You are on page 1of 22

‫‪MAGHREBDROIT.BLOGSPOT.

COM‬‬

‫ون ا د وري‬ ‫صا‬ ‫‪:‬‬

‫ون ا د وري‬ ‫ا‬


‫ّد‬
‫ا د وري‬ ‫ون ث ّم‬ ‫ا‬ ‫دد‬ ‫ون ا د وري‬ ‫رفا‬ ‫‪.‬‬
‫ون‬ ‫‪Le droit‬‬ ‫و‬ ‫وك دا ل ا‬ ‫ّظم ا‬ ‫ن ا وا د ا‬ ‫ھو‬
‫ّز ن‬ ‫ا &‪%‬ر ّ و‬
‫ب‬ ‫ا‬ ‫‪ * +‬ؤدّي إ‬ ‫أي أن‬ ‫ز‬ ‫آو *‬ ‫ا وا د ا‪ ّ ./ 0‬وا د ّ‬
‫‪1‬‬
‫ب‬ ‫و ‪،‬‬ ‫ا‬
‫د ا رورة‪ .‬و ب‬ ‫ّ & ّوة‬ ‫ط ا‬ ‫‪ 4 +5‬ا‬ ‫‪ 6‬ا را * ا را‬ ‫ا‬
‫أن ‪ 7‬ط & ن‬
‫ون & ه ا ص‬ ‫ا ‪ %‬ل وا‬ ‫ون &*ذا ا‬ ‫أي ا ‪:‬وص ‪ La loi‬ا‬
‫ا ‪%‬ر ّ ا‬
‫‪: .‬درھ ا &ر ن‬
‫ون‬ ‫ا د وري‬ ‫& ‪ Le droit constitutionnel‬أ إ‬ ‫‪* ،‬‬
‫‪ la‬د ور‬
‫‪ 5‬و& ‪ :‬درة ن ‪constitution‬‬ ‫و;‬ ‫ن ‪ :‬ا‪0‬ول ‪ ّ 5%‬و‬ ‫و*‬
‫ط‬ ‫أ‬
‫ّ ا‪ ، ّ :0‬و ‪ %‬ل ھذه ا و; أھ ّم ا وا د‬ ‫ط ا <‬ ‫ّ ا‬ ‫ا دو‬
‫ا دو‬ ‫ا و ّ‬
‫ا دو ‪.‬‬ ‫* و ‪ 0 & * ./‬راد‬ ‫ّ وا‬ ‫ط ا‬ ‫‪ & :‬ظما‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫وا‬
‫ا دي‬ ‫أ ا‬
‫ّدد ظ م‬ ‫* آان ‪ * 5%‬وا‬ ‫و ّ‬ ‫وع ا وا د ا‬ ‫‪:‬د &‪4‬‬ ‫د ور‬
‫ّ‬ ‫ط ا‬ ‫ا‬
‫ا دو‬ ‫* و ‪ 0 & * ./‬راد‬ ‫‪.‬وا‬
‫أ س آو ‪ 4‬ر ن روع‬ ‫ون ا د وري‬ ‫رفا‬ ‫إ‬ ‫ھذا‬
‫ا ون ‪ %‬ل‬
‫*‬ ‫ّ و ر * وا‬ ‫ط ا‬ ‫&ط ظ م ا‬ ‫و ّ ا‬ ‫ا وا د ا‬
‫و ‪ 0 & * ./‬راد‬
‫‪.‬ا دو‬
‫ت‪ %‬لإط‬ ‫ون ا د وري ‪0‬ول ّرة‬ ‫و د &رزت دة ا‬
‫‪; 1797‬م ا ت إ‬
‫م‬ ‫ءا‬ ‫فأ‬ ‫‪%‬ر در‬ ‫‪1934‬‬ ‫‪.‬ر‬

‫‪2‬‬
‫ر ا ‪ 5‬و& ‪& ،‬ل ا رن ا ; ن‬ ‫وآان ھذا ا ظ*ور ر &ط &&روز ظ ھرة ا د‬
‫‪%‬ر آان ظ م‬
‫& ض ا وا د ا ر ّ وھ ‪.‬وا د‬ ‫م‬ ‫أ‪ B‬ب دول ا‬ ‫ّ‬ ‫ط ا‬ ‫ا‬
‫‪ B‬ر ‪ 5‬و&‬
‫ھذا ا‪7‬طراد ‪ %‬ورا ن‬ ‫واآ &ت‬ ‫ّ‬ ‫وك ّدة‬ ‫‪5‬رر‬
‫ت ن ّ‬
‫و &‪ C‬زا ّ * ‪،‬‬ ‫ا‬
‫رار ا &داد ا ‪ 5‬م‪* ،‬ذا آان أ د أھ ّم ط ب رواد‬ ‫ت ھذه ا وا د &‬ ‫و‪.‬د‬
‫رآة ا و ر‬
‫‪D‬ط‪/‬ع‬ ‫و; & و‬ ‫أورو& و ‪ 6‬د ور ‪ 5‬وب ‪5‬ون أ ‪ 4 5‬وا‬
‫د‬ ‫* وذ ك‬
‫ا &را ّ "‪ 7‬ر ّ‬ ‫ن ا ر ّ ‪ 5 .‬ن أ د ‪ %‬رات ا در‬ ‫ا ‪5‬م ا ط ق و‬
‫&دون د ور و‪7‬‬
‫‪Pas de liberté sans constitution et réciproquement‬‬
‫ّة ري &دون د ور" ‪pas de‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ +‬ا‪ 0‬وار و& ن ‪constitution sans liberté‬‬ ‫وآان *ذا ا‪7‬ر & ط & ن‬
‫ا د ور ا ‪ 5‬وب‬
‫ون ا د وري‬ ‫ا ‪%‬را‬ ‫ر ا ‪ 5‬و& ث ّم‬ ‫ا ‪%‬راد‬ ‫‪.‬دورا آ& را‬
‫ون ا د وري وا د ور‪،‬‬ ‫ر&ط ط ق & ن ا‬ ‫ا &دا إ‬ ‫‪5‬ن أدّى ھذا‬
‫ّق ن ط ق‬
‫ا د ور‬ ‫ّرد ‪%‬رح و;‬ ‫ون ا د وري‬ ‫ل ا & ض دة ا‬ ‫‪ le‬ا دة إذ‬
‫‪droit‬‬
‫‪. constitutionnel était le droit de la constitution‬‬
‫ا رن ا ‪%‬ر ن & ّ ن &< ‪5 7 4‬ن أن ‪:‬ر‬ ‫ّ‬ ‫عا‬ ‫طور ا‪0‬و‬
‫‪5‬ن ‪ّ 6‬‬
‫درا‬

‫‪3‬‬
‫‪ :‬ن & و ‪ّ 6‬دة ا ون‬
‫ّ‬ ‫م& ضا‬ ‫ا د ور‪،‬‬ ‫و;‬ ‫ون ا د وري‬
‫ا د وري‬
‫ّ‬ ‫& رة ا ؤ ّ ت ا‬ ‫و‪.‬د ‪C& Les institutions politiques.‬‬
‫أدّى ھذا إ إ‪:‬دار‬
‫ون ا د وري إ "ا ون‬ ‫دة ا‬ ‫‪ ّ H 1954‬ر‬ ‫ر‬ ‫ر وم‬
‫ا د وري‬

‫أ س آو * آل ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ ا‬ ‫ّ "‪ .‬و ‪5‬ن ر ف ا ؤ‬ ‫تا‬ ‫وا ؤ‬


