئه‌و ‌ه پرسیارێکه‌و‬
‫به‌جێی ده‌هێڵین‪ .‬کابرایه‌ك له‌ ئه‌سته‌مبوڵ پێکه‌وه‌ ئیشامن ده‌کرد خاوه‌نی‬
‫دینێك بوو ناوه‌که‌ی ناهێنم نه‌وه‌ك که‌سێك بێت بۆ به‌رگری کردن له‌و دین ‌ه من‬
‫ته‌کفیر بکات! جگه‌ له‌وه‌ی که‌ خاوه‌نی ئه‌و دینه‌ش بوو له‌ ناو حیزبی شیوعیشدا‬
‫بوو‪ ،‬ئه‌م کابرا مامۆستاو نوسه‌ری یه‌کێك ل ‌ه ڕۆژنام ‌ه چه‌پیه‌کان بوو‪ ،‬کۆمه‌ڵێك‬
‫که‌ پێکه‌وه‌ بووین ئه‌م مامۆستایه له‌گه‌ڵ که‌سیاندا نه‌یده‌کرا به‌اڵم له‌گه‌ڵ مندا‬
‫زۆر به‌ینی خۆش بوو! هه‌موو کات دڵی خۆی بۆ ده‌کردمه‌وه‌ وه‌ منیش زۆر باسی‬
‫ئیسالمم بۆ ده‌کرد‪ ‌.‬زۆر به‌ جوانی گوێی بۆده‌گرتم و هیچ ڕه‌خنه‌شی نه‌بوو!‌‬
‫خۆشی ئه‌وه‌ی ده‌گوت باشه‌ من خاوه‌ن دینێکی واو وه‌ ل ‌ه حیزبی شیوعی و‬
‫‪..‬تاد ‪ .‬وه‌ تۆ کابرایه‌کی مسوڵامنی ‪...‬تاد‪ .‬چۆن به‌م شێوه‌ ده‌مانکرێت پێکه‌وه‌!‪‌.‬‬
‫ڕۆژهات و ڕۆشت منیش ووتم مامۆستا ئه‌گه‌ر زه‌حمه‌ت نه‌بێت تۆزێك باسی‬
‫دینه‌که‌ی خۆتم بۆ بک ‌ه بزانم چۆنه‌؟ ڕه‌نگی تێك چوو! هه‌ر که‌ وام ووت! گوتی‬
‫نا نا نا نابێت! وتم بۆ؟ وتی چۆن له‌ دینی ئیسالم دا هه‌ی ‌ه که‌ ده‌بێت هه‌وڵی‬

‫‪152‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫باڵو کردنه‌وه‌ی بده‌یت‪ ،‬ب ‌ه پێچه‌وانه‌وه‌ له‌ دینه‌که‌ی ئێمه‌دا ده‌ڵێ نابێت باسی‬
‫بکه‌یت بۆ که‌س! مه‌به‌ست له‌م به‌سه‌رهاته‌ ته‌نها ئه‌و ‌ه بوو ک ‌ه بانگه‌واز نیه‌ له‌‬
‫دینه‌که‌یاندا!‪ .‬لێره‌دا ک ‌ه باسه‌که‌ له‌سه‌ر ماسۆنیه‌ته‌ ئایا ئه‌مانیش وان؟ نه‌خێر‬
‫به‌اڵم بانگه‌وازه‌که‌ی ئه‌مان به‌ نهێنی یه‌ هه‌ر هۆی ئه‌وه‌شه‌ که‌ خه‌ڵك زۆر نازانن‪.‬‬
‫مانای ماسۆنی‪ :‬ماسۆنی یانی دروستکردنی ئازادی له‌ زمانه‌وانیدا‪ .‬ماسۆنی‬
‫ڕێکخراوێکی شاراوه‌ی یه‌هودیه‌‪ ،‬تیرۆریستێکی شاره‌وه‌و نادیارن‪ ،‬ڕێکخراوێکن‬
‫ئامانجیان ده‌ست به‌سه‌راگرتنی هه‌موو جیهانه‌ له‌ژێر ده‌ستی یه‌هودیدا‪.‬‬
‫بانگه‌شه‌یان بۆ ئیلحاده‌و وه‌ ڕه‌وادان به‌ کاری به‌د ڕه‌وشتی به‌ هه‌موو جۆرێکیه‌وه‌‪،‬‬
‫به‌اڵم ل ‌ه ژێر ناونیشانێکی خه‌ڵه‌تێنه‌ردا وه‌ك‪ :‬ئازادی‪ ،‬برایه‌تی‪ ،‬یه‌کسانی‪،‬‬
‫مۆڤایه‌تی‪ ،‬هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ له‌م ڕێکخراوه‌دا کار ده‌که‌ن هه‌موویان‬
‫نهێنین و وه‌له‌سه‌ریانه‌ به‌ نهێنی بیپارێزن‪ ،‬هه‌رکه‌سێك بچێت ‌ه ناویانه‌وه‌‬
‫ئاهه‌نگی بۆ ده‌گێڕن ئه‌ویش هه‌ر به‌شاراوه‌ی‪ ،‬بۆشی نیه‌ وازبهێنێ خۆ ئه‌گه‌ر‬
‫واز بهێنی ده‌یکوژن‪ .‬به‌شێوه‌یکی گشتی هه‌وڵ بۆ دامه‌زراندنی حکومه‌تێكی‬
‫جیهانی بێ ئاینی ده‌ده‌ن!‪ .‬ئه‌م ڕێکخراو ‌ه دامه‌زراوه‌ له‌الیه‌ن (هیرودس أکریبا)‬
‫ئه‌م کابرا له‌ ساڵی ‪44‬ی میالدی مردووه‌ یه‌کێکه‌ له‌ پاشاکانی ڕۆمان‪ ،‬هیرودس‬
‫ئه‌م ڕێکخراوه‌ی به‌یارمه‌تی چه‌ند مسته‌شارێکی یه‌هودی دامه‌زراند وه‌ك‪:‬‬
‫(حیران أبیود) که‌ جێگیری سه‌رۆك بووه‌‪ ،‬و ‌ه (موآب المي) که‌ یه‌که‌م که‌س بووه‌‬
‫ئه‌م نهێنیه‌یان پاراستووه‌‪ .‬له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مانه‌ دروست بوون‪ .‬به‌اڵم به‌ کۆمه‌ڵێك‬
‫ناوی بریقه‌داریان له‌ خۆ ناوه‌‪ .‬به‌ کورتیه‌که‌ی ڕێکخراوێکی یه‌هودیه‌ له‌ سه‌ره‌تاوه‌‬
‫تا کۆتایی‪ .‬هه‌رچه‌ند ڕا جیاوازیه‌ك هه‌یه‌ که‌ ئایا که‌ی ئه‌م ڕێکخراوه‌ دامه‌زراوه‌‪،‬‬
‫هۆی ئه‌م ڕا جیاوازیه‌ش ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ شاردنه‌وه‌یان و به‌ وردی و کار کردنیان‬
‫بۆی‪ ،‬به‌اڵم ڕاسترت ئه‌وه‌یه‌ که‌ له‌ ساڵی ‪43‬ی میالدی دامه‌زراون یانی هه‌ر پێش‬
‫مردنی هیرودس به‌ساڵیك‪ .‬له‌ سه‌ره‌تاوه‌ ناویان هێزی شاراوه‌ بوو‪ ،‬به‌اڵم چه‌ند‬

‫‪153‬‬
‫قه‌ڕنێکه‌ ئه‌و ناوه‌ گۆڕاوه‌‪ ،‬ده‌توانین ئه‌مه‌ به‌ مه‌رحه‌له‌ی یه‌که‌م ناو ببه‌ین بۆ‬
‫دامه‌زراندیان‪ .‬وه‌ مه‌رحه‌له‌ی دووه‌می ماسۆنی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ساڵی ‪ 1770‬ی‬
‫میالدی ئه‌ویش له‌ ڕێگه‌ی (اد‌م وا‌یزهاویت) که‌ کابرایه‌کی ئه‌ڵامنی مه‌سیحیه‌ له‌‬
‫ساڵی ‪ 1830‬میالدی مردووه‌‪ .‬وه‌ ئه‌م کاره‌یان دامه‌زراند و به‌رنامه‌یان بۆ داڕێژا‬
‫بۆ ده‌ست به‌سه‌راگرتنی جیهان‪ .‬به‌رنامه‌که‌یان له‌ ساڵی ‪ 1776‬ی میالدی‬
‫ته‌واو بوو و ‌ه ئاهه‌نگێکیان بۆگێڕا له‌و کاته‌دا به‌ ناوی (ئاهه‌نگی پرشنگدار)‌ هۆی‬
‫ئه‌و ناوه‌ش ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌ بۆ شه‌یتان که‌ ئه‌وان به‌ گه‌وره‌وه‌ سه‌یری ده‌که‌ن‪ .‬له‌‬
‫سه‌ره‌تایی داڕشتنی کاره‌که‌یان تا کۆتایی شه‌ش ساڵی پێچوو تا بنه‌مایه‌کی‬
‫سه‌ره‌کی وای بۆ دانێن که‌ کاری له‌سه‌ر بکه‌ن‪ .‬ئه‌م ڕێکخراوه‌ توانیان زیاتر‬
‫له‌ هه‌زار که‌سی گه‌وره‌و ناودار و ڕۆشنبیری گه‌ور ‌ه بخه‌ڵه‌تێنن! له‌ ڕۆژهه‌اڵتی‬
‫ناوه‌ڕاستدا‪ .‬ئالێره‌دا گومانێك هه‌یه‌ پێم خۆشه‌ ڕاستی بکه‌مه‌وه‌ ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌‬
‫که‌ هه‌ردوو خاوه‌ن که‌سایه‌تی ناوداری ئیسالمی (جه‌ماله‌دینی ئاڤغانی) وه‌‬
‫(موحه‌مه‌د عه‌بده‌)ی میرسی که‌ دوو خاوه‌ن که‌سایه‌تیه‌کی به‌هێزو ناودارن و وه‌‬
‫کاریگه‌ریه‌کی یه‌کجار گه‌وره‌یان هه‌بووه‌ له‌ کاتی خۆیاندا نه‌ك ته‌نها له‌ وواڵتی‬
‫خۆیاندا به‌ڵکو ل ‌ه زۆر وواڵتانی تردا‪ ،‬وه‌ك ئێران‪ ،‬تورکیا‪،‬میرس‪ ،‬فه‌ره‌نسا بۆ منونه‌‪.‬‬
‫جا گومانه‌که‌ش ئه‌وه‌یه‌ ک ‌ه گوای ‌ه ئه‌م دوو خاوه‌ن که‌سایه‌تیه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌واندا بوون‪،‬‬
‫بۆ گۆمان و دودڵی له‌سه‌ر دڵی مسوڵامنان‪ ،‬هه‌روه‌ك چۆن هه‌ندێك هه‌ن ئێستا‬
‫له‌سه‌ر سه‌ید قوطب ده‌نوسن و باڵو ده‌که‌نه‌وه‌‪ ،‬جا ڕاستیه‌که‌ی ئه‌وه‌یه‌ ئه‌م دوو‬
‫به‌ڕێز ‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌واندا نه‌بوون‪ ،‬وه‌ هه‌ندێك ده‌ڵێن له‌گه‌ڵیاندا بوون له‌سه‌ره‌تاوه‌‬
‫ئه‌ویش له‌وه‌دا به‌هه‌ڵه‌ ڕۆشتوون له‌ ئه‌و شتانه‌ی که‌ بانگه‌شه‌یان بۆ کردووه‌‪ ،‬وه‌ك‬
‫مرۆڤایه‌تی و برایه‌تی‪ .‬هه‌رکه‌ زانیویانه‌ بنه‌ڕه‌تیان چۆنه‌ وازیان هێناوه‌‪ ،‬وه‌ ئایا‬
‫چۆن نه‌یانکوشتون ئه‌وه‌ش خوا خۆی ده‌زانێ‪ ،‬ئه‌ڵبه‌ت له‌و هه‌واڵنه‌ ده‌رباز بوون‪.‬‬
‫هه‌رکه‌سیك جه‌ماله‌دینی ئه‌فغانی و موحه‌مه‌د عه‌بده‌ بناسێت ئه‌و کاته‌ ده‌زانێت‬

‫‪154‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫که‌ هه‌موو ئه‌و قسانه‌ ده‌یکه‌ن له‌سه‌ری درۆن‪ ،‬هه‌روه‌ك هه‌رچه‌ند له‌سه‌ر سه‌ید‬
‫قوطبیش بڵێن هه‌روه‌ها‪ ،‬که‌سیش بێ تاوان نیه‌‪ .‬ئیرت هه‌ندێك شتی تر ده‌وترێ‬
‫بۆ منونه‌ هه‌ندێك له‌ مرسیه‌کان وه‌کو ته‌علیقێك ده‌ڵێن‪ :‬موحه‌مه‌د عه‌بده‌ که‌‬
‫ڕۆشته‌ فه‌ره‌نسا ته‌ڕبوشه‌که‌ی فڕێدا‪ .‬وه‌اڵمه‌که‌ی ئه‌وه‌یه‌ ئه‌ی خۆ دینه‌که‌ی فڕه‌‬
‫نه‌دا‪ ،‬چ ئه‌شکالێك هه‌یه‌ بۆ منونه‌ مه‌الیه‌کی الی خۆمان جبه‌و مێزه‌ری له‌به‌ر‬
‫کردبێت و دوای هاتبێته‌ ئه‌وروپا جلێکی تری له‌به‌ردا بێت‪ ،‬ئه‌م ‌ه ئیسته‌ زیاتر‬
‫خه‌ڵك لێی تێده‌گات ده‌زانن کارێکی ئاساییه‌‪.‬‬
‫ئه‌م ڕێکخراوه‌ کۆمه‌ڵێك پله‌یان هه‌یه‌ بۆ ئه‌ندامه‌کانیان و دواهه‌مین پله‌یان‬
‫ده‌گاته‌ ‪ ،33‬شتێکم به‌بیر که‌وته‌و ‌ه لێره‌دا‪ ،‬مامۆستایه‌کم هه‌بوو له‌ زانکۆ خه‌ڵکی‬
‫جه‌زائیر بوو‪ ،‬بۆ خۆشی پرسیارم لێ کرد ووتم مامۆستا ماسۆنی ده‌ناسی ده‌زانی‬
‫کێین ئه‌ویش ووتی‪ :‬ئه‌ی بێ قه‌زابیت چۆن نازانم هه‌موو سه‌رکرد ‌ه عه‌ره‌به‌کان‬
‫تا پله‌ی ‪33‬یان هه‌یه‌!!!‪.‬‬
‫هه‌ندێك له‌ بیروباوه‌ڕی ئه‌م کۆمه‌ڵه‪:‬‬
‫*باوه‌ڕ نه‌بوون به‌خوای پێغه‌مبه‌رو قورئان‪ .‬هه‌موو غه‌یبیات‪ ،‬وه‌ هه‌موو ئه‌و شتانه‌‬
‫به‌ درۆو ده‌له‌سه‌و خورافیات ده‌زانن‪.‬‬
‫*کارکردن بۆ له‌ناوبردنی دین‪.‬‬
‫*کارکردن بۆ ڕوخاندنی هه‌موو حوکمه‌تێکی شه‌رعی و‌ ڕوخان و له‌ناوبردنی‬
‫هه‌موو حوکمه‌تێك له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌ما دامبه‌زرێت‪.‬‬
‫*ڕه‌وادان ب ‌ه کاری جنسی و به‌کارهێنانی ئافره‌ت وه‌ك ئامێرێك بۆ سه‌رکه‌وتنیان!‪.‬‬
‫*کارکردن بۆ تێکدان و درستکردنی کێشه‌ی فیکری له‌ناو دینه‌کانداو‬
‫باڵوکردنه‌وه‌ی بێ باوه‌ڕی‪.‬‬
‫*به‌کارهێنانی به‌رتیل به‌ماڵ وجنس! له‌گه‌ڵ خه‌ڵکدا به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ ناوداراندا‪،‬‬
‫ئه‌وانه‌ی که‌ شونێکی دیاری وه‌یان حه‌ساسیان هه‌یه‌ له‌ ناو کۆمه‌ڵگه‌دا‪ ،‬بۆ‬

‫‪155‬‬
 ‫بره‌ودان به‌کاره‌که‌یان‪.‬‬
‫*ئه‌گه‌ر یه‌کێك وازیان لێبهێنی ده‌ی کوژن‪.‬‬
‫*هه‌وڵدان بۆ ده‌ست به‌سه‌راگرتن و به‌کارهێنانی هه‌موو که‌ره‌سته‌یه‌کی‬
‫ڕاگه‌یاندن‪ ،‬چونکه‌ کاریگه‌ری ئه‌مان ‌ه زۆر خێرایه‌‪.‬‬
‫ماسۆنی له‌ پشت هه‌موو گرفته‌کانی وواڵتانی ئیسالمیه‌وه‌ن‌‪ ‌،‬هه‌روه‌ها له‌ پشت‬
‫ڕۆخاندنی خه‌الفه‌ته‌ ئیسالمیه‌کانه‌وه‌و وه‌ البردنی سلطان عبد الحمید‪.‬‬
‫ئه‌م ده‌سته‌ش ئیست ‌ه ده‌بیرنێت ب ‌ه ئاشکرا ئه‌گه‌ر سه‌رنج بده‌ین‪ .‬منویه‌کی‬
‫زۆر بچوك خۆ ئاشکرای هه‌موو الیه‌که‌ که‌ حه‌ره‌که‌ی حه‌ماس به‌ هه‌ڵبژارن و‬
‫ئه‌وپه‌ڕی دیموکراتی هاتنه‌ سه‌ر حوکم‪ .‬ئه‌گه‌ر دیموکراتی هه‌بێت! ئه‌و گه‌له‌‬
‫سته‌مدیده‌ی ‌ه که‌ ب ‌ه درێژای ‪ 60‬ساڵه‌ سته‌میان لێده‌کرێت‪ ،‬به‌به‌رچاوی هه‌موو‬
‫جیهانه‌وه‌!! ئومێدێکیان به‌ حه‌ره‌که‌ی حه‌ماس هه‌بوو که‌ هه‌ر هیچ نه‌بێت‬
‫تۆزێك بحه‌سێنه‌وه‌ له‌ژێر سێبه‌ریاندا‪ .‬که‌چی هه‌ر دوای سه‌رکه‌وتنیان ئاوایان‬
‫پێ ده‌که‌ن که‌ له‌ شاشه‌ی میدیاکانه‌وه‌ ده‌یان بینین! ئیرت ناشزانم مافی مرۆڤ‬
‫و هه‌موو ئه‌وانه‌ی که‌ ئه‌و الفان ‌ه لێده‌ده‌ن له‌ کوێن؟‪ .‬ڕابوردوی ئه‌و حیزبه‌ش‬
‫ئاشکرایه‌ که‌ له‌ساڵی ‪ 1987‬له‌ ژێر ده‌ستی احمد یاسین دامه‌زراو وه‌ باڵی‬
‫ئیخوانین‪ ،‬و ‌ه احمد یاسینیان به‌و شێوه‌ شه‌هید کرد‪ ،‬ئه‌و کابرا ک ‌ه ته‌نها ملی‬
‫کاری ده‌کرد‪ ،‬ئێسته‌ش هه‌موو که‌س ئیسامعیل هه‌نیه‌ ده‌ناسێ و جێگه‌ی‬
‫شانازی هه‌موو مه‌ردێکه‌ وه‌ فه‌له‌ستینیه‌کان به‌ ئاشکرا ئه‌وانیان ده‌وێ وه‌ك‬
‫هه‌ڵبژاردنه‌که‌ش ئه‌م ڕاستیه‌ ده‌سه‌ملێنی‪ ،‬به‌اڵم هه‌موو ئه‌و گرفتانه‌یان بۆ‬
‫دروست کردن‪ ،‬وه‌ك ئابڵوقه‌دان به‌شێوه‌یکی گشتی‪ ،‬هه‌تا مافی ئه‌وه‌شیان‬
‫پێناده‌ن بڕۆن له‌ وواڵتێکی دراوسێی ئیسالمی خۆیان هه‌تا (شۆپینێکیش)‬
‫بکه‌ن به‌پاره‌ی خۆشیان‪ .‬له‌م الشه‌وه‌ فه‌تحیان لێ قوت کردونه‌ته‌وه‌ له‌ناو‬
‫خۆیاندا خه‌ڵکیش ده‌ڵێ مسوڵامنه‌کان به‌ربوونه‌ته‌ خۆیان! خۆ نازانن مه‌حمود‬

‫‪156‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫عه‌باس له‌وانه‌یه‌ هه‌ر زوو پله‌ی ‪ 33‬بڕی بێت! وه‌ك زۆر له‌ فه‌له‌ستینیه‌کان‬
‫بڕوایان وایه‌‪ ،‬وه‌ من خۆم له‌وه‌ خراپرتیشم لێ بیستوون‪.‬‬
‫له‌ کۆتایدا حه‌زناکه‌م زۆر بابه‌ته‌که‌ درێژ بکه‌م ئه‌گینا ماسۆنی زۆر زیاتر‬
‫له‌وه‌ هه‌ڵده‌گرێ که‌ نوسیومانه‌‪ ،‬وه‌ به‌جێی ده‌هێڵم بۆ نوسه‌رانی تر بۆ زیاتر‬
‫لێکۆڵینه‌وه‌‪ ،‬وه‌ ئه‌م سه‌رچاوانه‌ش ئاماژه‌ پێده‌که‌م بۆ سود وه‌رگرتن لێیان‪.‬‬
‫سه‌رچاوه‌ی بەسود لەسەر ماسۆنیەت‪:‬‬
‫*املاسونیة رسطان االمم‪ -‬أبو اسالم أحمد عبدالله‌‬
‫*القوة الخفیة التي تحکم العام‪ ،‬جان مینو‬
‫*الدنیا لعبة ارسائیل‪ ،‬ولیم کار‬
‫*الرس املصون يف الفرمسون‪ ،‬لویس شیخو‪-‬سنة ‪1912‬م‬
‫*هیکل سلیامن‪ ،‬یوسف الحاج‪-‬سنة ‪1934‬م‬
‫*أرسار املاسونة‪ ،‬الجرنال رفعت أتلخان‬
‫*تاریخ الجمعیات الرسیة والحرکات الهامة‪ ،‬عبد الله‌ عنان‬
‫*املاسونیة‪ ،‬أحمد عبدالغفور عطار‬
‫تاریخ املاسونة العام‪ ،‬جرجي زیدان‬
‫*أصل املاسونیة‪ ،‬ترجمة عوض خوري‬
‫*حقیقة املاسونیة‪ ،‬د‪.‬محمد عيل الزغبي‬
‫*أحجار علی رقعة الشرتنج‪ ،‬ترجمة سعید (الجزائري)‬
‫*الیهود یجب أن أیعیشوا‪ ،‬صموئیل روث‬
‫*املذاهب املعارصة‪ ،‬د عبدالرحمن عمیره‌‬
‫*املاسونیة يف املنطقة ‪ -245‬أبو اسالم أحمد عبدلله‌‬
‫*املاسونیة العاملیة فی میزان االسالم‪ -‬د‪ .‬عبدالله‌ سمك‬

‫‪157‬‬
 ‫ه کوردستاندا‬
‫دیارده‌ی ماسۆنیه‌ت ل ‌‬

‫ئه‌م ده‌سته‌ش ئیسته‌ ده‌بیرنێت به‌ ئاشکرا ئه‌گه‌ر سه‌رنج بده‌ین‪ .‬له‌ ڕووسیا‬
‫که‌سێکی ماسۆنی له‌ وه‌زاره‌تێکدا کاری ده‌کرد کاری ئه‌م کابرا ئه‌وه‌ بوو که‌‬
‫مامۆستا له‌سه‌ر کار دامبه‌زرێنێ‪ ،‬دواتر ده‌زگای پاراستنی ڕووسیا ده‌ریان‬
‫خست ئه‌و کابرا ماسۆنیه‌‪ ،‬بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر چاودێریان خسته‌سه‌ری له‌ هه‌موو‬
‫ئه‌و په‌یوه‌ندیانه‌ی که‌ ده‌یکات و وه‌ پێوه‌ی ده‌کرێت وه‌ك‪ :‬پۆست‪ ،‬ته‌له‌فۆن‪،‬‬
‫ئه‌نته‌رنێت‪ ،‬وه‌ هه‌موو ئه‌و کاته‌ی چاودێری هیچیان به‌ده‌ست نه‌که‌وت ئه‌وه‌نده‌‬
‫به‌ نهێنی کار ده‌که‌ن و ‌ه دواتر کابرایان گرت و لێکۆڵینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵداکرد‬
‫وه‌ پێیان ووت هیچ گومانێکامن نی ی ‌ه له‌وه‌دا که‌ ئێو ‌ه له‌گه‌ڵ ماسۆنیدا کار‬
‫ده‌که‌ن وه‌ ده‌بێت پێامن بڵێی که‌ تۆ ئه‌م ماوه‌یه‌ی که‌ کارت له‌گه‌ڵدا کردووین‬
‫چی کارێکت کردووه‌ بۆ ماسۆنی؟ وه‌گه‌رنا ملت ده‌په‌ڕێنین ئه‌ویش ووتی‪ :‬ته‌نها‬
‫یه‌ك کارم کردووه‌ بۆ ماسۆنی‪ ،‬ووتیان چی بووه‌؟ ئه‌ویش ووتی هه‌رکه‌سێك‬
‫که‌ هاتبێت بۆ ئه‌وه‌ی که‌ دایبمه‌زرێنم داممه‌زراندووه‌ له‌جێگه‌یه‌كدا که‬
‫تایبه‌مته‌ندی خۆی نه‌بووه‌ بۆ منونه‌ که‌سه‌که‌ مامۆستای زمانی ڕووسی بوو ‌ه من‬
‫کردوومه‌ به‌مامۆستای جوگرافیا وه‌یان مامۆستای مێژوو بووه‌ من کردوومه‌ به‌‬
‫مامۆستای زمان ئیرت به‌و شێوه‌‪.‬‬
‫ئه‌مه‌یه‌ که‌ من زۆر به‌المه‌وه‌ گرنگ ‌ه جه‌ختی له‌سه‌ر بکرێت چونکه‌ به‌ڕاستی ئه‌و‬
‫کاره‌ وواڵت بۆ دوا ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌ وه‌ به‌ڵکو هه‌ر له‌ناوی ده‌بات که‌ له‌ ئاینده‌یه‌کی‬
‫نزیکدا کۆمه‌اڵنێك پێده‌گه‌ن و کار ده‌که‌ن هیچیان زانیاری ڕاست و دروست‬
‫و ته‌واویان نابێت له‌سه‌ر کاره‌کانیان چونکه‌ بۆ ئه‌گه‌ر مامۆستایه‌ك مامۆستای‬
‫وانه‌یه‌کی کرد که‌ خۆی له‌و بواره‌دا تایبه‌ت نی یه‌ چۆن ده‌یڵێته‌وه‌ ناچاره‌ هه‌ر‬
‫به‌ڕێی بکات وه‌گه‌ر مامۆستا هه‌ر وانه‌ی به‌ڕێ کرد ده‌بێت چاوه‌ڕوانی چی له‌‬

‫‪158‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫قوتابیان بکرێت ئه‌مه‌یه‌ هۆکارێکی زۆر کاریگه‌ری له‌سه‌ر قوتابیانی ئێمه‌ که‌‬
‫زۆرێك له‌و مامۆستانه‌ی که‌ وانه‌یان پێ ده‌ڵێنه‌وه‌ خۆیان مامۆستای ئه‌و وانه‌‬
‫نین! ئیرت هه‌م ساردو سڕی له‌الیه‌ن مامۆستاوه‌ ده‌کرێت وه‌هه‌م قوتابیانیش‬
‫ساردو سڕ ده‌بن هه‌رچه‌ند قوتابیان خۆیان بۆ خۆیان وه‌نه‌بێت زۆر کارا بن‬
‫ئه‌مه‌ش دێته‌پاڵی و ‌ه ئیرت به‌ته‌واوی گوێیان له‌ وانه‌کان نامێنێ‪ ،‬ئه‌مه‌ لێره‌دا‬
‫حکوومه‌ت به‌رپرسیار ‌ه ل ‌ه چاره‌سه‌ر کردنی هه‌روه‌ك چۆن خۆی ئه‌م هزری‬
‫ماسۆنیه‌ی هێناوه‌ته‌ ناوه‌وه‌ خۆشی بنبڕی بکات‪ ،‬به‌اڵم حکوومه‌ت نه‌ك هه‌ر‬
‫خۆی ئه‌م کاره‌ی هێناوه‌ته‌ ناوه‌وه‌ به‌ڵکو له‌الیه‌کی تره‌وه‌ هانده‌ری قوتابیانه‌‬
‫بۆ نه‌خوێندنیان ئه‌ویش به‌دامه‌زراندنیان له‌ زۆر جێگه‌یه‌ك که‌ هه‌ر ئه‌سڵه‌ن‬
‫پێویستی به‌ بڕوانامه‌ نی یه‌ چونکه‌ که‌سی کارمه‌ند پێویستی به‌ موماره‌سه‌ی‬
‫ئه‌وه‌یه‌ که‌ خوێندوویه‌تی نایبێت‪ ،‬کاتێك که‌ قوتابی ده‌زانێ له‌ داهاتوودا‬
‫کارێکی وای ده‌ست ده‌که‌وێت که‌ پێویستی به‌ زانیاریه‌کی ته‌واو نی یه‌ له‌سه‌ر‬
‫ماده‌که‌ی ئیرت هه‌ر به‌ڕێی ده‌کات و ته‌نها بۆ بڕوانامه‌که‌ ده‌خوێنی وه‌ ئیرت بۆ‬
‫به‌ده‌ستهێنانی بڕوانامه‌که‌ی کۆمه‌ڵه‌ ڕێگه‌یه‌ك ده‌گرێته‌ به‌ر که‌ به‌ده‌ر نی یه‌ له‌‬
‫بیروباوه‌ڕه‌که‌ی ماسۆنی‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌بڕوای نووسه‌ر حکوومه‌ت تێیدا به‌رپرسیاره‌‬
‫چونک ‌ه گه‌ر ئه‌وان کار ئاسانی نه‌که‌ن بۆ قوتابی وه‌یان خۆیان زه‌مینه‌ی بۆ‬
‫نه‌سازێنن ئه‌وان ناتوانن سه‌رکه‌ووتوو بن تێیدا‪ ،‬وه‌گه‌ر حکوومه‌ت ئه‌و که‌سانه‌ی‬
‫که‌ بڕوانامه‌ به‌ده‌ست ده‌هێنن له‌ جێگه‌یه‌کی وادا دایان مبه‌زرێنێ که‌ پێویستی‬
‫به‌زانیاری ته‌واو بێت ئه‌وکات ‌ه قوتابی ناچار ده‌بێت که‌ ته‌نها بۆ بڕوانامه‌که‌‬
‫نه‌خوێنێ به‌ڵکو هه‌وڵی ته‌واو ده‌دات بۆ خۆ پڕ زانیاری کردن هه‌روه‌ك چۆن له‌‬
‫وواڵتانی تر ده‌بینین قوتابیان به‌رده‌وام سه‌ریان به‌سه‌ر په‌رتوك و کۆمپیوته‌رو‬
‫ئه‌نته‌رنێته‌وه‌یه‌ بۆ خوێندن به‌اڵم ل ‌ه کوردستاندا س ‌هر‌قاڵی هه‌ڵپه‌ڕکێ و گۆرانی‪!...‬‬
‫‌گه‌ر قوتابی بزانێت به‌بێ زانیاری ته‌واو کاری ده‌ست ناکه‌وێت ئه‌وکاته‌ هه‌رخۆی‬

‫‪159‬‬
‫هه‌وڵی زانیاری ته‌واو باش خوێندن ده‌دات نه‌ك ته‌نها بڕوانامه‌‪ .‬بێگومان زۆرێك‬
‫له‌کاره‌کانی تری حکوومه‌ت هاوشێوه‌ن له‌گه‌ڵ هزری ماسۆنیدا‪ ،‬هه‌موو ئه‌و‬
‫بیرباوه‌ڕه‌ی له‌ناو ماسۆنیدا هه‌یه‌ ل ‌ه کوردستانیشدا گه‌ر زیاتر نه‌بێت که‌مرت‬
‫نی ی ‌ه لێره‌دا به‌کورتی ده‌ستنیشانی ئه‌و خااڵنه‌ی که‌ باسامن کردووه‌ له‌ بیرو‬
‫باوه‌ڕی ماسۆنیدا به‌کورتی به‌راوردی ده‌که‌ین له‌گه‌ڵ کاره‌کانی حکوومه‌تدا‪.‬‬
‫‪-1‬ماسۆنی‪ :‬باوه‌ڕ نه‌بوون به‌خوای پێغه‌مبه‌رو قورئان‪ .‬وه‌ هه‌موو غه‌یبیات‪ ،‬وه‌‬
‫هه‌موو ئه‌و شتانه‌ به‌ درۆو ده‌له‌سه‌و خورافیات ده‌زانن‪.‬‬
‫*حکوومه‌تی هه‌رێم‪ :‬هه‌رچه‌ند حکوومه‌ت به‌ئاشکرا ئه‌و بانگه‌شه‌یه‌ ناکات له‌ناو‬
‫خه‌ڵکدا به‌اڵم بێده‌نگ بوون له‌ ئاستی ئه‌و هێرشانه‌ی که‌ ده‌کرێته‌ سه‌ر دین‬
‫هاوشێوه‌ی له‌گه‌ڵ ماسۆنیدا نیشان ده‌دات‪.‬‬
‫‪-2‬ماسۆنی‪ :‬کارکردن بۆ له‌ناوبردنی دین‪.‬‬
‫*حکوومه‌تی هه‌رێم‪ :‬ئه‌میش هه‌روه‌ها به‌ئاشکرا ڕه‌دی ناکرێته‌وه‌ به‌اڵم وه‌ك‬
‫زۆرجار که‌ له‌ په‌رله‌ماندا گوێامن لێ بووه‌ که‌ ده‌ڵێن ئێمه‌ هه‌موو شتێکی دین‬
‫وه‌رناگرین به‌ڵکو هه‌مه‌ الیه‌نه‪ ‌،‬به‌حسابی خۆیان ئه‌م کاره‌ کارێکی باشه‌و دڵی‬
‫هه‌مووی پێ ڕازی ده‌کرێت به‌اڵم پێچه‌وان ‌ه ده‌بێته‌وه‌ له‌گه‌ڵ زۆرینه‌دا که‌‬
‫ئاشکرای ‌ه زۆرینه‌ی کورد مسوڵامن ‌ه به‌ڵکو نه‌ك ته‌نها زۆرینه‌ ڕێژه‌که‌ی زۆر له‌‬
‫سه‌ده‌وه‌ نزیکه‪ .‬پێچه‌وان ‌ه بوون له‌یه‌ك ئایه‌ت پێچه‌وانێتی هه‌موو قورئانه‌‪.‬‬
‫‪-3‬ماسۆنی‪ :‬کارکردن بۆ ڕوخاندنی هه‌موو حوکمه‌تێکی شه‌رعی و وه‌ ڕوخان و‬
‫له‌ناوبردنی هه‌موو حوکمه‌تێك له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌ما دامبه‌زرێت‪.‬‬
‫*حکوومه‌تی هه‌رێم‪ :‬هه‌رچه‌ند هه‌موو ئه‌مانه‌ حکوومه‌تی هه‌رێم به‌ئاشکرا‬
‫بانگه‌شه‌ی بۆ ناکات به‌اڵم ناوبردنی ئیسالم به‌تیرۆرو سه‌ربڕین و ترسی‬
‫سه‌رکه‌وتنی حیزبه‌ ئیسالمیه‌کان ئه‌م ڕاستیه‌ ده‌سه‌ملێنێ‪.‬‬
‫‪-4‬ماسۆنی‪ :‬ڕه‌وادان به‌ کاری جنسی و و ‌ه به‌کارهێنانی ئافره‌ت وه‌ك ئامێرێك بۆ‬

‫‪160‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫سه‌رکه‌وتنیان!‪.‬‬
‫*حکوومه‌تی هه‌رێم‪ :‬زۆربوونی دیارده‌ی له‌شفرۆشی له‌سه‌ر شه‌قامه‌کان و‬
‫هوتێله‌کانداو هێنانی که‌سانی له‌شفرۆش له‌ده‌ره‌وه‌ی وواڵته‌وه‌ ئه‌م ڕاستیه‌ش‬
‫ده‌سه‌ملێنێ‪ ،‬په‌رتوکی ئۆقیانوسێك له‌تاوان ئه‌و شایه‌تیه‌ش ده‌دات‪.‬‬
‫‪-5‬ماسۆنی‪ :‬کارکردن بۆ تێکدان و دروستکردنی کێشه‌ی فیکری له‌ناو‬
‫دینه‌کانداو وه‌ باڵوکردنه‌وه‌ی بێ باوه‌ڕی‪.‬‬
‫حکوومه‌تی هه‌رێم‪ :‬ڕه‌واج دان به‌ دینی زه‌رده‌شت و زه‌قکردنه‌وه‌ی له‌‬
‫ڕاگه‌یاندنه‌کاندا ئه‌م ڕاستیه‌مان بۆ ده‌سه‌ملێنێ‪.‬‬
‫‪-6‬ماسۆنی‪ :‬به‌کارهێنانی به‌رتیل به‌ماڵ و جنس! له‌گه‌ڵ خه‌ڵکدا به‌تایبه‌ت‬
‫له‌گه‌ڵ ناوداراندا‪ ،‬ئه‌وانه‌ی که‌ شونێکی دیاری وه‌یان حه‌ساسیان هه‌یه‌ ل ‌ه ناو‬
‫کۆمه‌ڵگه‌دا‪ ،‬بۆ بره‌ودان به‌کاره‌که‌یان‪.‬‬
‫*حکوومه‌تی هه‌رێم‪ :‬دانی به‌رتیل شتێکی هه‌ر زۆر به‌رباڵوه‌ به‌تایبه‌ت له‌کاتی‬
‫ده‌نگدانه‌کاندا وه‌ منونه‌ی ئه‌م ‌ه ئه‌وه‌ند ‌ه زیندووه‌ هیچ نکۆڵیه‌ك هه‌ڵناگرێت وه‌‬
‫زۆرن له‌وکه‌سانه‌ی پشکیان به‌رکه‌وتووه‌‪.‬‬
‫‪-7‬ماسۆنی‪ :‬ئه‌گه‌ر یه‌کێك وازیان لێبهێنی ده‌ی کوژن‪.‬‬
‫*حکوومه‌تی هه‌رێم‪ :‬ئه‌م ‌ه کارێكی ئاسان نی یه‌ کردنی وه‌گه‌رنا ئاساییه‌‬
‫به‌الیانه‌وه‌‪ ،‬وه‌ به‌خراپ ناوبردن و مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ کردنی له‌بری کوشتندا به‌کار‬
‫ده‌هێرنێت وه‌ هه‌ردوو حیزبی ده‌سته‌اڵت چ له‌گه‌ڵ خۆیانداو وه‌ چ له‌گه‌ڵ‬
‫ئه‌ندامی حیزبه‌کانی تردا مێژوویه‌کی ڕه‌شیان له‌م بواره‌دا تۆمار کردووه‌‪.‬‬
‫‪-8‬ماسۆنی‪ :‬هه‌وڵدان بۆ ده‌ست به‌سه‌راگرتن و به‌کارهێنانی هه‌موو‬
‫که‌ره‌سته‌یه‌کی ڕاگه‌یاندن‪ ،‬چونک ‌ه کاریگه‌ری ئه‌مان ‌ه زۆر خێرایه‌‪.‬‬
‫*حکوومه‌تی هه‌رێم‪ :‬ئه‌وه‌نده‌ که‌ناڵی لۆکه‌ڵی و ئاسامنیان زیاد کردووه‌‬
‫ناوه‌کانیامن بۆ له‌به‌رناکرێت وه‌ زۆربه‌یان پێچه‌وانه‌ی ئه‌و بیروباوه‌ڕه‌وه‌‬

‫‪161‬‬
 ‫ده‌جوڵێنه‌وه‌ که‌ هاواڵتیان هه‌یانه‌‪.‬‬
‫لێره‌دا ده‌بێت ئه‌وه‌ به‌بیرخۆمان بێنینه‌وه‌ هه‌موو ئه‌م کارانه‌و وه‌ زۆرێکی‬
‫تریش ئایا له‌ به‌رژه‌وه‌ندی خاك و وواڵت و هاواڵتیانن یان له‌به‌رژه‌وه‌ندی‬
‫ده‌سته‌اڵتداران‪ ،‬وه‌اڵمه‌که‌ی ئاشکرایه‌و و ‌ه پێویست ‌ه چیرت حکوومه‌تی هه‌رێم‬
‫ڕۆخێنه‌ری ئه‌و بیرۆکانه‌ بێت نه‌ك بره‌ودان پێیان ئه‌وسا میلله‌ت به‌ره‌وپێش‬
‫ده‌چێت و به‌دوور ده‌بێت ل ‌ه گومانی ده‌ستی ده‌ره‌کی و وه‌ وواڵتێکی خۆماڵی‬
‫ڕاسته‌قینه‌ ده‌رده‌چێت‪ ،‬لێره‌دا ئێمه‌ چه‌ند خاڵێك ده‌خه‌ینه‌ ڕوو بۆ حکوومه‌تی‬
‫هه‌رێم‪:‬‬
‫‪-1‬خۆ به‌دوورگرتن له‌ دژایه‌تی کردنی بیروباوه‌ڕی هاواڵتیان که‌ مسوڵامنن چ له‌‬
‫میدیاکانه‌و ‌ه وه‌ چ به‌ڕێگه‌ گرتن له‌و هێرشانه‌ی که‌ ڕاگه‌یاندنه‌کانه‌وه‌ ده‌کرێت به‌‬
‫میدیاو ڕۆژنامه‌یه‌وه‌‪.‬‬
‫‪-2‬په‌یڕه‌وی کردنی شه‌ریعه‌تی ئیسالمی ئه‌ویش به‌ ده‌ستوور ده‌چه‌سپێ نه‌وه‌ك‬
‫حوکمه‌ شه‌رعیه‌کان بخرێنه‌ ده‌نگه‌وه‌! ده‌رکردنی یاسایه‌کی پاراستنی ئاینی‬
‫به‌شێوه‌یه‌کی گشتی‪ ،‬نه‌ك هه‌ر مامۆستایه‌ك کارا بێت ده‌ریان بکه‌ن‌‪.‬‬
‫‪-3‬له‌ناو بردنی هه‌موو دیارده‌ گه‌نده‌ڵیه‌کان به‌هه‌موو جۆره‌کانیه‌وه‌و‪ ‌،‬ده‌رکردنی‬
‫هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ له‌جێگه‌ی شیاودا دانه‌نراون وه‌ پڕکردنه‌وه‌یان به‌‬
‫که‌سانی پسپۆڕو کارا‪.‬‬
‫‪-4‬دابه‌شکردنی ئه‌و داراییه‌ی که‌ ده‌ست کوردستان ده‌که‌وێت به‌شێوه‌یه‌کی‬
‫یه‌کسانی به‌سه‌ر پرۆژه‌و فه‌رمانبه‌راندا‪ ،‬نه‌ك ئه‌ندام په‌رله‌مانیك به‌قه‌ده‌ر ‪250‬‬
‫که‌م ئه‌ندام پاره‌ وه‌ربگرێت‪.‬‬
‫هه‌روه‌ها چه‌ند خاڵێك ده‌خه‌ینه‌ به‌رده‌ست هاواڵتیانیش‪:‬‬
‫‪-1‬پابه‌ند بوون ب ‌ه ئاینه‌که‌یانه‌وه‌و‌ ئینتیام بوون بۆی له‌گه‌ڵ وواڵته‌که‌یاندا چونکه‌‬
‫ئه‌ویش داواکراوێکی دینییه‌‪.‬‬

‫‪162‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫‪-2‬بێ ده‌نگ نه‌بوون له‌ئاست هه‌ر گه‌نده‌ڵیه‌ك به‌هه‌رشێوه‌و له‌ژێر هه‌رناوێکدا‬
‫بکرێت‪.‬‬
‫‪-3‬هه‌وڵدان له‌ پێناو زانستی ڕاست و دروست و به‌رزداو وه‌ به‌ ئومێدی‬
‫به‌گه‌ڕخستنی له‌ پێناو خزمه‌تکردن به‌ وواڵتدا نه‌ك ته‌نها بۆ بڕوانامه‌ خوێندن‪.‬‬
‫‪-4‬خۆ پاك کردنه‌وه‌ له‌هه‌موو خراپه‌یه‌ك چونکه‌ حکوومه‌تیش پێکهاته‌ی‬
‫هاوواڵتیانه‌ ئه‌گه‌ر هه‌ر یه‌که‌و الی خۆیه‌وه‌ خۆی به‌پاکی ڕابگرێت حکوومه‌ت‬
‫ئۆتۆماتیکی خۆی چاك ده‌بێت‪.‬‬
‫به‌ئومێدی ڕه‌چاوکردنیان و له‌ پێناو وواڵتێکی منونه‌یدا‪.‬‬

‫ه ده‌مارگیری مه‌زهه‌بیه‌و ‌ه بۆ ده‌مارگیری حیزبی‬

‫ل‌‬

‫ده‌مارگیری و خۆپه‌رستی خه‌سڵه‌تانێکن ئه‌و که‌سانه‌ش که‌ ئه‌و خه‌سڵه‌تانه‌یان‬

‫تێدایه‌ بۆ خۆشیان ناتوانن پشتگیری لێ بکه‌ن ئه‌گه‌رچی له‌ کرداری خۆشیاندا‬
‫ڕه‌نگی دابێته‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ شتانێكن ژیری باوه‌ڕی پێیان نی یه‌و هه‌رده‌م به‌خراپ‬
‫ناویان هێرناون‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه له‌ دونیاشدا ده‌بینین سزا بۆ بکه‌رانی دانراوه‌ له‌‬
‫یاسادا‪ ،‬بۆ منونه‌ که‌سێك خۆپه‌رستی و ده‌مارگیری به‌رانبه‌ر یه‌کێکی تر بکات‬
‫هه‌رکات به‌ده‌رکه‌وت و جێگیر بوو سزاکه‌ی وه‌رده‌گرێت‪ ،‬ئیرت له‌ وواڵتێکه‌وه‌ بۆ‬
‫وواڵتێکی تر جیاوازی له‌ جۆرێتی سزاکه‌دا هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی من لێره‌دا ده‌مه‌وێت‬
‫باسی لێو ‌ه بکه‌م به‌دووره‌ له‌و ده‌مارگیری و خۆ په‌رستیانه‌ی که‌ له‌سه‌ر خود‬
‫یان کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی تایبه‌ت دروست ده‌بێت به‌رانبه‌ر که‌سانی تر‪ ،‬به‌ڵکو‬
‫ئه‌و ده‌مارگیریه‌ مه‌زهه‌بیه‌یه‌ که‌ له‌ مێژووی ئیسالمیدا به‌رانبه‌ر مه‌زهه‌بێکی‬
‫تری جیاواز هه‌بووه‌ ئێسته‌ هه‌مان ده‌مارگیری و خۆ په‌رستی زۆر به‌ توندترو‬
‫به‌جۆرێکی تر دروست بۆته‌وه‌ به‌اڵم له‌سه‌ر حیزب‪ ،‬کاتێك باس له‌ مه‌زهه‌ب‬

‫‪163‬‬
‫ده‌کرێت هه‌رچه‌ند مه‌زهه‌ب بۆ خۆی زۆر بووه‌ له‌ سه‌ره‌تاوه‌ به‌اڵم کۆمه‌ڵێك دۆخی‬
‫جۆراوجۆر وای کرد که‌ ته‌نها چوار مه‌زهه‌ب وه‌ك مه‌زهه‌بی سه‌ره‌کی مبێنێته‌وه‌و‬
‫په‌یڕه‌وی مه‌زهه‌به‌کانیان له‌ سه‌رانسه‌ریجیهاندا بکرێت‪ ،‬له‌ مێژوودا ئیسالمیداو‬
‫ل ‌ه ناو کۆمه‌ڵگه‌ی ئیسالمیدا هه‌بوونی ئه‌م چوار مه‌زهه‌به‌ کێشه‌ی زۆری ناوه‌ته‌وه‌‬
‫به‌جۆرێك هه‌ندێك جار ڕێگری له‌ ژن و ژنخوازی له‌سه‌ر ده‌مارگیری مه‌زهه‌بی‬
‫کراوه‌‪ ،‬وه‌ هه‌روه‌ها شه‌ڕو پێکدادانیش هه‌ر له‌سه‌ری دروست بووه‌‪ ،‬هه‌موو ئه‌م‬
‫پیا هه‌ڵشاخانه‌و لێك تێنه‌گه‌شتنه‌ له‌سه‌ر تێنه‌گه‌شتنیان بووه‌ له‌سه‌ر خودی‬
‫ئیسالم وه‌گه‌رنا مه‌زهه‌ب نه‌ك چوار به‌ڵکو چلیش بێت کێشه‌ی تێدا نی یه‌‪،‬‬
‫دواتر ئه‌م کێشمه‌نکێشه‌ بوو ‌ه ب ‌ه مایه‌ی سه‌رنجی بانگخوازان و کاری زۆر بۆ‬
‫کرا تا کاڵ بکرێته‌وه‌و مه‌زهه‌بیان ال ئه‌وه‌نده‌ گه‌ور ‌ه نه‌بێت که‌ ڕێگریان بکات‬
‫له‌سه‌ر کاری خێرو چاکه‌‪ ،‬چونکه‌ مه‌زهه‌ب مه‌زهه‌به‌‪ ،‬نه‌ك دین‪ ،‬دین له‌ مه‌زهه‌ب‬
‫گه‌وره‌تره‌و دینه‌که‌ی ‌ه مه‌زهه‌به‌کانی له‌ ژێردا جێ بۆته‌وه‌‪ ،‬من له‌ بیرمه‌ منداڵ‬
‫بووم له‌ کۆمه‌ڵگه‌ی کوردیدا کار بۆ ئه‌م کاڵ بوونه‌وه‌ی مه‌زهه‌بیه‌ زۆر ده‌کرا له‌‬
‫ناو مزگه‌وته‌کانی کوردستانداو مه‌الکان بۆ خه‌ڵکیان ڕوون ده‌کرده‌وه‌ که‌ گرفت‬
‫له‌وه‌دا نی یه‌ ل ‌ه شتێکدا به‌ گوێی مه‌زهه‌بێك بکه‌ین و له‌ شتێکی تردا ب ‌ه گوێی‬
‫مه‌زهه‌بێکی تر‪ ،‬زۆرجار منونه‌ی ده‌ستنوێژ شکاندن ده‌هێرنایه‌وه‌‪ ،‬ده‌وترا‬
‫ئێمه‌ی کورد له‌سه‌ر مه‌زهه‌بی شافعین و ده‌ستنوێژمان له‌ خێزان و ئافره‌تان‬
‫ده‌شکێ ئه‌گه‌ر ده‌ستامن به‌رده‌ستی یه‌کرت که‌وت‪ ،‬به‌اڵم ک ‌ه ڕۆشتین بۆ حه‌ج‬
‫خۆمان ده‌به‌ینه‌ سه‌ر مه‌زهه‌بی حه‌نه‌فی و ده‌ستنوێژ ناگرینه‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ ناکرێت‬
‫و زه‌حمه‌ت ‌ه له‌ حه‌جدا خه‌ڵکی زۆری لێیه‌و به‌ناچاری هه‌ر به‌ر یه‌کرت ده‌که‌ون‪،‬‬
‫هه‌ندێك وردترو جوانرت ده‌یان ووت ئێمه‌ شوێن به‌ڵگه‌ ده‌که‌وین ئیرت جیاوازی‬
‫نی ی ‌ه له‌ حه‌ج بین یان ده‌ره‌وه‌ی حه‌ج مادام به‌ڵگه‌ی ئیامم ئه‌بو حه‌نیفه‌‬
‫به‌هێزتره‌و ده‌ڵێ ناشکێ با له‌ حه‌جیش نه‌بین هه‌ر ده‌ستنوێژ ناگیرنه‌وه‌‪،‬‬

‫‪164‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫هه‌ندێکیش چونکه‌ له‌سه‌ر ده‌مارگیری مه‌زهه‌بی دامه‌زرابوو باوه‌ڕی ده‌کرد به‌‬
‫به‌ڵگه‌ی ئیامم ئه‌بو حه‌نیفه‌و به‌ ده‌ستنوێژ نه‌شکانی له‌گه‌ڵ خێزانیدا‪ ،‬به‌اڵم‬
‫هه‌ر ده‌یگرته‌و ‌ه دڵی ئاوی نه‌ده‌خوارد‪ ،‬لێره‌دا ئه‌وه‌ی زۆرگرنگ و له‌ جێیه‌ بوترێت‬
‫ئه‌و ده‌مارگیریه‌ی له‌سه‌ر مه‌زهه‌به‌کان هه‌بوو خۆ مه‌زهه‌به‌کان چوارن له‌ کاتێکدا‬
‫جیاوازیه‌کان هه‌موو فیقهی بوون‪ ،‬به‌اڵم ئێسته‌ ده‌مارگیری و خۆ په‌رستی‬
‫یه‌کرت قبوڵ نه‌کردن له‌سه‌ر حیزب دروست ده‌بێت و هه‌ر حیزبه‌و مه‌زهه‌بێکی‬
‫جیاوازی بۆ خۆی دروست کردووه‌و که‌سیش ئه‌وی تری قبوڵ نی یه‌‪ ،‬وه‌ زۆرجار‬
‫ڕاجیاوازیه‌کان ل ‌ه فیقهیش زیاتر بووه‌‪ ،‬ل ‌ه چوار مه‌زهه‌به‌وه‌ بۆ ‪ 1000‬مه‌زهه‌ب‬
‫ئێسته‌‪ .‬وه‌ هیچ وواڵتێکیش نی یه‌ پشکی له‌م ده‌مارگیریه‌دا به‌رنه‌که‌وتبێت‪،‬‬
‫گه‌ر بێت و باسی کوردستان بکه‌ین چه‌ند حیزبی ئیسالمی تێدایه‌ ئه‌وه‌نده‌‬
‫مه‌زهه‌بی جیاوازه‌و و ‌ه هه‌تا له‌ناو حیزبه‌کانیشدا باڵی جیاوازی تێدایه‌و ئه‌وانیش‬
‫مه‌زهه‌بێکی جیاوازیان بۆ خۆیان دروست کردووه‌و هه‌ر به‌ مه‌زهه‌بی حیزبه‌که‌ی‬
‫خۆشیان ڕازی نین‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ش له‌سه‌ر جێگه‌و شوێن مه‌زهه‌بی جیای تریش‬
‫هه‌ن‪ ،‬ئه‌م جیاوازیه‌ش گه‌رچی په‌یڕه‌و پرۆگرامی خۆشیان هه‌ی ‌ه به‌اڵم به‌هۆی‬
‫حه‌زی تاکه‌وه‌ گۆڕانکاری و ده‌مارگیری دروست ده‌کات و له‌سه‌ر حیزبه‌که‌ش‬
‫کاریگه‌ری ده‌بێت‪ ،‬هیچ که‌سێك نی یه‌ باوه‌ڕی به‌ ڕاستێتی ده‌مارگیری حیزبی‬
‫نه‌بێت مه‌گه‌ر ده‌مارگیری به‌شێوه‌یه‌کی لێ کردبێت نکۆڵی له‌مه‌ش بکات‪،‬‬
‫منونه‌ زۆرن له‌سه‌ر گشت حیزبه‌کان که‌ چاویان به‌یه‌کدا هه‌ڵنایه‌ت و هه‌رکه‌س‬
‫ئه‌وه‌ی خۆی نه‌بێت ئه‌وی تر ئاماده‌ش نی یه‌ له‌ حه‌جیشدا خۆی بۆ بباته‌ سه‌ری‪،‬‬
‫هه‌ر له‌سه‌ر بنه‌مای حیزب و ده‌مارگیری کوێرانه‌ بۆی مسوڵامن هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ‬
‫براکه‌یدا قسه‌ناکات و بۆ هه‌لێکیش ده‌گه‌ڕێ پشتی بشکێنێت‪ ،‬منیش ده‌ڵێم‬
‫تا مسوڵامنان له‌ناو یه‌کدا به‌م جۆر ‌ه بن دروست بوونی حکوومه‌تی ئیسالمی و‬
‫گه‌ڕانه‌وه‌ی خه‌الفه‌ت خه‌ونێکی شاعیرانه‌‪.‬‬

‫‪165‬‬
‫جا ئەمە بۆ ئەحزابە ئیسالمیەکان‪ ،‬وایە بۆ عەملانیەکان بە نوسین مافی‬
‫پێ نادرێت کە ئەو هەموو خوێنە لە نێوانیاندا ڕوویداوە‪ ،‬النی کەم لەناو‬
‫ئیسالمیەکاندا تەنها فکری و نەزەریەو نەگەشتووەتە حاڵەتی بەرکەوتن‪ ،‬بەاڵم‬
‫یەکیەتی و پارتی ڕووبارێك خوێنی یەکرتیان ڕژاندووە‪ ،‬هەربۆیە بۆ ئەمانیش‬
‫دەڵێم تا لەناو یەکرتدا بەو شێوەیە دەبێت تەنها وتەکەی مام جەالل بڵێینەوە‬
‫کە لە تورکیا بەبەرچاوی دوژمنانی کوردەوە وتی‪ :‬دەوڵەتی کوردی خەونێکی‬
‫شاعیرانەیە‪.‬‬

‫شیوه‌نێك بۆ ئازادی‬

‫ئه‌گه‌ر مبانه‌وێت پیناسه‌یه‌ی ئازادی بکه‌ین به‌التانه‌وه نامۆ نه‌بێت ک ‌ه نه‌توانین‪..‬‬

‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ نیه‌ ک ‌ه پێناسه‌که‌ی ناره‌حه‌ت بیت و ل ‌ه ڕووی زمانه‌وانی و زاراوه‌ییه‌وه‪،‬‬
‫به‌اڵم ئه‌وه‌ی که‌ ده‌یبینین به‌ناوی ئازادیه‌وه‌ ده‌کرێت پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌یه‌ که‌ له‌‬
‫پێناسه‌ی ئازادیا ده‌یبینین‪ ،‬وه‌ یان تێگه‌شتووین جاله‌به‌ر ئه‌و ‌ه به‌جێی ده‌هێڵین‬
‫‪..‬‬
‫کاتێك سه‌رنجی دروشمی زۆرینه‌ی وواڵتان ده‌ده‌ین ده‌بینین ئاماژه‌یه‌کی‬
‫تێدای ‌ه بۆ ئازادی زۆر جار ڕاسته‌و خۆ وه هه‌ندێ جار نا ڕاسته‌و خۆ‪ ‌،‬هه‌ریه‌که‌و‬
‫به‌ ته‌عبیرو زمانی خۆی‪ ،‬زۆرێكیش له‌و ئازادیانه‌ پێچه‌وانه‌ی یه‌کرتن!‪ ‌.‬ئه‌گه‌ر‬
‫بێت و گوێ له‌ وتاره‌کانیان بگرین زۆر به‌ وورد ترو قوڵرت باسی ئازادی ده‌که‌ن‬
‫به‌شێوه‌یه‌کی وا ئه‌گه‌ر بیسه‌ر خاوه‌نی بیرو باوه‌ڕێکی دامه‌زاو نه‌بێت زوو‬
‫ده‌خه‌ڵتێت و به‌ کوێران ‌ه شوێنی ده‌که‌وێت‪ ،‬سه‌ره‌نجامی ئه‌مه‌یه‌ زۆرێك له‌‬
‫خه‌ڵکی هه‌ر ڕۆژه‌و له‌گه‌ڵ حوکومه‌تێك و ‌ه یان ده‌سه‌اڵتیك دایه‌‪.‬‬
‫ئه‌گه‌ر بێت و سه‌رنج له‌ کرداره‌کانیان بده‌ین جیاوازیه‌کی زۆر هه‌یه‌ له‌ وه‌ی‬

‫‪166‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫که‌ بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌که‌ن وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی که‌ ده‌یکه‌ن‪ .‬جا ئه‌و وواڵت ‌ه وه‌یان‬
‫ئه‌و الیه‌نه‌ چ حوکومی بێت یان مه‌ده‌نی‪ .‬ئه‌گه‌ر ئیسالمی بێت هه‌ڕه‌شه‌یه‌کی‬
‫سه‌خت ده‌یگرێته‌وه وه کو خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ { یاایها الذین آمنوا مل تقولون‬
‫ماال تفعلون‪ ،‬کرب مقتا عند الله‌ ان تقولوا ما ال تفعلون }‌سوره‌تی الصف ‪3-2‬‬
‫وه‌ ئه‌م مه‌فهومه‌ ئاشکرایه‌ الی زۆرێنه‌ی خه‌ڵك به‌ تایبه‌ت مسوڵامنان‪ ،‬ده‌بێت‬
‫کرده‌و ‌ه له‌گه‌ڵ وتاردا وه‌ك یه‌ك بێت‪ .‬ده‌گێڕنه‌وه‌ مامۆستایه‌كی ئاینی ده‌بێت‬
‫زۆر داوای لێ ده‌که‌ن باسی ئازاد کردنی به‌رد ‌ه بکات ئه‌ویش هه‌ر دوای ده‌خات‬
‫مامۆستا هه‌ژار ده‌بێت ده‌ڕوات ئیش ده‌کات پاره‌ په‌یدا ده‌کات و به‌رده‌یه‌کی پێ‬
‫ده‌کڕێ و ئازادی ده‌کات دوای ئه‌وه‌ له‌ ووتاری هه‌ینیدا باسی به‌رده‌ ئازاد کردن و‬
‫خه‌یری ئازاد کردنی به‌رد ‌ه ده‌کات‪ ،‬وه دوای ئه‌وه خه‌ڵکه‌که‌ پرسیاری لێ ده‌که‌ن‬
‫ده‌ڵێن مامۆستا چۆن ئێستا ئه‌و باسه‌ت کرد له‌ کاتێکدا ئێمه‌ له‌ کۆنه‌وه ئه‌م‬
‫داواکاریه‌مان لێ ده‌کردیت مامۆستاش ده‌ڵێ پێم خۆش بوو کاتێك باسی بکه‌م‬
‫که‌ خۆم هه‌ستابم به‌کاره‌که‌ تا خه‌ڵی نه‌ڵێن مامۆستا‌ خۆی هه‌ژاره‌و به‌رده‌ی نیه‌‬
‫بۆیه‌ وا ده‌ڵێت‪.‬‬
‫ئه‌گه‌ر غیری ئیسالمیش بێت ئه‌و متامنه‌یه‌ی نامێنی الی خه‌ڵك زۆرمان بینی‬
‫ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ ئاماده‌ بوون خۆیان و ماڵ و منداڵیان به‌خت بکه‌ن له‌ پێناو‬
‫حوکمه‌تێك وه‌ یان الیه‌نێك به‌اڵم ئێستا به‌ پێچه‌وانه‌وه‌‪.‬‬
‫گه‌ر ئازادی هه‌یه‌ ئه‌و هه‌موو خه‌ڵکه‌ چ ده‌که‌ن له‌ به‌ندینخانه‌کاندا به‌ئیهامل‬
‫کراوی‪ ،‬گه‌ر ئازادی هه‌یه‌ بۆ نه‌وێرین ئازادانه‌ بیر بکه‌ینه‌وه‌‪ ،‬گه‌ر ئازادی هه‌یه‌ بۆ‬
‫نه‌وێرین ئه‌وه‌ی باوه‌ڕمان پێیه‌تی به‌ ئاشکرا بیڵێین‪ ،‬گه‌ر ئازادی هه‌یه‌ بۆ واو بۆ‬
‫وا‪.....‬‬
‫به‌اڵم ئه‌وه‌ی له‌ و جۆره‌ ئازادیان ‌ه تێده‌گه‌ین ئازادیه‌کی ته‌سکه‌و ته‌نها له‌‬
‫چوار چێوه‌ی خۆیاندا‌ ده‌سوڕێته‌وه‌‪ .‬له‌ کۆتایدا ماوه‌ بڵێین خۆزگ ‌ه چاوێك به‌و‬

‫‪167‬‬
‫ئازادیانه‌دا ده‌خشێرنا و وه چیرت خه‌ڵکی نه‌ده‌خه‌ڵه‌تێرنا به‌ناوی ئازادیه‌وه‌و‪‌،‬‬
‫خه‌ڵکیش زیاتر هوشیار ده‌بوو‪‌.‬‬

‫کوردایه‌تی یان خۆ په‌رستی !‬

‫خۆشویستنی گه‌ل و‪ ،‬وواڵت و‪ ،‬خاك ده‌توانم بڵێم له هه‌موو که‌سێکدا هه‌یه‌و‬

‫شتێکی رسوشتی یه‪ .‬ئیرت جیاوازی نیه له‌وه‌ی ئه‌و که‌سه هه‌ر ئاین و فیکره‌یه‌کی‬
‫هه‌بێت‪ .‬ئه‌گه‌ر بێت و ئه‌و پرسیاره ڕووبه ڕووی خه‌ڵکی بکرێته‌وه ئه‌و ڕاستیه‬
‫زیاتر ئاشکرا ده‌بێت‪ .‬جا ئه‌و که‌سه‌ی که ئه‌و پرسیاره‌ی ئاراسته ده‌کرێ دیسان‬
‫جیاوازی نیه له‌وه‌ی که خه‌ڵکی وواڵتێکی زل هێزو ناودارو پێشکه‌وتوو بێت‪،‬‬
‫وه‌یان به پێچه‌وانه‌وه‪ .‬ئه‌گه‌ر بێت و سه‌یری مێژوویش بکه‌ین هه‌ر شایه‌تی‬
‫له‌سه‌ر ئه‌م ڕاستیه ده‌دات‪،‬بۆ منوونه ئه‌و هه‌موو ناکۆکی و کوشتاره‌ی که کراوه‬
‫له‌سه‌ری‪ .‬وه که ئیسالمیش هات زیاتر جه‌ختی له‌سه‌رکرده‌وه به‌ڵکو بوو به‪،‬‬
‫به‌شێکیش له ئاینه‌که‪ ،‬ئاشکرایه که ئاینی ئیسالم هات ئه‌و شتانه‌ی که خراپ‬
‫بوو له‌ناوی بردن و قه‌ده‌غه‌ی کرد وه ئه‌وه‌یشی که باش بوو هێاڵیه‌وه‪ .‬جا ئه‌و‬
‫خۆشه‌ویستیه‌مان بۆ گه‌ل و وواڵت و خاك ده‌بێ زیاتر بێت له خه‌ڵکی ئاسای‬
‫مادام خۆمان به مسوڵامن بزانین‪ .‬به‌داگیر کردن و زۆڵم زۆر لێی جیهادمان‬
‫له‌سه‌ر واجب ده‌بێت‪ .‬ئه‌مه ڕاستیه‌که ئه‌گه‌ر خه‌اڵت بکرێن له‌سه‌ری وه‌یان‬
‫به‌پێچه‌وانه‌وه‪ .‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنج و ئه‌سه‌فه به‌ڕاستی وه به‌شێوه‌یه‌کی‬
‫به‌رباڵو ده‌بیرنێت ئه‌وه‌یه زۆرێك ئه‌م خۆشه‌ویستیه‌یان والێکردووه بردوویانه‌ته‬
‫ئاستی خۆپه‌رستیه‌وه به‌شێوه‌یه‌کی وا که هه‌ر کورد‪ ،‬کوردیانه‪ ،‬دان به حه‌ق و‬
‫زۆر ڕاستیه‌کدا نه‌نێن که ئه‌مه‌ش به بۆچونی من زۆڵمێکه له کوردایه‌تیه‌که‌مان‬
‫ده‌کرێت‪ .‬به‌تایبه‌تی ئه‌م دژایه‌تیه ده‌توانم بڵێم ده‌بیرنێت به‌رانبه‌ر به عه‌ره‌ب‬

‫‪168‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئه‌ڵبه‌ت من لێره‌دا دیفاع له عه‌ره‌ب ناکه‌م به‌ڵکو وه‌کو ڕاستیه‌ك ده‌یخه‌مه ڕوو‪،‬‬
‫هه‌ر گه‌لێکی تریش بوایه ئاماژه‌م پێ ده‌کرد‪ .‬وه باوه ڕ ناکه‌م هێچ عه‌ره‌بێكیش‬
‫ئه‌م نورساوه بخوێنێته‌وه‌و بێت ده‌ست خۆشیم لێ بکات و بڵێ حیاك الله‬
‫یااخی لهذة الرسالة‪ .‬ده‌توانم هۆکاره‌که‌شی بگه‌ڕێنمه‌وه بۆ ئه‌و هه‌موو تاوانانه‌ی‬
‫که صدام به‌رانبه‌ر به کوردی کرد‪ ،‬به‌اڵم ده‌بێت ئه‌وه‌شامن له‌بیر نه‌چێت به‬
‫عه‌ره‌بیشی کرد چه‌نده‌ها ته‌صویری ڤیدیۆیم الیه ئه‌گه‌ر بێت و باسی بکه‌م‬
‫له‌وانه‌یه نه‌توانم ئه‌م نوسینه ته‌واو بکه‌م‪ .‬به‌اڵم ئه‌وه تاکه که‌سێك بوو نه‌ك‬
‫هه‌موو عه‌ره‌ب‪.‬‬
‫ئه‌مه ده‌بێته مایه‌ی دڵ ئێشانی به‌رانبه‌رمان و‪ ‌،‬وا له به‌رانبه‌رمان ده‌کات که‬
‫به‌ره‌نگارمان ببنه‌وه‪ ،‬وه‌یان هه‌ر نه‌بێ ئه‌وانیش دان به حه‌قی ئێمه‌دا نه‌نێن‪،‬‬
‫ئه‌وه‌ی که ده‌مه‌وێت بیڵێم لێره‌دا ئه‌وه‌یه ده‌بینین چ له هاوواڵتیانی فه‌له‌ستین‬
‫ده‌کرێت‪ .‬گه‌لێکی مسوڵامن مه‌زڵوم کاتێك ده‌یان بینم ده‌ڵێم مه‌گه‌ر ئێمه له‬
‫ئێوه خراپ ترمان به‌سه‌رهاتبێت‪ .‬ئاشکرایه که حه‌ره‌که‌ی حه‌ماس له هه‌ڵبژاردن‪،‬‬
‫سه‌رکه‌وتنیان به‌ده‌ست هێنا به زۆرینه‌ی ده‌نگ و وه زۆر به دیموکراتی ئه‌گه‌ر‬
‫دیموکراتی هه‌بێت!!! هه‌ر دوای ده‌رچوونیان ئاوایان لێ ده‌که‌ن که پێیان‬
‫ده‌که‌ن له الیه‌ن جوله‌که‌وه‪ ،‬هه‌موو عاله‌میش سه‌یریان ده‌کات و وه له سه‌رووی‬
‫هه‌موویانه‌وه وواڵته عه‌ره‌بیه‌کان!!‪ .‬وه‌کو وابێ هه‌ر هیچ ڕووی نه‌دابێت! تا‬
‫ئێسته هه‌ر خۆگر بوون و توانیویانه ته‌حه‌مولی بکه‌ن‪ .‬ئه‌و هێزوو تینه گه‌شته‬
‫ئه‌وه‌ی که حصار بخه‌نه سه‌ریان به‌اڵم چ حصارێك خۆ ئێمه‌ش حصارمان بینیوه‬
‫به‌اڵم ئه‌مه زۆر جیاوازه له‌وه‌ی خۆمان‪ ،‬ئێمه شت هه‌بوو بیکڕین هه‌موو ئه‌مالو‬
‫الیه‌ك تاراده‌یه‌ك هه‌بوو به‌اڵم نه‌مان بوو‪...‬‬
‫به‌اڵم فه‌له‌ستینیه‌کان به‌ند کراون له غه‌زه‌دا مناڵی تیدایه پیری تیدایه‬
‫ئه‌گه‌ر تاوان باریشی تیادا بێت ئایا تاوانی ئه‌و هه‌موو خه‌ڵکه چیه بۆ وایان‬

‫‪169‬‬
‫لێ بکرێت؟؟؟ ژنێك پشیله‌یه‌کی بەند کرد‪ ،‬بوو به‌مایه‌ی چوونه دۆزه‌خیه‌وه‬
‫وه‌کو له‌ حه‌دیسیکدا هاتووه‪ .‬به‌اڵم ئه‌مه میلله‌تێکه!!! له کۆتایدا ده‌ڵێم ئێمه‬
‫زۆرمان به‌سه‌رهاتووه مه‌گه‌ر هه‌ر ئێمه بزانین ئه‌و ده‌ردانه چه‌ند گرانه بۆ بێ‬
‫ده‌نگ بین خۆ ئه‌گه‌ر ئێمه‌ش دان به‌و ڕاستیانه‌دا بنێین و ده‌نگامن له‌گه‌ڵ ئه‌و‬
‫هه‌موو خه‌ڵکه‌دا به‌رز بکه‌ینه‌وەو‪،‬وه هه‌ر نه‌بێت بڵێین ئه‌مانه تاوانن ده‌رهه‌قیان‬
‫ده‌کرێت‪،‬خۆ له کوردایه‌تیه‌که‌مان که‌م ناکاته‌وه! ئه‌گه‌ر قازانجیشی نه‌بێت زیاتر‬
‫بوومنان ده‌سه‌ملێت ئه‌گه‌ر هه‌ستی دینیامن ناجوڵێت با هه‌ستی ئینسانیامن‬
‫بجوڵێت‪.‬‬

‫محمد مورسی ڕوی دیموکراتی ڕەشکرد‬

‫تا چەند ساڵێك پێش ئێستە کۆمەڵە ناوێك زۆر کەسی پێ دەخەڵەتێرنا‪ ،‬هەتا‬
‫لە ڕابردووشدا ئەمە ڕوویداوەو گەورە زانای ئیسالمیش پێی کاریگەر بووەو بۆ‬
‫ماوەیەك فریوی خواردبوو! لە ژێر ئەو ناوە بێ ناوەرۆکانەدا!‪ ،‬منوونەی گەورە‬
‫زانای ناوداری میرصی وەك موحەمەد عەبدە‪ ،‬یان کەڵە زانای وەك جەمالەدینی‬
‫ئەڤغانی لە ژێر دروشمە بریقەدارەکانی ماسۆنیەتدا‪.‬‬
‫هەڵگری ئەو شیعارانەی کە ماسۆنیەت هەڵگری بوون و بە ڕواڵەت کاریان بۆ‬
‫دەکرد‪ ،‬زۆر زانا کەوتنە ژێر کاریگەریان‪ ،‬بەاڵم هەر کە بۆیان دەرکەوت خۆیان‬
‫لێ کشاندنەوە‪.‬‬
‫لە دوای دەرکەوتنی ماسۆنیەت و دەستخستنە کاری ڕۆژهەاڵتەوە‪ ،‬زۆر دەستی‬
‫تر بەردەوام بەناوی تری جۆراو جۆرەوە کاری کردووە‪ ،‬هیچ هزرو ئایدۆلۆژیایەك‬
‫نەماوە تاقی نەکرێتەوە لەگەڵ خەڵکەکەیدا! کەچی هیچیشی نەچووەتە ناخی‬
‫خەڵکیەوە‪ ،‬منونەش بۆ گەواهی لەسەر ئەو وتانە گەلێك زۆرن وەك نوێژ کردنی‬

‫‪170‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئەندامانی شوعی و پابەند بونی ئەندامانی حیزبە عەملانی و چەپەکان لەسەر‬
‫دینداری‪ ،‬هەتا بەو ڕادەش سەرکردەکانیان لەالیەن هاواڵتیان و ئەندامانی‬
‫خودی حیزبەکانەوە زۆرجار ناچار کراون لەگەڵ ئەوەی دژ بە دین کار دەکەن‬
‫پابەندیان بۆ دین نیشان بدەن!‪ ،‬ئیرت هەرچی لەسەر بە زۆر سەپاندنی دین‬
‫دەکەن بەسەر کۆمەڵگەکانیاندا زۆریش دەکەن بۆ ئەوەی لێیان بسەننەوە‬
‫تا ئێستە سەرکەوتو نەبوە‪ ،‬ئەمەش خۆی دیسان گەواهیەکە لەسەر ئەوەی‬
‫دین بەزۆر بەسەر ئەم کۆمەڵگانەدا نەسەپیوە‪ ،‬چونگە گەر وا بوایە بە زۆریش‬
‫لێی دەتەکایەوە؟! دین بە شایەنی حوکمڕانی نازانن بەاڵم ناچاریشن بیخەنە‬
‫دەستورەوە؟! ناشتوانن حسابی تایبەت بۆ دین و زۆر بە تایبەتی بۆ ئیسالم‬
‫نەکەن‪ ،‬گەر بۆ سەردانێکی سیاسیش سەردانی سعودیە بکەن ناچارن‬
‫لەگەڵیشیدا عەمرەیەك بکەن‪ ،‬خۆیان دین تێکەڵ بە سیاسەت بکەن!‬
‫چەندەها جۆری هێزو بیرو هزری جیاواز لە ڕۆژهەاڵتدا تاقی کرایەوە هیچی‬
‫سەری نەگرت و هاواڵتیانیش ڕۆژ بە ڕۆژ زیاتر بەرەوە ئیسالم دەچن و مزگەوت و‬
‫کۆڕو کۆبونەوە دینیەکان زیاتر قەرەباڵغی بە خۆیەوە ببینێت!‪ ،‬هەتا گەشتونەتە‬
‫ئەو باوەڕەی کە چیرت ئەم خەڵکانە قبوڵی ئەو بۆچونانە ناکەن کە دینەکەیان لێ‬
‫دابڕنێت و ناچارن ئەوان خۆیانی لەگەڵدا بگونجێنن‪ ،‬هەرچی هەوڵ دەدرێت بۆ‬
‫ئەوەی دین پەراوێز بخرێت زیاتر پەل دەکێشێت!‪ ،‬هەربۆیە ئەو بیرو هزرانەی‬
‫گەرچی لە بنەڕەتدا دین ڕەد دەکەنەوەو بە هۆکاری دواکەوتنی کۆمەڵگەی‬
‫دەزانن ناچارن وازی لێ بهێنن و بۆ لە دەست نەدانی جەماوەریان خۆیانی‬
‫لەگەڵدا بگونجێنن‪ ،‬لێرەدا جگە لەوەی گلەی هەیە لە ناهۆشیاری خەڵك لەم‬
‫ڕاستیانە‪ ،‬لەوالشەوە زیاتر ڕەخنەی توند ڕوبەڕوی ئەو سەرکردانە دەبێتەوە کە‬
‫ئەوانیش نەتوانن لەگەڵ هزرەکەی خۆیاندا ڕاستگۆ بن‪ ،‬هەربۆیە سیاسەتیش‬
‫بە درۆو دەلەسەو دوڕو زۆرجار لەم کۆمەڵگانەدا ناو دەبرێت‪.‬‬

‫‪171‬‬
‫لێرەدا گرنگی گەڕانەوە بۆ بنەڕەت دێتەوە کایەوە دوای ماندوبونێکی زۆرو‬
‫تاقیکردنەوەی گشت بیرو هزرەکانی تر‪ ،‬ئەوەتا بینیامن لە گشت شۆڕشەکانی‬
‫بەهاری عەرەبی یاخود ئیسالمی کۆمەڵگە بە پەرۆشی و خۆشحاڵیەوە‬
‫چاوەڕوانی دەستەاڵتێکی ئیسالمی دەکەن‪ ،‬هەر ئەو پێوەرانەش کە واڵتانی‬
‫ڕۆژئاواو ئەمەریکا کە دایان ناوەو پەیڕەوی دەکەن و ناوی بریق و باقیان لێ ناوە‬
‫بەو پێوەرانەش سەرکردە ئیسالمیەکان هەر لە پێشن و زیاتر خەڵکی بەرەو‬
‫ڕویان دێت‪.‬‬
‫منونەی دەرچونی دکتۆر موحەمەد مورسی سەرۆکی میرص بە زۆرینەی دەنگ‬
‫گەورەترین بەڵگەی ئەو شۆڕشانەیە‪ ،‬لەم الشەوە گرفت خستنە ناوو ناکۆکی‬
‫دروست کردن بۆیان ئەوەی ناویان ناوە شەرعیەتی دەنگدان و دیموکراسی و‬
‫حوکمی گەل و زۆر ناوی تر‪ ،‬زیاتر بیرۆکە چەپەکان و ئاشکرا بونی دەستەکان‬
‫دەخاتە ژێر پرسیارەوە‪.‬‬
‫لێرەدا ئێمە هەڵەیەکی گەورەو مەترسیەکی کاریگەر بۆ ئەم کۆمەڵگانە لە ژێر‬
‫ئەم پشێویەدا دەبینین ئەویش هاندانی خەڵکیە بە الیەنە توندیەکەدا‪ ،‬ئەوەی‬
‫کە ناوی لێ دەنێن تیرۆرو ئیسالمی ئوصوڵی و جیهادی لە دژ ئەو بیرۆکانە‪،‬‬
‫چونکە ئەزموونی کارکردن و قبوڵ نەکردنی سندوقی دەنگدان و دەرفەت نەدان‬
‫بە کار کردن هەمووی بە ئاشکرا هاندانە بۆ وازهێنانی الیەنە ئیسالمیەکان بە‬
‫خەباتی سلمی و گرتنە بەری ڕێگەی جیاواز‪.‬‬
‫ئەزمونی کاری ئیخوان لە ڕابردودا بەو شێوە سلمیەی کە کاریان کردوەو‬
‫ئارامیان لەسەر زیندان و شەقی نا موبارەکی بەناو موبارەك و ئەو مێژوە دورەی‬
‫کە ئاشکرایەو دەستخستنە ناو هەوڵی زۆرینەی خەڵکی میرصو تێکدانی‬
‫شۆڕشەکەیان ئێمە وای دەبینین کە زۆر بە خراپ بەسەردا بشکێتەوەو ڕێگە‬
‫بۆ ئەو ڕێکخراوانە زیاتر خۆش بێت کە لە زوەوە بڕوایان بەم جۆرە کارە نەماوەو‬

‫‪172‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫هەڵبژاردن بە میکیاج و هەڵ خەڵەتاندنی دەزانن‪ ،‬چونکە لە ڕاستیشدا ئەم‬
‫دەستە پشێویە بە ئاشکرا خەڵکی بەو الیەنانەدا هان دەدات‪.‬‬
‫ئەوەی جێگەی نیگەرانی و هەڵوێستەی زۆر جدیشە لەسەری پشتگیری‬
‫ڕاگەیاندنە عەملانیە کوردیەکانی کوردستانە لەسەر دژە مورسیەکان؟! کە زۆر‬
‫ئاشکرایە مورسی لەگەڵ ئەو ناهەقیە زۆر گەورەیەش کە پێی دەکرێت چۆن بە‬
‫زمانی گفتوگۆ قسە دەکات‪ ،‬لە کاتێکدا لە حەڤدەی شوبات و ئەو شۆڕشەی‬
‫دژی گەندەڵی بیست ساڵ حوکمڕانی دەستەاڵتدارانی کورد بە چ شێوەیەك‬
‫لە بری زمانی گفتوگۆ بە فیشەك و کوشنت و تۆقاندن و نانبڕین کۆتاییان پێی‬
‫هێنا‪ ،‬دەبو هەرکەس پشتگیری دژە مورسیەکان بوایە دەستەاڵتی کوردی‬
‫پشتیوانی مورسی بونایە‪ ،‬چونکە بە بیست ساڵی خۆی دەڵێت ساوا دەبو ئەم‬
‫چەند مانگەی مورسیشی هیچ نەبێت بە ساوا بزانیایە‪ ،‬بۆ دەرفەت نادەن بە‬
‫مورسی کە بە هەرچی پێوەر هەیە مافی حوکمرانی هەیە‪ ،‬بەاڵم دیارە بەم چەند‬
‫مانگە کورد دەڵێ دەمو دۆی تاقی بویەوە بۆ ئەو دەستانەی ئێستە دەیانەوێت‬
‫بیشێوێنن کە ناکەوێتە ژێر باریان و دەیەوێت میرصیانە بیر بکاتەوە نەك ئێرانی‬
‫و ئیرسائیلی و ئەمەریکیانە‪.‬‬
‫ئەو دەستەی کە هەڵبژاردن و شەرعیەتی فەلەستینی تێکداو ڕازی نەبوو بە‬
‫حەماس و فەلەستینی کرد بە دوو پارچەوە ئێستەش میرص ئەو ئەزمونەمان‬
‫دەخاتەوە یاد‪ ،‬هەربۆیە گەر بێت و ئەو دەستە پشێویەی کەوتۆتە ناو میرصەوە‬
‫نەوەستێت دور نی یە بە زیانی زۆر گەورەی هەم میرص خۆی بە پلەی یەکەم‬
‫و هەم گشت ئەو دەستانەی لە پشتیەوەن بشکێتەوەو زۆر لەو کەسانەی‬
‫کە باوەڕیان بە خەباتی سلمی و دیموکراتیانە هەبووە نەمێنێت و ڕێکخراوی‬
‫قاعیدەو هاوشێوەکانی زۆرتر پێ بەهێز ببێت و ڕۆژهەاڵت ببێت بە سەرباس و‬
‫مانشێتی ڕۆژنامەو ڕاگەیاندنەکان‪.‬‬

‫‪173‬‬
‫لە کۆتایشدا هیوادارین لەم نێوەندەدا دەستەاڵتدارانی کورد گەر پشتگیری‬
‫لە مورسیش نەکەن هیچ نەبێت دژیشی نەبن‪ ،‬بۆ ئەوەی گۆڕان بە هزری‬
‫الیەنە ئیسالمی و هزرە ئیصالحگەریە ئیسالمیەکانی خۆشامندا نەیەت و ئەو‬
‫خەباتە سلمیەیە ئێستە لە کوردستاندا هەیە جارێکی تر نەگەڕێتەوە بۆ خەباتی‬
‫چەكداری‪ .‬وە پەرلەمان و دەنگدان زیاتر بەرەوە پێشەوە بچێت‪.‬‬

‫کوردایەتی لە نیوان دژایەتی ئیسالم و ئینتیمای نەتەوەیدا‬

‫ئەوەی زۆر بەگوێی هاواڵتیانی کوردستاندا دەدرێت و پێشرتیش لە خەباتی‬

‫شاخدا پێی کراوە دژایەتی ئیسالمە! بە بیانوی ئینتیامی نەتەوەی‪ ،‬هەروەك‬
‫وابێت ئیسالم ڕێگر بووبێت لە نەگەشتنی کورد بە خواستەکانی‪ ،‬دۆستایەکی‬
‫کەمینەترین دین دەکرێت لە کوردستاندا! بەرانبەر ئیسالم و ژیانی یەکرتقبوڵ‬
‫کردنی دینەکانیش مەرامی ئەم چینە دژ بە دین و نەزان بە ئینتیامی‬
‫نەتەوەییەدایە‪.‬‬
‫مێژوو شاهیدە ئەگەر ئیسالم دژی بەدەوڵەت بوونی کورد بووبێت لەوەشدا‬
‫یەکسانی کردووە‪ ،‬چونکە بەرانبەر نەتەوەکانی تریش وا بووەو ڕۆحیەتی‬
‫یەکپارچەی فراوانی هەڵبژاردووە‪ ،‬ئەگەر لە دینەکەش بگەڕێین هەر ئەوە‬
‫لە سودی مرۆڤایەتیدایە‪ ،‬کە ئازادیەکانی لەو پەڕی فراوانیدایە‪ ،‬بۆ منوونە‬
‫ئێستە ئێمە لە هەرێمێکی بچکۆالنەدا گیرمان خواردووە‪ ،‬تاکە وواڵتێك نی‬
‫یە لە دونیادا فیزەمان نەوێت بۆی‪ ،‬خەڵکامن هەیە نەخۆش بووە تا فیزەی بۆ‬
‫هاتووەتەوە گیانی دەرچووە! ئەوە خۆشبەختی دونیایە بە بەرتەسك کردنەوەی‬
‫سنورو ئازادیەکان! ئەوەی ئێستە پێشکەوتنە لە ئەوروپا لە سەدەی ‪٢١‬دا کە‬
‫بەبێ فیزە وواڵتانی ئەوروپا دەتوانیت بگەڕێیت‪ ،‬ئیسالم بەچەندەها سەدەی‬

‫‪174‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫پێشی ئەو بەرهەمی هێنابوو بەڵکو زۆر زیاتر ئازادیەکانیش فراوانرت بوو‪ ،‬چونکە‬
‫ئەمەی ئێستە پاسەپۆرتی دەوێت بەاڵم فیزەی ناوێت‪ ،‬بەاڵم ئەوەی ئیسالم‬
‫پاساپۆرتیشی نەدەویست!‬
‫هەندێك لە عەملانیەکان ڕەخنە لە وواڵتانی عەرەبی دەگرن و دەڵێن ئەوان‬
‫سودیان لە ئیسالم وەرگرتووە بۆ بوون بە دەوڵەتیان! ئەی خێرە ئیوە بەقەدەر‬
‫ئەوانیش مێشکتان بەکار نەهێناوە‪ ،‬با ئێوەش سودتان لە ئیسالم وەرگرتایەو‬
‫ببایەن بە دەوڵەت نەك هەر لە خانەی نەزانیدا بسوڕێنەوە‪ ،‬ئەوەی نزیك بووبێت‬
‫لە ئیسالم سودی لە ئیسالم وەرگرتووە ئەگەر ڕاستیشی لەگەڵ نەکردبێت‪،‬‬
‫نابینی مونافیقەکان چەند دەستکەوتی دونیاییان بەدەست هێناوە!‪ ،‬خۆ لە‬
‫ڕوانگە دینیەکەوە ئەم چینە خراپرتینی مرۆڤەکانن‪ ،‬بەاڵم ئەوان قەناعەتیان‬
‫بەوە هەیە لە پاڵی ئیسالمدا دەتوانن سودمەندی یەکەمی دونیایی خۆیان بن‪.‬‬
‫لەبەر ئەوە دژایەتی کردنی ئیسالم بەناوی ئینتیامی نەتەوەییەوە گەورەترین‬
‫زیانی بە گەلی کورد گەیاندووە‪ ،‬ئەوەی لەگەڵ ئیسالمەکەدا ڕاستی کردووە‬
‫دووجار خۆش بەخت بووە‪ ،‬جارێك لەم دونیاو جارێك لەو دونیاش‪ ،‬ئەوەشی‬
‫ڕاستی نەکردووەو خۆی داوەتە پاڵی جارێك قازانجی کردووەو جارێك زیانی‬
‫کردووە‪ ،‬وەك مونافیقەکان و دەستکەوتە دونیایەکی بەهۆی ئیسالمەوە‪ ،‬بەاڵم‬
‫کورد لە هەردوو جەژنە بووە! ژیانی دونیای بەدەست ئەو کۆمەڵە سەرکردەوە‬
‫ژیانی قیامەتیش بەهۆی ئەو ئەقڵیەتەوە‪.‬‬
‫هاواڵتیانیش نەتوانراوە لە ئیسالمەکە پاشەکشەی پێ بکرێت‪ ،‬چونکە لەوە‬
‫تێگەشتوون کە ئەم دونیاشیان فت ببێت هیچ نەبیت با دونیایەکی تریان‬
‫هەبێت‪.‬‬

‫‪175‬‬
 ‫ئیسالمیەکان موشریکن!‬

‫دانانی شەریك و هاوبەش بۆ خوای گەورە یەکێکە لەو تاوانە گەورانەی کە‬
‫لێخۆشبوونی نی یە لە ئاینی ڕاستی ئیسالمدا‪ ،‬قورئان بە ڕاشکاوی ئەوەمان بۆ‬
‫دەسەملێنێت وەك خوای بااڵ دەست خۆی دەفەرموێت‪:‬‬
‫(إن الله ال يغفر أن يرشك به ويغفر ما دون ذلك ملن يشاء)‬
‫ئەگەر بێت و بگەڕێینەوە بۆ مێژوو وە لە پێش هاتنی ئاینی ڕاستی ئیسالمەوە‬
‫دەست پێبکەین‪ ،‬کافرەکانی ئەو سەردەمە زۆرینەی بتیان دەپەرسن لەشێوەی‬
‫بەردو تارشاوی بە ئارەزووی خۆیان! لەگەڵ ئەوەشدا باوەڕیان بەو خوایە هەبوو‬
‫کە لە ئاسامنەو خولقێنەری گشت بوونەوەرە‪ ،‬قورئان ئەمەشامن بۆ پشتڕاست‬
‫دەکاتەوە وەك دەفەرموێت‪:‬‬
‫الَ ْرض لَ َيقُولُ َّ‬
‫ن اللَّه)‬ ‫الس َم َوات َو ْ‬
‫خل ََق َّ‬
‫ن َ‬ ‫سأَل ْ‬
‫ْتهم َم ْ‬ ‫( َول ِ ْ‬
‫َئ َ‬
‫بەاڵم ئەوەی کە کێشەی گەورە بوو باوەڕ نەبوون نەبوو بەخوا لە ڕووی پەرستنەوە‪،‬‬
‫بەڵکو دانی مافگەلێك بوون بەو دارو بەردە کە کاری ئەوان نەبوو کاری خوای بااڵ‬
‫دەست بوو‪ ،‬لە باوەڕبوون بەخوادا کێشەیان نەبوو‪ ،‬لە پەرستنی خوای گەورەدا‬
‫کێشە هەبوو‪ ،‬ئەمەش دانانی بەردێكە لە جێگەی خوادا کە ئومێد گەلێکیان‬
‫پێوە بەستووە ئیشی ئەو بەردە نی یەو بۆی جێ بەجێ ناکرێت‪ ،‬بەڵکو ئیشی‬
‫خوای گەورەیە‪ ،‬ئەو کارانەی کە مافی خوای گەورەیەو تەنها هەر بەویش‬
‫دەکرێت ئەوان ئەو مافەیان بەو بەردە دەدا لە جێگەی خوادا بۆیان بکات! نەك‬
‫هەر ئەوە بەڵکو بە حسابی خۆشیان لە خوایان نزیك دەکاتەوە!‬
‫بە تێپەڕبوونی ڕۆژگار خواکان زۆر زیادی کرد! نەك خوای تاك و تەنها لە‬
‫باوەڕبووندا‪ ،‬چونکە ئێستەش هەمووی هەر باوەڕی بەوە هەیە‪ ،‬بەڵکو لە‬
‫هاوبەش بڕیارداندا بۆ خوای گەورە کە کۆمەڵێك مافی خوای گەورە هەیە‬

‫‪176‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫بەسەر بەندەکانیەوە لێی دەستێننەوەو دەیدەن بە شت گەلێکی تر وەك بەردە‬
‫تارشاوەکەی سەردەمی جاهیلی‪.‬‬
‫ئیرت ناوەکان زۆر بوون جاران خوا دروستکراوەکان تەنها بەرد بوون‪ ،‬دوای وای‬
‫لێهات بوو بە ئینسانیش! وەك بوزیەکان کە ئەوەندە ئومێدیان پێوە دەبەست‬
‫دوای مردنیشی هەم دیسان ئینسانەکە کراوە بە پەیکەر! ئێستە لە بەردەم‬
‫پەرستگاکانیاندا کە خۆم دیومە لە وواڵتان لەسەروی هەموویەوە لە بەریتانیا‬
‫هەیەو زۆر ڕێزی لێ دەگرن! لە وواڵتی زانست و تەکنەلۆژیاو مەعریفەتدا‬
‫کەسانێك هەن ئەوە ئەقڵەکەیانە!‪ ،‬هەشە زۆر لەوە زیاتر کە باوەڕی بە هیچ‬
‫پەرسرتاوێکی تر نی یە! بەڵکو تەنها بەخۆ نەبێت!!‪ ،‬ئێمە زۆرمان لەم شێوەیە‬
‫بینووە باوەڕی تەنها بەخۆی هەیە چۆن؟ خۆی کردووە بە شەریك و هاوبەشی‬
‫خوا‪ ،‬ئەڵبەت نەك خۆشی وەك الیەنە فیزیکیەکە‪ ،‬بەڵکو ئارەزووەکانی!!!‪،‬‬
‫کەسێکی شەرواڵ پیسە بۆ منوونە ئامادەیە لە پێناو ئەو شەرواڵ پیسیەدا هەتا‬
‫زەواج لەگەڵ دایك و خوشك و کەسە نزیکەکانی خۆشیدا بکات‪ ،‬کە زۆرمان‬
‫لە ڕاگەیاندنەکاندا بینووە‪ ،‬پێچەوانەی هەموو ئەقڵێکی سەلیمە‪ ،‬ئەوە ئەگەر‬
‫پەرسنت نی یە چی ناوێکی تری لێ بنێین؟ هەیە پارەی کردووە بە هاوبەشی‬
‫خوا ئامادەیە لە پێناویدا ژن و منداڵەکانی لە خەودا بکوژێت لە پێناو پارەدا‪،‬‬
‫ئامادەیە گەوادی بۆ ژنەکەی خۆی بکات لە پێناو پارەدا! ئەرێ خەڵکینە زانایانی‬
‫ئیسالمی بەڕێز ئەمە پەرسنت نی یە؟! هەیە بۆ کورسیەکەی ئامادەیە هەرچی‬
‫کورسی دونیا هەیە بیڕوخێنێت و بیسوتێنێت ئەگەر پێی بکرێت‪ ،‬ئایا ئەمە‬
‫پەرستنی کورسی نی یە؟‪ ،‬بە واتایەکی تر هەر شتێك هەوڵەکانی بۆ چڕکراوەو‬
‫لە پێناویدا تەزحیەی بۆ بدرێت و گوێ بە چوارچێوە شەرعی و دەقەکانی خوای‬
‫گەورە نەدرێت و بۆی بشكێرنێت ئەوە هاوبەش بۆ خوا پەیدا کردنە لە پەرستندا‪،‬‬
‫هەمان تێگەشنت و ئامانجی بەردەکەی سەردەمی جاهیلی بەسەردا دەدرێت‬

‫‪177‬‬
‫با بەردیش نەبێت‪ ،‬هەیە عەورەتە‪ ،‬هەیە ماڵ و خانوی جوانە‪ ،‬هەیە سەیارەیە‪،‬‬
‫هەیە دڵدارەکەیەتی‪ ،‬هەیە پارەیە‪ ،‬هەیە کورسیە‪ ،‬ئافەرنیێکە کە لێی بکرێت‪،‬‬
‫هەیە حقدە‪ ،‬هەیە هەمووشیەتی بەس تەنها خوا نی یە‪!...‬‬
‫ئەمانە بە بڕوای من دوای ‪ ٢٠‬ساڵ لە خوێندنی شەرعی و چەند بڕوانامەی‬
‫شەرعی گەشتووم بەم ئیجتیهادە‪...‬ئەگەر هەڵەشم تکایە ڕاستم بکەنەوە‬
‫چونکە من ملم لە موباریکرت بەرانبەر شەرع و ئایەت و حەدیس‪ ،‬ئامادەم کام‬
‫وواڵت دوورە بۆی بڕۆم لەسەر مەرسەفی خۆم بۆ گەشنت بەم حەقیقەتە‪.‬‬
‫ئێستە با بە کورتی بێینە سەر پەرسرتاوێکی تر لە کوردستاندا کە ئەویش‬
‫پەرستنی حیزبایەتیە لەبیرمە هەر لەسەرەتای خوێندنی شەرعیدا زۆر بە‬
‫گوێامندا دەدرا ئەم فەرموودەیە (ال طاعة ملخلوق يف معصية) ئێ ئەگەر‬
‫طاعەتی مەخلوك کرا بۆ مەعصیەتی خالق ئەوە چی یە ئەگەر پەرسنت نەبێت‪،‬‬
‫باس لەوە ناکەین بەزۆرو ئەوەی کە شەرع ڕێگەی پێداوە‪ ،‬کابرا دەنێرن فاڵن‬
‫بکوژێت! قەتڵ ئەی هاوار بەبێ بڕیاری دادگا بەبێ هیچ بنەمایەی شەرعی‬
‫دروست کەسی قاتڵ ئەو کەسەی کە ئەمری پێ دەکات بکوژە نەیکردووە بە‬
‫شەریك لە پەرستندا؟ کەسی ئەمر پێکەر ئارەزووەکەی نەکردووە بە شەریکی‬
‫خوای گەورە؟‬
‫ئەو هەموو بتە ئێستە لە کوردستاندا هەیە بۆ زۆرتر باسی لێوە ناکەن و ڕوونی‬
‫بکەنەوە بۆ خەڵکی‪ ،‬ئەوەندە عوزرمان بۆ بەرانبەر هێنایەوە سنوری شەرعی‬
‫تێپەڕاند‪ ،‬خوای گەورە پەنامان بدات خەریکە ئەمیش ببێتە هاوبەشێك بۆ ئێمە‪.‬‬
‫کابرا نوێژکەرە بەس نوێژەکەی بە حساب بۆ خوایە کە لەناو نوێژەکەیدا بیر‬
‫لە بێ ئەمری خوا دەکاتەوە‪ ،‬واتە هەر وەستانێکی درۆی فاتیحەیەك نازانێت‬
‫مانای چی بەبێ ئەوەی دانیشی پێدا بنێ هەر بەلێو دەیخوێنێت بە حساب‬
‫بۆ خوایە‪ ،‬ئیرت باقی ئەوە بۆ حیزبەکەیەتی! ئامادەیە قەتڵ‪ ،‬جاسوسی‪ ،‬دزی‪،‬‬

‫‪178‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫داوێن پیستی‪ ،‬هەرچی پێچەوانەی ئەو ڕێگەی ڕاستە بێت کە لە فاتیحەکەدا بە‬
‫حساب دەیخوێنێت ڕۆژانە‪ ،‬ئەمانەش هێشتا چینێکن لە پێش چینێکی ترەوە‬
‫کە گاڵتەی بەو نوێژەش لێ دێت! ئەی ئایە ئەمە پەرسنت نی یە؟‬
‫کەسێك حوکمی بەدەست بێت و حوکم بە قورئان نەکات چی یە؟ ئیرت واز‬
‫لەوەش دێنم ئایەتەکان خۆم بیهێنمەوە بۆ خۆتانی جێدەهڵێم بەدوایدا‬
‫بگەڕێن‪...‬‬
‫کەسی حوکم دەر بەدەر لە حوکمە شەرعیەکان‪ ،‬ئەو ئارەزووە ئەگەر خوا نی یە‬
‫چی یە؟ ئەگەر هاوبەشی خوا نی یە چی یە؟ ئەگەر ترس لە غەیری خوا نی یە‬
‫چی یە؟ ئەگەر ماف سەندنەوە لە خواو دانی بە غەیری ئەو نەبێت چی یە؟‬
‫بەداخەوە ئێمەیان تا ئێستە بە نوێژێکی بێگیان و سەرپۆشێکی درۆ یان نیوە‬
‫سەرپۆشێك خەڵەتاندووە! دین نێوانی ئینسان و مرۆڤەکانە‪ ،‬ئەی ئەو هەموو‬
‫ئایەتی ئەحکامە چی یە لە قورئاندا؟ دین نێوانی ئینسان و خوای گەورەن ئەی‬
‫بۆ کەسێك نی یە ژنەکەی بەبێ مەال مارەببڕێت باوەڕی بە یاساکەی ئەوانیش‬
‫نی یە؟ ئەی ئەوە بەینی خواو مرۆڤەکانە یان بەینی مرۆڤ و مرۆڤەکان؟‬
‫دین نێوانی خواو ئینسانەکانە فقهی عقوبات و فهقی موعامەالت و فیقهی‬
‫زەکات و زۆر شتی تر کە لەشەریعەدا هاتووە بۆ کاری پێ دەکرێت و چ دەکات‬
‫لەناو شەریعەتی ئیسالمدا؟ ئەی ئەوان ئاگاداری ئەوە نین نابێت ئێمە بە‬
‫ڕاشکاوی‪ ،‬بەبێ موجامەلە‪ ،‬بە گوێیاندا بدەین؟ ئەوان نازانن خۆ ئێمە هەر لە‬
‫حوجرەدا مەتنەکانیشیان پێ لەبەر دەکردین‪ ،‬دوای خۆمان لە قورئانەکەشدا‬
‫حەقیقەتەکەیامن بینی!‬
‫هەربۆیە لەو ڕوانگانەوە ئەوەی ئەمڕۆ لە کوردستاندا هەیە بەرانبەر پەرسنت‬
‫و جێگرتنەوەی حەزەکان لە جێگەی پەرستنی حەقیقیدا بووە بە هاوبەشی‬
‫خوای گەورە‪.‬‬

‫‪179‬‬
‫ئێمە زۆر بە ڕاشکاوی دەیڵێین بارزانی و خوستەکانیان جێگەی زۆرێك لەو‬
‫پەرستنانەی گرتووەتەوەو بووە بە هاوبەش بۆ خوای گەورەو خەڵکانێك هەن‬
‫ئەمەیان لە دڵەوە قبوڵ کردووە! کابرا ئامادەیە لەسەر لقی چواری پارتیەوە‬
‫بەبەرچاو کامیرای خواو کامیرای هاواڵتی و بەرچاوی حەقیقی خەڵکیەوە منداڵ‬
‫بکوژێت ئەوە پەرسنت نی یە چی یە؟‬
‫لە بادیناندا چەندین جار بارەگاکانی یەکگرتوویان سوتاند دوکەڵەکەی گەشتە‬
‫ئاسامن ئەوە پەرسنت نی یە چی یە‪ ،‬یەکگرتوویەکی داماو مەزڵوم ئەمە چ‬
‫حقدێکە لە بارەگای شەرعی خۆیاندا بە قورئانەکانەوە بیان سوتێنن! ئەوان‬
‫چەك بەدەست نین و ڕێگەی هابیلیان هەڵبژاردووە‪ ،‬بۆ ئێوە هەمووتان بوون بە‬
‫قابیل لە ئاستیدا‪ ،‬دەرهێنانی گەنجان لە مزگەوتەکاندا لە ترسی تیرۆرە! ئەی‬
‫خوای گەورە ڕیسوای دونیاو قیامەتتان بکات‪ ،‬ئەی ئەو هەموو گەنجە زۆربەی‬
‫لە ژێرەوە دەچوو بۆ تیرۆرتان کردوو کردنتان بە قوربانی خواستە گاڵوەکانی‬
‫خۆتان‪.‬‬
‫ئیسالمیەکانیش ئاشکرایە ئەوەیان قبوڵ نی یە‪ ،‬خوایان لە ڕووی باوەڕو پەرسنت‬
‫بەهەموو ماناکانیەوە تێگەشتوون و ئامادەنین طاعەتی غەیر مەخلوق بکەن بۆ‬
‫مەعصیەی خالق‪ ،‬کەوابوو ئیسالمیەکان هاوبەشیان بۆ بارزانی پەیدا کردووەو‬
‫مورشیکن بەرانبەر بارزانی نەك خوای گەورە وە شیرکیش لێخۆشبوونی نی یە‪،‬‬
‫بۆیە بارزانیش بەو شێوەیە بەرانبەریان دەبێتەوە‪.‬‬

‫‪180‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫کورد یان ئیسالم کامیان لە پێشە‬

