Noli Me Tángere

Nobelang akda ni José Rizal

Ang Noli Me Tángere[1] ay isang nobelang

isinulat ni Jose Rizal, at inilathala noong
1887, sa Europa. Hango sa Latin ang
pamagat nito na may kahulugang "huwag
mo akong salingin (o hawakan)". Sinipi ito
mula sa San Juan 20:17 kung saan sinabi
ni Hesus kay Maria Magdalena na "Huwag
mo akong salingin sapagkat hindi pa ako
nakaaakyat sa aking ama.". Mas madalas
itong tinatawag na Noli; at ang salin nito
sa Ingles ay Social Cancer. Sinundan ito ng
El Filibusterismo.
 Noli Me Tángere
Buod

May-akda José Rizal

Bansa Pilipinas

Wika Kastila (orihinal)

(Mga) Uri Kathang-isip

Naglimbag Tinustusan ni Maximo

Viola

Petsa ng paglimbag 1887

Uri ng midya Aklat

Bersiyon sa Tagalog

Nagsalin Pascual Hicaro Poblete

Virgilio Senadren
Almario
 Mga aklat ni José Rizal
Sinundan ng El Filibusterismo

Kasaysayan
Unang nobela ni Rizal ang Noli Me tangere.
Inilathala ito noong 26 taóng gulang siya.
Makasaysayan ang aklat na ito at naging
instrumento upang makabuo ang mga
Pilipino ng pambansang pagkakakilanlan.
Sa di-tuwirang paraan, nakaimpluwensiya
ang aklat ni Rizal sa rebolusyon subalit si
Rizal mismo ay isang nananalig sa isang
mapayapang pagkilos at isang tuwirang
representasyon sa pamahalaang Kastila.
Sinulat sa wikang Kastila ang Noli, ang
wika ng mga edukado noong panahong
yaon.

Sinimulan ni Rizal ang nobela sa Madrid,

Espanya. Kalahati nito ay natapos bago
siya umalis ng Paris, at natapos ito sa
Berlin, Alemanya. Inilaan ni Vicente Blasco
Ibáñez, isang bantog na manunulat, ang
kaniyang serbisyo bilang tagapayo at
tagabasa.

Ang nobela ni Rizal ay tumatalakay sa mga

kinagisnang kultura ng Pilipinas sa
pagiging kolonya nito ng Espanya.
Binabatikos din ng nobela ang mga bisyo
na nakasanayan ng mga Pilipino at ang
kapangyarihang taglay ng Simbahang
Katoliko na nahihigit pa ang
kapangyarihan ng mga lokal na alkalde.

Bumuo ng kontrobersiya ang nobelang ito

kung kaya't pagkatapos lamang ng ilang
araw na pagbalik ni Rizal sa Pilipinas,
tinanggap ni Gobernador-Heneral Terrero
sa Malacañang at inabisuhang puno ng
subersibong ideya ang Noli. Pagkatapos
ng usapan, napayapa ang liberal ng
Gobernador Heneral ngunit nabanggit niya
na wala siyang magagawa sa
kapangyarihan ng simbahan na gumawa
ng kilos laban sa nobela ni Rizal.
Mahihinuha ang persekusyon sa kaniya sa
liham ni Rizal sa Leitmeritz:

“ Gumawa ng maraming ingay ang

libro ko; kahit saan, tinatanong ako
ukol rito. Gusto nila akong gawing
excommunicado dahil doon...
pinagbibintangan akong espiya ng
mga Aleman, ahente ni Bismarck,
sinasabi nila na Protestante ako,
isang Mason, isang salamangkero,
isang abang kaluluwa. May mga
bulong na gusto ko raw gumawa ng
plano, na mayroon akong dayuhang
pasaporte at gumagala ako sa kalye
pagkagat ng dilim ... ”
Mga Pangunahing Tauhan
Crisostomo Ibarra

Si Juan Crisostomó Ibárra y Magsálin (o

Crisostomo o Ibarra), ay isang binatang
nag-aral sa Europa; nangarap na
makapagpatayo ng paaralan upang
matiyak ang magandang kinabukasan ng
mga kabataan ng San Diego.

Maria Clara

Si Mariá Clara de los Santos y Alba (o

Maria Clara), ay ang mayuming kasintahan
ni Crisostomo; mutya ng San Diego na
inihimatong anak ng kaniyang ina na si
Doña Pia Alba kay Padre Damaso.

Padre Damaso

Si Dámaso Verdolagas (o Padre Damaso),

ay isang kurang Pransiskano na napalipat
ng ibang parokya matapos maglingkod ng
matagal na panahon sa San Diego. Siya
ang tunay na ama ni Maria Clara.

Kapitan Tiago

Si Don Santiago de los Santos (o Kapitan

Tiago), ay isang mangangalakal na tiga-
Binondo; ama-amahan ni Maria Clara.
Elias

Si Elias ay isang bangkero at

magsasakang tumulong kay Ibarra para
makilala ang kaniyang bayan at ang mga
suliranin nito.

Sisa, Crispin, at Basilio

Si Narcisa (o Sisa), ay isang

masintahing ina na ang tanging
kasalanan ay ang pagkakaroon ng
asawang pabaya at malupit.
Sina Basilio at Crispin ay mga
magkapatid na anak ni Sisa; sila ang
sakristan at tagatugtog ng kampana sa
simbahan ng San Diego.
Pilosopo Tasyo

Si Don Anastasio o Pilosopo Tasyo, ay

isang pantas at maalam na matandang
tagapayo ng marurunong na mamamayan
ng San Diego. Kadalasan siyang tinatawag
na baliw dahil hindi maunawaan ng mga
mangmang ang katalinuhan niya.

Donya Victorina

Si Donya Victorina de los Reyes de

Espadaña o Donya Victorina, ay isang
babaing nagpapanggap na mestisang
Kastila kung kayâ abot-abot ang kolorete
sa mukha at maling pangangastila.
Mahilig niyang lagyan ng isa pang "de" ang
pangalan niya dahil nagdudulot ito ng
"kalidad" sa pangalan niya.