‫& ء‪ .‬و‬
‫ّ‬ ‫)‪5%‬ل أو ھ ‪ ( I‬واء آا ت ر‬ ‫و‬ ‫ا ظما‬ ‫ھم أو ؤ ّ;ر‬
‫ّ ‪،‬‬ ‫أو ‪ B‬ر ر‬
‫ّ "‬ ‫د ‪:‬ط ‪" J‬ا ؤ ّ ت ا‬ ‫‪ .‬و ّ أو ‪ B‬ر ‪ .‬و ّ ‪ .‬و‪.‬د ّ‪5‬ن ا‬
‫ل ا وم‬
‫&ن‬ ‫وذ ك ن‬ ‫ا ظما‬ ‫ن طو ر درا‬ ‫و ّ‬ ‫‪:‬ا‬
‫ون وا ؤ ّ ت" آھدف ظ م‬ ‫ب ّأول أآّدت ھده ا & رة ‪5‬رة "دو ا‬ ‫ن‬
‫‪.‬و ن‬ ‫ا‬
‫‪5%‬ل‬ ‫د ظ*ورھ‬ ‫ّ‬ ‫ظواھر ا‬ ‫و ّ‬ ‫ب آ ر‪ ،‬آا ت ا درا ت ا‬
‫ّدة ا ون‬
‫‪: 1834‬ر‬ ‫ر‬ ‫‪ 1797‬أو‬ ‫إط‬ ‫ا د وري واء‬
‫درا و;‬
‫ا د ور‪; ،‬ل‬ ‫*‬ ‫ھل آل ّ ا ؤ ّ ت ا ‪ H‬ر ‪:‬وص‬ ‫ا د ور‪ ،‬أي &‬
‫ّ‬ ‫ا‪ 0‬زاب ا‬
‫& ت وا طوا‪I‬ف ا د ّ وا & ‪I‬ل & ض‬ ‫‪H‬ط‪ ،‬وا‬ ‫و تا‬ ‫وا رأي ا م‪ ،‬و‬
‫ا دول‪،‬‬
‫ّ وا درا ت‬ ‫ا‬ ‫‪K‬ظ‬ ‫ر ا وا‪.‬‬ ‫ا & د وا‪ :+ 7‬م & ن ا‬ ‫أدّى إ‬
‫ا‪0‬آاد ّ ا آا ت‬

‫‪4‬‬
‫ّ*‬ ‫و ّ & زل ن دى ط& * أو‬ ‫ا وا د ا‬ ‫درا‬ ‫‪: .‬ر‬
‫ون ا د وري & ث‬ ‫وى ّدة ا‬ ‫‪ ّ :‬ن طو ر‬ ‫*ود ا‬ ‫ث ّم وا‪:‬ل‬
‫‪5‬ن ا ول ا وم أن‬
‫& رات ;‪/‬ث‬ ‫‪4:‬‬ ‫ون ا د وري ‪5‬ن‬ ‫‪ :‬و وع ا‬
‫‪Norme- institution et‬‬
‫‪liberté:‬‬

‫وا ر ّ‬ ‫دة‪ -‬ا ؤ ّ‬ ‫‪.‬ا‬


‫ور‬ ‫ه & د م ھذا ا درس و ق‬ ‫ھذا ا‪7‬‬ ‫وم‬ ‫‪:‬و‬
‫ون ا د وري ‪1.‬‬ ‫‪ :‬در ا‬
‫‪.2‬‬
‫ا دو‬
‫‪.3‬‬
‫ّ‬ ‫وق وا ّر ت ا‬ ‫ّ ‪ .4‬ا‬ ‫ا‬ ‫ط ت وا‪ 0‬ظ‬ ‫&دأ ‪:‬ل ا‬
‫‪6‬‬
‫ون ا د وري‬ ‫ا ‪:+‬ل ا‪0‬ول‪ : :‬در ا‬

‫ّد ‪ 4‬أو ظ*ر ‪ 4‬ا ‪ %‬ء‪ .‬أ‬ ‫‪:‬د & ‪ :‬در‪ :‬ا‪:0‬ل أو ا &‪ 6‬ا ذي‬
‫ون‬ ‫‪ H‬ا‬
‫& دة أو‬ ‫ّ‬ ‫و ّ ا‬ ‫د * ا وا د ا‬ ‫&* ا ‪:‬وص أو ا را ‪ 6‬ا‬
‫دان‬
‫‪ّ .‬ن‬
‫ون ا د وري & ّدد و ن ّوع ‪ :‬دره‪ .‬و‪.‬د رض ھذا ا ّدد ر &‬ ‫ّز ا‬ ‫و‬
‫ّ *ذه‬

‫‪5‬‬
‫إ‬ ‫و ّ ا‪0‬د‬ ‫دة ا‬ ‫‪6‬ا‬ ‫درج أو ھر ‪+ ،‬رض &<ن‬
‫ّ‬ ‫ا ‪ :‬در &‪5%‬ل‬
‫دة‬ ‫ا‬
‫وا د ا و ّ‬ ‫درج ا *ر‬
‫ّ ھذا ا ّ‬ ‫و‪.‬د‬ ‫در‬ ‫‪ La hiérarchie‬ا‪0‬‬
‫‪des‬‬
‫وي ‪normes.‬‬ ‫ون ا‬ ‫ر لا‬ ‫‪ Hans Kelsen‬و ود ا ‪ +‬ل إ‬
‫& ورة ھذه‬
‫‪،‬‬ ‫دة ا‪0‬‬ ‫ّد ‪.‬و * ن ا‬ ‫ا *ر ّ ‪ ،‬د ا &ر &<ن آل ّ ‪ .‬دة ‪ .‬و ّ‬
‫*‬ ‫‪+‬رض‬
‫و ّ آا‪M‬‬ ‫‪:‬ا را * ‪5 ،‬ون ھرم ا ‪ :‬در ا‬

‫ا د ــــــــــــور‬
‫ھدات ا دو ّ‬ ‫ا‬
‫ّ‬ ‫ا وا ن ا‪0‬‬
‫ا وا ن ا د ّ‬
‫ا را م‬
‫ا‪0‬وا ر‬
‫ا رارات‬
‫‪%‬ر‬ ‫ا‬

‫ف روع‬ ‫&‬ ‫&ر ا ر ب ا م أو ا &د‪& I‬‬ ‫ھذا ا ر ب ا *ر‬


‫ون‪ ،‬و وف‬ ‫ا‬
‫دة ا ون‬ ‫&‬ ‫ر &* &‬ ‫‪:‬و‪ّ :‬‬ ‫ھذه ا ‪ :‬در رآّز ن‬ ‫ّرض إ‬
‫‪.‬ا د وري‬
‫&‪4‬‬ ‫ون ا د وري )ا & ث ‪ ،(1‬إ‬ ‫د ا د ور ا ‪:‬در ا‪0‬‬ ‫ث‬
‫‪6‬‬
‫و د‬
‫ل إ * ا د ور )ا & ث ‪ (2‬أ را و د ‪ :‬در ‪ +‬ر ّ ‪7‬‬ ‫‪ :‬در ‪ 5‬و&‬
‫لإ *‬
‫‪).‬ا د ور )ا & ث ‪3‬‬

‫‪7‬‬
‫ا‪0‬ول‪ :‬ا د ور‬
‫‪ La constitution‬ا & ث ّ‬
‫د ‪ 4‬أھ ّم ا وا د‬ ‫ون ا د وري إذ‬ ‫ّ;ل ا د ور ا ‪:‬در ا ر‪I‬‬
‫ا و ّ ا‬
‫ّق &و ود و ن ن ا د ر‪،‬‬ ‫< ّأو‬ ‫ب أن و ّ ‪J‬‬ ‫&*ذه ا دة‪5 .‬ن‬
‫ا وع ا‪0‬ول‬
‫‪ la constitution coutumière‬ھو ا د ور ا ر‬
‫‪6‬‬ ‫‪ 5‬و&‬ ‫‪ B‬ب و;‬ ‫و‬