‫بێزارترین پرسیارێك کە دەوروژێرنێت و جگە لە دژایەتی و پیسی ناخ هیچ‬

‫بەرهەمێکی تری نی یە‪ ،‬ئەویش ئەو پرسیارەیە‪ ،‬تۆ کوردیت؟یان!ئیسالم؟‬
‫کامیان لە پێشە؟ ئیسالمەتی؟ یان کوردایەتی؟!‬
‫بەبڕوای من هیچ کەسێکی ڕۆشنبیرو کورد پەروەر ئەو پرسیارە ناکات‪ ،‬گەر‬
‫لە زاری کەسێکەوە هاتە دەر لە دوو شت بەدەر نی یە‪ ،‬کەسی پرسیار کەر‬
‫یان ئەوەتا ڕاست لەگەڵ کوردایەتیەکەیدا ناکات‪ ،‬وەیان کەسێکی نەفام و‬
‫ناڕۆشنبیرە‪ ،‬چونکە چ ئیسالم و کورد بوون هەردووکیان خەاڵتێکی خواین کە‬
‫بە ئیسالمیەتی هێناوینیەتە ژیان و زمانی کوردیشی پێ بەخشیووین‪.‬‬
‫هەرگیز پێویست بەوە نی یە ئەو دوو وشە لێك جیابکرێتەوەو بە زۆرداری‬
‫یەکێکیان هەڵبژێریت‪ ،‬هەر وەك ئەوە وایە بە کەسێکی حیزبی بڵێیت تۆ‬
‫کوردیت یان پارتی‪ ،‬یان هەر حیزبێکی تری کوردی‪ ،‬دەی وەاڵمەکەی خۆ‬
‫ئاشکرایە کوردیشەو پارتیشە‪ ،‬دەکرێت بڵێیت نا یان دەبێت کورد بیت یان‬
‫پارتی‪ ،‬دەی ئەوە بۆ حیزبێکی کوردی نەکرێت بۆ ئیسالم چۆن دەبێت؟!‬
‫ئێمەی کورد کورد بوومنان زۆربەی خۆشیەکانی دونیای لێ سەندووینەتەوە!‬
‫خەریکە بەهۆی نەفامی هەندێك کەس و الیەنیشەوە خۆشامن بێ بەش بکەین‬
‫لە خۆشیەکانی دواڕۆژ‪ ،‬ئێمەی مسوڵامن و کورد زوبان بڕوامان وایە پاداشت‬
‫لەسەر ئەزیەتە دونیایەکامنان وەردەگرین هەر لەبەر ئەوەشە لە ناڕەحەترتین و‬
‫دژوارترین کاتدا بەرگەمان گرتووەو باجی کوردایەتیەکەمان بەخۆمان داوە‪ ،‬زۆرن‬
‫ئەو کەسانەی کە دینیان نی یە یان هەر بەناوە لە دەستپێکی ناڕەحەتیەکاندا‬
‫کوردو خۆشیان بە دوژمن فرۆشتووە؟!‬
‫لەبەر ئەوە وروژاندنی ئەو پرسیارە سەرچاوەیەکی دژە دینی و هەتا کوردیشە‪،‬‬

‫‪181‬‬
‫چونکە کورد گەلێکی مسوڵامنە‪ ،‬لە ئیسالمەکەشدا دژایەتی تێدا نی یە‪ ،‬ئەو‬
‫کەسانەش کە دەڵێن کورد بە زۆر ئیسالمی بەسەردا سەپیوە من باوەڕم وا نی‬
‫یە‪ ،‬من باوەڕم وایە کورد کوردبوونی بەزۆر بەسەردا سەپیوەو خوای گەورە بەبێ‬
‫پرس بە کورد دروستی کردووین‪ ،‬بەاڵم ئیسالمەکەمان بە ئارەزووی خۆمان‬
‫وەرگرتووە‪ ،‬چونکە من ئێستە دەتوانم واز لە ئیسالمەکە بهێنم و ئەو هەڵبژاردەم‬
‫لەبەر دەمدایە‪ ،‬بەاڵم کورد بوونەکەم گەر حەزیشی پێ نەکەم تازە هەر کوردم‪،‬‬
‫هەرکەسیش حەزی لە ئیسالمەکە نی یە بەو ناحەزیە لە ئیسالمەکە دەچێتە‬
‫دەرەوەو باشرتە بە یەکجاری بانگەوازی بۆ بکات‪ ،‬نەك بە دووڕووی مبێنێتەوە‪.‬‬
‫چونکە دوو ڕوو (مونافیق) هەم لە دونیاو هەم لە دواڕۆژدا خراپرتینی کەسەکانن‪.‬‬

‫کورت و پوختی وتەی من‬

‫لە بارەی دەوڵەتی ئیسالمی ناسراو بە داعش‬

‫زۆرجار لە کۆڕو کۆبوونەوەکان باس لە ڕەوایەتی و ناڕەوایەتی کارەکانی داعش‬

‫دەکرێت‪ ،‬هەیە ڕاستەوخۆ هەشە ناڕاستەوخۆ وە هەشە زۆر بە توندی ڕەدیان‬
‫دەکاتەوە‪ ،‬هەیە ئەم هێزەی پێخۆشە هەبوونی و بە تەواوەتی دەیکات بەماڵ‬
‫بەسەر ئیسالمەوە‪ ،‬هەشە بە تەواویەتی بێ بەری دەکات لە ئیسالم و وەك لە‬
‫کوردەواریدا دەڵێن جولەکە لە چاویاندا شێخە‪.‬‬
‫زۆرجار ئیسالمیەکان و ئەوانەی هەڵگری بیرۆکەی ئاینین وەك تانەو تەشەرێك‬
‫پێیان دەوترێت بۆ ناچی بۆ ناو داعش؟! یان ئێوەو داعش جیاوازیتان نی یە!؟‬
‫ئیسالمی ڕاستەقینە ئەوەیەو مانای وایە تۆ لەگەڵ ئیسالمدا ڕاست ناکەیت!‬
‫ئەو وتە بە خودی خۆم وتراوەو ئەمەش وەاڵمی من‪...‬‬
‫باوەڕی تەواوم بە ئیسالم و هەموو یاساکانیشی هەیەو هەر لە منداڵیمەوە‬

‫‪182‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫نوێژو عیبادەتم کردووەو لە مەدرەسەی دینیدا خوێندوومەو بڕوانامەی زانستی‬
‫مەالیەتیم بەدەستهێناوە‪ ،‬وە دەرچوووی کۆلێژی شەریعەشم‪.‬‬
‫من وەك خۆم بەهیچ شێوەیەك فەراغێك نابینمەوە کە دژی خاك و میللەتی‬
‫خۆم شەڕبکەم‪ ،‬لە کاتێکدا بە ئازادی مومارەسەی ئاینی خۆم دەکەم و‬
‫خەڵکیشی بۆ بانگ دەکەم‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا ڕێزی زۆرم لێ دەگیرێت بەهۆی‬
‫دینەکەوە‪ ،‬ئاینی ڕاستی ئیسالم ئاینێکی ڕێزلێگیراوە لە کۆمەڵگەی کوردیداو‬
‫لە هەرجێگەیەك کۆمەڵێك پێکەوە بن گەر چەندین زاناو پسپۆڕی جیاجیاش‬
‫هەبێت ڕووی دەمی خەڵکی زیاتر لە مەالو کەسایەتیە ئاینیەکانە‪.‬‬
‫کۆمەڵێك کەس پێکەوە دانیشتبوون کە پزیشکێکیش لەناوماندا بوو کابرایەك‬
‫پارچەیەك حەبی هێناو بە منی دەدا تا بزانم بۆ چی باشە!‬
‫مەال خەلیلێکامن هەبوو کاتی خۆی سەردەمی فەقیەیەتی دەیگوت لە گوندێك‬
‫مەال بووم خەڵکی گوندەکە ئەگەر بزنێکیشیان قاچی بشکایە هەربۆالی من‬
‫دەهاتن‪.‬‬
‫ئەوەندە باوەڕ بە ئاینی ئیسالم هەیە زۆرجار کارانیك دەکرێت لە کۆمەڵگەی‬
‫کوردیشدا پێچەوانەی دینە بەاڵم دەبینین لە باوەڕ بوون بە دینەوە سەرچاوەی‬
‫گرتووە‪ ،‬هەرچەند هەڵەشە! وەك ئەوەی کە نەخۆش دەکەوێت دەچێتە سەر‬
‫شەخسێك و داوای لێ دەکات کە چاکی بکاتەوە! هەرشتێك کە مۆرکێکی‬
‫دینی پێوە بێت لە کۆمەڵگەی کوردیدا جێگەی ڕێزە‪ ،‬قەناعەتیشم بەوە هەیە‬
‫زۆر کەسایەتی دینی کە لە ڕابردوو وە ئێستەشدا پلەی حیزبی و حکومیان‬
‫وەرگرتووە بەهۆی دینەوە بووە نەك تواناو پسپۆڕی خۆیان‪.‬‬
‫زۆرجار سیفەتی ڕەقی هەڵگرانی ئاینی ئیسالم هۆکاری دوورکەوتنەوەی‬
‫خەڵکی بوون لە ئیسالم و وە بە پێچەوانەشەوە هۆکاری پێشوازی گەرمی‬
‫خەڵکی بووە بۆ ئیسالم‪ ،‬ئەندەنوسیا کە یەکەم واڵتی ئیسالمیە لەسەر ڕووی‬

‫‪183‬‬
‫زەویداو دانیشتوانەکەی ‪ ٣٠٠‬ملیۆنە لەو ‪ ٣٠٠‬ملیۆنە ‪ ٢٤٤‬ملیۆنی مسوڵامنە‪،‬‬
‫لەکاتێکدا بەهۆی ئەخالقی بەرزی بازرگانەکانەوە ئیسالمیان پێگەشتووەو‬
‫مسوڵامن بوون‪.‬‬
‫جیهادیش لە ئیسالمدا فەرزەو نکۆڵی لێناکرێت بەاڵم خودی جیهادەکە بۆ‬
‫البردنی ئەو کۆسپانەیە کە لە ڕێگەی دەعوەو بانگەوازدا دەکرێت‪ ...‬لە ئەوروپاش‬
‫بەسەدان کۆڕو سیمینارو وتارو لێکۆڵینەوەی ئاینیم باڵوکردووەتەوە ڕێگری لە‬
‫ڕێگەمدا نەبووە‪ ،‬پێش نوێژو وتاری خوێنی مزگەوت بووم و بە تێگەشتنی خۆم‬
‫باسی ئیسالمم بۆ خەڵکی کردووەو چەندین ئەوروپی لەژێر دەستمدا بە فەزڵی‬
‫خوا بوون بە ئیسالم و ڕۆژێك بانگ نەکراوم و موحاسبە نەکراوم کە بۆ ئەو کارە‬
‫دەکەیت‪...‬هەتا جارێکیش توشی کێشە بووین بەهۆی چەند کەسێك ئەوانەی‬
‫کە هەر دەیانەوێت بە هێز خۆیان بسەپێنن لە کۆتادا حەقەکە بەمن درا‪ ،‬هەتا‬
‫لە بنکەی پۆلیس حوکمیان بە شەرع کردین نەك بە یاسای بەریتانی!‬
‫بەبڕوای من حیزبە ئیسالمیەکان و زۆرێك لە کەسایەتیە ئیسالمیەکانیش بە‬
‫هەڵەدا ڕۆشتوون بەرانبەر داعش‪ ،‬من زۆرجار پرسیارم لێ دەکرێت ئایا کوشنت‬
‫هەیە لە ئیسالمدا؟ دەڵێم بەڵێ هەیە‪..‬دەڵێن دیل کوشنت هەیە؟ دەڵێم بەڵێ‬
‫هەیە‪ ...‬دەڵێن زۆر شتی تر دەڵێم بەڵێ هەیە‪...‬دەڵێن ئەی بۆ ئەوان دەڵێن نی‬
‫یە! بە بڕوای من هەر نی یە وەاڵمی خەڵکی ناداتەوە دەبێت هۆکاری هەیەکەیان‬
‫بۆ ڕوونبکرێتەوە نەك بە نی یە لە کۆڵی خۆتی بکەیتەوە‪ ،‬من کار بۆ ئیسالم‬
‫دەکەم و ڕێگاکەی ئەوانیشم پێ هەڵەیە هەروەك چۆن کەسێك کوردایەتی‬
‫دەکات و لەناو حیزبێکەوە وە حیزبەکانی تری پێ هەڵەیە‪.‬‬
‫پێغەمبەر درودی خوای لەسەر بێت ئەگەر لە مەکەدا بیان هێشتایە بە ئازادی‬
‫باسی خوا پەرستی بۆ خەڵکی بکات هەرگیز کۆچی نەدەکرد بۆ مەدینە‪،‬‬
‫کاتێکیش کە فەتحی مەکە کرا هەڵ نەستا بە کوشتنی خەڵکەکەی لە کاتێدا‬

‫‪184‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫دەستەاڵتی هەبوو‪ ،‬دەیفەرموو هەرکەس بڕواتە مزگەوت ئەوە پارێزراوە‪،‬‬
‫هەرکەس بچێتە ماڵی خۆی پارێزراوە‪ ،‬هەرکەس هەتا بچێتە ماڵی ئەبو سوفیان‬
‫کە دوژمنێکی سەرسەختی پێغەمبەر بوو درودی خوای لەسەر بێت کە‬
‫خێزانەکەی جەرگی حەمزەی ئامۆزای پێغەمبەری خوارد نەیکوشتەوە‪ ،‬دواتر بە‬
‫ئارەزوومەندانە مسوڵامن بوون‪.‬‬
‫باوەڕبوون بە زۆر ناسەپێت و لە ڕووی مەنتیقیشەوە هەر نەگونجاوە‪ ،‬چەندین‬
‫هاوڕێی خۆشەویستم هەیە کە دەرفەتی موناقەشەی دینیامن هەبووەو تا‬
‫ئێستە باوەڕی پێم نەکردووە‪ ،‬منیش پێم خۆشە دەرفەتی ژیان لەبەردەمیدا‬
‫بێت و بیربکاتەوەو بە مسوڵامنیەتی مبرێت‪ ،‬نەك دەستەاڵتم هەبێت ملی‬
‫بپەڕێنم‪ ،‬کام دەزگاری حکومی و حیزبی هەیە لەم واڵتەدا بەس دەستنیشانی‬
‫بکەن بۆ من وەعد بێت سبەی بچم لەوێ باسی ئیسالمیان بۆ بکەم‪ ،‬ئەوان‬
‫ئەگەر بە خۆشی قسەکانم وەرنەگرن بەخوا بە شەڕیش وەری ناگرن و منیش‬
‫دەڵێم (لکم دینکم ولی دین)‬

‫شەهیدو بە شەهید کراوەکان‬

‫لە کۆمەڵگەی ئێمەو لە ڕاگەیاندنە کوردیە عەملانیەکان و ئەوانەی پێیان‬

‫کاریگەرن زۆر بە توندی دژی عەرەب و عەرەبی و هەندێك جار قورئانیش‬
‫دەوەستنەوە!‪.‬‬
‫کە باسی ئیسالمیش دەکەین خۆیان بە مسوڵامنی عیارە ‪ ٢٤‬لە قەڵەم دەدەن!‪،‬‬
‫کە باسی قورئانیشیان بۆ دەکەین دەڵێن ئەوە نێوان خۆت و خوای گەورەیەو‬
‫سیاسەت و دین دوو شتی لێك جیاوازن و ئیسالم پاکە نابێت تێکەڵی پیس و‬
‫هیچ گەردێك بکرێت!‬

‫‪185‬‬
‫واتە خۆشیان چاك دەزانن ئیسالم پاکە! هەروەك چۆن گومانیشیان لە پیسی‬
‫خۆیان نی یە! وەك لە ووتەکاندا دەردەکەوێت!‪.‬‬
‫ئێمە لێرەدا باسی ئیسالم و سیاسەت ناکەین کە دوو شتی پێکەوە گرێدراون و‬
‫جێگەی نکۆڵی نی یە الی شارەزایانی دین‪.‬‬
‫بەڵکو تەنها وەاڵمی دوو گومانی زۆر دووبارە کراو دەدەینەوە کە عەملانیەتی‬
‫کوردی و هەندێك کەسی ناحاڵی بە ئیسالم و ئیسالم پەروەرەکانی دەفرۆشن‬
‫کە ئەویش‪ :‬عەرەبی و ئیسالم خۆیەتی‪.‬‬
‫عەرەبی لە ڕوانگەی ئەو ووشە عەرەبیانەی کە خۆیان بەکاری دەهێنن‪،‬‬
‫سیاسەتیش هەر لە ڕوانگەی ئەو سیاسەتەی کە خۆیان دەیکەن و ئیسالمی بۆ‬
‫بەکاردێنن و بۆ خۆیان بە ڕەوای دەزانن و بۆ بەرانبەر بە ناڕەوا‪.‬‬
‫لەژێر هەمان ئەو ناونیشانەی کە ئەم بابەتەی پێ ناونراوە کە ئەویش ئەو ووشە‬
‫زیندووەیە لە دڵامندا‪.‬‬
‫شەهید‬
‫زۆرگرنگە کە دەوترێت شەهید بگەڕێینەوە بۆ ئەو بنەوانەی کە ئەو ووشەی‬
‫داهێناوەو بە چی مەبەستێك و کێی پێ مەبەست و شەهیدە‪.‬‬
‫شەهید لە ڕووی زمانەوانیەوە‪ :‬لە سێ ووشە پێك هاتووە‪ :‬ش‪ .‬ه‪ ،‬د «شهد»‬
‫لە قاموسی عەرەبیدا بەم شێوەیە هاتووەو شیکراوەتەوە‪:‬‬
‫‪ * #‬ش ه د * * الشهادة * خرب قاطع تقول * شهد * عىل كذا من باب سلم ورمبا‬
‫قالوا * شهد * الرجل بسكون الهاء تخفيفا وقولهم أشهد بكذا أي أحلف و *‬
‫املشاهدة * املعاينة و * شهده * بالكرس * شهودا * أي حرضه فهو * شاهد *‬
‫وقوم * شهود * أي حضور وهو يف األصل مصدر و * شهد * أيضا مثل راكع وركع‬
‫و * شهد * له بكذا أي أدى ما عنده من الشهادة فهو * شاهد * والجمع * شهد‬
‫* مثل صاحب وصحب وسافر وسفر وبعضهم ينكره وجمع الشهد * شهود * و‬

‫‪186‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫* أشهاد * و * الشهيد * الشاهد والجمع * الشهداء * و * أشهده * عىل كذا *‬
‫فشهد * عليه و * استشهده * سأله أن يشهد و * الشهيد * القتيل يف سبيل‬
‫الله تعاىل وقد * استشهد * فالن عىل ما مل يسم فاعله واالسم * الشهادة *‬
‫و * التشهد * يف الصالة معروف و * الشهد * بفتح الشني وضمها العسل يف‬
‫شمعها والجمع * شهاد * بالكرس قلت إمنا قال يف شمعها ألن العسل يذكر‬
‫ويؤنث ولكن األغلب عليه التأنيث عىل ما نذكره يف ع س ل‪.‬‬
‫ئەوەی سەرەوە لە ڕووی زمانەوانەی و قاموسی عەرەبیەوە‪ ،‬کە جگە لە لە‬
‫سەملاندی کە ووشەیەکی عەرەبیە‪ ،‬هەموو شێوازەکانی شیکردنەوەشی‬
‫ڕوونکردوەتەوە‪ .‬بە کورتی شەهیدی بە مانای شایەتی دان و بینەری ڕووداوێکیش‬
‫دێت‪ ،‬وەك لە خوارەوە زیاتر ئەمە دەسەملێت‪.‬‬
‫لە قورئاندا‬
‫لە قورئانی پیرۆزیشدا لە چەندەها ئایەتداو بە چەندەها جۆر هاتووە وەك‪:‬‬
‫ول َعلَ ْيك ُْم‬
‫س ُ‬ ‫اس َو َيكُونَ ال َّر ُ‬ ‫سطًا لِ َتكُونُوا شُ َهدَ ا َء َع َ‬
‫ل ال َّن ِ‬ ‫( َوكَ َٰذلِكَ َج َعلْ َناك ُْم أُ َّم ًة َو َ‬
‫شَ هِيدً ا )‬
‫به‌و شێوه‌یه‌ش ئێوه‌مان به‌گه‌لێكی میانه‌ڕه‌و گێڕاوه‌ (له‌ هه‌موو ڕوویه‌كه‌وه‌‪،‬‬
‫له‌ ڕووی عیباده‌ت و خواپه‌رستیه‌وه‌‪ ،‬له‌ ڕووی دنیاو قیامه‌ته‌وه‌‪ ،‬له‌ ڕووی‬
‫داخوازیه‌كانی ڕۆح و نه‌فسه‌وه‌‪ ..‬هتد) تا ببنه‌ شایه‌ت به‌سه‌ر خه‌ڵكیه‌وه‌ (تا بزانن‬
‫ئه‌م ئاین و به‌رنامه‌ی ‌ه هه‌مووی مایه‌ی خێرو سه‌ربه‌رزی ‌ه بۆ تاك و كۆمه‌ڵ ل ‌ه هه‌موو‬
‫سه‌رده‌مێكدا و له‌ هه‌موو بواره‌كانی ژیاندا) و بۆ ئه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ریش (له‌ هه‌موو‬
‫ئه‌و بوارانه‌دا مامۆستاو ڕابه‌ری ئێوه‌ بێت و ل ‌ه ڕۆژی قیامه‌تدا) شایه‌تی بدات (بۆ‬
‫دڵسۆزانی ئوممه‌تی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی به‌ئه‌ركی سه‌رشانی خۆیان هه‌ستاون )‪.‬‬
‫ات اللَّ ِه َواللَّهُ شَ هِيدٌ َع َ ٰ‬
‫ل َما تَ ْع َملُونَ )‬ ‫اب لِ َم تَكْ ُف ُرونَ بِآيَ ِ‬ ‫(ق ُْل يَا أَه َْل الْ ِك َت ِ‬
‫ئه‌ی پیغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) به‌ خاوه‌نانی کتێب بڵێ‪ :‬بۆچی ئێوه‌ باوه‌ڕ‬

‫‪187‬‬
‫ناکه‌ن به‌ ئایه‌ته‌کانی خوا‪ ،‬خۆ خوا شایه‌ته‌ له‌سه‌ر هه‌موو ئه‌و کارو کرده‌وانه‌ی که‌‬
‫ئه‌نجامی ده‌ده‌ن ‪.‬‬
‫ل َٰهؤ َُل ِء شَ هِيدً ا )‬ ‫ن ك ُِّل أُ َّم ٍة بِشَ هِي ٍد َوجِ ْئ َنا بِكَ َع َ ٰ‬ ‫ف إِ َذا جِ ْئ َنا ِم ْ‬
‫( َفكَ ْي َ‬
‫ئینجا ده‌بێت حاڵی ئه‌و خه‌ڵکه‌ چۆن بێت کاتێک له‌ هه‌ر میلله‌تێک شایه‌تێکامن‬
‫هێنا و تۆشامن هێنا (ئه‌ی محمد (صلی الل ‌ه علیه‌ وسلم) به‌شایه‌ت به‌سه‌ر ئه‌و‬
‫خه‌ڵکه‌وه‌ (که‌ په‌یامی خوات پێڕاگه‌یاندوون) ‪.‬‬
‫ني )‬‫ن ِع َبا َدتِك ُْم لَغَا ِفلِ َ‬ ‫َى بِاللَّ ِه شَ هِيدً ا بَ ْي َن َنا َوبَ ْي َنك ُْم إِنْ كُ َّنا َع ْ‬‫( َفكَف ٰ‬
‫ئینجا خوا به‌سه‌که‌شایه‌ت بێت له‌نێوان ئێمه‌و ئێوه‌دا‪ ،‬به‌ڕاستی ئێمه‌ ئاگاداری‬
‫په‌رسنت و پاڕانه‌وه‌ی ئێوه‌نه‌بووین ‪.‬‬
‫لە قورئانی پیرۆزداو بە چەندەها جۆر ووشەی شەهید باس کراوە کە دەتوانن‬
‫بگەڕێنەوە سەری بیان بینن لەم سورەتانەدا‪.‬‬
‫سورەتی‪ :‬البقرة ‪ .٢٨٢ ،١٤٣‬ال عمران ‪ .٩٨‬النساء ‪.٤١،٣٣،٧٢،٧٩،١٠٥،١٦٦‬‬
‫املائدة ‪ .١١٧‬األنعام ‪ .١٩‬یونس ‪ .٤٦ ،٢٩‬الرعد ‪ .٤٣‬النحل ‪.٨٩ ،٨٤‬االرساء‬
‫‪ .٩٦‬الحج ‪ .٧٨ ،١٧‬القصص ‪.٧٥‬‬
‫لە فەرموودەدا‬
‫ِي (صلی الله عليه وسلم)‬ ‫ك (ريض الله عنه) عَنِ ال َّنب ِّ‬ ‫ن َمالِ ٍ‬ ‫‪١٠٣٠‬ـ عن أَن َ‬
‫َس بْ َ‬
‫ض‬‫الَ ْر ِ‬
‫ل ْ‬ ‫ل الدُّ نْ َيا َوأَنَّ لَهُ َما َع َ‬ ‫ب أَنْ َي ْرجِ َع إِ َ‬‫ح ُّ‬‫ج َّن َة‪ُ ،‬ي ِ‬
‫ح ٍد َيدْ خ ُُل الْ َ‬ ‫ن أَ َ‬‫َال‪َ ( :‬ما ِم ْ‬
‫ق َ‬
‫ات‪ ،‬لِ َم يَ َرى ِم َ‬
‫ن‬ ‫ش َم َّر ٍ‬‫َي الشَّ هِي ِد‪َ ،‬فإِنَّهُ يَ َت َم َّنى أَنْ يَ ْرجِ َع َف ُي ْق َت َل َع ْ َ‬ ‫ش ٍء‪ ،‬غ ْ ُ‬ ‫ن َْ‬ ‫ِم ْ‬
‫الْكَ َرا َم ِة)‪ [.‬بخارى ‪ /‬الجهاد‪]٢٦٦٢ /‬‬

‫(أنس)(خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ‪ :‬پێغه‌مبه‌ر (صلی الله عليه وسلم)‬

‫فه‌رموویه‌تی‪( :‬هیچ كه‌س نییه‌ بچێته‌ به‌هه‌شت و حه‌زكات بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ دونیا‬
‫با هه‌رچی له‌سه‌ر زه‌ویشدا هه‌یه‌ هی ئه‌وبێت جگه‌ له‌ شه‌هید ك ‌ه حه‌ز ده‌كات‬

‫‪188‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫بگه‌ڕێته‌وه‌ و ده‌جار مبرێت‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌و ڕێز و شكۆیه‌ی ده‌ستی ده‌كه‌وێت و‬
‫به‌چاوی خۆی ده‌یبینێت)‪.‬‬
‫فەرموودە گەلێکی زۆر هەیە کە باس لە شەهید دەکەن و ئەو ووشانەش کە لە‬
‫قورئاندا هاتووە هەمان شێوە لە فەرموودەکانیشدا بەرچاومان دەکەوێت‪.‬‬
‫بە پێی قاموسی عەرەبی و قورئانی پیرۆزو فەرموودەی پێغەمبەر درودی‬
‫خوای لەسەر بێت بۆمان دەرکەوت کە ووشەی شەهید لە ڕووی زمانەوانیەوە‬
‫عەرەبیەو تایبەتە بە ئیسالم‪ ،‬هەرچەند لە پێش ئیسالمیشدا لە ئاینی جولەکەو‬
‫مەسیحیشدا بەکار هاتوون بەاڵم ئیسالمیش درێژە پێ دەرو تەواوکەری دینە‬
‫ئاسامنیەکانی ترەو بەو بەکار هێنانە ووشەی شەهید لە تایبەمتەندیەکان‬
‫دەری ناکات و بەڵکو ڕاستی ئیسالم و تەواوکەری دینەکان نیشان دەدات کە‬
‫هەڵقواڵوی یەك سەرچاوەن‪.‬‬

‫لێردا پرسیاری گرنگ ئەوەیە ئایا کە ئەو ووشە عەرەبیەو سەرچاوەیەکی قورئانی‬
‫و دینی هەیە ئەی شەهید کێیە؟‬
‫هەربۆیە گرنگە مادام سەملاندمان شەهید ووشەیەکی عەرەبیەو لە قورئان و‬
‫فەرموودەدا هاتووە دەبێت پێناسەشی بۆی هەبێت و بە ڕوونی دیار بێت کە کێ‬
‫شەهیدە‪.‬‬
‫شەهیدی لە ئیسالمدا‬
‫(حدثنا عبد الله بن يوسف أخربنا مالك عن سمي عن أيب صالح عن أيب هريرة‬
‫ريض الله عنه أن رسول الله صىل الله عليه وسلم قال الشهداء خمسة املطعون‬
‫واملبطون والغرق وصاحب الهدم والشهيد يف سبيل الله )‬
‫واتە‪ :‬شەهید پێنج جۆرن‪-:‬‬
‫یەکەم‪ :‬ئەوەی بە نەخۆشی تاعون دەمرێت‪.‬‬

‫‪189‬‬
 ‫دووهەم‪ :‬ئەوەی بە ئێشی سك دەمرێت‪.‬‬
‫سێهەم‪ :‬ئەوەی لە ئاودا دەخنکێت‪.‬‬
‫چوارەم‪ :‬ئەوەی خانوو یان بینای بەسەردا دەڕوخێت‪.‬‬
‫پێنجەم‪ :‬ئەوەی لە پێناو خوای گەورەدا لە جیهاددا دەکوژرێت‪.‬‬

‫بە کورتی شەهید لە ئاینی ئیسالمدا کەسانێکن کە لە پێناو ڕێبازی خوای‬

‫گەورەدا خەبات دەکەن و دەکوژرێن‪ ،‬یان بە یەکێك لەو هۆکارانە دەمرن‪ ،‬بەو‬
‫کوشتنە یان مردنە ووشەی شەهیدی بۆ بەکار هاتووە لە دیندا‪ ،‬چونکە ژیانی‬
‫خۆیان بەخت کردووە لە پێناوی بانگەوازی خوای گەورەداو گەیاندنی دینەکەی‬
‫و ئەوە غەمیان بووە هەروەها پێغەمبەران شاهیدن کە بانگەوازەکەیان گەیاندووە‬

‫چەندەها ڕوونکردنەوە لەسەر ئەوەی بۆ بە شەهیدی دەڵێن شەهیدی هاتووە‬

‫لەوانە‪:‬‬
‫یەکەم‪ :‬فریشتەکانی خوای گەورە شایەتی بۆ دەدەن کە بە باشرتین کار ژیانی‬
‫کۆتای پێ هاتووە‪.‬‬
‫دووهەم‪ :‬پێغەمبەران شایەتیان بۆ دەدەن کە بەباشرتین شێوە شوێن دین‬
‫کەوتوون‪.‬‬
‫سێهەم‪ :‬خوای گەورە شایەتیان بۆ دەدات کە نیەت و دڵسۆزیەکی باشیان‬
‫هەبووە‪.‬‬
‫چوارهەم‪ :‬فریشتە شایەتیان بۆ دەدات لە دونیاو دواڕۆژدا‪.‬‬
‫پێنجەم‪ :‬لەبەر ئەوەی شایەتی بۆ دراوە لەوەی پارێزراوە لە ئاگر‪.‬‬

‫لێرەدا جێگە خۆیەتی هەڵوێستەیەکی کورت لەسەر شەهید و بە شەهید‬

‫‪190‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫کراوەکان بکەین و شەهیدی ڕاستی لە شەهیدە ساختەو بەزۆر بە شەهید‬
‫کراوەکان لە دونیادا جیا بکەینەوە‪.‬‬
‫کاتێك دەوترێت شەهید لەبەر ئەوەی سەرچاوەیەکی ئاینی هەیەو ئاین خۆی‬
‫پێناسەی تایبەتی بۆی هەیەو دیاری کردووە کێن ئەو کەسانەی کە بە شەهید‬
‫دەژمێردرێن ئیرت ئێمە ناتوانین کەسانێکی تر کە بەدەرن لەو چینانە بەزۆر بیان‬
‫لکێنین پێیانەوە‪.‬‬
‫پێغەمبەر درودی خوای لەسەر بێت حەزی دەکرد مامی لەسەرە مەرگدا شەهادە‬
‫بهێنێت و لە ڕیزی مسوڵامنان بژمێردرێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا کە تا ئەو کاتە‬
‫سوجدەیەکی بۆ خوای گەورە نەبردبوو بەاڵم بە حەزەکەی پێغەمبەر دەرنەچوو‪،‬‬
‫هەربۆیە جیاوازی ئەم مردنە لەگەڵ عەمارو یارسدا جیاوازی زۆرە‪ ،‬با ئەم مامی‬
‫پێغەمبەر بێت درودی خوای لەسەر بێت و عەماریش هیچی پێغەمبەر نەبێت‪...‬‬
‫هتد‪.‬‬
‫کاتێك ئێمە کەسێکامن لەناو چووەو سەر بە حیزبێك یان لەبەر هۆکارێکی دیار‬
‫کوژراوە بە حەزی ئێمە ناکرێت بە شەهید‪.‬‬
‫لێرەدا پرسیاری زۆر جدی خۆیامن لێ قیت دەکاتەوە دەڵێ ئایا؟ بۆ‬
‫دەستەاڵتدارانی ئەمڕۆ کوژراوەکانیان ناوی شەهیدی لێ دەنێن؟ بۆ کە باسی‬
‫زمانی عەرەبی دەکرێت ڕوو بەڕووی دەبنەوە؟ بۆ کە باسی ئیسالم دەکرێت‬
‫دەڵێن بەینی خۆت و خوایە؟ بۆ دەڵێن ئیسالم و سیاسەت دوو چەمكی‬
‫جیاواز؟ بۆ ‪ ...‬بۆ ‪ ...‬بۆ‪ ...‬کە چەندەها پرسیاری تری هاوشێوەش هەن کە تەنها‬
‫لەبەکارهێنانی ووشەی عەرەبی شەهیدو بە سیاسی کردنی و بەکارهێنانی‬
‫وەاڵمێك بێت بۆ خۆیان لە بەرانبەر هەر ئەو پرسیارانەی کە خۆیان دەیکەن‪.‬‬
‫ئەگەر بە عەرەبی قەڵسی بۆ ووشەی عەرەبی شەهید زۆرترین ووشەیەکە کە لە‬
‫ڕاگەیاندنەکانیانەوە بەرگوێامن دەکەوێت و شانازیشی پێوە دەکەن‪.‬‬

‫‪191‬‬
‫ئەگەر دین تەنها بەینی خۆت و خوایە ئیرت شەڕی بۆ چی یە بیکەت! لە ماڵ‬
‫خۆتدا پەرستشەکان بکەو بۆ لە پێناویدا گیانت بەخت دەکەیت‪.‬‬
‫ئەگەر ئیسالم و سیاسەت دووچەمکی لێك جیان ئێوە بۆ؟ لە سیاسەتدا ئەم‬
‫ووشە بەکار دەهێنن و لە بانگەشەی هەڵبژاردنەکاندا زۆرترین پشتی پێ‬
‫دەبەسنت؟!‪.‬‬
‫وە چ بەکار ‌هێنانێکیش بەشێوەیەك کە زۆربەی لە پێوەرە ئیسالمیەکەدا‬
‫جێگەی نابێتەوە!‬
‫هەیە لە خیانەتی نیشتیامنیدا گیانی لە دەست داوەو ئێستە پێی دەڵێن‬
‫شەهید و موچەی شەهیدانەی هەیە‪.‬‬
‫هەیە لە ڕێزی حکوومەتی بەعسدا بۆ دەستکەوتەکانی ئەو ڕژێمە هەوڵی داوەو‬
‫کوژراوە ئێستە پێی دەڵێن شەهید و موچەی شەهیدانەی هەیە‪.‬‬
‫هەیە ئینکاری دین و ئیسالمی کردووەو کوژراوە ئێستە پێی دەڵێن شەهید و‬
‫موچەی شەهیدانەی هەیە‪.‬‬
‫هەیە لە کاتی دزی و بەد ڕەوشتیدا گیانی لەدەست داوەو ئێستە پێی دەڵێن‬
‫شەهید و شەهیدانەی هەیە‪.‬‬
‫هەیەو‪...‬هەیەو‪...‬هەیە‪.‬‬
‫هەربۆیە لە جێگەی خۆیدا نی یە بەکار هێنانی ووشەی شەهید بۆ زۆر لە‬
‫کوژراوەکان و تێکەڵ کردنی بە موقەدەسە ئاینیەکان بۆ مەرامی سیاسی‬
‫تایبەت‪ ،‬پێویستە لەبری ووشەی شەهید ناوێکی تری لێ برنێت وەك چۆن‬
‫دەڵێن پێشمەرگە بۆ مردنەکەشیان ناوێکی تایبەتی بۆ بدۆزنەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬
‫مسوڵامنەکان شەهید و ئەو ناوەی تر گەر دابهێرنێ لەیەکرت جیا بکرێتەوەو‬
‫ئەوسا ئەو میللەتە مسوڵامنەش سەرپشك بێت لەوەی کامیان هەڵ دەبژێرێت‬
‫و ئیرت هەرکەس بە ووشەی خۆی و هەوڵ خۆی سیاسەت بکات‪.‬‬

‫‪192‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫هەرکەس لە ژێر هەر ئااڵیەك و بە هەر هۆکارێك بکوژرێت یان مبرێت ئەوە‬
‫شەهید نی یەو پێغەمبەریش درودی خوای لەسەر بێت لە فەرموودەیەکدا‬
‫فەرموویەتی ( من قتل تحت راية عمية ‪ ,‬يدعو عصبية أو ينرصعصبية ‪ ,‬فقتلته‬
‫جاهلية )‬

‫دەسەاڵتی علوج مەالی علوج بەرهەم دەهێنێت‬

‫لە مێژە ئەم دەسەاڵتەو مەال بووە بە جێگەی مشتومڕی گشت کۆڕو‬
‫کۆبوونەوەکان‪ ،‬لەسەر دەستەاڵت گەورەترین خۆپیشاندان کرا کە قەبارەی وا‬
‫بۆ ڕووخانی سەدامیش نەهاتە سەر شەقام‪ ،‬جگە لە مانەوەی لەسەر شەقام بۆ‬
‫زیاتر لە دوو مانگ‪ ،‬هەرچەند دەسەاڵت بە بڕوای خۆی خۆپیشاندان کۆتای‬
‫پێهاتووە! بەاڵم ڕق و قین و تەوژمی ناڕەزایەتی هەر بەردەوامەو بەبڕوای من لە‬
‫کاتژمێری سفردایەو چاوەڕوان نەکراوانە لە تەقینەوەدایە‪.‬‬
‫لێرەدا دەتوانین لەو هۆکارانە بپرسین کە وایان کردووە هاواڵتیان تووڕەبن‬
‫بەرانبەر دەسەاڵت‪ ...‬لە کاتێکدا دەسەاڵتەکە ئەمجارەیان بەعس و عەرەب و‬
‫تورك و فارس نین بەڵکو کوردن! سەرۆکەکەشی جلی کوردی لەبەردایە!‬
‫ئێمە گەر وەاڵمی یەك بە یەکی هۆکارەکامنان بوێت ئەوسا بە بابەت‬
‫چارەسەرناکرێت پێویستی بە کتێبی قەبارە زلە زلرت لە زگی زۆر لە دەسەاڵتداران‬
‫بۆ هێامکردنە سەر نەخۆشیەکان‪.‬‬
‫ئێمە لێرەدا تەنها وەاڵمێکی سادەی یەکێك لەو هۆکارانە دەدەینەوە ئەویش‬
‫دروستکردنی مەالی علوجە لەالیەن دەسەاڵتەوە!‬
‫ئەم پرسە پێش هەموو شت ڕەهەندێکی فکری هەیە‪...‬لە سەرەتاوە گشت ئەو‬
‫حیزبانەی کە ناوی خۆیان ناوە عەملانی و دژی مەالو کەسایەتیە دینیەکان‬

‫‪193‬‬
‫بوون‪...‬گەر بگەڕێینەوە بۆ سەرەتای دروستبوونی عەملانیەت و ئەو شۆڕشەکەی‬
‫کە کردی دژی دین و پیاوانی کەنسە ئەتوانین تا ڕادەیەکی یەکجار زۆریش‬
‫پشتگیری ئەو عەملانیەتە بین! بۆ ؟ چونکە پیاوانی کەنیسەو بەناوی دین و‬
‫مەسیحیەتەوە هیچ بەهایەکی مرۆیی‪ ،‬ئەخالقی‪ ،‬ویژدانی‪ ،‬بژێوی‪ ،‬گشت ئەوەی‬
‫کە مرۆڤەکان پێویستیان پێی دەبێت لە ژێر پێی خۆیان نەنێن و سەرکوتکەرانە‬
‫دژی بەرهەڵستکارەکانیشی بوەستنەوە‪ ،‬لەبەر ستەمی زۆرو نادادگەریەکانی‬
‫پیاوانی کەنیسە عەملانیەت توانی پێی خۆی بەچاکی لە ڕۆژئاوادا دابکوتێت و‬
‫زۆر لە سەروەری و بەها مرۆیەکان بۆ مرۆڤایەتی بگەڕێنێتەوە‪.‬‬
‫ئیرت بەو شێوە زۆرێك لە کەسایەتیە ڕۆژهەاڵتیەکانیش کە لە بنەڕەتدا خۆشیان‬
‫کینەیان بەرانبەر دین هەبوو وە نەیان دەتوانی پەیڕەوی بیرۆکە دینیەکان‬
‫بکەن ئەم هەلەیان بۆ خۆیان قۆستەوەو السای ئاسا دەستیان کرد بە شۆڕش!‬
‫چونکە دەیان ووت دین هەر دینەو هەمووی کۆنەپەرستی و خورافیاتە‪ ،‬دەبێت‬
‫سیاسەت لە دین جیا بکرێتەوە‪ ،‬دەبێت دین لە دەوڵەت جیا بکرێتەوە‪ ،‬دین‬
‫بەینی خۆت و خوایە! دین واو دین ئاوا‪ ...‬وەك بە داخەوە ئێستەش هەندێك‬
‫جار دەیبیستین‪.‬‬
‫سااڵنێکی توالنی بەو شێوەی کارکراو ئەنجامی نەبوو‪ ،‬بەڵکو نەك هەر ئەوە ئەو‬
‫کەسانەی کە لە ڕێزی ئەو شۆڕشەشدا بوون زۆری دیندار بوو‪ ،‬وەك زۆرجار بە‬
‫گاڵتە ئامێزو بۆ نوکتەش دەگێردرێتە کە شوعیەکان کە پیش عەملانیەکانیش‬
‫بوون نوێژکەرن‪ ،‬یان فاڵن کەسی فالن حیزبی عەملانی کە لە ئاستێکی بااڵدایە‬
‫سەری بڕوات نوێژی ناڕوات‪ ،‬وە لە سەروی هەموویانەوە حەج و عەمرەش‬
‫دەکەن‪ ...‬ئەم جۆرە کارانە پێش هەموو شت هەرەسی فکری حیزبەکان بوو!‬
‫چۆن دەبێت شوعی نوێژ بکات؟ عەملانی و حەج کوجا مەرحەبا! هەموو ئەمانە‬
‫بۆ چەند هۆکارێك دەگەڕێتەوە کە ئەو بیرۆکە دژ بە دینیەی عەملانیەکان‬

‫‪194‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫هەڵیانگرت و شۆڕشیان پێی دەکرد هەڵە دەرچوو‪ ،‬ئەوەتا تا ڕادەیەکی زۆر‬
‫شۆڕشەکەش سەرکەوت‪ ،‬بەاڵم خەڵکی لە قواڵی دڵیەوە دینی دەوێت‪ ،‬کاکە ئەم‬
‫دینە ئەو دینەی مەسیحیەت نی یەو ناکرێت بەراورد بکرێت‪ ،‬دین هەر دینە لە‬
‫ڕووی ناوەوە بەاڵم ناوەرۆکەیان جیاوازە‪ ،‬پیاوانی ئاینی ئیسالمی ناشوبهێت بە‬
‫پیاوانی کەنیسەوە چونکە مەالکان زوڵمیان نەکردووە‪ ،‬کورە فەقیرانە نەك هەر‬
‫ئەوە بەڵکو لە جێگەی بەزەی خەڵکیدا بوون و زەکات و سەرفرتەیان پێداون‪...‬‬
‫ئیرت بە کرداری عەملانیەکان بۆیان دەرکەوت بیرۆکەکان هەڵە دەرچوون و گەر‬
‫بێت و ڕێگەچارەیەك نەگرنە بەر نفوسیان کەم دەکات‪ ،‬نەك هەر ئەوە نامۆش‬
‫دەبن لەناو کۆمەڵگەکەیاندا‪ ،‬هۆکاری سەرکەوتنی شۆڕشەکانیش بەشێکی‬
‫زۆری بۆ بیرۆکە ئاینیەکە دەگەڕێتەوە کابرا بڕوای وا بووە کە لەو پێناوەدا‬
‫بکوژرێت شەهیدە‪ ،‬ئەوە نی یە پێشیان دەوترێت شەهید! ئەوە نی یە موچەی‬
‫شەهیدانەشیان هەیە! ئەوە نی یە وەزارەتی شەهیدانیش هەیە! ئەی ووشەی‬
‫شەهید مەگەر قورئانی نی یەو تایبەت بەئیسالم نی یە؟‪.‬‬
‫هەربۆیە ئەدای کاریان بەشێوەیەکی نیفاقی الدا بەالی دیندا‪ ،‬گرنگیان بە‬
‫کەسایەتیە دینیەکان دەدا بە ڕواڵەت! گرنگ نی یە زانستی ئیسالمی و‬
‫مەوزوعیانە ئاگای لە دین بێت! گرنگ جامانەیە! گرنگ نیشاندانی مۆرکێکی‬
‫دینیە! ئەویش نەك بە تەواوی‪ ،‬بەڵکوعەمامە بەبێ ڕیش! تۆ سەیر ئەو لنگاو‬
‫قوچ کردنەوەی شێوەی مسوڵامنێتی‪ ،‬عەمامەکە کە ئەسڵ نی یە بووە بە ئەسڵ‬
‫و ئەسڵەن گەرجارێك بەبێ عەمامەوە ببیرنێت ئەوە تاوان و سوکیە‪ ،‬لە کاتێکدا‬
‫ڕیشەکە ئەسڵە بووە بە جێگەی مەترسی و گەر ڕیشت درێژ بێت ئەوە ئیرت‬
‫ئاشکرایە چیت پێ دەڵێن‪.‬‬
‫بە کورتی و پوختی لە جێگەی هەموو شتێکی ئەسڵدا شتێکی ئیستیرادو‬
‫تەزویریان خستە جێگەکەی! میللەتەکەش چونکە ئاستی هۆشیاری کەمە‬

‫‪195‬‬
‫زۆربەی ئەم شتانە ئاو دەخوات و تا ئێستە دەوری هەبووە‪ ،‬هەربۆیە ناشیانەوێت‬
‫ئاستی هۆشیاری کۆمەڵگە بەرز ببێتەوە‪ ،‬چونکە تا کۆمەڵگە خوێندەوار بێت‬
‫و ئاستی زانستی بەرز بێت ئەوان نزم دەبنەوە‪ ،‬ئەم دەستە چەورەی خۆشیان‬
‫دەدەنە پاڵ ئیسالم و ئیسالم بە دواکەوتوو ناو دەبەن‪ ،‬لە کاتێکدا یەکەم ئایەتی‬
‫قورئان بە بخوێنە دەستی پێکردووە‪.‬‬
‫هەوڵی دروستکردنی زۆر مەالیان دا وەك دەواجن کۆمەڵێك مەالیان تروکاندو‬
‫کاڵویان نایە سەریان! ئەو عەمامەو کاڵوانەی لەسەر هەندێك لە مەالکانە کاڵوو‬
‫عەمامەی ئیسالم نی یە بەڵکو کاڵو لەسەرنان و خەڵەتاندیانە دژ بە ئیسالم‪،‬‬
‫ئەم چینە مەالیە خۆیان بوون بە بار بەسەر ئیسالم و بەناوی ئیسالمەوە‪ ،‬ئەم‬
‫کۆمەڵە جگە لە علوج ناوێکی تری شیاوتر بەخۆیانم شك نەبرد‪.‬‬
‫ئەم دین فرۆشیەش لە پای چ؟ بۆ کۆمەڵێك بەرژەوەندی دونیایی‪ ،‬زۆرجار‬
‫هەندێك لەو مەالیانە کە دەبینم‪ ،‬عەمامەکەیانم وەك خاکەنازو قوڵنەو چەکوش‬
‫و ئامێری پاککردنەوەو وەسائیلی ئیشکردن دێتە پێش چاو‪ ،‬زۆرێك لەو مەالنە‬
‫گەر غیرەتی نەك دینداری بەڵکو غیرەتی ئیشکردنیشیان بجوڵێت عەمامەکەی‬
‫فڕە دەدات و کاسپیەکی تر دەکەن‪ ،‬وای لێهاتووە لە کۆمەڵگەیەکی دیندارو‬
‫مسوڵامندا ئەسڵەن ووشەی مەال جۆرێك لە عەیبە بێت! دەبێت بڵێی مامۆستا‬
‫گەرنا ناو مەال بە تەنها جۆرێکە لەسوکی!‬
‫زۆرم پێ سەیرە لە واڵتێکدا وەزارەتی ئەوقافی لێیە! یەکیەتی زانایانی لێیە‪،‬‬
‫حیزبی ئیسالمی لێیە! میللەتەکەش بۆ خۆی دیندارە! ئەمەش حاڵی مەالو‬
‫مسوڵامنان بێت‪.‬‬
‫بە مێژوو وە بەکرداری عەملانیەکامنان بۆ دەرکەوت کە مەال دروست دەکەن بۆ‬
‫گەشنت بە مەرامی خۆیان و سوککردنی خودی مەال خۆی و مۆرکە دینیەکان‪ ،‬بە‬
‫بڕوای من پێش هەموو شت سوککردنی خۆشیانی تێدایە تۆ کە باوەڕت بە دین‬

‫‪196‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫نی یە بۆ پەنای بۆ دەبەیت‪ ،‬دین لە دەوڵەت و سیاسەت جیا دەکاتەوە مەالکان‬
‫لە ووتاری هەینیدا بۆ دەبێت دوعا بۆ چاکبوونەوەی مام جەالل بکەن! لە کاتی‬
‫هەڵبژاردنەکاندا دەبێت بانگەشەی هەڵبژاردن بکەنو سواڵی دەنگیان بۆ بکەن!‬
‫تۆ گەر باوەڕت بە دین نی یە بە هێزی هزرو توانای خۆت خۆت بەرز بکەرەوە‪،‬‬
‫نەك بە عەمامەیەکی تەزورو دەنگی تەزویر خۆت بەرز بکەیتەوە‪.‬‬
‫ئەی باشە لەمانە گەڕێن چۆن مەوقیفی وەزارەتێك بەو گەورەو گرانیە ئەوەندە‬
‫زەعیف بێت و ڕۆڵی دین وەك خۆی نیشانی خەڵکی نەدەن‪ ،‬بۆ لە وواڵتانی‬
‫ڕۆژهەاڵت کە وەزارەتی ئەوقافیش نی یەو لەناو جەرگەی عەملانیەتیشدا دینی‬
‫ئیسالم قورسایەکی زیاترو پاکرتی هەیە لە واڵتانی ڕۆژهەاڵت و ئیسالمی‪،‬‬
‫لەوەش با بگەڕێین ئەم وەزارەتە سەر بە دەسەاڵتە‪ ،‬ئەی یەکیەتی زانایان ئێوە‬
‫کارتان چییە؟ کوا ئاستی بەرزی ئێوە‪ ،‬کەسایەتی وا بەناو بااڵی تێدایە ئەوەندە‬
‫ڕۆشنبیری نی یە ئاگای لە پەیڕەو پرۆگرامی نەك ئیسالم ڕێکخراوەکەشی نی‬
‫یە‪ ،‬گرنگ ئەندام بیت و هەویەیەکت هەبێت! بە بڕوای من زۆرێك لەو هەویانە‬
‫هەویەی سەرشۆڕی و ڕیسواییە! کوا تەنسیق و کاری پتەوی ڕێکخراوەیتان‪،‬‬
‫بەهەرحاڵ ئەمانیش دەستی بەهێزی هەمان دەسەاڵتی پێ گەشتووە علوجیش‬
‫لەناو ئەمانەدا بوونی هەیە‪.‬‬
‫ئەی ئەی هاوار حیزبە ئیسالمیەکان ئێوە بۆ وا دەکەن‪ ،‬کاری ئیسالم و مەال‬
‫نەبوایە ئێوە بەو مێژووە کورتە سیاسیە ئێستە ئەوەندە سوقلتان دەبوو؟‪،‬‬
‫زۆربەی ئەو دەنگانەی کە دەیهێنن خەڵکی لە ڕێگەی خوادا پێی داون‪ ،‬ئێوەیان‬
‫بە نوێنەری ئیسالم و وەسیلەیەکی بەهێز زانیووە بۆ گەشنت بە بەهەشت‪ ...‬کوا‬
‫ڕۆڵی مەالو عەمامە پاکەکان‪ ،‬بۆ لەبری ئەو هەموو مەال عەمامە لەسەرە کەسێك‬
‫ووتاری ئاینی دەدا نەك عەمامەی بەسەرەوە نی یە توکیشی بەسەرەوە نی یە!‬
‫عەملانیەکان بێ ئینسافانە کەوتوونەتە ناو مەالکان ئێوە بۆ بەرزیان ناکەنەوە؟‬

‫‪197‬‬
‫بۆ مەال ئەحمەدی شافعی کەس نایناسێت؟ ئەو عاملە گەورەوە بەڕێزە‪ ،‬بۆ زومی‬
‫کامێراکەت ناخەیتە سەر مەال موسا‪ ،‬ئەو مەال عەمامە پاکە‪ ،‬بۆ تەفیرسەکەی‬
‫مەال حەسەن شەمێرانی ناگوێزیتەوە‪ ،‬ئەو مەال بە تەقواو خوا ناسە‪ ،‬بۆ مەال‬
‫عوزێر لەبەر خاتری دەنگ ناردت بۆ پەرلەمان و سەقەتت کرد‪ ،‬بۆ مەال طاهیرت‬
‫لەبەر دەنگ دوورخستەوە؟ بۆ بۆ؟ عەملانیەکان خۆیان چیان لە تەقلید کردن‬
‫و سوککردنی مەالدا دەست کەوتووە تا ئێوە دەستان بکەوێت‪ ،‬وەاڵمتان بۆ‬
‫قیامەت چی یە؟ مەال بۆ بەکارهێنانی دەنگ بەکار دێنیت و دواتر پشتیشی‬
‫تێ دەکەیت! یان مەال کاری نا مەالی پێ دەدەیت!‪ .‬یان مەالیەك حیزبی‬
‫نی یە وەیان لەناو حیزبێکی جیاوازی ئیسالمی یە بۆ پشتگیری ناکەن؟ ئەی‬
‫هەمووتان حیزبی خوا نین؟‬
‫گرنگ و پێویستە کاری جدی لە خستنە سەر ڕێچکەی ڕاستی بکرێت و گشت‬
‫حیزب و وەزارەت و ڕێکخراوەکانیش بەخۆیاندا بچنەوە بەم شێوەیە‪.‬‬
‫‪-١‬عەملانیەکان گۆڕانکاری پەیڕەو پرۆگرامی خۆیاندا بکەن و چیرت ناوی‬
‫عەملانی بەکار نەهێنن‪ ،‬چی تیایە هێزێکی نیشتیامنی بن بەو بیروباوەڕەی‬
‫کە ئیسالمەو هەیەتی‪ ،‬ئیرت مەرجیش نی یە ناوێکی ئیسالمیش بەکار بهێنن‪،‬‬
‫ئەوسا کردەوەکانیان ڕێك بکەنەوەو خۆیان لە جێگەی گومانی خەڵکی بەدوور‬
‫بخەن‪.‬‬
‫‪-٢‬ئیسالمیەکان گرنگی زیاتر بە مەالکانیان بدەن و ڕۆڵی دینداری و مەالیەتی‬
‫ئەسڵی بۆ خەڵکی ڕوون بکەنەوەو شەرمیان لێی نەبێت‪.‬‬
‫‪-٣‬ڕێکخراوەکان خۆیان لە دەستێوەردانی حیزبی و حکوومی بپارێزن و‬
‫علوجەکان بگەڕێرنێتەوە بۆ حوجرە‪ ،‬یان فەقیەیەکی زیتەڵ بن یان مەالیەکی‬
‫عەمامە پاك و پڕ زانست‪ ،‬ئەم کۆیلە مەالیەتی و علوجایەتیە لەم نێوەندەدا کار‬
‫ناخوات‪.‬‬

‫‪198‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫‪-٤‬وەزارەتی ئەوقاف با کاریگەری دینەکەی بەسەرەوە بێت نەك حیزب و‬
‫حکوومەت‪ ،‬موچە نەکرێت بە هێز بەرانبەر بە مەالو ناچارکردنیان بە ژێر بار‬
‫بوون‪ ،‬پێوەرتان با دین بێت نەك ئینتیامی سیاسی و مادی‪.‬‬
‫لە کۆتایدا ئومێد دەکەم ڕۆڵی دینی ڕاستەقینەو مەالیەتی وەك خۆیان بۆناو‬
‫کۆمەڵگە بگەڕێتەوە‪ ،‬نە زانست وە نە دینیش بەکاڵوو عەمامە نەنارسێتەوە‪.‬‬

‫پەیامێك بۆ مامۆستایانی ئاینی‬

‫ئەڵبەت من لە ئاستی ئێوەدا خۆم بە سوختە دەزانم و هەردەم بە ئەژنۆوە‬

‫ئامادەی خوێندنی عەوامیلەکانم و دەستی دەست بە قورئانتان بە گەرمی‬
‫دەگوشم‪.‬‬
‫وەك قوتابیەکی خۆتان تەنها چەند دێڕێك بە بیرتان دەهێنمەوە‪.‬‬
‫مامۆستایانی بەڕێز لە خزمەتی زۆربەتاندا بووم و لە نزیکەوە دەمناسن‪ ،‬هەر لە‬
‫حوجرە‪ ،‬ناو بارەگای یەکیەتی زانایان‪ ،‬بۆنەو موناسەبە دینیەکان‪ ،‬هەڵوێست و‬
‫کارە شەرعیەکان‪.‬‬
‫بەڕێزەکانم‪ ،‬تاقە چینێك لەم کۆمەڵگەدا کە زۆر ستەمی لێکرابێت ئێوەن‪،‬‬
‫هەیە هەر ‪ ١٢‬عیلمەکەی خوێندووەو ئێستە لەماڵدایەو بە هەزاران مزگەوت‬
‫لەم کوردستانەدا هەیە بەبێ مەال!‪ ،‬موچەی سەماکارێك دوو هێندەو نیوی‬
‫موچەکەی ئیوەیە! وەك مزراح دەتان سوڕێننەوە بۆ بەردەم ئەوقاف و هەر ڕۆژەو‬
‫تاقیکردنەوەیەك بە بیانویەك‪ ،‬شەهادەکانی ئێوە بەردەوام جێگەی پرسیارەو‬
‫بێ شەهادەکانی ئەوان نا پرسیار‪ ،‬موستەشارەکان دەرماڵەو نەرسیەیان هەیە‬
‫ئێوەش بە کەمرتین موچەوە لە خزمەت هەموو کەسان‪ ،‬ئەوان هەرگیز ڕاستیان‬

‫‪199‬‬
‫لەگەڵ ئێوە نەکردووە! دەڵێن سیاسەت لە دین جیا بکرێتەوەو مزگەوت نابێت‬
‫بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن بەکار بهێرنێت‪ ،‬بینیامن ئااڵی حیزبەکان بەسەر‬
‫منارەکانی مزگەوتەوە خۆشتان دەزانن چەند فشاری سیاسیتان لەسەرە‪،‬‬
‫مزگەوت و زانست و تواناکانتان خەڵکی عەوام چاوی لێیەتی‪ ،‬ئایەتەکانی حوکم‬
‫و عەدالەت بە گوێی خەڵکیدا بدەن‪ ،‬فەرموودەو هەڵوێستە سیاسیەکانی‬
‫پێغەمبەر درودی خوای لەسەر بێت بۆ خەڵکی ڕوون بکەنەوە‪ ،‬ئیاممی ئەحمەدو‬
‫ئینب و تەیمیەو سەید قوطب بە خەڵکی بناسێنن‪ ،‬خەڵکی عەوام بێ ئاگایە‬
‫ئێوە بە ئاگان بەرانبەر قورئان‪ ،‬خەڵکی ئیامنی بە ڕازقی خوای گەورە الوازە! ئێوە‬
‫(السَّم ِء ِر ْز ُقك ُْم َو َما تُوعَدُ ونَ ) دەخوێننەوە‪ ،‬خەڵکی لە دەستەاڵت‬
‫َ‬ ‫ف‬‫ئایەتی َو ِ‬
‫دەترسێ ئێوە لە حکومەتی بەعس نەدەترسان‪ ،‬ئێوە بۆ بوون بە چینێکی وەال‬
‫نراو! کەی ڕەوایە ئێوە شارەزای قورئان بن و کەسانێك باسی ئیسالمتان بۆ بکەن‬
‫کە بێ ئاگان لە شەرع و قورئان‪ ،‬ستەمی ئەم کۆمەڵگەیە زۆرینەی لە ئەستۆی‬
‫ئێوەدایە! ئێوە بێ دەنگ بن بەرانبەر موچەیەکی کەم بۆ لۆمەی خەڵکی بکرێت‬
‫بۆ موچەیەکی زۆر‪ ،‬کاتی ئەوە هاتووە ئیاممی ئەحمەدو ئینب و تەیمییە ئاسا‬
‫بەرانبەری دەستەاڵت ببنەوە‪ ،‬ئێوە بەخۆتان تەزحیە بدەن گومانتان لەوە نەبێت‬
‫یەکەم خواو دووهەم کۆمەڵگە لە پشتان دەبێت‪ ،‬جاڕی دینداری و ئازادی بە‬
‫ئاشکرا بدەن‪( ،‬ال اکراه فی الدین) بۆ خەڵکی ڕوون بکەنەوە بە مەنتیقەوە لەگەڵ‬
‫ج َعلْ َناك ُْم شُ ُعوبًا َو َق َبائِ َل لِ َت َعا َرفُوا) بۆ خەڵکی باس بکەن‪( ،‬إن الحكم إال لله أمر‬
‫( َو َ‬
‫أال تعبدوا إال إياه) بۆ دەستەاڵتدارەکان باس بکەن و سنوری خوا هێڵی سوری‬
‫بۆ بکێشن و سنوری ئەوانیش دیاری بکەن‪ ،‬بە نا ڕوونی مەڵێن هەرکەس چاکە‬
‫دەنگ بەوە بدەن چاکەکانیش بۆ خەڵکی ئاشکرا بکەن‪ ،‬ئەگەر چاکەکانیش‬
‫بە گشتی دیار نەبن خۆ خراپەکان حاشا هەڵنەگرن‪ ،‬دز لە ئیسالمدا دەستی‬
‫دەبڕدریت لە کوردستاندا دەستە پاکەکان دەبڕن! زینا کەر لە ئیسالمدا ساڵێك‬

‫‪200‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫دوور دەخرێتەوە پاکەکانی ئێمە لە وواڵت وەدەر دەنرێن‪ ،‬ئێوە ستەم لەکەس‬
‫ناکەن بۆ بهێڵن ستەمتان لێ بکرێت‪.‬‬

‫کاتێك تەڕ و وشك پێکەوە دەسوتێنرێت‬

‫لە کاتێکدا ئیسالم وەك دەق و پرۆژەیەکی هەمیشەیی بە نورساوەیی هەیە‬

‫کەچی زۆرکەس و الیەن و تا ئاستی واڵتیش ڕەوشتی کەسێك دەکاتە پێوەر بۆ‬
‫خوێندنەوەی دەقەکان!‬
‫ئەو جۆرە خوێندنەوە تەنها بەرانبەر ئیسالمیش دەکرێت‪ ،‬بۆ منونە گەر سەرنجی‬
‫تەنها ڕاگەیاندنە ئەوروپیەکانیش بدەین ڕۆژانە تاوانی جۆربەجۆرمان بەرچاو‬
‫دەکەوێت‪ ،‬هەروەك بڕوایەکی بتەویش لە شاردنەوەی زۆر ڕوداوی تریشدا هەن!‬
‫هەموو جۆرەکانی ئەو تاوانە بە تاوانبارکردنی تەنها خودی کەسەکە کۆتایی‬
‫پێدێت‪ ...‬زۆرجاریش گەورەیی تاوانەکە سوك دەکرێت بەوەی کە گوایە کەسی‬
‫تاوانکار نەخۆشی دەرونی هەبووە‪...‬‬
‫هەرگیز لە میدیاکانەوە نابینیت سیفەتی دینی بدرێتە پاڵ کەسەکان بۆ منوونە‬
‫ئەو نەرویجیەی کە کۆمەڵکوژیەکەی کردو بە ئاشکراو ڕۆژی نیوەڕۆ ‪ ٧٧‬کەسی‬
‫نەروجی خۆیانی کوشت یەکسەر هێرشیان کردە سەر ئیسالم و ڕاگەیاندنەکان‬
‫ڕووی قەڵەمیان لە مامۆستا کرێکار کرد! تا کەسەکە خۆی گیرا‪ ،‬دواتر وتیان‬
‫نەخۆشی دەرونی هەبووە! خۆشی وەاڵمی دایەوە وتی هیچ کێشەیەکم نی‬
‫یەو ویستومە زیاتر خەڵکیش بکوژم و پەشیامنیش نیم! بەاڵم نەوترا کەسێکی‬
‫مەسیحی ‪ ٧٧‬کەسی تیرۆرکرد! تەنها مەگەر ئیسالم بێت! ئەوسا لێی دەکەن بە‬
‫هەرا! گشت دەقەکان پشتگوێ دەخرێت و دیسان بۆشایەکی گەورە دەکەنەوە‬
‫بۆ قسەکردن لەسەر ئیسالم و سەدان لێکدانەوەی جۆربەجۆری بۆ دەکرێت‪...‬‬

‫‪201‬‬
‫بە ئاشکراو بەبێ پەردە هێرشێکی ناڕەواو نا شایستەو نەخوازراو دژی ئیسالم‬
‫و پیرۆزیەکانی لە ڕاگەیاندنەکانەوە هەستی پێ دەکرێت! هەندێكجار بە‬
‫ڕەواج دان و زەقکردنەوەی بەدڕەوشتی و دەرخستنی جەستەی ئافرەت وەك‬
‫کەرەستەیەکی وروژێنەرو بە ئامانجی دان لە دین و بازرگانی پێکردنی‪!...‬‬
‫هەموو بەها دروستە کۆمەاڵیەتیەکان و تەواوی دینەکانی سەرزەویش دژی‬
‫بەدڕەوشتی دەوەستنەوە‪ ،‬کەچی ڕاگەیاندن لە ژێری ناوی هونەر‪ ،‬سینەما‪،‬‬
‫وێنەکێشان هەتا تا ئاشکراکردنی تایبەمتەندیە کەسێتیەکانیش پەرەی‬
‫سەندووەو بە ناوی ئازادی بیروڕا ئازادی مەالین کەس ژێر خواستە دژ بە بەها‬
‫بەرزە دینی و مرۆڤایەتیەکان دەوەستنەوە‪.‬‬
‫لە کێشە ڕەوشتیەکانەوە بگرە تا شۆڕ دەبێتەوە بۆ گشت جوڵەو کارەکانی تر‬
‫دەبینین تۆوی دووبەرەکی و هێرشی نەخوازراو ڕەنگاو ڕەنگ دەکرێت و دەمێك‬
‫بە مانشێت و دەمێك بە کاریکاتیر گوزارشت لە ڕاکانی خۆیان دەکەن‪.‬‬
‫لە ئەوروپا گەر وێنەی منداڵێکی چکۆالنە بەبێ ڕەزامەندی خاوەنەکەی‬
‫باڵوبکرێتەوە یاسای تایبەتیان بۆی هەیە بەاڵم وێنەی پێغەمبەری ئیسالم کە لە‬
‫خودی ئیسالمداو هیچ تاکێکی ئیسالم خۆی بۆی نی یە وێنەکەی بە جوانرتین‬
‫و شیاوترینیش شێوەش بکێشێت و بیچوێنێت بە پێغەمبەرەوە وە کەس تا‬
‫ئێستە جورئەتی نەکردووەو ڕێگەی پێنەدراوە چ جای ڕۆژنامەیەکی گاڵتە ئامێزی‬
‫فەرەنسی‪ .‬هەتا لەو فلیمە دوکومێنتاریانەوە کە زۆرجار دەخوازرێت خودی‬
‫پێغەمبەری ئیسالم تێدا دەربکەوێت بە شێوازێکی تر ئەو کارە ئەنجامدراوە‪ ،‬بۆ‬
‫منونە لە فلیمی ریسالەدا هەموومان بینومانە کە چۆن گوزارشت لە کەسیەتی‬
‫پێغەمبەر وەك بەژداری لەو فلیمەدا نیشان دەدرێت‪.‬‬
‫کەچی نا واقعیانەو زۆر دوور لە هەستی بەرپرسیاریەتی و ڕەچاونەکردن بۆ‬
‫پیرۆزیە ئیسالمیەکان ڕۆژنامەیەکی فەرەنسی بەشێوەیەك وێنەی پێغەمبەری‬

‫‪202‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئیسالم درودی خوای لەسەر بێت دەکێشێت و بە ڕووتی باڵویشی دەکاتەوە!‬
‫هیچ کەس بۆ خودی خۆی و خانەوادەکەی قبوڵی نی یە‪.‬‬
‫ئەمڕۆ ئازادی بیروڕا بووەتە چەکێك بە دەستیانەوە زیاتر لە تۆپ و تەیارەکان‬
‫خەڵکی پێ دەکوژن! وە خۆشیان لەگەڵ ئەو ئازادیەی کە داوای دەکەن ڕاست‬
‫ناکەن‪ ،‬زۆر زۆر بە تایبەتی فەرەنسا کە بە ئاشکرا حیجابیان قەدەغەکرد! ئازادی‬
‫بیروڕا وایلێهاتووە هەرکە بەرگوێامن دەکەوێت یەکسەر وێنەیەکی شێواوی‬
‫ئیسالم دێتە پێشچاومان‪.‬‬
‫ڕۆژانە چەندین کەس دەستگیر دەکرێت و لێکۆڵینەوەی لەگەڵ دەکرێت‬
‫لەسەر دەربڕینەکانی گەر بۆنی ئەوەی لێبکرێت پشێوی ئاسایشی نەتەوەی‬
‫لێبکرێت‪ ،‬بەاڵم ئەوەی حسابی بۆ نەکرێت خودی ئیسالم و پیرۆزیەکانیەتی!‬
‫مامۆستایەکی ئاینی کە ناخی دەسوتێت لە ئاست ئەو بەرپرسیاریەتیە دینیە‬
‫کە هەیەتی و بەجێنشینی پێغەمبەر وەسف دەکرێت و وەك ڕەد دانەوە وەاڵمی‬
‫کەسێكی بەناو ڕۆشنبیروو ڕۆژنامەنوس بداتەوە لێی دەکەن بە هەرا! ئەی‬
‫ئەگەر قەرارە ئازادی هەبێت بۆ لێناگەڕێنن وەاڵمی وشە بە وشە بدرێتەوە؟‬
‫کاتێك گەنجێکیش نازانێت چۆن تەعیرب لە ناخی کواڵوی بکات کە بەرانبەر‬
‫بیروباوەڕەکەی کراوەو ئەکشنێك دەکات‪ ،‬هەمووی ڕووبەڕووی دەبێتەوە کە‬
‫وەاڵمی وشە بە وشە بدرێتەوە‪ ،‬کەچی وشەی مامۆستا ئاینیەکە وەك تۆپ و‬
‫تانك سەیرکراوە‪.‬‬
‫لە ئەوروپا ڕاستە بە بەراورد لەگەڵ ئەو واڵتانەی کە بەناوبانگن بە واڵتانی‬
‫ئیسالمی زۆر مافی زیاتر بە هاواڵتیانی دەدات و من نکۆڵی لەوە ناکەم‪ ،‬چونکە‬
‫ئەوەی کە پێی دەوترێت واڵتانی ئیسالمی قیادەکانیان هەر ئەو ئەڵقە لە‬
‫گوێیانەی غەربن و تا بیانەوێت بەکاری دەهێنن و کە ئیشیشیان پێیان نەما‬
‫لجوئیشیان نادەنێ‪.‬‬

‫‪203‬‬
‫من تەحەدای تاك بە تاکی ئەو مسوڵامنانە دەکەم کە نیشتەجێی ئەوروپان و‬
‫ڕۆژێك لە ڕۆژان باجی مسوڵامنیەتیەکەیان نەدابێت؟ ئەگەر هەتا زمانیش نەزانن‬
‫و تاکە وشەیەکیشێان نەوتبێت!‪ ،‬لە فڕۆکەخانەدا‪ ،‬لە شوێنە گشتیەکاندا‪ ،‬لە‬
‫ناوەکەیاندا‪ ،‬لە سەر ڕەشیاندا‪ ،‬لە ڕەنگی پێستیاندا‪ ،‬لە وەرگرتنی کاری ئاسایدا‪،‬‬
‫لە پلەو پۆست و بەرپرسیاریەتیدا‪.‬‬
‫هەموو ئەوانە نکۆڵی ناکرێت کۆمەڵگەی ئەوروپی و دەستەاڵتی ئەوروپی زۆرجار‬
‫تەڕ و وشك پێکەوە دەسوتێنن و ڕق و قین لە ناخی هاونیشتامنیەکانی خۆیاندا‬
‫دروست دەکەن ئەویش تەنها لەسەر بیرباوەڕیان‪ ،‬نازانم بۆ بیروڕا ئازادەو‬
‫بیروباوەڕ قەدەغەیە!!!‬
‫ئێمە پشتگیری لە کوشنت ناکەن بەاڵم کاتێك ڕۆژنامەیەك هەڵە دەکات دەبێت‬
‫چاوەڕوانی کاردانەوەی هەڵەش بێت!‬

‫مزگه‌وت ڕووخاندن و دیسکۆ دروست کردن!‬

‫گه‌ر بێت و سه‌رنجی کارو کرده‌وه‌کانی حکوومه‌تی هه‌رێم بده‌ین زۆر شتی‬
‫سه‌یرو سه‌مه‌ره‌مان به‌رچاو ده‌که‌وێت که‌ شایه‌نی ئه‌وه‌ن خۆیان له‌ شاشه‌ی‬
‫که‌ناڵه‌کانیانه‌و ‌ه بیکه‌ن ب ‌ه وێنه‌ هه‌وڵ و له‌ ژێریدا بنوسن هه‌واڵی سه‌یرو سه‌مه‌ره‪،‬‬
‫میلله‌تی کورد میلله‌تێکی مسوڵامن و خاوه‌نی مێژوویه‌کی درێژو که‌لتۆرێکی‬
‫تایبه‌ت ‌ه له‌ ڕووی ئیسالمه‌وه‌ گه‌رچی هه‌ندێك له‌گه‌ڵ ئه‌م ڕاستیه‌شدا نه‌بن به‌اڵم‬
‫ئه‌وه‌ ڕاستیه‌که‌و مێژوو نیشانی داوین‪ ،‬وه‌ مێژووش من نه‌منوسیووه‌‪ ،‬ده‌ستگرتن‬
‫به‌و مێژووه‌ دێرینه‌و بره‌ودان به‌ که‌لتوره‌ تایبه‌تیه‌کامنانه‌وه‌ مێژووکه‌مان زیاتر‬
‫ڕه‌نگین ده‌کات و ئه‌رشیفی سه‌روه‌ریان ده‌وڵه‌مه‌ند تر ده‌کات‪ ،‬وه‌گه‌ر هه‌ندێك‬
‫که‌سیش که‌ زۆر که‌مینه‌ن و چاو له‌ئاستی ئه‌م ڕاستیانه‌ داده‌خه‌ن به‌ڵگه‌ی ئه‌و‬

‫‪204‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ڕاستیانه‌مان نابێت له‌بیر بباته‌وه‌‪ ،‬گه‌رچی هه‌ندێك خۆشی به‌الدینی بزانێت‬
‫به‌اڵم زۆرێك له‌ کاره‌کان ئه‌گه‌ر دینیشی لێ ده‌ربهێنین و هه‌روه‌کو دونیایش‬
‫تێی بڕوانین شایه‌نی هه‌ڵوێسته‌ له‌سه‌ر کردن و قبوڵ نه‌کردنیه‌تی‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬
‫له‌ حکوومه‌تی هه‌رێم به‌ده‌ر ده‌که‌وێت له‌سه‌ره‌نجامی زۆرێك له‌ کاره‌کانیدا‬
‫بیرکردنه‌وه‌ی هه‌رزانه‌و بڕیاری نابه‌جێن که‌ له‌گه‌ڵ سه‌روه‌ریه‌کامناندا ناگونجێن‬
‫و یه‌کناگرنه‌وه‌‪ ،‬بۆ منونه‌ دروست کردنی دیسکۆ له‌ سلێامنی چی پێویست‬
‫ده‌کات و چۆن له‌گه‌ڵ ئه‌و کۆمه‌ڵگه‌دا ده‌گونجێرنێت که‌ به‌ ئاشکرا ده‌بێته‌‬
‫مایه‌ی چه‌نده‌ها کێشه‌ی جۆر به‌جۆری ئه‌خالقی و سه‌ره‌نجامی زۆرێك له‌و‬
‫کێشانه‌ش ڕووبه‌ڕووی حکوومه‌ت ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ڕووخاندنی مزگه‌وت گه‌وره‌ترین‬
‫پرسیار له‌الیه‌ن هاواڵتیانه‌وه‌ دروست ده‌کات له‌سه‌ر حکوومه‌ت و ڕوویانی زیاتر‬
‫له‌الیه‌ن خه‌ڵك نارشین ده‌کات‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی چه‌ند ساڵێکه‌ حکوومه‌ت ڕێگیری‬
‫و کار گرانی ده‌کات له‌گه‌ڵ هه‌وادارانی مزگه‌وتدا له‌ ڕێگه‌ی وه‌زاره‌تی ئه‌وقافه‌وه‌‬
‫که‌چی وا ئێسته‌ مزگه‌وتیش ده‌ڕوخێنن‪ ،‬وه‌گه‌رچی ڕوویه‌کی یاسایش به‌م‬
‫کاره‌یان بده‌ن به‌اڵم ئه‌وه‌ واناکات که‌ متامن ‌ه الی هاواڵتیان دروست بکات‪ ،‬له‌م‬
‫چه‌ند ساڵه‌ی ڕابردوودا دژایه‌تی ئاین و که‌لتوری کوردی له‌الیه‌ن حکوومه‌ته‌وه‌‬
‫ده‌کرێت و له‌ زۆر ل ‌ه کاره‌کانیاندا ڕه‌نگدانه‌وه‌ی هه‌یه‌‪ ،‬کاتێك حکوومه‌ت خۆی‬
‫مزگه‌وت دروست ناکات ئه‌مه‌ خۆی بۆ خۆی جێگه‌ی پرسیاره‌ وه‌گه‌ر بیشی‬
‫ڕووخێنێت ئه‌وسا پرسیاره‌ک ‌ه گرانرت ده‌کات‪ ،‬کاتێك باس له‌ ئازادی بیروڕاو‬
‫ئاین ده‌کرێت ئه‌و ڕاستیه‌ ل ‌ه کوێدا ده‌رده‌که‌وێت؟ بۆچی بۆ کۆمه‌ڵێکی که‌م له‌‬
‫کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ئیسالمیدا دیسکۆ دروست بکرێت! به‌اڵم بۆ زۆرینه‌ی خه‌ڵك‬
‫مزگه‌وته‌کانیان لێ دابخرێت و به‌به‌رچاویانه‌وه‌ بڕوخێرنێت‪.‬‬
‫‪2009/10/10‬‬

‫‪205‬‬
 ‫ه پیرۆزکراوه‌کان‬
‫پیرۆزو ب ‌‬

‫له‌م ماوه‌یه‌دا له‌گه‌ڵ هاوڕێیه‌کی خۆشه‌ویستم ک ‌ه هه‌ردووکامن له‌ یه‌ك زانکۆ‬

‫ده‌خوێنین گفتوگۆیه‌کی زۆر که‌وته‌ نێوامنان و باسامن له‌ زۆر شت کرد به‌‬
‫تایبه‌ت له‌ بواری نووسین و شیعرو کاریگه‌ریه‌کانیان له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬
‫زیاتر جێگه‌ی هه‌ڵوێسته‌کردن بوو له‌سه‌ری ووشه‌ی (پیرۆز) بوو که‌ چی پیرۆزه‌؟‬
‫چونکه‌ له‌مڕۆدا زۆرشت ناوی پیرۆزی لێ ده‌نرێت و به‌ بڤه‌ ده‌کرێت الی هاواڵتیان‬
‫له‌ کاتێکدا شته‌که‌ خۆی بۆخۆی پیرۆز نی ی ‌ه وه‌یان به‌جۆرێکی تر بڵێین ئه‌و‬
‫ووشه‌ی بۆ شیاو نی ی ‌ه به‌ ڕه‌هایی‪ ،‬چونکه‌ کاتێك ده‌وترێت پیرۆز جۆرێك له‌‬
‫قه‌ده‌غه‌کردنی مه‌عنه‌وی به‌رانبه‌ر شته‌ک ‌ه دروست ده‌بێت و ئه‌و بۆشایه‌ی‬
‫الی هاواڵتیان دروست ده‌بێت ب ‌ه پیرۆکردنی به‌ربه‌ستێکی بۆ داده‌نرێت‪،‬‬
‫جگه‌ له‌وه‌ی ووشه‌ی پیرۆز خۆی جۆرێك له‌ تێکه‌ڵی و الدانی به‌سه‌ردا دێت‬
‫له‌ بنه‌ڕه‌تی خۆی‪ ،‬ئه‌وه‌ی به‌ڕێزیان الیان بوو به‌ جێگه‌ی موالحه‌زه‌کردن ئایا‬
‫چی پیرۆزه‌؟ خاك؟ وواڵت؟ نه‌ته‌وه‌؟ زمان؟ حکوومه‌ت؟ په‌رله‌مان؟ سه‌رۆك؟ وه‌‬
‫وه‌‪ ،‬هه‌مان کار الی منیش گه‌اڵڵه‌ بوو جگه‌ له‌وه‌ی به‌ڵێنم به‌ به‌ڕێزیان دا که‌‬
‫بابه‌تێکی له‌سه‌ر بنووسم ئامانجه‌که‌شیم ال خۆشه‌ویست بوو‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه بوو به‌‬
‫بابه‌تێکی گرنگ الم و سه‌ره‌نجامه‌که‌ی به‌م شێوه‌یه‌ ده‌رچوو‪.‬‬
‫وه‌ك خۆم کاتێك شت ده‌نووسم وه‌یان باسێك هه‌ڵ ده‌بژێرم ئه‌گه‌ر بابه‌ته‌که‌‬
‫پێویست به‌ به‌دواداچوون بکات هیچ کات بڕیاری پێش وه‌ختم نی یه‌‪ ،‬به‌ڵکو‬
‫ئه‌نجامی وورده‌کاریم له‌سه‌ر بابه‌ته‌که‌ ده‌بێته‌ بڕیار‪ ،‬جگه‌ له‌و بابه‌تانه‌ نه‌بێت که‌‬
‫پێشرت ئامانجه‌که‌ی به‌ پێی ئه‌زموون الم ڕوون بۆته‌وه‌‪.‬‬
‫پیرۆز‪ ،‬که‌ عه‌ره‌بیه‌که‌ی (مبارك) ده‌کات ئه‌م ووشه‌ وه‌ك قورئان خوێنێك به‌رده‌وام‬
‫به‌رچاوم که‌وتووه‌ ل ‌ه قورئاندا زۆربه‌ی ئه‌و ئایه‌تانه‌ش زۆر به‌ ئاسانی به‌ ده‌مام‬

‫‪206‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ده‌هات‪ ،‬هه‌ربۆیه‌ یه‌که‌م ده‌ستپێکی کاره‌که‌م بۆ ئه‌م وورده‌کاریه‌ پێم چاك بوو‬
‫له‌ قورئانه‌وه‌ ده‌ست پێ بکه‌م و ب ‌ه ته‌واوی قورئاندا بگه‌ڕێم و گشت ووشه‌کانی‬
‫(مبارك) ده‌ربهێنم و له‌ پێش و پاشیان بکۆڵمه‌وه‌‪ ،‬جگ ‌ه له‌وه‌ش که‌ ده‌وترێت‬
‫پیرۆز ئیرت خه‌ڵکی وه‌كو دین لێی تێ ده‌گات و تێی ده‌ڕوانێت‪ ،‬یه‌که‌م ئایه‌ت‬
‫که‌ پێی ده‌گه‌ین گه‌ر له‌ سوره‌تی فاتیحه‌وه‌ ده‌ست پێ بکه‌ین ئه‌م ئایه‌ته‌یه‌‪:‬‬
‫ني} اڵ عمران ‪96‬‬ ‫اس �لَلَّ ِذي ِب َبكَّ َة ُم َبا َركًا َوهُدً ى لِلْ َعالَ ِم َ‬ ‫ض َع لِل َّن ِ‬ ‫ت ُو ِ‬ ‫{إِنَّ أَ َّو َل بَ ْي ٍ‬
‫قال مجاهد‪ :‬تفاخر املسلمون واليهود‪ ،‬فقالت اليهود‪ :‬بيت املقدس أفضل‬
‫وأعظم من الكعبة ألنه مهاجر األنبياء ويف األرض املقدسة‪ ،‬وقال املسلمون‪:‬‬
‫بل الكعبة أفضل‪ ،‬فأنـزل الله تعاىل هذه اآلية‪.‬‬
‫هۆکاری دابه‌زینی ئه‌م ئایه‌ته‌ وه‌ك موجاهید ده‌فه‌رموێت ئه‌و شانازی کردنه‌ی‬
‫جوله‌که‌کان بوو که‌ به‌ مسوڵامنه‌کانیان ده‌وت قودس له‌ که‌عبه‌ پیرۆزتر ‌ه چونکه‌‬
‫جێگه‌ی کۆچێ پێغه‌مبه‌ران بووه‌‪ ،‬تا خوای گه‌وره‌ ئه‌و ئایه‌ته‌ی دابه‌زاند که‌‬
‫واتاکه‌ی به‌ڕاستی یه‌که‌م خانه‌ و ماڵ و مه‌نزڵگه‌یه‌ک ک ‌ه بۆ خه‌ڵکی دانرا له‌سه‌ر‬
‫زه‌وی (بۆ خواپه‌رستی) ئه‌وه‌یه‌ له‌ مه‌ککه‌دایه‌‪ ،‬که‌ پیرۆزه‌ و هیدایه‌ت و ڕێنموویی‬
‫به‌خشه‌ بۆ هه‌موو خه‌ڵکی جیهان‪.‬‬
‫لێره‌دا پیرۆزی بۆ مه‌ککه‌ی قیبله‌ی مسوڵامنان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ که‌ شوێنێکی پاك و‬
‫تایبه‌ته‌ به‌ خوا په‌رستی به‌دوور له‌ هه‌موو خراپه‌کاریه‌ك‪.‬‬
‫ح ْولَ َها}‬ ‫ي يَدَ يْ ِه َولِ ُت ْن ِذ َر أُ َّم الْ ُق َرى َو َم ْ‬
‫ن َ‬ ‫اب أَنْ َزلْ َنا ُه ُم َبا َركٌ ُم َصدِّ ُق الَّ ِذي بَ ْ َ‬
‫{ َو َه َذا ِك َت ٌ‬
‫االنعام ‪92‬‬
‫«مبارك مصدق» نعتان لـ «كتاب»‪ ،‬واملوصول مضاف إليه‪ ،‬وإضافة «مصدق» غري‬
‫محضة فهو نكرة‪.‬‬
‫ئه‌م قورئانه‌ ئێمه‌ ناردوومانه‌ته‌ خواره‌وه‌ پیرۆز و فه‌ڕدار ‌ه ئه‌و کتێبانه‌ش پێش‬
‫ئه‌و هاتوون به‌ڕاستیان داده‌نێ هه‌روه‌ها بۆ ئه‌وه‌ی دانیشتووانی مه‌ککه‌ و‬

‫‪207‬‬
‫ده‌وروبه‌ری ئاگادار که‌یته‌وه‌ و بیانرتسێنی جا ئه‌وانه‌ی بڕوایان به‌ دواڕۆژ هه‌بێ‬
‫بڕوا به‌و (قورئانه‌) دێنن ئه‌وان پارێزه‌رن بۆ نوێژه‌کانیان و به‌چاکی له‌کاتی خۆیاندا‬
‫ده‌یانکه‌ن‪.‬‬
‫لێره‌دا پیرۆزیه‌ک ‌ه بۆ قورئان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ که‌ کتێبکی ئاسامنیه‌و له‌ ڕێگه‌ی‬
‫جربه‌ئیله‌و ‌ه گه‌شتوو ‌ه به‌ پێغه‌مبه‌ر درودی خوای له‌سه‌ر بێت و له‌ویشه‌وه‌ بۆ‬
‫ته‌واوی مرۆڤایه‌تی‪.‬‬
‫ح ُمونَ } االنعام ‪155‬‬ ‫اب أَنْ َزلْ َنا ُه ُم َبا َركٌ فَاتَّ ِب ُعو ُه َواتَّقُوا لَ َعلَّكُ ْم ْم تُ ْر َ‬ ‫{ َو َه َذا ِك َت ٌ‬
‫جملة «أنـزلناه» نعت «كتاب» و»مبارك» نعت ثانٍ ‪،‬‬
‫و ‌ه ئه‌م قورئان ‌ه پیرۆزه‌ به‌ فه‌ڕه‌مان ناردۆته‌ خواره‌و ‌ه که‌واته‌ ئێوه‌ش شوێنی بکه‌ون‬
‫و خۆتان بپارێزن (پارێزکار بن) تا ڕه‌حمتان پێ بکرێ‪.‬‬
‫هه‌م دیسان پیرۆزیه‌که‌ بۆ قورئان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬
‫ح ًّيا}مریم ‪31‬‬
‫ت َ‬‫ِالصال ِة َوال َّزكَا ِة َما ُد ْم ُ‬‫ان ب َّ‬ ‫ص ِ‬ ‫ت َوأَ ْو َ‬ ‫ن َما كُ ْن ُ‬ ‫ج َعلَ ِني ُم َبا َركًا أَيْ َ‬ ‫{ َو َ‬
‫ج َعلَ ِني ُم َبا َركًا ) اختلف أهل التأويل يف معنى ذلك‪ ،‬فقال بعضهم‪ :‬معناه‪:‬‬ ‫( َو َ‬
‫وجعلني نفاعا‪.‬‬
‫وقال آخرون معنى ذلك‪ :‬جعلني معلم الخري‪.‬‬
‫وقال آخرون‪ :‬كانت بركته األمر باملعروف والنهي عن املنكر‪.‬‬
‫ت) أي نفاعا حيث ما توجهت‪ .‬وقال مجاهد‪ :‬معلام‬ ‫ن َما كُ ْن ُ‬ ‫ج َعلَ ِني ُم َبا َركًا أَ ْي َ‬ ‫( َو َ‬
‫للخري‪ .‬وقال عطاء‪ :‬أدعو إىل الله وإىل توحيده وعبادته‪ .‬وقيل‪ :‬مباركا عىل من‬
‫تبعني‪.‬‬
‫ت ) أي‪ :‬يف أي‪ :‬مكان‪ ،‬وأي‪ :‬زمان‪ ،‬فالربكة جعلها الله‬ ‫ن َما كُ ْن ُ‬ ‫ج َعلَ ِني ُم َبا َركًا أَيْ َ‬ ‫( َو َ‬
‫يفَّ من تعليم الخري والدعوة إليه‪ ،‬والنهي عن الرش‪ ،‬والدعوة إىل الله يف أقواله‬
‫وأفعاله‪ ،‬فكل من جالسه‪ ،‬أو اجتمع به‪ ،‬نالته بركته‪ ،‬وسعد به مصاحبه‪.‬‬
‫منی موباره‌ک و پیرۆزیش کردووه‌ له‌ هه‌ر کوێدا بم و ئامۆژگاری کردووم که‌‬

‫‪208‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫نوێژه‌کانم ئه‌نجام بده‌م و ل ‌ه زه‌کاتدانیش درێغی نه‌که‌م هه‌تا له‌ ژیاندا هه‌م‪.‬‬
‫لێره‌دا پیرۆزی بۆ عیسا سه‌المی خوای له‌سه‌ر بێت ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ ک ‌ه هه‌ر به‌‬
‫منداڵی قسه‌ی کردووه‌و خوای گه‌وره‌ کردوویه‌تی به‌ پێغه‌مبه‌ر له‌ دایكێك به‌بێ‬
‫ئه‌وه‌ی شوو بکات‪ ،‬که‌ کۆمه‌ڵێك تایبه‌مته‌ندی هه‌یه‌‪ .‬جگه‌ له‌و مشتومڕه‌ش که‌‬
‫له‌سه‌ره‌وه‌ هاتووه‌ له‌سه‌ر هۆکاری پیرۆزیه‌که‌ی وه‌ك به‌رگری کردن له‌ خراپه‌و‬
‫فه‌رمان کردن به‌ چاکه‌‪ ،‬وه‌ وه‌ك که‌سێکی سودبه‌خش‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ش خۆی بۆ‬
‫خۆی پێغه‌مبه‌ر بووه‌و به‌دوور بووه‌ له‌ تاوان‪.‬‬
‫{ َو َه َذا ِذكْ ٌر ُم َبا َركٌ أَنْ َزلْ َنا ُه أَ َفأَنْ ُت ْم لَهُ ُم ْن ِك ُرونَ } األنبیاء ‪50‬‬
‫و ‌ه ئه‌م (قورئانه‌) یاد خه‌ره‌وه‌یه‌کی به‌فه‌ڕ و پیرۆز ‌ه ناردوومانه‌ته‌ خواره‌وه‌ ده‌ی ئایا‬
‫ئێوه‌ دانی پێدا نانێن (باوه‌ڕی) پێ ناکه‌ن‪.‬‬
‫پیرۆزیه‌که‌ هه‌م دیسان بۆ قورئانه‌که‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬
‫ني}} الؤمینون ‪29‬‬ ‫َيُ الْ ُم ْن ِزلِ َ‬
‫ْت خ ْ‬ ‫ب أَنْ ِزلْ ِني ُم ْن َزال ُم َبا َركًا َوأَن َ‬‫{ َوق ُْل َر ِّ‬
‫هه‌روه‌ها بڵێ‪ :‬په‌روه‌ردگارا ل ‌ه شوێنێکى موباره‌ك و پیرۆز دامبه‌زێنه‌‪ .‬چونکه‌ تۆ‬
‫چاکرتین زاتێکى بۆ ئه‌وه‌ی له‌ شوێنی موباره‌ك و پیرۆزدا دامانبه‌زێنیت (ئیرت‬
‫که‌شتیه‌که‌ له‌سه‌ر کێوی جودی له‌ کوردستانی باکور له‌نگه‌ری گرت)‪.‬‬
‫لێره‌دا کێوی جودی به‌ پیرۆز ناوبردووه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ دڵخۆشکه‌رێکه‌ بۆ ئێمه‌ی کورد که‌‬
‫له‌ سنوری کوردستاندا‪.‬‬
‫ج ٍة‬ ‫جا َ‬ ‫ف ُز َ‬ ‫اح ِ‬ ‫اح الْ ِم ْص َب ُ‬
‫ض َمث َُل نُو ِر ِه كَ ِمشْ كَا ٍة ِفي َها ِم ْص َب ٌ‬ ‫ات َواألَ ْر ِ‬‫الس َم َو ِ‬‫{اللَّهُ نُو ُر َّ‬
‫ش ِق َّي ٍة َوال َغ ْر ِب َّي ٍة‬‫ج َر ٍة ُم َبا َركَ ٍة َزيْ ُتونَ ٍة ال َ ْ‬‫ن شَ َ‬‫ي يُو َقدُ ِم ْ‬ ‫َب ُد ِّر ٌّ‬‫ج ُة كَأأَنَّ َها كَ ْوك ٌ‬ ‫جا َ‬‫ال ُّز َ‬
‫ن يَشَ ا ُء‬ ‫ل نُو ٍر يَ ْه ِدي اللَّهُ لِ ُنو ِر ِه َم ْ‬ ‫سهُ نَا ٌر نُو ٌر َع َ‬ ‫ض ُء َولَ ْو لل َْم تَ َ‬
‫ْس ْ‬ ‫يَكَا ُد َزيْ ُت َها يُ ِ‬
‫يم}} النور ‪35‬‬ ‫ش ٍء َعلِ ٌ‬ ‫اس َواللَّهُ ِبك ُِّل َ ْ‬ ‫َال لِل َّن ِ‬‫ب اللَّهُ األَ ْمث َ‬ ‫ض ُ‬‫َو َي ْ ِ‬
‫خوا ڕووناك که‌ره‌وه‌ی ئاسامنه‌کان و زه‌وی ی ‌ه (به‌ خۆرو مانگه‌کان) وێنه‌ی‬
‫ڕووناك کردنه‌وه‌ی خوا وه‌ك تاقێك وای ‌ه چرایه‌کی تێدا بێت ئه‌و چرایه‌ش له‌ناو‬

‫‪209‬‬
‫شوشه‌یه‌کدا بێت ئه‌و شوشه‌یه‌ش وه‌ك ئه‌ستێره‌یه‌کی گه‌ش و پرشنگدار بێت‬
‫(ئه‌و چرایه‌) دائه‌گیرسێ به‌ (ڕۆنی) دره‌ختێکی زه‌یتونی به‌فه‌ڕو به‌ره‌که‌ت که‌ نه‌‬
‫ڕۆژهه‌اڵتی بێ نه‌ ڕۆژئاوایی بێ (سێبه‌ر نایگرێ نه‌ کاتی هه‌ڵهاتنی خۆر ن ‌ه کاتی‬
‫ئاوابوونی) (ڕۆنه‌که‌ی ئه‌وه‌نده‌ پاك بێت) نزیکه‌ ڕۆنه‌که‌ی داگیرسێ با ئاگریشی‬
‫به‌رنه‌که‌وێ ڕووناکی له‌سه‌ر ڕووناکی (ڕووناکی زه‌یت و ڕووناکی ئاگر) خوا هه‌ر‬
‫که‌سی بوێ ڕێنموونیی ده‌کات بۆ الی ڕووناکی (ئایینی خۆی) وه‌ خوا چه‌ندین‬
‫منوون ‌ه ده‌هێنێته‌وه‌ بۆ خه‌ڵکی وه‌ خوا زانا و ئاگاداره‌ به‌ هه‌موو شتێك‪.‬‬
‫لێره‌دا پیرۆزیه‌که‌ بۆ دار زه‌یتون ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ که‌ کۆمه‌ڵێك تایبه‌مته‌ندی خۆی‬
‫هه‌یه‌‪.‬‬
‫ل‬ ‫ح َر ٌج َوال َع َ‬ ‫ِيض َ‬ ‫ل الْ َمر ِ‬ ‫ح َر ٌج َوال َع َ‬ ‫ل األَ ْع َرجِ َ‬ ‫ح َر ٌج َوال َع َ‬ ‫ل األَ ْع َمى َ‬ ‫س َع َ‬ ‫{لَ ْي َ‬
‫خ َوانِك ُْم‬ ‫وت إِ ْ‬‫وت أُ َّم َهاتِك ُْم أَ ْو بُ ُي ِ‬
‫وت آبَائِك ُْم أَ ْو بُ ُي ِ‬‫ن بُ ُيوتِك ُْم أَ ْو بُ ُي ِ‬ ‫ُسك ُْم أَنْ تَأْكُللُوا ِم ْ‬ ‫أَنْف ِ‬
‫وت‬‫خ َوالِك ُْم أَ ْو بُ ُي ِ‬ ‫وت أَ ْ‬ ‫وت َع َّمتِك ُْم أَ ْو بُ ُي ِ‬ ‫وت أَع ْع َم ِمك ُْم أَ ْو بُ ُي ِ‬ ‫خ َواتِك ُْم أَ ْو بُ ُي ِ‬‫وت أَ َ‬ ‫أَ ْو بُ ُي ِ‬
‫ج ِمي ًعا أَ ْو‬ ‫اح أَنْ تَأْكُلُوا َ‬ ‫ج َن ٌ‬ ‫س َعللَ ْيك ُْم ُ‬ ‫ص ِدي ِقك ُْم لَ ْي َ‬‫حهُ أَ ْو َ‬ ‫خَاالتِك ُْم أَ ْو َما َملَكْ ُت ْم َمفَاتِ َ‬
‫ن ِع ْن ِد اللَّ ِه ُم َبا َرككَ ًة طَ ِّي َب ًة‬ ‫ُسك ُْم تَ ِ‬
‫ح َّي ًة ِم ْ‬ ‫ل أَنْف ِ‬ ‫َسلِّ ُموا َع َ‬ ‫خلْ ُت ْم بُ ُيوتًا ف َ‬‫أَشْ َتاتًا َفإِ َذا َد َ‬
‫ات لَ َعلَّك ُْم تَ ْع ِقلُونَ } النور ‪61‬‬ ‫ي اللَّهُ لَك ُُم اآليَ ِ‬ ‫كَ َذلِكَ يُ َب ِّ ُ‬
‫کوێرو نابینا گوناهو گله‌ییان له‌سه‌ر نییه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها شه‌ل‪ ،‬نه‌خۆش‪ ،‬هه‌روه‌ها‬
‫خۆیشتان‪ ،‬که‌ خواردن بخۆن له‌ ماڵی خۆتان یان ماڵی باوکتان یان ماڵی‬
‫دایکتان‪ ،‬یان ماڵی براکانتان یان ماڵی خوشکه‌کانتان‪ ،‬یان ماڵی مامه‌کانتان‬
‫یان ماڵی پووره‌کانتان (خوشکانی باوك)‪ ،‬یان له‌ ماڵی خاڵه‌کانتان یان ل ‌ه ماڵی‬
‫پووره‌کانتان (خوشکانی دایك)‪ ،‬یان ئه‌و ماڵه‌ی که‌ کلیلی الی ئێوه‌یه‌‪ ،‬یان ماڵی‬
‫هاوه‌ڵتان‪ ،‬هیچ گوناهتان ناگات که‌ به‌ کۆمه‌ڵ (له‌سه‌ر یه‌ك سفره‌) نان بخۆن‬
‫یاخود جیا به‌ جیا‪ ،‬هه‌ر کاتێك چوونه‌ هه‌ر ماڵێك‪ ،‬سه‌الم له‌ خۆتان بکه‌ن و‬
‫سه‌الم له‌ یه‌کرت بکه‌ن‪ ،‬سه‌المێك له‌ الیه‌ن خوای گه‌وره‌وه‌‪ ،‬که‌ پڕه‌ له‌ به‌ره‌که‌ت‬

‫‪210‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫و فه‌ڕو جوانی و پاکی‪ ،‬ئا به‌و شێوه‌یه‌ خوا ئایه‌ته‌کانی خۆیتان بۆ ڕوون ده‌کاته‌وه‌‬
‫بۆ ئه‌وه‌ی بیرو هۆش بکه‌نه‌وه‌و لێکی بده‌نه‌و ‌ه (که‌ چ په‌روه‌ردگارێکی دڵسۆزو‬
‫غه‌مخوارمان هه‌یه‌‪ ،‬چۆن ده‌یه‌وێت ژیامنان به‌ شێوه‌یه‌ك ڕێك بخات که‌ به‌‬
‫خۆشی و شادی پێکه‌وه‌ بژین‪ ،‬دوور له‌ گرفت و کێشه‌ی ده‌روونی و ڕه‌وشتی و‬
‫کۆمه‌ڵه‌یه‌تی)‪.‬‬
‫لێره‌دا پیرۆزیه‌که‌ بۆ ئه‌و ساڵوه‌ پاکه‌ ده‌گه‌ڕێته‌و ‌ه که‌ له‌الیه‌ن خوای گه‌وره‌وه‌‬
‫دانراوه‌‪.‬‬
‫ج َر ِة أَنْ يَا‬ ‫ف الْ ُب ْق َع ِة الْ ُم َبا َركَ ِة ِم َ‬
‫ن الشَّ َ‬ ‫يَنِ ِ‬ ‫اطئِ الْ َوا ِد األَ ْ‬ ‫ن شَ ِ‬ ‫ي ِم ْ‬ ‫{ َفل ََّم أَتَاهَا نُو ِد َ‬
‫ني }القصص ‪30‬‬ ‫ب الْ َعالَ ِم َ‬ ‫ن أَنَا اللَّهُ َر ُّ‬‫وس إِ ِّ‬ ‫ُم َ‬
‫كاتێك كه‌ موسا له‌ ئاگره‌ك ‌ه نزیك بۆوه‌ له‌ كه‌ناری الی ڕاستی دۆڵه‌كه‌وه‌ له‌‬
‫شوێنێكی پیرۆزه‌وه‌ له‌ پاڵ دره‌خته‌كه‌و ‌ه بانگی لێكرا ئه‌ی موسا‪( :‬ئه‌وه‌ی‬
‫گفتوگۆت له‌گه‌ڵدا ده‌كا‌ت) ئه‌وه‌ به‌ڕاستی منم (الله‌) كه‌ په‌روه‌ردگاری هه‌موو‬
‫جیهانیانم‪.‬‬
‫لێره‌ش پیرۆزیه‌که‌ بۆ ئه‌و دۆڵ ‌ه ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ که‌ موسا سه‌المی خوای له‌سه‌ر بێت‬
‫له‌گه‌ڵ خوای گه‌وره‌دا قسه‌ی کردووه‌‪.‬‬
‫اب} ص ‪29‬‬ ‫اب أَنْ َزلْ َنا ُه إِلَ ْيكَ ُم َبا َركٌ لِ َيدَّ بَّ ُروا آيَاتِ ِه َولِ َي َت َذكَّ َر أُولُو األَلْ َب ِ‬
‫{ ِك َت ٌ‬
‫ئه‌م قورئانه‌ کتێبێکی پیرۆز ‌ه دامانبه‌زاندووه‌ بۆ الی تۆ‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی ئایه‌ته‌کانی‬
‫لێک بده‌نه‌وه‌ و بیری لێ بکه‌نه‌وه‌ و بۆ ئه‌وه‌ی خاوه‌ن بیرو هۆشه‌کان په‌ند و‬
‫ئامۆژگاری وه‌ربگرن و تێفکرن‪.‬‬
‫لێره‌ش جارێکی تر پیرۆزی بۆ قورئان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬
‫ف لَ ْيلَ ٍة ُم َبا َركَ ٍة إِنَّا كُ َّنا ُم ْن ِذرِينَ}الدخان ‪3‬‬ ‫{إِنَّا أَنْ َزلْ َنا ُه ِ‬
‫به‌ڕاستی ئێمه‌ ل ‌ه شه‌وێکی به‌ فه‌ڕو پیرۆزدا (که‌ شه‌وی قه‌دره‌) دامانبه‌زاندووه‌ته‌‬
‫خواره‌وه‌‪ ،‬بێگومان ئێمه‌ هه‌میشه‌ بێدارکه‌ره‌ره‌ی به‌نده‌کامنانین‪.‬‬

