‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬

‫پەیامی دڵ نه‌‌رمی‬
‫مرۆڤ و پێکهاتەکانی‬
‫وە دڵ و جۆرەکانی‬

‫د‪ .‬عومه‌ر عه‌لى‬

‫‪2018‬‬

‫‪1‬‬
‫دڵ نه‌‌رمی مرۆڤ و پێکهاتەکانی وە دڵ و جۆرەکانی‬ ‫ناوی کتیب‪ :‬‬
‫عومه‌ر عه‌لى‬ ‫نوسەر‪:‬‬
‫توانا ئه‌حمه‌د‬ ‫دیزاینی ناوەوەو بەرگ‪:‬‬
‫چاپخانە‪:‬‬
‫تیراژ‪:‬‬
‫نرخ‪:‬‬

‫ژمارە ( )ی ساڵی ( )ی‬

‫لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی کتێبخانە گشتییەکانی پێدراوە‬

‫‪2‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬

‫‪F‬‬
‫پێش خوێندنەوە‬

‫ان الحمــد لل ـه‌‌ نحمــده‌‌ ونســتعینه‌‌ ونســتغفره‌‌‪ ،‬ونعــوذ بالل ـه‌‌ مــن رشور انفســنا‬
‫ومــن ســیئات اعاملنــا‪ ،‬مــن یهــد اللـ ‌‌ه فــا مضــل لـه‌‌‪ ،‬ومــن یضلــل فــا هــادی لـه‌‌‬
‫والصــاة والســام علــی افضــل خلــق الل ـ ‌‌ه ســیدنا محمــد وعلــی ال ـه‌‌ وصحب ـه‌‌‬
‫اجمعیــن‪.‬‬
‫هه‌‌رکارێــك‪ 1‬له‌‌پێنــاو خزمــه‌‌ت کــردن و گه‌‌یاندنــی ئاینــی ڕاســتی ئێســامدا‬
‫بێــت ئه‌‌گه‌‌رچــی کارەکــە بــە بچوكیــش بزانێرێــت بــەاڵم پاکــی کارەکــەو‬
‫نیەتەکــە گــەورەی دەکات‪ ،‬گەورەیــی و بچوکــی مــرۆڤ بەبیرکردنــەوەی خــۆی‬
‫پێوەرێکــی هەیــە بــۆی و پێــوەرە شــەرعیەکانیش کارەکــە دەوڵەمەنــدو مــەزن‬
‫دەکات‪ ،‬وه‌‌یــان که‌‌مــه‌‌و کاریگه‌‌ریه‌‌کــی نیــه‌‌‪ ،‬وه‌‌یــان توانایه‌‌کــان هه‌‌بێــت‬
‫له‌‌خزمــه‌‌ت کــردن و گه‌‌یاندنــی ئیســامدا ئه‌‌گــه‌‌ر به‌‌الشــانه‌‌وه‌‌ بچــوك بێــت‬
‫نابێــت ببێتــه‌‌ مایــه‌‌ی دڵ ســاردیامن لــه‌‌ نه‌‌کردنــی وه‌‌یــان نه‌‌گه‌‌یاندنــی‪،‬‬

‫‪ 1‬مه‌به‌ست ئه‌و کارانه‌ی ‌ه ک ‌ه له‌ چوارچیوه‌ی شه‌رعدا بێت‬

‫‪3‬‬
 ‫منونه‌‌مــان هه‌‌یــه‌‌ له‌‌ســه‌‌ر ئــه‌‌م وتانــه ‌‌‪.‬‬
‫‪ -1‬خــوای گ ـه‌‌وره‌‌ ل ـه‌‌ قورئانــی پیــرۆزدا ده‌‌فه‌‌رمــووێ (( الیکلــف الل ـه‌‌ نفســا اال‬
‫وســعها ))‪ 2‬واتــه‌ خــوای گــه‌‌وره‌‌‌ ئــه‌‌رك ناخاتــه‌‌ ســه‌‌ر هیــچ که‌‌ســێك مه‌‌گــه‌‌ر‬
‫به‌‌قــه‌‌ده‌‌ر توانایــی خــۆی نه‌‌بێــت‪.‬‬
‫‪ -2‬پێشــه‌‌وامان درودو ســه‌‌المی خــوای لــێ بێــت ده‌‌فه‌‌رمــووێ ((بلغــوا عنــی‬
‫ولــوا ای ـه‌‌ ))‬ ‫‪3‬‬

‫واته‌‌ بیگه‌‌یه‌‌نن له‌‌منه‌‌وه‌‌ ئه‌‌گه‌‌ر ئایه‌‌تێکیش بێت‬

‫‪ -3‬لــه‌‌ فه‌‌رمووده‌‌یه‌‌کــی تــر درودو ســه‌‌المی خــوای لــێ بێــت ده‌‌فه‌‌رمــووێ ((‬
‫اتقــوا النــار ولــوا بشــق التمــره‌‌ ))‪ 4‬واتـه‌‌ خۆتــان لـه‌‌ ئاگــر بپارێــزن ئه‌‌گـه‌‌ر بـه‌‌ له‌‌‌تـ ‌‌ه‬
‫خورمایه‌‌کیــش بێــت‪ ،‬وه‌‌هه‌‌روه‌‌هــا چه‌‌نده‌‌هــا ئایــه‌‌ت و فه‌‌رمــووده‌‌ی تــر لــه‌‌و‬
‫بــاره‌‌وه‌‌‌ هاتــووه‌‌ که‌‌هانده‌‌رمانــن ئــه‌‌وه‌‌ی له‌‌توانامانــدا هه‌‌یــه‌‌‌ درێغــی نه‌‌که‌‌یــن‬
‫ئه‌‌گــه‌‌ر به‌‌الشــانه‌‌وه‌‌ کــه‌‌م بێــت وه‌‌یــان بــه‌‌الی که‌‌ســانێکی تــره‌‌وه‌‌‌ ئــه‌‌وه‌‌ی‬
‫کردوومانــ ‌‌ه زۆر کــه‌‌م بێــت ! بــه‌‌اڵم لــ ‌‌ه تــه‌‌رازووی پــه‌‌روه‌‌ردگاردا به‌‌دڵنیاییــه‌‌وه‌‌‬
‫زۆر گه‌‌وره‌‌یــه‌‌‪ .‬ئه‌‌گــه‌‌ر وانه‌‌بوایــ ‌‌ه پێشــه‌‌وامان درودی خــوای له‌‌ســه‌‌ربێت نــه‌‌‬
‫یده‌‌فه‌‌رمــوو بیگه‌‌یه‌‌نــن له‌‌منــه‌‌وه‌‌‌ ئه‌‌گــه‌‌ر ئایه‌‌تێکیــش بێــت خــۆ ئایه‌‌تێــك‬

‫ئایه‌تی ‪ 286‬سورة البقرة‬ ‫‪ 2‬‬

‫‪ – 187111‬بلغــوا عنــی ولــو آیــة‪ ،‬وحدثــوا عــن بنــي اســرائیل وال حــرج ومــن‬ ‫‪ 3‬‬
‫کــذب علــي متعمــدا فلیتبــوآ مقعــد ‌ه مــن النــار الراوي‪:‬عبداللـه‌ بــن عمــرو بــن العاص‪-‬خالصــة‬
‫الدرجة}‪:‬صحیح‪{-‬امحدیث‪:‬البخــاري – المصدر‪:‬الجامــع الصحــي الصفحــة او الرقــم ‪3461‬‬
‫‪ - 6526-4‬مــا منكــم مــن أحــد إال ســيكلم ‌ه ربــ ‌ه ليــس بينــ ‌ه وبينــ ‌ه ترجمــان ‪،‬‬ ‫‪ 4‬‬
‫فينظــر أيمــن منـ ‌ه فــا يــرى إال مــا قــدم مــن عملـ ‌ه ‪ ،‬وينظــر أشــأم منـ ‌ه فــا يــرى إال مــا قــدم‬
‫‪ ،‬وينظــر بيــن يديـ ‌ه فــا يــرى إال النــار تلقــاء وجـ ‌ه ‌ه ‪ ،‬فاتقــوا النــار ولــو بشــق تمــرة ) ‪ .‬الــراوي‪:‬‬
‫عــدي بــن حاتــم الطائــي ‪  - ‬خالصــة الدرجــة‪[ :‬أورد ‌ه فــي صحيح ـه‌] وقــال ‪ :‬قــال األعمــش ‪:‬‬
‫وحدثنــي عمــرو بــن مــرة ‪ ،‬عــن خيثمــة ‪ :‬مثلـ ‌ه ‪ .‬وزاد فيـ ‌ه ‪ :‬ولــو بكلمــة طيبــة ‪  - ‬المحــدث‪:‬‬
‫البخــاري ‪  - ‬المصــدر‪ :‬الجامــع الصحيــح ‪  - ‬الصفحــة أو الرقــم‪7512 :‬‬

‫‪4‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬
‫لــه‌‌ چــاو ئــه‌‌و هه‌‌مووئایــه‌‌ی تــردا کــه‌‌ هه‌‌یــه‌‌‌ ئاشــکرایه‌‌ کــه‌‌ زۆر که‌‌مــه‌‌‪ ‌،‬یــان‬
‫نه‌‌یده‌‌فه‌‌رمــوو خۆتــان لــ ‌‌ه ئاگــر بپارێــزن ئه‌‌گــه‌‌ر به‌‌له‌‌تــه‌‌ خورمایه‌‌کیــش بێــت‬
‫ئاشکراشــه‌‌ که‌‌له‌‌تــه‌‌‌ خورمایــه‌‌ك نرخــی دونیایه‌‌کــه‌‌ی ده‌‌بێــت چه‌‌نــد بێــت؟!‬
‫به‌‌هه‌‌رحــاڵ هه‌‌رکارێــك لــه‌‌ پێنــاو ئاینــی پیــرۆزی ئیســامدا بکرێــت نابێــت‬
‫به‌‌‌کــه‌‌م و کــه‌‌م به‌‌هــا ســه‌‌یر بکرێــت‪ .‬له‌‌وانه‌‌یــ ‌‌ه پرســیارێكتان ال دروســت بــێ‬
‫و بڵێــن بــۆ ئـه‌‌م قســان ‌‌ه ده‌‌کـه‌‌ن زۆر دڵنیایــن زۆرن ئـه‌‌و که‌‌ســانه‌‌ی کـه‌‌ توانایــان‬
‫هه‌‌یــه‌‌و نایخه‌‌نــه‌‌‌ گــه‌‌‌ڕ !! وه‌‌ زۆر لــ ‌‌ه هۆکاره‌‌کانیــش ده‌‌توانــم بڵێــم ئه‌‌وانــه‌‌‌‌ن وه‌‌‌‬
‫مــن داواکارم لــه‌‌‌ خــوای گــه‌‌‌وره‌‌‌‌‪ ،‬وه‌‌ هیــوادارم کــه‌‌‌ هه‌‌رکه‌‌ســێك ئـه‌‌م پرســیارانه‌‌ی‬
‫ال گه‌‌اڵڵــه‌‌‌ بــووه‌‌ به‌‌خوێندنــه‌‌وه‌‌‌ی ئــه‌‌م چه‌‌نــد دێــڕه‌‌ ببێتــه‌‌ ڕچــ ‌‌ه شــکانێك الی‬
‫و ده‌‌ســت پــێ بــکات‪ .‬ئ ـه‌‌م وەرگێرانــەی کــە له‌‌به‌‌رده‌‌ســتتاندایه‌‌ بریتی ـه‌‌ ل ـ ‌‌ه چ ـه‌‌‬
‫نــد فه‌‌رمووده‌‌‌یه‌‌کــی پێشــه‌‌وامان درودو ســه‌‌المی خــوای لــێ بێــت له‌‌الیــه‌‌ن‬
‫د‪ .‬رشف القضــاة ت ـه‌‌وه‌‌ ڕوون کراوه‌‌ت ـه‌‌وه‌‪ ،‬وه‌‌منیــش هه‌‌ســتاوم به‌‌وه‌‌رگێڕانــی بــۆ‬
‫زمانــی کــوردی وه‌‌ بــۆ ڕوونکردنــه‌‌وه‌‌ی ئایه‌‌تــه‌‌‌ قورئانیــه‌‌کان په‌‌نــام بردووه‌‌تــه‌‬
‫بــه‌‌ر ته‌‌فســیری ئاســان بــۆ تێگه‌‌یشــتنی قورئــان نووســینی بورهــان محمــد‬
‫امیــن و ‌‌ه سوپاســی هه‌‌مــوو ئه‌‌وکه‌‌ســان ‌‌ه ده‌‌کــه‌‌م کــه‌‌ یارمه‌‌تیــان دام لــەم‬
‫وەرگێڕانــەدا‪،‬وه‌‌داواکارم ل ـه‌‌ خــوای گ ـه‌‌وره‌‌‌ ئ ـه‌‌م کاره‌‌م ته‌‌نهــا له‌‌به‌‌رخاتــری ئ ـه‌‌و‬
‫کردبێــت و وه‌‌نــوری خۆیــان لــێ نه‌‌‌شــارێته‌‌وه‌‌ امیــن‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫ده‌‌ستپێك‬

‫الحمدلل ـه‌‌ ‪ ،‬نحمــده‌‌ ونســتعینه‌‌ ‪ ،‬ونســتهدیه‌‌ ونســتغره‌‌ ‪ ،‬ونتــوب الی ـه‌‌ ‪ ،‬ونعــوذ‬
‫بالل ـه‌‌ مــن رشور انفســنا ‪ ،‬ومــن ســیئات اعاملنــا‪.‬‬
‫والصــاة والســام علــی ســیدنا محمــد ‪ ،‬وعلــی آلــه‌‌ وصحبــه‌‌ ‪،‬ومــن تبعهــم‬
‫باءحســان الــی یــوم الدیــن‪.‬‬
‫له‌‌پاشان ‪ :‬خوای گه‌‌ور ‌‌ه ده‌‌فه‌‌رمووێ‬
‫((والعــر ان االنســان لفــی خــر اال الذیــن آمنــو وعملــوا الصالحــات وتواصــوا‬
‫بلحــق وتواصــوا باصــر))‪ 5‬واتــ ‌‌ه ســوێند به‌‌زه‌‌مانــه‌‌‪ ،‬ســوێند به‌‌کاتــی عــه‌‌رس‪.‬‬
‫به‌‌ڕاســتی ئاده‌‌میــزاد لــه‌‌ زه‌‌ره‌‌رمه‌‌نــدی و خه‌ســاره‌‌مته‌‌ندیدایه‌‪ .‬بێجگــه‌‬
‫لــه‌ وانــه‌ کــه‌ باوه‌ڕیــان هێنــاوه‌و کارو کــرده‌‌وه‌‌ چاکه‌‌‌کانیــان ئه‌‌نجامــداوه‌‌و‬
‫ئامــۆژگاری یه‌‌‌کرتیشــیان کــردووه‌‌ ک ـه‌‌ هه‌میش ـ ‌‌ه پابه‌نــدی ح ـه‌ق بن(پابه‌نــدی‬
‫حه‌قیــش پێویســتی بــه‌ خۆگــری هه‌یــه‌‌) ‪ ،‬له‌‌به‌‌رئــه‌‌وه‌‌ بــه‌‌رده‌‌وام ئامــۆژگاری‬
‫یه‌‌کرتیــان کــردووه‌‌ تــا هه‌‌میشــه‌‌‌و بــه‌‌رده‌‌وام‪ ،‬خۆگــرو ئارامگریــش بــن‪.‬‬
‫به‌‌دڵنیاییــه‌‌وه‌‌‌ هــۆی ســه‌‌رکه‌‌وتنامن له‌‌تاقیکردنــه‌‌وه‌‌ی گــه‌‌وره‌‌ی ئــه‌‌م ژیانــه‌‌ی‬
‫که‌‌تێایدایــن ئــه‌‌وه‌‌ له‌‌کــوێ یــه‌‌و‪ ،‬وه‌‌ له‌‌کوێیــه‌‌ واڵتانــی ئیســامی ئه‌‌مــڕۆو‬
‫وه‌‌ئــه‌‌و شــه‌‌رتانه‌‌‌؟‬
‫گومــان لـه‌‌وه‌‌دا نیـ ‌ه‌کـه‌‌ خه‌‌یــری زۆریشــی تیایـه‌‌ ‪،‬وه‌‌ ڕۆژ لـ ‌‌ه دوای ڕۆژیــش زیــاد‬
‫ده‌‌کات ســوپاس بــۆ خــوا‪ ،‬بــه‌‌اڵم الدانیشــی زۆر تیایــه‌‌‪ .‬وه‌‌ ئه‌‌گــه‌‌ر مبانه‌‌وێــت‬
‫ئ ـه‌‌و الدانان ـه‌‌ چاره‌‌س ـه‌‌ ر بکه‌‌یــن ده‌‌بێــت پێــش هه‌‌‌مــوو شــتێك هۆکاره‌‌‌کانیــان‬
‫بزانیــن‪ ،‬وه‌‌‌گرنگرتینــی ئــه‌‌‌و هۆکارانــه‌‌‌ ئه‌‌‌مانــه‌‌‌ن‪:‬‬
‫‪ -1‬نه‌‌زانــی ‪‌‌:‬ئه‌‌مــ ‌‌ه چاره‌‌ســه‌‌ر ده‌‌کرێــت‌ بــه‌‌ زانیــاری ڕاســت و دروســت‪ ،‬وه‌‌‬