Ibang Tauhan
Padre Salvi o Bernardo Salvi- kurang
pumalit kay Padre Damaso, nagkaroon
ng lihim na pagtatangi kay Maria Clara.
Alperes - matalik na kaagaw ng kura sa
kapangyarihan sa San Diego (itinuring ni
Rizal na Hari ng Italya ng San Diego
habang ang kura ang Papa ng Estado
Pontipikal)
Donya Consolacion - napangasawa ng
alperes; dáting abandera na may
malaswang bibig at pag-uugali.
Don Tiburcio de Espadaña - isang pilay
at bungal na Kastilang napadpad sa
Pilipinas sa paghahanap ng magandang
kapalaran; napangasawa ni Donya
Victorina.
Alfonso Linares - malayong pamangkin
ni Don Tiburcio at pinsan ng inaanak ni
Padre Damaso na napili niya para
mapangasawa ni Maria Clara.
Don Filipo - tenyente mayor na mahilig
magbasá ng Latin
Señor Nyor Juan - namahala ng mga
gawain sa pagpapatayô ng paaralan.
Lucas - kapatid ng táong madilaw na
gumawa ng kalong ginamit sa di-natuloy
na pagpatay kay Ibarra.
Tarsilo at Bruno - magkapatid na ang
ama ay napatay sa palo ng mga Kastila.
Tiya Isabel - hipag ni Kapitan Tiago na
tumulong sa pagpapalaki kay Maria
Clara.
Donya Pia Alba - masimbahing ina ni
Maria Clara na namatay matapos na
kaagad na siya'y maisilang.
Inday, Sinang, Victoria, at Andeng - mga
kaibigan ni Maria Clara sa San Diego
Kapitan-Heneral -
pinakamakapangyarihan sa Pilipinas;
lumakad na maalisan ng pagka-
ekskomunyon si Ibarra.
Don Rafael Ibarra - ama ni Crisostomo;
nakainggitan nang labis ni Padre
Damaso dahilan sa yaman kung kaya
nataguriang erehe.
Don Saturnino - lolo ni Crisostomo;
naging dahilan ng kasawian ng nuno ni
Elias.
Balat - nuno ni Elias na naging isang
tulisan
Don Pedro Eibarramendia - ama ni Don
Saturnino; nuno ni Crisostomo
Mang Pablo - pinúnò ng mga tulisan na
ibig tulungan ni Elias.
Kapitan Basilio - ilan sa mga kapitán ng
bayan sa San Diego Kapitan Tinong at
 Kapitan Valentin; ama ni Sinang
Tenyente Guevarra - isang matapat na
tenyente ng mga guwardiya sibil na
nagsalaysay kay Ibarra ng tungkol sa
kasawiang sinapit ng kaniyang ama.
Kapitana Maria - tanging babaing
makabayan na pumapanig sa
pagtatanggol ni Ibarra sa alaala ng ama.
Padre Sibyla - paring Dominikano na
lihim na sumusubaybay sa mga kilos ni
Ibarra.
Albino - dáting seminarista na
nakasáma sa piknik sa lawa.

Buod ng aklat na Noli Me

Tangere
Silipin din: Talaan ng mga Kabanata sa
Noli Me Tangere
 Ang Noli Me Tangere ni Jose Rizal

Buod ng Nobela
Mga tauhan
Buod ng Bawat Kabanata:
1: Isang Pagtitipon
2: Si Crisostomo Ibarra
3: Ang Hapunan
4: Erehe at Pilibustero
5: Pangarap sa Gabing Madilim
6: Si Kapitan Tiyago
7: Suyuan sa Isang Asotea
8: Mga Alaala
9: Mga Bagay-bagay sa Paligid
10: Ang Bayan ng San Diego
11: Mga Hari-harian
12: Todos Los Santos (Araw ng mga
Patay)
13: Mga Babala ng Bagyo
14: Si Tasyo: Pilosopo o Baliw?
15: Ang mga Sakristan
16: Si Sisa
17: Si Basilio
18: Mga Kaluluwang Naghihirap
19: Mga Kapalaran ng Isang Guro
20: Ang Pulong sa Tribunal
21: Kwento ng Isang Ina
22: Mga Liwanag at mga Anino
23: Ang Pangingisda
24: Sa Gubat
KnK: Elias at Salome
25: Sa Bahay ng Pilosopo
26: Bisperas ng Pista
27: Sa Takipsilim
28: Mga Liham
29: Kinaumagahan
30: Sa Loob ng Simbahan
31: Ang Sermon
32: Ang Kabriya
33: Malayang Pag-iisip
34: Ang Tanghalian
35: Usap-usapan
36: Unang Ulap
37: Ang Kaniyang Kataas-taasan
38: Ang Prusisyon
39: Si Donya Consolacion
40: Karapatan at Kapangyarihan
41: Dalawang Panauhin
42: Ang Mag-asawang de Espadaña
43: Mga Balak
44: Pagsusuri ng Budhi
45: Mga Inuusig
46: Ang Sabungan sa San Diego
47: Ang Dalawang Senyora
48: Hiwaga
49: Tinig ng mga Inuusig
50: Ugat ni Elias
51: Mga Palitan at Pagbabago
52: Baraha ng mga Patay at ang mga
Anino
53: Ang Mabuting Araw Ay Nakikilala
sa Umaga
54: (Pagbubunyag)
55: Malaking Sakuna
56: Sabi-sabi at Kuro-kuro
57: Vae Victis! (Ay, ang mga Natalo!)
 58: Isinumpa
59: Pambayan at mga Pansariling
Kapakanan
60: Ikakasal Si Maria Clara
61: Pagtakas Hanggang Lawa
62: Nagpaliwanag si Padre Damaso
63: Noche Buena
64: Epilogo

This box:
view talk edit

May handaan sa bahay ni Don Santiago de

los Santos. Maraming handa, dumalo ang
mga kaibigan at kakilala ng Don.
Nagsidalo rin pati na ang mga táong hindi
inimbita, simbolo ng isang sakít sa lipunan
(ang gatecrashing). Masaya ang lahat sa
nasabing pagtitipon. Kayá lámang ay
nauwi sa pagtatalo ang pagsasaya ng iba,
tulad ng nangyari kina Padre Damaso at sa
tenyente ng guwardiya sibil. Talo pa nila
ang mga walang pinag-aralan. Dumating
mula sa Europa si Crisostomo Ibarra, anak
ng namatay na si Don Rafael. Hinangaan
siya at binati ng maraming panauhin sa
bahay ni Kapitan Tiago. Nagulat si
Crisostomo Ibarra sa pagtatakwil ni Padre
Damaso sa kaniyang pag-aalala nang
lapitan siya ni Tenyente Guevarra at purihin
niyon ang kaniyang ama.
Masaganang hapunan ang inihanda ni
Kapitan Tiago bílang pasasalamat sa
Mahal na Birhen sa pagdatíng ni
Crisostomo Ibarra mula sa Europa. Ang
ilang panauhin ay humanga kay Ibarra sa
pagsasalaysay nito. Marami ang namasid
at nagbigay ng palagay tungkol sa
kalagayan ng mga bansang nalakbay na
niya. Ang opinyon ni Padre Damaso ay
pagsasayang lámang ng salapi ang gayon.
Nainsulto si Ibarra sa ipinahayag ng datíng
pari sa kaniyang bayang San Diego. Umalis
siya nang hindi pa tapos ang hapunan.