‫‪211‬‬
 ‫لێره‌دا پیرۆزیه‌که‌ بۆ شه‌وی قه‌در ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ که‌ قورئانی تێدا دابه‌زیووه‌‪.‬‬
‫ح ِصي ِد}‬ ‫ب الْ َ‬ ‫ح َّ‬‫ات َو َ‬‫ج َّن ٍ‬‫الس َم ِء َما ًء ُم َبا َركًا َفأَنْ َب ْت َنا ِب ِه َ‬‫ن َّ‬ ‫{ َونَ َّزلْ َنا ِم َ‬
‫ق‪9‬‬
‫وه‌ له‌ ئاسامنه‌وه‌ باراندوومانه‌ بارانێکی به‌پیت و فه‌ڕ جا به‌و بارانه‌ ڕوواندومانه‌‬
‫باخات و دانه‌وێڵه‌ (ی ئه‌و کشتوکااڵنه‌ی) ک ‌ه دروێنه‌ ده‌کرێن‪.‬‬
‫لێره‌دا پیرۆزی بۆ باران ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ که‌ ژیانی پێوه‌ به‌نده‌‪.‬‬
‫له‌ ئه‌نجامی گه‌ڕانم له‌ قورئاندا ئه‌م ‪ 12‬ئایه‌ته‌م دۆزیه‌وه‌‪ ،‬که‌ ووشه‌ی موباره‌ك‬
‫به‌ ڕاسته‌وخۆ هاتووه‌‪ ،‬هەروەها لەسەر ووشەی بارکنا ش ئەم ئایەتانه‌م هەمووی‬
‫دۆزیەوە‪،‬ئه‌نجامی گه‌ڕان به‌دوای ئه‌و ووشه‌شدا‪ ،‬له‌ قورئاندا به‌رچاوم که‌وت که‌‬
‫ئه‌وانیش ‪ 6‬ئایه‌تن‪:‬‬
‫ضض َو َمغَا ِربَ َها الَّ ِتي بَا َركْ َنا‬ ‫س َتضْ َعفُونَ َمشَ ار َِق األَ ْر ِ‬ ‫ن كَانُوا يُ ْ‬ ‫{ َوأَ ْو َرثْ َنا الْ َق ْو َم الَّ ِذي َ‬
‫بُوا َو َد َّم ْرنَا َما كَانَ‬ ‫ص َ‬ ‫يل بِ َا َ‬ ‫سائِ َ‬ ‫ل بَ ِني إِ ْ َ‬ ‫س َنى َع َ‬ ‫ح ْ‬‫َّت كَلِ َم ُة َربِّكَ الْ ُ‬ ‫ِفي َها َوتَ ْ‬
‫َي ْص َن ُع ِف ْر َع ْونُ َو َق ْو ُمهُ َو َما كَاانُوا َي ْعرِشُ ونَ }‬
‫االعراف ‪137‬‬
‫ئه‌وسا ئه‌و قه‌وم و گه‌له‌ی الواز ده‌کران و ده‌چه‌وسێرنانه‌وه‌ له‌ هه‌موو خۆرهه‌اڵت‬
‫و خۆرئاوای ئه‌و واڵته‌ی که‌ فه‌ڕو به‌ره‌که‌متان به‌سه‌ردا ڕژاند بوو کرد ‌ه جێنشین‬
‫و به‌ڵێنی ڕاست و جوانی په‌روه‌ردگارت (ئه‌ی محمد(صىل الله عليه وسلم)‬
‫جێبه‌جێ بوو بۆ نه‌وه‌ی ئیرسائیل به‌هۆی ئه‌وه‌ی ک ‌ه ئارامیان له‌سه‌رگرت‪،‬‬
‫(که‌وات ‌ه ئه‌گه‌ر ئوممه‌تی تۆیش ئاوا خؤگربن بێگومان هه‌مان ئه‌نجام به‌ده‌ست‬
‫ده‌هێنن)‪ ،‬هه‌رچیش فیرعه‌ون و قه‌ومه‌که‌ی دروستیان ده‌کردو ئه‌و کۆشک و‬
‫ته‌الرسازیه‌ی که‌ ده‌یانکرد‪ ،‬هه‌ر هه‌موویامن کاول و وێران کرد‪.‬‬
‫ْص الَّ ِذي‬ ‫سجِ ِد األَق َ‬ ‫ل الْ َم ْ‬‫ام إِ َ‬ ‫سجِ ِد الْ َ‬
‫ح َر ِ‬ ‫سى ِب َع ْب ِد ِه لَ ْيال ِم َ‬
‫ن الْ َم ْ‬ ‫حانَ الَّ ِذي أَ ْ َ‬ ‫{س ْب َ‬ ‫ُ‬
‫يع الْ َب ِصريُ} اإلرساء ‪1‬‬ ‫الس ِم ُ‬‫ن آيَاتِ َنا إِنَّهُ ُه َو َّ‬ ‫نيَهُ ِم ْ‬ ‫ح ْولَههُ لِ ُ ِ‬ ‫بَا َركْ َنا َ‬

‫‪212‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫پاکی و بێگه‌ردی و ستایش بۆ ئه‌و زاته‌ی که‌ شه‌وڕه‌وی کرد له‌ به‌شێکی که‌می‬
‫شه‌ودا به‌به‌نده‌ی خۆی (محمد صلی الله‌ علیه‌ وسلم) له‌ مزگه‌وتی (حرام‪،‬‬
‫که‌عبه‌ی پیرۆزه‌وه‌) بۆ مزگه‌وتی (االقصی) له‌ (بیت املقدس) که‌ ده‌وروبه‌ریامن‬
‫پیرۆزو پڕ به‌ره‌که‌ت کردووه‌‪ ،‬تا هه‌ندێك نیشانه‌و به‌ڵگه‌و ده‌سه‌اڵتداری و توانایی‬
‫خۆمانی نیشان بده‌ین‪ ،‬به‌ڕاستی ئه‌و زاته‌ بیسه‌رو بینایه‌‪.‬‬
‫ني}األنبياء ‪71‬‬ ‫ض الَّ ِتي بَا َركْ َنا ِفي َها لِلْ َعالَ ِم َ‬ ‫ل األَ ْر ِ‬ ‫ج ْي َنا ُه َولُوطًا إِ َ‬ ‫{ َونَ َّ‬
‫ئێمه‌ ئه‌ویش و ‪ -‬لوط ‪ -‬ی برازایشامن ڕزگار کرد و ناردمانن بۆ (واڵتی شام) ئه‌و‬
‫سه‌رزه‌مینه‌ی که‌ به‌ره‌که‌متان به‌سه‌ردا ڕژاندووه‌ بۆ هه‌موو خه‌ڵکی‪.‬‬
‫ش ٍء‬ ‫ل األَ ْر ِ‬
‫ض الَّ ِتي َبا َركْ َنا ِفي َها َوكُ َّنا ِبك ُِّل َ ْ‬ ‫جرِي ِبأَ ْم ِر ِه إِ َ‬ ‫يح َع ِ‬
‫اص َف ًة تَ ْ‬ ‫سلَ ْي َمنَ ال ِّر َ‬ ‫{ َولِ ُ‬
‫َعالِ ِمي َ‬
‫ني}‬
‫األنبياء ‪81‬‬
‫بۆ سوله‌یامنیش بایه‌کی به‌هێزو تیژمان ڕه‌خساند ک ‌ه به‌رمانی ئه‌و‪ ،‬جاروبار‬
‫هاتووچۆی ده‌کرد بۆ ئه‌و زه‌ویه‌ی که‌ به‌ره‌که‌متان به‌سه‌ردا ڕژاندبوو و ئێمه‌‬
‫به‌هه‌موو شتێک زاناو شاره‌زاین‪.‬‬
‫ني}‬‫ال َوأَيَّا ًما آ ِم ِن َ‬
‫ي الْ ُق َرى الَّ ِتي بَا َركْ َنا ِفي َها ُق ًرى ظَلَ َي ِ َ‬ ‫ج َعلْ َنا بَ ْي َن ُه ْم َوبَ ْ َ‬ ‫{ َو َ‬
‫سبأ‪18‬‬
‫(له‌وه‌ودوا) ئێمه‌ له‌ نێوان ئه‌وان و ئه‌و شوێنه‌دا که‌ به‌ره‌که‌متان به‌سه‌ردا ڕژاندبوون‬
‫دێهات و ئاوه‌دانی ئاشکرا هه‌بوون‪ ،‬ک ‌ه به‌بێ ماندوبوون ئه‌و سه‌فه‌رانه‌‌یان ده‌کرد‬
‫له‌ نێوان شام و یه‌مه‌ندا) ماوه‌ی نێوان دێهاته‌کانیان ده‌بڕی به‌ ئاسانی و بێ‬
‫ماندوبوون‪ ،‬وه‌ (پێامن وتبوون‪ ،‬ده‌ سه‌فه‌رو بازرگانی بکه‌ن)‪ ،‬بڕۆن چه‌نده‌ها شه‌و‬
‫و ڕۆژ بێ ئه‌وه‌ی هیچ ترس و بیمتان هه‌بێت‪.‬‬
‫ْس ِه ُم ِب ٌ‬
‫ني}‬ ‫ن َوظَالِ ٌم لِ َنف ِ‬ ‫س ٌ‬ ‫ح ِ‬‫ِم ُم ْ‬ ‫ن ُذ ِّريَّ ِته َ‬ ‫اق َو ِم ْ‬ ‫ح َ‬‫س َ‬‫ل إِ ْ‬ ‫{ َوبَا َركْ َنا َعلَ ْي ِه َو َع َ‬
‫الصافات‪113‬‬

‫‪213‬‬
‫خێرو به‌ره‌که‌متان ڕژاند به‌سه‌ر ئیرباهیم و به‌سه‌رئیسحاقدا و له‌نه‌وه‌ی‬
‫هه‌ردووکیان‪ ،‬واته‌‪ :‬ئیسامعلیل و ئیسحاق چاکان و پاکان‪ ،‬هه‌روه‌ها ئه‌و‬
‫که‌سانه‌ش په‌یداده‌بن به‌روونی سته‌م ل ‌ه خۆیان ده‌که‌ن‪.‬‬
‫ووشه‌ی تبارکیش نۆ جار له‌ قورئاندا هاتووه‌ که‌ ئه‌وانیش‪:‬‬
‫{ان ربکم الله‌ الذي خلق الساموات واالرض يف ستة أیام ثم استوی علی العرش‬
‫یغيش اللیل والنهار یطلبه‌ حثیثا والشمس والقمر والنجوم مسخرات بأمره‌ أال‬
‫له‌ الخلق واألمر تبارك الله‌ رب العاملین}‪٥٤‬االعراف‬
‫بێگومان په‌روه‌ردگارتان (الله‌)یه‌ که‌ دروستکاری ئاسامنه‌کان و زه‌ویه‌ له‌ ماوه‌ی‬
‫شه‌ش ڕۆژدا (مه‌گه‌ر هه‌ر خۆیشی بزانێت ئه‌و ڕۆژانه‌ ماوه‌یان چه‌نده‌)‪ ،‬پاشان‬
‫له‌سه‌ر عه‌رش و ته‌ختی فه‌رمانڕه‌وایی وه‌ستا (ئه‌ڵبه‌ته‌ چۆنیه‌تیی وه‌ستان‬
‫و ته‌ختی فه‌رمانڕه‌وایه‌تی و گه‌لێ شتی له‌و بابه‌تان ‌ه له‌راده‌ی بۆچوونی ئێمه‌‬
‫به‌ده‌ره‌‪ ،‬ته‌فسیری ئه‌م ئایه‌ته‌یان له‌ پێشه‌وا مالیک و ئه‌حمه‌د پرسیووه‌‪ ،‬له‌‬
‫وه‌اڵمدا وتوویانه‌‪ :‬وه‌ستانه‌که‌ حه‌قیقه‌تی هه‌یه‌‪ ،‬چۆنیه‌تیه‌که‌ی شاراوه‌یه‌‪ ،‬پرسیار‬
‫کردن ده‌رباره‌ی بیدعه‌یه‌‪ ،‬باوه‌ڕ بوون پێی واجبه‌)‪ ،‬به‌شه‌و‪ ،‬ڕۆژ داده‌پۆشێت؛‬
‫له‌کاتێکدا به‌شێنه‌یی عه‌وداڵه‌ به‌دوایدا‪ ،‬خۆرو مانگ و ئه‌ستێره‌کان (هه‌ر‬
‫هه‌موویان) به‌ فه‌رمانی خوا که‌وتوونه‌ته‌ گه‌ڕو له‌ فه‌رمانی ده‌رناچن‪ ،‬ئاگادار بن و‬
‫بزانن و تێفکرن که‌‪ :‬هه‌رچی دروستکردن و بڕیاردانه‌ هه‌ر بۆ ئه‌وه‌‪( ،‬که‌واته‌ ده‌با‬
‫هه‌مووان فه‌رمانبه‌رداری ئه‌و بین و له‌ فه‌رمانی ده‌رنه‌چین)‪ ،‬موباره‌ک و پیرۆزو‬
‫گه‌وره‌ی ‌ه زاتی (الله‌) په‌روه‌ردگاری جیهانیان‪.‬‬
‫{ثم خلقنا النطفة علقة فخلقنا العلقة مضغة فخلقنا املضغة عظاما فکسونا‬
‫العضام لحام ثم أنشأناه خلقا اخر فتبارك الل ‌ه رب العاملین} املؤمنون ‪14‬‬
‫له‌وه‌و دوا نوتفه‌که‌مان کردووه‌ به‌ خۆ هه‌ڵواسه‌رێك (سه‌ره‌ مێکوته‌یه‌ك) پاشان‬
‫خۆهه‌ڵواسه‌ره‌که‌مان کردووه‌ به‌ گۆشتپاره‌یه‌ك‪ ،‬ئینجا (شێوازى) گۆشتپاره‌که‌مان‬

‫‪214‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ب ‌ه په‌یکه‌رى ئێسك گۆڕیوه‌و به‌ گۆشت په‌یکه‌رى ئێسکه‌که‌مان داپۆشیوه‌‪،‬‬
‫ئه‌وسال ‌ه شێوه‌یه‌کى تردا ده‌رمان هێناو ‌ه (ک ‌ه شێوه‌ى ئاده‌میزادێکى ڕێکو پێکه‌ و‬
‫ڕۆحى پێ به‌خرشاوه‌)‪ ،‬به‌ ڕاستى خواى مه‌زن به‌رزو پیرۆزو موباره‌که‌و چاکرتین‬
‫به‌دیهێنه‌رو چاکرتین دروستکاره‌‪.‬‬
‫{تبارك الذي نزل الفرقان علی عبدة لیکون للعاملین نذیرا} فرقان ‪1‬‬
‫به‌رزو پیرۆزو پاک و بڵنده ئه‌و زاته‌ی که قورئانی دابه‌زاندووه تا ببێته جیاکه‌ره‌وه‌ی‬
‫ڕاست و ناڕاست‪ ،‬بۆ سه‌ر به‌نده‌ی خۆی (محمد صلی الله علیه وسلم) تا ببێته‬
‫هۆشیار که‌ره‌وه‌و بێدارکه‌ره‌وه‌ی دانیشتوانی جیهان له هه‌موو سه‌رده‌مێکدا ‪.‬‬
‫{تبارك الذی ان شاء جعل لك خیرا من ذالك جنات تجري من تحتها االنهار‬
‫ویجعل لك قصورا} الفرقان ‪10‬‬

‫(له‌حاڵه‌تێکدا) ئه‌و زاته‌ مه‌زن وپیرۆزه‪،‬زاتێکه که ئه‌گه‌ر بیه‌وێت زۆر له‌وه‌ی که‬
‫خوانه‌ناسان باسی ده‌که‌ن چاکرتت پێ ده‌به‌خشێت‪..‬باخ وباخاتی (جوان و‬
‫ڕازاوه‌ت هه‌رله دنیادا بۆ ده‌ڕه‌خسێنێت) که‌ چه‌نده‌ها ڕووبار به‌ژێر دره‌خته‌کانیدا‬
‫ده‌ڕوات‪ ،‬هه‌روه‌ها کۆشک و ته‌الری به‌رزو بڵندت پێ ده‌به‌خشێت‪.‬‬
‫{تبارك الذي جعل يف السامء بروجا وجعل فیها و قمرا منیرا} الفرقا ‪61‬‬

‫زۆر گه‌وره‌و مه‌زنه‌ ئه‌و زاته‌ی ل ‌ه ئاسامندا چه‌نده‌ها خولگه‌ی گه‌وره‌ی (بۆ هه‌ساره‌و‬
‫ئه‌ستێره‌کان) به‌دیهێناوه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها چرایه‌کی پڕشنگدار‪ ،‬که خۆره و مانگێکی‬
‫ڕوناکیشی بۆ زه‌وی دابین کردووه‪.‬‬
‫{الله‌ الذی جعل الکم االرض قرارا والسامء بناء وصورکم فأحسن صورکم ورزقکم‬
‫من الطیبات ذالکم الله‌ ربکم فتبارك الله‌ رب العاملین} غافر ‪64‬‬
‫خوا ئه‌و زاته‌یه‌ که‌ زه‌وی بۆ کردوون به‌ شوێنی رسه‌وتن و ژیان و حه‌وانه‌وه‌‪،‬‬

‫‪215‬‬
‫ئاسامنیشی به‌سه‌رتانه‌وه‌ ڕاگرتووه‌‪ ،‬ڕووخسارو شێوازتانی نه‌خشاندووه‌‪،‬‬
‫به‌جوانرتین شێوه‌ش نه‌خشاندویه‌تی‪ ،‬له‌ ڕزق و ڕۆزی چاک و پاک و به‌سوود‬
‫به‌هره‌وه‌ری کردوون‪ ،‬جا ئا ئه‌وه‌یه‌ خوای په‌روه‌ردگارتان‪ ،‬پاک و بێ گه‌رد و بڵنده‌‬
‫ئه‌و خوایه‌ی که‌ په‌روه‌ردگاری هه‌موو جیهانیانه‪‌.‬‬
‫{وتبارك الذي له‌ ملك الساموات واألرض وما بینهام وعنده علم الساعة والیة‬
‫ترجعون الزخروف} ‪85‬‬
‫ئه‌و زاته‌ی که‌ خاوه‌نی ئاسامنه‌کان و زه‌وی و نێوانیان ‌ه زۆر موباره‌ك و خێربه‌خش‬
‫و پاك و بێ گه‌رده‌ و هه‌ر ئه‌و ده‌زانێت که‌ی قیامه‌ت به‌رپا ده‌بێت‪ ،‬بۆ الی ئه‌ویش‬
‫ده‌برێنه‌وه‌‪.‬‬
‫{تبارك اسم ربك ذي الجالل واالکرام} الرحمن ‪78‬‬
‫موباره‌ک و به‌رزو به‌ڕێزه‌ ناوی په‌روه‌ردگاری تۆ‪ ،‬چونکه‌ئه‌و زاتێکه‌ خاوه‌نی به‌رزی‬
‫و بڵندی و ڕێزی بێ سنووره‌بۆ ئیامنداران‪.‬‬
‫{تبارك الذي بیده‌ امللك وهو علی کل شیء قدیر} امللك ‪1‬‬
‫گه‌وره‌و موباره‌ك و پیرۆزه‌‪ ،‬ئه‌و زاته‌ی ک ‌ه هه‌موو بوونه‌وه‌رو جیهانی به‌ده‌سته‌‪،‬‬
‫ئه‌و زاته‌ی ده‌سه‌اڵتی به‌سه‌ر هه‌موو شتێکدا هه‌یه‌‪.‬‬
‫پێم باش بوو بۆ ووشه‌ی (قدس)ش بگه‌ڕێم چونک ‌ه مانای هه‌ردووکیان قدس‪،‬‬
‫له‌گه‌ڵ مبارك‪ ،‬هه‌ردووکیان واتاکه‌ی به‌ کوردی هه‌ر پیرۆز دێت‪ ،‬ئه‌گه‌رچی‬
‫هاوڕێکه‌م ووشه‌ی قدس تقدیس ی ده‌گه‌ڕانده‌وه‌ بۆ ئاینی مه‌سیحی به‌اڵم له‌به‌ر‬
‫هاتنی له‌ قورئانداو گه‌شنت له‌ باسه‌که‌ زیاتر به‌ شیاوترم زانی گه‌ر الپه‌ڕه‌کانی‬
‫قورئان بۆ ئه‌ویش هه‌ڵ بده‌مه‌وه‌‪ ،‬هه‌شت ئایه‌تم له‌قورئاندا دۆزیه‌وه‌ له‌سه‌ری‪.‬‬

‫ج َع ُل ِفي َها َم ْ‬
‫ن‬ ‫خلِي َف ًة قَالُوا َأتَ ْ‬
‫ض َ‬ ‫ف األَ ْر ِ‬ ‫ن َجا ِع ٌل ِ‬ ‫َال َربُّكَ لِلْ َمالئِكَ ِة إِ ِّ‬‫{ َوإِ ْذ ق َ‬
‫ن أَ ْعل َُم َما ال‬
‫َال إِ ِّ‬
‫س لَكَ ق َ‬ ‫ح ْم ِدكَ َونُ َقدِّ ُ‬‫ح ِب َ‬‫ُس ِّب ُ‬
‫نن َ‬ ‫س ِفكُ الدِّ َما َء َونَ ْ‬
‫ح ُ‬ ‫ْسدُ ِفي َها َويَ ْ‬
‫يُف ِ‬

‫‪216‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫تَ ْعلَ ُمونَ }البقرة ‪30‬‬
‫(ئه‌ی محمد (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) باسی ئه‌وه‌ بك ‌ه له‌ دێرین زه‌ماندا)‬
‫په‌روه‌ردگارت به‌ فریشته‌كانی وت‪ :‬به‌ڕاستی من ده‌مه‌وێت له‌ زه‌ویدا جێنشینێك‬
‫دابنێم (بۆ ئاوه‌دانی و دینداری)‪ ،‬فریشته‌كان وتیان‪ :‬ئایا كه‌سێكی تیادا‬
‫ده‌كه‌یته‌ جێنشین كه‌ خراپه‌و تاوانی تیادا بچێنێت و خوێرنێژی تێدا ئه‌نجام‬
‫بدات؟! له‌كاتێكدا ئێمه‌ ته‌سبیحات و سوپاس و ستایشت ده‌كه‌ین و قه‌درو‬
‫ڕێزی تۆ چاك ده‌زانین و به‌دوورت ده‌گرین له‌و شتانه‌ی شایسته‌ی تۆ نین‪،‬‬
‫(له‌وه‌اڵمیاندا) خوا فه‌رمووی‪ :‬بێگومان ئه‌وه‌ی ئێوه‌ نایزانن من ده‌یزانم‪.‬‬
‫له‌م ئایه‌ته‌دا بۆمان ده‌رکه‌وت ک ‌ه (نقدس) که‌ به‌ مانای پیرۆز دێت وه‌ك له‌‬
‫ته‌فسیری ڕاماندا هه‌مان ووشه‌ی بۆ به‌کار هێناوه‌‪ ،‬وه‌ به‌ مانای قه‌درو ڕێز له‌‬
‫ته‌فسیری ئاساندا هاتووه‌‪ ،‬ئه‌م پیرۆزیه‌ بۆ خوای گه‌ور ‌ه ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬چونکه‌‬
‫قسه‌ی فریشته‌کان بوو له‌گه‌ڵ خوای گه‌وره‌دا‪.‬‬
‫ن َم ْر َي َم‬ ‫يس ا ْب َ‬‫سلِ َوآتَ ْي َنا ِع َ‬ ‫ن َب ْع ِد ِه بِال ُّر ُ‬ ‫اب َو َق َّف ْي َنا ِم ْ‬
‫وس الْ ِك َت َ‬ ‫{ َولَ َقدْ آتَ ْي َنا ُم َ‬
‫ُسك ُُم‬ ‫ول بِ َا ال تَ ْه َوى أَنْف ُ‬ ‫س ٌ‬ ‫س أَ َفكُل ََّم َجا َءك ُْم َر ُ‬ ‫ات َوأَيَّدْ نَا ُه ِب ُروحِ الْ ُقدُ ِ‬ ‫الْ َب ِّي َن ِ‬
‫ْبْت ُْم َف َفرِيقًا كَ َّذبْ ُت ْم َو َفرِيقًا تَ ْق ُتلُونَ } البقرة ‪87‬‬ ‫اس َتك َ‬ ‫ْ‬
‫سوێند به‌خوا به‌ڕاستی ئێم ‌ه ته‌ورامتان دا به‌ مووسا وه‌ دوا به‌دوای ئه‌و‬
‫پێغه‌مبه‌رامنان نارد وه‌ چه‌ند نیشانه‌یه‌کی ڕۆشنامن دا به‌ عیسای کوڕی مه‌ریه‌م‬
‫و ‌ه پشتیوانیامن کرد به‌ جوبره‌ئیل جا هه‌رکاتێ پێغه‌مبه‌رێکتان بۆ بهاتایه‌ به‌‬
‫جۆرێک که‌ڕێکی ئاره‌زووتان نه‌بوایه‌ لووت به‌رز بوون و خۆتان به‌گه‌وره‌ گرتووه‌‬
‫جا ده‌سته‌یه‌کتان(له‌ پێغه‌مبه‌ران) ب ‌ه درۆ زانیوه‌ وه‌ ده‌سته‌یه‌کتان کوشتوون‪.‬‬
‫له‌ پوخته‌ی ته‌فسیری قورئانیشیدا جوبره‌ئیل به‌ پیرۆز القدس هاتووه‌‪.‬‬
‫ات‬‫ج ٍ‬ ‫ن كَل ََّم اللَّهُ َو َرف ََع بَ ْعضَ ُه ْم َد َر َ‬‫ض ِم ْن ُه ْم َم ْ‬ ‫ل بَ ْع ٍ‬ ‫س ُل فَضَّ لْ َنا بَ ْعضَ ُه ْم َع َ‬ ‫{تِلْكَ ال ُّر ُ‬
‫س َولَ ْو شَ ا َء اللَّهُ َما ا ْق َت َت َل‬ ‫ات َوأَيَّدْ نَا ُه ِب ُروحِ الْ ُقدُ ِ‬‫ن َم ْريَ َم الْ َب ِّي َن ِ‬
‫يسىى ابْ َ‬ ‫َوآتَ ْي َنا ِع َ‬

‫‪217‬‬
‫ن‬ ‫ن آ َم َ‬ ‫خ َتلَفُوا َف ِم ْن ُه ْم َم ْ‬
‫ات َو َل ِكنِ ا ْ‬ ‫ن َب ْع ِد َما َ‬
‫جا َءتْ ُه ُم الْ َب ِّي َن ُ‬ ‫ن َب ْع ِد ِه ْم ِم ْ‬ ‫ن ِم ْ‬‫الَّ ِذي َ‬
‫ن اللَّهَ يَ ْف َع ُل َما يُرِيدُ }} البقرة ‪253‬‬ ‫ن كَ َف َر َولَ ْو شَ ا َء اللَّهُ َماا ا ْق َت َتلُوا َولَ ِك َّ‬‫َو ِم ْن ُه ْم َم ْ‬
‫ئه‌و پێغه‌مبه‌رانه‌ی (باسکران) ڕێزی هه‌ندێکیامنان داوه‌ به‌سه‌ر هاندێکی‬
‫تریاندا‪ ،‬هه‌یانه‌ خوا گفتوگۆی (یه‌کسه‌ری) له‌گه‌ڵدا کردوو ‌ه (وه‌ک موسا) و‬
‫پله‌وپایه‌ی هه‌ندێکیانی به‌رز کردۆته‌وه‌ ب ‌ه چه‌نده‌ها پله‌ (وه‌ک محمد (صلی الله‌‬
‫علیه‌ وسلم) و چه‌نده‌ها به‌ڵگه‌ی ڕوون و ئاشکرامان به‌خشیووه‌ به‌عیسای کوڕی‬
‫مه‌ریه‌م‪( ،‬وه‌ک زیندووکردنه‌وه‌ی مردوو‪ ،‬چاکردنه‌وه‌ی نه‌خۆشی زگامک‪ ..،‬هتد‬
‫به‌ویستی خوا) و پشتگیریامن کردووه‌ به‌ فریشته‌ی رسووش که‌ (جوبره‌ئیل)ه‌‪،‬‬
‫خۆ ئه‌گه‌ر خوا ویستی له‌سه‌ر بوایه‌ (ئه‌و خه‌ڵکه‌ هه‌مووی باوه‌ڕدار ده‌بوون)‪ ،‬دوای‬
‫هاتنی پێغه‌مبه‌ره‌کانیان جه‌نگیان دژبه‌یه‌ک نه‌ده‌کرد‪ ،‬پاش ئه‌وه‌ی چه‌نده‌ها‬
‫به‌ڵگه‌ی ئاشکرایان (له‌سه‌رده‌ستی پێغه‌مبه‌ران) بۆ هاتبوو‪ ،‬به‌اڵم دووبه‌ره‌کی‬
‫که‌وته‌ نێوانیانه‌وه‌‪ ،‬هه‌ندێکیان ئیامن و باوه‌ڕی هێناو‪ ،‬هه‌ندێکیشیان بێ باوه‌ڕ‬
‫بوو‪ ،‬ئه‌گه‌ر خوا ویستی له‌سه‌ر بوایه‌ جه‌نگیان دژ به‌یه‌ک نه‌ده‌کردو یه‌کرتیان‬
‫نه‌ده‌کوشت‪ ،‬به‌اڵم خوا هه‌رچیه‌کی بوێت هه‌ر ئه‌وه‌ ئه‌نجام ده‌دات هه‌ر ئه‌وه‌‬
‫پێش ده‌هێنێت‪.‬‬
‫لێره‌شدا دیسان پیرۆزیه‌که‌ بۆ فریشته‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬
‫ل أَ ْد َبا ِرك ُْم‬
‫ب اللَّهُ لَك ُْم و َوال تَ ْرتَدُّ وا َع َ‬ ‫س َة الَّ ِتي كَ َت َ‬ ‫ض الْ ُم َقدَّ َ‬ ‫خلُوا األَ ْر َ‬ ‫{ َيا َق ْو ِم ا ْد ُ‬
‫َاسينَ} املائدة ‪21‬‬ ‫َف َت ْن َقلِ ُبوا خ ِ ِ‬
‫ل ‌ه ته‌فسیری املیرسدا ماناکه‌ی به‌م شێوه‌یه‌ هاتووه‌‪ :‬يا قوم ادخلوا األرض‬
‫املقدسة ‪-‬أي املطهرة‪ ،‬وهي «بيت املقدس» وما حولها‪ -‬التي وعد الله أن‬
‫تدخلوها وتقاتلوا َمن فيها من الكفار‪ ،‬وال ترجعوا عن قتال الجبارين‪ ،‬فتخرسوا‬
‫خري الدنيا وخري اآلخرة‪.‬‬
‫ئه‌ی قه‌وم و عه‌شیره‌تم بچنه‌ ناو ئه‌و زه‌وی ‌ه پیرۆزه‌ی (القدس)‪ ،‬که‌ خوا پێویستی‬

‫‪218‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫کرد له‌به‌ر سوودی خۆتان بچنه‌ ناوی‪ ،‬پاشگه‌ز مه‌بنه‌وه‌و پاشه‌کشێ مه‌که‌ن تا‬
‫خه‌ساره‌مته‌ندو زه‌ره‌رمه‌ند نه‌بن‪.‬‬
‫لێردا پیرۆزیه‌که‌ بۆ قودس ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ ک ‌ه خوای گه‌ور ‌ه بڕیاری داوه‌ له‌ بت‬
‫په‌رستی به‌دووری بخات و پاك ڕایبگرێت‪.‬‬
‫ل َوالِدَ تِكَ إِ ْذ أَ َّيدْ تُكَ‬ ‫ن َم ْر َي َم ا ْذكُ ْر نِ ْع َم ِتي َعلَ ْيكَ َو َع َ‬ ‫يس ا ْب َ‬ ‫َال اللَّهُ َيا ِع َ‬ ‫{إِ ْذ ق َ‬
‫حكْ َم َة َوال َّت ْو َرا َة‬‫اب َوالْ ِ‬ ‫ف الْ َم ْه ِد َوكَ ْهال َوإِ ْذ َعلَّ ْمتُكَ الْ ِك َت َ‬ ‫اس ِ‬ ‫س تُكَل ُِّم ال َّن َ‬ ‫ِب ُروحِ الْ ُقدُ ِ‬
‫يًا‬ ‫ن َف َت ْنفُخُ ِفي َها َف َتكُونُ طَ ْ‬ ‫ي ِبإِ ْذ ِ‬ ‫ني كَ َه ْي َئ ِة الطَّ ْ ِ‬ ‫ن الطِّ ِ‬ ‫خل ُُق ِم َ‬‫يل َوإِ ْذ تَ ْ‬ ‫إلنْجِ َ‬‫َواا ِ‬
‫ْت بَ ِني‬ ‫ن َوإإِ ْذ كَ َفف ُ‬ ‫ت ِبإِ ْذ ِ‬ ‫ِج الْ َم ْو َ‬ ‫خر ُ‬ ‫ن َوإِ ْذ تُ ْ‬ ‫ص ِبإِ ْذ ِ‬ ‫ئ األَكْ َمهَ َواألَبْ َر َ‬ ‫ُب ُ‬‫ن َوت ْ ِ‬ ‫ِبإِ ْذ ِ‬
‫ح ٌر‬ ‫س ْ‬‫ن كَ َف ُروا م ِم ْن ُه ْم إِنْ َه َذا إِال ِ‬ ‫َال الَّ ِذي َ‬ ‫ات َفق َ‬ ‫يل َع ْنكَ إِ ْذ جِ ْئ َت ُه ْم بِالْ َب ِّي َن ِ‬ ‫سائِ َ‬‫إِ ْ َ‬
‫ني} املائدة ‪110‬‬ ‫ُم ِب ٌ‬
‫بیر بکه‌ره‌وه‌ کاتێ خوا ب ‌ه عیسای کوڕی مه‌ریه‌می فه‌رموو بیر بکه‌ره‌وه‌ له‌چاکه‌‬
‫و به‌هره‌ی من به‌سه‌ر خۆت و دایکته‌وه‌ کاتێ که‌ پشتیوانیم لێکردیت به‌گیانی‬
‫هه‌ره‌ پیرۆز(جوبره‌ئیل) کاتێ له‌بێشکه‌دا بوویت و به‌گه‌وه‌رییش قسه‌ت له‌گه‌ڵ‬
‫خه‌ڵکیدا ده‌کرد وه‌ کاتێکیش فێری کتێب (نووسین) و دروست کاری و ته‌ورات‬
‫و ئینجیلم کردیت و ‌ه بیر بکه‌ره‌وه‌ کاتێ به‌فه‌رمانی من له‌قوڕ شتێکت له‌‬
‫شێوه‌ی باڵنده‌ دروست ده‌کرد ‪،‬ده‌ست به‌جێ به‌فه‌رمانی من ئه‌بوو به‌ باڵند ‌ه وه‌‬
‫به‌فه‌رمانی من کوێری زکامك و به‌ڵه‌کیت چاك ده‌کرده‌وه‌ ‪ ،‬وه‌ کاتێ به‌فه‌رمانی‬
‫من مردووانت له‌گۆڕ ده‌رده‌هێنا به‌زیندوو کراوه‌یی و ‌ه بیربکه‌ره‌و ‌ه کاتێ به‌رگری‬
‫نه‌وه‌کانی ئیرسائیلم کردلێت (بتکوژن) کاتێکیش موعجیز ‌ه ڕوونه‌کانت بۆ‬
‫هێنان جا ئه‌وانه‌یان که‌ بێ باوه‌ڕ بوون وتیان به‌ڕاستی ئه‌م ‌ه هیچ نی یه‌ جگه‌‬
‫له‌جادوویه‌کی ئاشکرا‪.‬‬
‫لێره‌ش پیرۆزیه‌که‌ بۆ فریشت ‌ه ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬که‌ بێگومان فریشته‌ش‬
‫دروستکراوانێکی خوان و پاكن و به‌دوورن له‌ تاوان‪.‬‬

‫‪219‬‬
‫شى‬ ‫ن آ َم ُنوا َوهُدً ى َو ُب ْ َ‬ ‫ت الَّ ِذي َ‬ ‫ح ِّق لِ ُي َث ِّب َ‬ ‫ن َر ِّبكَ بِالْ َ‬ ‫س ِم ْ‬ ‫وح الْ ُقدُ ِ‬ ‫{ق ُْل نَـ َّز َلهُ ُر ُ‬
‫ني} النحل ‪102‬‬ ‫سلِ ِم َ‬ ‫لِلْ ُم ْ‬
‫ئه‌ی محمد صلی الله‌ علیه‌ وسلم پێیان بڵێ‪ :‬ڕوح القدس‪( ،‬جوبره‌ئیل‪ ،‬ئه‌م‬
‫قورئانه‌ی) له‌ الیه‌ن په‌روه‌ردگارته‌وه‌ به‌ حه‌ق و ڕاستی دابه‌زاندووه‌‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی‬
‫ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕیان هێناوه‌ دامه‌زراو پایه‌دار بکات و ڕێنموویی و مژده‌ش ‌ه بۆ‬
‫موسوڵامنان‪.‬‬
‫لێره‌ش هه‌م دیسان بۆ جوبره‌ئیل ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ پیرۆزیه‌که‌‪.‬‬
‫س طُ ًوى} طه‌ ‪12‬‬ ‫خل َْع نَ ْعلَ ْيكَ إِنَّكَ بِالْ َوا ِدي الْ ُم َقدَّ ِ‬ ‫ن أَنَا َربُّكَ فَا ْ‬ ‫{إِ ِّ‬
‫دڵنیابه‌ من په‌روه‌ردگاری تۆم‪ ،‬که‌واته‌ پێاڵوه‌کانت دا بکه‌نه‌‪ ،‬چونک ‌ه بێگومان تۆ‬
‫له‌ دۆڵی پیرۆزی ‪ -‬طوی‪ -‬دایت‪.‬‬
‫لێره‌دا پیرۆزیه‌که‌ بۆ دۆڵەکە (شیو)ەکە ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ که موسا سەالمی خوای‬
‫لەسەر بێت لەگەڵ‌ خوای گه‌ورەد‌ا ڕاسته‌وخۆ قسه‌ی کردووه‌‪.‬‬
‫س طُ ًوى}النازعات ‪16‬‬ ‫{إِ ْذ نَادَا ُه َر ُّبهُ بِالْ َوا ِد الْ ُم َقدَّ ِ‬
‫کاتێک که‌په‌روه‌ردگاری بانگی کرد له‌شیووی پیرۆزی طووا وه‌‪.‬‬
‫لێره‌شدا دیسان پیرۆزیه‌که‌ بۆ هه‌مان دۆڵه‌ که‌ موسا سه‌المی خوای لێ بێت‬
‫له‌گه‌ڵ خوای گه‌وره‌دا قسه‌ی کردووه‌‪.‬‬
‫چه‌ند فه‌رمووده‌یه‌ك که‌ ووشه‌ی موباره‌کی تێدا هاتووه‌‬
‫ل بْنِ‬ ‫ن َع ِ ِّ‬‫ج ِم ِر َع ْ‬ ‫ن نُ َع ْي ِم بْنِ َع ْب ِد اللَّ ِه الْ ُم ْ‬ ‫ك َع ْ‬ ‫ن َمالِ ٍ‬ ‫سلَ َم َة َع ْ‬ ‫ن َم ْ‬ ‫حدَّ ثَ َنا َع ْبدُ اللَّ ِه بْ ُ‬ ‫{ َ‬
‫ل‬ ‫َال ‪ :‬كُ َّنا يَ ْو ًما ن َُص ِّ‬
‫يق َ‬ ‫ن ِرفَا َع َة بْنِ َرا ِفعٍ ال ُّز َر ِق ِّ‬ ‫ن أَبِي ِه َع ْ‬ ‫ي َع ْ‬ ‫ح َيى بْننِ خ ََّل ٍد ال ُّز َر ِق ِّ‬ ‫يَ ْ‬
‫س ِم َع اللَّهُ لِ َم ْ‬
‫ن‬ ‫َال َ‬‫ن ال َّركْ َع ِة ق َ‬ ‫سهُ ِم ْ‬ ‫سل ََّم َفل ََّم َرف ََع َرأْ َ‬ ‫ل اللَّهُ َعلَ ْي ِه َو َ‬ ‫ص َّ‬ ‫ِي َ‬ ‫َو َرا َء ال َّنب ِّ‬
‫ف‬ ‫ْص َ‬ ‫ريا طَي ِّي ًبا ُم َبا َركًا ِفي ِه َفل ََّم ان َ َ‬ ‫ح ْمدً ا كَ ِث ً‬ ‫ح ْمدُ َ‬ ‫ج ٌل َو َرا َء ُه َر َّب َنا َولَكَ الْ َ‬ ‫َال َر ُ‬ ‫ح ِمدَ ُه ق َ‬ ‫َ‬
‫ني َملَكًا يَ ْب َت ِد ُرونَ َها أَيُّ ُه ْم يَكْت ُت ُب َها‬ ‫ت بِضْ َع ًة َو�ث َ َلثِ َ‬ ‫َال َرأَيْ ُ‬‫َال أَنَا ق َ‬ ‫ن الْ ُم َتكَل ُِّم ق َ‬ ‫َال َم ْ‬ ‫ق َ‬
‫أَ َّو ُل} رواه البخارى‬

‫‪220‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫سولِ اللَّ ِه (صلی الله عليه وسلم)‪:‬‬ ‫ن َر ُ‬ ‫ب (ريض الله عنه)‪َ ،‬ع ْ‬ ‫ب طَالِ ٍ‬ ‫ل بْنِ أَ ِ‬ ‫ن َع ِ ِّ‬ ‫َع ْ‬
‫ض‬ ‫الَ ْر َ‬ ‫ات َو ْ‬ ‫الس َم َو ِ‬ ‫ِي لِلَّ ِذي َفطَ َر َّ‬ ‫جه َ‬ ‫ت َو ْ‬ ‫ج ْه ُ‬ ‫َال‪َ ( :‬و َّ‬ ‫الص َل ِة ق َ‬ ‫ل َّ‬ ‫أَنَّهُ كَانَ إِ َذا قَا َم إِ َ‬
‫ني‪،‬‬ ‫ب الْ َعالَ ِم َ‬ ‫ت لِلَّ ِه َر ِّ‬ ‫اي َو َم َم ِ‬ ‫ح َي َ‬ ‫ك َو َم ْ‬ ‫ُس ِ‬ ‫ت َون ُ‬ ‫ص َل ِ‬ ‫ني‪ ،‬إِنَّ َ‬ ‫ش ِك َ‬ ‫ن الْ ُم ْ ِ‬ ‫ح ِنيفًا َو َما أَنَا ِم َ‬ ‫َ‬
‫ْت‪،‬‬ ‫ْت الْ َملِكُ ‪َ ،‬ل إِلَهَ إِ َّل أَن َ‬ ‫ني‪ .‬اللَّ ُه َّم أَن َ‬ ‫سلِ ِم َ‬ ‫ن الْ ُم ْ‬ ‫ت‪َ ،‬وأَنَا ِم َ‬ ‫شِيكَ لَهُ ‪َ ،‬و ِب َذلِكَ أُ ِم ْر ُ‬ ‫َل َ‬
‫ج ِمي ًعا‪ ،‬إِنَّهُ‬ ‫ُوب َ‬ ‫ل ُذن ِ‬ ‫ْت ِب َذنْبِي فَا ْغ ِف ْر ِ‬ ‫تف ُ‬ ‫ْس َوا ْع َ َ‬ ‫ت نَف ِ‬ ‫ب َوأَنَا َع ْبدُكَ ‪ ،‬ظَلَ ْم ُ‬ ‫ْت َر ِّ‬ ‫أَن َ‬
‫ْت‪،‬‬ ‫س ِن َها إِ َّل أَن َ‬ ‫ح َ‬ ‫الَخ َْلقِ َل يَ ْه ِدي ِلَ ْ‬ ‫سنِ ْ‬ ‫ح َ‬ ‫ن ِلَ ْ‬ ‫ْت‪َ ،‬وا ْه ِد ِ‬ ‫ُوب إِ َّل أَن َ‬ ‫َل يَ ْغ ِف ُر ال ُّذن َ‬
‫َيُ كُلُّهُ‬ ‫س ْعدَ يْكَ ‪َ ،‬والْخ ْ‬ ‫ْت‪ ،‬لَ َّب ْيكَ َو َ‬ ‫س ِّي َئ َها إِ َّل أَن َ‬ ‫ف َع ِّني َ‬ ‫ص ُ‬ ‫س ِّي َئ َها َل يَ ْ ِ‬ ‫ف َع ِّني َ‬ ‫اص ْ‬‫َو ْ ِ‬
‫ُوب‬ ‫س َت ْغ ِف ُركَ َوأَت ُ‬ ‫ت‪ .‬أَ ْ‬ ‫ْت َوتَ َعالَ ْي َ‬ ‫س إِلَ ْيكَ ‪ .‬أَنَا بِكَ َوإِلَ ْيكَ ‪ ،‬تَ َبا َرك َ‬ ‫الش لَ ْي َ‬
‫ف َيدَ ْيكَ ‪َ ،‬و َّ ُّ‬ ‫ِ‬
‫ت‪ ،‬خَشَ َع لَكَ‬ ‫سلَ ْم ُ‬ ‫ت‪َ ،‬ولَكَ أَ ْ‬ ‫ت‪َ ،‬وبِكَ آ َم ْن ُ‬ ‫َال‪( :‬اللَّ ُه َّم لَكَ َركَ ْع ُ‬ ‫إِلَ ْيكَ )‪َ .‬وإِ َذا َرك ََع ق َ‬
‫ح ْمدُ ‪،‬‬ ‫َال‪( :‬اللَّ ُه َّم َربَّ َنا لَكَ الْ َ‬ ‫صي‪َ ،‬و ُمخِّي َو َعظْ ِمي َو َع َصبِي)‪َ .‬وإِ َذا َرف ََع ق َ‬ ‫س ْم ِعي َوبَ َ ِ‬ ‫َ‬
‫ش ٍء بَ ْعدُ )‪.‬‬ ‫ن َْ‬ ‫ت ِم ْ‬ ‫ش ْئ َ‬‫ض‪َ ،‬و ِم ْل َء َما بَ ْي َن ُه َم‪َ ،‬و ِم ْل َء َما ِ‬ ‫الَ ْر ِ‬ ‫ات َو ِم ْل َء ْ‬ ‫الس َم َو ِ‬ ‫ِم ْل َء َّ‬
‫جدَ َو ْجهِي لِلَّ ِذي‬ ‫س َ‬ ‫ت‪َ ،‬‬ ‫سلَ ْم ُ‬ ‫ت‪َ ،‬ولَكَ أَ ْ‬ ‫ت َوبِكَ آ َم ْن ُ‬ ‫جدْ ُ‬ ‫س َ‬ ‫َال‪( :‬اللَّ ُه َّم لَكَ َ‬ ‫جدَ ق َ‬ ‫س َ‬ ‫َوإِ َذا َ‬
‫ني)‪ .‬ثُ َّم يَكُونُ ِم ْ‬
‫ن‬ ‫ن الْخَالِ ِق َ‬ ‫س ُ‬ ‫ح َ‬ ‫صهُ‪ ،‬تَ َبا َركَ اللَّهُ أَ ْ‬ ‫س ْم َعهُ َوبَ َ َ‬ ‫ص َّو َرهُ‪َ ،‬وشَ َّق َ‬ ‫خلَ َقهُ َو َ‬ ‫َ‬
‫ت‪َ ،‬و َما‬ ‫ت َو َما أَ َّ‬
‫خ ْر ُ‬ ‫ل َما َقدَّ ْم ُ‬ ‫يم‪( :‬اللَّ ُه َّم ا ْغ ِف ْر ِ‬ ‫سلِ ِ‬ ‫ي ال َّتشَ ُّه ِد َوال َّت ْ‬ ‫ُول بَ ْ َ‬ ‫خ ِر َما يَق ُ‬ ‫آ ِ‬
‫خ ُر‪،‬‬ ‫ْت الْ ُم َؤ ِّ‬ ‫ْت الْ ُم َقدِّ ُم َوأَن َ‬ ‫ْت أَ ْعل َُم ِب ِه ِم ِّني‪ ،‬أَن َ‬ ‫ْت‪َ ،‬و َما أَن َ‬ ‫سف ُ‬ ‫ت َو َما أَ ْ َ‬ ‫ت َو َما أَ ْعلَ ْن ُ‬ ‫أَ ْ َ‬
‫س ْر ُ‬
‫ح‬ ‫اس َت ْف َت َ‬ ‫ول اللَّ ِه (صلی الله عليه وسلم) إِ َذا ْ‬ ‫س ُ‬ ‫ْت)‪ .‬ويف الرواية‪ :‬كَانَ َر ُ‬ ‫َل إِلَهَ إِ َّل أَن َ‬
‫ل آخره‪.‬‬ ‫ت وجهي…) إِ َ‬ ‫ج ْه ُ‬ ‫َال‪َ ( :‬و َّ‬ ‫َب ثُ َّم ق َ‬ ‫الص َل َة ك َّ َ‬ ‫َّ‬

‫(علی) كوری (ابی طالب)(خوای لێ ڕازی بێت) له‌پێغه‌مبه‌ری خواو ‌ه بۆمان‬

‫ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ كاتێ هه‌ستاوه‌ بۆ نوێژكردن فه‌رموویه‌تی ‪( :‬وجهت وجهي للذي‬
‫فطر السموات واالرض حنيفاً‪ ،‬وما أنا من املرشكني ان صاليت ونسيك ومحياي‬
‫وماميت لله رب العاملني الرشيك له وبذلك امرت وانا من املسلمني) اللهم‬

‫‪221‬‬
‫انت امللك ال اله اال انت‪ ،‬انت ريب وانا عبدك ظلمت نفيس واعرتفت بذنبي‬
‫فاغفريل ذنويب جميعاً‪ ،‬انه اليغفر الذنوب اال انت واهدين الحسن االخالق ال‬
‫يهدي ألحسنها اال انت‪ ،‬وارصف عني سيئها اليرصف عني سيئها اال انت لبيك‬
‫وسعديك‪ ،‬والخري كله يف يديك‪ ،‬والرش ليس اليك‪ ،‬انابك واليك تباركت وتعاليت‬
‫استغفرك واتوبجه اليك‪ ،‬كاتێ ڕكوعی ده‌برد ده‌یفه‌رموو‪( :‬اللهم لك ركعت‪،‬‬
‫وبك امنت ولك اسلمت خشع لك سمعي وبرصي ومخي وعظمي وعصبي)‬
‫كاتێ له‌ڕكوع هه‌ڵده‌ستایه‌وه‌ ده‌یفه‌رموو‪( :‬اللهم ربنا لك الحمد ملء السموات‬
‫وملء االرض وملء مابينهام‪ ،‬وملء ماشئت من يشء بعد‪ ،‬كاتێ سوجده‌ی ده‌بر‬
‫ده‌یفه‌رموو‪( :‬اللهم لك سجدت وبك امنت ولك اسلمت‪ ،‬سجد وجهي للذي‬
‫خلقه وصوره وشق سمعه وبرصه تبارك الله أحسن الخالقني) ئینجا له‌كۆتایی‬
‫ته‌حیاتداوه‌ پێش سه‌الم دانه‌وه‌ ده‌یفه‌رموو‪( :‬اللهم اغفر يل ما قدمت وما أخرت‬
‫وما ارسرت وما اعلنت وما ارسفت‪ ،‬وما انت أعلم به مني‪ ،‬انت املقدم وأنت‬
‫املؤخر ال اله اال انت) له‌ڕیوایه‌تێكیشدا پێغه‌مبه‌ری خوا(صلی الله عليه وسلم)‬
‫كاتێ ده‌ستی ده‌كرد به‌ نوێژ ته‌كبیری ده‌كردو ده‌یفه‌رموو‪( :‬وجهت وجهي) تا‬
‫كۆتایی‪.‬‬

‫ِي (ريض الله‬ ‫الَشْ َعر ِّ‬ ‫وس ْ‬ ‫ب ُم َ‬ ‫ت َم َع أَ ِ‬ ‫صلَّ ْي ُ‬‫َال‪َ :‬‬ ‫حطَّانَ ْبنِ َع ْب ِد اللَّ ِه ال َّرق ِ ِّ‬
‫َاش ق َ‬ ‫ن ِ‬ ‫َع ْ‬
‫ْب َوال َّزكَا ِة‪،‬‬‫الص َل ُة بِال ِ ِّ‬
‫ت َّ‬ ‫ن الْ َق ْوم‪ ِ:‬أُ ِق َّر ِ‬‫ج ٌل ِم َ‬ ‫َال َر ُ‬‫ص َلةً‪َ ،‬فل ََّم كَانَ ِع ْندَ الْ َق ْعدَ ِة ق َ‬ ‫عنه) َ‬
‫َال‪ :‬أَيُّك ُُم الْقَائِ ُل كَلِ َم َة كَ َذا‬ ‫ف‪َ ،‬فق َ‬ ‫ْص َ‬‫سل ََّم ان َ َ‬ ‫الص َل َة َو َ‬‫وس َّ‬ ‫َض أَبُو ُم َ‬ ‫َال‪َ :‬فل ََّم ق َ‬ ‫ق َ‬
‫َال‪:‬‬‫َال‪ :‬أَيُّك ُُم الْقَائِ ُل كَلِ َم َة كَ َذا َوكَ َذا؟ َفأَ َر َّم الْ َق ْو ُم‪َ ،‬فق َ‬ ‫َال‪َ :‬فأَ َر َّم الْ َق ْو ُم‪ ،‬ثُ َّم ق َ‬
‫َوكَ َذا؟ ق َ‬
‫ج ٌل ِم َ‬
‫ن‬ ‫َال َر ُ‬ ‫ت أَنْ تَ ْبكَ َع ِني ِب َها‪َ ،‬فق َ‬ ‫َال‪َ :‬ما ُقلْ ُت َها‪َ ،‬ولَ َقدْ َر ِه ْب ُ‬ ‫حطَّانُ ُقلْ َت َها؟ ق َ‬ ‫لَ َعلَّكَ َيا ِ‬
‫ف تَقُولُونَ‬ ‫وس‪ :‬أَ َما تَ ْعلَ ُمونَ كَ ْي َ‬ ‫َال أَبُو ُم َ‬ ‫َي‪َ ،‬فق َ‬ ‫الْ َق ْو ِم‪ :‬أَنَا ُقلْ ُت َها‪َ ،‬ول َْم أُ ِر ْد ِب َها إِ َّل الْخ ْ َ‬
‫َال‪( :‬إِ َذا‬‫ص َلتَ َنا َفق َ‬ ‫س َّن َت َنا‪َ ،‬و َعلَّ َم َنا َ‬‫ي لَ َنا ُ‬ ‫خطَ َب َنا‪َ ،‬ف َب َّ َ‬ ‫ول اللَّ ِه َ‬ ‫س َ‬ ‫ص َلتِك ُْم‪ ،‬إِنَّ َر ُ‬ ‫ف َ‬ ‫ِ‬

‫‪222‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫َيِ‬ ‫َال‪[ :‬غ ْ‬ ‫َبوا‪َ ،‬وإِ ْذ ق َ‬ ‫َب َفك ِّ ُ‬ ‫حدُ ك ُْم‪َ ،‬فإِ َذا ك َّ َ‬ ‫صفُو َفك ُْم‪ ،‬ثُ َّم لْ َي ُؤ َّمك ُْم أَ َ‬‫صلَّ ْي ُت ْم َفأَ ِقي ُموا ُ‬ ‫َ‬
‫َبوا‬ ‫َب َو َرك ََع َفك ِّ ُ‬‫ني‪ ،‬يُجِ ْبك ُُم اللَّهُ ‪َ ،‬فإِ َذا ك َّ َ‬ ‫ني] َفقُولُوا‪ :‬آ ِم َ‬ ‫وب َعلَ ْيه ِْم َو َل الضَّ الِّ َ‬ ‫الْ َمغْضُ ِ‬
‫ول اللَّ ِه (صلی الله‬ ‫س ُ‬ ‫َال َر ُ‬ ‫ال َما َم يَ ْرك َُع َق ْبلَك ُْم َويَ ْرف َُع َق ْبلَك ُْم‪َ ،‬فق َ‬ ‫َوا ْركَ ُعوا‪َ ،‬فإِنَّ ْ ِ‬
‫ح ِمدَ هُ‪َ ،‬فقُولُوا‪ :‬اللَّ ُه َّم َربَّ َنا‬ ‫ن َ‬ ‫س ِم َع اللَّهُ لِ َم ْ‬ ‫َال‪َ :‬‬ ‫عليه وسلم)‪َ :‬ف ِتلْكَ ِب ِتلْكَ ‪َ ،‬وإِ َذا ق َ‬
‫سانِ نَ ِب ِّي ِه (صلی‬ ‫ل لِ َ‬ ‫َال َع َ‬ ‫ال ق َ‬ ‫س َم ُع اللَّهُ لَك ُْم‪َ ،‬فإِنَّ اللَّهَ تَ َبا َركَ َوتَ َع َ‬ ‫ح ْمدُ ‪َ ،‬ي ْ‬‫لَكَ الْ َ‬
‫جدُ وا‪َ ،‬فإِنَّ‬ ‫اس ُ‬‫َبوا َو ْ‬ ‫جدَ َفك ِّ ُ‬ ‫س َ‬ ‫ح ِمدَ هُ‪َ ،‬وإِ َذا ك َّ َ‬
‫َب َو َ‬ ‫ن َ‬ ‫س ِم َع اللَّهُ لِ َم ْ‬‫الله عليه وسلم)‪َ :‬‬
‫ول اللَّ ِه (صلی الله عليه وسلم)‪:‬‬ ‫س ُ‬‫َال َر ُ‬‫جدُ َق ْبلَك ُْم‪َ ،‬ويَ ْرف َُع َق ْبلَك ُْم‪َ ،‬فق َ‬ ‫س ُ‬ ‫ال َما َم يَ ْ‬ ‫ِْ‬
‫ات‬‫ات الطَّ ِّي َب ُ‬ ‫ح َّي ُ‬ ‫ح ِدك ُُم‪ :‬ال َّت ِ‬ ‫ن أَ َّولِ َق ْولِ أَ َ‬‫ن ِم ْ‬ ‫َف ِتلْكَ ِب ِتلْكَ ‪َ ،‬وإِ َذا كَانَ ِع ْندَ الْ َق ْعدَ ِة َفلْ َيكُ ْ‬
‫ل‬ ‫الس َل ُم َعلَ ْي َنا َو َع َ‬ ‫ح َم ُة اللَّ ِه َو َب َركَاتُهُ ‪َّ ،‬‬ ‫ِي َو َر ْ‬‫الس َل ُم َعلَ ْيكَ أَ ُّي َها ال َّنب ُّ‬
‫ات لِلَّ ِه‪َّ ،‬‬ ‫الصلَ َو ُ‬‫َّ‬
‫سولُهُ )‪.‬‬ ‫ح َّمدً ا َع ْبدُ ُه َو َر ُ‬ ‫ني‪ ،‬أَشْ َهدُ أَنْ َل إِلَهَ إِ َّل اللَّهُ َوأَشْ َهدُ أَنَّ ُم َ‬ ‫ح َ‬ ‫الصالِ ِ‬
‫ِع َبا ِد اللَّ ِه َّ‬

‫(حطان) كوڕی (عبدالله الرقاشی) ده‌ڵێ‪ :‬له‌گه‌ڵ (ابو موسی االشعری)دا‬

‫نوێژێكم كرد‪ ،‬كاتێ كاتی دانیشنت هات پیاوێك له‌و خه‌ڵكه‌ وتی‪ :‬نوێژ كراوه‌‬
‫به‌هاوتای چاكه‌و زه‌كات‪ .‬ده‌ڵێ‪ :‬كاتێ (ابوموسی) له‌نوێژه‌كه‌ی بوویه‌وه‌ سه‌المی‬
‫دایه‌وه‌‪ ،‬وتی‪ :‬كێتان بوو قسه‌یه‌كی ئاواو ئاوای كرد؟ خه‌ڵكه‌كه‌ هه‌موو بێده‌نگ‬
‫بوون كه‌س وه‌اڵمی نه‌دایه‌وه‌‪ ،‬ئینجا وتی‪ :‬كێتان بوو قسه‌یه‌كی ئاواو ئاوای كرد؟‬
‫خه‌ڵكه‌كه‌ بێده‌نگ بوون و كه‌س وه‌اڵمی نه‌دایه‌وه‌ بۆیه‌ وتی‪ :‬ئه‌ی (حطان)‬
‫له‌وانه‌ی ‌ه تۆ وتبێتت؟ وتی‪ :‬نه‌موتووه‌‪ ،‬ده‌ترسام سه‌رزه‌نشتم بكه‌یت‪ .‬پیاوێك‬
‫له‌و خه‌ڵكه‌ وتی‪ :‬من بووم وتم‪ ،‬مه‌به‌ستیشم ته‌نها خێر بوو‪( ،‬ابو موسی) وتی‪:‬‬
‫نازانم له‌نوێژه‌كانتانا چی ده‌ڵێن‪ ،‬پێغه‌مبه‌ری خوا(صلی الله عليه وسلم) وتاری‬
‫بۆداین و‌ سوننه‌ته‌كانی بۆ ڕوون كردینه‌وه‌‪ ،‬نوێژه‌كانی فێركردین و فه‌رمووی‪:‬‬
‫(ئه‌گه‌ر نوێژتان كرد ڕیزه‌كانتان ڕێك بكه‌ن‪ ،‬ئه‌گه‌ر وتی‪( :‬غري املغضوب عليهم‬
‫وال الضالني) بڵێن‪ :‬امین‪ ،‬خوای گه‌وره‌ نزاتان گیراده‌كات‪ .‬ئه‌گه‌ر ته‌كبیری كرد‬

‫‪223‬‬
‫ته‌كبیر بكه‌ن و ڕكوع ببه‌ن‪ ،‬ئیامم له‌پێش ئێوه‌وه‌ ڕكوع ده‌بات و له‌پێش ئێوه‌شه‌و ‌ه‬
‫به‌رزده‌بێته‌وه‌ فه‌رمووی‪ :‬ئه‌مه‌ یان به‌وه‌ (ئه‌م پێشكه‌وتنه‌ به‌ودواكه‌وتنه‌) * ئه‌گه‌ر‬
‫وتی‪( :‬سمع الله ملن حمدة) بڵێن‪( :‬اللهم ربنا لك الحمد) خوا لێتان ده‌بیستێ‪،‬‬
‫چونكه‌ خوای گه‌وره‌ له‌سه‌رزمانی پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی (صلی الله عليه وسلم)‬
‫فه‌رموویه‌تی‪( :‬سمع الله‌ ملن حمده‌) ئینجا ئه‌گه‌ر ته‌كبیری كردو سوجده‌ی‬
‫برد‪ ،‬ئێوه‌ش ته‌كبیر بكه‌ن و سوجده‌ ببه‌ن‪ ،‬چونكه‌ ئیامم له‌پێش ئێوه‌وه‌ سوجده‌‬
‫ده‌بات‪ ،‬له‌پێش ئێوه‌شه‌وه‌ به‌رزده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ئینجا پێغه‌مبه‌ری خوا(صلی الله عليه‬
‫وسلم) فه‌رمووی‪ :‬ئه‌مه‌شیان به‌وه‌‪ ،‬ئینجا ئه‌گه‌ر له‌دانیشتنا بوو بایه‌كه‌م قسه‌ی‬
‫هه‌ریه‌كێكتان ‪( :‬التحيات لله والصلوات لله‪ ،‬السالم عليك أيها النبي ورحمة‬
‫الله وبركاته‪ ،‬السالم علينا وعىل عباد الله الصالحني‪ ، ،‬اشهد أن ال اله اال الله‬
‫واشهد أن محمدا عبده ورسوله)‪.‬‬
‫ول اللَّ ِه (صلی الله عليه‬ ‫س ُ‬ ‫َال‪ :‬كَانَ َر ُ‬ ‫ض اللَّهُ َع ْن ُه َم) أَنَّهُ ق َ‬ ‫اس ( َر ِ َ‬ ‫[عَنِ ابْنِ َع َّب ٍ‬
‫ات‬‫ح َّي ُ‬‫ُول‪( :‬ال َّت ِ‬ ‫ن الْ ُق ْرآنِ ‪َ ،‬فكَانَ َيق ُ‬ ‫السو َر َة ِم َ‬
‫وسلم) ُي َعلِّ ُم َنا ال َّتشَ ُّهدَ ك ََم ُي َعلِّ ُم َنا ُّ‬
‫ح َم ُة اللَّ ِه َوبَ َركَاتُهُ ‪،‬‬ ‫الس َل ُم َعلَ ْيكَ أَيُّ َها ال َّنب ُّ‬
‫ِي َو َر ْ‬ ‫ات لِلَّ ِه‪َّ ،‬‬‫ات الطَّ ِّي َب ُ‬‫الصلَ َو ُ‬
‫َات َّ‬ ‫الْ ُم َبا َرك ُ‬
‫ني‪ ،‬أَشْ َهدُ أَنْ َل إِلَهَ إِ َّل اللَّهُ ‪َ ،‬وأَشْ َهدُ أَنَّ‬ ‫ح َ‬ ‫الصالِ ِ‬
‫ل ِع َبا ِد اللَّ ِه َّ‬ ‫الس َل ُم َعلَ ْي َنا َو َع َ‬‫َّ‬
‫ف ِر َوايَ ِة ابْنِ ُر ْمحٍ‪ :‬ك ََم يُ َعلِّ ُم َنا الْ ُق ْرآنَ ]‪.‬‬ ‫ول اللَّ ِه)‪َ .‬و ِ‬ ‫س ُ‬ ‫ح َّمدً ا َر ُ‬ ‫ُم َ‬

‫دةل‪ :‬پێَغةمبةرى خوا(صلی الله عليه‬ ‫ََ‬ ‫(ابن عباس) (خوای لێ ڕازی بێت)‬
‫ىت قورئامنان بكات‪ ،‬دةيفةرموو‪:‬‬ ‫فيى سوورة َ‬ ‫فيدةكردين وةكو َ‬ ‫وسلم) تةحياىت َ‬
‫(التحيات املباركات والصلوات الطيبات لله‪ ،‬السالم عليك أيها النبي ورحمة‬
‫الله وبركاته‪ ،‬السالم علينا وعىل عباد الله الصالحني‪ ،‬أشهد أن ال اله اال الله‬
‫وأشهد أن محمداً رسول الله) ‪.‬‬
‫َس‪َ ،‬فق َ‬
‫َال‪:‬‬ ‫ف َو َقدْ َ‬
‫ح َف َز ُه ال َّنف ُ‬ ‫َس (ريض الله عنه)‪ :‬أَنَّ َر ُج ًل َجا َء َفدَ خ ََل َّ‬
‫الص َّ‬ ‫ن أَن ٍ‬
‫َع ْ‬

‫‪224‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ول اللَّ ِه (صلی الله عليه‬ ‫س ُ‬ ‫َض َر ُ‬ ‫ريا طَ ِّي ًبا ُم َبا َركًا ِفي ِه‪َ .‬فل ََّم ق َ‬ ‫ح ْمدً ا كَ ِث ً‬ ‫ح ْمدُ لِلَّ ِه َ‬
‫ا ْل َ‬
‫َال‪( :‬أَيُّك ُُم الْ ُم َتكَل ُِّم‬
‫ت)‪َ .‬فأَ َر َّم الْ َق ْو ُم‪َ ،‬فق َ‬ ‫َال‪( :‬أَيُّك ُُم الْ ُم َتكَل ُِّم بِالْكَلِ َم ِ‬ ‫ص َلتَهُ ق َ‬ ‫وسلم) َ‬
‫َس‪َ ،‬ف ُقلْ ُت َها‪َ .‬فق َ‬
‫َال‪:‬‬ ‫ن ال َّنف ُ‬‫ح َف َز ِ‬ ‫ت َو َقدْ َ‬ ‫َال َر ُج ٌل‪ :‬جِ ْئ ُ‬ ‫سا)‪َ .‬فق َ‬ ‫ِب َها‪َ ،‬فإِنَّهُ ل َْم يَق ُْل بَأْ ً‬
‫ش َملَكًا يَ ْب َت ِد ُرونَ َها أَيُّ ُه ْم يَ ْر َف ُع َها)‪.‬‬‫ي َع َ َ‬ ‫(لَ َقدْ َرأَيْ ُ‬
‫ت اثْ َن ْ‬
‫(انس) (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ‪ :‬پیاوێك به‌هه‌ناسه‌ بڕكێ هاتوو چووه‌ ڕیزی‬
‫نوێژه‌وه‌‪ ،‬وتی‪( :‬الحمد لله حمدا كثريا طيبا مباركا فيه) كاتێ پێغه‌مبه‌ری‬
‫خوا(صلی الله عليه وسلم) له‌نوێژه‌كه‌ی بوویه‌وه‌‪ ،‬فه‌رمووی‪( :‬كێ بوو ئه‌و وته‌یه‌ی‬
‫وت؟ خه‌ڵكه‌كه‌ هه‌موو بێده‌نگ بوون‪ ،‬فه‌رمووی‪( :‬كێتان بوو ئه‌و قسانه‌ی‬
‫كرد؛ خراپی نه‌وتووه‌) پیاوێك وتی‪ :‬من بووم كاتێ هاتم هه‌ناسه‌ بڕكێم بوو ئه‌و‬
‫قسه‌یه‌م كرد‪ ،‬فه‌رمووی‪( :‬چاوم لێ بوو دوانز ‌ه فریشته‌ پێشبڕكێیان بوو له‌سه‌ر‬
‫ئه‌وه‌ی كه‌كامیان به‌رزی بكاته‌وه‌)‪.‬‬

‫به‌ گه‌شنت له‌و ئایه‌تانه‌و تایبه‌تکردنیان ب ‌ه شته‌کانه‌وه‌ پیرۆزیه‌که‌یامن بۆ ڕوون‬

‫ده‌بێته‌وه‌‪ .‬وه‌ك له‌ ئایه‌ته‌کانی سه‌ره‌و ‌ه بۆمان ده‌رکه‌وت ئه‌م شتانه‌ پیرۆزن‪.‬‬
‫‪-1‬خوای گه‌وره‌‪.‬‬
‫‪-2‬جوبره‌ئیل‪ ،‬فریشته‌‪.‬‬
‫‪-3‬پێغه‌مبه‌ر عیسا سه‌المی خوای له‌سه‌ر بێت‪.‬‬
‫‪-4‬مه‌ککه‌ی موکه‌ڕه‌مه‌‪.‬‬
‫‪-5‬قودس‪.‬‬
‫‪-6‬کێوی جودی که‌ که‌شتیه‌که‌ی نوحی له‌سه‌ر نیشتووه‌ته‌وه‌‪.‬‬
‫‪-7‬دۆڵی طوی که‌ موسا سه‌المی خوای له‌سه‌ر بێت قسه‌ی له‌گه‌ڵ خوای گه‌وره‌دا‬
‫تێدا کردووه‌‪.‬‬
‫‪-8‬باران‪.‬‬

‫‪225‬‬
 ‫‪-9‬قورئان‪.‬‬
‫‪-10‬ساڵوی خوای په‌روه‌ردگار‪.‬‬
‫‪-11‬شه‌وی قه‌در ئه‌و شه‌وه‌ی که‌ قورئانی تێدا دابه‌زیووه‪.‬‬
‫‪-12‬زه‌یتوون‪‌.‬‬
‫لێره‌دا ده‌توانین بگه‌ین به‌ سه‌ره‌نجامێك و لێکدانه‌وه‌یه‌کی سه‌ره‌تایی بۆ بکه‌ین‬
‫و بیان که‌ین به‌ دووبه‌شه‌وه‌ له‌ کۆی هه‌موو ئه‌و ئایه‌تانه‌ی باسی پیرۆزی تێدان‪،‬‬
‫پیرۆزیه‌کان ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ ئه‌م دووبه‌شه‌‪:‬‬
‫به‌شی یه‌که‌م‪ :‬بۆ خوای گه‌وره‌‪ ،‬قورئان‪ ،‬فریشته‌‪ ،‬ساڵوی خوای گه‌وره‌‪ ،‬پێغه‌مبه‌ر‬
‫عیسا علیه‌ السالم‪.‬‬
‫به‌شی دووهه‌م‪ :‬به‌یت و مه‌قدیس‪ ،‬مه‌ککه‌ی موکه‌ڕه‌ممه‌‪ ،‬کێوی جودی‪ ،‬دۆڵی‬
‫طوی‪ ،‬شه‌وی قه‌در‪ ،‬باران‪ ،‬زه‌یتون‪.‬‬
‫به‌شی یه‌که‌م ک ‌ه خوای گه‌وره‌و جوبره‌ئیلی خۆی و پێغه‌مبه‌ره‌که‌ی له‌گه‌ڵ ساڵوی‬
‫خۆیدا هه‌مووی بۆ خۆی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و هیچ هه‌ڵه‌و په‌ڵه‌و غه‌لێك هه‌ڵناگرێت به‌‬
‫به‌رده‌وامی‪.‬‬
‫به‌شی دووهه‌م بۆ جێگه‌و کات ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ له‌گه‌ڵ زه‌یتون و باراندا‪ ،‬جێگه‌کان‬
‫وه‌ك به‌یت و مه‌قدیس و مه‌ککه‌ی موکه‌ڕه‌مه‌و دۆڵی طوی‪ ،‬شه‌وی قه‌در زه‌یتون‬
‫و‌ باران‪ ،‬ئه‌مانه‌ش هه‌موویان تایبه‌مته‌ندی خۆیان هه‌یه‌ وه‌ك به‌یتومله‌قدیس که‌‬
‫ڕووگه‌ی قیبله‌ی مسوڵامنان بووه‌ یه‌که‌م جارو جێگه‌ی ڕێڕه‌وی پێغه‌مبه‌ر بووه‌‬
‫له‌ ئیرساو میعراجدا‪ ،‬که‌ ئه‌و شه‌وڕه‌ویه‌و به‌رزبوونه‌وه‌ی بۆ ئاسامن تا ئێسته‌ش‬
‫جێگه‌ی تێڕامان و هه‌ڵوێسته‌کردنه‌ له‌سه‌ری له‌ ڕووی زانستیشه‌وه‌‪ ،‬و ‌ه ئه‌و دوو‬
‫جێگه‌ش که‌ کێوی جودی و دۆڵی طوی به‌هۆی په‌یوه‌ندی ئه‌و دوو پێغه‌مبه‌ره‌‬
‫له‌گه‌ڵ خوای گه‌وره‌دا له‌و دوو جێگه‌دا تایبه‌مته‌ندیه‌ک ‌ه دروست ده‌کات‪،‬‬
‫له‌ نیشتنه‌وه‌ی که‌شتی نوح له‌و جێگه‌دا بوو به‌ مایه‌ی دروست بوونه‌وه‌و‬

‫‪226‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ژیانه‌وه‌ی گشت مرۆڤایه‌تی جارێکی تر‪ ،‬وه‌ دۆڵی طوی پێغه‌مبه‌ر موسا له‌گه‌ڵ‬
‫خوای گه‌وره‌دا ڕاسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ خوای گه‌وره‌دا قسه‌ی کردووه‌‪ ،‬وه‌ك خوای‬
‫گه‌ور ‌ه ده‌فه‌رموێت{وکلم الله‌ موسی تکلیام} النساء ‪ ،164‬وه‌ هه‌روه‌ها بارانیش‬
‫تایبه‌مته‌ندیه‌کی زۆرگرنگی هه‌یه‌و به‌هۆیه‌وه‌ خوای گه‌وره‌ ژیانی ڕاگرتووه‌و‪،‬‬
‫زه‌یتونیش له‌ جێگه‌ی تردا خوای گه‌ور ‌ه سوێندنی پیخواردووه‌ که‌ گرنگیه‌که‌ی‬
‫ده‌رده‌که‌وێت‪.‬‬
‫لێره‌دا ده‌توانین بڵێین هه‌موو ئه‌وانه‌ی که‌ له‌ قورئاندا به‌ پیرۆز ناوبراون پیرۆزن‬
‫له‌به‌ر خودوو له‌به‌ر گرنگیان بۆ هه‌موو مرۆڤایه‌تی‪.‬‬
‫جگه‌ له‌وانه‌ ناوهێنانی شتانی تر ب ‌ه پیرۆز ل ‌ه جێگه‌ی خۆیدا نی یه‌‪ ،‬چونکه‌‬
‫ئه‌گه‌رچی ئه‌و شته‌ گرنگ بێت بۆ که‌سێك وه‌یان بۆ که‌سانێك و هه‌تا‬
‫نه‌ته‌وه‌یه‌کیش به‌اڵم وانی یه‌ به‌ نسبه‌ت هه‌موو مرۆڤایه‌تیه‌وه‌ وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌و‬
‫پیرۆزیانه‌ی ک ‌ه له‌ قورئاندا باس کراون بۆ هه‌موو مرۆڤایه‌تی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬جگه‌‬
‫له‌وه‌ش کاتێك شتێك ناوی پیرۆزی لێ ده‌نرێت ئیرت به‌ربه‌ستێك له‌به‌رانبه‌ریدا‬
‫دروست ده‌بێت له‌وه‌ی که‌س بۆی نی یه‌ قسه‌ی له‌سه‌ر بکات به‌و هۆیه‌وه‌ ئه‌گه‌ر‬
‫جۆرێك له‌ پیرۆزیشی تێدا بێت به‌و تێگه‌شتنه‌ی ک ‌ه خۆشیان ده‌یڵێن ئه‌وا به‌‬
‫ووتنی ئه‌و ووشه‌ زیاتر به‌رته‌سك ده‌کرێته‌وه‌‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ی که‌ ئه‌و شتانه‌ی ناوی‬
‫پیرۆزی لێ ده‌نرێت له‌ وواڵتانی ئیسالمیدا له‌به‌ر ئه‌و تێگه‌شتنه‌ پێشینه‌ی که‌‬
‫له‌ دین و قورئانه‌که‌دا وه‌ریان گرتووه‌و فێربوون له‌ الیه‌ن مامۆستایانی ئاینیه‌وه‌‬
‫ئه‌و شته‌ش که‌ باس ده‌کرێت له‌گه‌ڵ ئه‌ودا تێکه‌ڵی ده‌که‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌ش جۆرێکه‌‬
‫له‌ تێکدانی بیری تاکی مسوڵامن و گه‌وره‌کردنی ئه‌و شته‌یه‌ که‌ ناوی پیرۆزی‬
‫لێ ده‌نرێت‪ ،‬چونکه‌ ئه‌گه‌ر بۆ منونه‌ خاك به‌ پیرۆز ناو بربێت جگ ‌ه له‌ کێوی‬
‫جودی و دۆڵی طوی‪ ،‬ئه‌وا چه‌نده‌ها جێگه‌ی ترمان هه‌ی ‌ه که‌ پیرۆز نین و خوای‬
‫گه‌وره‌ غه‌زه‌بی لێگرتوون به‌هۆی ئه‌و تاوانانه‌ی که‌له‌سه‌ری کراون هه‌رچه‌ند‬

‫‪227‬‬
‫خاك بۆخۆی ئیراده‌ی تاوانی نی یه‌‪ ،‬به‌اڵم خوای گه‌وره‌ ئه‌و دوو جێگه‌ی جیا‬
‫کردووه‌ته‌و ‌ه له‌ جێگه‌کانی تر به‌هۆی قسه‌ کردنی موسا له‌گه‌ڵ خوای گه‌وره‌داو‬
‫به‌هۆی دروستبوونه‌وه‌و ژیانه‌وه‌ی مرۆڤایه‌تی له‌دوای نیشتنه‌وه‌ی که‌شتیه‌که‌ی‬
‫نوح له‌سه‌ر جودی‪ ،‬وه‌یان به‌یتومله‌قدیس و مه‌ککه‌ی موکه‌ڕه‌مه‌ به‌هۆی ڕووگه‌ی‬
‫قیبله‌و گه‌وره‌ترین سونبولی ئیسالم تا ڕۆژی دوایی‪.‬‬
‫ناوهێنانی خاکی تایبه‌ت و په‌رله‌مان و سه‌رۆك و ده‌ستورو هه‌رشتێکی تر‬
‫ناوی پیرۆز شیاو نین بۆیان‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی نسبه‌تێکی زۆرگه‌وره‌ی ده‌درێته‌پاڵ‬
‫وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ خوای گه‌وره‌و فریشته‌و پێغه‌مبه‌ر عیساو قورئان ئه‌و شتانه‌ی‬
‫ک ‌ه باسامن کرد هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم ده‌کرێت به‌ ڕێزه‌وه‌ سه‌یری هه‌موویان بکرێت و‬
‫کاتێك له‌ خزمه‌تی کۆمه‌ڵگادا بێت به‌اڵم گه‌ر به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ بوو ئه‌وسا ئه‌ویش‬
‫به‌ پێچه‌وانه‌و ‌ه ده‌بێت‪.‬‬
‫جگه‌ له‌وه‌ش هه‌ندێك ده‌سته‌واژه‌ی ئاینی هه‌یه‌ ده‌بێت زۆر به‌ ئاگاییه‌وه‌‬
‫مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بکرێت‪ ،‬لێره‌دا ئه‌و پرسیاره‌ش خۆی قیت ده‌کاته‌وه‌و ده‌ڵێ‬
‫باشه‌ بۆ له‌ وواڵتانی ئیسالمیدا هزری عه‌ملانی و لیرباڵیان بۆ هێناوه‌و هه‌وڵی‬
‫په‌یڕه‌وی کردنی ده‌ده‌ن له‌ کاتێکدا به‌ ئاشکرا دین له‌ ده‌وڵه‌ت جیا ده‌که‌نه‌وه‌و به‌‬
‫ناشیاوی ده‌زانن دین و ده‌وڵه‌ت و دین به‌ شتێکی تایبه‌تی و به‌ینی مرۆڤه‌کان‬
‫و خوای گه‌وره‌دا ناوزه‌ند ده‌که‌ن و هه‌وڵی بۆ ده‌ده‌ن‪ ،‬به‌اڵم هه‌رچی ووشه‌ی‬
‫گرنگی دین هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ سیاسه‌تی خۆیاندا تێکه‌ڵی ده‌که‌ن؟!‬
‫پرسیارێکه‌و وه‌اڵمێکی جدی ده‌وێت‬

‫‪228‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫ه نه‌ك تاك په‌رستی‬

‫هه‌وڵی ڕاسته‌قین ‌‬

‫کاتێك سه‌رنجی زۆرێك له‌ وواڵتانی پێشه‌که‌وتوو ده‌ده‌ین به‌ حیزبه‌کانیشیه‌وه‌‬

‫ده‌بینین زۆر که‌سانی کاراو ماندوو نه‌ناسیان تێدایه‌‪ ،‬هه‌موو ئه‌و وواڵت و‬
‫الیه‌نانه‌ هه‌وڵه‌کانیان خستۆته‌گه‌ر له‌ پێناو وواڵته‌که‌یان و ئه‌و هزره‌ی که‌ هه‌یان ‌ه‪‌،‬‬
‫هه‌مووشی سه‌رقاڵه‌ به‌و کاره‌ی که‌ پێێ سپێراوه‌و به‌شێوه‌یه‌کی چاك ئه‌نجامی‬
‫ده‌دات‪‌،‬گه‌ر که‌سێك که‌موکوڕی له‌کاره‌کانیدا کرد هێزێکی وا هه‌ی ‌ه به‌سه‌ریه‌وه‌‬
‫که‌ بتوانێت بیگۆڕێت وه‌ ئه‌و هێزه‌ش له‌الیه‌ن ئه‌و وواڵته‌ وه‌یان الیه‌نه‌و ‌ه دانراوه‌‪،‬‬
‫هه‌موو ئه‌و کارانه‌ش به‌ موچه‌یه‌کی دیاری کراو‪ ،‬بۆ منونه‌ تۆنی بلێری سه‌ره‌ك‬
‫وه‌زیرانی پێشووی به‌ریتانیا ‪ 10‬ساڵ حوکمی کرد به‌ ئه‌و په‌ڕی توانایه‌وه‌و شه‌و‬
‫ڕۆژی دابووه‌ ده‌می یه‌ك له‌ پێناو به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی وواڵته‌که‌یدا هه‌موو ئه‌م ‌ه به‌‬
‫مووچه‌یه‌کی دیار کراو‪ ،‬کاتێك هاواڵتیان گه‌شتنه‌ ئه‌و بڕوایه‌ی که‌ هه‌ڵه‌ی کردووه‌‬
‫فشارێکی وایان خسته‌سه‌ری نه‌یتوانی ئه‌و دوو ساڵه‌ی که‌ مایبوو وه‌ك مافێکی‬
‫خۆی ته‌واوی بکات‪ ،‬ناچاریان کرد خۆی به‌ ئاره‌زووی خۆی واز له‌ پۆسته‌که‌ی‬
‫بهێنێ وه‌ك بینیامن که‌ کامێرای ڕاسته‌وخۆ له‌سه‌ری بوو ک ‌ه چۆن پۆسته‌که‌ی‬
‫دا ب ‌ه گۆردن براون سه‌ره‌ك وه‌زیرانی به‌ریتانیای ئێسته‌‪ ،‬وه‌ ئه‌و تۆنی بلێره‌ی که‌‬
‫‪ 10‬ساڵ خه‌باتی کرد وه‌ك کورد ده‌ڵێ‪ ،‬نه‌مان بیست ئه‌و ماوه‌ی سه‌رۆکایه‌تیه‌ی‬
‫کردبێته‌ هه‌لێك بۆ خۆ پێگه‌یاندن له‌سه‌ر حسابی هاواڵتیان شایه‌تی بۆ ئه‌م‬
‫ووتانه‌ش ئه‌وه‌تا چه‌ندێك به‌سه‌ر وازهێنانی ناو براودا ڕۆشتووه‌ نه‌مان بیست له‌‬
‫هیچ الیه‌نێك و ڕۆژنامه‌یه‌ك که‌ بڵێن تۆنی بلێری سه‌ره‌ك وه‌زیرانی به‌ریتانیای‬
‫گه‌وره‌ ناوی له‌ ڕیز میلۆنه‌ره‌کانی جیهاندایه‌‪...‬ئه‌و ڕاگه‌یاندنه‌ ئه‌وروپیه‌ی که‌‬
‫شه‌رم و ترسی له‌ هیچ که‌س نی یه‌‪.‬‬
‫ئیرت بۆ که‌س نی ی ‌ه بێت هه‌وڵه‌کانی خۆی بکاته‌ چه‌كێك له‌ پێناو به‌رژه‌وه‌ندی‬

‫‪229‬‬
‫تاکی خۆیدا‪ ،‬ئه‌مه‌ی ‌ه که‌ ئێمه‌ چه‌نده‌های ساڵ ‌ه پیوه‌ی ده‌ناڵێنین‪ ،‬ئه‌وه‌ی ک ‌ه‬
‫کوردی کۆڵه‌وار کردووه‌و هه‌نکوکه‌ پێوه‌ی ده‌ناڵێنی تاك په‌رستی یه‌ له‌ نێو‬
‫هه‌موو حیزبه‌ کوردیه‌کاندا به‌ عه‌ملانی و ئیسالمیه‌وه‌‪ ،‬لێردا پێوسته‌ هه‌م‬
‫هاواڵتیان وه‌ هه‌م ده‌سته‌اڵتدارانی کورد به‌خۆیاندا بچنه‌وه‌ به‌وه‌ی ک ‌ه هێزێکی‬
‫وا چاودێر به‌سه‌ر هه‌موویانه‌وه‌ دروست بکه‌ن که‌ بێ ده‌نگ نه‌بن ل ‌ه ئاستی هیچ‬
‫که‌موکوڕی و دژ به‌ گه‌نده‌ڵی هه‌روه‌ك چۆن پێوسته‌ هاواڵتیانیش به‌خۆیاندا‬
‫بچنه‌و ‌ه چیرت گه‌وره‌و ده‌سته‌اڵتداران نه‌به‌نه‌ ئه‌و ئاسته‌و به‌سه‌ر خۆیانه‌وه‌ بیکه‌ن‬
‫به‌ده‌سته‌اڵتدار به‌شێوه‌یه‌کی وا خۆیان یارمه‌تی ده‌ری دواکه‌وتنیان بن هه‌روه‌ك‬
‫گرنگیشه‌ بێده‌نگ نه‌بن له‌ ئاست که‌موکوڕیه‌کان نه‌وه‌ك به‌و چاوه‌وه‌ سه‌یری‬
‫بکه‌ن که‌ چاوپۆشی ل ‌ه هه‌موو شته‌کانیان بکرێت ئه‌وسا ده‌بین وواڵمتان گۆڕاوه‌‪.‬‬

‫هاوارکردن توندوو تیژیە‪ ،‬فیشەك باران کردن دیموکراسی!‬

‫هەموو ئەو ناوانەی لە شتەکان یان کردارەکان دەنرێت هەر لە سەرەتای‬

‫منداڵیەوە منداڵ لە سەرەتای دوو ساڵیداو بەرەو سەرەوە بە ناوەکان ئاشنا‬
‫دەبێت‪ ،‬بۆ منوونە منداڵێك ئەگەر هەر لەسەرەتای منداڵیەوە بۆ منوونە ڕەنگی‬
‫سپی بەڕەش الی ناو ببەن کە گەورە بوو ئیرت ئەو منداڵە بە پێچەوانەی گشت‬
‫کۆمەڵگا بە ڕەنگی سپی دەڵێ ڕەش‪.‬‬
‫لە هزری پارتی و یەکیەتیشدا دیارە هەر لەسەرەتای لە دایك بوونیانەوە شەڕو‬
‫شۆڕو تۆقاندن و گولە باران کردن بە دیموکراسی پێیان فرۆرشاوە‪ ،‬لەبەر ئەوە‬
‫زۆر ئاستەمە لەم ئانووساتەدا بتوانرێت بڕوایان بەوە پێبهێرنێت کە فیشەك‬
‫باران کردن پێچەوانەی ئەو ناوەیە کە لەسەرەتای منداڵیەوە پێی گۆشکراون‪.‬‬
‫زیاتر لە دوو مانگە هاواڵتیانی کوردستان هاوار دەکەن و بە زمانی کوردی و‬

‫‪230‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫عەرەبی و ئینگلیزی و فارسی و چەندەها زمانی تر ووتارو شیعاریان بەرز‬
‫دەکەنەوەو داوای ڕەوای خۆیان دەکەن کەچی دەستەاڵت هەر سورە لەسەر‬
‫ئەوەی ڕەنگەکە نەخێر هەر ڕەشە‪.‬‬
‫ئەوەی زۆر جێگەی داخ و نیگەرانیە دوای کوشتنی ‪ ١٠‬هاواڵتی سڤیلی بێ‬
‫تاوان و بریندار کردنی سەدەهای تروو جینۆسایدکردنی بیرۆکەو بانگەشی‬
‫هەزارانی تر هێشتا ئەو دەستەاڵتە زۆر بێ منەتانە مامەڵە لەگەڵ ئەو زۆرینەدا‬
‫دەکات و قەزافی و بەشار ئەسەد ئاسا کەوتوونەتە گیانی هاواڵتیان و گشت‬
‫دەنگە ناڕەزایەکان‪ ،‬سەدام ئاساش ڕاوەدونان و گرتن و لێدان لە چەندەها‬
‫کەسایەتی ڕاست و دیاری ناو خۆپیشاندەران‪.‬‬
‫ئەوەشی جێگەی نیگەرانی و هەڵوێستەکردنە لەسەری هەر سێ الیەنی‬
‫ئۆپۆزیسۆنە‪ ،‬کە تتا ئێستەش نەیانتوانیووە بەیداخی یەکالی کەرەوەی خۆیان‬
‫بە ڕوونی بدەن بە دەستەاڵت‪ ،‬هەریەك لە الیەنەکان خۆیان بۆ دەستکەوتی‬
‫حیزبی مەاڵس داوەو دەستەاڵتیش زۆر بێ ئینسافانە تر هێرشی هەمە جۆرە‬
‫بەرانبەر هەر سێ الیەنی ناوبراو بەردەوامی هەیە‪ ،‬هەر لە تەشویش خستنە‬
‫سەر کەی ئێن ئێن و گەمارۆدانی پەیام و تەقەکردن بەناو ڕادیۆو بارەگاکانی‬
‫یەکگرتوودا‪.‬‬
‫بە دەیان و سەدان بەیاننامەو داواکاری و خاڵ بەندی و کاتی جۆراو جۆر دیاری‬
‫کرا بۆ دەستەاڵت کەچی وەك بەڕێز کاك تۆفیق کەریم لە چاوپێکەوتنێکی‬
‫کەناڵی پەیامدا ووتی زانیاریان هەیە لەسەر ئەوەی کە زۆرێکیشیان هەر‬
‫نەخوێرناونەتەوە‪.‬‬
‫لەوالشەوە کەناڵی زاگرۆس میوانداری جەماڵ عەبدواڵی سەرنووسەری گۆڤاری‬
‫بەڵگە دەکات و وێنەی ئاسای بەڕێز ڕێبین هەردی و دکتۆر کەمال میراودەلی‬
‫دەکات بە بەڵگە‪ ،‬ئەوە ڕۆشنبیرەکەیان بێت و هێشتا لەوە تێ نەگەشتبێت‬

‫‪231‬‬
‫کە وێنە بە تەنها بەڵگە نی یەو بەڵکو بە پێچەوانەوە بەڵگەیە بەرانبەر درۆکانی‬
‫خۆی‪ ،‬نازانین بۆ چاوی نوقابوو لە ئاست ئەو هەموو وێنە دەبابانەی کە بەرزانی‬
‫لە پێش بینای پەرلەمانەوە لە ‪٣١‬ی ئابدا وەستانبووی‪ ،‬ئەوەی جێگەی تێڕامان‬
‫بوو ئەگەر کەسێك ئەو کەسایەتیانە نەناسێت و ئاگاداری دۆخەکە نەبێت وا‬
‫دەزانێ ڕاست دەکات چونکە خۆشی ئەوەندە بە حەماسەتەوە قسەی دەکردوو‬
‫کەف لە دەمی دەردەپەڕی هەر بە ڕاستی لە ڕاست دەچوو‪ ،‬بەاڵم ناتوانم بڕوام‬
‫بەو بۆچوونە نەبێت کە دەڵێن زۆرجار بە سەرخۆشیش قسە دەکەن‪.‬‬
‫جێگەی خۆیەتی گشت هاواڵتیان ئەو ئەزموونەی کە دوومانگی ڕابردوودا هاتە‬
‫ئاراوەو بەردەوامی هەبوو درێژەی پێ بدرێت‪.‬‬
‫هەر سێ الیەنی ئۆپۆزیسۆنیش دەبێت چیرت دووفاقانە کار نەکەن و تەنها‬
‫هێرشەکانی بەرانبەری کەناڵ و کەسایەتیەکانیان بەسە بۆ تێگەشنت لەو‬
‫دەستەاڵتەی کە فیشەك و کوشت و بڕ بە ئەزموونی سەرکەوتوو ناوببات و هات‬
‫و هاواری خەڵکی مەزڵوم و ستەم لێکراو بە گێرەشێوێنی و تێکدەرو توندوو‬
‫تیژی‪.‬‬
‫سپی هەر سپی یە با ناوی ڕەشیشی لێ برنێت‪ .‬ڕەشیش هەر ڕەشە با ناوی‬
‫سپیشی لێ برنێت‪.‬‬

‫کارمه‌ندانی حکومه‌ت‬
‫هۆکارێك بۆ بێزاری و دوورکه‌وتنه‌وه‌ی هاواڵتیان‬

‫زۆرن ئه‌وکه‌سانه‌ی له‌ ده‌ره‌وه‌ی وواڵت ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ کوردستان و ب ‌ه ئومێدی‬

‫مانه‌وه‌و خزمه‌ت کردن تێیدا‪ ،‬زۆرن ئه‌و که‌سانه‌ش هه‌ر زوو په‌شیامن ده‌بنه‌وه‌و‬
‫هه‌م دیسان ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ ده‌ره‌وه‌ی وواڵت له‌ کاتێکدا که‌ به‌یه‌کجاری ماڵ‬

‫‪232‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئاواییان لێ کردبوو‪ ‌،‬وازیان ل ‌ه کارو که‌سابه‌ت هێنابوو تێیدا‪ ،‬هه‌تا ماڵه‌که‌شیان‬
‫به‌فێڕۆ دابوو هه‌موو ئه‌مان ‌ه له‌ حه‌رسه‌ت خاك و وواڵت و گه‌ڕانه‌وه‌ بۆی جارێکی‬
‫تر‪ .‬له‌ هۆکاری گه‌ڕانه‌وه‌یامن ده‌پرسین بۆچی هه‌م دیسان گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ده‌ره‌وه‌ی‬
‫وواڵت؟ خۆ ئێوه‌ وازتان له‌ هه‌موو شتێکی خۆتان هێنابوو زۆر به‌ تامه‌زرۆییه‌وه‌‬
‫گه‌ڕانه‌وه‌؟ ئه‌م هه‌موو ئه‌مسه‌ره‌و سه‌ره‌تان له‌چی؟ خۆ هه‌م ته‌مه‌نێکی ده‌وێت‬
‫ببنه‌و ‌ه خاوه‌نی ئه‌وه‌ی که‌ به‌ئاسانی وازتان لێ هێنا؟ ئه‌ی نه‌ده‌کرا ئارام بگرن و‬
‫هه‌م دیسان نه‌گه‌ڕێنه‌وه‌؟ وه‌‪...‬؟ له‌وه‌اڵمی هه‌موو ئه‌و پرسیارانه‌و وه‌ زۆرێکی‬
‫تریشدا ب ‌ه ده‌م هه‌ناسه‌یه‌که‌و ‌ه ده‌یانووت‪ :‬نه‌خێر! ئاخر بۆ؟ ده‌یانووت‪ :‬ئه‌گه‌ر‬
‫ئیشت ده‌که‌وێت ‌ه دائیره‌یه‌ك ناڵێیت بۆ! دیسان ده‌مان ووت‪ :‬بۆ هاو خاك و هاو‬
‫زمان نین؟ ده‌یان ووت‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬به‌اڵم خۆزگه‌ هاو خاك و هاوزمان نه‌بوینایه‌ خۆ‬
‫ئه‌وانه‌ی ئێره‌ش هاوخاك و هاو زمان نین به‌اڵم ده‌بینین هیچ جیاوازیه‌ك ناکه‌ن‬
‫و به‌ پێکه‌نینیشه‌و ‌ه کاره‌کامنان بۆ ئه‌نجام ده‌ده‌ن! ل ‌ه کۆتایشدا ئه‌وان سوپاسی‬
‫ئێم ‌ه ده‌که‌ن!‪.‬‬
‫جا وا خۆشامن کارمان که‌وته‌و ‌ه کوردستان و وه‌ ئیشامن که‌وت ‌ه چه‌ند دائیره‌یه‌ك‬
‫و ‌ه هه‌موو ووته‌ی ئه‌و به‌ڕێزانه‌شامم هه‌ر له‌بیر بوو له‌ دڵی خۆماندا وومتان‬
‫هه‌لێکی باشه‌ بۆ به‌ کرداری گه‌شنت له‌و کارانه‌و وه‌ بۆ وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ئه‌و‬
‫که‌سانه‌ی چیرت به‌و بیانه‌وه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ ده‌ره‌وه‌ی وواڵت دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی‬
‫یه‌کجاریان‪ ،‬منونه‌ی دوو له‌و دائیرانه‌ لێره‌دا باس ده‌که‌ین‪ ،‬منونه‌ی یه‌که‌م‪:‬‬
‫دائیره‌ی مروری هاتووچۆی سلێامنی‪ :‬هه‌ر که‌ گه‌شتمه‌وه‌ کوردستان‬
‫که‌سوکارمان پێیان ووتین ده‌بێت مۆڵه‌تی شۆفێریه‌که‌تان ببه‌ن بۆ مروری‬
‫هاتوچۆی سلێامنی بۆ ئه‌وه‌ی مۆری بکه‌ن و ئیمزای بکه‌ن تا بتوانن ئوتومبێل‬
‫به‌کار بهێنن‪ ،‬ئێمه‌ش وومتان‪ :‬به‌خوا پێ ناچێت ئه‌وه‌ی بوێت ئه‌م مۆڵه‌ت نامه‌‬
‫مۆڵه‌ت نامه‌یه‌کی نێوده‌وڵه‌تیه‌و و ‌ه بڕوا پێکراوه‌و له‌ هیچ وواڵتێك ئه‌مه‌ی ناوێت‬

‫‪233‬‬
‫به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر سه‌فه‌ره‌که‌ کورت بێت‪ ،‬بۆ منونه‌ مۆڵه‌تی عێراقی له‌ به‌ریتانیا‬
‫بۆ ماوه‌ی ساڵێك کاری پێ ده‌کرێت‪ ،‬ئه‌وانیش ووتیان‪ :‬ئاخر لێر ‌ه زۆر کاری نا‬
‫یاسایی کراوه‌و زۆرێك مۆڵه‌تی ساخته‌یان هێناوه‌ته‌وه‌!‪ ،‬ئێمه‌ش وومتان ده‌ی‬
‫خۆ ده‌کرێت کاتێك مرور که‌سه‌که‌ی گرت بزانێت ئه‌و مۆڵه‌ت ‌ه ساخته‌یه‌ یان نه‌‪،‬‬
‫بۆ منونه‌ ته‌له‌فۆن بکات بۆ به‌شی مۆڵه‌تی ئه‌و وواڵته‌‪ ،‬ووتیان‪ :‬ئه‌وه‌ لێر ‌ه ناکرێت‬
‫تۆ ده‌ڵێی چی لێره‌ مامۆستای زانکۆ ئینگلیزی نازانێت چ جای مرورێکی داماو‪،‬‬
‫ئێمه‌ش وومتان‪ :‬زۆر باش ‌ه که‌وابوو بۆ ئه‌وه‌ی کاره‌که‌مان یاسایی بێت هه‌ر‬
‫به‌یانی ده‌ڕۆین بۆ مروری سلێامنی ڕۆشتین بۆ مرور مروری چی هه‌ر به‌رده‌م‬
‫ده‌رگاکه‌ی کارێکامن لێ هات وه‌ك وا بێت که‌سێکی نزیکامن مردووه‌و خۆمان‬
‫بۆ خستووه‌ته‌ قوڕ ئه‌وه‌نده‌ قوڕ بوو‪ ،‬هه‌رچه‌ند خۆت لێ بپاراستای ‌ه قوڕه‌که‌ی‬
‫ئه‌وه‌نده‌ دۆست بوو هه‌ر ده‌لکا پێته‌وه‌‪ ،‬دوای پشکنین له‌ پرسگه‌ ڕۆشتینه‌‬
‫ژووره‌و ‌ه ژووره‌وه‌ی چی ڕۆژی حه‌رش‪ ،‬وه‌ ئێمه‌ش نه‌ شاره‌زا پرسیارێکامن کرد‬
‫له‌ مرورێك به‌شێوه‌یه‌کی نه‌رم ئه‌ویش به‌ال ده‌مێکه‌وه‌ ووتی‪ :‬بچن بۆ ژووره‌وه‌!‬
‫ڕۆشتینه‌ ژووره‌و ‌ه ئه‌ی خۆ ژوور یه‌ك ژوور نی یه‌‪ ،‬هه‌ر که‌ ڕۆشتینه‌ ژووره‌وه‌‬
‫بینیامن چه‌ند کارمه‌ندێك جگه‌ره‌ ده‌کێشن! وومتان ئه‌ی مه‌گه‌ر په‌رله‌مان‬
‫جگه‌ره‌ی قه‌ده‌غه‌ نه‌کرد له‌ شوێنه‌گشتی و داخراوه‌کاندا؟ ئه‌ی خۆ ئه‌مانه‌‬
‫کارمه‌ندیشن جا خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌مانه‌ په‌یڕه‌وی نه‌که‌ن کێ په‌یڕه‌وی بکات؟ دیسان‬
‫پرسیارمان کرد له‌ یه‌کێك له‌ ژووره‌کان ووتیان‪ :‬ژووره‌که‌ی تره‌! به‌وشێوه‌یه‌ باوه‌ڕ‬
‫ناکه‌م هیچ ژوورێك مابێت سه‌رمان پێدا نه‌کردبێت به‌اڵم هه‌ر هیچ ئێمه‌ش زۆر‬
‫بێ هیوا بوون به‌اڵم خوا کردی پرسیارێکامن کرد ل ‌ه مرورێکی تر ئه‌ویش ووتی‪:‬‬
‫ئاها ئه‌و که‌سه‌ی که‌ ده‌توانێت کاره‌که‌ی ئێوه‌ جێ به‌جێ بکات ئه‌مڕۆ نه‌هاتووه‌!‬
‫وومتان‪ :‬بۆ ئه‌مڕۆ خۆ پشتوو نی یه‌‪ ،‬ووتی‪ :‬نا نا ئه‌و نه‌خۆشه‌‪ ،‬ئه‌ی نابێت‬
‫که‌سێکی تر ئه‌و کاره‌ی پێ بکرێت‪ ،‬ووتی‪ :‬نه‌خێر شتی وا نابێت هه‌ر به‌ ئه‌و‬

‫‪234‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ده‌کرێت‪ ،‬وومتان‪ :‬کاره‌که‌ چی یه‌و چۆنه‌؟ ووتی‪ :‬ته‌نها مۆرو ئیمزایه‌که‌‪ ،‬وومتان‪:‬‬
‫ئه‌ی که‌ی ئه‌و به‌ڕێزه‌ دێت؟ ووتی‪ :‬والله‌ نازانم ته‌نها خۆی و خوا ده‌زانێت‪،‬‬
‫وومتان‪ :‬ئه‌ی ئێمه‌ له‌ ڕێگه‌یه‌کی دووره‌وه‌ هاتووین یارمه‌تیه‌ك شتێك هه‌روا بێ‬
‫هیواو کار نادیار بڕۆینه‌وه‌؟ ووتی‪ :‬جا ئیرت هه‌ر ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬گه‌ڕاینه‌وه‌ به‌بێ هیچ وه‌‬
‫گیریشامن خواردبوو له‌و به‌ینه‌دا‪ ،‬نازانین چ بکه‌ین کارمان به‌ ئوتومبێل هه‌یه‌و‬
‫به‌م شێوه‌ش نا یاسایی ‌ه وه‌ یاساش نه‌خۆشه‌و چاره‌نوسیش نادیاره‌! دوای چه‌ند‬
‫ڕۆژێك بۆ هه‌مان مه‌به‌ست به‌چه‌ند سه‌یاره‌و داخلیه‌ك دیسان به‌یانیتان باش‬
‫دائیره‌ی مرور یه‌ك به‌یه‌کی هه‌موو ژووره‌کان گه‌ڕاینه‌وه‌ خۆزگه‌مان به‌ جاری‬
‫پێشوو ده‌خوارد‪ ،‬دواتر ووتیان‪ :‬به‌شه‌که‌ی ئه‌و به‌ره‌وه‌ی ‌ه ئه‌و بینا شینه‌‪ ،‬ڕۆشتینه‌‬
‫بیانی شین قسه‌ له‌وه‌دا نی یه‌ ده‌بێت هه‌موو ژووره‌کان سه‌ری پێدا بکه‌یت وه‌‬
‫دواتر ووتیان‪ :‬ده‌ره‌وه‌یه‌ په‌نجه‌ری هه‌شت‪ ،‬ڕۆشتینه‌ ده‌ره‌وه‌ په‌نجه‌ره‌ی هه‌شت‬
‫به‌ناو سه‌ره‌ گیراوه‌ به‌اڵم زۆر زه‌حمه‌ته‌ به‌سه‌ره‌ کارت بۆ بکرێت هه‌رکه‌س زیره‌ك‬
‫بێت زوو ده‌چێته‌ پێشه‌وه‌ به‌ین به‌ین ئافره‌تێکی سفوره‌ش هه‌روا به‌بێ سه‌ره‌‬
‫خۆی پێدا ده‌کات! ئێمه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ک ‌ه ئه‌وه‌ند ‌ه ئه‌م ژوورو ئه‌و ژووریان‬
‫پێ کردبووین متامنه‌مان نه‌مابوو به‌وه‌ی که‌ ئه‌م ژووره‌ش ژووری ڕاسته‌قینه‌‬
‫بێت هه‌روه‌ك ده‌رچوو ئه‌ویش نه‌بوو‪ ،‬کارمه‌ند هه‌ر مه‌پرسه‌ ئه‌وه‌نده‌ ڕوویان‬
‫گرژ بوو حه‌زمان ده‌کرد کاره‌که‌مان بۆ نه‌کرێت به‌اڵم پرسیاریان لێ نه‌که‌ین‪،‬‬
‫به‌اڵم ناچارین و یاسایه‌ وه‌ ئێمه‌ش پێداگر بوون له‌ کردنی کاری یاسایی‪ ،‬وومتان‬
‫به‌ کابرایه‌ك دوای شیکردنه‌وه‌ی بارودۆخه‌که‌مان ئه‌رێ ئێره‌یه‌ یان نه‌؟ ئه‌ویش‬
‫ووتی‪ :‬بڕۆ له‌و په‌نجه‌ره‌ پرسیار بکه‌ پێت ده‌ڵێن‪ ،‬ڕۆشتین ‌ه په‌نجه‌ره‌که‌و هه‌مان‬
‫بارودۆخامن شی کرده‌وه‌ وه‌ ته‌نها وه‌اڵمێکیش که‌ وویستامن هه‌ر به‌ڵێ یان‬
‫نه‌خێر بوو‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و به‌ توڕه‌ییه‌وه‌ ووتی‪ :‬له‌ په‌نجه‌ره‌که‌ی که‌ پرسیار بکه‌ ئه‌و‬
‫په‌نجه‌ره‌که‌ش ئه‌و په‌نجه‌ره‌بوو که‌ خه‌ڵك به‌ناو سه‌ره‌ی تێدا گرتبوو‪ ،‬ئێمه‌ش‬

