ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Modyul 3: Mga Unang Tao sa Daigdig

Ikalima at Ika-anim na Linggo (Day 13 – Day 16)

I. Pamantayang Pangnilalaman: Ang mga mag-aaral ay naipamamalas ang pag-unawa sa interaksiyon ng tao sa
kaniyang kapaligiran na nagbigay-daan sa pag-usbong ng mga sinaunang kabihasnan na nagkaloob ng mga pamanang
humubog sa pamumuhay ng kasalukuyang henerasyon

II. Pamantayan sa Pagganap: Ang mga mag-aaral ay nakabubuo ng panukalang proyektong nagsusulong sa
pangangalaga at preserbasyon ng mga pamana ng mga sinaunang kabihasnan sa Daigdig para sa kasalukuyan at sa
susunod na henerasyon

III. Kasanayang Pampagkatuto:

1. Nasusuri ang mga teoryang siyentipiko at pahayag mula sa Bibliya tungkol sa pinagmulan ng tao
2. Nasusuri ang mga pagbabago sa pisikal na katangian ng mga unang tao sa daigdig
3. Nasusuri ang mga kondisyong heograpikal ng mga unang tao sa daigdig
4. Naipaliliwanag ang uri ng pamumuhay ng mga unang tao sa daigdig
5. Nasusuri ang yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong prehistoriko
6. Napapahalagahan ang kontribusyon ng mga yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong prehistoriko

IV. Gradual Release of Responsibility (GRR)

Araw Day 13 Day 14 Day 15 Day 16
Elemento Pag-alam at Pagsuri Pag-alam at Pagsuri Pagsuri, Ebalwasyon at Pagtugon
 Nasusuri ang mga  Nasusuri ang yugto ng pag-unlad ng
 Nasusuri ang mga
pagbabago sa pisikal na kultura sa panahong prehistoriko
teoryang siyentipiko
Layunin katangian ng mga unang  Naipaliliwanag ang uri ng pamumuhay ng
at pahayag mula sa
tao sa daigdig mga unang tao sa daigdig
Bibliya tungkol sa
 Nasusuri ang mga  Napapahalagahan ang mga ambag ng
pinagmulan ng tao
kondisyong heograpikal ng bawat yugto ng pag-unlad ng kultura sa
mga unang tao sa daigdig kasalukuyang panahon

SMS-ARDC 1
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

V. Scriptural Message and Fr. Al’s Message

Ang modyul na ito ay makatutulong sa mga mag-aaral upang maunawaan at mapagnilayan ang mga mensahe mula sa
Bibliya na naging basehan rin ng mga turo ni Venerable Al.

SCRIPTURAL MESSAGE
“Ang nag-aalaga sa punong igos ay makakakain ng bunga niyon; ang nagmamalasakit ay pararangalan naman ng kaniyang
panginoon.” (Proverbs 27:18)

FR. AL’S MESSAGE

“Ang Panginoon ang ganap na huwaran natin ng kababaang-loob at ang halimbawa ng kapayakan. Bago Niya
sinimulang magpakilala sa mga tao, nagpunta muna Siya sa disyerto at nanatili roon ng apatnapung araw upang manalangin.
Nagpakita sa Kanya ang demonyo at tinukso Siya. Ang huling tukso kay Hesus ay ang tukso ng pagmamataas at kayabangan.
Dinala ng demonyo si Hesus sa tuktok ng Templo at hinikayat Siyang magpatihulog mula sa tuktok hanggang sa ibaba nang
walang anumang galos. Hinihingi ng demonyo kay Hesus na maging si Superman at ipakita sa mga tao ang Kanyang
kapangyarihan, ang Kanyang matinding lakas at ang Kanyang kaluwalhatian.” (Homily, February 12, 1992)

SMS-ARDC 2
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

VI. Daily Learning Log (Ang mga mag-aaral ay…)

Elemento Day 13 Day 14 Day 15 Day 16

Paksa Mga Unang Tao sa Daigdig
Mga Kasanayan sa
 Nasusuri ang mga
Pagkatuto
teoryang siyentipiko at
pahayag mula sa
Bibliya tungkol sa
pinagmulan ng tao
 Nasusuri ang yugto ng pag-unlad
ng kultura sa panahong
 Nasusuri ang mga pagbabago
prehistoriko
sa pisikal na katangian ng mga
 Naipaliliwanag ang uri ng
unang tao sa daigdig
pamumuhay ng mga unang tao sa
 Nasusuri ang mga kondisyong
daigdig
heograpikal ng mga unang tao
 Napapahalagahan ang mga ambag
sa daigdig
ng bawat yugto ng pag-unlad ng
kultura sa kasalukuyang panahon

A1. Pagsusuri ng Teksto A4. Pagsusuri ng Teksto (Think- A7. Picture Analysis (Pangklaseng
Panimula (Think-Pair-Share) – 20 Pair-Share) – 20 minutes Gawain) – 10 minutes
minutes
Pampagkatuto
Mga Gawaing

Pang- A2. Malayang A5. Malayang Talakayan A8. Anthropological Chart

kasaluku Talakayan (Pangklaseng
yan Gawain) - 20 minutes
A3. Data Retrieval
Panapos Chart (Indibidwal na
Gawain) – 10 minutes
(Pangklaseng Gawain)- 20 minutes (Pangkatang Gawain) – 65 minutes
A6. Paglalagom (Pangklaseng A9. Maikling Pagsusulit (Indibidwal
Gawain) – 10 minutes na Gawain) – 25 minutes

Pagtataya Data Retrieval Chart Paglalagom (FA) Anthropological Chart (PT 3)

(FA) Maikling Pagsusulit (WW 3)

Note

SMS-ARDC 3
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Sanggunian
1. Bustamante, E. (2014). Sulyap sa Kasaysayan ng Daigdig. Quezon City: St. Bernadette Publishing House Corporation
2. Cruz, M., Fietas, M., Mercado, M. (2014). Kasaysayan ng Daigdig. Quezon City: Vibal Publishing House, Inc.
3. Jimenez, E. (2014). Araling Panlipunan sa Makabagong Siglo: Kasaysayan ng Daigdig 8. Makati City: Don Bosco Press,
Inc.
4. Manaay, E. & Taguinod, P. (2017). Kasaysayan ng Daigdig. Valenzuela City: JO-ES Publishing House, Inc.
5. Luna, G. (2016). SINAG: Kasaysayan ng Daigdig.Quezon City: Sunshine Interlinks Publishing House, Inc.
6. Soriano, C., Antonio, E., Dallo, E., Imperial, C., Samson, M. (2015). Kayamanan: Kasaysayan ng Daigdig. Manila: Rex
Bookstore, Inc.

Internet Sources:
1. National Museum of Natural History. Retrieved at http://humanorigins.si.edu
2. https://phys.org/news/2014-11-neanderthals-sub-species-modern-humans.html
3. http://www.columbia.edu/itc/anthropology/v1007/2002projects/web/paranth/paranth.html

SMS-ARDC 4
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

 Nasusuri ang mga teoryang siyentipiko at pahayag mula sa Bibliya

Day 13 tungkol sa pinagmulan ng tao

A1. Pagsusuri ng Teksto (Think-Pair-Share) – 20 minutes

Note: Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto sa ibaba at pagkatapos ay pasagutan

ang mga gabay na tanong na kaakibat nito.

