Professional Documents
Culture Documents
پەیامی دڵنەرمی
پەیامی دڵنەرمی
پەیامی دڵ نهرمی
مرۆڤ و پێکهاتەکانی
وە دڵ و جۆرەکانی
1
دڵ نهرمی مرۆڤ و پێکهاتەکانی وە دڵ و جۆرەکانی ناوی کتیب :
عومهر عهلى نوسەر:
توانا ئهحمهد دیزاینی ناوەوەو بەرگ:
چاپخانە:
تیراژ:
نرخ:
2
پهيامى دڵ نهرمى
F
پێش خوێندنەوە
ان الحمــد لل ـه نحمــده ونســتعینه ونســتغفره ،ونعــوذ بالل ـه مــن رشور انفســنا
ومــن ســیئات اعاملنــا ،مــن یهــد اللـ ه فــا مضــل لـه ،ومــن یضلــل فــا هــادی لـه
والصــاة والســام علــی افضــل خلــق الل ـ ه ســیدنا محمــد وعلــی ال ـه وصحب ـه
اجمعیــن.
ههرکارێــك 1لهپێنــاو خزمــهت کــردن و گهیاندنــی ئاینــی ڕاســتی ئێســامدا
بێــت ئهگهرچــی کارەکــە بــە بچوكیــش بزانێرێــت بــەاڵم پاکــی کارەکــەو
نیەتەکــە گــەورەی دەکات ،گەورەیــی و بچوکــی مــرۆڤ بەبیرکردنــەوەی خــۆی
پێوەرێکــی هەیــە بــۆی و پێــوەرە شــەرعیەکانیش کارەکــە دەوڵەمەنــدو مــەزن
دەکات ،وهیــان کهمــهو کاریگهریهکــی نیــه ،وهیــان توانایهکــان ههبێــت
لهخزمــهت کــردن و گهیاندنــی ئیســامدا ئهگــهر بهالشــانهوه بچــوك بێــت
نابێــت ببێتــه مایــهی دڵ ســاردیامن لــه نهکردنــی وهیــان نهگهیاندنــی،
3
منونهمــان ههیــه لهســهر ئــهم وتانــه .
-1خــوای گ ـهوره ل ـه قورئانــی پیــرۆزدا دهفهرمــووێ (( الیکلــف الل ـه نفســا اال
وســعها )) 2واتــه خــوای گــهوره ئــهرك ناخاتــه ســهر هیــچ کهســێك مهگــهر
بهقــهدهر توانایــی خــۆی نهبێــت.
-2پێشــهوامان درودو ســهالمی خــوای لــێ بێــت دهفهرمــووێ ((بلغــوا عنــی
ولــوا ای ـه )) 3
4
پهيامى دڵ نهرمى
لــه چــاو ئــهو ههمووئایــهی تــردا کــه ههیــه ئاشــکرایه کــه زۆر کهمــه ،یــان
نهیدهفهرمــوو خۆتــان لــ ه ئاگــر بپارێــزن ئهگــهر بهلهتــه خورمایهکیــش بێــت
ئاشکراشــه کهلهتــه خورمایــهك نرخــی دونیایهکــهی دهبێــت چهنــد بێــت؟!
بهههرحــاڵ ههرکارێــك لــه پێنــاو ئاینــی پیــرۆزی ئیســامدا بکرێــت نابێــت
بهکــهم و کــهم بههــا ســهیر بکرێــت .لهوانهیــ ه پرســیارێكتان ال دروســت بــێ
و بڵێــن بــۆ ئـهم قســان ه دهکـهن زۆر دڵنیایــن زۆرن ئـهو کهســانهی کـه توانایــان
ههیــهو نایخهنــه گــهڕ !! وه زۆر لــ ه هۆکارهکانیــش دهتوانــم بڵێــم ئهوانــهن وه
مــن داواکارم لــه خــوای گــهوره ،وه هیــوادارم کــه ههرکهســێك ئـهم پرســیارانهی
ال گهاڵڵــه بــووه بهخوێندنــهوهی ئــهم چهنــد دێــڕه ببێتــه ڕچــ ه شــکانێك الی
و دهســت پــێ بــکات .ئ ـهم وەرگێرانــەی کــە لهبهردهســتتاندایه بریتی ـه ل ـ ه چ ـه
نــد فهرموودهیهکــی پێشــهوامان درودو ســهالمی خــوای لــێ بێــت لهالیــهن
د .رشف القضــاة ت ـهوه ڕوون کراوهت ـهوه ،وهمنیــش ههســتاوم بهوهرگێڕانــی بــۆ
زمانــی کــوردی وه بــۆ ڕوونکردنــهوهی ئایهتــه قورئانیــهکان پهنــام بردووهتــه
بــهر تهفســیری ئاســان بــۆ تێگهیشــتنی قورئــان نووســینی بورهــان محمــد
امیــن و ه سوپاســی ههمــوو ئهوکهســان ه دهکــهم کــه یارمهتیــان دام لــەم
وەرگێڕانــەدا،وهداواکارم ل ـه خــوای گ ـهوره ئ ـهم کارهم تهنهــا لهبهرخاتــری ئ ـهو
کردبێــت و وهنــوری خۆیــان لــێ نهشــارێتهوه امیــن.
5
دهستپێك
الحمدلل ـه ،نحمــده ونســتعینه ،ونســتهدیه ونســتغره ،ونتــوب الی ـه ،ونعــوذ
بالل ـه مــن رشور انفســنا ،ومــن ســیئات اعاملنــا.
والصــاة والســام علــی ســیدنا محمــد ،وعلــی آلــه وصحبــه ،ومــن تبعهــم
باءحســان الــی یــوم الدیــن.
لهپاشان :خوای گهور ه دهفهرمووێ
((والعــر ان االنســان لفــی خــر اال الذیــن آمنــو وعملــوا الصالحــات وتواصــوا
بلحــق وتواصــوا باصــر)) 5واتــ ه ســوێند بهزهمانــه ،ســوێند بهکاتــی عــهرس.
بهڕاســتی ئادهمیــزاد لــه زهرهرمهنــدی و خهســارهمتهندیدایه .بێجگــه
لــه وانــه کــه باوهڕیــان هێنــاوهو کارو کــردهوه چاکهکانیــان ئهنجامــداوهو
ئامــۆژگاری یهکرتیشــیان کــردووه ک ـه ههمیش ـ ه پابهنــدی ح ـهق بن(پابهنــدی
حهقیــش پێویســتی بــه خۆگــری ههیــه) ،لهبهرئــهوه بــهردهوام ئامــۆژگاری
یهکرتیــان کــردووه تــا ههمیشــهو بــهردهوام ،خۆگــرو ئارامگریــش بــن.
بهدڵنیاییــهوه هــۆی ســهرکهوتنامن لهتاقیکردنــهوهی گــهورهی ئــهم ژیانــهی
کهتێایدایــن ئــهوه لهکــوێ یــهو ،وه لهکوێیــه واڵتانــی ئیســامی ئهمــڕۆو
وهئــهو شــهرتانه؟
گومــان لـهوهدا نیـ هکـه خهیــری زۆریشــی تیایـه ،وه ڕۆژ لـ ه دوای ڕۆژیــش زیــاد
دهکات ســوپاس بــۆ خــوا ،بــهاڵم الدانیشــی زۆر تیایــه .وه ئهگــهر مبانهوێــت
ئ ـهو الدانان ـه چارهس ـه ر بکهیــن دهبێــت پێــش ههمــوو شــتێك هۆکارهکانیــان
بزانیــن ،وهگرنگرتینــی ئــهو هۆکارانــه ئهمانــهن:
-1نهزانــی :ئهمــ ه چارهســهر دهکرێــت بــه زانیــاری ڕاســت و دروســت ،وه
5سورة العصر
6
پهيامى دڵ نهرمى
بهئاگابونــهوهو هــۆش هاتنــهوه خــۆ.
-2خراپــی دهورو بهرمــان ئــهو دۆخــەی تیایــدا دهژیــن :ئهمــهش
چارهســهردهکرێت بهکهمکردنــهوهی ئــهو خراپانــه کــه لهســهر مرۆڤــه کان
ههیــهو وه بهگۆڕانیــان بــهرهو باشــر.
-3خــۆش ویســتنی دنیــاو خۆشــیهکانی بهشــیوهیهکی وههــا کهپێــش
دینهکــهی بخــات :ئهمــهش چارهســهر دهکرێــت بــهورد بوونهوهیــهك لــه
ڕاســتێتی دونیــا ،چونکــه ئهگــهر بێــت و تۆزێــك بــهوردی لــهم دنیایــه
بکۆڵیتــهوهو وهســهیری ســهرئهنجامهکهی بکرێــت بهڕوونــی دهبینیــت ئــهوه
ناهێنێــت خــۆت بخهیتــه ئــهو بــارو دۆخــهوه .
-4لــه بیرچوونــهوهی دواڕۆژ:ئهمــهش چارهســه ر دهکرێــت بهبیرهێنانــهوهی
ب ـهردهوام ،وهب ـه مــردن ،بهگــۆڕ ،لێپرســینهوه ،وهب ـه بهههشــت و جهههنــەم.
بــ ه دڵنیایــهوه دۆزیامنــهوه دیــاری پێشــهوامان درودو ســهالمی خــوای لــێ
بێــت لــه فهرموودهکانــی دڵ نهرمــی ،وهگرنگرتینــی ئــهو شــتانهی کــه
مســوڵامنان پێویســتیان پێیهتــی لــهم ڕۆژهدا ،بهدڵنیاییــهوه شۆڕشــێکی
فکــری ههڵســاوه لهگــهڵ ئیســام و وهدینهکانــی تــرو ،فکرهکانــی تــردا ،وه
دوای ئــهم شۆڕشــه گــهور ه یــ ه ســوپاس بــۆ خــوا ههمــووی بــه بهرژهوهنــدی
ئیســامدا شــکایهوه ئهوهتــه دهبینیــن لهههمــوو الیهکــهوه بهکۆمــهڵ خهڵــك
دێن ـه نــاو ئیســامهو ه ڕۆژ ل ـه دوای ڕۆژ (و ه ڕۆژ نی ـه ل ـهم ههوااڵنهمــان بهرگــوێ
نهکهوێــت ،وهیــان لهســایتهکانهو ه نهیخوینینــهوهو نهیبینیــن) .بهوشــێوه
ئــهو شۆرشــ ه دینیــه لهدنیــای فکــرهوه دهگوێزرێتــهوه بــۆ دنیــای موعامهلــه
کــردن ههڵســوکهومتان ،لــ ه دنیــای دواکهوتنــهوه بــۆ دنیــای پێشــکهوتن
و وهبــهرهو پێشــچوونی مرۆڤایهتــی ،لــه بهندایهتــی خهڵــك و دارو بــهردهوه
بــۆ بهندایهتــی خــوای گــهوره .ئــهو فهرموودانــهی کــه ههڵــان بــژاردوون
7
لــه کتێبــی دڵ نهرمــی (الرقائیــق) لــه کتێبــه ڕاســت و بهپێــزو ناودارهکــهی
ئیاممــی بوخــاری (صحیــح البخــاری) ئهوگرفتان ـه چارهس ـهر دهکات ک ـه مــرۆڤ
بــهرهوالدان دهبــات لــ ه زۆر جێــگای جیــاوازهوه ،بهتایبهتــی جهخــت دهخاتــه
س ـهر ئ ـهو شــتانهی کهپهیوهندییــان ب ـ ه دڵ ـهوه ههی ـه ئ ـهو دڵ ـهی ک ـه ئهگ ـهر
چــاك بــوو ههمــوو کۆمهڵــگا چــاك دهبێــت ئهگـهر خــراپ بــوو ههمــوو کۆمهڵــگا
خــراپ دهبێــت وهك پێشــهوامان فهموویهتــی درودی خــوای لــێ بێــت.
