‫دڵ نهرمی‬

‫مرۆڤ و پێکهاتەکانی وە دڵ و جۆرەکانی‬

‫پەیامەکانی قیبلە‪...‬ڕۆشنبیری گشتی و ئیسالمی‪...‬زانست و ئیمان‪.‬‬

‫رسالة القبلة‪...‬الثقافة العامة واإلسالمیة‪...‬العلم واالیمان‪.‬‬
‫‪Qibla message...general culture and Islamist...science and belief.‬‬
‫ئەکاونتی فەیسبووك‬
‫‪https://www.facebook.com/PayameQibla0‬‬
‫پەیجی فەیسبووك‬
‫‪https://www.facebook.com/PayameQibla1/‬‬
‫تویتەر‬
‫‪https://twitter.com/PayameQibla‬‬
‫ئینستاگرام‬
‫‪https://www.instagram.com/payameqibla1/‬‬
‫یوتیوب‬
‫‪https://www.youtube.com/channel/UCrXv9_Z8wyhcstQ0tILVHyQ?view_as=subscriber‬‬

‫قیبله‪...‬بهردەوامه له باڵوکرنهوەی بهرههمهکانی‪ ،‬گهر خوای گهورە مۆڵهت بدات گشت‬

‫پهیامهکانی قیبله له سێتێکی تایبهتدا وە بهناوی قیبلهوە بهچاپ دەگهیهنرێت‪ ،‬ههرچهند تا ئێسته‬
‫کۆمهڵێك کتێب و نامیلکهی بهناوی نووسهرەوە چاپکراوەو زۆربهرههمی تریش به ئهلکترۆنی‪،‬‬
‫بهاڵم دوای پێداچوونهوەو وردبوونهوەو کۆکردنهوەی گشت بهرههمهکانی تر ههمووی پێکهوە‬
‫بهدەستی خوێنهران و نهوەکانی تری داهاتوو دەسپێردرێت‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬
‫ان الحمد هلل نحمده ونستعینە ونستغفره‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور انفسنا ومن سیئات اعمالنا‪ ،‬من یهد هللا‬
‫فال مضل لە‪ ،‬ومن یضلل فال هادی لە والصالة والسالم علی افضل خلق هللا سیدنا محمد وعلی الە‬
‫وصحبە اجمعین‪.‬‬
‫هەرکارێك‪ 1‬لەپێناو خزمەت کردن و گەیاندنی ئاینی ڕاستی ئێسالمدا بێت ئەگەرچی کارەکە بە‬
‫بچوكیش بزانێرێت بەاڵم پاکی کارەکەو نیەتەکە گەورەی دەکات‪ ،‬گەورەیی و بچوکی مرۆڤ‬
‫بەبیرکردنەوەی خۆی پێوەرێکی هەیە بۆی و پێوەرە شەرعیەکانیش کارەکە دەوڵەمەندو مەزن‬
‫دەکات‪ ،‬وهیان کەمەو کاریگەریەکی نیە‪ ،‬وهیان توانایەکمان هەبێت لەخزمەت کردن و گەیاندنی‬
‫ئیسالمدا ئەگەر بەالشمانەوه بچوك بێت نابێت ببێتە مایەی دڵ ساردیمان لە نەکردنی وهیان‬
‫نەگەیاندنی‪ ،‬نمونەمان هەیە لەسەر ئەم وتانە‪.‬‬
‫‪ -1‬خوای گەوره لە قورئانی پیرۆزدا دهفەرمووێ (( الیکلف هللا نفسا اال وسعها ))‪ 2‬واتە خوای‬
‫گەوره ئەرك ناخاتە سەر هیچ کەسێك مەگەر بەقەدهر توانایی خۆی نەبێت‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ -2‬پێشەوامان درودو سەالمی خوای لێ بێت دهفەرمووێ ((بلغوا عنی ولوا ایە ))‬
‫واتە بیگەیەنن لەمنەوه ئەگەر ئایەتێکیش بێت‬
‫‪ -3‬لە فەرموودهیەکی تر درودو سەالمی خوای لێ بێت دهفەرمووێ (( اتقوا النار ولوا بشق التمره‬
‫))‪ 4‬واتە خۆتان لە ئاگر بپارێزن ئەگەر بە لەتە خورمایەکیش بێت‪ ،‬وههەروهها چەندهها ئایەت و‬
‫فەرموودهی تر لەو بارهوه هاتووه کەهاندهرمانن ئەوهی لەتواناماندا هەیە درێغی نەکەین ئەگەر‬
‫بەالشمانەوه کەم بێت وهیان بەالی کەسانێکی ترهوه ئەوهی کردوومانە زۆر کەم بێت ! بەاڵم لە‬
‫تەرازووی پەروهردگاردا بەدڵنیاییەوه زۆر گەورهیە‪ .‬ئەگەر وانەبوایە پێشەوامان درودی خوای‬
‫لەسەربێت نە یدهفەرموو بیگەیەنن لەمنەوه ئەگەر ئایەتێکیش بێت خۆ ئایەتێك لە چاو ئەو‬
‫‪1‬‬
‫مەبەست ئەو کارانەیە کە لە چوارچیوهی شەرعدا بێت‬
‫‪2‬‬
‫سورة البقرة ئایەتی ‪286‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ – 187111‬بلغوا عنی ولو آیة‪ ،‬وحدثوا عن بني اسرائیل وال حرج ومن کذب علي متعمدا فلیتبوآ مقعده من النار الراوي‪:‬عبدهللا بن عمرو‬
‫بن العاص‪-‬خالصة الدرجة}‪:‬صحیح‪{-‬امحدیث‪:‬البخاري – المصدر‪:‬الجامع الصحي الصفحة او الرقم ‪3461‬‬

‫‪6526 - -4‬ما منكم من أحد إال سيكلمه ربه ليس بينه وبينه ترجمان ‪ ،‬فينظر أيمن منه فال يرى إال ما قدم من عمله ‪ ،‬وينظر أشأم منه فال يرى إال ما قدم ‪ ،‬وينظر ن‬
‫بي يديه‬
‫فال يرى إال النار تلقاء وجهه ‪ ،‬فاتقوا النار ولو بشق تمرة ‪ ) .‬الراوي ‪:‬عدي بن حاتم الطائي ‪ -‬خالصة الدرجة[ ‪:‬أورده في صحيحه] وقال ‪ :‬قال‬
‫األعمش ‪ :‬وحدثني عمرو بن مرة ‪ ،‬عن خيثمة ‪ :‬مثله ‪ .‬وزاد فيه ‪ :‬ولو بكلمة طيبة ‪ -‬المحدث ‪:‬البخاري ‪ -‬المصدر ‪:‬الجامع الصحيح ‪-‬‬
‫الصفحة أو الرقم ‪: 7512‬‬

‫‪2‬‬
 ‫هەمووئایەی تردا کە هەیە ئاشکرایە کە زۆر کەمە‪ ،‬یان نەیدهفەرموو خۆتان لە ئاگر بپارێزن‬
‫ئەگەر بەلەتە خورمایەکیش بێت ئاشکراشە کەلەتە خورمایەك نرخی دونیایەکەی دهبێت چەند بێت؟!‬
‫بەهەرحاڵ هەرکارێك لە پێناو ئاینی پیرۆزی ئیسالمدا بکرێت نابێت بەکەم و کەم بەها سەیر‬
‫بکرێت‪ .‬لەوانەیە پرسیارێكتان ال دروست بێ و بڵێن بۆ ئەم قسانە دهکەن زۆر دڵنیاین زۆرن ئەو‬
‫کەسانەی کە توانایان هەیەو نایخەنە گەڕ !! وه زۆر لە هۆکارهکانیش دهتوانم بڵێم ئەوانەن وه من‬
‫داواکارم لە خوای گەوره‪ ،‬وه هیوادارم کە هەرکەسێك ئەم پرسیارانەی ال گەاڵڵە بووه‬
‫بەخوێندنەوهی ئەم چەند دێڕه ببێتە ڕچە شکانێك الی و دهست پێ بکات‪ .‬ئەم وەرگێرانەی کە‬
‫لەبەردهستتاندایە بریتیە لە چە ند فەرموودهیەکی پێشەوامان درودو سەالمی خوای لێ بێت لەالیەن‬
‫د‪ .‬شرف القضاة تەوه ڕوون کراوهتەوه‪ ،‬وهمنیش هەستاوم بەوهرگێڕانی بۆ زمانی کوردی وه بۆ‬
‫ڕوونکردنەوهی ئایەتە قورئانیەکان پەنام بردووهتە بەر تەفسیری ئاسان بۆ تێگەیشتنی قورئان‬
‫نووسینی بورهان محمد امین وه سوپاسی هەموو ئەوکەسانە دهکەم کە یارمەتیان دام لەم‬
‫وەرگێڕانەدا‪،‬وهداواکارم لە خوای گەوره ئەم کارهم تەنها لەبەرخاتری ئەو کردبێت و وهنوری‬
‫خۆیمان لێ نەشارێتەوه امین‪.‬‬
‫دهستپێك‬
‫الحمدهلل ‪ ،‬نحمده ونستعینە ‪ ،‬ونستهدیە ونستغره ‪ ،‬ونتوب الیە ‪ ،‬ونعوذ باهلل من شرور انفسنا ‪ ،‬ومن‬
‫سیئات اعمالنا‪.‬‬
‫والصالة والسالم علی سیدنا محمد ‪ ،‬وعلی آلە وصحبە ‪،‬ومن تبعهم باءحسان الی یوم الدین‪.‬‬
‫لەپاشان ‪ :‬خوای گەوره دهفەرمووێ‬
‫((والعصر ان االنسان لفی خسر اال الذین آمنو وعملوا الصالحات وتواصوا بلحق وتواصوا‬
‫باصبر))‪ 5‬واتە سوێند بەزهمانە‪ ،‬سوێند بەکاتی عەسر‪ .‬بەڕاستی ئادهمیزاد لە زهرهرمەندی و‬
‫خەسارهتمەندیدایە‪ .‬بێجگە لە وانە کە باوهڕیان هێناوهو کارو کردهوه چاکەکانیان ئەنجامداوهو‬
‫ئامۆژگاری یەکتریشیان کردووه کە هەمیشە پابەندی حەق بن(پابەندی حەقیش پێویستی بە خۆگری‬
‫هەیە) ‪ ،‬لەبەرئەوه بەردهوام ئامۆژگاری یەکتریان کردووه تا هەمیشەو بەردهوام‪ ،‬خۆگرو‬
‫ئارامگریش بن‪.‬‬
‫بەدڵنیاییەوه هۆی سەرکەوتنمان لەتاقیکردنەوهی گەورهی ئەم ژیانەی کەتێایداین ئەوه لەکوێ یەو‪،‬‬
‫وه لەکوێیە واڵتانی ئیسالمی ئەمڕۆو وهئەو شەرتانە؟‬
‫‪5‬‬
‫سورة العصر‬

‫‪3‬‬
‫گومان لەوهدا نیە کە خەیری زۆریشی تیایە ‪،‬وه ڕۆژ لە دوای ڕۆژیش زیاد دهکات سوپاس بۆ خوا‪،‬‬
‫بەاڵم الدانیشی زۆر تیایە‪ .‬وه ئەگەر بمانەوێت ئەو الدانانە چارهسە ر بکەین دهبێت پێش هەموو‬
‫شتێك هۆکارهکانیان بزانین‪ ،‬وهگرنگترینی ئەو هۆکارانە ئەمانەن‪:‬‬
‫‪ -1‬نەزانی ‪ :‬ئەمە چارهسەر دهکرێت بە زانیاری ڕاست و دروست‪ ،‬وه بەئاگابونەوهو هۆش‬
‫هاتنەوه خۆ‪.‬‬
‫‪ -2‬خراپی دهورو بەرمان ئەو دۆخەی تیایدا دهژین‪ :‬ئەمەش چارهسەردهکرێت بەکەمکردنەوهی ئەو‬
‫خراپانە کە لەسەر مرۆڤە کان هەیەو وه بەگۆڕانیان بەرهو باشتر‪.‬‬
‫‪ -3‬خۆش ویستنی دنیاو خۆشیەکانی بەشیوهیەکی وهها کەپێش دینەکەی بخات‪ :‬ئەمەش چارهسەر‬
‫دهکرێت بەورد بوونەوهیەك لە ڕاستێتی دونیا ‪ ،‬چونکە ئەگەر بێت و تۆزێك بەوردی لەم دنیایە‬
‫بکۆڵیتەوهو وهسەیری سەرئەنجامەکەی بکرێت بەڕوونی دهبینیت ئەوه ناهێنێت خۆت بخەیتە ئەو‬
‫بارو دۆخەوه ‪.‬‬
‫‪ -4‬لە بیرچوونەوهی دواڕۆژ‪ :‬ئەمەش چارهسە ر دهکرێت بەبیرهێنانەوهی بەردهوام‪ ،‬وهبە مردن‪،‬‬
‫بەگۆڕ‪ ،‬لێپرسینەوه‪ ،‬وه بە بەهەشت و جەهەنەم‪.‬‬

