Professional Documents
Culture Documents
اسید کلریدریک یا “اسید موریاتیک” یک ترکیب شیمیایی غیر آلی ،بی رنگ با فرمول مولکولی HClاست .کلریدریکاسید ،بوی تند متمایز و
شناخته شده ای دارد.این ماده به شدت اسیدی است و می تواند به پوست بسیار آسیببرساند؛ علت آن هم تفکیک کامل کلرید هیدروژن در یک
محلول آبی می باشد .این ترکیب را با نام هیدروژن کلریدهم می شناسند.
کلریدریک اسید ساده ترین سیستم اسیدی حاوی کلرین است .این سیستم اسیدی شامل یک محلول متشکل ازکلرید هیدروژن ،آب و سایر
ترکیبات شیمیایی از جمله یون های هیدرونیوم و کلرید است .هیدروژن کلرید ،جزءطبیعی اسید معده است که در سیستم های هضم اکثر
گونه های جانوری و انسان تولید می شود.
این اسید یک معرف شیمیایی مهم و یکی از مهم ترین مواد اولیه صنعتی است که در تولید پلی وینیل کلراید یا PVCدر صنعت پالستیک
استفاده می شود .به عنوان یک کاربرد خانگی ساده ،کلریدریک اسید رقیق اغلب به عنوانماده رسوب زدا استفاده می شود .در صنایع غذایی،
این اسید به عنوان افزودنی غذایی و در تولید ژالتین مصرفمی شود .اسید هیدروکلریک همچنین در فرآوری چرم استفاده می شود.
در شرایط فشار معمولی و در اثر خنک شدن کلریدریک اسید حاوی حدود ٪۶۰یا کمتر آب ،به گاز تبدیل می شود.
کلریدریک اسید خشک به نام کلرید هیدروژن یا HClخشک شناخته می شود؛ این ترکیب به عنوان کلرید هیدرونیومنیز معروف است.
فهرست مطالب
۱نگاهی به تاریخچه
۲روش های تولید اسید کلریدریک
۳خواص و کاربردها
۳.۱مشخصات فیزیکی و شیمیایی اسید کلریدریک
۴کاربردهای اسید کلریدریک
-۱ ۴.۱تمیزکاری فلزات و اسید شویی فوالد
-۲ ۴.۲تولید ترکیبات آلی
-۳ ۴.۳تولید ترکیبات غیر آلی
-۴ ۴.۴کنترل و خنثی سازی pH
-۵ ۴.۵بازیابی تبادل کنند ههای یونی
-۶ ۴.۶سایر کاربردهای هیدروکلریک اسید
۵ایمنی هیدروکلریک اسید
۵.۱بسته بندی اسید کلریدریک
۵.۲شرایط نگهداری
۶وضعیت بازار و خرید و فروش و قیمت روز اسید کلریدریک
نگاهی به تاریخچه
اسید کلریدریک از همان ابتدای تاریخ پیدایش و مصرف ،یک ماده شیمیایی مهم برای استفاده بوده است.
هیدروکلریک اسید توسط شیمیدان معروف ایرانی ،جابر بن حیان در حدود سال ۸۰۰میالدی کشف شده است.
“ ،”Aqua regiaمخلوطی متشکل از دو اسید کلریدریک و نیتریک است و از حل شدن “سال آمونیاک” در اسیدنیتریک تهیه می شود؛ این
روش ها و ترکیبات در کارهای تحقیقاتی سودو-گبر ( ،)Pseudo-Geberشیمیدان اروپاییقرن سیزدهم شرح داده شد.
اسید کلریدریک آزاد برای اولین بار به طور عمومی در قرن شانزدهم توسط “لیباویوس” توصیف شد؛ او توانست ایناسید را با حرارت دادن
نمک در بوته های سفالی تهیه کند.
برخی از منابع ادعا می کنند که کلریدریک اسید خالص برای اولین بار توسط راهب آلمانی در قرن پانزدهم کشف شد؛هنگامی که او نمک
معمولی و ویتریول سبز را حرارت داد .در حالی که سایر منابع معتقدند که هیچ اشاره روشنی بهتهیه هیدروکلریک اسید خالص تا پایان قرن
شانزدهم نشده است.