Paglikha at Ebolusyon (Evolutionism)

Ang talino at kalayaang (intellect, volition, freewill) ipinagkaloob sa mga tao
ay hindi lamang naging daan upang paunlarin ang kanyang sarili at gawing
komportable ang kaniyang pamumuhay kundi ito rin ang nagbigay sa kanya ng
kakayahan upang usisain ang pinagmulan o baguhin ang anumang umiiral na mga
kasalukuyang paniniwala mayroon sa mundo bago pa siya isilang. Ito ang naging
dahilan kung bakit maraming umusbong na pagtatalo tungkol sa relihiyon kontra
siyensiya, pananampalataya, at katwiran.

Ang unang perspektiba ay batay sa ideya na may lumika na gumawa sa

daigdig. Saan mang panig, tila iisa ang paniniwala ng iba’t ibang pangunahing
relihiyon o pananampalataya na may iisang Diyos na lumikha ng lahat ng bagay
at buhay sa mundo at sa kalawakan. Para sa mga Kristiyano at Hudyo, kinilala
Siya bilang Yeshua, Hesus, Yahweh. Para sa mga Muslim, Siya ay si Allah, at sa
mga Hindu o Indian, itinuring si Brahma ang Diyos ng Tagapaglikha. Sa posisyon
ng Banal na Paglikha na Kasulatan ng Unang Aklat ng Bibliya o Genesis,
pinaniniwalaang ang mga bagay at phenomena sa mundo ay naaayon sa plano at
pag-aadya ng Diyos para sa kanyang obra maestra – ang mga tao – na kawangis
Niya.

Ang ikalawang pananaw na dapat talakayin ay ang Teorya ng Ebolusyon

(Evolutionism). Binigyang diin ng pananaw na ito ang konsepto ng pagbabago sa
kaanyuan at kakanyahan ng mga species sa pamamagitan ng natural selection o
ang proseso ng pananatili o pagkawala ng mga species batay sa kakayahan nitong
mabuhay at mapanatili ang lahi sa kabila ng mga nakaambang panganib sa
kanyang kapaligiran (adaptation).

Si Charles Darwin (1809-1882) ang pangunahing tagapagsulong ng kaisipang

inilathala niya sa kanyang aklat, ang On the Origin of Species by Means of Natural
Selection, na ipinaliwanag ang natural selection batay sa kompetisyong
namamagitan sa mga nilalang sa mundo gaya ng katangiang pisikal halimbawa
ang kakayahang mangalap ng pagkain at malagpasan ang mga panganib sa
kanyang nakagisnang kapaligiran. Higit na maiintihan ang konseptong ito sa diwa
na “matira ang matibay” o “survival of the fittest”. Masusubok dito ang kakayahan
ng species na iangkop at baguhin ang kanyang sarili hanggang sa
“maisaperpekto” ang katangian ng mga sumunod na salinlahi. Sa ganitong
paraan, ang mga nabigo sa pagsulong na ito ay nagiging extinct o tuluyang
naglalaho habang ang iba ay nagiging matatag at nagkakaroon ng mas
SMS-ARDC 5
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

magagandang katangian. Maraming kritiko ang hindi magagap ang pananaw na

ito na may salik na kaalaman sa ibang sangay ng agham tulad ng genetics,
anthropology, paleontology, evolutionary, psychology, anatomy, at iba pang
kaugnay na disiplina. Dahil dito, tahasang naiuugnay lamang nila ang ebolusyon
sa kaisipan na ang tao ay nagbuhat sa lahi ng mga unggoy at bakulaw.

Sa paglipas ng panahon at paglawak ng iba’t ibang pananaliksik, unti-unting

naipoposisyon ang dalawang batayang paniniwala sa isang positibo at
magkaugnay na konseptong magbibigay-linaw sa pinagmulan ng mga unang tao.
Sabi nga ng isang Amerikanong iskolar, “ang pagsasawalang-bahala sa kaisipan
na may Dakilang Lumikha ay paglabag sa tunay na layunin kung bakit may
siyensiya. Hindi man natin ganap na masaklaw ang kaalaman hinggil sa Lumikha,
ito ay magaganap natin.”

Ang kasalukuyang Simbahang Katolika ay kumikilala sa malalimang mga

siyentipikong saliksik sa ikalilinaw pa ng kuwento ng Dakilang Paglikha at likaw
ng tao. Noong 1950, naglabas si Pope Pius XII ng encyclical o dokumentong
pansimbahan na pinamagatang Humani Generis na nagsusulong ng higit na
malalim na pag-aaral at pagiging bukas ng Simbahan sa mga kaalaman sa
siyensiya upang higit pang maunawaan at mabigyang pagpapahalaga ang mga
isyung may kaugnayan sa ating pananampalataya. Noong Oktubre 22, 1996,
nagtalumpati si Santo Pope John Paul II sa harap ng Pontifical Academy of Science
on Evolution, at inihayag na ang mga aral na ibinahagi ni Pope Pius XII sa Humani
Generis ay nagpapakita na ang katawang tao ay ipalagay mang nagmula sa alabok
o isang “pre-existent living matter”, ang kanyang espiritwal na kaluluwa naman
ay direktang ginawa ng Diyos. Ang kanyang kasunod, si Cardinal Joseph Ratzinger
na naging Pope Benedict XVI, ay nagbigay rin ng kanyang komentaryo sa
parehong paksa sa kanyang akdang “In the Beginning: A Catholic Understanding
of the Story of Creation and the Fall”, na nagpaliwanag na ang abo at hiningang
ibinigay ng Diyos sa unang tao ay nagpahayag hindi ng kanilang pinagmulan kundi
kung gaano kaespesyal ang tao. Ang Teorya ng Ebolusyon naman ang siyang
nagpaliwanag ng mga biyolohikal na aspekto sa Nilikha ng Diyos. Gayunpaman,
hindi kayang ipaliwanag ng ebolusyonismo kung “Sino” ang nagsimula sa paglikha
ng tao bukod pa sa kompositong komposisyon na espiritu, kaluluwa, at katawan
ng “proyektong ito” at ang ipinagkaiba ng tao sa ibang nilalang sa mundo. Sa
gayong konteksto, ang dalawang paninindigan ay hindi magkakontra, bagkus ay
magkatuwang sa pagpapabatid ng pinagmulan ng tao at hindi dapat ituring bilang
kategorikal na magkahiwalay na realidad.

Ang bagong kaisipang ito ang nagbunsod ng argumento ng mga iskolar ng

Bibliya at mga siyentipiko upang isulong na maaaring ginamit ng Diyos ang
ebolusyon bilang paraan ng Paglikha. Ang teoryang ito ay tinatawag na Theistic
Evolution. Pangunahing argumento nito na dahil pinakamakapangyarihan ang
Diyos, kaya nitong magsagawa ng iba’t ibang paraan ng paglikha. Sinasabi rin
nito na ang anim na araw ng Paglikha ng Mundo ng Diyos ay maaaring katumbas
ng ilang libong taon sa panig ng tao.

SMS-ARDC 6
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Gabay na Tanong
1. Ano ang kaibahan ng argumento ng Teorya ng Paglikha at Teorya ng
Ebolusyon tungkol sa pinagmulan ng tao?
2. Anu-ano ang mga kalakasan at kahinaan sa argumento ng dalawang teoryang
ito tungkol sa pinagmulan ng tao?
3. Ayon sa teksto, maaari bang magkaroon ng positibong ugnayan ang teorya ng
paglikha at ebolusyon sa pagpapaliwanag ng pinagmulan ng tao? Pangatwiran.
4. Ano ang tawag sa bagong teorya na ito?
5. Sang-ayon ka ba sa pagtutulungan ng siyensiya at simbahan sa pag-alam ng
pinagmulan ng tao? Pangatwiran.
6. Nararapat bang ipagpatuloy ng mga arkeologo ang pagsasaliksik tungkol sa
posibleng pinagmulan ng tao? Pangatwiran.
7. Ano ang kahalagahan ng pag-aaral ng pinagmulan ng tao sa kasalukuyang
panahon?