داواکاریــن ل ـه خــوای گ ـهوره ئ ـهم کارهمــان تهنهــا لهبهرخاتــری ئهوکردبێــت و
و ه ســودمان پــی بگهیهنێــت و بێبەشــان ن ـهکات ل ـ ه پاداشــتهکهی.
وآخر دعوانا ان الحمد لله رب العاملین.
8
پهيامى دڵ نهرمى
پێشهکی-:
جهسته:
9
6
ان اللـ ه ال ینــر الــی صورکــم واموالکــم ،ولکــن ینرض الــی قلوبکــم و اعاملکم))
واتــه خــوای گــهوره ســهیری شــێوهو ماڵتــان نــاکات ،بهڵکــو ســهیری دڵ و
کردهوهکانتــان دهکات
ههروههــا خــوای پــهروهردگار دهفهرمــووێ (( :وزاده بســطة فــی العلــم
والجســم)) 7واتــه زانســت و زانیــاری زۆرو الشــهیهکی بههێــزو گهورهشــی
داوهتــێ.
ئ ـه م پیــا ههڵدانــی جهســتهیه ب ـه ههڵســان ب ـه جیبهجێکردنــی کارهکانــی ب ـه
شــێوهیهکی ڕێــك و پێك،ن ـهك ل ـ ه ڕووی ئ ـهوهوه کهجهســته پێوهرێک ـه بــۆ ل ـه
خــوا ترســان و وه بــۆ چــاك گــوزاری.
ڕۆح:
بریتی ـ ه ل ـهو هێــزهی ک ـهوا دهکات ل ـه جهســته ههســتێت ب ـه جێبهجێکــردن،
ئهمــ ه ئــهوه دهگهیهنێــت کــه ڕۆح هۆیهکــ ه وهیــان پاڵنهرێکــی نادیــاره لــه
جێبهجێکــردن ،جهســت ه بهبــێ ڕۆح هیــچ توانــای کاری نیــه( ،دهیبینیــن
کاتێــك مرۆڤێــك گیانــی لـ ه دهســتداوه چــۆن درێــژ دهبێــت لـه بـهر دهســتامن
دهبێــت ئێمـه ههســتین بـ ه شــاردنهوهی ،پێــش گیــان لـه دهســتدانی لهوانهیـه
پاڵهوانێــك بــوو بێــت) منونـهی ئـهم ڕۆحـه وهك ئامێرێکــی کارهبــاو کارهبــا وایـه،
ئامێرهکــه ئیــش نــاکات تــا نهیگهیهنیــن بــهکارهباکــه ،کاتێــك کارهباکهمــان
لــێ کــردهو ه ڕاســتهوخۆ لــهکار دهکهوێــت ،لهگــهڵ ئهوهشــدا ئامێرهکــه هیــچ
کــهم و کوڕییهکــی تیــا نیــه (گهرهنتیشــی لهگهڵــه).
حدیــث صحیــح ،اخرجـ ه االمــام مســلم فــی (( صحیحـ ه )) ( ، ) 1987/ 4کتــاب البــر 6
والصیلــة واالداب؛ بــاب تحریــم ظلــم
سورة البقرة247 : 7
10
پهيامى دڵ نهرمى
بۆمــان دهردهکهوێــت کــه ڕۆح هانــدهری جێبهجێکردنــی کاره بــه جهســته،
جهســته الیهنــه مادیهکهیــهو ڕۆح الیهنــی مهعنــهوی.
لــ ه بــهر ئهمهیــ ه لــ ه دهقــ ه شــهرعیهکاندا بــهدی ناکهیــت نــه پیــا خوینــدن،
وه نــه لــێ خوێنــدن بــۆ ڕۆحــی ئادهمیــزاد ،تهنهــا ئــهوه نهبێــت دهتوانێــت
ب ـهکار بهێرنێــت بــۆ چاک ـه ،یــان خراپ ـه ،ئ ـهو ناتوانێــت ب ـه پێچهوان ـه بێــت ،وه
ڕۆح خــۆی بــۆ خــۆی ناتوانێــت ڕازی ببێــت وهیــان ڕازی نهبێــت وهیــان نکوڵــی
بــکات.
ژیری:
ســهر گهورهیــه ،لــه ههمــوو شــتێکدا ئــهو دهتوانێــت پێــش بینــی بــکات لــه
کارهکانــدا وهبیــر لهســهرهنجامهکهی بکاتــهوه چــۆن دهبێــت ،چــۆن نابێــت،
لێکــی بداتــهوهو ههڵــی بســهنگێنێت بهههمــوو الیهکــدا ،ئهگــهر ئــهم ژیریــه
هیدایـهت دراو و ژیــر بــوو ،بـه ئاینــی ئیســام فهرمامنــان بـه چاکـ ه پــێ دهکات
وه ئهگــهر بــه پێچهوانــه بــوو ئهویــش بــه پێچهوانــه دهبێــت و وا دهزانێــت
چاکهیــه.
لــه بــ ه ر ئهمهیــه ئاینــی پیــرۆزی ئیســام زۆر جــه خــت دهکات لــه ســه ر
ژیــری ،ڕۆشــنبیرکردنی ئـهم ژیریـ ه بـه ئاینــی پیــرۆزی ئیســام ،تــا کاتێــك کـه
ژیــری کــه فهرمانــی کارێکــی دا بــه دڵ کارهکــهی پهســهندوو گــهوره بێــت،
تــا شــهیتان نهتوانێــت بــاوهڕی پــێ بهێنێــت دوای ئــهوهی کــه ئــهم بــاوهڕی
بهڕاســتی هێنــاوه.
11
دهروون:
دڵ:
8و ه لــ ه کــوردهواری خۆشــماندا وتویانــ ه نهفــس بیگریــت پــڕی مشــتێک ه و ه کــ ه
بــهری دهیــت پــڕی دهشــتێکه
12
پهيامى دڵ نهرمى
ئ ـه و دڵهی ـه ک ـه چاک ـه ه ـهڵ دهبژێرێــت،بڕیــار نــادات تهنهــا بهچاک ـه نهبێــت
و وه ب ـه ئ ـهوهی ک ـ ه پ ـهروهردگای پێــی ڕازی ـه ،ئهمهی ـه ک ـه ل ـه قورئانــی پیــرۆزدا
هاتــووه وهك دهفهرمــووێ (( یــوم ال ینفــع مــال وال بنــون اال مــن اتــی اللــه
بقلــب ســلیم )) 9وات ـه مهگ ـهر کهســێك ب ـه دڵ و دهروونــی پــاك و بێگ ـهردو پــڕ
ل ـه ئیــان ،ب ـه خزم ـهت پ ـهروهردگار گهشــتبێت.
13
جۆری سێههم :دڵی ڕهق:
ئــهو جــۆر ه دڵهیــه کــه نهخۆشــی پــێ گهشــتووهو خراپــهکاره ،خــوای گــهور ه
مــۆری نــاوه ب ـهم جــۆر ه داڵن ـهدا وهکــو دهفهرمــووێ (( ثــم قســت قلوبکــم مــن
بعــد ذلــك فهــی کلحجــارة او اشــد قســوة )) 11واتـه پاشــان لـهوهودوا دڵهکانتــان
رهق بــوو( ،ئــهی جولهکــهکان) هــهروهك بــهرد بهڵکــو رهقرتیــش .ههروههــا
دهفهرمــووێ (( فویــل للقاســیة قلوبهــم مــن ذکــر اللـه اولئــك فــی ضــال مبیــن
)) .12واتــ ه هــاوار و وهیــل بــۆ ئهوانــهی کــه دڵیــان رهقــه لــه ئاســتی قورئــان و
یــادی خــوادا ،ئائهوانــ ه لــ ه گومڕاییهکــی ئاشــکرادا گیریــان خــواردووه.
ههروههــا دهفهرمــووێ (( کذلــك یطبــع الل ـه علــی قلــوب الکافریــن )) 13وات ـ ه
ئاب ـهو شــێوهیه خــوا مــۆر دهنێــت بهس ـهر دڵــی بــێ باوهڕانــدا .شــوێنی دڵ ل ـه
ســینگدا ،خــوای گـهور ه دهفهرمــووێ (( فاءنهــا ال تعمــی االبصــار ولکــن تعمــی
القلــوب التــی فــی الصــدور )) 14واتــه جــا وهنهبێــت چــاوان کوێــر بووبێــت،
بهڵکــو ئ ـه و داڵن ـه کوێــر دهبــن ک ـهوان ل ـه ســینهکاندا (چونک ـه ه ـهر ڕواڵ ـه ت
دهبینــن و نــاوهرۆك لێــك نادهن ـهوه) .دهکرێــت ئ ـهو ناولێنان ـه بــۆ شــتی تریــش
بکرێــت ،دهشــکرێت ه ـه ر خــۆی بێــت ،وه لهوانهش ـه شــتێکی مــادی نهبێــت،
خــوا خــۆی زانایـه.
دهشــکرێت ئـهو وشــانه بــۆ شــتی تریــش بـهکار بهێرنێــت جگـه لـهوهی کـه مــن
باســم کــردووه بهشــێوهیهکی نادیــار ،بــۆ منوون ـه وهکــو نــاو لــێ نانــی دهروون
بهزات.