Isinalaysay ni Tenyente Guevarra kay

Crisostomo Ibarra ang naging dahilan ng
pagkakabilanggo at pagkamatay ni Don
Rafael. Dahil sa pagtatanggol ni Don
Rafael sa isang batang laláki na gustong
saktan ng artilyero ay naitulak niya iyon.
Nabagok ang ulo ng artilyero. Hindi na
yaon muling natauhan at tuluyan nang
namatay. Hinúli ng pulisya si Don Rafael
Ibarra. Tumagal ang paglilitis ng kaniyang
usapin hanggang sa namatay na siya sa
loob ng bilangguan nang may sakit. Sa
tinuluyang silid ni Crisostomo Ibarra ay
iba-ibang pangitain ang nakita niya sa
kaniyang isipan. Naging abalang lubha ang
kaniyang pag-iisip sa malupit at malungkot
na kapalarang sinapit ng kaniyang ama.
Hindi na tuloy niya napag-ukulan ng pansin
ang mga tanawing makapagpapaligaya sa
puso.

Mauuri ang mga táong naglalarawan sa

pagkatao ni Kapitan Tiago. May
humahanga at natutuwa sa kaniya. May
namimintas at naiinis. May mga
nasusuklam dahil sa kaniyang mga
pandaranas at katusuhan sa negosyo.
Salapi ang ginagamit niya sa pagliligtas ng
kaniyang kaluluwa. Marahil ay dahil sa
pag-aakalang mabibili niya pati na ang
Diyos. Ngunit, ano man ang kapintasan ni
Kapitan Tiago ay sinasabing mahal na
mahal niya ang anak na si Maria Clara
kahit na hindi niya ito kamukha. Inakala ng
mga kamag-anak ni Kapitan Tiago na
gawa ng paglilihi sa mga santol ng asawa
niyang si Donya Pia ang pagka-mestisa ni
Maria Clara. Sinasabi ring ang donya ang
isa sa mga dahilan ng lubhang pagyaman
ng Don.

Dumalaw si Crisostomo Ibarra sa

kasintahan niyang sa Maria Clara sa bahay
ni Kapitan Tiago sa Binondo. Sinariwa nila
ang mga alalala nila noong sila ang bata
pa, ang alaala nila sa dahon ng sambóng.
Ipinakita rin ni Ibarra ang tuyong dahon ng
sambóng na itinago niya. Samantala, ay
isang matandang pari sa kanilang
korporasyon ang dinalaw ni Padre Sibyla.
Nasabi ng paring may sakít na kailangan
nang magbago ng pamamalakad ang mga
prayle sa Pilipinas sapagkat namumulat na
ang isipan ng mga tao sa katotohanan
kinabukasan ay Todos Los Santos o Araw
ng mga Patay. Kailangan niyang umuwi sa
San Diego upang dalawin ang libing ng
kaniyang amang si Don Rafael Ibarra.

Nasisiyahang pinanood ni Ibarra ang mga

nadaraanan niyang mga tao’t bagay-bagay
sa mga lansangan at mga pook na
binagtas ng kaniyang karwahe mula sa
Binondo. Itinulad niya ang mga iyon sa
mga naobserbahan niya sa kaniyang
paglalakbay sa mga bansa sa Europa.
Nasabi niyang higit na mauunlad ang mga
bansa sa ibayong dagat kaysa sa sarili
niyang bayan. Nakita niya rin ang isang
karwaheng hinihila ng kalabaw na simbolo
ng mabagal na pag-unlad ng Pilipinas.
Kinausap ni Padre Damaso si Kapitan
Tiago tungkol sa isang mahalagang bagay
na sila pa lámang ang nakakaalam.
agkasuyo ang masasaya at malulungkot
nilang karanasan. Dahil sa matamis nilang
pag-uulayaw ay muntik nang malimutan ni
Ibarra na. Dáting isang maliit na nayon
lamang ang bayan ng San Diego.
Mayaman ito sa anking mga bukirin at
lupaing pinag-aanihan ng palay, asukal,
kape, at prutas na naipagbibili sa iba pang
mga bayan. Bukod sa ilog na parang ahas
gubat sa gitna ng luntiang bukid ay angkin
pa rin ng San diego ang isang gubat na
nagtatago ng maraming alamat. Isa na rito
ang kuwento ukol sa mga ninuno ni
Crisostomo Ibarra.

Dadalawa ang talagang makapangyarihan

sa bayan ng San Diego. Sila’y ang kura ng
kinatawan ng Papa sa Batikano, at ang
alperes na kumakatawan sa mga tauhang
sa halip na mag-utos ay siyang inuutusan.
Bagamat magkaaway, hindi nila ito
pinakikita sa taumbayan, bílang tanda ng
kanilang pagkapropesyonal. Dumalaw si
Crisostomo Ibarra sa libingan. Hinananap
nila ng kasamang katulong ang puntod ng
kaniyang amang si Don Rafael, ngunit
hindi nila iyon natagpuan. Isinalaysay ng
sepulturéro ang kahilahilakbot na nangyari
sa bangkay ng Don dahil sa utos ng
“Malaking Kura". Nilisan ni Ibarra ang
libingan na gulong-gulo ang isip. Diniinan
niya sa balikat ng kurang si Padre Salvi
nang nakasalubong niya ito sa pag-
aakalang iyon ang humamak sa bangkay
ng kaniyang ama. Sinabi naman nito na
ang totoong gumawa nito ay ang pumalit
sa kaniya, si Padre Damaso. Kakaiba sa
karaniwan ang mga kilos at paniniwala ni
Pilosopong Tasyo. Kaya may mga
nagbabansag sa kaniyang pilosopo at may
nag-aakala ring siya ay isang baliw. Sa
mga ipinahayag niyang kaisipan ay
mapupunang makasiyensiya, makatao, at
maka-Diyos ang kaniyang mga paniniwala
sa búhay.

