Professional Documents
Culture Documents
Jozve MahlolSazi ChemGroup - Ir
Jozve MahlolSazi ChemGroup - Ir
𝒎
= معمولیC غلظت معمولی
𝑽
در این جا نیازی به حفظ کردن این روابط نیست ،چرا که در ادامه به کاربرد هر یک از این رابطه
ها در قسمت های مورد نظرشان اشاره خواهیم کرد.
به طور کلی در آزمایشگاه شیمی محلول سازی را می توان به دو دسته تقسیم بندی کرد :
) 2محلول سازی از جامدات )1محلول سازی از مایعات
که محلول سازی از جامدات کمی آسانتر از محلول سازی از مایعات است زیرا برای محاسبات آن
به آیتم های کمتری نیاز داریم که در ادامه به تشریح هریک از آن ها خواهیم پرداخت.
در این قسمت ما بایستی درصد خلوص محلول مادر ،دانسیته محلول مادر و همچنین جرم ملکولی
محلول مادر را در اختیار داشته باشیم تا اینکه بتوانیم غلظت موالر محلول مادر ( غلیظ ) را بدست
آوریم و سپس از رابطه کاربردی بر حسب غلظت موالر حجمی از محلول مادر را که بایستی برداریم
و محلول سازی را انجام دهیم ،محاسبه می کنیم.
CM1V1 = CM2V2
◄ توضیحات فرمول در صفحه بعد
نکته )1در خصوص در صد خلوص ،دانسیته و جرم ملکولی محلول مادر ( غلیظ ) و ...باید بگوییم
که مقادیر هریک از این کمیت ها را می توانیم ازروی کاتالوگ و یا لیبل محلول مادر ( غلیظ )
مشاهده کنیم.
نکته ) 2لیبل محلول مادر شامل اطالعات ارزشمندی نظیر درصد خلوص ،دانسیته ،جرم مولکولی و
عالئم خطر ماده و ...می باشد که در ادامه یک نمونه محلول را مورد بررسی قرار می دهیم.
حال برای درک هرچه بهتر مطالب عنوان شده به بررسی چند مثال می پردازیم ،منتها قبل از ارائه
مثال یک نمونه لیبل را مورد بررسی قرار می دهیم .
مثال 250 :میلی لیتر محلول هیدرو کلریک اسید 3موالر از محلولی که لیبل آن را بررسی کردیم
تهیه کنید.
با تو جه به لیبل محلول مادر ( غلیظ ) درصد خلوص آن 32می باشد ،دانسیته آن 1/16وجرم
مولکولی آن هم برابر 36/46می باشد .پس ابتدا درصد غلظت محلول مادر را حساب می کنیم
حال طبق توضیحات قبل حجم مورد نیاز را که باید از محلول غلیظ برداریم حساب می کنیم .
پس بایستی 73/67میلی لیتر از محلول غلیظ هیدروکلریک اسید برداریم و در بالون 250میلی
لیتری ،به این حجم برسانیم.
تذکر :واحد دانسیته یا چگالی به دو شکل بیان می شود ،البته دانسیته واحد های متنوعی دارد اما
این دو واحد کاربردی تر هستند.
g/cm3 - kg/m3
این نوع از محلول سازی هم مشابه محلول سازی از مایعات بر حسب غلظت نرمال است و روش ها
و دستور العمل های آنجا ،در این نوع محلول سازی هم صادق است ،منتهای امر در این قسمت ما
در این فرم در ابتدا ما باید غلظت محلول مادر ( غلیظ ) را برحسب نرمال محاسبه کنیم:
Eهمان اکی واالن است که برای اجسام شیمیایی مختلف متفاوت است که در زیر می بینید.
بعد از محاسبه نرمالیته محلول مادر ،حجمی را که باید از محلول مادر برداریم و محلول سازی را
توسط آن انجام دهیم بوسیله فرمول زیر حساب می کنیم :
مثال 100 :میلی لیتر اسید سولفوریک 2نرمال تهیه کنید :
همانطور که می دانیم در ابتدا با استفاده از لیبل باید غلظت محلول مادر را حساب کنیم که در اینجا
یعنی مقدار 5/43میلی لیتر از اسید برمی داریم و داخل بالون ژوژه می ریزیم و به حجم 100میلی
لیتر می رسانیم.
در این نوع محلول سازی دیگر کمیت های درصد خلوص و دانسیته مطرح نیست و در این قسمت
از روابط غلظت موالر و غلظت معمولی بهره می گیریم.
در اینجا ما فقط به جرم مولکولی ترکیب احتیاج داریم که آن را ،هم می توانیم از روی لیبل جامد
ببینیم و هم خودمان می توانیم حساب کنیم .در ادامه یک نمونه لیبل ماده جامد را هم خواهیم دید.