‫‪235‬‬
‫یه‌کێکامن ڕۆشتینه‌ سه‌ره‌و ‌ه بۆ ئه‌وه‌ی سه‌ره‌که‌مان نه‌فه‌وتێت‪ ،‬وه‌ ئه‌وانی‬
‫تریشامن هه‌ر پرسیارمان ده‌کرد بۆ ئه‌وه‌ی ته‌ئکیدی بکه‌ینه‌و ‌ه ک ‌ه ئه‌وێیه‌ یان‬
‫نه‌‪ ،‬ناچار په‌نامان برده‌وه‌ به‌ر په‌نجه‌ره‌که‌ چونکه‌ ئه‌وێ ته‌نها جێگه‌یه‌ك بوو که‌‬
‫نزیك بوو لێامنه‌وه‌و وه‌ بۆنی ڕووناکی لێوه‌ بێت‪ ،‬هه‌م دیسان پێامن نا به‌ جه‌‌رگی‬
‫خۆمانداو به‌شێوه‌یه‌کی جوانرت هه‌مان پرسیارمان کرده‌وه‌ ئه‌ویش ده‌تگووت‬
‫سوێندی خواردووه‌ پێامن نه‌ڵێ‪ ،‬هه‌ر ده‌یووت‪ :‬بڕۆن بۆ ئه‌و په‌نجه‌ره‌که‌ی تر‬
‫پرسیار بکه‌ن‪ ،‬هه‌رچه‌ند ده‌مانووت برا گیان ئه‌و په‌نجه‌ره‌که‌ ده‌وام داده‌خرێت‬
‫سه‌ره‌مان نایه‌ت به‌اڵم ئێمه‌ هه‌ر ئه‌وه‌نده‌مان ده‌وێت بڵێ ئێره‌یه‌ یان نه‌‪ ،‬خۆ‬
‫مه‌عقول نی یه‌ ئێم ‌ه ڕۆژه‌ک ‌ه هه‌مووی به‌ کوشتنی به‌ناو سه‌ره‌وه‌ بکوژین‬
‫دواتریش بڵێن والله‌ ئێر ‌ه نی یه‌ ژوورێکی تره‌‪ ،‬به‌اڵم قسه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و به‌ڕێزه‌دا!‬
‫هه‌ر هیچ فائیده‌ی نه‌بوو‪ ،‬گه‌ڕاینه‌وه‌ بۆالی هاوڕێکه‌مان بینیامن ته‌نها یه‌ك‬
‫نه‌فه‌ریش له‌ دوایه‌وه‌ نی یه‌‪ ،‬چونکه‌ ئه‌و ڕانه‌هاتبوو له‌سه‌ر پاڵ پاڵێن و مافی‬
‫که‌س خواردن هه‌رکه‌س هاتبوو چووبووه‌ پێشیه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه کاتێدا ئه‌و پاڵ پاڵێنه‌‬
‫چاره‌سه‌ره‌که‌ی شتێك نی یه‌ ته‌کنه‌لۆژیاو ئامێرێکی پێشکه‌وتووی وای بوێت به‌‬
‫حکومه‌ت دابین نه‌کرێت به‌ڵکو چاره‌سه‌ره‌که‌ی یه‌ك خوله‌کیش نابات ئه‌ویش‬
‫ئه‌وه‌یه‌ هه‌رکه‌سه‌و که‌ بیه‌وێت سه‌ره‌ بگرێت با وه‌ره‌قه‌یه‌کی بده‌نێ که‌ ژماره‌ی‬
‫له‌سه‌ر بێت وه‌ دواتر به‌ پێی ژمار ‌ه بانگیان بکه‌ن‪ ،‬ئه‌و کاته‌ نه‌ که‌س مافی که‌س‬
‫ده‌خواو وه‌ هه‌تا بۆ خۆشیان ئاسان تره‌‪ ،‬چونکه‌ له‌ په‌نجه‌ره‌که‌وه‌ به‌جارێك ده‌‬
‫پازد ‌ه ده‌ست ده‌چووه‌ ناوه‌وه‌ کارمه‌نده‌که‌ هه‌ر نه‌یده‌زانی ده‌ست بۆ کێ به‌رێ‪،‬‬
‫وه‌ زۆرێکیش که‌ کاره‌که‌ی ته‌واو ده‌بوو تا ئه‌وراقه‌کانی ده‌ست که‌وتایه‌ته‌وه‌ زۆری‬
‫ده‌ویست‪ ،‬ڕۆژمان به‌سه‌ر بردوو دووباره‌ گه‌ڕاینه‌وه‌ به‌وشێوه‌ ئه‌وه‌نده‌ ماندوویان‬
‫کردین پێویستامن به‌چه‌ند ڕۆژێك پشوو ده‌بوو تا جارێکی تر بگه‌ڕێینه‌وه‌‪ ،‬تا‬
‫کاتێك ته‌واومان کرد هه‌ر چه‌ند ڕۆژێك داوای ئه‌وه‌ گه‌ڕاینه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه کاتێکدا هه‌موو‬

‫‪236‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫مۆڵه‌تی شۆفێریه‌که‌ له‌ به‌ریتانیا به‌ تاقیکرنه‌وه‌ی ئه‌زموونی و کرداریه‌وه‌ زۆر له‌وه‌‬
‫که‌مرتی پێچوو‪.‬‬
‫منونه‌ی دووه‌م‪ :‬پێویستامن به‌ تازه‌کرنه‌وه‌ی ته‌سکه‌ره‌ی عێراقی هه‌بوو‪ ،‬وه‌‬
‫هه‌ر پرسیارێکت هه‌بوو ده‌بێت هه‌ر له‌ هاواڵتی بکه‌یت بزانی چۆنه‌! پێیان‬
‫ووتین‪ :‬ده‌بێت ته‌ئید سه‌که‌نێك بکه‌ن و مۆری قایمقامیه‌تی لێ بده‌ن وه‌‬
‫دواتر نفوستان کوێیه‌ بڕۆن بۆ ئه‌وێ‪ ،‬هه‌موو ئه‌و کارانه‌مان هه‌رچۆنێك بێت‬
‫کرد‪ ،‬دواتر ماڵه‌وه‌ش پێیان ووتین‪ :‬نفوسامن عه‌ربه‌ته‌‪ ،‬ووتیان ده‌بێت زۆر زوو‬
‫بڕۆن ئه‌گینا بۆتان ته‌واو ناکرێ و دواتر قه‌ره‌باڵغ ده‌بێت ئێمه‌ش وومتان خوا‬
‫ده‌کات به‌و ‌ه بێت هه‌ر دوای مه‌ال بانگدان ده‌ڕۆین‪ ،‬ووتیان‪ :‬سه‌عات هه‌شت‬
‫ده‌وام ده‌کرێته‌وه‌‪ ،‬به‌یانی زوو ڕۆشتین کاتێك گه‌شتین ‌ه ئه‌وێ سه‌عات هه‌شت‬
‫و بیست ده‌قیق ‌ه بوو‪ ،‬ڕۆشتینه‌ ژووره‌وه‌ سه‌رمان کرد به‌چه‌ند ژوورێکدا هه‌موو‬
‫مێزو کورسی به‌تاڵ که‌سامن نه‌دی‪ ،‬به‌اڵم به‌رپرسی ئه‌و دائیره‌ له‌ یه‌کێك له‌‬
‫ژووره‌کاندا بوو که‌ ئێمه‌ نه‌مان ده‌بینی چونکه‌ له‌سه‌ر کورسی الی مێزه‌که‌ نه‌بوو‬
‫له‌ قوژبنێکدا بوو‪ .‬وه‌ منیش به‌هاوڕێکه‌م ووت‪ :‬که‌سی تێدا نی یه‌‪ ،‬له‌به‌ینی‬
‫خۆماندا ئه‌م قسه‌مان کرد ئێمه‌ که‌سێکامن نه‌بینیوه‌! وه‌ ته‌نها ئه‌وه‌شامن‬
‫ووتووه‌‪ ،‬وه‌ له‌نێوان خۆشامندا‪ ،‬ئه‌و کابرای ک ‌ه له‌ قوژبنه‌که‌دا بوو گوێی له‌‬
‫ووته‌کانی ئێمه‌ بوو! زۆر به‌ توڕه‌ییه‌وه‌ و ‌ه به‌ده‌نگی زۆر قایم قیڕاندی و ووتی‪:‬‬
‫ئه‌ی بۆ نایه‌یت محاسه‌به‌شامن بکه‌یت بڕۆنه‌ ده‌ره‌وه‌! ئه‌وه‌ی ڕاستی بێت‬
‫منیش زۆر توڕه‌ بووم و ووتم‪ :‬ئه‌ی بۆ نایه‌یت تێریشامن تێ هه‌ڵبده‌یت‪ ،‬هاته‌‬
‫ده‌ره‌وه‌و هه‌ندێك ده‌مه‌قڕه‌مان بوو‪ ،‬پێم ووت ئاخر تۆ بۆ وا توڕه‌ ده‌بیت خۆ من تۆ‬
‫ناناسم هیچ گرفتێکم له‌گه‌ڵتدا نه‌بوو پێشرت‪ ،‬ل ‌ه هه‌موو ژیانی مندا ئه‌مه‌ یه‌که‌م‬
‫جارمه‌ بێمه‌ ئه‌م دائیره‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و هه‌ر به‌رده‌وام بوو له‌سه‌ر تووڕه‌ی خۆی و‬
‫ووتی‪ :‬ئێست ‌ه زوو ‌ه ده‌وام نه‌کراوه‌ته‌وه‌ ده‌وام سه‌عات نۆیه‌‪ ،‬هه‌ر کارمه‌ندێکی‬

‫‪237‬‬
‫تری خۆیان ووتی‪ :‬نا هه‌شت و نیوه‌!‪ ،‬وه‌ دواتر بۆ ئه‌وه‌ی کاره‌که‌م بۆ جێبه‌جێ‬
‫نه‌کات ده‌یگووت ئه‌م ته‌ئید سه‌که‌نه‌ ناوی موختاری پێوه‌ نی یه‌‪ ،‬ئێمه‌ش ئه‌مانه‌‬
‫نازانین‪ ،‬دواتر له‌ قایمقامیه‌تی ده‌ربه‌ندیخان پرسیارمان کرد ک ‌ه ئه‌و کابرا وای‬
‫وتووه‌ ئه‌وانیش ووتیان موختاره‌کامنان بڕوانامه‌ی ساخته‌یان هه‌بووه‌و ده‌رکراون‬
‫و ‌ه پێویست به‌و ناوه‌ش ناکات چونکه‌ ده‌کرێت موختار زوو زوو بگۆڕدرێت گرنگ‬
‫مۆره‌که‌یه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئه‌و گرفتێکی له‌وه‌دا هه‌ی ‌ه خۆ ژماره‌ی ئێمه‌ی الیه‌‪ .‬کابرایه‌کی‬
‫مراجیعیش دوای ده‌نگه‌ ده‌نگه‌که‌مان دوای له‌ ده‌ره‌وه‌ به‌ده‌نگی به‌رز بۆ ئه‌وه‌ی‬
‫ئه‌و گوێی لێی بێت ده‌یوت‪ :‬کاکه‌ والله‌ ئه‌و کابرا زۆر پیاوی چاکه‌! منیش ووتم‪:‬‬
‫تۆش خراپی مادام به‌ ئه‌وه‌ ده‌ڵێی چاك خۆ من نه‌م ووتووه‌ ئه‌و کابرا خراپه‌ وه‌‬
‫نه‌ ده‌یناسم وه‌ ن ‌ه دیومه‌‪ ،‬وه‌ نه‌ ده‌شزانم ناوی چی یه‌‪ ،‬من ته‌نها قسه‌یه‌کم‬
‫کردووه‌ له‌گه‌ڵ هاوڕێکه‌مدا ئه‌و لێم توڕه‌ بوو! ئه‌م ‌ه چه‌ندی به‌ چه‌ند‪ ،‬خۆ ئه‌گه‌ر‬
‫گرفتێکی پێشینه‌م له‌گه‌ڵیدا بوایه‌ ده‌مگووت‪ :‬دیاره‌ ده‌نگه‌که‌ی ناسیوم و هه‌قم‬
‫پێ ده‌دا‪ ،‬به‌و شێوه‌ ئه‌و ڕۆژه‌ش به‌ڕێ کرا‪.‬‬
‫له‌ کۆتایدا ئه‌گه‌ر سه‌رنجێکی کارمه‌ندانی وواڵتانی تر بده‌ین ده‌بینین‬
‫چه‌نده‌ها مه‌شق و خولی جۆراو جۆریان بۆ ده‌کرێته‌وه‌‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ی که‌ ده‌بێت‬
‫چه‌نده‌هاشیان بینی بێت پێش دامه‌زراندنیان دوای وه‌رگرتنی بڕوانامه‌ش له‌و‬
‫بواره‌دا‪ ،‬به‌اڵم له‌ وواڵتی ئێمه‌دا‪ ...‬چونکه‌ ئه‌و که‌سه‌ی که‌ ئیشی ده‌که‌وێته‌‬
‫دائیره‌کان ده‌بێت کارمه‌ندان ئاسان کاری بۆ بکه‌ن و ڕوویان خۆش بێت‬
‫به‌رانبه‌ریان و ڕه‌چاوی باری ده‌رونیشیان بکه‌ن چونکه‌ ئه‌و که‌سه‌ی که‌ کارمه‌نده‌‬
‫ده‌بێت دڵی گه‌وره‌ بێت‪ ،‬و ‌ه ده‌بێت ئه‌وه‌ بزانێت هاواڵتیان له‌وانه‌و ‌ه ده‌ڕواننه‌‬
‫حکومه‌ت‪ ،‬وه‌ نابێت ئه‌وانیش ببن ‌ه مایه‌ی ڕه‌نجاندنی هاواڵتیان له‌ حکومه‌ت‪،‬‬
‫چونکه‌ نازانێت ئه‌وه‌ی ک ‌ه دێ بۆالی چی یه‌و چۆنه‌‪ ،‬ده‌بێت ئه‌وان له‌ خزمه‌تدا‬
‫بن نه‌ك خزمه‌ت به‌خه‌ڵك بکه‌ن بۆ خۆیان! ماوه‌ته‌وه‌ بڵێین ده‌توانین بڵێین‬

‫‪238‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئێسته‌ له‌وانه‌ گه‌شتین که‌ دیسان ده‌گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ده‌ره‌وه‌ی وواڵت‪.‬‬
‫ئەوە تەنها دوو منونەی واقعی بوو کە بە زمانێکی ئاسایی باسامنکرد بۆ باشرت‬
‫تێگەشنت‪ ،‬هیچ دەزگاو دامەزراوەیەك نی یە وەك مرۆڤ و بە حەقی خۆت کارت‬
‫بە ڕوو خۆشیەوە بۆ بکەن‪ ،‬مەگەر کەسێکی بەرپرست لە پشت بێت و پێش‬
‫ڕۆشتنن ئاگادار کرابن یان نامەی تایبەتت لەگەڵ خۆت پێ بێت!‬

‫ه حکومه‌ت گه‌نده‌ڵترن‬
‫هاواڵتیانی کوردستان ل ‌‬

‫گه‌رچی ووشه‌ی گه‌نده‌ڵ ووشه‌یه‌کی زۆر نارشین و ناشایسته‌ی ‌ه به‌اڵم له‌‬

‫کوردستاندا ئه‌م ووشه‌ وای لێهاتووه‌ خه‌ریکه‌ مانای پێچه‌وانه‌که‌ی وه‌ربگرێت‪،‬‬
‫بۆیه‌ ده‌بینین و ده‌بیستین کاتێك باس له‌ گه‌نده‌ڵی ده‌کرێت زۆر به‌ساده‌ی‬
‫و ساکارییه‌وه‌یه‌‪ ،‬وه‌ زۆرێکیش له‌وانه‌یه‌ که‌یفیشی پێی بێت! ئه‌وه‌ی بوه‌ته‌‬
‫سه‌رباست و خواستی هاواڵتیانی کوردستان گه‌نده‌ڵی حکومه‌ته‌‪ ،‬ئه‌و‬
‫گه‌نده‌ڵیه‌ش شتێکی حاشا هه‌ڵنه‌گره‌و به‌چاوێکی نیوه‌ ته‌واویشه‌وه‌ هه‌ر‬
‫ده‌بیرنێت بۆ منونه‌ که‌ ده‌چیت ‌ه هه‌ر شارێکه‌وه‌ ئه‌و خانووه‌ی ک ‌ه له‌ خانووی‬
‫مااڵن ناچێت و وه‌ك دائیره‌و کۆمپانیا وایه‌ پرسیار بکه‌یت و بڵێیت ئه‌ره‌ ئه‌و‬
‫ماڵ ‌ه وه‌یان ئه‌و بینایه‌ هی کێیه‌ وه‌اڵمه‌که‌ی فاڵن مه‌سئول‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه خانووه‌وه‌‬
‫تا ده‌گاته‌ بانکه‌کانی ئه‌وروپا‪ ،‬زۆری له‌سه‌ر ووتراوه‌و وه‌ حکومه‌تیش خۆشیان‬
‫دانیان پێدا ناوه‌و وه‌ ل ‌ه زاری خۆشیانه‌ زۆرجار بیستوومانه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی لێره‌دا ئێمه‌‬
‫ده‌مانه‌وێت ده‌ستی بۆ ڕابکێشین هاواڵتیانی ئاسایی ‌ه که‌ زۆرێك له‌وانه‌ به‌رده‌وام‬
‫گله‌یی و گازنده‌یان به‌رز ده‌که‌نه‌و ‌ه له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵی که‌چی گه‌ر بڕۆینه‌ ناو‬
‫وورده‌کاری خۆشیانه‌وه‌ ده‌بینین خۆشیان هه‌مان خه‌سڵه‌تیان تێدایه‌! بۆ منونه‌‬
‫هه‌یه‌ موچه‌ی بۆ بڕاوه‌ته‌و ‌ه به‌اڵم هه‌رگیز ده‌وامی نه‌کردووه‌ وه‌یان نایکات کە‬

‫‪239‬‬
‫ناوی بندیواریان لێ نراوە ‌‪ ،‬هه‌یه‌ موچه‌ی بۆ بڕاوه‌ته‌و ‌ه ل ‌ه کاتێکدا شایسته‌ی‬
‫ئه‌و موچه‌ش نی یه‌ له‌ ڕاستیدا که‌چی ناڕازیشه‌‪ ‌،‬هه‌یه‌ دوو موچه‌ی هه‌یه‌ له‌‬
‫دووجێگه‌ی جیاوازه‌وه‌ ک ‌ه نا یاساییه‌ وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ر به‌که‌می ده‌زانێ!‬
‫هه‌یه‌ کارێکی زۆر زۆر که‌م ده‌کات به‌اڵم پاره‌یه‌کی یه‌کجار خه‌یاڵی وه‌رده‌گرێت‪،‬‬
‫منون ‌ه زۆرن له‌وانه‌ ک ‌ه هه‌رکه‌س تۆزێك تێکه‌ڵی هاواڵتیان ببێت هه‌موو له‌وانه‌‬
‫ده‌بیستێت‪ ،‬به‌اڵم که‌سێك نایه‌ت و بڵێن ئه‌م پاره‌ بۆ ؟ ئه‌م پاره‌ من شایسته‌ی‬
‫نیم‪ ،‬وه‌یان که‌مرت هه‌قی منه‌‪ ،‬وه‌یان من هیچ ده‌وامێك ناکه‌م ئه‌م پاره‌ ئایا به‌‬
‫چ حه‌قێك وه‌ربگرم‪ ،‬ئه‌و ‌ه الیه‌نی حه‌رامی هه‌ر بخه‌ ئه‌و الوه‌‪ .‬هه‌یه‌ بۆ خۆی کار‬
‫ده‌کات که‌چی پاره‌ش ل ‌ه حکومه‌ت وه‌رده‌گرێت‪ ،‬هه‌ی ‌ه بۆ خۆی ده‌خوێنێ پاره‌ش‬
‫له‌ حکومه‌ت وه‌رده‌گرێت و ناڕازیشه‌!‬
‫لێره‌دا شایسته‌ی ووتنه‌ پێویسته‌ هاواڵتیان خۆیان چاك بکه‌ن وه‌ ئه‌و کات‬
‫حکومه‌ت خۆی بۆ خۆی ئۆتۆماتیکی چاك ده‌بێت‪ ،‬چونکه‌ حکومه‌تیش‬
‫پێکهاته‌ی هاواڵتیانه‌‪ ،‬وه‌گه‌ر ئێمه‌ به‌هه‌مان شێوه‌ بین چاوه‌ڕوانی چاکسازی‬
‫هه‌ر خه‌یاڵ ده‌بێت وه‌گه‌ر ئێم ‌ه خۆمان چاك نه‌که‌ین نابێت گله‌یش له‌ حکومه‌ت‬
‫بکه‌ین‪.‬‬
‫گەر دەستەاڵت لەسەرەوە چاك بێت ئاسایی بۆ خوارەوە پەڵ دەکێشێت گەر‬
‫چاك نەبوو‪ ،‬دەکرێت لە خواریشەوە بۆ سەرەوە پەڵ بهاوێت گەرچی کاتی‬
‫زیاترو هەوڵی زیاتری دەوێت‪.‬‬

‫‪240‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫که‌سایه‌تی پێغه‌مبه‌رو‪،‬هه‌ڵوێستی مسوڵمانان‬

‫بسم الله الرحمن الرحيم‬

‫الحمد لله رب العاملني والصالة والسالم عىل أرشف املرسلني معلم األمة‬
‫ومرشدها سيدنا محمد صىل الله عليه وسلم النبي األمني وعىل آله وصحبه‬
‫أجمعني ‪.‬‬
‫برایان و خوشکانی به‌ڕێزم سه‌الم و ڕه‌حمه‌تی خواتان لێ بێت‪ ،‬خۆشحاڵبووم‬
‫که‌ گوێبیستی کۆڕێکی وا بووم له‌م ڕۆژه‌دا ‪ 2008/09/30‬به‌ناوی (سه‌رمان له‌‬
‫ڕێته‌) ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر (ص) بۆ ده‌رخستنی هه‌ڵوێستامن له‌ پێناو پێغه‌مبه‌ر (ص)‬
‫و‪ ،‬وه‌ به‌ره‌نگاری هه‌موو ناحه‌زانی‪ .‬ئه‌وانه‌ی که‌ چاویان به‌م په‌یامه‌ پیرۆزو پاکه‌‬
‫هه‌ڵنایه‌ت‪ .‬هه‌رده‌م له‌هه‌وڵی کپ کردن و له‌ناو بردنیدان‪ .‬به‌اڵم بێگومان جگه‌‬
‫له‌ خۆسوك کردن و خۆ هیالك کردن نه‌بێت هیچی تریان ده‌ست ناکه‌وێت‪.‬‬
‫دینێك که‌ خوای گه‌وره‌ به‌ڵێنی پاراستنی دابێت هه‌رگیز به‌که‌س له‌ناو ناچێت‪.‬‬
‫جا که‌وابوو ئه‌و جۆره‌ هه‌واڵنه‌ هه‌ر خۆ هیالك کردنه‌‪.‬‬
‫خوای گه‌وره‌ خێری ئه‌وه‌ بنوسێت که‌ ئه‌م بیرۆکه‌ی بۆ هات له‌گه‌ڵ هه‌موو‬
‫ئه‌دیمینه‌ به‌ڕێزه‌کانی ترداو وه‌ هه‌موو ئه‌وانه‌ی به‌شدار بوون له‌گه‌ڵ ئاماده‌بوانی‬
‫به‌ڕێز انشاءالله‌‪ .‬ئه‌گه‌ر سه‌رنجێکی زۆر خێراش بده‌ین له‌ ئیسالم ل ‌ه ئه‌نجامدا‬
‫بۆمان ده‌رده‌که‌وێت‪ .‬ئه‌م ئیسالمه‌ بریتیه‌ له‌ دوو شت‪ .‬وه‌ یان دوو کۆمه‌ڵه‌ شت‬
‫یه‌کێك له‌وانه‌ ب ‌ه جه‌ست ‌ه ده‌کرێت و ‌ه یه‌کێکیان به‌ پاره‌و ماڵ‪ ،‬له‌و شتانه‌ی‬
‫که‌ به‌جه‌سته‌ ده‌کرێت زۆرن وه‌ هه‌ڵوێستی مسوڵامنان به‌رانبه‌ر کاری ناڕه‌وا‬
‫ده‌توانین بڵێن یه‌کێکه‌ له‌و شتانه‪ .‬وه‌ ئه‌م کاره‌ی ئێمه‌ش ئومێد ده‌که‌م که‌‬
‫ته‌نها له‌به‌ر ڕه‌زامه‌ندی خوای گه‌وره‌ بوو بێت و شه‌فاعه‌تی پێغه‌مبه‌رمان (ص)‬
‫بۆ حه‌اڵڵ بکات‪.‬‬

‫‪241‬‬
‫زۆر گرنگه‌ ئێمه‌ی مسوڵامن خاوه‌ن هه‌ڵوێستی مه‌ردانه‌ی مسوڵامنێتی‬
‫ڕاسته‌قینه‌ی خۆمان‌ بین‪ ،‬وه‌گه‌ر وامان نه‌کرد بێگومان سستیه‌کامن نواندووه‌‬
‫به‌رانبه‌ر دینه‌که‌و وه‌ به‌رپرسیارین لێی له‌ ڕۆژی دوایدا‪ .‬له‌و سستی و‬
‫که‌مته‌رخه‌میه‌مان‪ .‬له‌و ڕۆژه‌ی که‌ هه‌موومان ده‌چینه‌و ‌ه الی خوای په‌روه‌ردگار‬
‫یه‌ك به‌ یه‌ك پرسیارمان لێ ده‌کات [وکلهم آتیه یوم القیامة فردا] سورة مریم ‪95‬‬
‫چی وه‌اڵمێكت هه‌ی ‌ه بۆ ئه‌و ڕۆژه‌ی که‌ به‌رانبه‌ر خوای گه‌وره‌یت به‌ ته‌نها‪ .‬ده‌ڵێی‬
‫والله‌ خوایه‌ گیان ترسام‪ ،‬ترسام نه‌وه‌ك له‌ کامیره‌ی ڤیدیۆوه‌ ده‌ربچم و دوای‬
‫بانگم بکه‌ن‪ .‬وه‌یان ترسام جاسوسێك له‌ ژووره‌که‌دا بێت و ده‌نگم بناسێته‌وه‌و‬
‫خه‌به‌رم لێبدات‪ .‬ئه‌ی باش ‌ه نازانیت مردن و ئه‌جه‌ل به‌ده‌ستی خوایه‌‪.‬ته‌نها خوا‬
‫خۆی نه‌بێت که‌س ناتوانێت لێت بسه‌نێت ئه‌گه‌ر ویستی ئه‌وی له‌سه‌ر نه‌بێ‪،‬‬
‫خۆ ئه‌گه‌ر ویستی ئه‌و له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش بوو که‌ مبریت بێگومان له‌ خه‌ویشدا بێت‬
‫هه‌ر لێتی ده‌سه‌نێته‌وه‌‪ .‬ئیرت که‌وا بوو ترسه‌که‌مان سودی نه‌بوو هه‌ر سه‌رشۆڕی‬
‫به‌رده‌م خوای گه‌وره‌ نه‌بیت‪ .‬برایان و خوشکانی به‌ڕێزم دووشت هه‌یه‌ که‌ له‌گه‌ڵ‬
‫ئیسالمه‌تیدا یه‌کناگرنه‌و ‌ه لۆمه‌ی ئه‌و که‌سانه‌ کراوه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌و سیفه‌تانه‌یان تێدا‬
‫بێت ئه‌ویش‪ .‬ترس و ڕه‌زیلی‪ .‬وه‌ك له‌سه‌ره‌وه‌ش ئاماژه‌مان پێکرد جا که‌وابوو زۆر‬
‫نه‌گونجاو نه‌نگیه‌ بۆ مسوڵامن ئه‌گه‌ر ئه‌و دوو سیفه‌ته‌ی تێدا بێت‪ .‬ترس له‌به‌ر‬
‫چی که‌ ئه‌جه‌ل و مردن به‌ده‌ست خوایه‌‪ .‬ڕه‌زیلی و چروکی له‌به‌رچی که‌ ڕزق و‬
‫ڕۆزی به‌ده‌ست خوایه‌‪ .‬جا که‌وابوو ده‌بێت مسوڵامن هه‌ڵوێستی ببێت به‌رانبه‌ر‬
‫هه‌موو کارێکی ناڕه‌وا ئه‌گه‌ر به‌ کۆڕو سیمینار وچاوپێکه‌وتن بێت‪ .‬نه‌ترسانه‌‬
‫بڕواته‌ پێشه‌وه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر ب ‌ه جیهادو ڕووبه‌ڕوو بوونه‌وه‌ بوو هه‌روه‌ها‪ ‌،‬نابێت ڕه‌زیل و‬
‫چروك بێت ئه‌گه‌ر هه‌ڵویستیك پێویستی به‌پاره‌ کرد بیکات مادام له‌ده‌ستیدا‬
‫بوو‪ ،‬ئه‌ی به‌سه‌رهاتی ئه‌و هاوه‌ڵ ‌ه به‌ڕێزانه‌تان نه‌بیستووه‌ چۆن ماڵو دارایه‌کانیان‬
‫له‌ پێناو خوای گه‌وره‌و سه‌رخستنی دینه‌که‌یدا سه‌رف کردووه‌‪ ،‬لێره‌دا با‬

‫‪242‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫له‌باسه‌ک ‌ه النه‌ده‌م و بێینه‌ سه‌ر مه‌به‌ستی کۆڕه‌که‌مان که‌ له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ری‬
‫ئازیزمانه‌ (ص) به‌اڵم پێـم خۆش بوو هه‌روه‌ك پێشه‌کیه‌ك ئاماژ ‌ه به‌و چه‌ند شته‌‬
‫بکه‌م‪.‬‬
‫که‌سایه‌تیه‌کی وه‌ك پێغه‌مبه‌ر (ص) زۆر له‌وه‌ گه‌وره‌تر ‌ه ئێمه‌ بتوانین مافی‬
‫خۆی پێبده‌ین چ ب ‌ه نوسین‪ ،‬ووتار‪ ،‬باسکردنی به‌چاکه‌‪ .‬به‌اڵم له‌به‌رده‌م ئه‌و‬
‫هه‌موو هێرش ‌ه ناشیاوانه‌ که‌ له‌الیه‌ن دانیامرکه‌وه‌ کراو وه‌ دووباره‌ بوونه‌وه‌ی‬
‫له‌الیه‌ن هۆڵنداوه‌ به‌ ده‌رکردنی فلیمی فیتنه‌ و و ‌ه ئه‌و هه‌موو هێرشه‌‬
‫الوه‌کیانه‌ی که‌ ل ‌ه سه‌رانسه‌ری دونیادا ده‌کرێت به‌دژایه‌تی کردنی و گومان‬
‫دروست کردن به‌رانبه‌ری‪ ،‬له‌ژێر ناوی ئازادیدا‪ .‬جێگه‌ی خۆیه‌تی ئێمه‌ش وه‌ك‬
‫خۆشه‌ویستیه‌کامن بۆ ئه‌و زاته‌ پاکه‌و وه‌فایه‌ك بۆی به‌رانبه‌ر ئه‌و هێرشانه‌‬
‫بوه‌ستینه‌وه‌و ب ‌ه گوڕتر له‌وانه‌ی دژایه‌تی ده‌که‌ن ئێمه‌ به‌رپه‌رچیان بده‌ینه‌وه‌‬
‫بۆ ئه‌وه‌ی بیسه‌ملێنین بۆ دژایه‌تی که‌رانی که‌ ئێمه‌ شوێنکه‌وته‌ی قورئان‬
‫و ئه‌و ڕێبازه‌ین که‌ ئه‌و پێغه‌مبه‌ره‌ نازداره‌ هێناویه‌تی‪ .‬ئه‌ی چۆن ڕاستێتی‬
‫شوێنکه‌وتنامن بسه‌ملێنین به‌رانبه‌ر پێغه‌مبه‌ر (ص) که‌ ده‌بێت له‌ هه‌موو که‌س‬
‫زیاتر خۆشامن بوێت ته‌نانه‌ت له‌ خۆشامن‪.‬‬
‫باس کردن ل ‌ه که‌سایه‌تیه‌کی گه‌وره‌ی وه‌ك پێغه‌مبه‌ر (ص) ئێمه‌ چۆن بتوانین‬
‫مافی خۆی پێبده‌ین ووته‌کامنان له‌ئاستی به‌رزی ئه‌و که‌سایه‌تیه‌دا بێت که‌‬
‫خل ٍُق َع ِظ ٍ‬
‫يم] سورة القلم‬ ‫قورئان شایه‌تی بۆ ئه‌دات وه‌ك ده‌فه‌رموێ [ َوإِنَّكَ لَ َع َ‬
‫ل ُ‬
‫‪ 4‬شتیك خوای گه‌وره‌ ئه‌و شایه‌تیه‌ی بۆ بدات مانای وایه‌ هه‌ر خراپه‌و شتیك‬
‫به‌رانبه‌ری بڵێن هه‌مووی بێگومان نه‌شیاوه‌‪ .‬هه‌ندێك فه‌رموود ‌ه باس ده‌که‌ن‬
‫له‌سه‌ر پیغه‌مبه‌ر (ص)‪ .‬که‌ زیاتر به‌ڕێزی و گه‌وره‌ی ئه‌و زاته‌ پاک ‌ه نیشان ده‌دات‪.‬‬
‫ئه‌ڵبه‌ت زۆرن ئه‌و ئایه‌ت و فه‌رموودانه‌ی ک ‌ه پاکی و به‌رزی پێغه‌مبه‌ر (ص)‬
‫نیشان بدات به‌اڵم ئومێد ده‌که‌م به‌ ئه‌م بڕه‌ که‌مه‌ی ئێمه‌ ئاماژه‌یان پێ ده‌که‌ین‬

‫‪243‬‬
 ‫دڵه‌کامنان ئاو بخواته‌وه‌ له‌وانه‌‪:‬‬
‫عن أنس ريض الله عنه قال» كان النبي صىل الله عليه وسلم أحسن الناس‬
‫خلقًا» ‪ -‬رواه الشيخان‬
‫ئه‌نه‌س ڕه‌زای خوای لێ بێت ده‌گێڕێته‌وه‌ و ده‌ڵێ پێغه‌مبه‌ر به‌ ڕه‌وشت ترین‬
‫که‌س بووه‌‪.‬‬
‫قالت عائشة ملا سئلت ريض الله عنها عن خلق النبي عليه الصالة والسالم ‪،‬‬
‫قالت ‪ ( :‬كان خلقه القرآن) صحيح مسلم‪.‬‬
‫عائیشه‌ ڕه‌زای خوای لێ بێت کاتێك پرسیاری لێ کرا ده‌رباره‌ی ڕه‌وشتی‬
‫پێغه‌مبه‌ر (ص) له‌ وه‌اڵمدا فه‌رمووی خوڕه‌وشتی وه‌ك قورئان بوو‪ .‬قورئانیش‬
‫ئاشکرایه‌ چه‌ند داکۆکی له‌سه‌ر هه‌موو شتێکی ڕه‌وا ده‌کات و وه‌ به‌ره‌نگاری‬
‫خراپ ‌ه ده‌بێته‌و ‌ه چ جای ئه‌وانه‌ی ک ‌ه ده‌یده‌نه‌ پاڵ پێغه‌مبه‌ر (ص) بۆیه‌ ئه‌و قسانه‌‬
‫ته‌نها جگه‌ له‌ ڕق و قینی ناخێکی پیس هیچی تر ناسه‌ملێنێ‪.‬‬
‫ني) (االنبياء‪107:‬‬ ‫ح َم ًة لِلْ َعالَ ِم َ‬
‫سلْ َناكَ إِ َّل َر ْ‬ ‫خوای گه‌ور ‌ه ده‌فه‌رموێ ‪َ ( :‬و َما أَ ْر َ‬
‫خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رمووێ ئێمه‌ تۆمان نه‌ناردووه‌ ته‌نها بۆ ڕه‌حمه‌ت نه‌بێ بۆ‬
‫هه‌موو جیهان‪ .‬پێغه‌مبه‌ر (ص) ڕه‌حمه‌ته‌ بۆ ته‌واوی مرۆڤایه‌تی هه‌ر له‌سه‌رده‌می‬
‫خۆیه‌وه‌ تا ڕۆژی دوایی وه‌ ئه‌م کۆبوونه‌وه‌ی ئێسته‌ی ئێمه‌ش یه‌کێکه‌ له‌و‬
‫ڕه‌حمه‌تانه‌‪ ،‬هه‌ر یه‌که‌مان له‌ وواڵت و شوێنێکه‌وه‌ هاتووین و کۆبووینه‌ته‌وه‌ له‌‬
‫پێناو تازه‌کردنه‌وه‌ی هه‌ڵوێستامن به‌رانبه‌ر ئه‌و زاته‌ پاکه‌و ئیسالمدا‪.‬‬
‫ح ْولِكَ‬
‫ن َ‬ ‫ْب َلنْفَضُّ وا ِم ْ‬ ‫يظ الْ َقل ِ‬‫ت َفظًّا َغلِ َ‬ ‫ت لَ ُه ْم َولَ ْو كُ ْن َ‬ ‫ن اللَّ ِه لِ ْن َ‬
‫ح َم ٍة ِم َ‬ ‫[ َفب َِم َر ْ‬
‫ل اللَّ ِه إِنَّ‬ ‫ت َف َت َوك َّْل َع َ‬‫الَ ْم ِر َفإِ َذا َع َز ْم َ‬
‫ف ْ‬ ‫اس َت ْغ ِف ْر لَ ُه ْم َوشَ ا ِو ْره ُْم ِ‬‫ف َع ْن ُه ْم َو ْ‬ ‫فَا ْع ُ‬
‫ني] سورة ال عمران ‪153‬‬ ‫ب الْ ُم َت َوكِّلِ َ‬
‫ح ُّ‬ ‫اللَّهَ ُي ِ‬
‫ئه‌م ئایه‌ته‌ش زیاتر دڵفراوانی و چاکه‌ی پێغه‌مبه‌ر (ص) نیشان ده‌دات به‌رانبه‌ر‬
‫خه‌ڵکی خۆ ئه‌گه‌ر وا نه‌بوایه‌ ئه‌و که‌سانه‌ له‌ ده‌وری کۆ نه‌ده‌بوونه‌وه‌‪.‬‬

‫‪244‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫( خريكم خريكم ألهله وأنا خريكم ألهيل ) سنن الرتمذي ‪.‬‬
‫پێغه‌مبه‌ر (ص) بارشین که‌س بووه‌ له‌ ووته‌ی شیرینی و ووته‌ی شیاوی کرده‌وه‌ی‬
‫چاک ‌ه به‌رانبه‌ر هه‌موو که‌س و و ‌ه به‌رانبه‌ر خێزانه‌کانی‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ش ده‌فه‌رموێ‬
‫باشرتینتان ئه‌وه‌ن که‌ بۆ خێزانه‌کانتان چاکنب وه‌ من چاکرتین که‌سم له‌گه‌ڵ‬
‫خێزانه‌کانم‪.‬‬
‫وعن انس ريض الله عنه قال كان صىل الله عليه وسلم مير بالصبيان فيسلم‬
‫عليهم ‪ -‬رواه البخاري واللفظ له ومسلم‪ .‬ئه‌نه‌س ده‌گێڕێته‌وه‌ که‌ پێغه‌مبه‌ر (ص)‬
‫کاتیك بیدایه‌ به‌الی منداڵدا سه‌المی لێ ده‌کردن‪.‬‬
‫كان صىل الله عليه وسلم يسمع بكاء الصبي فيرسع يف الصالة مخافة أن‬
‫تفتنت أمه‪.‬‬
‫ئه‌گه‌ر پێغه‌مبه‌ر له‌ نوێژدا گوێی ل ‌ه گریانی منداڵ بوای ‌ه په‌له‌ی ده‌کرد له‌ ته‌واو‬
‫کردنی نوێژه‌که‌ی بۆ به‌ده‌مه‌وه‌ چوونی منداڵه‌که‌‪ ،‬نه‌وه‌ك دایکه‌که‌ی توشی‬
‫ناڕه‌حه‌تیه‌ك ببێت به‌هۆیه‌وه‌‪.‬‬
‫عن أنس ريض الله عنه قال» خدمت النبي صىل الله عليه وسلم عرش سنني‪،‬‬
‫والله ما قال أف قط‪ ،‬وال قال ليشء مل فعلت كذا وهال فعلت كذا» ‪ -‬رواه الشيخان‬
‫وأبو داود و الرتمذي‪.‬‬
‫ئه‌نه‌س که‌ خزمه‌تکاری پێغه‌مبه‌ر بوو (ص) ده‌ڵێ ده‌ساڵ خزمه‌تی پێغه‌مبه‌ر‬
‫(ص)م کرد ڕۆژێك له‌ ڕۆژان ئۆفێکی به‌رانبه‌ر نه‌کردم‪ ،‬وه‌ هه‌رگیز سه‌رزه‌نشتی‬
‫نه‌کردووم له‌سه‌ر کارێك بڵێ بۆ وات کردو وات نه‌کرد‪.‬‬
‫ل الْكُفَّا ِر ُر َ‬
‫ح َمء بَ ْي َن ُه ْم )‬ ‫ن َم َعهُ أَ ِ‬
‫شدَّ اء َع َ‬ ‫ول اللَّ ِه َوالَّ ِذي َ‬‫س ُ‬
‫ح َّمدٌ َّر ُ‬
‫قال تعاىل‪ُّ ( :‬م َ‬
‫الفتح‪29:‬‬
‫خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ موحه‌مه‌د (ص) پێغه‌مبه‌ری خوایه‌ و ‌ه ئه‌وانه‌ی که‌‬
‫له‌گه‌ڵیدان توندن به‌رانبه‌ر کافران و وه‌ به‌ به‌زه‌ین له‌ناو خۆیاندا‪.‬‬

‫‪245‬‬
‫زۆرن ئه‌و ئایه‌ت و فه‌رموودانه‌ی ک ‌ه پاکی و به‌ڕێزی و گه‌وره‌ی ئه‌و زاده‌ پاک ‌ه‬
‫پێغه‌مبه‌ر (ص)مان بۆ ده‌رده‌خات وه‌ کۆتایی پی ده‌هێنم به‌وه‌ی ته‌نها ئه‌م‬
‫يم] سورة القلم ‪4‬‬ ‫خل ٍُق َع ِظ ٍ‬ ‫ئایه‌ته‌ به‌سه‌ بۆ وه‌سفی ئه‌و زات ‌ه پاکه‌ [ َوإِنَّكَ لَ َع َ‬
‫ل ُ‬
‫وصيل اللهم وسلم عىل سيدنا محمد وعىل اله وصحبه وسلم‪ .‬صالة تنجينا‬
‫بها من اهوال يوم القیامة وتحرم بها وجوهنا عىل النار وتجعلنا ممن يستحقون‬
‫شفاعته برحمتك يا ارحم الراحمني‪.‬‬
‫له‌م شه‌وه‌دا بوو‬
‫له‌م شه‌وه‌دا بوو‪ ،‬تاریکیی جیهان‬
‫که‌ چه‌ند سه‌د ‌ه بوو دیده‌ی ئه‌نووقان‬
‫ڕۆیی‪ ،‬ڕه‌ویه‌وه‌ خۆری نوێ هه‌ڵهات‬
‫خێری و بێر که‌وته‌ ناو کێڵگه‌ی ژیان‬

‫له‌م شه‌وه‌دا بوو ئه‌ستێره‌ی ئاسامن‬

‫خۆیان به‌ وورشه‌و پرشه‌وه‌ ئه‌نووان‬
‫به‌ جۆرێکی وا لێوی بارگرتووی‬
‫ئه‌م سه‌رزه‌مینه‌ی یه‌کسه‌ر ئه‌بزووان‬

‫له‌م شه‌وه‌دا بوو ته‌م و دووی بێ بن‬

‫که‌ به‌ مێشك و گیان دوژمن بوون‪ ،‬دوژمن‬
‫ملی که‌چ کرد و خۆی پێ نه‌گیرا‬
‫که‌ زانی هه‌ڵهات خۆرێکی ڕۆشن‬

‫له‌م شه‌وه‌دا بوو ڕه‌شێتی مێژوو‬

‫‪246‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫که‌ ئاشنای هه‌موو ڕووی سه‌رزه‌وی بوو‬
‫سپێتی هات و جێگه‌ی گرته‌وه‌‬
‫گومڕایی‪ ،‬وێڵیی‪ ،‬چه‌رخی به‌سه‌رچوو‬

‫له‌م شه‌وه‌دا بوو سه‌دان دنیاوه‌ر‬

‫گورگانی گیانی گرۆهی به‌شه‌ر‬
‫که‌ڵبه‌یان کول بوو‪ ،‬قورگیان گیرا‬
‫به‌ به‌رزیی ناڵه‌ی «الله‌ اکرب»‬

‫له‌م شه‌وه‌دا بوو به‌ په‌نجه‌ی قه‌ده‌ر‬

‫ته‌ختی سه‌ده‌های وه‌ك (کیرساو قه‌یسه‌ر)‬
‫وه‌ك بوومه‌له‌رزه‌ هێنانی ‌ه شۆکه‌‬
‫ناڵه‌ و ئاوازه‌ی‪« :‬الله‌ اکرب»‬

‫له‌م شه‌وه‌دا بوو ل ‌ه ڕووی زویرا‬

‫ئااڵی تاغووتی یه‌کسه‌ر داگیرا‬
‫ئااڵی برایه‌تیی و ڕه‌وایی ژیان‬
‫له‌سه‌ر زه‌ویدا بڵند هه‌ڵکرا‬

‫له‌م شه‌وه‌دا بوو گرۆهی حاڵزار‬

‫چینی چه‌وساوه‌ی ژێر ده‌ستی زۆردار‬
‫نێچیری چنگی دڵڕه‌قی خۆنخوار‬
‫مژده‌ی ئازادی له‌ بۆ هاته‌خوار‬

‫‪247‬‬
 ‫له‌م شه‌وه‌دا بوو ئاڵ و گۆڕ کرا‬
‫دادپه‌روه‌ریی هات‪ ،‬سته‌م داخرا‬
‫خاڵی یه‌کیه‌تیی و یه‌کسانیی مرۆڤ‬
‫له‌ سه‌رانسه‌ری جیهاندا درا‬

‫له‌م شه‌وه‌دا بوو به‌ندیی توایه‌و ‌ه‬

‫یه‌ك به‌ یه‌ك هه‌ڵقه‌ی کۆت کرایه‌وه‌‬
‫گوڵی ژاکاوی گوڵزاری ڕاستی‬
‫به‌ ئاوی ڕه‌حمه‌ت هه‌م گه‌شایه‌وه‌‬

‫له‌م شه‌وه‌دا بوو بوونه‌وه‌ر یه‌کسه‌ر‬

‫له‌گه‌ڵ فریشته‌ی فه‌رمان جێهێنه‌ر‬
‫ده‌نگیان کرده‌ یه‌ك هه‌موو به‌جارێ‬
‫یه‌نانگوت‪« :‬الله‌‪..‬الله‌ اکرب»‬

‫له‌م شه‌وه‌دا بوو له‌الیه‌ن خواو ‌ه‬

‫ده‌روازه‌ی هه‌ر حه‌وت ئاسامن کراوه‌‬
‫چونکه‌ پێشه‌وای ئازادیی خوازی‬
‫تێکڕای گیان له‌به‌ر هاته‌ دنیاوه‌‬
‫ئه‌م پارچه‌ هه‌ڵبه‌سته‌ به‌ یادی له‌ دایك بوونی پێغه‌به‌ری ئیسالم محه‌مه‌د (ص)‬
‫دانراوه‌ ل ‌ه هۆنراوه‌کانی جامل حبیب الله‌ له‌ رسوه‌ی بێداریدا‪.‬‬

‫‪248‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫گه‌وره‌ترین پێگه‌ی پێغه‌مبه‌ر درودی خوای لێ بێت‬

‫رسوشتی مرۆڤه‌کان وه‌هایه‌ ئه‌گه‌ر دژایه‌تیان بکه‌یت دژایه‌تیت ده‌که‌نه‌وه‌‌‪.‬‬

‫ئه‌گه‌ر ڕووبه‌ڕوویان بیته‌وه‌ به‌شتێك ڕوو به‌ڕووت ده‌بێته‌وه‌ به‌ هه‌مان شت‪.‬‬
‫ئه‌گه‌ر درۆو بوختانی بۆ هه‌ڵبه‌ستیت ل ‌ه شتێکدا هه‌وڵده‌ده‌ن هه‌مان شتت‬
‫بۆ ڕاست بکه‌نه‌‌وه‌‪ .‬ده‌عوه‌و بانگه‌واز کارێکی داواکراوه‌ له‌ شه‌رعدا به‌ هه‌ردوو‬
‫ڕه‌گه‌زیه‌وه‌‪ .‬وه‌ بانگه‌وازکه‌ر جگ ‌ه له‌وه‌ی که‌ ئه‌رکێکی خۆی به‌جێهێناو ‌ه له‌‬
‫هه‌مان کاتدا هه‌ڵسانی به‌م کاره‌ له‌هه‌مانکاتدا دڵسۆزیه‌که‌ بۆ به‌رانبه‌ر‪ ..‬به‌اڵم‬
‫زۆر کات له‌وانه‌ی ‌ه به‌رانبه‌ر به‌هه‌ڵه‌ تێبگات وه‌ بێگه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ چه‌نده‌ها ناوی‬
‫جۆراو جۆر!! ئه‌وه‌ی له‌م چه‌ند ساڵه‌ی ڕابووردودا که‌ کرا ل ‌ه دژایه‌تی کردنی‬
‫پێغه‌مبه‌رمان درودی خوای لێ بێت له‌الیه‌ن دانیامرکه‌وه‌ وه‌ به‌رده‌وامی ئه‌و‬
‫دژایه‌تیه‌ له‌الیه‌ن زۆرێك له‌ ڕۆژنامه‌نوسان و وه‌ حکومه‌ته‌وه‌‪ ،‬وه‌ تا دواجار‬
‫ده‌رکردنی فیلم له‌ الیه‌ن هۆڵنداوه‌‪ ،‬سه‌رئه‌نجامی ئه‌م کارانه‌ بووه‌ مایه‌ی زیاتر‬
‫هۆشیاری مسوڵامنان‪ ،‬به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ی ئه‌وان مه‌به‌ستیان بوو! چونکه‌‬
‫مه‌به‌ست له‌و کارانه‌ نارشین کردنی که‌سایه‌تی پێغه‌مبه‌رمان بوو درودی خوای‬
‫لێ بێت وه‌ به‌ نارشین کردنی که‌سایه‌تی ئه‌و بێگومان کاردانه‌وه‌ی ده‌بێت وه‌کو‬
‫بینیامن‪ .‬جگه‌ له‌وه‌ی که‌سایه‌تیه‌کی وه‌ك پێغه‌مبه‌ر درودی خوای لێ بێت که‌‬
‫هه‌ڵه‌ هه‌ڵناگرێت‪ ،‬به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی که‌ ئه‌وان ده‌یده‌نه‌ پاڵی‪ ،‬وه‌ له‌هه‌مانکاتدا‬
‫نارشین کردن و به‌ خراپ پێشاندانی ئیسالمه‌ که‌ئه‌مه‌ش دیسان هه‌ر هه‌ڵه‌‬
‫هه‌ڵناگرێت‪ ،‬چو‌نکه‌ دینێك که‌ دوا دین بێت و له‌الیه‌ن خواوه‌ هاتبێت زۆر‬
‫له‌وه‌ گه‌وره‌تره‌ که‌ مرۆڤه‌کان بتوانن ڕه‌دی بکه‌نه‌وه‌‪ ،‬منونه‌ زۆره‌ بۆ ڕاستێتی‬
‫ئه‌مان ‌ه وه‌ك پێشرتیش ئاماژه‌مان پێکردووه‌ له‌ بابه‌تێکدا به‌ناوی (تێگه‌یشنت‬
‫له‌ قورئان) نه‌توانراوه‌و ناتوانرێت ک ‌ه دینی ئیسالم ڕه‌د بکرێته‌وه‌‪ ،‬وه‌دژایه‌تی‬

‫‪249‬‬
‫کردنیشی بێسوده‌‪ .‬ئه‌مه‌ش مانای ئه‌و نیه‌ که‌ مه‌جالی ئینسان نه‌درابێ به‌ هیچ‬
‫شێوه‌یه‌ک به‌اڵم مه‌جالی مرۆڤه‌کان دیاری کراوه‌‪ .‬وه‌ بۆ ڕه‌واندنه‌وه‌ی ئه‌و گومان‬
‫و درۆیانه‌ی که‌ به‌رانبه‌ر پێغه‌مبه‌ر کرا کۆمه‌ڵێك فکره‌ی الی مسوڵامنان دروست‬
‫کرد یه‌کێك له‌وانه‌‪ :‬ئه‌مه‌یه‌ که‌ ئێستا من له‌سه‌ری ده‌نوسم ئه‌و پێگه‌یه‌یه‌ که‌‬
‫له‌الیه‌ن مسوڵامنانه‌و ‌ه دروست کراوه‌ بۆ زیاتر تێگه‌شنت له‌ ژیانی پێغه‌مبه‌ر‬
‫درودی خوای لێ بێت وه‌ هه‌موو ئه‌وشتانه‌ی په‌یوه‌ندی به‌وه‌وه‌ هه‌یه‌ نامه‌وێت‬
‫زیاتر تێشك بخه‌م ‌ه سه‌ری به‌اڵم به‌سه‌ردانی پێگه‌که‌ به‌ڕێزتان زیاتر تێده‌گه‌ن‬
‫ئه‌مه‌ش لینکی پێگه‌گه‌یه‌ که‌ به‌زمانی ‪-1‬عه‌ره‌بی‪-2‬ئینگلیزی‪-3‬ئیتالی‪-4‬‬
‫فه‌ره‌نسی‪-5‬پۆڵه‌ندی‪-6‬ئه‌ڵامنی ‪-7‬ئیسپانی‬
‫‪/http://www.rasoulallah.net‬‬
‫ئه‌مه‌ش مه‌جالێکی زۆر زیاتر و وه‌ئاسانرته‌ بۆ تێگه‌شنت له‌و باره‌وه‌‪ .‬به‌ دژایه‌تی‬
‫کردنی ئیسالم و وه‌ که‌سایه‌تی پێغه‌مبه‌ر درودی خوای لێ بێت‪ ،‬وای له‌‬
‫مسوڵامنان کرد بیر له‌مه‌ بکه‌نه‌وه‌‪ .‬وه‌ دژایه‌تی ئیسالم ومسوڵامنان کرا بۆ ئه‌وه‌ی‬
‫الی خه‌ڵك نارشین بکرێ به‌اڵم بوو به‌هۆی هاتنی خه‌ڵك زیاتر به‌ره‌و ئیسالم‪.‬‬
‫وه‌ هاتنی خه‌ڵکی به‌ره‌و ئیسالم بۆته‌ دیارده‌یه‌کی به‌رچاو به‌تایبه‌ت له‌ ئه‌وروپاو‬
‫ئه‌مه‌ریکادا‪ ،‬سه‌ره‌تا که‌ کاهتینه‌ به‌ریتانیا کاتێك پرسیاری دینیان لێده‌کردین‬
‫که‌ ده‌مان ووت مسوڵامنین ده‌بوای ‌ه ڕونکردنه‌وه‌یه‌کامن بدایه‌ له‌گه‌ڵیا بۆ ئه‌وه‌ی‬
‫بزانن مسوڵامن چیه‪ .‬به‌اڵم ئێسته‌ له‌وه‌د ‌ه نه‌ماوه‌ له‌ جێگه‌یه‌ك کارم ده‌کرد‬
‫زۆر جار ئینگلیزه‌کان کاتی نوێژیان به‌ بیرده‌هێنامه‌وه‌!! سه‌یری جیاوازیه‌کان‬
‫بکه‌ن!‪ .‬هه‌روه‌ك پرسیاریشیان لێده‌کردین خه‌ڵکی کوێن ده‌مانووت کوردستان‬
‫ده‌بوای ‌ه ڕومنان بکردایه‌ته‌وه‌ که‌ کوردستان کۆێیه‌‪ .‬به‌اڵم ئێسته‌ که‌ ده‌ڵێین‬
‫کوردستان ده‌ڵێن کام پارچه‌ له‌ کوردستان!‪ .‬وه‌کۆتایی پێده‌هێنم به‌ ووته‌یه‌کی‬
‫کوردی‪ (.‬ئه‌وی چاڵ بکه‌نێ بن چاڵ جێیه‌تی)‪.‬‬

‫‪250‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫هه‌ڵه‌یه‌کی عه‌لمانی و هه‌ڵه‌یه‌کی ئیسالمی‬

‫کاتێك باس له‌ هه‌ر کێشه‌یه‌ك ده‌کرێت وه‌یان هه‌ر هه‌ڵه‌یه‌ك چ الیه‌نی حیزبانی‬
‫عه‌ملانی وه‌ چ ئیسالمی وه‌ هه‌تا له‌سه‌ر کاری تاك و بێ الیه‌نه‌کانیش ده‌بێت‬
‫ئه‌وه‌ له‌ پێش چاو بگیرێ مه‌به‌ست له‌و ده‌ستنیشان کردنه‌ چاره‌سه‌رکردن بێت‬
‫نه‌ك ته‌شهیر‪ ،‬ئه‌ویش به‌چی ده‌رده‌که‌وێت ب ‌ه قس ‌ه کردن له‌سه‌ر کاره‌که‌ نه‌ك‬
‫که‌سه‌کان ئیرت هه‌تا ئه‌گه‌ر ناویش هاتبێت به‌ڕای من شتێکی ئاساییه‌و نابێت‬
‫به‌ ته‌شهیر لێك بدرێته‌وه‌ گرنگ ناوه‌رۆکی باسه‌که‌ باس له‌ خودی هه‌ڵه‌ وه‌یان‬
‫که‌م و کوڕیه‌کان بکات ئه‌ویش به‌ مه‌به‌ستی چاره‌سه‌رکردنی هه‌رچه‌ند زۆرجار‬
‫ئه‌مه‌ ته‌فسیری زۆر بۆ ده‌کرێت و که‌سی خاوه‌ن ووتار چه‌نده‌ تۆمه‌تی جۆراو‬
‫جۆری بۆ دروست بکه‌ن‪ ،‬هۆکاری نا ته‌ندروست مامه‌ڵه‌ کردنه‌ که‌وا ده‌کات بۆ‬
‫ئه‌وه‌ی زیاتر په‌ره‌ بستێنێ له‌ کاتێکدا له‌ سه‌ره‌تاوه‌ به‌ ئاسایی بووه‌ به‌اڵم دواتر‬
‫زۆرجار وای لێ هاتووه‌ ئه‌و که‌سه‌ی که‌ دڵسۆزی نواندووه‌ که‌سی به‌رانبه‌ر لێی تێ‬
‫نه‌گه‌شتوو ‌ه ‌و ئه‌و نا تێگه‌شتنه‌ ئاگری خۆش کردووه‌و له‌ ئیتاری خۆی ده‌رچووه‌‪،‬‬
‫ئه‌وه‌ی زۆرجار باس ده‌کرێت ل ‌ه نێو کۆمه‌ڵگه‌ی کوردیدا دیارده‌ی ئیسالمی و‬
‫عه‌ملانی یه‌‪ ،‬وه‌ به‌شێوه‌یه‌کی وا ته‌فسیری ده‌کرێت وه‌ك وا بێت دوو دوژمن بن‬
‫و له‌سه‌نگه‌ردا بن بۆ یه‌ك ده‌کرێت له‌ ڕووی فکریه‌و ‌ه کێشه‌کان گه‌وره‌بن به‌اڵم‬
‫له‌ خودی کاره‌کاندا به‌ پێچه‌وانه‌و ‌ه وه‌ یان خاڵی هاوبه‌ش له‌و نێوه‌نده‌دا بێت و‬
‫کاری له‌سه‌ر بکرێت ئیرت مه‌سه‌له‌که‌ به‌ ئه‌حکامی شه‌رعیه‌وه‌ زۆر پابه‌ند نه‌کرێت‬
‫چونکه‌ ئه‌حکامه‌ شه‌رعیه‌کان وورده‌کاری خۆی تێدایه‌و ئه‌و بواره‌ی ڕه‌خساندووه‌‬
‫جۆرێك له‌ هاوبه‌شی له‌ کاره‌کاندا بکرێت و ‌ه ئه‌وه‌ش به‌مانای ته‌نازول کردن نی‬
‫یه‌ له‌ ئه‌حکامی شه‌رعی بۆ منونه‌ خوای گه‌ور ‌ه که‌ ده‌فه‌رمێ[ َوتَ َعا َونُواْ َع َ‬
‫ل ٱلۡ ِب ِّر‬
‫ثۡم َوٱلۡ ُعدۡ َوٲنِ‌ۚ]ده‌کرێت ئێمه‌ ئه‌و هاوکاریه‌‬ ‫ل ٱلۡإِ ِ‬ ‫ى‌ۖ َو َل تَ َعا َونُواْ َع َ‬
‫َوٱل َّتقۡ َو ٰ‬

‫‪251‬‬
‫له‌ نێوامناندا هه‌بێت ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر بیرو ئایدۆلۆژیایه‌کی تایبه‌تیش بین و له‌گه‌ڵ‬
‫بیری به‌رانبه‌ردا نه‌گونجێت به‌اڵم پیوه‌رێك ک ‌ه هه‌یه‌ له‌به‌یندا هاوکاریه‌که‌یه‌‬
‫له‌سه‌ر چاکه ‌‪ ،‬وه‌ نه‌کردنیه‌تی له‌سه‌ر خراپه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ به‌ نسبه‌ت ئیسالمیه‌و ‌ه چ‬
‫له‌ نێو خۆیاندا وه‌ چ له‌گه‌ڵ هه‌ر الیه‌ن و تاکێکی تردا‪ ،‬عه‌ملانیش ئه‌و پێوه‌ره‌ی‬
‫خۆی هه‌یه‌تی بۆ کاره‌کان ده‌بێت ئه‌و دووخاڵ ‌ه له‌خۆی بگرێت هه‌رچه‌ند که‌‬
‫ده‌کرێت دژایه‌تیش هه‌بێت له‌ شێوه‌و چۆنێتی چاکه‌ی دینی و پێچه‌وانه‌که‌ی‬
‫جا ئه‌و کات ئیسالمی و که‌سه‌ دینیه‌کان سه‌یری ده‌که‌ن ئه‌گه‌ر دژایه‌تی ئاینی‬
‫تێدا نه‌بوو شایه‌نی قبوڵ کردنه‌ بۆ پێکه‌وه‌ ژیان و به‌ره‌و پێشربدنی کاره‌کان که‌‬
‫له‌ به‌رژه‌وه‌ندی هه‌ر دووالدا ده‌شکێته‌وه‌ ئیرت نابێت ته‌فسیری هه‌ڵه‌ بکرێن و‬
‫تێکه‌ڵ به‌ وه‌الء و به‌رائی بکرێت چونکه‌ خۆش ویسنت و ڕق لێبوونه‌وه‌ی ئاینی‬
‫که‌ به‌ناوبانگه‌ له‌ناو ئیسالمیه‌کاندا به‌ وه‌الء و به‌راء که‌ خوای گه‌وره‌ له‌ سوره‌تی‬
‫مومته‌حینه‌دا باسی کردووه‌ ئه‌وه‌ ئاشکرایه‌و شتێك نی یه‌ ته‌نه‌زولی تێدا بکرێت‬
‫هه‌ر بۆیه‌ گرنگه‌ شته‌کان وه‌ك خۆی لێی تێ بگه‌ین و له‌ به‌رانبه‌ر کارێکدا ئه‌گه‌ر‬
‫هه‌ڵه‌ش بێت به‌چه‌نده‌ها کاردانه‌وه‌ی هه‌ڵه‌ی تر وه‌اڵم نه‌درێته‌وه‌ له‌ ژێر ناوی‬
‫چاك کردندا که‌ وه‌ك ده‌بیرنێت مه‌سه‌له‌یه‌ك که‌ که‌سێك باسی لێوه‌ ده‌کات‬
‫له‌به‌ر لێ تێنه‌گه‌شتنی به‌رانبه‌ر وه‌یان ب ‌ه هه‌ڵه‌ تێگه‌شتنی بگاته‌ ئه‌و ئاسته‌ی‬
‫چه‌نده‌ها ئه‌حکامی شه‌رعی تر هه‌ن پێ شێل بکرێن خۆ ئه‌گه‌ر ده‌ستنیشان‬
‫کردنه‌که‌ش هه‌ڵ ‌ه بوو نابێت به‌ هه‌ڵه‌ چاره‌سه‌ری بکه‌ین‪ ،‬پێم خۆش بوو ئه‌و چه‌ند‬
‫دێڕه‌ی سه‌ره‌وه‌ بکه‌م به‌ ده‌سپێك بۆ ووتاره‌که‌م و تێگه‌شنت له‌وه‌ی ده‌مه‌وێت‬
‫بیڵێم و ته‌فسیراتی هه‌ڵه‌ی بۆ نه‌کرێت و مه‌به‌سته‌که‌ ڕوون بێت و هه‌ریه‌ك‬
‫به‌جۆرێك ته‌فسیری بکات ئیسالمی تێکه‌ڵی وه‌الء و به‌رائی بکات عه‌ملانیش‬
‫به‌جۆرێك‪ ،‬ئه‌وه‌ گرنگه‌ که‌ تێڕامانی له‌سه‌ر بکرێت ئه‌وه‌یه‌ خودی کاره‌که‌یه‌ که‌‬
‫قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌کرێت نه‌ك بادانه‌وه‌ به‌الی خودی خۆمداو ناو ناتۆره‌ی جۆراو‬

‫‪252‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫جۆر دواتر له‌ناو خه‌ڵکدا‌‪.‬‬
‫ئه‌وه‌ی بووه‌ته‌ دیارده‌و خۆی بۆ خۆی به‌ڵگه‌یه‌و پێویست به‌ سه‌رچاوه‌ ناکات‬
‫ئه‌وه‌یه‌ حیزبه‌ عه‌ملانیه‌کانی کوردستان وه‌یان ڕوونرت بڵێم یه‌کێتی و پارتی‬
‫حیزبیان تێکه‌ڵ کردووه‌ له‌گه‌ڵ حکوومه‌تدا وه‌ بووته‌ مایه‌ی شیرازه‌ تێکدانی‬
‫وواڵت وه‌ به‌ جۆرێکیان لێ کردوو ‌ه هیچ کارمه‌ندێك خۆی به‌ سه‌ربه‌خۆ نه‌زانێ‬
‫و هه‌ردووی حیزبی ده‌سته‌اڵت وه‌ك حیزب به‌ گه‌وره‌ی خۆی بزانێ و ئه‌گه‌ر به‌‬
‫شێوه‌یه‌کی باشیش به‌ کاره‌که‌ی هه‌ستابێت حیزب لێی ڕازی نابێت ئه‌گه‌ر له‌‬
‫ژێر بڕیاره‌کانی ئه‌وان ده‌ربچێت وه‌ گه‌وره‌ترین به‌ڵگه‌ش ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ی ‪25‬ی‬
‫مانگ شایه‌تی ئه‌وه‌یدا که‌ چۆن کارمه‌ندانیان هان ده‌داو قورئان و تاڵقیان پێ‬
‫ده‌خواردن بۆ ئه‌وه‌ی ده‌نگ بۆ لیستی کوردستانی بده‌ن‪ ،‬له‌کاتێکدا مامۆستا بۆ‬
‫منونه‌ وه‌یان پاسه‌وانی سنورو پۆلیس و زۆرێك له‌وانه‌ چ په‌یوه‌نده‌ی ب ‌ه حیزبه‌وه‌‬
‫هه‌یه‌ هه‌ر حیزبێك بێت ئه‌و ده‌بێت هه‌ر کاری خۆی بکات و کاری خۆی‬
‫دیاری کراوه‌ خۆ گونجاو نی یه‌ ئه‌گه‌ر لیستێکی تر ده‌رچوو وه‌یان زۆرینه‌ی‬
‫کورسیه‌کانی به‌ده‌ست هێنا هه‌موو مامۆستاو پۆلیس و پاسه‌وانه‌کان له‌سه‌ر کار‬
‫ال ببات و که‌سانی سه‌ر به‌ حیزبی خۆیان بخاته‌ جێگه‌که‌یان‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ زۆر‬
‫گرنگه‌ حیزبه‌ عه‌ملانیه‌کان به‌خۆیاندا بچنه‌وه‌ له‌وه‌ی ک ‌ه چیرت حیزب و کاری‬
‫حیزبایه‌تی له‌ حکوومه‌ت جیا بکرێته‌وه‌و کاری جدی بۆ ئه‌وه‌ بکه‌ن وه‌ ئه‌م خاڵه‌‬
‫بکه‌نه‌ خاڵی ده‌ستپێکی کاریان و له‌ په‌رله‌مانی تازه‌دا بیچه‌سپێنن و ئه‌و متامنه‌‬
‫به‌ هاواڵتیان ببه‌خشن که‌ کاره‌کانیان به‌ دڵسۆزیه‌وه‌ بکه‌ن و تێکه‌ڵی حیزبی‬
‫نه‌که‌ن ته‌زکیه‌و ته‌زکیه‌ کاری نه‌مێنی هه‌رکه‌س هه‌رچی یه‌ گرنگ نه‌بێت گرنگ‬
‫دڵسۆزیه‌ ل ‌ه کاره‌که‌یدا مامۆستایه‌ به‌جوانی وانه‌ی خۆی بڵێته‌وه‌و پابه‌ند بێت‬
‫به‌ ده‌وامی خۆیه‌وه‌ ده‌نگ بۆ کێ ده‌دات نه‌کرێته‌ پێوه‌ر بۆی و وه‌یان پۆلیسه‌‬
‫هه‌ر کارمه‌ندێکی تره‌ تاڵق و قورئانی پێ نه‌خۆن و له‌بری چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌‬

‫‪253‬‬
‫گشتیه‌کان کێشه‌ی تاکیشی بۆ دروست بکه‌ن وه‌ك دڵ کرمین بوونی به‌رانبه‌ر‬
‫خێزانی و ئاینه‌که‌ی بۆ منونه‌ من مامۆستام له‌ قوتابخانه‌یه‌ك یان زانکۆیه‌ك‬
‫بایی ئه‌وه‌نده‌ تێگه‌شتووم که‌ ده‌نگ بۆ کێ بده‌م ئیرت بۆ ئه‌و ئازادیه‌م لێ زه‌وت‬
‫ده‌کرێت به‌ ته‌اڵق و سوێند ڕێگیرم لێ بکرێت له‌کاتێدا وه‌ك ئه‌رکێکی ئاینی‬
‫که‌ سوێنده‌که‌ ده‌درێم به‌المه‌وه‌ گونجاو نی یه‌ ده‌نگ به‌و لیسته‌ بده‌م ئه‌و کاته‌‬
‫هه‌ر سوێنده‌که‌ش له‌گه‌ڵ ده‌نگدانه‌که‌دا یه‌ك ناگرێته‌وه‌و ته‌وقیف ناکرێت‬
‫دین ده‌ڵێ دڵسۆزبه‌ بۆ وواڵت خیانه‌تی لێ مه‌ک ‌ه وه‌ ده‌ڵێ سوێندی ناحه‌ق و‬
‫درۆش مه‌خۆ جا که‌سێك سوێند بدرێت بۆ ده‌نگ دان به‌ لیستێك و ئه‌و لیسته‌‬
‫له‌ بڕوای که‌سه‌که‌دا به‌شیاو دانه‌رێت خیانه‌ت ‌ه له‌ وواڵته‌که‌ چۆن چۆنین ئه‌وه‌‬
‫چاره‌سه‌ر بکرێت‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ زۆر گرنگه‌ له‌م په‌رله‌مانی تازه‌دا کار له‌سه‌ر ئه‌وه‌‬
‫بکرێت ک ‌ه ئه‌و بڕوا له‌ دڵی هاواڵتیاندا بچێرنێت که‌ حیزب کاری به‌ کارمه‌نده‌وه‌‬
‫نی یه‌ ئه‌وه‌ ئیشی حکوومه‌ته‌ و ‌ه حکوومه‌تیش ده‌بێت مامه‌ڵه‌ی حکوومه‌تانه‌‬
‫بێت نه‌ك حیزب ئه‌وسا هه‌موو چینه‌کان ب ‌ه دڵسۆزی کار بۆ وواڵته‌که‌ ده‌که‌ن‬
‫به‌اڵم ئه‌گه‌ر شته‌کان هه‌مووی خرایه‌ چوارچێوه‌ی حیزبیه‌وه‌ ده‌کرێت که‌سه‌کان‬
‫مه‌یلیان به‌الی ئه‌و حیزبه‌دا نه‌چێت و ببێته‌ مایه‌ی سستیان له‌کاره‌کانیان و‬
‫وواڵتیش ده‌بێت باجه‌که‌ی بدات‪.‬‬
‫وه‌ ئه‌وه‌ش که‌ ده‌بێت ئیسالمیه‌کان کاری له‌سه‌ر بکه‌ن و به‌هه‌مان شێوه‌ی‬
‫عه‌ملانیه‌کان ئه‌وه‌یه‌ که‌ کارو چۆنێتی ئیشه‌کان له‌ دین جیا بکرێته‌وه‌و به‌و‬
‫شێوه‌یه‌ خه‌ڵکی تێ نه‌گه‌یه‌نرێت که‌ هه‌رچی حیزبه‌ ئیسالمیه‌کان بیکه‌ن ئیرت‬
‫ده‌قی قورئانه‌و الدان لێی گومڕای و سه‌رلێشوان بێت وه‌الء و به‌راء بکه‌ن به‌‬
‫ده‌ستکه‌الی ده‌ستیان چونکه‌ ئه‌وکات حیزب ‌ه ئیسالمیه‌کان وه‌ك شیعه‌ی لێ‬
‫دێت وه‌ك چۆن ئاخون هه‌رچی ووت ئیرت خه‌ڵك هه‌ر جێبه‌جێ کردنی له‌سه‌ره‌‪،‬‬
‫هه‌رچه‌ند که‌سی مسوڵامن ئه‌وه‌ی که‌ ده‌یکات بێگومان ده‌بێت له‌ پێناوی خوادا‬

‫‪254‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫بیکات ئیرت هه‌ر کارێك بێت به‌اڵم زۆرێك له‌و کارانه‌ ده‌کرێت هه‌ڵ ‌ه بن نابێت‬
‫وه‌ك ده‌قی قورئان خه‌ڵکی لێ تێ بگه‌یه‌نرێت بۆ منونه‌ له‌ هه‌ڵبژاردندا کاتێك‬
‫حیزبی ئیسالمی به‌ ته‌نها دابه‌زی وه‌یان له‌گه‌ڵ حیزبی تردا هاوپه‌یامنی کرد‬
‫ئه‌مه‌ ئیجتیهادی الیه‌نه‌که‌یه‌ نه‌ك ده‌قی قورئان ده‌کرێت به‌چاك وه‌یان خراپه‌ش‬
‫بشکێته‌وه‌ ئه‌وه‌ی گرنگه‌ مسوڵامنان و هه‌تا ئه‌ندامانیشی لێ تێبگه‌یه‌نرێت‬
‫جۆرێتی ئه‌و کارانه‌ ده‌قی قورئان نین و که‌سی له‌سه‌ر تاوانبار نه‌کرێت ئه‌وه‌‬
‫بووترێت که‌ هاوپه‌یامنێتی له‌سه‌ر ئه‌ساسی ئه‌و ئایه‌ته‌یه‌ که‌ باسامن کرد بۆ‬
‫منونه‌ خه‌ڵکی ده‌ڵێ من ده‌نگ بده‌م به‌ لیستی خزمه‌تگوزاری و چاکسازی‬
‫الیه‌نی جۆراو جۆری تێدایه‌ ده‌نگه‌که‌ی من به‌ر کێ ده‌که‌وێت ئه‌گه‌ر یه‌کگرتوو‬
‫کۆمه‌ڵ بێت قبوڵمه‌ به‌اڵم الیه‌نه‌کانی تر نا‪ ،‬وه‌یان خۆشیان به‌و شێوه‌یه‌ باڵوی‬
‫نه‌که‌نه‌وه‌ که‌ ده‌نگ نه‌دان به‌و لیسته‌ حه‌رامه‌و تاوانی کردوو ‌ه چونکه‌ هه‌روه‌ك‬
‫چۆن حیزبه‌که‌ ئیجتیهای کردووه‌ له‌ هاوپه‌یامنێتیدا که‌ ده‌کرێت به‌ هه‌ردوو‬
‫دیوی پێچه‌وانه‌ لێك بدرێته‌وه‌ به‌هه‌مان شێوه‌ش ده‌نگدانی هاواڵتیانیش نه‌ك‬
‫کاری خۆی به‌ پیرۆز بزانێت و وه‌ك ده‌قێکی نه‌گۆڕ سه‌یر بکرێت و وه‌ کاری‬
‫هاواڵتیان به‌ پێچه‌وانه‌ی شه‌رع و گومڕاو نه‌بونی وه‌الء و به‌راء‪ ،‬به‌ بڕوای من گه‌ر‬
‫ئه‌و دوو خاڵه‌ له‌به‌رچاو بگیری وه‌ك جیا کردنه‌وه‌ی حیزب له‌ ده‌وڵه‌ت وواڵت‬
‫پێش ده‌که‌وێت‪ ،‬وه‌ جیا کردنه‌وه‌ی زۆرێك له‌ کاری ئیسالمی له‌ دین و وه‌سف‬
‫کردنیان ب ‌ه ئیجتیهاد الیه‌نه‌ ئیسالمیه‌کانیش پێش ده‌که‌ون و و ‌ه هاواڵتیانیش‬
‫له‌و دڵ ‌ه ڕاوکه‌ نه‌جاتیان ده‌بێت و ته‌فسیری جۆراو جۆری بۆ ناکرێت‪.‬‬

‫‪255‬‬
 ‫ئاوات که‌رکوکی‪ :‬پالتۆك وێستگه‌ی ده‌نگی کپ‬
‫کراوی موسوڵمانانی کورد بوو‪ ،‬فێرگه‌ی پێگه‌یاندن‬
‫وتێگه‌یاندنی تاکی موسوڵمانی کورد بوو‬

‫کاریگه‌ری ڕاگه‌یاندن به‌ گشت جۆره‌کانیه‌وه‌ جێگای ئاماژ ‌ه پێ کردنه‌‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه‬
‫له‌ گشت وواڵتان و هه‌موو داموو ده‌زگا حکوومی و حیزبی و ڕێکخراوه‌یه‌کاندا‬
‫بڕێكی زۆر بودجه‌ی بۆ ته‌رخان ده‌که‌ن و کادیرو که‌سانی پسپۆڕی له‌ده‌ور کۆ‬
‫ده‌که‌نه‌وه‌‪ ،‬گه‌ر هه‌ندێك دوور بۆ پێشین ‌ه بیر بکه‌ینه‌وه‌ که‌ره‌سته‌ی ڕاگه‌یاندن زۆر‬
‫که‌م بوون به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ ئێسته‌دا‪ ،‬جاران له‌سه‌رده‌می کۆندا‪ ،‬به‌ کۆکردنه‌وه‌ی‬
‫خه‌ڵك ب ‌ه کرداری و قسه‌کردن بوو بۆیان له‌ ڕێگه‌ی ووتاری به‌هێزو شیعرو‬
‫موناقه‌شه‌ی ڕوو به‌ڕووی‪ ،‬به‌اڵم ئێسته‌ سه‌ره‌ڕای ئه‌وانه‌ چه‌نده‌ها که‌ره‌سته‌ی‬
‫تر دونیای مۆدێرن و تازه‌ی ته‌کنه‌لۆژیا مه‌یدانیه‌که‌ی زۆر زیاتر فراوان کردووه‌‪،‬‬
‫تا وای لێهاتووه‌ زۆرێك هه‌تا ڕاگه‌یاندنی تایبه‌تی خۆشی هه‌یه‌و جۆرێك له‌‬
‫کارئاسانیش ل ‌ه کاره‌کاندا به‌دی ده‌کرێت‌‪ ،‬بۆ منوونه‌ مامۆستایه‌کی ئاینی گه‌ر‬
‫بیه‌وێت وانه‌یه‌کی تایبه‌تی بۆ کۆمه‌ڵێك که‌س دابنێت له‌ مزگه‌وتدا مه‌شغه‌ڵه‌ت‬
‫و کاری تایبه‌تی زۆری که‌سه‌کان وا ده‌کات ئه‌و مامۆستایه‌ که‌سانێکی زۆر که‌می‬
‫بۆ کۆببێته‌وه‌‪ ،‬وه‌یان زۆرجار مامۆستاکه‌ بۆخۆشی ده‌رفه‌تی ئه‌و وانانه‌ی نابێت‬

‫‪256‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫به‌هۆی کار یان کێشه‌ی تایبه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی له‌ ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی ڕابردوودا وه‌ك‬
‫که‌ره‌سته‌یه‌کی ڕاگه‌یاندن له‌الیه‌ن کورده‌کانه‌وه‌ به‌کار هێرناو وه‌ به‌رده‌وامیشی‬
‫هه‌یه‌ له‌سه‌ر تۆڕی ئه‌نته‌رنێت و له‌ژێر ناوی پاڵتۆکدایه‌ که‌ کاریگه‌ری به‌رچاوی‬
‫خۆی هه‌یه‌‪ ،‬که‌ به‌رنامه‌یه‌کی تایبه‌ته‌و ب ‌ه بێ به‌رانبه‌ر له‌ ئه‌نته‌رنێته‌وه‌ ده‌ست‬
‫ده‌که‌وێت و هه‌موو که‌سێك که‌ ئه‌نته‌رنێتی هه‌بێت ده‌توانێت دایبگرێت ‌ه سه‌ر‬
‫داتاکه‌ی و ناوی خۆی تۆمار بکات و هه‌ر ژوورێکی پێ خۆشه‌ به‌کاری بهێنێت‪،‬‬
‫یه‌کێك له‌و ژووره‌ کوردیه‌ قه‌ره‌باڵغانه‌ به‌به‌رده‌وامی ژووری کوردستان کوردو‬
‫ئیسالم دیدی نوێ ی ‌ه که‌ به‌رده‌وامی له‌ ڕیزه‌کانی سه‌ره‌وه‌دا ده‌بیرنێت‪ ،‬یه‌ك له‌‬
‫ئه‌دمینه‌ دیاریه‌کانی ئه‌و ژووره‌ به‌ڕێز ئاوات که‌رکوکیه‌ که‌ به‌ که‌سێکی چاالکی‬
‫بواری ئه‌دمینی ناوی هێرناوه‌و ده‌نارسێت و به‌ڕێوه‌به‌ری ڕێکخراوی فه‌رمی‬
‫دینی نوێی ‌ه له‌ به‌ریتانیا پێامن باش بوو له‌سه‌ر ئه‌و باسه‌ به‌چه‌ند پرسیارێك ڕوو‬
‫به‌ڕووی به‌ڕێزیان ببینه‌وه‌‪ ،‬سه‌ره‌تا به‌م شێوه‌یه‌ ده‌ستامن پێکرد‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬زۆر که‌س هه‌یه‌ ئێسته‌ش نازانێت پاڵتۆك چی یه‌؟ ده‌کرێت پێناسه‌یه‌کی‬
‫کورت و پوختی پاڵتۆکامن بۆ بکه‌ن؟‬
‫ئاوات که‌رکوکی‪:‬بسم الله‌ الرحمن الرحیم‪..‬دوای ده‌ست خۆشبوون وماندوو‬
‫نه‌بونتان ‪ ..‬پاڵتۆک ئه‌گه‌ر پێناسه‌یه‌کی ساده‌ی بکه‌ین به‌رنامه‌یه‌کی تایبه‌ته‌‬
‫له‌سه‌ر هێڵی نێت ده‌سته‌به‌ر کراو ‌ه بۆ گفتوگۆکردن‪ ،‬که‌ بێگومان جگه‌ له‌م‬
‫به‌رنامه‌یه‌ چه‌ندین به‌رنامه‌ی تری هاوشێوه‌ هه‌یه‌ بۆ هه‌مان مه‌به‌ست به‌کار‬
‫دێت‪ ،‬به‌اڵم پاڵتۆک به‌ناوبانگرتین وباڵوترینیانه‌‪،‬به‌هۆی ئاسانی وخێرایی‬
‫له‌به‌کارهێناندا توانیویه‌تی زۆرترین به‌کارهێنه‌ر بۆخۆی کۆبکاته‌وه‌‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬الیه‌نه‌ ئه‌رێنیه‌کانی به‌کارهێنانی پاڵتۆك چی یه‌و تا چ ڕاده‌یه‌ك له‌ واقعدا‬
‫به‌ ئه‌رێنی بیرناوه‌؟‬
‫ئاوات که‌رکوکی‪ :‬بێگومان پاڵتۆک وه‌ک هه‌موو ده‌زگاکانی تری ڕاگه‌یاندن‬

‫‪257‬‬
‫ئه‌توانێرێت به‌ هه‌ردوو ڕووه‌که‌ باش یان خراپ به‌کار بهێرنێت‪ ،‬که‌واته‌ ئه‌که‌وێت ‌ه‬
‫سه‌ر خودی به‌کار هێنه‌ر بۆ کام مه‌به‌ست به‌کاری ئه‌بات ‪،‬یه‌کێک له‌هه‌ره‌ الیه‌نه‌‬
‫ئه‌رێنیه‌کانی؛ تاکه‌کان کۆ ئه‌کاته‌وه‌ له‌یه‌ک ژووردا له‌هه‌ر کوێی ئه‌م جیهان ‌ه بن‬
‫ئه‌توانن به‌ ئاسانی گفتوگۆو بۆچوونه‌کانی خۆیان ئاڵوگۆربکه‌ن‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬هه‌ندێك الیه‌نی دیاری کراو له‌ گرنگی پاڵتۆك که‌م ده‌که‌نه‌وه‌و تانه‌و‬
‫ته‌شه‌ر له‌و که‌سانه‌ ده‌ده‌ن ک ‌ه پاڵتۆك به‌کار ده‌هێنن و به‌ کارێکی بێ بایه‌خ‬
‫ناویان بردووه‌! چۆن وه‌اڵمی ئه‌و که‌سانه‌ ده‌ده‌نه‌وه‌؟‬
‫ئاوات که‌رکوکی‪ :‬وومتان پاڵتۆك وه‌ك هه‌رده‌زگایه‌کی تر ڕووی باش وخراپی‬
‫هه‌یه‌‪،‬گێلیه‌ بڵێین ته‌نها الیه‌نی باشی هه‌یه‌ به‌هه‌مان شێوه‌ بێ وویژدانی ‌ه که‌‬
‫بشڵێین ته‌نها ڕووی خراپی هه‌یه‌‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬وه‌ك له‌ یه‌ك دوو ساڵی ڕابردوودا هه‌ستی پێکرا که‌سانێك له‌ ڕێگه‌ی‬
‫پاڵتۆکه‌وه‌ کاری دزێوو موخابه‌راتی کردووه‌ له‌سه‌ر یه‌کرت‪ ،‬پرسیاره‌که‌ ئه‌وه‌یه‌‬
‫تاچه‌ند ئه‌و هه‌وااڵن ‌ه ڕاستی تێدا هه‌بووه‌و چیتان له‌وباره‌وه‌ هه‌یه‌؟‬
‫ئاوات که‌رکوکی‪:‬به‌راستی هه‌تا ئێستا له‌سه‌ر قسه‌کردنم له‌پاڵتۆك به‌رپرسیار‬
‫نه‌کراوم هیچ یه‌کێکم نه‌بینیوه‌ بڵێت منیان له‌سه‌ر قسه‌کردن له‌پاڵتۆك له‌‬
‫هیچ کام له‌ واڵتانی ئه‌وروپی تۆمه‌تبار کردووه‌‪ ،‬به‌اڵم بۆ کوردستانه‌که‌ی خۆمان‬
‫هاوشێوه‌ی واڵته‌ دیکتاتۆره‌کانی تر به‌ڵێ ئه‌بیستین یاخود ئه‌بینین که‌ مافی‬
‫هاتنه‌ ناو پاڵتۆکیان له‌ خه‌ڵک بڕیوه‌ که‌ ده‌میش ئه‌که‌نه‌وه‌ باسی ئازادی تاك‬
‫وکۆمه‌ڵگا ئه‌که‌ن‪،‬به‌اڵم به‌دڵنیایه‌وه‌ تا به‌ ئێستا له‌الیه‌نی موخابه‌راتی به‌ریتانیا‬
‫نه‌بووه‌ ده‌نگی خۆمیان بۆ نه‌هێنابم بڵێن ئه‌مه‌ تۆ بۆ ئه‌م قسانه‌ ئه‌که‌ی‪ ،‬به‌اڵم‬
‫ووتویانه‌ مامۆستا کرێکار باسی چیتان بۆئه‌کات پێامن ووتن باسی ئه‌وه‌مان‬
‫بۆ ئه‌کات ک ‌ه خواو پێغه‌مبه‌ره‌که‌ی(سه‌المی خوای لێبێت) بۆیان باس‬
‫کردووین‪،‬ژوور کراوه‌یه‌ بۆ هه‌موو که‌سێك ئێوه‌ش فه‌رموون وه‌رن گوێ بگرن‪.‬‬

‫‪258‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫قیبلە‪ :‬که‌سانێك به‌ناوی خوازراوه‌وه‌ پاڵتۆك به‌کار دێنن ئایا هیچ مه‌ترسیه‌کی‬
‫وا هه‌یه‌ له‌ ڕووی ئه‌و که‌سانه‌دا که‌ ناوی ڕاستی خۆیان بشارنه‌وه‌؟ وه‌ یان ئه‌و‬
‫که‌سه‌ی په‌نا بۆ ناوی خوازراو ده‌بات بڕوای به‌ ئه‌مینی خۆی نی یه‌؟‬
‫ئاوات که‌رکوکی‪ :‬به‌کارهێنانی ناوی خوازراو ئه‌شێت ئه‌م که‌س ‌ه هه‌ر حه‌زی له‌ناوه‌‬
‫خوازراوه‌که‌ بێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر له‌ ترس بێت ئه‌مه‌ تاراده‌یه‌ك نه‌گونجاوه‌‪ ،‬چونکه‌‬
‫ئه‌بێت ئه‌م به‌کار هێنه‌ره‌ هیچ کات قسه‌ نه‌کات‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی ده‌نگی نه‌نارسێته‌وه‌‬
‫مه‌به‌ستم بۆ کوردستانه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ ئه‌وروپا تاراده‌یه‌ك ڕاگه‌یاندن ئازاده‌ به‌به‌ڵگه‌ی‬
‫ئه‌وه‌ی‌ چه‌ندین ساڵه‌ بێ سنوور قسه‌ئه‌که‌ین النی که‌م له‌ لێکۆڵینه‌وه‌کاندا ناوی‬
‫پاڵتۆك نه‌براوه‌‪،‬به‌اڵم ده‌نگی تۆمارکراوی ته‌له‌فۆن ل ‌ه دادگاکان ئه‌که‌ن به‌ به‌ڵگه‌‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬الیه‌نه‌ نه‌رێنیه‌کانی پاڵتۆك چی یه‌؟‬
‫ئاوات که‌رکوکی‪:‬وه‌ك خۆت ئه‌زانی وپێشرت ومتان به‌کار هێنه‌ر دیاری ئه‌کات‪،‬هه‌ر‬
‫له‌سه‌ر تۆڕی پاڵتۆك خه‌ڵکانێك بانگه‌وازبۆ الی خوا ئه‌که‌ن خه‌ڵکانێکی تریش‬
‫بانگه‌واز بۆالی شه‌یتان ئه‌که‌ن‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬تاچه‌ند له‌ ڕێگه‌ی پاڵتۆکه‌وه‌ له‌ ئامانجه‌کانتان وه‌یان ئه‌وه‌ی مه‌به‌ستان‬
‫بووه‌ پێکراوه‌؟‬
‫ئاوات که‌رکوکی‪:‬بۆ موسوڵامنانی کورد به‌گشتی باڵه‌ سه‌له‌فیه‌ جیهادیه‌که‌ی‬
‫مامۆستا کرێکار به‌تایبه‌تی زۆر سود به‌خش بووه‌ ‪،‬پالتۆك وێستگه‌ی ده‌نگی‬
‫کپ کراوی موسوڵامنانی کوردبوو‪ ،‬فێرگه‌ی پێگه‌یاندن وتێگه‌یاندنی تاکی‬
‫موسوڵامنی کورد بوو‪،‬ئینجا هه‌ر له‌م ڕێگایه‌وه‌ واتا ته‌نها له‌م ژووره‌ی پاڵتۆکه‌وه‌‬
‫به‌ده‌ر له‌ پێشکه‌شکردنی هه‌زاره‌ها وانه‌ی به‌سودی مامۆستایانی مامۆستا‬
‫کرێکارل ‌ه دوای فه‌زڵی خوای گه‌ور ‌ه له‌سه‌ر ئه‌رکی موسوڵامنان هه‌زاره‌ها دانه‌‬
‫کتێبامن به‌چاپ وباڵو کردنه‌وه‌ گه‌یاندوه‌ وبه‌رده‌وامیشین له‌به‌چاپ گه‌یاندن بۆ‬
‫به‌رچاو ڕۆشنی وخۆپڕ چه‌ککردمنان به‌زانستی شه‌رعی‪،‬که‌وایه‌ ئه‌توانین بڵێن‬

‫‪259‬‬
‫زۆر له‌ ئامانجه‌کان به‌رجه‌سته‌ بوون به‌دڵنیایه‌وه‌ پشت به‌خوا به‌رده‌وام ئه‌بین‬
‫هه‌تا له‌م ڕێگه‌و ‌ه موسوڵامنانی کورد دینه‌ ڕه‌سه‌نه‌که‌ وه‌ك خۆی وه‌ربگرن که‌‬
‫خواو پێغه‌به‌ر(سه‌المی لێبێت)ئه‌یانه‌وه‌ێت نه‌ك ده‌سه‌اڵتدارانی کافر‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬هه‌ندێك په‌یوه‌ندی ئه‌نته‌رنێتی به‌ نه‌رێنی لێکده‌داته‌وه‌و ده‌ڵێن کاریگه‌ری‬
‫نه‌رێنی له‌سه‌ر کاره‌ کرداریه‌کان ده‌بێت تاچه‌ند له‌گه‌ڵ ئه‌م بۆچوونه‌دان؟‬
‫ئاوات که‌رکوکی‪:‬تاراده‌یه‌ك ئه‌م ‌ه ئه‌کرێت بڵێین ڕاسته‌‪ ،‬به‌اڵم سوده‌که‌ی‬
‫ئه‌وه‌نده‌ گه‌وره‌یه‌ که‌ ئه‌م زیانه‌ بچوکه‌ په‌رده‌پۆش ئه‌کات بچوکرتین منونه‌‬
‫بۆ خوێنه‌رانی سایت وڕژنامه‌کان هه‌ر تاکێك له‌ڕۆژێکدا چه‌ند ‌ه بواری بێت‬
‫ئه‌توانێت هه‌ر ڕۆژنامه‌و گۆڤارێکی به‌هه‌ر زمانێک مه‌به‌ست بێت ده‌سته‌‬
‫به‌ری بکات‪ ،‬ده‌ی تۆ به‌راوردی بکه‌ ب ‌ه ده‌یه‌ی کۆتای سه‌ده‌ی رابردوو گه‌لێك‬
‫خوێنه‌رمان بووه‌ نه‌یتوانیوه‌ ئیمکانیه‌تی نه‌بووه‌ بگره‌ یه‌ك ڕۆژنامه‌ بکڕیت!ئیمرۆ‬
‫به‌ ئاره‌زووی خۆی ئه‌خوێنێته‌وه‌‪،‬یان ئێمه‌ له‌گه‌ڵ مامۆستا کرێکار له‌م زرووفه‌‬
‫تایبه‌ته‌ی خۆی ل ‌ه واڵتی نه‌رویج ئێمه‌ش هه‌ر یه‌ك له‌ وآڵتێك ئایا ئه‌گه‌ر ئه‌م‬
‫پاڵتۆکه‌ نه‌بوای ‌ه چۆن گوێبیستی بوینایه‌ ؟! ئه‌مه‌وده‌یان منونه‌ی تری زیندوو بۆ‬
‫به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی ئه‌م بۆچونه‌ کاڵه‌‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬تاچه‌ند ئیسالمیه‌کان به‌ گشتی سودیان له‌ پاڵتۆك بینووه‌ وه‌ك‬
‫وه‌سیله‌یه‌ك بۆ گه‌یاندنی دین و ئه‌رکێکی دینی؟‬
‫ئاوات که‌رکوکی‪ :‬دووباره‌ ئه‌ڵیم ئه‌توانم بڵێم موسوڵامنانی بێ بڵیندگۆ یه‌که‌م‬
‫سودمه‌ند بوون له‌م ده‌زگایه‌‪،‬ئه‌م موسوڵامنه‌ی ئه‌ڵێت وانی ‌ه هه‌تا ئێستا گومانم‬
‫هه‌یه‌ پاڵتۆکی به‌کار هێنابێت یان به‌کاری هێناوه‌ به‌آڵم نه‌یزانیوه‌ سودی‬
‫لێببینێت یاخود به‌ شێوه‌یه‌کی سنوردار دینه‌که‌ی ڕاگه‌یاندوه‌ له‌به‌ر خاتری‬
‫چاو ودڵی ئه‌م الیه‌ن وئه‌و الیه‌ن‪ ،‬وه‌ک خۆی دینه‌که‌ی نه‌گه‌یاندوه‌ خه‌ڵکیش‬
‫ل ‌ه ژووره‌که‌ی یان له‌ده‌وری کشاونه‌ته‌وه‌ بۆیه‌ ئێستا به‌نابه‌دڵیه‌وه‌ ئه‌ڵێت پاڵتۆک‬

‫‪260‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫باش نیه‌ خراپه‌ی لێ فه‌راهه‌م دێت‪.‬‬
‫دوا ووته‌تان چی یه‌؟‬
‫ئاوات که‌رکوکی‪ :‬سوپاس وڕێزم بۆ به‌ڕێزتان بۆ هه‌وڵ وکرداره‌کانت که‌ هه‌میشه‌‬
‫له‌هه‌وڵی خزمه‌ت کردنی ئیسالمه‌که‌ نارسه‌وی بێ گوێدانه‌ لۆمه‌ی لۆمه‌کاران‬
‫خوای گه‌ور ‌ه سه‌رکه‌وتتان بکات ل ‌ه کاره‌کانتاندا‪،‬به‌دڵنیایه‌وه‌ ئه‌ڵێم ئه‌زیه‌تتان‬
‫کێشا‪.‬‬

‫‪261‬‬
 ‫ه پۆلی پێنجی ناوه‌ندی‪ ،‬ماوه‌یه‌کی زۆر‬ ‫یاد عه‌لی‪ :‬ل ‌‬
‫هه‌وڵماندا تا برینپێچێکمان دۆزیه‌و ‌ه وانه‌ی فیزیامان‬
‫پێ بڵێته‌وه‌!‬

‫کێشه‌ی دامه‌زراندن و پشتگوێ خستنی داواکاری ئه‌و قوتابیانه‌ی که‌وا‬

‫په‌یامنگاو زانکۆیان ته‌واو کردووه‌ یه‌کێکه‌ له‌ کێشه‌ زیندووه‌کانی ساحه‌ی‬
‫کوردی‪ ،‬زۆرجار خۆپیشاندانیش دژی به‌ده‌مه‌وه‌ نه‌چوونیان به‌ڕێوه‌ چووه‌‪،‬‬
‫به‌شێوه‌یه‌کی گشتیش ئه‌و قوتابیانه‌ ئه‌وانه‌ن که‌وا پشتگیریه‌ی به‌هێزی‬
‫الیه‌نێکی ده‌سته‌اڵتیان نی یه‌‪ ،‬ئێمه‌ زیاتر له‌ناو کۆمه‌ڵگه‌دا ئه‌م دیارده‌ به‌ر‬
‫گوێامن ده‌که‌وێت و له‌ خۆ پیشاندانه‌کاندا‪ ،‬بۆ زیاتر تێگه‌شنت ل ‌ه گرفتی ئه‌و‬
‫قوتابیانه‌ی که‌وا په‌یامنگا یان زانکۆیان ته‌واو کردووه‌و له‌ دوو ڕیانی قوتابی‬
‫بوون و مامۆستایی و فه‌رمانبه‌ریدان پێامن باش بوو له‌ نزیکه‌وه‌ بیان دوێنین‪،‬‬
‫چونکه‌ هه‌ندێك جار له‌ کاتی ده‌نگداندا زۆر گوێامن له‌ به‌رپرسیان بووه‌ به‌ڵێنی‬
‫چاره‌سه‌رکردنی ئه‌م کێشه‌یان داوه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ زه‌مینه‌ی کرداریدا وه‌ك کێشه‌ی‬
‫کاره‌باکه‌ ده‌یبینین و جۆرێك له‌ جۆره‌کان پاڵیان پێو ‌ه نراوه‌ بۆ چوونیان بۆ‬
‫مۆلیده‌کان‪ ،‬هه‌رچه‌ند ل ‌ه زۆرێك وواڵتاندا هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ی که‌وا بڕوانامه‌‬
‫به‌ده‌ست ده‌هێنن گه‌ره‌نتی دامه‌زراندیان له‌الیه‌ن حکوومه‌ته‌وه‌ نی یه‌‪ ،‬به‌اڵم‬
‫زه‌مینه‌یه‌کی فراوانی وا دروست بوو ‌ه ک ‌ه خاوه‌ن بڕوانامه‌کانیش بێ منه‌ت بن‬

‫‪262‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫له‌ حکوومه‌ت‪ ،‬ئاشکرایه‌ ئێست ‌ه له‌ کوردستاندا سه‌ره‌تای ‌ه بۆ ئه‌و زه‌مینه‌و هه‌موو‬
‫سه‌ره‌تاییه‌کیش سنورداره‌‪ ،‬به‌م پێیه‌ نه‌توانراو ‌ه پێداویستیه‌کانی ئه‌و خاوه‌ن‬
‫بڕوانامانه‌ جێ به‌جێ بکرێت ( یاد عه‌لی)ه‌و نووسه‌رێکی به‌توانای دیاری ناو‬
‫پێگه‌کانی ئه‌نته‌رنێته‌و زۆرجار به‌ تووندی ڕه‌خنه‌ی له‌ حکوومه‌ت و ئه‌دای‬
‫کاره‌کانی گرتووه‌‪ ،‬به‌م شێوه‌ی ‌ه پرسیاره‌کامنان ڕوو به‌ڕوو کردنه‌وه‌‪.‬‬
‫سازدانی دیامنه‌‪ :‬قیبلە‬

‫پ‪ /1‬پێم باشه‌ کورته‌یه‌ك له‌ ژیان و گرفته‌کانی نێو په‌یامنگا یان زانکۆتاندا‬
‫بکه‌نه‌ ده‌رگایه‌ك بۆ چوونه‌ ناو باسه‌که‌مانه‌وه‌؟‬
‫یاد عه‌لی‪ :‬سه‌ره‌تا سوپاستان ئه‌که‌م‪ ،‬خۆزگه‌ ئه‌توانرا هه‌ڵوێسته‌ له‌سه‌ر‬
‫زۆرێک له‌و دیارد ‌ه نامۆیانه‌ بکه‌ین که‌ وا خه‌ریکه‌ وهه‌ندێکیشیان به‌ ئاسایی‬
‫کراون‪ ،‬هه‌موو ته‌له‌به‌یه‌ک له‌ قۆناغه‌کانی پێش زانکۆدا جۆرێک له‌ خه‌ون‬
‫وخولیای به‌رزی هه‌یه‌ به‌رامبه‌ر ژیان وقۆناغه‌کانی خوێندن له‌ زانکۆ‪ ،‬مه‌ڵبه‌ندی‬
‫رۆشنبیری‪ ،‬ئه‌م ته‌ئسیراته‌ وگه‌شبینیه‌ش له‌ ئاستی رسوشتی خۆیدایه‌‪ ،‬به‌اڵم‬
‫به‌ پێنانه‌ ناو حه‌ره‌می زانکۆ‪ ،‬ئیدی ورده‌ ورده‌ ئه‌و هه‌موو خه‌ون وپالنانه‌ کاڵ‬
‫ئه‌بنه‌وه‌‪ ،‬له‌والشه‌وه‌ سه‌رابێک خۆی پیشان ئه‌دات له‌ناو واقعی ده‌رس له‌ پاڵ‬
‫هاندانی دکتۆره‌کان‪ ،‬سه‌رابی دانه‌مه‌زرادن‪ ،‬وه‌کو ئه‌ڵێ‪ :‬له‌ هه‌ڕیش بوون وله‌‬
‫مه‌ڕیش بوون‪ ،‬چونکه‌ دوای ته‌خه‌روج نه‌ ئه‌توانی له‌و دره‌نگ وه‌خته‌دا جێی‬
‫خۆت بکه‌یته‌وه‌ ل ‌ه بوارێکی ئیشی ده‌ستی وه‌ نه‌ له‌ ناو چینی کرێکار‪ ،‬وه‌کو‬
‫به‌دیل بۆ بێکاری‪ ،‬له‌والشه‌وه‌ مه‌نهه‌ج هیچ له‌و ئاسته‌دا نیه‌ بتوانێ تاکێکی‬
‫ئه‌کادیمی پێبگه‌یه‌نێت‪ ،‬کێشه‌ی نه‌بوونی خزمه‌تگوزاریه‌کان‪ ،‬بۆ منونه‌‪،‬‬
‫نه‌بوونی ئامێری پێویست بۆ تاقیگه‌کان‪ ،‬دروستکردنی هه‌یمه‌نه‌ی حیزبی‬
‫له‌ناو حه‌ره‌می زانکۆ‪ ،‬ئه‌ویش به‌ دروست کردنی ژووری تایبه‌ت بۆ نوێنه‌رایه‌تی‬