سورة البقرة 74 : 11
سورة الزمر 22 : 12
سورة االعراف 101 : 13
14سورة الحچ 46 :
14
پهيامى دڵ نهرمى
الی زۆر کهســانێك ئــهو بیرۆکهیــ ه یــان بــه ههڵــه وهرگرتــووه کــه پێیــان وایــه
ژیــری خاوهنــی بریاردانــ ه ،ئــهوه ههڵهیهکــی بهربــاوه هیــچ ڕاســتیهکی تیــا
نیــه .بهڵگهمــان ههیــه لهســهر ئــهم قســانه.
یهکــهم :لهبــهر ئــهوهی مــرۆڤ زۆربــهی کاتــهکان بــاوهڕ دهکات بهگرنگــی کار
ب ـه هــۆی ژیری ـهوه ب ـهاڵم زۆر جــار ناشــیکات ،بــۆ منوون ـه قوتابــی بــاوهڕ دهکات
بهگرنگــی خوینــدن کهچــی قوتابــی وا ههیـه ناخوێنێــت ،لـه نــاو مسوڵامنیشــدا
ههیــه بــاوهڕی ههیــه بــه خــوای گــهورهو بــاوهڕی ههیــه بهئــهوهی کــه نوێــژ
واجبــه کهچــی نوێــژ نــاکات!! (زۆر بــرادهرم ههیــه کاتێــك باســی دیــن و
ئیســام دهکهیــن پێکــهوه دهڵێــن واللــ ه بــاوهڕم بــه دینــی ئیســام ههیــه
بهتــهواوی وه خــوای گەورەشــم خــۆش دهوێ ،مســوڵامنانم خــۆش دهوێ ڕقــم
ل ـ ه دوژمنانــی دین ـه ،کهچــی نوێژیــش ناک ـهن) ههروههــا ههش ـه بــاوهڕی ههی ـه
بــه نهکردنــی شــتێك کهچــی دهشــیکات ،بــۆ منوونــه جگــهره کێــش بــاوهڕ
دهکات کــه گرنگــه جگــهره تــهرك بــکات بههــۆی ژیریــهوه لهبــهر چهندههــا
زهرهرو زیانــی کهچــی تهرکیشــی نــاکات 15وه ههروهها،جــا خــۆ ئهگــهر ژیــری
خاوهنــی بڕیــار بوای ـه ئ ـهوی ک ـه دهرکــی پێدهکــرد جێبهجێــی دهکــرد ،ب ـهاڵم
15لێــرهدا بهســهرهاتێکم هاتــ ه و ه یــاد لــ ه لنــدن لهگــهڵ چهنــد کــ ه ســێکدا لــ ه
کارگهیهکــدا کارمــان دهکــرد ،یهکێــك لــهو کهســانهی کــ ه کارمــان لهگهڵــدا د ه کــرد
الویــك بــوو ئــ ه م الو ه خــۆی لــ ه هیــچ شــتێکی حــهرام نهدهگێرایــهو ه بهشــێوهیهکی وههــا
ههرگیــز گومانــت ب ـهالی ئ ـهوهدا نهدهڕۆشــت ک ـ ه ئ ـهم الو ه مســوڵمانه ،تــا ڕۆژێــك ل ـ ه کاتــی
حهســانهوهدا بــوو لــهو کاتــهی کــه زۆرکات کارمهنــدهکات پێکــهو ه گفــت و گــۆ دهکــهن،
کابرایــهك دهســتی کــرد بــ ه قســ ه کــردن لــ ه ســهر ئیســام بــ ه خراپــه ،بــ ه شــێوهیهکی
قهشــمهریانه ،ئ ـهم الوهی ک ـ ه باســی دهک ـهم ل ـ ه پــڕ پهالمــاری کابــرای داو بهرۆکــی گــرت و
بــ ه قایمــی ڕای تهکانــد بهشــیوهیهکی وا کهخهریــك بــوو لــ ه بهردهمیــدا ببورێتــهو ه وهتــا
کارمهندهکانــی تــر دهســتیان گــرت و ل ـ ه یهکیــان کردن ـهو ه ،جــا ل ـ ه وکات ـهدا ئ ـهم الو ه ب ـ ه
توڕهیهکــی زۆرهوهو بــ ه دهم ڕاتهکانــدی کابــراو ه پێــی دهووت تــۆ نازانــی مــن مســوڵمانم ؟
بــاوهڕم ب ـ ه خــوا ههی ـ ه والل ـهی ئهگ ـهر بێــت و جارێکــی تــر ل ـ ه و جــۆر ه قســان ه بکهیــت واو
وات پــێ دهک ـ ه م ،بهڕاســتی جێگ ـهی س ـهر ســوڕمان بــوو!! جــا لهم ـهو ه بۆمــان دهردهکهوێــت
زۆر کــهس ههیــ ه بــاوهڕی ههیــه بــ ه اڵم کاری پــێ نــاکات.
15
ئــهو شــتانهی کــ ه ژیــری بــاوهڕی پێیهتــی دهگهیــهت بــ ه دڵ بهشــێوهیهکی
پچــڕاوئ ـهم قهناعهت ـه ناگهی ـهت ب ـ ه دڵ ههتــا کاردان ـهوهی لهس ـهری ههبێــت
ئهمــهش دوای لــ ه کارهکانــدا دهردهکهوێــت.
دووهم :پێشــهوامان درودو ســهالمی خــوای لهســهربێت دهفهرمــووێ(( :
اال وان فــی الجســد مضغــة اذا صلحــت صلــح الجســد کل ـه واذا فســدت فســد
الجســد کلــه اال وهــی القلــب)) 16واتــه لهنــاو جهســتهدا پارچهیــهك ههیــ ه
ئهگــهر بــاش بــوو ئــهوا ههمــوو جهســت ه بــاش دهبێــت وه ئهگــهر خــراپ بــوو
ههمــوو جهســته خــراپ دهبێــت ئــهو پارچهیــهش بریتیــە لــە دڵــه.
جــا لهبــهر ئهمهیــه کــه ئیســام زۆر جهخــت دهخاتــ ه ســهر دڵ چونکــه دڵ
خاوهنــی بڕیاردانــه ،شــوێنی ســهرهکیهو کاریگــهره لــه ســهر ههڵســوکهوتی
مــرۆڤ ،بــێ گومــان نهزانــی کــهم ئهگــهر کار کــرا لهشــوێنی ســهرهکی وه
زیاتــر کاردانـهو ه دهبــێ وهههوڵێکــی زۆری دهوێ ئهگـهر لـه شــوێنی گونجــاودا
نهبێــت ،بــۆ منوونــه ئهمــ ه وهکــو ئــهوه وایــه کــه دهیــان کــهس بیانهوێــت
شــاحینهیهك پــاڵ بنێــن بــهرهو پێــش وه شــوفێرهکهش بــه پێچهوانــهی
ئهوانــهوه ،گومــان لــهوهدا نیــه کــ ه شــوفێرهک ه دهتوانێــت شــاحینهکه
بجوڵێنێــت بــ ه هــهر الیهکــدا بیهوێــت زۆر بــ ه ئاســانی بهڵکــو هــهر بهســهر
پهنجهکانــی دهتوانێــت بــڕوات ،چونکــه کاری ئــهم شــوفێره لــه شــوێنێکی
گونجــاودا بــووه بــهاڵم نهفهرهکانــی ترنهگونجــاو بــووه.
بــهم شــێوهیه بانگــهواز بــۆ الی خــوای گــهوره ،وه ڕاهێنانــی تــاك و کۆمــهڵ
بــه بهرانبــهر بــه ژیــری و دڵ ســهرکهوت و ســهرفراز بــوو بــهاڵم بــهس بــه
تهنهــا ژیــری بــاوهڕ دهکات بــهاڵم ڕێگهیــهك نیــ ه بــۆ جێبهجــێ کردنــی کاره
عهمهلیــهکان لــه ژیانــدا.
((صحیــح البخــاری بشــرح فتــح البــاری ( .)126/1کتــاب االءمــان ،بــاب فضــل مــن 16
اســتبرآ لدینــ ه ،رقــم الحدیــث (.)52
16
پهيامى دڵ نهرمى
بــه دڵنیاییــهوه تهنهــا باوهڕهێنــان ناگونجێــت دهبێــت ژیریــش بهڕاســتی
بزانێــت بهڕاســت زانینێکــی بــێ گومانیانــهوهبهههمــوو شــتێکی ئاییــن بــه
پێویســت ،یانــی بـه پێویســتی بزانێــت – ئـهوهی کـه بهشــێوهیهکی بــڕاو ه یانــی
بێگومانییــهوه چهســپاو ه لــه ئایــن دا – وه لــ ه دڵــهوه ملکهچــی بیــن و ه بــه
ئارامیهکــی دڵــهوه بــهم بهڕاســت زانینــه ،بــۆ منوونــه شــهیتان بــاوهڕی هێنــا
بهئاینــی ئیســام بهگشــتی لــه ڕووی ژیریــهوه ،بــهاڵم لهگــهڵ ئهوهشــدا بــه
ئیامنــدار ناژمیــرێ چونک ـه مــل کهچیهک ـهی ل ـ ه دڵ ـهوه نهبــوو بهم ـه،ههروههــا
زۆرب ـهی بــێ بــاوهڕهکان ل ـهم کێش ـهدان ،بۆمــان دهردهکهوێــت کهباوهڕهێنــان
نهگونجــاوه نابێــت تهنهــا هــهر بــ ه دڵ یــان هــهر بهژیــری بێــت دهبێــت
ههردووکیــان پێکــهوه بێــت ئهوســا بــه ئیامنــدار حســێبه.
ههروههــا ئهمهشــه جیاوازیهکــی گرنــگ لهنێــوان ئایــن و فهلســهفهدا،
دینــهکان (بــه تایبهتــی ئیســام) توانیــان گۆڕانــکاری بهێنــن بــ ه کۆمهڵــگادا
بــۆ شــێوهیهکی باشــر ،لهبــهر ئــهوه هــهم لهگــهڵ ژیــری وه هــهم لهگــهڵ
دڵ وه هــهم لهگــهڵ دهروونــدا دهدوێــت (ههمــوو الیهنــهکان بــ ه شــێوهیهکی
پارســەنگ) .کهچــی فهلســهفه ههزارههــا ســاڵی بــڕی و ســهرنهکهوت
لــه بنیاتنانــی کۆمهڵگــهدا ،لهبهرئــهوه فهلســهفه تهنهــا لهگــهڵ ژیریــدا
دهدوێــت ...
جــا لهبــهر ئــهوه ههڵهیــه دووان لهگــهڵ ژیریــدا بــه تهنهــا ،بــه دڵنیاییــهوه
ســوودی نابێــت تهنهــا نــهزهری دهبێــت و وشــك و زڕو بــێ گیــان دهبێــت،
ســاردو ســڕ دهبێــتهیــچ گــهرم و گــوڕی تیــا نابێــت.