A2. Malayang Talakayan (Pangklaseng Gawain) - 20 minutes

Note: Pagkatapos maisagawa ng mga mag-aaral ang gawain, tatawag ang guro ng
mga mag-aaral ng magbabahagi ng kanilang mga kasagutan. Gamitin ang mga
kasagutan ng mga mag-aaral sa pagtatalakay ng mga nilalaman ng teksto.

A3. Data Retrieval Chart (Indibidwal na Gawain) – 10 minutes

Note: Ipakumpleto sa mga mag-aaral ang nilalaman ng Data Retrieval Chart.

Mga Teorya tungkol sa Pinagmulan ng Tao

Pangalan ng
Teorya
Pangunahing
Ideya ng
Teorya
Tungkol sa
Pinagmulan
ng Tao
Kahinaan ng
Teorya

Kalakasan ng
Teorya

SMS-ARDC 7
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

 Nasusuri ang mga pagbabago sa pisikal na katangian ng mga

unang tao sa daigdig
Day 14  Nasusuri ang mga kondisyong heograpikal ng mga unang tao sa
daigdig

A4. Pagsusuri ng Teksto (Think-Pair-Share) – 20 minutes

Note: Ipabasa ang teksto sa ibaba at pagkatapos ay ipakumpleto ang nilalaman ng

data retrieval chart.

Ang Paglitaw ng Unang Tao

Ang mga nasusulat na dokumento ang nagbigay kaalaman tungkol sa
sinaunang sibilisasyon. Ngunit sa panahong wala pang nakasulat na dokumento,
tulad sa panahong prehistoriko, ang paghahanap ng kaalaman at kasagutan sa
maraming bagay ay isang malaking hamon sa mga sayantist sa kasalukuyan.
Utang natin sa mga sayantist ang mga impormasyong maaaring magbigay
liwanag sa mga tanong tulad ng paano ba nagmula ang mga unang tao sa mundo.
Ang mga arkeologo ay mga sayantist na nag-aaral sa mga sinaunang tao sa
tulong ng mga labi at fossils. Ang mga labi, tulad ng mga kasangkapan, alahas,
at iba pang kagamitan ay tinatawag na artifact. Ang mga ito ay mahalaga sa
pagbuo ng hinuha tungkol sa mga unang nilalang sa mundo.
Ang mga antropologo ang nag-aaral sa uri ng pamumuhay ng mga sinaunang
tao. Sinusuri nila ang mga artifact na kanilang nahuhukay pati na rin ang gawi,
kaugalian at wika ng mga mamamayan. Nagbibigay kaalaman din ang mga
paleontologo sa pamamagitan ng mga fossils na kanilang sinusuri. Ang mga fossils
o labi ng mga hayop at halaman at ng iba pang organism mula sa nagdaang
panahon ay binubuo ng mga maliliit na bahagi ng ngipin, bungo, o iba pang
naiwang buto.
Batay sa makaagham na pag-aaral ng pinagmulan ng tao, nakita ang mga
ninuno ng tao may 2.5 milyong taon na ang nakalipas. Sila ang homo species
(homo na nangangahulugang tao) na nagtagumpay makiayon sa kanilang
kapaligiran at nagawang harapin ang mga hamon ng sitwasyon noong sinaunang
panahon.

Pagsasaliksik sa mga Unang Tao

Unang lumitaw ang unang tao sa Panahon ng Yelo. Inalam kung saan at
kalian unang nanirahan ang mga unang tao kasama ang mga kasangkapan na
ginamit ng mga ito sa iba’t ibang bahagi ng mundo partikular na sa Aprika, Asya,
at Europa. Nagkaisa sila sa teorya na hindi iisa ang pinagmulang lugar ng unang
tao. Napag-alaman na bato o yari sa bato ang mga unang kasangkapang ginamit
ng mga sinaunang tao sa kanilang pagkuha ng pagkain at pagtatanggol sa
kanilang mga sarili.
Naniniwala ang mga modernong siyentipiko na mahaba at matagal ang
proseso ng ebolusyon ng tao na maaaring hatiin sa dalawang bahagi: ang proseso
ng homonisasyon at proseso ng sapientasyon. Ang unang bahagi, ang
“homonisasyon” ay may kinalaman sa proseso ng pagbabago sa pisikal na
SMS-ARDC 8
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

kaanyuan ng mga tao mula sa mala-unggoy (ape-like) na katangian tungo sa

kaanyuang kagaya ng sa modernong tao. Sa bahaging ito kabilang ang mga
nadiskubreng species gaya ng Hominids, Homo habilis at mga Homo erectus. Ang
ikalawang bahagi ay tinawag na “sapientasyon” mula sa salitang sapiens o “tao”
na may kaugnayan sa mga pagbabago sa laki ng utak at pag-unlad ng kakayahang
makapag-isip at kumilos ng mga species. Ang mga sumusunod ay mga species na
nadiskubre sa iba’t ibang panig ng mundo na nakapag-ambag sa kaalaman at
pag-aaral ukol sa paksang ebolusyon.

Hominids
Mayroong taglay na katangian ang mga hominid na tinatawag na
bipedalism o ang kakayahang maglakad at tumayo gamit ang dalawang paa.
Mayroon din silang opposable thumb. Ito ay nangangahulugan na nagagawa ng
dulo ng hinlalaki na maabot ang palad. Ang opposable thumb ay mahalaga sa
pagpulot ng mga bagay.

Australopithecine
Kabilang ang australopithecine sa mga hominid. Nabuhay ang mga
australopithecine o australopith sa Africa may 6 na milyong taon na ang
nakararaan. Sila ay mayroong dalawang katangian upang mapabilang sa hominid
– ang maliit na pangil sa ngipin at pagiging bipedal. Ang mga unang
australopithecine ay kabilang sa mga sumusunod na genera – Sahelanthropus,
Orrorin, Ardipithecus. Ang iba pang species naman ay kabilang sa
Australopithecus at ilan ay sa Paranthropus. Ang pangalang australopithecine ay
nangangahulugang “southern ape”, na tumutukoy sa South Africa, kung saan
natagpuan ang labi ng tao na nabuhay may 7 hanggang 2.5 milyong taon na
nakalilipas at pagkaraan ay tuluyan nang naglaho.
May 2.5 milyong taon na ang nakalilipas nang isang hindi pa natutukoy na
pangkat ng australopithecine ang nagbigay-daan sa pagsibol ng ating genus, ang
Homo. May pagkakatulad ang mga Homo sa mga australopith at nabuhay ito
kasabay nila sa loob ng milyong taon, subalit ang Homo ay mayroong mas
malaking utak. Itinuturing ang australopithecine bilang ninuno ng genus na Homo
kung saan nagmula kabilang ang modernong tao. Ang salitang homo ay hango sa

SMS-ARDC 9
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

salitang Latin na nangangahulugang “tao”. Kabilang sa genus na Homo ang Homo

habilis, Homo erectus, Homo heidelbergensis, Neanderthal, at Homo sapiens.
Narito ang mga species ng australopithecine. Karaniwang nagkakaiba-iba
ang mga ito batay sa laki ng panga, bagang, at utak.
1. Australopithecus anamensis - nabuhay sa Aprika mga
4.2 – 3.9 milyong taon na ang nakalilipas. Mayroong
katangian na makikita na pareho sa unggoy (ape) at sa tao.
Mayroong malakas, mahaba at makitid na panga at mga
ngipin. Ang kanilang matibay na panga at mga ngipin ang
nagmumungkahi na maaaring kumakain sfila ng mga
matitigas na pagkain pero sa pangkalahatan sila ay mga
“plant-eaters” o yaong mga kumakain ng mga halaman. Dahil sa pagkakatulad
ng kanilang bukong-bukong (ankle) sa tao pinaniniwalaang may kakayahan
din itong tumayo o maglakad gamit ang dalawang paa (bipedal). Ang kanilang
mga mahahabang bisig (forearm) at ang katangian ng kanilang pulso (wrist)
ay nagmumungkahi na posibleng umaakyat rin sila ng puno.