𝒏 𝒏
= CM ➝ .5 = .𝟏 𝑳 ➝ n = .05 mole NaOH
𝑽
𝑯𝑶𝒂𝑵 𝒓𝒈 𝟎𝟒
? gr NaOH = .05 mole NaOH 𝟏 𝒎𝒐𝒍𝒆 𝑵𝒂𝑶𝑯 = 2 gr NaOH
یعنی 2گرم از سدیم هیدروکسید ( جامد ) برمی داریم و در بالون 100میلی لیتری به حجم
می رسانیم.
اگر بخواهیم از جامدی ،محلول تهیه کنیم که غلظت آن را بر حسب موالر بیان کرده اند به شیوه
زیر عمل می کنیم:
مثال :مطلوبست تهیه 50سی سی محلول یک نرمال یدید پتاسیم MW KI = 166 gr/mole :
◄ تذکر عملیاتی :در محلول سازی جامد ابتدا جامد را داخل بالون بریزید و با کمی آب مقطر ابتدا
نکته :اگر بخواهیم نرمالیته را به موالریته تبدیل کنیم و محلول سازی از جامدات را بر اساس
قوانین موالریته انجام دهیم از فرمول زیر استفاده می کنیم :
)𝑵( نرمالیته
= CM
)𝒏( ظرفیت
تا اینجا محلول سازی را به شکل های رایج و معمول یاد گرفتیم ،اما بعضی اوقات در آزمایشگاه
ممکن است به شکل های دیگری از محلول سازی بر بخوریم که شاید طریقه ساخت این نوع از
محلول ها را ندانیم .به طور مثال محلول هایی که غظت آنها بر حسب مواللv/v ، w/w ، w/v ،
غلظت موالل
بر طبق تعریف غلظت موالل عبارتست از تعداد مول های حل شونده در 1000گرم حالل
به طور مثال وقتیکه می گوئیم محلول 5موالل پتاس یعنی 5مول پتاس در 1000گرم حالل.
مثال :محلول 2موالل سود چند گرم سبک تر از محلول یک موالل اسید سولفوریک است ؟
در این مثال اول باید ببینیم هرکدام از محلول های فوق چند گرم وزن دارند و سپس اختالف آنها را
محاسبه می کنیم ،برای این کار از فرمول کاربردی زیر بهره می گیریم:
2*40 + 1000 = 1080 gr محلول 2موالل سود = 2مول سود در 1000گرم حالل
1*98 + 1000 =1098 gr محلول 1موالل اسید = 1مول اسید در 1000گرم حالل
محلول Xموالل پتاس = Xمول پتاس 1000 +گرم حالل 56X + 1000 = 1084
مثال :برای تهیه 10/4گرم محلول یک موالل سدیم هیدروکسید ،چند گرم سود % 80الزم است ؟
1*40 +1000 = 1040 gr محلول 1موالل سود = 1مول سود در 1000گرم حالل
یعنی برای تهیه 1040گرم محلول به 40گرم سود نیاز است ،حال برای تهیه 10/4گرم محلول
به چند گرم سود نیاز داریم ( به کمک تناسب می توان گفت )
𝟎𝟖
* X = .4 ➝ X = / 5 gr
𝟎𝟎𝟏
نکته :یک رابطه طالیی داریم که می توانیم درصد وزنی را به مواللیته تبدیل کنیم :
درصد وزنی
= مواللیته
)وزنی درصد (𝟏𝟎𝟎 −جرم مولکولی
مثال :مواللیته محلول HClتجاری % 37با چگالی 1/19چقدر خواهد بود ؟ ( ( MW(HCL)= 36 gr/mole
محاسبات را بر حسب کیلو گرم انجام دادیم ،چرا که تعریف موالل مقدار ماده حل شده در 1000
تا اینجای کار با چند مثال با مفهوم مواللیته آشنا شدیم ،اما چگونه به صورت عملیاتی یک محلول بر
حسب غلظت موالل بسازیم ؟
یعنی مجموع وزن سود و آب می شود 1040گرم به این صورت که ما در ابتدا 1000گرم حالل
یعنی آب بر می داریم که این یعنی بایستی 1000میلی لیتر آب بر داریم چرا که از آنجایی که
𝒎
= 1 gr/ml
𝟎𝟎𝟎𝟏
دانسیته آب تقریبا برابر 1است ،حجم آب هم همان 1000میلی لیتر می شود.