در قرن هفدهم “ ،یوهان رودولف گالوبر” آلمانی ،از نمک کلرید سدیم و اسید سولفوریک برای تهیه سولفات سدیم درفرآیند مانهایم استفاده کرد.
در این فرآیند ،گاز کلرید هیدروژن آزاد م یشود.
جوزف پریستلی ،دانشمند انگلیسی ،هیدروژن کلرید خالص را در سال ۱۷۷۲تهیه کرد .تا سال ۱۸۰۸هامفری دیوی ازانگلیس ثابت کرد که
این ترکیب شیمیایی شامل هیدروژن و کلر است.
در طول انقالب صنعتی در اروپا ،تقاضا برای مواد قلیایی افزایش یافت .یک فرآیند صنعتی جدید که توسط “نیکالسلبالنک” از فرانسه معرفی
شد ،تولید گسترده و ارزان کربنات سدیم را امکان پذیر کرد.
در این فرآیند ،نمک معمولی با استفاده از اسید سولفوریک ،سنگ آهک و زغال سنگ به سودا َاش تبدیل م یشود وکلرید هیدروژن به عنوان
محصول جانبی آزاد می شود.
تا قبل از اینکه رو شهایی برای جمع آوری ترکیب HClاضافی ارائه شود ،این ماده در هوا آزاد می شد .در سال ،۱۸۳۰جذب HClبه این حوزه
از صنعت معرفی شد .از اسید کلریدریک تولید شده ،در ساخت “سال آمونیاک” (کلریدآمونیوم) استفاده شد.
در قرن ،۲۰فرآیند Leblancبه طور مؤثر با فرآیند Solvayجایگزین شد ،بدون اینکه فرآورده جانبی این اسید تولیدشود.
از آنجایی که کلریدریک اسید قبًال به عنوان یک ماده شیمیایی مهم در کاربردهای فراوان شناخته شده بود ،شرکت هاروش های تولید دیگری را
آغاز کردند که برخی از آنها امروزه نیز مورد استفاده قرار م یگیرند .بعد از سال ،۲۰۰۰هیدروکلریک اسید بیشتر از جذب کلرید هیدروژن که
یک محصول جانبی از تولید ترکیبات آلی صنعتی است ،تولیدم یشود.
کلرید هیدروژن معموًال در آزمایشگاه و در مقیاس صنعتی با واکنش یک ترکیب کلرید -به طور عمده ،کلرید سدیم( -)NaClبا اسید
سولفوریک ( )۴ H ۲ SOتهیه می شود.
همچنین اسید کلریدریک از واکنش برخی کلریدها (به عنوان مثال ،تری کلرید فسفر ۳ PCl ،یا کلرید تیونیل)۲ SOCl ،با آب یا به عنوان یک
محصول جانبی از کلر دار شدن بسیاری از مواد آلی (به عنوان مثال ،متان یا بنزن) تولیدمی شود.
اسید کلریدریک با حل شدن کلرید هیدروژن گازی در آب تهیه می شود .به دلیل خاصیت خورنده بودن این اسید،معموًال از دستگاه های
سرامیکی ،شیش های یا در برخی موارد ،سیستم های ساخته شده از “تانتال(”)Tantalumاستفاده می شود.
کلریدریک اسید معموًال به عنوان محلول حاوی ۳۵-۲۸درصد وزن کلرید هیدروژن به بازار عرضه می شود که معموًال بهعنوان اسید
کلریدریک غلیظ شناخته می شود.
هیدروژن کلرید مایع بدون آب نیز موجود است اما از آنجا که برای نگهداری آن به ظروف سنگین و گران قیمت نیازاست ،استفاده از کلرید
هیدروژن به این شکل محدود است.
خواص و کاربردها
اسید کلریدریک ،نمک یون هیدرونیوم ( )H ۳ O+و کلرید است .این ماده معموًال با تیمار HClبا آب تهیه می شود.
HCl + H ۲ O → H ۳ O+ + Cl
اهمیت یون هیدرونیوم در محلول های رقیق هیدروکلریک اسید از اهمیت بیشتری برخوردار است .ماهیت واقعیاسید در واقع به حضور
یون هیدروژن در محیط مربوط است.