‫بە دڵنیایەوه دۆزیمانەوه دیاری پێشەوامان درودو سەالمی خوای لێ بێت لە فەرموودهکانی دڵ‬
‫نەرمی‪ ،‬وهگرنگترینی ئەو شتانەی کە مسوڵمانان پێویستیان پێیەتی لەم ڕۆژهدا‪ ،‬بەدڵنیاییەوه‬
‫شۆڕشێکی فکری هەڵساوه لەگەڵ ئیسالم و وهدینەکانی ترو‪ ،‬فکرهکانی تردا‪ ،‬وه دوای ئەم شۆڕشە‬
‫گەوره یە سوپاس بۆ خوا هەمووی بە بەرژهوهندی ئیسالمدا شکایەوه ئەوهتە دهبینین لەهەموو‬
‫الیەکەوه بەکۆمەڵ خەڵك دێنە ناو ئیسالمەوه ڕۆژ لە دوای ڕۆژ (وه ڕۆژ نیە لەم هەوااڵنەمان‬
‫بەرگوێ نەکەوێت‪ ،‬وهیان لەسایتەکانەوه نەیخوینینەوهو نەیبینین)‪ .‬بەوشێوه ئەو شۆرشە دینیە‬
‫لەدنیای فکرهوه دهگوێزرێتەوه بۆ دنیای موعامەلە کردن هەڵسوکەوتمان‪ ،‬لە دنیای دواکەوتنەوه بۆ‬
‫دنیای پێشکەوتن و وهبەرهو پێشچوونی مرۆڤایەتی‪ ،‬لە بەندایەتی خەڵك و دارو بەردهوه بۆ‬
‫بەندایەتی خوای گەوره‪ .‬ئەو فەرموودانەی کە هەڵمان بژاردوون لە کتێبی دڵ نەرمی (الرقائیق) لە‬
‫کتێبە ڕاست و بەپێزو ناودارهکەی ئیمامی بوخاری (صحیح البخاری) ئەوگرفتانە چارهسەر دهکات‬
‫کە مرۆڤ بەرهوالدان دهبات لە زۆر جێگای جیاوازهوه ‪،‬بەتایبەتی جەخت دهخاتە سەر ئەو شتانەی‬
‫کەپەیوهندییان بە دڵەوه هەیە ئەو دڵەی کە ئەگەر چاك بوو هەموو کۆمەڵگا چاك دهبێت ئەگەر‬
‫خراپ بوو هەموو کۆمەڵگا خراپ دهبێت وهك پێشەوامان فەموویەتی درودی خوای لێ بێت‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫داواکارین لە خوای گەوره ئەم کارهمان تەنها لەبەرخاتری ئەوکردبێت و وه سودمان پی بگەیەنێت‬
‫و بێبەشمان نەکات لە پاداشتەکەی‪.‬‬
‫وآخر دعوانا ان الحمد هلل رب العالمین‪.‬‬
‫پێشهکێ‪-:‬‬
‫دڵ نەرمی ئەو فەرموودانەیە کەباسی ئەوشتانەی تیا کراوه کەپەیوهندیان بە دڵەوه هەیە دڵ نەرم‬
‫دهکات ‪،‬وه نزیکمان دهکاتەوه لە خوای گەوره ‪.‬وهپێمان دهڵێت دڵ چیە‪ ،‬وه چی گرنگیەکی لە ژیانی‬
‫مرۆڤدا هەیە ؟‬
‫مرۆڤ بریتیە لە جەستەو ڕۆح‪ ،‬ژیری و دڵ و نە فس‪ ،‬دژایەتی هەیە بۆپێناسەی هەریەکێك لەوانە‬
‫لەبەرئەوه پێناسەیەکی بڕواپێکەری دیاری کراو نیە بۆهەریەکێك لەوانە ‪ ،‬ڕاجیاوازیەکان زۆر‬
‫زۆرن ‪ ،‬بەاڵم من ئەرکی هەریەکێك لەوانە ڕون دهکەمەوه کەچیە بەشێوهیەکی ئاسان بە پشتیوانی‬
‫خوا‪.‬‬
‫جهسته‪ :‬ئاشکرایە الی هەموان ئەرکەکەشی هەستانە بە جێبەجێکردنی فەرمانەکانی خوای گەورهو‬
‫بەس‪ ،‬ئەم جەستە تەنها هەڵدهستێت بە جێبەجێکردنی فەرمانەکان‪ ،‬واتە خۆی بۆ خۆی فەرمان نادات‬
‫ئەو توانایەی نیە تەنها فەرمان جێبەجێدهکات‪ ،‬لەبەر ئەوهی کەوههایە بۆمان ڕوون دهبێتەوه‬
‫کەجەستە لە جێبەجێکردنی کاری چاکەو خراپەدا یەکسانە وه گونجاوه بۆ هەردووکیان‪ ،‬جا‬
‫هەرلەبەر ئەمەیە کە لە شەرعدا نەسەرزهنشتی جەستە دهکات وه نە پیایدا هەڵدێت‪ ،‬دهبینین دهقی‬
‫ڕوون کە جەستە شتێکی پێوهر نیە وهك پێشەوامان دهفەرمووێ (( ان هللا ال ینضر الی صورکم‬
‫واموالکم‪ ،‬ولکن ینضر الی قلوبکم و اعمالکم ))‪ 6‬واتە خوای گەوره سەیری شێوهو ماڵتان ناکات‪،‬‬
‫بەڵکو سەیری دڵ و کردهوهکانتان دهکات‬
‫هەروهها خوای پەروهردگار دهفەرمووێ‪ (( :‬وزاده بسطة فی العلم والجسم ))‪ 7‬واتە زانست و‬
‫زانیاری زۆرو الشەیەکی بەهێزو گەورهشی داوهتێ‪.‬‬
‫ئەم پیا هەڵدانی جەستەیە بە هەڵسان بە جیبەجێکردنی کارهکانی بە شێوهیەکی ڕێك و پێك‪،‬نەك لە‬
‫ڕووی ئەوهوه کەجەستە پێوهرێکە بۆ لە خوا ترسان و وه بۆ چاك گوزاری‪.‬‬
‫ڕۆح‪ :‬بریتیە لەو هێزهی کەوا دهکات لە جەستە هەستێت بە جێبەجێکردن‪ ،‬ئەمە ئەوه دهگەیەنێت کە‬
‫ڕۆح هۆیەکە وهیان پاڵنەرێکی نادیاره لە جێبەجێکردن‪ ،‬جەستە بەبێ ڕۆح هیچ توانای کاری نیە‪،‬‬

‫‪6‬‬
‫حدیث صحیح‪ ،‬اخرجە االمام مسلم فی (( صحیحە )) (‪ ، ) 1987/ 4‬کتاب البر والصیلة واالداب؛ باب تحریم ظلم‬
‫‪7‬‬
‫سورة البقرة‪247 :‬‬

‫‪5‬‬
‫(دهیبینین کاتێك مرۆڤێك گیانی لە دهستداوه چۆن درێژ دهبێت لە بەر دهستمان دهبێت ئێمە هەستین بە‬
‫شاردنەوهی‪ ،‬پێش گیان لە دهستدانی لەوانەیە پاڵەوانێك بوو بێت) نمونەی ئەم ڕۆحە وهك ئامێرێکی‬
‫کارهباو کارهبا وایە‪ ،‬ئامێرهکە ئیش ناکات تا نەیگەیەنین بە کارهباکە‪ ،‬کاتێك کارهباکەمان لێ کردهوه‬
‫ڕاستەوخۆ لەکار دهکەوێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوهشدا ئامێرهکە هیچ کەم و کوڕییەکی تیا نیە (گەرهنتیشی‬
‫لەگەڵە)‪.‬‬
‫بۆمان دهردهکەوێت کە ڕۆح هاندهری جێبەجێکردنی کاره بە جەستە‪ ،‬جەستە الیەنە مادیەکەیەو‬
‫ڕۆح الیەنی مەعنەوی‪.‬‬
‫لە بەر ئەمەیە لە دهقە شەرعیەکاندا بەدی ناکەیت نە پیا خویندن‪ ،‬وه نە لێ خوێندن بۆ ڕۆحی‬
‫ئادهمیزاد‪ ،‬تەنها ئەوه نەبێت دهتوانێت بەکار بهێنرێت بۆ چاکە‪ ،‬یان خراپە‪ ،‬ئەو ناتوانێت بە پێچەوانە‬
‫بێت‪ ،‬وه ڕۆح خۆی بۆ خۆی ناتوانێت ڕازی ببێت وهیان ڕازی نەبێت وهیان نکوڵی بکات‪.‬‬
‫ژیری‪ :‬سەر گەورهیە‪ ،‬لە هەموو شتێکدا ئەو دهتوانێت پێش بینی بکات لە کارهکاندا وهبیر‬
‫لەسەرهنجامەکەی بکاتەوه چۆن دهبێت‪ ،‬چۆن نابێت‪ ،‬لێکی بداتەوهو هەڵی بسەنگێنێت بەهەموو‬
‫الیەکدا‪ ،‬ئەگەر ئەم ژیریە هیدایەت دراو و ژیر بوو‪ ،‬بە ئاینی ئیسالم فەرمانمان بە چاکە پێ دهکات‬
‫وه ئەگەر بە پێچەوانە بوو ئەویش بە پێچەوانە دهبێت و وا دهزانێت چاکەیە‪.‬‬
‫لە بە ر ئەمەیە ئاینی پیرۆزی ئیسالم زۆر جە خت دهکات لە سە ر ژیری‪ ،‬ڕۆشنبیرکردنی ئەم‬
‫ژیریە بە ئاینی پیرۆزی ئیسالم‪ ،‬تا کاتێك کە ژیری کە فەرمانی کارێکی دا بە دڵ کارهکەی‬
‫پەسەندوو گەوره بێت‪ ،‬تا شەیتان نەتوانێت باوهڕی پێ بهێنێت دوای ئەوهی کە ئەم باوهڕی بەڕاستی‬
‫هێناوه‪.‬‬
‫دهروون‪ :‬سەرگەورهی دووهەمە‪ ،‬وه پێوهری خۆشی و ناخۆشی وقازانج و زهرهرو چاکەو‬
‫خراپەیە بەشیوهیەکی کورت‪ .‬سەیری سەر ئەنجامی کارهکان ناکات‪.‬‬
‫زۆربەی کات شەیتان زهفەر بە مرۆڤەکان دهگەیەنێت لە ڕێگەی دهروونەوهیە چونکە ئەوه شوێنی‬
‫گەورهی الوازی مرۆڤە‪.‬‬
‫هەر لەبەر ئەمەیە ئاینی پیرۆزی ئیسالم زۆر جەختی کردووه لە سەر ڕاهینان و پەروهرده کردنی‬
‫دهروون‪ ،‬کەم کردنەوهی گاریگەری لەسەر دڵ‪ ،‬داخستنی دهرگاکانی شەیتان لەسەری‪ ،‬ڕاهێنانیی‬
‫لەوهی کە حەزی لێ ناکات‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫ڕاستە کە شاعیر دهڵێ‪ :‬دهروون وهك منداڵ وایە ئەگە ر وازی لێ بهێنیت گەوره دهبێت و هەر‬
‫‪8‬‬
‫حەزی لە شیره‪ ،‬وه ئەگەر بڕیتەوه دهبڕێتەوه‬
‫بەم شێوهیە ‪ ،‬ژیری و دهروون هیچ توانایەکیان نیە جگە لە پێشبینی و مشتومڕ کردن‪ ،‬توانای‬
‫بریاردانیان نیە‪ ،‬كێ توانای بڕیاردانی هەیە دڵ‪.‬‬
‫دڵ خاوهنی بڕیاردانە گوێ دهگرێت لە ژیری و دهروون‪ ،‬گوێ دهگرێت لەئەو گفتوگۆو‬
‫بەربەرهکانیە کە دهیکەن لەبەینی خۆیاندا دوای ئەوه دڵ دوا بڕیار وهردهگرێت ‪،‬وه دڵ بریتی یە لە‬
‫چەند جۆرێك‪.‬‬
‫جۆری یهکهم‪ :‬دڵی ساف و بێ گەرد‪:‬‬
‫ئە و دڵەیە کە چاکە هەڵ دهبژێرێت‪ ،‬بڕیار نادات تەنها بەچاکە نەبێت و وه بە ئەوهی کە‬
‫پەروهردگای پێی ڕازیە‪ ،‬ئەمەیە کە لە قورئانی پیرۆزدا هاتووه وهك دهفەرمووێ (( یوم ال ینفع مال‬
‫وال بنون اال من اتی هللا بقلب سلیم ))‪ 9‬واتە مەگەر کەسێك بە دڵ و دهروونی پاك و بێگەردو پڕ لە‬
‫ئیمان‪ ،‬بە خزمەت پەروهردگار گەشتبێت‪.‬‬
‫جۆری دووههم‪ :‬دڵی نەخۆش‪:‬‬
‫(دڵی نەخۆش بەمەست لە الیەنە مادیەکەی نیە) دڵی نەخۆش ئەوهیە کە خراپە هەڵدهبژێرێت‪ ،‬بڕیار‬
‫دهدات بەوهی کە خوای گەوره توڕه دهکات‪ ،‬خوای گەوره دهفەرمووێ (( فی قلوبهم مرض فزادهم‬
‫هللا مرضا ولهم عذاب الیم بما کانوایکذبون ))‪ 10‬واتە ئەوانە لە دڵ و دهروونیاندا نەخۆشی بێ‬
‫باوهڕی و حەسوودی و کینە هەیە خواش (بەسەرخستنی حە ق و ئیمانداران) ئەوهندهی تر دهردیان‬
‫گران و کاریگەر دهکات و سزایەکی سەختیش (لە دنیا و قیامەتدا) چاوهرێیانە بەهۆی درۆکردن و‬
‫(دژایەتیان بۆ ئیسالم)‪.‬‬
‫جۆری سێههم‪ :‬دڵی ڕهق‪:‬‬
‫ئەو جۆره دڵەیە کە نەخۆشی پێ گەشتووهو خراپەکاره‪ ،‬خوای گەوره مۆری ناوه بەم جۆره داڵنەدا‬
‫واتە پاشان‬ ‫‪11‬‬
‫وهکو دهفەرمووێ (( ثم قست قلوبکم من بعد ذلك فهی کلحجارة او اشد قسوة ))‬
‫لەوهودوا دڵەکانتان رهق بوو‪( ،‬ئەی جولەکەکان) هەروهك بەرد بەڵکو رهقتریش‪ .‬هەروهها‬