نکته :در تهیه محلول های موالل ،حجم حالل ( آب ) دقیقا 1000میلی لیتر است ولی در تهیه
محلول های موالر حجم محلول دقیقا 1000میلی لیتر است ،پس به طور مثال محلول 1موالر
سود غلیظ تر از محلول 1موالل سود می باشد زیرا در محلول 1موالر سود 1 ،مول سود در 1000
میلی لیتر محلول وجود دارد اما در محلول 1موالل سود 1 ،مول سود در حجمی بیش از 1000
میلی لیتر وجود دارد پس محلول موالر غلیظ تر از محلول موالل است.
𝑾
درصد جرمی
𝑾
به مقدار گرم ماده حل شونده موجود در 100گرم از یک محلول ،درصد جرمی ماده حل شونده در
آن محلول گفته می شود.
مثال :برای تهیه محلول % 68وزنی – وزنی کلسیم سولفید ،چند مول کلسیم سولفید را باید در 45
گرم آب حل کنیم ؟ Mw CaCO3 = 72 gr/mole
𝑿
= 𝟖𝟔 x ،یا همان مقدار کلسیم سولفید برابر 95/6گرم است که اگر طبق رابطه باال
𝐗𝟒𝟓+
𝟔𝟗𝟓.
که برابر است با 1/3مول کلسیم سولفید. به مول تبدیل کنیم میشود
𝟐𝟕
نکته مهم :هرگاه بخواهیم درصد جرمی را به غلظت معمولی بدل کنیم ،می توانیم از رابطه
مثال :به 10میلی لیتر اسید سولفوریک %70جرمی به چگالی ، 1.61 gr/cm3آنقدر آب
مقطر اضافه می کنیم تا حجم محلول به 25میلی لیتر برسد ،محلول نهایی چند موالر است ؟
𝑽
درصد حجمی
𝑽
حجم ماده حل شده در 100واحد حجم محلول را ،درصد حجمی محلول گویند.
تذکر :درصد حجمی معموال برای بیان غلظت محلول هایی به کار می رود که ناشی از مخلوط شدن
2مایع قابل امتزاج ( نظیر آب و الکل یا آب و استون ) هستند.
مثال :برای تهیه 5لیتر محلول استون.آب %35حجمی به چند لیتر آب نیاز است ؟
𝟓𝟑 𝒙
= ➝ X = 1.75 lit acetone 5 – 1.75 = 3.25 lit water
𝟎𝟎𝟏 𝟓
اما چطور متوجه شدیم که هر یک از اعدادحاصله متعلق به کدام جزء محلول می باشد؟
نکته مهم :اگر درصد حجمی ما باالی %50بود محلول غلیظ محسوب می شود ،یعنی محلول دارای
مقدار کمتری آب و مقدار بیشتری محلول اصلی می باشد ،یعنی به طور خالصه می توان گفت:
عدد کوچکتر حاصل شده مربوط به آب است محلول باالی % 50یعنی محلول غلیظ
عدد بزرگتر حاصل شده مربوط به آب است محلول پایین % 50یعنی محلول رقیق
مثال :برای تهیه 20میلی لیتر محلول % 96حجمی اتانول.آب به چند میلی لیتر آب نیاز است ؟
𝟔𝟗 𝒙
= ➝ X = 19.2 lit ethanol 20 – 19.2 = .8 lit water
𝟎𝟎𝟏 𝟎𝟐
محلول %65حجمی استون ،معادل چند درصد جرمی است ؟ ( چگالی استون ) .079 gr/cm3
محلول %65حجمی استون یعنی اینکه در 100میلی لیتر از محلول ما 65 ،میلی لیتر استون و 35
میلی لیتر آب وجود دارد .حال با توجه به اینکه چگالی آب 1 gr/ml3 ،است 35 ،میلی لیتر آب
جرمی معادل 35گرم دارد ولی جرم استون را به کمک رابطه دانسیته می توان محاسبه نمود.
𝒓𝒈 𝒙
= .79 ➝ X = 51.3 gr acetone
𝒍𝒎 𝟓𝟔
𝒓𝒈 𝟑𝟓𝟏.
:درصد جرمی محلول X 100 = 59.4 %
𝒓𝒈 𝟑𝟖𝟔.
𝑾
درصد وزنی حجمی
𝑽
جرم ماده حل شده در 100واحد حجم محلول را ،درصد وزنی حجمی محلول می گویند.
مثال :مطلوبست تهیه 100میلی لیتر محلول %10وزنی حجمی هیدروکسیل آمین :
هیدروکسیل آمین یک ماده جامد است ،می توانیم 10گرم از این جامد را برداریم و به حجم 100
میلی لیتر برسانیم.