‫‪ 5‬سورة العصر‬

‫‪6‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬
‫به‌‌ئاگابونــه‌‌وه‌‌و هــۆش هاتنــه‌‌وه‌‌‌ خــۆ‪.‬‬
‫‪ -2‬خراپــی ده‌‌ورو به‌‌رمــان ئــه‌‌و دۆخــەی تیایــدا ده‌‌ژیــن‪‌‌ :‬ئه‌‌مــه‌‌ش‬
‫چاره‌‌ســه‌‌رده‌‌کرێت به‌‌که‌‌مکردنــه‌‌وه‌‌ی ئــه‌‌و خراپانــه‌‌ کــه‌‌ له‌‌ســه‌‌ر مرۆڤــه‌‌ کان‬
‫هه‌‌یــه‌‌و وه‌‌ به‌‌گۆڕانیــان بــه‌‌ره‌‌و باشــر‪.‬‬
‫‪ -3‬خــۆش ویســتنی دنیــاو خۆشــیه‌‌کانی به‌‌شــیوه‌‌یه‌‌کی وه‌‌هــا که‌‌پێــش‬
‫دینه‌‌کــه‌‌ی بخــات‪ :‬ئه‌‌مــه‌‌ش چاره‌‌ســه‌‌ر ده‌‌کرێــت بــه‌‌ورد بوونه‌‌وه‌‌یــه‌‌ك لــه‌‌‬
‫ڕاســتێتی دونیــا ‪ ،‬چونکــه‌‌ ئه‌‌گــه‌‌ر بێــت و تۆزێــك بــه‌‌وردی لــه‌‌م دنیایــه‌‌‬
‫بکۆڵیتــه‌‌وه‌‌و وه‌‌ســه‌‌یری ســه‌‌رئه‌‌نجامه‌‌که‌‌ی بکرێــت به‌‌ڕوونــی ده‌‌بینیــت ئــه‌‌وه‌‌‬
‫ناهێنێــت خــۆت بخه‌‌یتــه‌‌ ئــه‌‌و بــارو دۆخــه‌‌وه‌‌ ‪.‬‬
‫‪ -4‬لــه‌ بیرچوونــه‌وه‌ی دواڕۆژ‪‌:‬ئه‌مــه‌ش چاره‌ســه‌ ر ده‌کرێــت به‌بیرهێنانــه‌وه‌ی‬
‫ب ـه‌رده‌وام‪ ،‬وه‌ب ـه‌ مــردن‪ ،‬به‌گــۆڕ‪ ،‬لێپرســینه‌وه‪ ،‬وه‌ب ـه‌ به‌هه‌شــت و جه‌هه‌نــەم‪‌.‬‬
‫بــ ‌ه دڵنیایــه‌وه‌ دۆزیامنــه‌وه‌ دیــاری پێشــه‌وامان درودو ســه‌المی خــوای لــێ‬
‫بێــت لــه‌ فه‌رمووده‌کانــی دڵ نه‌رمــی‪ ،‬وه‌گرنگرتینــی ئــه‌و شــتانه‌ی کــه‌‬
‫مســوڵامنان پێویســتیان پێیه‌تــی لــه‌م ڕۆژه‌دا‪‌ ،‬به‌دڵنیاییــه‌وه‌ شۆڕشــێکی‬
‫فکــری هه‌ڵســاوه‌ له‌گــه‌ڵ ئیســام و وه‌دینه‌کانــی تــرو‪ ،‬فکره‌کانــی تــردا‪ ،‬وه‌‬
‫دوای ئــه‌م شۆڕشــه‌ گــه‌ور ‌ه یــ ‌ه ســوپاس بــۆ خــوا هه‌‌مــووی بــه‌ به‌رژه‌وه‌نــدی‬
‫ئیســامدا شــکایه‌وه‌ ئه‌وه‌تــه‌ ده‌بینیــن له‌هه‌مــوو الیه‌کــه‌وه‌ به‌کۆمــه‌ڵ خه‌ڵــك‬
‫دێن ـه‌ نــاو ئیســامه‌و ‌ه ڕۆژ ل ـه‌ دوای ڕۆژ (و ‌ه ڕۆژ نی ـه‌ ل ـه‌م هه‌وااڵنه‌مــان به‌رگــوێ‬
‫نه‌که‌وێــت‪ ،‬وه‌یــان له‌ســایته‌کانه‌و ‌ه نه‌یخوینینــه‌وه‌و نه‌یبینیــن)‪ .‬به‌وشــێوه‌‬
‫ئــه‌و شۆرشــ ‌ه دینیــه‌ له‌دنیــای فکــره‌وه‌ ده‌گوێزرێتــه‌وه‌ بــۆ دنیــای موعامه‌لــه‌‬
‫کــردن هه‌ڵســوکه‌ومتان‪ ،‬لــ ‌ه دنیــای دواکه‌وتنــه‌وه‌ بــۆ دنیــای پێشــکه‌وتن‬
‫و وه‌بــه‌ره‌و پێشــچوونی مرۆڤایه‌تــی‪ ،‬لــه‌ به‌ندایه‌تــی خه‌ڵــك و دارو بــه‌رده‌وه‌‬
‫بــۆ به‌‌ندایه‌تــی خــوای گــه‌وره‌‪ .‬ئــه‌و فه‌رموودانــه‌ی کــه‌ هه‌ڵــان بــژاردوون‬

‫‪7‬‬
‫لــه‌ کتێبــی دڵ نه‌رمــی (الرقائیــق) لــه‌ کتێبــه‌ ڕاســت و به‌پێــزو ناوداره‌کــه‌ی‬
‫ئیاممــی بوخــاری (صحیــح البخــاری) ئه‌وگرفتان ـه‌ چاره‌س ـه‌ر ده‌کات ک ـه‌ مــرۆڤ‬
‫بــه‌ره‌والدان ده‌بــات لــ ‌ه زۆر جێــگای جیــاوازه‌وه‌ ‪‌،‬به‌تایبه‌تــی جه‌خــت ده‌خاتــه‌‬
‫س ـه‌ر ئ ـه‌و شــتانه‌ی که‌په‌یوه‌ندییــان ب ـ ‌ه دڵ ـه‌وه‌ هه‌ی ـه‌ ئ ـه‌و دڵ ـه‌ی ک ـه‌ ئه‌گ ـه‌ر‬
‫چــاك بــوو هه‌مــوو کۆمه‌ڵــگا چــاك ده‌بێــت ئه‌گـه‌ر خــراپ بــوو هه‌مــوو کۆمه‌ڵــگا‬
‫خــراپ ده‌بێــت وه‌ك پێشــه‌وامان فه‌موویه‌تــی درودی خــوای لــێ بێــت‪.‬‬
‫داواکاریــن ل ـه‌ خــوای گ ـه‌وره‌ ئ ـه‌م کاره‌مــان ته‌نهــا له‌به‌رخاتــری ئه‌وکردبێــت و‬
‫و ‌ه ســودمان پــی بگه‌یه‌نێــت و بێبەشــان ن ـه‌کات ل ـ ‌ه پاداشــته‌که‌ی‪.‬‬
‫وآخر دعوانا ان الحمد لله‌ رب العاملین‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬

‫پێشه‌کی‪-:‬‬

‫دڵ نه‌رمــی ئـه‌و فەرموودانەیـە‌ که‌باســی ئه‌وشــتانه‌ی تیــا کــراوه‌ که‌په‌یوه‌ندیــان‬

‫بــ ‌ه دڵــه‌وه‌ هه‌یــ ‌ه دڵ نــه‌رم ده‌کات ‪،‬وه‌ نزیکــان ده‌کاتــه‌و ‌ه لــه‌ خــوای گــه‌وره‌‬
‫‪.‬وه‌پێــان ده‌ڵێــت دڵ چی ـه‌‪ ،‬وه‌ چــی گرنگیه‌کــی ل ـ ‌ه ژیانــی مرۆڤــدا هه‌ی ـه‌ ؟‬
‫مــرۆڤ بریتیــ ‌ه لــه‌ جه‌ســته‌و ڕۆح‪ ،‬ژیــری و دڵ و نــ ‌ه فــس‪ ،‬دژایه‌تــی هه‌یــه‌‬
‫بۆپێناســه‌ی هه‌ریه‌کێــك له‌وانــه‌ له‌به‌رئــه‌وه‌ پێناســه‌یه‌کی بڕواپێکــه‌ری‬
‫دیــاری کــراو نی ـه‌ بۆهه‌ریه‌کێــك له‌وان ـه‌ ‪ ،‬ڕاجیاوازی ـه‌کان زۆر زۆرن ‪ ،‬ب ـه‌اڵم مــن‬
‫ئه‌رکــی هه‌ریه‌کێــك له‌وانــه‌ ڕون ده‌که‌مــه‌وه‌ که‌چیــه‌ به‌شــێوه‌یه‌کی ئاســان‬
‫ب ـ ‌ه پشــتیوانی خــوا‪.‬‬

‫جه‌سته‪:‬‬

‫‌ ئاشــکرایه‌ الی هه‌مــوان ‌ئه‌رکه‌که‌شــی هه‌ســتانه‌ بــه‌ جێبه‌جێکردنــی‬

‫فه‌رمانه‌کانــی خــوای گــه‌وره‌و بــه‌س‪ ،‬ئــه‌م جه‌ســته‌ ته‌نهــا هه‌ڵده‌ســتێت‬
‫بــه‌ جێبه‌جێکردنــی فه‌رمانــه‌کان‪ ،‬واتــه‌ خــۆی بــۆ خــۆی فه‌رمــان نــادات ئــه‌و‬
‫توانایــه‌ی نیــه‌ ته‌نهــا فه‌رمــان جێبه‌جێــده‌کات‪ ،‬له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ی که‌وه‌هایــه‌‬
‫بۆمــان ڕوون ده‌بێت ـه‌وه‌ که‌جه‌ســته‌ ل ـه‌ جێبه‌جێکردنــی کاری چاک ـه‌و خراپ ـه‌دا‬
‫یه‌کســانه‌ وه ‌گونجــاوه‌ بــۆ هه‌ردووکیــان‪ ،‬جــا هه‌رله‌بــه‌ر ئه‌مه‌یــه‌ کــه ‌لــه‌‬
‫شــه‌رعدا نه‌سه‌رزه‌نشــتی جه‌ســته‌ ده‌کات وه‌ نــ ‌ه پیایــدا هه‌ڵدێــت‪ ،‬ده‌بینیــن‬
‫ده‌قــی ڕوون کـه‌ جه‌ســت ‌ه شــتێکی پێــوه‌ر نیـه‌ وه‌ك پێشـه‌وامان ده‌فه‌رمــووێ ((‬

‫‪9‬‬
‫‪6‬‬
‫ان اللـ ‌ه ال ینــر الــی صورکــم واموالکــم‪ ،‬ولکــن ینرض الــی قلوبکــم و اعاملکم))‬
‫واتــه‌ خــوای گــه‌وره‌ ســه‌یری شــێوه‌و ماڵتــان نــاکات‪ ،‬به‌ڵکــو ســه‌یری دڵ و‬
‫کرده‌وه‌کانتــان ده‌کات‬
‫هه‌روه‌هــا خــوای پــه‌روه‌ردگار ده‌فه‌رمــووێ‪ (( :‬وزاده‌ بســطة فــی العلــم‬
‫والجســم))‪ 7‬واتــه‌ زانســت و زانیــاری زۆرو الشــه‌یه‌کی به‌هێــزو گه‌وره‌شــی‬
‫داوه‌تــێ‪.‬‬
‫ئ ـه‌ ‌م پیــا هه‌ڵدانــی جه‌ســته‌یه‌ ب ـه‌ هه‌ڵســان ب ـه‌ جیبه‌جێکردنــی کاره‌کانــی ب ـه‌‬
‫شــێوه‌یه‌کی ڕێــك و پێك‪،‬ن ـه‌ك ل ـ ‌ه ڕووی ئ ـه‌وه‌وه‌ که‌جه‌ســته‌ پێوه‌رێک ـه‌ بــۆ ل ـه‌‬
‫خــوا ترســان و وه‌ بــۆ چــاك گــوزاری‪.‬‬

‫ڕۆح‪:‬‬

‫بریتی ـ ‌ه ل ـه‌و هێــزه‌ی ک ـه‌وا ده‌کات ل ـه‌ جه‌ســته‌ هه‌ســتێت ب ـه‌ جێبه‌جێکــردن‪،‬‬
‫ئه‌مــ ‌ه ئــه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێــت کــه‌ ڕۆح هۆیه‌کــ ‌ه وه‌یــان پاڵنه‌رێکــی نادیــاره‌ لــه‌‬
‫جێبه‌جێکــردن‪ ،‬جه‌ســت ‌ه به‌بــێ ڕۆح هیــچ توانــای کاری نیــه‌‪( ،‬ده‌یبینیــن‬
‫کاتێــك مرۆڤێــك گیانــی لـ ‌ه ده‌ســتداوه‌ چــۆن درێــژ ده‌بێــت لـه‌ بـه‌ر ده‌ســتامن‬
‫ده‌بێــت ئێمـه‌ هه‌ســتین بـ ‌ه شــاردنه‌وه‌ی‪ ،‬پێــش گیــان لـه‌ ده‌ســتدانی له‌وانه‌یـه‌‬
‫پاڵه‌وانێــك بــوو بێــت) منونـه‌ی ئـه‌م ڕۆحـه‌ وه‌ك ئامێرێکــی کاره‌بــاو کاره‌بــا وایـه‌‪،‬‬
‫ئامێره‌کــه‌ ئیــش نــاکات تــا نه‌یگه‌یه‌نیــن بــه‌کاره‌باکــه‌‪ ،‬کاتێــك کاره‌باکه‌مــان‬
‫لــێ کــرده‌و ‌ه ڕاســته‌وخۆ لــه‌کار ده‌که‌وێــت‪ ،‬له‌گــه‌ڵ ئه‌وه‌شــدا ئامێره‌کــه‌ هیــچ‬
‫کــه‌م و کوڕییه‌کــی تیــا نیــه‌ (گه‌ره‌نتیشــی له‌گه‌ڵــه‌)‪.‬‬
‫ حدیــث صحیــح‪ ،‬اخرجـ ‌ه االمــام مســلم فــی (( صحیحـ ‌ه )) (‪ ، ) 1987/ 4‬کتــاب البــر‬ ‫‪ 6‬‬
‫والصیلــة واالداب؛ بــاب تحریــم ظلــم‬
‫سورة البقرة‪247 :‬‬ ‫‪ 7‬‬

‫‪10‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬
‫بۆمــان ده‌رده‌که‌وێــت کــه‌ ڕۆح هانــده‌ری جێبه‌جێکردنــی کاره‌ بــه‌ جه‌ســته‌‪،‬‬
‫‌جه‌ســته‌ الیه‌نــه‌ مادیه‌که‌یــه‌و‌ ڕۆح الیه‌نــی مه‌عنــه‌وی‪.‬‬
‫لــ ‌ه بــه‌ر ئه‌مه‌یــ ‌ه لــ ‌ه ده‌قــ ‌ه شــه‌رعیه‌کاندا بــه‌دی ناکه‌یــت نــه‌ پیــا خوینــدن‪،‬‬
‫وه‌ نــه‌ لــێ خوێنــدن بــۆ ڕۆحــی ئاده‌میــزاد‪ ،‬ته‌نهــا ئــه‌وه‌ نه‌بێــت ده‌توانێــت‬
‫ب ـه‌کار بهێرنێــت بــۆ چاک ـه‌‪ ،‬یــان خراپ ـه‌‪ ،‬ئ ـه‌و ناتوانێــت ب ـه‌ پێچه‌وان ـه‌ بێــت‪ ،‬وه‌‬
‫ڕۆح خــۆی بــۆ خــۆی ناتوانێــت ڕازی ببێــت وه‌یــان ڕازی نه‌بێــت وه‌یــان نکوڵــی‬
‫بــکات‪.‬‬

‫ژیری‪:‬‬

‫ســه‌ر گه‌وره‌یــه‌‪ ،‬لــه‌ هه‌مــوو شــتێکدا ئــه‌و ده‌توانێــت پێــش بینــی بــکات لــه‌‬
‫کاره‌کانــدا وه‌بیــر له‌ســه‌ره‌نجامه‌که‌ی بکاتــه‌وه‌ چــۆن ده‌بێــت‪ ،‬چــۆن نابێــت‪،‬‬
‫لێکــی بداتــه‌وه‌و هه‌ڵــی بســه‌نگێنێت به‌هه‌مــوو الیه‌کــدا‪ ،‬ئه‌گــه‌ر ئــه‌م ژیریــه‌‬
‫هیدایـه‌ت دراو و ژیــر بــوو‪ ،‬بـه‌ ئاینــی ئیســام فه‌رمامنــان بـه‌ چاکـ ‌ه پــێ ده‌کات‬
‫وه‌ ئه‌گــه‌ر بــه‌ پێچه‌وانــه‌ بــوو ئه‌ویــش بــه‌ پێچه‌وانــه‌ ده‌بێــت و ‌وا ده‌زانێــت‬
‫چاکه‌یــه‌‪.‬‬
‫لــه‌ بــ ‌ه ر ئه‌مه‌یــه‌ ئاینــی پیــرۆزی ئیســام زۆر جــه‌ خــت ده‌کات لــه‌ ســه‌ ر‬
‫ژیــری‪ ،‬ڕۆشــنبیرکردنی ئـه‌م ژیریـ ‌ه بـه‌ ئاینــی پیــرۆزی ئیســام‪ ،‬تــا کاتێــك کـه‌‬
‫ژیــری کــه‌ فه‌رمانــی کارێکــی دا بــه‌ دڵ کاره‌کــه‌ی په‌ســه‌ندوو گــه‌وره‌ بێــت‪،‬‬
‫تــا شــه‌یتان نه‌توانێــت بــاوه‌ڕی پــێ بهێنێــت دوای ئــه‌وه‌ی کــه‌ ئــه‌م بــاوه‌ڕی‬
‫به‌ڕاســتی هێنــاوه‌‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ده‌روون‪:‬‬

‫ســه‌رگه‌وره‌ی دووهه‌مــه‌‪ ،‬وه‌ پێــوه‌ری خۆشــی و ناخۆشــی وقازانــج و زه‌ره‌رو‬