‫‪8‬‬
‫وه لە کوردهواری خۆشماندا وتویانە نەفس بیگریت پڕی مشتێکە وه کە بەری دهیت پڕی دهشتێکە‬
‫‪9‬‬
‫سورة الشعراء ‪89‬‬
‫‪10‬‬
‫سورة البقرة ‪10 :‬‬
‫‪11‬‬
‫سورة البقرة ‪74 :‬‬

‫‪7‬‬
 ‫دهفەرمووێ (( فویل للقاسیة قلوبهم من ذکر هللا اولئك فی ضالل مبین ))‪ .12‬واتە هاوار و وهیل بۆ‬
‫ئەوانەی کە دڵیان رهقە لە ئاستی قورئان و یادی خوادا‪ ،‬ئائەوانە لە گومڕاییەکی ئاشکرادا گیریان‬
‫خواردووه‪.‬‬
‫واتە ئابەو شێوهیە خوا مۆر‬ ‫‪13‬‬
‫هەروهها دهفەرمووێ (( کذلك یطبع هللا علی قلوب الکافرین ))‬
‫دهنێت بەسەر دڵی بێ باوهڕاندا‪ .‬شوێنی دڵ لە سینگدا ‪ ،‬خوای گەوره دهفەرمووێ (( فاءنها ال تعمی‬
‫االبصار ولکن تعمی القلوب التی فی الصدور ))‪ 14‬واتە جا وهنەبێت چاوان کوێر بووبێت‪ ،‬بەڵکو‬
‫ئەو داڵنە کوێر دهبن کەوان لە سینەکاندا (چونکە هەر ڕواڵە ت دهبینن و ناوهرۆك لێك نادهنەوه)‪.‬‬
‫دهکرێت ئەو ناولێنانە بۆ شتی تریش بکرێت‪ ،‬دهشکرێت هە ر خۆی بێت‪ ،‬وه لەوانەشە شتێکی مادی‬
‫نەبێت‪ ،‬خوا خۆی زانایە‪.‬‬
‫دهشکرێت ئەو وشانە بۆ شتی تریش بەکار بهێنرێت جگە لەوهی کە من باسم کردووه بەشێوهیەکی‬
‫نادیار‪ ،‬بۆ نموونە وهکو ناو لێ نانی دهروون بەزات‪.‬‬
‫الی زۆر کەسانێك ئەو بیرۆکەیە یان بە هەڵە وهرگرتووه کە پێیان وایە ژیری خاوهنی بریاردانە‪،‬‬
‫ئەوه هەڵەیەکی بەرباڵوه هیچ ڕاستیەکی تیا نیە‪ .‬بەڵگەمان هەیە لەسەر ئەم قسانە‪.‬‬
‫یهکهم‪ :‬لەبەر ئەوهی مرۆڤ زۆربەی کاتەکان باوهڕ دهکات بەگرنگی کار بە هۆی ژیریەوه بەاڵم‬
‫زۆر جار ناشیکات‪ ،‬بۆ نموونە قوتابی باوهڕ دهکات بەگرنگی خویندن کەچی قوتابی وا هەیە‬
‫ناخوێنێت‪ ،‬لە ناو مسوڵمانیشدا هەیە باوهڕی هەیە بە خوای گەورهو باوهڕی هەیە بەئەوهی کە نوێژ‬
‫واجبە کەچی نوێژ ناکات!! (زۆر برادهرم هەیە کاتێك باسی دین و ئیسالم دهکەین پێکەوه دهڵێن وهللا‬
‫باوهڕم بە دینی ئیسالم هەیە بەتەواوی وه خوای گەورەشم خۆش دهوێ‪ ،‬مسوڵمانانم خۆش دهوێ‬
‫ڕقم لە دوژمنانی دینە‪ ،‬کەچی نوێژیش ناکەن) هەروهها هەشە باوهڕی هەیە بە نەکردنی شتێك‬
‫کەچی دهشیکات‪ ،‬بۆ نموونە جگەره کێش باوهڕ دهکات کە گرنگە جگەره تەرك بکات بەهۆی‬
‫ژیریەوه لەبەر چەندهها زهرهرو زیانی کەچی تەرکیشی ناکات‪ 15‬وه هەروهها‪،‬جا خۆ ئەگەر ژیری‬

‫‪12‬‬
‫سورة الزمر ‪22 :‬‬
‫‪13‬‬
‫سورة االعراف ‪101 :‬‬
‫‪14‬‬
‫سورة الحچ ‪46 :‬‬
‫‪15‬‬
‫لێرهدا بەسەرهاتێکم هاتە وه یاد لە لندن لەگەڵ چەند کە سێکدا لە کارگەیەکدا کارمان دهکرد‪ ،‬یەکێك لەو کەسانەی کە کارمان لەگەڵدا ده‬
‫کرد الویك بوو ئە م الوه خۆی لە هیچ شتێکی حەرام نەدهگێرایەوه بەشێوهیەکی وهها هەرگیز گومانت بەالی ئەوهدا نەدهڕۆشت کە ئەم الوه‬
‫مسوڵمانە‪ ،‬تا ڕۆژێك لە کاتی حەسانەوهدا بوو لەو کاتەی کە زۆرکات کارمەندهکات پێکەوه گفت و گۆ دهکەن‪ ،‬کابرایەك دهستی کرد بە قسە‬
‫کردن لە سەر ئیسالم بە خراپە‪ ،‬بە شێوهیەکی قەشمەریانە‪ ،‬ئەم الوهی کە باسی دهکەم لە پڕ پەالماری کابرای داو بەرۆکی گرت و بە قایمی‬
‫ڕای تەکاند بەشیوهیەکی وا کەخەریك بوو لە بەردهمیدا ببورێتەوه وهتا کارمەندهکانی تر دهستیان گرت و لە یەکیان کردنەوه ‪ ،‬جا لە وکاتەدا‬
‫ئەم الوه بە توڕهیەکی زۆرهوهو بە دهم ڕاتەکاندی کابراوه پێی دهووت تۆ نازانی من مسوڵمانم ؟ باوهڕم بە خوا هەیە وهللای ئەگەر بێت و‬
‫جارێکی تر لە و جۆره قسانە بکەیت واو وات پێ دهکە م‪ ،‬بەڕاستی جێگەی سەر سوڕمان بوو!! جا لەمەوه بۆمان دهردهکەوێت زۆر کەس‬
‫هەیە باوهڕی هەیە بە اڵم کاری پێ ناکات‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫خاوهنی بڕیار بوایە ئەوی کە دهرکی پێدهکرد جێبەجێی دهکرد‪ ،‬بەاڵم ئەو شتانەی کە ژیری باوهڕی‬
‫پێیەتی دهگەیەت بە دڵ بەشێوهیەکی پچڕاو ئەم قەناعەتە ناگەیەت بە دڵ هەتا کاردانەوهی لەسەری‬
‫هەبێت ئەمەش دوای لە کارهکاندا دهردهکەوێت‪.‬‬
‫دووهم‪ :‬پێشەوامان درودو سەالمی خوای لەسەربێت دهفەرمووێ‪ (( :‬اال وان فی الجسد مضغة اذا‬
‫صلحت صلح الجسد کلە واذا فسدت فسد الجسد کلە اال وهی القلب))‪ 16‬واتە لەناو جەستەدا‬
‫پارچەیەك هەیە ئەگەر باش بوو ئەوا هەموو جەستە باش دهبێت وه ئەگەر خراپ بوو هەموو جەستە‬
‫خراپ دهبێت ئەو پارچەیەش بریتیە لە دڵە‪.‬‬
‫جا لەبەر ئەمەیە کە ئیسالم زۆر جەخت دهخاتە سەر دڵ چونکە دڵ خاوهنی بڕیاردانە‪ ،‬شوێنی‬
‫سەرهکیەو کاریگەره لە سەر هەڵسوکەوتی مرۆڤ‪ ،‬بێ گومان نەزانی کەم ئەگەر کار کرا لەشوێنی‬
‫سەرهکی وه زیاتر کاردانەوه دهبێ وههەوڵێکی زۆری دهوێ ئەگەر لە شوێنی گونجاودا نەبێت‪ ،‬بۆ‬
‫نموونە ئەمە وهکو ئەوه وایە کە دهیان کەس بیانەوێت شاحینەیەك پاڵ بنێن بەرهو پێش وه‬
‫شوفێرهکەش بە پێچەوانەی ئەوانەوه‪ ،‬گومان لەوهدا نیە کە شوفێرهکە دهتوانێت شاحینەکە بجوڵێنێت‬
‫بە هەر الیەکدا بیەوێت زۆر بە ئاسانی بەڵکو هەر بەسەر پەنجەکانی دهتوانێت بڕوات‪ ،‬چونکە‬
‫کاری ئەم شوفێره لە شوێنێکی گونجاودا بووه بەاڵم نەفەرهکانی ترنەگونجاو بووه‪.‬‬
‫بەم شێوهیە بانگەواز بۆ الی خوای گەوره‪ ،‬وه ڕاهێنانی تاك و کۆمەڵ بە بەرانبەر بە ژیری و دڵ‬
‫سەرکەوت و سەرفراز بوو بەاڵم بەس بە تەنها ژیری باوهڕ دهکات بەاڵم ڕێگەیەك نیە بۆ جێبەجێ‬
‫کردنی کاره عەمەلیەکان لە ژیاندا‪.‬‬
‫بە دڵنیاییەوه تەنها باوهڕهێنان ناگونجێت دهبێت ژیریش بەڕاستی بزانێت بەڕاست زانینێکی بێ‬
‫گومانیانەوه بەهەموو شتێکی ئایین بە پێویست‪ ،‬یانی بە پێویستی بزانێت – ئەوهی کە بەشێوهیەکی‬
‫بڕاوه یانی بێگومانییەوه چەسپاوه لە ئاین دا – وه لە دڵەوه ملکەچی بین وه بە ئارامیەکی دڵەوه بەم‬
‫بەڕاست زانینە‪ ،‬بۆ نموونە شەیتان باوهڕی هێنا بەئاینی ئیسالم بەگشتی لە ڕووی ژیریەوه‪ ،‬بەاڵم‬
‫لەگەڵ ئەوهشدا بە ئیماندار ناژمیرێ چونکە مل کەچیەکەی لە دڵەوه نەبوو بەمە‪ ،‬هەروهها زۆربەی‬
‫بێ باوهڕهکان لەم کێشەدان‪ ،‬بۆمان دهردهکەوێت کەباوهڕهێنان نەگونجاوه نابێت تەنها هەر بە دڵ‬
‫یان هەر بەژیری بێت دهبێت هەردووکیان پێکەوه بێت ئەوسا بە ئیماندار حسێبە‪.‬‬
‫هەروهها ئەمەشە جیاوازیەکی گرنگ لەنێوان ئاین و فەلسەفەدا‪ ،‬دینەکان (بە تایبەتی ئیسالم) توانیان‬
‫گۆڕانکاری بهێنن بە کۆمەڵگادا بۆ شێوهیەکی باشتر‪ ،‬لەبەر ئەوه هەم لەگەڵ ژیری وه هەم لەگەڵ‬
‫‪16‬‬
‫((صحیح البخاری بشرح فتح الباری (‪ .)126/1‬کتاب االءمان‪ ،‬باب فضل من استبرآ لدینە ‪ ،‬رقم الحدیث (‪.)52‬‬

