“Ang wika ay isang sistema ng mga arbitraryong* simbolo ng mga
tunog na ginagamit ng mga tao sa loob ng isang komunidad para sa
komunikasyon. Sistematiko, malikhain, at patuloy na nagbabago ang wika.
Mayroon itong iba’t ibang anyo at gamit.” (Consuelo Paz, 2003)
GRAMATIKA
Tinataglay ng wika na tumutukoy sa sistema ng mga pamantayan
kung paano nakabubuo ng mga pangungusap sa isang wika.
 Nahahati ang gramatika ng wika ayon sa sumusunod:
1. Ponetika – nakatuon sa mga artikulasyon* ng mga tunog, inaaral
dito ang katangian ng iba’t ibang tunog at kung paano binibigkas
ang bawat isa.
2. Ponolohiya – pagsasaayos ng mga makabuluhang tunog o
ponema*. Bunga nito, nakabubuo ng pantig* o silabol sa wika.
Kalimitang binubuo ng isang katinig* at isang patinig ang batayang
istruktura ng pantig sa wikang Filipino ngunit posible rin naman
ang pagkakaroon ng mga klaster o dalawang magkasunod na
katinig para sa ibang mga salitang-hiram*.
3. Morpolohiya – tinatalakay ang pagbuo ng mga salita, mula sa
pagsasama-sama ng mga pantig.
4. Sintaks - Pagbuo ng pangungusap, mula sa mga bahagi nito
hanggang sa pagpapalawak ng mga ito.
5. Semantiks - may kinalaman sa pagbibigay-interpretasyon ng mga
kahulugan ng mga salita at pangungusap; mahalaga sa higit pang
ikatatagumpay ng pagkakaunawaan sa pagitan ng mga
gumagamit ng wika.
“Makikita ang pagkamalikhain ng wika sa kakayahan ng mga taong
gamitin ito sa pagpapahayag ng kanilang mga iniisip, nararamdaman, at
nararanasan, isang natatangi na kakayahang nasa mga tao lamang at wala
sa ibang nilalang.” (Chomsky, 1995)
BASAHIN
Pamagat: Varayti ng Wika
May-akda: Nilo Ocampo
Nilalaman:
 2 Uri ng Baryasyon ng Wika (George Yule, 2010)
o Ang naimbestigahan sa pamamagitan ng geographic
linguistics*, nagdidiin sa mga rehiyonal na varayti.
o Ang mga sangkot na salik sa panlipunang baryasyon sa gamit
ng wika.
 Istandard ng Wika
o Standard English o Istandard Ganito/Ganoon
- Varayting bumubuo sa batayang ng nakalimbag na
Ingles sa mga pahayagan at aklat, sa mass media at itinuturo
sa mga eskuwelahan.
- Varayting itinuturing ng ilang tao bilang tanging uri
ng ‘Wastong’ Ingles, dahil sa kailangang mapanatiling ‘puro’.
 Punto (Aksent) at Dayalek
o Punto – nakalimita sa mga aspekto sa pagbigkas na
nagpapakilala sa indibidwal na tagapagsalita kung saan sya
galling, rehiyonal o panlipunan.
o Dayalek – naglalarawan ng mga sangkap ng gramar at
bokabularyo, gayundin ng aspekto ng pagbigkas
o Ang importanteng puntong dapat tandaan ay mula sa punto
de bistang lingguwistik, walang varayting ‘mas mabuti’ kaysa
sa isa pa.
o Punto de bistang panlipunan, ang ilang varayti ay nagiging
mas prestihiyoso.
Kadalasan sa mga wikang nagiging Wikang Standard, ay karaniwang
dayalek na prestihiyoso sa panlipunan, orihinal na konektado sa
isang sentrong politikal o kultural.
 Mga Dayalek na Rehiyonal
o Madalas na pinanggagalingan ng ilang katatawanan sa mga
maninirahan sa ibang rehiyon.
o Malinaw na may kakabit na isttiryotayp na bigkas ang ilang
dayalek na rehiyonal.
 Isogloss at Dayalek na Hanggahan
o Isogloss – kumakatawan sa pagitan ng mga lugar tungkol sa
isang partikular na lingguwistik na aytem.
o Dayalek na Hanggahan – nagpapakita ng kung saan lang yung
hangganan o sakop ng isang dayalek.
 Ang Katuluyang Kontinuum na Dayalektal
o Ang pagtanaw sa isang rehiyonal na baryasyon na nakalugar
sa isang katuluyan o continuum (kabuuan/pangkalahatan), at
hindi iyong may kapansin-pansing patlang sa pagitan ng mga
rehiyon.
o Bidialectal – nagsasalita ng dalawang dayalek
o Bilingual – nagsasalita ng dalawang wika.