دهبینیــن قورئانــی پیــرۆز بــهوردی و ه بهنهرمــو جوانــی ڕوو بــهڕووی دڵ
دهبێتــهوه بــۆ چهســپاندی بــاوهڕ بهبــێ ئــهوهی ژیریــش پشــت گــوێ بخــات،
مامهڵ ـه کردنــی قورئــای پیــرۆز ل ـه کــوێ بــۆ پ ـهروهرده کردنــی ئیــان و وهئ ـهو
17
مامهاڵنــهی تــر کــ ه دهرکهوتــن لــهم زهمانانــهدا لــه ژێــر ناونیشــانی زانیــاری
کــهالم.
ههروههــا دهبێــت مســوڵامنی بانگهوازکــهر ڕوو بــهڕووی ژیــری و دڵ ببێتــهوه
پێک ـهوه تــا کاریگ ـهری ههبێــت ،ب ـهاڵم ل ـه ههندێــك کاتــدا دهبێــت زیاتــر ڕوو
بــهرووی ژیــری ببێتــهو ه بــۆ منوونــه وهکــو ووتــاره زانســتیهکان ،لــه ههنــدێ
کاتــی تریشــدا زیاتــر ڕوو بـهڕووی دڵ وهکــو وانـه ئامۆژگاریـهکان و ووتارهکانــی
ههینــی.
ه نیعمهت
تاقیکردنهو ه ب
عــن ابــن عبــاس رضــی الل ـه عنهــا قــال :قــال النبــی صلــی الل ـه علی ـ ه وســلم:
17
((نیعمتــان مغبــون فیهــا کثیــر مــن النــاس :الصــة والفــراغ))
واتــه کــوڕی عهبــاس ڕهزای خــوای لــێ بێــت دهگێڕێتــهو ه کــ ه پێشــهوامان
درودی خــوای لــێ بێــت فهرموویهتــی دوو نیعمــهت ههیــه کــهوا زۆرینــهی
خهڵــك ســتهم لێکــراون تیایــدا وه ئــهو دوو نیعمهتــهش لــهش ســاغی و
بهتاڵهیــه ،کات.
دڵنیایــن لـهوهی کـه خــوای گـهور ه مرۆڤــی تهنهــا بــۆ تاقیکردنـهوه و ناڕهحهتــی
دروســت کــردووه ،وهکــو دهفهرمــووێ ((الــذی خلــق املــوت والحیــاة لیبلوکــم
ایکــم احســن عمــا وههــو العزیــز الغفــور)) 18واتــ ه هــهر ئــهو خــۆی مــردن و
ژیانــی بهدیهێنــاوه ،تــا تاقیتــان بکات ـهوه ،کێتــان کــردهوهی چاکــرو پهس ـهند
تــره ،هــهر ئهویــش زاتێکــی بــااڵ دهســته بهســهر بــێ باوهڕانــدا ،لێخۆشــبووه
(( 17صحیــح البخــاری)) ،انضــر (( فتــح البــاری)) ( ،)229 /11کتــاب الرقــاق ،البــاب االءول،
رقــم الحدیــث (.)6412
18سورة تبارك 2
18
پهيامى دڵ نهرمى
ل ـه ئیامنــداران.
ئادهمیــزاد ههمــووی لــه هۆڵــی تاقیکردنهوهدایــه ههمــوو دنیــا دهگرێتــهوه،
وهس ـهر پهرشــتیارمان بهس ـهرهوهیه ههمــوو شــتێك تۆمــار دهک ـهن ل ـ ه گ ـهورهو
بچــووك ((مــا یلفــظ مــن قــول اال لدی ـه رقیــب عتیــد)) 19وات ـه کاتێــك فریشــته
چاودێرهکــهی ئادهمیــزاد کهلــهالی ڕاســت و چهپیــهوه دانیشــتوون( ،ههمــوو
گوفتــارو کردارێکــی تۆمــار دهک ـهن ب ـه دهزگای زۆر پێشــکهوتوو).جهســتهمان
گهواهیــان لهســهر دهدهن ،زهوی گهواهیــان لهســهر دهدهن ،خهڵکــی
ههندێکــی گهواهــی لــه ســهر ههندێکــی تــر دهدات ،وه خــوای گــهورهش
لهســهرووی ههموویــهوه شــایهته بهســهرمانهوه.
مــاوهی ئــهم تاقیکردنــهوهش لهکاتــی گــهور ه بوونهوهیــه یانــی گهشــن بــه
بلوغــی تــا کاتــی مــردن ،کاتــی تاقیکردنــهوهی قوتابــی قوتابــی دهزانێــت
چهندێــك کاتــی بهدهســتهوه مــاوه ،بــهاڵم مرۆڤــهکان نازانــن چهنــد
لهتهمهنیــان مــاوه .ئهگــهر بێتــو بــه قوتابــی بووترێــت کاتێکــی دیــاری
کــراو نیــ ه بــۆ تاقیکردنهوهکهتــان ،بۆمــان ههیــه لــ ه ههرکارتێکــدا بێــت
وهرهقــهی وهاڵمهکانتــان لــێ وهرگرین،ئهوکاتــه قوتابــی هــهوڵ دهدات
بهههمــوو توانایهکیــهوه زۆر زوو وهاڵمــی پرســیارهکان بــ ه باشــرین شــێوه
بداتــهوه ،ههروههــا مرۆڤیــش دهبێــت بــه ههلــی بزانێــت ههمــوو خولهکێــك،
بهڵکوههمــوو چرکهیــهك بــۆ بردنــهوهی ئــهم تاقیکردنــهوه.
بــهاڵم پێداویســتی تاقیکردنــهوهی قوتابــی پێنــوس و وهرهقــهی تایبهتیــه بــۆ
تاقیکردنهوهک ـه ،وه ههروههــا ..ب ـهاڵم پێداویســتی تاقیکردن ـهوهی مرۆڤ ـهکان
جهســتهیهتی ،کاتیهتــی ،ســامانیهتی ،زانیاریهتــی ،وه ههمــوو توانــاو
ههوڵیهتــی ئــهوهی کــه ههیهتــی.
19
ئ ـهم تاقیکردن ـهوه چهنــد پرســیارێکی جــۆراو جــۆر ل ـه خــۆ دهگرێــت ئهمان ـهی
الی خــوارهوهن.
-1ئــهو شــتانهی کــه فهرمامنــان پــێ کــراو ه یــان فــه رز کــراوه لهســهرمان،که
دهبێــت بیــان کهیــن.
-2ئ ـهو شــتانهی ک ـه داوامــان لــێ کــراوه تهرکــی بکهیــن و وه ئهوشــتانهی ک ـه
قهدهغ ـه کــراون و دهبــێ لێــی دوور بیــن.
-3ئهو نیعمهتانهی که پێامن بهخرشاوه دهبێ سوپاسی لهسهر بکهین.
-4بهاڵو موسیبهت دهبێ ئارام بین لهسهری.
ئــهو فهرموودهیــهی باســی نیعمــهت دهکات ئــهوهی کــه دهبێــت ســوپاس
گــوزاری لهســهر بکهیــت تــا مرۆڤــهکان بــێ هیــوا نهبــن .فهرمــووده لهســهر
نیعمــهت زۆرن بــهاڵم ئێمــه کورتیــان دهکهینــهو ه لهمانــهی خــوارهوهدا.
-1بــه دڵنیاییــه وه خــوای گــهوره نیعمهتــی زۆر زۆره لهســهرمان ،لــه ژمــارهدا
نایــهن ئهوهنــده زۆرن وهکــو خــۆی دهفهرمــووێ (( وان تعــدوا نعمــة اللــ ه ال
تحصوهــا)) 20واتــه خــۆ ئهگــهر بێــن و بتانهوێــت نــازو نیعمهتهکانــی خــوا
بژمێــرن ،بۆتــان ناژمێردرێــت( لــه ئهندامهکانــی دهرهوهو نــاوهوهی خۆتــان و
ئ ـهو رزق و ڕۆزیان ـهی کهدهیخــۆن و ئ ـهو پۆشــاك و رای ـهخ و ناوماڵ ـهی ب ـهکاری
دههێنــن ....هتــد ســهرهڕای هــهزاران هــهزار دروســتکراوانی تــری نادیــار
لهجیهانــی مــاددهو رووهك و گیانــدارو ...هتــد ســهرهڕای کــهم سوپاســیتان
لــهو ههمــوو نــازو نیعمهتــه بــێ شــوماره.
وهکــو نیعمهتــی ئیــان ،ژیــری ،بیســن ،بینیــن تهندروســتی ،دایــك و بــاوك،
ســامان،بهڵکو لــ ه ههمــوو ســێڵێك لــ ه ســێڵهکانی لهشــان نیعمهتانێکــی
زۆری تیایــه بهشــێوهیهك کــ ه لــه ژمــارهدا نایــهن.
20
پهيامى دڵ نهرمى
ههژارێــك دەچێتــ ه الی زانایــهك و ســکااڵی ههژاریهکــهی خــۆی دهکات و
بهزاناکــ ه دهڵــێ خــوای گــهوره هیــچ نیعمهتێکــی بــه مــن نــهداوه ،یهکێــك
جوابــی دهدات ـهو ه پێــی دهڵــی :ئایــا تۆچاوتــم پــێ دهفرۆشــی بهس ـهد ه ـهزار؟
ووتــی :نــا ،هــهم پێــی ووت بیســتنت دهفرۆشــی بهســهد هــهزار؟ دهســتت
دهفرۆشــی بهســهد هــهزار؟ قاچــت دهفرۆشــی بهســهد هــهزار؟ ژیریــت
دهفرۆشــی بهســهد هــهزار؟ ئهویــش هــهر لــه وهاڵمــدا دهڵــی نهخێــر ،وه
ئهویــش پێــی ووت :تــۆ ســکااڵ دهکهیــت کــه ههژاریــت لهگــهڵ ئهوهشــدا
خاوهنــی ســهدهها ههزاریــت!!! کابــرا بــۆی دهرکــهوت و زانــی کــه نیعمهتــی
غهیــری مــاڵ گهورهترێکــه لــه نیعمهتهکانــی مــاڵ ،نیعمهتهکانــی خــوا لــه
ژمــارهدا نایــهن.