گاهی اوقات در آزمایشگاه ما بایستی محلول سازی را براساس یک نسبت مشخص بسازیم ،نظیر
جمله فوق بدین معناست که به ازای هر میلی لیتر استیک اسید 2 ،میلی لیتر آب مقطر با توجه به
حجم محلول مورد نیاز اضافه کنید.
برای محلول های بسیار رقیق ،جرم حل شونده آنقدر کم است که معموال برای بیان غلظت ،بجای
درصد از قسمت در میلیون ( )ppmاستفاده می شود.
جرم حل شونده
= 𝒎𝒑𝒑 X 10 6
جرم محلول
اما معموال هر گاه صحبتی از ppmشد ما ppmرا به شکل زیر بیان می کنیم ( :رابطه کاربردی )
از این نوع محلول سازی معموال در آنالیز دستگاهی استفاده می شود ،که به طور کلی محلول سازی
ppmرا می توان به دو قسم تقسیم بندی کرد:
) 1زمانی که غلظت محلول مورد نیاز ما بر حسب ppmبود و در واقع یک محلول سازی ساده مد
نظر باشد .برای این منظور از رابطه فوق ( رابطه کاربردی ) استفاده می کنیم.
𝐫𝐠𝐦
= 𝒎𝒑𝒑 𝟎𝟖 ➝ mgr = 8
𝐋 𝟏.
یعنی ما بایستی 8میلی گرم یا ( ( 8 X 10-3 grاز برمو کروزول برداریم و در بالون به حجم 100
میلی لیتر برسانیم ،الزم به ذکر است که برموکروزول شناساگر جامد است.
) 2زمانی که یک گونه یا یک عنصر از یک ترکیب با عناصر مختلف مد نظر ماست که بهتر است
مثال 100 :میلی لیتر محلول 250 ppmنسبت به آهن را از ترکیب )Fe (NH4)2 (SO4 )2 (6H2O
در ابتدا طبق فرمول کاربردی ،میلی گرم Feرا محاسبه می کنیم.
𝐫𝐠𝐦
= 𝒎𝒑𝒑 𝟎𝟓𝟐 ➝ mgr = 25
𝐋 𝟏.
اما این بدان معنا نیست که ما 25میلی گرم یا /025گرم از ترکیب مورد نظر برداریم چرا که
ترکیب ما آهن خالص نیست و عناصر دیگری هم دارد پس برای اینکه مقدار گرمی که باید از
ترکیب برداریم را به صورت زیر محاسبه می کنیم :
𝟒𝟑𝟗𝟐.
.025 gr Fe ➝ 0/175 gr
𝟖𝟓𝟓.
مقدار گرمی که باید از ترکیب برداریم و به حجم 100میلی لیتر برسانیم تا محلولمان نسبت به
آهن 250ppmباشد.
تذکر :بدیهی است که اگر این نوع محلول سازی را بر حسب غلظت های دیگر بخواهیم انجام
دهیم ،به همین شیوه عمل خواهیم کرد.
به طور کلی رقیق سازی یک محلول بدین معنی است که از یک محلول غلیظ ،یک محلول رقیق تر
بوسیله اضافه کردن آب بسازیم.
منظور از رقیق سازی درصدی این است که ما یک محلول غلیظ ( مادر ) با درصد وزنی یا
همان درصد خلوص مشخص که روی لیبل ذکر می شود در اختیار داریم و می خواهیم از این
محلول ،محلولی جدید با درصد وزنی ( خلوص ) جدید بسازیم .برای این منظور از رابطه زیر
مثال 250 :میلی لیتر محلول سولفوریک اسید % 85تهیه کنید :
𝟓𝟖
∗ 𝐥𝐦 𝟎𝟓𝟐 ➝ 216.83 ml
𝟖𝟗
بایستی 216/83میلی لیتر از اسید سولفوریک غلیظ برداریم و به حجم 250میلی لیتر برسانیم که
البته حواستان باشد که به هیچ وجه آب را روی اسید نریزیم.
این نوع محلول سازی به این شکل است که ما یک محلول با غلظت مشخص در اختیار داریم و می
خواهیم از این محلول ،یک محلول جدید با غلظتی جدید بسازیم که به این منظور از رابطه *
مثال :از محلول 3موالر نیتریک اسید 100 ،میلی لیتر محلول 1/8موالر تهیه کنید :
یعنی 60میلی لیتر از محلول غلیظ تر بر میداریم و به حجم 100میلی لیتری می رسانیم و یا
اینکه اگر مقدار کمتری بخواهیم ،می توانیم 6میلی لیتر از محلول غلیظتر را به حجم 10
Mahyar sahabi
Email: mahyar_sahabi@yahoo.com