‫‪263‬‬
‫یه‌کێتی قوتابیان!‪ ،‬ملمالنێی سیاسی هه‌ندێ جار له‌ نێوان دکتۆره‌کان به‌‬
‫ئاشکرا!‪ ،‬تاکڕه‌وی ووشکی مامۆستاکانیش کێشه‌یه‌کی دیکه‌ن‪.‬‬
‫پ‪ /2‬زۆر له‌ نزیکه‌وه‌ ئاگاداری زانکۆو په‌یامنگاکانم و سه‌ردانی مه‌یدانیم بۆی‬
‫کردووه‌و له‌ گشت زانکۆو په‌یامنگاکانی کوردستان ماومه‌ته‌وه له‌ داخلی و‬
‫ئاماده‌ی وانه‌کانیش بووم‪ ،‬زۆر شتی ئه‌رێنی تێدایه‌ به‌ تایبه‌ت یارمه‌تی ل ‌ه ڕووی‬
‫مادیه‌وه‌و خوێندن ب ‌ه بێ به‌رانبه‌ر‪ ،‬پرسیاره‌که‌ ئه‌وه‌یه‌ بۆچی قوتابیان هه‌ر هاوار‬
‫ده‌که‌ن؟ ئه‌و ناڕه‌زایانه‌ له‌ چی یه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ی گرتووه؟‬
‫یاد عه‌لی‪ :‬ل ‌ه هه‌موو قۆناغه‌کانی خوێندن‪ ،‬هه‌ر له‌سه‌ره‌تاییه‌وه‌ بگره‌‪ ،‬ناراسته‌وخۆ‬
‫له‌ خزمه‌ت په‌روه‌رد ‌ه کردنی نه‌وه‌یه‌کی قین له‌دڵ ونادڵسۆزه‌ به‌رامبه‌ر ده‌وروبه‌ر‪،‬‬
‫وه‌کو هه‌مووشامن ئه‌زانین‪ ،‬لێدان به‌ وشه‌ والیه‌نی مه‌عنه‌وی زۆر وێرانکه‌رترو‬
‫کوشنده‌تره‌ له‌ هێز والیه‌نی ماددی‪ ،‬ره‌نگه‌ مانه‌وه‌ له‌ قسم داخیلی وزانکۆ‬
‫وپه‌یامنگاکان بۆ چه‌ند رۆژێک نه‌توانی به‌ باشی له‌ کێشه‌ وگیرۆگرفته‌کان‬
‫تێ بگه‌ی‪ ،‬جاران که‌ به‌عس له‌ به‌چه‌ند دێره‌ نوورساوێکی که‌م باسی له‌ به‌‬
‫خۆڕایی کردنی خوێندن ئه‌کرد ومنه‌تی ئه‌کرد به‌سه‌ر خه‌ڵکدا تا حه‌ددێک‬
‫حه‌قی بوو‪ ،‬چونکه‌ ئه‌وکات‪ ،‬حکومه‌ت خزمه‌ت گۆزاریه‌کانی ئاسایی پێشکه‌ش‬
‫ئه‌کرد‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ی خۆپیشاندان وهاواری بۆ بکرێت‪ ،‬قوتابی به‌ درێژای ته‌مه‌نی‬
‫خوێندکاریی درۆی له‌گه‌ڵدا ئه‌کرێ وهیچیشی بۆ ناکرێت‪ ،‬ئه‌وه‌ی ئه‌کرێ ئه‌وه‌‬
‫به‌شێکی زۆر بچوکی ئه‌رکی ده‌زگاکانی ده‌وڵه‌ته‌ که‌ جێ به‌جێی بکات‪ ،‬زیاتر‬
‫له‌ کۆمه‌ڵ ‌ه فه‌رمانێکی رۆتینی ئه‌چێت‪ ،‬که‌ به‌سرتاوه‌ته‌وه‌ به‌ به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی‬
‫ده‌سه‌اڵتی رۆژ جا گرنگ نیه‌ ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ چه‌ند راست یان چه‌وت بێت‪،‬‬
‫الیه‌نێکی دیکه‌ی قێزه‌ون ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬حیزب رێکخراوی تایبه‌تی هه‌ی ‌ه بۆ ناو‬
‫ده‌موده‌ستگاکانی په‌روه‌رده‌‪ ،‬جا ئه‌و درۆکردن وپاساوهێنانه‌وه‌ بۆ حکومه‌ت‬
‫وحیزب له‌ ئه‌ستۆی ئه‌واندایه‌‪ ،‬گرفته‌ک ‌ه هه‌ر له‌ قۆناغه‌کانی زانکۆ وپه‌یامنگادا‬

‫‪264‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫نیه‌‪ ،‬من بیرمه‌ ل ‌ه زۆربه‌ی مه‌رحه‌له‌کاندا پاره‌مان داوه‌ بۆ مامۆستا‪ ،‬جگه‌ له‌مه‌ش‬
‫مامۆستای فیزیا بیرکاریشی ئه‌وته‌وه‌‪ ،‬عه‌ره‌بی ئینگلیزی‪ ،‬ئاین عه‌ره‌بی‪ ،‬کوردی‬
‫ئینگلیزی‪...‬هتد‪ ،‬فشاری گه‌وره‌ش بۆ دابینکردنی مامۆستا وخسته‌نه‌ سه‌رپێی‬
‫پرۆسه‌که‌ ته‌له‌به‌ خۆی بوو‪ ،‬ئێمه‌ی قوتابی ئه‌وکات پایزان چه‌ند خه‌می بێ نه‌وتی‬
‫ووێرانی وبێ سه‌روبه‌ری مه‌کته‌مبان بوو‪ ،‬هێنده‌ زیاتیرش خه‌مامن بوو دیسان‬
‫چۆن مامۆستا بۆ خۆمان دابین بکه‌ین‪ ،‬تۆ له‌وانه‌یه‌ الت سه‌یر بێت که‌ بڵێم‪،‬‬
‫له‌ پۆلی پێنجی ناوه‌ندی‪ ،‬ماوه‌یه‌کی زۆر هه‌وڵامندا تا برینپێچێکامن دۆزیه‌وه‌‬
‫وانه‌ی فیزیامان پێ بڵێته‌وه‌‪ ،‬به‌م هه‌موو ده‌رده‌ سه‌ریه‌ خوێندن ته‌واو ئه‌که‌ی‪،‬‬
‫به‌اڵم له‌ دوا قۆناغدا هه‌ست ئه‌که‌ی که‌ چۆن مایه‌ پووچ ئه‌بی‪ ،‬تۆ باسی یارمه‌تی‬
‫ئه‌که‌ی! مانگانه‌ ‪ 37500‬سی وحه‌وت هه‌زاروپێنج سه‌د دیناریان پێ ئه‌داین‪،‬‬
‫دوایی کردیان به‌ په‌نجا هه‌زار‪ ،‬به‌اڵم ژیانی زانکۆ ئه‌بێ تا چه‌ند بڕبکا به‌ په‌نجا‬
‫هه‌زار؟!! بۆیه‌ ناحه‌قی قوتابیانت نه‌ئه‌گرت که‌ گوێبیستی ئه‌وه‌ ئه‌بوون که‌ ئه‌و‬
‫دووسێ قران ‌ه سه‌رف ئه‌کرا هه‌موو زه‌رده‌خه‌نه‌یان ئه‌گرت!!!‬
‫من وره‌فیقه‌که‌م له‌ قۆناغی دووه‌مدا‪ )15( ،‬پازده‌ رۆژ له‌ ماڵی خزم‬
‫وهاوپۆله‌کامنان ماینه‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ بینایه‌ کۆنه‌که‌ ره‌فس کرابوه‌وه‌ له‌الیه‌ن‬
‫خاوه‌نه‌که‌ی‪ ،‬هه‌موو رۆژێک ئه‌چووین داوای ژوورمان ئه‌کرد‪ ،‬به‌ڕیوه‌به‌ره‌که‌ بۆی‬
‫ئه‌نووسین‪ ،‬ئه‌چووین بۆ ئه‌دره‌سه‌که‌‪ ،‬سه‌یرمان ئه‌کرد پڕ له‌ ته‌له‌به‌ بوو‪ ،‬هه‌تا‬
‫رۆژێک ناونیشانی ژوورێکی پێداین له‌ قسمداخیله‌یک‪ ،‬وتی بڕۆن له‌مه‌و پێش‬
‫ئی کچان بوو‪ ،‬ئێستا چۆڵه‌‪ ،‬ئێمه‌ش چوین بینیامن ن ‌ه چوڵ بوو ن ‌ه هیچ باسی‬
‫چۆڵکردنیش له‌ ئارادا بوو!‪ ،‬دوایی زۆر ماندوو وبێتاقه‌ت بووبووین‪ ،‬من زۆر به‌‬
‫ئارامی ورێزه‌وه‌ پێم وت» به‌ڕێز ئێمه‌ ئه‌و ‌ه پازده‌ رۆژه‌ له‌ سه‌ر مااڵنین‪ ،‬ئاگامان‬
‫له‌ ده‌رس وده‌وام نیه‌‪ ،‬تۆ ئه‌گه‌ر ته‌ئکید نیت ئه‌وه‌ مه‌ماننێره‌ ئه‌و جێیانه‌« به‌اڵم‬
‫ئه‌و یه‌کسه‌ر هه‌ستایه‌ سه‌رپێ ووتی ئه‌مر به‌سه‌ر مندا ئه‌که‌ی؟! کۆمه‌ڵێک‬

‫‪265‬‬
‫قسه‌ی ناشیرینی پێ وتم‪ ،‬دوای هه‌ر خواخوام بوو وه‌کو خۆی لێبێته‌وه‌‪ ،‬دیسان‬
‫ناونیشانی جێیه‌کی دیکه‌ی بۆ نووسین‪ ،‬هه‌مان تاسوحه‌مام بوو‪ ،‬بۆیه‌ وازمان‬
‫لێ هێناو به‌واسته‌ی ناسیاوێکامن ژوورێکی چۆملان دیته‌وه‌‪ ،‬ئێستاشی له‌گه‌ڵ‬
‫دابێ سیامی مودیرمان نه‌دیته‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌یه‌ هاوکاری ورۆتیناتیان‪ ،‬باشه‌ ئه‌ی‬
‫حکومه‌ت ودام وده‌ستگا بۆ چیه‌ ومانای چیه‌ ئه‌گه‌ر هیچ خزمه‌تت پێشکه‌ش‬
‫نه‌کات!یان هه‌مووی به‌ گران به‌ خه‌ڵک بفۆرشێته‌وه‌!‪.‬‬
‫پ‪/3‬چ هه‌ستێکیات ل ‌ه دواساڵی خوێندندا بۆ دروست بوو بوو؟‬
‫یاد عه‌لی‪ :‬هه‌ڵبه‌ته‌ ئه‌مه‌وێ ئه‌وه‌ به‌راشکاوی بدرکێنم که‌ خۆم تا حه‌ددێک‬
‫که‌سێک بووم دایم لێکدانه‌وه‌ی خۆم هه‌بووه‌ بۆ حاڵه‌ت ودیارده‌ ودیمه‌نه‌کان‪،‬‬
‫به‌اڵم تا چه‌ند ئه‌توانی گوزارشتیان لێ بکه‌ی ئه‌وه‌ شتێکی دیکه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم‬
‫به‌درێژای وگۆڕانی بارودۆخه‌کان ئێمه‌ش له‌ موجاده‌له‌دابووین‪ ،‬له‌ مه‌رحه‌له‌‬
‫چواردا ره‌فیقێکم رۆژێک له‌ناو گفتۆکاندا ک ‌ه بێتاقه‌تی هه‌موو ئه‌و ناعه‌داله‌تیانه‌‬
‫بوو‪ ،‬پێی وتم» کاکه‌ گیان ئێمه‌ی تاکه‌که‌س ناتوانین ئه‌م وه‌زع ‌ه بگۆڕین‪ ،‬ئه‌و‬
‫موناقه‌شانه‌شامن به‌الشه‌‪ ،‬ئینسان ئه‌گه‌ر بیه‌وێ له‌م واڵته‌ بژێت ئه‌بێ گێل‬
‫ئاسا بژێت» ئینجا دوو کۆپله‌ شیعری وت‪ ،‬هه‌ر رێک مانای ئه‌م رسته‌یه‌ی خۆی‬
‫ئه‌دا‪ ،‬من شیعره‌که‌م بیرنه‌ماوه‌‪ ،‬بۆیه‌ من له‌ مه‌رحه‌له‌ چواردا کاریکاتێرێکم‬
‫کێشا له‌سه‌ر ئاینده‌ی ده‌رچوانی زانکۆ به‌تایبه‌ترت کۆلێژی په‌وه‌رده‌‪ ،‬تێیدا‬
‫ده‌رچووه‌کانم له‌ سێڕیانێک دانابوو دوای ده‌رچوون‪ ،‬رێه‌ک دامه‌زراندن ب ‌ه هه‌زار‬
‫ویه‌ک ده‌ستامچ کردن وواسته‌‪ ،‬رێیه‌کی دیکه‌ رۆیشنت بۆ هه‌نده‌ران که‌ دیار نیه‌‬
‫چۆن ئه‌گیرسێیته‌وه‌‪ ،‬رێیه‌که‌ی دیکه‌ بێکاری وموشته‌ری گازینۆ وباخچه‌کان‬
‫ودۆمین ‌ه وئۆکه‌ی کردن‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت ‌ه کاردانه‌وه‌ی جیاجیام بینی‪ ،‬ئه‌وانه‌ی سه‌ریح‬
‫بوون ده‌ستخۆشیان ئه‌کرد‪ ،‬ئه‌وانه‌ی هێشتا نه‌یان ئه‌ویست ئه‌و واقعه‌ تاڵ ‌ه ببینن‬
‫بێده‌نگ ئه‌بوون به‌ خه‌مباری‪ ،‬ئه‌وانه‌ش که‌ نوێنه‌ری رێکخراوه‌کانی قوتابیان‬

‫‪266‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫وخوێندکاران بوون‪ ،‬یان توانجیان تێ ئه‌گرت یان ب ‌ه بێ مانایان حساب ئه‌کرد‪،‬‬
‫بۆیه‌ش هه‌ر زوو له‌ له‌وحه‌ی ئازادیان کرده‌وه‌ ودڕاندیان‪.‬‬
‫پ‪/4‬دوای ده‌رچوونتان تا ئێسته‌ چه‌ند جار هه‌وڵی خۆ دامه‌زراندنتان داوه‌و کار‬
‫ئاسانیتان بۆ کراوه‌؟‬
‫یاد عه‌لی‪ :‬دوای ده‌رچونم ساڵی یه‌که‌م به‌درێژایی ساڵه‌که‌ هه‌وڵمدا‪ ،‬بۆ‬
‫هه‌موو شوێنێک بێ جیاوازی‪ ،‬هه‌ر جاره‌ وب ‌ه بیانوویه‌ک ئیهاملیان ئه‌کردین‪،‬‬
‫له‌ هه‌مووی گاڵته‌ جاڕتر شه‌هاده‌ی کۆلێژی په‌روه‌رده‌یه‌‪ ،‬به‌ پێی یاسا نابێ له‌‬
‫هیچ شوێنێک دامبه‌زرێت جگ ‌ه له‌ پیشه‌ی وانه‌بێژی له‌ مه‌کته‌به‌کان وبواری‬
‫سه‌ربازی!! به‌ حسابی خۆیان چونک ‌ه ئێمه‌ی له‌و چوار ساڵه‌دا ده‌رونزانی و(طرق‬
‫تدریس) ئه‌خوێنین و کۆلێژه‌کانی دیکه‌ ئه‌م وانه‌یه‌یان نیه‌‪ ،‬به‌اڵم تا ئه‌م ساڵ بێ‬
‫جیاوازی هه‌موو کۆلێژه‌کان له‌ قۆناغه‌کانی په‌روه‌رده‌دا وه‌رئه‌گیران!!‬
‫شتێکی دیکه‌ باس ئه‌که‌م که‌ له‌وانه‌یه‌ ل ‌ه نوکته‌ش بچێت‪ ،‬نوێنه‌ری کۆمه‌ڵه‌ی‬
‫خوێندکارانی یه‌کێتی له‌ قۆناغه‌کانی یه‌ک ودوو که‌سێکی کارا بوو‪ ،‬دوایی بینیم‬
‫له‌ نوێنه‌ری یه‌کێتی قوتابیانی پارتی ئه‌پاڕایه‌وه‌ ل ‌ه مه‌رحه‌له‌ چوار بۆ ئه‌وه‌ی‬
‫فایلی ئه‌ندامێتی بۆ دروست بکات‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ر هیچ نه‌بێت بۆ دامه‌زراندن‬
‫کارئاسانی بۆ بکرێت وگێچه‌ڵی پێ نه‌کرێت‪ ،‬جا شه‌هاده‌ لێره‌ قیمه‌تی نیه‌‪،‬‬
‫مه‌گه‌ر شه‌هاده‌‪+‬واسته‌یه‌کی به‌قوه‌ت ودڵسۆز‪ ،‬ئێستاش ته‌سکیه‌ی حیزبی‬
‫مه‌رجێکی سه‌ره‌کیه‌ بۆ دامه‌زراندن‪.‬‬
‫پ‪/5‬ئه‌و به‌ڵێنانه‌ی که‌ له‌ کاتی نزیك بوونه‌وه‌ی ده‌نگدانه‌کانه‌وه‌ ده‌درا تا چه‌ند‬
‫گشتگیر بوو وه‌ ئایا بۆ ئێوه‌ی نه‌گرته‌وه‌؟‬
‫یاد عه‌لی‪ :‬له‌ خۆیدا کۆکردنه‌وه‌ی خه‌ڵک له‌ پێش هه‌ڵبژاردن وقسه‌ی بریقه‌دار‬
‫و وه‌عددان پێیان گاڵته‌ کردنه‌ به‌ تاکی ئینسان‪ ،‬جا له‌ هه‌ر الیه‌نێکه‌وه‌ بێت‪،‬‬
‫خۆ ئیرت خه‌ڵک قسه‌کانیانیان له‌به‌ر کردووه‌‪ ،‬پێش ئه‌وه‌ی قسه‌ بکه‌ن ئه‌زانن‬

‫‪267‬‬
‫چی ئه‌ڵێن دووباره‌‪ ،‬ده‌هه‌زار فه‌رمانبه‌ریان دامه‌زراند له‌م دواییه‌‪ ،‬که‌س نازانێ‬
‫کێ بوون وله‌ کوێ دامه‌زران‪ ،‬ئێستاش دیسان بڕیاریان داوه‌ چه‌ند هه‌زارێکی‬
‫دیکه‌ دامه‌زرێنن‪ ،‬به‌اڵم ئایا له‌م زروفه‌ غه‌رق بووه‌ له‌ گه‌نده‌ڵی وواسته‌‬
‫وواسته‌کاری‪ ،‬ئه‌بێ ئه‌و چه‌ند هه‌زاران ‌ه تا چه‌ند ببن ‌ه حه‌ل!! ئه‌گه‌ر ب ‌ه عادیالنه‌‬
‫کاریشی بۆ بکرێت‪ ،‬بۆ منونه‌ زانکۆی سه‌الحه‌دین‪/‬هه‌ولێر‪ ،‬له‌ (‪ )17‬حه‌ڤده‌‬
‫کۆلێژ پێکهاتووه‌‪ ،‬هه‌ر کۆلێژه‌ش چه‌ندان به‌شی هه‌یه‌‪ ،‬ئیرت هه‌موو ساڵێک‬
‫ئه‌و هه‌موو خوێنکار ‌ه ده‌رئه‌چێت‪ ،‬به‌ ته‌نها له‌یه‌ک زانکۆ ئاوایه‌‪ ،‬ئه‌ی چوار‬
‫زانکۆکه‌ی دیکه‌‪ ،‬ئه‌ی ئه‌و هه‌موو په‌یامنگایه‌‪ ،‬ئه‌ی زانکۆ ئه‌هلیه‌کانی دیکه‌!!!‪،‬‬
‫جگه‌ له‌مه‌ش‪ ،‬ئه‌م قه‌یرانه‌ درێژه‌ی هه‌یه‌‪ ،‬خۆ ئه‌وه‌ حاڵه‌تێک نیه‌ تۆ ب ‌ه بڕیارێکی‬
‫سه‌رپێی چاره‌سه‌ری بکه‌ی‪ ،‬له‌الیه‌کی دیکه‌وه‌ تا ئێستاش که‌ دامه‌زراندن نیه‌‬
‫له‌به‌ر نه‌بوونی شوێن نیه‌‪ ،‬ئێمه‌ی خه‌ڵکی ئاسایی هه‌ر یه‌کێکامن شاره‌زایی‬
‫داموده‌ستگاکانی مه‌نتیقه‌ی خۆمانین‪ ،‬ئیرت کێشه‌ی که‌می بودجه‌ش بوونی‬
‫نیه‌‪ ،‬ئه‌ی که‌ ئاوا نایکه‌ن ئه‌و خۆی مانای خۆی هه‌یه‌‪ ،‬ئێستا زۆر به‌ ئاشکرا وبێ‬
‫شه‌رم گوێت نه‌ک هه‌ر له‌ که‌سی ئاسایی ئه‌بێت که‌ پێت ئه‌ڵێن بڕۆ واست ‌ه بکه‌‪،‬‬
‫به‌ڵکو زۆر جار گوێت له‌ کارمه‌ندانی ناو دائیره‌کانیش ئه‌بێت!! لێره‌و ‌ه تێ ئه‌گه‌ی‬
‫بارودۆخه‌کانیان به‌ چ ئاراسته‌یه‌کدا بردووه‌‪.‬‬
‫پ‪/6‬ئایا هه‌وڵی دامه‌زراندنتان له‌ په‌یامنگاو زانکۆ ئه‌هلیه‌کان داوه‌؟ وه‌ کاری‬
‫ئه‌وان چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن له‌بواری خزمه‌تگوزاری دامه‌زراندنه‌وه‌؟‬
‫یاد عه‌لی‪ :‬زانکۆ ئه‌هلیه‌کان وکۆمپانیاکانی الی خۆمان زۆر فه‌رقیان نیه‌‪،‬‬
‫چونک ‌ه هه‌ردووکیان پاره‌ی چاکیان پێ کۆئه‌کرێته‌وه‌‪ ،‬ئیشه‌که‌شیان راسته‌وخۆ‬
‫په‌یوه‌ندی به‌ چینه‌ راقیه‌که‌ یان حکومه‌ته‌وه‌ هه‌یه‌‪ ،‬چینه‌ راقیه‌که‌ وحکومه‌تیش‬
‫الی ئێمه‌ میزانیه‌کانیان بێ پێوه‌ره‌‪ ،‬زانکۆ ئه‌هلیه‌کان تایبه‌تن به‌ قه‌وم وقیله‌ی‬
‫خۆیان‪ ،‬کوڕ وکچی کاربه‌ده‌ستانی واڵت وتاجیره‌کان‪ ،‬هه‌ڵبه‌ته‌ ئه‌گه‌ر منیش‬

‫‪268‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫له‌و چینه‌ بووبام ره‌نگه‌ هه‌وڵم بۆیان دابا!‬
‫پ‪ /7‬هه‌ندێك له‌و که‌سانه‌ی که‌وا په‌یامنگاو زانکۆ ته‌واو ده‌که‌ن بزنزی تایبه‌تی‬
‫خۆیان له‌ چوارچێوه‌ی بڕوانامه‌که‌ی خۆیاندا ده‌که‌نه‌وه‌‪ ،‬پرسیاره‌که‌ ئه‌وه‌یه‌ ئایا‬
‫ئێوه‌ هه‌وڵی له‌و جۆره‌تان داوه‌؟‬
‫یاد عه‌لی‪ :‬من خۆم فرسه‌تێکی وا لێره‌ نابینم‪ ،‬ئه‌گه‌ر هه‌شبێت ئه‌وه‌ بۆ‬
‫هه‌ندێک مه‌جالی زۆر موحه‌ده‌ده‌‪ ،‬وه‌کو بواری طبی وهه‌نده‌سی وتاراده‌یه‌کیش‬
‫زانسته‌کانی کۆمپیوته‌ر‪ ،‬ره‌نگه‌ ده‌سه‌اڵت ب ‌ه جۆرێکی دیکه‌ باسی بواری کارکردن‬
‫بکات له‌ هه‌رێم‪ ،‬به‌اڵم ئایا عیاده‌ی الکۆاڵن‪ ،‬سه‌رتاشی‪ ،‬شاگردایه‌تی وه‌ستا‪،‬‬
‫چه‌کداری‪...‬هتد ئه‌بێ ئه‌مانه‌ به‌ فرسه‌تی کارکردن دابندرێ؟!! جگه‌ له‌مانه‌ش‬
‫فرسه‌ته‌کان قۆرخ کراون‪ ،‬ئه‌گه‌ر پرۆژه‌یه‌کی گه‌وره‌شت هه‌بێ ئه‌وه‌ حه‌مته‌ن له‌‬
‫نیوه‌که‌یدا په‌شیامن ئه‌بیته‌وه‌ به‌هۆی زۆری رۆتینات ودروست کردنی گێچه‌ڵ‪.‬‬
‫پ‪ /8‬له‌م چه‌ند ڕۆژه‌ی ڕابردوودا باس له‌ پێدانی مووچه‌یه‌کی دیاری کراو کرا‬
‫ل ‌ه الیه‌ن حکوومه‌ته‌و ‌ه بۆ ئه‌و که‌سانه‌ی که‌وا ده‌رچووی زانکۆو په‌یامنگاکان‪ ،‬تا‬
‫چه‌ند ئه‌مه‌ کاری پێکراوه‌و که‌لێنی ئێوه‌ی پێ پڕ ده‌کرێته‌وه‌؟‬
‫یاد عه‌لی‪ :‬هه‌ڵبه‌ته‌ ئه‌م بڕیاره‌ سه‌ره‌تا له‌ به‌غدا ده‌رچوو‪ ،‬نازانم ئێستا چۆته‌‬
‫بواری جێ به‌جێ کردن یان نه‌‪ ،‬پێش هه‌موو شت‪ ،‬تۆ سه‌یرک ‌ه دوای نزیکه‌ی ‪20‬‬
‫ساڵ ل ‌ه به‌ناو حکومه‌تی کوردی‪ ،‬تا ئێستا بیریان له‌ شتێکی ئاوها نه‌کردۆته‌وه‌‪،‬‬
‫به‌اڵم ئه‌بێ ئێستا بکه‌ونه‌ ژێر کاریگه‌ری به‌غدا وئه‌وانیش بڕیارێکی له‌م شێوه‌یه‌‬
‫بده‌ن‪ ،‬ئه‌مانه‌ هه‌مووی له‌الیه‌ک‪ ،‬له‌الیه‌کی دیکه‌وه‌ ئه‌م جۆره‌ بڕیارانه‌ به‌م‬
‫ئاسته‌یان گاڵته‌کردنێکی ئاشکرایه‌ به‌ گه‌نج وده‌رچوانی زانکۆ وپه‌یامنگاکان‪،‬‬
‫ئه‌وه‌نده‌ ساڵه‌ خوێندن دوایش وه‌کو وتت ب ‌ه سه‌د هه‌زار خانه‌نشینت ئه‌که‌ن!‬
‫ئه‌مه‌ سوکایه‌تی کردنه‌ ب ‌ه پرۆسه‌ی خوێندن وخودی ماندووبوون وشه‌هاده‌کان‪،‬‬
‫ئه‌م جۆره‌ بڕیارانه‌ ئه‌وه‌نده‌ ئومێده‌ی ماویشه‌ ئه‌یکوژن‪ ،‬ئایا کام مه‌سئول هه‌یه‌‬

‫‪269‬‬
‫به‌س پێاڵوه‌که‌ی له‌ پێیدای ‌ه بایی چه‌ند وه‌ره‌قه‌یه‌ک نه‌بێت!‪ ،‬له‌ کاتێکیدا‬
‫زۆربه‌یان یان ئاستی خوێنده‌واری زۆر نزمه‌‪ ،‬یان شه‌هاده‌که‌ی ته‌زویره‌‪ ،‬ئه‌م‬
‫دووسێ قڕان ‌ه وه‌کو باقی به‌ناو یارمه‌تیه‌کانی تره‌‪ ،‬بۆ منونه‌ سلفه‌ی زه‌واج‪ ،‬که‌‬
‫یه‌ک ملیۆنیان پێ ئه‌دای به‌ هه‌زار ویه‌ک کاری رۆتینات‪ ،‬بڕیاری دروست‬
‫ئه‌وه‌یه‌ تۆ حسابی رۆژانه‌ بکه‌ی بۆ ئه‌و تاکه‌‪ ،‬جا ژیانێکی هاکه‌زایی زۆر ساده‌‬
‫چه‌ند مه‌رسه‌فی ئه‌وێ ئه‌وه‌نده‌ مووچه‌ی بۆ دیاری بکه‌ی‪ ،‬بۆ زانیاریتان بودجه‌ی‬
‫پار ساڵ‪ ،‬هه‌ر تاکێکی هه‌رێم نزیکه‌ی پێنج وه‌ره‌ق ‌ه ونیو به‌شی هه‌بوو بۆ هه‌ر‬
‫مانگێک‪ ،‬ک ‌ه ئه‌کاته‌ نزیکه‌ی (‪ )650000‬شه‌ش سه‌د وپه‌نجا هه‌زار‪ ،‬ئه‌م ‌ه بۆهه‌ر‬
‫تاکێک‪ ،‬ئه‌ی کوا رێزی ئه‌و چه‌ند ساڵ خوێندنه‌‪ ،‬کوا رێزی شه‌هاده‌؟!!! خۆ‬
‫ده‌رچوانی دانه‌مه‌زراو یه‌کدوانێک نین تا حکومه‌ت ئاوا خێریان پێ بکات‪ ،‬ئه‌مه‌‬
‫بۆته‌ قه‌یران ل ‌ه ئێراق وبه‌تایبه‌ت له‌ هه‌رێم‪ ،‬باش ‌ه ئه‌یانه‌وێ بڵێن چی‪ ،‬بڵێن چی‬
‫بکه‌ن به‌م سه‌د هه‌زاره‌!‪ ،‬به‌اڵم حه‌یف بۆ زۆرێک له‌ خه‌ڵکی رۆشنبیر که‌ دایم‬
‫سه‌باره‌ت بڕیارێکی وا ئه‌ڵێن‪ :‬باشه‌ باش خۆ له‌ نه‌بوونی باشرته‌‪.‬‬
‫پ‪ /9‬ئایا هه‌وڵی خوێندنی زیاترتان داوه‌ دوای ده‌رچوونتان بۆ ده‌ستکه‌وتنی‬
‫بڕوانامه‌ی به‌رزتر؟ وه‌ ئایا تا چه‌ند به‌ده‌م داواکاریه‌کانه‌وه‌ بوون؟‬
‫یاد عه‌لی‪ :‬خوێندنی ماسته‌ر هه‌ندێ شه‌رتورشوتی تایبه‌تی خۆی هه‌یه‌‪ ،‬بۆ‬
‫منونه‌ نابێ کۆ منره‌ی کۆلێژت له‌ (‪ )64‬منره‌ که‌مرت بێت‪ ،‬ئه‌مه‌ش شمولی هه‌موو‬
‫که‌س ناکات‪ ،‬جگه‌ له‌مه‌ش داهاتوو وژیانی ئێره‌ زۆربه‌ی قه‌ده‌ر وسودفه‌یه‌ بۆ‬
‫که‌سی ئاسایی‪ ،‬به‌دوای خه‌ونێکته‌وه‌ رائه‌که‌ی‪ ،‬هه‌وڵی بۆ ئه‌ده‌ی‪ ،‬دوایی له‌‬
‫ئاخیردا به‌ هۆکارێکی ساد ‌ه وهه‌ر به‌ قه‌ده‌رێکی له‌ناکاو مایه‌پوچ ده‌رئه‌چی‪،‬‬
‫کاتێکی زۆریشت ئه‌بات‪ ،‬یه‌کێک له‌ خه‌ونه‌کانم تا ئێستاش دووباره‌ گه‌ڕانه‌وه‌یه‌‬
‫بۆ خوێندن بۆ به‌شێک که‌ به‌ ئاره‌زووی خۆم بێت‪ ،‬به‌اڵم بارودۆخه‌کان شتێکی‬
‫دیکه‌ن‪.‬‬

‫‪270‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫پ‪ /10‬ئه‌گه‌ر شتێك ئێم ‌ه باسامن نه‌کردبێت و شایه‌نی باسکردن بێت الی‬
‫ئێوه‌؟‬
‫دواکه‌وتوویامن‪ ،‬چه‌قبه‌ستوویامن‪ ،‬هه‌تا ئه‌م گه‌نده‌ڵیه‌ش هه‌مووی له‌ سه‌پاندنی‬
‫ئه‌قڵێکی دیکه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ی گرتووه‌‪ ،‬هه‌ر له‌ باوکێکی دڵ وکه‌له‌ره‌قه‌وه‌ بگره‌‬
‫تا ئه‌گات به‌ سه‌رۆکێکی بێباکی واڵت‪ ،‬لێره‌وه‌ نه‌وه‌یه‌ک په‌روه‌رد ‌ه ئه‌کرێت‬
‫که‌ ئاسایی ‌ه چاوه‌ڕێی هه‌موو شتێک بکه‌یت له‌سه‌ر ده‌ستیه‌وه‌‪ ،‬زیاتر الیه‌نی‬
‫سلبی‪ ،‬چونکه‌ تۆ که‌ خه‌ونه‌کانت له‌ گۆڕنان‪ ،‬هیواکانت کوشنت‪ ،‬داتبڕی له‌‬
‫ئاره‌زووه‌کانی‪ ،‬خست ‌ه ناو چوارچێوه‌یه‌کی ته‌سکه‌وه‌‪ ،‬کۆمه‌ڵێک یاسای بێ‬
‫بنه‌ماشت بۆ دانا وگاڵته‌ت پێی کرد‪ ،‬ئه‌وه‌ زۆر ئاساییه‌ رۆژێک له‌رۆژان که‌سێکی‬
‫دڕنده‌ی لێ ده‌رچێت‪ ،‬دوایی ئه‌گه‌ر بۆشی هه‌ڵنه‌که‌وێ تۆڵه‌ی خۆی له‌ بکه‌ره‌که‌‬
‫بکاته‌وه‌ ئه‌وا ناراسته‌وخۆ ئه‌بێته‌ دکتاتۆرێکی شاراوه‌ بۆ ده‌وروبه‌ره‌که‌ی‪ ،‬تۆ‬
‫بێنه‌ پێش چاوت ته‌له‌به‌ چۆن به‌ شه‌وقه‌وه‌‪ ،‬ساویلکانه‌ به‌ هه‌موو کێشه‌کانه‌وه‌‬
‫ئه‌ڕوانێته‌ قۆناغه‌کانی زانکۆ‪ ،‬کاتێ له‌ پۆلی دوازده‌ ده‌رئه‌چێ نیمچه‌ حه‌فله‌یه‌ک‬
‫ئه‌کات‪ ،‬چوکالت وشیرینی دابه‌شی ده‌رودراوسی ئه‌کات‪ ،‬دوایی ئه‌چێ سه‌یر‬
‫ئه‌کات ناوی نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ وبۆ ئه‌بەدی وه‌رنه‌گیراوه‌ له‌ هیچ زانکۆ وپه‌یامنگایه‌ک‪،‬‬
‫هه‌ر بۆ ئه‌م ساڵ له‌ ‪ 62‬بۆ ‪ 50‬کۆمنره‌ وه‌رنه‌ئه‌گیرا‪ ،‬نزیکه‌ی ده‌هه‌زار خوێندکار‬
‫وه‌رنه‌گیرا‪ ،‬ئیدی ئه‌مه‌ له‌ خۆیدا کوشتنی ئیراده‌ی ئه‌و جیله‌یه‌‪ ،‬زۆربه‌ی‬
‫ئه‌وانه‌ش که‌ ده‌ره‌جه‌که‌یان که‌مه‌ کوڕ وکچی چینی خواره‌وه‌ن هه‌موویان‬
‫فه‌قیرن‪ ،‬ناشتوانن بچنه‌ کۆلێژه‌کانی ئێواران‪ ،‬هه‌یه‌ ونیه‌ چه‌کداریه‌که‌یه‌ دیسان‬
‫ئه‌ویش بۆ ره‌گه‌زی نێر وب ‌ه ته‌سکیه‌ی یه‌کێتی یان پارتی!‪ ،‬ئاستی رۆشنبیری‬
‫خه‌ڵکیش ئه‌وه‌ خۆی دێوه‌زمه‌یه‌کی دیکه‌یه‌‪ ،‬بۆ منونه‌ رۆژێک بۆیان ئه‌گێڕامه‌وه‌‬
‫که‌ چۆن وه‌ستا وشاگرده‌کان قۆشمه‌یان به‌ تازه‌کرێکارێکه‌وه‌ کردبوو‪ ،‬ک ‌ه کۆلێژی‬
‫ئه‌ندازیاری ته‌واو کردبوو‪ ،‬به‌اڵم دوایی بێ ئه‌مه‌ل بووبوو له‌ دامه‌زراندن چووبوو‬

‫‪271‬‬
 ‫ده‌ستی دابووه‌ کرێکاری‪.‬‬
‫زۆر سوپاستان ئه‌که‌م‪ ،‬هیوادارم سه‌رکه‌وتوو وبه‌خته‌وه‌ربن‪...‬‬

‫زۆر سوپاس بۆ ئێوه‌ش و هیوادارین وه‌اڵمه‌کان ده‌سته‌اڵتداران بجوڵێنێت و‬

‫ئه‌نجامی ئه‌رێنی لێ بکه‌وێته‌وه‌و ئه‌م ده‌نگه‌ وه‌ك خۆی بگات‬
‫پرۆفایڵ‬
‫یاد علی عبدالله‌‬
‫له‌ دایك بووی ‪ 1984‬له‌ قه‌زای رانیه‌‌‬
‫ده‌رچووی زانکۆی سه‌الحه‌دین‪/‬به‌شی کیمیا‪2007/‬‬
‫سااڵنێک له‌ ریزی رێکخراوه‌کانی (ئازادی الوانی کوردستان‪ ،‬کۆمه‌ڵه‌ی‬
‫خوێندکارانی کوردستان‪ ،‬یه‌کێتی قوتابیانی کوردستان‪ ،‬یه‌کێتی الوانی‬
‫دیموکراتی کوردستان) کاری کردووه‪.‬‬
‫ئێستاش به‌گوێره‌ی کات بابه‌ت بۆ هه‌ریه‌ک له‌ کوردستانپۆست وئیسالم په‌یك‬
‫وچه‌ند سایتێکی دیک ‌ه ده‌نگوسێت‪.‬‬

‫‪272‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫‌شاخەوان حەسەن‪:‬‬
‫حەز دەکەم شەلەل لێم بدات نەمگەڕێننەوە بۆ کوردستان‬

‫ناردنەوەی کوردەکان لە وواڵتانی ئەوروپاوە بۆ کوردستان ناڕەزایەکی زۆری الی‬

‫کوردەکان دروست کردووەو هەردەم هاواری خۆیان بۆ سەرووی خۆیان دووپات‬
‫دەکەنەوە‪ ،‬زۆرێك لە ڕێکخراوە مەدەنی و هەتا حوکمیەکانیش بەیاننامەیان‬
‫زۆرجار لە دژی بە زۆر گەڕاندنەوە دەربڕیەوە‪ ,‬بە پێشێلکردنی مافی مرۆڤیش‌‬
‫ك جار وەسف کراوە‪ ،‬الی کوردان ئەوە جێگیر بووە ئەگەر بێت و‬ ‫هەندێ ‌‬
‫حوکوومەتی هەرێم ناڕەزابێت و کوردان وەرنەگرێتەوە ئەوا هیچ‌ کات وواڵتانی‬
‫ئەوروپا ناتوانن بەزۆر ڕەوانەیان بکەنەوە‪ ،‬گەرچی نەك‌ نا ڕەزای بەڵکو زۆرجار‬
‫باس لە ڕێکەوتنیش دەکرێت لە نێوان حکوومەتی هەرێم و وواڵتانی ئەوروپا‬
‫بۆ ناردنەوە کوردەکان‪ ,‬هەربۆیە کوردان زۆر زیاتر تووڕەن بەرانبەر حکوومەتی‬
‫هەرێم و سەفەرکردنیان بۆ وواڵتانی ئەوروپا ئەوانیان بە هۆکار زانیوەو ئێستەش‬
‫هەر ئەوان دەبنە هۆکار بۆ گەڕانەوەیان‪ ،‬بۆیە دەبینین زۆرێك لەوانە کە‬

‫‪273‬‬
‫دەگەڕێرنێنەوە کوردستان کەسانێكی دەستەوسان و نا کارا لە کوردستان‬
‫دەردەکەون‪ ,‬ئەویش بەهۆی ئەو تەنگژە دەرونیەی کە تێی کەوتوون‪ ,‬هەربۆیەش‬
‫هەندێك جار پەنا بۆ خۆ کوشنت دەبەن‪.‬‬
‫لەم دوایەدا دەنگۆی ئەوە باڵو بوویەوە کە ‪ 70‬کوردیان ڕەوانەی فڕۆکەخانەی‬
‫سلێامنی کردووە لەالیەن بەریتانیاوەو لە سلێامنی وەرنەگیراون و کوردەکانیان‬
‫دەیسان ڕەوانەی بەریتانیا کردووەتەوە‪ .‬ئەمەش بوو بە مایەی خۆشحاڵی زۆرێك‬
‫‌لە کوردانی بەریتانیاو وەسفی ئەو هەنگاوەیان دەکرد‪ ،‬بەاڵم دوای ئەوەی‬
‫ئێمە ڕۆشتینە ناو گرتووخانەی ئۆکسفۆرد یەکێك لەو ‪ 70‬نەفەرە کە گوایە‬
‫ڕەوانەی کوردستان کراوەو گەڕێندراوەتەوە لەوی دیتامن و ئەو هەواڵەی بە درۆ‬
‫خستەوەو ووتی ئێمە هەر ئەسڵەن سواری تەیارەش‌ نەبووین بە بیانوی ئەوەی‬
‫تەیارەکە خراپ بووە‪ ,‬ئێمەش‌ ووتوومانە بۆ جگە لەو تەیارە تەیارەی تر دەست‬
‫نەکەوت‪ ،‬ئەمەش‌ نەك‌ لەبەر ئەوەی حەز بکەن بیان نێرنەوە بەڵکو بە پالن‬
‫سەیری بڕیارەکەیان کردووە‪.‬‬
‫شاخەوان حەسەن یەکێك لەو کەسانەی کە لە گرتووخانەی ئۆکسفۆردەو‬
‫چارەنووسی لە دوو ڕیانی ناردنەوەو ئازاد کردندایە‪ ،‬زۆر بە غەمباریەوە چیرۆکی‬
‫خۆی بۆ گەڕاندینەوە دوای ئەوەی سەردامنان کرد لە بەرواری ‪12.04.2010‬‬
‫سەرەتا لە پرسگە هەندێك پرسیارمان کرد لە چارەنووسی ئەو کەسانەی کە و‬
‫لە گرتووخانەدان ئێستە کە ژمارەیان ‪ 11‬کورد بوون‪ ،‬ئەوانیش هیچ وەاڵمێکیان‬
‫پێامن نەدا کە چیان بەسەر دەکەن تەنها ئەوەندەیان دەووت ئەوە شتێکە لە‬
‫نیوان خۆیان و هۆم هۆفیسدایە ئێمە تەنها کارمەندین و خزمەتیان دەکەین‬
‫لەم گرتووخانەدا کە باشرتین گرتووخانەیە‪ ،‬لە میانەی چاوپێکەتنەکەمان‬
‫لەگەڵ شاخەوان حەسندا لە گرتووخانەکە نا ڕازی نەبوو دەیووت هەموو شتامن‬
‫هەیەو ڕۆژی سێ ژەم خواردمنان پێ دەدەن هەرچەند ڕازی نەبوو لە جۆرێتی و‬

‫‪274‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫کەمێتی خواردنەکە بەاڵم دەیووت ئیرت سجنە چی بکەم‪.‬‬
‫بەاڵم ئەوەی زۆر شاخەوان حەسەنی ئازار دەدا کەوا هیچ‌ تاوانێکی نەکردووەو‬
‫بۆ ئیمزا کردن ڕۆژشتووە بۆ بنکەی پۆلیسی سۆلیهۆڵ هەر بە گەشتنی بەوێ‬
‫و خوێندنەوەی ژمارەی تکتەکەی دەستگیر کراوەو لە ژوورێکی تاکە کەسیدا‬
‫بۆ ماوەی شەش کاتژمێر هێڵراوەتەوەو دوای ڕەوانەی گرتووخانەی ئۆکسفۆرد‬
‫کراوە‪ ،‬ئەوەی کە لەو گرتووخانە موالحەزە دەکرێت بەناوی ناردنەوەوەیەو هەتا‬
‫پۆلیسەکانیش دەیانووت ئەوەی دێتە ئێرە بۆ ناردنەوەیە بەاڵم ئیرت ئەوە لە‬
‫نێوان هۆم ئۆفیزو کەسەکەدایەو ئەوان زانیاریان نەدەدا‪.‬‬
‫شاخەوان حەسەن زۆر نیگەرانی ئەوە بوو کە بۆ بەبێ ڕەزامەندی خۆی و بەبێ‬
‫هەبوونی هیچ تاوانێك بەم شێوەیە دەستگیریان کردووم و دەمنێرنەوە‪ ,‬بۆ‬
‫دەبێت حکوومەتی ڕەزامەندی هەبێت لەم جۆرە ناردنانەوە‪ ،‬من بەرگەی ئەم‬
‫ناڕەحەتیانە چون بگرم بەبێ تاوان دوای ‪ 7‬ساڵ مانەوە لە چاوەڕوانیدا ئێستە‬
‫بەزۆر بۆ کوردستانم بنێرنەوەوە لەوێش خەڵکی بەچاوێکی ترەوە سەیرم بکات‬
‫و بە تاوانباریشم بزانن! تاوانی من چی یە کە مۆڵەتی مانەوەم پێ نەدراوە لە‬
‫کاتێکدا زۆرینەی هاوڕێکانم هەروەك من بوون و ئەوان ئێستە ڕەگەزنامەی‬
‫بەریتانیاو مۆڵەتی مانەوەی هەمیشەییان پێ دراوە‪ ،‬لەگەڵ‌ گێڕانەوەی‬
‫بەسەرهاتی خۆیدا دەیووت حەز دەکەم شەلەل لیمبدات بەاڵم نەمگەڕێننەوە‬
‫کوردستان چونکە ناتوانم بەرگەی قسەی خەڵكی بگرم‪ ,‬لە کاتێکدا من بێ‬
‫تاوانم و بەتاوانبارم بزانن‪ ،‬ئەگەرچی توانیوویەتی پارێزەرەکەی ببینێت بەاڵم‬
‫زۆر بڕوای بەوە نەبوو کە بتوانرێت کارێکی لەو ڕێگەوە بۆ بکرێت و تاوانەکەی‬
‫دەگەڕاندەوە بۆ حکوومەتی هەرێم و دەیگووت ئەگەر ئەوان ڕەزامەندیان لەسەر‬
‫نەبێت ئەگەر من پارێزەریشم نەبێت ئەوا نامنێرنەوە‪.‬‬
‫گەرچی وواڵت لە شەکر شیرنرتە وەك ووتراوە‪ ،‬وە لەسەر هەموو هاواڵتیانیەتی‬

‫‪275‬‬
‫کەوا هەوڵی پێشخسنت و پێشکەوتنی بدەن بەاڵم بە بڕوای زۆرێك لە کوردانی‬
‫دەرەوە دەتوانن لە دەرەوە زیاتر دەستیان لەو یارمەتیەدا هەبێت وەك ئاشکرایە‬
‫بەشێکی زۆری بوژانەوەی کوردستان بە دەستی کوردانی دەرەوە بوو بە تایبەت‬
‫ئەوروپا کە بە کار کردن و شەونخونی توانیوویانە ئاگایان لە کەس و کاریان بێت‬
‫و توانا مادیەکانیان لە کوردستاندا بخەنە گەڕ‪.‬‬
‫لە کۆتایدا هەر ئەوەندە دەڵێین بەناردنەوەی کوردان بۆ کوردستان بە زۆر لە‬
‫بەرژەوەندی کوردستاندا نی یەو ئەوکەسەی کە بەزۆر دەنێردرێتەوە تێیدا هەیە‬
‫خۆی دەکوژێت تێیدا هەیە جارێکی تر هەم دیسان ڕێگەی هات و نەهات‬
‫دەگرێتەوەبەر‪ ،‬کە ئەویش زیانێکەو بە کوردستان دەگات چونکە ئەو پارەی‬
‫کە لەو ڕێگەیەدا سەرف دەکرێتەوە گەر وا نەبێت لە بوژانەوەی کوردستان و‬
‫یارمەتی دۆست و هەژاراندا سەرف دەکرێت‪ ،‬جگە لەوەی ئەو کەسانەی کە بەزۆر‬
‫دەنێردرێنەوە تێیاندا هەیە لە ئەوروپا خەریکی خوێندن و پرۆژەی بەسودی‬
‫بە دەستەوەیەو بە گرتنی لە پرۆژەکەی دادەبڕێت و بەمەش لە سودەکە دوا‬
‫دەکەوێت‪.‬‬
‫تێبینی‪ .‬ڕ‌ێگەیان پێ نەداین بەهیچ‌ شێوەیەك وێنە لەناو گرتووخانەکەدا بگرین‬
‫و هەتا موبایلەکەشامن لێ‌ سەندرا تا گەڕاینەوە‪ ،‬بەاڵم زیاتر لە ‪ 3‬کاتژمێرمان لە‬
‫گرتووخانەی ئۆکفسۆرددا بەسەر برد‪.‬‬

‫‪276‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫قیبلە‪ :‬دەبێت مسوڵمانان لە ئەوروپا بە کردەوە‬

‫جوانەکانیان سەرنجی خەڵك ڕابکێشن‬

‫رشۆڤە‪ :‬فەرەنسا‪ ،‬ئه‌و رووداوانه‌ كار بوون یان كاردانه‌وه‌؟ ئه‌گه‌ر كاردانه‌وه‌‬
‫بون كاردانه‌وه‌یه‌كی عه‌قاڵنی بوو؟ ده‌رئه‌نجامه‌ سیاسیه‌كانی چی ئه‌بیت و چ‬
‫كاریگه‌رییه‌كی له‌سه‌ر موسلامنان له‌ ئه‌وروپا ده‌بیت؟ پیویستە موسلامنان‬
‫چۆن كاروادانه‌وه‌یان هه‌بووایه‌ له‌سه‌ر كاریكاتیره‌كان و سوكایه‌تی یه‌كان كه‌‬
‫به‌رامبه‌ر پیغه‌مبه‌ر ص ده‌كریت؟‬
‫قیبلە‪ :‬بەناوی خوای بەخشندەی میهرەبان‬
‫سوپاس بۆ گرنگیدانتان بە بۆچوونی بەندە لەمەڕ ئەو ڕووداوانە‪.‬‬
‫زۆر بە نادادگەری دەبینین گەر ئێمەش وەك میدیای ئەوروپی خێرا بڕیارەکان‬
‫لەسەر مسوڵامنان یەکال بکەینەوە‪ ،‬ناتوانین باوەڕ بەو ڕاستیە نەکەین کە‬
‫دەوترێت ڕاگەیاندنی ئەوروپی ماسۆنیەت دەیجوڵێنێت و بە ئاراستەی بیری‬
‫ئەواندا دەبرێت کە زۆر بە خێرای کار لەسەر ئیسالم و مسوڵامنان دەکەن‪...‬کاتێك‬
‫کارێك یان کاردانەوەیەك کارەساتێکی لێ دەکەوێتەوە پێویستە کات بدرێت‬
‫بە لێکۆڵینەوە لەسەری و هەڵوێستە لەسەر لیژنەکەش بکرێت‪...‬بەڵگەکانی‬
‫پۆلیس و شایەتحاڵەکان ڕۆڵی خۆیان ببینن‪...‬تەواوی بەڵگەکان پۆلێن بکرێن‬
‫و توێژینەوەی لەسەر بکرێت‪ ،‬لە واڵتانی ئەوروپا زانکۆکانیان بەشێکی تایبەت‬
‫هەیە بەناوی کرمەنۆلۆجی ‪ ،‬بەشێك بە هەمان ناوەوە لەگەڵ دەزگای پۆلیسدا‬
‫کار دەکەن و چەندین ئامێری پێشکەوتوویان هەیە بۆ دۆزینەوەی تاوانکارەکان‪،‬‬
‫کەچی پێش بەکارهێنانیان ئێمە بڕیارەکان دەخوێنینەوە! زۆر هەڵەیە هەرکەس‬
‫بە سیامیەکی ئیسالمیەوە کارێکی کرد بەسەر مسوڵامنان یان ئیسالمدا ساغی‬
‫بکەیتەوە‪ ،‬ناکرێت هەرکەس بە ئااڵی واڵتێك یان الیەنێك کارەساتێکی خولقاند‬

‫‪277‬‬
‫تەنها سەیری ئااڵکە بکرێت! ئەوکات دەزگای ئەمنی و پۆلیس و گشت ئەو‬
‫دەزگایانەی کە بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کارەساتەکان لەالیەن واڵتانەوە هەیە چ‬
‫مانایەکی بۆ دەمێنێتەوە؟! بە بڕوای ئێمە فۆکۆسی ڕاگەیاندن بە وەرگرتنی تەنها‬
‫سیام دیارەکانی ڕووداوەکان هەڵەیەکی گەورەیەو ناتوانرێت ئەو دەزگایانە بە‬
‫پرۆفیشناڵ و سەربەخۆ ناوبربێن‪ ،‬زیاتر گومانەکان لەسەر ئەم ڕووداوە لەوەشدا‬
‫زەق دەبێتەوە کە گومانلێکراوەکان بە کوشنت کۆتایی پێهات!‬
‫بۆ کوشتنیان گەر دەستێك لە پشت ونکردنی ئەو ڕووداوەوە نیە؟ بە کورتی‬
‫و پوختی بڕیاردانی خێرای ڕاگەیاندن و هەتا دەزگا ئەمنیەکانیش لەسەر‬
‫سیام دیارەکانی ڕووداوەکان دەرگایەکی گەورەی بۆ تاوانی گەورەو جۆربەجۆر‬
‫کردووەتەوە! گەر کەسێك یان الیەنێك بیەوێت پشێویەك یان کارەساتێك‬
‫دروست بکات و ئاراستە ڕاستەکەی بگۆڕێت ئەوا بە ڕیشێکی دروستکراو یان‬
‫پەڕۆیەکی سەوز یان زەرد یان ڕەش دەتوانێت بیگۆڕێت‪.‬‬
‫سەرەڕای گشت گومانەکان و وەك ئەگەرو گریامنەیەك وای دابنێین ئەو چەند‬
‫کەسەی کە ڕۆژنامەنووسەکانیان کوشت مسوڵامننن و هیچ دەستێکیان لە‬
‫پشت نەبووە ئەوا بێگومان کاردانەوەیەکی شەخسیەو تەنها تایبەتە بەو چەند‬
‫کەسەی کە کاردانەوەکەیان هەبووە‪.‬‬
‫بێگومان هەڵەیەو هەتا گەر یاسایی ئیسالمیس لەو واڵتەدا جێبەجێ بکرێت‬
‫بۆ ئالیەتی عقوباتە ئیسالمیەکان بەو شێوەیە نی یە‪ ،‬گومانیش لەوەدا نی‬
‫یە دەبێتەوە هۆکاری ئەزیەتی زیاتری مسوڵامنان لەو واڵتەداو لە تەواوی‬
‫جیهانیشدا‪ ،‬ئەوەی من بە ئەزموون لە ئەوروپا بینیوومە کاردانەوەی الیەنە‬
‫ئەمنیەکان و هەتا هاواڵتیە ئەوروپیەکان لەسەر سیامی مسوڵامنیەتی‬
‫یەکجار زۆرە‪ ،‬ئێمە ئێستە قسەمان لەسەر کاردانەوەی هەڵەی سێ گەنجە‬
‫بەرانبەر هەڵەی ڕۆژنامەیەك‪ ،‬بەاڵم کاردانەوەی الیەنە ئەمنیەکانی ئەو واڵتەو‬

‫‪278‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫هاواڵتیانیان یەکجار زۆرترە‪ ،‬بۆ منوونە ئێستە بە تایبەتی لەم کاتەداو وە بە‬
‫گشتیش گەر بۆ سەفرەو خۆشی خۆشت ڕوو لە ئەوروپا بکەیت توشی ئەزیەت‬
‫و پرسیارگەلێكی یەکجار زۆرو دەبیتەوە بە شێوەیەك خۆت وەك تاوانبارێك‬
‫دێتە پێش چاو‪ ،‬ئافرەتێك تەنها لەبەر حیجابەکەی دوور نی یە هەرئاگای لەم‬
‫ڕووداوانەش نەبووبێت و بکەوێتە بەر هێرشی ڕەگەزپەرستەکان لە کۆاڵنێکدا‪،‬‬
‫ئەوەبینیامن هەتا پێش ئەم ڕووداوە لە سویددا مزگەوت سوتێرنا! بەشێوەیەکی‬
‫گشتی فەزایەكی وا دەخولقێنن مسوڵامنەکان مەحکومکردنیان بەبێ تاوان ال‬
‫دروست ببێت‪ ،‬بە دووری ناگرم کاردانەوەی ئەوانیش هەم دیسان کاردانەوەی‬
‫تری لێ نەکەوێتەوە! بەوە کۆتایی پێدەهێنین وەك وەاڵمێکیش بۆ بەشی‬
‫کۆتایی پرسیارەکەتان پێویستە مسوڵامنەکان زیاتر واقعی بن‪ ،‬یاسای ئیسالم‬
‫لەو واڵتانەدا حوکم ناکات‪ ،‬ئەوان کەمینەن و دەبێت بە ئەخالق و کردارە‬
‫جوانەکانیان سەرنجی هاواڵتیان ڕابکێشن بۆالی خۆیان‪ ،‬بە کرداری نیشانی‬
‫بدەن کە شەڕخوازنین و پەیامێکی گەورە لەژێر حیجاب و ڕیش و سیام‬
‫ئیسالمیەکانیانەوە خۆشی حەشارداوە نەك ترس و توقاندن‪.‬‬
‫لەسەر ڕووداوی چاری ئیبدۆ ئەم دیدارە کراوە‬

‫قورئان سوتێنەکان بسوتێنن‬

‫بەبیستنی سوتاندنی قورئانی پیرۆز لە الیەن چەند کوردێکی دانیشتووی‬

‫نەرویجەوە زۆرم بەالوە سەیربوو‪ ،‬نەم دەتوانی باوەڕ بەخۆم بکەم کە کەسێك‬
‫هەبێت و بزانێت قورئان چی یەو لەو جۆرە کارە بکات‪ ،‬زۆر کوردی خوێڕیم لە‬
‫ئەوروپا بینووە کە بەالیەوە ئاسای بووە ئەرکە دینیەکان بەجێ نەهێنێت و لەگەڵ‬
‫ئەوەشدا زینا بکات‪ ،‬مەرشوب بخواتەوە‪ ،‬درۆبکات‪ ،‬دزی بکات‪ ،‬بەاڵم زۆر زۆر‬

‫‪279‬‬
‫دەگمەنە کەسێك دەست بکەوێت گۆشتی بەراز بخوات‪ ،‬لەوە زۆر دەگمەنرتە‬
‫کە سوکایەتی بە ئاین بکات گەرچی خۆشی هیچ ئەرکێکی جێ بەجێ نەکات‪،‬‬
‫بەاڵم هەرگیزاو هەرگیز باوەڕم نەکردووە کوردێك کە باکگراوندی مسوڵامن بێت‬
‫و لە وواڵتی مسوڵامندا ژیا بێت و ئێستەش لە ئەوروپا بێت و بزانێت کە دین‬
‫بە دینە دەستکردە دونیایەکانیشەوە کە لە ئەوروپا ڕێز لە هەموویان دەگیرێت‬
‫کەسێکی وا گەمژەو تێ نەگەشتوو بێ سەلیقەو چاونەترس هەبێت کارێکی‬
‫لەو شێوەیە بکات و دانیشی پێدا بنێت کە کردوویەتی واتە بە نەزانی نەبووە‪،‬‬
‫لەبەرئەوە بەبڕوای من تەنها پاداشت بۆ ئەو جۆرە کەسانە هەمان کاری خۆیانە‬
‫کە بەرانبەر قورئانەکەیان کردووە‪.‬‬
‫لە وواڵتانی ئەوروپا کە زۆر داکۆکی لە پێکەوە ژیان دەکەن کەسانێکی بێ‬
‫ئەدەب بە نەتەوەکەی خۆی و گشت مسوڵامنان بە کردەوە ڕەوشی پێکەوە ژیان‬
‫بشێوێنێت‪ ،‬لەبەر ئەوە جێگەی خۆیەتی گشت کوردانی ئەوروپاو مسوڵامنان‬
‫دەنگیان یەك خەن بۆ سزادان و لەناو بردنی ئەو کەسانەی کەوا پێکەوە ژیان‬
‫دەشێوێنێت‪.‬‬

‫کاریگه‌ری مسوڵمانان له‌سه‌ر ئه‌وروپیه‌کان‬

‫کاتێك سه‌یری مێژووی ئه‌وروپا ده‌که‌ین ده‌بینین ڕێژه‌ی مسوڵامن تیایاندا‬

‫هه‌ر نه‌بوو وه‌ یان ئه‌وه‌نده‌ که‌م بوو له‌هیچ ال‌یه‌که‌وه‌ دیارده‌یان نه‌ده‌بیرنا‪ .‬به‌اڵم‬
‫هۆێ کۆچکردنی زۆرێك ل ‌ه مسوڵامنان له‌ وواڵته‌ ئیسالمیه‌کانه‌وه به‌ره‌و ئه‌وروپا‬
‫ئێستا ئه‌ودیارده‌یه‌ به‌شێوه‌یه‌کی ئاشکرا ده‌بیرنێت لە زۆر واڵتی ئەوروپی‬
‫مسوڵامنان ڕێژەیەکی بەرچاو و وە دانپێدانراون لەالیەن دەوڵەتیشەوە‪ ‌،‬زۆرێك‬
‫ل ‌ه شاره‌کان ئێستا مزگه‌وتی تیدایه‌و وه هه‌ر به‌ره‌و زیاتریش ده‌ڕوات‪ .‬هۆی بونی‬

‫‪280‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئه‌و مسوڵامنانه‌ ل ‌ه وواڵته‌ ئه‌وروپیه‌کاندا بوه‌ت ‌ه مایه‌ی دروست بوونی پرسیار‬
‫له‌ الیه‌ن زۆرێك له‌ ئه‌وروپیه‌کانه‌وه‪ ،‬وای له‌ زۆرێك کردووه‌ که‌ بڕۆن دیراسه‌تی‬
‫ئیسالم بکه‌ن تێبگه‌ن ل ‌ه ئاینی ئیسالم‪ ،‬هه‌روه‌ها تێکه‌اڵوی زۆرێك له‌و‬
‫مسوڵامنانه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وروپیه‌کاندا بووه‌ته‌ هۆی کاریگه‌ری له‌سه‌ریان که‌ بێنه‌ ناو‬
‫ئیسالمه‌وه‪ .‬هه‌رچه‌ند هۆکاری تریش هه‌ن ‪...‬‬
‫هه‌رچه‌ند زۆرێكیش ل ‌ه مسوڵامنان بوونیان له‌ ئه‌وروپادا به‌شێوه‌یه‌کی سلبی‬
‫ده‌بینن‪ ،‬به‌ هۆێ کاریگه‌ری ئه‌وروپیه‌کانیش هه‌روه‌ها له‌ سه‌ر ڕه‌فتاری هه‌ندێك‬
‫له‌ مسوڵامنان ! به‌اڵم سوپاس بۆ خوا ده‌گمه‌ن و زۆر نامۆیه‌ ئه‌گه‌ر ببیستین‬
‫یه‌کێك له‌ ئیسالم هه‌ڵگه‌ڕاوه‌ته‌وه وه زۆر جار هه‌ر دیعایه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم بوونی خه‌ڵك‬
‫به‌ مسوڵامن زۆر ئاسایی یه‌و وه‌ زۆرێکامن به‌ چاوی خۆمان بینیومانه‌‪ ،‬زۆر جار‬
‫به‌کۆمه‌ڵ ئه‌و ئیعالنانه‌ ده‌که‌ن له‌ مزگه‌وته‌کاندا و وه ئاهه‌نگیان بۆ ده‌گێڕێت و‬
‫و ‌ه به‌شێوه‌یه‌کی ئاشکراو به‌ده‌نگی به‌رز شه‌هاده‌ت ده‌هێنن‪ .‬زۆر شانازیشی‬
‫پێو ‌ه ده‌که‌ن وه‌کو له‌زمانی خۆیانه‌وه گوێامن لێ ده‌بێت‌ هه‌تا زۆربه‌یان ناوی‬
‫خۆشیان ده‌گۆڕن به‌ناوی ئیسالمی که‌چی ل ‌ه هه‌ندێك له‌ وواڵتانی ئیسالمی‬
‫وای لێهاتووه ئه‌و ناوان ‌ه نامۆ بن! زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ی که‌ دێنه‌ ناو ئیسالمه‌وه زۆر‬
‫ب ‌ه په‌رۆش تر ده‌بیرنێن تا ئه‌وانه‌ی که‌ هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌ مسوڵامن بوون ‌‪ ،‬په‌نا بۆ‬
‫خوێندنی شه‌رعی ده‌به‌ن له‌ زۆرێك له‌ زانکۆکاندا ئه‌وانه‌ی که‌ به‌شی شه‌ریعه‌‬
‫وه یان دیراساتی ئیسالمی تیادایه‌ له‌و که‌سانه‌ ده‌بیرنێت‪.‬ل ‌ه کۆتایدا ده‌ڵێین‬
‫که‌سانێك که‌ تازه‌ دێنه‌ ناو ئیسالمه‌وه ئاوا به‌و شێوه دڵ خۆش و شانازی ده‌که‌ن‬
‫به‌ ئیسالمه‌که‌وه‪ ،‬ده‌بێت ئێم ‌ه زیاتر دڵ خۆش بین و شانازی پێوه‌ بکه‌ین نه‌ك‬
‫شه‌رم بکه‌ین! پێویستە هەردەم و پڕ بە دەم و‌ زۆر به‌ شانازیه‌وه‌ بڵێین ئێمه‌‬
‫مسوڵامنین و شوین که‌وته‌ی قورئانین‌‌‬

‫‪281‬‬
 ‫ڤاتیکان شه‌که‌رێکی تری شکاند‬

‫زۆر به‌داخه‌وه‌ ئه‌مڕۆ زۆرشت لنگاو قوچ بووه‌ته‌وه‌‪ ،‬ده‌بینین زۆرجار سه‌رۆکێك‬
‫ڕه‌فتاری مندااڵنه‌ وه‌یان گه‌نجان ‌ه ده‌نوێنێت له‌وانه‌یه‌ هه‌قی گله‌یشی نه‌بێت ئه‌وه‌‬
‫ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌وه‌یه‌ که‌ له‌ناخیدایه‌‪ ،‬به‌اڵم ئیرت هه‌رچۆنێك!بێت ئه‌و مه‌نسه‌به‌ی‬
‫پێبه‌خرشاوه‌!؟ زۆر جار ده‌بینین ڕه‌فتاری وا له‌ جۆر ‌ه که‌سانێك به‌ده‌ر ده‌که‌وێت‬
‫شایه‌نی خه‌اڵتێکی زۆر گه‌وره‌یه‌ به‌اڵم که‌س بایه‌خیشی پێنادات‪،‬ده‌توانین‬
‫بڵیین زۆر ل ‌ه کاره‌کانی ئه‌مڕۆ وایه‌‪ ‌،‬ئه‌وه‌ش یه‌کێکه‌ ل ‌ه نیشانه‌کانی دوا ڕۆژ وه‌ك‬
‫له‌وه‌اڵمی پرسیارێکدا پێغه‌مبه‌رمان درودو سه‌المی خوای لێ بێت فه‌رمووی (‬
‫إذا أسند األمر إىل غري أهله فانتظر الساعة) رواه البخاري‬
‫واته‌ ئه‌گه‌ر که‌سانێك دانران له‌ غه‌یری جێگه‌ی خۆیان چاوه‌ڕوانی دوا ڕۆژ به‌‪.‬‬
‫نامانه‌وێت زۆر له‌سه‌ر باسه‌که‌ بڕۆین ته‌نها مه‌به‌ست له‌م نوسینه‌ قسه‌که‌ی‬
‫پاپای ڤاتیکانه‌ که‌ ڕه‌تی ده‌کاته‌وه‌ قورئان که‌المی خوای گه‌وره‌ بێت‪ .‬ئه‌م باسه‌‬
‫ده‌توانین بڵێین چه‌نده‌ها کتێب هه‌ڵده‌گرێت نه‌ك ته‌نها یه‌ك کتێب‪ ،‬به‌اڵم ئێمه‌‬
‫ته‌نها ئه‌وه‌ ده‌ڵێین پاپا ئه‌مه‌ یه‌که‌م قسه‌ی نیه‌ له‌باره‌ی قورئان و ئیسالمه‌وه‌‬
‫ده‌یکات‪ ،‬هه‌ر ساڵه‌و جۆرێك له‌م قسانه‌ ده‌کات و وه‌ دوایش په‌شیامن ده‌بێته‌وه‌‪،‬‬
‫ئێمه‌ ته‌نها ئه‌وه‌نده‌ ده‌ڵێین ئه‌گه‌ر ته‌نها جارێکیش قورئانی خوێندبێته‌وه‌‬
‫ئه‌و قسه‌ی نه‌ده‌کرد‪ ،‬وه‌ ئه‌گه‌ر قورئان که‌المی خوا نه‌بوایه‌ و وه‌خۆی بڕیاری‬
‫پاراستنی نه‌دایه‌ ئێستا ته‌نها ووشه‌یه‌کیشی وه‌ك خۆی نه‌ما بوو‪ .‬هه‌روه‌ك‬
‫به‌سه‌ر ئینجیلدا هاتووه‌ هه‌ر جاره‌و به‌رگێك ده‌رده‌چێت وه‌هه‌ریه‌که‌و به‌جۆرێك‪.‬‬
‫وه‌ك وابێ پاپا تا ئێستا چه‌ند قورئانێکی دانابێت ئاوا قسه‌ده‌کات‪ ،‬ئه‌و هه‌موو‬
‫هه‌وڵ و تێگۆشان و دژایه‌تیه‌ی که‌ کرا به‌رانبه‌ر قورئان هه‌ر له‌سه‌رده‌می‬
‫پێغه‌مبه‌رمان درودو سه‌المی خوای لێ بێت له‌الیه‌ن شاعیران و خه‌ڵکه‌وه‌ هه‌تا‬

‫‪282‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئێستا هه‌موو پوچه‌ڵ بووه‌و ‌ه ئێستا پاپا ده‌یه‌وێت ته‌حه‌دای قورئان بکات!! ئه‌ی‬
‫جارێك پێش ئه‌وه‌ی ئه‌و قسه‌ بکه‌ی سوره‌تێك وه‌یان چه‌ند ئایه‌تێك دابنێ وه‌ك‬
‫قورئان خۆی ته‌حه‌دای پێده‌کات به‌رانبه‌ر هه‌موو مرۆڤایه‌تی‪ ،‬ئینجا بێ و بڵێ‬
‫قورئان که‌المی خوای گه‌وره‌ نیه‌‪ ،‬به‌اڵم زۆر زۆر ئاشکرای ‌ه ئه‌و جۆره‌ قسانه‌ نه‌ك‬
‫له‌سه‌ر بنه‌مای زانیاری نه‌کراوه‌‪ ،‬به‌ڵکو ساده‌ی و بێ زانیارو ڕقو قینی خۆی‬
‫ده‌سه‌ملێنێ به‌رانبه‌ر ئیسالم و مسوڵامنان‪،‬ئه‌گینا وه‌اڵمه‌که‌ی ئاشکرایه‪‌.‬‬

‫گرانی و هەرزانی خوای بوزیەکان‬

‫پێش نزیکی حەوت ساڵ لە کاریگەیەك کارم دەکرد‪ ،‬رسوشتی کارەکەم‬

‫وابوو لەسەر کورسیەك دانیشتبووم تەبەقی پالستیکی شیرنی چوکالت‬
‫بە دەزگایەکدا بە بەردەممدا بە بەتاڵی دەڕۆشت‪ ،‬دوای ئەوەی بە ئامێرێك‬
‫شیرینیەکانی هەڵدەگیرا‪ ،‬ئەو تەبەقە بەتااڵنە جار هەبوو ئامێرەکە بە باشی‬
‫هەموو شیرنیەکە کە لە شێوەی هێلکەدا بوو هەڵی نەدەگرت‪ ،‬منیش ئەوەی‬
‫کە لە تەبەقەکەدا دەمایەوە هەڵم دەگرت و لەبەردەممدا سەتڵێکی گەورە‬
‫کە عەالگەی گەورەی بەبەردا کرابوو دەمخستە ناویەوە‪ ،‬جار هەبوو ئامێرەکە‬
‫خراپ دەبوو تەبەقەکان بە پڕی هەمووی دەهاتن ئەوسا دەبوو منیش هۆڕینی‬
‫هۆشیاری لێ بدەم و وەستاکانی کارگەکە بهاتایەن و چاکیان بکردایەتەوە‪،‬‬
‫چونکە ئەو تەبەقانە دەبوو هەموو بەخاڵی بەبەردەمی مندا تێپەڕێت‪ ،‬لەبەر‬
‫ئەوەی دوای من هەم دیسان شیرینی تری تێ دەکرایەوە‪ ،‬جا ئەگەر تەنها یەك‬
‫قاڵبی دانەیەك شیرینی تێدا مبایەتەوە کە شیرینی تری بەسەردا دەکرا ئەوسا‬
‫جگە لەوەی شیرینیەکە خەسار دەبوو کاریگەری لەسەر دەزگاکانیش هەبوو‪،‬‬
‫بە تایبەت دوای ئەوە بەرگی ئەلەمنیۆنی بەسەردا دەکرا بەهۆی تێك چونی‬

‫‪283‬‬
 ‫قەبارەکەیەوە ڕێك نەدەکەوت‪.‬‬
‫ئەم ئیشەی من لەگەڵ کوڕێکی ئەفغانیدا بوو کە شیعە مەزهەب بوو پێکەوە‬
‫دەمانکردوو لە ئیرساحەتەکانیشدا بە نۆرە دەمانکرد‪ ،‬کوڕە شیعەکە کوڕێکی‬
‫لەسەرخۆو خۆش دەمەتەقە بوو هەستم دەکرد حەزی لە نزیك بوونەوە هەیە‬
‫لێم‪ ،‬منیش قسەی خۆشم زۆر بۆ دەکرد بە کوردیەکەی پێکەوە گونجاو بووین‪،‬‬
‫مانگی ڕەمەزان هات ئەو هەموو ڕۆژێك ‪ ١٥‬خولەك دوای من ڕۆژووی دەشکاند‬
‫دەیووت ئێمە لە ئەفغانستان هەروا دەکەین و شیعە درەنگرت دەیشکێنن‪،‬‬
‫ئەمەیان بۆمن لەو کاتەدا باش بوو من زووتر نانم دەخوارد‪ ،‬ئیرت بەهۆی‬
‫ئەوەوە زۆر زۆر گفتوگۆی دینی دەکەوتە بەینامن زۆر دەردی سەری خۆیانی‬
‫باس دەکرد بەسەر ئاخونە شیعەکانەوە کە چۆن پێنج یەکیان لێ وەردەگرن‬
‫سااڵنە‪ ،‬سوێندی دەخوارد دەیگوت باوکم و باوام ساڵی وا هەبوو بەزۆر نەك‬
‫جارێك چەندەها جار پێنج یەکیان لێ وەرگرتووە تا وای لێهاتووە ماڵەکەیان بە‬
‫تااڵنی بردووەو ئەوانیش هەڵ هاتوون ئەمە لەناو شیعەکاندا‪ ،‬منیش دەمووت‬
‫ئەوەتە کاکە سونەکان چاکن ئەویش دەیووت واللە من مەال عومەر خەیلێ‬
‫خۆشدارم‪ ،‬ئەڵبەت من نە مەال عومەری خۆیان‪ ،‬بە کورتیەکەی گفتوگۆی دینی‬
‫لە نێوامناندا هەبوو‪ ،‬سودمان لە یەکرت وەردەگرت‪ ،‬ڕۆژێك بەرپرسی بەشێکی‬
‫تری کارگەکە هات بۆالی من و ووتی ئەمڕۆ پێویستامن بە کەسێکە یارمەتیامن‬
‫بدات‪ ،‬تەنها بۆ ئەمڕۆ‪ ،‬دەزانم کارەکەی تۆ ئاسانەو ئەوەی ئێمە لەم کارە گرانرتە‪،‬‬
‫بەاڵم گەر یارمەتیامن بدەیت تەنها ئەمڕۆیە کەسێکامن نەهاتووە‪ ،‬بەرپرسی‬
‫بەشەکەی تۆش ڕازیە بەم کارە‪ ،‬منیش ووتم ئاساییە‪ ،‬کە ڕۆشتم ئیشی ئەو‬
‫ڕۆژەم لەگەڵ ئافرەتێکدا بوو قاڵبی بەتاڵ دەهاتە بەردەمامن و ووردە چوکالتی‬
‫پێوە مابوو ئێمەش دەمان تەکاند‪ ،‬بۆ بەکارهێنانەوەی جارێکی تر‪ ،‬لەگەڵ ئیش‬
‫کرندا گفتوگۆیەك کەوتە نێوامنان و یەکرتناسینی سەرەتایی و ئەو شتانە‪ ،‬من‬

‫‪284‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫پرسیارێکم لێکرد ئەویش دەستی بەرزەوەکرد بەشێوەیەك بڵێ بوەستەو قسە‬
‫مەکە‪ ،‬منیش بێ دەنگ بووم دوای نزیکی ‪ ٢‬خولەك کەوتەوە قسەکردن و داوای‬
‫لێبوردنی کرد لەوەی ڕایگرتم کە لەبەر ئەوە بووە نوێژی کردووە لەوکاتەدا‪ ،‬زۆر‬
‫باسی خۆی کرد کە کەسێکی قومار چی یەو چی پەیدا دەکات لەو کارگەیەدا‬
‫سەری حەفتە هەمووی دەدۆڕێنێت لەگەڵ هەندێك پارەی تر کە لە مێردەکەی‬
‫وەری دەگرێت‪ ،‬بەهەرحاڵ گفتوگۆی دینی لەوەوە دەستی پێکرد من کەومتە‬
‫پرسیار کردن لێی بەم شێوەیە‪:‬‬
‫تۆ چ دینێکت هەیە؟‬
‫ئافرەتەکە‪ :‬بوزی‪.‬‬
‫چەند خواتان هەیە؟‬
‫ئافرەتەکە‪ :‬دوای هەندێك بیرکردنەوە‪ ،‬نازانم زۆر؟‬
‫ئەی خۆت چەند خوات هەیە لە ماڵەوە؟‬
‫ئافرەتەکە‪ :‬دوای هەندێك بیرکردنەوە کە وا دەهاتە پێش چاوم لە دڵی خۆیدا‬
‫بڵێ دانەیەك لەسەر سەالجەکە‪ ،‬دوان بەمالو الی تەلەفزیۆنەکەوە‪ ،‬دانەیەك‬
‫لەسەر مێزی تەوالێتی میکیاجەکە‪ ،‬دوان لە ژووری خەوتنەکە‪ ،‬دانەیەك بە‬
‫ئەمانەت الی فاڵنە کەس‪ ،‬ئیرت بەو شێوەیە‪ ،‬دوای بیرکردنەوەکە ووتی خۆشم‬
‫زۆرم هەیە هەر نازانم‪.‬‬
‫دەی باشە سبەی خوایەکی خۆتم بۆ بهێنە‪.‬‬
‫ئافرەتەکە‪ :‬باشە بەڵێن بێت سبەی خوایەکی خۆمت بە دیاری بۆ بهێنم‪.‬‬
‫سبەی هاتەوە هەرچەند من گەڕابوومەوە بۆ جێگەکەی خۆم بەاڵم دەمتوانی‬
‫سەری لێ بدەم و لە ڕێگەی ڕۆشنت بۆ ئیرساحەتەکانیش زۆرجارم پێم‬
‫دەگەشت‪ ،‬پێی گەشتم و ووتم کوا خوات بۆ هێنام؟‬
‫ئافرەتەکە‪ :‬نا ئەو خوایانەی کە لە ماڵەوە هەمن هەمووی خوای چاك چاکن و بۆ‬

‫‪285‬‬
 ‫خۆم دامناون و حەزناکەم لەناویان بدەم!‬
‫بۆ خواکان چاك و خراپی هەیە؟‬
‫ئافرەتەکە‪ :‬بێگومان خوا تا خوایە خوای وا هەیە زۆر بەکەڵك و باشەو هی واش‬
‫هەیە هەر ناوی خوایە!‬
‫ئەی گرانی و هەرزانی؟‬
‫ئافرەتەکە‪ :‬جێگە تا جێگە کەوتووە من لە تایلەند سااڵنە زۆر خوا دەکڕم بە‬
‫هەرزان و لێرە زۆری بە دیاری دەبەخشم بە هاوڕێکانم‪ ،‬جێگەی وا هەیە‬
‫خواکانیان زۆر بە موناسب دەفرۆشن‪ ،‬جێگەی واش هەیە زۆر گرانە‪ ،‬ئەڵبەت‬
‫بە جوملەش بیانکڕیت هەرزانرت دەکەوێت‪ ،‬وە مادەکەش جیاوازی دروست‬
‫دەکات بۆ منوونە خوای وا هەیە لە قوڕ دروست دەکرێت ئەوە بێگومان هەرزانە‪،‬‬
‫هی وا هەیە لە مس و ئاڵتون و زیو دروست دەکرێت ئەوە گرانرتە‪ ،‬وە قورسی‬
‫و قەبارەش هەر پەیوەستە بە نرخەکەیەوە‪ ،‬کەسی واش هەیە بە زەمیرە بە‬
‫موناسب دەیفرۆشێت هی واش هەیە زۆر گرانجانە‪.‬‬
‫باشە تۆ بەڵێنت پێدام خوایەکی خۆتم بۆ بهێنیت! بەاڵم ئێستە بەڵێنەکەت‬
‫نەبردە سەر!‬
‫ئافرەتەکە‪ :‬دەی باشششە سبەی دانەیەکت بۆدەهێنم‪.‬‬
‫سبەی ئا کوا خوات بۆ هێنام؟‬
‫ئافرەتەکە‪ :‬بەڵێ‪ ،‬دەستی کرد بە باخەڵیداو الیلۆنێکی لە شێوەی ئەو الیلۆنانەی‬
‫کە الی خۆمان حەبی تێ دەکەن کە سەرەکەی وەك لەزگە پێکەوە دەنوسێ‬
‫شتێکی تێدا بوو وەك قەباخی ئەڵقەی دەست‪ ،‬دەری هێنا قەباخەکە دەکرایەوە‬
‫لەناویدا پەیکەرێکی بچوکی لە شێوەی ئافرەتێك کە بە داینشتنەوە نوێژ بکات‬
‫وابوو‪ ،‬پێی دام و ووتی تکا دەکەم مەیخەرە باخەڵی دواوەت چونکە ئەمە‬
‫خوایەو ئیرت باش نی یە بۆ باخەڵی دواوە بیخە باخەڵی پێشەوە قەمیسەکەت‬

‫‪286‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫یان پاڵتۆکەت‪ ،‬ووتی ئەگەر لە بەر تۆ نەبوایە ئەم خوایەم هەرگیز لەناو نەدەدا‬
‫چونکە ئەم خوایە یەکێکە لە خوا زۆر چاکەکان و بۆ خۆمم دانابوو کەسی تریش‬
‫داوای لێکردبووم حەیفم لێ دەهات لەناوی ببەم‪.‬‬
‫منیش باشە ئەم خوایە زۆر بچوك و الوازە خۆ تۆزێك دەستی لەسەر توند بکەم‬
‫دەشکێت!‬
‫ئافرەتەکە‪ :‬ئەگەر بێت و لە تایلەند بیت و بیشکێنیت پۆلیس دەتگرێت‪.‬‬
‫لەم گفتوگۆیەدا بووین کوڕێك زۆر بە دیقەتەوە گوێی بۆ گرتبووین و حەپەسابوو‬
‫کە ئێمە بەم شێوەیە بەبێ پێکەنین ئاخاوتن دەکەین‪ ،‬تەواو بووین ئەویش‬
‫دەستی کرد بە قاقای پێکەنین و بەرز دەبوویەوە بۆ ئاسامن و بەڕانی خۆیەوە‬
‫دەکێشا بەرەو ڕووی من هات و وەك ئەوەی سەرسوڕمانی خۆی نیشان بدات‬
‫لە ژیری ئەو ئافرەتە کە بە قەناعەتەوە لەسەر ئەو شتە قسە دەکات‪ ،‬وە پێی‬
‫ووتم ئەوەی ئەو ئافرەتە دەیڵێ شتێکی مەنتیقی نی یە لەگەڵ ژیریدا یەك‬
‫ناگرێتەوە‪ ،‬منیش ووتم باشە ئەی تۆ چ دینێکت هەیە؟ ووتی من بە حساب‬
‫مەسیحیم بەاڵم لە ژیامندا نەچوومەتە کەنیسەوە‪.‬‬
‫ئەمە ئەو دینەیە لە میامنار بۆرما ئێستە مسوڵامنەکانی لەپێناودا دەکوژن‪ ،‬ئەمە‬
‫ئەو خوایەیە ئەوان هەیانەو شانازی پێکەوە دەکەن کە لە عەلوەکە هەرزانرتە‬
‫تا لەناو بازاڕ‪ ،‬ئەمە ئەو دینەیە کە مرۆڤی لە دونیادا بۆ دەخەنە جەهەنم و‬
‫دەیسوتێنن‪ ،‬ئەمە ئەو دینەیە کە هیچ مافێکی سەرەتای بە کۆمەڵێك مسوڵامن‬
‫نادات کە لەسەر یەك خاكن و هی باو باپیرانیانە‪ ،‬ئەمە ئەو دینەیە من گاڵتەی‬
‫پێ ناکەم بەاڵم خۆی جێگەی گاڵتەیە‪ ،‬ئەمە ئەو دینەیە بەالی ئەمەریکاو‬
‫وواڵتانی جیهانەوە جێگەی ڕێزەو ئەوە دینەکەی ئێمەشە الیان تیرۆرو بڤەیە‪،‬‬
‫ئەوە خواکانی ئەوانەوە خوای ئێمەش ئاشکرایە‪.‬‬
‫ئەوە ئەوان و ئەمەش ئێمە‪!!!!!!!!!!!!!.................................‬‬

‫‪287‬‬
 ‫نامه‌یه‌ك بۆ نوسه‌ران‬

‫نوسین کارێکی ئاسان نیه‌ ئه‌گه‌ر بێت و نوسه‌ره‌که‌ی هه‌قی ته‌واوی خۆی پێ‬
‫بدات‪ .‬لیره‌دا پرسیارێك دروست ده‌بێت‪ ،‬هه‌قی پێدانی نوسین ده‌بێت چ‬
‫بێ‪ ،‬بێگومان نوسین وه‌ك هه‌ر کارێکی تر کۆمه‌ڵێك هه‌قی خۆی هه‌یه‌ ده‌بێت‬
‫نوسه‌ره‌که‌ی ڕه‌چاوی بکات وه‌ گه‌رنا نه‌کردنی باشرته‌‪ .‬ئه‌و شتانه‌ی که‌ ده‌بێت‬
‫نوسه‌ر ڕه‌چاویان بکات له‌ نوسینه‌که‌یدا ده‌توانین به‌کورتی ئاماژه‌یان پێ بکه‌ین‪.‬‬
‫ڕاست گۆیی له‌ نووسیندا چونکه‌ ئه‌گه‌ر درۆ بوو وه‌رگیراو نابێت هه‌ر کاتێك‬
‫ده‌رکه‌وت هه‌م نوسینه‌که‌و هه‌م نوسه‌ره‌که‌ میسداقیه‌تیان نامێنێت الی خوێنه‌ر‪،‬‬
‫وه‌ ب ‌ه درۆزن له‌قه‌ڵه‌م ده‌درێت چونکه‌ درۆ مه‌رج نیه‌ هه‌ر به‌ گفتار بێت‪ ،‬ئه‌م‬
‫ڕاست گۆییه‌ مه‌رج نیه‌ هه‌ر نوسینه‌که‌ ڕاست بێت ده‌بێت له‌سه‌ر چاوه‌یه‌کی‬
‫ڕاست و دروسته‌وه‌ وه‌رگیرا بێت چونکه‌ زۆر جار نوسه‌ر ئه‌وه‌ی ده‌ینوسێت ڕاسته‌‬
‫نوسینه‌که‌ی به‌اڵم له‌سه‌رچاوه‌یه‌که‌وه‌ وه‌رگیراوه‌ ئه‌و ڕاست نیه‌ جا ده‌بێت نوسه‌ر‬
‫پێش ئه‌وه‌ی نوسینه‌که‌ی باڵو بکاته‌وه‌ ئه‌گه‌ر هه‌واڵه‌ ده‌بێت لێی بکۆڵێته‌وه‌‬
‫به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر سه‌رچاوه‌که‌ نارساو نه‌بوو‪ ،‬گه‌رنا ب ‌ه ئاشکرا بوونی هه‌ردووال‬
‫تاوانبار ده‌بن‪ ‌،‬ئه‌گه‌ر نوسینه‌که‌ له‌شوێنێکی تره‌وه‌ وه‌رگیرا بوو ده‌بێت ئاماژه‌ی‬
‫پێ بکرێت زۆر جار ده‌بێت ئیزنیش وه‌رگیراو بێت پێش باڵو کردنه‌وه‌ی به‌تایبه‌ت‬
‫ئه‌و نوسینانه‌ی که‌ مافی پارێزاوه‌ وه‌ گه‌ر نا ده‌چێت ‌ه قاڵبی دزییه‌وه‌ وه‌ به‌ئاشکرا‬
‫بوونی هه‌م تاوانبار ده‌بێت وه‌ ده‌توانرێت ڕوو به‌ڕوی کێشه‌ی یاسایش بکرێت‬
‫جگه‌ له‌وه‌ی الی خوێنه‌ر هیچ ئه‌رزشی نامێنی بۆ منونه‌ مه‌روان هه‌ڵه‌بجه‌ی ئه‌و‬
‫کتێبه‌ی که‌ به‌چاپی گه‌یان هه‌م ئیزنی وه‌رنه‌گرتبوو وه‌ هه‌روه‌ها نوسینه‌که‌ش‬
‫هی خۆی نه‌بوو‪ ،‬خۆ ئه‌گه‌ر ئیزنی وه‌ر بگرتایه‌و ئاماژه‌ی به‌ نوسه‌ره‌ ئه‌سڵیه‌که‌ی‬
‫بکردای ‌ه ئه‌و کات ‌ه ئه‌و ده‌وری وه‌رگێرێکی ده‌بینی و وه‌ئه‌و کاته‌ به‌م شێوه‌یه‌ی لێ‬

‫‪288‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫نه‌ده‌هات‪ ،‬هه‌رچه‌ند زۆر که‌س ده‌ڵی ئه‌و ته‌نها ئامانجێکی هه‌بوو ک ‌ه به‌هۆی‬
‫ئه‌و کاره‌وه‌ بگات به‌ ئه‌وروپا !!! به‌اڵم ئایا ئه‌و ئامانجه‌ ئه‌وه‌ ده‌هێنی ئینسان‬
‫به‌و شێوه‌یه‌ بکات به‌ خۆی !!! به‌هه‌زاران که‌س گه‌شتنه‌ ئه‌وروپاو نه‌مان بیست‬
‫که‌سێك کارێکی وای کردبێت له‌به‌ر ئه‌و ئامانجه‌؟؟؟‪ .‬وه‌ ئه‌گه‌ر نوسینه‌که‌ دینی‬
‫بوو ئایه‌ت و فه‌رمووده‌ی تیابوو ئامه‌ژه‌ به‌ڕه‌قه‌م و سه‌رچاوه‌که‌ی بکرێت‪ .‬ئه‌گه‌ر‬
‫فیکره‌که‌ هی خۆی نه‌بوو هه‌روه‌ها ده‌بیت ئاماژه‌ی پێ بکات‪ .‬ئه‌گه‌ر ده‌قێکی‬
‫که‌سێکی ترت خسته‌ ناو نوسینه‌که‌وه‌ ده‌بیت بکرێته‌ ناو که‌وانه‌وه‌و ئاماژه‌‬
‫به‌سه‌رچاوه‌که‌ بکه‌یت‪ .‬باشرتین سه‌رچاو ‌ه تا ئێستا بینیبێتم له‌سه‌ر نوسین‬
‫ئه‌م دوو کتێبه‌ی الی خواره‌وه‌یه‌ بۆ زانیاری زیاتر ده‌توانن ده‌ستیان بخه‌ت زۆر‬
‫ب ‌ه تێرو ته‌سه‌ل باس له‌ نوسین و چۆنێتی نوسین ده‌که‌ن یه‌کێکیان عه‌ره‌بیه‌‬
‫وه‌ یه‌کێکیان ئینگلیزیه‌‪ .‬وه‌ زۆر گرنگه‌ نوسه‌ر یه‌کێك له‌و کتێبانه‌ وه‌ یان‬
‫هاوشێوه‌یان بخوێنێته‌وه‌ به‌تایبه‌تی ئه‌گه‌ر ویستی کتێب و ‌ه یان به‌حسێکی‬
‫درێژ بنوسێت‪( 1-‬املنهج الحدیث للبحث يف العلوم االءنسانیة) تألیف فاروق‬
‫السامرايئ‪.‬‬
‫‪0947623620 MHRA STYLE GUIDE, ISBN -2‬‬
‫ئه‌و دوو کتێبه‌ زۆر به‌سوده‌ به‌تایبه‌ت بۆ ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ ده‌یانه‌وێت نامه‌ی‬
‫ماجیستێر وه‌یان دکتۆرا بنوسن‪.‬‬
‫لەبەر فراوانی تەکنەلۆژیاو نەبوونی سانسۆر یان کەمبوونی وایکردووە زۆرکەس‬
‫دەستبداتە قەڵەم و حقدو قینی خۆی بەسەر ئیسالمدا بڕێژێت بەبێ ئەوەی‬
‫ئاگاداری ئەو بنەما زانستیانەی نووسین بێت‬

‫‪289‬‬
 ‫قیبلە‪ :‬زۆرێك لەو کوردانەی لە دەرەوە کار دەکەن‬
‫مەرج نی یە کارەکانیان بۆ کورد نەبێت‬

‫زۆرن ئەو کوردانەی لەناو زانست و تەکنەلۆژیای ئەوروپادا دەژین‪ ،‬کەمن ئەوانەی‬
‫سوودیان لەو زانست و تەکنەلۆژیا وەرگرتووە‪ ،‬کەمرتن ئەوانەی بە تەواوەتی واز‬
‫لە ژیان و ڕەفاهیەتی ئەوروپا بهێنن و بگەڕێنەوە وواڵتی خۆیان و خزمەت بە‬
‫هاوزمانانی خۆیان بکەن‪ ،‬خاوەن پرۆژەی قیبلە خاوەن چەندەها بڕوانامەی جیا‬
‫جیاو لەسەروی هەموویانەوە بڕوانامەی ماستەر لە زمان و مامۆستای ئینگلیزدا‪،‬‬
‫دوای گەڕانەوەی بۆ کوردستان و دەست بەکاربوونی وەك مامۆستا ووردەکاری‬
‫ژیانی ئەوروپاو کوردستان و خزمەتگوزاریەکانی هەردووالو مانەوەی کوردانی‬
‫ئەوروپاو نەگەڕانەوەیان بۆ زێدی خۆیان لەم چاوپێکەوتنەدا باس دەکات‪.‬‬
‫ڕێگا‪ :‬بۆ زۆربەی کوردانی ئەوروپا سوودیان لە زانست و تەکنەلۆژیای ئەوروپا‬
‫نەبینیووە؟‬
‫قیبلە‪ :‬وەاڵمی ئەو پرسیارە دەگەڕێتەوە بۆ جۆرێتی ژیانی ئەو کوردانە‬
‫لەسەرەتای ژیانیانەوە‪ ،‬کە لە وواڵتێکدا ژیاون زانست و تەکنەلۆژیا نەبووەتە‬
‫ڕۆڵێکی گرنگ لە بەرەو پێشچوونی کۆمەڵگەدا‪ ،‬وەیان پێوەرەکان لەسەر‬
‫بنەمای زانست نەبووە‪ ،‬وواڵتێکی قەیراناوی کە جگە لە دەنگی فیشەك و‬
‫ملمالنێی نەخوازراوی حیزبی و ئیشکردن لەسەر بیرکردنەوەی کۆمەڵگە‪،‬‬
‫کە ئەمانە خەڵکی پێی دەژی نەك زانست‪ ،‬زۆرێك وا بیردەکاتەوە لە ئەوروپاو‬
‫دەڵێ من بۆ ئەوەی لە ئایندەدا ناچاری ژێرباری حیزبێك نەبم کارێك دەکەم‬
‫پێویستم بەو نەبێت‪ ،‬لەبیرمە مامۆستایەکی هاوڕێم کە دەرچووی بایەلۆجی‬
‫بوو لە زانکۆی سەالحەدین دوای ئەوەی لە بەریتانیا نیشتەجی بوو لەسەرەتاوە‬
‫گرنگی بە زانستەکانی کۆمپیوتەر دەداو لەو بوارەدا دەیخوێند‪ ،‬دواتر گرنگیەکی‬

‫‪290‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫زۆری بە خولی ئاسنگەری و دارتاشی دەدا‪ ،‬منیش زۆر بە سەرسوڕمانەوە لێم‬
‫پرسی مامۆستا گیان ئەمە تۆ چ کارێکە دەیکەیت؟ بایەلۆجی و کۆمپیوتەر لە‬
‫کوێی و ئاسن و دار لە کوێ؟! ئەویش ووتی‪ :‬من خۆم چاك دەزانم چ دەکەم‪،‬‬
‫لە ئایندەدا من هەر دەگەڕێمەو کوردستان داوای دامەزراندن دەکەم ئەگەر‬
‫داوای ئینتیامی حیزبی و ئەو شتانەم لێکرا خولی کۆمپیوتەر دەکەمەوە ئەگەر‬
‫لەوەش ڕێگریان لێکردم خەریکی ئاسنگەری یان دارتاشی دەبم‪ .‬لەبەر ئەوە‬
‫زانست وەك خودی خۆی بە تەنها نەبووەتە ڕێگەیەك بۆ خۆشکردنی ژیان و‬
‫گوزەران و کارەکان لەسەر بنەمای تر بنیات دەنرێن‪ ،‬هەربۆیە من وای دەبینم‬
‫ئەو باکگراوندوو کارکردنە کە لە کوردستاندا هەیە کاریگەری لەسەر کوردانی‬
‫هەندارن کردووە لەوەی سوودلە زانست و تەکنەلۆژیا نەبینن‪.‬‬
‫ڕێگا‪ :‬کەسانێك زۆر بە تواناو ئەکادیمی کوردیش لە هەندەران کار دەکەن‬
‫لە زانکۆو پەیامنگاو ناوەندە زانستی و ڕۆشنبیریەکاندا‪ ،‬ئەگەر پرسیارەکە‬
‫بەم شێوەیە سیاغە بکەین و بڵێین بۆ ئەو کەسانە ناگەڕێنەوە کوردستان و‬
‫هەوڵەکانیان لێرە ناخەنە گەڕ؟‬
‫قیبلە‪ :‬زۆرێك لەو کەسانە کە لە دەرەوە خزمەت دەکەن مەرج نی یە هەموو‬
‫هەوڵەکانیان بۆ کورد نەبوو بێت‪ ،‬لە دەرەوەش ڕەوەندی کوردی زۆرن و ئەوانیش‬
‫پێویستە کاریان لەسەر بکرێت و ئەو کەسانەش کاریگەری ئەرێنیان لەسەریان‬
‫هەبووە‪ ،‬ئێستە دەبینین چەندەها ڕێکخراوی جۆر بەجۆر هەیە بۆ هۆشیار‬
‫کردنەوەی ڕەوەندی کوردی و سوود وەرگرتن لە الیەنە باشەکانی ئەوروپا‪ ،‬لە‬
‫الیەکی تریشەوە زۆریشن ئەو کەسانەی کە بە هەستێکی بەرزی نیشتامنیەوە‬
‫دێنەوە کوردستان بۆ خزمەت کردن و ڕیگریان لێ دەکرێت و بیانوی جۆر‬
‫بەجۆریان بۆ دەدۆزرێتەوەو ناچار دەکرێن بگەڕینەوە‪.‬‬
‫ڕێگا‪ :‬دەوترێت ئەوانەی لە ئەوروپان و خاوەن بڕوانامەن بۆ بەهێزی کەسایەتی‬

‫‪291‬‬
‫خۆیان و خۆشی ژیانیان نایەنوێت لە کوردستاندا بژین ئێوە چۆن ئەمە‬
‫هەڵدەسەنگێنن‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬لەوانەیە نسبیەن ئەوە ڕاست بێت‪ ،‬بەاڵم زۆرن ئەوانەشی کە حەز دەکەن‬
‫بگەڕێنەوە کوردستان و ڕێگریان لێ دەکرێت‪ ،‬وەیان زەمینە سازیان بۆ نەکراوە‪،‬‬
‫بۆ منوونە مامۆستا کرێکار کە کەسایەتیەکی بەهێزە لە ڕووی سیاسەتەوە‪،‬‬
‫لە ڕووی شەرعەوە‪ ،‬لە ڕووی ئەکادیمیەوە‪ ،‬وواڵتان ئۆفەری دەخەنە بەردەم‬
‫کەچی لە کوردستانەوە کوا؟ چی بۆ کراوە؟ جگە لەوەی نارشینیشی دەکەن!‬
‫لەوانەیە کێشەکەی ئەو تا ڕادەیەك ئاڵۆزی تێدا بێت‪ ،‬وەك کێشەیەکی نێو‬
‫دەوڵەتی سەیر بکرێت‪ ،‬بەاڵم زۆر کەسی تر هەن کە هیچ کێشەشیان نی یە‬
‫لێرە لە کوردستان کێشەیان بۆ دروست دەکەن‪ ،‬ئێ ئەوانیش ئۆپشنی تریان‬
‫لەبەردەستدایە ناچارنین ئەوە قبوڵ بکەن‪ ،‬من ئەم ماوە بۆ کێشەیەکی خۆم لە‬
‫وەزارەتی خوێندنی بااڵ بووم ئافرەتێك لەوێ بوو هەردووکامن چاوەڕێی هەمان‬
‫کەسامن دەکرد کە بگەڕێتەوە چەند کاتژمێرێکامن بە چاوەڕوانی بردە سەر‪،‬‬
‫دوای پرسیارو ئەوشتانە بۆم دەرکەوت ئافرەتەکە ‪ ٢٤‬ساڵ بوو لە بەریتانیا بوو‪،‬‬
‫بە بڕوانامەیەکی بەرزەوە هاتبووەوە ئەوەندە کێشەیان بۆ دروست کردبوو لە‬
‫هاتنەوەی زۆر پەشیامن بوو بوویەوە‪ ،‬هەتا ووتی‪ :‬بەڵێنم داوە ئەگەر ئەم جارە‬
‫بگەڕێمەوە بەریتانیا ‪ ١٠‬کەسی یەکەم دوای دابەزینم لە فڕۆکەخانەی لەندەن‬
‫باوەشیان پێدا بکەم و ماچیان بکەم‪ ،‬منیش بە پێکەنینەوە ووتم ئەگەر پیاویش‬
‫بێت ئەویش ووتی‪ :‬ئەرە واللە ئەگەر پیاویش بێت‪ ،‬ئەمە جێگەی پرسیارە چ وای‬
‫لەم ئافرەتە کردووە لەو جۆرە بەڵێنە بدات!‬
‫ڕێگا‪ :‬لە کەناڵەکانی ڕاگەیاندنەوە دەرکەوتن کە ئێوەش کێشەتان هەیە دەکرێت‬
‫بزانین چین؟ وە ئایا وای کردووە ئێوەش بڕیاری گەڕانەوە بۆ ئەوروپا بدەن؟‬
‫قیبلە‪ :‬کێشەکان ئەوەن کەسێك نی یە گوێامن لێبگرێت و لێامن تێبگات‪،‬‬

‫‪292‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫من ماستەرم لە زمان و مامۆستای ئینگلیزدا هێناوە‪ ،‬بە هەزار دەردی سەری‬
‫و لەسەر ئەرکی خۆم‪ ،‬کە تەنها دینارێکی عێراقیم لەالیەن دەستەاڵت و‬
‫حکوومەتی هەرێمی کوردستانەوە بۆ سەرف نەکراوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا‬
‫لەمپەر دەخەنە بەردەمم و نایانەوێت هیچ حسابێك بۆ ئەم بڕوانامەیە بکەن‪،‬‬
‫دوای داکۆکیەکی زۆرو ئەزیەتێکی زۆر ناچار وازم لە وانە ووتنەوە هێنا‪ ،‬لە‬
‫پەیامنگای تەکنیکی دەربەندیخان‪ ،‬کە پێنج مادەی جیاوازم تێدا دەوتەوە‬
‫کە نزیکەی ‪ ٩٠٠‬قوتابیم هەبوو‪ ،‬بە بێ ئەوەی نە کێشەم لەگەڵ کارمەندانی‬
‫پەیامنگاو نە قوتابیدا هەبێت و دوای داکۆکیەکی زۆری ئەوانیش بە مامۆستاو‬
‫قوتابیەوە ناچاربووم وازی لێ بهێنم‪ ،‬بڕیاری گەڕانەوەشم حساب نەکردن بووە‬
‫بۆم وەك هاواڵتیەك‪ ،‬گوێ نەدانە بەو زانستەی کە من گشت تەمەنم لەگەڵیدا‬
‫خەرج کردووە‪ ،‬گوێ نەدانە بە خواست و پێویستیەکانی ئەم میللەتەش‪ ،‬لەبەر‬
‫ئەوە ناچار دەبم بگەڕێمەوە الی ئەو کەسانەی کەوا لە ئەوروپاش خزمەت بە‬
‫ڕەوەندی کوردی و دۆسیەی کورد دەکەن‪ ،‬تەنها ئەوەندە دەڵێم سەدان و‬
‫هەزارەها شاهیدم هەن کە من پێم خۆش بوو لە کوردستاندا بە ئەوپەڕی‬
‫توانامەوە خزمەتی بکەم‪ ،‬بەاڵم لەمپەرەکان وام لێ دەکات ناچاری گەڕانەوە‬
‫بم نەك بە سەرپشکی بێت‪ ،‬لە وواڵتی بێگانەدا ڕێزمان زیاترە وەك لە وواڵتی‬
‫خۆمان‪.‬‬
‫ڕێگا‪ :‬کێن ئەو کەسانەی کەسانی وەك ئێوە ناچاری گەڕانەوە دەکەن؟‬
‫قیبلە‪ :‬ئەو کەسانەن کە کارەکامنان دەچێتە بەر دەستیان و بە عەقڵیەتێکی‬
‫کۆن و خەوتووەوە سەیری کارەکان دەکەن‪ ،‬نایانەوێت بابەتیانەو وەك خۆی‬
‫سەیری کارەکان بکرێت‪ ،‬ئاستی ئێمەو مانان دادەبەزێنن بۆ کەمرت لەوەی کە‬
‫هەین‪ ،‬وەك مرۆڤ مامەڵەمان لەگەڵدا ناکرێت‪ ،‬ناچاری واسیتەمان دەکەن‪،‬‬
‫کارەکان بە ئاستێکی نا زانستیدا دەبەن‪ ،‬بڕوانامە وەك بڕوانامە سەیر ناکەن‪،‬‬

‫‪293‬‬
 ‫تەزکیەو ئینتیامی حیزبی لە پێش دادەنێن‪.‬‬
‫ڕێگا‪ :‬ئایا ناکرێت ئەو کەسانەی کە لە دەرەوە دەگەڕێنەوە پرۆژەی سەر بەخۆیان‬
‫هەبێت و چاویان لە دەستی حکوومەت نەبێت؟‬
‫قیبلە‪ :‬ئێمە با خۆمان نەخەڵەتێنین واقعیانە بیر بکەینەوە چەندن ئەو کەسانەی‬
‫پرۆژەیان هەبووەو بەرپرسێك لە پشتیان نەبووە ڕیگریان لێ کردووە؟ وەیان بۆ‬
‫پرۆژەیەکی خزمەتگوزاری بۆ دەبێت پشکی بەرپرسێکی تێدا هەبێت‪ ،‬وە من‬
‫وەك خۆشم زۆر هەوڵی لەوەها پرۆژەیەك بووم‪ ،‬وویستم ناوەندێکی فێربوونی‬
‫زمانی ئینگلیزی و زانستەکانی کۆمپیوتەر بکەمەوەو موافەقەشم لە بەریتانیا بۆ‬
‫وەرگرت و هێنامەوە‪ ،‬دواتر لێرە پێیان ووتم ئەگەر بێت و ئەم موافەقە ببیرنێت‬
‫ڕێگریت لێ دەکەن‪ ،‬بەو شێوەش هەوڵێکی زۆرم دا مۆڵەتم لە ئاسایش‪،‬‬
‫قائیمقامیەت‪ ،‬پەروەردەی دەربەندیخانیش وەرگرت‪ ،‬دواتر لە بەشی پەیامنگا‬
‫ئەهلیەکان لە سلێامنی کارەکەم پەکی کەوت و گشت ڕێسەکان دیسانەوە‬
‫بوون بە خوری‪.‬‬