-2بێگومــان نیعمــهت و ناڕهحهتــی ههمــووی تاقیکردنــهوهن .ههتــا ئهگــهر
بێــت و بهالمانــهوه ڕێــزو پاداشــت بێــت ،بــهاڵم لــه ڕاســتیدا تاقیکردنهوهیــه،
ــا ُه َر ُّبــهُ َفأَكْ َر َمــهُ
ْســانُ إِ َذا َمــا ا ْب َت َ وهك خــوای گــهور ه دهفهرمــووێَ ( :فأَ َّمــا ْ ِ
الن َ
ب ُــول َر ِّ ب أَكْ َر َمنِ َ ،وأَ َّمــا إِ َذا َمــا ابْ َت َ
ــا ُه َف َقــدَ َر َعلَ ْيــ ِه ِر ْز َقــهُ َف َيق ُ َونَ َّع َمــهُ َف َيق ُ
ُــول َر ِّ
َأهَانَــنِ ،ك ََّل) 21وات ـه جــا کاتێــك ئادەمیــزاد لهالی ـهن پهروهردگاری ـهوه رێــزی لــێ
دهنێــت و نــازو نیعمهتــی بهســهردا دهڕێژێــت ،دهڵێــت( :بهخــوا وا دیــاره)
پــهروهردگارم خۆشــی دهوێــم رێزیــم ههیــه الی.
ن َيكْ ُفـ ُر ج َعلْ َنــا لِ َمـ ْ ـاس أُ َّمـ ًة َوا ِ
حــدَ ًة لَ َ ههروههــا دهفهرمــووێَ ( :ولَـ ْو َل أَنْ َيكُــونَ ال َّنـ ُ
ـم أَبْ َوابًــا
ِج َعلَ ْي َهــا يَظْ َه ُرونَ َ ،ولِ ُب ُيوتِ ِهـ ْ ن فَضَّ ـ ٍة َو َم َعــار َ
س ـ ُقفًا ِم ـ ْ ح َمــنِ لِ ُب ُيوتِ ِهـ ْ
ـم ُ بِال َّر ْ
ال ِ
خ ـ َر ُة ح َيــا ِة الدُّ نْ َيــا َو ْـا َم َتــا ُع الْ َ خ ُر ًفــا َوإِنْ ك ُُّل َذلِــكَ لَـ َّ
س ًرا َعلَ ْي َهــا يَ َّت ِك ُئونَ َ ،و ُز َْو ُ ُ
ن) 22واتــه ئهگــهر لهبهرئــهوه نهبوایــه خهڵکــی ههمــووی ِع ْنــدَ َربِّــكَ ِللْ ُم َّت ِقــ َ
دهبــوون بــه یهکپارچــه (لــ ه بــێ بــاوهڕی و تاوانکاریــدا) ،ئــهو ه هــهر کــهس
21سورهتی الفجر 17-15
22سورهتی الزخروف 35-33
21
بــاوهڕی بهخــوای میهرهبــان نهبوایــه ســهقفی خانووهکهیــان لــه زیــو بــۆ
دروســت دهکــرد ،ههروههــا قادرمـهو ئاسانســوارمان بــۆ دهکــردن تــا بهسـهریدا
ســهربکهون و دهربکــهون ، ..ههروههــا بــۆ ماڵهکانیــان قاپــی و دهروازهی زیــو
و کورســی قهنهفــهی رازاوهشــان پێدهبهخشــین تــا پــاڵ بدهنــهوه و شــانی
لهســهر دادهن ،..بــه ههمــوو جــۆره نهخــش و نیگارێکــی جــوان و رازاوه (دارو
دیــوارو ســهقف و دهرگاو کهلوپهلــی نــاو ماڵهکانیامنــان دهڕازانــدهوه) ،جــا
ئ ـهو ه ه ـهر ههمــووی خۆشــگوزهرانی ژیانــی دنیــا نهبێــت هیچــی تــر نیی ـه ،ل ـه
کاتێکــدا ک ـ ه ژیانــی پــڕ ل ـه خۆشــی و بهخت ـهوهری نهبــڕاوه الی پ ـهروهردگارت
بــۆ خواناســان و دووره پهرێــزان ل ـه تــاوان.
خــۆ ئهگــهر نیعمــهت ئیکــرام بوایــه ئــهو کاتــه پێغهمبــهر دهبوایــه
دهوڵهمهندتریــن کــهس بوایــه ،وه زۆرتریــن ماڵــی ههبوایــه ،بێبــاوهڕ دهبوایــه
هیــچ شــتێکی نهبوایــه لــهم جیهانــهدا بهتــهواوی.
منونــهی ئهمــه وهك ئــهوه وایــه مامۆســتا بــۆ هــهر قوتابیــهك پهرتوکێکــی
بداتــێ ،وه پهرتوکــی ههندێکیــان گــهوره بێــت ،وه پهرتوکــی ههندێکیــان
مامناوهنــدی بێــت و ههندێکیــان بچــوك بێــت ،خاوهنــی پهرتوکــی گــهوره
دڵخــۆش دهبێــت ،و ه خاوهنــی پهرتوکــی بچکۆلــه بــه پێچهوانــهوه .وه دوای
دابــهش کردنــی پهرتوكــهکان مامۆســتاکه بڵــێ بــۆ هــهر قوتابیــهك تاقــی
دهکرێتــهوه لــهو پهرتوکــهی پێــی دراوه ،بێگومــان خاوهنــی پهرتوکــی بچــوك
دڵخــۆش دهبێــت ،وه ههمــوو ئهوانــی تــر ئــاوات دهخــوازن کــه کتێبهکهیــان
بچــوك بوایــه ،چونکــه تاقیکردنهوهکــه ئاســان تــر دهبێــت ،ههروههــا ئــهم
جیهان ـهش وای ـه( ،ههمــوو ک ـهس پرســیاری لێدهکرێــت ل ـهوهی ک ـه بوویهتــی
جــا ئهگــهر کهمــی ههبــوو بێــت بێگومــان ئاســانرت دهبێــت لــهوهی کــه زۆری
ههبــووه ،وه ههژاریــش پێــش دهوڵهمهنــد دهچێتــه بهههشــت لهبــهر ئــهوه
22
پهيامى دڵ نهرمى
زۆر ماڵــی نهبــوو ه پرســیاری لــێ بکــهن بهپێچهوانــهی دهوڵهمهنــدهوه).
لێــرهدا دهردهکهویــت کــه نیعمــهت ڕێــزو تهقدیــر نیــه بهڵکــو ناڕهحهتــی و
تاقیکردنهوهیـه .جــا لهبـهر ئهمهیـ ه کـ ه سـهروهت و مــاڵ پێــوهر نیـه الی خــوای
گ ـهوره ،بهڵکــو پێــوهر بــاوهڕو کــردهوهی چاك ـه وهك پ ـهروهردگار دهفهرمــووێ:
ـم) 23واتــه بهڕاســتی بهڕێزترینتــان الی خــوا ئ ـهو ـم ِع ْنــدَ اللَّ ـ ِه أَتْقَاكُـ ْ
(إِنَّ أَكْ َر َمكُـ ْ
کهســانهتانه کــه زۆرتــر لــه خواترســهو فهرمانبــهرداری خوایــه .
-3ســهرکهوتن لــهم تاقیکردنــهوه ،بــه ســوپاس گــوزاری دهبێــت بهرانبــهر
نیعمهتــهکان .ســوپاس گــوزاری چهنــد جۆرێكــن :
أ-ســوپاس گــوزاری بـهدڵ :ئـهم ســوپاس گوزاریـه جێگیــر دهبێــت بـه باوهڕێکــی
تــهواو و ههســتێکی دڵــی کــه ههمــوو نیعمهتێــك لهالیــهن خــوای گــهوهرهو
ِ 24
ن ِن ْع َمــ ٍة َف ِمــ َ
ن اللَّــه) ُــم ِمــ ْ
تــاك و تهنهــاو ه دێــت وهك دهفهرمــووێَ ( :و َمــا ِبك ْ
واتــه ههرچــی نــازو نیعمهتێکتــان ههیــه ههمــووی بههــرهو بهخششــی
خوای ـه.
ئــهوه دهگهیهنێــت کــه ههمووشــت تهنهــا لهالیــهن خواوهوهیــه ،لــه
فهرموودهیهکــی ابــن عباس ـهو ه هاتــووه (( وعلــم ان االمــة لــو اجتمعــت علــی
ان ینفعــوك بشــیء مل ینفعــوك اال بشــیء قــد کتبـه اللـه لــك 25))...واتـه بزانـه
ئهگــهر ههمــوو خهڵــك کۆببنــهوه بــۆ ئــهوه ســودێکت پێبگهیهنــن ناتوانــن
مهگــهر خــوای گــهوره نوســیبێتی بــۆت..
مــرۆڤ دوای ئ ـهوه تهنهــا وهك کهرهســتهیهك وای ـ ه بــۆ ق ـهدهری خــوای گ ـهوره،
ئــهوان خاوهنــی ئــهو چاکانــه نیــن کهخۆیــان ههیانــه ،چــۆن دهبنــه خاوهنــی
23
چاک ـهی کهســانی تــر.
ب-ســوپاس گــوزاری بــ ه زوبــان :ئهویــش بــه زۆر و بــهردهوام وتنــی (الحمــد
لل ـه) باســی نیعمهتهکانــی خــوای گ ـهوره ( وامــا بنعمــة ربــك فحــدث) لهگ ـهڵ
وریایــی لــه ڕیــا ،بــهاڵم ئهگــهر مهبهســتی ئــهو ه بــوو کهســانی تــر چــاوی
لێبک ـهن لهس ـهر چاک ـ ه ئاســاییه ،سوپاســگوزاری وهکــو ووت ـهی چاک ـه ،قورئــان
خوێنــدن ،فهرمــان دان بهچاكــهو بهرگــری کــردن لــه خراپــه ،فێرکردنــی
زانیــاری و ئــهو جــۆر ه شــتانه.
ج-ســوپاس گــوزاری بــه کــردهوه :خــوای گــهوره دهفهرمــووێ( :ا ْع َملُــوا َ
آل
ن ِع َبــا ِد َ
ي الشَّ ــكُو ُر) 26واتــه پێــان وتــن :ئــهی نــهوهو يــل ِمــ ْ
دَا ُو َد شُ ــكْ ًرا َو َقلِ ٌ
شــوێنکهوتوانی داود ،ئێــوه بـه کــردارو گوفتــار سوپاســگوزار بــن (چاکـه لهگـهڵ
خهڵکیــدا بکــهن) ،ههرچهنــده کهمێــك لــه بهندهکانــم زۆر سوپاســگوزارن.