Mga Nobela ni Jose Rizal

Noli Me Tangere
El filibusterismo
Makamisa
Mga sakristan sa simbahan ng San Diego
sina Basilio at Crispin. Gabi na’y nasa
kampanaryo pa ang magkapatid. Ayaw
siláng pauwiin ng sakristan mayor
hangga’t hindi nila naililitaw ang salaping
(tatlumpu't dalawang piso) ibinibintang sa
kanila na ninakaw ni Crispin. Pinag-
uusapan ng magkapatid ang nararapat na
gawin para makauwi na sila sa kanilang
ina nang dumating sa kampanaryo ang
sakristan mayor. Kinaladkad niyang
pababâ si Crispin at pinagsabihan si
Basilio na huwag munang umuwi, lampas
alas diyes na raw siya ng gabí makauuwi.
Ang sinasabing curfew ay alas nuwebe
lang ng gabí.
Maraming katangian si Sisa, mabuti at
masamâ. Nakaimpluwensiya nang malaki
sa asawa ni Sisa ang nasasabing mga
katangian. Sa pamamagitan ni Sisa ay
nailantad ni Dr. Rizal ang mabubuti at
masasámang katangian ng babaing
Pilipina. Hindi maitatanggi na ang
masasamáng kaangkinan ay nagbubunga
rin ng masamâ.

Sa pag-uwi ni Basilio mula sa kumbento ay

sinita siya ng guardia civil. Nagtatakbo
siya nang takót lalo pa nga’t hindi niya
naintindihan ang itinanong ng Kastila.
Pinaputukan siya at nadaplisan ng bála sa
noo. Binalak niyang iwan ang
pagsasakristan at pumasok na lámang
bílang pastol kay Crisostomo Ibarra.
Ipinagtaka ng mga namamahala sa pista
ang hindi pagpapahalik sa kanila ng kamay
ng pari. Samantala, napabilang si Sisa sa
mga nagdurusang kaluluwa nang
malámang wala sa kumbento ang
susunduin sana niyang anak na si Crispin.
Gayon na lámang ang pagkabahala ni
Sisa. Naipayak siya sa kusina ng
kumbento kaya’t ipinagtabuyan siya ng
kusinero.

Nagtanong si Crisostomo Ibarra sa guro

ng paaralan sa San Diego ng tungkol sa
problema sa edukasyon. Isinalaysay ng
guro ang iba’t ibang problema pa rin ang
kahirapan ng mag-aaral at kakulangan sa
mga kagamitan sa pagtuturo. Nakabibigat
pa sa lahat ng ito ang kawalan ng
kalagayan ng guro sa kaniyang pagtuturo
at ang wikang gamit sa panturo.

May púlong sa tribunal ng San Diego. Mga

namumuno sa mga nayon at bayan ang
nagpupulong. Adyenda ng pagpupulong
ang mga gagawing pagdidiriwang para sa
pista ng San Diego. Naging mainit ang
pagtatalo sa mga mungkahing iniharap,
lalo na ang ukol sa balak na iminungkahi ni
Don Filipo. Gayunama’y pinagtibay ang
mungkahi ng isang karaniwang kasapì.
Nang nagkakasundo na ang lahat tungkol
sa idaraos na mga pagdiriwang ay saka
ipinaalam ng kapitan na hindi
maisasagawa ang pinagkasunduan ng
dalawang partido sapagkat iba ang gusto
ang kura para sa pista. Si Sisa ay hinúli ng
dalawang guardia civil dahil sa hindi
natagpuan ang dalawa niyang anak na
pinagbintangang magnanakaw. Gayon
lámang ang hiya ni Sisa nang dalawang
oras siyang makulong sa kuwartel ng mga
sundalo. Pinalaya naman siya ng alperes
pagka't pakana lámang daw ng kura ang
pagsusuplong kay Sisa. Maraming
pangyayaring pinatindi ng pagkakakita ni
Sisa sa duguang kapirasong damit ni
Basilio – ang siyang ngging dahilan ng
kaniyang tuluyang pagkabaliw.

Dumating na sa San Diego sina Maria

Clara at Tiya Isabel. Halos magkapasabay
na pumunta sa bahay ng dalaga sina
Ibarra at padre Salvi. Gayunpaman ay
nagbatian ang dalawa. Inanyayahan ni
Ibarra si Salvi sa piknik na gagawin sa
gubat ng mga magkakaibigang binata at
dalaga sa San Diego. Tinanggap ng pari
ang paanyaya. Nagmamadaling
nagpaalam si Ibarra sa kasintahan upang
ihanda ang mga kailangan sa piknik. Sa
daan ay isang laláki ang kumausap sa
kaniya. Natupad ang kahilingan ni Maria
Clara kay Ibarra na magpapiknik sa
kanilang mga kaibigan. Dalawang
bangkang malaki ang pinangayan ni Ibarra.
Ang mga ito ang ginamit nilang
magkasáma sa pangingisda ng kanilang
pananghalian at sa pagtawid sa lawa
patungo sa gubat na pagpipiknikan. Ang
kasayahan ng magkakaibigan ay
pinalungkot sandali ng inawit ni Maria
Clara. Nabahiran din iyon ng pangamba
nang pumasok sa baklad na unang
pinangisdaan ang isang buwaya. Sa
nasabing sitwasyon ay iniligtas sa
kapahamakan ni Ibarra ang pilotong
sumasagwan ng bangka ng kanilang
sinasakyan. Sa gubat idinaos ang
masaganang pananghalian na inihanda ni
Crisostomo Ibarra para sa mga panauhing
inanyayahan; sina Padre Salvi at ang
alperes o tenyente ng guardia civil.
Nagturu-turuan sa pananagutan ang
dalawang batang sakristan. Namagitan sa
kanila si Ibarra nang hindi na lumala pa
ang pagkakakitan ng dalawa. Kinaawaan
ng mga nagsisipagpiknik si Sisa na
nakarating sa gubat sa pagpapalabuy-
laboy. Binalak ni Ibarra na ipagamot si Sisa
at ipahanap ang dalawang anak niyon. Sa
pagtatapos ng piknik ay dumating naman
ang sarhento ng mga guardia civil.
Hinanap nila ang piloto na Elias ang
pangalan dahil sa pagkakagulpi niyon kay
Padre Damaso at dahil din sa
pagkakahulog ng tenyente sa luba na puno
ng putik.