‫‪9‬‬
 ‫دڵ وه هەم لەگەڵ دهرووندا دهدوێت (هەموو الیەنەکان بە شێوهیەکی پارسەنگ)‪ .‬کەچی فەلسەفە‬
‫هەزارهها ساڵی بڕی و سەرنەکەوت لە بنیاتنانی کۆمەڵگەدا‪ ،‬لەبەرئەوه فەلسەفە تەنها لەگەڵ ژیریدا‬
‫دهدوێت ‪...‬‬
‫جا لەبەر ئەوه هەڵەیە دووان لەگەڵ ژیریدا بە تەنها‪ ،‬بە دڵنیاییەوه سوودی نابێت تەنها نەزهری‬
‫دهبێت و وشك و زڕو بێ گیان دهبێت‪ ،‬ساردو سڕ دهبێت هیچ گەرم و گوڕی تیا نابێت‪.‬‬
‫دهبینین قورئانی پیرۆز بەوردی وه بەنەرمو جوانی ڕوو بەڕووی دڵ دهبێتەوه بۆ چەسپاندی باوهڕ‬
‫بەبێ ئەوهی ژیریش پشت گوێ بخات‪ ،‬مامەڵە کردنی قورئای پیرۆز لە کوێ بۆ پەروهرده کردنی‬
‫ئیمان و وهئەو مامەاڵنەی تر کە دهرکەوتن لەم زهمانانەدا لە ژێر ناونیشانی زانیاری کەالم‪.‬‬
‫هەروهها دهبێت مسوڵمانی بانگەوازکەر ڕوو بەڕووی ژیری و دڵ ببێتەوه پێکەوه تا کاریگەری‬
‫هەبێت‪ ،‬بەاڵم لە هەندێك کاتدا دهبێت زیاتر ڕوو بەرووی ژیری ببێتەوه بۆ نموونە وهکو ووتاره‬
‫زانستیەکان‪ ،‬لە هەندێ کاتی تریشدا زیاتر ڕوو بەڕووی دڵ وهکو وانە ئامۆژگاریەکان و‬
‫ووتارهکانی هەینی‪.‬‬
‫تاقیکردنهوه به نیعمهت‬
‫عن ابن عباس رضی هللا عنها قال‪ :‬قال النبی صلی هللا علیە وسلم‪(( :‬نیعمتان مغبون فیهما کثیر من‬
‫‪17‬‬
‫الناس‪ :‬الصة والفراغ))‬
‫واتە کوڕی عەباس ڕهزای خوای لێ بێت دهگێڕێتەوه کە پێشەوامان درودی خوای لێ بێت‬
‫فەرموویەتی دوو نیعمەت هەیە کەوا زۆرینەی خەڵك ستەم لێکراون تیایدا وه ئەو دوو نیعمەتەش‬
‫لەش ساغی و بەتاڵەیە‪ ،‬کات‪.‬‬
‫دڵنیاین لەوهی کە خوای گەوره مرۆڤی تەنها بۆ تاقیکردنەوه و ناڕهحەتی دروست کردووه‪ ،‬وهکو‬
‫دهفەرمووێ ((الذی خلق الموت والحیاة لیبلوکم ایکم احسن عمال وههو العزیز الغفور))‪ 18‬واتە هەر‬
‫ئەو خۆی مردن و ژیانی بەدیهێناوه‪ ،‬تا تاقیتان بکاتەوه‪ ،‬کێتان کردهوهی چاکترو پەسەند تره‪ ،‬هەر‬
‫ئەویش زاتێکی بااڵ دهستە بەسەر بێ باوهڕاندا‪ ،‬لێخۆشبووه لە ئیمانداران‪.‬‬
‫ئادهمیزاد هەمووی لە هۆڵی تاقیکردنەوهدایە هەموو دنیا دهگرێتەوه‪ ،‬وهسەر پەرشتیارمان‬
‫بەسەرهوهیە هەموو شتێك تۆمار دهکەن لە گەورهو بچووك ((ما یلفظ من قول اال لدیە رقیب‬

‫‪17‬‬
‫((صحیح البخاری))‪ ،‬انضر (( فتح الباری)) (‪ ،)229 /11‬کتاب الرقاق‪ ،‬الباب االءول‪ ،‬رقم الحدیث (‪.)6412‬‬
‫‪18‬‬
‫سورة تبارك ‪2‬‬

‫‪10‬‬
 ‫عتید))‪ 19‬واتە کاتێك فریشتە چاودێرهکەی ئادهمیزاد کەلەالی ڕاست و چەپیەوه دانیشتوون‪( ،‬هەموو‬
‫گوفتارو کردارێکی تۆمار دهکەن بە دهزگای زۆر پێشکەوتوو)‪ .‬جەستەمان گەواهیمان لەسەر‬
‫دهدهن‪ ،‬زهوی گەواهیمان لەسەر دهدهن‪ ،‬خەڵکی هەندێکی گەواهی لە سەر هەندێکی تر دهدات‪ ،‬وه‬
‫خوای گەورهش لەسەرووی هەموویەوه شایەتە بەسەرمانەوه‪.‬‬
‫ماوهی ئەم تاقیکردنەوهش لەکاتی گەوره بوونەوهیە یانی گەشتن بە بلوغی تا کاتی مردن‪ ،‬کاتی‬
‫تاقیکردنەوهی قوتابی قوتابی دهزانێت چەندێك کاتی بەدهستەوه ماوه‪ ،‬بەاڵم مرۆڤەکان نازانن چەند‬
‫لەتەمەنیان ماوه‪ .‬ئەگەر بێتو بە قوتابی بووترێت کاتێکی دیاری کراو نیە بۆ تاقیکردنەوهکەتان‪،‬‬
‫بۆمان هەیە لە هەرکارتێکدا بێت وهرهقەی وهاڵمەکانتان لێ وهرگرین‪،‬ئەوکاتە قوتابی هەوڵ دهدات‬
‫بەهەموو توانایەکیەوه زۆر زوو وهاڵمی پرسیارهکان بە باشترین شێوه بداتەوه‪ ،‬هەروهها مرۆڤیش‬
‫دهبێت بە هەلی بزانێت هەموو خولەکێك‪ ،‬بەڵکوهەموو چرکەیەك بۆ بردنەوهی ئەم تاقیکردنەوه‪.‬‬
‫بەاڵم پێداویستی تاقیکردنەوهی قوتابی پێنوس و وهرهقەی تایبەتیە بۆ تاقیکردنەوهکە‪ ،‬وه هەروهها‪..‬‬
‫بەاڵم پێداویستی تاقیکردنەوهی مرۆڤەکان جەستەیەتی‪ ،‬کاتیەتی‪ ،‬سامانیەتی‪ ،‬زانیاریەتی‪ ،‬وه هەموو‬
‫تواناو هەوڵیەتی ئەوهی کە هەیەتی‪.‬‬
‫ئەم تاقیکردنەوه چەند پرسیارێکی جۆراو جۆر لە خۆ دهگرێت ئەمانەی الی خوارهوهن‪.‬‬
‫‪-1‬ئەو شتانەی کە فەرمانمان پێ کراوه یان فە رز کراوه لەسەرمان‪،‬کە دهبێت بیان کەین‪.‬‬
‫‪-2‬ئەو شتانەی کە داوامان لێ کراوه تەرکی بکەین و وه ئەوشتانەی کە قەدهغە کراون و دهبێ‬
‫لێی دوور بین‪.‬‬
‫‪ -3‬ئەو نیعمەتانەی کە پێمان بەخشراوه دهبێ سوپاسی لەسەر بکەین‪.‬‬
‫‪ -4‬بەاڵو موسیبەت دهبێ ئارام بین لەسەری‪.‬‬
‫ئەو فەرموودهیەی باسی نیعمەت دهکات ئەوهی کە دهبێت سوپاس گوزاری لەسەر بکەیت تا‬
‫مرۆڤەکان بێ هیوا نەبن‪ .‬فەرمووده لەسەر نیعمەت زۆرن بەاڵم ئێمە کورتیان دهکەینەوه‬
‫لەمانەی خوارهوهدا‪.‬‬
‫‪ -1‬بە دڵنیاییە وه خوای گەوره نیعمەتی زۆر زۆره لەسەرمان‪ ،‬لە ژمارهدا نایەن ئەوهنده زۆرن‬
‫وهکو خۆی دهفەرمووێ (( وان تعدوا نعمة هللا ال تحصوها))‪ 20‬واتە خۆ ئەگەر بێن و بتانەوێت‬
‫نازو نیعمەتەکانی خوا بژمێرن‪ ،‬بۆتان ناژمێردرێت( لە ئەندامەکانی دهرهوهو ناوهوهی خۆتان و‬