‫قوتابیانی زانکۆ توشی شۆکیان کردم!‬

‫گه‌ر به‌هه‌ر شێوه‌یك لێکی به‌ینه‌وه‌ قوتابیانی زانکۆ ده‌بێت چینێکی به‌رزو‬
‫لێهاتوو بن‪ ،‬چینێك بن ئاماده‌ بن بۆ پێشه‌نگی‪ ،‬چینێك بن پڕبن ل ‌ه زانست‬
‫و زانیاری‪ ،‬چینێك بن ل ‌ه چه‌نده‌ها بیروبۆچونی تازه‌و داهاتوو‪ ،‬چینێك بن‬
‫بۆ زیاتر پێكه‌وه‌ ژیان‪ ،‬چینێك بن بۆ چاره‌سه‌ری کێشه‌کان‪ ،‬چینێك بن بۆ‬
‫به‌ده‌مه‌وچوونی هاواڵتیان‪ ،‬چینێك بن بۆ به‌ده‌مه‌وه‌ چوونی وواڵته‌که‌یان‪،‬‬
‫چینێك بن بۆ داهاتوویه‌کی ڕوون‪ ،‬چینێك بن پڕ بن له‌ به‌هاو ڕه‌وشتی جوان‪،‬‬
‫چینێك بن بۆ خۆشی مامه‌ڵه‌و کار له‌گه‌ڵ کردن‪ ،‬چینێك بن کامل مواسه‌فات‪.‬‬

‫‪294‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئه‌وانه‌و زۆرێکی تریش ده‌بێت ل ‌ه قوتابیانی زانکۆ چاوه‌ڕوان بکرێت‪ ،‬سه‌ره‌نجامی‬
‫خوێندن و به‌دوادا چوون و وه‌ هه‌روه‌ها وه‌ك هاواڵتیش ژیان ده‌بێت چاوه‌ڕوانی‬
‫ڕوونی لێ بکرێت‪.‬‬
‫کاتێك له‌ که‌ناڵه‌ کوردیه‌کانه‌وه‌ ده‌مڕوانیه‌ زانکۆکانی کوردستان زۆر پێی‬
‫ده‌گه‌شامه‌وه‌و وه‌ منونه‌ی جوانیانم له‌ ناو هاوپۆل و هاوڕێکامناندا باس ده‌کردن‬
‫به‌ شانازییه‌وه‌‪ .‬زۆر ئاواتم بوو ڕۆژێك بێت و ل ‌ه نزیکه‌وه‌ بیاندوێنم‪ ،‬به‌اڵم وه‌ك ئه‌و‬
‫شاعیره‌ی که‌ ئاواتی بوو قانعی شاعیر ببینێت وه‌ دواتر که‌ بینای زۆر په‌شیامن‬
‫بوو وه‌ك خۆی ده‌ڵێ ‪:‬‬
‫گڕی تێ به‌رده‌ی به‌سۆی لێ نایه‬
‫زۆر په‌شیامنم خۆزگه‌ نه‌م دیایه‪.‬‬
‫منیش دوای گه‌ڕانم به‌ته‌وای زانکۆکانی کوردستاندا هه‌مان ڕای ئه‌و شاعیره‌م‬
‫بۆ دروست بوو!‬
‫زۆرجار ده‌مگوت خۆزگه‌ هه‌ر که‌ناڵه‌کان بوایه‌و به‌س‪ ،‬ئیرت چی بڵێم له‌ناو‬
‫هاوڕێکامندا درۆیان بۆ بکه‌م؟ بڵێم واو وا؟ وه‌ خۆم پرسیارم له‌ خۆم ده‌کرد‬
‫باشه‌ من بۆ ئه‌و بابه‌ته‌م هه‌ڵبژارد ماسته‌رنامه‌که‌ی له‌سه‌ر بنوسم؟ ئه‌ی باشه‌‬
‫خۆ ناکرێت درۆش بکه‌م؟ خۆشیش نی یه‌ هاو واڵت و هاوزمانانم بشکێنم و‬
‫به‌وشێوه‌ باسیان بکه‌م‪ ،‬ئه‌ی خۆ گه‌ر باسی مه‌نهه‌جیش بکه‌م به‌خوا ئه‌ویش‬
‫زۆری له‌ قوتابیان که‌مرت نی یه‌؟ ئه‌مانه‌و زۆر پرسیاری تر تا ئێسته‌ش دێت‬
‫به‌ مێشکمدا ‌‪ ،‬زۆر جار ده‌ڵێم باشرت وایه‌ بابه‌ت ‌ه بگۆڕم بۆ شتێکی تر‪ ،‬هه‌ر زوو‬
‫به‌بیرم دێته‌وه‌و ده‌ڵێم نا نا چۆن ده‌بێت من به‌رنامه‌م بۆ داڕشتووه‌و چه‌ندێك‬
‫سه‌رقاڵ بووم پێیه‌وه‌‪ ،‬پله‌ی زۆر باشه‌شم هێنا له‌و پرۆجه‌کته‌ی که‌ نوسیم‪،‬‬
‫وه‌هه‌ر خۆم به‌ خۆم ده‌ڵێم ده‌ی خۆ من سته‌میان لێ ناکه‌م خۆیان وان و گوێی‬
‫تێناده‌ن من بۆ له‌سه‌ریان بکه‌مه‌وه‌‪ ،‬له‌ کۆتایدا ووتم ده‌ی خۆ من هیچ نه‌بێت‬

‫‪295‬‬
‫کورته‌ مێژوویه‌کی کوردستانی تێدا باس ده‌که‌م و چاره‌سه‌ری ئه‌و گرفتانه‌ش‬
‫وه‌گه‌رچی خاڵی سلبی زۆره‌و دواتر له‌ ماسته‌رنامه‌که‌دا ده‌بیرنێت‪ .‬وه‌گه‌رچی‬
‫ئێسته‌ش هه‌ر جۆرێك له‌ دوو دڵیم تێدا ماوه‌ به‌اڵم پێم وایه‌ گۆڕینی ئه‌و بابه‌ته‌م‬
‫کێشه‌یه‌کم بۆ دروست بکات چونک ‌ه له‌کاتی خۆیدا زۆر گفتوگۆم له‌گه‌ڵ‬
‫سه‌رپه‌رشتیاره‌که‌مدا کرد تا ڕازی بوو به‌وه‌ی که‌ کورته‌ مێژوویه‌ك له‌ ماسته‌ر‬
‫نامه‌که‌مدا بنوسم ئه‌ویش نه‌ك به‌هۆی ئه‌وه‌وه‌ ک ‌ه ڕقی له‌ کورد بێت به‌ڵکو له‌به‌ر‬
‫نه‌بوونی په‌یوه‌ندی بابه‌ته‌که‌وه‌ بوو‪ ،‬دواتر به‌وشێوه‌یه‌ ڕه‌زامه‌ندی ده‌ربڕی که‌‬
‫ووتم ماسته‌رنامه‌که‌ی من له‌سه‌ر ڕه‌وشی خوێندنه‌ ل ‌ه کوردستاندا له‌ دوای ساڵی‬
‫‪1991‬ه‌وه‌ وه‌ خوێندنی ئینگلیزی به‌تایبه‌تی‪ ،‬وه‌ کاتێك من باس له‌مه‌ ده‌که‌م‬
‫ده‌بێت خوێنه‌ر بزانێت کوردستان کوێیه‌؟ چونکه‌ تێکه‌اڵوی و هه‌ندێك شت‬
‫هه‌یه‌ له‌سه‌ر کوردستان جوانرته‌ بخرێته‌ ڕوو‪ ،‬یارمه‌تی ده‌ری خوێنه‌ر ده‌بێت‬
‫کاتیك ئه‌و ماسته‌رنامه‌ ده‌خوێنێته‌وه‌ ده‌زانێت له‌سه‌ر کوێیه‌ ‌‪ ،‬ئه‌ویش ڕازی بوو‪‌.‬‬
‫بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ کۆمه‌ڵه‌ کاریك ده‌بێت بکرێت له‌وانه‌‪ :‬پرسیار بۆ قوتابی و وه‌‬
‫پرسیار بۆ مامۆستایان‪ ،‬سه‌ردانی زانکۆکانی کوردستان مانه‌وه‌ له‌ داخلی و‬
‫ڕاوه‌رگرتنی قوتابیان‪ ،‬چوونه‌ وانه‌وه‌و تێگه‌شنت له‌ هه‌موو ڕه‌وشه‌کان به گشتی‪،‬‬
‫سه‌ره‌نجامی هه‌موو ئه‌و شتانه‌و کردنیان به‌شێوه‌یه‌کی کرداری باری ده‌روونیان‬
‫تێك دام‪.‬‬
‫لێره‌دا ناکرێت به‌وردی هه‌موو شته‌کان باس بکرێت ته‌نها چه‌ند شتیك ده‌خه‌ینه‌‬
‫ڕوو بۆ ئێسته‌ وه‌ دواتر به‌ تێرو ته‌سه‌لی له‌ ماسته‌رنامه‌که‌دا باسیان ده‌که‌ین‪.‬‬
‫سه‌ره‌تا له‌ داخلی و ڕه‌وشی قوتابیان و ژیانیان تێیدا باس ده‌که‌ین‪:‬‬
‫له‌ داخلیه‌کاندا هه‌ر له‌ دهۆکه‌وه‌ تا که‌الرو خانه‌قین‪ :‬ئه‌وه‌ی من له‌ خه‌یاڵمدا بوو‬
‫وه‌ به‌ده‌م ڕێگه‌وه‌ به‌خۆم ده‌ووت ئه‌وه‌ بوو که‌ قوتابیان له‌ داخلیدا کاره‌کانیان‬
‫به‌شێوه‌یه‌کی باش ڕێکخستبێت و و ‌ه سه‌رقاڵی خوێندن و خوێندنه‌و ‌ه بن و‬

‫‪296‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫وه‌ موناقه‌شه‌ی ئه‌و وانانه‌ی که‌ پێشرت خوێندنوویانن و وه‌ وتوو وێژی ئیجابی‬
‫به‌رده‌وام‪ .‬به‌اڵم هیچم له‌وانه‌ نه‌دی به‌بێ هیچ موباله‌غه‌ش‪ ،‬قوتابیان له‌‬
‫داخلیه‌کاندا شه‌و تا نیوه‌شه‌و ته‌پڵ و گۆرانی بوو به‌شێوه‌یه‌کی وا هه‌ندێكیان‬
‫ماندوو ده‌بوون که‌ نه‌یان ده‌توانی بچن بۆ وانه‌کانیان دوای ڕۆژ بوونه‌و ‌ه له‌به‌ر‬
‫سه‌رقاڵیان به‌ ته‌پڵ و گۆرانی به‌رده‌وامه‌وه‌ تا به‌ره‌به‌یان ‌! له‌ زۆر داخلیدا ده‌بوایه‌‬
‫جلی کارکردنت له‌به‌ر بکردایه‌ له‌به‌ر پیسی داخلیه‌کان به‌تایبه‌ت داخلی‬
‫زانکۆی سه‌الحه‌دین و وه‌ دوکان‪ ،‬ئه‌وه‌نده‌ پیس بوون و ‌ه شتی وای تێدا بوو‬
‫شه‌رم ده‌مگرێت بیان نوسم‪ .‬قوتابیان له‌بری کۆڕی زانست و وتوو وێژی زانستی‬
‫تا دوای خه‌وتنی من ئیرت نازانم که‌ی ئه‌وان ته‌واو ده‌بوو هه‌ر کۆنکه‌ن و وه‌ره‌قێن‬
‫بوو! خوێندنه‌وه‌ هه‌ر باوی نه‌بوو! سه‌عی کردن تاقه‌تی ده‌وێت! وه‌ك زۆرێکیان‬
‫ده‌یانووت! ته‌له‌فۆن و بلوتوس له‌جێگه‌یاندا بوو ئه‌گه‌ر به‌کارهێنانی موبایل و‬
‫بلوتوس جێگه‌ی خوێندنی بگرتایه‌ به‌بڕوای من هه‌موویان زانا ده‌رده‌چوون!‬
‫باسی ئه‌م و ئه‌و و وه‌ مامۆستایان هه‌رده‌م له‌سه‌ر زاریان بوو‪ ،‬به‌یناو به‌ین‬
‫زۆرێکیان باسی ده‌ره‌وه‌ی وواڵتیان ده‌هێنایه‌ کایه‌و ‌ه ئه‌و ‌ه داهێرناوه‌که‌یان بوو!‬
‫له‌وانه‌یه‌ بپرسن و بڵێن ئه‌ی خۆ خۆشت له‌ده‌ره‌وه‌ی ئیرت بۆ ناهه‌قی ئه‌وان‬
‫ده‌گریت‪ ،‬وه‌اڵمه‌که‌ی ئه‌وه‌یه‌ بۆ له‌سه‌ر حسابی خوێندن بێت که‌سێك هێشتا‬
‫سه‌ره‌تایی زانکۆیه‌تی و سور ده‌زانێ چوار ساڵی له‌به‌رده‌مه‌وه‌ و ‌ه ده‌شیه‌وێت‬
‫ته‌واوی بکات بۆ هه‌ر له‌ ئێسته‌وه‌ بیری خۆی سه‌رقاڵ ده‌کات ب ‌ه ده‌رچوونیه‌وه‌‬
‫له‌ وواڵت و هه‌موو تواناکانی خۆی ده‌مرێنێت به‌و بیره‌وه‌‪ ،‬جل و به‌رگ و شێوازی‬
‫نوێ و له‌بری په‌رتوکدا به‌دواچوونی له‌سه‌ر ده‌کرا‪ ،‬کتێبخانه‌ زۆرێکیان هه‌ر‬
‫نه‌یان ده‌زانی له‌ کوێیه‌! چونک ‌ه کاریان پێی نه‌بووه‌! کێ کاتی ئه‌وانه‌ی هه‌یه‬
‫وه‌ك خۆیان ده‌یانووت! به‌اڵم ڕۆژشنت بۆ شارێکی تر بۆ ته‌نها پێاڵوێکی نوێرت‬
‫ئاساییه‌و هه‌روه‌ك خۆشیان ده‌یانووت پیاسه‌یه‌کیشه‌! نه‌چوونه‌ ناو وانه‌وه‌و‬

‫‪297‬‬
‫مانه‌وه‌ له‌ داخلیدا پێویستیه‌کی زۆریان بوو!جگه‌ره‌ له‌بری قه‌ڵه‌مدا به‌کار‬
‫ده‌هێرنا! پله‌ی سته‌یشین خۆشه‌ بۆ بێکاری! هه‌روه‌ها خۆشیشه‌ ب ‌ه ئاره‌زووی‬
‫خۆت هه‌ستیت له‌خه‌و وه‌ك پیشه‌ هه‌ندێکیان بوو‪.‬‬
‫ئه‌مانه‌و زۆرێکی تریش ل ‌ه داخلیه‌کاندا ده‌بیرنێت‪ ،‬ووتم له‌وانه‌ی ‌ه به‌یانیان زوو‬
‫هه‌سنت بۆ سه‌عی کردن و خوێندنه‌وه‌ هه‌روه‌ك ووتوویانه‌ خوێندنه‌وه‌ی به‌یانیان‬
‫زۆر چاکه‌‪ ،‬خوا هه‌ڵناگرێت تێیدا بوو هه‌ر خه‌به‌ری نه‌ده‌بووه‌وه‌ ئه‌و موبایله‌ی که‌‬
‫به‌رده‌وام یاری بلوتوسی پێ ده‌کرد نه‌یده‌کرد ته‌نها ئه‌و سوده‌ی لێ وه‌ربگرێت‬
‫سبه‌ینان زوو خه‌به‌ری بکاته‌وه‌‪ ،‬ه‌ندێکیشیان زۆر زوو هه‌ڵده‌ستان به‌اڵم هه‌ر‬
‫فریای ئه‌وه‌ ده‌که‌وتن زۆر به‌جوانی خۆیان ڕێك بخه‌ن‪ ،‬هه‌روه‌ك چۆن تێشیاندا‬
‫بوو به‌ په‌له‌ په‌ل خۆی ده‌کرد ‌ه به‌ر ده‌موچاو شتنه‌ک ‌ه گرنگ نی یه‌ کات زۆری‬
‫به‌به‌ره‌وه‌ ماو ‌ه دوای گه‌ڕانه‌وه‌ له‌ ده‌وام‪.‬‬
‫وا ڕۆژه‌و کات کاتی ده‌رس و وانه‌یه‌ زۆربه‌ی ته‌نها جه‌سته‌ی له‌ پۆلدایه‌و وه‌ك‬
‫وا بێت به‌زۆر هێرنابن بۆ ناو پۆل! هه‌ر خوا خوایان بوو که‌ی جه‌ڕه‌س لێ بدات‬
‫و بڕۆنه‌ ده‌ره‌وه‌ هه‌وایه‌ك بگۆڕن‪ ،‬ئه‌گه‌ر که‌سێك شتێکی تازه‌ی پێ بێت و به‌‬
‫بلوتوسدا بینێرێت بۆ هاوڕێکه‌ی زۆر چاکه‌‪ ،‬به‌یناو به‌ین باسی سه‌فره‌ی عیلمیان‬
‫ده‌کردو چۆنێتی ڕێکخستنی ناوه‌که‌ی زۆر گرنگ بوو به‌المه‌وه‌ به‌اڵم که‌ له‌‬
‫ناوه‌رۆکه‌که‌یم پرسی ئه‌ویش هیچی له‌ کۆنکه‌ن و وه‌ره‌قێنه‌که‌ی شه‌و که‌مرت‬
‫نه‌بوو! حیز حیزبێنه‌ الی هه‌ندێکیان وه‌ك سه‌ره‌تای نه‌وه‌ده‌کان بوو! قسه‌کردن‬
‫دژی ده‌سته‌اڵت و مه‌نهه‌ج پیشه‌یان بوو‪ ،‬گه‌رچی ئه‌م کۆمه‌ڵ ‌ه هه‌قیان بێت‬
‫له‌هه‌ندێك ڕووه‌وه‌ به‌اڵم ناهه‌قیه‌کانی ئه‌وان ده‌رهه‌ق به‌ خۆیان هه‌مووی‬
‫شاردبووه‌وه‌‪ ،‬له‌ کۆتایدا هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ ده‌ڵێم ئه‌گه‌ر ئه‌م کۆمه‌ڵ ‌ه زانکۆیان ته‌واو‬
‫کرد چی ڕوو ده‌دات؟ وه‌اڵمه‌که‌ی جێده‌هێڵم بۆ به‌ڕێزتان‪‌...‬‬

‫‪298‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫د‪.‬موسەنا ئەمین‪ :‬ئاگرەکەی بادینان پارتی سوتاند‬

‫ئەمڕۆ ‪ ٢٠١١/١٢/٣١‬ئێوارە کۆڕێك لەژێر باڵەخانەی لقی یەکگرتووی ئیسالمی‬

‫کوردستان لەالیەن ڕێکخراوی گەشەپێدانی قوتابیانی کوردستان بەڕێوەچوو‬
‫بە میوانداری د‪.‬موسەنا ئەمین‪.‬‬
‫بە ئامادەبوونی ژمارەیەکی بەرچاو لە کەسایەتی و ڕۆشنبیرانی دەربەندیخان‬
‫دکتۆر موسەنا ئەمین جەختی خستە ناوەرۆکی گۆڕانکاریە نوێکانی ڕۆژهەاڵتی‬
‫ناوەڕاست و قەیرانە ناوخۆیەکانی کوردستان‪ ،‬لەژێر ناونیشانی بەهاری عەرەبی‬
‫بەهاری عەرەبی نی یە بەهاری دیموکراسی یە‪ ،‬هەروەك ناوێکی تریشی بۆ‬
‫بەکار دەهێنا کە ئەویش بەهارێکی بێ ئایدۆلۆژیاو بێ سەرکردە‪.‬‬
‫سەرەتای دەسپێك بە مەستی دەستەاڵت بەهۆی کورسی و پارەوە ناوبردوو ووتی‬
‫وای لێکردوون بەهار وەال بنێن و لەبیری خۆیانی ببەنەوە‪ .‬ڕۆڵی میدیای نرخاند‬
‫لەم سەردەمەدا وەك دەستەاڵتی چوارەم و کاریگەری لەسەر بەهاری عەرەبی‬

‫‪299‬‬
‫و گۆڕانکاریەکان‪ ،‬هەروەك ڕۆڵی گەنجیشی زۆر بەرزنرخاندوو گەنجیشی بە‬
‫تواناو هێزەوە وەسف کرد وەك لە تەمەنێکی دیاری کراو‪.‬‬
‫ڕخنەی لە هەندێك کەسایەتی گرت بەبێ ناوهێنان لەوەی لەسەرای ئازادیدا‬
‫دەوری هەبووەو ئێستە باس لە ترسی ئیسالمیەکان دەکات!‪ ،‬هەروەك‬
‫بەالشیەوە سەیر بوو پۆلێن کردنی ئیسالمیەکان هەمووی وەك یەك‪ ،‬هەروەك‬
‫ووتیشی ئایا؟ گشت عەملانیەکان وەك یەکن؟‬
‫لەو کۆڕەو لە میانەی شیکردنەوەی بابەتەکەیدا د‪ .‬موسەنا ئەمین ڕەخنەی توندی‬
‫لەو کەسانەگرت کە فویان تێ بووەو لە قاڵبی خۆیان دەرچوون چ وەك هێزو بازو‬
‫چ وەك هێزی میلیشیای بێت چ وەك فرۆشتنی فکری ئێکسپایەر‪ ،‬وە بەڕێزیان‬
‫ووتیان دەبێت ئەوکەسانە بفسێرنێنەوە‪ ،‬هەروەك ڕەخنەی توندیشی بەڕووی‬
‫ئەو کەسانەدا دا کە حیزب دەپەرسنت‪ ،‬شەڕەپەڕۆو فرۆشتنی فکرو ئایدۆلۆژیان‬
‫لەژێر ناوی حیزب و بە پەڕۆبازی بەکەم و ئاست نزمی هاواڵتیان لێك دایەوە‪،‬‬
‫جێگەی ئاماژە پێکردنە د‪ .‬موسەنا داکۆکی لە گۆڕینی عەقڵیەتەکان دەکردوو‬
‫بەشێوەیەك گەورەتر لەوەی تەنها سەرکردەکان بە گەورە بزانن‪ ،‬هەر لەهەمان‬
‫ووتارو لە درێژەیدا سوتاندنی بارەگاکانی یەکگرتووی لە دەڤەری بادینان بە‬
‫دەستێکی تێکدەرو عەقڵیەتێکی پڕقین کراو وەسفکرد‪ ،‬هەربۆیە ئاماژەی‬
‫بەوەشدا گەر بێت و بارزانی بتوانێت لە زاخۆدا بەسەر کێشەکاندا زاڵ ببێت‬
‫بەجۆرێك لە سەرکەوتن بۆی دەگەڕاندەوە‪ ...‬ئەم سەردەمەشی بەسەردەمی‬
‫سەرکەوتنی حەقیقەتەکان وەسفکردوو ووتیشی دەبێت سەرکردەی حەقیقیش‬
‫دروست بکەین‪.‬‬
‫جێگەی خۆشیەتی بووترێت ڕەخنەی تووندی لە هەریەك دەزگای تەنفیزی و‬
‫پەرلەمان گرت و ووتی دەزگاری دادوەری جێگەی ئومێد نی یە‪.‬‬
‫شایەنی باسە خوای گەورەی بەبیر هەریەك لەو دەزگایانە هێنایەوەو ئاماژەی بە‬

‫‪300‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫بوونی خوای گەورەدا لە سەروی هەموویەوە‪.‬‬
‫قەیرانەکانی کوردستان و حیزبی دەستەاڵتی بە قتارێك وەسف کرد کە لە‬
‫سکەی خۆی الیدابێت و لە دەرەوەی سکەکەدا بیەوێت ڕایبکێشێت‪ ،‬هەروەك‬
‫ناوی بێ ناوەرۆکیشی لە ئاستیاندا بەکار دەهێنا‪.‬‬
‫دەربارەی خستنە ئەستۆی هەندێك لەو قەیرانانەی لە کوردستاندا هەیەو‬
‫وەك وەاڵمێك بۆ ئەو تۆمەتانە د‪.‬موسەنا ووتی لە گشت کوردستاندا مودیر‬
‫مەکتەبێكی یەکگرتوو نی یە!‪ ...‬وەك ئاماژەیەك بێت بەوەی لەپای چی‬
‫یەکگرتوو تاوانبار دەکەن‪.‬‬
‫لە درێژەی ووتارەکەیدا د‪.‬موسەنا ئەمین ئاماژەی بەخاڵی زۆرگرنگ و هەستیارو‬
‫تایبەت بە عێراق و کوردستان دەوروژاند‪ ،‬وەك ووتی مالیکی سەرۆك وەزیرانی‬
‫ئیتالفی عێراقیەیە‪ ،‬لە ئاستی کوردستانیشدا ڕەخنەی لە وەزیری ناوخۆ گرت‬
‫کە ووتوویەتی ئاسایش سەر بەمن نی یە‪!...‬‬
‫وە ووتیشی ئەم حکوومەتە سەرەتانیەتی و کەس خێری لێ نابینێت‪ ،‬لە‬
‫زیاتر ڕوونکردنەوەی پرسە کوردیەکاندا دیسان دەگەڕایەوە بۆ سەر بەهاری‬
‫عەرەبی و ووتیان بەشار ئەسەد شەرعیەتی نەماوەو ڕووی بەالی کوردستاندا‬
‫وەردەچەرخاندوو دەیووت ئێمە نامانەوێت سەرکردەکانی ئێمە وەك ئەوانیان لێ‬
‫بێت‪.‬‬
‫خەباتی شاری بەبیر دەستەاڵت دەهێنایەوە کە یەکگرتوو دەستێکی بااڵی تێدا‬
‫هەبووە‪.‬‬
‫کۆڕەکە بە پرسیارو بەژداری و ڕەخنەی هەندێك لە ئامادەبوانەوە کۆتای پێهات‬
‫و هەوڵەکانی د‪.‬موسەنا لەناو ئامادەبواندا بە ئیجابی وەسف دەکرا‪.‬‬
‫د‪ .‬موسەنا ئەمین‪ :‬تۆ ناوماڵی کوردت پێ ڕێك نەکرێت بەچی ڕوویەکەوە ڕوو‬
‫دەکەیتە بەغدا‪.‬‬

‫‪301‬‬
‫ئەوەشی کە کرا لە شەڕی ناوخۆداو لەسەر پانکردنەوەی یەکرتداو دووبارە هەر‬
‫ناوی کوردایەتی لێ دەنرا‪.‬‬
‫ئایدۆلۆژیاو پاساو بۆ بەردەوام بوون لەسەر دەستەاڵت یاخود بۆ ئەنجامدانی‬
‫کۆمەڵە تاوانێك لە دژ خەڵك‪.‬‬
‫لیژنە بۆ پەردە پۆشکردنی ئەم عەیبانەیەو شاردنەوەی ڕاستیەکانە‪.‬‬
‫یەکگرتوو زوڵمی لێکراوە وە لەو کاتەی کە زوڵمی لێکراوە وای لێ نەهاتووە کە‬
‫ئەویش زوڵم بکات‪.‬‬
‫یەکگرتوو نە حیزبەکەی بە پیرۆز دەزانێت نە یەکگرتوو بە دین دەزانێ نە‬
‫ووتوویەتی هەرکەس یەکگرتوو نەبێت دینی نوقسانە‪ ،‬نە ووتوویەتی تەنها‬
‫سەرکردەکەی ئێمە باشە‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬دوای ئەوەی کۆمەڵێك بارەگای یەکگرتوو سوتان لە دەڤەری بادینان‬
‫و کۆمەڵێك لە ئەندام و ڕۆژنامەنووسەکانیان دەستگیر کران بارگرژیەکی چڕ‬
‫لە نێوان یەکگرتووی ئیسالمی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستاندا‬
‫دروست بوو‪ ،‬کە بە درێژای مێژووی پێکەوە ژیانی ئەو دوو حیزبە خۆی لەم‬
‫ئاستەدا نەبینیووەتەوە بە کارەساتی ‪٢٠٠٥‬یشی لەگەڵدا بێت‪ ،‬هەریەك بۆ‬
‫سەرخستنی دۆسیەکەی خۆی پەنا بۆ ڕاگەیاندن و جواڵنی شەقام دەدەن‪،‬‬
‫د‪.‬موسەنا ئەمین بە یەکەمین سەرکردەی دیاری یەکگرتوو ناودەبرێت لە ناو‬
‫شەقامدا بە دیفاع کردن و ڕوونکردنەوەی ڕاستیەکان بۆ ڕای گشتی‪ ،‬لە کۆڕێکی‬
‫تایبەت کە ڕێکخراوێکی سەربەو حیزبە کە لە دەربەندیخان ڕێکیان خستبوو‬
‫د‪ .‬موسەنا تیشکی ووردی خستە سەر کۆی ڕووداوەکانی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬
‫و کوردستانیشی بەو بەهارەوە گرێدا‪ ،‬لە چاوپێکەوتنێکی تایبەتدا لەسەر کۆی‬
‫ئەو تێبینیانەی لەسەر کۆڕەکە دروست بوو وە هەندێك پرسیاری تری شەقام‬
‫ڕووبەڕووی د‪ .‬موسەنا ئەمینامن کردوو بەڕێزیشیان بەوپەڕی سنگفراوانیەوە‬

‫‪302‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫وەاڵمی یەك بە یەك پرسیارەکانی داینەوە‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬یەکێك لە تایبەمتەندیەکانی ئیسالم واقعیە‪ ،‬ئایا یەکگرتووی ئیسالمی‬
‫تاچەند سوودی لەو واقع بینیە وەرگرتووە؟ لە وواڵتێکی میلشیاگەری و‬
‫نیشاندانی بازوی دەستەاڵت و کارکردنی یەکگرتووش بەم نەرمیە تاچەند؟‬
‫لەگەڵ واقعەکەدا یەکدەگرێتەوە؟ وە ئایا سوتاندنی بارەگاکانی یەکگرتوو وا لە‬
‫یەکگرتوو ناکات لە کۆنگرەی داهاتوودا ڕیفۆڕمی واقعیانە لەناوخۆیدا بکات؟‬
‫د‪.‬موسەنا ئەمین‪ :‬بسم اللە الرحمن الرحیم‪ ،‬واقعی بوون وەك یەکێك لە‬
‫ڕەهەندە ڕەسەنەکانی فکری ئیسالمی بریتیە‪ :‬لەوەی کە ئەو کۆمەڵە مسوڵامنە‬
‫خوێندنەوەیان بۆ ئەو واقعە خوێندنەوەیەکی دروست و ڕێك بێت و وە واقعی‬
‫خۆیان دەرك پێکردبێت‪ ،‬بەوجۆرە مامەڵە بکەن لە چوارچێوەی ئەو واقعەداو وە لە‬
‫چوارچێوەی نەگۆڕەکاندا نەچنە دەرەوە‪ ،‬یەعنی ئەگەر بێت و واقعیش ڕێگەیان‬
‫پێ بدات بچنە دەرەوە یان زیادە ڕەوی بەکار بهێنن و مافی کەسێك یان بەرانبەر‬
‫زەوت بکەن نابێت بیکەن‪ ،‬چونکە شەرع ڕێگەی بەوە نەداوە‪ ،‬یەکگرتووی‬
‫ئیسالمی کوردستان هەمیشە یەکێك لە تایبەمتەندیەکانی ئەوە بووە لە واقعی‬
‫کوردستان باش تێگەشتووەو خۆی باش ناسیووە وە دەوروبەرەکەشی باش‬
‫ناسیووە‪ ،‬وە هەوڵی ئەوەی داوە لە چوارچێوەی ئەوەی شەرع ڕێگەی پێداوە‬
‫ئەو واقعە بگۆڕێت وەك ئەوەی خوای گەورە ئەمری پێکردووەو بەرژەوەندی‬
‫خەڵکی کوردستانی تێدایە‪ ،‬بەاڵم وەكو لە کۆڕەکەش ووتم‪ ،‬دەبێت ئینسان‬
‫بەپێی بەڕەی خۆی پێ ڕاکێشێت ئەگەر زیاتر لە بەڕەکە پێی ڕاکێشێت ئاقڵی‬
‫نی یەو ئەگەر بەڕەکەش لەپێی زیاتر درێژتر بێت هەر ئاقڵی نی یە‪ ،‬هەمووکات‬
‫ئاقڵی و واقعی بوون ئەوەیە کە تۆ بزانیت کە چەند بەڕەکەت درێژە بەقەدەر‬
‫ئەوە پێ ڕابکێشیت‪ ،‬بزانی وواڵخەکە چەند هەڵدەگرێت ئەوەندەی لێ بنێیت‪،‬‬
‫بزانیت توانای کارت چەندێکە ئەوەندە دروشم بەرز بکەیتەوە کە بتوانیت‬

‫‪303‬‬
‫ئەو دروشامنە بکەیت بەواقع‪ ،‬هەموو ئەمانە مانای واقعی بوونن وا دەزانم‬
‫یەکگرتووی ئیسالمی کوردستانیش لە هەموو قۆناغەکاندا ناڵێم بێ تەقصیر‬
‫نەبووە بەاڵم بە دڵنیاییەوە بەردەوام هەوڵی داوە هەم ڕەچاوەی شەرعەکە بکات‬
‫و وە هەم بەرژەوەندی گشتیشی لە پێش چاو بێت‪ ،‬وە واقعی بوون ئەوە نی یە‬
‫تۆ تەسلیمی واقع بیت لە ڕووی ئامانجەکاندا‪ ،‬واقع بینی ئەوەیە لە بەجێهێنانی‬
‫میکانیزمی ئامانجەکاندا تۆ واقعەکەی خۆت باش بخوێنیتەوە وە خوێندنەوەت‬
‫بۆ واقعەکە دروست بێت‪ ،‬واقع بوون ئەوەنی یە نزم ببیتەوە بۆ ئاستی ئەو‬
‫واقعەی ئامانجەکان بدۆڕێنیت‪ ،‬یاخود میکانیزمێکی ناڕەسەن و ناشەرعی‬
‫بەکار بهێنیت‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬گەر گشت دەقە ئاینیەکانیش وەالنێین و لە ڕووی رسوشتی و واقعیەوە‬
‫بۆ شەڕی دیفاع بڕوانین ئەوا گشت رسوشتێکی سەلیم پشتگیریەتی‪ ،‬ئەگەر‬
‫پرسیارەکە بەم شێوەیە سیاغەبکەم و بڵێم بۆ پاسەوانەکانی یەکگرتوو دیفاعیان‬
‫لە بارەگاکان نەکرد وەیان هیچ نەبێت دەستی ئەو کەسانەیان نەگرت کە زوڵم‬
‫نەکەن؟‬
‫د‪.‬موسەنا ئەمین‪ :‬لە ڕووی قانونی و لە ڕووی شەرعیشەوە کاتێك تۆ بزانیت‬
‫مونکەرێك دەگۆڕیت بە مونکەرێکی لەو خراپرت ئەوە بێگومان نە لە ڕووی‬
‫واقعی نە لە ڕووی یاسای نە لە ڕووی شەرعیەوە تۆ ڕێگەت پێ نەدراوە ئەوە‬
‫بکەیت‪ ،‬پاسەوانەکانی یەکگرتوو بۆ ئەوە پاسەوانن کە دزێك‪ ،‬شەوکوتێك‪،‬‬
‫ئاژەڵێك لەو جۆرە شتانە بگێڕنەوە لە بارەگاکان‪ ،‬ئەمام کەسێك بە پالنێکی‬
‫چەکدارەوە کە بە چەکدارەکانی خۆی ئەو کارە ئەنجام دەدات ئەوە نە شەرع‬
‫و نە عەقڵ ڕێگە بەوە نادات تۆ بەرگری لە خۆت بکەیت‪ ،‬چونکە دیفاع کردن‬
‫لە خۆ لەو کاتەدا ئەو ئامانجە ناپێکێت کە خوای گەورە دایناوە‪ ،‬لە جیاتی‬
‫ئەوەی تۆ بتەوێت مەقەڕەکەت بپارێزیت ئەوا خوێنی چەند کەسێکیش بە‬

‫‪304‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫هەدەر دەڕوات و دەرەنجام مەقەڕەکەش هەر دەسوتێرنێت‪ ،‬ئالەم شوێنەدا نە‬
‫عەقڵ و نە مەنتیق و نەشەرع ڕێگە بەوە نادات کە ئەم پۆلیسە ئەو کارە ئەنجام‬
‫بدات‪ ،‬ئەو ئەو پۆلیسەش خۆی بۆ خۆی ئەو کارەی پێ نەسپێراوە بیکات نە‬
‫لەالی حکوومەتەوە نە لەالی یەکگرتووشەوە‪ ،‬بۆیە کارێکی باشیان کردووە کە‬
‫بەرگریان نەکردووە‪ ،‬چونکە زانیوویانە کارەکە ڕێکخراوەو حکوومەت ئەنجامی‬
‫دەدات‪ ،‬وە حکوومەتیش ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵی بەچەك هیچ سوودی نی‬
‫یە‪ ،‬چونکە دەرەنجام پاسەوانەکان خوێنی چەند کەسێك بڕێژن دواتر خوێنی‬
‫ئەوانیش دەڕژێرنێت لە کۆتایشدا بارەگاکانیش هەر دەسووتێرنێت‪ ،‬لەم حاڵەدا‬
‫هەر بارەگاکان بسوتێنن باشرتە لەوەی خوێنی مسوڵامنان بڕژرێ لە نێوان‬
‫یەکرتیدا‪ ،‬ئێمە قەناعەمتان وایە ئەوە ئەرکی حکوومەتە دەبێت بارەگاکان‬
‫بپارێزێت‪ ،‬نەك ئەرکی پاسەوانەکانی یەکگرتوو‪ ،‬وە نە حکوومەت بۆ ئەوە ئەم‬
‫چەکەی داوە بە یەکگرتوو هەرکەس هاتە سەری تەقەی لێبکات وە نە ئێمەش‬
‫وەك یەکگرتوو بۆ ئەوە ڕێگەمان داوە ئەو پاسەوانە بۆ ئەوە لەوێ بێت کە خەڵك‬
‫بکوژێت‪ ،‬ئێمە بۆچی ڕەخنەمان لە برادەرانی پارتی دەگرت ئێمە دەمانووت‬
‫خۆ بارەگاکەتان کەعبە نی یە‪ ،‬خەڵك پەنجەرەی شکاندووە ئێوە بۆ حەوت‬
‫کەس دەکوژن و پەنجاو هەشت کەس بریندار دەکەن بە فیشەك‪ ،‬ئایا فیشەك‬
‫ڕوو بکەیتە برای مسوڵامنی خۆت دروستە؟‪ ،‬ئێمە بە دروست و شەرعیامن‬
‫نەزانیووەو ئێستاش بە دروست و شەرعی نازانین‪ ،‬لە کاتێکدا مەسەلەی دیفاع‬
‫لە نەفس دەبێت بکرێتەوە بە ماف‪ ،‬دیفاع لە نەفس بۆ ئەوە هاتووە کەسێك‬
‫دێت لە ماڵی خۆتدا بتکوژێت تۆش بۆ دیفاع کردن لە خۆت لە کاتێکدا بزانیت‬
‫ئەم دیفاعە نابێتە هۆکارێك بۆ ئەوەی تاوانی گەورەتری لێوە دروست ببێت یان‬
‫کارێکی خراپرت دەبێت ئەگەر زانیت وا دەبێت‪ ،‬ئەوە دەتوانیت ئەو کەسەی‬
‫کە هاتووەتە سەرت تۆ ماڵ و منداڵەکە بپێچیتەوەو بڕۆیت و دیفاع لە خۆت‬

‫‪305‬‬
‫نەکەیت‪ ،‬چونکە دەزانیت دەرنجامەکەی خراپرتە‪ ،‬لە مەنتیقی قورئانیش سەیر‬
‫َّف اللَّهُ َع ْنك ُْم َو َعلِ َم أَنَّ ِفيك ُْم ضَ ْعفًا ۚ َفإِنْ‬
‫خف َ‬ ‫النَ َ‬ ‫بکەیت قورئان دەفەرمووێت(( ْ‬
‫ي ))‬‫صا ِب َر ٌة يَ ْغلِ ُبواا ِمائَ َت ْ ِ‬
‫ن ِم ْنك ُْم ِمائَ ٌة َ‬
‫يَكُ ْ‬
‫زانایان و شەرع ناسان لە تەفسیری ئەم ئایەتەدا دەفەرموون هەرجارەو بێ‬
‫باوەڕان دوو هێندەی موجاهیدەکان بوون دروستە بۆیان پشتیان تێ بکەن‬
‫و لەگەڵیاندا نەجەنگن‪ ،‬وە ئەوە حسێب نابێت بە تولی یوم الزحف‪ ،‬چونە‬
‫سنوری تواناکانی مرۆڤ سنوردارە‪ ،‬پێغەمبەریش درودی خوای لەسەر بێت‬
‫بە جەماعەتەکەی خالیدی فەرموو کەرارن فەرارنین‪ ،‬واتە هاتوون بۆ ئەوەی‬
‫جارێکی تر هەڵمەت بەرنەوە نەك ڕایان کردبێت لە جەبهەو لە جیهاد‪ ،‬بۆیە‬
‫بەدەر لەوەش ئەم مەفهومانە لەم بوارەدا بەکار نایەت کە خەڵکێکی مسوڵامن‬
‫دێنە سەر خەڵکێکی مسوڵامن‪ ،‬بەاڵم بەهەرحاڵ ئەمجۆرە فکرە ئەم جۆرە‬
‫عەقڵیەتە یان سیاسیە کە دەزانێت کارەساتی زیاتر لەوە دەخولقێت وە بڕیار‬
‫دەدات ئەمە نەکات لەبەر ئەوە کارەساتی گەورەتر نەخولقێت هەم لە ڕووی‬
‫سیاسیەوە هەم لە ڕووی شەرعیەوە ئیشێکی باشیان کردووە‪ ،‬وە هەمیشەش‬
‫یەکگرتوو بەتەمایە کەوابکات‪ ،‬ئێمە ئامادەنین لەبەر ئەوەی بارەگاکامنان‬
‫نەسوتێن ئێمە لەوان بکوژین و ئەوان لە ئێمە بکوژین و سەنگەر بۆ یەکرتی‬
‫دابنێین‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬شلگیری یەکگرتوو کارنەدانەوەی لە ڕووداوەکانی ڕابردوو بۆ منوونە‬
‫‪ ٢٠٠٥‬بەجۆرێك لە جۆرەکان ڕیخۆشکەر بوون بۆ دووبارە بوونەوەی ئەم زنجیرە‬
‫هێرشانەی ئێستە‪ ،‬لێدوانی توندی کۆمەڵی ئیسالمی و نیشاندانی جۆرێك لە‬
‫هێز بەرانبەر یەکیەتی وەك ئەوەی ووتیان یەکیەتی و پارتی لێامن دەترسن‬
‫چونکە ئێمە ئەزموونی چەکداریامن هەیە‪ ،‬ئەگەر پرسیارەکە بەم شێوەیە بکەم‬
‫ئایا گۆڕینی ئەدای لێدوان و کاردانەوەکانی ئێوە واناکات ڕێگربێت لە دووبارە‬

‫‪306‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫نەبوونەوەی ئەم هێرشانە وە وەاڵمیشتان بۆ ئەوە چی یە گەر پاسەوانەکان بە‬
‫گەندەڵ ناوبربێت لەوەی موچەی بەالش دەخۆن لەکاتێکدا ئەو موچانە پارەی‬
‫سەدەقەو زەکاتی تێدایە‪.‬‬
‫د‪.‬موسەنا ئەمین‪ :‬ئەو قسانە هیچ نرخێکیان نی یە الی ئێمە لەبەر ئەوە نە‬
‫شەرعین نە سیاسین‪ ،‬شەرعی فیقهی یەکگرتوو لەم بوارەدا واضحە‪ ،‬ئەو فیقهە‬
‫بوو کە برادەرانی کۆمەڵ دانیان پێدا نەدەناو دواتر دوای چەندییین ساڵ دانیان‬
‫پێدانا‪ ،‬نە ئەوان دەگەڕێنەوە سەر ئەو فیقهە کۆنە نە ئێمەش بەم ئاخرە دەچینە‬
‫سەر ئەو فیقهەی ئەوان‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئێمە ئەزموومنان هەیەو خەڵك لێامن‬
‫دەترسێت هیچ وانی یە‪ ،‬وە ئەگەر برادەرانی کۆمەڵ ئەو هێزەی ئێمەیان هەبوایە‬
‫لە بادینان لە پێش ئێمەوە دەیان سوتاند‪ ،‬وە سڵیشیان لێ ناکەن‪ ،‬هێزیشت‬
‫هەبێت هێزی تۆ چێ پێ دەکرێت‪ ،‬دوو پاسەوان لەبەر ئەو دەرگادا دانیشتوون‬
‫لەسەرچی دەیان دەیت بە کوشت؟ لەبەرچی ئەعنی دیفاع لە کەعبە دەکەن؟!‪،‬‬
‫حکوومەتێك کە دەستەاڵتدارە هاتووە دەیسوتێنێت‪ ،‬دەتوانن بیشی سوتێنن‬
‫و حەرەسەکەشت بکوژن‪ ،‬ئەی بۆچی ئەم حەرەسە بکوژرێت لەپای چی ئەم‬
‫شەڕەی بۆ بکەیت‪ ،‬ئەگەر یەکگرتوو قەراربێ شەڕی وا بکات کە باوەڕی پێی نی‬
‫یەو ناشیکات‪ ،‬ئەوکاتە هەر ڕۆژەو شتێکی وا ڕوویدا دوو حەرەسی فەقیر نادات‬
‫بە کوشت‪ ،‬ئەگەر ئەوە بکات دەبێت لە سەرکردایەتیەکانەوە چەك هەڵبگرن و‬
‫دواتر ئەوانی تر‪ ،‬ئەوسا دەبێت بە دەیان کەس چەکدار بکەن و دیفاع بکەن نەك‬
‫بە دوو حەرەس بڵێ بۆ دیفاعتان نەکردوو دوو حەرەس بە کوشت بدەن‪ ،‬ئەم‬
‫بۆچوونە لەگەڵ ڕێزم بۆچوونێکی سادەو ساویلکەیە‪ ،‬بۆچونێکی نە مەنتیقی نە‬
‫شەرعی نە سیاسیە‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬بۆچونێك لەناو ئەندامانی یەکگرتوودا هەیەو دەڵێ ئەم جۆرە هێرشانە‬
‫لەبەرژەوەندیامندایەو دەنگەکامنان لە ئایندەدا زیاد دەکات‪ ،‬لەو الشەوە‬

‫‪307‬‬
‫بۆچونێکی خاوەن ئیمتیازی دەزگای ستاندەر هەیە وەك لە چاوپێکەوتنێکدا‬
‫درکاندوویەتی و دەڵێ ئیسالمیەکان بەرگریان لە ئەندامانی خۆیان پێ ناکرێت‬
‫چۆن؟ دەتوانن بەرگری لە میللەتێك بکەن‪ ،‬ئەگەر من ئەم دوو بۆچوونە تێکەڵ‬
‫بکەم و بەم شێوەیە سیاغی بکەم و بپرسم ئایا ئەگەر لە ئایندەشدا یەکگرتوو‬
‫دەنگی زیاتر بهێنێت پێتان وا نی یە ئەو دەنگانە زیاتر لە کانگایەکی سۆزو‬
‫عاتیفەوە سەرچاوەی گرتووە وەك ئەوەی بەزەیتان پێدا بێتەوە نەك ئەوەی‬
‫دەنگەکان واقعی بن‪.‬‬
‫د‪ .‬موسەنا ئەمین‪ :‬نا من جارێك نازانم ئەو برایانە بەچی بۆچونێك دەڵێن‬
‫یەکگرتوو ناتوانێ خۆی بپارێزێت‪ ،‬یەکگرتوو مەگەر قەرارە خۆی بپارێزێت‪،‬‬
‫خۆی لەچی بپارێزێت خۆ ئێمە لە جەنگەڵستاندا نین‪ ،‬یەعنی وەحشی گەری‬
‫نی یە ئەم وواڵتە‪ ،‬ئەم وواڵتە بڕیار وایە یاسای تێدا بێت‪ ،‬بڕیار وایە پەرلەمانی‬
‫تێدا بێت‪ ،‬ئێمە هەوڵ دەدەین دەزگایەك دروست بکەین حکوومەت خۆی‬
‫بەرپرسیار بێت لە پاراستنی هاواڵتیان‪ ،‬ئێمە قەناعەمتان وانی یە بڕیارمان‬
‫وا نی یە میلشیایەك دروست بکەین مبان پارێزێت‪ ،‬وە هەرکاتێك ئێمە‬
‫میلشیایەكامن نەبێت مبان پارێزێت ئیرت ئێمە بە کەڵکی حوکمڕانی نایەین!‪،‬‬
‫بە پێچەوانەوە ئێمە دەڵێین ئەوانەی میلشیایان هەیە دەبێت بڕۆنەوە بۆ شاخ‪،‬‬
‫ئەگەر قەراربێت ئەم شتانە ئەوا بێت دەبێت ئێمە ئەم ئەقڵە بەجی بهێڵین‪،‬‬
‫هەرکەس میلشیای نەبێت‪ ،‬جا خۆ ئێستە برایانی کۆمەڵیش میلشیایان نەماوە‪،‬‬
‫گۆڕانیش میلشیای نی یە دەبێت بڵێین دەنگ بەوانیش مەدەن‪ ،‬کەوا بێت‬
‫دەبێت بڵێین تەنها دەنگ بە دەستەاڵت بدەن چونکە تەنها ئەوان میلشیایان‬
‫هەیەو تەنها ئەوان دەتوانن خەڵك بکوژن و ببڕن‪ ،‬ئەمە خاڵێك خاڵێکی تر خەڵك‬
‫لەسەر ئەساسی ئەوەی عاتیفیە بۆیە دەنگ بە یەکگرتوو دەدات بەاڵم لەسەر‬
‫ئەساسی ئەوە نی یە هەرچەند عاتیفیش کاریگەرە‪ ،‬خەڵك هەیە سیناریۆی‬

‫‪308‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫تراژیدیا دروست دەکات بۆ ئەوەی عاتیفی خەڵك ڕاکێشێت‪ ،‬بەاڵم یەکگرتوو‬
‫جلی دڕاوو سواڵکەرانەی لەبەر نەکردووە تا خەڵکی بەزەی پێدا بێتەوەو دەنگی‬
‫بۆ بدات‪ ،‬یەکگرتوو سەملاندوویەتی هێزێکی کاریگەرەو ڕکەبەرێکی سەرەکی‬
‫برادەرانی پارتیەو لێی دەترسن بۆیە ماڵەکەیان دەسوتێنن‪ ،‬ئەمە وا لەو خەڵکە‬
‫دەکات دەنگ بە یەکگرتوو بدەن کە برادەرانی پارتی ئەوەندە لێی دەترسن‪،‬‬
‫لە هەمانکاتیشدا ئەوەندە ڕەوایەتی هەیە دەست بۆ ماڵیشی درێژ دەکەن و‬
‫دەیسوتێنن کەچی ئەو دەست بۆ کەس درێژ ناکات‪ ،‬ئەمە دەلیلی ئەوەیە ئەم‬
‫حیزبە هەم حیزبێکی کاریگەرە وە حیزبێکە بە ئەخالقە سنوری هەڵسوکەوتە‬
‫شەرعیەکانی خۆی دەزانێت‪ ،‬وە سنوری هەڵسوکەوتە یاسایەکانی خۆی‬
‫دەزانێت‪ ،‬ئەمە وا دەکات عادەتەن ئەو کەسەی زوڵمی لێ دەکرێت وا دەکات‬
‫ئەو خەڵکە خۆشیان دەوێت‪ ،‬مەرج نی یە ئەوە مانای ئەوە بێت بەزەییان پێدا‬
‫دێتەوە توخوا چەند فەقیرە‪ ...‬لەبەر ئەوە نی یە‪ ،‬لەبەر ئەوەیە زوڵمی لێکراوە وە‬
‫لەو کاتەی کە زوڵمی لێکراوە وای لێ نەهاتووە کە ئەویش زوڵم بکات وە ئەویش‬
‫خۆی بخاتە ئاستی هێزەکەی ترەوە‪ ،‬کەواتە ئەوە شایەنی ئەوەیە تۆ عەقڵی لێ‬
‫بخوێنیتەوە‪ ،‬شایەنی ئەوەیە یاسا سەروەری لێ بخوێنیتەوە‪ ،‬شایەنی ئەوەیە‬
‫بەرپرسیاریەتی ئەخالقی و سیاسی لێ بخوێنیتەوە‪ ،‬لەبەر ئائەمەیە ئەو خەڵکە‬
‫دەنگ بە یەکگرتوو دەدەن‪ ،‬بۆیە وای لێ دەکەن چونکە حیزبێکی کاریگەرە‪ ،‬وە‬
‫بۆیە وای لێ دەکەن چونکە مەترسی هەیە لەسەر گەندەڵکاران لەم وواڵتە‪ ،‬من‬
‫وا دەزانم ئەو مەنتیقەی وا لە یەکگرتوو دەکات دەنگی بداتێ ئەمەیە واتە ئەو‬
‫بەزەییە نی یە کە بۆ کەسێکی ڕوتاڵ ئەوە نی یە‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬لەسەروبەندی زۆرێك لە قەیرانە ناوخۆیەکاندا بارزانی خۆی بەالی‬
‫الیەنە عەرەبیەکاندا با دەدات‪ ،‬پرسیارەکە ئەوەیە ئایا بارزانی ئەوەندە سەنگ و‬
‫کاریگەری هەیە وەیان جۆرێکە لە خۆ دزینەوە لە قەیرانە ناوخۆیەکان‪.‬‬

‫‪309‬‬
‫د‪ .‬موسەنا ئەمین‪ :‬گومانی تێدا نی یە ئێستە کێشەکان حەقیقین‪ ،‬یەعنی‬
‫ئەوەی کێشەیەکی حەقیقی لە عێراق هەیەو مەترسیە بۆ کۆی عێراق و‬
‫ناڕاستەوخۆش بۆ کوردستان‪ ،‬بەس ئەوەی ئێمە خوا خوامان بێت لە هەر‬
‫شوێنێك پەنێکامندا یان گیرمان خوارد بۆ ئەوەی چاکسازی نەکەین یان نەمان‬
‫توانی سەرەتایی ترین مافەکانی حکوومەت جێ بەجێ بکەین‪ ،‬ئا لەم کاتەدا‬
‫خوا خوامان بێت مەسەلەیەك هەبێت و ڕاگەیاندن و دانیشتنەکان و هەموو‬
‫خۆمانی پێوە سەرقاڵ بکەین ئەم ڕادەی خۆ سەرقاڵ کردن بە مەسەلەکەوە‬
‫جێگەی پرسیارە‪ ،‬بەاڵم قیادەی سیاسی کوردستان دەبێت ئەوەی بیر نەچێت‬
‫وەك چۆن خەمی دەرەوە دەخوات دەبێت خەمی ناوماڵی کوردی بێت لە‬
‫پێشەوە‪ ،‬دوای ئەوە تۆ ناوماڵی کوردت پێ ڕێك نەکرێت بەچی ڕوویەکەوە ڕوو‬
‫دەکەیتە بەغدا‪ ،‬تۆ دەڵێی با مالیکی ئیستبداد نەکات تۆ خۆت موستەبیدی‪،‬‬
‫تۆ دەڵێی با مالیکی سەرۆکی ئەم وواڵتە قوت نەدات تۆ لێرە سەرۆکی هەرێمت‬
‫قوت داوە‪ ،‬ئەڵێی با زوڵم لە سونەکان و قائیمەی عێراقیە نەکرێت‪ ،‬تۆ خۆت‬
‫لیستی یەکگرتووت سوتاندووەو زەبونت کردووە‪ ،‬ئەمە خەڵك ئەمەت لێ قبوڵ‬
‫ناکات‪ ،‬نە مالیکیش ئەو ڕێزەت لێ دەگرێت نە ناوخۆش‪ ،‬لە الیەنە سیاسیەکانی‬
‫کوردستانیش بەڕێزەوە دەڕوانن بۆ ئەم هەواڵنە‪ ،‬ئەگەر بێت و لە بەینی قەوسدا‬
‫لەسەر ئەساسی خۆ گێلکردن بێت‪ ،‬بەاڵم خۆ ئاشکرایە پارتی ئەم کێشانەی‬
‫عێراقی دروست نەکردووە بۆ ئەوەی ئەمە بشارێتەوە‪ ،‬بەاڵم جۆری مامەڵەکردن‬
‫لەسەر بابەتەکە دەیسەملێنێت دەیەوێت بەم بیانووەوە خۆ بدزێتەوە لە‬
‫قەزیە ناوخۆیەکان یاخود ئەو کارە نەکات‪ ،‬بە دڵنیایەوە دەڵێم هەمیشە ئەم‬
‫دەستەاڵتەی ئێمە خوا خوای بووە شتێکی وای بە پارە کڕیووەو هەبێت و گەورە‬
‫بێت و عەیبەکانی ئەمان بشارێتەوەو ئاراستەی میدیاو ڕای گشتی بۆ بەرێت‬
‫و مەسەلە ناوخۆیەکانی لەبیر بچێت‪ ،‬ئەوە ئەو ئەندازەیە ڕاستە‪ ،‬بەاڵم هەموو‬

‫‪310‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫مەسەلەکە وا نی یە‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬باوەڕێکی تاڕادە بەهێزهەیە لەالیەن ئۆپۆزیسۆنەوە کە دادگاکان‬
‫سەربەخۆ نی یە‪ ،‬وە باوەڕتان بە لیژنەکان نی یە‪ ،‬ئایا هیچ هەوڵێکتان داوە‬
‫ئەم دۆسیانە لە ڕێگەی دادگا نێو دەوڵەتیەکانەوە بجوڵێنن لە کاتێکدا دەزانن‬
‫لەناوخۆدا ئیشی پێویستی لەسەر ناکرێت و پشتگوێ دەخرێت‪.‬‬
‫د‪ .‬موسەنا ئەمین‪ :‬خۆی ئەم مەسەالنە ئێمە تەبعەن ئەو قسانە بە نسبەت‬
‫لیژنە جیایە لە مەسەلەی دادگا‪ ،‬ئێمە نەمان ووتووە باوەڕمان بە دادگا نی یە‪،‬‬
‫بەاڵم ووتوومانە باوەڕمان بە لیژنە نی یە‪ ،‬ئەزانین لیژنە بۆ پەردە پۆشکردنی ئەم‬
‫عەیبانەیەو شاردنەوەی ڕاستیەکانە‪ ،‬بەاڵم گەر مەلەفەکان بدرێنە دادگاو ڕێگا‬
‫نەگیرێ لە دادگا ئیشی خۆی بکات ئێمە قەناعەمتان بە دادگا هەیە‪ ،‬ئەگەر ئەو‬
‫دادگایەش نەتوانێت کێشەکان وەك خۆی سەد لە سەد چارەسەر بکات النی‬
‫کەم دەتوانێت ئەو کێشانە لە سەدا هەشتا دەتوانێت چارەسەر بکات‪ ،‬وە ئێمە‬
‫بەو لە سەدا هەشتایەی دادگاش ڕازین بە مەرجێك دەست نەخرێتە بڕیارەکانی‬
‫دادگاوە ئەگەر دادگاکە دادگایەکی یاسایی و رسوشتی بێت نەك دادگایەکی‬
‫ڕێکخراوبێت لەالیەن ئاسایش و پاراسنت‪ ،‬بۆیە باسی دادگامان نەکردووە‬
‫بەو شێوەیەی باسی بەدگومانی خۆمان لە لیژنە کردووە‪ ،‬بەڵکو ئەزموونی‬
‫خۆمامنان باس کردووە لەسەر لیژنە کە هەمیشە هەر ئەوە حاڵی بووە‪ ،‬وە لە‬
‫دونیا مەعروفە ئەوەی دەسپێردرێت بە لیژنە‪ ،‬بەاڵم ئەوە لە بەرچاوی میدیاو‬
‫کامیرەوە ئەنجام دراوە یەعنی لیژنە پێك دەهێنیت بۆچی؟ چەك بەدەسنت و‬
‫حکوومەت ناردوونی بیسوتێنن‪ ،‬کەواتە چەك بەدەست هەیە کەسێكیش هەیە‬
‫بڕیاری داوە ئەو کەسەش بەرپرسێکی پارتیە یان حکوومیە ئیرت لەمە زیاتر نی‬
‫یە‪ ،‬تەحقیقی ناوێت‪ ،‬ئەمە ئیجرائاتی دادگای دەوێت‪ ،‬برایانی پارتی ئامادە‬
‫نین ئەم ئیجرائاتە بکەن دەیبەسنت بە لیژنەو بە دانیشتنی حیزبەکان ئەمە‬

‫‪311‬‬
‫بۆ خۆ دزینەوەیە لە ڕاستیەکان‪ ،‬ئەوەی پەیوەندی بە دادگای نێو دەوڵەتیەوە‬
‫هەیە بە تایبەت ئەو دادگای لە بەشێکە لە نەتەوە یەکگرتووەکان وەك ئەوەی لە‬
‫ڕۆمایە‪ ،‬ئەوە پێویستی بە مەجلیس ئەمنە کە ئەو مەلەفە بنێرێت و باس بکات‬
‫کە ئەو مەلەفە کاریگەری هەیە لەسەر ئاسایشی نێودەوڵەتی‪ ،‬وە عادەتەن ئەوە‬
‫لە کێشە ناوخۆیەکاندا هەیەو لە کێشە نێو دەوڵەتیەکانیش‪ ،‬بەاڵم لە کاتێکدا‬
‫ئەو کێشە نێو دەوڵەتیە یان ناوخۆییە گەشتبێتە ئاستی ئەوەی کە قەناعەتی‬
‫مەجلیس ئەمن بەوە هاتبێت کە دەبیت بدرێت بە دادگای نێو دەوڵەتی‪،‬‬
‫ئەو مەحکەمەی جەرائیم کە لە ڕۆما هەیە بە ئیتفاقیەی ڕۆما پێكهاتووە ئەوە‬
‫دەتوانێت لەسەر کەیسی وا ئیحالە بکات‪ ،‬وە یەکگرتوو هەوڵ دەدات ئەگەر‬
‫لەسەر ئاستی نێو دەوڵەتی بێت یان لەسەر ڕای گشتی بێت بڕیاری داوە‬
‫ئەم مەسەلە بوروژێنێت‪ ،‬ئەگەر ڕای گشتی بێت ئەگەر دیبلۆماتکارو ناوەندە‬
‫دیبلۆماسیەکان بێت‪ ،‬وە هەتا ئەگەر ناوەندە قەزایەکانیش بێت‪ ،‬لە هەرکوێ‬
‫بزانین دادگایەك هەیەو گوێ لەم قەزیە دەگرێت و دەتوانێت خزمەتی بکات و‬
‫فایلێکی بۆ بکاتەوە‪ ،‬ئەگەر بۆ داهاتووش بێت ئێمە ئامادەین ئەو کارە بکەین‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬واتە تا ئێستە نەیکردووەو هەنگاویشی بۆ نەناوە‪.‬‬
‫د‪ .‬موسەنا ئەمین‪ :‬تیمێکی ڕاوێژکاری یاسایامن ڕاسپاردووە بۆ ئەو کارە‪ ،‬ئەو تیمە‬
‫ڕاوێژکارە بەرپرسیارن لەو کارە لە ڕووی فەنیەوە‪ ،‬بەڕاستی من لە تەفاصیلەکەی‬
‫ئاگادارنیم‪ ،‬بەاڵم بڕیارە وەك تیمێکی یاسایی کار بکەن لەسەر ئەو کەیسە‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬لە کۆڕەکەدا زۆر باسی ئایدۆلۆژیاو سەپاندنیت کرد لەالیەن هێزی‬
‫دەستەاڵتەوە‪ ،‬وە من گوێم لە یەکێك لە قیادیەکانی پارتی بوو لە کەناڵێکی‬
‫ڕاگەیاندنەوە لەم ڕۆژانەدا کە دەیووت پارتی دیموکراتی کوردستان حیزبێکی‬
‫ئایدۆلۆژی نی یە‪ ،‬ئێوە ئەمە چۆن دەخوێننەوە‪.‬‬
‫د‪ .‬موسەنا ئەمین‪ :‬پارتی مافی خۆیەتی بڵێ من چی نیم و چی هەم‪ ،‬بەس‬

‫‪312‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئەوەی کە خەڵك دەیزانێت پارتی و یەکیەتی ماوەیەکی زۆرە ئەوە چەندین ساڵە‬
‫هەمیشە ئایدۆلۆژیای کوردیان کردووە بە بە ئایدۆلۆژیا بە مەعنا کردوویانە بە‬
‫پاساو کردوویانە بە پیرۆزیەکی وا کە عەقڵی ئینسان لە ڕاستیەکان تێ نەگات‪،‬‬
‫کردوویانە بە بەربەستێك بۆ کارتێکردنی عەقڵ لە بەردەم هەڵەکان‪ ،‬بۆ پەردە‬
‫پۆش کردنی عەیبەکان و تاوانەکان‪ ،‬هەمیشە بە لەژێر ناوی کوردایەتی لەژێر‬
‫دروشمی کوردایەتی و پاساوی کوردایەتی و زۆر کاری گەندەڵی و تاوانیان‬
‫ئەنجامداوەو هەمیشەش وایان لە خەڵکی گەیاندووە کە ئێمە کوردایەتی‬
‫دەکەین‪ ،‬لەم حاڵەتەدا لە ژێر هەر دروشمێك هەر ناوێك هەر ناوەرۆكێك‬
‫هەرچەندە خۆی لە ئەسڵیشدا باش بێت وەکو کوردایەتی کاتێك کە بۆ ئەم‬
‫ئامانجە بەکارهێرنا ئەوە بەکارهێنانێکی ئایدۆلۆژیانەیە‪ ،‬بۆ مەسەلەی کوردایەتی‬
‫وە بەکارهێنانێکی براگامتیانەیە بۆ سوود وەرگرتن لە عینوانی کوردایەتی وەکو‬
‫پاساوێك‪ ،‬وەکو بەهانەیەك‪ ،‬وەکو ڕێخۆشکەرێك‪ ،‬بۆ ئەوەی خەڵکی کوردستان‬
‫هەمیشە ڕاستیەکان نەبینن و تاوانەکان وەکو جۆرێك لە خەبات بۆ کورد لە‬
‫قەڵەم بدەن‪ ،‬هەتا ئەوەشی کە کرا لە شەڕی ناوخۆداو لەسەر پانکردنەوەی‬
‫یەکرتداو دووبارە هەر ناوی کوردایەتی لێ دەنرا‪ ،‬هەر تەرەفێکیان هەوڵی دەدا‬
‫بە خیانەت لە کوردو نەتەوەی کورد لە قەڵەم بدات‪ ،‬لە کاتێکدا ئەمیان پەنای‬
‫بۆ ئەوال دەبردوو ئەویان پەنای ئەمال دەبرد!‪ ،‬هەموو ئەم پەنا بۆ بردنانەش‬
‫بۆ ناحەزانی کوردیش هەر بە پاساوی کوردایەتی بوو‪ ،‬ئیرت تۆ ئا لەم حاڵەدا‬
‫دەتوانین غەیری ئایدۆلۆژیای کوردایەتی چ ناوێکی لێ بنێیت‪ ،‬غەیری ئەوەی‬
‫کوردایەتی کراوە بە ئایدۆلۆژیاو پاساو بۆ بەردەوام بوون لەسەر دەستەاڵت‬
‫یاخود بۆ ئەنجامدانی کۆمەڵە تاوانێك لە دژ خەڵك‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬باسی گەورە کردنی سەرکردەو پەرستنیت کرد لە کۆڕەکەدا لەالن هێزی‬
‫دەستەاڵتەوە‪ ،‬ئەگەر ئێمە بە دیووی یەکگرتووشدا هەمان پرس بکەین و بڵێین‬

‫‪313‬‬
‫ئایا یەکگرتووش ئەوە نی یە ئەمیندار حەڤدە ساڵە دەپەرسرتێت ئەڵبەت نەك‬
‫بە مانا شەرعیەکەی‪ ،‬بەڵکو بەو مانای تا ئێستە لەسەرەوە ماوەتەوە‪ ،‬وەك ئەم‬
‫پرسیارە بەردەوام ڕوو بەڕووتان دەبێتەوە‪.‬‬
‫د‪ .‬موسەنا ئەمین‪ :‬ئەمە ئاسامن و ڕێسامن لەیەکرتی جیان‪ ،‬ئێمە کاتێك باسی‬
‫سەرکردەیەك دەکەین ئەو سەرکردەیە کاتێك پیرۆز دەکرێت ڕێگەی ڕەخنە‬
‫گرتنی پێ نەدرێت‪ ،‬یان شەرعی وناشەرعی و یاسای و نایاسایم پێ بڵێی و من‬
‫جی بەجێی بکەم‪ ،‬وە بۆ هەموو جێ بەجێکردنێکیش پاساو بدۆزمەوە‪ ،‬لە پێناو‬
‫ئەم سەرکردەیەدا من برای خۆم سەربڕم‪ ،‬ماڵی کوردی برای خۆم بسوتێنم‪،‬‬
‫تاوان ئەنجام بدەم‪ ،‬ئێمە کەی یەکگرتووی ئیسالمی لە پێناو ئەمینداردا شتی‬
‫وای کردووە‪ ،‬وە کەی ئەمینداری یەکگرتوو ئەوەندە جورتەی کردووە شتی واش‬
‫بە یەکگرتوو بڵێ‪ ،‬لەبەر ئەوە ئێمە هیچ وەختێك ئامادە نی یە سەرکردە پیرۆز‬
‫بکات وە لە بڕیاری هەڵەی ئەو گوێ بگرێت‪ ،‬بەاڵم ئەمیندار سەرکەوتووترین‬
‫کەسی یەکگرتوو بووە تا ئێستەو یەکەم کەسیش بووە لە گەڵ ئەم یەکگرتووەدا‬
‫خەباتی کردووە‪ ،‬وە هەموو جارێکیش کە لەسەر دەستەاڵت ماوەتەوە بە‬
‫دەنگدانی کۆنگرە ماوەتەوە‪ ،‬بەڵکو دەتوانم بڵێم بە ئیجامعی کۆنگرە‪ ،‬مەسەلەی‬
‫ئەوە نی یە خۆی سەپاندبێت‪ ،‬مەسەلە ئەوە نی یە بنەماڵەیەك یان عەشیرەتێك‬
‫یاخود چەکدارێك یا لۆبیەك یا عەسابەیەك لە پشتیەوەیەتی بۆیە ماوەتەوە‪،‬‬
‫کەسێکی زۆر خۆ بە کەمزان و متەوازع و بە ئەدەب و مسوڵامن و بە ئەخالق‬
‫بووەو خەباتگێڕێکی زیرەك بووەو کەسێك بووە لە پێشەوە بووە‪ ،‬مێژووی‬
‫هەیەو واقعیشی هەیە‪ ،‬بەم مێژووەشی و بەم واقعەشی بووەتە جێی متامنەی‬
‫یەکگرتووەکان و دەنگیان پێی داوە‪ ،‬بەاڵم مەرجیش نی یە لەم کۆنگرەیەدا‬
‫هەڵبژێرێتەوە‪ ،‬نە لەبەر ئەوەی بە کەڵك نەماوە‪ ،‬بەڵکو لەوانەیە وا بە باشرت‬
‫بزانرێت ئێمە پێشەنگ بین لەم وواڵتەداو هەر لەبەر ئەوەی گۆڕانکاری هەبێت‪،‬‬

‫‪314‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫لەوانەیە ئەو بیرۆکەیە هەبێت لەکۆنگرەدا ئەو کارە بکرێت‪ ،‬وە دوو کۆنگرەشە‬
‫ئەمیندار خۆی داوا دەکات هاوڕێکانی وازی لێ بهێنن تا خۆی هەڵنەبژێرێتەوە‪،‬‬
‫تا کەسێکی تر ئەو کارە بکات‪ ،‬وە ئەم کۆنگرەی کە ڕابوورد ئەمیندار خۆی ئەو‬
‫فۆڕمەی هێنایە کایەوە کە دەستەاڵتەکان بدرێنە سێ سەرکردە‪ ،‬وە ئەمینداری‬
‫گشتی ببێتە شتێکی فەخری و شەرەفی‪ ،‬ئەمەش هەر داهێنانی خۆی بووەو‬
‫کۆنگرەش قەبوڵی کرد‪ ،‬دوای ئەو قەیرانە ڕوویداو هەمرت سەرکەوتوو نەبوو‬
‫لەوانەیە ئەمجارە سەرکەوتوو ببێت‪ ،‬ئەو کەسانەی ئەوە دەڵێن هیچ بنەمایەکی‬
‫نی یە چونکە یەکگرتوو نە حیزبەکەی بە پیرۆز دەزانێت نە یەکگرتوو بە دین‬
‫دەزانێ نە ووتوویەتی هەرکەس یەکگرتوو نەبێت دینی نوقسانە‪ ،‬نە ووتوویەتی‬
‫تەنها سەرکردەکەی ئێمە باشەو هەرکەسیش لەگەڵی نەبێت وایەو‪ ...‬نە‬
‫ئەمینداری گشتی بڕیارێکی هەڵەی بە ئێمە ووتووەو ئێمە پەیڕەوی لێ بکەین‬
‫وە نە پەیڕەویشی لێ دەکەین‪ ،‬لەبەر ئەوە ئەو شتانە زۆر جیاوازن لەیەك‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬من هیچێکی ترم نی یە ئەگەر بەڕێزتان کۆمێنتێك یان زیادەیەکتان‬
‫نەبێت‪.‬‬
‫د‪ .‬موسەنا ئەمین‪ :‬من سوپاسی جەنابت دەکەم و سەرکەوتوو سەربەرزبیت‪،‬‬
‫زۆر سوپاس‪.‬‬

‫‪315‬‬
‫م حمید‪ :‬ده‌بێت خۆمان مافی خۆمان به‌ده‌ست بهێنین‬
‫و چاوه‌ڕێی ده‌سه‌اڵتێک نه‌که‌ین ئازادیمان بداتێ‬

‫پێشه‌کی قیبلە‪ :‬ئه‌گه‌رچی ئه‌م دیامنه‌یه‌ چەند ساڵ به‌سه‌ر سازدانیدا‬

‫تێپه‌ڕیوه‌و هه‌ندێك له‌ ووته‌کانی مامۆستا حه‌مید زیاتر تایبه‌ت بووه‌ به‌و کاته‌ی‬
‫که‌ دیامنه‌که‌ کراوه‌‪ ،‬به‌اڵم زۆربه‌ی ووته‌کان ئێسته‌ش ده‌گرێته‌وه‌و وا پێ ناچێت‬
‫به‌ ئاسانی نه‌جامتان لێی ببێت وه‌ك کێشه‌ ناوخۆییه‌کان و ده‌ره‌کیه‌کان به‌‬
‫تایبه‌ت تۆپبارانکردنی سنوره‌کان له‌الیه‌ن تورکیاو ئێرانه‌وه‌ که‌ به‌چه‌نده‌ها جار‬
‫دوای ئه‌م دیامنە‌ش به‌رده‌وام بووه‌و تا ئێسته‌ش چاره‌یه‌کی فه‌رمیامن به‌رگوێ‬
‫نه‌که‌وتووه‌ به‌شێوه‌یه‌ك دڵنیامان بکات له‌ بنبه‌ست و دووباره‌ نه‌بوونه‌وه‌ی ئه‌و‬
‫جۆره‌ بۆردومانانه‪ ‌،‬که‌ زۆرێك له‌ الدیه‌ نشینه‌کانی زه‌ره‌رمه‌ندوو بێ تفاق ده‌کرد‪،‬‬
‫جگ ‌ه ل ‌ه کوشتارو برینداروو زه‌ره‌ری زۆری ئابووری و دڵه‌ڕاوکه‌ی به‌ردوامی زۆرێك‪،‬‬
‫له‌مه‌ڕ ئه‌و تۆپبارانانه‌دا‪ ،‬باڵوکردنه‌وه‌ی ئه‌م دیامنه‌یه‌ گه‌رچی الیه‌نی بێهێزی‬
‫سه‌رکرده‌کامنان ده‌رده‌خات و جێگه‌ی نیگه‌رانیه‌ المان سه‌رکرده‌ی کورد بگات‬
‫به‌و ئاسته‌ی ک ‌ه خاڵی الوازی ببێته‌سه‌رباس و خواستی جه‌ماوه‌ر‪ ،‬به‌اڵم هێشتا‬

‫‪316‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫له‌سه‌ر کورسی ده‌سته‌اڵتن و ده‌توانن و ده‌رفه‌تیان له‌به‌رده‌ستدایه‌ جارێکی تر‬
‫متامنه‌ی ته‌واو به‌ هاواڵتیان ببه‌خشنه‌وه‌و وه‌ك سه‌رده‌می شاخ له‌ دڵه‌کامناندا‬
‫زیندووبن‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬قیبلە‬
‫له‌ دیامنه‌یه‌کی تایبه‌تدا پێامن خۆش بوو له‌ نزیکه‌وه‌ مامۆستا حه‌مید عه‌زیز‬
‫ڕۆشنبیرو ڕۆژنامه‌‌وان بدوێنین له‌سه‌ر ڕه‌وشی سیاسی کوردستان به‌ گشتی‬
‫و وه‌هه‌روه‌ها کێش ‌ه سنوریه‌کان‪ .‬مامۆستا حه‌میدیش به‌ڕاشکاوی وه‌اڵمی یه‌ك‬
‫به‌یه‌ك پرسیاره‌کانی داینه‌وه به‌م شێوه‌یه‌‪‌:‬‬
‫‪-1‬ماوه‌یه‌کی زۆره‌ به‌یناو به‌ین تورکیاو ئێران تۆپبارانی ناوچه‌ سنوریه‌کانی‬
‫کوردستان ده‌که‌ن به‌ بیانوی په‌ژاك و په‌که‌که‌وه‌ تاچه‌ند پێتان وایه‌ ئه‌و‬
‫دووالیه‌نه‌ بیانوو بن؟‬
‫‪ +‬له‌ڕاستیدا په‌ژاک و په‌که‌ک ‌ه به‌رگری له‌میلله‌ت و نیشتامن و فه‌رهه‌نگ‬
‫و زمانی خۆیان ده‌که‌ن و نه‌چوونه‌ته‌ سه‌ر خاکی که‌س و هێشتا له‌و سنوره‌‬
‫ده‌ستکرده‌ی دووژمنانی کورد ( قه‌ندیل ) که‌هیچ جۆره‌ پشوودانێکی مرۆیی و‬
‫هێامی شارستانی تێدانی یه‌ له‌گه‌ڵ رسوشت و زووقم و سه‌رماو گه‌رماو گورگ‬
‫و ورچدا ژیان به‌سه‌ر ده‌به‌ن هێشتا ئه‌و ژیانه‌ گوله‌مه‌رگیه‌شیان پێ ڕه‌وا نابینن‬
‫و هه‌موو ڕۆژێک بۆردوومانی سه‌رسه‌ریان و خه‌ڵکی سڤیل و ‪ 230‬گوندی‬
‫ناوچه‌که‌ ده‌که‌ن به‌هه‌زاران به‌ڵگه‌ ده‌یسه‌ملێنین که‌ئه‌و شوێنه‌ی ناوی قه‌ندیله‌‬
‫کوردستانه‌و خاکی باووباپیری کوردو په‌ژاک و په‌که‌که‌یه ‌‪ .‬ئێمه‌ هه‌موومان‬
‫ده‌زانین له‌وواڵتی ئیران و تورکیادا ئازادی بۆ تورک و فارس که‌نه‌ته‌وه‌ی‬
‫خۆیانن بوونی نی یه‌ و ئازادی ڕاده‌ربڕین و ڕاووبۆچوونی ڕامیاریان نی یه‌‌ ‪.!!.‬‬
‫که‌واته‌ ئه‌ی چۆن میلله‌تی کورد مافی هه‌یه‌ که‌هاوواڵتی دووه‌م و سێهه‌ممه‌‌و‬

‫‪317‬‬
‫ده‌سه‌اڵته‌کانیش تاکڕه‌وو دیکتاتۆرو ناحاڵیین ‪.‬؟‪ .‬گریامن بیانووه‌که‌یان ته‌واوه‌و‬
‫مافی خۆیانه‌ ئه‌وناوچه‌یه‌ بۆردومان بکه‌ن باشه‌ نابێت بزانن چی ئه‌کوژن و کێ‬
‫ئه‌کوژن ‪.‬؟‪ ‌.‬ئه‌وان هه‌موو ڕۆژێک خه‌ڵکی بێ تاوان و ژن و پیاوی پیرو منداڵ و‬
‫شوانی بێتاوانی ناوچه‌که‌و مه‌ڕومااڵت و ئاژه‌ڵ و په‌له‌وه‌ری بێ گوناح ده‌کوژن‬
‫که‌ئه‌م ‌ه بۆخۆی تاوانێکی گه‌وره‌یه‌ ‪ .‬زۆرجاریش به‌بۆردومان و هێزی ئاسامنی‬
‫پردو جاده‌و ژێرخانی ئابووری کوردستانی باشووریش وێران ده‌که‌ن که‌ئه‌مه‌ش‬
‫پێشێل کردنی مافی مرۆڤ و مافی دراوسێ و ‪ ..‬هتد‪ .‬له‌ڕاستیدا وواڵتی ئێران و‬
‫تورکیا چاویان به‌و نیمچه‌ ئازادی و نیوه‌ناچڵه‌ی ژیانی کوردستانی باشوورو که‌له‌‬
‫‪ %60‬ی زه‌وی باشوور به‌ده‌ست کورده‌وه‌یه‌ هێشتا ئاگریان تێبه‌ربووه‌و چاویان‬
‫پێد‌ا هه‌ڵنایه‌ت و له‌داخی دڵی خۆیان و ڕک و کینه‌ی گیانیان ئه‌گه‌ر بۆیان‬
‫بلوێت ناو شاره‌کانی هه‌ولێرو سلێامنیش بۆردومان ده‌که‌ن و هێرش ده‌به‌ن و‬
‫داگیریشی ده‌که‌ن به‌اڵم له‌ترسی ئه‌مریکا ناوێرن‪ .‬به‌ڕای من ئه‌و ده‌ووڵه‌تانه‌‬
‫واز له‌پاڵه‌په‌ستۆو ئازاردانی مرۆڤی کورد بهێنن باشه‌ چونکه‌ خوای گه‌ور ‌ه ژیانی‬
‫به‌یه‌کسانی به‌خشیووه‌ به‌هه‌موو بونه‌وه‌ران له‌سه‌ر ئه‌م زه‌وی یه وواتای وایه‌‬
‫هه‌موو مرۆڤین و هه‌مووش مافی ژیامنان هه‌یه‌ و که‌س بۆی نی یه‌ ئاغا بێت و‬
‫که‌سیش مسکێن نی یه‌ ژیانیش به‌یه‌کسانی بۆ هه‌موو بونه‌وه‌رانه‌ وه‌کو چۆن‬
‫له‌هه‌موو ئاین ‌ه ئاسامنییه‌کاندا هه‌یه‌ که‌مێرووله‌ش مافی ژیانی هه‌یه‌ ‪ .‬ده‌بێت‬
‫ئه‌وه‌ش بزانین ئه‌نجامی زووڵم هه‌ر زووڵم ‌ه چونکه‌ ئه‌وه‌تا هه‌تا دوێنێ بوو که‌‬
‫چه‌نده‌ها تاوانباری وه‌کو ‪ :‬سه‌دام و شاوشیسکۆو ستالین و مارکۆس و هتله‌رو‬
‫‪ ..‬هتد خۆیان له‌مرۆڤی ئاسایی به‌به‌رزتر ده‌زانی و ئازاری خه‌ڵکیان ده‌دا که‌چی‬
‫ئێستا له‌ژێر گڵدان و مێژوویه‌کی ڕه‌شیان بۆخۆیان تۆمارکردووه‌ ‪ .‬له‌ڕاستیشدا‬
‫چه‌رخی ‪ 21‬و زانست و ته‌کنه‌لۆجیاو ئاسامنی ئازادی بیرو ( فکری ) ئه‌م‬
‫هه‌موو پێشکه‌وتنه‌ی مرۆڤ و مرۆڤایه‌تیش هه‌مووی کارو کاردانه‌وه‌ی هه‌یه‌ بۆ‬

‫‪318‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ڕۆشنبیری مرۆڤ و پێکه‌وه‌ ژیانی هه‌موو نه‌ته‌وه‌کان به‌شێوه‌یه‌کی مرۆڤانه‌ و‬
‫ڕێک و پێک ‪ ..‬به‌ڕای من ئیرت باوی چاکه‌و مرۆڤایه‌تی و خۆشه‌ویستی و ڕێزو‬
‫پێکه‌و ‌ه ژیانه‌ ده‌مێک ‌ه وواڵتانی پێشکه‌وتوو ڕێز له‌سه‌گ و پشیله‌و مشک ده‌گرن‬
‫با له‌الی ئێمه‌ش ئه‌و مێشک گرژی و خۆ به‌زل زانینه‌ نه‌مێنێت و توڕی بده‌ین‬
‫چونک ‌ه سودی نی یه‌ ده‌بێت له‌گه‌ڵ ئه‌م هه‌موو گۆڕانه‌دا ده‌ووڵه‌تانی دراوسێی‬
‫کوردیش هزرو هۆشی خۆیان بگۆڕن ‪‌ .‬‬
‫‪-2‬له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موو زیانه‌ی که‌ ناوچه‌ سنوریه‌کان پێیان گه‌شتووه‌و وه‌ به‌رده‌وام‬
‫پێیان ده‌گا هه‌ڵوێستی حکومه‌تی کوردی به‌گوێره‌ی پێویست نه‌بووه‌! ئه‌م‬
‫هۆکار ‌ه بۆچی ده‌گه‌ڕێننه‌وه؟‬
‫‪ +‬پێش ئه‌وه‌ی باسی هۆکاره‌که‌ی بکه‌م ده‌مه‌وێت بڵێم سێ الیه‌ن و ده‌سه‌اڵت‬
‫به‌رپرسن له‌و نه‌هامه‌تی و خوێن ڕشنت و بۆردوومانه‌ ده‌سه‌اڵت و پارته‌‬
‫ڕامیاریسته‌کان و به‌تایبه‌ت یه‌کێتی و پارتی و میری (حوکمه‌تی) کوردستان‬
‫به‌پله‌ی یه‌که‌م ده‌سه‌اڵتی ناوه‌ند که‌به‌غدایه‌ به‌پله‌ی دووه‌م هێزی ئه‌مریکا‬
‫به‌پله‌ی سێهه‌م ‪ ‌.‬له‌ڕاستیدا ئه‌و بۆردوومانه‌ به‌رده‌وامه‌ که‌له‌ ده‌وروبه‌ری به‌رواری‬
‫مانگی ‪ 10‬ی ‪ 2007‬ه‌وه‌ به‌رده‌وامه‌‌ بێجگ ‌ه له‌وه‌ی کارێکی نامرۆڤایه‌تی و بێ‬
‫ویژدانی ی ‌ه تاوانێکی گه‌وره‌شه‌ ده‌رهه‌ق به‌کوردی هه‌ژاری ناوچه‌که‌ ده‌کرێت و‬
‫هه‌ڕه‌شه‌یه‌کی گه‌وره‌یه‌‌ له‌سه‌ر کوردستانی باشوورو چاوترسانی لێپررساوان و‬
‫میری (حوکمه‌ت)ی کوردستانه‌ چونکه‌ ئه‌و بۆردومان و جه‌نگه‌ ئاسامنی و زه‌مینی‬
‫یه‌ ‌زه‌ره‌رێکی گه‌وره‌ی ‌ه بۆ دواڕۆژی ناوچه‌که‌و هه‌روه‌ها به‌زه‌ره‌ری تورکیاو ئیران‬
‫خۆیشیان ته‌واو ده‌بێت‪ .‬پێم وایه‌ ده‌سه‌اڵتی کوردی که‌ بێده‌نگه‌ له‌و بۆردومانانه‌‬
‫ئه‌وه‌یه‌ که‌ یه‌کێتی و پارتی خۆیانیش وورده‌ بۆرژواو نیمچه‌ تاکڕه‌وو نادیموکراتن‬
‫و له‌به‌ر تێکنه‌چوونی باره‌ ئاسایشییه‌که‌و کورسی و پله‌وپایه‌ی خۆیانه‌ به‌ڵگه‌ش‬
‫بۆ ئه‌وه ‪ 17‬ساڵ ‌ه میرنشین و ده‌سه‌اڵتن له‌باشووری کوردستان که‌چی یه‌ک‬

‫‪319‬‬
‫جار هه‌ڵبژاردنیان کردوو ‌ه که‌ساڵی ‪ 1992‬بوو ڕێکه‌ووتنێکی ( سرتاتیجی ) یان‬
‫مۆر کردووه‌ ته‌نها له‌به‌ر مانه‌وه‌یان و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانیان ‪ .‬هه‌روه‌ها‌له‌وه‌ش زۆر‬
‫ده‌ترسن ئه‌و هه‌موو ده‌ستکه‌وتی ماڵی (مادی) یه‌یان له‌کیس بچێت و کورد‬
‫ووته‌نی ( له‌و هه‌موو نازو نیعمه‌ته‌ بنب ) بۆیه‌ هیچ وه‌اڵمێکیان پێ نی یه‌ بۆ ئه‌و‬
‫هه‌موو غه‌دره‌ی له‌و ناوچه‌ی ‌‌ه ده‌کرێت ‪ .‬هه‌روه‌ها میری (حکومه‌تی)ی عێراقیش‬
‫لێپررساوه‌ به‌رامبه‌ر ئه‌و هه‌موو بۆردومانه‌ی که‌ له‌بناری قه‌ندیل دا ده‌کرێت‬
‫چونکه‌ بوون و مانه‌وه‌ی هه‌رێمی کوردستان له‌چوارچێوه‌ی وواڵتی عێراقدا خۆی‬
‫له‌خۆیدا سیستمێکی فیدڕاڵی یه‌و عێراقیش لێی به‌رپرسیاره‪ ‌،‬به‌اڵم به‌داخه‌وه‌‬
‫ئه‌وانیش بێده‌نگن و به‌تایبه‌ت مام جه‌الل که‌خۆی کورده‌ به‌ په‌که‌که‌ ده‌ڵێت‬
‫تیرۆریست که‌ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ جێی داخێکی گرانه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی شایانی باسه‌ عێراق‬
‫خۆی به‌زه‌ره‌رمه‌ند نازانێت له‌وه‌یاندا به‌پێچه‌وانه‌و ‌ه ئه‌و هه‌میشه‌ عێراق و ئێران و‬
‫تورکیا و سوریا به‌رامبه‌ر به‌کورد خۆیان به‌یه‌ک خێزان ده‌زانن ‪ .‬به‌ڕای من سبه‌ی‬
‫خراپرت بۆردوومان و هێرشامن ده‌کرێت ‌ه سه‌ر چونکه‌ ئه‌مڕۆ هێزه‌کانی ئه‌مریکا‬
‫خۆیان له‌ناوچه‌که‌دا‌ن ئاوامان پێده‌که‌ن ئه‌ی که‌نه‌مان و ڕۆیشنت ئه‌وکات چی‬
‫ده‌قه‌ومێت ‪.‬؟‪ .‬بۆیه‌ ده‌بێت ئه‌مریکاو عێراق و هه‌رێمی کوردستان هه‌رسێکیان‬
‫پێکڤه‌ ئه‌و بۆردوومان و هێرشه‌ ناڕه‌وایانه‌ بووه‌ستێنن ‪ .‬هه‌رچه‌نده‌ ئه‌مریکا‬
‫هاوڕێ و دۆستی که‌س نی یه‌ به‌اڵم له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی و مانه‌وه‌ی له‌عێراق و‬
‫کوردستاندا ده‌تووانێت ئێران و تورکیا چاوترسێن بکه‌ن ‪.‬‬
‫‪-3‬زۆر جار له‌ کۆنگر ‌ه ڕۆژمانه‌وانیه‌کاندا ده‌سته‌اڵتدارانی کورد په‌که‌که‌ به‌‬
‫تیرۆریست ناو ده‌به‌ن! وه‌ مام جه‌اللیش له‌سه‌ردانه‌که‌یدا بۆ تورکیا هه‌مان‬
‫ووته‌ی دووباره‌ کرده‌وه‌! چۆن ئه‌م ناو بردنه‌ هه‌ڵ ده‌سه‌نگێنن؟‬
‫‪ +‬له‌ڕاستیدا ئێران و تورکیا خۆیان سه‌رچاوه‌ی تیرۆرن به‌وه‌ی ک ‌ه هیچ ماف‬
‫و ئازادی یه‌ک به‌نه‌ته‌وه‌کانی خۆیان ناده‌ن و ژماره‌ی پۆلیسخانه‌و گرتوخانه‌و‬

‫‪320‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫به‌ندینخانه‌کانی ‌وواڵتیان پرته‌ له‌قوتابخانه‌و باخچه‌و ‪..‬هتد‪ .‬ئێران و تورکیا‬
‫له‌مێژه‌ کاری تیرۆر ده‌که‌ن به‌رامبه‌ر نه‌یارو به‌رهه‌ڵستکاره‌کانیان بۆمنونه‌ ‪:‬‬
‫آ‪ /‬فڕاندنی سه‌رکرده‌ به‌ڕێز عه‌بدواڵ ئۆجه‌‌الن له‌الیه‌ن تورکیاوه‌و به‌یارمه‌تی‬
‫جاسوسی ئیرسائیلی و ئه‌مریکی ( میت ‪ ،‬مۆساد ‪ ،‬سی ئای ئه‌ی )‌ له‌ساڵی‬
‫‪ 1999‬ی میالدی و گه‌ڕاندنه‌وه‌و به‌ندکردنی له ناوچه‌ی‌ئیمڕالی له‌تورکیا ‪.‬‬
‫ب‪ /‬شه‌هیدکردنی سه‌رکرد ‌ه دکتۆر عه‌بدولره‌حامنی قاسملۆو هاوڕێیانی‬
‫له‌ڤیه‌ننای پایته‌ختی نه‌مسا ساڵی ‪ 1368‬ی هه‌تاوی به‌رامبه‌ر ‪ 1989‬ی زانینی‬
‫له‌الیه‌ن ئیرانه‌و ‌ه ‪.‬‬
‫ج‪ /‬شه‌هیدکردنی سه‌رکرده‌ سادقی شه‌ره‌فکه‌ندی له‌پایته‌ختی ئه‌ڵامنیا‬
‫له‌به‌رلین ساڵی ‪ 1371‬ی هه‌تاوی به‌رامبه‌ر ‪ 1992‬ی زاینی له‌الیه‌ن ئێرانه‌وه‌ ‪.‬‬
‫له‌باره‌ی سه‌فه‌ره‌که‌ی مام جه‌الله‌و ‌ه من پێم وای ‌ه بانگهێشت کردن و میوانداری‬
‫کردنی له‌الیه‌ن وواڵتی نه‌ژادپه‌رستی تورکانه‌وه‌و سه‌فه‌رکردنی مام جه‌الل بۆ‬
‫ئه‌نکه‌ره‌ له‌به‌رواری ‪ 2008/3/7‬و گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ سبه‌ینێ بۆ به‌غداو پایته‌ختی‬
‫عێراق بۆ پالن و مه‌رامی سووک کردنی میلله‌تی کورد بوو نه‌ک ڕێزلێگرتن له‬
‫به‌ڕێز‌مام جه‌الل له‌به‌ر ئه‌م پێنج خاڵه‌ی خواره‌وه‌ ‪:‬‬
‫‪ /1‬وه‌کو سه‌ره‌ک کۆمار پێشوازی لێنه‌کراو له‌باتی سه‌ره‌ک کۆماری تورکیا‬
‫عه‌بدواڵ گۆل پێشوازی لێبکات سکرتێری سه‌ره‌ک کۆمار پێشوازی لێکرد‌‪.‬‬
‫‪ /2‬له‌ده‌ستووری یاسایی وواڵتدا ده‌بێت فه‌رشی سوور بۆ پێشوازی لێکردن بۆ‬
‫سه‌ره‌ک کۆمار دابخرێت و رسودی نیشتامنی و (مارشاڵ) پاسه‌وانی ڕێزگرتن‬
‫ئاماده‌ بکرێت به‌اڵم نه‌ یاساو نه‌رسودو نه‌پاسه‌وانی ڕێزگرتن و نه‌فه‌رش به‌هیچ‬
‫شێوه‌یه‌ک بوونی نه‌بوو ‪.‬‬
‫‪ /3‬وه‌رگێڕی زمانی عاره‌بی دانرابوو به‌اڵم هه‌موو سه‌رانی توورک ده‌زانن مام‬
‫جه‌الل کورده‌و خۆیشی ده‌یتوانی به‌زمانی ئینگلیزی بئاخڤێت‌ ‪.‬‬

‫‪321‬‬
‫‪ /4‬ووتنی ووشه‌ی تیرۆریست به‌ په‌که‌که‌ له‌ده‌می مام جه‌الله‌وه‌ بۆ میدیاکانی‬
‫جیهان مایه‌ی خۆشحاڵی تۆرانی یه‌کانه‌ چونکه‌ ئه‌و ‌ه به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌یه‌ که‌تورکه‌کان‬
‫بتوانن به‌جیهان بڵێن کورد تیرۆریسته‌ ئه‌گه‌ریش باوه‌ڕناکه‌ن ئه‌وه‌تا له‌ده‌می‬
‫سه‌رکرده‌یه‌کی کورده‌و ‌ه ده‌ووترێت و ده‌بیرسێت و جیهان هه‌مووی ئاگادار ‌ه ‪..‬‬
‫ئه‌وه‌ بۆ تورکیا باشرتین به‌ڵگه‌ی به‌رگری کردن بوو له‌خۆ ‪.‬‬
‫‪ /5‬ساردووسڕی له‌پێشوازی و سه‌فه‌رێکی پڕشه‌رم و بێ سوودو به‌زه‌ره‌ری‬
‫کوردان ته‌واو بوو له‌پێش هه‌موو کوردێکه‌وه‌ به‌زه‌ره‌ری که‌سایه‌تی مام جه‌الل‬
‫خۆی شکایه‌وه‌ ‪ .‬سه‌رم سوڕمابوو له‌ ووشه‌ی سوپاس ک ‌ه مام جه‌الل به‌ تورکه‌کانی‬
‫ده‌ووت و ده‌بووایه‌ به‌ده‌نگی به‌رز به‌و نه‌ژادپه‌رست و له‌خۆبایی بووانه‌ی بووتایه‌ ‪:‬‬
‫( سوپاس ک ‌ه دراوسێ یه‌کی باشن و نزیکه‌ی پێنج مانگه‌ وواڵمتان وێران ده‌که‌ن‬
‫و جاده‌و ماڵ و پردو ژێرخانی ئابووری کوردستان ده‌ته‌پێنن و ژن و منداڵی کورد‬
‫ده‌کووژن و له‌دووایشدا به‌رگه‌ی ده‌ست و مه‌چه‌کی گه‌ریالتان نه‌گرت و کشانه‌وه‌‬
‫دوواو ‌ه ) ‪ .‬ئه‌و قسانه‌ش ده‌بووای ‌ه له‌ کوردستان یان له‌ پایته‌ختی عێراق بوترایه‌‬
‫چونک ‌ه نه‌ده‌بوو مام جه‌الل بچێت بۆ تورکیا ده‌بوو ئه‌وان بهاتنایه‌ بۆ عێراق یان‬
‫کوردستان و داوای لێبوردنیشیان له‌گه‌لی کورد بکردایه‌ چونکه‌ ئه‌وان زیاتر له‌‬
‫پێنج مانگه‌ وواڵمتان بۆردومان ده‌که‌ن که‌چی به‌پێچه‌وانه‌و ‌ه مام جه‌الل بێجگه‌‬
‫له‌وه‌ی سه‌فه‌رو ڕۆیشتنه‌که‌یشی کات و شوێنی خۆی نه‌بوو که‌چی بۆینباغی‬
‫( قه‌ره‌وێت ) سووریشی به‌ستبوو بۆ ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ڕه‌نگی ئااڵکه‌یان بگونجێ‬
‫و جێی ڕه‌زامه‌ندی ئه‌وان بێت ‪ .‬مخابن ئێستا تورکه‌کان خۆیان گاڵته‌مان‬
‫پێده‌که‌ن و به‌چاوی نزمرت تێامن ده‌ڕوانن چونک ‌ه که‌حاڵی مام جه‌الل ده‌بینن‬
‫ده‌ڵێن ‪ ( :‬ئه‌م ‌ه سه‌ره‌ک کۆماری وواڵتێک ‌ه هێنده‌ زه‌لیله‌ له‌به‌رده‌ستامنداو‬
‫نزیکه‌ی پێنج مانگه‌ سنوری نێوده‌ووڵه‌تیامن به‌زاندووه‌و لێیان ده‌کووژین و‬
‫وواڵتیان ده‌سووتێنین و ژن و منداڵیان ده‌کووژین که‌چی هاتووه‌ سوپاسامن‬

‫‪322‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ده‌کات ) ‪. !! .‬‬
‫وواڵتی تورکیا میوانداری یه‌کی ڕێزلێنانی بۆ مه‌دالیای ئه‌تاتورک به‌خشی‬
‫به‌ نیلسۆن ما‌ندیال له‌ڕۆژنامه‌ی ده‌سه‌اڵتی ده‌ووڵه‌تیی (الحریة) له‌به‌رواری‬
‫‪ 1992/5/19‬ئه‌و میوانداری یه‌ باڵوکرایه‌وه‌ به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی (نیلسۆن ماندیال)‬
‫که‌سومبوولی ئازادی و سه‌ربه‌ستی ی ‌‌ه ل ‌ه کیشوه‌ری ئه‌فه‌ریقاداو پیاوو مرۆڤ و‬
‫که‌سایه‌تی یه‌کی به‌هێزو سه‌رکرده‌و سوومبولێکی ڕامیارزان و هۆشیارو دیاره‌‬
‫ڕاسته‌وخۆ میواندارییه‌که‌ی تورکیای ڕه‌تکرده‌وه‌و نه‌یکردو نه‌یویست که‌له‌الیه‌ن‬
‫تورکیاوه‌ بانگهێشتی لێکرابوو چونکه‌ به‌تورکیای ووت ‪ ( :‬من ناچمه‌ وواڵتێک که‌‬
‫مافی نه‌ته‌وه‌یی و ژیانی تێدا قه‌ده‌غه‌ بێت بۆ که‌مه‌ نه‌ته‌وه‌کان ئه‌وه‌تا نزیکه‌ی‬
‫‪ 20‬ملیۆن کورد له‌باکوری کوردستان بێ ماڵ و بێ ماف و ژیانن بۆی ‌ه میوانداری‬
‫یه‌که‌تان ناکه‌م هه‌تا مافی ئه‌و میلله‌ته‌ به‌شخوراوه‌ نه‌ده‌ن ) ‪ .‬جێی خۆیه‌تی‬
‫مرۆڤی ئه‌فریقی و کورد و مرۆڤی ئازادیخوازی دنیا شانازی به‌ نیلسۆن ماندێالوه‌‬
‫بکات که‌ئاوا به‌رگری له‌مرۆڤی چه‌وساو ‌ه ده‌کات ‪ .‬هه‌ربۆیه‌ تورکه‌کان له‌هه‌مان‬
‫ڕۆژنامه‌ی ئه‌لحوریه‌د‌ا نیلسۆن ماندێالیان به‌ زنجی و ڕه‌ش و تیرۆریست له‌قه‌ڵه‌م‬
‫دا به‌اڵم ئه‌و ‌ه شانازی یه‌کی گه‌وره‌ بوو بۆ ئه‌و ‪ .‬به‌خوا شه‌رمه‌ کوردێک خۆی‬
‫میلله‌ته‌که‌ی خۆی سووک و چروک ده‌کات و خۆی ده‌باته‌ پێشه‌وه‌ بۆ دووژمنانی‬
‫گه‌له‌که‌ی بۆئه‌وه‌ی پێی بڵێن پیاوی چاکه‌ ‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شداو زۆر به‌داخه‌وه‌‬
‫نه‌ته‌وه‌که‌ی که‌پرته‌ له‌ ‪ 45‬ملیۆن مرۆڤی کورد به‌تیرۆریست و خراپیان له‌قه‌ڵه‌م‬
‫ده‌دات و ده‌ڵێت ‪( :‬من له‌‪ 10‬ده‌ساڵ له‌مه‌وبه‌ره‌وه‌ په‌که‌ک ‌ه به‌تیرۆریست ده‌زانم)‬
‫‪ .‬به‌داخه‌وه‌ مام جه‌الل ماف ده‌دات به‌تورکیایه‌کی نه‌ژادپه‌رستی داگیرکه‌ری‬
‫فاشیست که‌سه‌رسه‌خترتین ده‌سه‌اڵت و میلله‌تن بۆ ئازادی و پێکه‌وه‌ ژیان‬
‫‪ ،‬به‌اڵم نه‌ته‌وه‌یه‌کی بنده‌ستی بێکه‌س و نه‌داری وه‌ک و کورد به‌ناهه‌ق و‬
‫تیرۆریست له‌قه‌ڵه‌م ده‌دات ‪ ..‬که‌واته‌ تورکیا ژیرو ڕامیارزانه‌ ده‌زانێت که‌ی و‬

‫‪323‬‬
‫کێ میوانداری بکات ‪ .‬مام جه‌الل بێجگه‌ له‌و هه‌ڵه‌ میژووییانه‌ی به‌رامبه‌ری‬
‫کورد کردویه‌تی به‌م دوواییه‌ش که‌ڕیش سپی و ته‌مه‌نێکی به‌ڕێکردووه‌‬
‫(‪ )75‬ساڵ پێامن ده‌ڵێ ‪ :‬ڕۆژنامه‌نووسان سه‌گن و به‌مانگه‌ شه‌و ده‌وه‌ڕن‬
‫(له‌چاوپێکه‌وتنێکی کوردساتدا) به‌رده‌وام ده‌بێت و ده‌ڵیت ئێوه‌ تیرۆریسنت‬
‫که‌چی خۆی به‌مانگه‌شه‌و له‌قه‌ڵه‌م ده‌دات له‌ڕاستیشدا ده‌بێت خه‌ڵکی باست‬
‫بکه‌ن به‌چاکه‌و ‪ ..‬هتد ‪ .‬هه‌ڵه‌یه‌کی تری مام جه‌الل ئه‌وه‌یه‌ که‌داوای چه‌کی نوێ‬
‫بۆعێراق ده‌کات ‪ . !! .‬باشه‌ هه‌ڕه‌شه‌ی کام وواڵت له‌سه‌ر عێراقه‌ ‪.‬؟‪ .‬یان عێراق‬
‫به‌و پاشه‌ڵ جوانی یه‌وه‌ به‌ته‌مای شه‌ڕه‌ له‌گه‌ڵ کێ ‪.‬؟‪ .‬نه‌خێر من ده‌ڵێم شه‌ڕو‬
‫چه‌کی عێراق ته‌نها بۆ لێدانی کورده‌ ‪.‬‬
‫بابێینه‌وه‌ سه‌ر بابه‌تی تورکیاو کوردستانی باکوور من پرسیارێک له‌مام جه‌الل‬
‫ده‌که‌م ‪ :‬باشه‌ تۆ په‌که‌ک ‌ه به‌تیرۆریست ده‌زانی ئه‌ی چۆن ده‌ڵێی ‪ ( :‬بادانیشن‬
‫و چه‌که‌کانیان فڕێ بده‌ن و کاری ڕامیاری بکه‌ن ) ‪.‬؟‪ .‬باشه‌ چۆن ڕێکخراوێکی‬
‫تیرۆریستی کاری ڕامیاری له‌شێوه‌ی یاسایی ده‌کات و تۆش وه‌کو یاسای عێراق‬
‫ڕێگه‌و مۆڵه‌تی کاری پارتێکی ڕامیاری پێ ده‌ده‌یت ‪.‬؟‪ .‬به‌اڵم نه‌خێر تۆ دڵنیایت‬
‫په‌که‌که‌ تیرۆریست نی یه‌و شۆڕشگێڕه‌ به‌اڵم له‌به‌ر پله‌وپایه‌و کورسی سه‌ره‌ک‬
‫کۆمارییه‌که‌ت وه‌ک و عاره‌بێکی عێراقی گفتووگۆ ده‌که‌یت و خوێنی هه‌زاران‬
‫شه‌هیدی نه‌ته‌وه‌که‌ت به‌هه‌ده‌ر ده‌به‌یت ده‌نا ئه‌وه‌ هه‌رتۆیت له‌ به‌رواری‬
‫‪ 1991/1/4‬دا له‌ته‌نیشت ئاپۆوه‌ ( ئۆجه‌الن ) دانیشتوویت و به‌ په‌که‌که‌ ده‌ڵێیت‬
‫شاخوێن به‌ری خه‌باتی باکوور ‪ .‬ئه‌گه‌ر له‌به‌ر پله‌وپایه‌ نی یه‌ له‌هه‌شتاکاندا‬
‫خه‌ڵکتان ده‌گرت و به‌ندتان ده‌کرد له‌سه‌ر عێراق چێتی که‌چی له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‬
‫پله‌وپایه‌ی سه‌ره‌ک کۆماری عێراقتان هه‌یه‌ خۆتان داوای چه‌کی قورس و نوێ‬
‫ده‌که‌ن بۆ عێراق که‌هه‌تا ئێستا ئه‌و عێراقه‌ فیدڕاڵه‌ی تۆ دانی به‌ خانه‌قین و‬
‫که‌رکوکدا نه‌ناوه‌ که‌کوردستانه‪‌.‬‬

