‫مقدمه‬

‫تیزاب شحمی عبارت از زنجیر طویل های دروکاربنها اس ت ک ه در ی ک انج ام آن گ روپ کاربوکس یل‬
‫ودرانجام دیگر آن گروپ میتایل میباشد‪ .‬طول زنجیر از پروپانویک اسید الی لیگنوریک اسید تش کیل‬
‫گردیده است ‪.‬‬

‫مگر بزرگی تیزاب شحمی از روغن های مشبوع ویا روغن های حیوانی که طول زنجیر شان از ‪C15‬‬
‫الی ‪ C20‬باشد تشکیل شده است‪.‬‬

‫اس تاریک اس ید [‪( ]CH3(CH2)16COOH‬اوکتانوی ک اس ید) بزرگ ترین م الیکول مش بوع ت یزاب‬
‫استاریک اسید میباشد که بیشتر در روغن های طبیعی و چربیات وجود دارد‪.‬‬

‫در استاریک اسید مشبوع هیچ رابطه دوگانه بین کاربن و کاربن وجود ندارد‪.‬‬

‫این بدین معنی است که هر زنجیر این روغن قابلیت چرخش باال و پایین را دارا میباشد‪.‬‬

‫استاریک اسید یک ماده پر کاربرد و پرمصرف در صنایع امروزی بوده که در جاهای زیادی‬
‫مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬از استاریک اسید در بخش های مواد غذایی‪ ،‬پوشاک و نساجی‪ ،‬در‬
‫پالستیک سازی‪ ،‬دوا سازی و مواد آرایشی‪ ،‬در شمع سازی وغیره‪ ...‬موارد استفاده میشود که در‬
‫اینجا فقط تعدادی از آنها نام گرفته شد‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫‪ -1‬بخش تیوریکی‬

‫‪ -1.1‬معلومات عمومی در باره مواد اولیه‬

‫ترای گلیسرید ( ‪ ) Tri Glyceride‬نوعی شحم است که در بدن انسان نقش مهمی ایفا میکن د‪.‬‬
‫درچ ربی ب دن‪ ،‬ت رای گلیس رید نقش ع ایق بن دی و ذخ یره ان رژی را دارد و ت رای گلیس رید از ی ک‬
‫مالیکول گلیسرول و سه مالیکول تیزاب تشکیل گردیده است‪.‬‬

‫ترای گلیسرید یا ترای آسیل گلیسرول از ترکیب یك الکول سه قیمت ه ب ه ن ام گلیس رول و س ه م الیکول‬
‫اسید چرب ایجاد می شود‪ .‬نام اختصاری آن ‪ T.G‬است‪.‬‬

‫‪ T.G‬شکل مهمی از ذخیره انرژی است و نسبت به قندها دارای م یزان ان رژي نهفت ه بیش تري اس ت‪.‬‬
‫همچنین این مالیکول ازنظ ر کیمی ایی م الیکول بی اث ر اس ت و خص لت آب گری زی آن ن یز از وج وه‬
‫متمایزكننده آن نسبت به كاربوهایدراتها است ‪.‬‬

‫ترای گلیسرید عبارت ازیک استر میباشد که ازیک مالیکول گلیسرول (گلیسرین) وسه مالیکول تیزاب‬
‫شحمی تشکیل گردیده همچنان ترای گلیسریدها سازنده شحم ب دن انس انها‪ ،‬حیوان ات و ش حم س بزیجات‬
‫میباشد‪.‬‬

‫این شحم دارای بخش های مختلف میباشد که درطبقه بن دی اص لی آن عب ارت ت رای گلیس رید مش بوع‬
‫وغیرمشبوع میباشد‪.‬‬

‫الف ‪ :‬ترای گلیسرید مشبوع (‪)C55H98O6‬عبارت ازشحم های اند که دارای روابط یگانه بین اتم ه ای‬
‫کاربن میباشد و روابط آنها توسط هایدروجن مشبوع گردیده ودارای نقطه ذوبان بلن د ب وده وامک ان آن‬
‫میرود که در درجه حرارت اتاق به شکل جامد ظاهر گردد‪.‬‬

‫ب ‪ :‬ترای گلیسرید غیرمشبوع عبارت ازشحم ه ای ان د ک ه دارای رواب ط دوگان ه بین اتم ه ای ک اربن‬
‫میباشد ودارای نقطه ذوبان پایین بوده وامکان آن میرود که در درجه حرارت اتاق به شکل مایع ظاهر‬
‫گردد‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫‪ -1.1.1‬ساختمان کیمیاوی ترای گلیسرید‬
‫ترای گلیسریدها ازیک اتم گلیسرول وسه اتم تیزاب شحمی تشکیل گردیده که دارای گرَو پ‬
‫های هایدروکسیل(‪ )OH-‬وگروپ کاربوکسیل(‪ )COOH-‬میباشد زمانیک ه الک ول ه ا وت یزاب ه ای‬
‫شحمی باهم یکجا میگردند استر تولید می گردد‪ ،‬چون یک مالیکول گلیسرول (الکول سه قیمت ه) دارای‬
‫س ه گ روپ هایدروکس یل (‪ )OH-‬میباش د وهرم الیکول ت یزاب ش حمی دارای گ روپ کاربوکس یل(‪-‬‬
‫‪ )COOH‬میباشد باهم ترکیب گردیده تا روابط استری به وجود آید ‪:‬‬

‫‪HOCH2CH(OH)CH2OH+RCO2H+R’CO2H+R”CO2H‬‬
‫‪RCO2CH2CH(O2CR)CH2COR+3H2O‬‬

‫سه مالیکول تیزاب شحمی(‪ )RCO2H+R’CO2H+R”CO2H‬درتعامل فوق اکثرا مختل ف میباش ند‬
‫اما انواع مختلف ترای گلیسرایدها شناخته شده است‪ ،‬اما زنجیرطویل ت یزاب ش حمی ب ه ش کل ط بیعی‬
‫وجود دارد‪ ،‬اما اکثریت آنها دارای اتم های ‪ 20،18،16‬کاربن میباشد وتعداد زیاد شحم ه ای ط بیعی‬
‫درگیرنده مخلوط مغلق ازترای گلیسرید مخصوص خودرا دارد‪.‬‬

‫هموترای گلیسرید‬

‫ترای گلیسرید ساده عبارت از آنست که بجای سه مالیکول تیزاب شحمی یکسان با هم یکجا میگردد‬
‫نام های آنها نمایان گرتیزاب آنها میباشد سترین ازاستیاریک اسید‪ ،‬پالمتیک از پالمتیک اسید و غیره‬
‫گرفته شده است‪.‬‬

‫‪ -1.2‬تیزاب شحمی‬
‫چربیها نوعی استر سه قیمته به نام ترای گلیسیرید هستند که از تعام ل الک ول س ه قیمت ه‬
‫گلیسرول با سه ما لیکول تیزاب شحمی طبق تعامل زیر به دست می آیند‪:‬‬

‫‪3‬‬
 ‫مکانیسم تعامل تشکیل استر به صورت زیر است‪:‬‬

‫بخش بیشتر چربیها و روغنهای خ وراکی را ت رای گلیس یریدها میس ازند؛ چربیه ا دارای ت یزاب ه ای‬
‫شحمی مشبوع شده و غیرمشبوع هستند‪ .‬هر چه زنجیر ت یزاب ه ای ش حمی کوت اه ت ر باش د ی ا ش مار‬
‫رابطه های دوگانه بیشتر باشند‪ ،‬نقطه ذوب چربی کمتر است‪.‬‬
‫(ش امل اس یدهای کوت اه زنج یر و بلن د‬ ‫)‬ ‫تیزاب های ش حمی مش بوع ‪Fatty Acids Saturated‬‬
‫زنجیر هستند که در مقادیر کم یا زیاد در منابع روغنی پیدا میشوند‪.‬‬

‫تیزاب های شحمی غیر مشبوع به دو دسته تقسیم میشوند‪:‬‬

‫تیزابهای شحمی غیرمشبوع با یک رابطه دوگان ه (‪ )Mono unsaturated fatty acids‬ک ه‬ ‫‪-1‬‬

‫مت داولترین آنه ا اولئی ک اس ید (‪ )Oleic acid‬اس ت‪ .‬این اس ید بیش تر در روغنه ای زیت ون‪ ،‬کل زا‪،‬‬
‫جلغوزه‪ ،‬پالم‪ ،‬کنجد و نیز چربی ذخیره ای جانوران وجود دارد‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫تیزاب های شحمی غیرمشبوع با چند رابطه دوگان ه (‪ )Poly unsaturated fatty acids‬ک ه‬ ‫‪-2‬‬

‫بیشتر شامل لینولئیک اسید (‪ )Linoleic acid‬با دو رابطه دوگان ه می باش ند و ب ه م یزان زی ادی در‬
‫روغنهای گلرنگ‪ ،‬گل کمیاب پرست‪ ،‬جواری‪ ،‬سویا وکنجد وج ود دارن د‪ .‬روغنه ای کل زا و س ویا از‬
‫منابع سرشار لینولنیک اسید(‪ )Linolenic acid‬با سه رابطه دوگانه میباشند‪.‬‬
‫تیزاب های شحمی الزم‪ ،‬اسیدهایی هستند که در بدن ساخته نمیشوند و برای پیشگیری از بروز برخی‬
‫بیماریها مانن د ام اس‪ ،‬رماتیس م آرترویی د و بیماریه ای پوس تی بای د از طری ق تغذی ه ف راهم ش وند ک ه‬
‫لینولئیک اسید و آلفا لینولنیک اسید در این دسته جای دارند‪ .‬بنابراین با مصرف روغنهای گیاهی م ایع‬
‫و مسکه های گیاهی نیاز بدن به تیزاب های شحمی الزم تامین میشود‪ .‬افزون بر این در روغن ب رخی‬
‫ماهیها تیزاب های شحمی‪ N3‬با شمار بیشتری رابطه دوگانه وجود دارد‪ ،‬مانند(‪Acid Pentaenoic‬‬
‫‪ )Eicosa‬با پنج رابطه دوگانه و (‪ )Acid Docosa Hexaenoic‬با شش رابطه دوگانه‪ ،‬به همین‬
‫دلیل مصرف ماهی و روغن ماهی در سالهای اخیر سفارش شده است‪.‬‬
‫تیزاب های شحمی غیرمشبوع طبیعی که در روغنهای گیاهی کمی یافت میشوند بیشتر به ش کل س یس‬
‫(‪ )C‬میباشند در ح الی ک ه ایزوم یری ت رانس (‪ )T‬آنه ا ک ه در عملی ه هایدروجنیش ن روغنه ای م ایع‪،‬‬
‫ناخواسته تولید میشود ویژگی تیزاب های شحمی الزم را ندارن د ب ه عب ارت دیگ ر آنزایمه ای موج ود‬
‫دربدن تفاوت ایزومیرهای سیس و ترانس را می شناس ند و در ب دن ت یزاب ه ای ش حمی ت رانس ش بیه‬
‫تیزاب های شحمی مشبوع سوخته می شوند‪ .‬بدین ت رتیب‪ ،‬در واق ع ت یزاب ه ای ش حمی غ یر مش بوع‬
‫ترانس موجود در روغن جامد را نمی توان تیزاب شحمی غیرمشبوع مفید دانست و پیشنهاد شده اس ت‬
‫مجموع تیزاب های شحمی مشبوع و غیرمشبوع ترانس را به صورت (‪ )S+T‬به عن وان ت یزاب ه ای‬
‫شحمی مشبوع دانست‪.‬‬
‫تیزاب های شحمی ترانس به طور طبیعی نیز درمسکه و روغن گاو به میزان ‪ 2‬ت ا ‪ 7‬درص د وج ود‬
‫دارند که از طریق هایدروجنیشن زیستی در نشخوارکنندگان ساخته میشوند‪ .‬در هایدروجنیشن ص نعتی‬

‫میزان این اسیدها ممکن است به بیش از ‪ 50‬درصد نیز برسد‪.‬‬

‫تیزاب های شحمی که برای فعالیت های بیولوژیک بدن انسان ضروری هستند ولی بدن انسان نمیتواند‬
‫با کیفیت کافی از دیگر زیر الیه ها آنه ا را تولی د کن د و بن ابراین بای د از طری ق مص رف غ ذا ت أمین‬
‫شوند‪ ،‬اصطالحًا تیزابهای شحمی ضروری نامیده شده اند‪ .‬تیزاب های شحمی ض روری فق ط دو ن وع‬
‫دارند ‪ :‬یکی رابطه دوگانه با ‪ 3‬اتم کاربن دارد (آلفالینولنیک اسید (‪ ))ALA‬که از انتهای میتای ل ح ذف‬
‫شده است‪ ،‬و دیگری رابطه دوگانه با ‪ 6‬اتم ک اربن دارد (لینولئی ک اس ید (‪ ))LA‬ک ه از انته ای میتای ل‬
‫حذف شده است‪ .‬بدن انسان این توانایی را ندارد که رابطه دوگان ه ب ا ‪ 9‬ک اربن ی ا ‪ 10‬ک اربن بس ازد‪،‬‬
‫همانطور که از سمت اسیدکاربوکسیلیک شمرده می شود‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫آلفا لینولنیک اسید و لینولئیک اسید به طور گسترده ای در روغنهای گیاهی وج ود دارن د و پخش ش ده‬
‫اند‪ .‬البت ه ب دن انس ان توان ایی مح دودی دارد ت ا آلف ا لینولنی ک اس ید را ب ه زنج یره ه ای بلن دتر یع نی‬
‫ایکوزاپنتانوییک اسید و دوکوزاهگزانوئیک اسید تبدیل کند‪.‬‬

‫در مبحث کیمی ا و ب ویژه بیوکیمی ا ت یزاب ش حمی ی ک اس یدی اس ت ک ه دارای زنج یره بلن د و خطی‬
‫آلیفاتیک میباشد‪ .‬این زنجیره ممکن است از جنس چربی مشبوع شده یا چربی غیرمشبوع باشد‪ ،‬تیزاب‬
‫شحمی می تواند به کوتاهی اسید بوتیریک با ‪ 4‬ک اربن باش د در ح الی ک ه ت یزاب ه ای ش حمی ک ه از‬
‫چربیها و روغنهای طبیعی ساخته میشوند حداقل دارای ‪ 8‬کاربن میباشند مثال اسید کاپریلیک‪.‬‬

‫در صنعت‪ ،‬تیزاب های ش حمی از اتص االت اس تری موج ود در چربیه ا و ی ا روغنه ای ط بیعی (ک ه‬
‫هردو ترای گلیسرید هستند) و حذف گلیسرول از آنها بدست میآیند‪.‬‬

‫اکثر تیزاب های شحمی که به طور ط بیعی تولی د میش وند ی ک زنج یره ب ا ی ک ع دد جفت از اتمه ای‬
‫کاربن (‪ 4‬تا ‪ )28‬دارند ‪.‬تیزاب های شحمی معموال از ترای گلیسریدها یا فا س فولیپیدها نش أت گرفت ه‬
‫اند‪.‬‬
‫وقتی آنها به دیگر مالیکولها وصل نمیشوند‪ ،‬به عنوان تیزاب شحمی آزاد شناخته میشوند ‪.‬ت یزاب ه ای‬
‫شحمی منابع مهم سوخت هستند زیرا وارد سوخت و س از میش وند‪ ،‬آنه ا کمیت ه ای ب زرگ ‪ ATP‬را‬
‫ارائه میدهند‪ .‬بسیاری از انواع سلولها می توانن د ی ا گلوک وز ی ا ت یزاب ه ای ش حمی ب رای این ه دف‬
‫استفاده کنند‪.‬‬

‫در کل‪ ،‬ماهیچه قلبی و اسکلتی تیزاب های شحمی را ترجیح میدهند‪ .‬به ندرت‪ ،‬مغ ز می توان د ت یزاب‬
‫های شحمی را به عنوان یک منبع سوخت بجای گلوکوز استفاده کند‪.‬‬

‫تیزاب های شحمی خون در اشکال مختلف در مراحل مختلف در گردش خ ون هس تند‪ .‬آنه ا از طری ق‬
‫روده در ش یلومیکرونها وارد می ش وند ام ا همچ نین در لیپ و پروت ئین و خیلی کم در م ویرگ وج ود‬
‫دارند‪ .‬به عالوه وقتی از مواد چرب ره ا می ش ود‪ ،‬ت یزاب ه ای ش حمی در خ ون مانن د ت یزاب ه ای‬
‫شحمی آزاد وجود دارند‪ .‬این نشان داده که ترکیب تیزاب های شحمی توسط پوست پستانداران به دست‬
‫می آید‪ ،‬با اسید الکتیک و اسید پیروویک‪ ،‬متمایز است و حیوانات را قادر می سازد ب ا ی ک حس ت یز‬
‫بویایی افراد را فرق نمایند‪.‬‬

‫‪ -1.1.2‬نامگذاری اتم های کاربن تیزاب های شحمی‬

‫چندین سیستم مختلف نامگذاری برای تیزاب های شحمی اس تفاده ش ده اس ت‪ .‬ج دول زی ر معم ول‬
‫ترین سیستمها را توصیف میکند‪.‬‬
‫‪6‬‬
 ‫‪ .1‬نامگذاری معمولی ‪ :‬اسید پالمیتولئیک‬

‫نامگذاری های معمولی اسامی قدیمی غیر منظم هستند‪ ،‬که متداول ترین سیستم نام گ ذاری هس تند‬
‫که در ادبیات استفاده شده است‪ .‬معمولترین تیزاب های شحمی نامهای معمولی اضافه بر نامه ای منظم‬
‫شان دارند‪ ،‬این اسامی متداوال هیچ الگویی را دنبال نمی کنند‪ ،‬اما آنها مختصر و اغلب مبهم نیستند‪.‬‬

‫‪ .2‬نامگذاری منظم ‪ :‬اسید اکتادسنوئیک‬

‫نامگ ذاری منظم ی ا ن ام گ ذاری ‪ IUPAC‬از ق وانین اس تاندارد آیوپ ک ب رای ن ام گ ذاری م واد‬
‫کیمیاوی نش أت گرفت ه اس ت‪ ،‬ک ه در س ال ‪ 9791‬انتش اریافته‪ ،‬ی ک پیش نهاد ب ویژه ب رای چربیه ا در‬
‫‪ 9771‬انتشار یافته است که شمارش از انتهای کاربوکسیلیک اسید شروع میشود‪ .‬رابطه ه ای دوگان ه‬
‫با پسوند ‪ trans/-cis‬یا ‪ E-/Z‬نشانه گذاری شده است‪ ،‬که مناسب است‪ .‬این طریقه کمی مغل ق ت ر از‬
‫نامگذاری معمولی است‪ ،‬اما مزایای این را دارد که از نظر تکنیکی و توصیفی واضح تر است‪.‬‬

‫‪ .3‬نام گذاری دلتا ‪: X‬‬

‫در نامگذاری دلتا ‪ x‬هر رابطه دوگانه با دلتا ایکس نشان داده شده است‪ ،‬ک ه رابط ه دوگان ه روی‬
‫رابطه کاربن – کاربن ‪ x‬ام قرار گرفت ه اس ت‪ ،‬از انته ای کاربوکس یلیک اس ید ش مرده می ش ود‪ .‬ه ر‬
‫رابطه دوگانه با یک پیشوند سیس یا پسوند ترانس می آ ید‪ ،‬تقسیم بن دی م الیکول دور رابط ه را نش ان‬
‫می دهد به عنوان مثال لینولئیک اسید‪ ،‬اکتادی کادیونوئیک اسید سیس دلتا ‪ ،21‬س یس دلت ا ‪ 9‬را نش ان‬
‫می دهد ‪.‬‬
‫این نام گذاری این مزیت را دارد که کمتر وساده است نسبت به نام گذاری منظم اما از نظر تکنیکی یا‬
‫توصیفی واضح و روشن نیست‪.‬‬

‫‪ .4‬نام گذاری ‪n-x n-3‬‬

‫نام گذاری ‪ ،n-x‬همچ نین ‪ w-x‬ه ردو نامه ایی ب رای ترکیبه ای ف ردی ف راهم می کن د و آنه ا را‬
‫توسط ویژگی های زیست ترکیبی شان در حیوانات طبقه بندی می کند‪ .‬یک رابطه دوگانه روی رابطه‬
‫کاربن – کاربن ‪ x‬ام قرار گرفته است‪ ،‬از کاربن میتایل نهایی تا کاربونیل کاربن شمارش می شود (به‬
‫عنوان امگا نشان گذاری میشود) به عنوان مثال‪ :‬آلفا لینولئیک اسید مانن د ی ک ت یزاب ش حمی امگ ا ‪3‬‬
‫طبقه بندی می شود و بنابرین این احتمال هست که یک مسیر زیست ترکیبی ب ا دیگ ر ترکیب ات از این‬
‫نوع تقسیم کند‪ .‬اما ‪ IUPAC‬این را در مدل ‪ n-x‬در اس ناد تک نیکی ن ام گ ذاری ک رده اس ت‪ .‬معم ول‬

‫‪7‬‬
‫ترین مسیرهای زیست ترکیبی تیزاب شحمی مورد تحقیق قرار گرفته ‪ n-6‬یا‪ n-3‬هستند؛ ک ه فرض یه‬
‫گذاری شده اند تا به ترتیب تورم را کاهش یا افزایش دهند‪ .‬تعداد چربیها شکل ‪ C:D‬را میگیرد ک ه ‪C‬‬
‫اتم های کاربن در تیزاب شحمی و ‪ D‬تعداد رابطه های دوگان ه در ت یزاب ش حمی اس ت (اگ ر بیش از‬
‫یک باشد فرض میشود رابطه دوگانه توسط کاربن هایدروجن شکسته می شود)‪.‬‬

‫‪ -1.3‬انواع تیزاب های شحمی‬

‫‪ . 1‬تیزاب های شحمی که رابطه دوگانه کاربن–کاربن دارند‪ ،‬با نام غیرمشبوع نام گرفته اند‪.‬‬

‫‪ .2‬تیزاب های شحمی بدون رابطه دوگانه با نام مشبوع نام گرفته اند‪.‬‬

‫‪ -1.3.1‬تیزاب های شحمی غیر مشبوع‬

‫تیزاب های شحمی مش بوع نش ده ی ک ی ا بیش تر از ی ک رابط ه دوگان ه ک اربن–ک اربن دارن د‪.‬‬
‫(جفتهای اتمهای کاربن توس ط رابط ه ه ای دوگان ه می توان د مش بوع ش ود ب ا اض افه ک ردن اتمه ای‬
‫های دروجن ب ه آنه ا ‪،‬تب دیل رابط ه ه ای دوگان ه ب ه رابط ه ه ای یگان ه؛ بن ابراین ‪،‬رابط ه ه ای‬
‫دوگانه ‪،‬مشبوع نشده نامیده میشوند) دو اتم کاربن در زنجیره ک ه ب ه یکی از طرفه ای رابط ه دوگان ه‬
‫متصل است میتواند در یک تقسیم بندی ‪ cis‬یا ‪ trans‬اتفاق افتد‪.‬‬

‫الف‪ -‬تقسیم بندی سیس‬

‫یک تقسیم بندی سیس به این معناست که اتمهای هایدروجن مجاور در یک طرف رابط ه دوگان ه‬
‫هستند‪ .‬س ختی رابط ه دوگان ه‪ ،‬ت رکیبش را منجم د می کن د و در م ورد ایزوم یر س یس ب اعث میش ود‬
‫زنجیره خم شود و آزادی ترکیب تیزاب شحمی را سخت تر کند‪ .‬هرچه زنجیر‪ ،‬رابطه دوگانه بیش تری‬
‫داشته باشد در ترکیب سیس انعطاف پذیری کمتری خواهد داشت‪ .‬وقتی یک زنجیر رابطه ه ای س یس‬
‫بسیاری دارد‪ ،‬این کامال در بیشترین ترکیب قابل دسترسی اش‪ ،‬منحنی میشود‪ .‬به عنوان مث ال ت یزاب‬
‫شحمی اولئیک با یک رابطه دوگان ه‪ ،‬ی ک دور ی ا گ یر در آن دارد‪ ،‬در حالیک ه اس ید لینولئی ک ب ا دو‬
‫رابطه دوگانه‪ ،‬خم بیشتری دارد‪ .‬آلفا‪ -‬لینولنیک اسید با سه رابطه دوگانه ی ک ش کل قالبی دارد‪ .‬ت أثیر‬
‫آن‪ ،‬اینست که در محیط های سخت مانند وقتی که تیزاب های شحمی بخشی از یک فس فولیپید در ی ک‬
‫الیه دوتایی چربی هستند‪ ،‬یا تری گلیسریدها در قطره های کوچک چربی‪ ،‬رابطه ه ای س یس توان ایی‬
‫تیزابهای شحمی را محدود می کنند تا به طور کانال بسته شوند‪ ،‬بن ابرین میتوان د درج ه ح رارت ذوب‬
‫غشاء یا چربی را تحت تأثیر قرار دهد‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫ب ‪ -‬تقسیم بندی ترانس‬

‫یک تقسیم بندی ترانس‪ ،‬بدین معناست که کنار دو اتم هایدروجن وصل شده اند در سمت مخ الف‬
‫رابطه دوگانه‪ .‬در نتیجه آنها باعث نمی شوند زنجیرها خیلی خم شوند و شکل شان شبیه به تیزاب های‬
‫شحمی مشبوع شده مستقیم و صاف است‪.‬‬

‫در بیشتر تیزاب های شحمی مشبوع نشده که به طور طبیعی اتفاق می افتد‪ ،‬ه ر رابط ه دوگان ه ‪ 3‬اتم‬
‫کاربن بعد از آن دارد‪ ،‬برای برخی ‪ ،n‬و هم ه رابط ه ه ای س یس هس تند ‪.‬ت یزاب ه ای ش حمی دارای‬
‫تقسیم بندی ترانس (چربی ترانس)‪ ،‬اغلب در طبیعت یافت نمیش وند‪ ،‬بلک ه س اخت دس ت انس ان هس تند‬
‫برای مثال‪ :‬هایدروجنیشن کردن‪.‬‬

‫ج – تقسیم بندی بر اساس طول زنجیر‪:‬‬

‫تیزاب های شحمی از نظر طول‪ ،‬متفاوت هستند‪ .‬آنها از کوتاه تا خیلی بلند طبقه بندی شده اند‪.‬‬

‫‪ .1‬تیزاب های شحمی ب@@ا زنج@@یره کوت@@اه (‪ : )SCFA‬ک ه ش امل ت یزاب ه ای ش حمی ب ا دنبال ه ه ای‬
‫آلیفاتیک و با حداکثر ‪ 5‬اتم کاربن هستند‪ ،‬مانند والریک اسید که ‪ 5‬اتم کاربن دارد‪.‬‬

‫‪ .2‬تیزاب های شحمی با زنجیره متوسط (‪ : )MCFA‬که شامل تیزاب های ش حمی ب ا دنبال ه ه ای‬
‫آلیفاتیک ‪ 6‬تا حداکثر ‪ 12‬کاربن هستند‪ .‬لوریک اسید از جمله تیزاب های شحمی با زنجیر متوس ط ب ه‬
‫شمار میرود‪.‬‬

‫‪ .3‬تیزاب های شحمی با زنجیره بلند (‪ : )LCFA‬که شامل تیزاب های شحمی با دنباله های آلیفاتیک‬
‫‪ 13‬تاحداکثر ‪ 21‬کاربن هستند‪.‬‬

‫‪ .4‬تیزاب های شحمی با زنجیره خیلی بلند(‪ : )VLCFA‬که شامل تیزاب های شحمی با دنباله ه ای‬
‫آلیفاتیک بلندتر از ‪ 22‬کاربن را شامل میشوند‪.‬‬

‫‪ -2.3.1‬تیزاب های شحمی مشبوع شده‬

‫تیزاب های شحمی مشبوع شده‪ ،‬اسیدهای کاربوکسیلیک زنجیر بلند هس تند ک ه معم وال بین ‪12‬‬
‫و ‪ 14‬اتم کاربن دارن د و رابط ه ه ای دوگان ه ندارن د‪ .‬بن ابراین ت یزاب ه ای ش حمی مش بوع ش ده ب ا‬
‫هایدروجن مشبوع شده اند (چون رابطه دوگانه تعداد های دروجن روی ه ر ک اربن را ک اهش میده د)‪.‬‬
‫چون تیزاب های شحمی مشبوع شده تنها رابطه های یگانه دارند‪ ،‬هر اتم ک اربن درون زنج یر ‪ 2،‬اتم‬
‫هایدروجن دارد (بجز برای کاربن امگا در انتها‪ ،‬که ‪ 3‬هایدروجن دارد)‪.‬‬
‫‪9‬‬
 ‫‪ - 1.4‬ترکیب و تولید تیزاب شحمی‬

‫تیزاب های شحمی معموال بطورصنعتی توسط هایدرولیز ترای گلیسرید تولی د میش وند ب ا ح ذف‬
‫گلیس رول فاس فولیپیدها دیگ ر منب ع را نش ان میدهن د‪ .‬ب رخی ت یزاب ه ای ش حمی بط ور ترکی بی ب ا‬
‫هایدروکاربوکسیالت الکان ها تولید میشوند‪.‬‬

‫ترکیب زیستی تیزاب های شحمی شامل سختی شکل کوانزایم می شود‪ .‬چون این کوآنزایم یک گ روپ‬
‫اتم دو کاربنی را حمل می کند تقریبا تمام تیزاب های شحمی طبیعی حتمی تعداد اتمهای کاربن دارند‪.‬‬
‫تیزاب های شحمی ترکیب نشده یاتیزاب های ش حمی آزاد پی دا ش ده در ارگانیس م ه ا از شکس تن ی ک‬
‫ترای گلیس رید نش أت می گیرن د‪ .‬زی را آنه ا در آب ح ل میش وند‪ .‬این ت یزاب ه ای ش حمی انتق ال داده‬
‫میشوند (محلول ‪ ،‬گردشی) در حالیکه به پروت ئین‪ ،‬آلب ومین و پالس ما وص ل ش ده ان د‪ .‬س طوح ت یزاب‬
‫شحمی آزاد در خون با دسترسی مکان های اتصال آلبومین محدود شده اس ت‪ .‬ت یزاب ه ای ش حمی در‬
‫چربی های رژیمی‪ ،‬ویتامین ‪ E‬و کلسترول ترکیبی از برخی چربیهای رژیمی معمول هستند ‪.‬‬

‫‪ -5.1‬خواص فزیکی و کیمیاوی تیزاب شحمی‬

‫تیزاب های شحمی تعامالتی مانند دیگ ر اس یدهای کاربوکس یلیک انج ام میدهن د‪ .‬یع نی آنه ا تع امالت‬
‫استری شدن مبنی بر اسید را دنبال می کنند‪.‬‬

‫‪ -1.5.1‬اسیدی شدن تیزاب های شحمی‬

‫تنوع عظیمی در اسیدهایشان نشان میدهند همان طور که توسط ترتیب قدرت اسیدی نش ان داده‬
‫شده اند‪ .‬نونانوئیک اسید به عنوان مثال یک قدرت اس یدی از (‪ )4.96‬دارد تنه ا ض عیف ت ر از اس ید‬
‫استیک (‪ )4.76‬است‪ .‬همانطور که طول زنجیر اف زایش می یاب د محل ول ت یزاب ه ای ش حمی در اب‬
‫خیلی سریع کاهش می یابد‪ ،‬بنابرین تیزاب های شحمی زنجیر بلند ت أثیر کمی روی ‪ pH‬ی ک محل ول‬
‫دارند حتی ان تیزاب های شحمی که در اب غیرمحلول هستند در ایتانول گرم حل می ش وند و میتوان د‬
‫با محلول سودیم هایدروکساید وبا استفاده از رویشل فتالئین به عنوان یک شناساگر تا یک نقط ه پای انی‬
‫صورتی تیتر شود‪ .‬این تحلیل استفاده شده است تا محتویات تیزاب شحمی آزاد از چربیها را معین کن د‬
‫یعنی سهم ترای گلیسریدهایی که هایدرولیز شده اند‪ .‬هایدروجنیشن کردن ت یزاب ه ای ش حمی مش بوع‬
‫نشده به طور گسترده ای تجربه نشده است‪ ،‬ت یزاب ه ای ش حمی مش بوع ش ده کم تر تحت تن د ش دگی‬
‫‪10‬‬
‫هستند‪ ،‬چون تیزاب های شحمی مشبوع شده سریع تر از مش بوع نش ده ذوب میش وند‪ ،‬این تکن الوژی‬
‫استفاده میشود تا روغن سبزیجات ب ه مارگ ارین تب دیل ش ود‪ .‬در ط ول هایدروجنیش ن ش دن بخش ی از‬
‫تیزاب های شحمی مش بوع نش ده می توان د تقس یم بن دی س یس ب ه ت رانس ایزوم ری ش وند‪ .‬ب ا ش دت‬
‫هایدروجن بیشتر یعنی با استفاده از فشارهای باالترازهایدروجن و درجه ح رارت ب االتر ت یزاب ه ای‬
‫شحمی به الکول تبدیل میشوند ‪ .‬الکول های چرب اگرچه آسان تر از ت یزاب ه ای ش حمی اس تری می‬
‫شوند‪.‬‬