‫چاکــه‌و خراپه‌یــه‌ به‌شــیوه‌یه‌کی کــورت‪ .‬ســه‌یری ســه‌ر ئه‌نجامــی کاره‌کان‬
‫نــاکات‪.‬‬
‫زۆربــه‌ی کات شــه‌یتان زه‌فــه‌ر بــ ‌ه مرۆڤــه‌کان ده‌گه‌یه‌نێــت لــه‌ ڕێگــه‌ی‬
‫ده‌روونه‌وه‌یــه‌ چونکــه‌ ئــه‌وه‌ شــوێنی گــه‌وره‌ی الوازی مرۆڤــه‌‪.‬‬
‫هــه‌ر له‌بــه‌ر ئه‌مه‌یــه‌ ئاینــی پیــرۆزی ئیســام زۆر جه‌ختــی کــردوو ‌ه لــ ‌ه ســه‌ر‬
‫ڕاهینــان و پـه‌روه‌رد ‌ه کردنــی ده‌روون‪‌،‬کـه‌م کردنـه‌وه‌ی گاریگـه‌ری له‌سـه‌ر دڵ‪،‬‬
‫داخســتنی ده‌رگاکانــی ش ـه‌یتان له‌س ـه‌ری‪ ‌،‬ڕاهێنانیــی ل ـه‌وه‌ی ک ـه‌ ح ـه‌زی لــێ‬
‫نــاکات‪.‬‬
‫ڕاســته‌ کـه‌ شــاعیر ده‌ڵــێ‪ :‬ده‌روون وه‌ك منــداڵ وایـه‌ ئه‌گـه‌ ر وازی لــێ بهێنیــت‬
‫‪8‬‬
‫گـه‌وره‌ ده‌بێــت و هـه‌ر حـه‌زی لـه‌ شــیره‌‪ ،‬وه‌ ئه‌گـه‌ر بڕیتـه‌وه‌ ده‌بڕێتـه‌و ‌ه‬
‫‌بــه‌م شــێوه‌ی ‌ه ‪ ،‬ژیــری و ده‌روون هیــچ توانایه‌کیــان نیــه‌ جگــه‌ لــه‌ پێشــبینی‬
‫و مشــتومڕ کــردن‪ ،‬توانــای بریاردانیــان نیـه‌‪ ،‬كــێ توانــای بڕیاردانــی هه‌یـه‌ دڵ‪.‬‬

‫دڵ‪:‬‬

‫خاوه‌نــی بڕیاردانـه‌‌گــوێ ده‌گرێــت لـ ‌ه ژیــری و ده‌روون‪ ،‬گــوێ ده‌گرێــت له‌ئـه‌و‬

‫گفتوگــۆو به‌ربه‌ره‌کانیــه‌ کــه‌ ده‌یکــه‌ن له‌به‌ینــی خۆیانــدا دوای ئــه‌و ‌ه دڵ دوا‬
‫بڕیــار وه‌رده‌گرێــت ‪،‬و ‌ه دڵ بریتــی ی ـه‌ ل ـه‌ چه‌نــد جۆرێــك‪.‬‬

‫‪ 8‬و ‌ه لــ ‌ه کــورده‌واری خۆشــماندا وتویانــ ‌ه نه‌فــس بیگریــت پــڕی مشــتێک ‌ه و ‌ه کــ ‌ه‬
‫بــه‌ری ده‌یــت پــڕی ده‌شــتێکه‌‬

‫‪12‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬

‫جۆری یه‌که‌م‪ :‬دڵی ساف و بێ گه‌رد‪:‬‬

‫ئ ـه‌ و دڵه‌ی ـه‌ ک ـه‌ چاک ـه‌ ه ـه‌ڵ ده‌بژێرێــت‪‌،‬بڕیــار نــادات ته‌نهــا به‌چاک ـه‌ نه‌بێــت‬
‫و وه‌ ب ـه‌ ئ ـه‌وه‌ی ک ـ ‌ه پ ـه‌روه‌ردگای پێــی ڕازی ـه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ی ـه‌ ک ـه‌ ل ـه‌ قورئانــی پیــرۆزدا‬
‫هاتــووه‌ وه‌ك ده‌فه‌رمــووێ (( یــوم ال ینفــع مــال وال بنــون اال مــن اتــی اللــه‌‬
‫بقلــب ســلیم ))‪ 9‬وات ـه‌ مه‌گ ـه‌ر که‌ســێك ب ـه‌ دڵ و ده‌روونــی پــاك و بێگ ـه‌ردو پــڕ‬
‫ل ـه‌ ئیــان‪ ،‬ب ـه‌ خزم ـه‌ت پ ـه‌روه‌ردگار گه‌شــتبێت‪.‬‬

‫جۆری دووهه‌م‪ :‬دڵی نه‌خۆش‪:‬‬

‫(دڵــی نه‌خــۆش به‌مه‌ســت لــه‌ الیه‌نــه‌ مادیه‌کــه‌ی نیــه‌) دڵــی نه‌خــۆش‬

‫ئه‌وه‌یــ ‌ه کــه‌ خراپــه‌ هه‌ڵده‌بژێرێــت‪‌،‬بڕیــار ده‌دات بــه‌وه‌ی کــه‌ خــوای گــه‌وره‌‬
‫تــوڕ ‌ه ده‌کات‪ ،‬خــوای گ ـه‌وره‌ ده‌فه‌رمــووێ (( فــی قلوبهــم مــرض فزادهــم الل ـه‌‬
‫مرضــا ولهــم عــذاب الیــم مبــا کانوایکذبــون ))‪ 10‬واته‌ ئه‌وانـ ‌ه لـه‌ دڵ و ده‌روونیاندا‬
‫نه‌خۆشــی بــێ بــاوه‌ڕی و حه‌ســوودی و کینــه‌ هه‌یــه‌ خــواش (به‌سه‌رخســتنی‬
‫حــه‌ ق و ئیامنــداران) ئه‌وه‌نــده‌ی تــر ده‌ردیــان گــران و کاریگــه‌ر ده‌کات و‬
‫ســزایه‌کی ســه‌ختیش (لــه‌ دنیــا و قیامه‌تــدا) چاوه‌رێیانــه‌ به‌هــۆی درۆکــردن‬
‫و (دژایه‌تیــان بــۆ ئیســام)‪.‬‬

‫‪ 9‬سورة الشعراء ‪89‬‬

‫ سورة البقرة ‪10 :‬‬ ‫‪ 10‬‬

‫‪13‬‬
 ‫جۆری سێهه‌م‪ :‬دڵی ڕه‌ق‪:‬‬

‫ئــه‌و جــۆر ‌ه دڵه‌یــه‌ کــه‌ نه‌خۆشــی پــێ گه‌شــتووه‌و خراپــه‌کاره‌‪ ،‬خــوای گــه‌ور ‌ه‬
‫مــۆری نــاوه‌ ب ـه‌م جــۆر ‌ه داڵن ـه‌دا وه‌کــو ده‌فه‌رمــووێ (( ثــم قســت قلوبکــم مــن‬
‫بعــد ذلــك فهــی کلحجــارة او اشــد قســوة ))‪ 11‬واتـه‌ پاشــان لـه‌وه‌ودوا دڵه‌کانتــان‬
‫ره‌ق بــوو‪( ،‬ئــه‌ی جوله‌کــه‌کان) هــه‌روه‌ك بــه‌رد به‌ڵکــو ره‌قرتیــش‪ .‬هه‌روه‌هــا‬
‫ده‌فه‌رمــووێ (( فویــل للقاســیة قلوبهــم مــن ذکــر اللـه‌ اولئــك فــی ضــال مبیــن‬
‫))‪ .12‬واتــ ‌ه هــاوار و وه‌یــل بــۆ ئه‌وانــه‌ی کــه‌ دڵیــان ره‌قــه‌ لــه‌ ئاســتی قورئــان و‬
‫یــادی خــوادا‪ ،‬ئائه‌وانــ ‌ه لــ ‌ه گومڕاییه‌کــی ئاشــکرادا گیریــان خــواردووه‌‪.‬‬
‫هه‌روه‌هــا ده‌فه‌رمــووێ (( کذلــك یطبــع الل ـه‌ علــی قلــوب الکافریــن )) ‪ 13‬وات ـ ‌ه‬
‫ئاب ـه‌و شــێوه‌یه‌ خــوا مــۆر ده‌نێــت به‌س ـه‌ر دڵــی بــێ باوه‌ڕانــدا‪ .‬شــوێنی دڵ ل ـه‌‬
‫ســینگدا ‪ ،‬خــوای گـه‌ور ‌ه ده‌فه‌رمــووێ (( فاءنهــا ال تعمــی االبصــار ولکــن تعمــی‬
‫القلــوب التــی فــی الصــدور ))‪ 14‬واتــه‌ جــا وه‌نه‌بێــت چــاوان کوێــر بووبێــت‪،‬‬
‫به‌ڵکــو ئ ـه‌ ‌و داڵن ـه‌ کوێــر ده‌بــن ک ـه‌وان ل ـه‌ ســینه‌کاندا (چونک ـه‌ ه ـه‌ر ڕواڵ ـه‌ ت‬
‫ده‌بینــن و نــاوه‌رۆك لێــك ناده‌ن ـه‌وه‌)‪ .‬ده‌کرێــت ئ ـه‌و ناولێنان ـه‌ بــۆ شــتی تریــش‬
‫بکرێــت‪ ،‬ده‌شــکرێت ه ـه‌ ر خــۆی بێــت‪ ،‬وه‌ له‌وانه‌ش ـه‌ شــتێکی مــادی نه‌بێــت‪،‬‬
‫خــوا خــۆی زانایـه‌‪.‬‬
‫ده‌شــکرێت ئـه‌و وشــانه‌ بــۆ شــتی تریــش بـه‌کار بهێرنێــت جگـه‌ لـه‌وه‌ی کـه‌ مــن‬
‫باســم کــردووه‌ به‌شــێوه‌یه‌کی نادیــار‪ ،‬بــۆ منوون ـه‌ وه‌کــو نــاو لــێ نانــی ده‌روون‬
‫به‌زات‪.‬‬
‫ سورة البقرة ‪74 :‬‬ ‫‪ 11‬‬
‫ سورة الزمر ‪22 :‬‬ ‫‪ 12‬‬
‫سورة االعراف ‪101 :‬‬ ‫‪ 13‬‬
‫‪ 14‬سورة الحچ ‪46 :‬‬

‫‪14‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬
‫‌الی زۆر که‌ســانێك ئــه‌و بیرۆکه‌یــ ‌ه یــان بــه‌ هه‌ڵــه‌ وه‌رگرتــووه‌ کــه‌ پێیــان وایــه‌‬
‫ژیــری خاوه‌نــی بریاردانــ ‌ه‪ ‌،‬ئــه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌کــی به‌ربــاوه‌ هیــچ ڕاســتیه‌کی تیــا‬
‫نیــه‌‪ .‬به‌ڵگه‌مــان هه‌یــه‌ له‌ســه‌ر ئــه‌م قســانه‌‪.‬‬
‫یه‌کــه‌م‪ :‬له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ی مــرۆڤ زۆربــه‌ی کاتــه‌کان بــاوه‌ڕ ده‌کات به‌گرنگــی کار‬
‫ب ـه‌ هــۆی ژیری ـه‌وه‌ ب ـه‌اڵم زۆر جــار ناشــیکات‪ ،‬بــۆ منوون ـه‌ قوتابــی بــاوه‌ڕ ده‌کات‬
‫به‌گرنگــی خوینــدن که‌چــی قوتابــی وا هه‌یـه‌ ناخوێنێــت‪ ،‬لـه‌ نــاو مسوڵامنیشــدا‬
‫هه‌یــه‌ بــاوه‌ڕی هه‌یــه‌ بــه‌ خــوای گــه‌وره‌و بــاوه‌ڕی هه‌یــه‌ به‌ئــه‌وه‌ی کــه‌ نوێــژ‬
‫واجبــه‌ که‌چــی نوێــژ نــاکات!! (زۆر بــراده‌رم هه‌یــه‌ کاتێــك باســی دیــن و‬
‫ئیســام ده‌که‌یــن پێکــه‌وه‌ ده‌ڵێــن واللــ ‌ه بــاوه‌ڕم بــه‌ دینــی ئیســام هه‌یــه‌‬
‫به‌تــه‌واوی وه‌ خــوای گەورەشــم خــۆش ده‌وێ‪ ،‬مســوڵامنانم خــۆش ده‌وێ ڕقــم‬
‫ل ـ ‌ه دوژمنانــی دین ـه‌‪ ،‬که‌چــی نوێژیــش ناک ـه‌ن) هه‌روه‌هــا هه‌ش ـه‌ بــاوه‌ڕی هه‌ی ـه‌‬
‫بــه‌ نه‌کردنــی شــتێك که‌چــی ده‌شــیکات‪ ،‬بــۆ منوونــه‌ جگــه‌ره‌ کێــش بــاوه‌ڕ‬
‫ده‌کات کــه‌ گرنگــه‌ جگــه‌ره‌ تــه‌رك بــکات به‌هــۆی ژیریــه‌وه‌ له‌بــه‌ر چه‌نده‌هــا‬
‫زه‌ره‌رو زیانــی که‌چــی ته‌رکیشــی نــاکات‪ 15‬وه‌ هه‌روه‌ها‪،‬جــا خــۆ ئه‌گــه‌ر ژیــری‬
‫خاوه‌نــی بڕیــار بوای ـه‌ ئ ـه‌وی ک ـه‌ ده‌رکــی پێده‌کــرد جێبه‌جێــی ده‌کــرد‪ ،‬ب ـه‌اڵم‬
‫‪ 15‬لێــره‌دا به‌ســه‌رهاتێکم هاتــ ‌ه و ‌ه یــاد لــ ‌ه لنــدن له‌گــه‌ڵ چه‌نــد کــ ‌ه ســێکدا لــ ‌ه‬
‫کارگه‌یه‌کــدا کارمــان ده‌کــرد‪ ،‬یه‌کێــك لــه‌و که‌ســانه‌ی کــ ‌ه کارمــان له‌گه‌ڵــدا د ‌ه کــرد‬
‫الویــك بــوو ئــ ‌ه م الو ‌ه خــۆی لــ ‌ه هیــچ شــتێکی حــه‌رام نه‌ده‌گێرایــه‌و ‌ه به‌شــێوه‌یه‌کی وه‌هــا‬
‫هه‌رگیــز گومانــت ب ـه‌الی ئ ـه‌وه‌دا نه‌ده‌ڕۆشــت ک ـ ‌ه ئ ـه‌م الو ‌ه مســوڵمانه‌‪ ،‬تــا ڕۆژێــك ل ـ ‌ه کاتــی‬
‫حه‌ســانه‌وه‌دا بــوو لــه‌و کاتــه‌ی کــه‌ زۆرکات کارمه‌نــده‌کات پێکــه‌و ‌ه گفــت و گــۆ ده‌کــه‌ن‪،‬‬
‫کابرایــه‌ك ده‌ســتی کــرد بــ ‌ه قســ ‌ه کــردن لــ ‌ه ســه‌ر ئیســام بــ ‌ه خراپــه‌‪ ،‬بــ ‌ه شــێوه‌یه‌کی‬
‫قه‌شــمه‌ریانه‌‪ ،‬ئ ـه‌م الوه‌ی ک ـ ‌ه باســی ده‌ک ـه‌م ل ـ ‌ه پــڕ په‌المــاری کابــرای داو به‌رۆکــی گــرت و‬
‫بــ ‌ه قایمــی ڕای ته‌کانــد به‌شــیوه‌یه‌کی وا که‌خه‌ریــك بــوو لــ ‌ه به‌رده‌میــدا ببورێتــه‌و ‌ه وه‌تــا‬
‫کارمه‌نده‌کانــی تــر ده‌ســتیان گــرت و ل ـ ‌ه یه‌کیــان کردن ـه‌و ‌ه ‪ ،‬جــا ل ـ ‌ه وکات ـه‌دا ئ ـه‌م الو ‌ه ب ـ ‌ه‬
‫توڕه‌یه‌کــی زۆره‌وه‌و بــ ‌ه ده‌م ڕاته‌کانــدی کابــراو ‌ه پێــی ده‌ووت تــۆ نازانــی مــن مســوڵمانم ؟‬
‫بــاوه‌ڕم ب ـ ‌ه خــوا هه‌ی ـ ‌ه والل ـه‌ی ئه‌گ ـه‌ر بێــت و جارێکــی تــر ل ـ ‌ه و جــۆر ‌ه قســان ‌ه بکه‌یــت واو‬
‫وات پــێ ده‌ک ـ ‌ه م‪ ،‬به‌ڕاســتی جێگ ـه‌ی س ـه‌ر ســوڕمان بــوو!! جــا له‌م ـه‌و ‌ه بۆمــان ده‌رده‌که‌وێــت‬
‫زۆر کــه‌س هه‌یــ ‌ه بــاوه‌ڕی هه‌یــه‌ بــ ‌ه اڵم کاری پــێ نــاکات‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫ئــه‌و شــتانه‌ی کــ ‌ه ژیــری بــاوه‌ڕی پێیه‌تــی ده‌گه‌یــه‌ت بــ ‌ه دڵ به‌شــێوه‌یه‌کی‬
‫پچــڕاو‌ئ ـه‌م قه‌ناعه‌ت ـه‌ ناگه‌ی ـه‌ت ب ـ ‌ه دڵ هه‌تــا کاردان ـه‌وه‌ی له‌س ـه‌ری هه‌بێــت‬
‫ئه‌مــه‌ش دوای لــ ‌ه کاره‌کانــدا ده‌رده‌که‌وێــت‪.‬‬
‫دووه‌م‪ :‬پێشــه‌وامان درودو ســه‌المی خــوای له‌ســه‌ربێت ده‌فه‌رمــووێ‪(( :‬‬
‫اال وان فــی الجســد مضغــة اذا صلحــت صلــح الجســد کل ـه‌ واذا فســدت فســد‬
‫الجســد کلــه‌ اال وهــی القلــب))‪ 16‬واتــه‌ له‌نــاو جه‌ســته‌دا پارچه‌یــه‌ك هه‌یــ ‌ه‬
‫ئه‌گــه‌ر بــاش بــوو ئــه‌وا هه‌مــوو جه‌ســت ‌ه بــاش ده‌بێــت وه‌ ئه‌گــه‌ر خــراپ بــوو‬
‫هه‌مــوو جه‌ســته‌ خــراپ ده‌بێــت ئــه‌و پارچه‌یــه‌ش بریتیــە لــە دڵــه‌‪.‬‬
‫جــا له‌بــه‌ر ئه‌مه‌یــه‌ کــه‌ ئیســام زۆر جه‌خــت ده‌خاتــ ‌ه ســه‌ر دڵ چونکــه‌ دڵ‬
‫خاوه‌نــی بڕیاردانــه‌‪ ،‬شــوێنی ســه‌ره‌کیه‌و کاریگــه‌ره‌ لــه‌ ســه‌ر هه‌ڵســوکه‌وتی‬
‫مــرۆڤ‪ ،‬بــێ گومــان نه‌زانــی کــه‌م ئه‌گــه‌ر کار کــرا له‌شــوێنی ســه‌ره‌کی وه‌‬
‫زیاتــر کاردانـه‌و ‌ه ده‌بــێ وه‌هه‌وڵێکــی زۆری ده‌وێ ئه‌گـه‌ر لـه‌ شــوێنی گونجــاودا‬
‫نه‌بێــت‪ ،‬بــۆ منوونــه‌ ئه‌مــ ‌ه وه‌کــو ئــه‌وه‌ وایــه‌ کــه‌ ده‌یــان کــه‌س بیانه‌وێــت‬
‫شــاحینه‌یه‌ك پــاڵ بنێــن بــه‌ره‌و پێــش وه‌ شــوفێره‌که‌ش بــه‌ پێچه‌وانــه‌ی‬
‫ئه‌وانــه‌وه‌‪ ،‬گومــان لــه‌وه‌دا نیــه‌ کــ ‌ه شــوفێره‌ک ‌ه ده‌توانێــت شــاحینه‌که‌‬
‫بجوڵێنێــت بــ ‌ه هــه‌ر الیه‌کــدا بیه‌وێــت زۆر بــ ‌ه ئاســانی به‌ڵکــو هــه‌ر به‌ســه‌ر‬
‫په‌نجه‌کانــی ده‌توانێــت بــڕوات‪ ،‬چونکــه‌ کاری ئــه‌م شــوفێره‌ لــه‌ شــوێنێکی‬
‫گونجــاودا بــووه‌ بــه‌اڵم نه‌فه‌ره‌کانــی ترنه‌گونجــاو بــووه‌‪.‬‬
‫بــه‌م شــێوه‌یه‌‌ بانگــه‌واز بــۆ الی خــوای گــه‌وره‌‪ ،‬وه‌ ڕاهێنانــی تــاك و کۆمــه‌ڵ‬
‫بــه‌ به‌رانبــه‌ر بــه‌ ژیــری و دڵ ســه‌رکه‌وت و ســه‌رفراز بــوو بــه‌اڵم بــه‌س بــه‌‬
‫ته‌نهــا ژیــری بــاوه‌ڕ ده‌کات بــه‌اڵم ڕێگه‌یــه‌ك نیــ ‌ه بــۆ جێبه‌جــێ کردنــی کاره‌‬
‫عه‌مه‌لیــه‌کان لــه‌ ژیانــدا‪.‬‬
‫ ((صحیــح البخــاری بشــرح فتــح البــاری (‪ .)126/1‬کتــاب االءمــان‪ ،‬بــاب فضــل مــن‬ ‫‪ 16‬‬
‫اســتبرآ لدینــ ‌ه ‪ ،‬رقــم الحدیــث (‪.)52‬‬