‫د ور ا ر آ دل ّ‬ ‫ا دو ‪،‬‬ ‫ّ‬ ‫ط ا‬ ‫و ّ ا ظّ‬ ‫ا وا د ا‬


‫إ ‪ 4‬ھو‬
‫و أ راف‬ ‫‪ O‬ن‬ ‫‪:‬ر ت ّ‪5‬رة ‪ B coutumes‬ر ّ‬
‫دون &ل‬ ‫ّ‬ ‫أي أ *‬
‫ا &رھ‬
‫ّل ھذه ا‪ 0‬راف & ض ا وا د ا ‪ 5‬و& ‪ B * ّ 5 ،‬ر‬ ‫‪ 6‬ز ‪ ،‬و‪.‬د‬ ‫ا‬
‫ّ‬
‫& ء ھذا‬ ‫و ّ دة ‪5‬ن ا & رھ د ورا ‪ 5‬و& ‪ .‬وأ&رز ; ل ا وم‬ ‫و;‬
‫ا وع ن‬
‫ّ إ‬ ‫ط ا‬ ‫ظما‬ ‫‪* 6‬‬ ‫ا‬ ‫ا ظ‬ ‫ر ھ &ر ط‬ ‫اد‬
‫ن‬ ‫و‬
‫‪ .1215‬و‪7‬‬ ‫* إ‬ ‫ر ‪ 6‬ر‪&P‬‬ ‫ا‪ 0‬راف و& ض ا وا د ا ‪ 5‬و& ا‬

‫‪7‬‬
‫وز‬
‫&<ن أ‪ّ & B‬‬ ‫ر ا ر ّ ا & ‪ ،‬وھو‬ ‫ا وم & د‬ ‫‪5‬ت إ‬ ‫ا دول ا‬
‫ا دول ا وم‬
‫ر ا ‪ 5‬و&‬ ‫‪5‬رس ا د‬
‫‪ّ .‬‬
‫‪:‬درھ‬ ‫‪I‬د ا وم *و ا د ور ا ‪ 5‬وب‪ ،‬وھو و;‬ ‫وھو ا‬ ‫أ ا وع ا ;‬
‫ط‬ ‫أ‬

‫‪ * 6‬أھ ّم ا وا د ا و ّ‬ ‫ّ ا‪، ّ :0‬‬ ‫ط ا <‬ ‫ا دو وھ ا‬


‫‪:‬‬
‫ا دو ‪ ،‬و ّ‬
‫د *‬ ‫‪5‬و ن‪ ،‬آ‬ ‫ر * و ‪& * ./‬‬ ‫ّ و & دئ‬ ‫ط ا‬ ‫ظما‬
‫أھ ّم ا وق‬
‫‪%5‬ف ا و ّ ‪ 4‬ا‪ 0‬د و و ا ذي‬ ‫رف &* ا دو ‪،‬‬ ‫نا‬ ‫ّ ‪D‬‬ ‫ا‪0‬‬
‫وم ‪4‬‬
‫‪.‬ا دو‬
‫‪ّ ; ،1776‬م د ور ا و‪ 7‬ت ا دة‬ ‫ا ‪ :‬در‬ ‫ر‬ ‫ط‬ ‫و &ر د ور‬
‫ا‪ 0‬ر ‪ّ 5‬‬
‫م‪ .‬و‪.‬د أ ذ ھذا ا ‪5%‬ل ن‬ ‫ا‬ ‫ر ا ‪ 5‬و&‬ ‫اد‬ ‫‪ 1787‬أو‬ ‫ؤرخ‬
‫ا ّ‬
‫اد ر‬
‫م‪ ،‬إذ ‪ .‬ت & ض ا دول ا‪0‬ورو& ا ط‪ ./‬ن‬ ‫ءا‬ ‫فأ‬ ‫‪%‬ر در‬

‫ت ‪1791‬‬ ‫و‬ ‫;ل و س ا‬ ‫م ا ر& ا‪/ S‬‬ ‫& & ّ ‪ ،4‬وآذ ك & ض دول ا‬
‫أول‬
‫‪ .1881‬ور‪B‬م أن ھذا‬ ‫‪ 1776‬و ‪:‬ر‬ ‫‪ ،1861‬و رآ‬ ‫د ور *‬
‫ا د ر م دم‬
‫‪/‬ل‬ ‫رآات ا‪/:S‬ح وا‪7‬‬ ‫&د‬ ‫‪.‬طو ‪ /‬إ‪ 7‬أ * آان * <; ر‬
‫آل ّ ا ‪ :‬در‬ ‫ب‬ ‫و ّ ‪ ،‬أي أ ‪4‬‬ ‫ّم ا وا د ا‬ ‫و ت ّل ا د ور أ‬

‫‪8‬‬
‫ا‪ 0‬رى أن‬
‫ا دو )ر‪I‬‬ ‫ّ‬ ‫طتا‬ ‫د ور ھو ا ذي ؤ ّ س ا‬ ‫و ّ ‪،4‬‬ ‫رم‬
‫ا دو ‪،‬‬
‫ط ط ؤ ّ‬ ‫ھذه ا‬ ‫س ا دو إ ‪ (..P‬و‬ ‫‪ des‬ا ‪5‬و ‪ ،‬ا &ر ن‪،‬‬
‫‪pouvoirs‬‬
‫‪constitués‬‬ ‫د و ‪ 6‬ا د ور وھ‬ ‫أ ‪* <%‬م‬ ‫ا‬ ‫ّ‬ ‫ط ا <‬ ‫& &ل ا‬
‫ا ط‬
‫ّ ا‪ّ :0‬‬ ‫و ظرا ‪ Le pouvoir constituant originaire .‬ا <‬
‫‪0‬ھ ّ ا د ور ‪4 C‬‬
‫‪8‬‬
‫ّ‪ *& J‬ا وا ن‬ ‫‪5 7‬ن د ‪ 4‬أو إ ‪ H‬ء & ض أ ‪+ & 4 5‬س ا *و ا‬
‫ا‪ 0‬رى‪& ،‬ل ب‬
‫& ب ا د ل ‪:S‬دار ‪ .‬ون‬ ‫* ا د ور‬ ‫ص‬
‫ّ‬ ‫‪:‬‬
‫ّ‬ ‫إ & ع إ راءات‬
‫د وري دّل‬
‫‪ &.‬ض أ ‪ 5‬م ھذه ا و;‬
‫ا د ور ن آل ّ رق ‪.‬د وم ا &ر ن‪* ،‬ذا و‪ 6.‬ظ م ر‪& .‬‬ ‫ب‬ ‫آ‬
‫د ور ّ‬
‫س د وري‪* ،‬ر‬ ‫د ور أو‬ ‫‪5‬‬ ‫دة‬ ‫و‪7‬ھ‬ ‫ّ‬ ‫ا وا ن‪ ،‬وھ‬
‫ا رام‬
‫ھدات ا دو ّ ‪ 5 0‬م ا د ور‬ ‫ا‬ ‫وا ن و وا ‪4‬‬ ‫ّ‪4‬‬ ‫د‬ ‫‪%‬رع‬
‫ّ‬ ‫‪.‬ا‬
‫‪B‬رة وان ‪ 1959‬و ‪J‬‬
‫ّ‬ ‫ا ‪ :‬در‬ ‫و ‪5‬ن أن < ذ ; ل ا د ور ا و‬
‫أھ ّ ا د ور‬
‫& &‪ 4‬ا‪0‬ول و ن‬ ‫ص ا د ور ا و‬
‫ون ا د وري‪ .‬د ّ‬ ‫آ ‪:‬در‬
‫ا‪ 5 0‬م ا ّ‬
‫‪:‬ص‬
‫د ّ‬ ‫ا&با;‬ ‫واطن‪ ،‬أ‬ ‫ّ‬ ‫وق وا ‪ّ J‬ر ت ا‪0‬‬ ‫ا‬