‫‪324‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫به‌داخه‌وه‌ زۆر به‌داخه‌وه‌ ئه‌وه‌ی که‌هه‌میشه‌ دووژمن ده‌یه‌وێت و ده‌خوازێت‬
‫سه‌رکرده‌کانی کورد خۆیان بۆیان جێ به‌جێ ده‌که‌ن ‪ .‬ئێمه‌ی کورد به‌وجۆره‌‬
‫گۆش کراوین که‌هه‌میشه‌ دوواکه‌وتنامن و ناخۆشی و به‌اڵکامنان بخه‌ینه‌‬
‫سه‌رشانی دووژمنامنان و له‌هه‌موو نارشینی یه‌کامنان و مۆڕاڵه‌ سه‌قه‌ته‌کامنان‬
‫به‌دێڕێک خۆمانی لێده‌رباز ده‌که‌ین و پاڵی لێده‌ده‌ینه‌وه‌ ‪ .‬له‌هه‌رکاتێکدا خراپه‌‬
‫یان هه‌ڵه‌مان کردبێت ووتومانه‌ ‪ ( :‬دووژمن نایه‌ڵێت سه‌رده‌ربێنین له‌هێلکه‌ ) به‌و‬
‫واتایه‌ی ک ‌ه ئێم ‌ه هیچ که‌م و کورتی یه‌کامن نی یه‌ و میلله‌تێکی دوواکه‌وتوونین‬
‫و ئێمه‌ خۆمان زۆرباشین و ئه‌وه‌ی به‌سه‌رماندا دێت هه‌مووی دووژمنانی گه‌لی‬
‫کورده‌ پێامنی ده‌کات و هیچ خه‌تای خۆمانی تێدانی یه‌ ‪ .‬له‌ڕاستیشدا وانی یه‌و‬
‫زۆربه‌ی نه‌هامه‌تی یه‌کانی به‌سه‌ر نه‌ته‌وه‌ی کورددا دێت هه‌ڵه‌ی خۆی تێدایه‌و‬
‫به ڕێژه‌یه‌کی ‌زۆریش هه‌ڵه‌و خیانه‌تی سه‌رکرده‌کانێتی بێجگه‌ له‌وه‌ی ده‌ستی‬
‫ڕه‌شی دووژمنان له‌گه‌رده‌منان ئااڵوه‌‌ ‪ .‬بۆئه‌وه‌ی ووشیاربینه‌وه‌و هه‌نگاوێک‬
‫پێش بکه‌وین‌ ده‌بێت زیاتر به‌خۆماندا بچینه‌وه‌و ڕه‌خن ‌ه له‌خۆمان بگرین ‪.‬‬
‫ئامۆژگاریم بۆ ده‌سته‌و دڵسۆزانی مام جه‌الل تاڵه‌بانیش ئه‌وه‌یه‌ که‌ هێڵێک‬
‫و سنورێک دابنێن بۆ مام جه‌الل چونکه‌ له‌ته‌مه‌نی یاسایی ئیش و کاری‬
‫ڕامیاری ده‌رچووه‌و دووژمنان کاری گه‌وره‌تری پێ ئه‌نجام ده‌ده‌ن که‌به‌زه‌ره‌ری‬
‫میلله‌تی کورد ته‌واو ده‌بێت و ئابڕووشامن ده‌چێت له‌جیهاندا و خوێنی ئه‌و‬
‫هه‌موو شه‌هیده‌ش که‌به‌درێژایی سه‌ده‌یه‌ک ‌ه میلله‌تی کورد داوێتی به‌خۆڕایی‬
‫ده‌ڕوات ‪ ،‬باشرتین کارێکیش که‌بیکه‌ن ئه‌وه‌یه‌ مام جه‌الل خانه‌نشین بکرێ‬
‫و دانیشێت به‌اڵم به‌شه‌رتێک کوڕه‌که‌ی له‌جێی خۆی دانه‌نرێت ‪ .!.‬حه‌زیش‬
‫ده‌که‌م لێره‌دا بۆ زۆربه‌ی سه‌رکرده‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی ناوین پێناسه‌یه‌کی کاری‬
‫ڕامیاری یان ڕامیار (السیاسة) بکه‌م چونک ‌ه هه‌ندێک له‌سه‌رکرده‌کانی کورد‬
‫واحاڵی بوون که‌کاری ڕامیاری یان گه‌م ‌ه ڕامیاری یه‌کان بریتین له‌درۆکردن و‬

‫‪325‬‬
‫فڕوفێڵ و هه‌ندێ کرداری خراپی به‌رزو نزم و زۆر ووتن و به‌کارهێنانی ووشه‌ی‬
‫بێگانه‌و چه‌ند ووشه‌یه‌کی ئینگلیزی بۆ خۆ ده‌رخسنت و ‪ ..‬هتد له‌ڕاستیدا وانی‬
‫یه و پێچه‌وانه‌که‌ی ڕاسته‌‌ ‪ .‬کاری ڕامیاریش بریتی یه‌ له‌به‌ڕێوه‌بردنی خه‌ڵک و‬
‫پێشخستنی وواڵت و پارێزگاری له‌خاک و نه‌ته‌وه‌و به‌رژه‌وه‌ندی هاوواڵتیان و‬
‫دانی کارو دروست کردنی ژیان و باشکردنی بژێوی خه‌ڵک و ئارامی و ئاسایشی‬
‫نیشتامن ‪.‬‬
‫‪-4‬ماده‌ی ‪ 140‬ده‌توانین بڵێین گه‌وره‌ترین کێشه‌ی ئێسته‌ی کوردستانه‌ ئایا‬
‫پێتان وای ‌ه حکومه‌ت به‌گوێره‌ی پێویست له‌ ئه‌رزی واقعدا کاری بۆ ئه‌و ماده‌‬
‫کردبێت؟ چونکه‌ ده‌بیسین که‌ ده‌سته‌اڵتدارانی کورد ل ‌ه به‌غدا زۆر شه‌فاف نین‬
‫وه‌ك چۆن له‌ ڕاگه‌یاندن ‌ه کوردیه‌کاندا وا نیشان ده‌ده‌ن‪.‬‬
‫‪ +‬له‌ڕاستیدا هه‌رکێشه‌یه‌کی کۆمه‌ڵگا یان ته‌نگووچه‌ڵه‌مه‌و ته‌گه‌ره‌کانی‬
‫نه‌ته‌وه‌یه‌ک‌ له‌هه‌ر وواڵتێکدا کرا به‌ژمار ‌ه وه‌کو ( ‪ ) 24 ، 140 ، 58‬مه‌به‌ست‬
‫له‌دوواخستنی چاره‌سه‌ری کێشه‌که‌ی ‌ه ‪‌ ،‬ئه‌گه‌ر ئه‌و کێشه‌یه‌ به‌ژماره‌ مایه‌وه‌و‬
‫هه‌ر دواخرا مه‌به‌ست له‌نه‌کردنێتی ‪ .‬وه‌کو ده‌سه‌اڵتی ناوه‌ند نابێت چاوه‌ڕێی‬
‫ئه‌وه‌ی لێبکه‌ین که‌خۆیان ماف و ژیان و ئازادیامن بۆ ده‌سته‌به‌ر بکه‌ن چونکه‌‬
‫ده‌بێت ئێمه‌ی کورد هه‌وڵ و تاقیکردنه‌وه‌کامنان له‌یاد نه‌چێت که‌ به‌درێژایی‬
‫مێژووی سه‌ده‌یه‌ک ‌ه له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌و ده‌سه‌اڵته‌ سه‌رده‌سته‌کاندا هه‌مانه وه‌کو‬
‫عێراق و ئێران و تورکیاو سوریاو هه‌ندێک یان زۆربه‌ی وواڵتانی که‌نداووو نزیک‬
‫به‌ئیمه‌ هه‌مانه‌ که‌هه‌میشه‌ ڕاووبۆچوونیان خراپ بووه‌ به‌رامبه‌رمان و مافی‬
‫که‌مرتین بوون و ژیانیان پێ ڕه‌وا نه‌بینیووین ‪ .‬که‌واته‌ ده‌بێت خۆمان مافی‬
‫خۆمان به‌ده‌ست بهێنین و چاوه‌ڕێی ده‌سه‌اڵتێک نه‌که‌ین ئازادیامن بداتێ‬
‫که‌خۆی جارێ کۆیله‌یه‌ ‪ .‬وه‌کو ده‌ساڵتی کوردیش هه‌وڵی داوه‌ بۆ ئامانجه‌کانی‬
‫گه‌له‌که‌مان به‌اڵم له‌چاو هه‌بوونی که‌موکوڕی یه‌کان و به‌گوێره‌ی پێویست‬

‫‪326‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫نه‌بوو ‌ه زیاتر ملمالنێی پارتایه‌تی و وه‌ده‌ستهێنانی باری ماکی ( مادی ) خۆیان‬
‫بووه‌ ‪ .‬له‌وه‌ده‌چێت و پاڵه‌په‌ستۆش زۆربێت له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵتی کوردی که‌ به‌پاره‌‬
‫به‌رامبه‌ر ناوچه‌ دابڕاوه‌کان ڕازی بێت و هه‌رزوویش ده‌سه‌اڵتی ناوه‌ند ڕایگه‌یاند‬
‫که‌بودجه‌ی ساڵی ‪ 2009‬ئه‌کاته‌ ‪ 67‬ملیار دۆالر ئه‌م ‌ه پیشاندان و مه‌رامی ده‌م‬
‫چه‌ورکردنی دسه‌اڵتی کوردی یه‌ چونکه‌ به‌شی زۆری هه‌یه‌ له‌و پاره‌یه‌دا‌ ‪‌‌ .‬‬
‫‪-5‬بازاڕای کوردستان به‌شێوه‌یه‌کی زۆر ناسه‌نگ به‌رز ده‌بێته‌وه‌ هۆکاری ئه‌م‬
‫کێشه‌ی ‌ه بۆچی ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌؟ وه‌ کێ به‌رپرسه‌ له‌ چاککردنی؟‬
‫‪ +‬که‌باس له‌ئابووری و بازاڕ ده‌کرێت ده‌بێت بانک و کارو به‌رهه‌م و ژێرخانی‬
‫ئابووریت هه‌بێت ‪‌ .‬وه‌هه‌روه‌ها کشتووکاڵ ‪ ،‬پیشه‌سازی ‪ ،‬نه‌وت ‪ ،‬بازرگانی و ‪..‬‬
‫هتد گرنگن و ئابووری هه‌ر وواڵتیک بڕبڕه‌ی پشتی ئه‌و وواڵته‌ی ‌ه به‌مه‌رجێک‬
‫ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵت به‌شێوه‌یه‌کی پاک و ڕاست و دروست له‌خزمه‌تی وواڵته‌که‌یدا‬
‫بێت ‪.‬‬
‫په‌ره‌پێدانی ئابووری و گه‌شه‌ کردن و به‌ره‌و پێشچوونی باری ژیانیی هاوواڵتی‬
‫له‌هه‌ر وواڵتێکدا له‌هه‌موو بوارو بارێکی ئابووری یه‌وه‌ په‌یوه‌سته‌ به‌م خااڵنه‌ی‬
‫خواره‌وه‌ ‪:‬‬
‫آ‪ /‬باشرتین و ده‌ووڵه‌مه‌ندترین ئابووری له‌جیهاندا کشتووکاڵه‌ که‌پێی ده‌ڵێن‬
‫نه‌وتی هه‌میشه‌یی چونکه‌ نه‌وت بیره‌و له‌دواڕۆژدا ته‌واو ده‌بێت به‌اڵم کشتووکاڵ‬
‫له‌پرتبووندایه‌و ته‌واوبوونی نی یه‌ ‪ .‬که‌واته‌ بوژاندنه‌وه‌ی دێهات و گرنگیدان‬
‫به‌به‌رهه‌می ئاژه‌ڵی و دانه‌وێڵه‌و ‪ ..‬هتد ‪.‬‬
‫ب‪ /‬که‌م کردنه‌وه‌ی کڕین و هێنانی شتوومه‌ک له‌ده‌ره‌وه‌ی وواڵت و پیشه‌سازی‬
‫خۆماڵی و کارو به‌رهه‌می ناوخۆیی هه‌موو وواڵتێک ده‌بێته‌ ئابووری باش و پته‌و‬
‫بۆ ئه‌و ناوچه‌یه‌ ‪.‬‬
‫ج‪ /‬کاری پاکسازی و نه‌هێشتنی گه‌نده‌ڵی و فراوان کردن و دروستکردنی‬

‫‪327‬‬
‫کارگه‌و وه‌به‌رهێنانی خۆماڵی و خستن ‌ه بازاڕی پاره‌ی زۆری ده‌ووڵه‌ت له‌کارو‬
‫فه‌رمانه‌کانی هاوواڵتیان و هه‌رزان فرۆشی هه‌ندێک که‌لوپه‌ل بۆ هاوواڵتیان‬
‫که‌له‌بنه‌ڕه‌تدا گران ‌ه له‌بری دابه‌شکردنی بودجه‌ی وواڵت وه‌کو پاره‌ی نه‌وت ‪،‬‬
‫کشتووکاڵ ‪ ،‬باج ‪ ،‬گومرگ ‪ ..‬هتد ‪.‬‬
‫د‪ /‬یارمه‌تیدانی هاوواڵتیان له‌باری مالی یه‌و ‌ه ( مادی ) له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵته‌وه‌‬
‫بۆکارو پرۆژه‌ی گه‌وره‌و سوودبه‌خش و گرنگیدان به‌شتوومه‌کی خۆماڵی ‪.‬‬
‫ها‪ /‬نه‌مانی به‌رتیل و خزم خزمێنه‌و پاره‌خواردن له‌ده‌رچوونی پرۆژه‌ی گه‌وره‌و‬
‫کاری به‌ڵێنده‌ریدا ‪.‬‬
‫و‪ /‬سیستمی یه‌کسانی کۆمه‌اڵیه‌تی و بیمه‌ی بێکاری و یارمه‌تی هه‌ژارانه‌و ‪..‬‬
‫هتد ‪.‬‬
‫ی‪ /‬قه‌ده‌غه‌کردنی بازرگانه‌کان و کرده‌وه‌کانیان به‌رامبه‌ر خه‌ڵکی هه‌ژارو‬
‫بێده‌رامه‌تی کورد و یاریکردن به‌نرخی بازاڕو چاره‌نوسی خه‌ڵکی و به‌ئاره‌زوی‬
‫خۆیان به‌رزو نزمیی به‌بازاڕکردن‪.‬‬
‫‪-6‬زۆرێك مه‌ترسی ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ کێشه‌ی کوردو عه‌ره‌ب په‌ر بسێنێ به‌شێوه‌یه‌کی‬
‫وا سه‌ره‌نجامه‌که‌ی بگاته‌ شه‌ڕ ئایا‌ تاچه‌ند ئه‌م ترسه له‌ جێگه‌ی خۆیدا‌یه‌؟‬
‫‪ +‬له‌ڕاستیدا هه‌م به‌عسیه‌کان و هه‌م قاعده‌ له‌الیه‌ک و وواڵتانی دراوسێ و‬
‫به‌تایبه‌ت سوریاو ئیران له‌الیه‌کی تره‌وه‌ زۆر به‌په‌رۆشن و هانده‌ری باشن بۆ‬
‫شه‌ڕی ناوخۆی عێراق چونکه‌ به‌رژه‌وه‌ندیان له‌وه‌دایه‌ که‌عێراق به‌گشتی و‬
‫کوردستان به‌تایبه‌تی تێک بچێت و هیچی به‌سه‌رهیچه‌وه‌ نه‌مێنێت و به‌تایبه‌ت‬
‫کورد ک ‌ه ئه‌وان هیواخوازن هه‌رگیز نه‌که‌وێته‌ سه‌رپێی خۆی‪ .‬به‌اڵم سه‌ره‌ڕای ئه‌و‬
‫هه‌موو ده‌ستانه‌و پاره‌یه‌کی بێشووماریش خه‌رج ده‌کرێت بۆ تێکدانی عێراق‬
‫و شه‌ڕی ناوخۆی عێراق یان شه‌ڕی کوردو عاره‌ب به‌اڵم ئه‌و ‌ه دوره له‌وه‌ی که‌‬
‫شه‌ڕی ناوخۆ دروست بکات به‌تایبه‌ت کوردو عاره‌ب ‪‌.‬‬

‫‪328‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫‪-7‬ماوه‌یه‌که‌ به‌شێوه‌یکی زۆر ئاشکرا ته‌که‌توالت له‌ناو یه‌کێتی نیشتامنیدا‬
‫ده‌بیرنێت‪ ،‬وه‌ سه‌ره‌نجامه‌که‌ی به‌ده‌رکردنی هه‌ندێك کادیری ناوداریان کۆتاییان‬
‫پێهات ئایا پێتان وایه‌ ئه‌م کاره‌ی یه‌کێتی چاره‌سه‌ری گرفته‌کانیان بکات؟‬
‫‪ +‬ده‌رکردنی ئه‌ندام ده‌بێت به‌یاساو په‌یڕه‌وی ناوخۆی ئه‌و پارته‌بێت نه‌ک هه‌روه‌ها‬
‫به‌ئاسانی و له‌به‌ر ڕاوبۆچوونی جیاوازو له‌دوره‌وه‌ به‌بڕیاری ته‌نها که‌سێک ئه‌ندام‬
‫ده‌ربکرێت کاری ئاوا جێگه‌ی سه‌رسوڕمانه‌ به‌تایبه‌ت له‌الی خه‌ڵکی ئازادیخواز ‪.‬‬
‫کێشه‌ی ناو یه‌کێتی کێشه‌ی ئێستا نی یه‌و له‌بیست ساڵ له‌مه‌وبه‌ره‌وه‌ ئه‌و پارته‌‬
‫کێشه‌ی ( فیکری ) تێدایه‌ و بۆ منون ‌ه خه‌ڵکێکی شۆڕشگیڕو پاک ده‌یانه‌وێت‬
‫گۆڕانکاری تێدابکه‌ن و پێشکه‌ووتن له‌هزری سه‌ره‌وه‌ی ئه‌م پارته‌دا دروست‬
‫بکه‌ن وه‌کو پارتێکی سۆسیال دیموکراتی ئه‌وروپای ڕۆژئاوا به‌اڵم هه‌وڵه‌کان‬
‫به‌هه‌ده‌ر ده‌چن و بائاکام ناگه‌ن ئه‌ویش له‌ئه‌نجامی ده‌ست به‌رنه‌دانی سکرتێرو‬
‫کۆمه‌ڵێک خه‌ڵکی ده‌وری سکرتێری ئه‌م پارته‌ که‌وه‌کو سیستمی بنه‌ماڵه‌‬
‫ده‌ستیان به‌سه‌ردا گرتووه‌ هه‌م داهات و پاره‌که‌ی هه‌م ده‌سه‌اڵتیش تێیدا ‪.‬‬
‫یه‌کێتی له‌به‌رواری ‪1975/6/1‬دا دا‌مه‌زراوه ئێستاش که‌ساڵی ‪ 2008‬ه‌و ماوه‌ی‬
‫‪ 33‬ساڵه‌ ئه‌م پارته‌ هه‌یه‌ هه‌مان سکرتێری هه‌یه‌ که‌ مام جه‌الله‌و ته‌مه‌نی ‪75‬‬
‫ساڵه‌و به‌یاسای نێوده‌ووڵه‌تی خانه‌نشینی ‪ 10‬ساڵ به‌سه‌ر ته‌مه‌نیدا تێپه‌ڕیوه‌‬
‫چونکه‌ خانه‌نشینی به‌گشتی له‌ئه‌وروپای ڕۆژئاوا له‌ته‌مه‌نی ‪ 65‬ساڵیدا ده‌بێت‬
‫و شتی ئاوا له‌م جۆره‌ش له‌هیچ پارتێکی سۆسیال دیموکراتدا نابێت و نه‌بووه‌‬
‫‪ .‬ئه‌و بزوتنه‌وه‌ چه‌پ و شۆڕشگێڕی و هه‌واڵنه له‌هه‌شتاکانه‌وه‌ به‌رده‌وامه‌ له‌ناو‬
‫یه‌کێتیدا هه‌تا ئێستا منونه‌شیان ‪ ( :‬ئااڵی شۆڕش ‪ ،‬ڕیفۆرمخوازان ( گۆڕانکاران‬
‫) ‪ ،‬ڕه‌گ ‌ ) به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی جاران یه‌کێتی له‌به‌ره‌ی شۆڕش و خه‌باتدابوو‬
‫هه‌لێک نه‌خوڵقاوه‌ که‌کادێره‌کانی کاری ڕه‌خنه‌و کاری ڕێکخراوه‌یی خۆیان‬
‫وه‌کو یاسای پارت و ڕێکخراوه‌یی بچه‌سپێنن و سه‌رده‌می شاخیش جیاوازبووه‌‬

‫‪329‬‬
‫له‌ئێستاو ئه‌وکات تاڕاده‌یه‌ک یه‌کێتی بۆنی شۆڕش و شۆڕشگێڕی لێهاتوو ‌ه‬
‫به‌اڵم ئێستا له‌به‌ره‌ی گه‌لدا نی یه‌و خه‌ڵکێکی دڵسۆزو کارامه‌ی ناو ئه‌م پارته‌‬
‫دوورکه‌وتونه‌ته‌وه‌و کار ناکه‌ن و ئێستاش یه‌کێتی نیشتامنی کوردستان پارتێکی‬
‫یاسایی و ( شه‌رعی ) نی یه‌ له‌به‌ر ئه‌م هۆیانه‌ی خواره‌وه‌ ‪:‬‬
‫آ‪ /‬نزیکه‌ی ‪ 33‬ساڵه‌ یه‌کێتی وه‌کو پارت‌ و ڕێکخراو هه‌مان سکرتێری هه‌یه‌و‬
‫نه‌گۆڕاوه‌و ته‌مه‌نی ‪ 75‬ساڵ ده‌بێت و ماندوبوونی پێوه‌دیاره‌و ‪ ..‬هتد ‪.‬‬
‫ب‪ /‬بۆت ‌ه پارتێکی بنه‌ماڵه‌یی و مام جه‌الل له‌ کوڕو ژن و ژن براو ژن خوشکو‬
‫برازاو ‪ ..‬هتد هه‌مووی ده‌ووڵه‌مه‌ندو ده‌سه‌اڵت و پله‌وپایه‌ی به‌رزیان هه‌یه‌ له‌ناو‬
‫یه‌کێتیداو به‌تایبه‌ت شاناز خانی ژن خوشکی هه‌موو شتێکه‌ له‌له‌نده‌ن ته‌نها‬
‫ئه‌گه‌ر یه‌کێتی بچووکرتین و که‌مرتین داواکاری هه‌بێت ده‌بێت شانازخان‬
‫ئه‌رێی له‌سه‌ربێت و ڕازی بێت ‪ .‬قوباد تاڵه‌بانی که‌کوڕ ‌ه گه‌وره‌ی مام جه‌الله‌‬
‫مناینده‌و سه‌فیری کورده‌ له‌ ئه‌مریکا ‪ ..‬هتد ‪ .‬که‌چی سه‌دان و هه‌زاران خێزانی‬
‫کوردیش هه‌ن که‌هه‌موو ژیانیان خۆبه‌ختکردن و خه‌بات بووه‌ بۆ کورد که‌چی‬
‫ئه‌مڕۆ برسی و بێکارو وه‌النراون ‪.‬‬
‫ج‪‌ /‬سیستمی ماستاوچێتی و خزم خزمێنه‌و ناسین کاری پێده‌کرێت چونکه‌‬
‫هیچ پێوه‌رێکی تر نی یه‌ له‌ناو یه‌کێتیدا بۆ کارکردن به‌وواتایه‌کی تر په‌یڕه‌وو‬
‫به‌رنامه‌ خه‌ڵکن نه‌ک پرۆگرام و کار ‪.‬‬
‫د‪ /‬ڕانه‌گه‌یاندنی بوودجه‌و شێوه‌ی خه‌رجکردنی و ده‌ووڵه‌مه‌ندبوونی زۆربه‌ی‬
‫ئه‌ندام و لێپررساوانی به‌شێوه‌یه‌کی نارسوشتی و بێ به‌رنامه‌یی و بێ پالنی و‬
‫که‌م و کوڕی زۆرو نزمی ئاستی ئابووی و ژیانیی خه‌ڵک و گرانی و بێ ده‌رامه‌تی‬
‫زۆرینه‌ی هاوواڵتیان و بۆردوومانی سنورو بێ ڕێزی کردن به‌گه‌نج و هه‌ڵهاتنیان‬
‫بۆ ده‌ره‌وه‌ی وواڵت ‪‌ .‬‬
‫‪-8‬گه‌نده‌ڵی ده‌سته‌اڵتدارانی کوردستان گه‌شتۆته‌ ئاستێکی وا له‌هه‌موو‬

‫‪330‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫کۆڕو کۆبونه‌وه‌یه‌کدا باسی لێوه‌ ده‌کرێت‪ ،‬ئایا پێتان وانی یه‌ سه‌رنجامی ئه‌و‬
‫گه‌نده‌ڵیان ‌ه ئۆپۆزسیۆنێك له‌ناو خۆیاندا دروست بکات دژ به‌و گه‌نده‌ڵیه‌؟‬
‫‪ +‬به‌ڵێ ڕاسته‌و به‌رهه‌ڵستکار ( ئۆپۆزیسیۆن ) ی دروست کردووه‌و به‌شێوه‌یه‌کی‬
‫به‌رباڵوو زۆر به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌م پارته‌ هه‌م‌کۆنگره‌و هه‌م‌کۆنفراس نابه‌ستێت‬
‫بۆی ‌ه ئه‌ندامی گه‌وره‌و بچوکی ئه‌و پارت ‌ه هه‌موو ئه‌و ڕه‌خنه‌و پرسیارانه‌ی هه‌یانه‌‬
‫له‌الیان ده‌مێنێته‌وه‌و هه‌ڵئاوسانێکی نارسوشتی ڕامیاری دروست ده‌کات ‪‌.‬‬
‫خه‌ڵکی وه‌کو هاوواڵتی ساده‌ی به‌رهه‌ڵستکار له‌شه‌قام و ماڵ و کۆاڵنه‌کان‬
‫هاواریانه‌و وه‌کو نوسه‌ران و ڕامیارزان و مرۆڤی شۆڕشگێڕیش له‌م شوێن و ئه‌و‬
‫شوێن و له‌ڕۆژنامه‌کان و گۆڤاره‌کان ده‌نووسن و مقۆمقۆیانه‌و ئه‌وه‌تا ده‌بینی‬
‫گه‌وره‌ترین هه‌ڵه‌ی یه‌کێتی له‌وه‌دایه‌ گوێ ناگرێ و خه‌ڵکانی باشی له‌النه‌ماوه‌و‬
‫خه‌ڵکی دلسۆزیش له‌الیه‌ن مام جه‌الله‌وه‌ ده‌رده‌کرێن و خه‌ڵکی پاشه‌ڵ پیس و‬
‫داوێن پیس و ‪ ..‬هتد ده‌مێننه‌وه‌و گه‌وره‌ده‌کرێن و ڕێزیان لێده‌گیرێت و من به‌ش‬
‫به‌حاڵی خۆم له‌مێژه‌ هه‌ستم به‌که‌موکووڕی و نارسوشتێتی کاری ڕامیاری له‌ناو‬
‫یه‌کێتیدا کردوه‌و بۆ وێن ‌ه ووتارێکم هه‌یه‌ به‌ناوونیشانی ( یه‌کێتی و سۆسیال‬
‫دیموکراتی کوجا مه‌رحه‌با ) له‌به‌رواری ‪ 2006/2/13‬دا نووسیومه‌و له‌ئارشیفی‬
‫کوردستان نێتدا هه‌یه‌ ده‌توانن بیخوێننه‌وه‌و ڕاووبۆچوون و ڕه‌خنه‌کانی که‌ئه‌مڕۆ‬
‫له‌یه‌کێتی ده‌گیرێت و له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵکی سڤیلی ناوچه‌که‌و یه‌کێتیدایه‌‬
‫هه‌مووی پێش سێ ساڵ من نووسیومه‌ته‌وه‌و به‌یه‌کێتیم ووتو ‌ه به‌اڵم خه‌ڵکانی‬
‫ماستاوچی له‌الیه‌ک و نزمی ئاستی لێپررساوه‌کان له‌الیه‌کی تر باره‌که‌ی ئاڵۆزتر‬
‫کردووه‌و به‌داخیشه‌و ‌ه زه‌ره‌رمه‌ندی یه‌که‌م خه‌ڵکی هه‌ژاری کوردستانه‌ ‪.‬‬
‫دوا ووته‌‪:‬‬
‫کارێک بکریت سه‌رده‌مییانه‌و ژیرانه‌ بێت و هیوایه‌ک ببه‌خرشێته‌وه‌ به‌ نائومێدی‬
‫خه‌ڵک و کارێک که‌ دووژمنانی گه‌له‌که‌مانی پێ خۆش نه‌بێت و مام جه‌الل خۆی‬

‫‪331‬‬
‫خانه‌نشین بکات و به‌ڕێوه‌به‌رانی ڕامیاری سه‌ره‌وه‌ی یه‌کێتی (مه‌کته‌بی سیاسی)‬
‫خه‌ڵکانی دڵسۆزو پاک له‌خۆیان کۆبکه‌نه‌وه‌و دادگایی خۆفرۆشان بکه‌ن و‬
‫هه‌وڵ بده‌ن گه‌نده‌ڵی که‌م بکرێته‌وه‌و بودجه‌و پاره‌ی کوردستان بۆهه‌موان بێت‬
‫و نه‌ک یه‌کێک هێنده‌ی ده‌ووڵه‌تیکی هه‌بێت و هه‌زارانی تریش برسی و بێ‬
‫ماڵ و ژیان بن چونکه‌ ئه‌گه‌ر یه‌کێتی له‌سه‌ر ئه‌و ڕایه‌ی خۆی مبێنێ و خۆی به‌‬
‫سۆسیال دیموکرات بزانێت ئه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌کی گه‌وره‌یه‌و په‌یڕه‌وو پرۆگرامی له‌و‬
‫جۆره‌ پارته‌ ئاوا نی یه‌و به‌ڵکو به‌پێچه‌وانه‌وه‌یه‌ ‪ .‬خوای گه‌ور ‌ه مرۆڤی دروست کرد‬
‫چاوو گوێی بۆدروست کرد بۆ بینین و گوێ گرتن له‌یه‌کرتی و زمانیشی دروست‬
‫کرد بۆ ئه‌وه‌ی ڕێزو پێکه‌وه‌ ژیان و ئازارو ناخۆشی یه‌کانی خۆی پێ بڵێت و‬
‫چاره‌سه‌ر بکات ‪ ..‬که‌وات ‌ه کاتێک مرۆڤێکی ڕاسته‌قینه‌ین که‌گوێ له‌یه‌کرت‬
‫بگرین و به‌زمانێکی شیرین و سه‌رده‌میانه‌ گفتووگۆو ڕاوێژبکه‌ین‪ .‬دوواهه‌مین‬
‫ڕسته‌م ئه‌وه‌یه‌ بۆ یه‌کێتی ک ‌ه کۆنگره‌ ببه‌سنت و کاری باش و دیموکراتیانه‌بکه‌ن‬
‫و هه‌ست به‌لێپررساوێتی بکه‌ن به‌رامبه‌ر خه‌ڵکی کوردستان چونکه‌ خه‌ڵکی‬
‫چاویان کراوه‌ته‌وه‌و دوای تاک ڕه‌ووی و زووڵم و تاریکی و درۆ ناکه‌ون ‪.‬‬
‫کورته‌یه‌ك له‌ ژیانی مامۆستا حه‌مید عه‌زیز‬
‫ناو ‪ :‬حه‌مید عه‌زیز شوکور‬
‫له‌دایک بووی ساڵی ‪ / 1963‬سلێامنی ‪ /‬گه‌ڕه‌کی سه‌رشه‌قام‬
‫له‌خێزانێکی هه‌ژارو نیشتامن په‌روه‌ردا گه‌وره‌بووه‌‬
‫ده‌رچووی ئامۆژگای مامۆستایان ‪ /‬هه‌ولێر ساڵی ‪1987 /1986‬‬
‫ده‌رچووی خولی ئامۆژگای مامۆستایان ‪ /‬سوید ساڵی ‪2005 / 2004‬‬
‫خێزاندارو خاوه‌نی سێ منداڵه‌ دوو کوڕو کچێک به‌ناوه‌کانی ( پاشا‪،‬پایان ‪،‬پاراو‬
‫) ته‌مه‌ن درێژ بن‬
‫کاروپیشه‌ ‪ :‬مامۆستای سه‌ره‌تایی له‌وواڵتی سوید‪.‬‬

‫‪332‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫‌هەرێم سەرتەکی‪ :‬پێویسته‌ له‌ده‌ستوری تورکیا مافی‬

‫کورد وه‌ك ناسنامه‌و زمان و کلتوری دیاری بکرێت‬

‫زۆرێك به‌رده‌وام گله‌ی و گازنده‌ی خۆیان به‌رز ده‌که‌نه‌وه‌ له‌ ده‌سته‌اڵتدارانی‬

‫کوردی به‌هه‌موو به‌شه‌کانیه‌وه‌‪ ،‬زۆرجار هۆی بێزاریان کاردانه‌وه‌ی خراپیشی‬
‫لێ ده‌که‌وێته‌وه‌‪ ،‬زۆر جاریش گه‌شتۆته‌ خۆ سوتاندن ‌‪ ،‬هه‌رده‌م ده‌سته‌اڵتداران‬
‫به‌ چه‌نده‌ها ناوی جۆراو جۆر ناوزه‌ند ده‌که‌ن و به‌ ناکاراو هه‌تا نه‌زانیش ناو‬
‫ده‌به‌ن‪ ،‬ئه‌م کێ به‌رکێیه‌ ئاسته‌نگه‌کانی زیاتر به‌رز کردۆته‌وه‌‪ ،‬بۆ وه‌اڵمی ئه‌و‬
‫پرسیاره‌ی که‌ حیزبه‌ کوردیه‌کان به‌ ناکاراو که‌مته‌رخه‌م ناو ده‌به‌ن پێامن خۆش‬
‫بوو ڕووبه‌ڕووی باڵی سیاسی په‌که‌که‌ به‌ناوی پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی‬
‫کوردستان بکه‌ینه‌و ‌ه و ‌ه وه‌اڵمی به‌ڕێزیان وه‌ربگرین بۆ ڕه‌واندنه‌وه‌ی ئه‌و جۆره‌‬
‫ووتانه‌ ئه‌م پرسیاره‌و چه‌ند پرسیارێکی ترش ڕووبه‌ڕووی هه‌رێـم سه‌رته‌کیامن‬
‫کرده‌وه‌ پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان و باڵی سیاسی په‌که‌که‌‬
‫به‌ڕێزیشیان به‌ڕاشکاوی وه‌اڵمی یه‌ك به‌یه‌ك پرسیاره‌کانی داینه‌وه‌ به‌م شێوه‌یه‌‪:‬‬
‫قیبلە‪ :‬تاچه‌ند بڕواتان به‌ دانوستان هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ تورکیادا؟ ئایا پێتان وا نی یه‌‬

‫‪333‬‬
 ‫حکومه‌تی تازه‌ی تورکیا زیاتر ده‌رفه‌تی ڕه‌خساندبێت بۆ دانوستان؟‬
‫ئێمه‌ وه‌ك حه‌ره‌که‌تی ئازادی په‌که‌ک ‌ه هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌ بڕوامان به‌ دانوستان‬
‫هه‌بووه‌و خه‌باتی سیاسیامن به‌ڕێوه‌ بردووه‌‪ ،‬به‌ ناچاری ده‌ستامن به‌ خه‌باتی‬
‫چه‌کداریش کردووه‌‪ ،‬چونک ‌ه له‌و کاته‌دا ده‌وڵه‌تی تورك بڕوای به‌ کێشه‌ی‬
‫کورد نه‌بووه‌‪ ‌.‬حکومه‌تی تازه‌ی تورك نه‌خێر هیچ ده‌رفه‌تی نه‌ڕه‌خساندوو ‌ه بۆ‬
‫چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورد هه‌ر چه‌نده‌ له‌ سه‌ره‌تای هه‌ڵبژاردنی تورکیادا‬
‫دادو گه‌شه‌پێدان پڕوپاگه‌نده‌یه‌کی زۆری کرد بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورد‬
‫به‌اڵم هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای هاتنه‌ سه‌ر حوکم دادو گه‌شه‌پێدان له‌گه‌ڵ سه‌رۆکی‬
‫عه‌سکه‌ریه‌کان ڕێکه‌وتن بۆ هێرش کردنه‌ سه‌ر باشوری کوردستان‪ ،‬تا ئێستاش‬
‫کێشه‌ی کورد ئه‌یه‌وێت به‌ ڕێگه‌ی سه‌ربازی چاره‌سه‌ر بکات‪ .‬به‌اڵم کێشه‌ی‬
‫کورد بێگومان هه‌ر ده‌بێت به‌ڕێگه‌ی سیاسی چاره‌سه‌ر بکرێت‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬حکومه‌تی کوردی تا چه‌ند هاوکارتانن وه‌ پێشنیارتان چی ی ‌ه بۆیان؟‬
‫حکومه‌تی کوردی نه‌ك هاوکاری ئێم ‌ه ناکات به‌ڵکو سااڵنێکی زۆر هه‌ردوو‬
‫حیزبی ده‌سته‌اڵتدار یه‌کێتی و پارتی په‌الماری ئێمه‌یان دا! ئه‌و شه‌ڕانه‌ش بووه‌‬
‫هۆی ئه‌وه‌ی کێشه‌ی کورد به‌ره‌و دواوه‌ بڕوات‪ .‬چونکه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌و شه‌ڕان ‌ه ڕوویان‬
‫نه‌دایه‌ ئێمه‌ ده‌مانویست له‌و کاته‌دا خه‌باتی عه‌سکه‌ری خۆمان له‌ باکوری‬
‫کوردستاندا به‌ره‌و پێش ببه‌ین‪ ،‬ئێسته‌ش جۆره‌ شه‌ڕێکی ڕاگه‌یاندمنان له‌گه‌ڵ‬
‫ده‌که‌ن‪ ،‬هیوادارم واز له‌و پڕو پاگه‌نده‌ ڕاگه‌یاندنه‌یان بهێنن‪ ،‬چونکه‌ کیشه‌ی‬
‫کورد له‌ هه‌ر چوار چێوه‌ی کوردستاندا یه‌ك کێشه‌یه‌ هه‌تا کێشه‌ی کوردی له‌‬
‫باکوری کوردستاندا چاره‌سه‌ر نه‌بێت ل ‌ه باشوریشدا چاره‌سه‌ر نابێت‪ .‬ئێسته‌ش‬
‫ده‌مانه‌وێت کۆنفراسی نه‌ته‌وه‌ی ببه‌ستین هیوادارین ئه‌وانیش به‌شدار بن‬
‫تیایدا‪ ،‬چونکه‌ هه‌تا یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌ی دروست نه‌بێت کێشه‌ی کورد به‌باشی‬
‫چاره‌سه‌ر نابێت‪.‬‬

‫‪334‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫قیبلە‪ :‬پێشنیاری حکومه‌تی هه‌رێم چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن به‌وه‌ی که‌ داوای‬
‫چه‌ك دانانیان کرد له‌ په‌که‌که‌؟ وه‌اڵمتان چی ی ‌ه به‌وه‌ی که‌ به‌ تیرۆریست ناویان‬
‫بردن؟‬
‫تا ئێسته‌ ئێمه‌ پێنج جار ئاگر به‌ستامن ڕاگه‌یاندووه‌ به‌اڵم ده‌وڵه‌تی تورك هیچ‬
‫هه‌ڵوێستێکی دیموکراتی نه‌بووه‌‪ ،‬به‌ڵکو هه‌تا دوای به‌ چه‌ك و توندو تیژی و‬
‫ئینکاری کردنی کورد وه‌اڵمی ئاگر به‌ستیان داوه‌ته‌وه‪ ،‬بێگومان ئێم ‌ه هه‌ر‬
‫له‌یه‌كه‌م ڕۆژی شۆڕشدا هه‌تا ئێستا شه‌ڕو سیالح ئامانجامن نه‌بووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬
‫هۆی نه‌بوونی بناغه‌ی گفتوگۆو دانیشنت له‌سه‌ر چۆنێتی چاره‌سه‌ری کێشه‌ی‬
‫کورد ئێمه‌ پاراستنی خۆمان ده‌که‌ین و هه‌وڵ به‌ره‌و پێش ده‌خه‌ین‪ ،‬هه‌رکاتێك‬
‫بناغه‌ی گفتوگۆ پێش بکه‌وێت و کێشه‌ی کورد به‌ره‌و چاره‌سه‌ری بڕوات ئێمه‌ واز‬
‫له‌ شه‌ڕی چه‌کداری دێنین‪ .‬هه‌ڵوێستی حکومه‌تی هه‌رێم که‌ ئه‌ڵێت په‌که‌که‌‬
‫تیرۆریسته‌ ته‌نها هه‌ڵوێستێکی داگیر که‌رانه‌یه‪ ،‬حکومه‌تی کوردی ده‌زانێت‬
‫به‌و پێشنیاران ‌ه ئێمه‌ چه‌ك دانانێین به‌اڵم ئه‌‌یانه‌وێت به‌و بانگه‌ش ‌ه بێ بنه‌مایانه‌‬
‫ئێمه‌ بچوك بکه‌نه‌وه‌ ل ‌ه به‌رانبه‌ر حکومه‌تی تورکیدا‪ .‬کێشه‌ی کورد کێشه‌یه‌کی‬
‫ڕه‌وای ‌ه چ له‌ باکور چ له‌ باشور چ له‌ ڕۆژهه‌اڵت و ‌ه چ له‌ ڕۆژئاوا ب ‌ه باشی و خراپی‬
‫پێکه‌وه‌یه‌ وه‌ ئه‌و سیاسه‌ته‌ی که‌له‌ سه‌ر ئێم ‌ه په‌یڕه‌و ده‌کرێت ته‌نیا سیاسه‌تی‬
‫پارچه‌کردنی کورده‌ به‌زمانی ده‌ساڵت دارێتی کورد ئه‌مه‌ پێش ده‌خه‌ن‪‌‌.‬‬
‫قیبلە‪ :‬تا چه‌ند ده‌ست پێشخه‌ر بوون بۆ زیاتر نزیك بوونه‌وه‌و لێك تێگه‌شنت‬
‫له‌گه‌ڵ حکومه‌تی تورکیادا؟ به‌ مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ری کێشه‌کان به‌ سیاسی؟‬
‫تا ئێستا پێنج جار ده‌ست پیشخه‌ریامن کردووه‌ بۆ چاره‌سه‌ر کردنی کێشه‌کان‬
‫به‌اڵم ده‌وڵه‌تی تورك هه‌موو جارێك به‌چه‌ك و توندو تیژی وه‌اڵمی ئێمه‌ی‬
‫داوه‌ته‌وه‌ ئێمه‌ پێامن وایه‌ هه‌تا ده‌ستوری تورکیا نه‌گۆڕێت کێشه‌ی کورد له‌و‬
‫پارچه‌یه‌دا هیچ چاره‌سه‌ر ناکرێت‪ ،‬چونکه‌ ده‌ستوری تورکیا هیچ مافێك بۆ کورد‬

‫‪335‬‬
‫دیاری ناکات‪ ،‬پێویسته‌ له‌ده‌ستوری تورکیا مافی کورد وه‌ك ناسنامه‌و زمان و‬
‫کلتوری دیاری بکرێت بۆ چارسه‌رکردنی کێشه‌ی کورد له‌و پارچه‌یه‌دا‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬جموجوڵی سیاسیتان چۆن ده‌بینن له‌ ناوخۆو ده‌ره‌وه‌ی کوردستاندا؟‬
‫ئێمه‌ وه‌ك حه‌ره‌که‌تێکی سیاسی خه‌باتی خۆمان له‌ناو خۆی کوردستان و‬
‫ده‌ره‌وه‌ی کوردستاندا به‌ ئیراده‌ی پۆاڵینه‌وه‌ به‌ڕێو ‌ه ده‌به‌ین وه‌ هه‌وڵ ده‌ده‌ین‬
‫پێشی بخه‌ین هه‌رچه‌ند زۆر جار له‌ باشوری کوردستاندا زه‌ختێکی زۆرمان‬
‫له‌سه‌ره‌ له‌الیه‌ن حیزبه‌ ده‌سه‌اڵت داره‌کانی یه‌کێتی و پارتی یه‌وه‌ به‌اڵم ئێمه‌ هه‌ر‬
‫خه‌باتی خۆمان به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ین‪ ،‬هه‌روه‌ها له‌ ده‌ره‌وه‌ی کوردستانیشدا هه‌ندێك‬
‫واڵت هه‌تا ئێستا ڕێ له‌ چاالکیه‌کانی ئێمه‌ ده‌گرن که‌ ئه‌وه‌ش دوور ‌ه له‌هه‌موو‬
‫بنه‌ماکانی دیموکراتیه‌ته‌وه‌ به‌اڵم ئێمه‌ هه‌ر خه‌باتی خۆمان به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ین له‌‬
‫ڕۆژهه‌اڵتی کوردستاندا ئێمه‌ خه‌باتی ڕێکخستنی سیاسی و ڕاگه‌یاندنی خۆمان‬
‫به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ین له‌باکوری کوردستاندا‪ ،‬ئێمه‌ خه‌باتی خۆمان به‌ره‌و پێش ده‌به‌ین‬
‫هه‌وڵی زیاتر ده‌ده‌ین له‌ هه‌ڵبژاردنی ‪29‬ی ئازاردا ده‌نگی باش به‌ده‌ست بێنین‬
‫له‌ڕۆژئاوای کوردستانیشدا ڕۆژ له‌ دوای ڕۆژ خه‌باتی ئێمه‌ به‌ره‌و پێش ده‌چێت‬
‫به‌گشتی ئێم ‌ه خه‌باتی خۆمان له‌ هه‌ر چوار پارچه‌ی کوردستانداو ده‌ره‌وه‌ی‬
‫کوردستان به‌ڕێو ‌ه ده‌به‌ین وه‌ پێشی ده‌خه‌ین هه‌وڵ ده‌ده‌ین کێشه‌ی کورد‬
‫به‌گشتی به‌شێوه‌یه‌کی دیموکراتی چاره‌سه‌ر بکه‌ین‬

‫قیبلە‪ :‬هه‌موو الیه‌نه‌ پۆزه‌تیڤ و نه‌گه‌تیڤی ئه‌و جموجواڵنه‌ بۆچی ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌؟‬

‫الیه‌نی پۆزه‌تیڤی ئه‌م حه‌ره‌که‌ته‌ی ئێمه‌ بۆ ئه‌و هۆکارانه‌ ده‌گه‌ڕێنمه‌و ‌ه وه‌ك‬
‫ئه‌م حه‌ره‌که‌تی ئێمه‌ له‌سه‌ر بنه‌مای کێشه‌ی ڕه‌وای کورد دروست بووه‌‪ ،‬داوای‬
‫کێشه‌ی ڕه‌وای خۆی ده‌کات‪ ،‬به‌الی منه‌وه‌ ئه‌م حه‌ره‌که‌ته‌ هیچ الیه‌نێکی‬
‫نه‌گه‌تیڤی نی یه‌ هه‌تا ئێسته‌ قوربانیه‌کی زۆری داوه‌ بۆ کێشه‌ ڕه‌واکه‌ی خۆی که‌‬

‫‪336‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫کێشه‌ی گه‌لی کورده‌‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬ئاینده‌ی خۆتان چۆن ده‌بینن؟‬
‫ئێمه‌ هه‌ر ل ‌ه ده‌رچوونی حه‌ره‌که‌تی په‌که‌که‌وه‌ الیه‌نی ئایدۆلۆژی فه‌لسه‌فی و‬
‫ڕێکخستنی خۆمان به‌ پێشه‌نگی کوردستانێکی ئازادو ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستێکی‬
‫دیموکراتێك خۆمان ده‌بینین‪.‬‬
‫دوا ووته‌‪ :‬له‌ ئاکامی ئه‌م هه‌موو کێشمه‌ کێشمه‌ به‌ گه‌واهی مێژوو پێویسته‌‬
‫ببێته‌ وانه‌یه‌ك بۆمان و وه‌ زیاتر له‌مه‌ بۆ خۆمان نه‌که‌ین و یه‌کگرین‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬زۆر سوپاس بۆ وه‌اڵمه‌کانتان و کامتان گرتن‬
‫به‌خێر بێن و سوپاس بۆ ئێوه‌ش‬
‫په‌یامی قیبلە‌‪ :‬کاتێك به‌ مێژووی دێرێنی کورددا ده‌ڕوانین زۆرجار به‌ئاشکرا‬
‫ده‌بینین هه‌لی زۆر زێڕین له‌الیه‌ن ده‌سته‌اڵتدارانی کورده‌وه‌ له‌ ده‌ست دراوه‌‬
‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا که‌ زۆر دڵسۆزی و ئه‌وپه‌ڕی توانایانه‌وه‌ کاریان بۆ کردووه‌‪ ‌،‬ل ‌ه دوای‬
‫نه‌مانی حیزبی به‌عسه‌وه‌و که‌وتنه‌وه‌ ده‌ستی هه‌ندیك له‌و خاکه‌ داگیر کراوه‌ی‬
‫که‌ به‌ده‌ستیانه‌وه‌ بوو پێامن وایه‌ هه‌لی زۆر زێڕینیش له‌الیه‌ن ده‌سته‌اڵتدارانی‬
‫کورده‌وه‌ له‌ده‌ست دران یه‌کێك له‌وان ‌ه شه‌ڕه‌کانی نێوان حیزبه‌ کوردیه‌کانی‬
‫کوردستانه‌وه‌ بوو له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌دا‪ ،‬ک ‌ه ئه‌م شه‌ڕانه‌ بێگومان به‌هیچ شێوه‌یه‌ك‬
‫له‌به‌رژه‌وه‌ندی کورددا نه‌بوون‪ ،‬وه‌ مێژوویه‌کی ڕه‌شی تۆمار کرد‪ ‌،‬هه‌روه‌ها ئه‌و‬
‫زه‌مینه‌ش که‌ بۆ ئێسته‌ی کورد ڕه‌خسیوه‌و و ‌ه به‌ده‌مه‌وە نه‌چوونی وه‌ك پێویست‬
‫له‌الیه‌کی تر‪ ،‬وه‌ زۆر جار شه‌ڕی سارد‪ ‌،‬نه‌ش ڕۆشتووه‌ بڕوات هه‌روه‌ك چۆن‬
‫پشتاوپشت ئه‌م کێشانه‌ هاتووه‌و وه‌ خه‌ریکه‌ له‌ ئێمه‌ش ڕه‌د ده‌بێت ده‌توانین له‌‬
‫هه‌ر هه‌ڵه‌یه‌ك سودێك وه‌ربگرین و ‌ه گه‌ر به‌ ته‌مه‌تی ئێمه‌ش چاره‌سه‌ر نه‌بوون با‬
‫کاره‌کان بۆ نه‌وه‌کامنان ئاسانرت بکه‌ین‪.‬‬
‫هەروەك چۆن گرنگە فکری ئیلحادی تێکەڵی کاری شۆڕشگێری نەکرێت لە‬

‫‪337‬‬
‫کاتێکدا میللەتی کورد میللەتێکی مسوڵامنەو بە ڕۆحیەتی بەرزی دینیشەوە‬
‫دەڕوانێتە ئەو شۆڕشانەو گەر لەو پێناوەدا مبرێت خۆی بە شەهید دەزانێت‪،‬‬
‫لەبەر ئەوە گرنگە فکری دینی و ڕۆحیەتی بەرزی ئیسالمی پاك و بەرز ڕابگیرێت‬
‫ئەوسا بێگومان خزمەت بە شۆڕشەکەش دەکات‪.‬‬
‫‪2009/04/01‬‬

‫نمونەی وتارو هەڵوێستێکی هەرێم سەرتەکی‪،‬‬

‫لەبەردەم جەماوەرێکی زۆری دەربەندیخاندا‬

‫تەنها بەناوی خوا‬

‫ئامادەبوانی بەڕێز پێش هەموو شتێك بەناوی دەستەی ڕێکخەرانی ئەم خۆ‬
‫پیشاندانەوە بەخێرهاتنێکی گەرمتان دەکەین و هەوڵ و ماندوو نەبوونتان بەرز‬
‫دەنرخێنن‪.‬‬
‫بەڕێزان چەند خاڵێك بە گرنگ و پێویست دەزانن لەم ساتەدا تیشکیان‬
‫بخەینەسەرو ڕوون بێت الی بەڕێزتان‪.‬‬
‫ئێمە چاوەڕوانی ئەوەمان دەکرد لە شاری دەربەندیخاندا هەڵوێستی نەتەوەی‬
‫لە ئاست تۆپبارانەکانی ئێران و تورکیا هەر لەسەرەتاوە بکرایە‪ ،‬ئەڵبەت دیارە‬
‫نە دەستەاڵت و نە ئۆپۆزیسۆن بەداخەوە نەیان کرد کە دەبوو دەربەندیخانیش‬
‫هاوشانی شارەکانی تر هەڵوێستی دوانەکەوتایەو تا ئێستە چەند جار ئەم کارە‬
‫بکرایە‪.‬‬
‫وە ئێمە پێامن باش بوو لەناو شاردا ئەم خۆپیشاندانەمان بکردایە بەاڵم‬
‫دەستەاڵت بە ناڕەحەت مۆڵەتی ئێرەشیان پێداین‪.‬‬
‫تۆپبارانەکانی تورکیاو ئێران ئەگەر بە ووردی خوێندنەوەی بۆ بکرێت بەئاشکرا‬

‫‪338‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫دەگەین بەو بڕوایەی ئامانجی تورکیاو ئێران تێدا الوازکردنی حکوومەتی‬
‫هەرێمی کوردستانە‪ .‬گەرچی بە بیانوی پارتی ژیانی ئازادی کوردستان پەژاك‪،‬‬
‫وە پارتی کرێکارانی کوردستان پەکەکە‪ ،‬کە دوو حیزبی چاالکی کوردین لە‬
‫ڕۆژهەاڵت و باکورداو خەبات دەکەن بەشێوەیەکی چاالکانە‪ ،‬ئەو کارانە دەکەن‪.‬‬
‫ئەوەش بە کردەوە نا مرۆڤانە جیا بەجیاکانیاندا بۆمان دەردەکەوێت لەالیەك‬
‫ئاو دەگرنەوەو لەالیەك خەڵکی بێ تاوان دەکوژن لە سەروی هەمووشیەوە‬
‫بەردەوامیان لەسەر کردەوە ڕەشەکانیان‪.‬‬
‫بەداخیشەوە لە سەردەمی جیهانی تازەگەری و بەناو مافی مرۆڤ و ناوی‬
‫جۆر بەجۆردا‪ ،‬نەمان بینی ئەو وواڵتانەی الف و گەزافی مافی مرۆڤ لێ‬
‫دەدەن هەڵوێستی دیارو ڕێگریان لە ئاست تۆپبارانەکاندا هەبوایە‪ ،‬لەسەروی‬
‫هەموویانەوە ئەمەریکا کە خۆی تا ئێستەش دەستیان لە عێراقدا وەك سەربازی‬
‫و دیبلۆماتی هەیە‪ ،‬وە وواڵتانی عەرەبیش بەالیەك‪.‬‬
‫تورکیاو ئێران بە هەموو شێوەیەك دژایەتی کوردەکان دەکەن و داوای چەك‬
‫دانانیان لێ دەکەن و بەناوی سیاسەت و خەباتی سیاسەتەوە دەیانەوێت‬
‫پەڕوباڵی کورد بکەن‪ ،‬کەچی پەژاك و پەکەکە چەکی ئاسای و سوك بەکار‬
‫دەهێنن‪ ،‬ئەوان تۆپ و تەیارەو ئەوەی پێیان بکرێت بەکاری دەهێنن‪ ،‬خەباتی‬
‫سیاسیش منوونەی زۆرمان لەبەردەستدایە چۆن لە تورکیا تەنگژەی سیاسی بۆ‬
‫کوردانی باکورد دروست دەکەن‪ ،‬بینیامن خەتیب دیجلە نەوەد هەزار دەنگی‬
‫بەدەست‌ هێنا کەچی ئێستەش لە زینداندایەو لە جێگەیدا کەسێکی تریان‬
‫دانا حیزبی دەستەاڵت‪ ،‬وە وەفدی ئاشتی کە پەکەکە ناردیان کوا سیاسی و‬
‫دیبلۆماتیەکان هەموویان زیندانی کردن‪ ،‬وە ئەوەش ڕوونە کە ئێران ڕۆژانە‬
‫کوردانی ڕۆژهەاڵت لە سێدارە دەدات‪ ،‬ئیرت بەچی شێوەیەك ئەوان متامنە‬
‫بکەن چەك دانێن و دەستەاڵتی کوردیش بەچی لۆژیکێکەوە قسەکانی‬

‫‪339‬‬
‫ئەوانیان بۆ دووبارە دەکەنەوە‪ ،‬ئەگەر هەمان ووتە بە سەرکردەکانی یەکیەتی و‬
‫پارتی بوترایە لە زەمانی شاخدا چییان دەووت‪ ،‬بێگومان نەك شتێکی نەشیاوە‬
‫بەڵکو جێگەی شەرمیشە ووتنی‪.‬‬
‫کۆتای بەوە دەهێنم گرنگە هەستی نەتەوایەتیامن بەگشتی بەهێز تر‬
‫بکەینەوەو گشتگیرانە تر هەڵوێستامن هەبێت نەك هەر کۆمەڵەوە لە الیەك و‬
‫بەجۆرێك لە جۆرەکان پەرش و باڵوی پێوە ببیرنێت‪ ،‬چەند گرنگ و کاریگەر بوو‬
‫سەرتاسەری کوردستان پێکەوە خۆپیشاندانیان لە دژ ئێران و تورکیا بکردایە‪،‬‬
‫ئازاری کوردێك لە هەر جێگەیەکی ئەم خاکەدا بێت دەبێت وەك ئازاری خۆمان‬
‫تێی بڕوانین‪ ،‬بەاڵم بێگومان بن مەترسیەکان زۆرن و دوور نی یە ڕۆژێك ئاوی‬
‫سیروانیش لە ئێمەش نەگرن و بناری بەمۆش تۆپباران نەکەن‪ ،‬خۆ لە یادمان‬
‫نەچووە نەوەدەکان قەساڵنیان تۆپباران دەکرد‪ ،‬گرنگە هەڵویستامن زیاتر پتەو‬
‫یەك خەین و بەئومێدی هێزێکی تۆکمەو کوردسانێکی سەربەخۆدا‪.‬‬
‫با هەستی حیزبایەتی و الیەندارێتی و گروپ گروپێن وەال نێین بۆ ئامانجە‬
‫هاوبەشەکامنان کار بکەین‪.‬‬
‫لەگەڵ ڕێزماندا‬

‫گه‌ریالکانی قه‌ندیل و مانای ڕاستی کوردایه‌تی‬

‫من ناتوانم باوه‌ڕم به‌و دژایه‌تیه‌ی په‌که‌که‌ هه‌بێت له‌الیه‌ن حکوومه‌تی هه‌رێمه‌وه‌و‬
‫پشتگیری کردنیان بۆ تورکیاو کاربه‌ده‌ستانیان ل ‌ه دژی په‌که‌که‌‪.‬‬
‫ئه‌گه‌رچی زۆر جار لیدوانی جۆراو جۆر له‌الیه‌ن سه‌رکرده‌ کورده‌کانه‌وه‌‬
‫ده‌بیستین‪ ،‬ده‌مێك به‌ چه‌ك دانان‪ ،‬ده‌مێك دانووستان کردن له‌گه‌ڵ تورکیادا‪،‬‬
‫ده‌مێك به‌ چاره‌سه‌کردنی له‌ ڕێگه‌ی سیاسیه‌وه‌‪ ،‬ده‌مێك ده‌وڵه‌تی کوردی خه‌ون‬

‫‪340‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫و خه‌یاڵه‌‪...‬هتد‪.‬‬
‫چونکه په‌که‌که‌ هه‌موو ئه‌و هه‌واڵنه‌ی داوه‌‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ش‌ گونجاو نی یه‌ که‌سانێك‬
‫خۆیان به‌ ئه‌زموونێکدا تێپه‌ڕینب و جۆرێك له‌ ئه‌نجامه‌که‌شیان به‌ده‌ست هێنا‬
‫بێت و ئێسته‌ ئه‌زموونه‌ هاوشێوه‌کانیان ڕه‌د بکه‌نه‌وه‌‪.‬‬
‫هه‌ر ئه‌و دۆخه‌ی که‌وا ئێسته‌ کوردستانی باشووری تێدایه‌ خۆی بۆ خۆی‬
‫دژایه‌تی له‌گه‌ڵ ئه‌و جۆره‌ لێدوانانه‌دا ده‌دات و وه‌اڵمێکه‌ به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌وه‌یه‌‬
‫ک ‌ه ده‌وترێت‪.‬‬
‫زۆر ڕوون و ئاشکرایه‌ که‌وا کورده‌کانی باشووری کوردستان سه‌رده‌مانێك‬
‫کۆمه‌اڵنێکیان هه‌بوو به‌ شاخه‌وه‌و خه‌باتیان ده‌کرد دژی حکوومه‌تی به‌عسی‬
‫و داواکردنه‌وه‌ی ئه‌و خاکه‌یان که‌وا داگیرکرابوو‪ ،‬گه‌رچی به‌ دۆخێکی چاوه‌ڕوان‬
‫نه‌کراو هات ‌ه ئاراوه‌و ئه‌و خاکه‌ جارێکی تر گه‌ڕایه‌وه‌ ده‌ستی کورده‌کان‪ ،‬به‌اڵم خۆ‬
‫ئه‌گه‌ر که‌سانێك له‌ شاخ نه‌بوونایه کێ ئه‌و هه‌له‌ی بقۆستایه‌ته‌وه‌؟‪.‬‬
‫ئێسته‌ گه‌ریالکان گه‌ر شاخ به‌جێ بهێڵن و بگه‌ڕێنه‌وه‌ ناو شاره‌کان و تێکه‌ڵی‬
‫ژیانی ئاسایی خۆیان ببنه‌و ‌ه گومان له‌وه‌دا نی یه‌ به‌ تێپه‌ڕاندنی کات وورده‌‬
‫وورده‌ ده‌توێنه‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ خۆ ئه‌و کوردانه‌ی که‌وا ئێسته‌ له‌ناو شاره‌کاندان له‌‬
‫که‌میان نی یه‌ که‌وا هیچیان پێ ناکرێت‪ ،‬چونکه‌ ئاشکرایه‌ ژماره‌ی گه‌ریال به‌‬
‫به‌راورد له‌گه‌ڵ کوردانی تری دانیشتووانه‌وه‌ که‌مییان به‌راورد ناکرێت‪ ،‬هه‌روه‌ك‬
‫پێشمه‌رگه‌کانی باشووری کوردستان و کاتی ڕژێمی به‌عس ب ‌ه هه‌مان شێوه‌‪،‬‬
‫به‌اڵم خۆ هه‌ر ئه‌و کۆمه‌ڵه‌ که‌م ‌ه بوون بوو بوون به‌ منوونه‌و‌ جوڵێنه‌ری ئه‌وانه‌ی‬
‫که‌وا له‌ناو شاردابوون‪ ،‬ته‌نزیمکردن‪ ،‬چاالکیه‌کان زۆربه‌ی زۆری له‌ شاخه‌وه‌ بۆ‬
‫ناو شار داده‌به‌زی‪ ،‬تا هه‌له‌که‌ دروست بوو به‌و شێوه‌یه‌ی له‌ به‌هاری ‪1991‬دا‬
‫بینیامن قۆسرتایه‌وه‌‪ ،‬ژیانیش هه‌مووی کۆمه‌ڵه‌ هه‌لێکه‌‪.‬‬
‫خۆ ئه‌گه‌ر به‌راوردی ژیانی گه‌ریالکانی باکووری کوردستان له‌گه‌ڵ‬

‫‪341‬‬
‫پێشمه‌رگه‌کانی سه‌رده‌می شاخی باشووری کوردستان بکه‌ین جیاوازیه‌کی زۆر‬
‫ده‌بینین له‌گه‌ڵ ڕێزم بۆ هه‌موو ئه‌و پێشمه‌رگانه‌ی که‌وا له‌ باشووری کوردستان‬
‫ل ‌ه شاخ بوون و باوکی خۆشم یه‌کێك بووه‌ له‌ نێویاندا‪.‬‬
‫لێره‌دا به‌ به‌راوردێکی سه‌ره‌تایی تایتڵی ووتاره‌که‌م ده‌سه‌ملێنم‪.‬‬
‫هه‌ندێك له‌ پێشمه‌رگه‌کانی باشووری کوردستان له‌ ترسی عه‌سکه‌ری به‌رده‌وام‬
‫و ترسانیان له‌ مردن په‌نایان بۆ شاخ ده‌برد به‌ تایبه‌ت له‌ کاتی شه‌ڕی ئێران و‬
‫عێراقدا‪.‬‬
‫گه‌ریالکان ئه‌و ترسه‌یان نی یه‌ چونکه‌ ئاشكرای ‌ه تورکیا ته‌نها دوو ساڵ سه‌ربازی‬
‫ب ‌ه کورده‌کان ده‌کات هه‌روه‌ك هه‌ر هاواڵتیه‌کی تری تورك‪.‬‬
‫هه‌ندێك له‌ پێشمه‌رگه‌کانی باشووری کوردستان تووشی کێشه‌ی عه‌شایه‌ری و‬
‫ئه‌خالقی ده‌بوون و په‌نایان بۆ شاخ ده‌برد‪.‬‬
‫به‌اڵم ئه‌م چینه‌ له‌ناو گه‌ریالکاندا جێگه‌ی نابێته‌وه‌و منوونه‌ی له‌م جۆره‌ش زۆره‌‬
‫جارێکیان له‌ ئێرانه‌وه‌ کوڕێك کچێکی هه‌ڵگرتبوو ڕۆشتبوون بۆ قه‌ندیل له‌وێ‬
‫گه‌ڕاندبوویانه‌وه‌‪.‬‬
‫ئه‌و فشاره‌ سه‌خته‌ی که‌وا له‌سه‌ر کورده‌کانی باشوور بوو زۆر ناڕه‌حه‌ت بوو‪،‬‬
‫چونکه‌ به‌رده‌وام به‌ هێز دژیان ده‌وه‌ستێرنایه‌وه‌ له‌الیه‌ن ڕژێمی به‌عسه‌وه‌‪.‬‬
‫ئه‌و‌ زه‌برو ئاسنه‌ له‌ باکوری کوردستان که‌مرته‌ وه‌ك الیه‌نه‌ فیزیکیه‌که‌‪ ،‬به‌اڵم‬
‫گه‌ریالکان داوای هه‌موو مافه‌کان ده‌که‌ن به‌ مه‌عنه‌ویه‌کانیشه‌وه‌‪.‬‬
‫هه‌ندێك له‌ پێشمه‌رگه‌کانی باشووری کوردستان له‌ ترسی گیانی خۆیان ڕایان‬
‫کردبوو‪ ،‬به‌هۆی که‌سێکیانه‌وه‌ وه‌یان گومان و شکاتێکه‌وه‌ ک ‌ه دروست ده‌بوو‪.‬‬
‫گه‌ریالکان ئه‌وه‌ی ده‌چێت ئه‌گه‌ر به‌ ته‌واوی لێ نه‌بڕابێت ناتوانێت مبێنێته‌وه‌‪.‬‬
‫ڕه‌وشتی گه‌ریالکان منوونه‌ییه‌ وه‌ تا ئێسته‌ که‌س قسه‌ی له‌سه‌ریان نه‌بووه‌‪،‬‬
‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا که‌ کوڕوو کچ هاوشانی یه‌کرتین‪ ،‬به‌اڵم هه‌ندێك له‌‬

‫‪342‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫پێشمه‌رگه‌کانی باشووری کوردستان هه‌ندێك جار ئه‌و سنورانه‌یان به‌زاندووه‌‪.‬‬
‫هه‌ندێك ل ‌ه پێشمه‌رگه‌کانی باشووری کوردسان له‌ کاتی عه‌فواته‌کاندا به‌ هه‌لیان‬
‫ده‌زانی و براکانیان له‌ شاخ به‌جێ ده‌هێشت‪ ،‬به‌اڵم گه‌ریالکان زۆر ده‌‌گمه‌نه‌‬
‫ئه‌وه‌ی چووه‌ شاخ واز بهێنێت مه‌گه‌ر بۆ کاری سیاسی دابه‌زێت‪.‬‬
‫هه‌ندێك جار پێشمه‌رگه‌کانی باشووری کوردسان له‌نێو خۆیاندا ده‌یانکرد‬
‫به‌شه‌ڕی براکوژی له‌و کاته‌ ناسکانه‌شدا‪ ،‬به‌اڵم تا ئێسته‌ له‌م جۆره‌ شه‌ڕانه‌ له‌ناو‬
‫گه‌ریالکاندا ڕووی نه‌داوه‌‪.‬‬
‫به‌هۆی یه‌کرت قبوڵ نه‌کردنه‌وه‌و ئاراسته‌ی فکری جیاواز پێشمه‌رگه‌کانی‬
‫باشووری کوردسان حیزبی جۆر به‌ جۆرو کوتله‌کاری له‌و کاته‌ ناسکانه‌دا جیا‬
‫ده‌بوویه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم گه‌ریالکان یه‌کڕیزیان زۆر پته‌وو زیاتر پاراستووه‌‪.‬‬
‫هه‌ندێك جار پێشمه‌رگه‌کانی باشووری کوردستان ئه‌منیه‌تی کوردانی ناو‬
‫شاریان ده‌خسته‌ خه‌ته‌ره‌وه‌‪ ،‬گه‌ریالکان زۆر ئه‌م الیه‌نه‌یان پاراستووه‌‪.‬‬
‫هه‌ربۆیه‌ له‌و به‌راورد کردنه‌ سه‌ره‌تاییانه‌وه‌ بۆمان ده‌رده‌که‌وێت گه‌ریالکانی‬
‫قه‌ندیل ڕووی ڕاستی کوردایه‌تین‪.‬‬
‫ئێسته‌ له‌ باشووری کوردستاندا ڕۆڵی پێشمه‌رگه‌ زۆر ده‌نرخێت و موچه‌ی جۆر‬
‫به‌جۆریان بۆ ده‌بڕدرێته‌وه له‌به‌ر ئه‌و هه‌واڵنه‌یه‌ که‌ ل ‌ه کۆندا داویانه‌‪.‬‬
‫ڕۆژێکیش دێت ڕۆڵی گه‌ریالکان زۆر به‌رزتر برنخێرنێت‪ ،‬ئیرت مه‌رج نی یه‌ به‌‬
‫پاره‌و پول بێت‪ ،‬گومانیشم له‌وه‌دا نی ی ‌ه ده‌وڵه‌تی کوردی زۆر به‌ره‌و واقع بوونێکی‬
‫خوازراو ده‌ڕوات و دامه‌زراندی ده‌وڵه‌تێکی کوردیش پێویستیه‌کی حه‌متیه‌‪‌.‬‬
‫قیبلە‪ :‬لە ئیسالمدا داواکراوە کە دادگەرانە بجوڵێینەوە گەرچی بەرانبەریش‬
‫دادگەرنەبێت‪ ،‬نابێت نادادگەری کەسانێکی تر وامان لێ بکات ئێمەش‬
‫نادادگەربین‪ ،‬لە ڕووی فکری و ئایدۆلۆژیەوە پەکەکە جێگەی ڕەخنەن و خۆشیان‬
‫بەخۆیاندا ڕۆشتوونەتەوەو هەستیان بەو هەاڵنە کردووە‪ ،‬هەربۆیە ئەوەتا‬

‫‪343‬‬
‫لەسەر داوای خودی ئۆجەالن کۆنگرەیی ئیسالمی لە ئامەددا دەبەسرتێت‪،‬‬
‫کورد زۆر قوربانی الیەنی فکری داوە گەرچی هەوڵی زۆریشی داوە‪ ،‬جا گەر‬
‫الیەنە فکریەکە ڕێك بکرێتەوە لەگەڵ بیروباوەڕی میللەتەکەدا بێگومان دۆزی‬
‫کوردیش زیاتر بەرەو پێشەوە دەچێت‪.‬‬

‫دەڵێن کورد سودی لە ئیسالم وەرنەگرتووە! ئەوەش‬

‫وەاڵم‪...‬‬

‫پێش هەموو شت دەبێت بپرسین چۆن سود لە ئیسالم وەرگرین؟ ڕێگەکانی‬

‫سودوەرگرن لە ئیسالم کامانەن؟ ئایا ئەو چۆنیەتی و ڕێگایانە کامانەن کە‬
‫دەبێتە مایەی سودوەرگرتن لە ئیسالم؟ دەستپێکی سودی ئیسالمی چۆن و لە‬
‫کوێوە دەستپێدەکات؟‬
‫چەندەها پرسیاری تر کە دەکرێت و پێویستە بوروژێرنێت دەربارەی ئیسالمی‬
‫و سودەکان‪...‬‬
‫سود وەرگرتن لە ئیسالم لە تاکەوە دەستپێدەکات‪ ،‬ئەویش بە مومارەسەی‬
‫پەیڕەوی کردنی خودی ئەو تاکە لە ئیسالم‪ ،‬گەر تاکێك بوو پەیڕەوی فەرمان و‬
‫بەرگریە ئیسالمیەکانی کرد دەبێتە کەسێکی سودمەند لە ئیسالم‪ ،‬چۆن؟‬
‫پیاو کوشنت تاوانێکی گەورەیە لە ئیسالمدا تۆ پیاو مەکوژە با نامۆو قاچاخ‬
‫نەبیت لەناو کۆمەڵگەدا‪.‬‬
‫زیناکردن تاوانێکی گەورەیە لە ئیسالمدا تۆ زینا مەکە بەدوور دەبیت لە گشت‬
‫کێشە ئەخالقیەکان‪.‬‬
‫خواردنەوە مەرشوبات تاوانی گەورەیە لە ئیسالمدا تۆ مەیخۆ هەرگیز نابیتە‬
‫گاڵتەجاڕو مەزەی کەسانی تر‪.‬‬

‫‪344‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫درۆ تاوانێکی گەورەیە لە ئیسالمدا تۆ درۆ مەکە هەرگیز زەرد نابیتەوە لەناو‬
‫کۆمەڵگەدا‪.‬‬
‫قومار تاوانێکی گەورەیە لە ئیسالمدا تۆ قومار مەکە بزان قەت هیچ دەدۆڕێنیت‪.‬‬
‫دزی تاوانێكی گەورەیە لە ئیسالمدا تۆ دزی مەکە هەرگیز پێویستت بە پاسەوان‬
‫نابێت و کۆمەڵگە پاسەوانت دەبێت‪.‬‬
‫پرسیارەکە لێرەوە خۆی لەم تاکە قیت دەکاتەوەو دەڵێ‪ :‬ئایا؟ تۆ پەیڕەوی ئەو‬
‫فەرمان و بەرگریە ئیسالمیانە نەبیت ئیرت چیت دەوێت لە ئیسالم! بۆ لۆمەی‬
‫ئیسالم دەکەیت؟ پەیڕەوی بکەو سودەکەی نۆش بکە‪.‬‬
‫دەستەاڵت دەبێت دادگەر بێت‪ ،‬دادگەر نەبێت میللەت دادگایت دەکات با‬
‫ماوەیەکیش درێژە بکێشێت‪ ،‬مرۆڤایەتی بە رسوشت دەستەاڵتی دادگەری‬
‫دەوێت‪.‬‬
‫بەداخەوە چ لە ئاستی هەندێك لە تاکەکاندا چ لە ئاستی هەندێك لە‬
‫ئەحزابەکاندا‪ ،‬بە گشت شێوەیەك ئیسالم و پرۆگرامەکەی ڕەد دەکاتەوەو داوای‬
‫سودیشی لێ دەکات! ئیش ناکات و پاداشتی دەوێت! دژایەتی دەکات و حەزی‬
‫لە بەهەشتیشە! قورئان بە کۆنەپەرستی دەزانێت و داوای دادگەریەکەشی‬
‫دەکات!‬
‫دەستەاڵتی عومەرەکان‪ ،‬عومەری کوڕی خەتاب و عومەری کوڕی عەبدول‬
‫عەزیز‪ ،‬بۆ بە بەردەوامی وەك منوونەی جوانی ئیسالم دەهێرنێتەوە؟ سەیری‬
‫پابەندی ئەوان بکەن بە ئیسالم و سەیری خۆشامن بکەین!‬
‫هەربۆیە گرنگ و پێویست و کاتی خۆیەتی بەخۆماندا بچینەوە کە بۆ سودمان‬
‫لە ئیسالم وەرنەگرتووە؟ وە چۆن سودی لێ وەرگرین؟ هەموو ئەمانە جێگەی‬
‫مشتومڕەو وەاڵمەکانیشی هیچی لە ئیسالمدا نەپەڕێرناون‪ ،‬کەسی خۆی‬
‫دەوێت بیدۆزێتەوەو کەسی خۆشی دەوێت پەیڕەوی بکات‪ ،‬لەوانەدا خۆمان‬

‫‪345‬‬
 ‫ماندوو بکەین‪ ،‬هیچ گومانی تێدا نی یە دەستامن لەسەر سکی تێر دەبێت‪.‬‬

‫عومەر عەلی‪ /‬ئامەد دیاربەکر‬

‫ئەندامی کۆنفرانسی ئیسالمی‬

‫ئیسالم چارەسەرە‪............‬‬
‫مێژووی ئیسالم ئەزموونی سەرکەوتووی پێکەوە ژیانە‪............‬‬
‫کێشەکان بە مومارسەی ئیسالم چارەسەردەکرێت‪......‬‬
‫کورد باجی هەڵەی دووری لە ئیسالم وەرگرتووەو کاتی بەخۆداچوونەوەیە‪............‬‬
‫دەقەکانی قورئان و شەریعەت منوونەی بەرزو پێکەوە ژیانە‪............‬‬
‫ئیسالم پەروەردەکەری چەندەها کەسایەتی بەرزو منوونەی مێژووییەو شایەنی‬
‫چاولێکردنە‪..........‬‬
‫مافەکان لە ئیسالمدا بە جوانی دیاری کراوە‪............‬‬
‫لە شەڕیشدا ئەخالقیاتی تایبەتی ئیسالمی هەیە‪............‬‬
‫زۆر ئیعرتافاتی ترو هەڵوێستە لەسەر ئەزموونی کاری سیاسی و ڕابردووی‬
‫خۆمان‪............‬‬
‫دەستێك بۆ تێکدان و لەباربردنی ئەم هەوڵەو دانپێدانانی ئەم ڕاستیانە لە‬
‫ئارادانە‪............‬‬
‫‪...‬گەورەی ئیسالم لەناو کۆنفرانسەکەدا هەستی پێدەکرێت و گریانی‬
‫پەنگخواردووی چەندساڵە میدیاکان شاهیدی بۆ دەدات‪...‬‬

‫‪346‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫خوێندنەوەیــەك بۆ کۆنگرەی ئیســام و دیموکراســی‬

‫ئا مە د‬

‫لەسەر داوای بەڕێز عەبدواڵ ئۆجەالن ڕێکەوتی ‪٢٠١٤/٠٥/١١-١٠‬ە لە ئامەد‬

‫بە ئامەدەبوونی ‪ ٣٥٠‬ئەندام و کۆمەڵێكی زۆر چاودێر کۆنگرەیەك بەناونیشانی‬
‫ئیسالم و دیموکراسی بەسرتا‪.‬‬
‫لە مێژە پارتەکەی ئۆجەالن بە مارکسی و دژ بە دین و بەها ڕۆحیەکان ناودەبرێت‬
‫و لەناو خەڵکدا باس دەکرێت‪ ،‬ئەوەشی لە ڕیزەکانی ئەو پارتەدا دەبیرنێت دوورە‬
‫لە هەندێك سیامی ئیسالمی‪ ،‬نەبوونی حیجاب لەناو گەریالکاندا‪ ،‬خۆبوراندن‬
‫لە مەراسیمە دینیەکان‪ ،‬ناوهێنان‪ ،‬بەها دیارەکانی ئاینی ئیسالم‪.‬‬
‫گەلی کوردیش گەلێکی مسوڵامنەو کێشەی لەگەڵ ئیسالمدا نی یە‪ ،‬تەنها‬
‫بیانوی پارتە چەپەکانیش بۆ وەالنانی دین هەر ئەوە بووە‪ ،‬کە مادان کورد‬
‫کێشەی لەگەڵ دیندا نی یە ئیرت پێویست ناکات خۆمان بە دینەوە سەرقاڵ‬
‫بکەین و دەبێت هەوڵی کێشە نەتەوەییەکان بدەین کە کێشەی قوڵ و لە‬
‫مێژینەمان تێیدا هەیە‪.‬‬
‫ناشاردرێتەوەو پێویست و لە جێگەی خۆیدایە کە بڵێین ئەو فکرو ئایدۆلۆژیانەی‬
‫کەوا پارتەکەی ئۆجەالن و زۆرێك لە پارتە کوردیەکانی تریش بە تایبەت باشوور‬
‫دژ بە دین بوون و لەسەردەمانێکدا شانازی تەواویشیان پێوە کردووە! مێژوو‬
‫ئەوەی سەملاند کارکردن بە ئاراستەیەكی دژ بە دین وەیان بەخۆبوراندن لە‬
‫ڕاستیەکانی ئیسالم نەك چارەسەری کێشەی کورد ناکات‪ ،‬بەڵکو وا دەکات‬
‫کوردان ئاوی ڕۆحیان لە جێگەی تر بدەن و بتەکێنەوە لە پارتە کوردیەکان‪،‬‬
‫ڕاستە کورد کێشەی لەگەڵ ئیسالمدا نی یە‪ ،‬بەاڵم هۆکاری ئەو بیرۆکانە بوون‬
‫بە کێشە! گرنگی دانی زیاتر بە عەلەوی لە باکورو زەردەشتیەکان لە باشوور‬

‫‪347‬‬
 ‫زیانی گەورەی بە دۆزی کوردو کاڵبونەوەی ئینتیامی نەتەوایەتی گەیاندووە‪.‬‬
‫پارتە کوردیەکان و بە تایبەت پەکەکە کە خەباتی لە باکورەوە دەستپێکردو‬
‫گەورەترین بەشی داگیرکراوی کوردستانە‪ ،‬واڵتێکە خەالفەتی عوسامنی‬
‫لەوێوە سەرچاوەی گرتووە‪ ،‬ئەمە ئەوە دەگەیەنێت ڕەنگدانەوەی ئاینی ئیسالم‬
‫و فکری ئیسالمی لەو واڵتەدا مێژوویەکی گەورەو درێژی هەیە‪ ،‬خەڵکەکەشی‬
‫عەملانیەت و زەبروزۆری کەمالیزمیش بەو هەموو هێزەیەوە نەیتوانیووە‬
‫ئیسالمەکەی لێ بسەنێتەوەو خەڵکی هەر خۆڕسكانەو بەدوور لە بەرژەوەندیە‬
‫دونیایەکان ئیسالم هەر هەڵبژاردەی بووە‪ ،‬هەربۆیە دەبینین پارتێك گەرچی‬
‫ناوی ئیسالمیش نەبێت بەاڵم بە ڕەفتاری ئیسالمیانەو بە شێوەیەکی دیمکراسی‬
‫دەتوانێت زۆرینەی دەنگەکان بەدەست بهێنن و پێشوازی گەرمی لێبکرێت‪.‬‬
‫ئەو ئەزموونە ئەوە دەسەملێنێت گەربێت و ئیسالم بە شێوەیەکی دروست بەکار‬
‫بێت دەتوانێت خزمەت بە دۆزی کوردیش بکات‪ ،‬کاری چەپەڵی زۆر نامرۆڤانە‬
‫بەناوی ئیسالمەوە کراوەو لە ژێر ئەو ناوانەدا کورد چەوساندنەوەیەکی قوڵ و‬
‫فراوانی بەخۆیەوە بینیووە! هەربۆیە هەموو ئەو هەاڵنە بەجۆرێکی لنگەوقوچانە‬
‫لەالیەن پارتە چەپەکانەوە تەبەنی کراوەو خراوەتە پاڵ ئیسالم!‪ ،‬ئەمەش‬
‫وایکردووە شەقامی کوردی لە دووڕێیانی ئیسالم و کوردایەتیدا بەردەوام لە‬
‫کێبەرکێدابن‪ ،‬نەیان توانیووە واز لە دینەکە بهێنن و هاندانێکی رسوشتی و‬
‫ڕۆحی هەردەم پاڵی پێوەناون‪ ،‬لەوالشەوە کێشە نەتەوەییەکان ئازارێکی فیزکی‬
‫بووەو نەتوانراوە وازی لێبهێرنێت‪.‬‬
‫گرێنەدانی ئەو دووچەمکەو جیاکردنەوەی لەیەکرتی بۆشاییەکی وای دروست‬
‫کرد لە باشوردا بە چەند حیزبێکی ئیسالمی تەقیەوەو لە باکوردا دوورکەوتنەوە‬
‫لە حیزبە کوردیەکان و نزیك بوونەوە لە حیزبە نا کوردیەکان‪.‬‬
‫هەربۆیە لە باشووردا بینیامن فکری سۆسیالیستی و دیموکراسی و حیزبە‬

‫‪348‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫گەورەکانی بەناچاری بەالی دیندا کردەوە‪ ،‬هەرچەند کرانەوەکەش تا ئێستە‬
‫ئاوی دڵی جەماوەکەی نەداوەو هەردەم جیاکاری عەملانی و ئیسالمی بۆ‬
‫بەکاردێت‪ ،‬وەیان قاعیدەی حیزبەکانیان بەیناو بەین بە گوێامندا دەدەنەوە‬
‫ئەوان عەملانین و دین و دەوڵەت لەیەك جیا بێت و دین تەنها نێوان خوای‬
‫گەورەو مرۆڤەکانە تەئکیدی لەسەر دەکرێتەوە‪ ،‬ئیسالمیەکانیش دەنگدان بە‬
‫حیزبە عەملانیەکان بەجۆرێك لە بێ دینی و نەبونی چەمكی (الوالء والرباء)‬
‫خۆشویست و ڕقلێبونەوە بەکار دەهێنن‪ ،‬هەتا هەندێك جار بە (کفر) بێ‬
‫دینی ئاماژەی پێکراوە‪ ،‬ئەمە ئەوە دەگەیەنێت هەڵەیەکی مێژووی لەناو و‬
‫ناوەرۆکەکاندا ڕوویداوە‪ ،‬نەتوانراوە ئامانجە نەتەوەییەکان بپێکرێت بە بیرێکی‬
‫نادینی‪ ،‬گەرچی زۆریش کاریگەر بوو بێت‪ ،‬هەروەك چۆن نەشتوانراوە بە‬
‫بیرێکی ئیسالمی و الوازی ئینتیام کوردیەکە ئامانجەکان بپێکرێت‪.‬‬
‫ئەوەی ئێستە لە ژێر دەستی سەرکردەیەکی بەهێزو کاریگەری نێو ساحەی‬
‫کوردایەتی وەك ئۆجەالن کە ئاوڕێك بەالی دیندا دەداتەوە بریتیە لە واقعبینیەکی‬
‫دروست و هەڵوێستەو بەخۆداچوونەوەیەك لەو بوارەدا‪ ،‬موراجەعاتێکە کە‬
‫زۆر بەهەند وەردەگیرێت و چاوەڕوانی سەرەنجامێکی گەورەی لێ دەکرێت‪،‬‬
‫کەسێکی خوێندەواری وەك ئۆجەالن کە قوڵبوونەوەیەکی فراوانی لە تێگەشنت‬
‫لە فکرو ئایدۆلۆژیە جیا جیاکاندا کردووەو لەم کاتەدا جاڕی کۆنگرەی ئیسالمی‬
‫لێ دەدات و گرنگیەکی بەرچاوی پێدەدرێت لە ئامەددا بە خوێدنەوەیەکی‬
‫نا دەمارگیری و هەستی خەمخۆری و چارەسەرکردنی کێشەکانی کورد لێك‬
‫دەدرێتەوە‪ .‬ئەوەشی لە زەمینەو خاکی باکوردا دەبیرنێت قودسیەتێکی یەکجار‬
‫گەورە بۆ دین هەیە‪ ،‬لە بازاڕدا ئافرەت بە پیری مەالکامنانەوە دەهاتن و تەکلیفی‬
‫ئەوەیان دەکرد دەستیان ماچ بکەن و دەستێك بخەنە سەر سەریان‪ ،‬هەرچەند‬
‫ئەوەش لێکدانەوەیەکی دینی بۆ کراوەو بەجۆرێك لە ناتەندروست لە قەڵەم‬

‫‪349‬‬
‫دەدرێت‪ ،‬بەاڵم ناتوانرێت ئەو هەستە بەهێزەی کە لەناخی کورددا بەرانبەر دین‬
‫هەیە لەناو بربێت و بشاردرێتەوە‪.‬‬
‫ئەوەی لە کۆنگرەکەدا لێکۆڵینەوەی زۆری لەسەرکرابوو وە وەك توێژنەوەی‬
‫زانستی خرایە ڕوو دەرکەوت‪:‬‬
‫‪-١‬هیچ کێشەمان لەگەڵ ئیسالمدا نی یە‪.‬‬
‫‪-٢‬باوەڕمان بە دەقەکانی ئیسالم هەیەو کاریگەری خۆی هەیە‪.‬‬
‫‪-٣‬ئەزموون و مێژووی مەدینە چارەسەرە بۆ ئەمڕۆی کورد‪.‬‬
‫‪-٤‬دەستەاڵتدارانی دراوسێ نا تەندروست دینیان بەکارهێناوەو لە ئیسالمدا‬
‫ئەو کارە قێزەونانە جێگەی نابێتەوە‪.‬‬
‫‪-٥‬ئیسالم دینێکی عەرەبی نی یە‪ ،‬بەڵکو جیهانیەو لە ڕووی مێژوو وە وەك‬
‫کەسایەتی بەهێزی ئەو ساحە کورد پشکی شێری بەرکەوتووە‪.‬‬
‫‪-٦‬کورد نەیویستووە دین بە خراپ بەکار بهێنێت‪.‬‬
‫‪-٧‬لە ئیسالمدا ڕەچاوی پێکەوە ژیان و کەمینەکان بە بایەخەوە باسکراوە‪.‬‬
‫‪-٨‬دەبێت گرنگی زیاتر بە ئیسالم بدرێت و خۆ نەبوراند لە چەمکە دینیەکان‪.‬‬
‫‪-٩‬مافی ئافرەت جێگەی بایەخی گەورەیە لە ئیسالمدا‪.‬‬
‫‪-١٠‬ئیسالم لەگەڵ چینی هەژارو ستەملێکراواندایە‪.‬‬
‫بە کورتی و پوختی دەتوانرێت بوترێت ئەم ئاوڕدانەوە‪ ،‬ئاوڕدانەوەیەکی مێژووی‬
‫و واقعی یە‪ ،‬لە هەستێکی پەرپرسانەوە سەرچاوە دەگرێت‪ ،‬واقعی پێویستی‬
‫و شەقامی کوردیە‪ ،‬نابێت چیرت کێشەکانی کورد بە قوربانی فکرو ئایدۆلۆژی‬
‫غەربی بکەوێت‪.‬‬

‫‪350‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫مێژوو بۆ ڕاستیمان دەگەڕێنێتەوە‪/‬ئەزموونی‬

‫پەکەکەو کۆنگرەی ئیسالمی بە نموونە‬

‫لە مێژە دەوترێن کورد کێشەی لەگەڵ ئیسالمدا نی یەو کێشەی قەومی‬
‫هەیە! کەچی بە هاوردەکردنی چەندەها فکرو ئایدۆلۆژیای غەربی دەیان‬
‫ساڵ بۆ دواوەی گەڕاندینەوە‪ ،‬غەرب وازی لە دین هێنا پێشکەوتنی بەرچاوی‬
‫بەخۆیەوە بینی‪ ،‬هەمان ئەزموون لە شەرقدا پێچەوانەکەی ڕاست بوو‪ ،‬لە‬
‫بنەڕەتدا ئاینی مەسیحیەت لە غەربداو مومارەسەی سیاسەتی خۆسەپێن و‬
‫زۆرکاری عەملانیەتی هێنایە بوون و سەرکەوتنی بە خۆیەوە بینی‪ ،‬واقع نەبینی‬
‫و لێکچواندنی واقعی شەرقی بە غەربی و مومارەسەری هەمان ئەزموونی ئەوان‬
‫ئێمەی پاش خست‪ ،‬چونکە ئاینی ئیسالم نەك ستەمی لە ئێمە نەکردووە لە‬
‫شەرقدا بەڵکو بەردەوام ستەم لە خودی دینەکەش کراوەو پیاوانی دینیش نەك‬
‫ستەمیان نەکردووە بەردەوام هەژارترینی کۆمەڵگەبوون و لە جێگەی بەزەیی‬
‫کۆمەڵگەدابوون و زەکات و سەرفرتەیان پێدراوە‪ ،‬هەربۆیە مێژووی سەملاندی‬
‫ستەم بەستەم پێشکەوتن بەرهەم ناهێنێت‪.‬‬
‫هێنانی فکرو ئایدۆلۆژیای غەربی و غەریب بۆناو کۆمەڵگەی کوردی و‬
‫خەباتکردنی لەژێر ئەو ناوانەدا مێژووی پاکی ئیسالمی و وەرگرتنی بە ئاشتی‬
‫خستە ژێر پرسیارەوە! هەتا وایلێهات زیاتر بە میللەتێکی نادینی و مارکسی و‬
‫لینینی و زەردەشتی بنارسێین‪ ،‬باجی قورسی گشت ئەو فکرو ئایدۆلۆژیانەماندا‪،‬‬
‫کە دەکرا تەبەنی ئیسالمی و بیرۆکە دینیەکان و ئەزموونیە مێژوویەکان بکرایە‪،‬‬
‫وەیان هەر نەبێت ناوی غەربی و خەیاڵ پاڵوی کاری لەسەر نەکرایە‪.‬‬
‫بەستنی ئەم کۆنگرەو هەڵسەنگاندنی بابەتە دینیەکان و هەڵوێستەی ورد‬
‫لەسەر ژیان و حوکمڕانی پێغەمبەری مەزن لە مەدینە زۆر جێگەی دەستخۆشی‬

‫‪351‬‬
‫ئەندامانی کۆنگرە بوو‪ ،‬ئەوەی لە کۆنگرەدا هەستی پێدەکرا هەڵوێستەکردن‬
‫لەسەر واقعێك کە دەبوو پێشرت کاری لەسەر بکرایە‪ ،‬سیاسەتی هەڵەی ڕابردوو‬
‫ئەوە بووە حیزبە کوردیەکان نەیان توانیووە تەمسیلی واقعی شارعی کوردی‬
‫بکەن و ئەم کۆنگرە فعلەن هەڵقواڵنی ناخی شەقامی کوردیە‪.‬‬
‫ئەوەی کە پێویستە بوترێن و جێگەی هەڵوێستەکردن لەسەری بەستنی‬
‫کۆنگرەی ئیسالمیە لەسەر بڕیاری بەڕێز عەبدواڵ ئۆجەالن و لەژێر دەستی‬
‫حیزبێکی چەپی کوردیدا کە تا ئێستە ئیسالمی ڕەدکردۆتەوەو خۆی لێ‬
‫بوراندووە!‪ ،‬وتراوەو دەوترێن واڵتانی عەرەبی و بەناوی ئیسالمی ستەمیان لە‬
‫ئێمە کردووە بەناوی ئیسالمەوەو ڕقی خەڵکی جوڵێرناوە بەرانبەر خودی ئیسالم‪،‬‬
‫لە هەمان کاتدا هەر خودی کورد شەڕی جۆربەجۆری لەگەڵ کورددا کردووە‪،‬‬
‫گەر هەمان بیرۆکە بۆ ئەم شەڕو پێکدادانی کورد لەگەڵ کوردەدا دەبێت کورد‬
‫واز لە کوردایەتی بهێنێت مادام فاڵن حیزب ستەمی لە کورد کردووەو گەنج و‬
‫خوێنگەرمی واڵتەکەی خۆی کوشتووە‪ ،‬ئێمە نابێت بە ناوەکان بخەڵەتێین و‬
‫دەبێت بابەتیانە سەیری مەواقیف و کاردانەوەکان بکەین‪.‬‬
‫سەرەنجامی وەالنانی دین لە کۆمەڵگەی کوردی لەژێر دەستی چەپ ڕەوەکاندا‬
‫بۆشایەکی وای دروستکرد بە چەند حیزبێکی ئیسالمی ئاوی ئەو فەراغە‬
‫دەدرێتەوە‪ ،‬کە دەکرا لە بنەڕەتدا نە حیزبی عەملانی و وە نە ئیسالمیش‬
‫هەر بوونی پێویستبایە‪ ،‬بەڵکو هەرناوێکی تر بەدوور لە فکری دژە دینی و بۆ‬
‫ئامانجەکانی مافەڕەواکانی گەلی کورد هەوڵی بدایەو وە ئیسالمیشی بە ڕاستی‬
‫پراکتیزە بکردایە‪ ،‬چونکە ئێمە دەبێت خۆمان بۆ خۆمان کاربکەین نەوەك‬
‫چاوەڕێی بەرانبەربین‪ ،‬چام بەرانبەر خۆی بۆ خۆی زۆر چاکە تا بۆ ئێمە چاك بێت!‬
‫ماوەتەوە بڵێم بەستنی ئەم کۆنگرە لەم کاتەو لە ژێر دەستی سەرکردەیەکی‬
‫بااڵی شۆڕشگێڕو ناوداری کورد جێگەی دەستخۆشیەو ئومێد دەکەین ئەو‬

‫‪352‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫فەراغە بە شێوەیەکی دروست پڕبکرێتەوەو ئەوەی ئێمە دژی بەرانبەری پێ‬
‫دەبینەوە کە ئیسالمیان بۆ مەرامی سیاسی و کاری چەپەڵی خۆیان بەکارهێناوە‬
‫ئێمە پێچەوانەی ئەوە بین و سەرەنجام ئێمە مٶمینێکی ڕاستەقینەین و ئەوان‬
‫مونافیقێکی درۆینە‪.‬‬

‫بەڕێوەچوونی کۆنگرەی ئیسالم و دیموکراسی‪-‬‬

‫ئیسالم چارەسەر بە نموونەو دانپێدانان‬

‫عومەر عەلی‪ :‬ئەندامی کۆنگرەی ئیسالم و دیموکراسی‬

‫لە مێژە داوای خۆشبەختی لە ئیسالم دەکرێت و لە هەمان کاتدا دژایەتیشی‬
‫دەکرێت! مێژوویەك بەسەرکورددا تێپەڕی و خۆی لە خۆشبەختیەکانی‬
‫ئیسالم بەری کردو هیچی لە دەرەوەی ئیسالم دەست نەکەوت‪ ،‬گەر ڕۆژئاوا بە‬
‫وازهێنانی لە دین وەك مەسیحیەت پێشکەوت ئەو بیرۆکە بۆ ڕۆژهەاڵتی ناوین‬
‫جگە لە نەهامەتی هیچی تری بەدوای خۆیدا نەهێنا!‪ ،‬هەروەك چۆن چەندەها‬
‫گروپ و دەستەاڵتی نادینی بەناوی دینەوە خەڵکیان چەوساندووەتەوەو‬
‫بەردەوامیش هەر دەیچەوسێننەوە‪ ،‬بە هەمان شێوە عەملانیەتی ڕۆژهەاڵتی‬
‫ناوینیش بەدەر نەبوون لەو چەوساندنەوە‪ ،‬ڕۆژئاوا بەرهەمی وازهێنانی لە دین‬
‫و لە سایەی عەملانیەتدا هەناسەیەکی ئازادی هەڵکێشاو ڕۆژهەاڵتی ناوینیش‬
‫گەرچی خەڵکەکەی خەڵکانێکی مسوڵامنن بەاڵم باجی ئەو بیرۆکە هاوردەی‬
‫تا ئێستە داوە!‪ ،‬مێژوو هەڵەکان ڕاست دەکاتەوە‪ ،‬مرۆڤە ژیرەکانیش پەندی‬
‫لێوەردەگرن‪ ،...‬هەموو کەس دەبێت خۆی بێت‪ ،‬بۆ ئەوەی خۆی لەدەست‬
‫نەدات‪ ،‬سیاسەتی نکۆڵی کردن و بیشفڕێت هەر بزنەبەسەرچووە‪.‬‬
‫ناوەرۆکی کۆنگرە لە دەستپێکەوە تا کۆتایی‪-:‬‬

‫‪353‬‬
‫واڵتانی دراوسێ هەریەکەو بەناوێك و بەرگێکەوە ستەمیان لەگەلی کورد‬
‫کردووە! مێژووی شاهیدی ئەو ڕاستیانەیەو ستەمەکان نکۆڵیان لێناکرێت‪،‬‬
‫هەرپارچەیەکی کوردستان بە منوونە بهێرنێتەوە لەهیچ جۆرە ستەمێك بێ‬
‫بەش نەبووە! زۆرێکی بەناوی دینەوە کراوەو ناوی دینیشی لێرناوە‪ ،‬کۆمەڵکوژی‬
‫و قڕکردن و جینوساید ناو نراوە ئەنفال! سڵ لە هیچ چینەکانی کۆمەڵگە‬
‫نەکراوەو منداڵ وەك گەورە مامەڵەی لەگەڵ کراوە‪ ،‬ئافرەت وەك پیاو کوژراوە‪،‬‬
‫پیر وەك گەنج لە سێدارە دراوە!‪ ،‬دیل وەك ئاژەڵ مامەڵەی لەگەڵ کراوە‪،‬‬
‫سەروەتەکان وشەی حەاڵڵی ئیسالمی بۆ بەکارهاتووە!‪ ،‬هەموو ئەمانە جێگەی‬
‫مشتومڕی ناو وردەکاری کۆنگرەکەبوو‪ ،‬بە هەڵسەنگاندنی دەقە قورئانیەکان و‬
‫مێژووی ئیسالمی و ئەزموونی مەدینە ئەو کارانە پوچەڵکرانەوە‪ ،‬دوورو نزیك‬
‫ئیسالم لەگەڵ ئەو جۆرەکارانەدا نە وەك دەق لەگەڵیەتی‪ ،‬نە وەك مێژووی‪،‬‬
‫ووردەکاریەکانی پەیامننامەی مەدینەو ئەزموونی سەرکەوتووی پێکەوەژیانی‬
‫پێغەمبەری مەزن شاهیدی گەورەی ئەو ڕاستیانەن‪.‬‬
‫ئەندامانی کۆنگرەو دەستەی بەڕێوەبەری کۆنگرە هەمووال هاوڕابوون لەگەڵ‬
‫خودی ئیسالم وەك دینێکی پاكی ئیالهی و کۆتا دینی ئاسامنی کە بەریە لە‬
‫هەر کارێكی ناڕەوا کە بەناو ئیسالمەوە کراوەو دەکرێت‪ ،‬دەقەکان ڕاستیەکان‬
‫دەسەملێنن و چەندەها دەقی قورئانی و فەرموودە بە منوونە دەهێرنایەوەو‬
‫دەکران بە بەڵگەی ڕاست و دروستی پاکی ئیسالم و بەریئی لە خراپەکان و‬
‫خراپ بەکارهێنانی دەستە چەپەڵەکان‪.‬‬
‫هیچ کەسێك نەبوو بابەت پێشکەش بکات و منوونەی هاوپەیامنی و ئەزموونی‬
‫سەرکەوتووی پێکەوە ژیانی پێغەمبەری مەزن بە منوونە نەهێنێتەوە‪ ،‬کە چۆن‬
‫توانیویەتی ئاوی سازگاری پاکی ئیسالم بەسەر شەڕو نەهامەتیەکانی ‪١٢٠‬‬
‫ساڵەی مەدینەدا بهێنێت‪.‬‬

‫‪354‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫جەختی قوڵ لەسەر ئەزموونی پێکەوەژیانی چینە جیاوازەکان و منوونەی‬
‫دەستەاڵتێکی دادگەرو سەرکەوتووی مەدینە جێگەی بایەخی کۆنگرەکەبوو‪.‬‬
‫دەستەاڵتدارانی دراوسێ ئیسالمیان وەك هێزێك بەکارهێناوە بۆ ڕەوایەتیدان‬
‫بەکارە چەپەڵەکانیان و کوردیش وەك مسوڵامنێکی چەوساوە کە نەیویستووە‬
‫مونافیقانە یاری بەناوە ئیسالمیەکانەوە بکات‪ ،‬بەاڵم ئەوەی جێگەی تێبینی و‬
‫هەڵوێستەکردن و ئەندامانی کۆنگرەبوو بایەخ بە دەرکەوتنی ئیسالمیەتی کورد‬
‫زیاتر بدرێت وەك قەرەبوویەك بۆ هەر کەموکوڕیەكی ڕابردوو لەو بوارەدا‪.‬‬
‫ئیسالم تام و زەوقی ئاشتی و پێکەوە ژیانە‪ ،‬ئازادی و پاراستنی مافەکانی تاك‬
‫لە ئیسالمدا قوربانی و کۆچی لە پێناودا کراوە‪ ،‬وەك کۆچکردن بۆ طائیف و‬
‫مەدینە‪ ،‬واقعی ئێستەی کوردو ڕۆژئاوا منوونەی مەدینەی بۆ دەهێرنایەوە بۆ‬
‫چارەسەرکردن و دەربازبوون لە قەیرانە قوڵەکانیان‪.‬‬
‫نورەدین شاکر بە باسکردنی ژیان و واقعی کوردانی سوریا زۆرینەی ئەندامانی‬
‫کۆنگرەی هێنایە گریان و میدیاکارانی گورج و گۆڵ کردەوەو هەستەکانی لە‬
‫ناخەوە دەهەژاندن‪ ،‬کە چ ستەمێك لە ڕۆژئاوادا دەگوزەرێت و بەناوی ئیسالمەوە‬
‫ژن و منداڵ و پیر دەکوژرێت و مااڵن بە تااڵن دەبرێت و ڕەچاوی ئەدەبی جەنگ‬
‫ناکرێت‪.‬‬
‫پەیامی عبداللە ئۆجەالن لەالیەن نوێنەرێکیەوە خوێرناوە‪ ،‬کە گرنگی زیاتر بە‬
‫ئاشتی و پێکەوە ژیان بوو‪ ،‬هەروەك چۆن لەسەر داوای بەڕێزیان ئەو کۆنگرە‬
‫هاتبووە بەسنت و گرنگی گەڕانەوە بۆ ئیسالم و بە چارەسەر زانینی ئیسالمی‬
‫ڕاستی بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان‪ ،‬چاوکردن لە پەیامنی مەدینە بە منوونەی‬
‫سەرکەوتن و ئەزموونی واقعی و لێکچوون ناوبرد بۆ ئەمڕۆ‪.‬‬
‫ئەحمەد تورك ئاماژەی بەوە دەدا کە ئەو ستەمانەی بەناوی ئیسالمەوە کراوە لە‬
‫ئیسالمدا جێگەی نابێتەوە‪.‬‬