‫‪19‬‬
‫سورة ق ‪18‬‬
‫‪20‬‬
‫سورة النحل ‪18‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ئەو رزق و ڕۆزیانەی کەدهیخۆن و ئەو پۆشاك و رایەخ و ناوماڵەی بەکاری دههێنن ‪....‬هتد‬
‫سەرهڕای هەزاران هەزار دروستکراوانی تری نادیار لەجیهانی ماددهو رووهك و گیاندارو‬
‫‪...‬هتد سەرهڕای کەم سوپاسیتان لەو هەموو نازو نیعمەتە بێ شوماره‪.‬‬
‫وهکو نیعمەتی ئیمان‪ ،‬ژیری‪ ،‬بیستن‪ ،‬بینین تەندروستی‪ ،‬دایك و باوك‪ ،‬سامان‪،‬بەڵکو لە هەموو‬
‫سێڵێك لە سێڵەکانی لەشمان نیعمەتانێکی زۆری تیایە بەشێوهیەك کە لە ژمارهدا نایەن‪.‬‬
‫هەژارێك دەچێتە الی زانایەك و سکااڵی هەژاریەکەی خۆی دهکات و بەزاناکە دهڵێ خوای‬
‫گەوره هیچ نیعمەتێکی بە من نەداوه‪ ،‬یەکێك جوابی دهداتەوه پێی دهڵی‪ :‬ئایا تۆچاوتم پێ‬
‫دهفرۆشی بەسەد هەزار؟ ووتی ‪ :‬نا‪ ،‬هەم پێی ووت بیستنت دهفرۆشی بەسەد هەزار؟ دهستت‬
‫دهفرۆشی بەسەد هەزار؟ قاچت دهفرۆشی بەسەد هەزار؟ ژیریت دهفرۆشی بەسەد هەزار؟‬
‫ئەویش هەر لە وهاڵمدا دهڵی نەخێر‪ ،‬وه ئەویش پێی ووت‪ :‬تۆ سکااڵ دهکەیت کە هەژاریت‬
‫لەگەڵ ئەوهشدا خاوهنی سەدهها هەزاریت!!! کابرا بۆی دهرکەوت و زانی کە نیعمەتی غەیری‬
‫ماڵ گەورهترێکە لە نیعمەتەکانی ماڵ‪ ،‬نیعمەتەکانی خوا لە ژمارهدا نایەن‪.‬‬
‫‪-2‬بێگومان نیعمەت و ناڕهحەتی هەمووی تاقیکردنەوهن‪ .‬هەتا ئەگەر بێت و بەالمانەوه ڕێزو‬
‫ان ِإذَا‬
‫س ُ‬ ‫پاداشت بێت‪ ،‬بەاڵم لە ڕاستیدا تاقیکردنەوهیە‪ ،‬وهك خوای گەوره دهفەرمووێ‪( :‬فَأ َ َّما إ ِ‬
‫اإل إن َ‬
‫‪،‬وأ َ َّما ِإذَا َما ا إبت ََالهُ فَقَدَ َر َ‬
‫علَ إی ِە ِر إزقَەُ فَ َیقُو ُل َر ِبي‬ ‫َما ا إبت ََالهُ َربُّەُ فَأ َ إك َر َمەُ َونَعَّ َمەُ فَ َیقُو ُل َربِي أ َ إك َر َم ِن َ‬
‫أَهَان َِن‪َ ،‬ك َّال)‪ 21‬واتە جا کاتێك ئادەمیزاد لەالیەن پەروهردگاریەوه رێزی لێ دهنێت و نازو‬
‫نیعمەتی بەسەردا دهڕێژێت‪ ،‬دهڵێت‪( :‬بەخوا وا دیاره) پەروهردگارم خۆشی دهوێم رێزیم هەیە‬
‫الی‪.‬‬
‫سقُفًا‬ ‫الرحإ َم ِن ِلبُیُو ِت ِه إم ُ‬ ‫اس أ ُ َّمةً َو ِ‬
‫احدَة ً لَ َج َع إلنَا ِل َم إن َی إكفُ ُر ِب َّ‬ ‫هەروهها دهفەرمووێ‪َ ( :‬ولَ إو َال أ َ إن َی ُكونَ النَّ ُ‬
‫‪،‬و ُز إخ ُرفًا َو ِإ إن ُك ُّل ذَلِكَ لَ َّما‬
‫علَ إی َها َیت َّ ِكئُونَ َ‬ ‫س ُر ًرا َ‬‫‪،‬و ِلبُیُو ِت ِه إم أَب َإوابًا َو ُ‬ ‫علَ إی َها َی إ‬
‫ظ َه ُرونَ َ‬ ‫ار َج َ‬ ‫ِم إن فَ َّ‬
‫ض ٍة َو َم َع ِ‬
‫ع إال َحیَاةِ الدُّ إنیَا َو إاْل ِخ َرة ُ ِع إندَ َربِكَ ِل إل ُمتَّقِینَ )‪ 22‬واتە ئەگەر لەبەرئەوه نەبوایە خەڵکی هەمووی‬
‫َمت َا ُ‬
‫دهبوون بە یەکپارچە (لە بێ باوهڕی و تاوانکاریدا) ‪ ،‬ئەوه هەر کەس باوهڕی بەخوای میهرهبان‬
‫نەبوایە سەقفی خانووهکەیمان لە زیو بۆ دروست دهکرد‪ ،‬هەروهها قادرمەو ئاسانسوارمان بۆ‬
‫دهکردن تا بەسەریدا سەربکەون و دهربکەون‪ ، ..‬هەروهها بۆ ماڵەکانیان قاپی و دهروازهی زیو‬
‫و کورسی قەنەفەی رازاوهشمان پێدهبەخشین تا پاڵ بدهنەوه و شانی لەسەر دادهن‪ ،..‬بە هەموو‬

‫‪21‬‬
‫سورهتی الفجر ‪17-15‬‬
‫‪22‬‬
‫سورهتی الزخروف ‪35-33‬‬

‫‪12‬‬
 ‫جۆره نەخش و نیگارێکی جوان و رازاوه (دارو دیوارو سەقف و دهرگاو کەلوپەلی ناو‬
‫ماڵەکانیانمان دهڕازاندهوه)‪ ،‬جا ئەوه هەر هەمووی خۆشگوزهرانی ژیانی دنیا نەبێت هیچی تر‬
‫نییە‪ ،‬لە کاتێکدا کە ژیانی پڕ لە خۆشی و بەختەوهری نەبڕاوه الی پەروهردگارت بۆ خواناسان‬
‫و دووره پەرێزان لە تاوان‪.‬‬
‫خۆ ئەگەر نیعمەت ئیکرام بوایە ئەو کاتە پێغەمبەر دهبوایە دهوڵەمەندترین کەس بوایە‪ ،‬وه‬
‫زۆرترین ماڵی هەبوایە‪ ،‬بێباوهڕ دهبوایە هیچ شتێکی نەبوایە لەم جیهانەدا بەتەواوی‪.‬‬
‫نمونەی ئەمە وهك ئەوه وایە مامۆستا بۆ هەر قوتابیەك پەرتوکێکی بداتێ‪ ،‬وه پەرتوکی‬
‫هەندێکیان گەوره بێت‪ ،‬وه پەرتوکی هەندێکیان مامناوهندی بێت و هەندێکیان بچوك بێت‪،‬‬
‫خاوهنی پەرتوکی گەوره دڵخۆش دهبێت‪ ،‬وه خاوهنی پەرتوکی بچکۆلە بە پێچەوانەوه‪ .‬وه دوای‬
‫دابەش کردنی پەرتوكەکان مامۆستاکە بڵێ بۆ هەر قوتابیەك تاقی دهکرێتەوه لەو پەرتوکەی پێی‬
‫دراوه‪ ،‬بێگومان خاوهنی پەرتوکی بچوك دڵخۆش دهبێت‪ ،‬وه هەموو ئەوانی تر ئاوات دهخوازن‬
‫کە کتێبەکەیان بچوك بوایە‪ ،‬چونکە تاقیکردنەوهکە ئاسان تر دهبێت‪ ،‬هەروهها ئەم جیهانەش‬
‫وایە‪( ،‬هەموو کەس پرسیاری لێدهکرێت لەوهی کە بوویەتی جا ئەگەر کەمی هەبوو بێت‬
‫بێگومان ئاسانتر دهبێت لەوهی کە زۆری هەبووه‪ ،‬وه هەژاریش پێش دهوڵەمەند دهچێتە‬
‫بەهەشت لەبەر ئەوه زۆر ماڵی نەبووه پرسیاری لێ بکەن بەپێچەوانەی دهوڵەمەندهوه)‪ .‬لێرهدا‬
‫دهردهکەویت کە نیعمەت ڕێزو تەقدیر نیە بەڵکو ناڕهحەتی و تاقیکردنەوهیە‪ .‬جا لەبەر ئەمەیە‬
‫کە سەروهت و ماڵ پێوهر نیە الی خوای گەوره‪ ،‬بەڵکو پێوهر باوهڕو کردهوهی چاكە وهك‬
‫َّللاِ أَتإقَا ُك إم)‪ 23‬واتە بەڕاستی بەڕێزترینتان الی خوا‬
‫پەروهردگار دهفەرمووێ‪( :‬إِ َّن أ َ إك َر َم ُك إم ِع إندَ َّ‬
‫ئەو کەسانەتانە کە زۆرتر لە خواترسەو فەرمانبەرداری خوایە‪.‬‬
‫‪ -3‬سەرکەوتن لەم تاقیکردنەوه‪ ،‬بە سوپاس گوزاری دهبێت بەرانبەر نیعمەتەکان‪ .‬سوپاس‬
‫گوزاری چەند جۆرێكن ‪:‬‬
‫أ‪-‬سوپاس گوزاری بەدڵ‪ :‬ئەم سوپاس گوزاریە جێگیر دهبێت بە باوهڕێکی تەواو و هەستێکی‬
‫دڵی کە هەموو نیعمەتێك لەالیەن خوای گەوهرهو تاك و تەنهاوه دێت وهك دهفەرمووێ‪َ ( :‬و َما‬
‫بِ ُك إم ِم إن نِ إع َم ٍة فَ ِمنَ َّ‬
‫َّللاِ)‪ 24‬واتە هەرچی نازو نیعمەتێکتان هەیە هەمووی بەهرهو بەخششی خوایە‪.‬‬

‫‪23‬‬
‫سورهتی الحجرات ‪13‬‬
‫‪24‬‬
‫سورهتی النحل ‪53‬‬

‫‪13‬‬
 ‫ئەوه دهگەیەنێت کە هەمووشت تەنها لەالیەن خواوهوهیە‪ ،‬لە فەرموودهیەکی ابن عباسەوه هاتووه‬
‫‪25‬‬
‫(( وعلم ان االمة لو اجتمعت علی ان ینفعوك بشیء لم ینفعوك اال بشیء قد کتبە هللا لك‪))...‬‬
‫واتە بزانە ئەگەر هەموو خەڵك کۆببنەوه بۆ ئەوه سودێکت پێبگەیەنن ناتوانن مەگەر خوای‬
‫گەوره نوسیبێتی بۆت‪..‬‬
‫مرۆڤ دوای ئەوه تەنها وهك کەرهستەیەك وایە بۆ قەدهری خوای گەوره‪ ،‬ئەوان خاوهنی ئەو‬
‫چاکانە نین کەخۆیان هەیانە‪ ،‬چۆن دهبنە خاوهنی چاکەی کەسانی تر‪.‬‬
‫ب‪-‬سوپاس گوزاری بە زوبان‪ :‬ئەویش بە زۆر و بەردهوام وتنی (الحمد هلل) باسی نیعمەتەکانی‬
‫خوای گەوره ( واما بنعمة ربك فحدث) لەگەڵ وریایی لە ڕیا‪ ،‬بەاڵم ئەگەر مەبەستی ئەوه بوو‬
‫کەسانی تر چاوی لێبکەن لەسەر چاکە ئاساییە‪ ،‬سوپاسگوزاری وهکو ووتەی چاکە‪ ،‬قورئان‬
‫خوێندن‪ ،‬فەرمان دان بەچاكەو بەرگری کردن لە خراپە‪ ،‬فێرکردنی زانیاری و ئەو جۆره‬
‫شتانە‪.‬‬
‫ج‪-‬سوپاس گوزاری بە کردهوه‪ :‬خوای گەوره دهفەرمووێ‪( :‬ا إع َملُوا آ َل دَ ُاودَ ُ‬
‫ش إك ًرا َوقَ ِلی ٌل ِم إن‬
‫ش ُك ُ‬
‫ور)‪ 26‬واتە پێمان وتن‪ :‬ئەی نەوهو شوێنکەوتوانی داود‪ ،‬ئێوه بە کردارو گوفتار‬ ‫ِي ال َّ‬
‫ِع َباد َ‬
‫سوپاسگوزار بن (چاکە لەگەڵ خەڵکیدا بکەن)‪ ،‬هەرچەنده کەمێك لە بەندهکانم زۆر‬
‫سوپاسگوزارن‪.‬‬
‫سوپاس گوزاری بە کردهوه کۆمەڵیك جۆری هەیە جیاوانی هەیە لەگەڵ یەکتریدا‪ ،‬یەکێ خوای‬
‫گەوره هیدایەتی داوه دهبێت خەڵکی بۆ بانگ بکات بەهەموو توانایەکیەوه‪ ،‬یەکێ خوای گەوره‬
‫ژیریەکی باشی پێداوه لەگەڵ زانیاریەکدا دهبێت خەڵکی پێ فێر بکات‪ ،‬وه بەکاری بهێنێت بۆ‬
‫چارهسەری گرفتەکانی مسوڵمانان بە گشتی و تایبەتی‪ ،‬یەکێ خوای گەوره ڕزقی داوه بە‬
‫بەدهنێکی باش و ساغ و بەهێز دهبێت هەوڵ بدات لە پێناوی خوادا‪ ،‬یەکێ خوای گەوره رزقی‬
‫داوه بە سەروهت دهبێت لە پێناوی خوادا سەرفی بکات بە نهێنی و ئاشکرا‪ ،‬سوپاس گوزاری‬
‫کردهوه ئەوهیە هەموو ئەو نیعمەتانە بەکاربهێنین لە گوێڕایەڵی خوای گەورهدا نەك لە‬
‫سەرپێچیدا‪.‬‬