Isang kubo sa tabi ng batis ang tinungo ni

Elias, o piloto, pagpanggaling niya sa
piknik. Ang kaibigan niyang dalaga, si
Salome, ang naninirahang mag-isa sa
nasabing kubo. Hindi malubos ang pag-
iibigan ng dalawa dahil sa kahirapan nila ni
Salome ang kanilang magiging anak,
kaya’t hindi niya pinigilan ang dalaga sa
balak niyang paglayo upang manirahan sa
mga kamag-anak niya sa Mindoro.
Sinadya ni Crisostomo Ibarra ang bahay ni
Pilosopong Tasyo upang humingi ng payo
tungkol sa balak niyang pagtatayo ng
paaralan sa San Diego. Unang ipinayo ni
Pilosopong Tasyo ang paglapit ni Ibarra sa
kura upang isanguni ang plano. Bukod dito
kailangan paring sumangguni ang binata
sa iba pang makapangyarihan sa bayan.
Sa simula’y tinutulan ni Ibarra ang gayong
mga payo. Ikinatwiran niyang mabuti ang
kaniyang layunin kaya’t tiyak na
magtatagumpay sa tulong ng ilang
matitinong tao sa bayan. Ipinaalaala ni
Pilosopong Tasyo kay Ibarra na hindi
maaaring makibagay sa pari at iba pang
makapangyarihan ang binata, ipinayo ni
Pilosopong Tasyo na isaisantabi na muna
iyon ang balak sa pagpapatayo ng
paaralan. Abala ang lahat sa paghahanda
para sa pista ng San Diego. Natatangiang
mga pagkain ang inihanda sa malalakí at
maliliit mang bahay. Ang kasiglahan ay
higit na kapansin-pansin sa mga
lansangan sinabitan ng mga papel na iba-
iba ang kulay at pinaparadahan ng mga
banda ng musiko. Bukod sa paghahanda
ng mga pagkain ay naghahanda rin pa sa
isang malakasang sugalan ang
mayayaman. Tila tampok ng pista ang
pagsisimula ng paggawa para sa
ipinatayong paaralan ni Crisostomo Ibarra.
Gayon na lámang ang paghanga ng
marami sa binata dahil sa
kapakipakinabang na proyekto niyon.
Tanging si Pilosopong Tasyo ang hindi
malubos ang kasiyahan gawa ng kung
anong pangitain niya. Kagabihan ng
bisperas ng pista sa San Diego ang
kagandahan ng dalaga. Tumingkad ang
gayong kagandahan dahil sa anyang
taglay na kabaitan at kagandahang-loob.
Pinaunayan ito ng iba’t ibang mga
pangyayaring naganap sa kanilang
pamamasyal.

Dalawa sa nasabing sulat ang nagbabalita

at naglalarawan ng maulay na selebrasyon
para sa pista ng San Diego gayong
bisperas pa lámang. Makikita ang mga
kapintasan ng mga Pilipino sa gayong
paglalarawan. Ang isa ang isa pang sulat
para kay Ibarra na mula kay Maria Clara.
Punong ng pag-aalaala at hinampo ang
sulat ng dalaga. Araw ng pista sa San
Diego. Masasasihan ang iba-ibang bagay
na ginanap bilang selebrasyon sa pista.
Mga bagay na sa palagay ni Pilosopong
tasyo ang mga pagmamalabis na lalo
lámang nagpapahirap sa bayan, ngunit
taon-taon ay pilit na ipinagagawa sa mga
Pilipino para mapagtakpan ang paghihirap
ng bayan. Ni walang naipasok na
pagbabago ang isang pinúnong Pilipino na
tulad ni Don Filipo, pagkat halimbawa siya
ng mga pinúnong dinidiktahan ng mga
dayuhan.

Nasa loob na nga simbahan ang mga

mamamayan ng San Diego, ang
mayayaman at mahihirap, ang pinúnong
bayan at magbubukid. Masikip sa loob ng
simbahan kaya’t sarisaring dama sa búhay
ng tao ang mapapanood. Saisari din ang
mararamdaman. Si Padre Salvi ng
nagmisa at naging kapuna-puna ang
madalas sa pagkawala niya sa tono ng
kaniyang binigkas at kinakanta. Sa
maraming pangyayari ay naipamalas ni Dr.
Jose Rizal ang kaniyang katatawanan sa
pagsulat. Punóng-punô ng mga tao ang
simbahan ng San Diego. Maganda ang
simula ng sermon ni Padre Damaso.
Hinangaan ng marami ang sermon lalo na
ng mga paring naunang nagsermon. Naga-
alaala ang mga iyon na mahigitan ni Padre
Damaso sa pagsesermon. Ngunit mga
“barbaro” tuloy sila sa paningin niyon.
Lumalabas na tila nasang ang buong
umaga ni Padre Damaso sa pagsesermon.
Isang laláking may maputlang mukha ang
nagprisenta sa namamahala ng
pagpapatayo ng paaralan. Naprisinta
siyang magtayô ng panghugos na
gagamitin sa sermonya sa paglalagay ng
pulok na bato sa itatayong paaalan sa San
Diego. Mukhang namang matibay at
matatag ang itinayo niyang paghugos.
Ngunit sa hindi malámang dahilan ay bigla
iyong nagiba at bumagsak nang si Ibarra
na ang nasa hukay sa katapat ng
panghugos. Kataka-taka na ang laláking
nagtayô ng panghugos ang nabagsakan
niyon, at hindi si Ibarra. Dumalaw sa
tahanan si Ibarra si Elias. Muli niyang
pinaalalahanan ang binatang mag-ingat sa
mga kaaway niyon. Sa pag-uusap nina
Elias at Ibarra ay pinagtakpan nitong huli.
Ang matatayog ng mga aisipang
ipinahayag ng kahaap. Naunawaan ni
Ibarra na lalong tumindi ang pananalig ni
Elias sa Diyos nang mawalan iyon ng
tiwala sa tao. Subalit ninais niyang
maligtas sa kapahamakan si Ibarra para
sa kapakanan ng bayan. Maayos ang
simula ng handaan. Sagana sa pagkain.
Masigla ang lahat. Pinasuan ng munting
pag-aalala ang ilang makapangyarihan sa
pagdating ng telegramang mula sa
gobernado-heneral. Gayon pa man ay
nagpatuloy ang kasiglahan, subalit muling
nauntol sa pagdating ni Padre Damaso.
Dinugtungan niyon ang mga
pagpaparungit na sinimulan sa anyang
sermon sa simbahan. Nang banggitin
niyang muli ang tunkol sa alaala ni Don
Rafael Ibarra ay hindi na nakapagpigil si
Cisostomo Ibara. Galít na galít na hinarap
ng binata ang pari.
Kumalat ang balita tungkol sa nangyari
kina Ibarra at Padre Damaso sa handaan.
Bawat grupo ng mamamayan ng San
Diego ay iba ang nagging palagay sa dapat
o hinda dapat ginawa ni Ibarra at ng pari.
Bawat isa’y humuhula rin sa iba pang
mangyayari dahil sa naganap sa dalawa.
Ang mahihiap na magbubukid ang higit na
nalulungot at nag-aalaala dahil sa
maaaring hindi na matuloy ang
pagpapatayo ng paaralan. Hindi na rin
maaaring makapag-aaaral ang anilang
mga anak. Pati sina Kapitan Tiago at
Maria Clara ay napasamâ o naapektuhan
sa nangyari kina Padre Damaso at Ibarra.
Naeksumulgado si Ibarra. Pinagbilin
naman si Kapitan Tiago na putulin ang
relasyon niyon kay Ibara at iurong na ang
kasal nina Maria Clara at Ibarra. Iniluluha
ni Maria Clara ang nanganganib na pag-
iibigan nila ng binat. Pinoproblema naman
ni Kapitan Tiago ang malaking halagang
utang niya kay Ibarra na kailangang
bayaran niya kaagad kung puputulin niya
nag elasyon sa sana’y mamanugangin
niya.