2. Australopithecus afarensis – Sinasabing nanirahan sa

Silangang Africa may 3.85 – 2.95 milyong taon na ang
nakalilipas. Maaaring ito ang pinagmulan ng iba pang lahi
ng tao sa East at South Africa mga 2 -3 milyong taon na ang
nakalilipas. Ang laki ng utak ay 1/3 ng sa modernong tao at
may taas na apat na talampakan. Mayroon nang 200
indibidwal ang nakolekta at nagpakita ng maraming cranial
feature ng “ape ancestry” tulad ng paharap at palabas na mukha, U-shaped
na ngalangala, at maliit na brain case. Nakapaglalakad at nakatatayo gamit
ang dalawang paa (bipedal) at maaaring umaakyat rin ng puno tulad ng mga
Australopithecus anamensis. Ang pinakakilalang halimbawa nito ay si “Lucy”
na natagpuan ni Donald Johanson sa Hadar Ethiopia noong 1974.
3. Australopithecus africanus – Ang rehiyon ng Transvaal ng South Africa
ang tahanan ng lahing ito. Ito ay nabuhay mula 3.3 – 2. 1
milyong taon na ang nakalilipas. Kung ikukumpara sa
afarensis mas bilugan ang bungo, mas malaki ang utak at
mas maliit ang ngipin nito. Ngunit katulad ng afarensis
nagpapakita pa rin ito ng maraming cranial feature ng “ape
ancestry”. Si Raymond Dart ang nagpangalan sa lahi nito
noong 1925 nang madiskubre niya ang Batang Taung
noong 1924.

4. Paranthropus aethiopicus – Noong 1967, isang grupo

ng paleontologong Pranses ang nakadiskubre ng isang
bagong lahi na nagsimula sa Silangang Africa. Tinatayang
ito ay nabuhay 2.7 – 2.3 milyong taon na ang nakalilipas.
Ipinalalagay na ang lahing ito ay nagmula sa unang
Australopithecus afarensis at ninuno ng Paranthropus
boisei.

SMS-ARDC 10
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

5. Paranthropus boisei – Sa panahong 2.3 – 1.2 milyong

taon na ang nakalilipas, ang Silangang Africa ay
pinanirahan ng taong tinawag na Paranthropus boisei. Ang
specimen na ito ay ang bunga ng tinatawag na OH5 o Zinj
na natagpuan ni Mary Leakey sa Olduvai Gorge, Tanzania
noong 1959. Ito ay may palayaw na “Nutcracker man”
dahil sa malaki nitong panga at bagang (molars).

6. Paranthropus robustus – Mas malaki ang bungo kaysa

sa africanus at ang utak nito ay halos katulad na sa
modernong tao. Mayroon din itong mas malalaking ngipin
at bagang kumpara sa africanus kaya pinaniniwalaaang
ang mga ito ay “omnivore” o yaong kumakain ng
halaman at karne. Mayroong mga nagsasabi na kabilang
ang boisei at robustus sa iisang species dahil sa
pagkakapareha ng mga katangian nito subalit marami sa mga eksperto ang
naniniwala na nanggaling sila sa magkahiwalay na angkan na mayroong
magkatulad na “evolutionary trend”. Ang Kromdraai ang pinakaunang labi ng
Paranthropus robustus na natagpuan sa Kromdraai, Timog Aprika ni Robert
Broom noong 1938.

Homo habilis: Handy Man

Nabuhay ang Homo habilis sa Africa mga 2.4 – 1.6
milyong taon na ang nakalilipas. Ang Homo habilis ang
pinakaunang kasapi sa genus ng Homo at
pinakamatandang species ng Homo na natagpuan sa
Timog at Sil angang Africa. Nangangahulugang “handy
man” ang Homo habilis dahil sa mga kagamitang bato
na natagpuan sa mga labi nito. Ang Homo habilis ay
mayroong maliit na bagang at may mas malaking utak kaysa sa mga
autralopithecine. Ito ay may kakayahang gumawa ng kagamitan na yari sa bato
o buto ng hayop. Sila ay pinaniniwalaan na kumain ng karne, prutas, insekto at
mga halaman. Natagpuan ng mag-asawang sina Louis at Mary Leakey ang unang
labi ng isang Homo habilis sa Olduvai Gorge, Tanzania, noong 1960 at ito ay
pinangalanan nilang Taong Olduvai na hango sa lugar kung saan ito natagpuan.
Taong 1972 ay nakahukay din ang arkeologong si Richard Leakey ng isang labi
ng Homo habilis sa lawa ng Turkana na kinalaunan ay pinangalanang ER-1470.
Ang labing ito ang itinuturing na pinakamatandang bungo ng Homo habilis na
nahukay.

Homo erectus: Upright Man

SMS-ARDC 11
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Sila ay tinaguriang “Upright man” dahil sa

kanilang pagtayo nang tuwid at paglakad nang
diretso. Nabuhay ang mga Homo erectus mga 1.89
milyong taon hanggang 143,000 taon na ang
nakalilipas. Nadiskubre nila ang pagkiskis sa
dalawang bato upang makagawa ng apoy bilang
proteksiyon sa mga mabangis na hayop, para sa
pagluluto ng kanilang pagkain, at pagbibigay ng init
sa kanilang katawan kapag malamig ang panahon.
Natagpuan ang mga buto ng mga Homo erectus sa
Africa at iba’t ibang panig ng mundo. Ilan sa mga
katangian nitong wala o iba sa mga Hominids at Homo habilis ang: higit na
malaking utak (nasa 850 – 1,100 kubiko sentimetro ang laki) at lalong malaking
pangangatawan kumpara sa Homo habilis; lalong makapal na bungo at
pagkakaroon ng manipis na kilay at karaniwang anyo ng ilong na hawig sa mga
tao sa ngayon. Makikita rin sa estruktura ng kanilang buto ang mas nagagamit at
batak na buto dahil sa mas marami nilang gawain kagaya ng pag-akyat sa puno,
pangangaso, at paglakad gamit ang mga binti at paa. Kagaya ng mga Handy Man,
ang mga Homo erectus ay nakagawa rin ng mga payak na kagamitang gawa sa
bato na may hugis na parang luha (teardrop).
Kabilang sa mga nadiskubreng labi ng Homo erectus ay ang mga
sumusunod:
 Taong Java (dating Pithecathropus Erectus) - kaunaunahang labí ng Homo
Erectus na natuklasan. Natuklasan ni Eugene Dubois, isang Olandes, sa
buhanginan sa gitnang Java, Indonesia noong 1891. maliit ang mga taong ito
ngunit nakatatayo at nakalalakad ng tuwid. Gumamit ng mga tinapyas na bato
bilang sandata at kagamitan.
 Taong Tabon - natagpuan sa mga yungib sa Tabon, Quezon sa Palawan ni
Robert Fox noong 1962. Sinasabing kauna-unahang tao sa Pilipinas.
 Taong Peking – Pinakamalaking kalansay ng Homo Erectus na natuklasan.
Natagpuan ni Davidson Black ang mga buto sa isang kweba sa Choukoutien
noong 1919-1937 sa Peking, China. Ayon sa pagsusuri, natutong gumawa ng
apoy ang taong ito minsang tumama ang kidlat sa isang puno.
 East Turkana Homo Erectus - labí ng Homo erectus na tinatayang nabuhay
sa Aprika mga 1 800 000 taon na ang nakalilipas. Natuklasan ni Richard F.
Leakey sa Lawa ng Turkana noong 1975.
 Batang Nariokotome - labí ng isang batang lalaki. Ito ang pangunahing
nahukay na kalansay ng Homo Erectus. Natuklasan ni Kamoya Kimeo sa lawa
ng Turkana, Kenya noong 1984.