‫‪9‬‬
‫&ر ن ا ذي‬
‫‪ %‬ر ن‪،‬‬ ‫س‬ ‫واب و‬ ‫س‬ ‫ن‪:‬‬ ‫‪5‬ون ن‬
‫‪ّ 2002‬‬ ‫أ‪ J&:‬ذ‬
‫و‪.‬د & ّ ن‬
‫ط‬ ‫‪4::‬‬
‫ّ‬ ‫‪ .4‬أ ا & ب ا ; ث‬ ‫س و‪/:‬‬ ‫ب آل ّ‬ ‫ا د ور ‪.‬وا د ا‬
‫ا ‪+‬ذ‬
‫ا‪0‬ول‪ .‬و‪.‬د ّدد ا د ور‬
‫رأ * ا وز ر ّ‬ ‫‪5‬ون ن ر‪ I‬س دو ‪ ،‬و ن ‪5‬و‬
‫ّ‬ ‫ا‬
‫‪ ./‬ت‬
‫ط‬ ‫ط ن و‪.‬وا د ا ‪ +‬ل & * ‪ .‬و د & ّ ا‪&0‬واب ‪5 ::ّ P‬ل ن ا‬ ‫ا‬
‫‪، ّI‬‬ ‫ا‬
‫س ا د وري ور‪ & .‬د ور ّ ا وا ن‬ ‫ّ وا‬ ‫و ّ ا‬ ‫تا‬ ‫‪.‬وا‬
‫ب أن‬ ‫و ّ ا‪ 0‬رى وا‬ ‫ن ا ‪ :‬در ا‬ ‫لإ‬ ‫د ا د ور‬ ‫آ‬
‫رم‬
‫ط ‪ 6‬أن ّم & ‪6‬‬ ‫و ّ ‪ T & * 4 0 .4‬ا د ور ن ‪ :+‬ل وطول ‪7 4 C‬‬
‫ا وا د‬
‫& ‪:‬ول ;ل‬ ‫واء ا وى ا د ور‬ ‫ّ ‪،‬‬ ‫ط ا‬ ‫ا ن ّظ‬
‫ا د ور ا‪ 0‬ر ‪5‬‬
‫ؤرخ‬
‫ا ّ‬ ‫‪ 1787‬ا د ور أو ‪; /: 78‬ل ا د ور ا و‬
‫‪ ،1959‬أو أآ;ر‬
‫‪ :‬در ‪ ّ 5‬ل‬ ‫إ‬ ‫دو‬ ‫ن ‪; /: 300‬ل ا د ور ا * دي‪& 4 C ،‬‬
‫‪.‬أ ‪4 5‬‬

‫ل إ * ا د ور‬ ‫و ّ ا‬ ‫‪ :‬ا ‪ :‬در ا‬ ‫‪:‬ا & ث ا ;‬

‫أي & ‪:‬در ا‪0‬‬ ‫ر &* ا *ر‬ ‫ھذه ا ‪ :‬در و‬ ‫ّرض إ‬ ‫‪5‬ن أن‬
‫د‬ ‫‪0‬د ‪،‬‬

‫‪10‬‬
‫وا ن ا د ّ‬ ‫ّ )ا ‪ +‬رة ‪(2‬‬ ‫ھدات ا دو ّ )ا ‪ +‬رة ‪; (1‬م ا وا ن ا‪0‬‬ ‫ا‬
‫))ا ‪ +‬رة ‪3‬‬
‫& ّ )ا ‪ +‬رة ‪0 (5‬وا ر‬ ‫سا‬ ‫ا دا ّ‬ ‫را م )ا ‪ +‬رة ‪ 0 (4‬ظ‬
‫‪)).‬ا ‪ +‬رة ‪6‬‬

‫ھدات ا دو ّ‬ ‫ا ‪ +‬رة )‪ (1‬ا‬


‫‪Les traités internationaux‬‬
‫ا ‪ . +‬ت & ن ‪ : %‬ن أو أآ;ر ن أ‪ %‬ص ا ون‬ ‫ھدات ا دو ّ‬ ‫ّ;ل ا‬
‫ا دو ا م‬
‫ن ‪ :‬در ا ون (‬ ‫ل * ‪:‬درا أ‬ ‫دول أو ظ ت دو ّ ( وھ‬
‫ا دو‬
‫ا دول ا‪0‬طراف‬ ‫ّ‬ ‫ھدات ‪5‬ن أن ‪+‬رض ا زا ت‬ ‫ا م‪5 ،‬ن ھذه ا‬
‫ھدة‬ ‫‪.‬ا‬
‫ّ‬ ‫‪%‬روط ا زام ا دو ا و‬ ‫&ط ا ‪:+‬ل ‪ 32‬ن ا د ور ا و‬ ‫و‪.‬د‬
‫& ھدات ا دو ّ ‪،‬‬
‫‪:‬ص & ض‬ ‫ھدات‪5 ،‬ن ّ‬ ‫ا‬ ‫ّ ز & ن ر‪ I‬س ا دو وھو ا ذي ‪ :‬دق‬
‫ا ھدات‬
‫ظ م ا دو و ك‬ ‫‪& :‬‬
‫ّ‬ ‫ھدات ا‬ ‫ّق & دود ا دو وا‬ ‫وھ ا‬ ‫ا*‬
‫ّ‬ ‫ا‬
‫‪ 5 0‬م ذات ‪% H&:‬ر ّ أو‬ ‫ّ‬ ‫ھدات ا‬ ‫دو وا‬ ‫ّ‬ ‫*دات ا‬ ‫&‬
‫ّ &‬ ‫ا‬

‫ّق ر‪ I‬س ا *ور ّ‬ ‫س ا واب‪ ،‬أي ‪7‬‬ ‫ا‪ %0‬ص‪& ،‬و وب وا‬
‫ا ‪ :‬د‪.‬‬
‫*‬ ‫ھدات ا وا ق‬ ‫س ا واب‪ .‬وھذه ا‬ ‫ھدات إ‪ & 7‬د وا‬ ‫;ل ھذه ا‬
‫‪11‬‬
‫س‬ ‫ن‬
‫‪+‬وذا ن ا وا ن‬ ‫*ور ّ ھ أ‬ ‫* ن ر‪ I‬س ا‬ ‫‪.‬ا واب وا ‪ :‬دق‬
‫ون ا د وري ن ذ ك‬ ‫ّق &‬ ‫ھدات ا دو ّ ‪.‬وا د‬ ‫لا‬ ‫و ‪5‬ن أن‬
‫ا ; ق ا دو‬
‫ّ ا ّ ‪ K‬م‬ ‫‪4‬ا‬ ‫‪ :‬د‪.‬ت‬ ‫ّ ا‬ ‫وق ا د ّ وا‬ ‫ّق &‬ ‫ا‬
‫ا دة & ر ‪P‬‬
‫‪ ،1968‬أو ‪16‬‬ ‫ّ‬ ‫*ور ّ ا و‬ ‫‪4‬ا‬ ‫&ر ‪ ،1966‬وا ذي ‪ :‬د‪.‬ت‬ ‫د‬
‫آذ ك ا ‪ّ . +‬‬
‫أو‬ ‫ا‬ ‫روب ا‬ ‫ا ذ ب و‪ B‬ره ن‬ ‫‪ & :‬ھ‬
‫ّ‬ ‫دة ا‬ ‫ا‪ 0‬م ا‬
‫ا ‪/‬إن ّ‬
‫&ر ‪1984‬‬ ‫‪ 10‬د‬ ‫*‬ ‫‪.‬ا وا ق‬
‫‪ K‬م ا ّ دة‬ ‫ّ‬ ‫ّ ا‬ ‫ا د ور ‪ 1‬و& ر‪B‬م ن ‪&.‬ول ا‬ ‫‪/‬‬ ‫&دأ ا‪7‬‬
‫‪1970‬‬
‫وا‪7‬‬ ‫ر ظ * ا‬ ‫ا‬ ‫د ‪5‬ل ّ دو ا ّق‬ ‫ء ا ذي‬ ‫دول ا‪0‬‬
‫ا د ور ّ ‪ ،‬د‬ ‫‪/‬‬ ‫ّد أآ;ر <آ;ر ن ھذه ا‪7‬‬ ‫ن‬ ‫وق ا‪S‬‬ ‫أ‪ &:‬ت & دئ‬
‫ّض‬
‫وق ا‪ S‬ن أ ‪H‬ت‬ ‫ه رى &<ن‬ ‫‪ 1993‬ا‬ ‫دة‬ ‫ن ؤ ر ا‪ 0‬م ا‬
‫ا دود & ن‬
‫دول أ‪ &:‬ت ا وم د ّوة إ ز د‬ ‫دول‬ ‫ا دا ّ‬ ‫وا‪ 0‬ظ‬ ‫ا ظ م ا دو‬
‫إد ج & ض‬
‫‪ :‬وأن &روز &دأ ق ا د ّ ل‬
‫ّ‬ ‫رھ ‪،‬‬ ‫د‬ ‫ا & دئ‬
‫‪Le principe du droit‬‬
‫‪d'ingérence‬‬
‫د ّ & ن ا دول‬ ‫واة ا‬ ‫ن &دأ ا‬ ‫ّد د‬ ‫‪.‬أ ذ‬