Dumating ang goberndor-heneral sa San

Diego. Maraming humarap sa kaniya
upang magbigay-galang. Isa na rito si
Ibara na sadya niyang bayan at sa mga
makabgong ideya nito sa pamamalakad
sa bayan. Hinangad niyang matulungan
ang binat, ngunit sinabi niyang maaaring
hindi niya iyon laging magagawa. Inakit
niyang manirahan si Ibarra sa Espanya
sapagkat nanghihinayang siya sa binata.

Hindi naipagsaya sa araw ng kapistahan

ng San Diego si Donya Consolacion.
Pinagbawalan siyang magsimba ng
kaniyang asawa sa ikinahihiya siya niyon.
Nag-iisa sa kanilang bahay si Donya
Consolacion habang nagsasaya ang
karamihan sa mga mamamayan, kaya’t si
Sisa ang napagbalingan niya at
pinaglupitan.
Isa pang pagdidiriwang para sa kapistahan
ng San Diego ang ginanap sa plasa. Ito’y
ang pagtatahanghal ng stage show.
Sarisaring kilos at katangian ng iba-ibang
uri ng tao ang maoobserbahan sa dulaan.
Maaming tao ang naligalig ngunit iba-iba
ang dahilan ng kanilang pagkakabalisa.
Kaya’t ang magarbong pagdiriwang ay
nagwakas sa kaguluhan. Hindi makatulog
si Ibarra dahil sa iba-ibang kaisipang
gumugulo sa kaniya kaya’t inumaga siya
sa pagtitimpla ng kung ano-anong kemikal
sa kaniyang aklatan. Naabala siya sa
pagdating ni Elias na nagbabalita sa
kaniya ng patungo nito sa Batangas at
pagkakasait ni Maria Clara. Buong pusong
pinasalamatan ni Ibarra si Elias sa
pagiging maalalahanin niyon. Kabaligtaran
ng gayong kilos ang ipinamalas niya sa
ikalawang panauhin dahil sa nahalata
niyang pangunguwarta niyon. Malungkot
noon sa bahay ni Kapitan Tiago sapagkat
may sakít si Maria Clara. Dahil dito ay
naipatawag si Dr. Tiburcio de Espadaña,
na asawa ni Donya Victorina, upang siyang
tumingin kay may Maria Clara. Naging
magasawa ni Don Tibucio at Donya
Victorina pagkat natugunan ng bawat isa
sa kanila ang magkaiba nilang mahigpit na
pangngailangan. Mahuhulaan nang hindi
kasiya-siya ang kanilang pagsasama dahil
sa nasabing dahilan ng pagkakasal nila sa
isa’t isa. Isang bagong tauhan ang nakilala
sa kabanatang ito, si Alfonso Linares na
inaanak ng bayaw ni Padre Damaso.
Naging administrado sana siya ng mga ari-
arian ni Donya Victorina ung totoo lámang
pinamalita niyong pagdadalantao.

Labis na ikinalungkot ni Padre Damaso

ang pagkakasakit ni Maria Clara. Nahalata
ng mga táong nakapaligid sa kaniyang
pagkabalisa. Tila nalibang lamang siay
nang aunti nang ipakilala sa kaniya ni
Donya Victorina ang binatang Kastilang si
Alfonso Linares. Waring nag-iisip si Pade
Damaso nang makilala niya ang inaanak
ng kaniyang bayaw na ipinagbilin sa kaniya
sa sulat nito. Samantala, takangtaka si
Lucas nang sigawán siya at ipagtabuyan ni
Padre Salvi nang ibinalita niya rito ang
pagbibigay sa kaniya ni Ibara ng
limadaang pisong bayad-pinsala. Nabinat
si Maria Clara pagkatapos
makapangumpisal at iba- iba ang hatol ng
mga taong nakapaligid sa kaniya inihanda
ni Tiya Isabel si Maria Clara sa isang
mabuting pangungumpisal na muli.
Siyang-siya si Tiya Isabel sa naitang
pagluha ng dalaga pangkat
nangangahulugan iyon ng pagsisisi ayon
sa kaniya.
Isang matandang lalaking dating
kumupkop kay Elias ang kasalukuyang
nagtatago sa mga abundukan sapagkat
siya ay naging rebelde laban sa
pamahalaang Kastila. Natagpuan siya ni
Elias sa kaniyang pinagtataguan at
pinakiusapang magbagong-búhay.
Ipinaliwanag ni Elias na may
mapakikiusapan siyang isang mayamang
binata para maging tagpagsalita nila sa
Cortes sa Espanya tungkol sa mga
karaingan ng mga mamamayang naaapi
sa Pilipinas tulad ng matandang lalai,
Tandang Pablo. Pinagduduhan ni Tandang
Pablo kung papanigan ang mga naapi ng
binata sapagkat iyon ay mayaman, at ang
mga mayayaman ay walang hangarin
kundi ang lalong magpayaman. Ang
sabong ay bahagi na ng kultura ng mga
Pilipino. Sa sugal na ito ay makiita ang
katangain at kapintasan ng mamamayang
Pilipino. Hindi lang paglilibangan ang
nagaganap sa sabungan. Makikita rin na
isang pook tiong panangyayarihan ng iba-
ibang klase ng pandaraya at pakanâ. Para
itong baying kaikitaan ng mga táong
nagsasamantala at pinagsamantalahan.