‫‪16‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬
‫بــه‌ دڵنیاییــه‌وه‌ ته‌نهــا باوه‌ڕهێنــان ناگونجێــت ده‌بێــت ژیریــش به‌ڕاســتی‬
‫بزانێــت به‌ڕاســت زانینێکــی بــێ گومانیانــه‌وه‌به‌هه‌مــوو شــتێکی ئاییــن بــه‌‬
‫پێویســت‪ ،‬یانــی بـه‌ پێویســتی بزانێــت – ئـه‌وه‌ی کـه‌ به‌شــێوه‌یه‌کی بــڕاو ‌ه یانــی‬
‫بێگومانییــه‌وه‌ چه‌ســپاو ‌ه لــه‌ ئایــن دا – وه‌ لــ ‌ه دڵــه‌وه‌ ملکه‌چــی بیــن و ‌ه بــه‌‬
‫ئارامیه‌کــی دڵــه‌وه‌ بــه‌م به‌ڕاســت زانینــه‌‪ ،‬بــۆ منوونــه‌ شــه‌یتان بــاوه‌ڕی هێنــا‬
‫به‌ئاینــی ئیســام به‌گشــتی لــه‌ ڕووی ژیریــه‌وه‌‪ ،‬بــه‌اڵم له‌گــه‌ڵ ئه‌وه‌شــدا بــه‌‬
‫ئیامنــدار ناژمیــرێ چونک ـه‌ مــل که‌چیه‌ک ـه‌ی ل ـ ‌ه دڵ ـه‌وه‌ نه‌بــوو به‌م ـه‌‪‌،‬هه‌روه‌هــا‬
‫زۆرب ـه‌ی بــێ بــاوه‌ڕه‌کان ل ـه‌م کێش ـه‌دان‪ ،‬بۆمــان ده‌رده‌که‌وێــت که‌باوه‌ڕهێنــان‬
‫نه‌گونجــاوه‌ نابێــت ته‌نهــا هــه‌ر بــ ‌ه دڵ یــان هــه‌ر به‌ژیــری بێــت ده‌بێــت‬
‫هه‌ردووکیــان پێکــه‌وه‌ بێــت ئه‌وســا بــه‌ ئیامنــدار حســێبه‌‪.‬‬
‫هه‌روه‌هــا ‌ئه‌مه‌شــه‌ جیاوازیه‌کــی گرنــگ له‌نێــوان ئایــن و فه‌لســه‌فه‌دا‪،‬‬
‫دینــه‌کان (بــه‌ تایبه‌تــی ئیســام) توانیــان گۆڕانــکاری بهێنــن بــ ‌ه کۆمه‌ڵــگادا‬
‫بــۆ شــێوه‌یه‌کی باشــر‪ ،‬له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ هــه‌م له‌گــه‌ڵ ژیــری وه‌ هــه‌م له‌گــه‌ڵ‬
‫دڵ وه‌ هــه‌م له‌گــه‌ڵ ده‌روونــدا ده‌دوێــت (هه‌مــوو الیه‌نــه‌کان بــ ‌ه شــێوه‌یه‌کی‬
‫پارســەنگ)‪ .‬که‌چــی فه‌لســه‌فه‌ هه‌زاره‌هــا ســاڵی بــڕی و ســه‌رنه‌که‌وت‬
‫لــه‌ بنیاتنانــی کۆمه‌ڵگــه‌دا‪ ،‬له‌به‌رئــه‌وه‌ فه‌لســه‌فه‌ ته‌نهــا له‌گــه‌ڵ ژیریــدا‬
‫ده‌دوێــت ‪...‬‬
‫جــا له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ هه‌ڵه‌یــه‌ دووان له‌گــه‌ڵ ژیریــدا بــه‌ ته‌نهــا‪ ،‬بــه‌ دڵنیاییــه‌وه‌‬
‫ســوودی نابێــت ته‌نهــا نــه‌زه‌ری ده‌بێــت و وشــك و زڕو بــێ گیــان ده‌بێــت‪،‬‬
‫ســاردو ســڕ ده‌بێــت‌هیــچ گــه‌رم و گــوڕی تیــا نابێــت‪.‬‬
‫ده‌بینیــن قورئانــی پیــرۆز بــه‌وردی و ‌ه به‌نه‌رمــو جوانــی ڕوو بــه‌ڕووی دڵ‬
‫ده‌بێتــه‌وه‌ بــۆ چه‌ســپاندی بــاوه‌ڕ به‌بــێ ئــه‌وه‌ی ژیریــش پشــت گــوێ بخــات‪،‬‬
‫مامه‌ڵ ـه‌ کردنــی قورئــای پیــرۆز ل ـه‌ کــوێ بــۆ پ ـه‌روه‌رده‌ کردنــی ئیــان و وه‌ئ ـه‌و‬

‫‪17‬‬
‫مامه‌اڵنــه‌ی تــر کــ ‌ه ده‌رکه‌وتــن لــه‌م زه‌مانانــه‌دا لــه‌ ژێــر ناونیشــانی زانیــاری‬
‫کــه‌الم‪.‬‬
‫‌هه‌روه‌هــا ده‌بێــت مســوڵامنی بانگه‌وازکــه‌ر ڕوو بــه‌ڕووی ژیــری و دڵ ببێتــه‌وه‌‬
‫پێک ـه‌وه‌ تــا کاریگ ـه‌ری هه‌بێــت‪ ،‬ب ـه‌اڵم ل ـه‌ هه‌ندێــك کاتــدا ده‌بێــت زیاتــر ڕوو‬
‫بــه‌رووی ژیــری ببێتــه‌و ‌ه بــۆ منوونــه‌ وه‌کــو ووتــاره‌ زانســتیه‌کان‪ ،‬لــه‌ هه‌نــدێ‬
‫کاتــی تریشــدا زیاتــر ڕوو بـه‌ڕووی دڵ وه‌کــو وانـه‌ ئامۆژگاریـه‌کان و ووتاره‌کانــی‬
‫هه‌ینــی‪.‬‬

‫ه نیعمه‌ت‬
‫تاقیکردنه‌و ‌ه ب ‌‬

‫عــن ابــن عبــاس رضــی الل ـه‌ عنهــا قــال‪ :‬قــال النبــی صلــی الل ـه‌ علی ـ ‌ه وســلم‪:‬‬
‫‪17‬‬
‫((نیعمتــان مغبــون فیهــا کثیــر مــن النــاس‪ :‬الصــة والفــراغ))‬
‫واتــه‌ کــوڕی عه‌بــاس‌ ڕه‌زای خــوای لــێ بێــت ده‌گێڕێتــه‌و ‌ه کــ ‌ه پێشــه‌وامان‬
‫درودی خــوای لــێ بێــت فه‌رموویه‌تــی دوو نیعمــه‌ت هه‌یــه‌ کــه‌وا زۆرینــه‌ی‬
‫خه‌ڵــك ســته‌م لێکــراون تیایــدا وه‌ ئــه‌و دوو نیعمه‌تــه‌ش لــه‌ش ســاغی و‬
‫به‌تاڵه‌یــه‌‪ ،‬کات‪.‬‬
‫دڵنیایــن لـه‌وه‌ی کـه‌ خــوای گـه‌ور ‌ه مرۆڤــی ته‌نهــا بــۆ تاقیکردنـه‌وه‌ و ناڕه‌حه‌تــی‬
‫دروســت کــردووه‌‪ ،‬وه‌کــو ده‌فه‌رمــووێ ((الــذی خلــق املــوت والحیــاة لیبلوکــم‬
‫ایکــم احســن عمــا وه‌هــو العزیــز الغفــور))‪ 18‬واتــ ‌ه هــه‌ر ئــه‌و خــۆی مــردن و‬
‫ژیانــی به‌دیهێنــاوه‌‪ ،‬تــا تاقیتــان بکات ـه‌وه‌‪ ،‬کێتــان کــرده‌وه‌ی چاکــرو په‌س ـه‌ند‬
‫تــره‌‪ ،‬هــه‌ر ئه‌ویــش زاتێکــی بــااڵ ده‌ســته‌ به‌ســه‌ر بــێ باوه‌ڕانــدا‪ ،‬لێخۆشــبووه‌‬
‫‪(( 17‬صحیــح البخــاری))‪ ،‬انضــر (( فتــح البــاری)) (‪ ،)229 /11‬کتــاب الرقــاق‪ ،‬البــاب االءول‪،‬‬
‫رقــم الحدیــث (‪.)6412‬‬
‫‪ 18‬سورة تبارك ‪2‬‬

‫‪18‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬
‫ل ـه‌ ئیامنــداران‪.‬‬
‫ئاده‌میــزاد هه‌مــووی لــه‌ هۆڵــی تاقیکردنه‌وه‌دایــه‌ هه‌مــوو دنیــا ده‌گرێتــه‌وه‌‪،‬‬
‫وه‌س ـه‌ر په‌رشــتیارمان به‌س ـه‌ره‌وه‌یه‌ هه‌مــوو شــتێك تۆمــار ده‌ک ـه‌ن ل ـ ‌ه گ ـه‌وره‌و‬
‫بچــووك ((مــا یلفــظ مــن قــول اال لدی ـه‌ رقیــب عتیــد))‪ 19‬وات ـه‌ کاتێــك فریشــته‌‬
‫چاودێره‌کــه‌ی ئاده‌میــزاد که‌لــه‌الی ڕاســت و چه‌پیــه‌وه‌ دانیشــتوون‪( ،‬هه‌مــوو‬
‫گوفتــارو کردارێکــی تۆمــار ده‌ک ـه‌ن ب ـه‌ ده‌زگای زۆر پێشــکه‌وتوو)‪‌.‬جه‌ســته‌مان‬
‫گه‌واهیــان له‌ســه‌ر ده‌ده‌ن‪‌ ،‬زه‌وی گه‌واهیــان له‌ســه‌ر ده‌ده‌ن‪‌ ،‬خه‌ڵکــی‬
‫هه‌ندێکــی گه‌واهــی لــه‌ ســه‌ر هه‌ندێکــی تــر ده‌دات‪ ،‬وه‌ خــوای گــه‌وره‌ش‬
‫له‌ســه‌رووی هه‌موویــه‌وه‌ شــایه‌ته‌ به‌ســه‌رمانه‌وه‌‪.‬‬
‫مــاوه‌ی ئــه‌م تاقیکردنــه‌وه‌ش له‌کاتــی گــه‌ور ‌ه بوونه‌وه‌یــه‌ یانــی گه‌شــن بــه‌‬
‫بلوغــی تــا کاتــی مــردن‪ ،‬کاتــی تاقیکردنــه‌وه‌ی قوتابــی قوتابــی ده‌زانێــت‬
‫چه‌ندێــك کاتــی به‌ده‌ســته‌وه‌ مــاوه‌‪ ،‬بــه‌اڵم مرۆڤــه‌کان نازانــن چه‌نــد‬
‫له‌ته‌مه‌نیــان مــاوه‌‪ .‬ئه‌گــه‌ر بێتــو بــه‌ قوتابــی بووترێــت کاتێکــی دیــاری‬
‫کــراو نیــ ‌ه بــۆ تاقیکردنه‌وه‌که‌تــان‪ ،‬بۆمــان هه‌یــه‌ لــ ‌ه هه‌رکارتێکــدا بێــت‬
‫وه‌ره‌قــه‌ی وه‌اڵمه‌کانتــان لــێ وه‌رگرین‪،‬ئه‌وکاتــه‌ قوتابــی هــه‌وڵ ده‌دات‬
‫به‌هه‌مــوو توانایه‌کیــه‌وه‌ زۆر زوو وه‌اڵمــی پرســیاره‌کان بــ ‌ه باشــرین شــێوه‌‬
‫بداتــه‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌هــا مرۆڤیــش ده‌بێــت بــه‌ هه‌لــی بزانێــت هه‌مــوو خوله‌کێــك‪،‬‬
‫به‌ڵکوهه‌مــوو چرکه‌یــه‌ك بــۆ بردنــه‌وه‌ی ئــه‌م تاقیکردنــه‌وه‌‪.‬‬
‫بــه‌اڵم پێداویســتی تاقیکردنــه‌وه‌ی قوتابــی پێنــوس و وه‌ره‌قــه‌ی تایبه‌تیــه‌ بــۆ‬
‫تاقیکردنه‌وه‌ک ـه‌‪ ،‬وه‌ هه‌روه‌هــا‪ ..‬ب ـه‌اڵم پێداویســتی تاقیکردن ـه‌وه‌ی مرۆڤ ـه‌کان‬
‫جه‌ســته‌یه‌تی‪ ،‬کاتیه‌تــی‪ ،‬ســامانیه‌تی‪ ،‬زانیاریه‌تــی‪ ،‬وه‌ هه‌مــوو توانــاو‬
‫هه‌وڵیه‌تــی ئــه‌وه‌ی کــه‌ هه‌یه‌تــی‪.‬‬

‫ سورة ق ‪18‬‬ ‫‪ 19‬‬

‫‪19‬‬
 ‫ئ ـه‌م تاقیکردن ـه‌وه‌ چه‌نــد پرســیارێکی جــۆراو جــۆر ل ـه‌ خــۆ ده‌گرێــت ئه‌مان ـه‌ی‬
‫الی خــواره‌وه‌ن‪.‬‬
‫‪-1‬ئــه‌و شــتانه‌ی کــه‌ فه‌رمامنــان پــێ کــراو ‌ه یــان فــه‌ رز کــراوه‌ له‌ســه‌رمان‪،‬که‌‬
‫ده‌بێــت بیــان که‌یــن‪.‬‬
‫‪-2‬ئ ـه‌و شــتانه‌ی ک ـه‌ داوامــان لــێ کــراوه‌ ته‌رکــی بکه‌یــن و وه‌ ئه‌وشــتانه‌ی ک ـه‌‬
‫قه‌ده‌غ ـه‌ کــراون و ده‌بــێ لێــی دوور بیــن‪.‬‬
‫‪ -3‬ئه‌و نیعمه‌تانه‌ی که‌ پێامن به‌خرشاوه‌ ده‌بێ سوپاسی له‌سه‌ر بکه‌ین‪.‬‬
‫‪ -4‬به‌اڵو موسیبه‌ت ده‌بێ ئارام بین له‌سه‌ری‪.‬‬
‫ئــه‌و فه‌رمووده‌یــه‌ی باســی نیعمــه‌ت ده‌کات ئــه‌وه‌ی کــه‌ ده‌بێــت ســوپاس‬
‫گــوزاری له‌ســه‌ر بکه‌یــت تــا مرۆڤــه‌کان بــێ هیــوا نه‌بــن‪ .‬فه‌رمــووده‌ له‌ســه‌ر‬
‫نیعمــه‌ت زۆرن بــه‌اڵم ئێمــه‌ کورتیــان ده‌که‌ینــه‌و ‌ه له‌مانــه‌ی خــواره‌وه‌دا‪.‬‬
‫‪ -1‬بــه‌ دڵنیاییــه‌ وه‌ خــوای گــه‌وره‌ نیعمه‌تــی زۆر زۆره‌ له‌ســه‌رمان‪ ،‬لــه‌ ژمــاره‌دا‬
‫نایــه‌ن ئه‌وه‌نــده‌ زۆرن وه‌کــو خــۆی ده‌فه‌رمــووێ (( وان تعــدوا نعمــة اللــ ‌ه ال‬
‫تحصوهــا))‪ 20‬واتــه‌ خــۆ ئه‌گــه‌ر بێــن و بتانه‌وێــت نــازو نیعمه‌ته‌کانــی خــوا‬
‫بژمێــرن‪ ،‬بۆتــان ناژمێردرێــت( لــه‌ ئه‌ندامه‌کانــی ده‌ره‌وه‌و نــاوه‌وه‌ی خۆتــان و‬
‫ئ ـه‌و رزق و ڕۆزیان ـه‌ی که‌ده‌یخــۆن و ئ ـه‌و پۆشــاك و رای ـه‌خ و ناوماڵ ـه‌ی ب ـه‌کاری‬
‫ده‌هێنــن ‪....‬هتــد ســه‌ره‌ڕای هــه‌زاران هــه‌زار دروســتکراوانی تــری نادیــار‬
‫له‌جیهانــی مــادده‌و رووه‌ك و گیانــدارو ‪...‬هتــد ســه‌ره‌ڕای کــه‌م سوپاســیتان‬
‫لــه‌و هه‌مــوو نــازو نیعمه‌تــه‌ بــێ شــوماره‌‪.‬‬
‫وه‌کــو نیعمه‌تــی ئیــان‪ ،‬ژیــری‪ ،‬بیســن‪ ،‬بینیــن ته‌ندروســتی‪ ،‬دایــك و بــاوك‪،‬‬
‫ســامان‪،‬به‌ڵکو لــ ‌ه هه‌مــوو ســێڵێك لــ ‌ه ســێڵه‌کانی له‌شــان نیعمه‌تانێکــی‬
‫زۆری تیایــه‌ به‌شــێوه‌یه‌ك کــ ‌ه لــه‌ ژمــاره‌دا نایــه‌ن‪.‬‬