‫‪355‬‬
‫هەر لە هەمان کۆنگرەدا پەیامنی مەدینە بە ئیلهامێکی ڕاستەقینەی چارەسەر‬
‫دەزانرا بۆ کێشەکانی ئەمڕۆ‪.‬‬
‫ئیسالم زیاتر لەوە باسی گرنگی و ڕۆڵی لەبەرەو پێشچوونی کۆمەڵگەدا کراو‬
‫پێشکەوتنی ئەوروپاو ڕۆژئاوا بۆ شارستانیەتی ئیسالم دەگەڕێرنایەوە‪.‬‬
‫ئەوەی جێگەی تێبینی الی کۆمەڵێك ئەندامانی کوردانی باشووربوو دەستێکی‬
‫دژ بە دین و تێکدانی ئەو هەوڵە دەکرا‪ ،‬کە کەسانێك لە پشت پەردەو دانیشتنە‬
‫نا فەرمیەکاندا ڕق و حقدی دژ بە دین و هەڵ دەڕێژرا! وەك هەندێك ناکۆکی و‬
‫دڵگرانی لێکەوتەوە ڕۆژێك پێش کۆنگرە‪ ،‬ئەوەش دەوترا ئەم کۆنگرە بۆ مامۆستاو‬
‫زاناو کەسایەتیە دینیەکانەو ئەو بۆچوونانە لەگەڵ ناوەرۆك و هەوڵەکانی کۆنگرەدا‬
‫یەك ناگرێتەوە‪ ،‬خەیرە ئەو جۆرە کەسانە دزەیان کردووەتە ناو کۆنگرە!‪ ،‬بەاڵم‬
‫جێگەی خۆیەتی بوترێت ئەو کەسانە هیچ جۆرە بەژداریەکیان لە بەڕێوەبردنی‬
‫کۆنگرەدا پێنەکرابوو هەتا بە تێبینیەکیش بەژداریان نەدەکردوو زیاتر ژێر بەژێر‬
‫کارەکانیان هەستی پێ دەکرا‪.‬‬
‫بە کورتی و پوختی ئەنجامی کۆنگرەی ئەمڕۆ هیچکەس نەبوو لە پاکی ئیسالم و‬
‫گەورەی دەقەکان و بنەماکانی پێکەوەژیان و پێشکەوتنی هاوڕا نەبێت‪.‬‬
‫مێژووی ئیسالمی منوونەی واقعی و پراکتیزەکردن و بە چارەسەرە دادەنراو‬
‫لێکچوونی ئەم سەردەمە بە سەردەمی مەدینە جەختی تەواوی لەسەر‬
‫دەکرایەوە‪.‬‬
‫ماوەتەوە بڵێین بەژداری ئامادەبوان زیاتر کۆنگرەی دەوڵەمەندکرد‪ ،‬بۆچوونی‬
‫ئەندامانی کۆنگرە بە هەند وەردەگرێت لە هەر گۆڕانکاریەك و زیاتر بەرەو‬
‫پێشچوونی ئەم هەوڵەو چارەسەرکردنی کێشەکان بە ئیسالم و گەڕانەوە بۆ‬
‫دەقە پیرۆزو ئەزموونە مێژوویە دینیە سەرکەوتووەکان‪ ،‬زۆر بە تایبەتی ئەزموونی‬
‫مەدینە‪ ،‬تێکەڵکردنی ناوی کۆنفرانس و کۆنگرەو ئیسالم و دیموکراسی یەکێك‬

‫‪356‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫بوو لەو تێبینیانەو چەند ئەندامێکی کۆنگرە ناوی ئیسالم و کورد بە بەدیلێکی‬
‫جوانرتو شیاوتر ناوهێنا بۆ داهاتوو‪ ،‬سبەی ‪ ٢٠١٤/٠٤/١١‬کۆتای بە کۆنگرە‬
‫دێت و بڕیاری کۆتای و کارنامەکانی داهاتوو ڕادەگەیەنرێت ‪.‬‬
‫بە هیوای کرانەوەی زیاتر بە ڕووی ئیسالم و پڕکرنەوەی هەر فەراغێك کە لە‬
‫ڕابردوودا هەبووە‪ ،‬پێشنیاری بەندەش بۆ میدیا کوردیەکان پێش دەستەی‬
‫بەڕێوەبەری کۆنگرە ئەوەیە گرنگی زیاتر بە بابەتە دینیەکان بدرێت و خۆمان‬
‫زیاتر لە گەڵ ئیسالمدا ئاشت بکەینەوەو بە گەالنی دراوسێ و جیهان بڵێین‬
‫ئەوەتا ئێمە بە کرداری ئیسالمیەکەمان دەسەملێنین و چیرت مافی ئەوەتان‬
‫نی یە بەناوی ئیسالمەوە مبان چەوسێننەوەو باشرتین مرۆڤەکان الی خوای‬
‫گەورە ئەوانەن کە بە تەقواترن! ئێمە لە تەقوادا پێشبڕکێ دەکەین و ئەوە‬
‫ئێمەین ئیسالمی ڕاستەقینە ڕەچاو دەکەین و ئەوەش ئێوەن بەناوی ئیسالمەوە‬
‫دراوسێکانی خۆتان دەچەوسێننەوە‪.‬‬

‫هەولێر‪ :‬ئەنفال لە ئێوارە کۆڕێکدا‬

‫ڕێکخراوی بزاڤی نوێ و بەهاوکاری دەزگای ستاندەر هەستان بە ڕێکخستی‬

‫ئێوارە کۆڕێك بۆ بەڕێز د عومەر عەلی لە ژێر ناوی ئەنفالدا‪ ،‬بەڕێزیان جەختیان‬
‫لە بەکارهێنانی هەڵەو چەمکە دینیەکان کردەوە کە ئامانجی سەدام و‬
‫حیزبەکەی و فکرە دژە دینیەکان بووە هەر لە دێرزەمانەوە‪.‬‬
‫وەك ئاماژەیان پێکردو وتیان‪ :‬لە دێر زەمانەوە بەناوی جیاجیاوەو لە ژێر فکری‬
‫ئیلحادیدا ئیسالم بە ئامانجگیراوە! چەمك و ناوە دینیەکان بۆ مەرامی پیس‬
‫و بەرژەوەندی تایبەتی بەکارهێرناوە! بەناوی سیاسەت و پاراستنی یەك‬
‫پارچەیی ویستی پارچە پارچەکردنی دین وەك جیاکردنەوەی لە سیاسەت‬

‫‪357‬‬
‫و کایە گرنگەکانی دەوڵەت و کۆمەڵگە کاری لەسەر کراوە! لە حاڵەتی شەڕدا‬
‫ناوی هاوەڵە بەڕێزەکانی پێغەمبەر درودی خوای لەسەر بێت وەك ڕەوادان و‬
‫نارشینکردنیان زەق کراونەتەوە‪ ،‬ئەنفال کە یەکێکە لە سورەتەکانی قورئانی‬
‫پیرۆز بەکارهێرناوەو لەچەمك و ناوەرۆك و ماناکانیشی الدراوە‪ ،‬لە کاتی ئاشتیدا‬
‫ناوی جیاجیای ئاینی بازرگانی پێوەکراوە‪.‬‬
‫منوونەی هێنایەوە بەو شەڕوکاولکاریانەی کە سەدام و حیزبەکەی لەسەردەمی‬
‫دەستەاڵتیاندا چۆن ویستوویانە دین لەبەرچاوی خەڵکی نارشین بکەن و‬
‫بەو باوەڕەی کە خەڵکەکە خۆی هەیەتی دژیان بوەستنەوە‪ ،‬وەك قات و قڕو‬
‫کۆمەڵکوژی کوردانی باشوور بەناوی ئەنفال‪ ،‬لە کاتێکدا سورەتی ئەنفال و‬
‫ئامانجی قورئانی پڕاوپڕ پێچەوانەی ئەو جۆرە کارانەیەو خودی قورئان و هەمان‬
‫سورەتیش کە ئێستە لەبەردەستە شایەتی ئەو ڕاستیە دەدەن‪.‬‬
‫سەدام وەك کەسێکی تاوانکار تەنها لەگەڵ کورد ئەو کارەی نەکرد بەڵکو‬
‫لە شەڕی نێوان ئێران و عێراقدا هەم دیسان ناوی دینی بەکار هێناوەو ئەو‬
‫ساروخانەی کە دەینان بە ئێرانەوە ناوی لێ نابوون ساروخی حەسەن و ساروخی‬
‫حسێن و عەباس‪ ،‬ئەمە ئەوە دەردەخات دژی باوەڕی ئەو گەالنە بووەو دیراسەی‬
‫باوەڕیان کراوە هەر بە باوەڕەکەی خۆیان و بەشێوەیەکی پێچەوانەی مەفهوم و‬
‫چەمکەکان بەکاری هێناون‪.‬‬
‫جگە لە ناساندنی سەدام و حیزبەکەی وەك حیزبێکی ئیلحادو دژ بە دین کە‬
‫بەڵگەی کافرێتی لە کۆڕەکەدا خستە ڕوو وەك فەتوای شێخ ابن باز کە بە ئاشکرا‬
‫لەکاتی خۆیدا کافری کردووەو ئەو نوێژو حەج و عیبادەتە ڕووکەشیانەی کە‬
‫لە دەزگاکانی ڕاگەیاندنەوە نیشان دەدرا بن باز شوبهاندوویەتی بە عەبدواڵی‬
‫کوڕی ئوبەی کە گەورە مونافیقی سەردەمی مەدینە بووە‪ ،‬مونافیقیش لە دیندا‬
‫بەکەسی دوو ڕووی دەوترێت و ئەوەی کە دەیکات لە دڵیدا نی یەو کارەکانیشی‬

‫‪358‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئەو دوو ڕوویە ڕوون دەکاتەوە‪.‬‬
‫ئەوەی کە زانایانی ئاینی و الیەنە دینیەکەی پێ تاوانبار دەکرێت تەنها بێ‬
‫ئاگاییە ئەویش هەمان درێژە دەری هەمان فکری ئیلحادیە بەردەوام زانایانی‬
‫ئاینی بە ئامانج گرتووەو کارە قێزەونەکانی سەرکردەو واڵتانی عەرەبی لکێرناوە‬
‫بە دینەوە‪.‬‬
‫بۆ بەڵگەی ئەوانە ئامانجەکانی قورئانی خستە ڕوو کە کارەکانی پێ لە‬
‫چوارچێوەی شەرعی دەدرێت و زانایان کۆیان کردووەتەوە لە ‪ ٥‬ئامانجی‬
‫سەرەکیدا کە ئەوانیش بریتین لە‪:‬‬
‫پاراستنی دین‬
‫پاراستنی مرۆڤ‬
‫پاراستنی ژیری‬
‫پاراستی وەچە‬
‫پاراستنی ماڵ‬
‫هەریەك لەو ئامانجانەی کە لە قورئاندا هاتووە بەڵگەی ئەقڵی و نەقڵی بۆ‬
‫هێرنایەوەو کارەکانی سەدام و هاوفکرەکانی بە پێچەوانەی ئەو ئامانجانەوە‬
‫کاریان کردووە وە بۆ نارشین کردنی ئامانجە قورئانیەکان لەیبڵی قورئانی و‬
‫دینیان لێداوە‪.‬‬
‫کارەکانی سەدام و حیزبەکەی و هاوبیرەکانی یەکەم چەمکێك کە کاریان‬
‫لەسەرکردبێت و بە ئامانجیان گرتبێت دین بووە وە بە پێچەوانە قورئانیەکە‪،‬‬
‫وەك دژایەتی کردنی باوەڕەکەیان و بە حیزبی کردنی زۆرە ملەی هاواڵتیان‪.‬‬
‫کوشنت و بڕین و لە چاڵنان و قاتوقڕکردنی خەڵکی سڤیڵی بێ تاوان‪ ،‬هەموو‬
‫ئەو کارانە تەنها دەرخەری کەسێکی شەڕانی و خوێنمژ نەبێت هیچ پاساوێکی‬
‫تری هەڵنەگرتووە‪.‬‬

‫‪359‬‬
‫هەر لەسەر هەمان ئامانجە ئاینیەکان هاوفکرەکانی تری خستە ژێر پرسیارەوە کە‬
‫لە ئیسالمدا بە دەق و پێش هەموویان مافەکانی بڕاندووەتەوەو ئەمڕۆ ناوانێکی‬
‫زەق و بۆ جوانکردنی کارەکانی خۆیان بە مسوڵامن دەفرۆرشیتەوە وەك منداڵ‬
‫پارێزی و مافی ئافرەت و زۆر ناوی تر لە کاتێکدا لە ئیسالمدا وەك بیروباوەڕی‬
‫نەگۆڕ ئەوانە لە قورئاندا هاتووەو بە دەقی ڕاستەوخۆ ئەو مافانەی پاراستووە‪ ،‬وە‬
‫بە وردی لە قورئاندا ئالیەتی ئەو پاراستنەشی دیاری کردووە‪ ،‬وەك بۆ پاراستنی‬
‫منداڵ زینای حەرام کردووە‪ ،‬ئافرەتێك کە تەاڵقدراوە یان مێردی مردووە‬
‫کاتێکی بۆ دیاری کراوە کە شوو بکاتەوە کە حەملی ئافرەتەکە یەکال بووبێتەوە‬
‫نەوەك وەچەکان تێکەڵ بنب‪ ،‬ئەمڕۆ عەملانیەتی ئەوروپاش و زۆر کۆمەڵگە نا‬
‫پابەندەکان بە ئاینەوە بەدەست ئەو کێشانەوە دەناڵێن و قوربانی زۆری لەسەر‬
‫دراوە‪ ،‬ئەوەندە بێ متامنەی دروست بووە زۆرجار کە منداڵ دەبێت پشکنیکی‬
‫بۆ دەکرێت و بزانرێت کە ئایا لە پیاوەکەی خۆیەتی یان! پاراستنی ماڵ بەدەق‬
‫و وردی شیکراوەتەوە کەچی لە هزرەکانی تردا پارەو پول و ماڵەکان زیاتر لە‬
‫لە خزمەتی خۆیاندایەو ئامانجی ئیسالم لە دەستبڕین بۆ بنبڕکردنی ئەو کارە‬
‫قێزەونانەیە کە ئاشتی و ئابووری کۆمەڵگە تێك دەدات و هاتوون ناوی دزی و‬
‫دەستبڕینیان نارشین کردووە لەبری ئەوەی خودی دزیەکە بخەنە ژێر پرسیارو‬
‫شیکاریەوە کە لە بنەڕەتدا نارشینە‪ ،‬وە منوونەی هەندێك واڵتانی پێشکەوتووی‬
‫هێنایەوە کە بۆ جەریمەی دزی ئەوانیش سزای سەختیان بۆی هەیەو کارێك‬
‫خۆی قێزەون و نا شەرعی بێت هەردەبێت سزای بۆی هەبێت و وە هیچ سزایەك‬
‫وەك سزا ئیسالمیەکە بنبڕ نی یە‪ ،‬وەك بە پێکەنینیشەوە وتی گەر ئەم سزا لە‬
‫کوردستاندا جێبەجێ بکرایە نەوەدەکان دەستی چەند کەسێك دەبڕاو دواتر‬
‫دەبوو بە پەندو کۆتایی پێ دەهات بەاڵم گەر ئێستە جێبەجێ بکرێت مەگەر‬
‫ئامێری پێشکەوتووی دەستبڕینامن لە واڵتەکانەوە بۆ دروست بکەن گەرنا فریا‬

‫‪360‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ناکەوین‪ ،‬هەموو ئەمانە سەرەنجامی کاڵبوونەوە ئاسایی کردنەوەی دزیە کە‬
‫بەرگێکی خەڵەتێنەری لێرناوەو بەتااڵنربدنی قوتی خەڵکی و ماڵی خەڵکی لە‬
‫ڕابردوودا بەناوی ئەنفالەوە هیچ پاساوێکی شەرعی هەڵنەگرتووە‪.‬‬
‫پوختەی باسەکە لەوەدا کۆبوویەوە کە هەرکارێك هەر کەسێك و فکرو‬
‫ئایدۆلۆژیایەك هەڵگری بێت و بلکێرنێت بە دینەوە ئەوسا دەبێت بە پێوەرە‬
‫دینیەکان بپێورێت و پێوەرە قورئانی و شەرعیەکانیش ڕوونە بەاڵم ئەوەش‬
‫هۆشیاری دەوێت‪.‬‬
‫شایانی باسە تەوەرەکە بە بەژداری کۆمەڵێك کەسایەتی دیارو بواری ئەکادیمی‬
‫و ئاینی زیاتر دەوڵەمەندکرا‪:‬‬
‫م مەسعود عەبدولخالق جەختی لە هەیمەنەی عروبە کرد لە بەژداری ئەو‬
‫تاوانانەداو بەکارهێنانی دین وەك خزمەتی عروبەت شیکردنەوە بۆ ئامادەبوان‬
‫خستە ڕوو‪.‬‬
‫د محەمەد بازیانی ئەزموونی کارو ڕابردوویان وەك بەڵگەو بەناو و ناونیشان و‬
‫دوکومێنت و هەتا بەرواریشەوە خستە ڕوو‪ ،‬جگە لە شیکردنەوەی چەمکی‬
‫شەڕو ئاشتی وەك بەڕێزیان ئاماژەیان پێکرد لە قورئاندا تەنها ‪ ٦‬جار باسی شەڕ‬
‫هاتووە بەاڵم ‪ ٢٣٣‬جار باسی ئاشتی و مەفهومی ئایشتی هاتووە‪ ،‬بە کورتی‬
‫ئەوەی نیشان دەدا کە ئاینی ڕاستی ئیسالم ئاینی ئاشتی و پێکەوە ژیانەو فکرو‬
‫هێزەکانی تر ئیسالمیان وەك هێزێکی شەڕانی نیشان داوە‪.‬‬
‫م شوان ڕابەر ئامانج لەو کارانەی کە بەناو ئەنفالەوە کرا بە ڕوونی شیکردەوە‬
‫کە بۆ بەحەاڵکردنی کارەکانیان بووە‪ ،‬هەروەك ڕەخنەشی گرت لەوانەی کە‬
‫دەستیان هەبووە کە لە کارەساتی گەورەی بەناو ئەنفال‪.‬‬
‫م مەال مەظهەر خۆراسانی بە هێمنی و زۆر بە ڕوونی باسی ئەو دەستکەوتانەی‬
‫کرد لە شەڕدا بەدەست دەکەن و پۆلێنی کردن بە بەسەر‪:‬‬

‫‪361‬‬
 ‫شتوومەکە بە بەهاکان‬
‫شتوومەکە بێ بەهاکان‬
‫هەروەها مرۆڤەکان‬
‫لەگەڵ شیکردنەوەی وشەی ئەنفال و جیاکردنەوەی مرۆڤەکان لەگەڵ‬
‫شتوومەکداو جیاکاریەکان هەتا لە ڕووی قورئانەوە‪ ،‬وەك بەڕێزیان ڕەخنەی‬
‫خۆشیان ئاراستەی ئەوانە کرد کە ڕێنیشاندەری تاوانبارانی بەناو ئەنفال بوون‬
‫و ئەگەر ئەوان پێشیان نەکەوتایەن خۆ ئەوان شارەزایی ئەو ناوچانەیان نەبووە‪،‬‬
‫هەتا منوونەیان بە خۆیان هێنایەوە کە هێشتا ناوچەی قەرەداغ کە ناوچەی‬
‫خۆیەتی بەهۆی نەبوونی دەرفەتەوە شارەزا نەبووە‪ ،‬ئەمە ئەوە دەردەخات‬
‫کەسانی ناوچەکەو شارەزا هاوکاری ئەو ڕژێمە پیسە بووە لەو تاوانە گەورەدا‪.‬‬
‫م مەال هندرین بالیسانی زیاتر کۆڕەکەی فراوانکرد بە بەژداری و منوونەی واقعی‬
‫و ئەزموونی خۆیان لە دینداری و وەك تاقانەی ماوەی خانەوادەیان‪ ،‬وە کاریگەری‬
‫خەڵکانی تر بەو کارەو دوورکەوتنەوەی لە دین و ڕقیان بەرانبەری وەك ئاماژەیان‬
‫پێکرد بە سەرسوڕمانەوە پێی وتراوە تۆ کەسەکانت لەو کارەساتەدا لەناو چوون‬
‫چۆن تۆ ئێستە هەڵگری ئاینی ئیسالمیت و بۆ خۆشت بوویت بە مامۆستایی‬
‫ئاینی‪ ،‬بەاڵم شارەزایی بەڕیزایان لە ئاینی ئیسالم و چەمکەکانی و هێزە دژەکان‬
‫زیاتر شاهیدی دەرو فراوانکردنی تەوەرەکان بوو‪.‬‬
‫م ڕێکان‪ ،‬م دڵدار و چەندین ئامادەبووی تر بە بەژداری و ڕەخنەو تێبینیەکانیان‬
‫کۆڕەکە کۆتایی پێهات لە کەشێکی دیندارانەو زۆر تەباداو ئومێدی دەرفەتی‬
‫هاوشێوەو بەردەوام جەختی لەسەر کرایەوە‪.‬‬

‫‪362‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫بۆشاییەکانی نێوان عەلمانیەت و کۆمەڵگەی‬

‫کوردەواریی لە ئێوارە کۆڕێکدا‬
‫‪2015/05/21‬‬

‫ڕێکخراوی بزاڤی نوێ لە قاوەخانەی کلتوری سلێامنی‬

‫کۆڕی هاوبەشی هەردوو بەڕێزان‪( :‬د عومەر عەلی و م عبدالرحمن محمد عارف)‬

‫لە دونیای کۆن و نوێدا وە بە گەواهی مێژوو ئەو سەرکردانە سەرکەوتنیان‬

‫بەدەستهێناوە کە حسابیان بۆ بیروباوەڕی کۆمەڵگەکەی خۆیان کردبێت‪،‬‬
‫گەرچی باوەڕەکەشیان ساختەو نا لۆژیکی بوو بێت‪ ،‬تەنها تاکە سەرکردەیەك‬
‫نەبێت لە ناو هەموویاندا جیاوازبووە ئەویش پێغەمبەر بووە محمد درودی خوای‬
‫لەسەر بێت‪ ،‬هۆکاری سەرکەوتنەکەی ئەویش بۆ ئەو هێزە بەهێزە ئاسامنیە‬
‫بووە کە مەبەستی بووە ئەو پەیامە بگات بە گشت مرۆڤایەتی و ڕەحمەتەکەی‬
‫کەس لێی بێ بەش نەبێت‪ ،‬بۆیە دەبینین تا ئێستە تاکە دینە دوای نەمانی‬
‫سەرکردەکەی زۆرترین تەشەنەی بە دونیادا کردبێت‪.‬‬
‫غاندی و جیڤاراو زۆرێك لەو سەرکردانەی کە ناونیشانی کاریزمایی و پاڵەوانێتی‬
‫بواری سیاسەت و سەرکەوتنیان پێ دەدرێت پشتیان لە باوەڕی کۆمەڵگەکەیان‬

‫‪363‬‬
‫نەکرد‪ ،‬بە جیا لەو سەرکردە کارتۆنیانەی ئەمڕۆ کە بەردەوام چاویان لە ڕۆژئاوایەو‬
‫بەبێ ئەوان خۆیان خاوەنی بڕیاری سیاسی نین‪ ،‬لە کاتێکدا زۆرینەی چاودێران‬
‫و سیاسیەکان نەقدیان بۆ ئەم جۆرە پاشکۆیی و دەستەمۆییە هەیە‪.‬‬
‫ئەو واڵتانەش کە وەك پاشکۆیەکی ڕۆژئاواو لەژێر ناوی تازەگەری و عەملانیەت‬
‫و زۆر ناوی بریقەدارو خەڵەتێنەردا دەرکەوتن بینیامن و دەبینین چۆن شۆڕش‬
‫دوای شۆڕ بەرپا دەکرێت بەسەریاندا‪ ،‬هۆکاری ئەو شۆڕش و بەهارو ناوە‬
‫جیاوازانەش فەشەلی عەملانیەتە لە شەرقداو ئەو پێاڵوەی کە بەزۆر ویستوویانە‬
‫لەپێی میللەتی بکەن تەنگ بووەو بەپێی نەکردوون! هەروەك شاعیرێك دەڵێ‪:‬‬
‫پێی پەتی باشە تا پێاڵوی تەنگ‬
‫النەی چۆڵ خۆشە تا النەی وە جەنگ‬
‫بەاڵم ئەو سەرکردە ساختانە ویستوویانە یان بە زۆر ئەو پێاڵوە لەپێی‬
‫میللەتەکە بکەن یان دەبێت جەنگ هەڵبژێرن‪ ،‬هەربۆیە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬
‫بەبەردەوامی شەڕو جەنگی لێ نەبڕاوە! دەستە چەورەکەش بە ئیسالمدا سڕاوە‪،‬‬
‫کەسێکی وەك سەدام‪ ،‬قەزافی‪ ،‬موبارك کێ و کێ کە ڕوونە بەچ ئاراستەو چۆن‬
‫ئاراستە کراوە کەچی دوای شکستیان بە نوێژێکی مونافیقانە یان سەفەرێکی‬
‫سعودیەو لەبەرکردنی بەرگێکی خیانەت بەناوی عەمرەوە شکستەکان دەدەنە‬
‫پاڵ ئیسالم!‪.‬‬
‫وەك د عومەر عەلی ئاماژەی پێکردوو ووتی‪ :‬گەر لە مێژووی سەردەمی‬
‫خەالفەتیشدا ناکۆکی و شەڕێك بوو بێت هەر لە چوارچێوەی ئەو چاکسازیانەدا‬
‫بووە کە دینی ڕاستی ئیسالم خۆی ئالیەتەکانی پێیەو قبوڵی نەکردووە بەناوی‬
‫دینەوە قۆرخکاری و پاوانخوازی بەناوەوە بکرێت‪ ،‬ئەوەی ئەمڕۆ وەك تانە لە‬
‫ئیسالمی دەدەن و بە دینێکی ئاژاوەگێڕی وێنا دەکەن‪ ،‬هەروەك وتیشی خۆ‬
‫گەر گریامن دین هەر بە شمشێریش سەرکەوتبێت جا خۆ هیچ میللەتێك‬

‫‪364‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫وەك کورد پێویستی بە شمشێر نەبووە! دەبوو کورد ئەو شمشێرە ماچ بکات‬
‫کە ببێتە مایەی سەرخستنی و بەدەستهێنانی مافەکانی‪ ،‬چام میللەتانی تر‬
‫سودیان لەو شمشێرە بینیوەو کورد سودی لێ نەبینێت‪ ،‬ئێستە کورد پێویستی‬
‫بە چەك و تەقەمەنی هەر واڵتێك هەیە کە یارمەتی دەری بێت و مافەکانی بۆ‬
‫بسەنێتەوە بۆ تەنها شمشێرەکەی ئیسالم جێگەی قسە لەسەر کردنە‪ ،‬بۆ تۆپ‬
‫و تەیارەی نەیارانی کورد بە سوپاسەوەو بە ناڕاستەوخۆش قبوڵ بکرێت بەاڵم‬
‫هێزی ئیسالم بەلەکەداری باس بکرێت‪ ،‬بۆ چەکی واڵتانی دوژمن بەکارهاتووە‬
‫بۆ دژی کوردو جێگەی قسەش نی یە‪.‬‬

‫وەك مامۆستا عبدالرحمن محمد عارف بە وردی تیشکی خستەسەر ئەو‬

‫جۆرە عەملانیەتەو بە فکرەیەکی ناوبرد کە بەسەردیواردا خۆی سەرخستبێت‬
‫و بەبێ حسابکردن بۆ کۆمەڵگەو ڕاوەرگرتنیان بەزۆر هەوڵی خۆ سەپاندنی‬
‫داوەو قاچاخانە خۆی خزاندووەتە ناو کۆمەڵگەی کوردەواری‪ ،‬ئەوەی کە ئەمڕۆ‬
‫بەناوی عەملانیەت و لەژێر بیرۆکەی ئیلحادیدا بەردەوام گومان باڵو دەکاتەوەو‬
‫ئیسالم بەوە نارشین دەکات و دەڵێ باشە ئەگەر ئێمە ئیسالمیشامن قبوڵ بێت‬
‫چ جۆرە ئیسالمێك بێت؟ سعودی بێت! ئەڤغانی بێت! یان عەرەبی و فارسی‬
‫بێت! گەرچی دەکرێت هەمان پرسیاریش ڕووبەڕووی عەملانیەکان بکرێتەوەو‬
‫بە هەمان لۆژێك هەمان پرسیاری خۆیان ئاراستە بکرێتەوە ئایا ئەی ئەگەر‬
‫عەملانیەمتان قبوڵ کرد چ جۆرە عەملانیەك بێت؟ ئەمریکی بێت! بەریتانی‬
‫بێت! ئیسپانی بێت! یان ‪...‬‬
‫هەروەك د عومەر عەلی یش لە میانەی وتەکانیداو وەك وەاڵمێکیش بۆ‬
‫پرسیاری ئامادەبوویەك وتی هەروەك چۆن لە ڕۆژئاوا شۆڕشکرا بەسەر دینی‬
‫مەسیحیەتدا دەکرێت ئەمڕۆش ئەو واڵتانەی کە ناوی خۆیان ناوە ئیسالمی‬

‫‪365‬‬
‫شۆڕشیان بەسەردا بکرێت بەاڵم نەك بە هزرێکی دەرەکی چونکە خودی‬
‫ئیسالم ئەوەندە بەشی ئەو شۆڕشگێڕیەیی تێدایەو لە چوارچێوەی دەقە‬
‫شەرعیەکاندا دەتوانێت مافەکانی خۆی بەدەست بهێنێت‪ ،‬بەجیا لە دەقە‬
‫دەستکاری کراوەکانی مەسیحیەت کە گەر کێشەیەکیان بهاتایەتە بەردەست‬
‫نەیان دەزانی چۆن حوکمی بکەن و پرسیاریان لە پیاوە پیرەکان دەکرد کە‬
‫جاران ئەو کێشەی چۆن چارەسەر کراوە‪.‬‬
‫هەردوو بەڕێزان مامۆستا عبدالرحمن محمد عارف و د عومەر عەلی لە‬
‫کۆڕەکەیاندا کۆك بوون لەسەر ئەوەی کە پێی دەوترێت عەملانیەت لە‬
‫کوردستاندا یان لە ڕۆژهەاڵتی ناویندا بە گشتی وێنایەکی بێ دینی و ئیلحادیان‬
‫لە مێشکی تاکی کوردا دروست کردووە‪ ،‬لە کاتێکدا هەر بە پێوەرە عەملانیەتەکە‬
‫ئەوەی لێرە دەگوزەرێت جیاوازی هەیە لەوەی لە ڕۆژئاوا کاری لەسەر دەکرێت‪،‬‬
‫وەك د عومەر عەلی بە چەند منوونەیەك و وەك بەڵگەی ڕاستێتی خستیە‬
‫ڕوو کە چۆن لە ڕۆژئاوا بوار بە مومارەسەی دین دەدەن و حسابی تایبەتی بۆ‬
‫دەکەن گەرچی سیاسەتی ئەو واڵتانە بە پێچەوانەی الی خۆمان لە ناوخۆدا‬
‫سیاسەتێکی نەرمەو بۆ دەرەوە ڕەقە بەاڵم لە کوردستاندا لە ناوخۆدا بۆخۆمان‬
‫خراپین و بۆ دەرەوە نەرمین!‬
‫هەروەك مامۆستا عبدالرحمن محمد عارف لە تەوەری یەکەمی وتەکانیدا‬
‫ئاماژەیان پێدا‪ :‬ئه‌وانه‌ی له‌ قۆناغێكی ژیانیاندا ب ‌ه حه‌رامی شیری ئیسالمیان‬
‫خواردووه‌ به‌اڵم ئێستا بوونه‌ته‌ ته‌ته‌ری عه‌ملانیه‌تی كوردیی!‬
‫وەك د عومەر عەلی ش دیسان دووپاتی کردەوەو وتی‪ :‬ئەو بۆشاییانەی کە‬
‫لەنێوان خەڵك و عەملانیەتدا دروست بووە یەکجار زۆرن لەم کۆمەڵگەیەداو‬
‫هەمووشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ئەقڵیەتە پاوەنخوازەی کە پێش کۆمەڵگە‬
‫خودی عەملانیەتی نارشین کردووەو خستووەتە ژێر پرسیارەوە! بەجۆرێك‬

‫‪366‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫وێنەی عەملانیەت لە زهنی تاکی کوردیدا دروست بووە واتە دژە دین و دژ بە‬
‫بەها کۆمەاڵیەتیەکان‪ ،‬لە کاتێکدا ئەکرێت عەملانیەت لەسەردەمێکدا وەك‬
‫دژە دین و بەرانبەر مەسیحیەت ئەو مانایەی هەڵگرتبێت کە بەرانبەر ئەو‬
‫دەستەاڵتداریەتی و ستەم و قۆرخکاریەی پیاوانی مەسیحیەت‪ ،‬بەاڵم لە بنەڕەتدا‬
‫وا نەبووە عەملانیەت دژی ستەمێکی پاوانخوازی کاری کردووەو بۆ دەربازبوون‬
‫لەو قەیرانانە هاتن و دینیان لە سیاسەت جیاکردەوە بە شۆڕشکردن بەسەر‬
‫ئاینی مەسیحیەتدا‪ .‬وە ڕەخنەی توندی لە هەندێك ڕۆشنبیری بواری عەملانی‬
‫گرت بەوە کە نەیانوانیووە وەك ئیسالمیەکانیش بەدەنگ بێن بەرانبەر ئەوانەی‬
‫بەناوی ئەوانەوە کاری خراپ دەکەن وەك وتی‪ :‬بە بڕوای من وەك چۆن هێزێك‬
‫یان الیەنێك لێرەو لەوێ دروست دەبێت بەناوی ئیسالمەوە کارانێك دەکات و‬
‫زانا ئیسالمیەکان لێی بەدەنگ دێن و دەیکەن بە هەرا لەسەری و بەڵگەی بۆ‬
‫دەهێننەوە کە کارەکانیان لە چوارچێوەی شەرعدا جێگەی نابێتەوە یان الیداوە‬
‫دەبوو ڕۆشنبیرانیش لە ئاست ئەو کەسانە بەدەنگ بهاتایەن کە عەملانیەتیان‬
‫تاپۆکردووە بۆ خۆیان! وە لەبەرانبەردا دەنگێکی وا نی یە یان نابیسرتێت‬
‫بەم کۆمەڵگە بڵێت ئەم وێناکردنە پێچەوانەی ئەو سستمە عەملانیەتەیە کە‬
‫هەیە‪ ،‬عەملانیەت بریتی نی یە لەبەراز خواردن و ڕابواردن و مەساج خانەو‬
‫دیسکۆو ئەو جۆرە شتانە!‪ .‬نەهامەتیەکانی گەلی کوردیشی خستە پاڵ ئەم‬
‫جۆرە هزرو بیرکردنەوانە بە شاهیدی مێژوو ئێمە گەر بگەڕێینەوە بۆ مێژووی‬
‫ئەم حیزبە کوردستانیانەی کە ئێستە لەسەر عەملانیەت پۆلێن دەکرێت و لە‬
‫خەباتی شاخیانەوە تا ئەم کاتە بەبێ هیچ دوو دڵی و گومانێك دەتوانین بڵێین‬
‫خواستەکانی گەلی کوردیان کردووەتە قوربانی ئایدۆلۆژی عەملانیەت‪ ،‬ئەویش‬
‫بە هەڵە واتە بەشێوەیەك وێنای عەملانیەتیان لە ناخی تاکی کوردا کێشاوە‬
‫کە واتە بێ دینی لە کاتێکدا ئەم بێ دینیە بەرانبەر بە مەسیحیەت بووە نەك‬

‫‪367‬‬
 ‫ئیسالم! هەربۆیە لە شاخەوە تا ئێستە ئەو بۆشاییە لەنێواندا دروست بووە!‬
‫هۆکاری هەرە سەرەکی دروستبوونی ئەحزابی ئیسالمی لە کوردستاندا هەر ئەمە‬
‫بووە‪ ،‬چونکە گەر تۆزێك لۆژکیانە بیربکەینەوە شتێکی زۆر نالۆژیکیە ئەحزابی‬
‫ئیسالمی لە واڵتی ئیسالمیدا هەبێت! یانی چی میللەتێك خۆی مسوڵامن‬
‫بێت و حیزبی ئیسالمی تێدا بێت! دەکرێت ڕێکخراوی جۆربەجۆری ئیسالمی‬
‫هەبێت بەاڵم حیزب و جیاکردنەوەی خۆت لە خەڵکی بەناوی ئیسالمەوە‬
‫جێگەی پرسیارە! بەاڵم ئەو بۆشاییەی ئەحزابە عەملانیەکان دروستیان کرد‬
‫ئەویش بە دژایەتی کردن و حساب بۆ نەکردنی دین تا ئێستە ئەم فەوزا لە‬
‫کوردستاندا دروست بووەو خەڵکی دابەش بێت بەسەر ئیسالمی و عەملانیدا‬
‫وە لەسەردەمێکیشدا شەڕ بەناوی ئیسالم و کافرەوە لەنێوانیاندا ڕوویداوە‪،‬‬
‫دواتر دابەش بێت بەسەر چەندین بەناو فکرو ئایدۆلۆژیایی جیاوازدا‪ ،‬لە هیچ‬
‫شتێکدا لە عەملانی غەربیش ناچن و هەرکەس کورسیەکەی گرت منوونەیەک‬
‫نی یە بەخۆشی وەك ئەوەی لە ڕۆژئاوا هەیە بەری بدات‪ ،‬هەردەبێت لەسەر‬
‫کورسیەکە مبرێت یان بە شەق الیبەریت! ئەو هەموو بۆشایی و لێك دووریە‬
‫کە زۆر جێگەی پرسیارو رسوشتی نی یە بۆ هەرێمکی چکۆالنەی قەیراناوی‬
‫و باوەڕپێنەکراو‪ ،‬کە دەبوو هەمووی پێکەوە کاریان بۆ ئەوە بکردایە ئینتیامی‬
‫خەڵکیان بۆ خاك و نەتەوەو دینەکەیان کە هەرچێ بێت هەبێت و بۆشاییەکە‬
‫بەجۆرێك لێ نەکەن کەسێکی دیندار خۆی بەجیاواز ببینێت و هەستی‬
‫غوربەت و بێ کەسی و میوانی لەم واڵتەدا هەبێت‪.‬‬
‫ئەگەر کێشەی ئەم بۆشاییە نەبوایە بۆ کۆمەڵێك مەال کە هەمووی دژی بەعس‬
‫بوو نەیانتوانی لەگەڵ ئەم هێزە ئەگەر فعلەن نیشتامنیە بتوانن کار بکەن‪،‬‬
‫ئەوەی دواتر بزووتنەوەی لێ دروست بوو‪.‬‬
‫لە کەالر کابرایەکیان گرتبوو تا بردبوویانە ئاسایش بە نوکە تفەنگ و شەق‬

‫‪368‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫و چەپۆکە بەبێ ئەوەی بزانێت لەسەر چی گیراوەو بەبێ ئەوەی قسەی بۆ‬
‫بکەن‪ ،‬لەوێ وتبووی تەنها پێم بڵێن لەسەرچی منتان گرتووە ئەویش وتبووی‬
‫تۆ ئیسالمیت! ئەویش وتبووی کورە بەرم دەن با هەزار کفر نەکەم لە داخی‬
‫ئێوە! هەرکە وای وتبووی ووتبویان بەریدەن بەخوا ئەوە ئیسالمی بوایە ئاوا‬
‫بە ئاسانی کفری نەدەکرد‪ ،‬دواتر دەرکەوتبوو بەهەڵە بووەو ناوەکەی لێکچووە‬
‫لەگەڵ کەسێکی تردا! هەر باش بوو نەیانکوشتبوو چونکە کوشتنی بەهەڵەی‬
‫لەم شێوەش بەداخەوە هەبووە!‬
‫عەملانیەت هێزی خۆی وەك کاسپی نیشانی خەڵك داوە‪ ،‬کابرایەك دەیگوت‬
‫ئەم چەکدارانە چەکەکانیانم وەك خاکەنازو قوڵنگەو ئالیەتی ئیشکردن دێتە‬
‫پێش چاو‪.‬‬
‫بەاڵم لەم واڵتەدا هەرچی دژایەتی لەگەڵ دیندا هەبێت لە زەمینەی واقعیدا‬
‫ئاسانکاری بۆ دەکرێت‪ ،‬ڕاقیسەیەك موچەکەی بەرانبەر سێ مەالیە‪ ،‬جێگەی‬
‫گشتی دەدرێت بە شەخس بۆ کردنەوەی مەرشوبخانەو پێوەرەکان زۆر فشۆڵن و‬
‫بە منداڵ مەرشوب دەفرۆرشێت و گوێ بە خەڵکی ناوچەکە نادرێت گەر لەگەڵ‬
‫ئەو کارەدا نەبێت‪ ،‬لە ئەوروپا ئیمزا کاری پێ دەکرێت و تەنها یەك دراوسێ‬
‫قسەکانی جێگەی ئیعتبارە بەاڵم لێرە!‬
‫بۆیە ئەوەی خۆی کردووە بە نومایندەی عەملانیەت لەم واڵتەدا میزاجی‬
‫شەخسی خۆی و حەزو ئارەزووەکانی کردووە بە پێوەر نەك هیچ دەقێك کە‬
‫لەچوارچێوەی بەها کۆمەاڵیەتیەکاندا جێگەی ببێتەوە کە لەدەرەوە زۆر بەرز‬
‫دەنرخێرنێت و لێرە نرخی سەلکە تورێکی نی یە‪.‬‬
‫لە دەرەوە فکر ئازادە دەتوانیت باسی فکرەکەی خۆت بکەیت هەتا هەندێك‬
‫جار خودی فکرەکە یان دینەکە جیاواز بێت لەگەڵ بەرانبەرو پێچەوانەی‬
‫یەکرتیش بن‪ ،‬وەك د عومەر عەلی ووتی من لە مزگەوت باسی یەکتا پەرستی‬

‫‪369‬‬
‫بۆ خەڵکی دەکەم‪ ،‬بەاڵم لە کەنیسە عیسا سەالمی خوای لەسەر بێت بە خوا‬
‫وەسف دەکەن‪ ،‬لە مەعبەدی بووزیەکان خواکەیان لەبەردەم بیناکەیان داناوە‪،‬‬
‫لە مەعبەدی سیخەکان مشك و مانگا‪ ،‬بەاڵم مادام نەگاتە ئاست ئەکشنێکی‬
‫نەخوازراوە هەموو ئەوانە ئاساییە‪ ،‬بەاڵم لێرە لەسەر ووتارێك ڕۆژنامەنووس‬
‫کوژراوە‪ ،‬لەسەر قسەیەك دەمی خەڵك هەڕاوە‪ ،‬لەسەر قسەیەك فەسڵ کراوە‪،‬‬
‫لەسەر قسەیەك گواسرتاوەتەوە‪.‬‬
‫هەربۆیە دیمەنەکانی کوردستان لەماوەی ‪ ٢٤‬ساڵی ڕابردوودا بهێنەرە بەرچاوی‬
‫خۆت وەك چۆن لە تیڤیەکانەوە دەڵێن وێنەکان دەدوێن ئیرت پێویست بە‬
‫قسەکردن ناکات‪.‬‬
‫بەاڵم ئەمانە لەبری ڕۆشنربی کاریان بۆ گەوجاندنی خەڵك کردووە‪ ،‬وەك‬
‫دەوترێت ماسی لە ئاوی لێڵدا زووتر ڕاو دەکرێت‪.‬‬
‫کابرایەك هەبوو جاش بوو سەردەمی بەعس و هەمووی دەزانێت موچەی جاش‬
‫‪ 80‬دیار بوو مانگانە‪ ،‬کە ڕاپەڕینە بوو دواتر بوو بە پێشمەرکە زۆرجار پرسیاریان‬
‫لێ دەکرد کە موچەکەت چەندە؟ ئەویش دەیگوت بەخوا هەر ‪ 80‬دینارەکەیەو‬
‫زیادی نەکردووە‪.‬‬
‫پەکەکە دوای سااڵنێکی توالنی و خەباتی شاخ ئێستە دەگاتە ئەو قەناعەتە‬
‫کە بۆشاییان لە نێوان خۆیان و خەڵکدا دروستکردووەو کۆنگرەی ئیسالم و‬
‫دیموکراسی لە ئامادە (دیاربەکر) دەبەستێت کە د عومەر عەلی خۆی ئەندام‬
‫بووە تێیداو دەڵێ‪ :‬بە هەموو ئیعرتافاتێکەوە لە کۆنگرەدا دەوترێت ئەزموونی‬
‫مەدینەوەو پێکەوە ژیانی دەستەاڵتدارێتی محمد درودی خوای لەسەر بێت‬
‫چارەسەرو لێکچووە لەگەڵ ئەزموونی ئێمەو ئێستەدا‪ ،‬دەمیرتاش بە یەك وتەو‬
‫پشتگیری هاوڕەگەزبازەکان باالنسی دەنگەکان دەگۆڕێت ئاخر هەقی ئەوە نی‬
‫یە تەمبێ بکرێت کە مافی ئەو نی یە ئەو قسەیە بکات و هەڵەی ئەو دواتر ئێمە‬

‫‪370‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫هەموومان باجی دەدەین‪.‬‬
‫ئەگەر ماوەی حوکمڕانیەتی ئەم هەرێمە حوکمێکی ئیسالمی بوایە! پەڵەیەکی‬
‫ڕەشی گەورە دەبوو لە مێژووی ئیسالمیدا‪.‬‬
‫بە کورت و پوختی دەکراو وە دەکرێت خواستەکانی گەلی کورد لەم جۆرە‬
‫فکرو ئایدۆلۆژیە جیابکرێتەوە بەاڵم بەداخەوە ئەوان سودیان هەر لەم تێکەڵی‬
‫و پێکەڵیە وەرگرتووە هەربۆیە تا ئێستەش نەتوانراوە حیزب لە حکومەت جیا‬
‫بکرێتەوە هەر باسی باسی ئەوەیە دین لە دەستەاڵت جیابکرێتەوە‪ ،‬ئاخر دین‬
‫کەی دەستەاڵتی هەبووە تا جیا بکرێتەوە‪ ،‬لەوەتەی کوردستان هەیە یەك‬
‫منوونەم پێ بڵێن دەستی دزێك بڕا بێت‪ ،‬جەڵد لەکەسێکی زیناکەر درابێت‪،‬‬
‫کەسێك هەڵوارسابێت لەسەر تاوانی ڕێگەگرتن و تااڵنی کردن‪ ،‬زۆر بەداخەوە‬
‫ئەزموونی ئێمە لەگەڵ واڵتانی دەرەوەدا بەردەوام تێکەڵ دەکرێت و تا ئێستە‬
‫نەمانتوانیووە خۆمان بین وەك دکتۆر لە باسەکەیدا جەختی لەسەر کردەوە‪.‬‬
‫مامۆستا عبدالرحمن محمەد عارف ڕەخنەی توندی لە عەملانیەت گرت و‬
‫ووتی‪ :‬ئه‌وانه‌ی كه‌له‌ سه‌ره‌تاو ‌ه ب ‌ه عه‌ملانی هێناوییانه‌ و هه‌شیان ‌ه عه‌ملانیه‌كی‬
‫به‌عسی بووه‌و دواتر بووه‌ته‌ عه‌ملانی كوردیی! ئه‌و تاك و ته‌را خوێنه‌واره‌ی كه‌‬
‫نیازیان خراپ نی ‌ه به‌اڵم به‌خۆیان بزانن یان نا له‌ بواری كارو فیكری ئیسالمییدا‬
‫كه‌وتوونه‌ته‌ ژێر فشه‌و فشاری عه‌ملانیه‌ته‌وه‌‪.‬‬
‫ئەو ئیسالمیەی کە عەملانیەت دەیەوێت مامۆستا بەو شێوەیە وێنای کرد کە‪:‬‬
‫ئیسالمێكی كه‌م ئه‌ندام و په‌ل و پۆ بڕاو‪ ،‬ئیسالمێك به‌‌ عه‌ره‌بان ‌ه بڕوات بەڕێوە!‬
‫جێگەی خۆیەتی بووترێت کەسایەتیە ئیسالمیەکان لە ماوەی ڕابردووداو تا‬
‫ئێستە چەندین کۆڕیان سازکردووە وەك دیبەت و بە هاوبەشی ئەوانەی کە‬
‫کاریگەرن بە فکرو ئایدۆلۆژی عەملانیەت و ڕۆژئاوایی بەاڵم عەملانیەکان خۆیان‬
‫لەو جۆرە کۆڕو کۆبوونەوانە دەبورێنن و هەوڵی جیاکاری دەدەن و بۆشاییەکە‬

‫‪371‬‬
‫دیسان قوڵرت دەکەنەوە‪ ،‬خاوەن فکریش نابێت برتسێت لە ڕووبەڕووبوونەوەو‬
‫بوار بۆ ڕەخساندن‪ ،‬دواتر ئەوان لە فەزایەك دەبن و کۆمەڵگە لە فەزایەکی‬
‫تر‪ ،‬جگە لەوەی ماوەی حوکمڕانیەتی ئەم هەرێمەو لە ژێر ناوی عەملانیەت و‬
‫فکری غەریبیدا هۆکارێکی گەورە بووە بۆ بە کافر زانینامن و ڕەوایەتی دان بەو‬
‫گروپانەی کار لەسەر ئەو دەستەواژانە دەکەنەوە‪ ،‬هەربۆیە دەبێت عەملانیەت‬
‫بەبەرگێتی ترو حساب بۆ کۆمەلگە بێتەوە مەیدان و قەرەبوونی ڕابردووی بە‬
‫تەوبەیەکی کرداری بکاتەوە‪.‬‬

‫بەشێك لە وتارەکەی دکتۆر عومەر عەلی‬

‫پێش ئەوەی بچمە ناو بابەتەکەوە دەمەوێت ئەوە بڵێم هەتا بۆ ڕەخساندنی‬
‫دەرفەت و قسەکردن لەسەر دۆخە هەستیارەکانی پەیوەست بە کۆمەڵگەوە‬
‫دیسان بۆشاییەکی تر دروست کراوە لەنێوان کۆمەڵگەو عەملانیەتدا! بەوەی‬
‫هەندێك کەس دەکەن بە پاڵەوان و پسپۆری بواری عەملانیەت و لەبەرانبەردا‬
‫زۆر دەنگی تر دەخنکێرنێت و کپ دەکرێتەوە‪ ،‬هەر لە ڕاگەیاندنەکانەوە بیگرە‬
‫تا دەگاتە هۆڵ و جێگە جیاوازەکان‪.‬‬
‫بۆشایی ئەو دوو چەمکە لە کوێدایە؟هۆکاری ئەو جیاکاریە بۆ؟هاتنی ئەم‬
‫بیرۆکانە بۆ؟چ سودێکامن لەم بیرۆکانە وەرگرتووە؟بۆ ئەم بیرۆکانە سەرکەوتوو‬
‫نەبووە؟بەردەوامی و شەڕکردن لەسەر ئەم بیرۆکانە بۆ؟‬
‫پێش هەموو شت دەبێت ئەوەمان لەبیر بێت دین پێداویستیەکی تاکەو‬
‫بۆشاییەکە لە ناخی مرۆڤدا هەیەو هەر بە دین خۆی نەبێت پڕ نابێتەوە‪ ،‬زۆرجار‬
‫دەبینین پەنا بۆ دینی دەستکردیش دەبرێت بۆ ئەم پڕکردنەوە‪.‬‬
‫وەك چۆن حەزو پێداویستی خواردن و خواردنەوەو جنس و ئەمانە لەناخی‬
‫گشت تاکێکی تەندروستدا هەیە دینیش بەهەمان شێوەیە‪ ،‬وەك چۆن برسێتی‬

‫‪372‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫توینێتی ناشکێنێت ئەواش الدان لە دین و مانەوە نایشكێنێت‪ ،‬ئەوە تەنها‬
‫لە ڕووی پەرستشەوە ‪ ،‬هەروەك چۆن کەسێك کە برسی بوو دەبێت ئیرت نان‬
‫بخوات‪ ،‬وە بۆ ئەوەی جەستە تەندروست بێت دەبێت لەو خواردنانە بخوات کە‬
‫سودی بۆ جەستە هەیە‪ ،‬بەاڵم خۆ ئەگەر ئەو خواردنانەشی دەست نەکەوێت‬
‫ئەوا هەر دەبێت هەر خواردنێك بێت بیخوات‪ ،‬گەرچی دواتر توشی نەخۆشیشی‬
‫بکات و هەمان نەخۆشیشی بیکوژێت ئاواش الدان لە دین و نەبوونی دینێکی‬
‫ڕاستی مرۆڤەکان لە ناخەوە دەکوژن و زۆرجار وا لە مرۆڤەکان دەکات خۆشی‬
‫بە دەستی خۆی خۆی بکوژێت‪ ،‬عەملانیەت کراوە بە بەدیلی دین لەم واڵتەدا‪.‬‬
‫لێرە بۆ دروستبوونی کێشە مەعبەدی زەردەشتی حکوومەت بودجەی زۆری بۆ‬
‫سەرف دەکات دروستی بکاتەوە وە مزگەوت لەسەر ئەرکی خێرخوازیش ڕێگری‬
‫لێ دەکرێت و سنوردار دەکرێت‪.‬‬
‫لە دینی ئیسالمدا شتگەلێکی جێگیر هەیە(الثوابت) نابێت هیچ کات دەستی‬
‫بۆ بربێت و بڕاوەتەوەو لە ڕاستیدا ئەرکی پەرلەمان سوککراوە لە ئاستیدا نەك‬
‫بە پێچەوانەوە‪.‬‬
‫ئەگەر بە وردی سەیری ئەو جێگیرو نەگۆرانە بکەین هیچ کات بە گۆڕینیان‬
‫هیچ بەرهەمێكی پێشکەوتنی دونیای بەدوادا نایەت‪ ،‬بەڵکو زۆر بە پێچەوانەوە‬
‫هەرکات ئەو شتانە گۆڕان شتی قیزەون و خراپ جێگەی دەگرێتەوە‪.‬‬
‫بۆ منوونە لە دینی ئیسالمدا یەكتا پەرستی هەیەو بڕاوەتەوەو هەرئەوەش لە‬
‫بەرژەوەندی و سودی گشتیدایە‪ ،‬ئەگەر تۆ بێیت و وازت لەوە هێنا ئەوا بت و‬
‫ئارەزووکان جێگەی دەگرێتەوە‪.‬‬
‫دزی بڕاوەتەوەو هەرشتێك بچێتە چوارچێوەیەوە‪ ،‬کە تۆ بێیت و وازت لەوە هێنا‬
‫ئەوا سەدان یاسای داتارشاو دزیەکان سپی دەکاتەوەو یاساکە جێگەی قورئانی‬
‫پێ دەگرێتەوەو خۆی بۆ خۆی دەبێتە دین و پیرۆز دەکرێت لە بەرژەوەندی‬

‫‪373‬‬
 ‫کۆمەڵێك کەسدا نەك گشتی‪.‬‬
‫زینا بڕاوەتەوە کە واز لەوە دەهێنێت ئەو سەرگەردانیە دروست دەبێت ناڵێم لە‬
‫واڵتانی خۆمان لە واڵتانی غەرب خۆی پێوەی دەناڵێنن بە دەستی منداڵی بێ‬
‫دایك و بێ باوك و شەڕو کێشەو نا ئارامی‪.‬‬
‫خواردنی مادەی سەرخۆشکەر بڕاوەوە‪ ،‬کە واز لەو یاسا بڕاوە خواییە دەهێرنێت‬
‫ئەوا کێشەو کوشت و بڕو پێکدادانی ئوتومبێل بەرهەم دەهێنێت‪.‬‬
‫ڕیبا بڕاوەتەوە کە واز لە ڕیبا دەهێرنێت ئەوا قەرزارو سودمەند بوونی‬
‫دەوڵەمەندەکانی لێ دەکەوێتەوە‪ ،‬کەسێك قەرز دەکات لە کێ قەرز دەکات خۆ‬
‫هەژار پارەی نی یە بیدات بە قەرز دەبێت لە دەوڵەمەندی بکەیت! دواتر ئەویش‬
‫بە زیادەوە وەری دەگرێتەوەو بەردەوام لە قازانجدایە‪.‬‬
‫هەموو ئەو شتانەی پێویستی بە گۆڕانکاریە لە دینی ڕاستی ئیسالمدا نەك‬
‫ڕێگری لێ ناکات بەڵکو ئەرکە دەبێت ئیجتهادی تێدا بکرێت‪ ،‬هەتا لە ئوموری‬
‫عیبادات و زۆر شتیشدا‪ ،‬ئەوەتا موجتەهیدێك هەر کە هەوڵ دەدات خێرێکی‬
‫بۆ دەنوسێت ئەگەر نەشی پێکێت‪ ،‬خۆگەر پێکای دوو خێری بۆ دەنووسێت‪.‬‬
‫بیناسازی و تەکنەلۆژیاو هاتوچۆو هەرچی ئەو شتانە هەیە کە پەیوەستە بە‬
‫پێشکەوتنەوە هیچی دەقێکی ڕێگری لەسەر نی یە‪ ،‬بەڵکو هەندێك شتیش‬
‫هەیە کە لێکدانەوەی هەڵەی بۆ دەکرێت سەرەنجامی جەهلە بەرانبەر دین‪ ،‬بۆ‬
‫منوونە پێغەمبەر درودی خوای لەسەر بێت کە ووتاری بۆ خەڵکی دەداو خەڵکی‬
‫زۆر بوو بوون و لە دواوە نەیان دەبینی‪ ،‬کابرایەك وتی ئەی پێغەمبەری خوا بۆ‬
‫شتێك دروست نەکەین بچیتە سەری و تا خەڵکی بتان بینن‪ ،‬ئەویش فەرمووی‬
‫دروستی بکەن‪ ،‬دواتر دارتاشێك میحرابێکی بۆ دروست کرد کە بە ‪ ٣‬قادرمە‬
‫دەچووە سەری‪ ،‬ئیرت پێویستی ئەو کاتە هەر ئەوەندە بووەو ڕێگری لێ نەکراوە‪،‬‬
‫ئێستە کەسێك دێت دەڵێ بیدعەیە لە ‪ ٣‬قادرمە زیاتر چونکە ئەوەی پێغەمبەر‬

‫‪374‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫درودی خوای لەسەر بێت هەر ‪ ٣‬قادرمە بووە ئەوە جەهلە‪ ،‬خۆ دارتاش ئەوەی‬
‫دروست کردووە نەك موجتەهیدی شەرعی‪.‬‬
‫ئێمە گەر بگەڕیینەوە بۆ سەرەتای سەرهەڵدانی عەملانیەت دژی پیاوانی‬
‫کەنیسە هەوڵی ئەوان بۆ البردنی ستەم بوو بەناوی دینەوە‪ ،‬گەرنا بە ئێستەشەوە‬
‫نەیان توانیووە دینەکە بسڕنەوەو لەگەڵ ئەوەی دینی مەسیحیەت بە کەڵکی‬
‫حکومەتداری نایەت هەر پێویستیشیان پێیەیتی و ناسنامەیان هەر بە‬
‫مەسیحیە نارساوە‪.‬‬
‫کێشە ئەو سیاسیانەی کە ئێستە دین هەمووی وەك یەك سەیر دەکەن نە‬
‫شارەزاییانە بەرانبەر ئیسالم و یاساکانی وەیان فێڵزانیانە‪.‬‬
‫لە ئیسالمدا حوکم هەیە کە لە کتێبە شەرعیەکاندا دەرهێرناون و بەناوی ئایات‬
‫األحکام‪ ،‬ئەو ئایەتانەی کە حوکمی تێدایە‪.‬‬
‫هەروەها لە فەرموودەکانیشدا هەیە‪.‬‬
‫عەدالەت بنچینەی حوکمڕانیەتەو یاساکانی لە قورئاندا بۆ کێرشاوە کە چ‬
‫عەدالەتەوە چ نا عەدالەتە‪.‬‬
‫پێویستە چیرت ئیسالم نامۆ نەکرێت لە کۆمەڵگەداو ڕێزی لێ بگیرێت وەك‬
‫هەڵبژاردەیەکی زۆرینە گەر حوکمی گەلیش بۆگەل بێت وەك بنچینەکانی‬
‫دیموکراتی دەبێت ئەوەشت قبوڵ بێت ئەوان چی هەڵ دەبژێرن‪.‬‬
‫پێویستە سنورێك بۆ ئەو کەسانە دابرنێت کە خواستەکانی کورد بە قوربانی‬
‫قسەی باق و بریق دەکات و بە کردەوە فەشەلیامن لە بواری دەستەاڵتداریدا‬
‫بینووەو کردەوەکانی بۆمان دەدوێت‪.‬‬

‫‪375‬‬
 ‫ه په‌یمانگاو‬
‫ه ڕیشێکم هه‌بوو ل ‌‬‫هه‌ردی ئه‌نوه‌ر‪ :‬ته‌نک ‌‬
‫له‌ناو وانه‌دا دکتۆرێك پێی ووتم ئه‌و ‌ه بۆ ڕیشت ناتاشی!!‬

‫سازدانی‪ :‬قیبلە‬
‫کێشه‌ی دامه‌زراندن و پشتگوێ خستنی داواکاری ئه‌و قوتابیانه‌ی که‌وا‬
‫په‌یامنگاو زانکۆیان ته‌واو کردووه‌ یه‌کێشه‌ ل ‌ه کێشه‌ زیندووه‌کانی ساحه‌ی‬
‫کوردی‪ ،‬زۆرجار خوپیشاندانیش دژی به‌ده‌مه‌وه‌ نه‌چوونیان به‌ڕێوه‌ چووه‌‪،‬‬
‫به‌شێوه‌یه‌کی گشتیش ئه‌و قوتابیانه‌ ئه‌وانه‌ن که‌وا پشتگیریه‌ی به‌هێزی‬
‫الیه‌نێکی ده‌سته‌اڵتیان نی یه‌‪ ،‬ئێمه‌ زیاتر له‌ناو کومه‌ڵگه‌دا ئه‌م دیارده‌ به‌ر‬
‫گوێامن ده‌که‌وێت و له‌ خو پیشاندانه‌کاندا‪ ،‬بۆ زیاتر تێگه‌شنت ل ‌ه گرفتی ئه‌و‬
‫قوتابیانه‌ی که‌وا په‌یامنگا یان زانکۆیان ته‌واو کردووه‌و له‌ دوو ڕیانی قوتابی‬
‫بوون و ماموستایی و فه‌رمانبه‌ریدان پێامن باش بوو له‌ نزیکه‌وه‌ بیان دوێنین‪،‬‬
‫چونک ‌ه هه‌ندێك جار له‌ کاتی ده‌نگداندا زۆر گوێامن ل ‌ه به‌رپرسیان بوو ‌ه به‌پێی‬
‫چاره‌سه‌رکردنی ئه‌م کێشه‌یان داوه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ زه‌مینه‌ی کرداریدا وه‌ك کێشه‌ی‬
‫کاره‌باکه‌ ده‌یبینین و جورێك له‌ جوره‌کان پاڵیان پێو ‌ه نراوه‌ بۆ چوونیان بۆ‬
‫مولیده‌کان‪ ،‬هه‌رچه‌ند له‌ زۆرێك وواڵتاندا هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ی که‌وا بڕوانامه‌‬

‫‪376‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫به‌ده‌ست ده‌هێنن گه‌ره‌نتی دامه‌زراندیان له‌الیه‌ن حکوومه‌ته‌وه‌ نی یه‌‪ ،‬به‌اڵم‬
‫زه‌مینه‌یه‌کی فراوانی وا دروست بوو ‌ه ک ‌ه خاوه‌ن بڕوانامه‌کانیش بێ منه‌ت بن‬
‫له‌ حکوومه‌ت‪ ،‬ئاشکرایه‌ ئێست ‌ه له‌ کوردستاندا سه‌ره‌تای ‌ه بۆ ئه‌و زه‌مینه‌و هه‌موو‬
‫سه‌ره‌تاییه‌کیش سنورداره‌‪ ،‬به‌م پێیه‌ نه‌توانراو ‌ه پێداویستیه‌کانی ئه‌و خاوه‌ن‬
‫بڕوانامانه‌ جێ به‌جێ بکرێت‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ی دڵیشیان ئاوی نه‌خواردووه‌‪ ،‬له‌ یه‌کێك‬
‫له‌ هه‌وڵه‌کانی ئه‌م دوایه‌داو وه‌ك جورێك له‌ چاره‌سه‌ر باس له‌ پێدانی بڕێك‬
‫مووچه‌ی که‌م بۆ ئه‌و که‌سانه‌ باسکرا‪ ،‬هه‌رچه‌ند ئه‌و بڕه‌ ئاشکرایه‌ هیچ کارێکی وای‬
‫پێ ناکرێت و کێشه‌ی دامه‌زراندن ته‌نها هه‌ر مووچه‌ش نی یه‌‪ ،‬که‌سێك چوارده‌‬
‫ساڵ خوێندوویه‌تی یان شازده‌ ساڵ بۆ ئه‌و ‌ه نه‌یخوێندووه‌ به‌ سه‌د هه‌زارێك له‌‬
‫ماڵه‌وه‌ خانه‌نشین بکریت به‌بێ خزمه‌ت‪ ،‬ئه‌وان بۆ خزمه‌ت خوێندوویانه‌ که‌‬
‫ئاشکرای ‌ه هه‌ستانه‌وه‌ی گشت ئاسته‌کانی کوردستان پێویستی به‌ که‌سانی‬
‫پسپوڕه‌‪ ،‬نه‌بوونی پسپوڕی ته‌واو له‌ گشت داموده‌زگاکانی حکوومه‌تدا یه‌کێكه‌‬
‫له‌و کێشانه‌ی که‌وا هاواڵتیان پێوه‌ی ده‌ناپێنن‪ ،‬دائیره‌ی وا هه‌ی ‌ه ئه‌و که‌سانه‌ی‬
‫که‌وا کاری تێدا ده‌که‌ن تێیدایه‌ ده‌رچووی زانکۆی ‌ه‪ ‌،‬تێیدایه‌ بڕوانامه‌یه‌کی سێی‬
‫ناوه‌ندی ب ‌ه هه‌زار شه‌ڕه‌ شه‌ق و مه‌سایی و بگره‌ ‪...‬ده‌رهێناوه‌و له‌ شانی که‌سێکی‬
‫زۆر بااڵ ل ‌ه خویدا کار ده‌کات‪ ،‬ئه‌م جوره‌و زۆرێکی تریش نا دادگه‌ری له‌ دڵی‬
‫ده‌رچواندا دروست کردووه‌ به‌رانبه‌ر حکوومه‌ت‪ ،‬ده‌چینه‌ خزمه‌ت یه‌کێك له‌و‬
‫قوتابیانه‌ی که‌وا به‌ بڕواو هیوایه‌کی زۆره‌وه‌ پله‌کانی خوێندنی ته‌واو کردووه‌و‬
‫دوای ته‌واوکردنی هیچی بۆ نه‌کراوه‌و له‌ نزیکه‌و ‌ه ده‌ی دوێنین که‌ ئه‌ویش به‌ڕیز‬
‫( هه‌ردی ئه‌نوه‌ر)ه‌و نووسه‌رێکی به‌توانای دیاری ناو پێگه‌کانی ئه‌نته‌رنێته‌و له‌‬
‫بواری وه‌رگێرانی فارسیدا که‌سێکی زۆر به‌ توانایه‌‌‪ ،‬به‌م شێوه‌یه‌ پرسیاره‌کامنان‬
‫ڕوو به‌ڕوو کردنه‌وه‪‌.‬‬
‫قیبلە‪ :‬پێم باشه‌ کورته‌یه‌ك له‌ ژیان و گرفته‌کانی نێو په‌یامنگا یان زانکۆتاندا‬

‫‪377‬‬
 ‫بکه‌ن ‌ه ده‌رگایه‌ك بۆ چوونه‌ ناو باسه‌که‌مانه‌وه‌؟‬
‫هه‌ردی ئه‌نوه‌ر‪ :‬سه‌ره‌تا هه‌موو سوپاس و ستایشم بۆ خواى ته‌نها‪ ،‬ته‌نها ئه‌و‬
‫ده‌په‌ره‌ستم و ته‌نها داواى یارمه‌تیش له‌و ده‌كه‌م‪...‬سوپاسی جه‌نابتان ده‌كه‌م‬
‫كه‌ ئه‌ركتان كێشه‌ بۆ ئه‌م چاو پێكه‌وتنه‌‪ .‬ناوم (هه‌ردى ئه‌نوه‌ر)ه‌ ده‌رچووى‬
‫به‌شی په‌یامنگاى پزیشكیم له‌ هه‌ولێر‪ .‬ساڵى ‪ 1991-1990‬ئاواره‌ى ئێران‬
‫بووین تا ساڵى ‪ 1999/10/14‬گه‌ڕاینه‌وه‌ كوردستان‪ .‬خوێندىن سه‌ره‌تایم له‌وێ‬
‫له‌(سه‌قز) كوردستاىن ئێراىن ته‌واو كردووه‌‪ .‬ناوه‌ندى و دواناوه‌نیم له‌ كوردستاىن‬
‫عێراق ته‌واو كردووه‌‪ .‬په‌یامنگاى پزیشكیم له‌ هه‌ولێر ته‌واو كردووه‌‪ .‬خه‌ریجى‬
‫ساڵ ‪2009 -2008‬م‪ .‬م‪ .‬گرفت نه‌ك له‌ ناو په‌یامنگاى پزیشىك به‌ڵكو ل ‌ه هه‌موو‬
‫زانکۆ و په‌یامنگاکاىن كوردستان كێشه‌ هه‌یه‌ و ئه‌و كێشانه‌ بۆنه‌ت ‌ه به‌ربه‌ستێك‬
‫بۆ ئه‌و قوتابیانه‌ى كه‌ ده‌خوێنن‪ .‬بۆ منونه‌ كێشه‌كان‪ -1 :‬ده‌ستێورداىن حیزب له‌‬
‫خوێندن‪ -2.‬نه‌بوونی پێداویستى بۆ منونه‌‪ :‬مادده‌ى كیمیاى بۆ دروستكردىن‬
‫ده‌رمان‪ -3‬كه‌مى ئه‌جهیزه‌ بۆ ئیش پێ كردىن كاره‌كامنان‪ -4‬نه‌بوونی ماموستای‬
‫پسپۆڕ له‌و به‌شه‌ى ده‌یڵێته‌وه‌‪ -5..‬نه‌بوونی شوێنى گونجاو بۆ خوێندن و وه‌ك‬
‫هوڵ‪ -6‬نه‌بۆىن خول بۆ ماموستاكان بۆ منونه‌ ئێمه‌ دكتورێكامن هه‌بوو ناوى دكتور‬
‫هوگر بوو‪ ،‬سه‌ر به‌ حیزبی (یه‌كێتى قوتابیان) بوو‪ .‬ل ‌ه بیرم دێ ل ‌ه ده‌رسێك كه‌‬
‫ناوى فارماكولوجى بوو له‌ ده‌ ده‌م نه‌هێنایا نوم ئه‌هێنا به‌اڵم وه‌ره‌قه‌م بۆ هاته‌وه‌‬
‫پێنجم هێنابوو‪ .‬ئه‌وه‌ش نه‌بوو كه‌ رقم لێبێت به‌ڵكو زۆرڕێزم لێ ی ده‌گرت نه‌ك‬
‫له‌و بگره‌ هه‌موو دكتوره‌كاىن ترڕێزم لێ ی ده‌گرتن و خوشم ده‌ویسنت بۆ منونه‌‪:‬‬
‫دكتور ئه‌میل مه‌سیحیش بوو به‌اڵم به‌ڕاستى جیاوازى نه‌ده‌كرد هه‌م ماموستام‬
‫بوو هه‌م هاوڕێشم بوو وه‌ دكتور بورهان سه‌روك به‌ش بوو به‌ڕاستى ئه‌ویش به‌‬
‫هه‌مان شێوه‌‪ ،‬ئیرت نازانم له‌به‌ر ئه‌وه‌ بوو ‌ه كه‌ ته‌نكه‌ ریشێكم هه‌بووه‌!! جارێكیان‬
‫ئه‌و دكتوره‌ پێ ی وتم ئه‌و ‌ه بۆ ڕیشت ناتاشی ‪ .‬ڕیشت داناوه‌؟؟!! ته‌ماشاى ئه‌و‬

‫‪378‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫پرسیار ‌ه له‌ كاىت ده‌رس و موحازه‌ره‌‪ !!...‬ئه‌مه‌ ئه‌گه‌ر خولێىك بۆ بكرێته‌وه‌ بۆ‬
‫حه‌قی خه‌ڵىك ئه‌خوا هى ئه‌و ئه‌قرتێنێ ئه‌یدا به‌و!! ئیرت بێجگه‌ له‌وه‌ى كه‌ كاتێ‬
‫داخىل ناو په‌یامنگا ده‌بووم جامتاكه‌یان ده‌پشكنیم و پرسیاریان ده‌كرد چیت‬
‫پێیه‌ چیت پێ نییه‌ ته‌نها بۆ منیش وابوو وه‌ك خۆم ئاگاداربم‪ .‬چونكه‌ ڕۆژێكیان‬
‫له‌سه‌ر كاغه‌زێك بێ ئه‌وه‌ى ناوى حیزبی له‌سه‌ر بێ یان به‌ خراپ باسی كه‌سم‬
‫كردبێ ته‌نها باسی حه‌زره‌ىت عومه‌رم كردبوو له‌و پارچه‌ كاغه‌زه‌‪ ..‬قوتابیه‌كان‬
‫پێ یان خوش بوو له‌و بابه‌تانه‌‪ .‬ئیرت له‌ دواى ئه‌و ‌ه بانگیان كردم بۆ لقی دووى‬
‫ناوچه‌ى زانکۆ و په‌یامنگاكان‪...‬من هه‌موو ئه‌و ئیشانه‌ى كه‌ ڕۆژانه‌ ده‌مكرد له‌‬
‫دڵسافیا ئه‌مكرد و مروڤدوستان ‌ه بوو به‌اڵم ئه‌وان به‌و شێوه‌ بوون!!‬
‫قیبلە‪ :‬من خۆم ده‌رچووی زانکۆم ل ‌ه به‌ریتانیاو ئێسته‌ش له‌ دواین پله‌ی‬
‫ماسته‌ره‌که‌مدام که‌ له‌سه‌ر ڕه‌وشی خوێندنی ئینگلیزیه‌ له‌ کوردستاندا‪،‬‬
‫مه‌به‌ست له‌وه‌ زۆر له‌ نزیکه‌و ‌ه ئاگاداری زانکۆو په‌یامنگاکانم و سه‌ردانی‬
‫مه‌یدانیم بۆی کردووه‌و ل ‌ه گشت زانکۆو په‌یامنگاکانی کوردستان ماومه‌ته‌وه‬
‫ل ‌ه داخلی و و ‌ه ئاماده‌ی وانه‌کانیش بووم‪ ،‬زۆر شتی ئه‌رێنی تێدای ‌ه به‌ تایبه‌ت‬
‫یارمه‌تی له‌ ڕووی مادیه‌وه‌و خوێندن به‌ بێ به‌رانبه‌ر‪ ،‬پرسیاره‌که‌ ئه‌وه‌یه‌ بۆچی‬
‫قوتابیان هه‌ر هاوار ده‌که‌ن؟ ئه‌و ناڕه‌زایانه‌ له‌ چی یه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ی گرتووه؟‬
‫هه‌ردی ئه‌نوه‌ر‪ :‬ئه‌وه‌ى بۆ ئه‌و قوتابیانه‌ى واڵتاىن تر فه‌راهه‌ ده‌سته‌به‌ركراوه‌كراوه‌‬
‫بۆ قوتابیاىن كوردستان دواى ‪ 30‬ساڵى تر ئه‌گه‌ر فه‌راهه‌م بكرێ‪ ..‬نه‌بوونی‬
‫داخلییه‌ىك وا كه‌ قوتابیان تێیدا ئاسووده‌ بن‪ ،‬به‌ زستان یان نه‌وتیان نییه‌‪،‬‬
‫یان ب ‌ه هاوین كاره‌بات نییه‌و موبه‌رید ‌ه نییه‌‪ .‬له‌م رواژانا ل ‌ه داخلییه‌ك له‌ ئاكرێ‬
‫داخلییه‌ك ل ‌ه رووى كاره‌باوه‌ ته‌واو نه‌بوو‪ ،‬ئه‌و الیه‌نانه‌ى كه‌ په‌یوه‌ندیان به‌و‬
‫به‌شه‌و ‌ه هه‌یه‌ ئاگاداریان كردنه‌وه‌ به‌اڵم گوێیان پێ نه‌دابوون تا داخلییه‌ك‬
‫ئاگری گرتبوو‪ ،‬كومه‌پێ شتی قوتابیه‌كان وه‌ك كتێب و جێگاو‪...‬هتد‪.‬‬

‫‪379‬‬
‫سووتابوو‪ .‬راگه‌یاندنه‌كان چووبۆن لێدوان وه‌رگرن‪ ،‬نه‌یانهێشتبوو ب ‌ه تایبه‌ت‬
‫ل ‌ه كاىت لێدوانێىك قوتابیه‌ك بۆ راگه‌یاندن ده‌دا به‌ده‌سیاو ناهێلێى لێدوان‬
‫بدات‪ .‬هیچ داخلییه‌ىك كوردستان كتێبخانه‌ییه‌ىك واى تێیدا نییه‌ كه‌ قوتابی‬
‫سوود وه‌رگرێ و پێوه‌ مه‌شغوڵ بێت‪ ..‬مه‌جبوور خویان ب ‌ه ته‌ماشاى ته‌له‌فزێن و‬
‫كونكان و دومینه‌ خه‌ریك ده‌كه‌ن!!! یان موبایل و شه‌ڕه‌ بلووتوز!!‬
‫قیبلە‪ :‬چ هه‌ستێکیات ل ‌ه دواساڵی خوێندندا بۆ دروست بوو بوو؟‬
‫هه‌ردی ئه‌نوه‌ر‪ :‬به‌پێ هه‌ستی زۆر خوشم ال دروست بوو له‌ ناخى خۆما ئه‌م وت‪:‬‬
‫انشاءالله ته‌واوى بكه‌م به‌یانیان داده‌مه‌زرێم و ئێواره‌نیش ده‌خوێنم‪ .‬چه‌ند ڕۆژ‬
‫پێش ئه‌وه‌ى ته‌واوى بكه‌م باوكم وىت‪ :‬الحمدالله ئیرت پێویستت به‌ من نامێنێ‬
‫و یارمه‌ىت ئێمه‌ش ئه‌ده‌ى؟؟‪ ...‬ئه‌و باوكه‌م كه‌ چه‌ند ساڵه‌ به‌ پاره‌ى كرێكارى و‬
‫ده‌رده‌سه‌رى پاره‌ كوده‌كاته‌وه‌و ده‌یدا به‌ من كه‌ خوێندن ته‌واو كه‌م و دامه‌زرێم‬
‫و من یارمه‌ىت ئه‌و بده‌م‪...‬ئێستاش ئه‌وه‌ دوو ساڵه‌ ته‌واوم كردووه‌ هه‌ر ئه‌و كرێ‬
‫ی سه‌یاره‌كه‌م ئه‌دا!!‬
‫قیبلە‪ :‬دوای ده‌رچوونتان تا ئێسته‌ چه‌ند جار هه‌وڵی خو دامه‌زراندنتان داوه‌و‬
‫کار ئاسانیتان بۆ کراوه‌؟‬
‫هه‌ردی ئه‌نوه‌ر‪ :‬له‌ دواى ده‌رچوونم تا ئێستا ‪ -4‬تا ‪( 5‬چوار تا پێنج) جار‬
‫فورمم پڕ كردوته‌وه‌ و له‌ (عه‌ماده‌)ى به‌ىش په‌یامنگاى پزیشىك ‪((2‬دوو جار))‬
‫پشتگیریم بردووه‌ بۆ فه‌رمانگه‌ى ته‌ندروستى به‌اڵم هێشتا هیچ جوابێك نییه‌‪...‬‬
‫له‌به‌ىش ده‌رمانسازى كه‌ به‌ىش خۆم بوو سه‌دو سێ(‪ )103‬قوتابی بووین‪ ،‬من‬
‫چوارده‌یه‌م(‪ )14‬بووم‪ .‬ئه‌وه‌ى ك ‌ه هه‌شت(‪ )8‬ده‌رس كه‌وتبوو و به‌ ده‌ورى دووه‌م‬
‫ناجیح بوو ئێستا دامه‌زراوه‌و ده‌وام ده‌كات‪...‬دراوسێ ى خۆم ‌ه به‌ناوى(ه‪ .‬ن) له‌‬
‫په‌یامنگا ب ‌ه ئاستى ناوه‌ند ده‌رچوو‪ ،‬ئێستا جێگیر مه‌سئول(رده‌هه‌) قاوشه‌‪...‬‬
‫هه‌روه‌ها خه‌فه‌ر ئیداریشه‌ ل ‌ه نه‌خوشخانه‌ى رزگارى ‪..‬له‌ كاتێكا دوو ووشه‌ى‬

‫‪380‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫ئینگلیزى به‌شه‌كه‌ى خۆی لێ ی بپرسه‌ به‌ ته‌واوى نازانێ‪ .‬ئه‌مه‌ منونه‌ییه‌ىك‬
‫بچوكه‌ له‌ خه‌روارێك ل ‌ه كاتێكدا تێیدا هه‌ی ‌ه كه‌ معاون مودیره‌ نه‌خوشخانه‌ى‬
‫رزگارى خه‌ریجى ده‌رچوى سێ په‌ره‌ستارى شه‌هاده‌ى ئیعدادى‪ ،‬له‌و الشه‌وه‌‬
‫كومه‌ڵێك ده‌رچووى كولیه‌((كولیژى)) په‌ره‌ستارى هه‌یه‌ دانه‌مه‌زراون‪..‬‬
‫بۆمنونه‌‪ :‬ئه‌كره‌م‪ ،‬نوره‌دین‪ ،‬ئه‌یاد‪ ،‬دالوه‌ر‪....‬هتد‪ .‬ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌ ده‌سه‌اڵىت‬
‫دامه‌زراندنیان هه‌یه‌ چووم بۆ الیان پێ یان ده‌پێم من من چوارده‌یه‌م(‪ )14‬بووم‬
‫له‌ به‌شه‌ىك خۆم له‌ کۆی سه‌دو سێ كه‌س بۆ من دانامه‌زرێنن؟ ده‌لێێن‪ :‬هه‌تا‬
‫ئه‌ندامى خۆم هه‌بێ تو دانامه‌زرێنم ئه‌مه‌ قسه‌ى به‌رزان بوو كه‌ رێكخراوى‬
‫قوتابیانه‌ له‌ په‌یامنگا به‌ ته‌له‌فوىن قسه‌م له‌گه‌ڵ كرد‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬ئه‌و به‌ڵێنانه‌ی که‌ له‌ کاتی نزیك بوونه‌وه‌ی ده‌نگدانه‌کانه‌و ‌ه ده‌درا تا چه‌ند‬
‫گشتگیر بوو وه‌ ئایا بۆ ئێوه‌ی نه‌گرته‌وه‌؟‬
‫هه‌ردی ئه‌نوه‌ر‪ :‬ئێستا منداڵێكیش تێ ی گه‌یشتوو له‌ چونییه‌ىت به‌ڵێنه‌كان‪،‬‬
‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ى منى نه‌گرتوته‌ چونكه‌ ‪ -1‬حیزبی نیم و كه‌سێىك گه‌وره‌ش له‌‬
‫به‌رپرس له‌ پشتم نییه‌ ‪« ،‬واسیته‌م نییه‌‪ « .‬چووم بۆ فه‌رمانگه‌ ته‌ندروستى ده‌ڵێم‬
‫كاكه‌ كه‌ى دامه‌زراندن ده‌كرێته‌وه‌و دووباره‌ ناوم خۆم بنووسم‪ .‬ده‌ڵێن ئه‌مه‌‬
‫قسه‌ى خویانه‌ « ڤیتامین واوت هه‌ی ‌ه وات ‌ه وایسیته‌ت هه‌یه‌؟؟ « ‪-2‬شتێ نانوسم‬
‫كه‌ ماناى نه‌بێت و مێشىك خوێنه‌ر تێك بدات و له‌سه‌ر پێگه‌كان یا خود له‌سه‌ر‬
‫الپه‌ڕه‌ى ڕۆژنامه‌كان شتێك ده‌نووسم كه‌ هه‌م سوودى بۆ واڵت و هه‌م سووى بۆ‬
‫خوێنه‌رو خۆم هه‌بێت‪...‬ئێستاش زۆربه‌ى كات ئیشم ئه‌وه‌یه‌ وه‌رگێڕاىن فارسی‬
‫بۆ كوردى ده‌كه‌م و پاره‌ى ئه‌و وه‌رگیڕانه‌ یارمه‌ىت ده‌ر ‌ه بۆ خه‌رجی ڕۆژانه‌و و‬
‫یارمه‌ىت ماڵه‌وه‌ كه‌ ئه‌وه‌ش زۆر كه‌مه‌وه‌ به‌ كه‌مى سوودم وه‌رگرتووه‪‌.‬‬
‫قیبلە‪ :‬ئایا هه‌وڵی دامه‌زراندنتان له‌ په‌یامنگاو زانکۆ ئه‌هلیه‌کان داوه‌؟ وه‌ کاری‬
‫ئه‌وان چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن له‌بواری خزمه‌تگوزاری دامه‌زراندنه‌وه‌؟‬

‫‪381‬‬
‫هه‌ردی ئه‌نوه‌ر‪ :‬نه‌خێر هه‌وڵى دامه‌زراندنم نه‌داوه‌‪ ،‬ده‌نا زانکۆ ئه‌هلییه‌كان باشن‬
‫و كه‌رتێىك باشن بۆ ئیش كردن‪...‬ماوه‌ پێش ئێستا وتم باوكه‌ با بچم بخوێنم؟‬
‫ووىت‪ :‬ئه‌وانه‌ى وا خه‌ریجن و سه‌ر به‌ خوێندىن بااڵیه‌‪ ..‬دانامه‌زرێن بۆ منونه‌‬
‫خوت‪ ،‬جا بگا به‌ ئه‌هلی‪!!...‬‬
‫قیبلە‪ :‬هه‌ندێك له‌و که‌سانه‌ی که‌وا په‌یامنگاو زانکۆ ته‌واو ده‌که‌ن بزنزی تایبه‌تی‬
‫خویان له‌ چوارچێوه‌ی بڕوانامه‌که‌ی خویاندا ده‌که‌نه‌وه‌‪ ،‬پرسیاره‌که‌ ئه‌وه‌یه‌ ئایا‬
‫ئێوه‌ هه‌وڵی له‌و جوره‌تان داوه‌؟‬
‫هه‌ردی ئه‌نوه‌ر‪ :‬نه‌خێر هه‌وڵم نه‌داوه‌‪ .‬هه‌ندێ شتى سه‌ره‌تاى هه‌یه‌ ك ‌ه ده‌بوایه‌‌‬
‫دوو ساڵ له‌وه‌و پێش بۆم بكرایه‌‪ ،‬جارێ خه‌ریىك شته‌ سه‌ره‌تاییه‌كانم‪.‬‬
‫قیبلە‪ :‬له‌م چه‌ند ڕوژه‌ی ڕابردوودا باس ل ‌ه پێدانی مووچه‌یه‌کی دیاری کراو کرا‬
‫ل ‌ه الیه‌ن حکوومه‌ته‌و ‌ه بۆ ئه‌و که‌سانه‌ی که‌وا ده‌رچووی زانکۆو په‌یامنگاکان‪ ،‬تا‬
‫چه‌ند ئه‌مه‌ کاری پێکراوه‌و که‌لێنی ئێوه‌ی پێ پڕ ده‌کرێته‌وه‌؟‬
‫هه‌ردی ئه‌نوه‌ر‪ :‬هه‌موو شتێك پار ‌ه نییه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ گرنگه‌ كه‌ له‌ په‌یامنگا چی فێر بووم‬
‫و به‌و زانست ‌ه به‌ پێی تواناى خۆم خزمه‌ىت خه‌ڵىك پێ بكه‌م هه‌موو مروڤایه‌ىت‬
‫به‌ بێ جیاوازى به‌ تایبه‌ت واڵته‌كه‌ى خۆم‪...‬ئه‌وه‌ش ك ‌ه ده‌یده‌ن بۆ ده‌م به‌ست‬
‫كردنه‌و به‌ىش چاكه‌تێك ناكات كه‌ بیكه‌مه‌ به‌رم بۆ زستان‪ ،‬ده‌نا ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست‬
‫پاره‌ بێت ده‌چم كرێكارى ده‌كه‌م و شانازیىش پێوه‌ ده‌كه‌م‪!!...‬‬
‫قیبلە‪ :‬ئایا هه‌وڵی خوێندنی زیاترتان داوه‌ دوای ده‌رچوونتان بۆ ده‌ستکه‌وتنی‬
‫بڕوانامه‌ی به‌رزتر؟ وه‌ ئایا تا چه‌ند به‌ده‌م داواکاریه‌کانه‌وه‌ بوون؟‬
‫هه‌ردی ئه‌نوه‌ر‪ :‬به‌ڵێ زۆرم حه‌ز لێیه‌ به‌اڵم خوێندىن ئه‌هلی و بڕوانامه‌ى به‌رزتر‬
‫ده‌رامه‌دێىك باىش ده‌وێت‪...‬ئه‌وه‌ش كاتێك ده‌كرێت كه‌ دامه‌زرێم و ئێواران‬
‫بخوێنم تا به‌و دامه‌زراندنه‌ كه‌لێنى خوێندى پێ پڕ بكه‌مه‌وه‌‪...‬به‌اڵم حه‌یف!!!‬
‫وه‌ خوێندىن ئه‌هىل ل ‌ه كوردستان جێ ی سیقه‌ نییه‌‪ ،‬چونك ‌ه له‌م ڕۆژانه‌دا‬

‫‪382‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫زانکۆى شاهانه‌ى به‌ریتاىن كێشه‌ى بۆ دروست بوو ده‌یانوت ده‌بێ ناوه‌كه‌ى‬
‫بگوڕی ده‌نا ئێمه‌ به‌رپرسیار نین له‌ هیچ شتێك‪...‬‬
‫قیبلە‪ :‬ئه‌گه‌ر شتێك ئێمه‌ باسامن نه‌کردبێت و شایه‌نی باسکردن بێت الی‬
‫ئێوه‌؟‬
‫هه‌ردی ئه‌نوه‌ر‪ :‬سوپاسی جه‌نابتان ده‌كه‌م ك ‌ه ئه‌ركتان كێشا بۆ ئه‌م‬
‫چاوپێكه‌وتنه‌‪...‬زۆر شتى تر هه‌یه‌ باسی بكه‌م و ئه‌وانه‌شی كه‌ وه‌ك منن هیوادارم‬
‫هه‌وڵى خویان بده‌ن ل ‌ه ژیان بێ ئومێد نه‌بن‪ .‬داواكارم له‌ حكومه‌ت‪..‬كه‌سێك كه‌‬
‫شایه‌نی شوێنێك نییه‌و شاره‌زاى له‌و به‌شه‌ نییه‌ با داینه‌نێن و بیده‌ن به‌ كه‌سێك‬
‫كه‌ شاره‌زاوز دڵسوزه‌ و حه‌قی خۆی پێ ئه‌دا‪ .‬نه‌ك به‌ كه‌سێك نه‌ك حه‌قی خۆی‬
‫پێ نادا به‌ڵكو سوكیىش ده‌كات!! له‌و به‌شه‌ى خۆمان ك ‌ه ئیىش تێیدا ده‌كه‌ین‬
‫دڵسوز بین و ڕێزی یه‌كرتى بگرین تا واڵمتان پڕ بێت له‌ خوشه‌ویستى!!‪...‬‬
‫باسكال شتێىك جواىن هه‌یه‌ ده‌ڵێت‪ :‬متام شان و عڤمت انسان در فكر است «‬
‫‪ « .‬واته‌ هه‌ر چى پله‌و پایه‌ و رێزوگه‌وره‌یی ئینسان هه‌یه‌ له‌ بیركردنه‌وه‌یایه‌ىت‪« .‬‬
‫پروفایڵ‬
‫له‌ ساڵی ‪ 1985‬ل ‌ه شارى چه‌مچه‌ماڵ ل ‌ه دایك بووه‌‬
‫ساڵى ‪ 1990‬ئاواره‌ى ئێران بووه‌‪.‬‬
‫خوێندىن سه‌ره‌تای له‌ ((سه‌قز)) ته‌واو كردووه‌و خوێندىن ناوه‌ندى و دواناوه‌ندی‬
‫له‌ كوردستان ته‌واو كردووه‌‪.‬‬
‫شاره‌زای ل ‌ه زماىن فارسی هه‌یه‌و و ‌هر‌گێڕه‌‪.‬‬
‫ده‌رچووى به‌ىش ده‌رمانسازیه‌ ل ‌ه په‌یامنگاى پزیشىك هه‌ولێر‪.‬‬
‫ئێستا مانگانه‌ به‌ بڕى (سێ سه‌د هه‌زار دینار) له‌ ده‌رمانخانه‌ییه‌ىك ئه‌هىل ده‌وام‬
‫ده‌كات كه‌ ‪ 60‬هه‌زارى ده‌دات به‌ كرێ سیاره‌!! به‌ بێ نان خواردن!‬
‫سوپاس بۆ وه‌اڵمه‌کانتان و هیوادارین به‌ هه‌ند وه‌ربگیرێن‬

‫‪383‬‬
 ‫پێڕست‬

‫پێش پێشەکی‪3...................................................................................................................:‬‬
‫پێشەکی‪8............................................................................................................................‬‬
‫د‪.‬که‌مال میراوده‌لی‪9..........................................................................................................:‬‬
‫ده‌سته‌اڵتی بنه‌ماڵه‌ی به‌سه‌رچوو‪9........................................................................................‬‬
‫میراوده‌لی‪:‬داوا ده‌که‌م به‌رده‌وام بن له‌ خۆ پیشاندان ‪20........................................................‬‬
‫دکتۆر که‌مال میراوده‌لی سێ شه‌ممه‌ کاتژمێر ‪5‬ی ئێواره‌ ده‌گاته‌ فڕۆکه‌خانه‌ی سلێامنی ‪26......‬‬
‫دکتۆر که‌مال میراوده‌لی گه‌شته‌ کوردستان و خۆپیشاندانه‌کان فراوان ده‌کات ‪28....................‬‬
‫که‌مال میراوده‌لی‪ :‬سیستمی حوکمڕانی بنه‌ماڵه‌ی جارێکی تر ‪29...........................................‬‬
‫قیبلە‪ :‬دڵم له‌گه‌ڵ خۆ پیشانده‌رانه‌و به‌م نزیکانه‌ جه‌سته‌شم ده‌چێته‌ پاڵیان‪32........................‬‬
‫پەیامێك بۆ مامۆستایانی حوجرەکان‪35.................................................................................‬‬
‫بە بەڵگەوە‪ :‬ئیسالم ستەم و خیانەتی لە گەلی کورد کردووە‪40..............................................‬‬
‫په‌یامی نه‌ورۆز سه‌رپان کردنه‌وه‌ی زاڵامنه نه‌ك هه‌ڵپه‌ڕکێ!‪42...............................................‬‬
‫شەڕی مێژوو فرۆشنت‪44.......................................................................................................‬‬
‫دەستەاڵت بە کۆکەیەکی ئۆپۆزسیۆن دەکەوێتە ئینزارەوە‪48..................................................‬‬
‫پێشمەرگەی ڕاستەقینە کێیە؟‪49...........................................................................................‬‬
‫قوربانیه‌کانی ئه‌نفلۆنزای گه‌نده‌ڵی‪51...................................................................................‬‬
‫خۆ پیشاندان و مۆڵه‌ت! ‪52..................................................................................................‬‬
‫ده‌سته‌اڵتدارانی کورد قوتابی ق ‌هزافین و (کتاب أخرض)یان خوێندووه ‪54................................‬‬
‫بودجەو خۆپیشاندان!‪55......................................................................................................‬‬
‫بووین به‌ژێر پرۆژه‌وه‌ !‪57...................................................................................................‬‬
‫بزەی پێکهێنانی کابینەی نوێ‪58...........................................................................................‬‬
‫وواڵتی یەك ڕۆژی ‪59...........................................................................................................‬‬
‫به‌هه‌ڵپه‌ڕکێ بوایه‌ پێشکه‌وتوو ترین میلله‌ت ده‌بووین‪61......................................................‬‬
‫داواکاریی داخسنت و سنوردارکردنی مەیخانەکانی دەربەندیخان‪62........................................‬‬

‫‪384‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫چی بەچی دەناسیتەوە؟ ‪66..................................................................................................‬‬
‫کوردستان یان زبڵدان ‪68......................................................................................................‬‬
‫ڕای ئازادو ڕووی ڕاستی خه‌ڵکی‪71.......................................................................................‬‬
‫ڕای ئازادوو موزایه‌ده‌ی الیه‌نه‌ سیاسیه‌کان‪73........................................................................‬‬
‫به‌ کورتی ده‌ستنیشانی هه‌ندێك له‌و الیه‌نانه‌ ده‌که‌ین‪74.......................................................‬‬
‫ئه‌ی ئافه‌رین وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف!‪76......................................................................................‬‬
‫یه‌ك ملیۆن واژۆ بۆ پشتگیری مامۆستایان و ووتاری هه‌ینی کۆ ده‌که‌مه‌وه‪78.........................‬‬
‫مه‌الکان و هێڵی سور ب ‌هزاندن ‪82.........................................................................................‬‬
‫نازانم بگریم یان پێبکەنم؟‪86...............................................................................................‬‬
‫یاسای فره‌ژنی له‌ به‌رژه‌‌وه‌ندی ئافره‌تاندایه‪86......................................................................‬‬
‫یاسایەك‌ دژایەتی لەگەڵ قورئاندا هەبێت‪ ،‬نابێت بخرێتە دەنگەوە ‪90...................................‬‬
‫(يداك أوكتا و فوك نفخ) بە دەمی خۆت فوت تێکردووەو بە دەستی خۆت بەستووتە ‪93.......‬‬
‫ئه‌و په‌نجه‌ ده‌بڕم که‌ بچێته‌ ناو مه‌ره‌که‌بی ده‌نگدانه‌وه‌‪/‬پێشمه‌رگه‌یه‌کی دێرین‪97..................‬‬
‫ئازادی سه‌رده‌میانه‌ (مۆدێرن)! ‪101.........................................................................................‬‬
‫ئاینده‌مان له‌ مه‌ترسیدایه‌‌‪103.................................................................................................‬‬
‫با مەرگی حەمایل خان بکەینە هەنگاوی پێکەوە ژیان‪104......................................................‬‬
‫تاك‪ :‬بەگشتی ئەدای الیەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی هەرێم چۆن هەڵدەسەنگێینیت؟‪106...................‬‬
‫هەمواری یاسایی هەڵبژاردن‪111............................................................................................‬‬
‫ئه‌مه‌ریکا تا قیامه‌ت له‌ عێراق ده‌بێ‪113............................................................................... ،‬‬
‫ئه‌گه‌ر ڕه‌وشی ئاسایش هۆکاری مانه‌وه‌ بێ‪113......................................................................‬‬
‫له‌ کوێن خۆشه‌ویستانی قورئان‪118........................................................................................‬‬
‫نه‌یارانی ئیسالم ناوی محمد له‌ سه‌ر پێاڵو ده‌نوسن ئێمه‌ش له‌سه‌ر دڵامن ‪120..........................‬‬
‫مه‌ال موسلیم‪122.................................................................................................................. :‬‬
‫له‌هەولێره‌وه‌ داوا ده‌كه‌م له‌مامۆستایاىن ئاینی و موسڵامنان به‌ تێكڕاو بێ جیاوازى‪ :‬بێ ده‌نگ‬
‫نه‌بن له‌ هه‌ر بێڕێزی و بێ ئه‌ده‌بیه‌ك كه‌ ده‌كرێت ب ‌هرامبه‌ر به‌ پیرۆزیه‌كاىن دینامن و ڕۆژانه‌‬
‫دێته‌ پێشێ‪122......................................................................................................................‬‬

‫‪385‬‬
‫له‌ مه‌ال عومه‌ره‌وه‌ بۆ مه‌ال عومه‌ر ‪134....................................................................................‬‬
‫(وه‌ك خۆی) بیره‌وه‌ریه‌کم له‌گه‌ڵ به‌ڕێز ‪137..........................................................................‬‬
‫کاك ئه‌حمه‌د شه‌ش په‌نجه‌دا‪137............................................................................................‬‬
‫ئه‌حمه‌د شه‌ش په‌نجه‌ پێشمه‌رگه‌ی دێرینی‪139.......................................................................‬‬
‫بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی دوای شه‌ش ساڵ زیندانی ئازاد کرا ‪139..................................................‬‬
‫ته‌قینه‌وه‌و کاره تیرۆریه‌کان ‪141.............................................................................................‬‬
‫سەبارەت بە تۆپبارانکردنی سنورەکان‪143...............................................................................‬‬
‫لە الیەن ئێران و تورکیاوە‪143................................................................................................‬‬
‫گه‌نجانی ده‌ربه‌ندیخان شایه‌نی خه‌اڵت و سوپاسن نه‌ك هه‌ڕه‌شه‪150.....................................‬‬
‫ماری ژێر کا (ماسۆنی)‪151.....................................................................................................‬‬
‫دیارده‌ی ماسۆنیه‌ت له‌ کوردستاندا‪158...................................................................................‬‬
‫له‌ ده‌مارگیری مه‌زهه‌بیه‌وه‌ بۆ ده‌مارگیری حیزبی‪163..............................................................‬‬
‫شیوه‌نێك بۆ ئازادی ‪166.........................................................................................................‬‬
‫کوردایه‌تی یان خۆ په‌رستی !‪168............................................................................................‬‬
‫محمد مورسی ڕوی دیموکراتی ڕەشکرد‪170............................................................................‬‬
‫کوردایەتی لە نیوان دژایەتی ئیسالم و ئینتیامی نەتەوەیدا ‪174................................................‬‬
‫ئیسالمیەکان مورشیکن!‪176...................................................................................................‬‬
‫کورد یان ئیسالم کامیان لە پێشە ‪181......................................................................................‬‬
‫کورت و پوختی وتەی من‪182................................................................................................‬‬
‫لە بارەی دەوڵەتی ئیسالمی نارساو بە داعش‪182....................................................................‬‬
‫شەهیدو بە شەهید کراوەکان‪185..........................................................................................‬‬
‫دەسەاڵتی علوج مەالی علوج بەرهەم دەهێنێت ‪193..............................................................‬‬
‫پەیامێك بۆ مامۆستایانی ئاینی‪199.........................................................................................‬‬
‫کاتێك تەڕ و وشك پێکەوە دەسوتێرنێت ‪201...........................................................................‬‬
‫مزگه‌وت ڕووخاندن و دیسکۆ دروست کردن!‪204...................................................................‬‬
‫پیرۆزو به‌ پیرۆزکراوه‌کان‪206..................................................................................................‬‬

‫‪386‬‬
‫په‌يامى سياسى‬
‫هه‌وڵی ڕاسته‌قینه‌ نه‌ك تاك په‌رستی ‪229.................................................................................‬‬
‫هاوارکردن توندوو تیژیە‪ ،‬فیشەك باران کردن دیموکراسی!‪230................................................‬‬
‫کارمه‌ندانی حکومه‌ت ‪232.....................................................................................................‬‬
‫هۆکارێك بۆ بێزاری و دوورکه‌وتنه‌وه‌ی هاواڵتیان‪232..............................................................‬‬
‫هاواڵتیانی کوردستان له‌ حکومه‌ت گه‌نده‌ڵرتن ‪239..................................................................‬‬
‫که‌سایه‌تی پێغه‌مبه‌رو‪،‬هه‌ڵوێستی مسوڵامنان‪241....................................................................‬‬
‫گه‌وره‌ترین پێگه‌ی پێغه‌مبه‌ر درودی خوای لێ بێت‪249..........................................................‬‬
‫هه‌ڵه‌یه‌کی عه‌ملانی و هه‌ڵه‌یه‌کی ئیسالمی‪251........................................................................‬‬
‫ئاوات که‌رکوکی‪ :‬پالتۆك وێستگه‌ی ده‌نگی کپ کراوی موسوڵامنانی کورد بوو‪256....................‬‬
‫یاد عه‌لی‪ :‬له‌ پۆلی پێنجی ناوه‌ندی‪ ،‬ماوه‌یه‌کی زۆر هه‌وڵامندا‪262...........................................‬‬
‫‌شاخەوان حەسەن‪273.......................................................................................................... :‬‬
‫حەز دەکەم شەلەل لێم بدات نەمگەڕێننەوە بۆ کوردستان ‪273...............................................‬‬
‫قیبلە‪ :‬دەبێت مسوڵامنان لە ئەوروپا بە کردەوە جوانەکانیان سەرنجی خەڵك ڕابکێشن ‪277......‬‬
‫قورئان سوتێنەکان بسوتێنن ‪279.............................................................................................‬‬
‫کاریگه‌ری مسوڵامنان له‌سه‌ر ئه‌وروپیه‌کان ‪280.......................................................................‬‬
‫ڤاتیکان شه‌که‌رێکی تری شکاند‪282........................................................................................‬‬
‫گرانی و هەرزانی خوای بوزیەکان‪283....................................................................................‬‬
‫نامه‌یه‌ك بۆ نوسه‌ران ‪288.......................................................................................................‬‬
‫قیبلە‪ :‬زۆرێك لەو کوردانەی لە دەرەوە کار دەکەن مەرج نی یە‪290........................................‬‬
‫قوتابیانی زانکۆ توشی شۆکیان کردم!‪294................................................................................‬‬
‫د‪.‬موسەنا ئەمین‪ :‬ئاگرەکەی بادینان پارتی سوتاند ‪299.............................................................‬‬
‫م حمید‪ :‬ده‌بێت خۆمان مافی خۆمان به‌ده‌ست بهێنین‌‌ ‪316...................................................‬‬
‫‌هەرێم سەرتەکی‪ :‬پێویست ‌ه له‌ده‌ستوری تورکیا مافی کورد‌‌دیاری بکرێت‪333...........................‬‬
‫منونەی وتارو هەڵوێستێکی هەرێم سەرتەکی‪ ،‬لەبەردەم جەماوەرێکی زۆردا ‪338.....................‬‬
‫گه‌ریالکانی قه‌ندیل و مانای ڕاستی کوردایه‌تی‪340..................................................................‬‬
‫دەڵێن کورد سودی لە ئیسالم وەرنەگرتووە! ئەوەش وەاڵم‪344.................................................‬‬

‫‪387‬‬
‫خوێندنەوەیەك بۆ کۆنگرەی ئیسالم و دیموکراسی ئامەد‪347...................................................‬‬
‫مێژوو بۆ ڕاستیامن دەگەڕێنێتەوە‪/‬ئەزموونی پەکەکەو کۆنگرەی ئیسالمی بە منوونە‪351...........‬‬
‫بەڕێوەچوونی کۆنگرەی ئیسالم و دیموکراسی‪-‬ئیسالم چارەسەر بە منوونەو دانپێدانان‪353........‬‬
‫هەولێر‪ :‬ئەنفال لە ئێوارە کۆڕێکدا‪357....................................................................................‬‬
‫بۆشاییەکانی نێوان عەملانیەت و کۆمەڵگەی کوردەواریی لە ئێوارە کۆڕێکدا‪363.......................‬‬
‫هه‌ردی ئه‌نوه‌ر‪ :‬ته‌نکه‌ ڕیشێکم هه‌بوو له‌ په‌یامنگا !! ‪376.......................................................‬‬

‫‪388‬‬
‫په‌يامى سياسى‬

‫‪389‬‬