‫‪ -2.5.1‬اکسایدیشن خود بخودی و ترشیدگی (تند شدن)‬

‫تیزاب های شحمی مشبوع نشده یک تغی یر کیمی اوی ش ناخته ش ده ب ه عن وان اکسایدیش ن خ ود‬
‫بخودی را می گذارند‪ .‬این عملیه اکس یجن (ه وا) نی از دارد و توس ط حض ور فل زات س رعت بخش یده‬
‫میشود‪.‬‬
‫روغنهای سبزیجات این عملیه را کند می کنند‪ .‬روغنها وچربیها اغلب با عوامل کمپلکس دهنده فل زات‬
‫مانند سیتریک اسید مورد عمل قرار داده میشوند تا کتالیس ت ه ای فل زی را ح ذف کنن د‪ .‬ت یزاب ه ای‬
‫شحمی مشبوع نشده به تنزل توسط اوزون حساس هستند‪ .‬این عکس العمل در تولید ازالئیک اس ید از‬
‫اولئی ک اس ید تجرب ه ش ده اس ت‪ .‬درتحلی ل کیمی اوی ت یزاب ه ای ش حمی توس ط گ از کروم اتوگرافی‬
‫استرهای میتایل جدا میشوند بعالوه ی ک جداس ازی از ایزومیره ای مش بوع نش ده توس ط الی ه ن ازک‬
‫کروماتوگرافی ممکن میباشد‪.‬‬

‫‪ -3.5.1‬هضم چربی‬

‫تیزاب ه ای ش حمی ب ا زنج یر کوت اه و متوس ط بط ور مس تقیم از طری ق م وی رگه ای روده ی‬

‫باریک مانند دیگر مواد مغذی جذب میشوند‪ .‬تیزاب های ش حمی ب ا زنج یر بلن د ب ه ط ور مس تقیم در‬
‫موی رگ روده رها نمیش وند در ع وض آنه ا در دیواره ای چ ربی روده ج ذب می ش وند و ب ا ت رای‬
‫گلیسیریدها دوباره ترکیب میشوند‪ .‬ترای گلیسیریدها ب ا کلس ترول و پروت ئین پوش انده ش ده ان د‪ ،‬درون‬
‫یک ترکیب که شیلومیکرون نامیده شده است‪ .‬درون ریشه های کرکی شیلومیکرون یک م ویرگ لنفی‬
‫وارد می کند که الکتیل نامیده میشود؛ ک ه ب ه رگه ای لنفی بزرگ تر می رود‪ .‬کیلومیکرونه ا از طری ق‬
‫سیستم لنفی و مجرای لنفی قفسه سینه به یک م وقعیت نزدی ک قلب انتق ال مییابن د‪ .‬مج رای لنفی قفس ه‬
‫سینه‪ ،‬شیلو میکرون درون جریان خون را از طری ق منف ذ وری دی خ الی می کن د‪ .‬در این نقط ه ش یلو‬
‫میکرونها می توانند ترای گلیسیرید را به انس اج انتق الی‪ ،‬انتق ال دهن د ک ه آنه ا ذخ یره ی ا ب رای ت أمین‬
‫انرژی سوخت وساز می شوند‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫‪ -4.5.1‬سوخت وساز تیزاب های شحمی‬

‫تیزاب های شحمی یا با تزریق یا از ترای گلیسیرید ذخیره شده در بکمی های چربی ف راهم ش ده‬
‫است به سلولها پخش میشود تا به عنوان یک سوخت برای سوخت و س از معم ول اس تفاده ش وند‪ .‬آنه ا‬
‫توسط میتوکاندری مصرف میشوند تا ادنوزین ترای فاسفات را از طریق بتا اکسایدیشن تولید کنند‪.‬‬

‫‪ -6.1‬استاریک اسید‬
‫استاریک اسید که هجای اول کلمٔه استاریک در آن‪ ،‬به صورت استیر ‪( steer‬استیریک اسید) یا‬
‫به صورت استایر ‪( stair‬استایریک اسید) نیز تلفظ میشود و یا ‪ 18‬یک تیزاب شحمی مشبوع شده ب ا‬
‫ن ام رس می (اکتادکانوئی ک اس ید ‪ ) octadecanoic‬در طبق ه بن دی آیوپ اک ‪ IUPAC‬میباش د‪ .‬این‬
‫ترکیب مومی شکل و جامد بوده و فورم ول کیم ایی آن ‪ C17H35COOH‬میباش د‪ .‬ن ام آن برگرفت ه از‬
‫کلمه یونانی استیر ‪( stéar‬که در حالت مضاف الیهی استئاتوز ‪ stéatos‬خوانده میشود) است‪ ،‬که به‬
‫معنی چربی آمده است‪( .‬ماده ای که برای شمع سازی مورد استفاده قرار میگیرد)‪ [.‬امالح (نمکه ا) و‬
‫استرهای استاریک اسید‪ ،‬اصطالحا استئاراتها ‪ stearates‬نامیده میشوند‪.‬‬

‫منابع غذایی این ترکیب در بسیاری از چربیها و روغنه ای حی وانی و نب اتی ی افت می ش ود‪ ،‬ام ا در‬
‫مجموع در چربیهای حیوانی بیشتر از چربیهای گیاهی موجود است‪ .‬استثناء مهم در این ارتباط مس که‬
‫کاکائو و مسکه درخت شئا (روغن قلم) میباشند که تا ‪ 45‬درصد از تیزاب ه ای ش حمی ه ای موج ود‬
‫در آنها از استیاریک اسید تشکیل شده است‪.‬‬

‫‪ -1.6.1‬خواص فیزیکی و کیمیاوی استاریک اسید‬

‫استاریک اسید کرستال نرم است به شکل جامد که در ‪ 1.91‬درجه سانتی گرید ذوب می شود‬

‫این اسید در آب عمال غیر قابل حل است( ‪ 0.00029‬گرام ‪ 100/‬گرام آب)‪ ،‬در کلورو ف ارم مناس ب‬
‫حل شدن است (‪ 0.5‬گرام‪ 100 /‬ملی)‪ ،‬نسبتا قابل حل در ‪ CS2. C6H6. CCl4. CH3CH2OH‬و‬
‫‪ CH3-O-CH3‬است‪ .‬همچنان دارای وزن مالیکول‪ ، 284.47‬نقطه ذوب ان آن‪ 69.3‬درج ه س انتی‬
‫گرید‪ ،‬نقطه غلیان ‪ 383‬درجه سانتی گرید‪ ،‬وزن مخصوص ‪ ، 0.847‬قیمت خن ثی س ازی ‪197.23‬‬
‫میباشد‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫جدول (‪ )1‬خواص فشرده شدن استاریک اسید‬
‫فشردن سه مرحله‬ ‫فشردن دومرحله‬ ‫فشردن یک مرحله‬ ‫حاالت فشرده‬
‫ای‬ ‫ای‬ ‫ای‬ ‫شدن‬
‫قیمت صابون سازی‬
‫‪211 - 206‬‬ ‫‪214 - 203‬‬ ‫‪193 - 220‬‬
‫(‪)mg / mg KOH‬‬

‫قیمت آیودینی ) گرام‬

‫‪2-4‬‬ ‫‪7-9‬‬ ‫‪10 - 14‬‬ ‫آیودینی‪100/‬گرام (‬

‫نقطه انجماد به سانتی‬

‫‪≥52‬‬ ‫‪≥54‬‬ ‫‪57 - 54‬‬ ‫گرید‬

‫نامگذاری آیوپاک ‪Octadecanoic acid‬‬

‫خصوصیات‬

‫‪C18H36O2‬‬ ‫فورمول مالیکولی‬

‫‪white solid‬‬ ‫شکل ظاهری‬

‫‪0.847 g/cm3 at 70 °C‬‬ ‫کثافت‬

‫‪C° 69.3‬‬ ‫درجه حرارت ذوب‬

‫‪383 °C‬‬ ‫درجه حرارت جوش‬

‫‪1.4299‬‬ ‫ضریب شکست ((‪nD‬‬

‫)‪3 mg/L (20 °C‬‬ ‫محلول پذیری در آب‬

‫جدول (‪ )2‬خواص فزیکی استاریک اسید‬

‫فورمول کیمی ایی آن ‪ CH3(CH2)16COOH‬ی ا ‪ C18H36O2‬اس ت ک ه اس تاریک اس ید ی ک م اده‬

‫جامدو موم مانند است‪ .‬یک تیزاب شحمی مشبوع زنجیره ای ب ا ‪ 18‬ک اربن میباش د ک ه بعن وان ش ایع‬
‫ترین تیزاب شحمی مشبوع قابل توجه است‪ .‬استاریک اسید از طریق افزودن اسید ب ه چ ربی حی وانی‬

‫‪13‬‬
‫به همراه آب در فشار و درج ه ح رارت ب اال پدی د می آی د ک ه این عملی ه‪ ،‬منج ر ب ه های درولیز ت رای‬
‫گلیس یریدها می گ ردد‪ .‬اس تاریک اس ید همچ نین می توان د از طری ق هایدروجنیش ن ک ردن ب رخی از‬
‫روغنهای گیاهی مشبوع نشده به دست آمده باشد‪ .‬بط ور معم ول اس تاریک اس ید در واق ع ترکی بی از‬
‫استاریک اسید و پالمیتیک اسید (‪ )palmitic‬می باشد‪.‬‬

‫استاریک اسید درهمراهی با روغن کرچک برای تهیٔه نرم کننده پارچ ه و ان دازه بن دی(س ایزینگ) آن‬
‫استفاده می شود‪ .‬ترکیب این دو ضمن مخلوط شدن با پتاس سوزاننده یا سودای سوزاننده‪ ،‬حرارت داده‬
‫می شود‪.‬‬

‫‪ -1.6.2‬میتابولیزم استاریک اسید‬

‫از یک مطالعٔه آزمایشگاهی بر روی ایزوتوپهای این ترکیب در انسانها این نتیجه گیری به عم ل‬
‫آمد که کسری از استاریک اسید اکسایدیشن شده موجود در رژیم غذایی که به اولئی ک اس ید دس اچوره‬
‫تبدیل می شد ‪ 2.4‬مرتبه بیشتر از کسری از پالمیتیک اسید بود که به صورت آن الوگ ب ه پالمیتوئی ک‬
‫اسید مبدل می گردید‪ .‬همچنین‪ ،‬استاریک اسید ب ا احتم ال کم تری از اس ترهای کلس ترول تش کیل ش ده‬
‫بود‪ .‬در مطالعات اپیدمیولوژیک استاریک اسید در مقایسه با سایر تیزاب های شحمی مشبوع شده‪ ،‬با‬
‫کاهش بیشتری در میزان کلسترول ‪ LDL‬همراه بود‪ .‬این یافته ها ممکن اس ت ح اکی از این باش ند ک ه‬
‫استاریک اسید در مقایسه با دیگر تیزاب های شحمی مشبوع ش ده‪ ،‬ب ه م یزان کم تری ب رای س المتی‬
‫زیان آور است‪.‬‬

‫‪ -3.6.1‬موارد استفاده استاریک اسید‬

‫استیاریک اسید به عنوان یک عنصر در س اخت ش مع‪ ،‬پالس تیک‪ ،‬مکمله ای غ ذایی‪ ،‬پاس تیلهای‬
‫روغنی و مواد آرایشی‪ ،‬و همینطور برای نرم کردن تایر و رابر‪ ،‬بسیار مفید و سودمند است‪.‬‬

‫همچ نین از اس تاریک اس ید جهت س خت ک ردن ص ابونها ب ه خص وص ص ابون ه ایی ک ه ب ا روغن‬

‫استاریک اسید به عنوان یک اپی لیم (‪ ) epilame‬یا مانع روی فیلم نیز آم اده می ش ود‪ .‬این م اده ب ه‬
‫س طح فیلم اف زوده می ش ود ت ا دقت اج زای مک انیکی آن را بیافزای د و از تغی یر خ واص س طحی آن‬
‫جلوگیری کند و گسترش (و یا خزش) آن را کاهش دهد ‪ .‬این قبیل فیلمه ای ح اوی روان کنن ده متعاقب ا‬
‫کاربردی خواهند شد‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫استاریک اسید در قند‪ ،‬شکر‪ ،‬شربت ها و آب نباتها به عنوان سخت کنن ده اس تفاده می ش ود‪ .‬البت ه‬ ‫•‬

‫بیش تر در آب نباته ای درم انی ک اربرد دارد مثال آب نباته ای ح اوی ویت امین س ی ک ه در درم ان‬
‫سرماخوردگی موثر است استفاده می شود‪.‬‬
‫استاریک اسید بعالوه اتیلن گالیکول و گالیکول استئارات و گالیکول دی استئارات تاثیر مرواری د‬ ‫•‬

‫گونه ای در شامپو و صابون ایجاد می کند‪.‬‬

‫استاریک اسید به همراه روغن کرچک برای تهیه نرم کننده پارچه استفاده می شود‪.‬‬ ‫•‬

‫استاریک اسید همچنین به عنوان یک ترکیب جداکننده‪ ،‬در هنگام ساخت گچ ه ای ریخت ه گ ری از‬ ‫•‬

‫یک قطعه قالب گچی و یا از کثافات و پسماندٔه ق الب اس تفاده می ش ود و ن یز در م وقعی ک ه ق البی ب ا‬
‫استفاده از یک خاک رس جال داده شدٔه اصلی ساخته می ش ود‪ .‬در این ک اربرد‪ ،‬پ ودر اس تاریک اس ید‬
‫در آب حل شده و محل ول حاص ل ب ر روی س طحی ک ه بای د از ق الب ریخت ه گ ری ج دا ش ود‪ ،‬کش یده‬
‫میشود‪ .‬تعامل این ترکیب با کلسیم موجود در گچ ‪ ،‬به شکل گیری یک الیه ن ازک از اس تئارات کلس یم‬
‫منجر میشود که به صورت یک عامل رهاشونده عمل میکند‪.‬‬
‫در آتشکاری یا کارهای مرتبط به آتش‪ ،‬استاریک اسید اغلب برای پوشاندن توسط پودرهای فل زی‬ ‫•‬

‫از قبیل آلومینیم و آهن مورد استفاده واقع میشود‪ .‬این عملیه از طریق جلوگیری از اکسایدیشن‪ ،‬اج ازه‬
‫میدهد که ترکیب حاصل شده برای مدت زمان طوالنی تری ذخیره ش ود‪ .‬در ب الون ض د حری ق هم از‬
‫استاریک اسید استفاده می شود‪.‬‬
‫استاریک اسید در تولید شمع جهت كمك ب ه اس تحكام بیش تر پ ارافین ن یز ک اربرد دارد‪ .‬در ض من‬ ‫•‬

‫طول مدت سوخت را نیز افزایش می دهد‪.‬‬

‫به طور کلی اس تاریک اس ید در بس یاری ازبخش های تولی د از جمل ه در طب ( ش یاف و پم اد ) و‬ ‫•‬

‫لوازم آرایشی‪ ،‬مکمل های مواد غذایی‪ ،‬صابون‪ ،‬مواد شوینده‪ ،‬پاستل های روغنی‪ ،‬مواد فعال سطحی‪،‬‬
‫پوشش ها‪ ،‬روغن موتور‪ ،‬شتاب دهنده فعال‪ ،‬عامل پراکنده و نرم کنن ده در ترکیب ات الس تیکی‪ ،‬کمکی‬
‫نساجی‪ ،‬ساخت شمع‪ ،‬کفش و پالش فلز وغیره استفاده می شود‪.‬‬

‫‪ -1.6.4‬پروسه های تولید استاریک اسید‬

‫استاریک اسید‪ ،‬ماده ای نرم کننده است که در گروپ مواد چرب انسدادی قرار دارد ولی برتری‬
‫آن بر دیگر مواد نرم کننده ی انسدادی‪ ،‬طبیعت خشک و غیر چرب آن است بیش تر کریم ها و‬
‫امولسیون های پوست دست‪ ،‬استاریک اسید دارند و در پاره ای از ان ها استاریک اسید ماده ای‬
‫امولسیون دهنده است‪ .‬در کریم های دست‪ ،‬غلظت استاریک اسید در فورمول بندی‪ ،‬چشم گیر است‬

‫‪15‬‬
 ‫چون میزان قوام محصول بستگی به غلظت و نوع استاریک اسید مصرف شده دارد‪ .‬بنابراین‪ ،‬داشتن‬
‫اطالعاتی از مراحل تهیه ی استاریک اسید تجاری ضروری به نظر میرسد‪.‬‬

‫اختالف اص لی می ان اس تاریک اس یدهای تهی ه ش ده از من ابع مختل ف‪ ،‬روش تهی ه ای‬

‫آنهاست‪.‬‬

‫استاریک اسید تجارتی با روش هایی به این قرار‪ ،‬تهیه میشود ‪:‬‬

‫الف‪ -‬فشردن‬

‫متبلورکردن با محلول‬ ‫ب‪-‬‬

‫هایدروجن دارکردن و تقطیر جزبه جز‬ ‫ج‪-‬‬

‫ه‪ -‬تهیه استاریک اسید با فشار‬

‫الف‪ -‬فشردن‬

‫مخل وط اس ید ه ای چ رب تهی ه ش ده از پت ه (م ایع و جام د)‪ ،‬ب ه کم ک مجموع ه ای از مراح ل‬

‫فشردن‪ ،‬از یکدیگر جدا میشوند‪ .‬بخش جامد این مخلوط‪ ،‬دارای وزن مالیکولی زیاد بوده‪ ،‬از اس یدهای‬
‫چرب مشبوع تشکیل شده است‪ .‬استاریک اسید تجارتی که سه بار فش رده ش ده اس ت معم وال از‪55%‬‬
‫هگزادکانو ییک اسید (پالمتیک اسید) و ‪ 45%‬وکتادکانوییک اسید (استاریک اسید ) تشکیل شده است‪.‬‬

‫فاز مایع‪ ،‬مخلوطی از تهیه اولییک‪ ،‬لینوییک و میرستیک اس ید را در ب ر دارد‪ .‬معم وال تع داد دفع ات‬
‫فشردن چرم ها برای مراحل جدا سازی‪ ،‬در نام گذاری تجاری یا درجه ای استاریک اسید مورد توجه‬
‫قرار میگیرد‪ ،‬که از جمله استاریک اسید یک مرتبه فش رده ش ده‪ ،‬دو مرتب ه فش رده ش ده و س ه مرتب ه‬
‫فشرده شده است‪.‬‬

‫در محصوالت آرایشی اصوال نوع سه مرتبه فشرده شده است و گ اه دو مرتب ه فش رده ش ده‪ ،‬مص رف‬
‫میشود‪ .‬چنانچه نیاز باشد که محصول‪ ،‬لزجیت کمتر و ظاهر صدفی داش ته باش د‪ ،‬اس تفاده ازاس تاریک‬
‫اس ید ی ک مرتب ه فش رده ش ده مناس ب نیس ت‪ .‬این ن وع اس ید‪ ،‬درص د زی ادی از ت یزاب ه ای ش حمی‬
‫غیرمشبوع‪ ،‬با درجه ی حساسیت زایی باال را شامل میشود‪.‬‬
‫ب‪ -‬تهیه ای استاریک اسید به وسیله ی متبلور شدن با محلول‬

‫‪16‬‬
‫در واقع‪ ،‬مراحل تبلور جز به جز است که درجه خل وص محص ول نه ایی را مش خص می کن د‪.‬‬
‫استاریک اسید تجاری با نسبت (‪ )45:55‬از پالمتیک اسید و استاریک اسید‪ ،‬تهیه میشود‪ .‬با این وجود‬
‫میتوان این مخلوط را با نسبت های دیگری نیز تهی ه ک رد ک ه در آن‪ ،‬نس بت مخل وط پالمتی ک اس ید و‬
‫استاریک اسید بستگی به اسید های چرب اصلی‪ ،‬پس از جدا شدن از پیه دارد‪.‬‬

‫ج‪ -‬تهیه ای استاریک اسید با تقطیر جز به جز‬

‫اسیدهای چرب پس از جدا کردن از چربی پیه بوسیله تقطیر جز به ج ز‪ ،‬برحس ب ط ول زنج یز‬
‫تقسیم میش وند‪ .‬ب ا این ح ال‪ ،‬ط ول زنج یر اس تاریک اس ید و اولوئی ک اس ید مس اوی ب وده‪ ،‬در درج ه‬
‫حرارت معینی نیز تقطیر میشوند‪ .‬بنابراین‪ ،‬برای تهیه استاریک اسید خالص‪ ،‬باید از روش جز به جز‬
‫استفاده کرد‪ .‬از آن جایی که روش فشردن برای تهیه استاریک اسید‪ ،‬از سالها پیش متداول بوده اس ت‪،‬‬
‫اس تفاده از اس تئاریک اس ید س ه مرتب ه فش رده ش ده (‪ %55‬پالمتی ک اس ید و‪ 45%‬اس تاریک اس ید)‬
‫درفورمول بندی کریم ها و لوسیون ها‪ ،‬جای انواع دیگر استاریک اسید را گرفته است‪.‬‬

‫د ‪ -‬تهیه استاریک اسید بوسیله نصب کردن هایدروجن‬

‫نصب کردن هایدروجن‪ ،‬تیزاب های شحمی غیرمشبوع را به ت یزاب ه ای ش حمی مش بوع تب دیل‬
‫میکند‪ .‬تقریبا همه ی تیزاب های شحمی خالص را میتوان به این ترتیب از راه تقطیر جز به جز تهی ه‬
‫کرد‪ .‬امروزه استاریک اسید تجاری ‪ 97%‬از استئارات ها مایع تر است‪ .‬مطالع ه ی دانش مندان نش ان‬
‫میدهد که افزایش بین (‪ )% 5 – 1‬اولوئیک اسید‪ ،‬موجب افزایش قوام کریم ها میشود و افزایش (‪10‬‬
‫– ‪ ،)% 20‬کاهش قوام کریم ها را در پی دارد‪ .‬از نظر خاص یت ن رم کنن ده گی‪ ،‬اولوئی ک اس ید و‬
‫لینوییک اسید شبیه روغن های نباتی هستند‪.‬‬

‫بوچی براین باور است که اولودیک اسید و لینولییک اس ید‪ ،‬ن رم کنن ده نب وده تنه ا خاص یت حساس یت‬
‫زایی از خودنشان میدهند‪ .‬اولوئیک اسید و لینولیی ک اس ید و ح تی روغن زیت ون روی پوس ت م وش‬
‫صحرایی آزمایش شده و مشاهده شده ک ه این دو اس ید‪ ،‬اص وال خاص یت انس دادی ندارن د‪ ،‬ولی از راه‬
‫غده های چربی و فولیکول به داخل پوست نفوذ میکنند‪.‬‬

‫برای نمونه اولوئیک اسید سالهاست که در کریم ه ای آرایش ی ب دون داش تن هیچ گون ه اث ر تحری ک‬
‫پوستی استفاده میشود‪ .‬یک تیزاب شحمی نسبتا جدید به نام ایزواستاریک در فورمول بندی کریم ه ای‬
‫آرایشی کاربرد دارد که بخش عمده ی ان را استاریک اسید ب ا ش اخه ه ای ف رعی آلف ا میتای ل تش کیل‬
‫میدهد‪ .‬مایع بودن استاریک اسید‪ ،‬امتیازی برای این نوع اسید است بدون ان که بی رنگ شود‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫‪ -1.7‬محصوالت فرعی عملیه‬
‫در عملیه ما دو نوع محصول فرعی بدست میاید که عبارت اند از‪:‬‬

‫‪ - 1.7.1‬گلیسرین‬

‫گلیسرول یا گلیسرین (‪ )Glycerin‬الکول سه قیمته است که به هر نسبتی در آب حل میشود؛‬

‫ولی در ایتانول و دیگر حاللهای عضوی بسیار کم منحل است‪ .‬گلیسرول شیرین‪ ،‬شفاف‪ ،‬بی رنگ‪،‬‬
‫بی بو و چسبناک است و در حضور گرما و مواد آبگیر آب از دست داده‪ ،‬به الدیهاید دود کننده با بوی‬
‫بد که مخاط را به شدت آزار میدهد تبدیل می شود‪.‬‬

‫ایجاد آکرولین با این مشخصات راهی برای تشخیص گلیسرول است‪ .‬گلیسرول ‪ 3‬گروپ هایدروکسیل‬
‫دارد که مسئول حاللیت در آب می باشد‪.‬‬

‫گلیسرول در طبیعت بیشتر به صورت ترکیب با تیزاب شحمی است که چربی را میسازد‪.‬‬

‫برای نمونه یک مالیکول گلیسرول ب ا ‪ 1‬ی ا ‪ 4‬ت یزاب ش حمی‪ ،‬مونوگلیس رید ی ا ت رای گلیس رید را می‬
‫سازد مانند روغن نباتی و‪....‬‬

‫گلیسرین در رده درمانی عوامل موضعی پوستی قرار دارد و اشکال دواهای آن لوسیون‬

‫(دوا) و شیاف (دوای چشم) است‪.‬‬

‫وق تی از س ازندگان ص ابون در م ورد مرغ وبیت محصوالتش ان س وال ش ود‪ ،‬معم وال ب ه اس تفاده از‬
‫گلیسرین درترکیب صابون شان اشاره میکنند‪ .‬گلیسرین یک مایع با قدرت باالی جذب رط وبت اس ت‪،‬‬
‫یعنی با استفاده از صابونهای گلیسرین پوست دست شما خشک نمی شود‪ .‬از گلیسرین بط ور گس ترده‬
‫در تهیه انواع کرمها‪ ،‬لوسیونها و وسایل بهداشتی و آرایشی استفاده می شود‪.‬‬
‫صابونهای گلیسرینی معموال شفاف هستند‪ .‬ترکیبات نرم کننده گلیس رین دار معم وال ب ا ج ذب رط وبت‬
‫هوا باعث نرمی پوست می شوند‪.‬‬

‫گلیسرین اولین بار در سال ‪ 1779‬توسط"‪ "Scheel‬در تولید صابون سازی با روغن زیتون کشف‬
‫شد و بعد از انجام آزمایشهای مختلف با چربیهای گوناگون مشخص شد ک ه گلیس رین محص ول ج انبی‬
‫تعامل صابونی شدن است‪ .‬روش بدست آوردن‪ ،‬تولید پیچیده ای است که بطرق مختلف انجام می شود‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫منبع اصلی گلیسرین نسج چربی جانوران و گیاهان (روغن زیتون) است‪ .‬منبع عمده تهیه گلیسرین‪،‬‬
‫تولید آن از تعامل صابونی شدن است‪ .‬در تولید صابونی شدن‪ ،‬چربی با قلوی وارد تعامل شده و‬
‫صابون و گلیسرین را تولید میکند و بعد از جداسازی و تقطیر‪ ،‬گلیسرین بدست میآید ‪.‬‬
‫گلیسرین در چربیها به صورت ترکیب با گلیسریک استاریک اسید‪ ،‬اولوئیک اسید وجود دارد‪.‬‬

‫‪ -1.7.2‬استخراج گلیسرین از منابع آن‬

‫ش کافتن چربیه ا ب ه اج زای س ازنده اش در آب ب ا س ه روش انج ام‬

‫میگیرد‪.‬‬

‫‪ .1‬افزودن باز (قلوی)‬

‫این روش س اده ت رین و ق دیمی ت رین ش یوه تولی د ص ابون اس ت‪ .‬بع د از تعام ل ص ابونی ش دن‪،‬‬
‫گلیسرین به صورت محلول با آب در الیه زیرین صابون قرار می گیرد‪.‬‬

‫‪ .2‬افزودن آب آهک‬

‫تعامل آب آهک با چربی‪ ،‬در فش ار ‪ 10‬اتموس فیر در درج ه ح رارت ‪ 127‬درج ه س انتی گ راد‬
‫انجام می گیرد و گلیسرین به صورت مخلوطی از تیزاب شحمی بدست می آید که بعدا جداس ازی می‬
‫شود‪.‬‬

‫‪ .3‬صابونی شدن آبدار (استفاده از بخار داغ)‬

‫در این تولید‪ ،‬چربیها را تحت تاثیر بخار داغ قرار می دهند‪ .‬درجه حرارت بخار داغ نباید بیش‬
‫از ‪ 300‬درجه سانتی گراد باشد‪ .‬بعد از جداسازی صابون و گلیسرین‪ ،‬گلیسرین خام راچند بار تقطیر‬
‫میکنند تا گلیسرین خالص بدست آید‪ .‬این روش در سال ‪ 1885‬ابداع شد‪.‬‬

‫‪ -1.7.3‬خواص گلیسرین‬

‫)‪ C3H5(OH‬است‪ .‬گلیسرین مایعی زالل‪ ،‬بی رن گ‬ ‫‪3‬‬ ‫گلیسرین یک الکول سه قیمته با فورمول‬
‫و بدون بو است‪ .‬در معرض ه وا ب ه آرامی رط وبت ج ذب می کن د‪ .‬گلیس رین ب ه هرنس بتی در آب و‬
‫ایتانول ح ل می ش ود ام ا در حالله ای آلی مانن د کلوروف ارم‪ ،‬ای تر‪ ،‬ب نزین و‪ ...‬ح ل نمیش ود‪ .‬بیش تر‬
‫ترکیباتی که در آب یا الکول حل نمی شوند‪ ،‬در گلیسرین محلول هستند‪.‬‬
‫‪19‬‬
‫ح دودًا ‪ 950000‬تن گلیس رین در ده س ال اخ یر در آمریک ا و اروپ ا تولی د گردی ده اس ت‪ .‬ک ه تنه ا‬
‫‪ 350000‬تن از گلیس رین در آمریک ا از س ال ‪ 2004 – 2000‬تولی د ش ده اس ت و تولی د آن در‬
‫سوختهای بیوزیس تی اف زایش خواه د ی افت‪ .‬نی از ب ه ج ایگزینی ‪ 5.75‬درص د از س وختهای نف تی ب ا‬
‫سوخت زیستی در تمام ایالتهای آمریکا در ‪ 2010‬داش ت و چ ون گلیس رین ی ک محص ول ف رعی در‬
‫تولید بیودیزل زیستی میباشد پیش بینی شده که ت ا س ال ‪ 2020‬تولی د آن ش ش براب ر بیش تر از تقاض ا‬
‫خواهد شد‪.‬‬

‫‪ -1.7.4‬تولید گلیسرین از چربیها و روغنها‬

‫ترای گلیسریدهای موجود در چربیها و روغنها در تعریف استرهای گلیسرول با زنجیره بلند‬
‫اسیدهای کاربوکسیلیک میباشند‪ .‬هایدرولیز (صابون سازی) یا ترانس استرفیکیشن این ترای‬
‫گلیسریدها کمیتهای متناسب با وزن اتمی از گلیسرول را تولید می کند‪ .‬در این طرح گلیسرول که به‬
‫عنوان یک محصول مشترک در تولید نمکهای کاربوکسیلیک زنجیره بلند است به عنوان صابون‬
‫استفاده شده است‪.‬‬