‫‪ 20‬سورة النحل ‪18‬‬

‫‪20‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬
‫هه‌ژارێــك دەچێتــ ‌ه الی زانایــه‌ك و ســکااڵی هه‌ژاریه‌کــه‌ی خــۆی ده‌کات و‬
‫به‌زاناکــ ‌ه ده‌ڵــێ خــوای گــه‌وره‌ هیــچ نیعمه‌تێکــی بــه‌ مــن نــه‌داوه‌‪ ،‬یه‌کێــك‬
‫جوابــی ده‌دات ـه‌و ‌ه پێــی ده‌ڵــی‪ :‬ئایــا تۆچاوتــم پــێ ده‌فرۆشــی به‌س ـه‌د ه ـه‌زار؟‬
‫ووتــی ‪ :‬نــا‪ ،‬هــه‌م پێــی ووت بیســتنت ده‌فرۆشــی به‌ســه‌د هــه‌زار؟ ده‌ســتت‬
‫ده‌فرۆشــی به‌ســه‌د هــه‌زار؟ قاچــت ده‌فرۆشــی به‌ســه‌د هــه‌زار؟ ژیریــت‬
‫ده‌فرۆشــی به‌ســه‌د هــه‌زار؟ ئه‌ویــش هــه‌ر لــه‌ وه‌اڵمــدا ده‌ڵــی نه‌خێــر‪ ،‬وه‌‬
‫ئه‌ویــش پێــی ووت‪ :‬تــۆ ســکااڵ ده‌که‌یــت کــه‌ هه‌ژاریــت له‌گــه‌ڵ ئه‌وه‌شــدا‬
‫خاوه‌نــی ســه‌ده‌ها هه‌زاریــت!!! کابــرا بــۆی ده‌رکــه‌وت و زانــی کــه‌ نیعمه‌تــی‬
‫غه‌یــری مــاڵ گه‌وره‌ترێکــه‌ لــه‌ نیعمه‌ته‌کانــی مــاڵ‪ ،‬نیعمه‌ته‌کانــی خــوا لــه‌‬
‫ژمــاره‌دا نایــه‌ن‪.‬‬
‫‪-2‬بێگومــان نیعمــه‌ت و ناڕه‌حه‌تــی هه‌مــووی تاقیکردنــه‌وه‌ن‪ .‬هه‌تــا ئه‌گــه‌ر‬
‫بێــت و به‌الما‌نــه‌وه‌ ڕێــزو پاداشــت بێــت‪ ،‬بــه‌اڵم لــه‌ ڕاســتیدا تاقیکردنه‌وه‌یــه‌‪،‬‬
‫ــا ُه َر ُّبــهُ َفأَكْ َر َمــهُ‬
‫ْســانُ إِ َذا َمــا ا ْب َت َ‬ ‫وه‌ك خــوای گــه‌ور ‌ه ده‌فه‌رمــووێ‪َ ( :‬فأَ َّمــا ْ ِ‬
‫الن َ‬
‫ب‬ ‫ُــول َر ِّ‬ ‫ب أَكْ َر َمنِ ‪َ ،‬وأَ َّمــا إِ َذا َمــا ابْ َت َ‬
‫ــا ُه َف َقــدَ َر َعلَ ْيــ ِه ِر ْز َقــهُ َف َيق ُ‬ ‫َونَ َّع َمــهُ َف َيق ُ‬
‫ُــول َر ِّ‬
‫َأهَانَــنِ ‪،‬ك ََّل)‪ 21‬وات ـه‌ جــا کاتێــك ئادەمیــزاد له‌الی ـه‌ن په‌روه‌ردگاری ـه‌وه‌ رێــزی لــێ‬
‫ده‌نێــت و نــازو نیعمه‌تــی به‌ســه‌ردا ده‌ڕێژێــت‪ ،‬ده‌ڵێــت‪( :‬به‌خــوا وا دیــاره‌)‬
‫پــه‌روه‌ردگارم خۆشــی ده‌وێــم رێزیــم هه‌یــه‌ الی‪.‬‬
‫ن َيكْ ُفـ ُر‬ ‫ج َعلْ َنــا لِ َمـ ْ‬ ‫ـاس أُ َّمـ ًة َوا ِ‬
‫حــدَ ًة لَ َ‬ ‫هه‌روه‌هــا ده‌فه‌رمــووێ‪َ ( :‬ولَـ ْو َل أَنْ َيكُــونَ ال َّنـ ُ‬
‫ـم أَبْ َوابًــا‬
‫ِج َعلَ ْي َهــا يَظْ َه ُرونَ ‪َ ،‬ولِ ُب ُيوتِ ِهـ ْ‬ ‫ن فَضَّ ـ ٍة َو َم َعــار َ‬
‫س ـ ُقفًا ِم ـ ْ‬ ‫ح َمــنِ لِ ُب ُيوتِ ِهـ ْ‬
‫ـم ُ‬ ‫بِال َّر ْ‬
‫ال ِ‬
‫خ ـ َر ُة‬ ‫ح َيــا ِة الدُّ نْ َيــا َو ْ‬‫ـا َم َتــا ُع الْ َ‬ ‫خ ُر ًفــا َوإِنْ ك ُُّل َذلِــكَ لَـ َّ‬
‫س ًرا َعلَ ْي َهــا يَ َّت ِك ُئونَ ‪َ ،‬و ُز ْ‬‫َو ُ ُ‬
‫ن)‪ 22‬واتــه ئه‌گــه‌ر له‌به‌رئــه‌وه‌ نه‌بوایــه‌ خه‌ڵکــی هه‌مــووی‬ ‫ِع ْنــدَ َربِّــكَ ِللْ ُم َّت ِقــ َ‬
‫ده‌بــوون بــه‌ یه‌کپارچــه‌ (لــ ‌ه بــێ بــاوه‌ڕی و تاوانکاریــدا) ‪ ،‬ئــه‌و ‌ه هــه‌ر کــه‌س‬
‫‪ 21‬سوره‌تی الفجر ‪17-15‬‬
‫‪ 22‬سوره‌تی الزخروف ‪35-33‬‬

‫‪21‬‬
‫بــاوه‌ڕی به‌خــوای میهره‌بــان نه‌بوایــه‌ ســه‌قفی خانووه‌که‌یــان لــه‌ زیــو بــۆ‬
‫دروســت ده‌کــرد‪ ،‬هه‌روه‌هــا قادرمـه‌و ئاسانســوارمان بــۆ ده‌کــردن تــا به‌سـه‌ریدا‬
‫ســه‌ربکه‌ون و ده‌ربکــه‌ون‪ ، ..‬هه‌روه‌هــا بــۆ ماڵه‌کانیــان قاپــی و ده‌روازه‌ی زیــو‬
‫و کورســی قه‌نه‌فــه‌ی رازاوه‌شــان پێده‌به‌خشــین تــا پــاڵ بده‌نــه‌وه و شــانی‬
‫له‌ســه‌ر داده‌ن‪ ،..‬بــه‌ هه‌مــوو جــۆره‌ نه‌خــش و نیگارێکــی جــوان و رازاوه‌ (دارو‬
‫دیــوارو ســه‌قف و ده‌رگاو که‌لوپه‌لــی نــاو ماڵه‌کانیامنــان ده‌ڕازانــده‌وه‌)‪ ،‬جــا‬
‫ئ ـه‌و ‌ه ه ـه‌ر هه‌مــووی خۆشــگوزه‌رانی ژیانــی دنیــا نه‌بێــت هیچــی تــر نیی ـه‌‪ ،‬ل ـه‌‬
‫کاتێکــدا ک ـ ‌ه ژیانــی پــڕ ل ـه‌ خۆشــی و به‌خت ـه‌وه‌ری نه‌بــڕاوه‌ الی پ ـه‌روه‌ردگارت‬
‫بــۆ خواناســان و دووره‌ په‌رێــزان ل ـه‌ تــاوان‪‌.‬‬
‫خــۆ ئه‌گــه‌ر نیعمــه‌ت ئیکــرام بوایــه‌ ئــه‌و کاتــه‌ پێغه‌مبــه‌ر ده‌بوایــه‌‬
‫ده‌وڵه‌مه‌ندتریــن کــه‌س بوایــه‌‪ ،‬وه‌ زۆرتریــن ماڵــی هه‌بوایــه‌‪ ،‬بێبــاوه‌ڕ ده‌بوایــه‌‬
‫هیــچ شــتێکی نه‌بوایــه‌ لــه‌م جیهانــه‌دا به‌تــه‌واوی‪.‬‬
‫منونــه‌ی ئه‌مــه‌ وه‌ك ئــه‌وه‌ وایــه‌ مامۆســتا بــۆ هــه‌ر قوتابیــه‌ك په‌رتوکێکــی‬
‫بداتــێ‪ ،‬وه‌ په‌رتوکــی هه‌ندێکیــان گــه‌وره‌ بێــت‪ ،‬وه‌ په‌رتوکــی هه‌ندێکیــان‬
‫مامناوه‌نــدی بێــت و هه‌ندێکیــان بچــوك بێــت‪ ،‬خاوه‌نــی په‌رتوکــی گــه‌وره‌‬
‫دڵخــۆش ده‌بێــت‪ ،‬و ‌ه خاوه‌نــی په‌رتوکــی بچکۆلــه‌ بــه‌ پێچه‌وانــه‌وه‌‪ .‬وه‌ دوای‬
‫دابــه‌ش کردنــی په‌رتوكــه‌کان مامۆســتاکه‌ بڵــێ بــۆ هــه‌ر قوتابیــه‌ك تاقــی‬
‫ده‌کرێتــه‌وه‌ لــه‌و په‌رتوکــه‌ی پێــی دراوه‪ ،‬بێگومــان خاوه‌نــی په‌رتوکــی بچــوك‬
‫دڵخــۆش ده‌بێــت‪ ،‬وه‌ هه‌مــوو ئه‌وانــی تــر ئــاوات ده‌خــوازن کــه‌ کتێبه‌که‌یــان‬
‫بچــوك بوایــه‌‪ ،‬چونکــه‌ تاقیکردنه‌وه‌کــه‌ ئاســان تــر ده‌بێــت‪ ،‬هه‌روه‌هــا ئــه‌م‬
‫جیهان ـه‌ش وای ـه‌‪( ،‬هه‌مــوو ک ـه‌س پرســیاری لێده‌کرێــت ل ـه‌وه‌ی ک ـه‌ بوویه‌تــی‬
‫جــا ئه‌گــه‌ر که‌مــی هه‌بــوو بێــت بێگومــان ئاســانرت ده‌بێــت لــه‌وه‌ی کــه‌ زۆری‬
‫هه‌بــووه‌‪ ،‬وه‌ هه‌ژاریــش پێــش ده‌وڵه‌مه‌نــد ده‌چێتــه‌ به‌هه‌شــت له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌‬

‫‪22‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬
‫زۆر ماڵــی نه‌بــوو ‌ه پرســیاری لــێ بکــه‌ن به‌پێچه‌وانــه‌ی ده‌وڵه‌مه‌نــده‌وه‌)‪.‬‬
‫لێــره‌دا ده‌رده‌که‌ویــت کــه‌ نیعمــه‌ت ڕێــزو ته‌قدیــر نیــه‌ به‌ڵکــو ناڕه‌حه‌تــی و‬
‫تاقیکردنه‌وه‌یـه‌‪ .‬جــا له‌بـه‌ر ئه‌مه‌یـ ‌ه کـ ‌ه سـه‌روه‌ت و مــاڵ پێــوه‌ر نیـه‌ الی خــوای‬
‫گ ـه‌وره‌‪ ،‬به‌ڵکــو پێــوه‌ر بــاوه‌ڕو کــرده‌وه‌ی چاك ـه‌ وه‌ك پ ـه‌روه‌ردگار ده‌فه‌رمــووێ‪:‬‬
‫ـم)‪ 23‬واتــه به‌ڕاســتی به‌ڕێزترینتــان الی خــوا ئ ـه‌و‬ ‫ـم ِع ْنــدَ اللَّ ـ ِه أَتْقَاكُـ ْ‬
‫(إِنَّ أَكْ َر َمكُـ ْ‬
‫که‌ســانه‌تانه‌ کــه‌ زۆرتــر لــه‌ خواترســه‌و فه‌رمانبــه‌رداری خوایــه ‌‌‪.‬‬
‫‪ -3‬ســه‌رکه‌وتن لــه‌م تاقیکردنــه‌وه‌‪ ،‬بــه‌ ســوپاس گــوزاری ده‌بێــت به‌رانبــه‌ر‬
‫نیعمه‌تــه‌کان‪ .‬ســوپاس گــوزاری چه‌نــد جۆرێكــن ‪:‬‬
‫أ‪-‬ســوپاس گــوزاری بـه‌دڵ‪ :‬ئـه‌م ســوپاس گوزاریـه‌ جێگیــر ده‌بێــت بـه‌ باوه‌ڕێکــی‬
‫تــه‌واو و هه‌ســتێکی دڵــی کــه‌ هه‌مــوو نیعمه‌تێــك له‌الیــه‌ن خــوای گــه‌وه‌ره‌و‬
‫ِ ‪24‬‬
‫ن ِن ْع َمــ ٍة َف ِمــ َ‬
‫ن اللَّــه)‬ ‫ُــم ِمــ ْ‬
‫تــاك و ته‌نهــاو ‌ه دێــت وه‌ك ده‌فه‌رمــووێ‪َ ( :‬و َمــا ِبك ْ‬
‫واتــه هه‌رچــی نــازو نیعمه‌تێکتــان هه‌یــه‌ هه‌مــووی به‌هــره‌و به‌خششــی‬
‫خوای ـه‌‪‌.‬‬
‫ئــه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێــت کــه‌ هه‌مووشــت ته‌نهــا له‌الیــه‌ن خواوه‌وه‌یــه‌‪ ،‬لــه‌‬
‫فه‌رمووده‌یه‌کــی ابــن عباس ـه‌و ‌ه هاتــووه‌ (( وعلــم ان االمــة لــو اجتمعــت علــی‬
‫ان ینفعــوك بشــیء مل ینفعــوك اال بشــیء قــد کتبـه‌ اللـه‌ لــك‪ 25))...‬واتـه‌ بزانـه‌‬
‫ئه‌گــه‌ر هه‌مــوو خه‌ڵــك کۆببنــه‌وه‌ بــۆ ئــه‌وه‌ ســودێکت پێبگه‌یه‌نــن ناتوانــن‬
‫مه‌گــه‌ر خــوای گــه‌وره‌ نوســیبێتی بــۆت‪..‬‬
‫مــرۆڤ دوای ئ ـه‌وه‌ ته‌نهــا وه‌ك که‌ره‌ســته‌یه‌ك وای ـ ‌ه بــۆ ق ـه‌ده‌ری خــوای گ ـه‌وره‌‪،‬‬
‫ئــه‌وان خاوه‌نــی ئــه‌و چاکانــه‌ نیــن که‌خۆیــان هه‌یانــه‌‪ ،‬چــۆن ده‌بنــه‌ خاوه‌نــی‬