SMS-ARDC 12
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Homo heidelbergensis
Ito ang pangalan ng species na nabuhay 700,000
hanggang 200,00 taon na ang nakalilipas. Ang pangalan ay
orihinal na ibinigay sa labi ng panga na natagpuan sa Mauer,
isang bayan sa Heildelberg, Germany. Ang halos kumpletong
panga ay matibay ngunit kulang sa baba nang makita.
Mayroon itong napakalaking “browridge”, mas malaking
bungo, at mas “flat” na mukha kumpara sa mga naunang
species ng tao. Mayroon din itong mababa at malapad na pangangatawan na
pinaniniwalaang naging adaptasyon nila sa malamig na klima ng kanilang
kapaligiran. Sinasabing nakagawian rin ng pangkat na ito na manghuli ng mga
malalaking hayop sa kagubatan. Ito din ang pangkat na pinaniniwalaang unang
nagtayo ng mga silungan na yari sa kahoy at bato.

Homo neanderthalensis
Ang pagkakadiskubre ng bumbunan o skullcap at
bahagi ng kalansay sa isang kuweba sa talampas ng
Neander na malapit sa Dusseldorf, Germany ang unang
kinilalang labi ng tao. Noong 1864, isang bagong species
ang kinilala, ang Homo neanderthalensis. Ang species na
ito ay namuhay sa Europa at Silangang Asya. Sa huling
bahagi ng Pleistocene, ang klima sa mga rehiyong iyon ay
mas malamig kumpara sa kasalukuyan. Ang paninirahan ng Neanderthal ay
matatagpuan mula sa Spain at Uzbekistan. May ilang mahahalagang lugar sa
kuweba ng Qafzeh, Israel ang magsasabi na dumating ang mga Neanderthal
pagkatapos ng modernong Homo sapiens. Nagkaroon ng pagkakataon o panahon
na sabay nabuhay o nanirahan sa nasabing rehiyon ang dalawang species.
Makikita ang Neanderthal mula sa Europa hanggang Kanlurang Asya may 230,000
hanggang 30,000 taon ang nakalilipas. Ngunit nawala sila sa fossil record at
napalitan sa Europa ng mas modernong uri ng tao.
Isang pangunahing gawain ng mga Neanderthal ay ang paglilibing ng mga
patay. May mga libingan sila na nagpapakita na nilalagyan ng alay tulad ng
bulaklak ang mga patay. Nangangahulugan lamang ito na naniniwala sila sa buhay
at kamatayan.
Ayon sa mga bagong pag-aaral ang homo neanderthalensis ay hindi na
kabilang sa species ng mga modernong tao (Homo sapiens) bagkos ito ay
itinuturing na isa pang species na kabilang sa genus na Homo.

Homo sapiens

SMS-ARDC 13
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Ang sapiens ay nangangahulugang “matalino”. May

mga natagpuang labi ng Homo sapiens sa Africa na
tinatayang nabuhay may 130,000 taon na ang nakalilipas
at sa Gitnang Silangan na tinatayang 90,000 taon na ang
nakalilipas.
Ang Cro-Magnon ay isa sa mga halimbawa ng Homo
sapiens na nabuhay sa huling bahagi ng Panahong
Paleolitiko (40, 000 BCE – 10,000 B CE) sa Europa. Noong
1938, sa isang kuweba sa Cro-Magnon na malapit sa Les-
Eyzies-de-Tayac sa rehiyon ng Dorogne sa France,
natagpuan ang mga labi nito. Si Edouart Lartet, isang
heologo, ang nakadiskubre ng mga ito. May malakas na
pangangatawan at nasa 166 hanggang 171 sentimetro ang
taas ng mga ito. Ang kanilang mga katawan ay mabibigat at matitipuno. Pantay
ang noo at maliliit na malalapad din ang kanilang mga mukha. Ang mga Cro-
Magnon ang mga unang tao na may nakalitaw na baba. Gumagamit sila ng mga
kasangkapang gawa sa buto ng hayop. Nakatira sila sa mga kuweba o hindi kaya
ay sa mga bahay na gawa sa bato. Inililibing nila ang kanilang mga patay.
Nagpipinta at nag-uukit sila ng maliliit na estatuwa ng tao at ng hayop. Nilalagyan
din nila ng disensyo ang kanilang mga kasangkapan at armas. Hindi pa rin alam
ng mga eksperto kung hanggang kalian natapos ang kanilang lahi at kung ano
ang nangyari sa mga ito. May teorya na nagsasabing ang mga ito ay napasama
sa populasyon ng mga Europeo na dumating sa lugar.
Sinasabing noong 50,000 hanggang 40,000 taon na ang nakalilipas, ang tao
ay nagsagawa ng tinatawag na Great Leap Forward kung saan ang kultura ng tao
ay mabilis na umunlad. Ito ay may malaking kaugnayan sa pagdating ng
makabagong tao ang Homo sapiens sapiens.

Panuto: Punan ang talaan ng mga pangunahing katangiang pisikal at paraan ng

pamumuhay ng mga sinaunang tao at mga labing natuklasan na nagsilbing
katibayan ng kanilang pamamalagi sa daigidig.

Pangunahing Paraan ng Mga Labing

Species Katangiang Pamumuhay Natuklasan na
Pisikal Nagsilbing Katibayan
Hominids
Homo habilis
Homo erectus
Homo
heidelbergensis
Homo
neanderthalensis
Homo sapiens

A5. Malayang Talakayan (Pangklaseng Gawain)- 20 minutes

SMS-ARDC 14
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Note: Magsagawa ng malayang talakayan tungkol sa nilalaman ng teksto gamit ang

data retrieval chart sa itaas. Tumawag ng mga mag-aaral na magbabahagi ng
kanilang mga kasagutan.

A6. Paglalagom (Pangklaseng Gawain) – 10 minutes

Note: Itanong ang mga pamprosesong tanong sa ibaba bilang paglalagom.