‫گلیسرول همچنین یک محصول فرعی از تولید بیودیزل از طریق ترانس استر سازی میباشد‪ .‬این‬
‫شکل از گلیسرین خام اغلب ظاهری تیره با یک قوام چسبناک و شبیه شربت دارد‪ .‬ترای گلیسیریدها با‬
‫یک الکول مانند ایتانول می شکنند و به ایتایل استر تیزاب شحمی و گلیسرول تجزیه می شوند‪.‬‬
‫گلیسرول از ترای گلیسریدها در مقیاس زیاد تولید شده است اما محصول خام دارای کیفیت متغیری‬
‫است با یک قیمت فروش کمتراز ‪ 1‬تا ‪ 8‬سنت آمریکا برای هر پوند در سال ‪ .2011‬این گلیسرول‬
‫می تواند خالص شود اما تولید ان هزینه بر و گران میباشد‪ .‬در نتیجه بخش مهمی از گلیسرول خام به‬
‫عنوان هدر رفته در نظر گرفته میشود‪ .‬برخی گلیسرولها برای تولید انرژی سوزانده میشوند اما‬
‫ارزش درجه حرارت پایین است‪ .‬گلیسرول خام از هایدرولیز ترای گلیسریدها میتواند توسط طرز‬
‫عمل با کاربن فعال شده خالص شود تا ناخالصی های ارگانیک را از بین ببرد و حذف کند‪ ،‬فلز قلوی‬
‫تا استرهای گلیسرول عکس العمل نشان نداده حذف کند و تبادل ایون تا نمکها را حذف کند و از بین‬
‫ببرد‪ .‬گلیسرول با خلوص باال (‪ )% 99.5‬توسط عصاره گیری چند مرحله ای به دست میآید‪ .‬خأل به‬
‫دلیل نقطه جوش باالی گلیسرول(‪ 290‬درجه سانتی گرید) کمک کننده است‪.‬‬

‫‪ -1.7.5‬گلیسرول ترکیبی‬

‫گلیسرول ترکیبی به موادی اشاره میکند که از منابع غیر ترای گلیسریدی بدست میآید ‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫گلیسرول ممکن است همچنین توسط ریشه های مختلف از پروپلین تولید شود‪ .‬تولید دی پی‬
‫کلوروهایدرین از همه مهمتر است‪ ،‬که شامل نصب کردن کلورین به پروپیلن میشود تا کلوراید الیل‬
‫بدهد که با هیپوکلوراید اکساید شده است و به دای کلوروهایدرین تبدیل شده که با یک پایه قوی تعامل‬
‫کند و اپی کلوروهایدرین بدهد‪ .‬اپی کلوروهایدرین سپس هایدرولیز میشود تا گلیسرول بدهد‪ .‬تولیدهای‬
‫آزاد از کلورین از پروپیلن شامل ترکیب گلیسرول از اکرولین و اکساید پروپلین میشود‪ .‬به دلیل تأکید‬
‫روی بیودیزل از آنجاییکه گلیسرول یک محصول هدر رفته است بازار برای گلیسرول خیلی‬
‫نامطلوب است و این تولیدهای قدیمی خیلی اقتصادی نیستند‪ .‬به دلیل عرضه بیش از تقاضای گلیسرول‬
‫تالشهایی انجام شده است تا گلیسرول را به پیش مرحله هایش تغییر دهد مانند اکرولین و اپی‬
‫کلوروهایدرین ضد انجماد‪ ،‬مانند ایتلین گالیکول و پروپلین گالیکول‪ .‬گلیسرول است که رابطه های‬
‫هایدروجنی قوی با مالیکولهای آب را شکل می دهد‪ ،‬در مقایسه با رابطه های هایدروجنی آب‪-‬آب این‬
‫شکل گیری کریستال التنیک را از یخ بدون حرارت به طور خاصی پایین رفته است می شکند‪،‬‬
‫حداقل نقطه ذوب حدود ‪ -36‬درجه فارنهایت با ‪ 70‬درصد گلیسرول در آب می باشد‪ .‬گلیسرول به‬
‫طور تاریخی به عنوان ضد انجماد برای کاربردهای حرکتی پیش از جایگزینی با ایتلین گالیکول‬
‫استفاده میشود‪ .‬که یک نقطه انجماد پایین تر دارد‪ .‬در حالیکه حداقل نقطه انجماد یک مخلوط‬
‫گلیسرول‪-‬آب باالتر از یک مخلوط آب‪-‬گلیسرول ایتلین می باشد‪ .‬گلیسرول زهری نیست و برای‬
‫استفاده در کاربردهای حرکتی چندین بار مورد بررسی قرار میگیرد‪.‬‬

‫در آزمایشگاه گلیسرول معموال حالل برای قیمتهای آنزایمی نگهداری شده در درجه حرارت زیر‬
‫صفر درجه به دلیل کمی نقطه انجماد می باشد‪ .‬این همچنین به عنوان یک نگهدارنده سرما استفاده شده‬
‫است که گلیسرول در آب حل نشده است تا آسیب توسط کریستالهای یخ به ارگانیسمهای آزمایشگاه را‬
‫کاهش می دهد که در محلولهای یخ زده و منجمد نگهداری شده است مانند باکتری‪ ،‬کرمها و جنین‬
‫پستانداران‪.‬‬

‫گلیسرول استفاده شده است تا نایتروگلیسرین تولید کند که یک جز ضروری منفجر شونده های مختلف‬
‫مانند دینامیت‪ ،‬ژلیگنیت (ماده ژالتینی و منفجرهای که از نیتروگیلیسرین ساخته میشود) و محرک‬
‫هایی شبیه کوردیت می باشد‪ .‬اعتماد روی صابون سازی تا محصول مشترک گلیسرین مصرف شده‬
‫این را سخت تر کرده است تا تولید را افزایش دهیم تا تقاضای دوران جنگ را فراهم کند در اینجا‬
‫تولیدهای ترکیب گلیسرین اولویتهای دفاع ملی در روزهای نزدیک به جنگ جهاتی دوم بودند‪.‬‬
‫نیتروگلیسرین‪ ،‬هم چنین گلیسریل ترای نیترات شناخته می شود معموال انجن های ریاکتور آزاد میکند‬
‫که به صورت تابلیتهای زیر زبانی یا اسپری استفاده می شود‪ .‬آلیل یدید یک ساختارکیمیای برای پولی‬
‫میرها‪ ،‬نگهدارنده ها‪ ،‬کاتالیزورهای ارگانومیک و دواشناسی میتواند توسط استفاده از فاسفورس های‬
‫‪21‬‬
 ‫المانی و گلیسرول شود‪ .‬منبع وقتی سوزانده میشود یا گاز گرفته میشود همچنین مورد کشف‬
‫قرارگرفته است‪.‬‬

‫‪ -1.7.6‬سوخت و ساز گلیسرول‬

‫گلیسرول یک پیش ساز برای ساخت ترای گلیسیریدها و فاسفولیپیدها در نسج چرب وکبد است‪.‬‬

‫هنگامیکه بدن چربی ذخیره شده را به عنوان منبع انرژی استفاده میکند گلیسرول و تیزاب شحمی در‬
‫جریان خون رها می شوند‪ ،‬گلیسرول در گردش‪ ،‬پروتئینها را مانند گلوکوز یا فروکتوز گلیکیت‬
‫نمیکند و منجر به تشکیل محصوالت نهایی پیشرفته گلیکیت نمیشود‪.‬‬

‫در برخی ارگانیسمها گلیسرول می تواند به طور مستقیم وارد مسیر گالیکولیز شود و بنابراین انرژی‬
‫برای سوخت و ساز سلولی را فراهم کند یا بالقوه به گلوکوز تبدیل شود‪ .‬پیش از اینکه گلیسرول بتواند‬
‫وارد مسیر گلیکولیز (بسته به شرایط فیزیولوژیکی) شود ابتدا می بایست به گلیسرآلدیهاید ‪ 3‬فسفات‬
‫(توسط آنزیم گلیسرول کیناز) تبدیل شود‪ .‬آنزایم گلیسرول کیناز عمدتا در کبد و کلیه وجود دارد اما‬
‫همچنین در دیگر نسج ها شامل عضالت و مغز نیز موجود میباشد‪ .‬در نسج چربی‪ ،‬گلیسرول ‪3‬‬
‫فاسفات از دای هایدروکسی استون فاسفات با آنزایم گلیسرول ‪ 3‬فاسفات دی هایدروجنی بدست میاید‪.‬‬

‫‪ -1.7.7‬کاربرد گلیسرین‬

‫از گلیس رین در ص نایع مختل ف اس تفاده ه ای ف راوانی می ش ود‪ .‬در صابونس ازی ب رای تولی د‬
‫صابونهای شفاف‪ ،‬در صنایع بهداشتی وآرایشی‪ ،‬و از گلیسرین خالص در دواسازی استفاده می شود‪.‬‬
‫در ساخت مواد منفجره مثل نیترو گلیسرین‪ ،‬برای روغن کاری ابزارها و تاسیسات فلزی و ن یز ب رای‬
‫جلوگیری از یخ بستن جکهای هایدرولیکی از گلیسرین استفاده میشود‪.‬‬

‫‪ -8.1‬اولوئیک اسید‬
‫اولوئیک اسید تیزاب شحمی با فورمول کیمیای ‪ C18H34O2‬است که کتله مالیکولی آن ‪g/mol‬‬
‫‪ 824614‬میباشد‪ .‬شکل ظاهری این ترکیب‪ ،‬مایع روغنی‪ ،‬زرد کم رنگ یا مایل به قهوهای است‪.‬‬
‫این تیزاب شحمی با یک رابطه غیراشباع در بسیاری از جانوران و روغنهای گیاهی یافت می شود‬
‫ولی اولوئیک از نام زیتون مشتق شده است‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫این ماده تیزاب شحمی امگا ‪ 9‬است و به عنوان مثال به عنوان یکی از منابع سالم چربی در رژیم‬
‫غذایی به شمار می آید‪ .‬کارشناسان بهداشت اغلب استفاده از آن را در پخت و پز توصیه میکنند و‬
‫همچنین این ترکیب به جای چربی های حیوانی در تعدادی از غذاهای بهداشتی و محصوالت رژیم‬
‫غذایی استفاده می شود‪.‬‬

‫یکی از منابع اصلی این اسید در مواد غذایی روغن زیتون می باشد‪ .‬همچنین زیتون دارای این‬
‫ترکیبات ولی تنها به مقدار کم میباشد‪ .‬هنگامی که زیتون فشرده و با هم خشک می شود‪ ،‬سطوح اسید‬
‫زیتون با هم ترکیب شده و در اکثر موارد منجر به غلظت های باالتر میگردد‪ .‬روغن هسته انگور نیز‬
‫حاوی اولوئیک اسید می باشد‪.‬‬

‫اولوئیک اسید در بسیاری از مغزها و دانه ها حاوی چربی و نیز در بسیاری از ماکیان به خصوص‬
‫مرغ و فیلمرغ یافت می شود‪ .‬جداسازی آن از منابع حیوانی چالش برانگیز و دشوار خواهد بود‪ .‬در‬
‫حالیکه سبزیجات و دانه های روغنی منابع اصلی اولوئیک اسید میباشند‪.‬‬

‫کاربرد اولوئیک اسید در صنایع غذایی‪ ،‬تولید کنندگان مواد غذایی غالبا با تمرکز بر روی فواید‬
‫سالمتی این چربی با افزودن آن به محصوالت پخته شده‪ ،‬و طیف وسیعی از غذاهای آماده‪ ،‬معموال به‬
‫عنوان جایگزینی برای چربی های حیوانی مانند مسکه و یا روغن خوک سرمایه گذاری میکنند‪.‬‬

‫کاربرد اولوئیک اسید در تولید مکمل های درمانی‪ ،‬اولوئیک اسید غالبا قسمتی از درمان های‬
‫هومیوپاتی (یکسان) برای کاهش کلسترول می باشد‪ .‬اولوئیک اسید ممکن است بسته به تشخیص‬
‫پزشک و نیازهای بیمار‪ ،‬به شکل کپسول تجویز گردد و یا ممکن است به بیماران برای اضافه کردن‬
‫منابع طبیعی تر به رژیم غذایی خود توصیه گردد‪ .‬اولوئیک اسید یک ماده کلیدی در روغن است که‬
‫یک دوا برای جلوگیری از پیشرفت بیماری به نام ‪ – adrenoleukodystrophy) ALD‬اختالل‬
‫در سیستم عصبی بدن) می باشد‪ .‬کاربرد اولوئیک اسید در صنایع آرایشی و بهداشت تعداد چربی باال‬
‫اولوئیک اسید آن را یک مرطوب کننده بزرگ می سازد به طوری که تعدادی از شرکت های لوازم‬
‫آرایشی و بهداشتی آن را به لوسیون ها و صابونهای ارایشی خود اضافه کرده تا توانایی خود را برای‬
‫تولید محصوالت مناسب برای تغذیه پوست باال ببرند‪ .‬اولوئیک اسید اغلب قادر خواهد بود به سطح‬
‫الیه های زیرین پوست نفوذ کرده و منجر به حفظ رطوبت طوالنی مدت در سطح پوست خواهد شد‪.‬‬
‫در حالی که لوسیون و کرم های عادی ممکن است روی سطح پوست بنشینند‪ .‬این اسید میتواند با‬
‫تیزاب شحمی امگا ‪ 9‬که نفوذ عمیق تری دارد ترکیب شود و نتایج رضایت بخش تری ایجاد نماید که‬
‫غالبا قیمت بیشتری هم دارد‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫‪ -9.1‬پارامترهای اساسی عملیه‬

‫‪ -1 .1.9‬درجه حرارت‬

‫درجه حرارت یک ویژگی هر ماده است که وابسته به انرژی حرارتی آن ماده میباشد‪.‬‬

‫به هراندازه که انرژی حرارتی ماده افزایش یابد‪ ،‬به همان اندازه درجه حرارت آن نیزافزایش پیدا‬
‫میکند‪ .‬درجه حرارت به عنوان میزان گرم بودن یک ماده تعریف می شود‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬میان دو‬
‫ماده با درجه حرارت متفاوت‪ ،‬ماده ای که حرارت بیشتری داشته باشد‪ ،‬درجه حرارت آن نیز باالتر‬
‫است‪ .‬برای اندازه گیری درجه حرارت مواد از آله های مختلفی استفاده میشود که از همه بیشتر از‬
‫ترمامتر استفاده شده و واحد ان درجه سانتی گراد میباشد‪ .‬درجه حرارت ریاکتور یا تجزیه کننده‬
‫عبارت از‪ 2‬میگا پاسکال میباشد‪.‬‬

‫درجه حرارت یکی از پارامتر های بسیار مهم عملیه تولید استاریک اسید از ترای گلیسرید بوده که‬
‫تغییر اندازه آن مستقیمًا باالی کیفیت‪ ،‬زمان تعامل‪ ،‬ترکیب و مقدار محصول تاثیر مینماید‪.‬‬

‫معموال افزایش درجه حرارت سرعت تعامل های کیمیاوی را افزایش می دهد‪ ،‬زیرا با افزایش درجه‬
‫حرارت‪ ،‬جنبش مالیکول ها بیشتر شده ومیزان برخورد ها با انرژی کافی افزایش می یابد‪ .‬در نتیجه‬
‫توانایی مالیکول ها برای تشکیل ذره ای ناپایدار بین مواد تعامل دهنده و محصول افزایش می یابد و‬
‫از آنجا نیز سرعت تعامل زیاد می شود‪.‬‬

‫درجه حرارت یکی از مهم ترین عوامل موثر بر سرعت تعامل های کیمیاوی است‪.‬‬

‫اگه مواد غذایی را در یخچال نگهداری کنیم متوجه میشویم که سرعت تولیدهای کیمیاوی منجر به‬
‫فساد‪ ،‬کند میگردد در حالیکه گرمای شعله اجاق گاز سرعت تولیدهای کیمیاوی منجر به پختن غذا را‬
‫افزایش میدهد‪.‬‬

‫‪ -2 .1.9‬فشار‬

‫اثر فشار بر تعامل های کیمیاوی یک طرفه مانند اثر غلظت بر سرعت تعامل عمل می کند به‬
‫شرط آن که حداقل یکی از تعامل دهنده ها در فاز گازی باشد‪ ،‬زیرا با افزایش فشار‪ ،‬غلظت ماده ی‬
‫گازی در واحد حجم زیاد شده و تعداد برخوردهای مالیکولی بیشتر شده‪ ،‬سرعت تعامل نیز افزایش‬
‫می یابد‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫تغییرات فشار در یکی از دو حالت زیر موثر و قابل بررسی هستند‪:‬‬

‫الف‪ .‬اگر مواد قیمته حداقل یکی از تعامل دهنده ها‪ ،‬گاز باشد‪ ،‬افزایش فشار سرعت تعامل ها را‬
‫زیاد خواهد کرد افزایش فشار باعث افزایش سرعت تعامل خواهد شد‪.‬‬

‫افزایش یا کاهش فشار هیچ تاثیری روی سرعت تعامل ندارد‪ .‬چون تعامل دهنده ها در فاز محلول‬
‫می باشند‪.‬‬

‫ب‪ .‬در هر دو طرف تعامل مواد در فاز گازی وجود داشته باشند اما تعداد مول دو سمت تعامل‬
‫با هم برابر نباشند در آن صورت افزایش فشار باعث افزایش سرعت تعامل یک طرفه در جهتی می‬
‫شود که تعداد مول های کمتری حاصل شود‪.‬‬

‫افزایش فشار باعث افزایش سرعت تشکیل استاریک اسید می شود‪.‬‬

‫افزایش فشار باعث کاهش سرعت تجزیه ترای گلیسرید می شود‪.‬‬

‫نیرو بر واحد سطح را به شدت افزایش میدهد‪ .‬که کمیت نیروی وارد بر واحد سطح نیز فشار نام‬
‫دارد‪ .‬به زبان ریاضی فشار بصورت زیر بیان میشود‪.‬‬

‫‪ P=F/A‬که در آن‪ P‬فشار‪ F،‬نیرو و‪ A‬سطح مقطع اثر نیرومیباشد‪.‬‬

‫چاقو به خاطر سطح مقطع بسیار کوچک تماس با اجسام (مثال دست) در اثر اعمال مقدار نیروی هر‬
‫چند ناچیز‪ ،‬قوه واحد سطح (فشار) بزرگتری را ایجاد کرده و سبب برش اجسام میشود‪ .‬درجه حرارت‬
‫ریاکتور ما عبارت از‪ 245‬درجه سانتی گرید میباشد که بصورت تدریجی باال میرود یعنی از‪35‬‬
‫درجه سانتی گرید باالمیرود تا ‪ 245‬درجه سانتی گرید خروج محصول افزایش میابد اما با بلند رفتن‬
‫از ‪ 245‬درجه سانتی گرید محصول فرعی زیاد می گردد‪.‬‬

‫‪ - 1.9.3‬زمان اقامت مواد در ریاکتور‬

‫در ریاکتورهای پیوسته که به طور مداوم مواد خام وارد و محصوالت خارج میشوند‪ ،‬نمی‬
‫توان زمان مشخصی برای انجام تعامل و تبدیل مواد اولیه به محصول بیان کرد‪ .‬در نتیجه از کمیتی‬
‫به نام زمان اقامت استفاده میشود‪ .‬زمان اقامت متوسط زمانی است که یک ذره وارد ریاکتور شده و‬
‫تازمان خروج در آنجا در حال تعامل است‪ .‬این کمیت به صورت زیر نشان داده میشود ‪ :‬زمان اقامت‬

‫‪25‬‬
 ‫مواد اولیه عبارت از‪ 3‬ساعت میباشد که بصورت ‪ 4‬بخش حاصل می گردد هربخش آن ‪ 3‬ساعت‬
‫وقت دربرمیگرید یعنی زمان اقامت ‪ 3‬ساعت میباشد‪.‬‬

‫‪ -10 .1‬تجهیزات اساسی دستگاه‬

‫عملیه تولید استیاریک اسید دارای دستگاه های اساسی مانند ریاکتور‪ ،‬برج تقطیر‪ ،‬جداکننده‪،‬‬
‫تعویض دهنده حرارت و یخچال میباشد که هریک از آن ها را با تمام مشخصات آن طور ذیل معرفی‬
‫می نماییم‪.‬‬

‫‪ - 1.10.1‬ریاکتور کیمیاوی (تجزیه کننده شحم)‬

‫ریاکتور دستگاهی است که در آن یک تعامل کیمیاوی انجام می شود که در آن مواد اولیه خام‬
‫به محصوالت تبدیل میشوند‪ .‬طراحی و بهره برداری از ریاکتورهای کیمیاوی از جمله مهمترین‬
‫وظایف متخصصین صنایع کیمیاوی از جمله انجنیران کیمیا است‪ .‬طراحی ریاکتور کیمیاوی نیازمند‬
‫شناخت درست از تعامل کیمیاوی انجام گرفته در ریاکتور است و برای این منظور تسلط برعلومی‬
‫چون ترمودینامیک کیمیاوی‪ ،‬سنیتیک کیمیاوی و ریاضیات ضروری است‪ .‬ریاکتورهای کیمیاوی می‬
‫توانند در ابعاد بزرگ و برای مصارف صنعتی و یا در ابعاد کوچک جهت کاربردهای البراتواری و‬
‫تحقیقاتی ساخته شوند‪ .‬همچنین جنبه های اقتصادی نیز بر طراحی برگزیدن ریاکتور تاثیر گذاراست‪.‬‬
‫از جمله صرف هزینه کمتر برای طراحی ریاکتور کاراتر و کوچکتر‪ ،‬مصرف انرژی کمتر برای‬
‫تولید محصول بیشتر‪ ،‬رساندن مواد اولیه به بیشترین درصد تبدیل و‪...‬‬

‫در طراحی ریاکتورها پارامترهای زیادی از جمله زمان اقامت‪ ،‬حجم(‪ ،)V‬درجه حرارت(‪،)T‬‬
‫تعامل(‪)R‬‬ ‫فشار(‪ ،)P‬غلظت مواد کیمیاوی‪) )C1,C2,C3,… Cn‬ضریب انتقال حرارت( ‪ )Uh‬سرعت‬
‫وغیره دخالت دارند‪.‬‬

‫ریاکتورهای کیمیاوی بر اساس نوع تعامل و موارد کاربرد در اشکال مختلف و با جزئیات‬
‫خاص طراحی میشوند که پیچیدگی آنها را زیاد می کند‪ .‬اما می توان ریاکتورها را در چند دسته‬
‫بزرگ و کلی از جمله ریاکتورهای پیوسته و ناپیوسته‪ ،‬ریاکتورهای بستر مایع و یا بسترثابت‪،‬‬
‫ریاکتورهای لوله ای و مخزنی و یا ریاکتورهای همگن و ناهمگن طبقه بندی کرد‪ .‬رفتار ریاکتورها‬
‫معموًال با معادالتی موسوم به معادله ریاکتور مطرح می شود که برای مواد مختلف ریاکتور متفاوت‬
‫بوده و رابطه ریاضیاتی بین پارامترهای موثر در ریاکتور را بیان میکند‪.‬‬

‫‪26‬‬
 ‫شکل (‪ )1 – 1‬ریاکتور کیمیاوی‬

‫‪ – 2.10.1‬برج تقطیر‬

‫تقطیر‪ ،‬در واقع جداسازی فزیکی برش های نفتی است که اساس آن‪ ،‬اختالف در نقطه جوش‬
‫هایدروکاربنهای مختلف است‪ .‬هر چه هایدروکاربن سنگین تر باشد‪ ،‬نقطه جوش آن زیاد است و‬
‫هرقدر هایدروکاربن سبکتر باشد‪ ،‬زودتر خارج می شود‪ .‬اولین پاالیشگاه تاسیس شده در جهان‪ ،‬در‬
‫سال ‪ 1860‬در ایالت پنسیلوانیای آمریکا بوده است‪ .‬نفت خام‪ ،‬از کوره های تعویض دهنده حرارتی‬
‫عبور کرده‪ ،‬بعد از گرم شدن وارد برجهای تقطیر شده و تحت فشار و درجه حرارت به دو صورت‬
‫از‬

‫برجها خارج می شود و محصوالت بدست آمده خالص نیستند‪ .‬انواع برجهای تقطیر در زیر توضیح‬
‫داده می شوند ‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫شکل (‪ )2 – 1‬برج تقطیر‬

‫‪ .1‬برجهای تقطیر با بشقاب سرپوش دار‬

‫در برجهای تقطیر با بشقاب سرپوش دار‪ ،‬تعداد بشقابها در مسیر برج به نوع انتقال ماده و شدت‬
‫تفکیک بستگی دارد‪ .‬قطر برج و فاصله میان بشقابها به مقدارمایع و گاز که در واحد زمان از یک‬
‫بشقاب می گذرد‪ ،‬وابسته است‪ .‬هر یک از بشقابهای برج‪ ،‬یک مرحله تفکیک است‪ .‬زیرا روی این‬
‫بشقابها‪ ،‬فاز گاز و مایع در کنار هم قرار می گیرند و کار انتقال ماده از فاز گازی به فاز مایع یا‬
‫برعکس در هر یک از بشقابها انجام می شود‪ .‬برای اینکه بازدهی انتقال ماده در هر بشقاب به‬
‫بیشترین حد برسد‪ ،‬باید زمان تماس میان دو فاز و سطح مشترک آنها به بیشترین حد ممکن برسد‪.‬‬
‫بخشهای مختلف برج تقطیر با بشقاب سرپوش دار که شامل بدنه و بشقاب ها بوده جنس بدنه معموال‬
‫از فوالد ریخته است‪ .‬جنس بشقابها معموال از چدن است‪ .‬فاصله بشقابها را معموال با توجه به شرایط‬
‫طراحی‪ ،‬درجه خلوص و بازدهی کار جداسازی بر می گزینند‪ .‬در بیشتر پاالیشگاه های نفت ‪ ،‬برای‬
‫برجهای تقطیر به قطر ‪ 4ft‬فاصله میان ‪50 - 18‬سانتی متر قرار میدهند‪ .‬با بیشتر شدن قطر برج‪،‬‬
‫فاصله بیشتری نیز برای بشقابها در نظر گرفته میشود‪ .‬جنس سرپوش ها از چدن می باشد‪ .‬نوع‬
‫سرپوش ها با توجه به نوع تقطیر انتخاب می شود و تعدادشان در هر بشقاب به بیشترین حد سرعت‬
‫مجاز عبور گاز از بشقاب بستگی دارد‪ .‬موانع یا سدها برای کنترل بلندی سطح مایع روی بشقاب‪ ،‬به‬
‫هر بشقاب سدی به نام" وییر" (‪ )Wier‬قرار میدهند تا از پایین رفتن سطح مایع از حد معیینی‬
‫جلوگیری کند‪ .‬بلندی سطح مایع در روی بشقاب باید چنان باشد که گازهای بیرون آمده از شکافهای‬
‫سرپوشها بتوانند از درون آن گذشته و زمان گذشتن هر حباب به بیشترین حد ممکن برسد‪ .‬بر اثر‬
‫افزایش زمان گذشتن حباب از مایع ‪ ،‬زمان تماس گاز و مایع زیاد شده‪ ،‬بازدهی بشقابها باال می رود‪.‬‬

‫‪ .2‬برجهای تقطیر با بشقابهای غربالی‬

‫در برجهای با بشقاب غربالی‪ ،‬اندازه مجراها یا شبکه ها باید چنان برگزیده شوند ک ه فش ار گ از‬
‫بتواند گاز را از فاز مایع با سرعتی مناس ب عب ور ده د‪ .‬عام ل مهمی ک ه در ب ازدهی این بش قاب ه ا‬
‫موثر است‪ ،‬شیوه کارگذاری آنها در برج است‪ .‬اگر این بشقاب ها کامال افقی قرار نداشته باشند‪ ،‬بلندی‬
‫مایع در سطح بشقاب یکنواخت نبوده و گذر گاز از هم ه مجراه ا یکس ان نخواه د ب ود‪.‬خورن دگی فل ز‬
‫بشقاب ها هم در این نوع بشقاب ها اهمیت بسیار دارد‪ .‬زیرا ب ر اث ر خورن دگی‪ ،‬قط ر س وراخها زی اد‬

‫‪28‬‬
‫می شود که در نتیجه مقدار زیادی بخار با س رعت کم از درون آن مج اری خ ورده ش ده گ ذر خواه د‬
‫کرد‪ ،‬و می دانیم که اگر سرعت گذشتن گاز از حد معینی کمتر گ ردد‪ ،‬م ایع از مج را ب ه س وی پ ایین‬
‫حرکت کرده بازدهی کار تفکیک کاهش خواهد یافت‪.‬‬

‫‪ .3‬برجهای تقطیر با بشقابهای دریچه ای ‪:‬‬

‫این نوع بشقاب ها مانند بشقاب های غربالی هستند‪ .‬با این اختالف که دریچه های متحرک‬
‫روی هر مجرا قرار گرفته است‪ .‬در صنعت نفت‪ ،‬دو نوع از این بشقاب ها بکار می روند‪ ،‬دریچه ای‬
‫ها میتوانند بین دو حالت خیلی باز یا خیلی بسته حرکت کنند‪ .‬در این ن وع بش قاب ه ا‪ ،‬دو دریچ ه یکی‬
‫سبک که در کف بشقاب قرار می گیرد و دیگری سنگین که بر روی س ه پای ه ای ق رار گرفت ه‪ ،‬تعبی ه‬
‫شده است‪ .‬هنگامی که بخار کم باشد‪ ،‬تنها سرپوش سبک به حرکت در میآید‪ .‬اگ ر مق دار بخ ار از ح د‬
‫معینی بیشتر باشد‪ ،‬هر دو دریچه حرکت میکنند‪.‬‬

‫‪ .4‬برجهای انباشته ‪-:‬‬

‫در برجهای انباشته‪ ،‬بجای بشقابها از تکه ها یا حلقه های انباشتی استفاده میشود‪ .‬در برجهای‬
‫انباشته حلقه ها یا تکه های انباشتی باید به گونه ای برگزیده و در برج ریخت ه ش وند ک ه ه دفهای زی ر‬
‫عملی گردد ‪:‬‬

‫ایجاد بیشترین سطح تماس میان مایع و بخارایجاد فضا مناسب برای گذشتن مایع از بستر انباشته‪.‬‬

‫جنس مواد انباشتی باید چنان باشند که با مایع درون برج ‪ ،‬میل ترکیبی نداشته باشند ‪.‬‬

‫استحکام مواد انباشتی باید به اندازه کافی محکم باشد تا بر اثر استفاده شکسته نشده و تغییر شکل ندهد‪.‬‬

‫شیوه قرار دادن مواد انباشتی به دو صورت منظم و نامنظم درون برج صورت میگیرد‪.‬‬

‫پر کردن منظم ‪ :‬از مزایای این نوع پر کردن‪ ،‬کمتر بودن کمی فشار است که در نتیجه می ش ود حجم‬
‫بیشتر مایع را از آن گذراند‬

‫پرکردن نامنظم ‪ :‬از مزایای این نوع پر کردن می توان به کم هزینه ب ودن آن اش اره ک رد‪ .‬ولی کمی‬
‫فشار بخار در گذر از برج زیاد خواهد بود‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫شکل (‪ )3 – 1‬برجهای انباشته‬

‫مقایسه برجهای انباشته با برجهای بشقاب دار‪-:‬‬

‫در برجهای انباشته‪ ،‬معموال کمی فشار نسبت به برجهای بشقاب دار کمتر اس ت‪ ،‬ولی اگ ر در‬
‫مایع ورودی برج‪ ،‬ذرات معلق باشد‪ ،‬برجهای بشقاب دار بهترعمل میکنند‪ .‬زیرا در برجه ای انباش ته‪،‬‬
‫مواد معلق ته نشین شده و سبب گرفتگی و برهم خوردن جری ان م ایع میگ ردد‪ .‬اگ ر ب رج بیش از ح د‬
‫متوسط باشد‪ ،‬برج بشقاب دار بهتر است‪ .‬زیرا اگر در برجه ای انباش ته قط ر ب رج زی اد باش د‪ ،‬تقس یم‬
‫مایع در هنگام حرکت از بستر انباشته شده یکن واخت نخواه د ب ود‪ .‬در برجه ای بش قاب دار می ت وان‬
‫مقداری از محلول را به شکل محصول کناری از برج بیرون کشید‪ ،‬ولی در برجهای انباش ته این ک ار‬
‫شدنی نیس ت‪ .‬کاره ای تعم یراتی در درون برجه ای بش قاب دار‪ ،‬آس انتر انج ام میگ یرد‪ .‬تم یز ک ردن‬
‫برجهای انباشته‪ ،‬از آنجا که باید پیش از هرچیز آنها راخ الی ک رده و بع د آنه ا را تم یز نم ایم‪ ،‬بس یار‬
‫پرهزینه خواهد بود‪.‬‬