ســوپاس گــوزاری ب ـ ه کــردهو ه کۆمهڵیــك جــۆری ههی ـه جیاوانــی ههی ـه لهگ ـهڵ
یهکرتیــدا ،یهکــێ خــوای گــهوره هیدایهتــی داوه دهبێــت خهڵکــی بــۆ بانــگ
بــکات بهههمــوو توانایهکی ـهوه ،یهکــێ خــوای گ ـهور ه ژیریهکــی باشــی پێــداوه
لهگـهڵ زانیاریهکــدا دهبێــت خهڵکــی پــێ فێــر بــکات ،وه بـهکاری بهێنێــت بــۆ
چارهســهری گرفتهکانــی مســوڵامنان بــه گشــتی و تایبهتــی ،یهکــێ خــوای
گ ـهوره ڕزقــی داو ه ب ـه بهدهنێکــی بــاش و ســاغ و بههێــز دهبێــت ه ـهوڵ بــدات
ل ـه پێنــاوی خــوادا ،یهکــێ خــوای گ ـهور ه رزقــی داوه ب ـه س ـهروهت دهبێــت ل ـه
پێنــاوی خــوادا سـهرفی بــکات بـه نهێنــی و ئاشــکرا ،ســوپاس گــوزاری کــردهوه
ئهوهی ـه ههمــوو ئ ـهو نیعمهتان ـه بهکاربهێنیــن ل ـه گوێڕایهڵــی خــوای گ ـهورهدا
ن ـهك ل ـه س ـهرپێچیدا.
ســوپاس گــوزاری ســێ جــۆره وهك باســان کــرد زیــاد دهکات ل ـ ه دونیــادا وهك
24
اب ـم إِنَّ َع ـ َذ ِ ـم َولَـ ِ ْ
ـن كَ َف ْرتُـ ْ ـن شَ ـكَ ْرت ُْم َلَزِيدَ نَّكُـ ْ
خــوای گ ـهور ه دهفهرمــووێ( :لَـ ِ ْ
لَشَ ـ ِديدٌ ) 27واتــه ســوێند بهخــوا ئهگـهر سوپاســگوزارو شــوکرانه بژێــن بــن ،رزق
و رۆزی و نــازو نیعمهتتــان بهس ـهردا دهڕژێنــم و زیــادی دهک ـهم ،ب ـهاڵم ئهگ ـهر
ناشــوكرو ســوپاس گوزارنەبــن ،بهڕاســی ئ ـهو کات ـه ئیــر تۆڵ ـه و ســزای مــن زۆر
بـه ئــازار دهبێــت.
ســوپاس گــوزاری هۆکارێکـ ه له هــۆکارهکان بــۆ ڕزگار بوون لـه دونیــادا ،بێگومان
س ـهرکهوتنی ئهوان ـهی ک ـه لهگ ـهڵ للــوط دا بــوون س ـهالمی خــوای لــێ بێــت،
وه ڕزگار بوونیــان لــه ســزا ،پاداشــتێك بــوو لهســهر ســوپاس گوزاریــان ،وه
ح ِ
اص ًبــا إِ َّل س ـلْ َنا َعلَ ْي ِهـ ْ
ـم َ گوێڕایهڵــی خــوای گ ـهوره ،وهك دهفهرمــووێ ( :إِنَّــا أَ ْر َ
حرٍ،نعمة مــن عندنــا كذلــك نجــزی مــن شــکر ) 28واتــه ِس ـ َ
ـم ب َ
ج ْي َنا ُهـ ْ آل لُـ ٍ
ـوط نَ َّ َ
بێگومــان ئێمـه ئهوانیشــان بـهرد بــاران کــرد (ههروههــا ژێــرهو ژوریــش کــران)،
جگــه لــه لــوط و خــاوو خێزانــی ئیامنــداری کــه لــه بهرهبهیانــدا ڕزگارمــان
کــردن ،ئ ـهو ڕزگار کردن ـه نــازو نیعمهتێکــی تایبهتــی بــوو ل ـ ه الی ـهن ئێم ـهوه،
جــا ه ـهر ئــاوا پاداشــتی کهســێك دهدهین ـهوه ک ـ ه سوپاســگوزاری کردبێــت.
ئهمــ ه لــه دونیادایــه ،و ه لــه دواڕۆژدا ههروههــا پاداشــتێکی گهورهیــان
جزِي الشَّ ــا ِكرِينَ) 29واتــه لــ ه داهاتویهکــی نزیکیشــدا پاداشــتی ســ َن ْ
ههیــه ( َو َ
سوپاســگوزاران دهدهینــهوه .
ئــهم فهرمــوودهی کــه لهبهردهســتامندایه پێشــهوامان درودی خــوای لــێ
بێــت بــه بیرمــان دههێنێتــهوه بــه دوو نیعمهتــی گرنــگ ئهویــش ســاغی و
بهتاڵــی،کات ،گومــان لــهوهدا نیــ ه کــه ســاغی گهورهتریــن نیعمهتــه ،بــهاڵم
چــۆن بهتاڵــی نیعمهتــه؟
بهتاڵــی ل ـهم فهرمــوودهدا ب ـهو مانــا نی ـ ه ک ـه زۆرین ـهی خهڵــك لێــی تێدهگ ـهن،
سورهتی ابراهیم 7 27
28سورهتی القمر 35-34
29سورهتی ال عمران 145
و ه گل ـهی لێدهک ـهن و ههوڵــی کوشــتنی دهدهن وهکــو دهڵێــن ،الفــراغ لێــرهدا
بهمانــی کات ـه یانــی ژیــان ،کات ژیان ـه ،و ه ژیــان نیعمهتێک ـه ل ـه نیعمهتهکانــی
خــوای گــهوره ،ئهمــه مهبهســته وهك پێغهمبــهر درودی خــوای لــێ بێــت
دهفهرمــووێ (( :ال تــزول قدمــا عبــد-أي یــوم القیامة-حتــی یســال عــن عمــره
فیــا افنــاه ،وعــن علمـه فیــا فعــل ،وعــن مالـه مــن أیــن اکتســبه وفیــا أنفقـه،
وعــن جســمه فیــا أبــاه )) 30واتــ ه پــێ ناخهیتــ ه بــهر پێــت لــه ڕۆژی دوایــدا
تاوهکــو پرســیارت لــێ نهکــهن کــه تهمــهن لهچیــدا بهســهر بــرد ،وه لــه
زانیاریهکهتــدا چیــت پێکــرد ،لــهو ســهروهت و ســامانهی کــه چــۆن پهیــدات
کــردووهو لــه چیــدا بــهکارت هێنــاوه ،ههروههــا لــه جهســهته.
پێش ـهوامان درودی خــوای لــێ بێــت ل ـه فهرمــوودهی یهک ـهم لهس ـهر کات ب ـه
بهتاڵــی وه لهدووهمــدا بــه تهمــهن ،پێغهمبهرمــان درودی خــوای لــێ بێــت
ب ـه بیرمــان دههێنێت ـهوه ب ـه نیعمهتــی ل ـهش ســاغی و کات ،ههردووکیــان زۆر
گرنگــن دهکــرێ مرۆڤـهکان لـه گوێڕایهڵــی خــوای گـهورهدا بـهکاری بهێنــن جــا
ئهوســا دهبێتــ ه مایــهی ســهرکهوتنیان لــهو نیعمهتــه.
زۆربــهی خهڵــك تیاچــووه لــهم نیعمهتــهدا ،بــێ ئاگایــه لــهم ڕاســتیه ،لهبــهر
ئــهوه وا گومــان دهبــهن ئــهم نیعمهتانــ ه پاداشــته ،بــهاڵم ڕاســتی مهســهلهکه
تاقیکردنهوهیــ ه لــه ڕاســتی دا .ئهگــهر مرۆڤــهکان نهزانــن ئــهم نیعمهتانــ ه بــۆ
تاقیکردنهوهی ـ ه ســوپاس گــوزار نابێــت لهس ـهری ،ڕهنــج بهخهســار دهبێــت ل ـه
دواڕۆژدا پهشــیامن دهبێتــهوه لهکاتێکــدا کــ ه پهشــیامنی دادی نــادات.
بــهم شــێوه بۆمــان دهردهکهوێــت زۆرینــهی خهڵــك ســتهملێکراوه،
خهڵهتێــراوه ،توشــی زهرهر بــووه ئهگــهر ههستیشــی پــێ نــهکات و نهزانێــت
لــ ه دونیــادا.
(( 30جامــع الترمــذي)) ( ،)36/4کتــاب القیامــة ،البــاب االول ،رقــم الحدیــث ( ،)2532
وقــال :حســن صحیــح
26
لــه فهرموودهکــهدا ئاماژهیــه بــۆ ئــهوه کــه زۆرینــهی خهڵــك فێــڵ لێکــراوه،
وه بــهردهوام دهبــن لهســهر خراپــه ،وه لهســهر مســوڵامن پێویســت ه کــه
بــهزۆری نهخهڵهتێــت ،چونکــه زۆرینــهی خهڵــك پێــوهر نیــه بــۆ بیروبــاوهڕو
ڕێــگای ڕاســتی ،بهڵکــو پێــوهر ئیســامه ،وهك خــوای گــهوره دهفهرمــووێ:
(قــل ال یســتوي الخبیــث والطیــب ولــو أعجبــك کــرة الخبیــث ) 31واتــه (ئ ـهی
پێغهمبــهری صلــی اللــه علیــ ه وســلم) پێیــان بڵــێ :پیــس و پــاك یهکســان
نیــن ،ههرچهنــده زۆریهتــی ئــهو پیســه ســهرنجی راکێشــا بیــت.
ههروههــا (ومــا أکــر النــاس ولــو حرصــت مبؤمنیــن) 32واتــه (دڵنیــاش ب ـه) ک ـه
زۆربــهی خهڵکــی باوهڕدارنیــن ،ههرچهنــده تــۆ زۆر بهپــهرۆش بیــت و هــهوڵ
بدهیــت و تــێ بکۆشــیت.
ههروههــا دهفهرمــووێ( :وان تطــع أکــر مــن يف االرض یضلــوك عــن ســبیل
الل ـه) 33واتــه خــۆ ئهگ ـهر فهرمانب ـهردارو ملکهچــی زۆرب ـهی خهڵکــی س ـهرزهوی
بیــت ئـهو ه لـ ه ڕێبــازی ئـهو ه لـ ه ڕێبــازی خــوا وێڵــت دهکـهن.