Pamprosesong Tanong:
1. Sa kabuuan, paano mo ilalarawan ang mga pagbabagong pisikal na naranasan
ng mga sinaunang tao? Anu-ano ang mga karaniwang katangiang pisikal na
nagbabago sa kanila?
2. Anu-ano kaya ang mga salik na maaaring dahilan ng mga pagbabago sa pisikal
na katangian ng mga sinaunang tao?
3. Paano nakaapekto ang mga pagbabagong pisikal ng mga sinaunang tao sa
kanilang uri ng pamumuhay? Magbigay ng halimbawa.
4. Sa kasalukuyan, nakararanas pa rin ba ang mga tao ng pagbabago sa kanilang
pisikal na katangian sanhi ng pakiki-angkop nila sa kanilang kapaligiran?

Komento:
Habang nagbabago ang pisikal na katangian ng tao ay umuunlad din ang
paraan ng kaniyang pamumuhay mula sa pinakapayak na anyo nito hanggang sa
ito ay maging masalimuot o komplikado.
Sa pang araw-araw na pakikipagsapalaran ng tao, naharap siya sa iba’t ibang
hamon ng kalikasan. Malaki ang impluwensiya ng pisikal na kalagayan ng kapaligiran
sa paghubog ng sibilisasyon ng tao. Ang pagsisikap ng tao na makaangkop sa
kaniyang masalimuot na kapaligiran ang nagbigay-daan upang mapaunlad niya ang
kaniyang sistema ng pamumuhay. Sa pagdaan ng panahon, mula sa maliit na grupo
o pamilya, unti-unting lumaki ang populasyon ng pangkat at nabuo ang angkan,
tribo, at komunidad na siyang bumuo sa mga sinaunang pamayanan at lungsod-
estado. Ang masalimuot na pamumuhay sa lungsod-estado ay tinawag na
sibilisasyon kung saan naging sistematiko at organisado ang paraan ng pamumuhay.

 Nasusuri ang yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong

Day prehistoriko
 Naipaliliwanag ang uri ng pamumuhay ng mga unang tao sa daigdig
15 & 16
 Napapahalagahan ang mga ambag ng bawat yugto ng pag-unlad ng
kultura sa kasalukuyang panahon

A7. Picture Analysis (Pangklaseng Gawain) – 10 minutes

Note: Ipasuri sa mga mag-aaral ang dayagram at pagkatapos ay itanong ang mga
pamprosesong tanong sa ibaba.

SMS-ARDC 15
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Pamprosesong Tanong:
1. Sa iyong palagay, ano ang mga bagay na nakalarawan?
2. Saan marahil gawa ang mga kasangkapang ito?
3. Ano kaya ang kaugnayan ng mga kasangkapan na nasa larawan sa ating mga
sinaunang ninuno? Saan kaya nila ito ginamit?
4. Ano kaya ang ipinapahiwatig ng “arrow” ( ) sa dayagram?
5. Ano kaya ang pangunahing dahilan kung bakit nagkaroon ng pag-unlad sa mga
kasangkapang ito?
6. Ano kaya ang maaaring maging bunga ng pag-unlad ng mga kasangkapang ito
sa kanilang pamumuhay?
7. Ano ang tawag sa prosesong ito ng pag-unlad sa pamumuhay ng mga unang
tao dulot ng pakikiayon sa mga pagbabagong nagaganap sa kanilang
kapaligiran?

Gabay na impormasyon sa pagsagot ng mga pamprosesong tanong

Mga Yugto ng Pag-unlad ng Kultura

Ang ebolusyong kultural ay tumutukoy sa proseso ng pag-unlad sa paraan

ng pamumuhay ng mga unang tao dulot ng pakikiayon sa mga pagbabagong
naganap sa kanilang kapaligiran. Masasalamin ito sa paraan ng kanilang paggawa
ng kasangkapan, panirahan, at sa uri ng kanilang kabuhayan.

Sa paglipas ng panahon patuloy ang mga pagbabago. Ang kalinangan,

paniniwala at pag-uugali ng isang pangkat ng mga tao ay tinawag na kultura.
Dumaan sa iba’t ibang yugto ng pagbabago ang kultura ng mga tao. Pinatunayan
ito ng mga kasangkapan sa iba’t ibang yugto ng pagbabago ang kultura ng mga
tao. Hinati sa dalawang panahon ang yugto ng pagbabago ng kultura noong
panahong pre-historiko o panahon na wala pang nakasulat na kasaysayan. Tinawag
ito na Panahong Bato at Panahon ng Metal.

A8. Anthropological Chart (Pangkatang Gawain) – 65 minutes

SMS-ARDC 16
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Note:
1. Hatiin ang klase sa anim (6) na pangkat.
2. Ang bawat pangkat ay aatasan ng isang yugto ng pag-unlad ng kultura na
kanilang gagawan ng anthropological chart. (Tignan ang halimbawa sa ibaba).
Yugto ng Ebolusyong Panahong
Pangkat Kultural Kinabibilangan
Una Panahong Paleolitiko
Ikalawa Panahong Mesolitiko PANAHON NG BATO
Ikatlo Panahong Neolitiko
Ikaapat Panahon ng Tanso
Ikalima Panahon ng Bronse PANAHON NG METAL
Ikaanim Panahon ng Bakal

3. Bibigyan ng guro ang bawat pangkat ng kopya ng yugto ng pag-unlad ng kultura

na kanilang pagtutuunan ng pansin.
4. Gagawa ng isang visual aid ang bawat grupo na naglalaman ng mga hinihinging
impormasyon sa anthropological chart. Gagawin ito ng pangkat sa loob ng
dalawamput limang (25) minuto.
5. Matapos ang ibinigay na oras para sa paghahanda, isa-isang maglalahad ang
bawat pangkat ng kanilang paksa.
6. Bibigyan ang bawat pangkat ng lima (5) hanggang pitong (7) minuto upang
talakayin ang paksa. (PT 3)

Anthropological Chart Format

Yugto
Katangian ng
Yugto
Mga
Mahahalagang
Tuklas
Kasangkapan o
Kagamitan
Paraan ng
Pamumuhay
Kahalagahan ng
Yugto sa
Kasalukuyang
Panahon

SMS-ARDC 17
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Unang Pangkat: Panahong Paleolitiko

Panahong Paleolitiko
(2,500,000 BCE – 10,000 BCE)
Nagmula ang salitang paleolitiko sa pinagsamang salitang Greek na palaois,
na nangangahulugang “luma“ at lithos na nangangahulugang “bato”. Sa
panahong ito nabuhay ang mga Proconsul, Australophitecus, Homo Habilis, Homo
Erectus tulad ng Taong Java, Taong Peking, at Homo Sapiens tulad ng Taong
Neanderthal at Taong Cro-Magnon.

Alam mo ba?
Itinuturing na isa sa
pinakamahalagang tuklas ng unang tao ang
apoy. Ayon sa isang teorya, natuklasan ng
unang tao ang apoy sa pagtama ng kidlat sa
isang punong kahoy. Nagliyab ito at
nabuwal sa isang mabangis na hayop. Nang
matikman ng mga sinaunang tao ang lasa
ng lutong karne ay nagustuhan nila ito at
nagsimulang gumawa ng apoy sa
pamamagitan ng pagkiskis ng kahoy.