‫مقایسه انواع گوناگون بشقابها‬

‫در صنعت نفت‪ ،‬ان واع گون اگون بش قابها در برجه ای تقط یر‪ ،‬تفکی ک و ج ذب بک ار ب رده می‬
‫شوند‪ .‬ویژگی هایی که در گزینش نوع بشقاب برای کار معینی مورد توجه قرار میگیرد‪ ،‬عبارت است‬
‫از بازدهی تماس بخار و مایع‪ ،‬ظرفیت بشقاب‪ ،‬کمی بخار در هنگ ام گذش تن از بش قاب‪ ،‬زم ان مان دن‬
‫مایع بر روی بشقاب‪ ،‬مشخصات مایع چون در ص نعت بیش تر بش قابهای س رپوش دار بک ار ب رده می‬
‫شوند‪ ،‬برای مقایسه مشخصات بشقابهای دیگر‪ ،‬آنها را نس بت ب ه بش قابهای س رپوش دار ارزی ابی می‬
‫کنند‪.‬‬

‫‪ -1.10.3‬تعویض دهنده حرارت‬

‫تعویض دهنده حرارت (‪ )Heat Exchanger‬دستگاهی است که انرژی حرارتی را از مایعی‬

‫به مایع دیگر منتقل می کند‪ .‬مواد ممکن است مایع یا گاز باشد‪ .‬به این ص ورت ک ه دو م ایع ب ا درج ه‬
‫حرارت مختل ف را وارد محفظ ه می کنن د و می ان آن ه ا انتق ال ح رارت ص ورت می گ یرد‪ .‬ک اربرد‬

‫‪30‬‬
‫تعویض دهنده حرارت در پاالیشگاه‪ ،‬نیروگاه‪ ،‬موتورخانه ساختمان‪ ،‬یخچال‪ ،‬سیستم های تهویه مطبوع‬
‫ها می باشد‪.‬‬
‫شکل (‪ )4 – 1‬تعویض دهنده حرارت‬

‫از بیشترین تعویض دهن ده ه ای ح رارت ک ه در روز ب ا آن س رو ک ار داریم‪ ،‬می ت وان ب ه رادی اتور‬
‫ماشین‪ ،‬رادیاتور و یخچال منزل اشاره کرد‪.‬‬

‫انواع تعویض دهنده های حرارتی‬

‫تعویض دهنده های حرارت بر اساس کاربری‪ ،‬شکل انتقال حرارت‪ ،‬نوع ساخت و ‪ ...‬دسته‬
‫بندی های مختلفی دارد‪ .‬برخی از دسته های مشهور تعویض دهنده ها به شرح زیر است ‪:‬‬
‫الف‪ .‬تعویض دهنده های حرارتی پوسته لوله ای ‪ :‬این تعویض دهنده ها متشکل از یک پوسته‬
‫استوانه ای و کویل مسی هستند که معموال کویل مسیر گردش مایع ثانویه (مایع گرم شونده) و پوسته‬
‫محل عبور مایع اولیه (مایع گرم کننده) است‪.‬‬
‫ب‪ .‬تعویض دهنده های حرارتی غوطه ور ‪ :‬تعویض دهنده های حرارتی غوطه ور نیز در انواع‬
‫مختلف صفحه ای‪ ،‬لوله ای‪ ،‬لوله ای پیوسته یا لوله ‪ U‬مانند طراحی و ساخته می شود‪ .‬ساختار این‬
‫تعویض دهنده ها به گونه ای است که در مایع گرم شونده غوطه ور هستند‪ .‬در این نوع تعویض دهنده‬
‫ها کویل محل گردش مایع اولیه است‪.‬‬
‫ج‪ .‬تعویض دهنده های حرارتی لوله ای ‪ :‬این نوع تعویض دهنده ها از دو لوله متداخل هم مرکز‬
‫تشکیل می شود که مایعات گرم شونده و گرم کننده در یکی از لوله ها جریان پیدا می کند‪.‬تعویض‬
‫دهنده حرارت دستگاهی است که برای انتقال حرارت از جریانی به درجه حرارتی باال تر به جریانی‬
‫با درجه حرارت پایین تر مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬

‫تعویض دهنده صفحه‬

‫تعویض دهنده پوسته لوله‬

‫‪31‬‬
 ‫تعویض دهنده لوله ای‬

‫شکل (‪ )5 – 1‬انواع تعویض دهنده حرارت‬

‫انتقال حرارت در هر تعویض دهنده حرارت بنابر درجه حرارت مایع ه ا ب ه س ه ص ورت زی ر‬
‫صورت می پذیرد ‪:‬‬

‫انتقال حرارت هدایتی‬ ‫•‬

‫انتقال حرارت جابجایی‬ ‫•‬

‫انتقال حرارت تشعشع‬ ‫•‬

‫‪ -1.10.4‬یخچال‬

‫‪32‬‬
 ‫یخچال دستگاهی است که از یک وسیله سردکننده به همراه یک عایق حرارتی و سازوکاری‬
‫برای انتقال گرما از داخل این محفظه به بیرون تشکیل میشود‪ .‬از یخچال برای خنک نگهداشتن مواد‬
‫غذایی‪ ،‬داروها و دیگر چیزهای فاسد شدنی استفاده میشود‪ .‬یخچالها از دیرباز تا کنون تغییرات بی‬
‫نظیر را به خود دیده اند‪ .‬از یخچالهای طبیعی گرفته تا یخچالهای دست ساز زیرزمینی و بعدها‬
‫یخچالهای نفتی و گازی و عموم یخچالهای امروزی که با جریان الکتریسیته کار میکنند‪ .‬نخستین‬
‫یخچال مصنوعی شناخته شده در ‪ 1748‬میالدی بدست ویلیام کولین در دانشگاه گالسگو رونمایی شد‪.‬‬
‫اولیور ایوانس‪ ،‬مخترع امریکایی که به عنوان پدر یخچال شناخته میشود‪ ،‬مخترع یخچال بخار فشرده‬
‫است‪ ،‬با این وجود او دستگاهی که بتواند تولید مربوطه را درست کند نساخت‪ .‬در سال‬
‫‪1834‬میالدی‪ ،‬ژاکوب پرکینز با تغییر در طرح اولیٔه ایوانس توانست اولین یخچال جهان را بسازد و‬
‫جان گوری‪ ،‬یک مخترع امریکایی اهل فلوریدا‪ ،‬نخستین یخچال مکانیکی را در ‪ 1841‬میالدی بر‬
‫پایٔه طرح ایوانس ساخت که از آن برای ساختن یخ برای خنک نگاه داشتن مبتالیان تب زرد استفاده‬

‫میکرد‪ .‬در ‪ 1853‬نخستین یخچالی که می توانست روزانه یک تن یخ تولید کند توسط یک استاد‬
‫امریکایی به ثبت رسید‪.‬‬
‫شکل (‪ )6 – 1‬یخچال‬

‫‪ - 5.10.1‬کاندنساتور‬

‫قسمتی از سیستم است که وظیفه سرد سازی مایع عامل وعمدتًا تبدیل بخار به م ایع را ب ر عه ده‬
‫دارد‪ .‬در واقع گاز فشرده شده توسط کمپریسور در کاندنساتور سرد شده وتبدیل به مایع می گ ردد‪ .‬در‬
‫یخچالهای خانگی معموال به صورت شبکه لوله ای بر روی دیواره پشت یخچال نصب شده اس ت ودر‬
‫یخچالهای بزرگ فروشگاهی معموال شبیه رادی اتور م وتر اس ت ک ه اغلب از ی ک روش جهت بهب ود‬
‫تولید میعان نیز استفاده شده است‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫‪ -1.11‬عملیه های تولید استیاریک اسید‬
‫بطورعموم تولید استاریک اسید تولید تیزاب شحمی میباشد به خصوص مرحله تولید ان مرب وط‬
‫به مواد خام قابل دسترس و کیفیت محصول خواسته شده میباشد‪.‬‬

‫مواد خام ان عبارت از تمام مواد شحمی که نیاز اساسی محصول تیزاب شحمی میباشد ت الو و گ یریس‬
‫مواد خام اسیتاریک اسید میباشد‪ .‬تالو عبارت از مخلوط از شحم میباش د ک ه از اث ر برخ ورد بخ ارات‬
‫شحم پاینی (اندک) بدست میاید تالو دارای ترسترین است ک ه س ه م الیکول اس تاریک اس ید یکج ا ش ده‬
‫همراه با یک مالیکول گلسیرول میباشد‪.‬‬

‫دو مرحله اساسی تولید استاریک اسید عبارت است از‬

‫‪ .1‬های درولییز ش حم ی ا روغن ک ه مخل وط ت یزاب ش حمی و گلیس رین را تولی د میکن د ک ه دارای دو‬
‫محصول جدا گانه میباشد‪.‬‬
‫‪ .2‬خالص سازی (شستش و) وج دا س ازی مخل وط ت یزاب ش حمی در دو وی ا زی ادتر از دو مخل وط از‬
‫تیزاب شحمی‪.‬‬

‫دو مرحله عمده تولید تجارتی استاریک اسید عبارت است از‬

‫‪ .1‬تجارتی (اسید های فشرده شده)‬

‫‪ .2‬تقطیر شده (محلول تیزاب کرستال شده)‬

‫تولید شده توسط‬

‫‪ .1‬پروسه تویتچل و فشرده شده‬

‫‪ .2‬اجرای مداوم – تجزیه فشار و کرستال نمودن محلول‬

‫‪ – 1.11.1‬پروسه تویچل‬

‫این مرحله تولید استاریک اسید یکی از طریقه های بسیار مهم تجارتی تیزاب شحمی میباش د ک ه‬
‫نوع از تولید عمومی تیزاب شحمی میباشد یعنی تولید استاریک اسید مانند تیزاب شحمی‪.‬‬

‫بخصوص مرحله تولید ان مربوط به مواد خام قابل دسترس و کیفیت محصول خواسته شده میباشد‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫در هر حالت تولید ان دارای دو عملیه جداگانه ذیل میباشد‬

‫‪ .1‬های درولییز ش حم ی ا روغن ک ه مخل وط ت یزاب ش حمی و گلیس رین را تولی د میکن د ک ه دارای دو‬
‫محصول جدا گانه میباشد‪.‬‬
‫‪ .2‬خالص سازی (شستش و) وج دا س ازی مخل وط ت یزاب ش حمی در دو وی ا زی ادتر از دو مخل وط از‬
‫تیزاب شحمی‪.‬‬

‫پروسه که در شیمای ان نشان داده شده نشان دهنده استفاده اعظمی میباشد‪.‬‬

‫پروسه شحم و هایدرولیز بعدا خالص سازی و جدا سازی از اسید شحمی به دست میاید‪.‬‬

‫مواد خام میتواند اسید های شحمی باشد که میتوانیم از مواد مذکور یک مقدار قاب ل مالحظ ه محص ول‬
‫بدست بیاوریم‪.‬‬

‫تالو و گیریس معموال مواد خام استاریک اسید میباشند‪.‬‬

‫در قدم اول مواد خام به واسطه س لفوریک اس ید خ وب شس ته ش ده تابعض ی م واد زه رِی ‪ .‬کتلس تی و‬
‫البومنیس از مواد خام جدا شوند‪ .‬بعدا مواد خام همرای‪ 25 - 50‬فیصد اب مخل وط میش ود ب ه مق دار‬
‫یک فیصد ریاگنت تالو (سلفونیک اسید اروماتیکی که منحیث کتلست ایفای وظیفه میکند) و به مقداری‬
‫‪ 5%‬سلفوریک اسید‪ ،‬بعدا این مخلوط توسط جوشاندن در تانک های س ر ب از ت ا ‪ 24 – 36‬س اعت‬
‫هایدرولیز میشوند‪ 2 - 4 .‬مرحله در یکدیگر همراه با گلیسرول میباشد که به جای اب خالص و یا اب‬
‫تازه در اخیر هر مرحله استفاده میشود‪ ،‬تعامالت همرای هایدرولیز نمودن شحم به اسید های شحمی و‬
‫گلسیرول تقریبا ‪ 90%‬بهتر میباشد‪.‬‬

‫‪ -1.11.2‬پروسه ها (طي مراحل) ‪:‬‬

‫طور کلی ساخت استاریک اسید معمولی عبارت از تولید تیزاب شحمی مي باشد‪ .‬پروسه‬
‫خاص مورد استفاده بستگی به مواد اولیه در دسترس و کیفیت محصول مورد نظر دارد‪ .‬به حیث مواد‬
‫خام مي توان از هر گونه مواد چرب که به یک مقدار معقول تیزاب شحمی عمل نموده مورد نیاز مي‬
‫باشد‪ .‬چربي و روغن های پالستیکی مواد خام برای استاریک اسید معمول می باشد‪.‬‬
‫پیه مخلوطی از چربی بوده که توسط بخار درمان کم چرب به دست آمده است‪ .‬پیه شامل‬

‫‪ ،Tristearin‬است که فقط ‪ 3‬مالیکول استاریک اسید با یک مالیکول گلیسرول پیوست شده است‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫‪Tristearin‬‬

‫دو مرحله اصلی مورد بحث در تولید استاریک اسید عبارتند از‪:‬‬

‫‪ .1‬هایدرولیز چربی یا روغن براي تولید مخلوطی از تیزاب شحمی و گلیسرین به تعقیب جدایی از‬
‫دو محصول‪.‬‬
‫‪ .2‬تصفیه و جداسازی مخلوط تیزاب شحمی به دو یا چند مخلوط تیزاب های شحمی‪.‬‬

‫دو مرحله اصلی تولید استاریک اسید تجاری عبارتند از ‪:‬‬

‫♦ تجاری (اسید فشرده)‬

‫♦ مقطر (حالل‪ -‬اسید متبلور)‪.‬‬

‫تولید شده توسط‬

‫‪ .1‬پروسه توئیچل و با فشار دادن‬

‫‪ .2‬پیوسته‪ -‬تقسیم فشار بلند و حالل كریستال به ترتیب‪.‬‬

‫پروسه تویچل‬
‫بطور کلی تولید استاریک اسید از تیزاب شحمی مهم ترین نمونه ای از تجارت تیزاب شحمی مي‬
‫باشد‪ .‬پروسه خاص استفاده شده بستگی به مواد اولیه در دسترس و کیفیت محصول مورد نظر دارد‪.‬‬
‫به هر صورت‪ ،‬تولید شامل دو عملیات جداگانه‪ )1( :‬هایدرولیز چربی یا روغن با تولید مخلوطی‬
‫ازتیزاب شحمی و گلیسرین‪ ،‬به دنبال جدایی دو محصول‪ )2( .‬تصفیه و جداسازی مخلوط تیزاب‬
‫شحمی به دو یا چند محصول تیزاب شحمی مي باشد‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫پروسه ذکر شده عبارت از استفاده گسترده از مدرن ترین پروسه های تقسیم‪ -‬چربی (هایدرولیز ) و‬
‫پس از آن تصفیه و جدایی از اسیدهاي چرب مي شود‪ .‬مواد خام مي تواند هر گونه مواد چرب باشد‬
‫که از عملکرد یک مقدار مناسب از تیزاب شحمی مورد نیاز بدست مي آید‪ .‬پیه و روغن های‬
‫پالستیکی معمولي مواد خام برای استاریک اسید مي باشد‪ .‬در هر دو صورت مواد اولیه برای اولین‬
‫بار با سلفوریک اسید قوی برای شستشو از مواد پروتئین و دیگر سموم کاتالیزور حذف مي شود‪.‬‬

‫چربی با ‪ 25‬تا ‪ 50‬درصد کل آب (وزن) مخلوط شده سپس در حدود یک درصد معرف توئیچل (یک‬
‫سولفونیک اسید معطر که به عنوان یک کاتالیزور عمل می کند)‪ ،‬و ‪ 5.0‬در صد سولفوریک اسید‬
‫یكجا مي شود‪ .‬پس از آن توسط جوش دادن در مخازن باز با بخار برای ‪ 24‬تا ‪ 36‬ساعت هایدرولیز‬
‫می شود‪ .‬دو تا چهار مرحله به طور معمول با گلیسرول ‪ -‬حاوی سوویتواتر بوده خارج و جایگزین با‬

‫‪37‬‬
 ‫آب شیرین در پایان هر مرحله استفاده می شود‪ .‬بهره وری که با آن چربی با تیزاب شحمی و‬
‫گلیسرین هایدرولیز گردیده بهتر از ‪ 95‬درصد است‪ .‬سویت واتر (گلیسرین‪ -‬آب) تمیز و متمرکز مي‬
‫باشد‪ .‬تیزاب شحمی داراي رنگ تاریک هستند و سپس به دسته ای هنوز هم که در آن خال یا بخار‬
‫تقطیر اسیدهای اضافي مقطر تغذیه و باقی مانده قیری به عنوان ماده پائیني برداشته می شود‪.‬‬
‫محصول مقطر معمولی ازتیزاب شحمی كه عبارت از چربی شامل ‪ 40‬تا ‪ 50‬درصد در هر اسیدهای‬
‫اشباع (عمدتا پالمتیک و استاریک اسید)‪ ،‬تا ‪ 10‬درصد اسید لینولئیک و ‪ 40‬تا ‪ 45‬درصد اولوئیک‬
‫اسید مي باشد‪.‬‬
‫برای جدا کردن جامد‪ ،‬اسیدهای اشباع از اشباع نشده‪ ،‬تولید تقطیر از باال در قفسه سرد كننده یخچال‬
‫پمپ می شود‪ .‬پس از سرد شدن‪ ،‬قالب جامد كه در کیسه های کرباس پیچیده شده و فشرده در یک‬
‫پرس هایدرولیک حذف مي گردد‪ .‬مایع فشرده شده "روغن سرخ " (اولوئیک اسید تجاری) است‪.‬‬
‫ذرات باقي مانده تنها‪ -‬فشرده استاریک اسید (در واقع در عمل معموال ‪ 55‬فیصد پالمتیک اسید و ‪45‬‬
‫فیصد استاریک اسید‪ ،‬با یک مقدار ایودین از ‪ 9‬تا ‪ 14‬فیصد) ميباشد‪ .‬اگر به قالب جامد اصالح شده‬
‫با توجه به پرس گرم در حضور بخار فشرده داده شود دو محصول اسید استاریک تولید مي شود‪ .‬با‬
‫ریختن (قالب كردن) در یک درجه حرارت باالتر اسید فشرده‪ -‬سه گانه مجددا بدست مي آید‪.‬‬

‫ب‪ -‬فشار باال و حالل ‪SPLITTING‬‬

‫چربی انتخاب شده موجود برای نخست از طریق یک مخلوط کننده برای جلوگیری از تیره‬
‫شدن توسط پمپ اکسایداسیون پروسیس مي شود‪ .‬پس از آن در درجه حرارت‪ F o 140‬به پایین از‬
‫یک محفظه تعامل مداوم و یا ستون که در آن جریان آب بر خالف موجود به ستون گرم نزول نموده‬
‫پمپ مي شود‪ .‬چربی تغذیوي مذاب از طریق یک ‪ Spurger‬که به قطرات پراگنده موجود در چربی‬
‫بنابر ارتباط بهتر با آب وارد ریاکتور مي گردد‪ .‬مایع در وسط ستون با اساس فشار بخار ‪psi 850‬‬
‫در سطح مناسب در برج به ‪ psi) 500 oF (725‬گرم می شود‪ .‬زمان تماس از ‪ 3‬تا ‪ 5‬ساعت‬
‫است‪ .‬مفیدیت تقسیم از ‪ 97‬تا ‪ 99‬فیصد است‪ .‬آب شیرین عازم ستون پایین شامل ‪ 10‬تا ‪ 25‬فیصد‬
‫گلیسرین و تعامل نور وارده براي چسپندگي صرف قبل از غلظت مي شود‪ .‬تیزاب شحمی را مي‬
‫توان بطور خالص از خروج شکاف باالیی و تقطیر و یا تبلور جزء به جزء با هم جدا ساخت‪ .‬میتود‬
‫متذكره در ورق تعقیبي پیوست پروسه تبلور جزء به جزء طیف وسیع تری از چربی موجود نسبت به‬
‫پروسه فشار دادن اقتباس شده است‪ .‬در این پروسه تنها تیزاب شحمی حیوانی جامد با نسبت مناسب‬
‫اسید پالمتیک دومی با استیاریک اسید به آسانی مي تواند متبلور شود‪ .‬در پروسه مداوم چنین‬
‫محدودیتی وجود ندارد‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫اسیتون رایج ترین محلل‪ ،‬میتانول آبی و پروپان مایع است‪ .‬در این پروسه یك میتود حل تیزاب‬
‫شحمی در آب متانولی توسط یک مبرد سرد كننده كه در آن از راه حل غیر مستقیم از طریق یک‬
‫چیلر پمپ گردیده نشان داده شده است ‪ .‬تیزاب شحمی اشباع متبلور می شوند و از طریق فیلتر خالء‬
‫بطور پیوسته حذف خواهند شد‪ .‬قالب به یک تهي كننده می رود‪.‬‬
‫باز هم كه تیزاب شحمی در آن حل گردیده‪ ،‬برداشته شده و استاریک اسید دوباره بدست مي آید‪.‬‬
‫محصول استاریک اسید فشرده معادل به دو چند مي شود‪ .‬مشابه به شیوه تصفیه اولوئیک اسید از آب‬
‫در حدود ‪ 90‬فیصد در هر تصفیه بهبود مي یابد‪.‬‬

‫‪ -1.11.3‬پروسه انتخاب‬

‫انتخاب پروسه هاي چربی توسط تقسیم فشار بلند مداوم و جدایی استاریک اسید و اولوئیک‬
‫اسید توسط كریستال سازي با استفاده از چیلر آب گیر صورت مي گیرد‪ .‬همچنان این پروسه بطور‬
‫وسیع در پروسه های تجاری به عنوان پروسه مداوم كریستال سازي جزء به جزء کلگیت در‬
‫هندوستان شناخته شده و بطور وسیع از چربی موجود در پروسه فشار دادن اقتباس شده استفاده می‬
‫گردد‪.‬‬

‫شیمای تکنالوژیکی تولید استاریک اسید‬

‫مواد خام که عبارت از شحم ترای گلیسرید میباشد توسط پمپ (‪ )1‬از ذخیره آن گرفته شده از‬
‫قسمت باالیی ریاکتور نسادی (‪ )3‬داخل میگردد‪ .‬بخارات آب که حدود ‪ 300‬درجه سانتی گرید گرم‬
‫شده اند از قسمت پایینی ریاکتور نسادی داخل میگردند که این دو مواد در جهت مخالف همدیگر‬
‫حرکت کرده و تعامل بین آنها صورت میگیرد‪ .‬مقدار کمی بخارات که حرارت خودرا از دست داده‬
‫اند از قسمت باالیی برج خارج گریده و دوباره درگرم کن (‪ )2‬گرم میشوند تا مجددا مورد استفاده‬
‫قرار گیرند و ضایعات آنها نیز توسط جریان جدید آب تغذیه میگردد‪ .‬مواد اصلی و مورد نظر که‬
‫محصول تعامل میباشد از قسمت پایین ریاکتور خارج شده و توسط پمپ (‪ )4‬به برج تقطیر (‪ )7‬روانه‬
‫میگردد‪ ،‬مواد از قسمت باالیی برج تقطیر داخل شده و در اثر حرارت تبدیل به بخار میگردد و از‬
‫قسمت باالیی برج تقطیر خارج شده‪ ،‬به تعویض دهنده حرارت (‪ )12‬جهت سرد سازی ارسال‬
‫میگردد‪ .‬مواد اضافی و تعامل نکرده و اجزای سنگین از قسمت پایینی برج تقطیر خارج شده به‬
‫جداکننده (‪ )9‬داخل میشود که در آنجا شحم و آب اضافی به اساس تفاوت سطح از همدیگر جدا شده‬
‫داخل ظروف ذخیره (‪ 10‬و ‪ )11‬تجمع میکنند‪ .‬بخاراتی که حرارت خود را از دست داده اند و در‬

‫‪39‬‬
‫تعامل سهیم نشده اند از قسمت باالیی برج خارج شده دوباره گرم میشوند تا مجددا مورد استفاده قرار‬
‫گیرند و ضایعات آنها نیز توسط جریان آب جدید جبران میگردد‪.‬‬

‫مواد اصلی تعامل که عبارت از اولوئیک اسید و استاریک اسید هستند به تعویض دهنده برای‬
‫سردسازی فرستاده شده بود بعد از سرد سازی وارد مخلوط کن (‪ )13‬میشوند که در مخلوط کن از‬
‫میتانول به عنوان کتالست استفاده میشود تا اولوئیک اسید را در خود حل کند و استاریک اسید را‬
‫بعنوان محصول اصلی بشکل کرستال ها جدا باقی گذارد‪ ،‬بعد از مخلوط شدن‪ ،‬مواد مذکور به فلتر (‬
‫‪ )15‬فرستاده میشود که در آنجا استاریک بشکل کرستال ها از فلتر عبور کرده نمیتواند و در ظرف‬
‫ذخیره (‪ )16‬تجمع میکند و اولوئیک اسید که همراه میتانول یکجا شده بود بشکل مایع از فلتر عبور‬
‫کرده و توسط پمپ (‪ )17‬به برج تقطیر (‪ )18‬فرستاده میشود تا میتانول از اولوئیک اسید جدا گردد‪،‬‬
‫در برج تقطیر میتانول چون سبک است از قسمت باالیی برج تقطیر خارج شده و به ظرف ذخیره (‬
‫‪ )21‬فرستاده میشود تا دوباره بعنوان کتالست در پروسه سهیم گردد و اولوئیک اسید که نسبتا سنگین‬
‫تر است از قسمت پایینی برج تقطیر خارج شده به ظرف ذخیره (‪ )20‬وارد میشود‪.‬‬

‫‪40‬‬
 ‫شکل (‪ )8 – 1‬شیمای عمومی پروسه تولید استاریک اسید‬

‫پمپ فراراز مرکز ‪ 2 ،‬گرم کن ‪ 3 ،‬ریاکتور نسادی ‪ 7 ،‬و ‪ 18‬برج تقطیر ‪ 12 ،‬تعویض دهنده ‪1-4-14-17-22‬‬
‫حرارت ‪ 13 ،‬مخلوط کن ‪ 15 ،‬فلتر ‪ 21-20-16-10 ،‬ظرف ذخیره ‪ 9 ،‬جداکننده‬

‫‪41‬‬
 ‫‪ - 2‬محاسبات تکنالوژیکی‬

‫‪ - 1.2‬بیالنس مادی‬
‫با استفاده از اندازه گیری ماده ورودی و ماده خروجی در ی ک سیس تم‪ ،‬مق دار م اده ب ه دس ت‬
‫می‌آید که بدون استفاده از این تخنیک‪ ،‬بدست آوردن آن غیر ممکن ی ا دش وار اس ت‪ .‬ب رای ط راحی و‬
‫احداث یک کارخانه جدید الزم است که مواد خام ورودی به کارخانه و محصوالت خ روجی مش خص‬
‫باشند‪ .‬برای بررسی اقتصادی طرح‪ ،‬مقدار محصوالت خروجی با محاسبه بیالنس مادی بدست می آید‬
‫ضمنًا غلظت و کیفیت محصوالت خروجی به نیاز ب ازار بس تگی دارد‪ .‬ب ه این ت رتیب ب دون در نظ ر‬
‫گرفتن سرمایه گذاری اولیه میتوان طرح را ب ه ص ورت ابت دایی بررس ی نم ود‪ .‬در مراح ل بع د الزم‬
‫است که ابعاد دستگاه های مختلف کارخانه مشخص شود‪.‬‬
‫ابعاد اکثر دس تگاه ه ای م ورد اس تفاده در ص نایع کیمی اوی ب ه جری ان ورودی وابس ته اس ت‬
‫بنابراین الزم است جری ان ه ای ورودی و خ روجی از هم ه دس تگاه ه ا مش خص باش د و این ک ار ب ا‬
‫استفاده از بیالنس مادی امکان پذیر است‪ .‬گاهی اوق ات ممکن اس ت ی ک کارخان ه ب رای چن دین س ال‬
‫مورد بهره برداری قرار گرفته باش د ام ا ب ه علت نی از ب ه محص والت جدی د الزم اس ت تغی یراتی در‬
‫کارخانه ایجاد گردد‪ .‬در این حالت‪ ،‬طرح های پیش نهادی ب رای تولی د محص والت جدی د‪ ،‬ابت دا بیالنس‬
‫مادی شده سپس دستگاه های جدید طراحی شوند‪ .‬همچنین برخی اوقات در یک عملیه تولید الزم اس ت‬
‫مشخصات یک جریان را بدست آوریم ام ا روی این جری ان هیچگون ه دس تگاهی ب رای ان دازه گ یری‬
‫مشخصات جریان وجود نداشته باشد‪.‬‬
‫در چنین شرایطی با استفاده از جریان های قبل از این جریان و اعمال بیالنس مادی می توان‬
‫مشخصات جریان مورد نظر را بدست آورد‪ .‬و در صورتی که جریان های بعد از جریان م ورد نظ ر‬
‫معلوم باشد با استفاده از اعمال بیالنس مادی روی دس تگاه ه ای بع د از جری ان م ورد نظ ر می ت وان‬
‫مشخصات جریان مورد نظر را محاسبه نمود‪.‬‬
‫کارخانه های تولید مواد کیمیاوی معم وًال دارای م واد زائ د می باش ند و در اک ثر م وارد وارد‬
‫محیط زیست میگردند‪ .‬مطابق ق وانین حف اظت از محی ط زیس ت‪ ،‬دف ع م واد زائ د ب ا ش رایط و غلظت‬
‫خاصی به محیط صورت گرفته به نحوی که کمترین ت اثیر ممکن را ب ر روی موج ودات و اکوسیس تم‬
‫ها داشته باشد‪ .‬به طور مثال در واحد آمونیاک برای خارج کردن مواد زائد از دستگاه ه ا‪ ،‬الزم اس ت‬
‫مقداری از گازه ای خ روجی از ری اکتور کیمی اوی وارد اتمس فیر ش ود‪ .‬ب رای این منظ ور ب ا اعم ال‬
‫بیالنس مادی باید خروجی به اتمسفیر را از محل مناسبی در نظر گرفت تا مشکالت زیست محیطی به‬
‫حداقل برسد‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫‪ -1.1.2‬محاسبه بیالنس مادی‬
‫محاس به بیالنس م ادی نظ ر ب ه مق دار م واد ک ه درج دول ذی ل درج ش ده در ری اکتور تولی د‬
‫استاریک اسید محاس به گردی ده ک ه نظ ر ب ه آن مق دار اس تاریک اس ید تولی د ش ده در ی ک س اعت ب ه‬
‫)‪(18939‬کیلوگرام می رسد‪.‬‬

‫ارقام داده شده ‪:‬‬

‫ظرفیت تولیدی ‪100000 Ton/Year :‬‬

‫روز های کاری ‪330 day :‬‬

‫شیفت کاری ‪ 2 :‬شیفت در یک شبانه روز (‪ 16‬ساعت در یک شبانه روز )‬

‫در یک ساعت به مقدار ‪ 18939 kg /hour‬استاریک اسید تولید می شود‪.‬‬

‫‪330 ×16=5280 hour‬‬

‫‪100000(Ton/Year)/5280 hour=18939 kg‬‬

‫جدول )‪(3‬مقدار مواد اولیه به فیصدی‬

‫مقدار به فیصدی‬ ‫مواد‬ ‫شماره‬
‫‪78‬‬ ‫ترای گلیسرید‬ ‫‪1‬‬
‫‪22‬‬ ‫آب‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -1‬دریافت مقدار مواد دخولی ‪:‬‬

‫) ‪∑(M ¿ )=∑(M out + M w‬‬

‫الف ‪ :‬مقدار ترای گلیسرید مورد نظر در یک ساعت ‪:‬‬

‫‪Kg/ Hour 100 18939‬‬

‫‪78 x‬‬

‫‪78 x 18939‬‬
‫=‪x 1‬‬ ‫‪=14772.42 Kg /Hour‬‬
‫‪100‬‬
‫ب ‪ :‬مقدار آب مورد نیاز در یک ساعت ‪:‬‬
‫‪43‬‬
 ‫‪Kg/ Hour 18939‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪22‬‬