بب ـ ه پشــیوانی خــواو لهس ـهر ڕاســتی ب ـه لهگ ـهڵ خهڵــك مهب ـه ئهگ ـهر لهس ـهر
ڕاســتی نهبــن وهك ل ـهم فهرمــوودهدا دهفهرمــووێ (( :ال تکونــوا امعــة تقولــون
ان احســن النــاس احســنا وان ظلمــوا ظلمنــا ،ولکــن وطنــوا انفســکم ان احســن
النــاس ان تحســنوا وان اســاءوا فــا تظلمــوا)) 34نابێــت شــوێن خهڵکــی بکهویــن
ب ـ ه کوێران ـه و ههرچیــان کــرد بهڕاســتی بزانیــن ،ئهگ ـهر کارهکهیــان بــاش بــوو
دهکرێــت شــوێنیان بکهویــن وهگ ـهر نــا ن ـهك ه ـهر شــوێنیان نهکهویــن بهڵکــو
دهبێــت دهستیشــیان بگریــن کـه نهیکـهن.
عــن أيب هریــرة أن رســول اللــه صلــی اللــه علیــة وســلم قــال(( یقــول اللــ ه
تعالــی :مالعبــدي املؤمیــن عنــدي جــزاء اذا قبضــت صفیـه مــن أهــل الدنیــا ثــم
35
احتســبه اال الجنــة))
ئــهم فهرمــووده لــه فهرمــووده قودســیهکانه ،ڕاســتێتی ئهوهیــه کــه
ئــهم فهرمــووده واتــاو ماناکهشــی لهالیــهن خواوهوهیــه ،لهبــهر ئــهوه
دهفهرمووێ((:مــا لعبــدي)) ئهگــهر واتاکــهی لهالیــهن پێغهبــهرهوه بوایــه
درودی خــوای لــێ بێــت دهیفهرمــوو :مــا للعبــد املؤمیــن ،لهســهرهتای
فهرموودهکــهوه دهڵــێ خــوای گــهوره دهفهرمــووێ ((یقــول اللــه تعالــی)) جــا
لهمــهو ه بۆمــان دهردهکهوێــت کــه لهالیــهن خواوهوهیــه.
ههندێــك ک ـهس س ـهریان ســوڕ دهمێنــێ و دهڵێــن ئهگ ـهر وای ـه کهوات ـه ئهم ـه
قورئانــه ،بــهاڵم وهاڵمهکــهی ئهوهیــ ه کــه قورئــان کهالمــی خوایــه ،وه کتێبــه
ئاســانیهکانی تریــش کــ ه دابهزێرناوهتــه خــوارهوه بــۆ پێغهمبهرانــی پێشــو
ســهالمی خوایــان لــێ بێــت ،کهالمــی خــوان ،قورئانیــش نیــن ،مــهرج نیــه
ههرچــی الی خــواو ه هــات قورئــان بێــت.ههروههــا فهرمــوودهی قودســی.
جیــاوازی ههیــه لهنێــوان فهرمــوودهی قودســی و قورئــان ،جیاوازیــهکان
ئهمانــهن:
أ-دهقــی قورئــان موعجیزهیــه ،بــهاڵم دهقــی فهرمــوودهی قودســی موعجیــزه
نی ـه.
ب-قورئــان ههمــووی بهشــێوهیهکی زۆر تــهواو بــێ ههڵــه گهشــتووه پێــان
(( 35صحیــح البخــاري بشــرح فتــح البــاري)) ( ،)242/11کتــاب الرقائــق ،البــاب الســادس،
تقــم الحدیــث ( .)6424تێبینــی لــ ه کتێبهکــهدا الرقــاق نوســراو ه لهجیاتــی الرقائــق
28
پهيامى دڵ نهرمى
(متواتــر) بــهاڵم فهرمــوودهی قودســی ههمــووی وانیــه ههیــه بهشــێوهیهکی
زۆر تــهواو پێــان گهشــتووه ،ههیــه بهپێچهوانهوه(،زانایانــی فهرمــووده
ئهوانهیــان دیــاری کــردووه ،وه چهندههــا بهشــی ههیــه بــۆ منونــه،
فهرمــوودهی متواتــر ،احاد،حســن،ضعیف وه ههروههــا).
ج-خوێندنــهوهی قورئــان عیبادهته،بــهاڵم فهرمــوودهی قودســی وهك قورئــان
نی ـه .ئ ـهم فهرموودهی ـه پرســیارێکی ترمــان بهبیــر دێنێت ـهوه ،لهپرســیارهکانی
تاقیکردنــهوهی مرۆڤــهکان لــهم دونیایــهدا ،ئهویــش تاقیکردنهوهیــ ه بــه
ناڕهحهتــی ،ئــهم ووتانــه کۆمهڵێــك شــت ههڵدهگرێــت وهك:
یهکــهم :تاقیکردنــهوه بــه ناڕهحهتــی لــ ه ســونهتهکانی خــوای گهورهیــه لــه
دونیــادا ،وه ههمــوو مرۆڤێــك دهبــێ تاقیبکرێتـهوه ،خــوای گـهوره دهفهرمــووێ:
ات الَنْ ُفـ ِ
ـس َوال َّث َم َر ِ الَ ْمـ َوالِ َو ْ
ن ْْص ِمـ َ خـ ْو ِ
ف َوالْ ُ
جــوعِ َونَق ٍ ـي ٍء ِمـ َ
ن الْ َ ( َولَ َن ْبلُ َونَّكُـ ْ
ـم ِبـ َ ْ
الصا ِبرِي ـنَ) 36واتــه ســوێند ب ـه خــوا تاقیتــان دهکهین ـهوه ب ـه کهمێــك ل ـه ـر َّ َوبَـ ِّ ِ
تــرس و بیــم و برســێتی و کــهم بوونــی مــاڵ و ســامان و مردنــی کــهس و کارو
تیاچوونــی بــهرو بوومــی کشــتوكاڵ ،جــا مــژده بــده بــهو کهســانهی خۆگــرو
ئارامگــرن.
َــل
ُــم َمث َُــا يَأْتِك ْ
ج َّنــ َة َول َّ
خلُــوا الْ َ ســ ْب ُت ْم أَنْ تَدْ ُ ح ِههروههــا دهفهرمــووێ( :أَ ْم َ
سـ ُ
ـول ح َّتــى يَق َ
ُول ال َّر ُ ـرا ُء َو ُزلْ ِزلُــوا َ
ســا ُء َوالـ َّ َّسـ ْت ُه ُم الْ َبأْ َ ن َق ْبلِكُـ ْ
ـم َم َّ خلَـ ْوا ِمـ ْ ن َ الَّ ِذيـ َ
ـب) 37واتــه ئایــا التــان ـر اللَّ ـ ِه َقرِيـ ٌ ـر اللَّ ـ ِه أَ َل إِنَّ نَـ ْ َ
ن آ َم ُنــوا َم َعــهُ َم َتــى نَـ ْ َُوالَّ ِذي ـ َ
وایــه هــهروا بــه ئاســانی دهچنــه بهههشــتهوه(،بێ تهنگانــهو ناخۆشــی)؟!
مهگ ـهر منون ـهی ئیامندارانــی پێشــوتان بــۆ بــاس نهکــراوه ،ک ـ ه توشــی ش ـهڕو
ناخۆشــی و تهنگان ـه و گرانــی و ن ـهداری بــوون و تهکانیــان خــواردوه و زۆریــان
بــۆ هاتــووه بهڕادهیــهك ،ههتــا پێغهمبهرهکهیــان و ئهوانــهی باوهڕیــان هێنــاوه
29
لــه گهڵیــدا ،دهیانــوت :کــهی پــهروهردگار ســهرکهوتن دهبهخشــێت؟! ئیــر
کــهی خــوا یارمهتــی دهنێرێــت؟! ئاگاداربــن بهڕاســتی یارمهتــی پــهروهردگار
نزیک ـه.
دووهم :ئــهم ناڕهحهتیانــ ه بــۆ سهرزهنشــت و تۆڵــه ســهندنهوه نیــه ،وهکــو
بـول َر ِّ خــوای گ ـهور ه دهفهرمــووێَ ( :وأَ َّمــا إِ َذا َمــا ا ْب َتـ َ
ـا ُه َف َقــدَ َر َعلَ ْي ـ ِه ِر ْز َقــهُ َف َي ُقـ ُ
يــم) 38واتــه بــهاڵم کاتێــك تاقــی دهکاتــهوه و َأهَانَ ِنــي*ك ََّل َبــل َل تُكْ ِر ُمــونَ الْ َي ِت َ
ڕزق و ڕۆزی کهمــی پێدهبهخشــێت و لێــی دهگرێتــهوه دهڵێــت :وا دیــار ه
پ ـهروهردگارم منــی خــۆش ناوێــت و ڕقــی لێم ـهو و ریســوای کــردووم* نهخێــر
ئــهو شــتانه هیچــێ وانیــه ( ،نهبهخشــین مانــای ڕێــزو قــهدره ،نهلێگرتنــهوه
مانــای بــی ڕێــزو بــێ قهدرییــه ،بهڵکــو ئێــو ه ســهرهڕای ئــهو بیــرو بۆچوونــه
چهوتانهتــان) رێــزی ههتیــو ناگــن و نــازی پێنــادهن.