‫‪ 23‬سوره‌تی الحجرات ‪13‬‬

‫ سوره‌تی النحل ‪53‬‬ ‫‪ 24‬‬
‫‪(( 25‬جامــع الترمــذی)) (‪ ،)76/4‬کتــاب القیامــة‪ ،‬البــاب االخیــرة‪ ،‬رقــم الحدیــث ( ‪2635‬‬
‫‪ ،‬وقــال‪ :‬حدیــث حســن صحیــح‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫چاک ـه‌ی که‌ســانی تــر‪.‬‬
‫ب‪-‬ســوپاس گــوزاری بــ ‌ه زوبــان‪ :‬ئه‌ویــش بــه‌ زۆر و بــه‌رده‌وام وتنــی (الحمــد‬
‫لل ـه‌) باســی نیعمه‌ته‌کانــی خــوای گ ـه‌وره‌ ( وامــا بنعمــة ربــك فحــدث) له‌گ ـه‌ڵ‬
‫وریایــی لــه‌ ڕیــا‪ ،‬بــه‌اڵم ئه‌گــه‌ر مه‌به‌ســتی ئــه‌و ‌ه بــوو که‌ســانی تــر چــاوی‬
‫لێبک ـه‌ن له‌س ـه‌ر چاک ـ ‌ه ئاســاییه‌‪ ،‬سوپاســگوزاری وه‌کــو ووت ـه‌ی چاک ـه‌‪ ،‬قورئــان‬
‫خوێنــدن‪ ،‬فه‌رمــان دان به‌چاكــه‌و به‌رگــری کــردن لــه‌ خراپــه‌‪ ،‬فێرکردنــی‬
‫زانیــاری و ئــه‌و جــۆر ‌ه شــتانه‌‪.‬‬
‫ج‪-‬ســوپاس گــوزاری بــه‌ کــرده‌وه‌‪ :‬خــوای گــه‌وره‌ ده‌فه‌رمــووێ‪( :‬ا ْع َملُــوا َ‬
‫آل‬
‫ن ِع َبــا ِد َ‬
‫ي الشَّ ــكُو ُر)‪ 26‬واتــه پێــان وتــن‪ :‬ئــه‌ی نــه‌وه‌و‬ ‫يــل ِمــ ْ‬
‫دَا ُو َد شُ ــكْ ًرا َو َقلِ ٌ‬
‫شــوێنکه‌وتوانی داود‪ ،‬ئێــوه‌ بـه‌ کــردارو گوفتــار سوپاســگوزار بــن (چاکـه‌ له‌گـه‌ڵ‬
‫خه‌ڵکیــدا بکــه‌ن)‪ ،‬هه‌رچه‌نــده‌ که‌مێــك لــه‌ به‌نده‌کانــم زۆر سوپاســگوزارن‪‌.‬‬
‫ســوپاس گــوزاری ب ـ ‌ه کــرده‌و ‌ه کۆمه‌ڵیــك جــۆری هه‌ی ـه‌ جیاوانــی هه‌ی ـه‌ له‌گ ـه‌ڵ‬
‫یه‌کرتیــدا‪ ،‬یه‌کــێ خــوای گــه‌وره‌ هیدایه‌تــی داوه‌ ده‌بێــت خه‌ڵکــی بــۆ بانــگ‬
‫بــکات به‌هه‌مــوو توانایه‌کی ـه‌وه‌‪ ،‬یه‌کــێ خــوای گ ـه‌ور ‌ه ژیریه‌کــی باشــی پێــداوه‌‬
‫له‌گـه‌ڵ زانیاریه‌کــدا ده‌بێــت خه‌ڵکــی پــێ فێــر بــکات‪ ،‬وه‌ بـه‌کاری بهێنێــت بــۆ‬
‫چاره‌ســه‌ری گرفته‌کانــی مســوڵامنان بــه‌ گشــتی و تایبه‌تــی‪ ،‬یه‌کــێ خــوای‬
‫گ ـه‌وره‌ ڕزقــی داو ‌ه ب ـه‌ به‌ده‌نێکــی بــاش و ســاغ و به‌هێــز ده‌بێــت ه ـه‌وڵ بــدات‬
‫ل ـه‌ پێنــاوی خــوادا‪ ،‬یه‌کــێ خــوای گ ـه‌ور ‌ه رزقــی داوه‌ ب ـه‌ س ـه‌روه‌ت ده‌بێــت ل ـه‌‬
‫پێنــاوی خــوادا سـه‌رفی بــکات بـه‌ نهێنــی و ئاشــکرا‪ ،‬ســوپاس گــوزاری کــرده‌وه‌‬
‫ئه‌وه‌ی ـه‌ هه‌مــوو ئ ـه‌و نیعمه‌تان ـه‌ به‌کاربهێنیــن ل ـه‌ گوێڕایه‌ڵــی خــوای گ ـه‌وره‌دا‬
‫ن ـه‌ك ل ـه‌ س ـه‌رپێچیدا‪.‬‬
‫ســوپاس گــوزاری ســێ جــۆره‌ وه‌ك باســان کــرد زیــاد ده‌کات ل ـ ‌ه دونیــادا وه‌ك‬

‫‪ 26‬سوره‌تی سبا ‪ ،13‬تێبینی ل ‌ه کتێبه‌که‌دائایه‌تی ‪ 15‬نوسراوه‌‬

‫‪24‬‬
 ‫اب‬ ‫ـم إِنَّ َع ـ َذ ِ‬ ‫ـم َولَـ ِ ْ‬
‫ـن كَ َف ْرتُـ ْ‬ ‫ـن شَ ـكَ ْرت ُْم َلَزِيدَ نَّكُـ ْ‬
‫خــوای گ ـه‌ور ‌ه ده‌فه‌رمــووێ‪( :‬لَـ ِ ْ‬
‫لَشَ ـ ِديدٌ )‪ 27‬واتــه ســوێند به‌خــوا ئه‌گـه‌ر سوپاســگوزارو شــوکرانه‌ بژێــن بــن‪ ،‬رزق‬
‫و رۆزی و نــازو نیعمه‌تتــان به‌س ـه‌ردا ده‌ڕژێنــم و زیــادی ده‌ک ـه‌م‪ ،‬ب ـه‌اڵم ئه‌گ ـه‌ر‬
‫ناشــوكرو ســوپاس گوزارنەبــن‪ ،‬به‌ڕاســی ئ ـه‌و کات ـه‌ ئیــر تۆڵ ـه‌ و ســزای مــن زۆر‬
‫بـه‌ ئــازار ده‌بێــت‪‌.‬‬
‫ســوپاس گــوزاری هۆکارێکـ ‌ه له‌ هــۆکاره‌کان بــۆ ڕزگار بوون لـه‌ دونیــادا‪ ،‬بێگومان‬
‫س ـه‌رکه‌وتنی ئه‌وان ـه‌ی ک ـه‌ له‌گ ـه‌ڵ للــوط دا بــوون س ـه‌المی خــوای لــێ بێــت‪،‬‬
‫وه‌ ڕزگار بوونیــان لــه‌ ســزا‪ ،‬پاداشــتێك بــوو له‌ســه‌ر ســوپاس گوزاریــان‪ ،‬وه‌‬
‫ح ِ‬
‫اص ًبــا إِ َّل‬ ‫س ـلْ َنا َعلَ ْي ِهـ ْ‬
‫ـم َ‬ ‫گوێڕایه‌ڵــی خــوای گ ـه‌وره‌ ‪،‬وه‌ك ده‌فه‌رمــووێ ‪( :‬إِنَّــا أَ ْر َ‬
‫حرٍ‪،‬نعمة مــن عندنــا كذلــك نجــزی مــن شــکر )‪ 28‬واتــه‬ ‫ِس ـ َ‬
‫ـم ب َ‬
‫ج ْي َنا ُهـ ْ‬ ‫آل لُـ ٍ‬
‫ـوط نَ َّ‬ ‫َ‬
‫بێگومــان ئێمـه‌ ئه‌وانیشــان بـه‌رد بــاران کــرد (هه‌روه‌هــا ژێــره‌و ژوریــش کــران)‪،‬‬
‫جگــه‌ لــه‌ لــوط و خــاوو خێزانــی ئیامنــداری کــه‌ لــه‌ به‌ره‌به‌یانــدا ڕزگارمــان‬
‫کــردن‪ ،‬ئ ـه‌و ڕزگار کردن ـه‌ نــازو نیعمه‌تێکــی تایبه‌تــی بــوو ل ـ ‌ه الی ـه‌ن ئێم ـه‌وه‌‪،‬‬
‫جــا ه ـه‌ر ئــاوا پاداشــتی که‌ســێك ده‌ده‌ین ـه‌وه‌ ک ـ ‌ه سوپاســگوزاری کردبێــت‪‌.‬‬
‫ئه‌مــ ‌ه لــه‌ دونیادایــه‌‪ ،‬و ‌ه لــه‌ دواڕۆژدا هه‌روه‌هــا پاداشــتێکی گه‌وره‌یــان‬
‫جزِي الشَّ ــا ِكرِينَ)‪ 29‬واتــه لــ ‌ه داهاتویه‌کــی نزیکیشــدا پاداشــتی‬ ‫ســ َن ْ‬
‫هه‌یــه‌ ( َو َ‬
‫سوپاســگوزاران ده‌ده‌ینــه‌وه‌ ‌‪.‬‬
‫ئــه‌م فه‌رمــووده‌ی کــه‌ له‌به‌رده‌ســتامندایه‌ پێشــه‌وامان درودی خــوای لــێ‬
‫بێــت بــه‌ بیرمــان ده‌هێنێتــه‌وه‌ بــه‌ دوو نیعمه‌تــی گرنــگ ئه‌ویــش ســاغی و‬
‫به‌تاڵــی‪،‬کات‪ ،‬گومــان لــه‌وه‌دا نیــ ‌ه کــه‌ ســاغی گه‌وره‌تریــن نیعمه‌تــه‌‪ ،‬بــه‌اڵم‬
‫چــۆن به‌تاڵــی نیعمه‌تــه‌؟‬
‫به‌تاڵــی ل ـه‌م فه‌رمــووده‌دا ب ـه‌و مانــا نی ـ ‌ه ک ـه‌ زۆرین ـه‌ی خه‌ڵــك لێــی تێده‌گ ـه‌ن‪،‬‬
‫ سوره‌تی ابراهیم ‪7‬‬ ‫‪ 27‬‬
‫‪ 28‬سوره‌تی القمر ‪35-34‬‬
‫‪ 29‬سوره‌تی ال عمران ‪145‬‬
‫و ‌ه گل ـه‌ی لێده‌ک ـه‌ن و هه‌وڵــی کوشــتنی ده‌ده‌ن وه‌کــو ده‌ڵێــن‪ ،‬الفــراغ لێــره‌دا‬
‫به‌مانــی کات ـه‌ یانــی ژیــان‪ ،‬کات ژیان ـه‌‪ ،‬و ‌ه ژیــان نیعمه‌تێک ـه‌ ل ـه‌ نیعمه‌ته‌کانــی‬
‫خــوای گــه‌وره‌‪ ،‬ئه‌مــه‌ مه‌به‌ســته‌ وه‌ك پێغه‌مبــه‌ر درودی خــوای لــێ بێــت‬
‫ده‌فه‌رمــووێ‪ (( :‬ال تــزول قدمــا عبــد‪-‬أي یــوم القیامة‪-‬حتــی یســال عــن عمــره‌‬
‫فیــا افنــاه‌‪ ،‬وعــن علمـه‌ فیــا فعــل‪ ،‬وعــن مالـه‌ مــن أیــن اکتســبه‌ وفیــا أنفقـه‌‪،‬‬
‫وعــن جســمه‌ فیــا أبــاه ))‪ 30‬واتــ ‌ه پــێ ناخه‌یتــ ‌ه بــه‌ر پێــت لــه‌ ڕۆژی دوایــدا‬
‫تاوه‌کــو پرســیارت لــێ نه‌کــه‌ن کــه‌ ته‌مــه‌ن له‌چیــدا به‌ســه‌ر بــرد‪ ،‬وه ‌لــه‌‬
‫زانیاریه‌که‌تــدا چیــت پێکــرد‪ ،‬لــه‌و ســه‌روه‌ت و ســامانه‌ی کــه‌ چــۆن په‌یــدات‬
‫کــردووه‌و لــه‌ چیــدا بــه‌کارت هێنــاوه‌‪ ،‬هه‌روه‌هــا لــه‌ جه‌ســه‌ته‌‪.‬‬
‫پێش ـه‌وامان درودی خــوای لــێ بێــت ل ـه‌ فه‌رمــووده‌ی یه‌ک ـه‌م له‌س ـه‌ر کات ب ـه‌‬
‫به‌تاڵــی وه‌ له‌دووه‌مــدا بــه‌ ته‌مــه‌ن‪ ،‬پێغه‌مبه‌رمــان درودی خــوای لــێ بێــت‬
‫ب ـه‌ بیرمــان ده‌هێنێت ـه‌وه‌ ب ـه‌ نیعمه‌تــی ل ـه‌ش ســاغی و کات‪ ،‬هه‌ردووکیــان زۆر‬
‫گرنگــن ده‌کــرێ مرۆڤـه‌کان لـه‌ گوێڕایه‌ڵــی خــوای گـه‌وره‌دا بـه‌کاری بهێنــن جــا‬
‫ئه‌وســا ده‌بێتــ ‌ه مایــه‌ی ســه‌رکه‌وتنیان لــه‌و نیعمه‌تــه‌‪.‬‬
‫زۆربــه‌ی خه‌ڵــك تیاچــووه‌ لــه‌م نیعمه‌تــه‌دا‪ ،‬بــێ ئاگایــه‌ لــه‌م ڕاســتیه‌‪ ،‬له‌بــه‌ر‬
‫ئــه‌وه‌ وا گومــان ده‌بــه‌ن ئــه‌م نیعمه‌تانــ ‌ه پاداشــته‌‪ ،‬بــه‌اڵم ڕاســتی مه‌ســه‌له‌که‌‬
‫تاقیکردنه‌وه‌یــ ‌ه لــه‌ ڕاســتی دا‪ .‬ئه‌گــه‌ر مرۆڤــه‌کان نه‌زانــن ئــه‌م نیعمه‌تانــ ‌ه بــۆ‬
‫تاقیکردنه‌وه‌ی ـ ‌ه ســوپاس گــوزار نابێــت له‌س ـه‌ری‪ ،‬ڕه‌نــج به‌خه‌ســار ده‌بێــت ل ـه‌‬
‫دواڕۆژدا په‌شــیامن ده‌بێتــه‌وه‌ له‌کاتێکــدا کــ ‌ه په‌شــیامنی دادی نــادات‪.‬‬
‫بــه‌م شــێوه‌ بۆمــان ده‌رده‌که‌وێــت زۆرینــه‌ی خه‌ڵــك ســته‌ملێکراوه‌‪،‬‬
‫خه‌ڵه‌تێــراوه‌‪ ،‬توشــی زه‌ره‌ر بــووه‌ ئه‌گــه‌ر هه‌ستیشــی پــێ نــه‌کات و نه‌زانێــت‬
‫لــ ‌ه دونیــادا‪.‬‬
‫‪(( 30‬جامــع الترمــذي)) (‪ ،)36/4‬کتــاب القیامــة‪ ،‬البــاب االول‪ ،‬رقــم الحدیــث ( ‪،)2532‬‬
‫وقــال‪ :‬حســن صحیــح‬

‫‪26‬‬
‫لــه‌ فه‌رمووده‌کــه‌دا ئاماژه‌یــه‌ بــۆ ئــه‌وه‌ کــه‌ زۆرینــه‌ی خه‌ڵــك فێــڵ لێکــراوه‌‪،‬‬
‫وه‌ بــه‌رده‌وام ده‌بــن له‌ســه‌ر خراپــه‌‪ ،‬وه‌ له‌ســه‌ر مســوڵامن پێویســت ‌ه کــه‌‬
‫بــه‌زۆری نه‌خه‌ڵه‌تێــت‪ ،‬چونکــه‌ زۆرینــه‌ی خه‌ڵــك پێــوه‌ر نیــه‌ بــۆ بیروبــاوه‌ڕو‬
‫ڕێــگای ڕاســتی‪ ،‬به‌ڵکــو پێــوه‌ر ئیســامه‌‪ ،‬وه‌ك خــوای گــه‌وره‌ ده‌فه‌رمــووێ‪:‬‬
‫(قــل ال یســتوي الخبیــث والطیــب ولــو أعجبــك کــرة الخبیــث )‪ 31‬واتــه (ئ ـه‌ی‬
‫پێغه‌مبــه‌ری صلــی اللــه‌ علیــ ‌ه وســلم) پێیــان بڵــێ‪ :‬پیــس و پــاك یه‌کســان‬
‫نیــن‪ ،‬هه‌رچه‌نــده‌ زۆریه‌تــی ئــه‌و پیســه‌ ســه‌رنجی راکێشــا بیــت‪‌.‬‬
‫هه‌روه‌هــا (ومــا أکــر النــاس ولــو حرصــت مبؤمنیــن)‪ 32‬واتــه (دڵنیــاش ب ـه‌) ک ـه‌‬
‫زۆربــه‌ی خه‌ڵکــی باوه‌ڕدارنیــن‪ ،‬هه‌رچه‌نــده‌ تــۆ زۆر به‌پــه‌رۆش بیــت و هــه‌وڵ‬
‫بده‌یــت و تــێ بکۆشــیت‪‌.‬‬
‫هه‌روه‌هــا ده‌فه‌رمــووێ‪( :‬وان تطــع أکــر مــن يف االرض یضلــوك عــن ســبیل‬
‫الل ـه‌)‪ 33‬واتــه خــۆ ئه‌گ ـه‌ر فه‌رمانب ـه‌ردارو ملکه‌چــی زۆرب ـه‌ی خه‌ڵکــی س ـه‌رزه‌وی‬
‫بیــت ئـه‌و ‌ه لـ ‌ه ڕێبــازی ئـه‌و ‌ه لـ ‌ه ڕێبــازی خــوا وێڵــت ده‌کـه‌ن‪‌.‬‬
‫بب ـ ‌ه پشــیوانی خــواو له‌س ـه‌ر ڕاســتی ب ـه‌ له‌گ ـه‌ڵ خه‌ڵــك مه‌ب ـه‌ ئه‌گ ـه‌ر له‌س ـه‌ر‬
‫ڕاســتی نه‌بــن وه‌ك ل ـه‌م فه‌رمــووده‌دا ده‌فه‌رمــووێ‪ (( :‬ال تکونــوا امعــة تقولــون‬
‫ان احســن النــاس احســنا وان ظلمــوا ظلمنــا‪ ،‬ولکــن وطنــوا انفســکم ان احســن‬
‫النــاس ان تحســنوا وان اســاءوا فــا تظلمــوا))‪ 34‬نابێــت شــوێن خه‌ڵکــی بکه‌ویــن‬
‫ب ـ ‌ه کوێران ـه‌ و هه‌رچیــان کــرد به‌ڕاســتی بزانیــن‪ ،‬ئه‌گ ـه‌ر کاره‌که‌یــان بــاش بــوو‬
‫ده‌کرێــت شــوێنیان بکه‌ویــن وه‌گ ـه‌ر نــا ن ـه‌ك ه ـه‌ر شــوێنیان نه‌که‌ویــن به‌ڵکــو‬
‫ده‌بێــت ده‌ستیشــیان بگریــن کـه‌ نه‌یکـه‌ن‪.‬‬