 Bilingguwalismo
o Sa maraming bansa, hind ilang simpleng dalawang dayalek
ang rehiyonal na baryasyon, subalit isang bagay ng dalawang
magkakaiba at magkalayong wika.
o Sa gayong sitwasyon, sa puntong indibidwal, mas nagiging
katangian ng maynoriti ang bilingguwalismo. Sa anyong ito,
lumalaki ang isang myembro ng maynoriti sa isang
komunidad na lingguwistik, pero natututo ng isa pang wika
para makibahagi sa mas malaki, mas dominanteng
komunidad na lingguwistik
o Ang indibidwal na bilingguwalismo, gayunman, ay simpleng
resulta lang ng pagkakaroon ng dalawang magulang na
magkaiba ang wika.
o Gayunman, dito rin sa tipong ito ng bilingguwalismo,
lumilitaw ang isang wika bilang mas dominant, ang isa
naman, napangingibabawan.
 Pagpaplanong Wika
o Kailangang aktibo ang pamahalaan, ang mga pangkat
panlegal at pang-edukasyon sa pagpaplano kung anong
varayti ng mga wikang sinasalita sa bansa ang gagamitin sa
larangang opisyal.
o Mas malinaw na Makikita ang proseso ng pagpaplanong
pangwika kapag yugto-yugto itong naipatupad sa lakad ng
mga taon.
o Ang proseso ng pagpili (pagtukoy ng opisyal na wika) ay
sinundan ng ‘kodipikasyon’ kung saan ginagamit ang
batayang gramar, diksiyonaryo at mga modelong sulatin para
itanghal ang varayting Istandard.
o Sunod ang proseso ng ‘elaborasyon’ ang varayting Istandard
na nililinang para gamitin sa lahat ng aspekto ng buhay
panlipunan, kasama na sa pagpapalitaw ng katipunan ng mga
akdang pampanitikang nakasulat sa Istandard.
o Ang proseso ng ‘implementasyon’ ay katungkulan dapat ng
pamahalaan sa pagtutulak nito sa gamit ng Istandard, at;
o ‘Pagkatanggap’ ang huling yugto kung saan ang mayorya ng
populasyon ay gumagamit na ng Istandard at iniisip ito bilang
pambansang wika, gumaganap ng bahagi hindi lang sa
panlipunan, kundi sa pagkakakilanlang pambansa.
 Mga Pidgin at Creole
o Sa ilang lugar, ang napiling Istandard ay puwedeng orihinal
na walang mga katutubong ispiker.
o Pidgin – varayti ng isang wika na napaunlad sa mga
kadahilanang praktikal, tulad ng pangangalakal, sa mga
pangkat ang mga taong hindi alam ang wika ng iba pa. Galing
ang salita sa isang bersiyon ng Pidgin Chinese ng salitang
Ingles na ‘business’. Mayroon pang ilang Pidgin English na
 ginagamit hanggang ngayon. Natatangi sila sa isang kawalan
ng anumang komplikadong morpolohiyang gramatikal at
limitadong bokabularyo. Mas madalas palitan ng mga
functional morphemes, ang lugar ng mga inflectional
morphemes na natatagpuan sa pinanggalingang wika.
 Puwedeng mga parirala mula sa ibang wika ang
pinanggalingan ng maraming salita sa Pidgin.
 Puwedeng ibang-iba ang sintaks ng Pidgin sa mga
wikang hiniraman at hinanguan nito.
o Creole – nadevelop na Pidgin lagpas sa tungkulin nito bilang
wika ng pangangalakal at naging unang wika ng isang
pamayanang panlipunan. Hindi tulad ng Pidgin, mas
maraming katutubong ispiker ang mga wikang creole.
Madalas silang nalinang at naitatag na sa mga dating alipin na
populasyon sa mga dating estadong kolonyal.
 Wika, Kultura at Lipunan
o Natukoy sa itaas na sa pamamaraan ng iyong pananalita, may
napapansing bakas kung saan ka namalagi sa iyong mga
unang taon sa buhay, kung isasaalang-alang ang puntong
rehiyonal o dayalektal.
o Gayunman, hindi puwedeng may iba pang katangian ang
iyong pananalita na hindi kaugnay sa baryasyong rehiyonal.
o Mahalagang hindi maisantabi ang panlipunang aspekto ng
wika dahil, sa maraming paraan, ang pananalita ay isang uri
ng panlipunang identidad at ginagamit, para tukuyin ang
pagkabilang sa iba’t ibang panlipunang pangkat o iba’t ibang
komunidad ng pananalita.
 Mga Panlipunang Dayalek
o Tumutukoy sa varayti ng wikang ginagamit ng mga pangkat
na tinutukoy ayon sa uri, edukasyon, trabaho, edad, kasarian,
at iba pang panlipunang sukatan.