تاقیکردنهو ه کۆمهڵێك حیکمهتی تێدایه ،وه گرنگرتینیان ئهمانهن:
أ-بــۆ ئیقــام و حوجهیــه ،لهبــهر ئــهوه خــوای گــهوره خهڵکــی موحاســهبه
دهکات بــه نیــهت و وتــهو ،کــردهوه ،ئهویــش دوای ئــهو ه خــوای گــهوره
شــتهکانی بــۆ ڕوون کــردهوه لهوانــهی کــ ه پێویســته بیــکات و لهوانــهی کــه
سهرپشــکه ،خــۆ ئهگــهر خــوای گــهور ه خهڵــك دروســت بــکات و بــه بــێ
ئـهوهی تاقــی بکاتـهو ه لـهم دونیــادا ،دواتــر بهکۆمهڵێــك بڵــێ بڕۆنـ ه دۆزهخـهوه
ئ ـهو کات ـ ه دهڵێــن خوای ـه گیــان تــۆ مهجالێکــان بــده ،چیــان پــێ دهکهیــت
و دهڵێیــت ئامادهیــن .ئهگــهر ئــهم ههلهمــان نهداتــێ ئهوکاتــه وا ههســت
دهکهیــن کــه خــوای گــهور ه ســتهمی لێکردوویــن .خــوای گــهوره دهیهوێــت
ئــهو مهجالهمــان بداتــێ بــۆ ئــهوهی قســهمان نهبێــت ئــهو کاتــه ئائهمهیــه
مانــای ئیقــام و حوجــه بهڵگهیهکــه بهســهرمانهوه .لهگــهڵ ئهوهشــدا
30
پهيامى دڵ نهرمى
هــاوهڵ دانــهرهکان دابــهش دهکرێــت بهچهنــد بهشــێکهوه لــ ه ڕۆژی دوایــدا،
پهنــا دهگریــن بهخــوا لهوان ـهی ک ـه هاوهڵــی بــۆ دادهنێــن .وهك خــوای گ ـهوره
ن) 39واتــه وتیــان :ســوێند ش ِكــ َ
دهفهرمــووێ...( :قَالُــوا َواللَّــ ِه َربِّ َنــا َمــا كُ َّنــا ُم ْ ِ
بوویــن!! بهخــوای پهروهردگارمــان ئێمــه ههرگیــز مورشیــك و هاوهڵگــهر نه
وعــن أنــس بــن مالــك قــال :کنــا عنــد رســول للــه صلــی اللــه علیــه وســلم
فضحــك ،فقــال :هــل تــدرون مــم أضحــك؟ قــال قلنــا :اللـه ورســوله أعلــم ،قــال
مــن مخاطبــة العبــد ربــه ،یقــول :یــارب أمل تجــرين مــن الظلــم؟ قــال یقــول:
بلــی ،قــال فیقــول :فــاءين ال أجیــز 40علــی نفــي اال شــاهیدا منــي ،قــال
فیقول:کفــی بنفســیك الیــوم علیــك شــهیدا ،وبالکــرام الکاتبیــن شــهودا،
قــال فیختــم علــی فیــه ،فقــال االرکانــه : 41انطقــي ،قــال :فینطــق باعاملــه،
قــال :ثــم یخلــی بینــه وبیــن الــکالم ،قــال فیقــول :بعــدا لکــن وســحقا،
فعنکــن کنــت أناضــل)) 42ئهنهســی کــوڕی مالیــك ڕهزای خــوای لــێ بێــت
دهڵــێ لهگــهڵ پێغهمبــهردا بوویــن درودی خــوای لــێ بێــت وه پێکهنــی وه
فهرمــووی ئایــا دهزانــن چــی پێیکهنانــدم؟ ئهوانیــش ووتیــان خــواو پێغهمب ـهر
زاناتــرن (ئهم ـهش وهك ئهدهبێکــی هــاوهاڵن ڕهزای خوایــان لــێ بێــت ،لهگ ـهڵ
پێغهمبــهردا درودی خــواێ لــێ بێــت) وه فهرموودهکــه ههمــان مانــای ئــهم
ـى أَ ْف َوا ِه ِهـ ْ
ـم خ ِتـ ُ
ـم َعـ َ ئایهت ـهی ههی ـه وهك خــوای گ ـهوره دهفهرمــووێ( :الْ َي ـ ْو َم نَ ْ
ْســ ُبونَ ) 43واتــه ئهمــڕۆ مــۆر ــم بِ َــا كَانُــوا َيك ِ ِــم َوتَشْ ــ َهدُ َأ ْر ُ
جلُ ُه ْ َوتُكَلِّ ُم َنــا َأ ْي ِديه ْ
دهنێیــن ب ـ ه دهمیانــداو قس ـهیان بــۆ ناکرێــت ،بهڵکــو دهســتیان قس ـهمان بــۆ
دهکات ،قاچیشــیان شــایهتی دهدات ب ـهو کاروکردهوان ـه ک ـه ئهنجامیــان دهدا(
31
دهربــارهی ئــهو تاوانانــهی کــ ه ئهنجامیــان داوه ،کاتیــك رشیتــی کاســێت و
فیدیــۆ وســی دی و دیســك قس ـهمان بــۆ دهک ـهن بــاوهڕ بــوون ب ـه قس ـهکردنی
دهســت و قــاچ ...هتــد ئاســانه).
ـم سـ ْم ُع ُه ْم َوأَبْ َصا ُر ُهـ ْ
ـم َ جا ُءو َهــا شَ ـهِدَ َعلَ ْي ِهـ ْ ح َّتــى إِ َذا َمــا َههروههــا دهفهرمــووێَ ( :
ـم شَ ـهِدْ ت ُْم َعلَ ْي َنــا قَالُــوا أَنْطَ َق َنــا ـم لِـ َ جلُو ِد ِهـ ْـم بِ َــا كَانُــوا َي ْع َملُونَ * َوقَالُــوا لِ ُ
جلُو ُد ُهـ ْ َو ُ
ج ُعــونَ ) 44واتــه ههتــا ـم َأ َّو َل َمـ َّر ٍة َو ِإ َل ْيـ ِه تُ ْر َ ش ٍء َو ُهـ َو َ
خ َل َقكُـ ْ ـق ك َُّل َ ْ ال َّلــهُ ا َّلـ ِذي َأنْ َ
طـ َ
کاتێــك دهگهنــه ئاســتی ئاگرهکــه گوێیــان و چاوهکانیــان و پێســتهکانیان
شــایهتیان لهســهر دهدات کــه چ کارو کردهوهیهکــی نادروســت و خراپیــان
ئهنجــام دهدا ،ئهوســا بــه غهمباریــهوه بــه پێســتی خۆیــان دهڵێــن :بۆچــی
شــایهتیتان لهســهرداین خــۆ زهرهرتانــه ؟ لــه وهاڵمــدا دهڵێــن ،ئــهو خوایــه
ئێمــهی هێناوهتــه گوفتــار کــه دهتوانێــت ههمــوو شــتیك بهێنێتــه قســهو
گفتوگــۆ ،هــهر ئــهو زاتهشــه کــه یهکــهم جــار بهدیهێنــاون و هــهر بــۆالی
ئهویــش دهبرێنــهوه (بێگومــان کارێکــی ئاســان ه بۆخــوا چونکــه ئادهمیــزاد
جۆرههــا ئامێــری هێناوهتــه قســه ،دهم و زمــان و لێویشــیان نیــه!).
ئــهم ههمــوو بهربهرهکانیــهو مــل نهدانــه دوای ئهوهشــه کــه هاوهڵیــان بــۆ
خــوا دانــاوهو وه گوێڕایهڵیــان نهکــردووه ،چــۆن ئهگ ـهر ئ ـهو فرس ـهتهش ن ـهدا؟
(یانــی لهگــهڵ ئهوهشــدا کــه خــوای گــهوره ئــهو ههمــوو مهجالهشــی داوه
ئینجــا هێشــتا ئهوان ـهی ک ـه بێبــاوهڕو خراپ ـهکار بــوون بهرانب ـهر خــوای گ ـهوره
دهوهســن).
ب-لێکۆڵینــهوهو بهدواداچــون (بــ ه کۆمهڵێــك کاری جــۆراو جــۆرســهرهنجامی
ئهمـه مرۆڤـهکان دهردهکـهون تــا چ ڕادهیـهك لهگـهڵ خــوای گـهورهدا ڕاســتیان
کــردووه) ناڕهحهتــی ڕاســتێتی مرۆڤ ـهکان دهردهخــات ،چاک ـه جیــا دهکات ـهوه
32
پهيامى دڵ نهرمى
لــه خراپــه ،ڕاســتگۆ جیــا دهکاتــهوه لــ ه درۆزن ،وه مســوڵامنی ڕاســتهقینه
لهگــهڵ دووڕوو (املنافــق) ،لهمــهدا ســودێکی زۆری تیایــه بــۆ کۆمهڵگــهی
ئیســامی ،خــوای گــهوره دهفهرمــووێ لــهو ئایهتانــهی کــه باســی غــهزای
ئوحــود دهکات کــه حیکمهتێکــی تیایــ ه لــهو ناڕهحهتیــهدا وهك هاتــوو ه لــه
يِيــ َزح َّتــى َ ــى َمــا أَنْ ُت ْ
ــم َعلَ ْيــ ِه َ ن َع َ ئایهتهکــهدا ( َمــا كَانَ اللَّــهُ لِ َيــ َذ َر الْ ُم ْؤ ِم ِنــ َ
ج َت ِبــي ـب َولَ ِكـ َّ
ن اللَّــهَ يَ ْ ـى الْ َغ ْيـ ِ ـب َو َمــا كَانَ اللَّــهُ لِ ُيطْلِ َعكُـ ْ
ـم َعـ َ ن الطَّ ِّيـ ِ ـث ِمـ َخبِيـ َ الْ َ
ُــم أَ ْ
جــ ٌر ســلِ ِه َوإِنْ تُ ْؤ ِم ُنــوا َوتَ َّتقُــوا َفلَك ْن يَشَ ــا ُء فَآ ِم ُنــوا بِاللَّــ ِه َو ُر ُ ســلِ ِه َمــ ْ ِمــ ْ
ن ُر ُ
َع ِظيـ ٌ
ـم) 45واتـه خــوا ئیامنــداران واز لێناهێنێــت هـهر وهکــو ئـهوهی کـه ئێســتا
ئێــوهی لهســهری هــهن ( دڵســۆزو نادڵســۆز ،خهمخــۆرو بــێ بــاك تێکهڵــن)،
ههتــا پیــس و پــاك لهی ـهك جیــا نهکات ـهوه (تــا ئاینــده بزانــن) ،بهڵکــو خــوا ل ـه
پێغهمبهرهکانــی کهســانێك ههڵدهبژێرێــت کــه بیهوێــت (تــا لــه ههندێــك
نهێنــی ئاگاداربــن بـهو ڕادهی کـه پێویســته) ،جــا بــاوهڕ بــهخــواو پێغهمبهرانــی
بهێنــن ،خــۆ ئهگــهر بــاوهڕی دامــهزراو بهێنــن و پارێــزگاری بکــهن و لــه خــوا
تــرس بــن ،ئــهو ه پاداشــتی بــی ســنورو نهبــڕاوه چاوهڕیتانــه.
33
پوختەو کۆتایی
35
پێڕست
پێش خوێندنەوە3----------------------------------------------------------------
دهستپێك6------------------------------------------------------------------------
پێشهکی9----------------------------------------------------------------------- -:
جهسته9-------------------------------------------------------------------------- :
ڕۆح10----------------------------------------------------------------------------- :
ژیری11--------------------------------------------------------------------------- :
دهروون12------------------------------------------------------------------------ :
دڵ12------------------------------------------------------------------------------ :
جۆری یهکهم :دڵی ساف و بێ گهرد13--------------------------------------- :
جۆری دووههم :دڵی نهخۆش13---------------------------------------------- :
جۆری سێههم :دڵی ڕهق14---------------------------------------------------- :
تاقیکردنهوه به نیعمهت 18------------------------------------------------------
تاقیکردنهوه بهناڕهحهتی 28-----------------------------------------------------
پوختەو کۆتایی34-----------------------------------------------------------------
36
پهيامى دڵ نهرمى
37