اسید کلریدریک یک اسید قوی است ،زیرا کامًال در آب تفکیک می شود .بنابراین می توان از آن برای تهیه نمک هایحاوی آنیون کلرید
استفاده کرد.
اسید هیدروکلریک ،یک اسید مناسب برای تع ن مقدار بازها (ترکیب قلیایی) است .اسید قوی تیتر کننده به دلیلداشتن یک نقطه پایانی مشخص
و تیزتر ،نتایج دقیق تری را نشان می دهد (=نقطه تیزتر یعنی منحنی نمودارتیتراسیون اسید و باز ،در یک نقطه ،تغ ر جهت می دهد و این
نقطه بسیار مشخص است).
اسید هیدرو کلریدریک به طور مکرر در تجزیه و آنالیزهای شیمیایی برای تهیه نمونه ها (هضم نمونه) استفادهمی شود .اسید کلریدریک
غلیظ بسیاری از فلزات را حل کرده و کلریدهای فلزی و گاز هیدروژن را تشکیل می دهد.
همچنین با ترکیباتی مانند کربنات کلسیم یا اکسید مس ( )IIواکنش می دهد و کلریدهای محلول را تولید می کند.
خصوصیات فیزیکی اسید کلریدریک شامل نقاط جوش و ذوب ،چگالی و pHاست .مقدار اسیدیته یا pHاسید بهغلظت یا موالریته HClدر
محلول آبی بستگی دارد.
نام ترکیب
IUPAC Chloraneنامگذاری
ویژگی ها و خواص
شکل ظاهری بدون رنگ -شفاف-اگر خیلی غلیظ باشد به صورت مه یاکف دیده می
شود
ترکیبات مرتبط
صنعت اسیدشویی فوالد می تواند فرآیند بازیابی اسید هیدروکلریک را ممکن سازد .متداول ترین فرآیند بازیابی اسید،فرآیند پیروهیدرولیز است
که به صورت زیر نمایش داده می شود:
۴ FeCl ۲ + ۴ H ۲ O + O ۲ → ۸ HCl + 2Fe ۲ O ۳
فرآورده جانبی ،اکسید آهن ( )IIIاست که بسیار ارزش بوده و در صنایع مختلف دیگر مورد استفاده قرار می گیرد.
سایر ترکیبات آلی تولید شده با اسید کلریدریک شامل بیس فنول Aبرای تهیه پلی کربنات ها ،تولید کربن فعال ،تهیهاسید اسکوربیک و همچنین
محصوالت دارویی گوناگون است.
از کلرید آهن ( )IIIو PACبه عنوان عوامل لخته ساز و منعقد کننده در تصفیه فاضالب ،تصفیه آب آشامیدنی و تولیدکاغذ استفاده می شود.
سایر ترکیبات معدنی تولید شده با این اسید شامل استفاده از نمک کلرید کلسیم ،کلرید نیکل ( )IIبرای آبکاری وکلرید روی برای صنعت
گالوانیزه و تولید باتری است.
در صنایع کم مصرف ،هیدروکلریک اسید با کیفیت معمولی برای خنثی سازی جریان پساب و کنترل pHاستخر شناکافی است .هم اسید
کلریدریک ۳۷درصد و هم هیدروکلریک اسید ۳۳درصد برای این منظور به کار می روند اما بایدشرایط ،کنترل شده باشد.
این اسید برای شستشوی کاتیون ها از رزی ن ها معموًال مناسب است .در این فرآیند بازیابی ،یون Na+با H+و یون ۲ Ca+با ۲ H+جایگزین
می شود.
تبادل کننده های یونی و آب خالص در صنایع شیمیایی ،تولید آب آشامیدنی و بسیاری از صنایع غذایی استفادهمی شوند.
بسیاری از واکنش های شیمیایی حاوی اسید کلریدریک در تولید مواد غذایی ،مواد افزودنی خوراکی اعمالمی شود .محصوالت معمول
شامل آسپارتام ،فروکتوز ،اسید سیتریک ،لیزین ،پروتئین گیاهی هیدرولیز شده بهعنوان تقویت کننده غذا و ژالتین هستند .در صورت
نیاز برای خلوص بیشتر محصول نهایی می توان از اسیدکلریدریک با گرید خوراکی (=بسیار خالص) استفاده کرد.