‫‪12‬‬
‫‪ 24‬أآ و&ر ‪. 1‬‬ ‫دة دد ‪ 2625‬ا ‪ :‬درة‬ ‫‪ K‬ما‬ ‫ّ‬ ‫ا‬ ‫و‪ :‬ا‬
‫‪1970‬‬
‫‪10‬‬

‫ّ‬ ‫‪: Les lois organiques‬ا ‪ +‬رة )‪ (2‬ا وا ن ا‪0‬‬

‫ا دو ‪ ،‬إ‪ 7‬أ ‪4‬‬ ‫ّ‬ ‫ط ا‬ ‫ّدد أھ ّم ا وا د ا ّظ‬ ‫ر‪B‬م أن ا د ور‬


‫و د واد‬
‫ن وآ * ا د ور ‪ 4 +‬إ ا وا ن‬ ‫و ّ و& وق ا‪S‬‬ ‫طا‬ ‫& ظما‬ ‫ّ‬
‫ّ‬ ‫‪.‬ا‪0‬‬
‫ن ا وا ن ا د ّ ‪I .‬ن‬ ‫زا *‬ ‫ّ "‬ ‫ھذه ا وا ن ت "ا‪0‬‬ ‫وطق‬
‫آا ت ا وا ن‬
‫ط ا ‪%‬ر ّ )ا &ر ن( إ‪ 7‬أ *‬ ‫ّ* ا‬ ‫‪B‬رار ا وا ن ا د ّ‬ ‫ّ‬ ‫ا‪0‬‬
‫ّز *‬
‫و ن‬ ‫‪:‬‬
‫ّ ‪:‬ل‬ ‫ل إذ أن ا وا ن ا‪0‬‬ ‫ون أو ا‬ ‫وى ا‬ ‫ا‪0‬ول ھو‬
‫وى ّ‬ ‫ا‬
‫& ‪I‬ل ھ ّ‬
‫وق ا‪ S‬ن‪.‬‬ ‫ل‬ ‫ّ ‪%& :‬ؤون ا ‪5‬م‪ ،‬أو &‬ ‫ّ‬ ‫‪I‬ل‬ ‫ّق إ & ظ م‬
‫و‪.‬د &ط‬
‫آ‬ ‫ل ا وا ن ا‪0‬‬ ‫‪:‬ا ‪:+‬ل ‪ 28‬ن ا د ور ا و‬
‫*ور ّ و‪ %‬رھ ‪-‬‬ ‫ما‬ ‫‪ .‬دد‬
‫ّت‪-‬‬ ‫عو ظما‬ ‫وا ‪%‬ر وا‪7‬‬ ‫‪ .‬ر ّ ا ‪5+‬ر وا & ر وا ‪:‬‬
‫ط تا‪- ّ: %‬‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫‪5‬ن و ّر ا را‬ ‫ا‬ ‫‪ .‬ر‬

‫‪13‬‬
‫‪-‬‬ ‫ّر ا‪.S‬‬ ‫ر‬ ‫ّل دا ل ا &‪/‬د و ر * وا‬ ‫‪ .‬رّ ا‬
‫ا زا ّ ‪-‬‬ ‫‪.‬ا ‪ :‬د‪.‬‬
‫‪ %‬ر ن و د د ‪- ./‬‬ ‫سا‬ ‫س ا واب و‬ ‫ل آل ّ ن‬ ‫&ط و ظ م‬
‫*‬ ‫ن &&‬ ‫‪.‬ا‬
‫ء‪-‬‬ ‫كا‬ ‫‪ .‬ظم‬
‫ء‪-‬‬ ‫س ا‪0‬‬ ‫ة و د د رآ & وا ‪ :‬ص ا‬ ‫ت ا ‪/‬ز‬ ‫‪.‬ا‬
‫* ‪-‬‬ ‫و &ط ‪/:‬‬ ‫ا‬ ‫‪5‬‬ ‫‪ .‬رآ & وإ راءات ا‬
‫س‪-‬‬ ‫س ا واب و‬ ‫و ‪& 4 ./‬‬ ‫س ا‪ : .7‬دي وا‪7‬‬ ‫رآ & ا‬
‫‪%‬رن‬ ‫‪.‬ا‬
‫ّ ‪-‬‬ ‫س ا & د ّ وا *و ّ وا ‪ J :‬ا‬ ‫‪ .‬ظما‬
‫* ‪-‬‬ ‫س ا د وري وا‬ ‫ءا‬ ‫ّ ‪ *& 6‬أ‬ ‫تا‬ ‫&ط ا‬
‫ر‬
‫س ا د وري وإ راءا ‪4‬‬ ‫لا‬ ‫ر‬ ‫‪* * .‬م وآذ ك ‪.‬وا د‬
‫‪11‬‬
‫& ‪-‬‬ ‫ون ا‪7‬‬ ‫‪.‬ا‬
‫ّق & ‪ S‬راءات‪5 / ،‬ن‬ ‫نا دّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ ز ا وا ن ا‪0‬‬ ‫وى ا ;‬ ‫ا‬
‫‪ + & /‬رة‬
‫‪%‬روع ‪ .‬و‬ ‫س ا واب‬ ‫ن ا ‪:+‬ل ‪ 28‬ن ا د ور أن ظر‬ ‫د‬ ‫ا‬
‫إ‪ & 7‬د‬ ‫أ‬
‫وا ن ا د ّ ‪15 ،‬‬ ‫&‬ ‫ن ‪ 7‬و د ھذا ا ‪%‬رط &‬ ‫إ دا ‪،4‬‬ ‫و‬
‫ن ھذا‬ ‫وا ‪H‬‬
‫ب آ ر ‪ %‬رط‬ ‫ّ ن ن ‪&.‬ل ا ّواب‪ .‬ن‬ ‫ن ز د ا ر ّ ث وا‬ ‫ا ‪%‬رط‬
‫‪ :‬د‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫ء‬ ‫ن ا واب )أي ‪:‬ف ا‪0‬‬ ‫ا‪ ّ & B0‬ا ط‬ ‫وا‬ ‫ون ا‪0‬‬ ‫‪%‬روع ا‬
‫‪)،‬زا‪I‬د وا د‬
‫*‬ ‫‪ :‬د‪.‬‬ ‫&ّ‬ ‫‪ +5‬ا‪ ّ & B0‬ا‬ ‫‪/ &.‬ف ا وا ن ا د ّ ا‬