Namasyal sina Donya Victorina at Don

Tiburcio sa mga hayag na lansangan ng
San Diego. Nakakahawak pa ang donya sa
asawa at may pagyayabang na
mababakas sa kaniyang anyo. Kay, gayon
na lamang ang kaniyang pagkainis nang
hindi siya pansinin ng mga táong
nakasalubong, lalo na nga ng komandante.
Nagyayâ na tuloy siyang umuwi. Nag-away
sila ni Donya Consolacion nang mapatapat
silang mag-asawa sa bahay ng
komandante. Dahil sa nangyayaring
pagkampi ng komandante kay Donya
Consolacion ay pinagbantaan ni Donya
Victorina si Linaes na ibubunyag niya ang
lihim ng binat kapag hindi niyon hinamon
ng duwelo ang komandante. Dumating na
muli sa San Diego si Ibarra pagkatapos ng
ilang araw na pag-aasikaso sa kaniyang
kaso. Napatawad siya sa pagkaeskandalo
ng mismong arsobispo. Kaagad niyang
dinalaw si Maria upang ibailta iyon. Ngunit
tila may namagitang hindi
pagkakaunawaan sa dalawa dahil sa
dinatnan ni Ibarra si Linares sa bahay ni
Kapitan Tiago. Samantala, nagtaká si
Ibarra nang Makita niyang nagtatrabaho si
elias kay Maestor Juan gayong wala iyon
sa talaan ng mga manggagawa.

Dumating si Ibarra sa tipanan nila ni Elias.

Habang namamangang patungo sa
kabilang bayan ay sinabi ni Elias kay Ibara
ang mga karaingan ng mga
manghihimagsik. Inakala ni Elias na
makatulong si Ibaa sa pagpapaating sa
nasbing mga kanilang palagay ni Ibarra
tungol sa guardia civil at oporasyong ng
mga prayle. Matapos na maibulalas ni
Elias ang kasaysayan ng kaniyang angkan.
Nagulumihan si Ibarra sa kaniyang nairinig
na alupitan ng tao sa kapwa tao. Hiniling
ni Elias kay Ibarra na manguna iyon sa
pagpapaating ng mga karaingan ng
mamamayan sa pamahalaang Kastila sa
Espanya upang magkaroon ng pagbabago
sa pamamalakad ng pamahalaang sa
Pilipinas. Tumanggi si Ibarra sa pag-
aakalang hindi pa napapanahon ang
gayong kahilingan. Ipinasya ni Elias na
tupain ang ipinangako niya ay Kapitan
Pablo.
May mga nagbagong-kilos sa ilan sa mga
tauhan sa nobelang ito. Hindi pa matukoy
ang dahilan ng ilan din sa mga
pagbabagong ito, lalo na ang may
kinalaman kina Maria Clara at Padre Salvi.
Ngunit kapuna-punang hindi nakabubuti
para kay Maria Clara ang mahiwagang
nangyari sa kaniya. Palihim na nagtungo si
Lucas sa sementeryo upang katagpuin
ang ilan pang laláki. Pinagbilinan ni Lucas
ang mga iyon sa dapat isigaw sa paglusob
sa kuwartel at sa kumbento. Sinundan ni
Elias si Lucas, at inalam niya ang dahilan
ng pagtatagpo-tagpo sa sementeryo.
Ngunit napilitan siyang iwang mag-isa
doon si Lucas nang makaharap na sila
sapagkat natalo siya sa suhal sa baraha.

Pinagtatalunan ng mga manang sa San

Diego ang bilang ng kandilang may sinding
kanilang nakita o kunwari’y nakita
nagdaang gabi. Iba-iba rin pakuhulugan
ang kanilang ibinigay sa gayong
pangyayari. Samantala ay hindi ang mga
kaluluwa sa purgatoryo ang paksa ng
usapan nina Pilosopo Tasyo at Don Filipo,
kundi ang pag-unlad na sinasang-ayunan
ng mga Heswita at hinahangaan sa
Pilipinas, bagama’t tatlundaang taon na
itong luma sa mga bansa sa Europa. Ayon
kay Padre Salvi ay natuklasan niya sa
pamamagitan ng isang babaeng
nangumpisal sa kaniya ang isang
malaking sabwatan laban sa pamahalaan
at simbahan. Pinuntahan ng kura ang
komandante at isinumbong niya ang
kaniyang natuklasan. Pinagpayuhan
niyang magiangat at mahinahon sa
pamaraan ang punò ng guardia civil para
madakip at mapagsalita ang mga may-
pakana. Naghiwalay ang dalawang
makapangyarihan na kapwa umaasa sa
tatamuhing pag-asenso sa tungkulin at
parangal. Samantala, natuklasan naman ni
Elias ang pangalan ng táong siyang ugat
ng lahat ng kasawian ng kaniyang mga
kaanak.
Dumalaw si Ibarra kay Maria Clara
kinagabihan. Ngunit papások pa lámang
siya sa bulwagan ay umalingawngaw na
ang sunod-sunod ng mga putúkan mula sa
kabayanan. Takot at kalituhan ang naghari
sa mga nasa tahanan ni Kapitan Tiago,
matangi kay Ibarra. Nanaog siyang
natitigilan. Nang makabalik siya sa
kaniyang bahay ay naghanda siyang para
sa pag-alis, subalit inabutan siya ng mga
papeles ni Ibarra, pagkat sinunog ni Elias
ang kaniyang bahay. Hindi iilang pala-
palagay o sabi-sabi tungkol sa naganap na
tungkol sa putúkan ang kumalat sa
kabayanan kinaumagahan. Inilantad ng
gayong pangyayari ang kalikasan ng
pagkatao ng mamamayan. Mapupunanag
walang nagging mabuting palagay sa
nangyari. Ang isa pang napapabalita ay
tungkol sa nagbigting laláking may pilat sa
bakurang malápit kina Sister Pute. Isang
nag-anyong magbubukid ang napansing
nangingilala sa nagbigting lalaki. Siya si
Elias na nagtungo rin sa kumbento at
nagpamisa. Sinabi niya sa sacristan mayor
na ang nasabing pamisa ay para sa isang
malápit nang mamatay.