Paraan ng pamumuhay
Lubusang umaasa sa kanilang
kapaligiran ang mga unang tao noong
Panahong Paleolitiko. Nakuha nila mula sa
kapaligiran ang lahat ng kanilang
pangangailangan. Pangangaso at
pangangalap ang mga pangunahing
gawaing pangkabuhayan ng mga tao noong
panahong iyon. Ang pangkat ng kalalakihan
ang karaniwang nangangaso samantalang
ang kababaihan ang nangangalap ng
pagkain at kumakalinga sa kanilang anak.
Bumuo ng mga tribo ang mga unang tao. Karaniwang may 50 hanggang 100
kasapi ang bawat tribo. Nagkaroon ng paghahati ng tungkulin ang mga kasapi
nito. Lalaki ang kalimitang pinuno ng tribo. Ang pinakamalakas at pinakamahusay
na mangangaso ang itinuturing na pinuno. Mahalaga ang bahaging
ginagampanan ng mga kababaihan sa tribo. Katuwang sila ng kalalakihan sa
pangangalap ng pagkain at sa pagpapanatili ng kaayusan at kaligtasan sa tribo.
Malaki ang bahaging ginagampanan ng pinuno sa tribo. Siya ang
nagpapasiya kung paano haharapin ng tribo ang mga pagsubok mula sa ibang
tribo at panganib mula sa kapaligiran tulad ng mga kalamidad. Siya rin ang
nagpanatili ng kaayusan sa lipunan sa pamamagitan ng pangangasiwa ng

SMS-ARDC 18
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

distribusyon ng mga imbak ng pagkain. Lagalag o walang permanenteng tirahan

ang mga unang tao. Malimit silang sumilong sa mga yungib tuwing sasapit ang
gabi tuwing umuulan at sa panahon ng taglamig.

Mga Kasangkapan
Gumagamit ng mga kagamitang bato ang
mga unang tao. Inilarawan ito bilang “magaspang
na bato” sapagkat hindi pulido o makinis ang
pagkakagawa ng kagamitan. Ginawa ang mga
kagamitang ito sa pamamagitan ng pagtapyas ng
bahagi ng malaking bato.
Tingnan sa larawan ang mga halimbawa ng kagamitang bato noong
Kulturang Paleolitiko.

Panahon ng Yelo
Sa huling bahagi ng Panahon ng Bato (10,000 BCE) nakaranas ang mundo
ng Panahon ng Yelo (Ice Age). Sa panahong ito, mga malahiganteng masa ng
yelo ang bumalot sa Hilagang Hemispero at ang mga polar ice cap ay unti-unting
lumawak palapit sa ekwador, natunaw at umagos patungo sa polo. Nabalutan ng
makakapal na yelo ang halos buong Hilagang Europa, Gitnang Europa, Hilagang
Asya, at Timog Amerika. Kaalinsabay sa pag-agos ng mga yelo patimog, naanod
ang mga bato at milyong tonelada ng graba. Dahil dito, ang malalaking tipak ng
yelo patimog, naanod ang mga bato at milyong tonelada ng graba. Dahil dito, ang
malalaking tipak ng yelo ay naging Great Lakes sa Hilagang Amerika. Ang tubig
na mula sa natunaw na yelo ay naging Great Lakes sa Hilagang Amerika. Ang
tubig na mula sa natunaw na yelo ay naging mga Ilog Ohio at Missouri.
Ang pana-panahong pagkatunaw ng yelo ay nakaapekto sa pamumuhay ng
mga tao. Nagdulot ito ng pagkamatay ng maraming tao at hayop dahil sa
matinding lamig at kagutuman. Maraming hayop ang lumipat sa maiinit na lugar
ngunit ang iba naman ay nakaangkop sa lamig. Tinubuan sila ng makakapal na
balat o makakapal na balahibo tulad ng mga mabalahibog elepante (mammoth)
at rhinoceros
Ang mga sinaunang tao ay natutong makiangkop sa malamig na kapaligiran.
Tumira sila sa mga kweba at natutong gumamit ng balat ng hayop bilang
pananggalang sa lamig. Nakaimbento sila ng mga bagong batong kasangkapan
tulad ng kutsilyong bato upang makagawa ng kanilang mga damit o di kaya ay
ginamit nila na pambalat ng hayop. Nang maglaon, nakagawa sila ng mga sibat
at pana na ginamit ng mga mangangaso at mandirigma.

Ikalawang Pangkat: Panahong Mesolitiko

Panahong Mesolitiko
(10,000 BCE – 6,000 BCE)
Nagmula ang salitang mesoliiko sa pinagsamang salitang Greek na “mesos”,
na nangangahulugang “luma“ at “lithos” na nangangahulugang “bato”.

SMS-ARDC 19
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Tinatayang nagsimula noong 10,000 BCE hanggang 6,000 BCE ang Panahong
Mesolitiko nang magsimulang matunaw ang yelo sa Hilagang Europa, at tumaas
ang lebel ng tubig-dagat sa paglitaw ng kagubatan sa mga steppe at tundra. Ang
panahong ito ang tinatayang panahon ng transisyon mula sa Panahon ng Lumang
Bato (Paleolitiko) at Bagong Bato (Neolitiko). Ito rin ang itinuturing na transisyon
sa paglinang ng kaalaman ng tao lalo na sa paggawa ng mga kagamitan.

Isa rin sa mahahalagang kaunlaran sa panahong ito ay

ang pagpapalayok (pottery). Ang magagaspang na yaring
palayok na gawa sa binilad na luwad ay ginamit na imbakan
ng pagkain. Pagsapit ng 7,000 BCE nakagawa ang mga
sinaunang tao ng mga sisidlan at banga na hinubog sa apoy
upang gawing imbakan ng tubig. Ang palayok sa panahong
ito ay may disenyong utilitarian sa halip na disenyong
pandekorasyon. Gayundin, ang sining ng pagpipinta sa bato
(rock painting) ay naging tanya g sa panahong ito. Ang tema ng sining na ito ay
tungkol sa pagpapangkat ng mga tao at kadalasang nagpapakita ng gawaing
pangangaso at ilan sa kanilang mga ritwal. Mas detalyado sila sa pagpipinta sa
kuweba ng mga stick figure. Natagpuan ito sa mga lugar sa dulo ng Hilagang
Europa at Timog Africa. Bukod dito, nagpaunlad din ang sining ng pinintahang
pebble at stone bead. Nakalinang na rin ang mga tao sa panahong ito ng mga
gamit mula sa balat ng hayop at mga hibla ng halaman at pinaniniwalaang
mayroon na rin silang kaalaman sa pananampalataya.

Paraan ng Pamumuhay
Pangingisda ang pangunahing hanapbuhay ng
mga sinaunang tao sa Panahong Mesolitiko dahil sila
ay kadalasang nakatira sa mga baybayin ng mga ilog,
lawa, at dagat. Sa panahong ito, nagsimula na ang
pagkakaroon ng mala-permanenteng komunidad.
Nakaimbento ang mga sinaunang tao ng kawil ng
bingwit at iba’t ibang uri ng mga lambat o silo.
Natutuhan din nilang umukit ng mga torso sa Microliths
paggawa ng mga bangka. Napaunlad ng mga sinaunang tao ang paggawa ng
microliths o maliliit at patusok na mga kasangkapang batong kutsilyo at talim ng
mga pana at sibat. Ang ilan sa ma microliths noong Panahong Mesolitiko ay
natagpuan ng mga arkeologo sa Spain. Dagdag pa rito, ang mga sinaunang tao
ay nag-alaga ng mababangis na aso. Naging mahalaga ang mga aso para sa
kanilang pangangaso at pagbabantay ng kanilang ari-arian

Ikatlong Pangkat: Panahong Neolitiko

Panahong Neolitiko
(6,000 BCE – 3,000 BCE)

SMS-ARDC 20
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Tinatayang nagsimula ang Panahong Neolitiko noong 6000 BCE at nagtapos

noong 3000 BCE. Nagsimula ang salitang neolitiko sa pinagsamang salitang Greek
na naois, ibig sabihin “bago” at lithos na nangangahulugang ‘bato.” Sa panahong
ito, higit na umasa ang unang tao sa kaniyang kakayahan kaysa sa kaniyang
kapaligiran. Bunsod ang pagbabagong ito ng pakikiangkop ng tao sa mga
pagbabago sa kaniyang kapaligiran.