‫‪ Les lois ordinaires‬ا ‪ +‬رة )‪ (3‬ا وا ن ا د ّ‬

‫ط ا ‪%‬ر ّ &‪5%‬ل‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ّ * ا &ر ن‬ ‫و ّ ا‬ ‫وھ ا ‪:‬وص ا‬


‫دي‪ ،‬و‪.‬د ّدد‬
‫ط‬ ‫ّق‬ ‫‪:‬ري‪ & ،‬ث ‪7‬‬
‫ّ‬ ‫ل ھذه ا وا ن &‪5%‬ل‬ ‫ا ‪:+‬ل ‪ 34‬ن ا د ور‬
‫ا ‪ +‬ذ ّ أن‬
‫&ر ن أن‬ ‫ّق &د‪I‬‬ ‫ل دون ‪+‬و ض ن ا &ر ن‪ ،‬آ ‪7‬‬ ‫ھذا ا‬ ‫د ّل‬
‫‪%‬رع رج‬
‫ّ‬
‫ط& ق ا د ور دا‬ ‫ّ‬ ‫با‬ ‫‪ :‬ا‪0‬‬ ‫ل ا وا ن ا د ّ‬ ‫‪ .4‬و ّ;ل‬
‫ّق *‬
‫ّ‬ ‫و ّ –&‬ ‫ّ –&‪ C‬داث أ‪ :‬ف ا ؤ ّ ت وا ‪U%‬ت ا‬ ‫& وا ن ا‪0‬‬
‫وا‬
‫ت‬ ‫آم – & &ط ا‬ ‫ف أ‪ :‬ف ا‬ ‫ا ‪ ّ : %‬وا‪ 7‬زا ت‪ S & -‬راءات أ م‬
‫وا ‪J‬‬
‫و&‬ ‫و &‬ ‫‪ +‬ت ا زا‪ ّ I‬إذا آا ت‬ ‫* وآذ ك ا‬ ‫وا و& ت ا ط&‬
‫رّ‬ ‫‪& -‬‬
‫‪ 4:/‬م ط‬ ‫– & &ط ‪ .‬دة ا‪0‬داء و &‪ 4‬وإ راءات ا‬ ‫& ‪+‬و ا ‪%‬ر‬
‫‪+‬و ض د ك‬
‫ّ أو ا وا ن ذات ا ‪ H&:‬ا & ‪- ّ I‬‬ ‫‪.‬وا ن ا‬ ‫*ور ّ &‬ ‫ر‪ I‬س ا‬ ‫إ‬
‫& ظ م إ‪:‬دار‬
‫وظ‪ +‬ن‬ ‫و‬ ‫تا‬ ‫دو ‪& -‬‬ ‫ّ‬ ‫‪ & -‬روض وا *دات ا‬ ‫ا‬

‫‪15‬‬
‫ا د ن‬
‫ظ م ا ‪ - ّ 5‬وا وق‬ ‫ّ‬ ‫ون ا & دئ ا‪0‬‬ ‫&ط ا‬ ‫‪5‬ر ن‪ .-‬آ‬ ‫وا‬
‫م‬ ‫‪-‬ا ّ ‪-‬‬
‫ن ا‪7‬‬ ‫ون ا ‪H%‬ل وا‬ ‫و ّ و‬ ‫‪ ّ : .‬ا‬
‫ون ا دي ‪ 4 C‬وو ق طوق ا ‪:+‬ل ‪ 28‬ن ا د ور‬ ‫ن إ راءات نّ ا‬ ‫أ‬
‫ّم ا ‪ :‬د‪.‬‬
‫رن‬ ‫ءا‬ ‫‪ %‬ر ن &<‪ ّ & B‬ا‪0‬‬ ‫سا‬ ‫س ا واب و‬ ‫* ن طرف‬
‫أن ‪ 7‬ل ّ‬
‫ن‬ ‫ء آل ّ ن ا‬ ‫ن;ثأ‬ ‫‪.‬ھذه ا‪ّ & B0‬‬
‫وى د وري ن‬ ‫وي & ض ا وا ن ا د ّ ‪.‬وا د ھ ّ ذات‬ ‫و ‪5‬ن أن‬
‫ذ ك ا ون دد‬
‫س ا د وري ‪39‬‬ ‫‪ 18‬أ ر ل ‪ 1990‬ا ّظم‬ ‫ؤرخ‬
‫‪ 1990‬ا ّ‬ ‫‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫س ا &ر ّ‬ ‫‪: Les règlements‬ا ‪ +‬رة )‪ (4‬ا‪ 0‬ظ ا دا ّ‬
‫‪intérieursdes Chambres parlementaires.‬‬

‫‪ .‬و ‪5‬ن‬ ‫ل ا &ر‬ ‫&ّ & ظمو را‬ ‫سا‬ ‫ا دا‬ ‫* ّم ا‪ 0‬ظ‬
‫ظ م ا دا‬
‫* ا د ور‪ & + ،‬ض‬ ‫ص‬
‫ّ‬ ‫& أن و ّ ‪ J‬أو ‪ ّ 5‬ل ا وا د ا‬ ‫س‬
‫ص‬
‫ّ‬ ‫ا دول ‪7‬‬
‫‪ S‬داث ھذه‬ ‫ا ظ م ا دا‬ ‫ّ ‪< ،‬‬ ‫ن & ث &ر‬ ‫إ داث‬ ‫ا د ور‬
‫ا ن‪ ،‬أ‬
‫و ‪4‬‬ ‫‪ 1959‬ن إ ‪ّ 5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫دو‬ ‫و س د ‪5‬ت ا د ور ا و‬

‫‪16‬‬
‫ا واب ‪ I 0‬إ‬
‫وأ‪.‬ر " ّق آل ّ ‪I‬ب ا و ّ ‪4‬‬
‫ّ‬ ‫آ ذاك‬ ‫ء ا ظ م ا دا‬ ‫ط ا ‪+‬ذّ‬ ‫ءا‬ ‫أ‬
‫إ ر‪ I‬س‬
‫س ا واب‬ ‫ّرض ا ظ م ا دا‬ ‫*ور ّ &< ‪ I‬آ & ّ و‪ +%‬ھ ّ ‪ ،‬آ‬ ‫ا‬
‫‪1989‬‬ ‫ا ‪ :‬در‬
‫ّرض إ * ا د ور ‪. 1‬‬ ‫إل وا ب إ را‪ ّ I‬م‬
‫د‬ ‫ّ‬ ‫س ا &ر‬ ‫‪ 4‬ا ظ م ا دا‬ ‫‪5‬ن أن‬ ‫و ظرا ‪0‬ھ ّ و طورة‬
‫‪4‬‬ ‫و‪ 6.‬إ‬
‫" رض ا ظ م‬ ‫ر ‪ 4‬ا را&‬ ‫‪ 4‬ا ‪:+‬ل ‪74‬‬ ‫ص‬
‫ّ‬ ‫ر‪ ، & .‬ن ذ ك‬
‫س‬ ‫ا دا‬
‫س ا د وري ‪&.‬ل ا ل‬ ‫ا‬ ‫‪%‬رن‬ ‫سا‬ ‫ا واب وا ظ م ا دا‬
‫&* وذ ك ظر‬
‫‪4‬‬ ‫د ور أو ‪/‬ء *‬ ‫ط& *‬ ‫‪".‬‬