‫‪25‬‬
‫((جامع الترمذی)) (‪ ،)76/4‬کتاب القیامة‪ ،‬الباب االخیرة‪ ،‬رقم الحدیث ( ‪ ، 2635‬وقال‪ :‬حدیث حسن صحیح‪.‬‬
‫‪26‬‬
‫سورهتی سبا ‪ ،13‬تێبینی لە کتێبەکەدائایەتی ‪ 15‬نوسراوه‬

‫‪14‬‬
 ‫سوپاس گوزاری سێ جۆره وهك باسمان کرد زیاد دهکات لە دونیادا وهك خوای گەوره‬
‫شدِیدٌ)‪ 27‬واتە سوێند بەخوا ئەگەر‬ ‫ش َك إرت ُ إم ََل َ ِزیدَنَّ ُك إم َولَئِ إن َكفَ إرت ُ إم إِ َّن َ‬
‫عذَابِي لَ َ‬ ‫دهفەرمووێ‪( :‬لَئِ إن َ‬
‫سوپاسگوزارو شوکرانە بژێن بن‪ ،‬رزق و رۆزی و نازو نیعمەتتان بەسەردا دهڕژێنم و زیادی‬
‫دهکەم‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ناشوكرو سوپاس گوزارنەبن‪ ،‬بەڕاسی ئەو کاتە ئیتر تۆڵە و سزای من زۆر‬
‫بە ئازار دهبێت‪.‬‬
‫سوپاس گوزاری هۆکارێکە لە هۆکارهکان بۆ ڕزگار بوون لە دونیادا‪ ،‬بێگومان سەرکەوتنی‬
‫ئەوانەی کە لەگەڵ للوط دا بوون سەالمی خوای لێ بێت‪ ،‬وه ڕزگار بوونیان لە سزا‪ ،‬پاداشتێك‬
‫س إلنَا‬
‫بوو لەسەر سوپاس گوزاریان‪ ،‬وه گوێڕایەڵی خوای گەوره ‪،‬وهك دهفەرمووێ ‪ِ ( :‬إنَّا أ َ إر َ‬
‫اصبًا ِإ َّال آ َل لُوطٍ نَ َّج إینَا ُه إم ِب َ‬
‫س َح ٍر‪،‬نعمة من عندنا كذلك نجزی من شکر )‪ 28‬واتە بێگومان‬ ‫علَ إی ِه إم َح ِ‬
‫َ‬
‫ئێمە ئەوانیشمان بەرد باران کرد (هەروهها ژێرهو ژوریش کران)‪ ،‬جگە لە لوط و خاوو‬
‫خێزانی ئیمانداری کە لە بەرهبەیاندا ڕزگارمان کردن‪ ،‬ئەو ڕزگار کردنە نازو نیعمەتێکی‬
‫تایبەتی بوو لە الیەن ئێمەوه‪ ،‬جا هەر ئاوا پاداشتی کەسێك دهدهینەوه کە سوپاسگوزاری‬
‫کردبێت‪.‬‬
‫‪29‬‬ ‫سنَجإ ِزي ال َّ‬
‫شا ِك ِرینَ )‬ ‫(و َ‬
‫ئەمە لە دونیادایە‪ ،‬وه لە دواڕۆژدا هەروهها پاداشتێکی گەورهیان هەیە َ‬
‫واتە لە داهاتویەکی نزیکیشدا پاداشتی سوپاسگوزاران دهدهینەوه‪.‬‬
‫ئەم فەرموودهی کە لەبەردهستماندایە پێشەوامان درودی خوای لێ بێت بە بیرمان دههێنێتەوه بە‬
‫دوو نیعمەتی گرنگ ئەویش ساغی و بەتاڵی‪،‬کات‪ ،‬گومان لەوهدا نیە کە ساغی گەورهترین‬
‫نیعمەتە‪ ،‬بەاڵم چۆن بەتاڵی نیعمەتە؟‬
‫بەتاڵی لەم فەرموودهدا بەو مانا نیە کە زۆرینەی خەڵك لێی تێدهگەن‪ ،‬وه گلەی لێدهکەن و هەوڵی‬
‫کوشتنی دهدهن وهکو دهڵێن‪ ،‬الفراغ لێرهدا بەمانی کاتە یانی ژیان‪ ،‬کات ژیانە‪ ،‬وه ژیان‬
‫نیعمەتێکە لە نیعمەتەکانی خوای گەوره‪ ،‬ئەمە مەبەستە وهك پێغەمبەر درودی خوای لێ بێت‬
‫دهفەرمووێ‪ (( :‬ال تزول قدما عبد‪-‬أي یوم القیامة‪-‬حتی یسال عن عمره فیما افناه‪ ،‬وعن علمە‬
‫فیما فعل‪ ،‬وعن مالە من أین اکتسبە وفیما أنفقە‪ ،‬وعن جسمە فیما أباله ))‪ 30‬واتە پێ ناخەیتە بەر‬
‫پێت لە ڕۆژی دوایدا تاوهکو پرسیارت لێ نەکەن کە تەمەن لەچیدا بەسەر برد‪ ،‬وه لە‬

‫‪27‬‬
‫سورهتی ابراهیم ‪7‬‬
‫‪28‬‬
‫سورهتی القمر ‪35-34‬‬
‫‪29‬‬
‫سورهتی ال عمران ‪145‬‬
‫‪30‬‬
‫((جامع الترمذي)) (‪ ،)36/4‬کتاب القیامة‪ ،‬الباب االول‪ ،‬رقم الحدیث ( ‪ ،)2532‬وقال‪ :‬حسن صحیح‬

‫‪15‬‬
 ‫زانیاریەکەتدا چیت پێکرد‪ ،‬لەو سەروهت و سامانەی کە چۆن پەیدات کردووهو لە چیدا بەکارت‬
‫هێناوه‪ ،‬هەروهها لە جەسەتە‪.‬‬
‫پێشەوامان درودی خوای لێ بێت لە فەرموودهی یەکەم لەسەر کات بە بەتاڵی وه لەدووهمدا بە‬
‫تەمەن‪ ،‬پێغەمبەرمان درودی خوای لێ بێت بە بیرمان دههێنێتەوه بە نیعمەتی لەش ساغی و‬
‫کات‪ ،‬هەردووکیان زۆر گرنگن دهکرێ مرۆڤەکان لە گوێڕایەڵی خوای گەورهدا بەکاری بهێنن‬
‫جا ئەوسا دهبێتە مایەی سەرکەوتنیان لەو نیعمەتە‪.‬‬
‫زۆربەی خەڵك تیاچووه لەم نیعمەتەدا‪ ،‬بێ ئاگایە لەم ڕاستیە‪ ،‬لەبەر ئەوه وا گومان دهبەن ئەم‬
‫نیعمەتانە پاداشتە‪ ،‬بەاڵم ڕاستی مەسەلەکە تاقیکردنەوهیە لە ڕاستی دا‪ .‬ئەگەر مرۆڤەکان نەزانن‬
‫ئەم نیعمەتانە بۆ تاقیکردنەوهیە سوپاس گوزار نابێت لەسەری‪ ،‬ڕهنج بەخەسار دهبێت لە‬
‫دواڕۆژدا پەشیمان دهبێتەوه لەکاتێکدا کە پەشیمانی دادی نادات‪.‬‬
‫بەم شێوه بۆمان دهردهکەوێت زۆرینەی خەڵك ستەملێکراوه‪ ،‬خەڵەتێنراوه‪ ،‬توشی زهرهر بووه‬
‫ئەگەر هەستیشی پێ نەکات و نەزانێت لە دونیادا‪.‬‬
‫لە فەرموودهکەدا ئاماژهیە بۆ ئەوه کە زۆرینەی خەڵك فێڵ لێکراوه‪ ،‬وه بەردهوام دهبن لەسەر‬
‫خراپە‪ ،‬وه لەسەر مسوڵمان پێویستە کە بەزۆری نەخەڵەتێت‪ ،‬چونکە زۆرینەی خەڵك پێوهر نیە‬
‫بۆ بیروباوهڕو ڕێگای ڕاستی‪ ،‬بەڵکو پێوهر ئیسالمە‪ ،‬وهك خوای گەوره دهفەرمووێ‪( :‬قل ال‬
‫یستوي الخبیث والطیب ولو أعجبك کثرة الخبیث )‪ 31‬واتە (ئەی پێغەمبەری صلی هللا علیە‬
‫وسلم) پێیان بڵێ‪ :‬پیس و پاك یەکسان نین‪ ،‬هەرچەنده زۆریەتی ئەو پیسە سەرنجی راکێشا بیت‪.‬‬
‫هەروهها (وما أکثر الناس ولو حرصت بمؤمنین)‪ 32‬واتە (دڵنیاش بە) کە زۆربەی خەڵکی‬
‫باوهڕدارنین‪ ،‬هەرچەنده تۆ زۆر بەپەرۆش بیت و هەوڵ بدهیت و تێ بکۆشیت‪.‬‬
‫هەروهها دهفەرمووێ‪( :‬وان تطع أکثر من في االرض یضلوك عن سبیل هللا)‪ 33‬واتە خۆ ئەگەر‬
‫فەرمانبەردارو ملکەچی زۆربەی خەڵکی سەرزهوی بیت ئەوه لە ڕێبازی ئەوه لە ڕێبازی خوا‬
‫وێڵت دهکەن‪.‬‬
‫ببە پشیوانی خواو لەسەر ڕاستی بە لەگەڵ خەڵك مەبە ئەگەر لەسەر ڕاستی نەبن وهك لەم‬
‫فەرموودهدا دهفەرمووێ‪ (( :‬ال تکونوا امعة تقولون ان احسن الناس احسنا وان ظلموا ظلمنا‪،‬‬

‫‪31‬‬
‫سورهتی المائدة ‪100‬‬
‫‪32‬‬
‫سورهتی یوسف ‪103‬‬
‫‪33‬‬
‫سورهتی االنعام ‪116‬‬