‫‪22 x 18939‬‬
‫= ‪Kg/ Hour X2‬‬ ‫‪= 4166.58‬‬
‫‪100‬‬

‫‪ .2‬دریافت مقدار مواد خروجی ‪:‬‬

‫مقدارمواد خروجی نظر به مقدار ظرفیت تولیدی مساویست ب ه ‪ kg/hour 49751‬چ ون در‬
‫بیالنس مادی مقدار مواد که یک سیس تم داخ ل می ش ود مس اوی ب ه مق دار م وادی اس ت ک ه ازسیس تم‬
‫خارج می گردد بنآ‪:‬‬
‫)‪(2.2‬‬ ‫¿∑‬

‫مقدار مواد دخولی به کیلوگرام بر ساعت ‪M ¿-‬‬

‫مقدار مواد خروجی کیلوگرام بر ساعت ‪M out -‬‬

‫مقدار ضایعات مواد به کیلوگرام بر ساعت ‪M w .-‬‬

‫جدول ( ‪ )4‬مقدار مواد خروجی به فیصدی‬

‫مقدار به فیصد‬ ‫مواد‬ ‫شماره‬

‫‪85‬‬ ‫استاریک اسید‬ ‫‪1‬‬
‫‪7‬‬ ‫اولوئیک اسید‬ ‫‪2‬‬
‫‪8‬‬ ‫گلیسرین‬ ‫‪3‬‬

‫‪M out + M w =18939 kg /h‬‬

‫‪∑ ( M out )=m1+ m2 +m3−M w‬‬

‫نظر به فیصدی های داده شده مقدار استاریک اسید را دریافت میکنیم ‪:‬‬ ‫‪.1‬‬

‫‪44‬‬
‫‪100 18939‬‬
‫‪85 x‬‬

‫‪85 x 18939‬‬
‫=) استاریک اسید ( ‪m1‬‬ ‫‪=16098.15‬‬
‫‪100‬‬

‫نظر به فیصدی های داده شده مقدار اولوئیک اسید دریافت میکنیم ‪:‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪100 18939‬‬
‫‪7x‬‬

‫‪7 x 18939‬‬
‫= ) اولوئیک اسید( ‪m 2‬‬ ‫‪=1325.73‬‬
‫‪100‬‬

‫نظر به فیصدی های داده شده مقدار گلیسرین را دریافت میکنیم ‪:‬‬ ‫‪.3‬‬
‫‪100 18939‬‬
‫‪8x‬‬

‫‪8 x 18939‬‬
‫=) گلیسرین ( ‪m 3‬‬ ‫‪=1515.12 kg /h‬‬
‫‪100‬‬

‫جدول )‪(5‬ترتیب بیالنس مادی نظر به مقدار دخول و خروج مواد از سیستم‪:‬‬
‫مواد خروجی به ‪kg/hour‬‬ ‫شماره‬ ‫مواد دخولی به ‪kg/hour‬‬ ‫شماره‬
‫‪16098.15‬‬ ‫استاریک اسید‬ ‫‪1‬‬ ‫ترای‬
‫‪14772.42‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1325.73‬‬ ‫اولوئیک اسید‬ ‫‪2‬‬ ‫گلیسرید‬

‫‪1515.12‬‬ ‫گلیسرین‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4166.58‬‬ ‫آب‬

‫‪2‬‬

‫‪∑ = 18939‬‬ ‫‪∑ = 18939‬‬ ‫مجموع‬

‫‪ –2.2‬بیالنس حرارتی‬

‫‪ – 1.2.2‬محاسبه بیالنس حرارتی‬

‫‪45‬‬
‫بیالنس حرارتی متشکل ازحرارت دخولی‪ ،‬حرارت خروجی و ضایعات حرارت می باش د ک ه‬
‫به اساس بیالنس حرارتی‪ ،‬مصرف بخاراب‪ ،‬اب و سایر ناقلین حرارت محاس به می گ ردد‪ .‬ک ه دارای‬
‫فورمول ذیل می باشد‬

‫¿ ‪∑ Q∈¿=∑ Qout +∑ Qw‬‬

‫‪ - Qin‬عبارت ازمقدارحرارت دخولی‬

‫‪ - Qout‬عبارت ازمقدارحرارت خروجی‬

‫‪ - Qw‬عبارت ازمقدار حرارت آزاد شده توسط تعامل می باشد‬

‫‪ – 1‬دریافت مقدارحرارت دخولی‬

‫مقدارحرارت که به سیستم نظربه مقدارمواد ودرجه حرارت داخل ویاخارجی میشود نظربه معادله ذیل‬
‫دریافت میشود‪:‬‬

‫‪Q=m x Cp x t‬‬

‫‪ – Q‬مقدار حرارت دخولی یا خروجی به ‪.kj‬‬

‫‪ - t‬درجه حرارت به ℃‪.‬‬

‫‪ -‬مقدارمواد به ‪.kg‬‬ ‫‪m‬‬

‫دریافت مقدار حرارت که توسط ترای گلیسرید وارد میشود‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Q1=m1 x Cp1 x t 1‬‬

‫‪kg‬‬
‫‪m1=14772.42‬‬
‫‪h‬‬

‫‪t 1=60 ℃=333° k‬‬

‫‪kj‬‬
‫‪Cp1=2.1‬‬
‫‪kg ° K‬‬

‫‪kg‬‬ ‫‪kj‬‬ ‫‪kj‬‬

‫‪Q 1=14772.42‬‬ ‫‪x 2.1‬‬ ‫‪x 333 ° K =10330353.31‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪kg ° K‬‬ ‫‪h‬‬

‫‪46‬‬
 ‫‪kj‬‬
‫‪Q 1=10330353.31‬‬
‫‪h‬‬

‫دریافت مقدار حرارت که توسط بخار آب وارد میشود ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Q2=m2 x Cp2 x t 2‬‬

‫‪kg‬‬
‫‪m 2=4166.58‬‬
‫‪h‬‬

‫‪t 2=2 7 0℃=543 ° k‬‬

‫‪kj‬‬
‫‪Cp2=4.1‬‬
‫‪kg ° K‬‬

‫‪kg‬‬ ‫‪kj‬‬ ‫‪kj‬‬

‫‪Q2=4166.58‬‬ ‫‪x 4.1‬‬ ‫‪x 543 ° K =9276057.054‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪kg ° K‬‬ ‫‪h‬‬

‫‪kj‬‬
‫‪Q2=9276057.054‬‬
‫‪h‬‬

‫مجموع حرارت دخولی مساویست به ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪n‬‬
‫‪Q¿ =∑ Qi‬‬
‫‪i=1‬‬

‫‪Q¿ =Q1 +Q2‬‬

‫‪kj‬‬ ‫‪kj‬‬ ‫‪kj‬‬

‫‪Q¿ =10330353.31‬‬ ‫‪+9276057.054 =19606410.36‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪h‬‬ ‫‪h‬‬

‫‪ – 2‬دریافت مقدارحرارت خروجی ‪:‬‬

‫‪Qout =Q1+Q 2+Q3‬‬

‫دریافت مقدار حرارت که توسط استاریک اسید خارج می شود ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Q1=m1 x Cp1 x t 1‬‬

‫‪kg‬‬
‫‪m1=16098.15‬‬
‫‪h‬‬

‫‪kj‬‬
‫‪Cp1=2.01‬‬
‫‪kg ° K‬‬

‫℃ ‪t=150‬‬
‫‪47‬‬
 ‫‪kg‬‬ ‫‪kj‬‬ ‫‪kj‬‬
‫‪Q 1=16098.15‬‬ ‫‪x 2.01‬‬ ‫‪x 423 ° K =13687130.07‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪kg ° C‬‬ ‫‪h‬‬

‫دریافت مقدار حرارتی که توسط اولوئیک اسید خارج می شود ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Q2=m2 x Cp2 x t 2‬‬

‫‪kg‬‬
‫‪m2=1325.73‬‬
‫‪h‬‬

‫‪kj‬‬
‫‪Cp2=1.8‬‬
‫‪kg ° K‬‬

‫℃ ‪t=150‬‬

‫‪kg‬‬ ‫‪kj‬‬ ‫‪kj‬‬

‫‪Q2=1325.73‬‬ ‫‪x 1.8‬‬ ‫‪x 423 ° K =1009410.822‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪kg °C‬‬ ‫‪h‬‬

‫دریافت مقدارحرارتی که توسط گلیسرین خارج می شود‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Q3=m3 x Cp3 x t 3‬‬

‫‪kg‬‬
‫‪m3=1515.12‬‬
‫‪h‬‬

‫‪kj‬‬
‫‪Cp3=2.2‬‬
‫‪kg ° K‬‬

‫℃ ‪t=150‬‬

‫‪kg‬‬ ‫‪kj‬‬ ‫‪kj‬‬

‫‪Q 3=1515.12‬‬ ‫‪x 2.2‬‬ ‫‪x 423 ° K =1409970.672‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪kg ° C‬‬ ‫‪h‬‬

‫مجموع حرارت خروجی مساوی است به‪:‬‬

‫‪n‬‬
‫‪Qout =∑ Qi‬‬
‫‪i=1‬‬

‫‪Qout =Q1+Q 2+Q3‬‬

‫‪48‬‬
 ‫‪kj‬‬ ‫‪kj‬‬
‫‪Q out =13687130.07‬‬ ‫‪+1009410.822 +1409970.672‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪h‬‬

‫‪kj‬‬
‫‪Qout =16106511.62‬‬
‫‪h‬‬

‫دریافت مقدار حرارت که از تعامل آزاد می شود‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪∑ Q w=∑ Q¿ −∑ Qout‬‬

‫‪kj‬‬ ‫‪kj‬‬ ‫‪kj‬‬
‫‪Qw =19606410.36‬‬ ‫‪−16106511.62 =3499898.74‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪h‬‬ ‫‪h‬‬

‫‪ 3 -‬محاسبات میخانیکی‬

‫هدف از محاسبات میخانیکی عبارت از دریافت اندازه های پرزه جات دستگاه و ماشین های بوده‬
‫که باید محکمیت (استحکام) ‪ ،‬مدت کار الزم آن را تأمین نماید‪.‬‬

‫همچنان تعین قدرت مورد نیاز میخانیزم های مختلف از جمله اهداف این محاسبات است‪ .‬بخش ه ا‬
‫و پرزه جات ذی ل دس تگاه ه ای کیمی اوی تحت درج ه محاس بات میخ انیکی ق رار میگ یرد‪ .‬بدن ه ه ا ‪،‬‬
‫سرپوش ها ‪ ،‬قعرها ‪ ،‬تحکیم سوراخ در جدار دستگاه های ‪ ،‬پنجره شبکه ها ‪ ،‬نل های تع ویض دهن ده‬
‫حرارت ‪ ،‬بشقاب ها برج ‪ ،‬اتصاالت فالنسی ‪ ،‬چوری دار ‪ ،‬پرزه جات محکم کننده ‪ ،‬اتکا های دستگاه‬
‫ها ساختمان ها ی مخلوط کننده وغیره‪.‬‬

‫دستگاه های کیمیاوی ونفتی‪ -‬کیمیاوی تحت فشار های اتموسفیری ‪ ،‬فش ار اض افی داخلی ‪ ،‬تحت‬
‫خأل و فشار های خارجی کار میکند‪ .‬همچنان در میدان سرباز و تحت تأثیر بار های زلزله و باد ق رار‬

‫‪49‬‬
‫دارد‪ .‬در محاس بات بای د وزن مجم وع باره ا در نظ ر گرفت ه ش ود و محاس به محکمیت دس تگاه ه ا‬
‫خصوصًا برج ها باید وزن زینه ها و محیط های خارجی متکی ب ه ب رج ه ا و دیگ ر تجه یزات کمکی‬
‫در نظر گرفته شوند‪ .‬در محاسبات میخانیکی عناصر دستگاه ها که دارای حفاظت ضد فلز خ ورده گی‬
‫میباشد مثًال ‪ :‬رابر ‪ ،‬مواد پالستیکی ‪ ،‬پوشش های زیبائی ‪ ،‬دفاعی وغیره موجودیت آنها در نظر گرفته‬
‫نمیشود‪ .‬ب رای دس تگاه ه ای ف والدی دوقش ره ک ه دارای عین ض ریب انبس اط خطی اقش ار ان د ( مثًال‬
‫‪ )OX 13 . CT 3‬توصیه میگردد‪ .‬که به عین فورمول ها محاسبه گردند که دستگاه های یک قشره محاس به‬
‫میگردد و بحیث ضخامت مجموعی فلز دو قشره در نظ ر گرفت ه میش ود‪ .‬اگ ر ض ریب ه ای ح رارتی‬
‫انبساط اقشار ( در وقت انتخاب و استفاده از ساختمانهای ستندرتی و نورم اتیزه ش ده ) ‪( X 18 TH 10 . CT 3‬‬
‫مختلف باشند تنها اگر ضخامت قشر اساسی یعنی مواد فوالد ک اربن دار ب ه حیث ض خامت محاس بوی‬
‫جدار در نظر گرفته میشود درینصورت عالوه گی به خاطر فل ز خ ورده گی در نظ ر گرفت ه نمیش ود‪.‬‬
‫در وقت انتخاب و اس تفاده از س اختمانهای س تندرتی و نورم اتیزه ش ده در ط رح دس تگاه ه ا محاس به‬
‫امتحانی میتواند انجام داده میشود‪.‬‬

‫هدف این محاسبات عبارت از تعین فشار و یا تشنج مجاز که دستگاه میتواند آنرا تحمل کند میباش د‬
‫اگر تشنجات مواد معل وم باش د درینص ورت آن را ب ا تش نج مج از و ذخ یره محکمیت مج از عین م اده‬
‫مقایسه میکنند‪ .‬سند اساسی محاسبات دستگاه ها نظر به محکمیت عبارت از ستندرت های ذیل میباشد‪.‬‬
‫) ‪ ( GOST 14249−89‬ن ام این س تندرد ( ظ روف و دس تگاه ه ا ‪ ،‬ن ورم ه ا و میت ود ه ای محاس به در‬
‫محکمیت ) میباشد‪ .‬این ستندرد قیمت ها و فرمول های اساسی محاس بوی ب رای تعین نم ودن محکمیت‬
‫دستگاه ها و پرزه جات آنها داده است‪.‬‬

‫چهار تیوری اساسی محکمیت وجود دارد‬

‫‪ 1-‬تخریب وقتی در دستگاه صورت میگیرد که تشنج نورم ال از تش نج بح رانی زی ادتر ش ود‬
‫) ‪ ، ( δ >δ kp‬نظر به این تیوری تشنج نورمال ‪ δ‬عمده است‪.‬‬

‫‪ -2‬تخریب زمانی در دستگاه صورت میگیرد که تشنج مجاز مماسی از تشنج بح رانی مماس ی‬
‫زیادتر شود ) ‪ ،( t >t kp‬نظر به این تیوری تشنج مماسی عمده است‪.‬‬

‫تخریب زم انی در دس تگاه ص ورت میگ یرد ک ه ت أثیر مجم وعی تش نجات نورم ال و مماس ی‬
‫بزرگتر‬

‫از تشنجات بحرانی نورمال و مماسی ) ‪.( δ .t > ( δ .t )kp‬‬

‫‪50‬‬
‫‪3-‬تیوری انرژیتکی این تیوری بن ام تی وری ان رژیتکی محکمیت ی اد میگ ردد ‪ ،‬نظ ر ب ه این‬
‫تیوری تخریب زمانی در دس تگاه ص ورت میگ یرد ک ه ان رژی پوتانش یل ک ه از اث ر تش نجات‬
‫نورمال و مماسی در دس تگاه بوج ود می آی دبزرگترازانرژی پوتانش یل تش نجات بح رانی آنه ا‬
‫گردد‪.‬‬

‫‪ 4-‬فوالد های کاربنی و لگیر شده ساختمان مواد پالستیکی بوده و تابع قانون هوک میباشد از‬
‫تمام تیوری های محکمیت کاملتر از همه تیوری چهارم انرژیتیکی است‪.‬‬

‫برای محاسبه دستگاه ها نظر به محکمیت و پای داری دانس تن ت رتیب محاس بات و انتخ اب کمیت ه ای‬
‫محاسبوی که در فورمول شامل اند الزم میباشد‪.‬‬

‫‪1.3-‬پارامترهای اساسی محاسبوی‬

‫‪ −1.1 .3‬درجه حرارت محاسبوی‬
‫درجه حرارت مستقیمًا در فورم ول ه ای محاس بوی ش امل نب وده ‪ ،‬ام ا دانس تن آن ب رای دری افت‬
‫مشخص ات محکمی م واد الزم می باش د‪ .‬درج ه ح رارت محاس بوی م واد ج دار دس تگاه مس اوی ب ه‬
‫حرارت محیط که با جدار به تماس است ‪ ،‬گرفت ه می ش ود‪ .‬در ص ورت موج ودیت ع ایق در دس تگاه‬
‫حرارت محاسبوی مساوی به حرارت سطح عایق ایکه با جدار به تماس اس ت ب ا عالوه نم ودن ℃ ‪20‬‬

‫گرفته می شود ‪ .‬در صورتی که دستگاه توسط شعله باز و یا گرم کنن ده ب رقی ب از و هم چن ان توس ط‬
‫گازات داغ تا حرارت ℃ ‪ 250‬و ی ا زی ادتر از آن گ رم ش ود ‪ ،‬درج ه ح رارت محاس بوی مس اوی ب ه‬
‫حرارت محیط که با جدار به تماس است ‪ ،‬با اضافه نمودن ℃ ‪ 50‬ام ا ن ه کم تر از ℃ ‪ 250‬گرفت ه می‬
‫شود‪.‬‬

‫‪ – 2.1.3‬فشار محاسبوی‬

‫فشاری که در فورم ول ه ای محاس بوی ض خامت ج دار دس تگاه ه ا و ظ روف در محکمیت و‬

‫پایداری شامل است بنام فشار محاسبوی یاد گردیده و قاعدتًا عبارت از فشاری کاری میباش د‪ .‬ب ه حیث‬
‫فشار کاری اعظمی که در صورت جریان نورمال عملیۀ تکن الوژی بوج ود می آی د محس وب میگ ردد‬
‫اگر دستگاه پر از مایع باشد در اثنای تعین نمودن فشار محاسبوی الزم است که فش ارهایدرولیکی ن یز‬
‫در نظر گرفته شود البته در حالت های که کمیت آن از ‪ 25 %‬فشار اضافی گازی زیاد شود‪ .‬در ض من‬
‫در بعضی مواد خیلی حساس ازدیاد احتمالی فشار کاری به اندازه ‪ 10 %‬در وقت تأخیر باز ش دن وال و‬

‫‪51‬‬
‫احتیاطی در نظر گرفته میشود ‪ ،‬برای دستگاه های که در موجودیت مواد انفج اری و زه ری ق وی ی ا‬
‫مواد زود مفر فعالیت دارند فشار محاسبوی را بلند تر از فشار کاری ب ه ان دازه ) ‪ ( 0.1−0.2 Mpa‬قب ول‬
‫میکنن د ‪ ،‬فش ار محاس بوی را در دس تگاه ه ای ک ه ب رای نگه داری و تص فیه محی ط ه ای اح تراقی و‬
‫انفجاری و گازات مایع بکار میبرند در جدول ) ‪ ( 6‬درج گردیده است‪.‬‬

‫جدول (‪ ) 6‬فشار های محاسبوی در دستگاه ها‬

‫فشار محاسبوی ‪ P‬به ‪Mpa‬‬ ‫فشار کاری محیط ( ‪ ) PC‬به ‪Mpa‬‬

‫‪0.01‬‬ ‫گاز مایع بدون فشار‬

‫‪0.06‬‬ ‫‪¿ 0.05‬‬

‫‪0.1‬‬ ‫‪0.07−0.05‬‬

‫‪ PC 1.2‬اما نه کمتر از‪0.3‬‬ ‫‪¿ 0.07‬‬

‫‪1.6‬‬ ‫امونیا‬
‫‪0.8‬‬ ‫انهایدراید سلفر‬
‫‪7.6‬‬ ‫کاربن دای اکساید‬

‫برای عناصریکه فضاهای دارای فشار های مختلف را از هم جدا میسازند‪ .‬طور مثال در دس تگاه‬
‫های با پیراهن ها با پوشش های گ رم کنن ده ب ه حیث فش ار محاس بوی الزم اس ت ت ا ه ر فش ار بط ور‬
‫جداگانه یا فشاری که ضخامت بیشتر جدار عنصر مورد محاسبه را می طلبد قبول شود‪.‬‬

‫هر گاه تأثیر همزمان فشار ه ا ت أمین میش ود درینص ورت اج رای محاس بات در تف اوت فش ارهای‬
‫مجاز دانسته میشود‪.‬‬

‫تحت نام فشار امتحانی در ظروف یا دستگاه ها باید فشاری دانسته شود که تحت آن آزم ایش جهت‬
‫کنترول اطمینانیت ‪ ،‬بی خطری و قابلیت کار آنها صورت می گیرد‪ .‬فشار امتحانی درصورت آزمایش‬
‫هایدرولیکی که به طور وسیع در ماشین سازی کیمیاوی بکار می رود به کمک ج دول ذی ل تع یین می‬
‫گردد‪.‬‬

‫جدول (‪ )7‬فشار امتحانی آزمایش هایدرولیکی‬

‫فشار امتحانی آزمایش هایدرولیکی به‬

‫فشار محاسبوی به ‪Mpa‬‬
‫‪Mpa‬‬
‫) ‪ 1.5 PH ( δ 20 ) / ( δ t‬اما نه کمتر از ‪0.2‬‬ ‫خأل‬
‫‪0.2‬‬ ‫از ‪ 0‬تا ‪0.75‬‬

‫‪52‬‬
 ‫) ‪ 1.5 PH ( δ 20 ) / ( δ t‬اما نه کمتر از ‪0.2‬‬ ‫از ‪0.07‬تا ‪0.05‬‬
‫) ‪ 1.5 PH ( δ 20 ) / ( δ t‬اما نه کمتر از ‪0.2‬‬ ‫بلند تر از ‪0.5‬‬

‫نوت‪ -:‬در جدول ف وق ‪ -[ δ 20 ] ،‬تش نج مج از تحت ℃ ‪ -[ δ t ] ، 20‬تش نج مج از تحت درج ه ح رارت‬

‫کاری ‪ - P H ،‬فشار خارجی که باالی دستگاه که تحت خأل تأثیر وارد میکند‪.‬‬

‫‪ 3.1 .3‬تشنجات مجاز‬

‫تشنج که تحت آن کار بی خطر دستگاه ها بدون مصرف اضافی موار ساختمانی تأمین میگ ردد بن ام‬
‫تشنج مجاز یاد میشود‪ .‬تشنج مجاز تابع خواص میخانیکی م واد خص لت ب ار و ش رایط ک اری دس تگاه‬
‫بوده و توسط فورمول ذیل محاسبه میگردد‪.‬‬

‫) ‪σ goΠ =σ∗ζ ( 1.3‬‬

‫دراینجا‪-:‬‬

‫‪ −δ‬تشنج مجاز نورماتیف تحت درجه حرارت محاسبوی جدار به ‪ Mpa‬بوده که تحت آن نظر به مواد‬
‫ساختمانی پرزه جات تحت محاسبه از جدول ها گرفته میشود‪.‬‬

‫‪ -ζ‬ضریب تصحیح بوده که شرایط کار دس تگاه را در نظ ر می گ یرد‪ .‬ب رای م واد س اختمانی دس تگاه‬
‫هائیک ه ح رارت ج دار آنه ا منفی ان د قب ول ص ورت اس تفاده از موادیک ه در ج دول تش نجات مج از‬
‫نورماتیف ارایه نشده باشد و یا در صورت استفاده از جدول های تشنجات مجاز نورم اتیف ب ه ت رتیب‬
‫ذیل دریافت میگردد‪.‬‬

‫‪−1‬اگر حرارت محاسبوی جدار برای فوالد های کاربنی از ℃ ‪ 380‬و برای فوالد ه ای لگ یر ش ده از‬
‫℃ ‪ 420‬و برای فوالد های زیاد لگیر شده از ℃ ‪ 525‬تج اوز نکن د درینص ورت ب ه حیث تش نج مج از‬
‫نورماتیف از دو قیمت ذیل کمتر آن انتخاب میشود‪.‬‬

‫‪σB‬‬ ‫‪σ‬‬
‫=‪σ‬‬ ‫) ‪ δ= T . ( 2.3‬یا‬
‫‪nB‬‬ ‫‪nT‬‬

‫دراینجا‪-:‬‬

‫‪ σ B‬و ‪ σ T‬به ترتیب قیمت های اصغری حد محکمیت و حد سیالیت تحت درجه حرارت محاسبوی‪.‬‬

‫‪ nB =2.6‬و ‪ - nT =1.5‬به ترتیب ضریب های ذخیره محکمیت نظر به حد سیالیت میباشد‪.‬‬

‫جدول ( ‪ ) 8‬ضریب های اصالحی مربوط به تشنج مجاز نورماتیف‬

‫‪53‬‬
 ‫ضریب‬ ‫درجه‬ ‫حد پائینی‬ ‫حد علظت‬ ‫کتگوری‬
‫تصحیح ‪ζ‬‬ ‫مجاز نظر به نورم قابلیت انفجار به حرارت اصغری‬ ‫خطر مواد‬
‫اشتعال خود‬ ‫‪%‬‬ ‫های صحی به‬ ‫کیمیاوی‬
‫‪3‬‬
‫بخودی ℃‬ ‫‪mg/m‬‬
‫‪0.85‬‬ ‫کمتراز ‪175‬‬ ‫کمتراز ‪1‬‬ ‫کمتراز ‪5‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0.90‬‬ ‫‪300 – 175‬‬ ‫‪5 –1‬‬ ‫‪50 – 5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0.95‬‬ ‫‪450 – 300‬‬ ‫‪10−5‬‬ ‫‪1000 – 50‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1.00‬‬ ‫بیشتراز ‪450‬‬ ‫بیشتراز‪10‬‬ ‫بیشتراز ‪1000‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪−2‬اگر حرارت محاسبوی جدار از قیمت های بند (‪ )1‬تجاوز نکند به حیث تشنج مجاز نورماتیف از‬
‫دو قیمت ذیل کمتر آنرا قبول می کنیم‪.‬‬

‫‪σD‬‬ ‫‪σ‬‬
‫=‪σ‬‬ ‫) ‪ σ = T . ( 3.3‬یا‬
‫‪nD‬‬ ‫‪nT‬‬

‫دراینجا‪-:‬‬

‫‪ -σ D‬قیمت متوسط حد محکمیت دراز مدت ‪ 100‬هزار ساعت تحت درجه حرارت محاسبوی‪n D =1.5‬‬

‫‪ -‬ضریب ذخیره محکمیت نظر به حد محکمیت دراز مدت اس ت‪ .‬ب رای ش رایط آزم ایش های درولیکی‬
‫ظروف و دستگاه ها از فوالدهای زیاد لگیر شده استفاده میشود تش نج مج از را از فورم ول ذی ل تعین‬
‫میکنیم‪.‬‬
‫‪20‬‬
‫‪σ 0.2‬‬
‫=‪[ σ ] Π P‬‬ ‫) ‪( 4.3‬‬
‫‪nT‬‬

‫دراینجا‪-:‬‬

‫‪ σ 20‬قیمت شرطی حد سیالیت ( تشنج که تحت آن باقی مانده طویل شدن ‪ 0.2 %‬را تشکیل میدهد) و‬
‫‪0.2-‬‬

‫‪ nT =1.1‬است‪.‬‬

‫‪MPa‬‬ ‫به‬ ‫‪E‬‬

‫'‬
‫‪ 4.1 .3‬مودول ارتجاعیت طولی‬
‫سختی مواد و قابلیت استاده گی آنرا در مقابل تغیر شکل مشخص میسازد‪ .‬قیمت محاسبوی م ودول‬
‫ارتجاعیت طولی برای فوالد های کاربنی و زیاد لگیر ش ده ب ه ارتب اط ب ا درج ه ح رارت در ج دول (‬
‫‪ ) 4.3‬درج گردیده است‪.‬‬

‫‪54‬‬
 ‫جدول )‪ (9‬مودول ارتجاعیت طولی‬

‫℃‬ ‫‪ E∗10−5 Mpa‬تحت درجه حرارت ذیل به‬

‫‪350‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪20‬‬ ‫فوالد‬
‫‪1.64‬‬ ‫‪1.71‬‬ ‫‪1.76‬‬ ‫‪1.81‬‬ ‫‪1.86‬‬ ‫‪1.91‬‬ ‫‪1.99‬‬ ‫کاربنی‬

‫‪1.86‬‬ ‫‪1.91‬‬ ‫‪1.94‬‬ ‫‪1.97‬‬ ‫‪1.99‬‬ ‫‪2.00‬‬ ‫‪2.00‬‬ ‫زیاد‬

‫لگیرشده‬
‫‪ E∗10−5 Mpa‬تحت درجه حرارت ذیل به ℃‬ ‫فوالد‬
‫‪700‬‬ ‫‪650‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪550‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪450‬‬ ‫‪400‬‬
‫‪1.40‬‬ ‫‪1.55‬‬ ‫کاربنی‬
‫‪1.45‬‬ ‫‪1.53‬‬ ‫‪1.61‬‬ ‫‪1.68‬‬ ‫‪1.75‬‬ ‫‪1.81‬‬ ‫زیاد‬
‫لگیرشده‬

‫‪ 5.1 .3‬ضریب محکمیت بخیه ولدنگ‬

‫درفورمول محاسبه ظروف و دستگاه های دارای بخیه ولدنگ در محکمیت ض ریب محکمیت بخی ه‬
‫ولدنگ ) ‪ ( ρ‬شامل میگردد این ضریب نسبت محکمیت اتصال ول دنگ را ب ر محکمیت م واد س اختمانی‬
‫اساسی ( ورقه مکمل ) نشان میدهد‪ .‬قیمت ض ریب محکمیت مرب وط ب ه س اختمان بخی ه ( اتص ال ) و‬
‫طریقه ولدنگ کاری میباشد‪.‬‬

‫ولدنگ کاری اتوماتیک نسبت به ولدنگ کاری دستی و ولدنگ کاری دو طرفه نسبت ب ه ی ک طرف ه‬
‫بهتر است‪.‬‬

‫جدول (‪ ) 10‬ضریب محکمیت بخیه ولدنگ برای ظروف و دستگاه ها‬

‫‪ ρ‬در صورت طول بخیه ولدنگ قابل‬ ‫شکل بخیه ولدنگ‬

‫کنترول‬
‫‪10−50 %‬‬ ‫‪100 %‬‬
‫‪0.90‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫نوک به نوک دو طرفه یک لخت به طریقه‬
‫اتوماتیک‬
‫‪0.90‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫نوک به نوک از میخ دو طرفه یک لخت دستی‬
‫‪0.80‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫نوک به نوک یک طرفه با الیه‬
‫‪0.65‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫سربه سر‬

‫‪55‬‬
 ‫‪0.60‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫نوک به نوک یک طرفه اتوماتیک یا نیمه‬
‫اتوماتیک‬
‫‪0.65‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫نوک به نوک یک طرفه دستی‬

‫جدول (‪ )11‬ضریب محکمیت بخیه های ولدنگ برای ظروف و دستگاه ها از تیتان‬

‫‪ρ‬‬ ‫شکل بخیه ولدنگ‬

‫‪0.95‬‬ ‫نوک به نوک دو طرفه اتوماتیک به همرای فلوس ولدنگ کاری دستی در‬
‫محیط آرگون‬
‫‪0.90‬‬ ‫سر به سر دو طرفه اتوماتیک و دستی در محیط آرگون‬
‫‪0.80‬‬ ‫سر به سر ولدنگ کاری نه یک لخت‬
‫‪0.70‬‬ ‫نوک به نوک بخیه های یک طرفه در محیط آرگون‬

‫عالوه گی به ضخامت محاسبوی عناصر ساختمانی‬ ‫‪6.1 .3‬‬

‫درصورت محاسبه ظروف و دستگاه ها باید عالوه گی ‪ C‬به ضخامت محاسبوی عناصر س اختمانی‬
‫در نظر گرفته میشود ضخامت مکمل جدار عناصر ظروف و عناصر دستگاه ها از فورمول ذیل تعین‬
‫میشود‪.‬‬

