‫فصل اول‬

‫شیمی تجزیه چیست؟‬

‫قسمت دوم‬

‫شیمی تجزیه کمّی‬

‫در شیمی تجزیه کمّی نتایج یک تجزیه با اصطالحات زیر بیان می شود‪:‬‬

‫بیان غلظت ها‪:‬‬

‫غلظت ها به صورتهای غلظت موالر (موالریته) 𝑀 ‪ ،‬غلظت فرمال (فرمالیته) 𝐹 ‪ ،‬غلظت نرمال (نرمالیته) 𝑁 ‪،‬‬

‫غلظت درصد ‪ ،‬قسمت در میلیون )𝑚𝑝𝑝( و قسمت در هزار بیان می شود‪.‬‬

‫غلظت های فوق وابسته به حرارت هستند‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫محلول سازی‪:‬‬

‫محلول سازی به معنای ساختن محلول مورد نظر از محلولهای استاندارد می باشد‪.‬‬

‫محلولی را استاندارد می نامند که در آن‪:‬‬

‫‪ ‬رابطۀ بین مقدار مادۀ حل شده و محلول ‪ ،‬یا‬

‫‪ ‬رابطۀ بین مقدار مادۀ حل شده و حالل معلوم باشد‪.‬‬

‫بسیاری از واکنشها در حالت محلول انجام می شوند و محاسبات کمّی برای اینگونه واکنشها بر مبنای غلظت آنها‬

‫صورت می گیرد‪.‬‬

‫برای بیان غلظت روشهای گوناگونی وجود دارد و محلولهای استاندارد بر اساس غلظت بیان می شوند‪.‬‬

‫برای محلول سازی ابتدا باید با واحدها و روشهای بیان غلظت آشنایی کامل داشت‪.‬‬

‫‪ -1‬درصد وزنی‪ :‬این نوع واحد غلظت عبارت است از مقدار وزن مادۀ حل شونده در ‪ 100‬جزء وزنی از محلول‪.‬‬

‫مثال‪:‬‬

‫محلول سدیم هیدروکسید ‪ %5‬به معنی ‪ 5‬گرم سدیم هیدروکسید در ‪ 100‬گرم از محلول (یا ‪ 100‬جزء وزنی از‬

‫محلول)‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫‪ -2‬غلظت معمولی‪ :‬این نوع واحد غلظت عبارت است از مقدار گرم مادۀ حل شده ای که در یک لیتر از محلول‬

‫وجود دارد و آن را با عالمت )𝐶( نشان می دهند‪.‬‬

‫مثال‪:‬‬

‫محلول سدیم هیدروکسید با غلظت معمولی 𝑡𝑖𝑙‪ 40 𝑔/‬به این معنی است که ‪ 40‬گرم سدیم هیدروکسید را وزن‬

‫کرده و پس از حل کردن در آب مقطر آن را به حجم ‪ 1‬لیتر برسانیم‪.‬‬

‫‪ -3‬غلظت موالریته‪ :‬این نوع واحد غلظت عبارت است از تعداد مولهای حل شده ای که در یک لیتر از محلول‬

‫وجود دارد و آن را با عالمت )𝑀( نشان می دهند و بصورت موالر بیان می کنند‪.‬‬

‫مثال‪:‬‬

‫محلول سدیم هیدروکسید 𝑀 ‪ 3‬داشته باشیم ‪ ،‬یعنی ‪ 3‬مول سدیم هیدروکسید در یک لیتر از محلول وجود دارد‪.‬‬

‫غلظت موالر در آزمایشگاههای شیمی کاربرد زیادی دارد و رایج ترین روش بیان غلظت است‪ .‬رابطۀ موالریته با‬
‫𝐶‬
‫= 𝑀𝐶 است‪.‬‬ ‫جرم مولکولی ترکیب به صورت‬
‫𝑀‬

‫که در آن 𝑀𝐶 غلظت موالر محلول ‪،‬‬

‫𝐶 غلظت معمولی یا گرم در لیتر محلول ‪،‬‬

‫و 𝑀 جرم مولکولی نمونه است‪.‬‬

‫محلول موالر‪ ،‬محلولی است که در هر لیتر از آن به اندازۀ یک مول مادۀ حل شونده حل شده باشد‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫مسئلۀ ‪: 1‬‬

‫‪ 250‬میلی لیتر محلول 𝑀 ‪ 0/1‬از سدیم هیدروکسید تهیه کنید‪.‬‬

‫𝑙𝑜𝑚‪𝑀𝑁𝑎𝑂𝐻 = 40 𝑔/‬‬
‫حل‪:‬‬

‫𝐶‬
‫= 𝑀𝐶‬ ‫>=‬ ‫𝐿𝑚 ‪𝐶 = 0/1 × 40 = 4 𝑔/1000‬‬
‫𝑀‬

‫𝑔‪4‬‬ ‫𝐿𝑚 ‪1000‬‬

‫𝑔‪𝑥 =1‬‬ ‫𝐿𝑚 ‪250‬‬

‫مسئلۀ ‪: 2‬‬

‫در محلولی به حجم ‪ 0/75‬لیتر مقدار ‪ 90‬گرم اتانول حل شده وجود دارد‪ .‬غلظت مولی این محلول را حساب کنید‪.‬‬