‫ سوره‌تی المائدة ‪100‬‬ ‫‪ 31‬‬

‫ سوره‌تی یوسف ‪103‬‬ ‫‪ 32‬‬
‫‪ 33‬سوره‌تی االنعام ‪116‬‬
‫ ((جامــع الترمــذی)) (‪ ،)246/3‬کتــاب البــر والصلــة‪ ،‬بــاب رقــم (‪ )62‬االءحســان‬ ‫‪ 34‬‬
‫والعفــو‪ ،‬رقــم الحدیــث (‪ ،)2075‬وقــال ‪ :‬حدیــث حســن غریــب‬
 ‫تاقیکردنه‌و ‌ه به‌ناڕه‌حه‌تی‬

‫عــن أيب هریــرة أن رســول اللــه‌ صلــی اللــه‌ علیــة وســلم قــال(( یقــول اللــ ‌ه‬
‫تعالــی‪ :‬مالعبــدي املؤمیــن عنــدي جــزاء اذا قبضــت صفیـه‌ مــن أهــل الدنیــا ثــم‬
‫‪35‬‬
‫احتســبه‌ اال الجنــة))‬
‫ئــه‌م فه‌رمــووده‌ لــه‌ فه‌رمــووده‌ قودســیه‌کانه‌‪ ،‬ڕاســتێتی ئه‌وه‌یــه‌ کــه‌‬
‫ئــه‌م فه‌رمــووده‌ واتــاو ماناکه‌شــی له‌الیــه‌ن خواوه‌وه‌یــه‌‪ ،‬له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌‬
‫ده‌فه‌رمووێ‪((:‬مــا لعبــدي)) ئه‌گــه‌ر واتاکــه‌ی له‌الیــه‌ن پێغه‌بــه‌ره‌وه‌ بوایــه‌‬
‫درودی خــوای لــێ بێــت ده‌یفه‌رمــوو‪ :‬مــا للعبــد املؤمیــن‪ ،‬له‌ســه‌ره‌تای‬
‫فه‌رمووده‌کــه‌وه‌ ده‌ڵــێ خــوای گــه‌وره‌ ده‌فه‌رمــووێ ((یقــول اللــه‌ تعالــی)) جــا‬
‫له‌مــه‌و ‌ه بۆمــان ده‌رده‌که‌وێــت کــه‌ له‌الیــه‌ن خواوه‌وه‌یــه‌‪.‬‬
‫هه‌ندێــك ک ـه‌س س ـه‌ریان ســوڕ ده‌مێنــێ و ده‌ڵێــن ئه‌گ ـه‌ر وای ـه‌ که‌وات ـه‌ ئه‌م ـه‌‬
‫قورئانــه‌‪ ،‬بــه‌اڵم وه‌اڵمه‌کــه‌ی ئه‌وه‌یــ ‌ه کــه‌ قورئــان که‌المــی خوایــه‌‪ ،‬وه‌ کتێبــه‌‬
‫ئاســانیه‌کانی تریــش کــ ‌ه دابه‌زێرناوه‌تــه‌ خــواره‌وه‌ بــۆ پێغه‌مبه‌رانــی پێشــو‬
‫ســه‌المی خوایــان لــێ بێــت‪ ،‬که‌المــی خــوان‪ ،‬قورئانیــش نیــن‪ ،‬مــه‌رج نیــه‌‬
‫هه‌رچــی الی خــواو ‌ه هــات قورئــان بێــت‪‌.‬هه‌روه‌هــا فه‌رمــووده‌ی قودســی‪.‬‬
‫جیــاوازی هه‌یــه‌ له‌نێــوان فه‌رمــووده‌ی قودســی و قورئــان‪ ،‬جیاوازیــه‌کان‬
‫ئه‌مانــه‌ن‪:‬‬
‫أ‪-‬ده‌قــی قورئــان موعجیزه‌یــه‌‪ ،‬بــه‌اڵم ده‌قــی فه‌رمــووده‌ی قودســی موعجیــزه‌‬
‫نی ـه‌‪.‬‬
‫ب‪-‬قورئــان هه‌مــووی به‌شــێوه‌یه‌کی زۆر تــه‌واو بــێ هه‌ڵــه‌ گه‌شــتووه‌ پێــان‬

‫‪(( 35‬صحیــح البخــاري بشــرح فتــح البــاري)) (‪ ،)242/11‬کتــاب الرقائــق‪ ،‬البــاب الســادس‪،‬‬
‫تقــم الحدیــث (‪ .)6424‬تێبینــی لــ ‌ه کتێبه‌کــه‌دا الرقــاق نوســراو ‌ه له‌جیاتــی الرقائــق‬

‫‪28‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬
‫(متواتــر) بــه‌اڵم فه‌رمــووده‌ی قودســی هه‌مــووی وانیــه‌ هه‌یــه‌ به‌شــێوه‌یه‌کی‬
‫زۆر تــه‌واو پێــان گه‌شــتووه‌‪ ،‬هه‌یــه‌ به‌پێچه‌وانه‌وه‌‪(،‬زانایانــی فه‌رمــووده‌‬
‫ئه‌وانه‌یــان دیــاری کــردووه‌‪ ،‬وه‌ چه‌نده‌هــا به‌شــی هه‌یــه‌ بــۆ منونــه‌‪،‬‬
‫فه‌رمــووده‌ی متواتــر‪ ،‬احاد‪،‬حســن‪،‬ضعیف وه‌ هه‌روه‌هــا)‪.‬‬
‫ج‪-‬خوێندنــه‌وه‌ی قورئــان عیباده‌ته‌‪،‬بــه‌اڵم فه‌رمــووده‌ی قودســی وه‌ك قورئــان‬
‫نی ـه‌‪ .‬ئ ـه‌م فه‌رمووده‌ی ـه‌ پرســیارێکی ترمــان به‌بیــر دێنێت ـه‌وه‌‪ ،‬له‌پرســیاره‌کانی‬
‫تاقیکردنــه‌وه‌ی مرۆڤــه‌کان لــه‌م دونیایــه‌دا‪ ،‬ئه‌ویــش تاقیکردنه‌وه‌یــ ‌ه بــه‌‬
‫ناڕه‌حه‌تــی‪ ،‬ئــه‌م ووتانــه‌ کۆمه‌ڵێــك شــت هه‌ڵده‌گرێــت وه‌ك‪:‬‬
‫یه‌کــه‌م‪ :‬تاقیکردنــه‌وه‌ بــه‌ ناڕه‌حه‌تــی لــ ‌ه ســونه‌ته‌کانی خــوای گه‌وره‌یــه‌ لــه‌‬
‫دونیــادا‪ ،‬وه‌ هه‌مــوو مرۆڤێــك ده‌بــێ تاقیبکرێتـه‌وه‌‪ ،‬خــوای گـه‌وره‌ ده‌فه‌رمــووێ‪:‬‬
‫ات‬ ‫الَنْ ُفـ ِ‬
‫ـس َوال َّث َم َر ِ‬ ‫الَ ْمـ َوالِ َو ْ‬
‫ن ْ‬‫ْص ِمـ َ‬ ‫خـ ْو ِ‬
‫ف َوالْ ُ‬
‫جــوعِ َونَق ٍ‬ ‫ـي ٍء ِمـ َ‬
‫ن الْ َ‬ ‫( َولَ َن ْبلُ َونَّكُـ ْ‬
‫ـم ِبـ َ ْ‬
‫الصا ِبرِي ـنَ)‪ 36‬واتــه ســوێند ب ـه‌ خــوا تاقیتــان ده‌که‌ین ـه‌وه‌ ب ـه‌ که‌مێــك ل ـه‌‬ ‫ـر َّ‬ ‫َوبَـ ِّ ِ‬
‫تــرس و بیــم و برســێتی و کــه‌م بوونــی مــاڵ و ســامان و مردنــی کــه‌س و کارو‬
‫تیاچوونــی بــه‌رو بوومــی کشــتوكاڵ‪ ،‬جــا مــژده‌ بــده‌ بــه‌و که‌ســانه‌ی خۆگــرو‬
‫ئارامگــرن‪‌.‬‬
‫َــل‬
‫ُــم َمث ُ‬‫َــا يَأْتِك ْ‬
‫ج َّنــ َة َول َّ‬
‫خلُــوا الْ َ‬ ‫ســ ْب ُت ْم أَنْ تَدْ ُ‬ ‫ح ِ‬‫‌هه‌روه‌هــا ده‌فه‌رمــووێ‪( :‬أَ ْم َ‬
‫سـ ُ‬
‫ـول‬ ‫ح َّتــى يَق َ‬
‫ُول ال َّر ُ‬ ‫ـرا ُء َو ُزلْ ِزلُــوا َ‬
‫ســا ُء َوالـ َّ َّ‬‫سـ ْت ُه ُم الْ َبأْ َ‬ ‫ن َق ْبلِكُـ ْ‬
‫ـم َم َّ‬ ‫خلَـ ْوا ِمـ ْ‬ ‫ن َ‬ ‫الَّ ِذيـ َ‬
‫ـب)‪ 37‬واتــه ئایــا التــان‬ ‫ـر اللَّ ـ ِه َقرِيـ ٌ‬ ‫ـر اللَّ ـ ِه أَ َل إِنَّ نَـ ْ َ‬
‫ن آ َم ُنــوا َم َعــهُ َم َتــى نَـ ْ ُ‬‫َوالَّ ِذي ـ َ‬
‫وایــه‌ هــه‌روا بــه‌ ئاســانی ده‌چنــه‌ به‌هه‌شــته‌وه‌‪(،‬بێ ته‌نگانــه‌و ناخۆشــی)؟!‬
‫مه‌گ ـه‌ر منون ـه‌ی ئیامندارانــی پێشــوتان بــۆ بــاس نه‌کــراوه‌‪ ،‬ک ـ ‌ه توشــی ش ـه‌ڕو‬
‫ناخۆشــی و ته‌نگان ـه‌ و گرانــی و ن ـه‌داری بــوون و ته‌کانیــان خــواردوه‌ و زۆریــان‬
‫بــۆ هاتــووه‌ به‌ڕاده‌یــه‌ك‪ ،‬هه‌تــا پێغه‌مبه‌ره‌که‌یــان و ئه‌وانــه‌ی باوه‌ڕیــان هێنــاوه‌‬

‫‪ 36‬سوره‌تی البقرة ‪155‬‬

‫ سوره‌تی البقرة ‪214‬‬ ‫‪ 37‬‬

‫‪29‬‬
‫لــه‌ گه‌ڵیــدا‪ ،‬ده‌یانــوت‪ :‬کــه‌ی پــه‌روه‌ردگار ســه‌رکه‌وتن ده‌به‌خشــێت؟! ئیــر‬
‫کــه‌ی خــوا یارمه‌تــی ده‌نێرێــت؟! ئاگاداربــن به‌ڕاســتی یارمه‌تــی پــه‌روه‌ردگار‬
‫نزیک ـه‌‪‌.‬‬
‫دووه‌م‪ :‬ئــه‌م ناڕه‌حه‌تیانــ ‌ه بــۆ سه‌رزه‌نشــت و تۆڵــه‌ ســه‌ندنه‌وه‌ نیــه‌‪ ،‬وه‌کــو‬
‫ب‬‫ـول َر ِّ‬ ‫خــوای گ ـه‌ور ‌ه ده‌فه‌رمــووێ‪َ ( :‬وأَ َّمــا إِ َذا َمــا ا ْب َتـ َ‬
‫ـا ُه َف َقــدَ َر َعلَ ْي ـ ِه ِر ْز َقــهُ َف َي ُقـ ُ‬
‫يــم)‪ 38‬واتــه بــه‌اڵم کاتێــك تاقــی ده‌کاتــه‌وه‌ و‬ ‫َأهَانَ ِنــي*ك ََّل َبــل َل تُكْ ِر ُمــونَ الْ َي ِت َ‬
‫ڕزق و ڕۆزی که‌مــی پێده‌به‌خشــێت و لێــی ده‌گرێتــه‌وه‌ ده‌ڵێــت‪ :‬وا دیــار ‌ه‬
‫پ ـه‌روه‌ردگارم منــی خــۆش ناوێــت و ڕقــی لێم ـه‌و و ریســوای کــردووم* نه‌خێــر‬
‫ئــه‌و شــتانه‌ هیچــێ وانیــه‌‪ ( ،‬نه‌به‌خشــین مانــای ڕێــزو قــه‌دره‌‪ ،‬نه‌لێگرتنــه‌وه‌‬
‫مانــای بــی ڕێــزو بــێ قه‌درییــه‌‪ ،‬به‌ڵکــو ئێــو ‌ه ســه‌ره‌ڕای ئــه‌و بیــرو بۆچوونــه‌‬
‫چه‌وتانه‌تــان) رێــزی هه‌تیــو ناگــن و نــازی پێنــاده‌ن‪‌‌‌.‬‬
‫تاقیکردنه‌و ‌ه کۆمه‌ڵێك حیکمه‌تی تێدایه‌‪ ،‬وه‌ گرنگرتینیان ئه‌مانه‌ن‪:‬‬
‫أ‪-‬بــۆ ئیقــام و حوجه‌یــه‪ ‌،‬له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ خــوای گــه‌وره‌ خه‌ڵکــی موحاســه‌به‌‬
‫ده‌کات بــه‌ نیــه‌ت و وتــه‌و‪ ،‬کــرده‌وه‌‪ ،‬ئه‌ویــش دوای ئــه‌و ‌ه خــوای گــه‌وره‌‬
‫شــته‌کانی بــۆ ڕوون کــرده‌وه‌ له‌وانــه‌ی کــ ‌ه پێویســته‌ بیــکات و له‌وانــه‌ی کــه‬
‫سه‌رپشــکه‌‪ ،‬خــۆ ئه‌گــه‌ر خــوای گــه‌ور ‌ه خه‌ڵــك دروســت بــکات و بــه‌ بــێ‬
‫ئـه‌وه‌ی تاقــی بکاتـه‌و ‌ه لـه‌م دونیــادا‪ ،‬دواتــر به‌کۆمه‌ڵێــك بڵــێ بڕۆنـ ‌ه دۆزه‌خـه‌وه‌‬
‫ئ ـه‌و کات ـ ‌ه ده‌ڵێــن خوای ـه‌ گیــان تــۆ مه‌جالێکــان بــده‌‪ ،‬چیــان پــێ ده‌که‌یــت‬
‫و ده‌ڵێیــت ئاماده‌یــن‪ .‬ئه‌گــه‌ر ئــه‌م هه‌له‌مــان نه‌داتــێ ئه‌وکاتــه‌ وا هه‌ســت‬
‫ده‌که‌یــن کــه‌ خــوای گــه‌ور ‌ه ســته‌می لێکردوویــن‪ .‬خــوای گــه‌وره‌ ده‌یه‌وێــت‬
‫ئــه‌و مه‌جاله‌مــان بداتــێ بــۆ ئــه‌وه‌ی قســه‌مان نه‌بێــت ئــه‌و کاتــه‌ ئائه‌مه‌یــه‌‬
‫مانــای ئیقــام و حوجــه‌ به‌ڵگه‌یه‌کــه‌ به‌ســه‌رمانه‌وه‌‪ .‬له‌گــه‌ڵ ئه‌وه‌شــدا‬

‫‪ 38‬سوره‌تی الفجر ‪17-16‬‬

‫‪30‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬
‫هــاوه‌ڵ دانــه‌ره‌کان دابــه‌ش ده‌کرێــت به‌چه‌نــد به‌شــێکه‌وه‌ لــ ‌ه ڕۆژی دوایــدا‪،‬‬
‫په‌نــا ده‌گریــن به‌خــوا له‌وان ـه‌ی ک ـه‌ هاوه‌ڵــی بــۆ داده‌نێــن‪ .‬وه‌ك خــوای گ ـه‌وره‌‬
‫ن)‪ 39‬واتــه وتیــان‪ :‬ســوێند‬ ‫ش ِكــ َ‬
‫ده‌فه‌رمــووێ‪...( :‬قَالُــوا َواللَّــ ِه َربِّ َنــا َمــا كُ َّنــا ُم ْ ِ‬
‫‌‬
‫‌بوویــن!!‬ ‫به‌خــوای په‌روه‌ردگارمــان ئێمــه‌ هه‌رگیــز مورشیــك و هاوه‌ڵگــه‌ر نه‬
‫وعــن أنــس بــن مالــك قــال‪ :‬کنــا عنــد رســول للــه‌ صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم‬
‫فضحــك‪ ،‬فقــال‪ :‬هــل تــدرون مــم أضحــك؟ قــال قلنــا‪ :‬اللـه‌ ورســوله‌ أعلــم‪ ،‬قــال‬
‫مــن مخاطبــة العبــد ربــه‌‪ ،‬یقــول‪ :‬یــارب أمل تجــرين مــن الظلــم؟ قــال یقــول‪:‬‬
‫بلــی‪ ،‬قــال فیقــول‪ :‬فــاءين ال أجیــز‪ 40‬علــی نفــي اال شــاهیدا منــي‪ ،‬قــال‬
‫فیقول‪:‬کفــی بنفســیك الیــوم علیــك شــهیدا‪ ،‬وبالکــرام الکاتبیــن شــهودا‪،‬‬
‫قــال فیختــم علــی فیــه‌‪ ،‬فقــال االرکانــه‌‪ : 41‬انطقــي‪ ،‬قــال‪ :‬فینطــق باعاملــه‌‪،‬‬
‫قــال‪ :‬ثــم یخلــی بینــه‌ وبیــن الــکالم‪ ،‬قــال فیقــول‪ :‬بعــدا لکــن وســحقا‪،‬‬
‫فعنکــن کنــت أناضــل))‪ 42‬ئه‌نه‌ســی کــوڕی مالیــك ڕه‌زای خــوای لــێ بێــت‬
‫ده‌ڵــێ له‌گــه‌ڵ پێغه‌مبــه‌ردا بوویــن درودی خــوای لــێ بێــت وه‌ پێکه‌نــی وه‌‬
‫فه‌رمــووی ئایــا ده‌زانــن چــی پێیکه‌نانــدم؟ ئه‌وانیــش ووتیــان خــواو پێغه‌مب ـه‌ر‬
‫زاناتــرن (ئه‌م ـه‌ش وه‌ك ئه‌ده‌بێکــی هــاوه‌اڵن ڕه‌زای خوایــان لــێ بێــت‪ ،‬له‌گ ـه‌ڵ‬
‫پێغه‌مبــه‌ردا درودی خــواێ لــێ بێــت) وه‌ فه‌رمووده‌کــه‌ هه‌مــان مانــای ئــه‌م‬
‫ـى أَ ْف َوا ِه ِهـ ْ‬
‫ـم‬ ‫خ ِتـ ُ‬
‫ـم َعـ َ‬ ‫ئایه‌ت ـه‌ی هه‌ی ـه‌ وه‌ك خــوای گ ـه‌وره‌ ده‌فه‌رمــووێ‪( :‬الْ َي ـ ْو َم نَ ْ‬
‫ْســ ُبونَ )‪ 43‬واتــه ئه‌مــڕۆ مــۆر‬ ‫ــم بِ َــا كَانُــوا َيك ِ‬ ‫ِــم َوتَشْ ــ َهدُ َأ ْر ُ‬
‫جلُ ُه ْ‬ ‫َوتُكَلِّ ُم َنــا َأ ْي ِديه ْ‬
‫ده‌نێیــن ب ـ ‌ه ده‌میانــداو قس ـه‌یان بــۆ ناکرێــت‪ ،‬به‌ڵکــو ده‌ســتیان قس ـه‌مان بــۆ‬
‫ده‌کات‪ ،‬قاچیشــیان شــایه‌تی ده‌دات ب ـه‌و کاروکرده‌وان ـه‌ ک ـه‌ ئه‌نجامیــان ده‌دا(‬