‫) ‪S ≥ S P +C . ( 5.3‬‬

‫دراینجا‪-:‬‬

‫‪ S P-‬ضخامت محاسبوی جدار عنصر ظروف و دستگاه‬

‫عالوه گی به ضخامت محاسبوی از رابط ذیل بدست می آید‪.‬‬

‫) ‪C=C 1+C 2 +C3 . ( 6.3‬‬

‫دراینجا‪-:‬‬

‫‪ −C 1‬عالوه گی به خاطر فلز خورده گی‪.‬‬

‫‪56‬‬
 ‫‪ −C 2‬تفاوت منفی از ضخامت ورقه فلز‪.‬‬

‫‪ −C 3‬عالو گی تکنالوژیکی است‪.‬‬

‫عالوه گی به خاطر فلز خورده گی مساوی به سرعت فلز خورده گی به ملی متر فی سال ) ‪( mm / year‬‬

‫ضرب در مدت فعالیت دستگاه ‪ ( t‬معموًال ‪ 10- 12‬سال ) می باشد‪.‬‬

‫) ‪C 1=π∗τ ( 7.3‬‬

‫سرعت فلز خورده گی را از کتاب های رهنما یا از آزم ایش البرات واری تعین میکنن د‪ .‬عالوه گی‬
‫به خاطر فلز خورده گی را معموًال ‪mm 1-2‬که مطابق به س رعت ‪ 0.1−0.2 mm/ year‬اس ت قب ول‬
‫می نماید‪ .‬در صورت تماس دو طرفه با محیط فلز خورده گی باید افزایش یابد‪.‬‬

‫عالوه گی تکن الوژیکی ج بران ن ازک ش دن ج دار عناص ر فل ز ظ رف ی ا دس تگاه را در عملی ات‬
‫تکنالوژیکی ‪ ،‬قالب کردن ‪ ،‬خم کردن نلها وغیره پیش بینی می کنند‪.‬‬

‫عالوه گی ه ای ‪ C 2‬و ‪ C 3‬را در ح الت ه ای در نظ ر میگیرن د ک ه قیمت مجم وعی آنه ا از ‪5 %‬‬

‫ضخامت نومینال ورقه فلز تجاوز کند‪.‬‬

‫ارقام اولیه‬

‫‪D=1500 mm‬‬ ‫‪mm‬‬ ‫قطر دستگاه به‬

‫‪H=7500 mm‬‬ ‫‪mm‬‬ ‫ارتفاع دستگاه به‬

‫℃‬ ‫ه‬ ‫تگاه ب‬ ‫ل دس‬ ‫رارت داخ‬ ‫هح‬ ‫درج‬

‫℃ ‪t=245‬‬

‫‪P=2 MPa‬‬ ‫‪MPa‬‬ ‫فشار در دستگاه به‬

‫‪BCT 3‬‬ ‫مواد ساختمانی دستگاه‬

‫‪[ σ ]=108 MPa‬‬ ‫تشنج مجاز نورماتیف تحت حرارت محاسبوی‬

‫‪ƞ=0.9‬‬ ‫ضریب تصحیح کار دستگاه‬

‫‪C=2 mm‬‬ ‫عالوگی به ضخامت محاسبوی‬

‫‪57‬‬
‫ضخامت مکمل ‪ S‬به ‪ m‬بدنه استوانه ای جدار نازک لش م را ک ه تحت ب ار فش ار اض افی داخلی‬
‫قرار دارد به کمک فرمول ذیل محاسبه می گردد ‪:‬‬

‫‪.‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪S‬‬

‫شکل (‪ )1.3‬بدنه استوانی‬

‫‪P∗D‬‬
‫= ‪S=S R +C . S R‬‬ ‫)‪(8.3‬‬
‫‪2∗[ σ ]∗φ−P‬‬

‫‪[ б ] =б . η=120 x 0.9=108 Mpa‬‬

‫‪P∗D‬‬ ‫‪2∗1500‬‬
‫=‪S=S R +C‬‬ ‫=‪+C‬‬ ‫‪+2‬‬
‫‪2∗[ σ ]∗φ−P‬‬ ‫‪2∗108∗1−2‬‬

‫‪S=16 mm‬‬

‫فشار اضافی داخلی مجاز ] ‪ [P‬را به کمک فرمول ذیل تعیین می کنیم‪.‬‬

‫)‪2∗[ σ ]∗φ∗( S−C‬‬

‫=] ‪[ P‬‬
‫) ‪Dвн +(S−C‬‬

‫)‪2∗108∗1∗(16−1‬‬
‫=] ‪[ P‬‬ ‫‪=2.14 MPa‬‬
‫)‪1500+(16−1‬‬

‫‪[ P ] =2.14 MPa‬‬

‫تشنجی که جدار دستگاه باید تحمل کند مساوی است به ‪:‬‬

‫‪58‬‬
 ‫)‪P∗(Dвн + S−C‬‬
‫=‪δ‬‬ ‫‪. MPa‬‬
‫)‪2∗φ∗(S−C‬‬

‫)‪2∗(1500+16−1‬‬
‫=‪δ‬‬ ‫‪=101 M Pa‬‬
‫)‪2∗1∗(16−1‬‬

‫‪ 7.1.3-‬محاسبه ضخامت جدار قعر کروی ‪:‬‬

‫شکل (‪ )2.3‬قعر کروی‬

‫ارتفاع انحنایی قعر‪.‬‬ ‫‪H‬‬

‫ارتفاع قسمت استوانه ای قعر‬ ‫‪h‬‬

‫ضخامت جدار قعرهای نیم کره را به کمک فورمول های ذیل محاسبه می نمایند‪.‬‬

‫‪PR‬‬
‫=‪S IR‬‬ ‫)‪. S 1=S 1 R +C (11.3‬‬
‫‪2 [ σ ] φ−0.5 P‬‬

‫فشار اضافی داخلی مجاز ازمعادله ذیل بدست می آید‪:‬‬

‫] ‪2 ( S 1−C ) φ [ σ‬‬
‫=] ‪[ P‬‬ ‫)‪(12.3‬‬
‫) ‪R +0.5 ( S1−C‬‬

‫درین افاده ها شعاع انحنا درقلعه قعر ‪ R=D2 /4 H‬بوده که ‪ R=D‬برای قعر های بیضوی با‬
‫‪ H=0.25D‬و‪ R=0.5D‬برای قعرهای نیم کره با ‪ H=0.5D‬می باشد‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫ضخامت جدار قعر‪-:‬‬

‫‪R= 0.5*1500 = 750‬‬

‫‪H= 0.5*1500 = 750‬‬

‫‪PR‬‬ ‫‪2∗750‬‬
‫=‪S IR‬‬ ‫=‬ ‫‪=6.97 mm‬‬
‫‪2 [ σ ] φ−0.5 P 2∗108∗1−0.5∗2‬‬

‫‪S1=S 1 R +C=6.97+2=10 mm‬‬

‫فشاراضافی داخلی مجاز‪-:‬‬

‫] ‪2 ( S 1−C ) φ [ σ‬‬ ‫‪2 ( 9−2 )∗1∗108‬‬

‫=] ‪[ P‬‬ ‫=‬ ‫‪=2 MPa‬‬
‫) ‪R +0.5 ( S1−C‬‬ ‫)‪750+0.5 (9−2‬‬

‫‪60‬‬
‫شکل (‪-3‬‬
‫‪ )3‬ریاکتور نسادی‬

‫‪ - 4‬بخش اتوماتیزیشن‬
‫اتوماتیزیشن عملیات تکنالوژیکی یکی از فکتورهای مهم جهت بلند بردن بهره برداری کار(مولدیت‬
‫کار) و بهترساختن شرایط کار بشمار می رود‪ .‬تمامی فابریکات موج وده قاب ل اعم ار ب ه ی ک درج ه‬
‫‪61‬‬
‫معین توس ط وس ایل اتوماتیزیش ن مجه ز می گردن د‪.‬در ح ال حاض ر تمای ل عم ومی رش د و انکش اف‬
‫فابریکات صنعتی عبارت از اتوماتیزیشن آنها می باشد‪ ،‬یعنی اداره نمودن عملیه تولیدی ب دون مداخل ه‬
‫انسان‪.‬‬
‫برای اتوماتیزیشن هر عملیه یک تعداد وسایل تخنیکی الزم بوده که عمده ترین آنها قرار ذیل اند ‪:‬‬
‫وسایل برای بدست آوردن معلومات راجع به جریان یافتن پروسه تکنالوژیکی ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫وسایل برای تبدیل نمودن معلومات‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ساختمان ها برای تهیه نمودن سیگنال های اداره نمودن‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ساختمان های اجراکننده‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫سا`ختمان های بالکی ساختن اتوماتیک ‪ ،‬سیگنالیزیشن دفاعی‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫اتوماتیزیشن بلند رفتن ظرفیت تولیدی‪ ،‬ک ار و پ ایین آوردن ارزش ذاتی محص والت را ت امین‬
‫نموده و تعداد پرسونل کاری را کم می سازد‪ .‬همزمان با بهترساختن شرایط کاری ب اعث بهترس اختن‬
‫کیفیت محصوالت حاص له گردی ده‪ ،‬ظ رفیت تولی دی تجه یزات را زی اد س اخته‪ ،‬بوج ود آم دن م واد‬
‫بیک اره و م دفوعات تولی دی را کم س اخته‪ ،‬خط ر ک ار را پ ایین آورده و م ؤثریت اجرائ ات عملی ات‬
‫تکنالوژیکی را زیاد می سازد‪ .‬در فابریکات کیمیاوی یک قسمت دستگاه ها را پمپ ها‪ ،‬کمپریسورها‪،‬‬
‫برج های ابسوربر و دیسوربر‪ ،‬تعویض دهنده های حرارت‪ ،‬یخچال کاندیساتورها‪ ،‬ذخ یره ه ا وغ یره‬
‫تشکیل میدهد‪.‬‬
‫اداره عملیات تکنالوژیکی فابریک ه تولی د اس تاریک اس ید از ی ک مرک ز واح د ب ه ن ام ات اق اداره‬
‫مرکزی (‪ )CPU‬و یا اتاق فرمان صورت می گیرد‪ ،‬که وظیفه آن بر قرار س اختن رژیم تکن الوژیکی‬
‫نورمال عملیه می باشد‪.‬‬
‫شیمای اتوماتیزیشن عملیه تنظیم اتوماتیک پارامترهای اساسی را انجام داده که ت امین کنن ده ثب ات‬
‫رژیم تکنالوژیکی موردنظر‪ ،‬دادن سیگنال و آالرم در هنگام برهم خ وردن ش دید رژیم ک اری دس تگاه‬
‫ها و برقرار ساختن حالت بی خطر برای آنها می باشد‪ .‬در اینجا به ب رخی از پ ارامتر ه ا را بررس ی‬
‫میکنیم‪.‬‬

‫‪ -1.‬تنظیم و کنترول پارامترهای اساسی عملیه تولیدی‬ ‫‪4‬‬

‫‪62‬‬
 ‫پارامترهایی که مورد کنترول و اندازه گیری قرارمی گیرند عبارتند از‪:‬‬

‫درجه حرارت‬ ‫‪1-‬‬

‫ارتفاع سطح‬ ‫‪2-‬‬

‫فشار‬ ‫‪3-‬‬

‫مصرف‬ ‫‪4-‬‬

‫کیفیت‬ ‫‪5-‬‬

‫‪ -1.1.4‬درجه حرارت‬
‫درجه حرارت عبارت از درجه گرمی ماده می باشد‪ .‬یعنی درجه حرارت کمیت است که حالت‬
‫حرارتی جسم را مشخص می سازد‪ .‬ازنقطه نظ ر اساس ات م الیکولی درج ه ح رارت‪ ،‬ان رژی داخلی‬
‫جسم یعنی انرژی پوتنسیلی و کنتیکی اتم ها و مالیکول های آنرا ت امین می کن د‪ .‬درج ه ح رارت یکی‬
‫از مهم ترین پارامتر های است که عمال تمام خواص جسم را تعین می کند ک ه چ نین خ واص ف زیکی‬
‫مواد مانند‪ ،‬کثافت‪ ،‬فشار بخ ارات‪ ،‬ل زجیت وغ یره ت ابع ح رارت ان د‪ .‬درج ه ح رارت ب االی خ واص‬
‫کیمیاوی مواد نیز تاثیر بسیار زیاد دارد‪ ،‬باالی قابلیت انحالل آنها درمحلل های مختلف‪ ،‬باالی ق ابلیت‬
‫تعاملی آنها وغیره‪ ...‬معلوم است که با ازدیاد درجه حرارت سرعت تعامالت کیمیاوی زیاد میگردد‪.‬‬
‫بنابر آن اندازه گیری درجه حرارت و امکان مراعات نمودن دقیق و تنظیم آن یکی از مهم ترین‬
‫شرایط اجرای هرعملیه تکنالوژی کیمیاوی می باشد‪ .‬مراعات نمودن این شرایط نه تنها پروسه عملی ه‬
‫را تعیین می کند بلکه اجرای بی خطری خود عملیه را نیز تامین می نماید‪ .‬برای آنکه قیمت ح رارت‬
‫اندازه شونده را از نظر مقدار ارزیابی نماییم الزم است واحد اندازه گ یری آن را وض ع نم ایم‪ .‬وض ع‬
‫نمودن واحد اندازه گیری حرارت با وضع کردن سیکل حرارتی ارتباط دارد‪ .‬درحال حاضر اس تعمال‬
‫دو نوع سیکل حرارتی مشوره داده می شود‪ .‬سیکل حرارتی مطلق ه ترمودین امیکی و س یکل ح رارتی‬
‫عملی بین المللی واحد اندازه گیری‪ .‬درجه حرارت در سیکل عملی بین المللی درجه س انتی گری د می‬
‫باشد‪.‬‬

‫آالت اندازه گیری درجه حرارت؛ ترمومترها‪ ،‬جفت ه ای ح رارتی‪ ،‬ترمومترمق اومت‪ ،‬پیروم تر‬
‫های تشعشعی وغیره می باشند‪.‬‬

‫واحدات انداره گیری برای درجه حرارت در سیکل حرارتی مطلقه ترمودینامیکی درجه کالوین‬
‫ودرسیکل حرارتی عملی بین المللی درجه سانتی گراد میباشد‪ .‬در بعضی کشورها از س یکل ح رارتی‬
‫فارنهایت به پیمانه وسیع استفاده میگردد‪.‬‬
‫‪63‬‬
 ‫‪ 2.1.4‬ارتفاع سطح‬
‫دراجرای بسیاری عملیات تکنالوژیکی بخصوص در تکن الوژی کیمی اوی بص ورت م داوم الزم‬
‫است تا مقدار محصوالت مایع در ظرف های مختلف‪ ،‬دستگاه ها‪ ،‬برج ها وغ یره تع یین گ ردد‪ .‬درین‬
‫صورت اکثرا چنین تعیین نمودن ها بطریقه تعیین ارتفاع سطح مایع مناسب تر و ساده تراست‪ ،‬ک ه ب ا‬
‫دانستن آن به آسانی میتوانیم هم حجم و هم کتل ه م ایعی را ک ه در ظ رف ق راردارد معل وم ک نیم‪ .‬آالت‬
‫اندازه گیری ارتفاع سطح بنام سطح سنج ها یاد می گردد‪ .‬انواع سطح س نج ه ا عب ارت ان د از س طح‬
‫سنج های میخانیکی‪ ،‬سطح س نج ه ای پیزومی تری‪ ،‬س طح س نج ه ای ب رقی‪ ،‬س طح س نج ه ای رادی و‬
‫اکتیویتی‪.‬‬
‫واحداساسی اندازه گیری ارتفاع سطح درسیستم بین المللی متر میباشد‪.‬‬
‫‪ 3.1.4‬فشار‬
‫یکی از مهمترین پارامترهای که باالی جریان عملی ات کیمی اوی ت اثیر وارد می کن د فش ار می‬
‫باشد‪ .‬فشار کمیت هست که توسط نسبت قوه عامل که بر واحد مساحت عمل می کند اندازه می شود‪.‬‬
‫فشار یک کمیت دارای واحد است واز جمله کمیت های است ک ه دارای واح د مش تق می باش د‪ .‬ب رای‬
‫مناسب بودن فشار را به چند نوع تقسیم میکنند‪ ،‬فشارمطلق‪ ،‬فشاراتموس فیری‪ ،‬فشاراض افی‪ ،‬فش ارباقی‬
‫مانده و فشارخالئی‪ .‬برای اندازه گیری آالت مختلف نظرب ه ح دود س یکل موج وده فش ار اس تفاده می‬
‫گردد‪ ،‬این آالت عبارتند از‪ :‬آالت مایعی برای اندازه گ یری فش ار ک ه ح دود س یکل ان داز ه گ یری آن‬
‫محدود بوده‪ ،‬آالت دیفرمیشنی برای ان دازه گ یری فش ار ک ه ح دود س یکل ان دازه گ یری فش ار این آل ه‬
‫‪ 0−10000‬اتموسفیر می باشد‪ ،‬مانومترهای پیستونی که حدود س یکل ان دازه گ یری این آل ه ‪1−10000‬‬

‫اتموسفیرمی باشد و آالت برقی که برای اندازه گیری فشار های بلند تر از ‪ 10000‬اتموس فیر بک ار می‬
‫رود‪.‬‬
‫فشار در ریاکتور ‪ DME‬وابسته به مقدار بخارات است که از قس مت فوق انی ب رج تبخ یر خ ارج می‬
‫شود‪.‬‬

‫واحدات اندازه گیری فشارعبارتند از؛ پاسکال‪ ،‬اتموسفیر‪ ،‬ملی مترستون سیماب‪ ،‬ملی مترستون‬
‫آب و بار میباشد‪.‬‬

‫‪ 4.1.4‬مصرف‬
‫بر عالوه اندازه گیری درجه حرارت و فشار در اجرای عملیه های کیمی اوی اهمیت ب زرگ را‬
‫همچنان اندازه گیری مصرف مواد تعامل کننده دارد‪ .‬مصرف عبارت از کتله یا حجم م اده ک ه از ه ر‬
‫‪64‬‬
‫مقطع نل ناقل درواحد وقت عبور میکند‪ .‬مصرف را میتوانیم ب ه واح د کتل وی ی ا واح د حجمی ان دازه‬
‫‪3‬‬
‫‪kg‬‬ ‫‪m‬‬
‫و مص رف کتل وی ب ه ‪ sec‬ارای ه میگ ردد‪ .‬االت‬ ‫نماییم‪ .‬در سیستم بین المللی مص رف حجمی ب ه‬
‫‪sec‬‬
‫اندازه گیری مصرف بنام سطح سنج ها یاد میگردد‪ .‬درجاتی که مصرف سنج ها نش ان میده د عب ارت‬
‫از قیمت لحظوی یا جاری مصرف است‪ .‬ب رای تع یین مص رف مجم وعی می تر ه ا اس تعمال میش ود‪.‬‬
‫انواع مصرف سنج ها عبارت است از مص رف س نج ه ای اختالف ث ابت فش ار‪ ،‬مص رف س نج ه ای‬
‫اختالف متغیر فشار ومصرف سنج های الکترو مقناطیسی‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪kg‬‬ ‫‪m‬‬
‫ومص رف کتل وی ب ه ‪ sec‬ارای ه میگ ردد‪.‬‬ ‫درسیس تم بین المللی مص رف حجمی ب ه‬
‫‪sec‬‬
‫درتکن الوژی کیمی اوی ب رای ان دازه گ یری مص رف اک ثرا واح دات ان دازه گ یری ذی ل بک ارمیرود‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪kg kg m ton‬‬
‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪hour sec sec year‬‬

‫‪ 2.4‬کنترول ترکیب و خواص استاریک اسید‬

‫در اجرای عملیات مختلف تکنالوژیکی در ص نایع کیمی اوی ‪ -‬تص فیه نفت و کیمی ای نفت نکت ه‬
‫بسیار مهم تعیین کیفیت و ترکیب محصوالت نهایی و مابینی و همچنان مواد خام اولی مهم می باشد‪.‬‬
‫تعیین ترکیب و کیفیت مواد مختلف توس ط انالیزاتوره ای مختل ف ص ورت میگ یرد‪ .‬مثال تع یین‬
‫ترکیب گازات به کمک انالیزاتور های گ ازات ص ورت می گ یرد‪ .‬انالیزاتوره ای گ ازات عب ارت از‬
‫انالیزاتورهای اپتیکی صوتی‪ ،‬انالیزایتورهای ترموکاندکتومتری و وکتومتری گراف ها می باشند‪.‬‬
‫تعامالت در تولید اس تاریک اس ید در ف از م ایع و گ از وص ورت میگ یرد‪ ،‬بن ابرین در تنظیم و‬
‫کنترول تجهیزات تولید استاریک اسید از آله های استفاده می شود ک ه ب رای تنظیم و کن ترول مایع ات‬
‫ساخته شده است‪.‬‬

‫‪ 3.4‬تنظیم پارامترهای اساسی در عملیه تولید استاریک اسید‬

‫در اینجا ما تنظیم و کنترول پارامتر های اساسی عملیه تولید استاریک اسید را که عبارت ان د از‬
‫درجه حرارت‪ ،‬فشار‪ ،‬ارتفاع سطح‪ ،‬مصرف و کیفیت می باشد را مد نظر گرفته ایم‪.‬‬
‫‪ 1.3.4‬تنظیم مصرف در ورود مواد اولیه‬
‫مصرف در ورود مواد اولیه وابسته به مقدار موادی است که به ریاکتور داده میشود‪ .‬به خاطر‬
‫تنظیم مص رف در ری اکتور اص لی دور ‪ 1,2,3,4,5-1‬در نظ ر گرفت ه ش ده اس ت‪ .‬دوره متش کل از‬
‫عنصر حساس دیافراگم ‪ ، DΠ −630‬فرستنده‪ ،‬تبدیل کننده اولی‪ ،‬نشان دهنده‪ ، DM ℈ 5‬آله تنظیم کنن ده‬

‫‪65‬‬
‫‪ ℈ Π P‬میباشد‪ .‬سیگنال توسط دیافراگم گرفته شده در فرستنده سیگنال برقی ب ه س یگنال ه وای فش رده‬
‫شده تبدیل و به آله دومی ‪ KPЯ 1564 B 3‬انتقال یافته و کنترول می شود‪.‬‬
‫با تنطیم مصرف در ورود مواد اولیه از یک طرف مقدار مواد اولیه معل وم ش ده و از ط رفی از‬
‫ضایعات مواد اولیه جلوگیری می شود‪ ،‬چون برای تولید هر محصول مق دار م واد اولی ه مش خص م د‬
‫نظر گرفته می شود‪ .‬اگر مقدار مواد اولیه کم شود ممکن محصول بی کیفیت و یا غ یر مطل وب تولی د‬
‫شود‪ ،‬ولی اگر مقدار مواد اولیه زیاد شود‪ ،‬ضایع می شود‪.‬‬

‫شکل )‪ (1−4‬تنظیم مصرف در جریان دخولی مواد‬

‫‪ 2.3.4‬تنظیم ارتفاع سطح در ریاکتور‬

‫تنظیم ارتفاع سطح در ریاکتورها به خاطر تنظیم ارتفاع سطح مت ذکره دوره ‪1,2,3,4,5-10‬‬
‫در نظر گرفته شده است‪ .‬دوره متشکل از عنصر حساس شنا کنن ده ‪ ، PYΠK‬فرس تنده ب ا تب دیل کنن ده‬
‫اولی ‪ ،YбΠ‬تنظیم کننده های متناسب و ‪ KPЯB 3‬میخانیزم اج را کنن ده را ب از و بس ته می نمای د می‬
‫باشد‪ .‬سیگنال توسط شنا کننده گرفته شده در فرستنده سیگنال برقی به سیگنال هوایی فشرده شده تب دیل‬
‫و به آله دومی ‪ Π P−7‬انتقال می یابد‪ .‬از آله دومی سیگنال به تنظیم کننده فرستاده شده ک ه در آنج ا ب ا‬
‫قیمت داده شده ارتفاع سطح مقایسه و به اندازه عدم مط ابقت س یگنال اداره کنن ده را تهی ه نم وده و ب ه‬
‫میخانیزم اجراکننده می فرستند‪ .‬سیگنال اداره کننده میخانیزم اجراکننده را باز و بسته می نماید‪.‬‬
‫با تنظیم و کنترول سطح در ریاکتور مقدار مواد در ریاکتور مشخص شده و در نتیج ه ب اعث ب ر‬
‫قرار ساختن رژیم نورمال تعام ل می ش ود‪ ،‬چ ون کم و ی ا زی اد ش دن م واد در ری اکتور ب اعث ب رهم‬
‫خوردن تعامل با نتیجه مطلوب می شود‪.‬‬

‫‪66‬‬
 ‫شکل )‪ (2−4‬سیستم تنظیم ارتفاع سطح در ریاکتور‬

‫‪ 3.3.4‬تنظیم فشار در ریاکتور‬

‫فشار در ریاکتور مربوط به مقدار بخار میباشد که از قس مت فوق انی ری اکتور خ ارج میگ ردد‪.‬‬
‫برای تنظیم فشار باید مقدار بخار را در ریاکتور کنترول ک نیم‪ .‬ب ه خ اطر تنظیم فش ار مت ذکره دوره‬
‫‪ 1,2,3,4,5-3‬درنظ ر گرفت ه ش ده اس ت ‪ ،‬دوره متش کل از عناص ر حس اس ‪ ، MC−278‬آل ه اولی‬
‫‪ ، MΠ −Π 4‬تنظیم کننده ‪ PYΠK‬و میخانیزم اجراکنن ده ‪ KPЯB 3‬می باش د‪ .‬س یگنال توس ط آخ ذه فش ار‬
‫گرفته شده در فرستنده سیگنال برقی هوای فشرده شده تبدیل و به آله دومی ‪2 Pг−29 б‬انتق ال می یاب د‪،‬‬
‫از آله دومی سیگنال به تنظیم کننده فرستاده شده که درآنجا با قیمت داده شده‪ ،‬فشار مقایسه و به ان دازه‬
‫عدم مطابقت سیگنال اداره کننده را تهیه نموده و به میخانیزم اجرا کننده میفرستد‪ ،‬س یگنال اداره کنن ده‬
‫میخانیزم اجرا کننده را باز و بسته می نمایند‪.‬‬
‫با تنظیم و کنترول فشار در ریاکتور از وقایع ناگوار مانند انفجار جلوگیری شده و همپن ان ب اعث‬
‫می ش ود ت ا رژیم نورم ال تعام ل در ری اکتور حف ظ ش ود‪ ،‬چ ون ه ر تع املی تحت فش ار مش خص‬
‫مطلوبترین نتیج ه را می ده د‪ ،‬اگ ر فش ار تنظیم و کن ترول نش ود ممکن تعام ل هم ب ه ط رف مطل وب‬
‫صورت نگرفته و محصول مورد نظر کمتر‪ ،‬کندتر و یا هیچ تولید نشود‪.‬‬

‫‪67‬‬
 ‫شکل )‪(3−4‬سیستم تنظیم فشار در ریاکتور‬

‫‪ 4.3.4‬تنظیم در جه حرارت در ریاکتور‬

‫تنظیم درجه حرارت در ریاکتور؛ تنظیم درجه حرارت وابسته به مقدار ح رارت اس ت ک ه در‬
‫قسمت باالی ریاکتور داخل می ش ود‪ .‬بخ اطر تنظیم درج ه ح رارت مت ذکره دوره ‪ 1,2,3,4,5-4‬در‬
‫نظرگرفته شده است‪.‬‬
‫دوره متشکل از عنصرحساس‪ ،TΠP−10‬فرستنده ب ا تب دیل کنن ده ‪ ،TP−10‬آل ه دومی ‪ BMD‬و‬
‫تنظیم کننده متناسب ‪ ℈ PC −59‬و میخانیزم اجرا کننده ‪ KPЯ 1564 B 3‬می باش د‪ ،‬س یگنال توس ط جفت‬
‫حرارتی گرفته شده در فرستنده س یگنال ب رقی ب ه س یگنال ه وایی فش رده ش ده تب دیل و ب ه آل ه دومی‬
‫‪ BMD‬انتقال می یابد‪ .‬از آله دومی سیگنال به تنظیم کننده فرستاده شده که در آنج ا ب ا قیمت داده ش ده‬
‫درجه حرارت مقایسه و به اندازه عدم مطابقت سیگنال اداره کننده را تهیه نموده و ب ه میخ انیزم اج را‬
‫کننده می فرستند‪ .‬سیگنال اداره کننده میخانیزم اجرا کننده را باز و بسته می نماید‪.‬‬

‫با کنترول و تنظیم درجه حرارت در ریاکتور رژیم نورمال ریاکتور حفظ می گ ردد‪ ،‬در ح ال ک ه‬
‫اگ ر درج ه ح رارت در ری اکتور تنظیم نش ود‪ ،‬رژیم نورم ال ب ر هم خ ورده و س رعت تع امالت در‬
‫ریاکتور کند شده یا تعامالت به طرف غیر دلخواه صورت می گیرد‪.‬‬

‫‪68‬‬
‫شکل )‪ (4−4‬سیستم تنظیم درجه حرارت در ریاکتور‬

‫‪69‬‬
 ‫جدول (‪ )12‬تنظیم تمام پارامترهای موجود درعملیه‬
‫شماره‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫ریاکتور‬ ‫‪1‬‬
‫‪m 0-8‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB10-1Э‬‬ ‫‪PУПK;ПP-7‬‬ ‫شنا کنند‬ ‫‪1,2,3,4,5-4‬‬ ‫ارتفاع سطح‬

‫‪13-‬‬ ‫مخلوط کن‬ ‫‪2‬‬

‫‪m 0-8‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB10-1Э‬‬ ‫‪PУПK;ПP-7‬‬ ‫شنا کننده‬ ‫ارتفاع سطح‬
‫‪1,2,3,4,5‬‬
‫‪10-‬‬ ‫برج تقطیر‬ ‫‪3‬‬
‫‪m 0-8‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB10-1Э‬‬ ‫‪PУПK;ПP-7‬‬ ‫شنا کننده‬ ‫ارتفاع سطح‬
‫‪1,2,3,4,5‬‬
‫‪22-‬‬ ‫برج تقطیر‬ ‫ارتفاع سطح‬ ‫‪4‬‬
‫‪m 0-8‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB10-1Э‬‬ ‫‪PУПK;ПP-7‬‬ ‫شنا کننده‬
‫‪1,2,3,4,5‬‬
‫‪15-‬‬ ‫فلتر‬ ‫ارتفاع سطح‬ ‫‪5‬‬
‫‪m 0-8‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB10-1Э‬‬ ‫‪PУПK;ПP-7‬‬ ‫شنا کننده‬
‫‪1,2,3,4,5‬‬
‫‪23-‬‬ ‫ظرف ذخیره‬ ‫ارتفاع سطح‬ ‫‪6‬‬
‫‪m 0-8‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB101Э‬‬ ‫‪PУПK;ПP-7‬‬ ‫شنا کننده‬
‫‪1,2,3,4,5‬‬
‫‪m 0-8‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB10-1Э‬‬ ‫‪PУПK;ПP-7‬‬ ‫شنا کننده‬ ‫‪12-‬‬ ‫جدا کننده‬ ‫ارتفاع سطح‬ ‫‪7‬‬