‫𝑙𝑜𝑚‪𝑀𝐶2 𝐻5 𝑂𝐻 = 46/1 𝑔/‬‬

‫حل‪:‬‬

‫𝑙𝑜𝑚 ‪1‬‬ ‫𝑔 ‪46/1‬‬

‫𝑥‬ ‫𝑔 ‪90‬‬ ‫>=‬ ‫𝑙𝑜𝑚 ‪𝑥 = 1/95‬‬

‫تعداد مولهای حل شده‬

‫= 𝑀𝐶‬ ‫‪1/95‬‬
‫حجم محلول‬
‫>=‬ ‫= 𝑀𝐶‬ ‫𝑀 ‪= 2/6‬‬
‫‪0/75‬‬

‫‪8‬‬
 ‫مسئلۀ ‪: 3‬‬

‫اگر غلظت مولی 𝑙𝐶𝑎𝑁 برابر با 𝑀 ‪ 0/364‬باشد ‪ ،‬چند گرم از این نمک در ‪ 152‬میلی لیتر محلول وجود دارد‪.‬‬

‫𝑙𝑜𝑚‪𝑀𝑁𝑎𝐶𝑙 = 58/5 𝑔/‬‬

‫حل‪:‬‬

‫𝐶‬ ‫𝐶‬
‫= 𝑀𝐶‬ ‫= ‪=> 0/364‬‬ ‫>=‬ ‫𝐿‪𝐶 = 21/294 𝑔/‬‬
‫𝑀‬ ‫‪58/5‬‬

‫𝑔 ‪21/294‬‬ ‫𝐿𝑚 ‪1000‬‬

‫𝑥‬ ‫𝐿𝑚 ‪152‬‬ ‫>=‬ ‫𝐿𝑚 ‪𝑥 = 3/24 𝑔/152‬‬

‫مسئلۀ ‪: 4‬‬

‫چند گرم دکستروز در ‪ 325‬میلی لیتر محلول 𝑀 ‪ 0/258‬حل شده است؟‬

‫𝑙𝑜𝑚‪𝑀𝐶6𝐻12 𝑂6 = 180 𝑔/‬‬

‫حل‪:‬‬

‫𝐶‬ ‫𝐶‬
‫= 𝑀𝐶‬ ‫= ‪=> 0/258‬‬ ‫>=‬ ‫𝐿‪𝐶 = 46/44 𝑔/‬‬
‫𝑀‬ ‫‪180‬‬

‫𝑔 ‪46/44‬‬ ‫𝐿𝑚 ‪1000‬‬

‫𝑥‬ ‫𝐿𝑚 ‪325‬‬ ‫>=‬ ‫𝑔 ‪𝑥 = 15/093‬‬

‫‪9‬‬
 ‫مسئلۀ ‪: 5‬‬

‫مقدار ‪ 98‬گرم سولفوریک اسید را با آب به چه حجمی برسانیم تا محلول 𝑀 ‪ 0/5‬داشته باشیم؟‬

‫𝑙𝑜𝑚‪𝑀𝐻2 𝑆𝑂4 = 98 𝑔/‬‬

‫حل‪:‬‬

‫𝐶‬ ‫𝐶‬
‫= 𝑀𝐶‬ ‫= ‪=> 0/5‬‬ ‫>=‬ ‫𝐿‪𝐶 = 49 𝑔/‬‬
‫𝑀‬ ‫‪98‬‬

‫𝑔 ‪49‬‬ ‫𝐿𝑚 ‪1000‬‬

‫𝑔 ‪98‬‬ ‫𝑥‬ ‫>=‬ ‫𝐿 ‪𝑥 = 2000 𝑚𝐿 = 2‬‬

‫مسئلۀ ‪: 6‬‬

‫موالریتۀ محلولی از سدیم کربنات که شامل ‪ 53‬گرم مادۀ حل شده در ‪ 215‬میلی لیتر محلول است‪ ،‬را محاسبه‬

‫کنید؟‬

‫𝑙𝑜𝑚‪𝑀𝑁𝑎2𝐶𝑂3 = 106 𝑔/‬‬

‫حل‪:‬‬

‫𝑔 ‪53‬‬ ‫𝐿𝑚 ‪215‬‬

‫𝑥‬ ‫𝐿𝑚 ‪1000‬‬ ‫>=‬ ‫𝐶 = 𝐿‪𝑥 = 246 𝑔/‬‬

‫𝐶‬ ‫‪246‬‬
‫= 𝑀𝐶‬ ‫= 𝑀𝐶 >=‬ ‫>=‬ ‫𝑀 ‪𝐶𝑀 = 2/32‬‬
‫𝑀‬ ‫‪106‬‬

‫‪10‬‬
 ‫مسئلۀ ‪: 7‬‬

‫موالریتۀ محلول نیتریک اسیدی را حساب کنید که شامل ‪ 12/6‬گرم از نیتریک اسید در ‪ 5‬لیتر محلول باشد؟‬

‫𝑙𝑜𝑚‪𝑀𝐻𝑁𝑂3 = 63 𝑔/‬‬

‫حل‪:‬‬

‫𝑔 ‪12/6‬‬ ‫𝐿‪5‬‬

‫𝑥‬ ‫𝐿‪1‬‬ ‫𝐶 = 𝐿‪=> 𝑥 = 2/52 𝑔/‬‬

‫𝐶‬ ‫‪2/52‬‬
‫= 𝑀𝐶‬ ‫= 𝑀𝐶 >=‬ ‫>=‬ ‫𝑀 ‪𝐶𝑀 = 0/04‬‬
‫𝑀‬ ‫‪63‬‬

‫‪11‬‬