‫ا را م )‪ (5‬ا ‪ +‬رة ‪Les décrets- lois :‬‬


‫* < ذ ن‬ ‫ط‬ ‫ط&‬ ‫ّ‬ ‫* ا ‪+‬ر‬ ‫دل ّ‬ ‫وم ھذه ا ‪:‬وص آ‬
‫* &ض‬
‫‪:‬ر ا ون‬ ‫ط ‪La loi‬‬ ‫لا‬ ‫ل ا وا ن أي‬ ‫ّق &‬ ‫إذ أ * ‪:‬وص‬
‫ا ‪%‬ر ّ ‪،‬‬
‫آو * ‪ :‬درة ن ر‪ I‬س ‪ Les décrets‬و < ذ && ض ‪I :‬ص ا‪0‬وا ر‬
‫‪.‬ا *ور ّ‬
‫ون‪ ،‬وذ ك‬ ‫لا‬ ‫*ور ّ‬ ‫ّ ذھ ر‪ I‬س ا‬ ‫‪:‬وص ‪ .‬و ّ‬ ‫را م ھ‬
‫‪7‬ت‬
‫‪+‬و ض ا &ر ن & ض ا ‪ ّ /:‬ت‬ ‫ّ ‪،‬و‬ ‫د ا ط ا &ر‬ ‫;‪/‬ث‪.1 :‬‬
‫ر‪ I‬س‬

‫‪17‬‬
‫&ررت‬
‫ّ‬ ‫ا‬ ‫دا *ءا‬ ‫ل ّ ا &ر ن‪ .‬و ب‬ ‫*ور ّ ‪ ،‬أ را‬ ‫ا‬
‫ا ذ ا ر وم‬
‫‪4‬‬ ‫‪ :‬د‪.‬‬ ‫ا &ر ن‬ ‫‪ .‬ر ‪4‬‬
‫‪2003‬‬ ‫ھذا ا وع ن ا ‪:‬وص ا ط‪ ./‬ن‬ ‫ا وء إ‬ ‫ص‬ ‫و‪.‬د و ظ‬
‫‪ .‬و ‪5‬ن أن‬
‫ون ا د وري ا ر وم‬ ‫ل & ض ا وا د ا ّ ‪& :‬‬ ‫ذآر آ ; ل را م‬
‫دد ‪5‬‬
‫س ا *و ّ ‪2005‬‬ ‫ّق & ظ م ا‬ ‫‪ 10‬أوت ‪ 2005‬وا‬ ‫‪.‬ا ‪ :‬در‬

‫ا وم م ّرض إ *‬ ‫ول ‪I7‬‬ ‫ّ‬ ‫‪% 57 4 :‬روط إ‬ ‫أدرج ھذا ا ظ م‬


‫ا د ور‪1 .‬‬
‫‪13‬‬
‫‪: Les décrets‬ا ‪ +‬رة )‪ (6‬ا‪0‬وا ر ا ر & ّ‬

‫ط ا ر &ّ ا ّ ا‬ ‫لا‬ ‫*ور ّ‬ ‫‪:‬وص ّ ذھ ر‪ I‬س ا‬ ‫ھ‬


‫ّ و * ‪ 4‬ا د ور‪،‬‬
‫ّ و ّردة‪ .‬و &ر‬ ‫د ن و ق ‪.‬وا د ‪ .‬و ّ‬ ‫ظم& ضا‬ ‫ط‬ ‫و‬
‫ل ھذه ا ط‬
‫ّ وا د ّ ‪،‬‬ ‫ل ا وا ن ا‪0‬‬ ‫رج ن‬ ‫‪7‬ت ا‬ ‫إذ أ ‪ % 4‬ل ّ آل ا‬ ‫وا‬
‫إ أن‬ ‫إ‬
‫‪& J‬ل ط& * ‪،‬‬ ‫إ م & ض ا وا ن و و‬ ‫وم‬ ‫& ض ا‪0‬وا ر ا ر & ّ‬
‫أوا ر‬ ‫و‬

‫‪ .‬ط& ّ‬
‫‪5‬‬ ‫ب أ ذ رأي ا‬ ‫و ‪I‬ن آان ر‪ I‬س ا دو ھو ا ذي ّ ذ ھذه ا‪0‬وا ر إ‪ 7‬أ ‪4‬‬

‫‪18‬‬
‫ا‪S‬دار ّ ‪ ،‬آ‬
‫ل ا‪0‬وا ر ا و‪ 6 .‬ا ‪ :‬ب‬ ‫ب أن‬ ‫‪5‬ل ّ ن ا وز ر ‪le contreseing‬‬
‫ا‪0‬ول وا وز ر‬
‫ص‬
‫ّ‬ ‫‪.‬ا‬
‫ن ا‪0‬وا ر ا ر & ّ ن ذ ك‬ ‫وى د وري‬ ‫‪.‬وا د ذات‬ ‫دأ‬ ‫و ‪5‬ن أن‬
‫ا‪ 0‬ر دد‬
‫ا‪0‬ول ‪&.‬ل أن ‪400‬‬
‫‪ 7‬و &ر ‪ 1969‬وا ذي أ دث ‪:‬ب ا وز ر ّ‬ ‫ؤرخ‬
‫ا ّ‬
‫ص ‪ 4‬د ور‬ ‫ّ‬
‫و س‪ ،‬أو ‪1959‬‬ ‫ا طوارئ‬ ‫‪ 1978‬ا ّظم‬ ‫‪ ،‬أو ا‪ 0‬ر دد ‪50‬‬
‫ا‪ 0‬ر دد ‪1414‬‬
‫*ور ّ‬ ‫س ا د وري‬ ‫دث‬ ‫&ر ‪ 1987‬ا‬ ‫‪ 16‬د‬ ‫ؤرخ‬
‫‪.‬ا ّ‬

‫ل إ * ا د ور‬ ‫‪7‬‬ ‫‪:‬ا & ث ا ; ث‪ :‬ا ‪ :‬در ا‬

‫‪ :‬در ‪ B‬ر ‪ 5‬و& أي‬ ‫دة إ * ا د ور & ذآر‪ ،‬وھ‬ ‫ّرض‬ ‫‪ :‬در ‪7‬‬ ‫وھ‬
‫‪ B‬ر دّو‬
‫ن رى آ رون &< * ‪ :‬در‬ ‫ّ ‪ ،‬و &رھ ا & ض ‪ +‬ر ّ ‪،‬‬ ‫&‪5%‬ل ر‬
‫; و ّ ‪ .‬وھذه‬
‫ء )ا ‪ +‬رة ‪ (2‬وا ‪4 +‬‬ ‫ا ‪ :‬در ھ ا رف ا د وري )ا ‪ +‬رة ‪ (1‬و ‪ 4‬ا‬
‫‪)).‬ا ‪ +‬رة ‪3‬‬