‫‪69‬‬
 ‫‪1,2,3,4,5‬‬
‫ساختمان‬ ‫ریاکتور‬ ‫فشار‬ ‫‪8‬‬
‫‪atm 1-40‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB3-2‬‬ ‫‪ПЭП-TП-68‬‬ ‫‪2-1,2,3,4,5‬‬
‫گیرنده‬
‫ساختمان‬ ‫پمپ‬ ‫فشار‬ ‫‪9‬‬
‫‪atm 1-40‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB3.2‬‬ ‫‪ПЭП-TП-68‬‬ ‫‪5-1,2,3,4,5‬‬
‫گیرنده‬
‫ساختمان‬ ‫‪24-‬‬ ‫پمپ‬ ‫فشار‬ ‫‪10‬‬
‫‪atm 1-40‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB3.2‬‬ ‫‪ПЭП-TП-68‬‬
‫گیرنده‬ ‫‪1,2,3,4,5‬‬
‫ساختمان‬ ‫‪14-‬‬ ‫پمپ‬ ‫فشار‬ ‫‪11‬‬
‫‪atm 1-40‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB3.2‬‬ ‫‪ПЭП-TП-68‬‬
‫گیرنده‬ ‫‪1,2,3,4,5‬‬
‫ساختمان‬ ‫‪17-‬‬ ‫پمپ‬ ‫فشار‬ ‫‪12‬‬
‫‪atm 1-40‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB3.2‬‬ ‫‪ПЭП-TП-68‬‬
‫گیرنده‬ ‫‪1,2,3,4,5‬‬
‫ساختمان‬ ‫برج تقطیر‬ ‫فشار‬ ‫‪13‬‬
‫‪atm 1-40‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB3.2‬‬ ‫‪ПЭП-TП-68‬‬ ‫‪9-1,2,3,4,5‬‬
‫گیرنده‬
‫ساختمان‬ ‫‪18-‬‬ ‫برج تقطیر‬ ‫فشار‬ ‫‪14‬‬
‫‪atm 1-40‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP3-21‬‬ ‫‪ПB3.2‬‬ ‫‪ПЭП-TП-68‬‬
‫گیرنده‬ ‫‪1,2,3,4,5‬‬
‫‪C0 25-250‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP2-5‬‬ ‫‪ПВ10-1Э ПЭП-Т П-62‬‬ ‫‪ТХК‬‬ ‫‪3-1,2,3,4.5‬‬ ‫ریاکتور‬ ‫درجه حرات‬ ‫‪15‬‬
‫‪11-‬‬ ‫تعویض دهنده‬ ‫درجه حرات‬ ‫‪16‬‬
‫‪C0 25-250‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP2-5‬‬ ‫‪ПВ10-1Э ПЭП-Т П-62‬‬ ‫‪ТХК‬‬
‫‪1,2,3,4.5‬‬
‫‪C0 25-250‬‬ ‫‪BO‬‬ ‫‪ПP2-5‬‬ ‫‪ПВ10-1Э ПЭП-Т П-62‬‬ ‫‪ТХК‬‬ ‫‪25-‬‬ ‫گرم کن‬ ‫درجه حرات‬ ‫‪17‬‬

‫‪70‬‬
 1,2,3,4.5
26- ‫گرم کن‬ ‫درجه حرات‬ 18
C0 25-250 BO ПP2-5 ПВ10-1Э ПЭП-Т П-62 ТХК
1,2,3,4.5
‫برج تقطیر‬ ‫درجه حرات‬ 19
C0 25-250 BO ПP2-5 ПВ10-1Э ПЭП-Т П-62 ТХК 6-1,2,3,4.5

‫برج تقطیر‬ ‫درجه حرات‬ 20

C0 25-250 BO ПP2-5 ПВ10-1Э ПЭП-Т П-62 ТХК 7-1,2,3,4.5

‫برج تقطیر‬ ‫درجه حرات‬ 21

C0 25-250 BO ПP2-5 ПВ10-1Э ПЭП-Т П-62 ТХК 8-1,2,3,4.5

19- ‫برج تقطیر‬ ‫درجه حرات‬ 22

C0 25-250 BO ПP2-5 ПВ10-1Э ПЭП-Т П-62 ТХК
1,2,3,4.5
20- ‫برج تقطیر‬ ‫درجه حرات‬ 23
C0 25-250 BO ПP2-5 ПВ10-1Э ПЭП-Т П-62 ТХК
1,2,3,4.5
21- ‫برج تقطیر‬ ‫درجه حرات‬ 24
C0 25-250 BO ПP2-5 ПВ10-1Э ПЭП-Т П-62 ТХК
1,2,3,4.5
25
10-200m3/h BO ПP3-21 ПB0-13 P ЭD Px-1 1-1,2,3,4,5
‫دخولی‬ ‫مصرف‬
24- 26
10-200m3/h BO ПP3-21 ПB0-13 P ЭD Px-1
1,2,3,4,5 ‫خروجی‬ ‫مصرف‬

71
 ‫ساختمان‬ ‫دخولی‬ ‫کیفیت‬ ‫‪27‬‬
‫‪ПB0-13‬‬ ‫‪T2Ж‬‬ ‫‪25-1,2,3‬‬
‫گیرنده‬
‫ساختمان‬ ‫خروجی‬ ‫کیفیت‬ ‫‪28‬‬
‫‪ПB0-13‬‬ ‫‪T2Ж‬‬ ‫‪26-1,2,3‬‬
‫گیرنده‬
‫ساختمان‬ ‫خروجی‬ ‫کیفیت‬ ‫‪29‬‬
‫‪ПB0-13‬‬ ‫‪T2Ж‬‬ ‫‪27-1,2,3‬‬
‫گیرنده‬
‫ساختمان‬ ‫خروجی‬ ‫کیفیت‬ ‫‪30‬‬
‫‪ПB0-13‬‬ ‫‪T2Ж‬‬ ‫‪16-1,2,3‬‬
‫گیرنده‬
‫ساختمان‬ ‫خروجی‬ ‫کیفیت‬ ‫‪31‬‬
‫‪ПB0-13‬‬ ‫‪T2Ж‬‬ ‫‪34-1,2,3‬‬
‫گیرنده‬

‫‪72‬‬
73
 ‫‪ -5‬بخش مصونیت کار و تخنیک بیخطر‬
‫میدانیم که مطالعه مسایل بهره برداری مصُو ن از دستگاه های تولیدی ‪،‬بهترنمودن شرایط‬
‫کاری ‪ ،‬علل واتخاذ تدابیر جهت جلوگیری از مصمومیت‪ ،‬حریق‪ ،‬انفجار وسایر حوادث ناگوار‬
‫موضوع تخنیک بیخطر ومصُو نیت کار راتشکیل میدهند‪ .‬دانستن وسایل مربوط به تخنیک بیخطر و‬
‫راه حلهای انها از اهمیت خاص برخوردار است زیرا عملیات تولیدی عواقب ناگواری را در هنگام‬
‫تولید به بار میاورند‪.‬‬

‫درهنگام طرحریزی موسسات صنعتی وتولیدی جهت تعیین وترتیب لوازم ها وقواعد مربوط‬
‫به تخنیک بیخطر ومصُو نیت کار در محوطه فابریکه ومواضع کاری الزم است تا معلومات دقیق‬
‫وقابل اطمینان راجع به خصوصیات عملیات تکنالوژیکی (خصوصیات تعامالت کیمیاوی ‪،‬خواص‬
‫مواد خام ومحصوالت تعامل از لحاظ حریق وانفجار ) وخطرات ناشی از آنها ‪ ،‬وخطرات ناشی‬
‫ازعملیات کمکی وپروسه های میخانیکی ‪ ،‬قابل اطمینان نبودن میخانیزم های باال کننده پرنمودن‬
‫وخالی نمودن ظروف ودستگاه های که محتوی آنها دارای خواص انفجاری واحتراقی باشند‪ ،‬داشته‬
‫باشیم‪.‬‬

‫با رعایت دقیق قواعد‪ ،‬مقررات ودستورالعمل های تخنیک بیخطر ومص ونیت ک ار میت وان از‬
‫یک طرف از وقوع حوادث ناگوار جلوگیری بعمل اورد ازجانب دیگر شرایط کار را بهبود بخشید‬

‫ب رای اینک ه قواع د تخنی ک بیخط ر درفابریک ات وکارخان ه ه ا بص ورت حتمی عملی گ ردد‪،‬‬
‫درهردولت قوانین مخصوص بوجود میاید که به اساس آن مقررات ک ار مص ون درفابریک ات ص نعتی‬
‫تعیین میگردد‪.‬‬

‫دراین قسمت پروژه دیپلوم که جهت مص ونیت ک ار وت امین رژیم بیخط ر عملی ه تولی د های درولیز‬
‫ترای گلیسرید اختصاص داده شده‪ ،‬به صورت مختصر ابتدا خطرات اساسی موجود درسیستم تولی دی‪،‬‬
‫خواص موادی که درتولید بکار برده میشود‪ ،‬قسمت های تولید که ازلحاظ حریق وانفجار خطر دارن د‪،‬‬
‫مطالبات تخنیکی ازتجهیزات وسامان آالت که بیخطری ک ار را ت امین مینمای د‪ ،‬وس ایل دف اع انف رادی‬
‫کارکنان‪ ،‬وسایل خاموش ساختن حریق وهمچنان محاسبه روشنایی گنجانیده شده است‪.‬‬

‫پارامترهای خطرناک در عملیه (هایدرولیز ترای گلیسرید)‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫مواد زهری در عملیه طرحریزی شده‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫مطالبات تخنیکی از تجهیزات و سامان آالت بخاطر تامین بی خطری گاز‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫(محکمیت تخنیکی و حرارتی ‪،‬مقاومت در مقابل زنگ زدگی ‪ ،‬نفوذ ناپذیری تجهیزات )‬

‫‪74‬‬
 ‫شرایط بی خطر بهره برداری کمپریسورها‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫وسایل دفاع انفرادی کارکنان ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫خطر حریق و انفجار در عملیه (تشکیل محیط های خطرن اک از نقط ه نظ ر حری ق و انفج ار ‪ ،‬من ابع‬ ‫‪‬‬
‫اشتعال مواد قابل حریق ‪ ،‬حدود غلظت های انفجاری مواد اولیه ‪ ،‬تقسیم بن دی تعم یرات و دس تگاه ه ا‬
‫نظر به خواص حریق و انفجار)‪.‬‬
‫وسایل و طرق خاموش ساختن حریق ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫تهویه در عملیه طرحریزی شده (مفهوم تهویه ‪،‬انواع تهویه و غیره ‪).....‬‬ ‫‪‬‬
‫بی خطری برق در عملیه و کمکهای اولیه در صورت برق گرفتگی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫قواعد تخنیک بی خطر در وقت اجرای کارهای ترمیم کمپریسور‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫روشنایی تولید و محاسبه ان‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ -1.5‬خطرات اساسی در تولیدات کیمیاوی‬

‫موجودیت س طوح گ رم‪ ،‬جری ان بخ ار ت یز در ص ورت اح تراق و تیزابه ا ک ه ب اعث س وختگی ه ای‬ ‫‪.1‬‬
‫حرارتی و کیمیاوی میگردند‪ .‬نظر به این علت( ‪ )37 %‬حاالت ناگوار رخ میدهد‪.‬‬
‫خطرات میخانیکی که باعث ایجاد صدمات میخانیکی میگردند‪ .‬صدمات میخانیکی( ‪ )14 %‬تمام ح االت‬ ‫‪.2‬‬
‫ناگوار را تشکیل میدهند‪.‬‬
‫موجودیت گازات مضر‪ ،‬مواد زهری‪ ،‬محلول ه ای زه ری ک ه ب اعث ایج اد مس مومیت میگردن د‪ .‬این‬ ‫‪.3‬‬
‫حوادث( ‪ )13 %‬تمام حاالت ناگواررا تشکیل میدهند‪.‬‬
‫موجودیت جریان ه ای ب رق ک ه ب اعث ایج اد ص دمات و ح وادث میگردن د‪ .‬این حادث ات( ‪ )11%‬تم ام‬ ‫‪.4‬‬
‫حاالت ناگوار را تشکیل میدهند‪.‬‬
‫سایر خطرات مانند افتادن ازارتف اع‪ ،‬حادث ات ت رافیکی درداخ ل فابریک ه و غ یره ک ه( ‪ )25 %‬ح وادث‬ ‫‪.5‬‬
‫راتشکیل می دهند‪.‬‬

‫‪ -2.5‬خطرات اساسي موجود درسيستم توليد ( هایدرولیز ترای گلیسرید )‬

‫فشار بلند ‪ :‬تجهیزات ونل های ناقل تحت فشار بلند کار می کنند که اگ ر فش ار از ح د نورم ال تج اوز‬ ‫‪.1‬‬
‫نماید مانومترها‪ ،‬شبکات وظروف تخریب می شود‪.‬‬

‫‪75‬‬
‫خطر برق ‪ :‬درصورت خ راب ش دن لین ب رق وی ا االت ب رقی ودرع دم اتص ال ب ه زمین خط ر ب رق‬ ‫‪.2‬‬
‫بوجود میاید‪ .‬م واد موج ود در دس تگاه از نظ ر فزیول وژی مض ر ب وده وهمچن ان میتوان د ب اعث آبل ه‬
‫کیمیاوی گردد‪.‬‬
‫خطر حریق ‪ :‬دراثر گازات‪ ،‬مبالئیل‪ ،‬امونیا سیستم برق وتجهزات بروزمی کند‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫خطر سوختگی ‪ :‬از اثر بخارات اب وکاندنسات داغ‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ماشین های متحرک ودورانی نیز باعث حادثه ناگوار میگردد‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫هنگام کار از ارتفاع هم حوادث ناگوار را بوجود آورده میتواند ‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫‪ - 3.5‬مطالبات تخنیکی از تجهیزات وسامان آالت بخاطرتامین بیخطری گاز‬

‫تجهی زات میخانیکی تکنالوژیکی درصورت محکمیت ناکافی مواد تخریب میگردند‪ .‬درصورت‬
‫شکستگی های ماشین آالت ودستگاه ها اک ثرًا س انحه ه ا وح االت ن اگوار هم راه میباش د‪ .‬ب رای به ره‬
‫برداری بیخطر تجهیزات کیمیاوی محکمیت میخانیکی‪ ،‬ح رارتی‪ ،‬نف وذ ناپ ذیری وثب ات کیمی اوی انه ا‬
‫اهمیت خاص دارند‪.‬‬

‫محکمیت میخ انیکی عب ارت از مق اومت م واد‪ ،‬پ رزه ج ات وس اختمان اس ت ک ه تحت ت اثیر‬
‫بارهای خارجی درمقابل تخریب از خود نشان میدهد‪ .‬دستگاه های عملیات کیمیاوی درمعرض فشار یا‬
‫ضربات هایدرولیکی‪ ،‬سائیده شدن سطوح دروقت حرکت ذرات جام د‪ ،‬ت اثیرحرکت‪ ،‬ت اثیرات تخ ریب‬
‫مواد مختلف کیمیاوی قرارمیگیرند‪.‬‬

‫دروقت ساختمان دستگاه ها باید مواد انتخاب گردد که تضیقات کاری دس تگاه از ح د محکمیت‬
‫انها کمتر باشد تادرموقع بلند رفتن تصادفی فشار موجب تخریب دستگاه نگردد‪.‬‬

‫دروقت ساختمان دستگاه ها درنظ ر گرفت ه میش ود ک ه تم ام پ رزه ج ات انه ا ذخ یره محکمیت‬
‫تساوی را داشته باشد ولی بعضی اوقات یکی از پرزه جات دس تگاه را قص دًا ض عیف ت ر میس ازند ت ا‬
‫درصورت ازدیاد تضعیف انها این پرزه تخریب گردد وخود دستگاه سالم بماند‪.‬‬

‫درص نایع کیمی اوی زن گ زدگی یکی از عوام ل ممکن ه س انحه‪ ،‬انفج ار‪ ،‬شکس تن وتخ ریب‬
‫تجهیزات به شمار میرود‪.‬‬

‫عملیات فلز خوردگی ب ه مش کل تفکی ک گردی ده درفل زات والیاژه ای مختل ف بص ورت غ یر‬
‫یکنواخت جریان یافته وتابع درجه ح رارت‪ ،‬فش ار محی ط‪ ،‬موج ودیت رط وبت وم واد بطی کنن ده وی ا‬
‫تسریع کننده فلز خوردگی میباشد‪.‬‬

‫‪76‬‬
‫نفوذ ناپذیری دستگاه ها وکمونیکیشن برای کار بیخط ر دس تگاه ه ا اهمیت خ اص دارد‪ .‬زی را‬
‫ازطریق ساختمان های تحکیم یافته تابع اندازه ها وخصوصیت غیر تحکیمات‪ ،‬فش ار درداخ ل وخ ارج‬
‫دستگاه ها وهمچنان خواص فزیکو کیمیاوی محیط کاری میباشد‪.‬‬

‫درمحل اتصال پرزه جات متحرک با پرزجات غیر متحرک همیشه درزه ای وج ود دارن د ک ه‬
‫از طری ق انه ا میتوان د مایع ات وی ا گ ازات نف وذ نمای د‪.‬ازای نرو ب رای م واد خطرن اک تجه یزات‬
‫وکمونیکیشن را به صورت ولدینگ با تعداد کمی اتصاالت بازشونده تهیه مینمایند‪.‬‬

‫‪ - 4.5‬وسایل دفاع انفرادی کارکنان‬

‫وسایل انفرادی حفاظت برای کارکنان عبارت از ماسک ض د گ از‪ ،‬اس پراتورها‪ ،‬عین ک ه ای‬
‫دفاعی‪ ،‬البس ه و کفش ه ای مخص وص میباش ند‪ .‬تم ام وس ایل ارگ انیزم کارکن ان را از م واد مض ر و‬
‫خطرناک که باعث مسمومیت واز دست دادن ق وه باص ره وی ا از دس ت دادن جل د از س بب س وختگی‬
‫میگردد‪ ،‬حفظ میدارد‪.‬‬

‫شکل ((‪ 5-2‬ماسک ضد گاز‬ ‫شکل(‪ )5-1‬عینک ها برای محافظت چشم‬

‫برای اینکه اعضای تنفسی رااز مواد مضرحفاظت نمایند ماسک های ضد گاز درس پراتورها‬
‫را مورد استفاده قرار میدهند‪.‬‬

‫ماسک های ضد گاز ارگانیزم انسان را یعنی اعضای تنفسی آن را از ت اثیرزهری بخ ارات و‬
‫یا گازات مضرحفاظت مینماید‪.‬‬

‫س پراتورها از گردحف اظت می نماین د‪ .‬ماس ک ه ای ض د گ از نظرب ه پرنس یب حف اظت ب ه‬

‫فلترکننده وعایق کننده تقسیم می ش وند‪ ،‬ب ه کم ک ماس ک ض د گازفلترکنن ده بخ ارات تنفس ش ونده ب ه‬
‫صورت مقدماتی فلتر و پاک می شوند و بعدا ازطریق آن تنفس میگردد‪ .‬ماسک ضد گازعایق کننده ب ا‬
‫تفاوت از فلترکننده تمام اعضای تنفسی انسان را از تاثیرمواد مضرحفاظت می نماید‪.‬‬

‫‪77‬‬
 ‫شکل (‪ )5-4‬بوت مخصوص تولیدی‬ ‫شکل (‪ )5-3‬لباس مخصوص تولیدی‬

‫‪ - 5.5‬وسایل و طرق خاموش ساختن حریق‬

‫طرق خاموش ساختن حریق عبارت اند از‪:‬‬

‫طریقه پایین آمدن درجه حرارت مواد محل مورد حریق‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫قطع نمودن اکسیجن به موضع حریق‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫طریقه بسیارمعمولی خاموش ساختن حریق عبارت از استعمال آن می باشد‪ .‬همچنان حریق را‬
‫توسط محلول های مختلف بعضی نمکیات و محلول سودا خاموش مینمایند‪.‬‬

‫آب و محلول های آبی در موارد ذیل باید استعمال نگردد‪:‬‬

‫برای خاموش ساختن حریق گازات‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫برای خاموش ساختن تجهیزات برقی که تحت ولتاژکار میکنند‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫برای کم ساختن غلظت اکسیجن ویا برای قطع کردن جریان اکسیجن به موضع حری ق ق ف را‬
‫مورد استعمال قرار میدهند ‪ ،‬بطور مثال دریک دستگاه حری ق ص ورت میگ یرد‪ ،‬دراین موق ع ق ف را‬
‫داخل دستگاه می سازند ک ه تم ام س طح م ورد حری ق را اش غال نم وده و ب اعث جلوگ یری از رس یدن‬
‫اکسیجن به سطح مورد حریق میگردد‪.‬‬

‫‪78‬‬
 ‫شکل (‪ )5-6‬عکس از یک آتش سوزی در فابریکه تولید قیر‬

‫دادن قف به ص ورت غیروقف ه ای ت ا موقعیک ه حری ق خ اموش نش ده باش د ص ورت میگ یرد‪،‬‬
‫درعمل همیشه طریقه مرکب خاموش ساختن حریق مورد استفاده قرار میگیرد یعنی اگرکدام تانک تیل‬
‫حریق گردد همزمان بداخل تانک قف میدهند وتان ک را از خ ارج توس ط آن س رد میس ازند‪ .‬ب رعالوه‬
‫اینکه بعضی از گازات‪ ،‬مبالئیل‪ ،‬امونیا‪ ،‬سیم ب رق وتجه یزات خطرحری ق را بوج ود می آورد‪ ،‬جهت‬
‫خاموش ساختن آن در شعبه سنتزآمونیا از االت ضد حریق کاربن دای کساید و مارک های ضد حریق‬
‫قف کننده ‪ Dπ −3‬و ‪ Dπ −5‬استفاده میگردد‪.‬‬

‫اله ضد حریق کاربن دای اکساید عبارت از ب الون ف والدی معم ولی ممل و از ‪ CO 2‬می باش د‪.‬‬
‫درگ ردن ب الون وال و بس ته کنن ده بان ل س یلفونی ب ه ط ول (‪ )m 4-3‬ق رار دارد ک ه ب ازنمودن وال و‬
‫مذکورمواد ضدحریق باالی منبع حریق با فشار پاشان می شود‪.‬‬

‫بالونهای تولیدکننده ق ف دارای رش ته جهت ب ازنمودن وال و میباش د‪ ،‬درداخ ل ب الون ت یزابی و‬
‫محلول های القلی وجود دارد‪ ،‬درصورت باز نمودن والو تیزابی با القلی مخلوط ش ده ودرنتیج ه مقاب ل‬
‫قف تولید می شود‪.‬عالوه بر آن برای خاموش ساختن حریق ریگ ودیگرمواد نیز استفاد می گردد‪.‬‬

‫‪ - 6.5‬منابع اشتعال مواد قابل حریق‬

‫منابع اشتعال مواد قابل حریق عبارتند از ‪:‬‬

‫منابع حرارتی اشتعال یعنی جرقه‪ ،‬آتش باز وسطوح داغ ‪:‬‬ ‫‪.1‬‬

‫‪79‬‬
‫جرقه در نتیجه ضربه ویا اصطکاک مواد غیرفلزی با یکدیگر و یا درنتیج ه چارجه ای ب رقی‬
‫بوجود می اید‪ ،‬برای جلوگیری از تولید جرقه در محیط های خطرناک انفجاری و احتراقی االت فلزی‬
‫را توسط مس می پوشانند‪.‬‬

‫آتش باز در فابریکات درنتیجه ولدینگ کاری در اطراف داش ه ا و درمواق ع س گرت کش یدن‬
‫بوجود می آید وبرای جلوگیری از آن باید برای سگرت کشیدن محل مخصوص در نظ ر گرفت ه ش ود‪،‬‬
‫درمحل ولدنگ کاری نباید گازات و بخارات قابل احتراق نفوذ کند‪ ،‬داش ه ا را بای د ط وری ق رار داد‬
‫که از برج ها و ریاکتورها دور باشد که دراثرباد شعله آن نباید ب ه آالت خطرن اک نزدی ک ش ود‪ ،‬ک ه‬
‫دراین صورت توسط دیوارها از آالت دیگر جا می گردد‪.‬‬

‫در قسمت سطوح داغ باید گفت که در اثرازدیاد درجه حرارت جدار ری اکتورمی توان د حری ق‬
‫بوجود آید که آن را باید عایق کاری کرد‪.‬‬

‫منابع برقی یعنی منابع برق ستاتیکی و صاعقه ‪:‬‬ ‫‪.2‬‬

‫برق ستاتیکی معموال در اثر پرکردن و خالی کردن مخزن ه ا‪ ،‬جریانه ای ب از ب ا ه وا ب اعث‬
‫بوجود آمدن چارج های برق ستاتیکی می گ ردد ک ه درنتیج ه اتص ال ب ه زمین می ت وان آن را از بین‬
‫برد‪.‬‬

‫درصورت بوجود آمدن چاچ های منفی ومثبت برقی در هوا در مواقع رعد وب رق ص اعقه ب ه‬
‫می ان می آی د ک ه این را ن یز می ت وان در نتیج ه اتص ال ب ه زمین ازبین ب رد و از منب ع اح تراقی آن‬
‫جلوگیری کرد‪ ،‬انفجار در دستگاه های تولیدی زمانی بوجود می آید که مواد انفجاری از ح دود غلظت‬
‫های مجاز خود در هوا تجاوز کند‪ ،‬برای جلوگیری از آن باید دراتاق ها و محالتی که گازات انفجاری‬
‫قراردارند بادپکه موجود باشد و به وسایل اطفائیه مجهز باشد‪.‬‬

‫‪ -7.5‬بی خطری برق‬

‫جریان برق باالی ارگانیزم انسان آسیب دی دگی ش دیدی را ب ه ب ارمی اورد و بعض ا منج ر ب ه‬
‫مرگ میگردد‪ .‬از این رو تمام کارکنان و پرسونل فابریکات باید یک سلسله مقررات و قواع د تخنی ک‬
‫امنی تی را بدانن د‪ ،‬زی را در فابریک ات تجه یزات ب رقی یع نی پمپ ه ا و کمپرس ورها ب ا ولت اژ بلن د(‬
‫‪ ) v360‬کار مینماید که از لحاظ تخنیکی خطرناک میباشد‪ .‬بناء کارکنان فابریکه باید مقررات ذی ل را‬
‫خوب و دقیق مراعات نمائید‪.‬‬

‫‪80‬‬
 ‫تمام وسایل برقی باید تحت لزوم معین بکار انداخته شود‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫تمام قسمت هایی که در تجهیزات برقی از ان برق عبور میکند باید عایق گردد‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫از قسمت های غیر عبور شونده برق باید به هیچ صورت جریان برق گذشتانده نشود‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫دستگاه های برقی باید دارای سیگنال دهنده و خاموش کننده اتوماتیک جریان برق در مواقع خطرن اک‬ ‫‪.4‬‬
‫باشد‪.‬‬
‫دستگاه های برقی باید توسط اتصال به زمین حفاظتی و یا توسط سیم قطع شدن حفاظتی باشد‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫درهنگام ترمیم باید از دستگاه برق قطع گردد‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫با آالت و دستگاه های برقی باید تنها شخص موظف کارنماید‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫شخصیکه تحت جریان برق قرارداشته باش د اول تراز هم ه آن را بای د از ب رق نج ات داد یع نی‬
‫جریان برق را قطع کرد‪ .‬اگر شخصی در ارتفاع بلند کارنماید باید طور نج ات یاب د ک ه از ارتف اع ن ه‬
‫افتد‪ .‬بعداز دورنمودن آن از ب رق بای د ک ه آس یب دی ده تنفس مص نوعی داده و داکترخواس ته ش ود‪ .‬ت ا‬
‫زمانی به مریض تنفس مصنوعی داده شود تا داکترقطع آنرا اجازه دهد‪.‬‬

‫‪ - 8.5‬قواعد تخنیک بی خطردر هنگام ترمیم کمپریسور‬

‫درهنگام ترمیم کمپریسورباید قواعد و مقررات ذیل را در نظرگرفته شود ‪:‬‬

‫کمپریسور طبق دستورالعمل ساحه کاری توقف داده شود‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫کمپریسوراز فشارخالی گردد‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫عدم موجودیت فشارباقیمانده درکمپریسورتوقف داده شده توسط مانومترکنترول گردد‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫کمپریسوراز گاز خالی شود‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫جریان برق از کمپریسورقطع گردد‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫کمپریسورتوسط نایتروجن تا وق تی هواکش ی ش ود ک ه مق دار گ ازات اح تراقی در گ ازات ه واکش ن ه‬ ‫‪.6‬‬
‫زیادتراز ‪ 0.5%‬باشد‪.‬‬
‫ارتباط کمپریسور از سایر تجهیزات قطع گردد‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫کمپریسور تا وقتی هوا کشی شود که مقدار اکسیجن در آن کمتر از ‪ 21‬فیصد حجمی و مق دار گ ازات‬ ‫‪.8‬‬
‫مضر و مسموم کننده از حدود مجاز تجاوز نکند‪.‬‬
‫در هنگام عملیات ترمیم کمپریسور کارکنان ترمیم بای د دس تور العمله ای تخنی ک بیخط ر واطفائی ه را‬ ‫‪.9‬‬
‫بصورت جدی مراعات نماید‪.‬‬

‫‪81‬‬
 ‫‪ - 9.5‬تهویه تولیدی و انواع آن‬

‫تهویه تولیدی به منظور خارج ساختن هوای آلوده از محالت کاری و داخل ک ردن ه وای ت ازه‬
‫در انجا و همچنان به خاطر جلوگیری از ایجاد غلظت های انفجاری در نظر گرفته میشود‪.‬‬

‫زیرا در غیر آن ممکن است در محل کار غلظت های انفجاری به وجود آید‪ .‬درعملی ه تولی دی‬
‫خصوصا در پمپ خانه و کمپریسورخانه از تهویه مصنوعی مرکب کار میگیرند همچنان در این ات اق‬
‫ها سیستم تهویه ساحوی نیز مدنظر گرفته میشود‪.‬‬

‫شکل (‪ )5-7‬وسایل برای تهویه‬

‫تهویه تولیدی باید خواست های ذیل را برآورده کند‪:‬‬

‫باید غلظت مواد احتراقی در مخلوط چوش شونده پائینتر از حد انفجار باشد‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫تهویه باید غلظت حد نهایی اتاق ها را نگهدارد‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫برای چاالنی باید از موتربرقی با چاالن کننده مصئون از نقطه نظر انفجار مجهز بوده استفاده شود‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫برای جلوگیری از تشکیل جرقه در صورت اص طکاک وی ا ض ربه بدن ه روت ر بتی د از فل زات رنگ ه‬ ‫‪.4‬‬
‫ساخته شود‪.‬‬
‫حجره تهویه وی یعنی اتاقی که در ان بادپکه ها گذاشته میشود باید مجهز به مواد غیر احتراقی بوده و‬ ‫‪.5‬‬
‫از اتاق های تولیدی بکلی جدا باشد‪ .‬از دستگاه های تهویه بای د ب ه ص ورت م داوم کن ترول و م راقبت‬
‫شود‪.‬‬

‫‪82‬‬
 ‫‪ -10.5‬روشنایی تولیدی در عملیات های کیمیاوی‬
‫روشنایی در موسسات صنایع کیمیاوی اهمیت زیادی دارد‪ ،‬زیرا روشنایی ب ه ن ورم الزم ه از‬
‫کارگران میکاهد‪ .‬که در نتیجه ب ازدهی ک ار زی اد ش ده و کیفیت محص والت بلن د رفت ه ‪ ،‬خط ر اس یب‬
‫دیدگی کمتر شده و کارگران در شرایط بهتر به کارهای تولیدی ادامه میدهند‪.‬‬

‫مشخصه روشنایی از نقطه نظر حفظ الصحه توسط مفهوم لیوکس ارائه میگردد‪.‬‬

‫لیوکس عبارت از جریان نور بر مساحت معین شونده میباشد‪.‬‬

‫قابلیت تنویر لیوکس عبارت از روشنائی میباشد که از کدام منبع نور به فاصله ی ک م تر و ب ه‬
‫شدت روشنائی شمع بین المللی باالی مساحت یک متر مربع بصورت عمودی می افتد‪.‬‬

‫سیستم های تنویر میتواند طبیعی و یا مصنوعی باشند‪ .‬در سیستم ه ای تن ویر روش نایی الزم ه‬
‫از طریق کلکین ها و یا از طریق مجرای تنفسی تامین میگردد‪ .‬تنویر مص نوعی میتوان د عم ومی وی ا‬
‫موضعی باشد و همچنان میتواند تنویر مصنوعی م رکب باش د‪ .‬روش نائی مص نوعی توس ط چ راغ ه ا‬
‫تامین میگردد‪.‬‬