 Edukasyon, Okupasyon at Uring Panlipunan
o Sa ilang survey ng dayalek, natuklasan na doon sa mga
umaalis sa sistemang pang-edukasyon sa murang edad, mas
may pagkiling ang mga tao na gumamit ng mga anyong hindi
ganoong gamitin sa pananalita ng mga tumutuloy sa
kolehiyo.
o Kaugnay sa edukasyon ang mga pagkakaiba sa okupasyon at
panlipunang uri na may ilang epekto sa pananalita ng mga
indibidwal. Bawat okupasyon ay may sangkap na jargon na
hindi basta maiintindihan noong mga hindi ganoon ang
okupasyon
 Edad at Kasarian
o Maraming mas batang ispiker na naninirahan sa isang
partikular na rehiyon ang madalas tumitingin sa resulta ng
isang survey ng dayalek ng kanilang lugar at nagsasabing
ginagamit nga ng kanilang mga lolo’t lola ang mga salitang
iyon, pero sila hindi.
o Isang pangkalahatang konklusyon mula sa mga survey ng
dayalek na mas gumagamit ang mga babaeng tagapagsalita
ng mga mas prestihiyoso sa anyo kaysa sa mga lalaking
tagapagsalita na pareho ang katayuang panlipunan.
o Sa ilang mga kultura, mas markado ang pagkakaiba sa
pananalitang lalaki at babae.
 Etnikong Kaligiran
o Sa ilang lugar kung saan may malakas na katapatan sa wika
ng orihinal na wika ng pangkat. Ilang malalaking bahagi ang
nadadala sa bagong wika.
o Kapag medyo napahiwalay ang isang grupo sa loob ng isang
Lipunan, nagiging mas markado ang mga pagkakaiba sa
panlipunang dayalek.
o Nagiging problema dahil dito, mula sa punto de bistang
panlipunan, na ang resultang varayti ay nagkakaroon ng
istigma na “masamang salita/bad speech”.
 o Gayunman, hindi gumagamit ng copula sa mga gayong
istruktura ang maraming dayalek ng English at malaking
bilang ng mga wika ang may parehong istruktura na walang
copula. Bilang isang dayalek, simpleng may katangian lang ito
na konsistent na iba sa Istandard.
 Idyolek
o Dayalek na personal ng bawat ispiker na indibidwal ng isang
wika.
o May iba pang salik, tulad ng kuwaliti ng boses at katayuang
pisikal, na nakapag-ambag sa mga katangiang nagpapakilala
sa pananalita ng isang indibidwal, pero marami sa mga
panlipunang salik na nailarawan na ang nagdedetermina ng
idyolek ng bawat tao.
 Register
o Natutukoy din na estilo o stylistic variation.
o Batayang nosyon na sa anumang pagkakataon, di ma-
iiwasang kakabit ang wika sa konteksto ng sitwasyon at ang
iba’t – ibang sitwasyon ay nangangailangan ng iba’t ibang
pagharap.
 Tenor
o Mga antas ng estilo ng pananalita, mula sa napakapormal
hanggang sa napakaimpormal.
 Larang/Field
o Pinag-aaralan din ang register ayon sa larang/field o sa
aktibidad at sa bokabularyong lumilitaw para sa mga
larangang o propesyon.
o Madalas tinatawag itong teknikal na bokabularyo, pero
medyo nakaliligaw ito dahil naituturing na makabagong
agham at teknolohiya lamang halos ang nangangailangan ng
gayong bokabularyo.
o Dahil mukhang esklusibo ang bokabularyo sa bawat
larangang, mukhang mas angkop na tawagin ang mga itong
bokabularyong-espesipiko-sa-larang (field-specific).
 Paraan (Mode)
o Sensitibo rin ang wika sa mga pamamaraang gamit sa
komunikasyon. Pangunahing distinksiyon sa pagitan ng mga
daluyan ng komunikasyong mga ito kung kagyat ang kontak
ng mga kalahok o nagpapahintulot pa ng palugit sa mga ito.
o Mas madaling husgahan ang paraang nakasulat dahil sa
relatibong pagkapermanente nito kaiba sa kalikasang
transitori ng pananalita.
 Katangian ng mga Pananalitang Espontanyo
o Nagsimula ang mga katangiang ito ng pananalita dahil sa
dinamiko at interaktibong aspekto ng paraang ito. Lalo na sa
harapang sitwasyon na impormal, kapuwa biglaan at
mapagtulungang pakikiugnay ito ng mga kalahok.
o Samantalang relatibo ang transitori at di-permanente ang
pananalita, relatibong nakahimpil at permanente naman ang
produkto ng pagsusulat. Ang nakasulat ay nakasulat na, kaiba
sa pananalita na may dagdag na konteksto o asal-
paralingguwistik ang kahulugan ng isang binigkas.
 Diglossia
o Nilalarawan ang isang sitwasyong may dalawang
napakaibang varayti ng wika sa loob ng isang komunidad ng
pagsasalita, bawat isa may malinaw na katungkulang
panlipunan.
 Determinismong Lingguwistik
o Nanghahawak sa pinakamasidhing bersiyon nito na
“itinnatakda ng wika ang pag-iisip”. Sa madaling sabi,
makapag – iisip ka lamang sa mga kategoryang
pinapapahintulutan sa iyo ng iyong wika.
TERMINOLOHIYA
Arbitraryo –
Artikulasyon –
Geographic Linguistics –
Katinig –
Morpema – pinakamaliit na yunit ng salita na nagtataglay ng
kahulugan, katulad ng mga salitang-ugat, gayundin ng mga panlapi
Pantig –
Ponema –
Salitang-hiram –