۴ از مخلوط شدن کلریدریک اسید با مواد شیمیایی اکسید کننده متداول مانند هیپوکلریت سدیم (سفید کننده )NaClO،یا پرمنگنات پتاسیم (
،)KMNOگاز کلر سمی تولید می شود.
استفاده از تجهیزات محافظت شخصی مانند دستکش التکس ،عینک محافظ چشم و لباس مناسب کار با آستین هایبلند و کفش مقاوم در برابر مواد
شیمیایی ،خطرات مربوط به کار کردن با اسید کلریدریک را به حداقل می رساند.
آژانس حفاظت از محیط زیست ایاالت متحده ،کلریدریک اسید را به عنوان یک ماده سمی و خورنده ،درجه بندیمی کند.
بسته بندی اسیدکلریدریکخرید و فروش اسید کلریدریک در بسته بندی های بشکه ای از جنس پالستیک – پلیمریانجام می گیرد .حجم این بشکه
ها عمومًا ۲۲۰لیتری است .امکان سفارش و خرید این اسید به صورت فله ای هموجود دارد .تانکرهای ۲۵تنی ،برای حمل و نقل فله ای اسید
استفاده می شوند.
مخازن این تانکرها از فوالد مقاوم به اسیدها ساخته شده اند و روی آنها ،عالمت خورنده بودن اسید و عالمتمخصوص حمل مواد شیمیایی
خطرناک ،درج شده است.
بسته بندی های اسید کلریدریک در گرید آزمایشگاهی و با خلوص ۳۰تا ۳۳درصد ،یا اسید کلریدریک ۳۷درصد ،درحجم ۵/۲لیتر ۵ ،لیتر و
یا ۲۰لیتر موجود است .هیدروکلریک اسید مرک و اسید سیگما آلدریچ ،دو برند آزمایشگاهیبرای این ترکیب هستند.
شرایط نگهداری
ذخیره سازی اسید کلریدریک :بشکه های حاوی هیدروکلریک اسید را باید در یک مکان خنک ،خشک و دارای تهویهمناسب و به دور از مواد
ناسازگار نگهداری کنید .انبار محل نگهداری اسید ،یک منطقه با ماهیت خورنده است .ایناسید را نباید در ظروف فلزی نگهداری کنید .کلرید
هیدروژن را دور از مواد قلیایی نگهداری کنید .بشکه ها و مخازن رااز مواد اکسید کننده جدا نگه دارید.
بعد از کار کردن با اسید ،دستان خود را کامًال بشو د .برای حذف آلودگی ،لباس ها را قبل از استفاده مجدد ،بشو د.
محتویات بشکه ها ممکن است در طوالنی مدت دچار افزایش فشار داخلی شوند.
مواظب باشید اسید کلریدریک با چشم ،پوست یا لباس شما تماس نداشته باشد .ظرف اسید را محکم و درب بستهنگه دارید.
بشکه های حاوی این اسید را در مجاورت بازها و فلزات نگهداری نکنید .هنگام باز کردن درب بشکه ها باید بسیاراحتیاط کنید.
از پیمانه های فلزی یا سایر وسایل فلزی برای برداشتن حجمی از اسید ،استفاده نکنید .بخار یا غبار کلریدریک اسید راتنفس نکنید .فقط در
صورتیکه انبار ،تهویه مناسب دارد یا ماسک تنفسی مناسب دارید ،از آن استفاده کنید.
فروش اسید کلریدریک ،%۳۳اسید کلریدریک ،%۳۷یا کلریدریک اسید ،%۳۰در بسته بندی های استاندارد و مطابقبا نیاز مشتری انجام می
شود .هیدروژن کلرید ،یک ترکیب قطبی است و به این جهت بسیار واکنش پذیر است .بههمین دلیل ،حمل و نقل آن باید با رعایت تمام
استانداردهای ایمنی و کار با مواد شیمیایی خطرناک و خورنده انجامگیرد.
قیمت اسید کلریدریک با توجه به ترکیبات اولیه برای تولید و میزان عرضه و تقاضا در بازارهای داخلی و بازار جهانیتع ن می شود.
منابع:
https://en.wikipedia.org/wiki/Hydrochloric_acid https://fscimage.fishersci.com/msds/11155.htm
https://www.britannica.com/science/hydrogen-chloride