‫ سوره‌تی االنعام ‪23‬‬ ‫‪ 39‬‬

‫‪ 40‬اجیز وات ‌ه ڕازی نیه‌م (ال اقبل)‬
‫ الرکان ‌ه وات ‌ه به‌شه‌کانی جه‌سته‌ی‬ ‫‪ 41‬‬
‫ (( صحیح مسلم)) (‪ ،)2280/4‬کتاب الزهد والرقائق‪ ،‬رقم الحدیث ‪.)2969‬‬ ‫‪ 42‬‬
‫‪ 43‬سوره‌تی یس ‪65‬‬

‫‪31‬‬
‫ده‌ربــاره‌ی ئــه‌و تاوانانــه‌ی کــ ‌ه ئه‌نجامیــان داوه‌‪ ،‬کاتیــك رشیتــی کاســێت و‬
‫فیدیــۆ وســی دی و دیســك قس ـه‌مان بــۆ ده‌ک ـه‌ن بــاوه‌ڕ بــوون ب ـه‌ قس ـه‌کردنی‬
‫ده‌ســت و قــاچ ‪...‬هتــد ئاســانه‌)‪‌.‬‬
‫ـم‬ ‫سـ ْم ُع ُه ْم َوأَبْ َصا ُر ُهـ ْ‬
‫ـم َ‬ ‫جا ُءو َهــا شَ ـهِدَ َعلَ ْي ِهـ ْ‬ ‫ح َّتــى إِ َذا َمــا َ‬‫‌هه‌روه‌هــا ده‌فه‌رمــووێ‪َ ( :‬‬
‫ـم شَ ـهِدْ ت ُْم َعلَ ْي َنــا قَالُــوا أَنْطَ َق َنــا‬ ‫ـم لِـ َ‬ ‫جلُو ِد ِهـ ْ‬‫ـم بِ َــا كَانُــوا َي ْع َملُونَ * َوقَالُــوا لِ ُ‬
‫جلُو ُد ُهـ ْ‬ ‫َو ُ‬
‫ج ُعــونَ )‪ 44‬واتــه هه‌تــا‬ ‫ـم َأ َّو َل َمـ َّر ٍة َو ِإ َل ْيـ ِه تُ ْر َ‬ ‫ش ٍء َو ُهـ َو َ‬
‫خ َل َقكُـ ْ‬ ‫ـق ك َُّل َ ْ‬ ‫ال َّلــهُ ا َّلـ ِذي َأنْ َ‬
‫طـ َ‬
‫کاتێــك ده‌گه‌نــه‌ ئاســتی ئاگره‌کــه‌ گوێیــان و چاوه‌کانیــان و پێســته‌کانیان‬
‫شــایه‌تیان له‌ســه‌ر ده‌دات کــه‌ چ کارو کرده‌وه‌یه‌کــی نادروســت و خراپیــان‬
‫ئه‌نجــام ده‌دا‪ ،‬ئه‌وســا بــه‌ غه‌مباریــه‌وه‌ بــه‌ پێســتی خۆیــان ده‌ڵێــن‪ :‬بۆچــی‬
‫شــایه‌تیتان له‌ســه‌رداین خــۆ زه‌ره‌رتانــه‌ ؟ لــه‌ وه‌اڵمــدا ده‌ڵێــن‪ ،‬ئــه‌و خوایــه‌‬
‫ئێمــه‌ی هێناوه‌تــه‌ گوفتــار کــه‌ ده‌توانێــت هه‌مــوو شــتیك بهێنێتــه‌ قســه‌و‬
‫گفتوگــۆ‪ ،‬هــه‌ر ئــه‌و زاته‌شــه‌ کــه‌ یه‌کــه‌م جــار به‌دیهێنــاون و هــه‌ر بــۆالی‬
‫ئه‌ویــش ده‌برێنــه‌وه‌ (بێگومــان کارێکــی ئاســان ‌ه بۆخــوا چونکــه‌ ئاده‌میــزاد‬
‫جۆره‌هــا ئامێــری هێناوه‌تــه‌ قســه‌‪ ،‬ده‌م و زمــان و لێویشــیان نیــه‌!)‪‌.‬‬
‫ئــه‌م هه‌مــوو به‌ربه‌ره‌کانیــه‌و مــل نه‌دانــه‌ دوای ئه‌وه‌شــه‌ کــه‌ هاوه‌ڵیــان بــۆ‬
‫خــوا دانــاوه‌و وه‌ گوێڕایه‌ڵیــان نه‌کــردووه‌‪ ،‬چــۆن ئه‌گ ـه‌ر ئ ـه‌و فرس ـه‌ته‌ش ن ـه‌دا؟‬
‫(یانــی له‌گــه‌ڵ ئه‌وه‌شــدا کــه‌ خــوای گــه‌وره‌ ئــه‌و هه‌مــوو مه‌جاله‌شــی داوه‌‬
‫ئینجــا هێشــتا ئه‌وان ـه‌ی ک ـه‌ بێبــاوه‌ڕو خراپ ـه‌کار بــوون به‌رانب ـه‌ر خــوای گ ـه‌وره‌‬
‫ده‌وه‌ســن)‪.‬‬
‫ب‪-‬لێکۆڵینــه‌وه‌و به‌دواداچــون (بــ ‌ه کۆمه‌ڵێــك کاری جــۆراو جــۆر‌ســه‌ره‌نجامی‬
‫ئه‌مـه‌ مرۆڤـه‌کان ده‌رده‌کـه‌ون تــا چ ڕاده‌یـه‌ك له‌گـه‌ڵ خــوای گـه‌وره‌دا ڕاســتیان‬
‫کــردووه‌) ناڕه‌حه‌تــی ڕاســتێتی مرۆڤ ـه‌کان ده‌رده‌خــات‪ ،‬چاک ـه‌ جیــا ده‌کات ـه‌وه‌‬

‫ سوره‌تی فصلت ‪21-20‬‬ ‫‪ 44‬‬

‫‪32‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬
‫لــه‌ خراپــه‌‪‌ ،‬ڕاســتگۆ جیــا ده‌کاتــه‌وه‌ لــ ‌ه درۆزن‪ ،‬وه‌ مســوڵامنی ڕاســته‌قینه‌‬
‫له‌گــه‌ڵ دووڕوو (املنافــق)‪ ،‬له‌مــه‌دا ســودێکی زۆری تیایــه‌ بــۆ کۆمه‌ڵگــه‌ی‬
‫ئیســامی‪ ،‬خــوای گــه‌وره‌ ده‌فه‌رمــووێ لــه‌و ئایه‌تانــه‌ی کــه‌ باســی غــه‌زای‬
‫ئوحــود ده‌کات کــه‌ حیکمه‌تێکــی تیایــ ‌ه لــه‌و ناڕه‌حه‌تیــه‌دا وه‌ك هاتــوو ‌ه لــه‌‬
‫يِيــ َز‬‫ح َّتــى َ‬ ‫ــى َمــا أَنْ ُت ْ‬
‫ــم َعلَ ْيــ ِه َ‬ ‫ن َع َ‬ ‫ئایه‌ته‌کــه‌دا ( َمــا كَانَ اللَّــهُ لِ َيــ َذ َر الْ ُم ْؤ ِم ِنــ َ‬
‫ج َت ِبــي‬ ‫ـب َولَ ِكـ َّ‬
‫ن اللَّــهَ يَ ْ‬ ‫ـى الْ َغ ْيـ ِ‬ ‫ـب َو َمــا كَانَ اللَّــهُ لِ ُيطْلِ َعكُـ ْ‬
‫ـم َعـ َ‬ ‫ن الطَّ ِّيـ ِ‬ ‫ـث ِمـ َ‬‫خبِيـ َ‬ ‫الْ َ‬
‫ُــم أَ ْ‬
‫جــ ٌر‬ ‫ســلِ ِه َوإِنْ تُ ْؤ ِم ُنــوا َوتَ َّتقُــوا َفلَك ْ‬‫ن يَشَ ــا ُء فَآ ِم ُنــوا بِاللَّــ ِه َو ُر ُ‬ ‫ســلِ ِه َمــ ْ‬ ‫ِمــ ْ‬
‫ن ُر ُ‬
‫َع ِظيـ ٌ‬
‫ـم)‪ 45‬واتـه‌ خــوا ئیامنــداران واز لێناهێنێــت هـه‌ر وه‌کــو ئـه‌وه‌ی کـه‌ ئێســتا‬
‫ئێــوه‌ی له‌ســه‌ری هــه‌ن ( دڵســۆزو نادڵســۆز‪ ،‬خه‌مخــۆرو بــێ بــاك تێکه‌ڵــن)‪،‬‬
‫هه‌تــا پیــس و پــاك له‌ی ـه‌ك جیــا نه‌کات ـه‌وه‌ (تــا ئاینــده‌ بزانــن)‪ ،‬به‌ڵکــو خــوا ل ـه‌‬
‫پێغه‌مبه‌ره‌کانــی که‌ســانێك هه‌ڵده‌بژێرێــت کــه‌ بیه‌وێــت (تــا لــه‌ هه‌ندێــك‬
‫نهێنــی ئاگاداربــن بـه‌و ڕاده‌ی کـه‌ پێویســته‌)‪ ،‬جــا بــاوه‌ڕ بــه‌خــواو پێغه‌مبه‌رانــی‬
‫بهێنــن‪ ،‬خــۆ ئه‌گــه‌ر بــاوه‌ڕی دامــه‌زراو بهێنــن و پارێــزگاری بکــه‌ن و لــه‌ خــوا‬
‫تــرس بــن‪ ،‬ئــه‌و ‌ه پاداشــتی بــی ســنورو نه‌بــڕاوه‌ چاوه‌ڕیتانــه‌‪.‬‬

‫ سوره‌تی آل عمران ‪179‬‬ ‫‪ 45‬‬

‫‪33‬‬
 ‫پوختەو کۆتایی‌‌‌‬

‫زۆرجــار مرۆڤــەکان بەهــۆکاری گومــان و وەسوەســەی شــەیتان و حەزەکانــی‬

‫خۆیــان خۆیــان و کارەکانیــان ال ئاڵــۆز دەبێــت‪ ،‬بەجۆرێــك خۆیــان وون دەکــەن‬
‫و لــە گێژاوێکــدا دەخولێنــەوە بــەدوای خۆیانــداو خۆیــان بــۆ نادۆزرێتــەوە‪،‬‬
‫هەیــە دەگاتــە ئــەو ئاســتە لــە تــاو ماندوویەتیــدا خــۆی دەکوژێــت! هەیــە‬
‫یــان بەشــێوەیەك الی بــێ مانــا دەبێــت هەســتی چیــژی نامێنێــت و بــەردەوام‬
‫بــە هیالکــی دەباتــە ســەر‪ ،‬هەیــە ئەوەنــدە خــۆی ال بــێ بەهــا دەبێــت خــۆی‬
‫زۆر لــەوە بــە کەمــر دەبینێــت کــە کارەکانــی گرنگــی هەبێــت لــە تــەرازووی‬
‫خــوای گــەورەدا‪ ،‬هــەروەك چۆنیــش هەیــە ئەوەنــدە خــۆی بــە گــەورە دەزانێــت‬
‫ئەمانــەی ئێمــە باســی دەکەیــن بــە شــتگەلێکی الوەکــی و یــاری کــردن دێتــە‬
‫پێــش چــاوی‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی کــە بــە ڕاســتی گەشــتووەتە ئێمــەو فەلســەفەی‬
‫ژیانــی و دوای ژیانیشــان نیشــان دەدات ئــەو قورئانەیــە کــە چوارچێــوەی‬
‫کارەکانــی بــە ووردی کێشــاوەو لــە دوو توێــی کتێبێکــدا بــە پارێزراوی گەشــتووە‬
‫پێــان‪ ،‬کــە گشــت کەرەســتەکانی ژیــان و مانــای ڕاســتێتی و ئەهمیەتــی ئێمــە‬
‫لــەم ژیانــەدا دەستنیشــان دەکات‪ ،‬لەگــەڵ تەنگژەکانــی دونیــادا بەشــێوەیەك‬
‫ڕامــان دەهێنێــت لــە چوارچێــوەی تاقیکردنــەوەدا بیــان بینیــن و ژیانــی خۆمــان‬
‫بــە قوربانــی ناڕەحەتیەکــی کاتــی نەکەیــن و بــە خۆشــیەکی کاتیــش بوغــرا‬
‫نەبیــن و ژیــان وەك تاقیکردنــەوە ســەیر بکەیــن‪ ،‬تاقیکردنــەوەش پرســیاری‬
‫ســوك و ناڕەحەتــی تێدایــە‪ ،‬پێویســتە بەرگــەی چەرمەســەرەکانی ژیــان بگریــن‬
‫و گرنگــی دروســت بــوون و کارەکامنــان لەبیــر نەکەیــن‪ ،‬قوتابــی نابێــت لــە‬
‫کاتــی تاقیکردنــەوەدا بڵــێ مامۆســتا چ پێویســتی بــەم تاقیکردنــەوەی مــن‬
‫هەیــە‪ ،‬مــادام تــۆ بڕیــار پلــەی قوتابیەتیــت هەبــووە دەبێــت تاقیکردنەوەکانیــش‬
‫بــە ســەرکەوتووی ببڕیــت گــەر ســەرەنجامێکی باشــت بــۆ ژیانــی خــۆت بوێــت‪،‬‬
‫‪34‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬
‫ئــازادی لــەوەی پــەڕەکان بــە ســپێتی دەدەیــت بــە دەســتەوە‪ ،‬وە ئــازادی بــە‬
‫شــێوەیەکی جوانیــش وەاڵم بدەیتــەوەو لــە کۆتایــدا هێــای هەڵــە بەســەر‬
‫هەموویــدا بهێنێــت و خــۆت ڕەنــج بــە خەســار بکەیــت‪ ،‬هــەروەك چــۆن‬
‫دەرفەتیشــە ئەگــەر کاتێکــی کەمیشــت لەبەردەمــدا مابێــت خــۆت بەباشــی بــۆ‬
‫تاقیکردنــەوەکان ئامــادە بکەیــت‪ ،‬هەردەمیــش ئــەو بەشــانەی کــە زۆر ناڕەحــەت‬
‫و ســەعی زۆری دەوێــت ســەرەنجامی باشــرە‪ ...‬تــۆ ئــازادی چ هەڵدەبژێرێــت‬
‫بــەاڵم مافــی ئــەوەت نــی یــە داوای پاداشــتێك بکەیــت کــە کارت بــۆ نەکــردووە‪،‬‬
‫هــەروەك چــۆن مــردن یەکســانە لەنــاو مرۆڤایەتیــدا ئــاواش پاداشــتەکان‬
‫بــە یەکســانی دابــەش دەکرێــت‪ ،‬دەکرێــت یەکســانی بــۆ کەســێك قواڵیــی‬
‫دۆڵەکانــی جەهەنــەم بێــت و وە یەکســانی بــۆ کەســێکی تــر بەرزایەکانــی‬
‫فیــردەوس بێــت‪ ،‬چــاوەڕێ مەبــە لــەوێ زیــادەت بــۆ بنورسێــت ئێســتە‬
‫پێنووســەکە بەدەســتی خــۆت و چیــت دەوێــت بــە کردەوەکانــت بیــان نووســە‪.‬‬
‫پێڕست‬

‫‪35‬‬
 ‫پێڕست‬

‫پێش خوێندنەوە‪3----------------------------------------------------------------‬‬
‫ده‌‌ستپێك‪6------------------------------------------------------------------------‬‬
‫پێشه‌کی‪9----------------------------------------------------------------------- -:‬‬
‫جه‌سته‪9‌-------------------------------------------------------------------------- :‬‬
‫ڕۆح‪10----------------------------------------------------------------------------- :‬‬
‫ژیری‪11--------------------------------------------------------------------------- :‬‬
‫ده‌روون‪12------------------------------------------------------------------------ :‬‬
‫دڵ‪12------------------------------------------------------------------------------ :‬‬
‫جۆری یه‌که‌م‪ :‬دڵی ساف و بێ گه‌رد‪13--------------------------------------- :‬‬
‫جۆری دووهه‌م‪ :‬دڵی نه‌خۆش‪13---------------------------------------------- :‬‬
‫جۆری سێهه‌م‪ :‬دڵی ڕه‌ق‪14---------------------------------------------------- :‬‬
‫تاقیکردنه‌وه‌ به‌ نیعمه‌ت ‪18------------------------------------------------------‬‬
‫تاقیکردنه‌وه‌ به‌ناڕه‌حه‌تی ‪28-----------------------------------------------------‬‬
‫پوختەو کۆتایی‪34‌‌‌-----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪36‬‬
‫په‌يامى دڵ نه‌رمى‬

‫‪37‬‬