‫ا د وري ا رف )‪ (1‬ا ‪ +‬رة‪La coutume constitutionnelle :‬‬


‫‪ O‬ن ‪5‬رار واطراد ر‬ ‫‪.‬وا د ‪ B‬ر ‪ 5‬و&‬ ‫ّ;ل ا رف ا د وري‬
‫ن ‪&.‬ل ا ط‬

‫‪19‬‬
‫وك ‪ I % I %‬ا ‪ %‬ور & ‪ S‬زا ّ‬ ‫أو ا‬ ‫ر‬ ‫ّ ‪ ،‬و ‪ 5‬ب ھذه ا‬ ‫‪.‬ا‬
‫& ‪،‬‬ ‫ر ا ‪ 5‬و& ‪ ،‬د ا رف ‪ I % I %‬أھ ّ ‪ 4‬ا‬ ‫‪% /‬راد‬ ‫و‬
‫‪:‬در‬ ‫و ّول إ‬
‫ا د ور ا ‪ 5‬وب‬ ‫‪ ;.‬وي ‪ ّ 5‬ل أ‬
‫‪14‬‬
‫;‪ ;/‬أ واع‪:‬‬ ‫م ا رف ا د وري إ‬ ‫و‬
‫ص‬
‫‪ّ J‬‬ ‫و‬ ‫إ‬ ‫أو * ا رف ا ‪ ّ +‬ر وھو ر‬
‫ا د ور ن ‪ B‬وض‪* ،‬و ‪V% 7‬‬ ‫‪ 5‬ف و;‬ ‫‪:‬ر دوره‬ ‫‪ B‬ض‬
‫‪ ..‬دة د دة‬
‫‪ .‬دة د دة ‪. 7‬ض وى‬ ‫‪S‬‬ ‫ھو ا رف ا ‪ ّ 5‬ل وھو <‬ ‫ا وع ا ;‬
‫ا د ور‪ ،‬أ را‬
‫‪ H S‬ء أو ‪ H‬ر ‪:‬ول ا د ور‪.‬‬ ‫دّل وھو رف ط ر إذ أ ‪< 4‬‬ ‫ا رف ا‬
‫س‬
‫ّ‬ ‫وھو &*ذا‬
‫و ّ ا د ور‬ ‫‪ .‬ن &دأ‬
‫‪ %‬دا & ن‬ ‫و ّ ‪5‬ل ّ وع ن أ واع ا رف أ; رت‬ ‫ا‬ ‫و ‪5‬ن ا ول أن ا‬
‫ف ا ‪ * +‬ء‪،‬‬
‫‪ 1990‬إ ر ض‬ ‫‪.‬رار ‪ :‬در‬ ‫وس‬ ‫ا‪S‬دار ّ‬ ‫‪5‬‬ ‫و‪.‬د ذھ&ت ا‬
‫ا رف ا ‪ ّ 5‬ل‬
‫&< *‬ ‫دّل‪ ،‬و‬ ‫رف ا‬ ‫وأ رى‬ ‫* ن & ب أو‬ ‫ر‬ ‫&‬ ‫‪:‬را‬
‫‪& 7‬ل إ‪7‬‬
‫‪.‬ا رف ا ‪ ّ +‬ر‬

‫ء‬ ‫‪: La jurisprudence‬ا ‪ +‬رة )‪ 4 (2‬ا‬


‫أو ل ّ زاع‬ ‫ّ‬ ‫ط& ق ‪ .‬دة‬ ‫ة‬ ‫‪ O‬نا *دا‬ ‫وھ ا ول ا‬

‫‪20‬‬
‫ّ ن‪ ،‬و &ر‬
‫آم‬ ‫ث أن ا ‪ %‬ر ا‬ ‫ون ا د وري‬ ‫لا‬ ‫‪:‬‬
‫ّ‬ ‫‪:‬درا ‪ +‬ر ھ‬
‫س‬ ‫وا‬
‫ھم‬ ‫ط& ق أ ‪ 5‬م ا د ور‪ .‬و‪.‬د‬ ‫ل ّ ا زا ت ول آ ‪ّ +‬‬ ‫ا د ور ّ أ ّدى إ‬
‫ء‬ ‫‪4‬ا‬
‫‪ .‬ت &‪4‬‬ ‫و ‪. 6‬وا د د دة‪ ،‬و ل ّ أ‪*%‬ر ; ل ھو‬ ‫م‬ ‫ف دول ا‬
‫‪ 5‬ا‬ ‫ا‬
‫را‪&.‬‬ ‫ء‬ ‫أ د ‪.‬رارا * & ّق ا‬ ‫‪1803‬‬ ‫أ‪.‬رت‬
‫ّ‬ ‫د‬ ‫ا‪ 0‬ر ‪ّ 5‬‬
‫د ور ّ ا وا ن‬
‫ذ ك‪ ،‬وأدّى ھذا إ & ور وذج‬ ‫ص‬
‫ّ‬ ‫م‬ ‫& ر‪B‬م ن أن ا د ور ا‪ 0‬ر ‪5‬‬
‫ر‪ ّ & .‬د ور‬
‫‪.‬ا وا ن ن طر ق ا د ‪6‬‬
‫ن &‪ * C‬ء‬ ‫‪.‬رار ن‬ ‫‪1988‬‬ ‫با و ّ‬ ‫ا‬ ‫‪5‬‬ ‫&ل ‪ .‬ت‬ ‫&‬
‫ا ش ول <‬
‫ا‪ 7‬ط‪/‬ع & ;ل ھذه ا ر‪& .‬‬ ‫ا د‬ ‫‪ّ .‬ق ا‬
‫ون ا د وري‪،‬‬ ‫ن ‪ :‬در ا‬ ‫ھ ّ‬ ‫لّ ‪5‬‬ ‫ء‬ ‫و&*ذا أ‪ 4 J&:‬ا‬
‫ا دول‬ ‫‪:‬‬
‫ّ‬
‫و ّ ‪5‬ون‬ ‫طا‬ ‫‪6‬ا‬ ‫‪ :‬وأن‬
‫ّ‬ ‫‪5‬رس ر‪ & .‬د ور ّ ا وا ن‪،‬‬
‫ّ‬ ‫ا‬
‫ز &‪ & C‬ع‬

‫آم ا د ور ّ‬ ‫‪..‬رارات وآراء ا‬

‫ا ‪ (3) 4 +‬ا ‪ +‬رة ‪La doctrine‬‬


‫وم &* ‪ + /‬ا ون أو‬ ‫قا‬ ‫وع ا‪M‬راء وا ظر ت وا‬ ‫‪:‬د & ‪4 +‬‬
‫‪.‬ر ل ا ون‬
‫ّ‬ ‫رد ّ و‪ B‬ر ر‬ ‫ا * دات ‪5‬ر ّ‬ ‫و ‪I‬ن آا ت ھده ا‪M‬راء وا ظر ت ّ;ل أ‬
‫‪21‬‬
‫أي أ * ‪7‬‬
‫‪15‬‬
‫‪ +‬ر ا وا ن‬ ‫ھم‬ ‫‪5 7 4 C ،‬ن أن ‪5‬ر أ *‬ ‫‪.‬وة إ زا‬
‫ّ‬ ‫طوي‬
‫ا د ور ّ و و ‪J‬‬
‫و ‪ 4‬و طو ر آل ّ ن ‪ B :‬ا ‪:‬وص‬ ‫ب دورا‬ ‫‪ B‬ض *‪،‬آ‬
‫ا و ّ و ط& *‬
‫ون ا د وري د ن &‪5+‬رة وق‬ ‫ة‪5 / .‬ن أن ‪5‬ر أن ا‬ ‫ن طرف ا‬
‫ا‪ 0‬راد ‪+ /+‬‬
‫‪4‬‬ ‫ل ا <; ر‬ ‫‪5‬و‪ .‬و‬ ‫‪5ّ +‬ر ا ‪+‬ر‬ ‫ط‬ ‫ا‪ 0‬وار‪ ،‬و&‪5+‬رة ‪:‬ل ا‬
‫ء‬ ‫ا‬
‫ط ‪ 4& 6‬آ& ر أ ذة ا ون‬ ‫ا د وري‪ 7 ،‬ب ّد ن ذآر ا دور ا ‪ +‬ل ا ذي‬
‫ر‬ ‫ا د وري‬
‫ءا س‬ ‫و ‪.4‬‬ ‫;ل ورج دال و ور س د ‪ +‬ر ‪ 4‬و را وا ‪ %‬ر‬
‫ا د وري‬
‫‪* .‬ذا ا &ر ا ‪: 4 +‬درا ; و ‪ B‬ر & ‪%‬ر‬ ‫ا ‪+‬ر‬
‫‪.‬‬

‫‪MAGHREBDROIT.BLOGSPOT.COM‬‬

‫‪EDIT BY ABDOLHAK MONFARID‬‬

‫‪22‬‬

You might also like