‫‪16‬‬
 ‫ولکن وطنوا انفسکم ان احسن الناس ان تحسنوا وان اساءوا فال تظلموا))‪ 34‬نابێت شوێن خەڵکی‬
‫بکەوین بە کوێرانە و هەرچیان کرد بەڕاستی بزانین‪ ،‬ئەگەر کارهکەیان باش بوو دهکرێت‬
‫شوێنیان بکەوین وهگەر نا نەك هەر شوێنیان نەکەوین بەڵکو دهبێت دهستیشیان بگرین کە‬
‫نەیکەن‪.‬‬
‫تاقیکردنهوه بهناڕهحهتی‬
‫عن أبي هریرة أن رسول هللا صلی هللا علیة وسلم قال(( یقول هللا تعالی‪ :‬مالعبدي المؤمین عندي‬
‫‪35‬‬
‫جزاء اذا قبضت صفیە من أهل الدنیا ثم احتسبە اال الجنة))‬
‫ئەم فەرمووده لە فەرمووده قودسیەکانە‪ ،‬ڕاستێتی ئەوهیە کە ئەم فەرمووده واتاو ماناکەشی‬
‫لەالیەن خواوهوهیە‪ ،‬لەبەر ئەوه دهفەرمووێ‪((:‬ما لعبدي)) ئەگەر واتاکەی لەالیەن پێغەبەرهوه‬
‫بوایە درودی خوای لێ بێت دهیفەرموو‪ :‬ما للعبد المؤمین‪ ،‬لەسەرهتای فەرموودهکەوه دهڵێ‬
‫خوای گەوره دهفەرمووێ ((یقول هللا تعالی)) جا لەمەوه بۆمان دهردهکەوێت کە لەالیەن‬
‫خواوهوهیە‪.‬‬
‫هەندێك کەس سەریان سوڕ دهمێنێ و دهڵێن ئەگەر وایە کەواتە ئەمە قورئانە‪ ،‬بەاڵم وهاڵمەکەی‬
‫ئەوهیە کە قورئان کەالمی خوایە‪ ،‬وه کتێبە ئاسمانیەکانی تریش کە دابەزێنراوهتە خوارهوه بۆ‬
‫پێغەمبەرانی پێشو سەالمی خوایان لێ بێت‪ ،‬کەالمی خوان‪ ،‬قورئانیش نین‪ ،‬مەرج نیە هەرچی‬
‫الی خواوه هات قورئان بێت‪ .‬هەروهها فەرموودهی قودسی‪.‬‬
‫جیاوازی هەیە لەنێوان فەرموودهی قودسی و قورئان‪ ،‬جیاوازیەکان ئەمانەن‪:‬‬
‫أ‪-‬دهقی قورئان موعجیزهیە‪ ،‬بەاڵم دهقی فەرموودهی قودسی موعجیزه نیە‪.‬‬
‫ب‪-‬قورئان هەمووی بەشێوهیەکی زۆر تەواو بێ هەڵە گەشتووه پێمان (متواتر) بەاڵم‬
‫فەرموودهی قودسی هەمووی وانیە هەیە بەشێوهیەکی زۆر تەواو پێمان گەشتووه‪ ،‬هەیە‬
‫بەپێچەوانەوه‪(،‬زانایانی فەرمووده ئەوانەیان دیاری کردووه‪ ،‬وه چەندهها بەشی هەیە بۆ نمونە‪،‬‬
‫فەرموودهی متواتر‪ ،‬احاد‪،‬حسن‪،‬ضعیف وه هەروهها)‪.‬‬
‫ج‪-‬خوێندنەوهی قورئان عیبادهتە‪،‬بەاڵم فەرموودهی قودسی وهك قورئان نیە‪ .‬ئەم فەرموودهیە‬
‫پرسیارێکی ترمان بەبیر دێنێتەوه‪ ،‬لەپرسیارهکانی تاقیکردنەوهی مرۆڤەکان لەم دونیایەدا‪،‬‬
‫ئەویش تاقیکردنەوهیە بە ناڕهحەتی‪ ،‬ئەم ووتانە کۆمەڵێك شت هەڵدهگرێت وهك‪:‬‬
‫‪34‬‬
‫((جامع الترمذی)) (‪ ،)246/3‬کتاب البر والصلة‪ ،‬باب رقم (‪ )62‬االءحسان والعفو‪ ،‬رقم الحدیث (‪ ،)2075‬وقال ‪ :‬حدیث حسن غریب‬
‫‪35‬‬
‫((صحیح البخاري بشرح فتح الباري)) (‪ ،)242/11‬کتاب الرقائق‪ ،‬الباب السادس‪ ،‬تقم الحدیث (‪ .)6424‬تێبینی لە کتێبەکەدا الرقاق‬
‫نوسراوه لەجیاتی الرقائق‬

‫‪17‬‬
 ‫یەکەم‪ :‬تاقیکردنەوه بە ناڕهحەتی لە سونەتەکانی خوای گەورهیە لە دونیادا‪ ،‬وه هەموو مرۆڤێك‬
‫ف َوا ْل ُجوعِ َونَ ْق ٍ‬
‫ص‬ ‫دهبێ تاقیبکرێتەوه‪ ،‬خوای گەوره دهفەرمووێ‪َ ( :‬ولَنَ ْبلُ َونَّ ُك ْم بِش َْيءٍ ِمنَ ا ْل َخ ْو ِ‬
‫صابِ ِرینَ )‪ 36‬واتە سوێند بە خوا تاقیتان دهکەینەوه بە‬ ‫ِمنَ ْاْل َ ْم َوا ِل َو ْاْل َ ْنفُ ِس َوالث َّ َم َرا ِ‬
‫ت َوبَش ِِر ال َّ‬
‫کەمێك لە ترس و بیم و برسێتی و کەم بوونی ماڵ و سامان و مردنی کەس و کارو تیاچوونی‬
‫بەرو بوومی کشتوكاڵ‪ ،‬جا مژده بده بەو کەسانەی خۆگرو ئارامگرن‪.‬‬
‫س ْبت ُ ْم أ َ ْن ت َ ْد ُخلُوا ا ْل َجنَّةَ َولَ َّما یَأْتِ ُك ْم َمث َ ُل الَّ ِذینَ َخلَ ْوا ِم ْن قَ ْب ِل ُك ْم َم َّ‬
‫ستْ ُه ُم‬ ‫هەروهها دهفەرمووێ‪( :‬أ َ ْم َح ِ‬
‫َّللاِ أ َ ََل إِنَّ نَص َْر َّ‬
‫َّللاِ‬ ‫سو ُل َوالَّ ِذینَ آ َمنُوا َمعَهُ َمتَى نَص ُْر َّ‬
‫الر ُ‬ ‫ا ْلبَأ ْ َ‬
‫سا ُء َوالض ََّّرا ُء َو ُز ْل ِزلُوا َحتَّى یَقُو َل َّ‬
‫قَ ِریب)‪ 37‬واتە ئایا التان وایە هەروا بە ئاسانی دهچنە بەهەشتەوه‪(،‬بێ تەنگانەو ناخۆشی)؟!‬
‫مەگەر نمونەی ئیماندارانی پێشوتان بۆ باس نەکراوه‪ ،‬کە توشی شەڕو ناخۆشی و تەنگانە و‬
‫گرانی و نەداری بوون و تەکانیان خواردوه و زۆریان بۆ هاتووه بەڕادهیەك‪ ،‬هەتا‬
‫پێغەمبەرهکەیان و ئەوانەی باوهڕیان هێناوه لە گەڵیدا‪ ،‬دهیانوت‪ :‬کەی پەروهردگار سەرکەوتن‬
‫دهبەخشێت؟! ئیتر کەی خوا یارمەتی دهنێرێت؟! ئاگاداربن بەڕاستی یارمەتی پەروهردگار‬
‫نزیکە‪.‬‬
‫دووهم‪ :‬ئەم ناڕهحەتیانە بۆ سەرزهنشت و تۆڵە سەندنەوه نیە‪ ،‬وهکو خوای گەوره دهفەرمووێ‪:‬‬
‫علَ ْی ِه ِر ْزقَهُ فَیَقُو ُل َر ِبي أ َ َهانَنِي*ك َََّّل بَل ََل تُك ِْر ُمونَ ا ْلیَتِی َم)‪ 38‬واتە بەاڵم‬
‫(وأ َ َّما ِإذَا َما ا ْبت َ ََّل ُه فَقَد ََر َ‬
‫َ‬
‫کاتێك تاقی دهکاتەوه و ڕزق و ڕۆزی کەمی پێدهبەخشێت و لێی دهگرێتەوه دهڵێت‪ :‬وا دیاره‬
‫پەروهردگارم منی خۆش ناوێت و ڕقی لێمەو و ریسوای کردووم* نەخێر ئەو شتانە هیچێ‬
‫وانیە‪ ( ،‬نەبەخشین مانای ڕێزو قەدره‪ ،‬نەلێگرتنەوه مانای بی ڕێزو بێ قەدرییە‪ ،‬بەڵکو ئێوه‬
‫سەرهڕای ئەو بیرو بۆچوونە چەوتانەتان) رێزی هەتیو ناگن و نازی پێنادهن‪.‬‬
‫تاقیکردنەوه کۆمەڵێك حیکمەتی تێدایە‪ ،‬وه گرنگترینیان ئەمانەن‪:‬‬
‫أ‪-‬بۆ ئیقام و حوجەیە‪ ،‬لەبەر ئەوه خوای گەوره خەڵکی موحاسەبە دهکات بە نیەت و وتەو‪،‬‬
‫کردهوه‪ ،‬ئەویش دوای ئەوه خوای گەوره شتەکانی بۆ ڕوون کردهوه لەوانەی کە پێویستە بیکات‬
‫و لەوانەی کە سەرپشکە‪ ،‬خۆ ئەگەر خوای گەوره خەڵك دروست بکات و بە بێ ئەوهی تاقی‬
‫بکاتەوه لەم دونیادا‪ ،‬دواتر بەکۆمەڵێك بڵێ بڕۆنە دۆزهخەوه ئەو کاتە دهڵێن خوایە گیان تۆ‬
‫مەجالێکمان بده‪ ،‬چیمان پێ دهکەیت و دهڵێیت ئامادهین‪ .‬ئەگەر ئەم هەلەمان نەداتێ ئەوکاتە وا‬
‫‪36‬‬
‫سورهتی البقرة ‪155‬‬
‫‪37‬‬
‫سورهتی البقرة ‪214‬‬
‫‪38‬‬
‫سورهتی الفجر ‪17-16‬‬

‫‪18‬‬
 ‫هەست دهکەین کە خوای گەوره ستەمی لێکردووین‪ .‬خوای گەوره دهیەوێت ئەو مەجالەمان‬
‫بداتێ بۆ ئەوهی قسەمان نەبێت ئەو کاتە ئائەمەیە مانای ئیقام و حوجە بەڵگەیەکە بەسەرمانەوه‪.‬‬
‫لەگەڵ ئەوهشدا هاوهڵ دانەرهکان دابەش دهکرێت بەچەند بەشێکەوه لە ڕۆژی دوایدا‪ ،‬پەنا‬
‫دهگرین بەخوا لەوانەی کە هاوهڵی بۆ دادهنێن‪ .‬وهك خوای گەوره دهفەرمووێ‪...( :‬قَالُوا َو َّ‬
‫َّللاِ‬
‫َربِنَا َما ُكنَّا ُمش ِْر ِكینَ )‪ 39‬واتە وتیان‪ :‬سوێند بەخوای پەروهردگارمان ئێمە هەرگیز موشریك و‬
‫هاوهڵگەر نەبووین!!‬
‫وعن أنس بن مالك قال‪ :‬کنا عند رسول هلل صلی هللا علیە وسلم فضحك‪ ،‬فقال‪ :‬هل تدرون مم‬
‫أضحك؟ قال قلنا‪ :‬هللا ورسولە أعلم‪ ،‬قال من مخاطبة العبد ربە‪ ،‬یقول‪ :‬یارب ألم تجرني من‬
‫الظلم؟ قال یقول‪ :‬بلی‪ ،‬قال فیقول‪ :‬فاءني ال أجیز‪ 40‬علی نفسي اال شاهیدا مني‪ ،‬قال فیقول‪:‬کفی‬
‫بنفسیك الیوم علیك شهیدا‪ ،‬وبالکرام الکاتبین شهودا‪ ،‬قال فیختم علی فیە‪ ،‬فقال االرکانە‪: 41‬‬
‫انطقي‪ ،‬قال‪ :‬فینطق باعمالە‪ ،‬قال‪ :‬ثم یخلی بینە وبین الکالم‪ ،‬قال فیقول‪ :‬بعدا لکن وسحقا‪ ،‬فعنکن‬
‫کنت أناضل))‪ 42‬ئەنەسی کوڕی مالیك ڕهزای خوای لێ بێت دهڵێ لەگەڵ پێغەمبەردا بووین‬
‫درودی خوای لێ بێت وه پێکەنی وه فەرمووی ئایا دهزانن چی پێیکەناندم؟ ئەوانیش ووتیان‬
‫خواو پێغەمبەر زاناترن (ئەمەش وهك ئەدهبێکی هاوهاڵن ڕهزای خوایان لێ بێت‪ ،‬لەگەڵ‬
‫پێغەمبەردا درودی خواێ لێ بێت) وه فەرموودهکە هەمان مانای ئەم ئایەتەی هەیە وهك خوای‬
‫ش َه ُد أ َ ْر ُجلُ ُه ْم بِ َما كَانُوا‬ ‫علَى أ َ ْف َوا ِه ِه ْم َوتُك َِل ُمنَا أ َ ْید ِ‬
‫ِیه ْم َوت َ ْ‬ ‫گەوره دهفەرمووێ‪( :‬ا ْل َی ْو َم نَ ْختِ ُم َ‬
‫سبُونَ )‪ 43‬واتە ئەمڕۆ مۆر دهنێین بە دهمیانداو قسەیان بۆ ناکرێت‪ ،‬بەڵکو دهستیان قسەمان بۆ‬
‫َی ْك ِ‬
‫دهکات‪ ،‬قاچیشیان شایەتی دهدات بەو کاروکردهوانە کە ئەنجامیان دهدا( دهربارهی ئەو تاوانانەی‬
‫کە ئەنجامیان داوه‪ ،‬کاتیك شریتی کاسێت و فیدیۆ وسی دی و دیسك قسەمان بۆ دهکەن باوهڕ‬
‫بوون بە قسەکردنی دهست و قاچ ‪...‬هتد ئاسانە)‪.‬‬
‫ار ُه ْم َو ُجلُو ُد ُه ْم بِ َما كَانُوا‬
‫ص ُ‬‫س ْمعُ ُه ْم َوأ َ ْب َ‬ ‫هەروهها دهفەرمووێ‪َ ( :‬حتَّى إِذَا َما َجا ُءو َها ش َِه َد َ‬
‫علَی ِْه ْم َ‬
‫َّللاُ الَّذِي أ َ ْن َطقَ ُك َّل ش َْيءٍ َو ُه َو َخلَقَ ُك ْم أ َ َّو َل‬
‫علَ ْینَا قَالُوا أ َ ْن َطقَنَا َّ‬
‫*وقَالُوا ِل ُجلُو ِد ِه ْم ِل َم ش َِه ْدت ُ ْم َ‬
‫یَ ْع َملُونَ َ‬
‫َم َّر ٍة َوإِلَ ْی ِه ت ُ ْر َجعُونَ )‪ 44‬واتە هەتا کاتێك دهگەنە ئاستی ئاگرهکە گوێیان و چاوهکانیان و‬