Dalawa sa mga lumusob sa kwartel ang

nahuli nang buhay. Sinikap ng
komandante/alperes na imbestigahin sina
Tarsilio at Andong. Ipinaghihigante lamang
ni tarsilio ang kaniyang amang pinatay sa
palo ng gwardia civil. Wala nang ano mang
pahayag na nakuha si tarsilio kahit na
nang timbain siya hanggang sa mamatay.
Si Andong na nagkataong nanabihan sa
bakuran ng kwartel dahil sa inabot ng sakit
na tiyan ay pinalo at ipinakulong na muli
ng komandante. Inilabas sa kulungan ng
munisipyo ang mga bilanggo upang dalhin
sa ulumbuyan. Walang malamang gawin
ang kaanak ng bilanggo para makalya ang
mga iyon. Tanging kay Ibarra lámang
walang nagmalasakit nang gayon. Sa halip
ay inulan siya ng mga bato’t dumi ng
kaanak ng mga bilanggo. Isinisisi sa
kaniya ang lahat ng nangyaring mga
kapahamakan. Nakarating sa Maynila ang
nangyaring kaguluhan sa San Diego na
marami at iba-iba na ang bersiyon. Naging
tampulan ng pamumuna ang mga tauhan
sa pangyayari. Nangunguna rito sina padre
Salvi at Ibarra. Marami ring ipinaaalam na
kalagayan sa mamamayang Pilipino noon
ang nangyari kay kapitan Tinong.
Mahuhulaang inggit sa kapwa at hindi
lagging ang tunay na dahilan ang
ikinapapahamak ng tao. Kadalasan ding
ang inaakalang walang magagawang
pinsala ay siyang nakapagpapahamak sa
kapwa.
Ipakakasal ni Kapitan Tiago si Maria Clara
kay Liñares, isang kamag-anak ni Padre
Damaso, upang makatiyak siya ng tahimik
na pamumuhay. Dahil dito’y nagging paksa
ng tsimis ang dalaga. Pati si Tenyente
Guevarra ay naghinala sa kaniya.
Ipaliwanag ni Maria Clara kay Ibarra ang
tunay na mga pangyayari na siyang
dahilan ng paglalayo nilang
magkasintahan. Nagpatuloy sa pagtakas
si Ibarra sa tulong ni Elias. Ipinayo ni Elias
sa kasama na mangibang bansa na.
Ngunit may ibang balak si Ibarra. Nais
niyang makapaghihiganti sa mga táong
nagsadlak sa kaniya sa bilangguan at sa
mga humamak sa kaniyang kapitán. Hindi
sinag-ayunan ni Elias ang gayong balak
sapagkat maraming walang-malay ang
maaaring madamay. Ipinasiya ni Ibarra ng
ituloy ang nasabing balak na hindi kasáma
si Elias. Nagpahatid siya sa bundok, pero
natuklasan na ang kaniyang pagtakas at
itinugis sila ng patruya at isa pang
bangkang lulan ang mga guardia civil.
Tumalon sa lawa si Elias at nagpahabol sa
mga tumutugis upang makalayo ang
bangkang kinahihigaan ni Ibarra.

Nabása ni Maria Clara sa pahayagan ang

balitang napatay si Ibarra sa tugisan sa
lawa. Ipinasya niyang huwag nang pakasal
kay Liñares ito’y ipinaalam niya kay Padre
Damaso. Minabuti pa ng dalagang
magmongha pagkat wala na siyang pag-
asang mangunita man lámang si Ibarra.
Nadama ni Padre Damaso ang bigat ng
pakakasálang nagawa niya sa pakikialam
sa pag-iibigan nina Ibarra at Maria Clara.
Ipinagtapat niya sa dalaga ang tunay na
dahilan ng gayon niyang panghihimasok.

Bisperas ng Pasko. Napasalamat ang

batang si Basilio sa mag-anak na
kumupkop sa kaniya sa kabundukan.
Nagpaalam na rin siya upang umuwi sa
kanila. Nagpag-alaman niyang nabaliw ang
kaniyang ina at nagpagala-gala sa bayan
ng San Diego. Hinanap niya iyon at nang
magkita sila’y hindi siya kaagad nakilala ni
Sisa kaya’t muli iyong tumakas. Nakarating
ang kaniyang ina sa gubat. Nang noche
buenang iyon ay isa pang wari’y takas din
ang dapat gawin ni Basilio. Iba-ibang klase
ng kasawiang-palad ang naganap sa
buhay ng mga tauhan ng nobelang ito.
Tanging ang alperes/komandante ng
guardia civil sa San diego ang
matagumpay na nagbalik sa Espanya at
gayon din naman si Padre Salvi na nataas
ng tungkulin. Sarisaring balita ang kumalat
kay Maria Clara – mga balitang hindi
napatunayan pagkat nilukuban ng
maykapal na pader ng monasteryo ng Sta.
Clara.
Sanggunian
1. Poblete, Pascual Hicaro [1857-1921]
(tagasalin). Noli Me Tangere ni Jose Rizal ,
Gutenberg.org, 30 Disyembre 2006

Mga panlabas na kawing

Buong teksto: HTML , OCR (Espanyol)

Kinuha mula sa
"https://tl.wikipedia.org/w/index.php?
title=Noli_Me_Tángere&oldid=1661661"

Last edited 3 month ago by Commo…

Maaaring gamitin ang nilalaman sa ilalim ng CC

BY-SA 3.0 maliban kung nabanggit.