‫در اتاق های خطر ناک انفجاری ( پمپ خانه ‪ ،‬کمپرسور خانه و غ یره ) روش نی دهن ده ه ای‬
‫مخصوص ضد انفجاری استعمال میگ ردد‪ .‬همچن ان در ات اق ه ای تولی دی خصوص ا در پمپ خان ه و‬
‫کمپریسور خانه تنویر سانحوی وجود دارد‪ .‬این تنویر در موقعی استفاده میگردد که تنویر ع ادی نظ ر‬
‫به عوارض خاموش گردد‪ .‬منبع تنویر سانحوی در اینصورت کامال جدا میباشد‪.‬‬

‫تنویر سانحوی در موارد الزم است که امکان قطع شدن روشنایی ع ادی در ح االت ن اگوار و‬
‫آسیب دیدگی وجود داشته باشد‪.‬‬

‫ارقام اولیه‪:‬‬
‫لیوکس ‪E=30‬‬ ‫‪L=20 m‬‬ ‫لیومن ‪F=1900‬‬

‫‪d=10 m‬‬ ‫‪Z=0 .7‬‬ ‫تعداد گروپ ها ?=‪n‬‬

‫‪h=4 . 5 m‬‬ ‫‪U =0 . 45‬‬

‫‪H=5 m‬‬ ‫‪K=1 . 2‬‬

‫‪83‬‬
‫محاسبه روشنائي م ورد ض رورت در ص ورت اس تفاده از من ابع مص نوعي روش نایي بكم ك‬
‫فورمول ذيل انجام داده مي شود‪.‬‬

‫‪n∗F∗Z∗U‬‬ ‫‪..............................................................….‬‬
‫=‪E‬‬
‫………………… ‪K∗S‬‬

‫)‪(26‬‬

‫‪S =L⋅d =20⋅10= 200 M 2‬‬

‫)‪……......................................................………. (27‬‬

‫اندكس اتاق مساوي است به‪:‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪200‬‬
‫=‪i‬‬ ‫=‬ ‫‪= 1 . 48‬‬
‫)‪h( L+d ) 4 .5 (20+10‬‬
‫)‪……...............................................……….. (28‬‬

‫‪−h=4 . 5‬ارتفاع آويختن چراغ ها است‪.‬‬

‫در اين صورت تعداد چراغ ها مساوي است به‪:‬‬

‫‪E⋅K⋅S 75⋅1. 2⋅200‬‬

‫=‪n‬‬ ‫=‬ ‫‪=30‬‬
‫‪F⋅Z⋅U 1900 ⋅0 .7⋅0 . 45‬‬

‫‪84‬‬
 ‫‪6 -‬بخش اقتصادی‬
‫علم اقتصاد وضع اقتصادی و پدیده های مختلف اقتصادی یک جامعه را مورد مطالعه و بررسی‬
‫قرار میدهد که تمام پیشرفت ها و کارها در هر صنعت تابع اقتصاد و مسایل اقتصادی است‪.‬‬
‫بعضی اوقات چنین اتفاق می افتد که مؤسسه ب ا س رمایه خیلی هنگفت ش روع ب ه فع الیت نم وده‬
‫ولی در اثر محاسبه غلط اقتصادی با وجودیکه دارای مفاد خوبی هم باشد‪ ،‬به رکود مواج ه ش ده اس ت‬
‫ولی در مقابل مؤسساتی که با وجود داشتن سرمایه کوچک ولی با طرح محاسبات اقتص ادی درس ت و‬
‫مدیریت خوب به مدارج عالی و ترقی دست یافته است پس برای م ا الزم اس ت ت ا در پهل وی محاس به‬
‫تخنیکی و تکنالوژیکی هر پروژه صنعتی باید محاسبه اقتصادی آنرا نیز انجام دهیم‪.‬‬

‫این بخش پ روژه در ارتب اط ب ه محاس به اقتص ادی عملی ۀ های درولیز ش حم ب ا ظ رفیت‬
‫‪ 100000 T / year‬می باشد که در آن مسایل ذیل مورد بررسی قرار میگیرد ‪-:‬‬

‫محاسبۀ تعداد کارگران و معاش آنها‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫محاسبۀ مخارج مواد خام‪ ،‬انرژی برق وغیره‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫برآورد جامع فابریکه‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ارزش ذاتی محصول‪ ،‬مفاد‪ ،‬سطح مفیدیت و مؤلدیت‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫هدف از اجرای این پروژه عبارت از آشنا شدن با بر آورد یک تولید صنعتی و محاسبۀ مثمریت‬
‫آن می باشد‪.‬‬

‫نخست از همه تعداد کارگران را تعیین نموده که تعداد تجهیزات را ( ‪ )7‬عدد و نورم افراد اداره‬
‫کننده را به هر تجهیز نظر به مشوره استاد رهنما ( ‪ ) 2‬قبول میک نیم‪ .‬بع د از تع یین تع داد ک ارگران‪،‬‬
‫معاش شان را با استفاده از جدول معاشات تعرفوی کارمندان دولت و اجیران دریافت نم وده و ض مایم‬
‫دیگر را باالی آن عالوه نموده و معاش مجموعی ساالنه تمام کارگران را دریافت میکنیم‪.‬‬

‫بعد از دریافت معاش مجموعی الزم اس ت ت ا مخ ارج م واد مختل ف مص رفی درین پروس ه را‬
‫دریافت نمائیم که این را در جدول )‪ (3‬ترتیب میدهیم ‪ .‬بعد از دریافت معاش و مخارج‪ ،‬ب رآورد ج امع‬
‫تولید را انج ام می دهیم ب رای این ک ار بیم ه ص حی را ب ه ان دازه )‪ (5−6 %‬درنظ ر می گ یریم بع د از‬
‫دریافت جامع تولید در جدول )‪(4‬قیمت حاصل ش ده‪ ،‬قیمت تم ام ش د مجم وعی بدس ت می آی د‪ .‬ک ه در‬
‫صورت ضرورت بع داز تقس یم ک ردن آن ب االی مق دار مجم وعی محص ول قیمت فی واح د محص ول‬

‫‪85‬‬
‫بدست می آید‪ .‬در ضمن از حاصل تفریق قیمت فروش و قیمت تمام شد میتوان مق دار مف اد را بدس ت‬
‫آورد‪.‬‬

‫سطح مفیدیت یک شاخص عمده نشان دهنده نتیجه عملیه میباشد که از نسبت مف اد ب رقیمت تم ام‬
‫شد بدست می آید‪.‬‬

‫همچنان می توانیم مؤلدیت افراد را نیز دریافت نمائیم که م ؤثریت ک ار اف راد را در تولی د نش ان‬
‫میددهد یعنی نشان میدهد که هر فرد به طور اوسط به چه اندازه در تولید سهم گرفته اس ت و از نگ اه‬
‫مبلغ پولی حاصل شده از بابت فروش سهیم است‪.‬‬

‫بعداز دریافت شاخص ه ای ف وق آنه ا را در ج دول )‪(5‬درج میک نیم ک ه ج دول مت ذکره نش ان‬
‫دهنده تمام شاخص های تخنیکی – اقتصادی عملیه میباشد‪.‬‬

‫‪ -1.6‬محاسبۀ تعداد کارگران و معاش مجموعی آنها‬

‫برای دریافت تعداد کارگران از فرمول ذیل استفاده میشود‪.‬‬
‫‪N=C∗n∗S∗1.09‬‬
‫در فورمول فوق داریم که‪:‬‬
‫‪ −N‬مقدار مجموعی پرسونل‪.‬‬
‫‪ −C‬تعداد تجهیزات مساوی است به ‪.7‬‬
‫‪−n‬نورم افراد اداره کننده که دراینجا ‪ 2‬تعیین گردیده است‪.‬‬
‫‪ −S‬تعداد شفت های کار در یک شبانه روز که مساوی به ‪ 2‬می باشد‪.‬‬
‫‪ -1.09‬عبارت از ضریب است که برای کارگران که رخصت گرفته اند و ی ا ب ه علت مریض ی ب االی‬
‫کار حاضرنیستند در نظر گرفته شده است‪.‬‬
‫‪N=7∗2∗2∗1.09=30.54 ≈ 31 person‬‬

‫‪N=31 person‬‬

‫تعداد کارگران انجنیری – تخنیکی ) ‪ ( 8−10 %‬تعداد مجموعی کارگران در نظر گرفته میشود‪.‬‬

‫‪10∗31‬‬
‫=‪a‬‬ ‫‪=3.1 ≈ 3 person‬‬
‫‪100‬‬
‫تعداد پرسونل فنی در حدود ) ‪ ( 5−8 %‬تعداد مجموعی پرسونل یا کارگران را تشکیل میدهد‪.‬‬

‫‪8∗31‬‬
‫=‪b‬‬ ‫‪=2.48 ≈ 3 person‬‬
‫‪100‬‬

‫‪86‬‬
 ‫متباقی کارمندان عبارت از پرسونل پائین رتبه می باشد‪.‬‬

‫) ‪f =N −( a+b‬‬

‫‪f =31− (3+ 3 )=31−6=25‬‬

‫‪f =25 person‬‬

‫مزد تعرفوی ماهانه برای کارمندان مختلف از جدول رتب و معاش ات اخ ذ میگ ردد ک ه ب رای‬
‫انجنیران ) ‪ ،( 20400 Af‬برای پرسونل فنی ) ‪ ( 6200 Af‬و برای پرسونل پائین رتبه ) ‪ ( 5400 Af‬می باشد‪.‬‬

‫برای دریافت مزد مجموعی ساالنه از فورمول ذیل کار می گیریم‪.‬‬

‫دستمزد ساال نه= دستمزد تعرفوی ماهانه∗ تعداد کارگران∗ تعداد ما ه‬

‫برای انجنیران‪-:‬‬

‫‪12∗3∗20400=734400 Af‬‬

‫برای پرسونل فنی‪-:‬‬

‫‪12∗3∗6200=223200 Af‬‬

‫برای کارگران‪-:‬‬

‫‪12∗25∗5400=1620000 Af‬‬

‫جدول )‪ (13‬معاش پالنیزه شده کارگران و کارمندان‬

‫میزان پرداخت‬ ‫میزان پرداخت‬

‫جمع کل‬ ‫کتگوری کارمندان تعداد کارگران‬
‫تعرفوی ساالنه‬ ‫تعرفوی ماهانه‬ ‫شماره‬
‫دستمزد‬ ‫شامل بست‬
‫یک کارمند‬ ‫یک کارمند‬
‫‪734400‬‬ ‫‪244800‬‬ ‫‪20400‬‬ ‫‪3‬‬ ‫کارمندان انجنیری‬
‫‪1‬‬

‫‪223200‬‬ ‫‪74400‬‬ ‫‪6200‬‬ ‫‪3‬‬ ‫پرسونل فنی‬ ‫‪2‬‬

‫‪1620000‬‬ ‫‪64800‬‬ ‫‪5400‬‬ ‫‪25‬‬ ‫پرسونل پائین رتبه‬ ‫‪3‬‬

‫‪2577600‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫جمع کل‬ ‫‪4‬‬

‫‪ -2.6‬محاسبه مخارج مواد خام‪ ،‬مواد سوخت وغیره‬

‫ظرفیت تولیدی ساالنه محصوالت عبارت از‪-:‬‬

‫‪87‬‬
 ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪G=18.939‬‬ ‫‪=100000‬‬
‫‪hr‬‬ ‫‪year‬‬
‫تعداد روزهای کاری مساوی به ‪ 33 0‬روز در نظر گرفته شده است ‪.‬‬
‫نورم مصرف مواد مختلف را نظر به مشوره استاد رهنما و موارد عمل آن تعیین می کنیم که مصرف‬
‫مواد مختلف برای این عملیه قرار جدول ذیل بدست می آید‪.‬‬

‫جدول )‪ (14‬نورم مصرف مواد مختلف‬

‫نورم مصرف‬ ‫واحد اندازه گیری‬ ‫اقالم مورد ضرورت‬ ‫شماره‬

‫‪0.36‬‬ ‫‪T /T‬‬ ‫شحم‬ ‫‪1‬‬

‫‪0.112‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪3‬‬
‫بخارات آب‬ ‫‪2‬‬
‫‪T‬‬

‫‪0.15‬‬ ‫‪T /T‬‬ ‫مواد سوخت (گاز)‬ ‫‪3‬‬

‫‪32‬‬ ‫‪Kw‬‬ ‫انرژی برق‬

‫‪h‬‬
‫‪4‬‬

‫‪3‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪m‬‬ ‫آب‬ ‫‪5‬‬
‫‪T‬‬

‫با استفاده از نورم مصرف مواد مختلف میتوان نیازمندی مجموعی هر کدام آنها را دریافت نمود‪.‬‬
‫نیازمندی ساالنه توسط فرمول ذیل تعیین می شود‪:‬‬
‫نیازمندی ساالنه = مصرف فی واحد × ظرفیت تولیدی ساالنه‬
‫شحم ‪ :‬نیازمندی ساالنه شحم با نورم مصرف ‪ 0.36‬تن برای فی تن استاریک اسید تولید شده ‪.‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪0.36 T /T∗¿ 100000‬‬ ‫‪=36000‬‬ ‫¿‬
‫‪year‬‬ ‫‪year‬‬
‫بخارات آب ‪ :‬نیازمندی ساالنه آب با ن ورم مص رف ‪ 0.112‬م ترمکعب ب رای فی تن اس تاریک اس ید‬
‫تولید شده‪.‬‬

‫‪m3/T * 100000 T/Year = 11200 m3/Year 0.112‬‬

‫مواد سوخت( گاز) ‪ :‬نیازمندی ساالنه مواد سوخت ب ا ن ورم مص رف ‪ 0.19‬تن ب رای فی تن اس تاریک‬
‫اسید تولید شده‪.‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪0.15 T /T∗¿ 100000‬‬ ‫‪=15000‬‬ ‫¿‬
‫‪year‬‬ ‫‪year‬‬

‫‪88‬‬
‫انرژی برق ‪ :‬نیازمندی ساالنه انرژی ب رق ب ا ن ورم مص رف ‪ 43‬کیل ووات‪ -‬س اعت را ض رب تع داد‬
‫روزهای کاری و ساعات کاری می نمائیم‪.‬‬

‫‪Kw‬‬
‫‪32‬‬ ‫‪∗16 h∗330=168960 Kw / year‬‬
‫‪h‬‬
‫آب ‪ :‬نیازمندی ساالنه آب با نورم مصرف ‪ 20‬مترمکعب برای فی تن استاریک اسید تولید شده‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪20 m /T∗¿ 100000‬‬ ‫¿ ‪=2000000 m / year‬‬
‫‪year‬‬
‫ارزش مجموعی مواد‪:‬‬
‫برای دریافت ارزش مجموعی مواد مختلف می توان قیمت فی تن واحد محصول را ض رب نیازمن دی‬
‫ساالنه آن نمائیم‪.‬‬
‫یعنی ‪ :‬ارزش مجموعی مواد = قیمت واحد محصول × نیازمندی ساالنه‬
‫قیمت واحد محصول را نظر به قیمت روز ب ازار و م وارد اس تفاده آن تع یین می ک نیم ک ه قیمت م واد‬
‫مختلف برای این عملیه قرار جدول ذیل می باشد‪.‬‬

‫جدول )‪ (15‬قیمت فی واحد محصول‬

‫قیمت فی واحد محصول به افغانی‬ ‫واحد اندازه گیری‬ ‫اقالم مورد ضرورت‬ ‫شماره‬
‫‪85000‬‬ ‫‪T‬‬ ‫شحم‬ ‫‪1‬‬

‫‪70‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪3‬‬
‫بخارات آب‬ ‫‪2‬‬

‫‪5000‬‬ ‫‪T‬‬ ‫مواد سوخت‬ ‫‪3‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪Kw‬‬ ‫برق‬ ‫‪4‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪3‬‬
‫آب‬ ‫‪5‬‬

‫بناًء با استفاده از جدول فوق می توان ارزش مجموعی مواد را قرار ذیل دریافت نمود‪.‬‬
‫شحم ‪:‬‬

‫‪85000∗36000=3060000000 Af‬‬

‫بخارات آب ‪:‬‬

‫‪Af 784000 = 11200 * 70‬‬

‫مواد سوخت‪:‬‬

‫‪89‬‬
‫‪15000∗5000=75000000 Af‬‬

‫انرژی برق ‪:‬‬

‫‪168960∗10=1689600 Af‬‬

‫آب ‪:‬‬

‫‪2000000∗1=2000000 Af‬‬

‫با استفاده از نورم مصرف مواد مختلف‪ ،‬نیازمن دی مجم وعی و قیمت فی واح د محص ول می‬
‫توان مخارج مواد اولیه را قرار جدول ذیل بدست آورد‪:‬‬
‫جدول ¿ ‪ )16‬مخارج مواد اولیه‬
‫شماره‬

‫‪0.36‬‬ ‫‪T /T‬‬ ‫شحم‬

‫‪85000‬‬
‫‪3060000000‬‬ ‫‪36000‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪0.112‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪3‬‬
‫بخارات آب‬
‫‪784000‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪11200‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪T‬‬

‫‪5000‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪T /T‬‬ ‫مواد سوخت‬

‫‪75000000‬‬ ‫‪15000‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪32‬‬ ‫‪Kw‬‬ ‫برق‬

‫‪10‬‬
‫‪1689600‬‬ ‫‪168960‬‬ ‫‪h‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2000000‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪m‬‬ ‫آب‬
‫‪2000000‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪7‬‬

‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫مجموعه‬

‫‪3139473600‬‬

‫‪ 3.6-‬برآورد جامع مصارف پالنیزه شده‬

‫بیمه صحی برای کارگران به اندازه ) ‪ ( 5 %‬مجموع معاش آنها درنظر گرفته میشود‪.‬‬
‫‪2577600∗5‬‬
‫‪=128880 Af‬‬
‫‪100‬‬

‫‪90‬‬
 ‫‪2577600−128880=2448720 Af‬‬

‫استهالک وسایل )‪ (10 %‬از مجموع مصارف مواد اولیه‪ ،‬معاش کارگران و بیمه صحی گرفته میشود‪.‬‬

‫‪3142051200∗10‬‬
‫‪=314205120 Af‬‬
‫‪100‬‬

‫مصارف تولیدی مساوی است به ان دازه ‪ 6 %‬مجموع ه دس تمزد‪ ،‬مخ ارج م واد اولی ه‪ ،‬بیم ه ص حی و‬
‫استهالک‬

‫‪3016800+3899166400+390218320=4292401520‬‬

‫‪3456256320∗6‬‬
‫‪=207375379.2 Af‬‬
‫‪100‬‬

‫ارزش ذاتی متشکل است از حاصل جمع مجموع دستمزد‪ ،‬مخارج مواد اولیه‪ ،‬بیم ه ص حی‪ ،‬اس تهالک‬
‫و مصارف تولیدی‪.‬‬
‫‪2577600+3139473600+ 207375397.2+ 314205120=3663631717.2‬‬

‫مصارف عمومی فابریکاتی مساوی است به اندازه ‪ 5 %‬از ارزش ذاتی‪.‬‬

‫‪3663631717.2∗5‬‬
‫‪=183181585.9 Af‬‬
‫‪100‬‬

‫مصارف غیر تولیدی به اندازه ‪ 1 %‬مصارف عمومی فابریکاتی در نظر گرفته می شود ‪.‬‬
‫‪183181585.9∗1‬‬
‫‪=1831815.859 Af‬‬
‫‪100‬‬

‫جدول )‪(17‬برآورد جامع مصارف پالنیزه شده‬

‫فیصدی نظر به جمع کل‬ ‫مجموع مصارف‬ ‫فهرست اقالم‬ ‫شماره‬

‫‪40.73‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪3060000000‬‬ ‫شحم‬
‫‪0.02‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪784000‬‬ ‫بخارات آب‬
‫‪0.998‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪75000000‬‬ ‫مواد سوخت (ذغال سنگ)‬
‫‪0.022‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1689600‬‬ ‫انرژی برق‬
‫‪0.026‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪2000000‬‬ ‫آب‬
‫‪0.032‬‬ ‫‪2448720‬‬ ‫مزد مجموعی‬ ‫‪6‬‬

‫‪91‬‬
 ‫‪0.002‬‬ ‫‪128880‬‬ ‫بیمه صحی‬ ‫‪7‬‬
‫‪4.182‬‬ ‫‪314205120‬‬ ‫استهالک‬ ‫‪8‬‬
‫‪2.76‬‬ ‫‪207375379.2‬‬ ‫مصارف شعبوی (تولیدی)‬ ‫‪9‬‬
‫‪48.76‬‬ ‫‪3663631717.2‬‬ ‫قیمت تمام شد(ارزش ذاتی)‬ ‫‪10‬‬
‫‪2.43‬‬ ‫‪183181585.9‬‬ ‫مصارف غیر فابریکاتی‬ ‫‪11‬‬
‫‪0.024‬‬ ‫‪1831815.859‬‬ ‫مصارف غیر تولیدی‬ ‫‪12‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪7512276818‬‬ ‫قیمت تمام شد کل‬ ‫‪13‬‬

‫‪ 4.6 -‬قیمت تمام شد محصول‬

‫قیمت تمام شد کل را بر مقدار ظرفیت تولیدی ساالنه تقسیم می کنیم‪.‬‬

‫‪7512276818‬‬ ‫‪Af‬‬
‫‪=75122.76818‬‬
‫‪100000‬‬ ‫‪T‬‬

‫‪75122.76818‬‬ ‫‪Af‬‬
‫‪=75.12276818‬‬
‫‪1000‬‬ ‫‪kg‬‬

‫‪ -5.6‬قیمت فروش‬

‫قیمت فروش محصول اولی (استاریک اسید)‪:‬‬

‫قیمت تمام شد استاریک اسید نظر ب ه ن ورم اقتص ادی ‪ 75122.76818 AF‬فی تن می ش ود پس قیمت‬
‫تمام شد ‪ 100000‬تن استاریک اسید چنین بدست می آید‪.‬‬

‫‪100000∗75122.76818=7512276818 Af‬‬

‫اگ ر قیمت ف روش اس تاریک اس ید را ‪ 100000 AF‬فی تن قب ول ک نیم‪ ،‬پس قیمت ف روش ‪ 100000‬تن‬
‫استاریک اسید چنین بدست می آید‪.‬‬

‫‪100000∗100000=10000000000 Af‬‬

‫قیمت فروش محصول دومی (گلیسرین) ‪:‬‬

‫گلیسرین ساالنه به مقدار ‪ 9.4‬هزار تن فی سال در عملیه تولید استاریک اسید به صورت موازی تولید‬
‫میگردد‪.‬‬

‫‪92‬‬
 ‫قیمت تمام شد گلیسرین نظر به نورم اقتصادی ‪ 40000 AF‬فی تن می شود پس قیمت تمام شد ‪9.4‬‬

‫هزار تن گلیسرین چنین بدست می آید ‪:‬‬

‫‪40000∗9400=376000000 AF‬‬

‫اگر قیمت فروش محصول را به ‪ 50000 Af‬فی تن قبول کنیم پس قیمت فروش ‪ 9400‬تن بنزین چنین‬
‫بدست می آید‪.‬‬

‫‪50000∗9400=470000000 AF‬‬

‫محصول سومی (اولوئیک اسید) ‪:‬‬

‫اولوئیک اسید که ساالنه به مقدار ‪ 4200‬تن فی سال در عملیه تولید استاریک اسید ب ه ص ورت م وازی‬
‫تولید میگردد‪.‬‬

‫قیمت تمام شد اولوئیک اسید نظر به ن ورم اقتص ادی ‪ 38000 AF‬فی تن می ش ود پس قیمت تم ام ش د‬
‫‪ 4200‬تن اولوئیک اسید چنین بدست می آید‪.‬‬

‫‪38000∗4200=159600000 Af‬‬

‫اگر قیمت ف روش محص ول را ب ه ‪ 45000 Af‬فی تن قب ول ک نیم پس قیمت ف روش ‪ 4200‬تن اولوئی ک‬
‫اسید چنین بدست می آید‪.‬‬

‫‪45000∗4200=189000000 AF‬‬

‫مجموع قیمت تمام شد محصوالت ‪:‬‬

‫‪7512276818+376000000+159600000=8047876818 Af‬‬

‫مجموع قیمت فروش محصوالت ‪:‬‬

‫‪10000000000+ 470000000+189000000=10659000000 Af‬‬

‫‪ -6.6‬مفاد‬

‫مفاد = قیمت فروش – قیمت تمام شد‬

‫‪ =10659000000 Af −8047876818 Af =2611123182 Af‬مفاد‬

‫‪ -7.6‬سطح مفیدیت‬

‫برای دریافت مفیدیت تولید از فورمول ذیل استفاده می نمایم‪.‬‬

‫‪93‬‬
 ‫‪b‬‬
‫‪R= ∗100‬‬
‫‪p‬‬

‫‪2611123182‬‬
‫=‪R‬‬ ‫‪∗100=32.45 %‬‬
‫‪8047876818‬‬

‫در فورمول فوق‪:‬‬

‫‪ -R‬سطح مفیدیت‬

‫‪ -b‬مفاد از فروش‬

‫‪ -p‬قیمت تمام شد‬

‫‪ -7.6‬مؤلدیت‬
‫مؤلدیت افراد را از نگاه محصول تولید شده و از نگاه مبلغ بدست آمده محاسبه می نمائیم که طور‬
‫ذیل محاسبه میگردد‪.‬‬
‫‪G‬‬
‫=‪i‬‬
‫‪N‬‬

‫‪113600‬‬ ‫‪T‬‬
‫=‪i‬‬ ‫‪=3664.52‬‬
‫‪31‬‬ ‫‪person‬‬

‫برای مؤلدیت افراد نظر به مقدار پول قیمت کل فروش را باید محاسبه نمود‪.‬‬

‫‪Q‬‬
‫=‪I‬‬
‫‪N‬‬

‫‪10659000000‬‬ ‫‪Af‬‬
‫=‪I‬‬ ‫‪=343838709.7‬‬
‫‪31‬‬ ‫‪person‬‬

‫جدول ( ‪ ) 18‬شاخص های تخنیکی – اقتصادی عملیه تولید استاریک اسید‬

‫مقدار‬ ‫واحد اندازه گیری‬ ‫شاخص ها‬ ‫شماره‬

‫‪100000‬‬ ‫تن فی سال‬ ‫ظرفیت تولیدی ساالنه‬ ‫‪1‬‬

‫‪330‬‬ ‫روز‬ ‫رژیم کاری‬ ‫‪2‬‬

‫‪31‬‬ ‫نفر‬ ‫تعداد مجموعی پرسونل‬ ‫‪3‬‬

‫‪94‬‬
 ‫‪8.04‬‬ ‫میلیارد افغانی‬ ‫قیمت تمام شد محصول‬ ‫‪4‬‬

‫‪10.65‬‬ ‫میلیارد افغانی‬ ‫قیمت مجموعی فروش‬ ‫‪5‬‬

‫‪2.61‬‬ ‫میلیارد افغانی‬ ‫مفاد از فروش‬ ‫‪6‬‬

‫‪3664.52‬‬ ‫تن فی نفر‬ ‫مؤلدیت‬ ‫‪7‬‬

‫‪32.45‬‬ ‫فیصد‬ ‫سطح مفیدیت‬ ‫‪8‬‬

‫نتیجه گیری ‪:‬‬

‫از محاسبات اقتصادی چنین نتیج ه گ یری میش ود ک ه پ روژه دیپل وم طرحری زی ش ده از نگ اه‬
‫اقتصادی موثر بوده و سطح مفیدیت آن ‪ 32.45‬فیصد میباشد‪ .‬لذا از سکتور های دولتی و خصوص ی‬
‫تقاضا میگردد تا در اجرای این پروژه ها یاری تالش نموده تا زمین کار برای هموطنان ما ایجاد ش ده‬
‫و اقتصاد کشور نیز پیشرفت نماید‪.‬‬

‫ماخذ‬

‫‪ -1‬اسرارالدین گلزاد چپتر های مضمون تکنالوژی مواد عضوی پولی تخنیک کابل ‪1394‬‬
‫‪ -2‬اسرارالدین گلزاد اساسات تکنالوژی سنتیز نفت کیمیاوی پولی تخنیک کابل ‪.1374‬‬
‫‪ -3‬اسرارالدین گلزاد کیمیاتولوژی پولی تخنیک کابل ‪.1380‬‬
‫‪ -4‬اسرارالدین ګلزاد تکنالوژی و تجهیزات در تصفیه مواد عضوی جوزجان ‪1391‬‬
‫‪-5‬ایشکلدین ‪،‬نور محمد زمانی محاسبات تکنالوژیکی درتصفیه دوم نفت‬
‫پولیتخنیک ‪1358‬‬

‫‪95‬‬
‫‪ -6‬الش ینکورا ومحم د معص وم رهنم ای میتودی ک پ روژه ه ای ص نفی مض امین س ازماندهی‪ ،‬پالن‬
‫گذاری واداره موسسات برای رشته های تکنالوژی کیمیاوی پولی تخنیک کابل ‪.1358‬‬
‫‪ -7‬س ید زلمی واعظمی وسیتاش وف م ‪ .‬خ واص ف زیکی – کیمی اوی وت رکیب محص والت نف تی پ ولی‬
‫تخنیک کابل ‪.1356‬‬
‫بیلیناویچوس محاسبه آالت ظرفیتی رهنمای میتودیک انتشارات پوهنتون پولیتخنیک کابل سال ‪1358‬‬
‫‪ -7‬بسمل اتوماتیک و اتوماتیزیشن عملیات تولیدی قسمت اول انتشارات پوهنتون پولیتخنیک کابل س ال‬
‫‪.1392‬‬
‫‪ -8‬بسمل اتوماتیک و اتوماتیزیشن عملیات تولیدی قسمت دوم انتشارات پوهنتون پولیتخنیک کابل س ال‬
‫‪1392‬‬
‫‪ -9‬بسمل اساسات تخنیک بیخطر و مصؤنیت ک اردر ص نایع کیمی اوی انتش ارات پوهنت ون پولیتخنی ک‬
‫کابل سال ‪.1382‬‬
‫‪-10‬خزروف طرحریزی پروژه دیپلوم رهنمای میتودیک برای محصلین انتشارات پوهنتون پولیتخنیک‬
‫کابل سال ‪.1362‬‬
‫‪ -11‬کریلوف ی ‪ .‬ف وپوهنمل میرسکندر شاه اتوماتیک واتوماتیزیشن عملیات تولی دی پ ولی تخنی ک‬
‫کابل ‪.1358‬‬
‫‪ -12‬ن ایب خی ل ‪ ،‬استاش وف و‪.‬م تکن الوژی وتجه یزات در تص فیه م واد عض وی مجموع ه مس ایل‬
‫وتمرینات در تکنالوژی تصفیه نفت وگاز پولی تخنیک کابل ‪1358‬‬
‫‪ -13‬شاه محمد بسمل اساسات تخنیک بی خط ر ومص ونیت ک ار در ص نایع کیمی اوی پ ولی تخنی ک‬
‫کابل ‪.1358‬‬
‫‪-14‬خ زروف طرحری زی پ روژه دیپل وم رهنم ای میتودی ک ب رای محص لین انتش ارات پوهنت ون‬
‫پولیتخنیک کابل سال ‪.1362‬‬

‫‪15- ПОЛОЦКИИ.Г.И.ЛАПЕНКОВ .Л.М.‬‬

‫‪АВТОМАТИЗАuИЯ‬‬ ‫‪ХИМЧЕСКИХ‬‬ ‫‪ПРОИЗВОДСТВ‬‬

‫‪ИЗДАТСЛЬСВО‬‬ ‫‪МОСКВА ХИМИЯ 1982‬‬

‫‪16- ГЕНКИН‬‬ ‫‪. А. Э‬‬ ‫‪ОБОУДОВАНИЕ‬‬ ‫‪ХИМИЧЕСКИХ‬‬
‫‪ЗАВОДОВ‬‬
‫‪МОСКВА‬‬ ‫‪ХИМИЯ 1978‬‬

‫‪96‬‬
17 - ПОД РЕДАКЦИЕИБ. И. БОНДАРЕНКОАЛБОМ
ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ
МОСКВА ХИМИЯ 1983
18– ПРОЦЕССОВ ПЕРЕРАБОТКИ НЕФТИИГАЗА МОСКВА .
ХИМИЯ . 1983
19- ФАРАМАЗОВ ОБОРУДОВАНЕ НЕФТЕ
ПЕРЕРАБАТЫВА.ЮШИХ 1984

97