‫‪39‬‬
‫سورهتی االنعام ‪23‬‬
‫‪40‬‬
‫اجیز واتە ڕازی نیەم (ال اقبل)‬
‫‪41‬‬
‫الرکانە واتە بەشەکانی جەستەی‬
‫‪42‬‬
‫(( صحیح مسلم)) (‪ ،)2280/4‬کتاب الزهد والرقائق‪ ،‬رقم الحدیث ‪.)2969‬‬
‫‪43‬‬
‫سورهتی یس ‪65‬‬
‫‪44‬‬
‫سورهتی فصلت ‪21-20‬‬

‫‪19‬‬
 ‫پێستەکانیان شایەتیان لەسەر دهدات کە چ کارو کردهوهیەکی نادروست و خراپیان ئەنجام دهدا‪،‬‬
‫ئەوسا بە غەمباریەوه بە پێستی خۆیان دهڵێن‪ :‬بۆچی شایەتیتان لەسەرداین خۆ زهرهرتانە ؟ لە‬
‫وهاڵمدا دهڵێن‪ ،‬ئەو خوایە ئێمەی هێناوهتە گوفتار کە دهتوانێت هەموو شتیك بهێنێتە قسەو‬
‫گفتوگۆ‪ ،‬هەر ئەو زاتەشە کە یەکەم جار بەدیهێناون و هەر بۆالی ئەویش دهبرێنەوه (بێگومان‬
‫کارێکی ئاسانە بۆخوا چونکە ئادهمیزاد جۆرهها ئامێری هێناوهتە قسە‪ ،‬دهم و زمان و لێویشیان‬
‫نیە!)‪.‬‬
‫ئەم هەموو بەربەرهکانیەو مل نەدانە دوای ئەوهشە کە هاوهڵیان بۆ خوا داناوهو وه گوێڕایەڵیان‬
‫نەکردووه‪ ،‬چۆن ئەگەر ئەو فرسەتەش نەدا؟ (یانی لەگەڵ ئەوهشدا کە خوای گەوره ئەو هەموو‬
‫مەجالەشی داوه ئینجا هێشتا ئەوانەی کە بێباوهڕو خراپەکار بوون بەرانبەر خوای گەوره‬
‫دهوهستن)‪.‬‬
‫ب‪-‬لێکۆڵینەوهو بەدواداچون (بە کۆمەڵێك کاری جۆراو جۆر سەرهنجامی ئەمە مرۆڤەکان‬
‫دهردهکەون تا چ ڕادهیەك لەگەڵ خوای گەورهدا ڕاستیان کردووه) ناڕهحەتی ڕاستێتی‬
‫مرۆڤەکان دهردهخات‪ ،‬چاکە جیا دهکاتەوه لە خراپە‪ ،‬ڕاستگۆ جیا دهکاتەوه لە درۆزن‪ ،‬وه‬
‫مسوڵمانی ڕاستەقینە لەگەڵ دووڕوو (المنافق)‪ ،‬لەمەدا سودێکی زۆری تیایە بۆ کۆمەڵگەی‬
‫ئیسالمی‪ ،‬خوای گەوره دهفەرمووێ لەو ئایەتانەی کە باسی غەزای ئوحود دهکات کە‬
‫علَى َما‬ ‫َّللاُ ِل َیذَ َر ا ْل ُم ْؤ ِمنِینَ َ‬
‫حیکمەتێکی تیایە لەو ناڕهحەتیەدا وهك هاتووه لە ئایەتەکەدا ( َما كَانَ َّ‬
‫ب َو َل ِكنَّ َّ‬
‫َّللاَ یَجْ ت َ ِبي ِم ْن‬ ‫َّللاُ ِلیُ ْط ِل َع ُك ْم َ‬
‫ع َلى ا ْلغَ ْی ِ‬ ‫ب َو َما كَانَ َّ‬ ‫یث ِمنَ ال َّ‬
‫ط ِی ِ‬ ‫یز ا ْل َخ ِب َ‬ ‫أ َ ْنت ُ ْم َ‬
‫علَ ْی ِه َحتَّى یَ ِم َ‬
‫واتە خوا ئیمانداران‬ ‫‪45‬‬
‫س ِل ِه َو ِإ ْن ت ُ ْؤ ِمنُوا َوتَتَّقُوا فَلَ ُك ْم أَجْ ر ع َِظیم)‬
‫اَّللِ َو ُر ُ‬ ‫س ِل ِه َم ْن َیشَا ُء فَ ِ‬
‫آمنُوا ِب َّ‬ ‫ُر ُ‬
‫واز لێناهێنێت هەر وهکو ئەوهی کە ئێستا ئێوهی لەسەری هەن ( دڵسۆزو نادڵسۆز‪ ،‬خەمخۆرو‬
‫بێ باك تێکەڵن)‪ ،‬هەتا پیس و پاك لەیەك جیا نەکاتەوه (تا ئاینده بزانن)‪ ،‬بەڵکو خوا لە‬
‫پێغەمبەرهکانی کەسانێك هەڵدهبژێرێت کە بیەوێت (تا لە هەندێك نهێنی ئاگاداربن بەو ڕادهی کە‬
‫پێویستە)‪ ،‬جا باوهڕ بە خواو پێغەمبەرانی بهێنن‪ ،‬خۆ ئەگەر باوهڕی دامەزراو بهێنن و‬
‫پارێزگاری بکەن و لە خوا ترس بن‪ ،‬ئەوه پاداشتی بی سنورو نەبڕاوه چاوهڕیتانە‪.‬‬

‫‪45‬‬
‫سورهتی آل عمران ‪179‬‬

‫‪20‬‬
 ‫پوختهو کۆتایی‬
‫زۆرجار مرۆڤەکان بەهۆکاری گومان و وەسوەسەی شەیتان و حەزەکانی خۆیان خۆیان و‬
‫کارەکانیان ال ئاڵۆز دەبێت‪ ،‬بەجۆرێك خۆیان وون دەکەن و لە گێژاوێکدا دەخولێنەوە بەدوای‬
‫خۆیانداو خۆیان بۆ نادۆزرێتەوە‪ ،‬هەیە دەگاتە ئەو ئاستە لە تاو ماندوویەتیدا خۆی دەکوژێت!‬
‫هەیە یان بەشێوەیەك الی بێ مانا دەبێت هەستی چیژی نامێنێت و بەردەوام بە هیالکی دەباتە‬
‫سەر‪ ،‬هەیە ئەوەندە خۆی ال بێ بەها دەبێت خۆی زۆر لەوە بە کەمتر دەبینێت کە کارەکانی‬
‫گرنگی هەبێت لە تەرازووی خوای گەورەدا‪ ،‬هەروەك چۆنیش هەیە ئەوەندە خۆی بە گەورە‬
‫دەزانێت ئەمانەی ئێمە باسی دەکەین بە شتگەلێکی الوەکی و یاری کردن دێتە پێش چاوی‪ ،‬بەاڵم‬
‫ئەوەی کە بە ڕاستی گەشتووەتە ئێمەو فەلسەفەی ژیانی و دوای ژیانیشمان نیشان دەدات ئەو‬
‫قورئانەیە کە چوارچێوەی کارەکانی بە ووردی کێشاوەو لە دوو توێی کتێبێکدا بە پارێزراوی‬
‫گەشتووە پێمان‪ ،‬کە گشت کەرەستەکانی ژیان و مانای ڕاستێتی و ئەهمیەتی ئێمە لەم ژیانەدا‬
‫دەستنیشان دەکات‪ ،‬لەگەڵ تەنگژەکانی دونیادا بەشێوەیەك ڕامان دەهێنێت لە چوارچێوەی‬
‫تاقیکردنەوەدا بیان بینین و ژیانی خۆمان بە قوربانی ناڕەحەتیەکی کاتی نەکەین و بە خۆشیەکی‬
‫کاتیش بوغرا نەبین و ژیان وەك تاقیکردنەوە سەیر بکەین‪ ،‬تاقیکردنەوەش پرسیاری سوك و‬
‫ناڕەحەتی تێدایە‪ ،‬پێویستە بەرگەی چەرمەسەرەکانی ژیان بگرین و گرنگی دروست بوون و‬
‫کارەکانمان لەبیر نەکەین‪ ،‬قوتابی نابێت لە کاتی تاقیکردنەوەدا بڵێ مامۆستا چ پێویستی بەم‬
‫تاقیکردنە وەی من هەیە‪ ،‬مادام تۆ بڕیار پلەی قوتابیەتیت هەبووە دەبێت تاقیکردنەوەکانیش بە‬
‫سەرکەوتووی ببڕیت گەر سەرەنجامێکی باشت بۆ ژیانی خۆت بوێت‪ ،‬ئازادی لەوەی پەڕەکان‬
‫بە سپێتی دەدەیت بە دەستەوە‪ ،‬وە ئازادی بە شێوەیەکی جوانیش وەاڵم بدەیتەوەو لە کۆتایدا‬
‫هێمای هەڵە بەسەر هەموویدا بهێنێت و خۆت ڕەنج بە خەسار بکەیت‪ ،‬هەروەك چۆن‬
‫دەرفەتیشە ئەگەر کاتێکی کەمیشت لەبەردەمدا مابێت خۆت بەباشی بۆ تاقیکردنەوەکان ئامادە‬
‫بکەیت‪ ،‬هەردەمیش ئەو بەشانەی کە زۆر ناڕەحەت و سەعی زۆری دەوێت سەرەنجامی‬
‫باشترە‪ ...‬تۆ ئازادی چ هەڵدەبژێرێت بەاڵم مافی ئەوەت نی یە داوای پاداشتێك بکەیت کە‬
‫کارت بۆ نەکردووە‪ ،‬هەروەك چۆن مردن یەکسانە لەناو مرۆڤایەتیدا ئاواش پاداشتەکان بە‬
‫یەکسانی دابەش دەکرێت‪ ،‬دەکرێت یەکسانی بۆ کەسێك قواڵیی دۆڵەکانی جەهەنەم بێت و وە‬
‫یەکسانی بۆ کەسێکی تر بەرزایەکانی فیردەوس بێت‪ ،‬چاوەڕێ مەبە لەوێ زیادەت بۆ بنوسرێت‬
‫ئێستە پێنووسەکە بەدەستی خۆت و چیت دەوێت بە کردەوەکانت بیان نووسە‪.‬‬

‫‪21‬‬