Pagsisimula ng Agrikultura
Sa pag-init ng temperatura ng daigdig, natunaw ang yelo na bumabalot sa
daigdig, nailantad ang lupang dating nababalutan ng yelo, at nabuo ang mga ilog
at batis. Naging angkop din ang temperatura ng daigdig para sa pagtatanim.
Isa pang pagbabago noong panahong iyon ang paglaki ng populasyon ng
tao. Dahil sa pagdami ng tao, umigting ang kompetisyon para sa limitadong
pagkain. Bunsod nito, kinailangan ng unang tao na humanap ng iba pang
mapagkukunan ng pagkain. Ang dalawang pagbabagong ito sa kalagayan ng mga
unang tao ang naging salik sa pagsisimula ng agrikultura.

Paraan ng Pamumuhay
Karaniwang nagsaka ang mga unang tao sa pamamagitan ng pagkakaingin.
Natutuhan din nilang magpaamo ng hayop tulad ng tupa, kambing, kamelyo,
baka, manok, at baboy. Ito ang napagkunan nila ng iba pang produkto tulad ng
gatas, itlog, at karne.
Bunsod ng pag-usbong at pag-unlad ng
agrikultura, nagkaroon ng seguridad sa pagkain ang
mga unang tao. Hindi na nila kinailangang magpalipat-
lipat ng tirahan upang mangaso at mangalap ng
pagkain. Bagamat nagsimula ang pagkakaroon ng
permanenteng tirahan noong Panahong Mesolitiko,
higit pa itong nalinang noong Panahong Neolitiko. Dahil
ito sa pag-unlad ng pagsasaka, at pag-imbento ng
asarol at iba pang gamit sa bukid. Kailangang tumira
ang tao sa isang lugar habang hinihintay niyang tumubo
at maani ang kanyang pananim. Habang wala pa ang
tag-ani, gumagawa naman siya ng mga palayok at iba
pang gamit na yari sa putik. Natuto siyang maghabi ng
banig, basket at tela dahil mahirap umasa sa mga balat ng hayop upang gawing
damit. Noong una, para lamang sa pansariling konsumo at sa mga kaanak ang
produksyon. Hindi nagtagal, nakapag-iimbak ng maraming bagay ang tao sa
sariling gamit. Dito nagsimula ang pagpapalitan ng produkto o ang sistemang
barter. Dinadala ang sobrang produkto sa lugar ng palitan. Kung may kailangan
ang tao, pumupunta lamang siya rito upang makipagpalit ng produkto. Nagsimula
rito ang konsepto ng palengke. Hindi nagtagal, naging mahirap na ang
pakikipagpalitan ng produkto kaya umisip ng paraan ang tao upang maging
maayos ang sistema ng palitan. Dito naimbento ang sistema ng palitan gaya ng
sa Mesopotamia kung saan buto ng cacao ang unang ginamit na papalit produkto
Ang unang pormal na sistema ng pamahalaan at sibilisasyon ay nagsimula
noong Panahong Neolitiko at nagsimula itong nakita sa Egypt, Mesopotamia,

SMS-ARDC 21
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Indus, at Huang Ho. Ang mga halimbawa ng pamayanang lumitaw sa panahong

ito ay ang Jarmo sa Iraq noong 6750 BCE na binubuo ng 25 kabuhayan na gawa
sa putik. Ang Catal Huyuk sa Turkey ay may 3000 populasyon. Maituturing na ang
Jericho sa Palestine ang pinakamatandang lungsod na itinatag noon 9 000 BCE.

Mga Kasangkapan Noong Panahong Neolitiko

Noong Panahong Neolitko,
napaghusay ng mga unang tao ang
kanilang kasangkapan. Gumamit na sila
ng makinis na kagamitang bato. Iba’t
ibang uri ng bato, tulad ng jade, ang
ginamit sa paggawa ng mga
kasangkapang ito. Sa panahong ding
ito, ginamitan na rin ng iba pang
materyales ang kasangkapan upang
higit na mapaghusay ang paggamit ng mga ito.
Pinakinis ang dating magagaspang na bato at ginawang iba’t ibang hugis at
laki ayon sa kanilang gamit: pamutol ng kahoy, gamit sa pagsasaka, panghiwa,
pang-ahit, pamutol ng buhok, pamatay ng hayop, armas, at marami pang iba.
Lalo pang pinag-ibayo sa panahong ito ang pag-aalaga ng hayop na nasimulan
noong Panahong Mesolitiko. Sa kalaunan, ginamit na nila itong sasakyan o
tagahila ng behikulo katulad ng paragos at karwahe. Kabayo, baka at aso ang
mga hayop naginagamit para rito.

Ikaapat na Pangkat: Panahon ng Tanso

Panahon ng Metal
(4,500 - 586 BCE)
Natuklasan ng mga artesano na may batong nagtataglay ng metal na
maaaring initin upang makuha ang purong metal. Ang pagkakatuklas na ito ay
hudyat ng panibagong pag-unlad sa pamumuhay ng mga tao. Tinawag ang
bagong yugtong ito na Panahon ng Metal. Nahahati ang Panahon ng Metal sa
tatlong bahagi; (1) Panahon ng Tanso (4,500 – 3,500 BCE); (2) Panahon ng
Bronse (3,500 – 1,200 BCE); at Panahon ng Bakal (1,200 – 586 BCE)
Ginto ang kauna-unahang natuklasang uri ng metal. Nakukuha lamang ito sa
gilid ng ilog Tigris at sinasala dahil nakahalo sa buhangin. Subalit hindi nagkaroon
ng panahon ng ginto dahil hindi naman kapakipakinabang ito sa tao. Malambot
ang ginto at hindi maaaring gawing kasangkapan o armas. Tanso (copper) ang
sumunod na natuklasan ng tao. Matigas ito kaysa ginto at nahuhulma ito sa iba’t
ibang hugis na nais ng tao.

SMS-ARDC 22
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Panahon ng Tanso.
(4, 500 BCE – 3,500 BCE)
Ang panahon ng Tanso (Copper Age), kilala rin
bilang panahong Chalcolithic, ay bahagi pa ng panahon
ng neolitiko na umiral mula 4,500 hanggang 3,500 BCE.
Sa panahong ito, nagsimula na ang mga taong mag-
eksperimento sa paggamit ng tanso, bagama’t hindi pa
ganap na napalitan ng tanso ang mga kagamitang bato.
Ayon sa mga antropologo, ang panahong ito ay
maaaring ebidensya ng mas maunlad na lipunan dahil
sa paggawa ng mga kagamitang yari sa tanso, kaya
tinawag ang panahon na ito na panahon ng Tanso.
Tinatayang ang tanso ay
itinuturing na pinakaunang metal na
ginamit ng mga tao. Natuklasan ng mga
tao na mas matigas ang tanso kaysa
ginto at maaaring ihulma sa iba’t –ibang
anyo o hugis. Ginamit ng mga
sinaunang tao ang tanso sa paggawa ng
mga alahas at palamuti. Ilan sa mga
halimbawa ng lipunang gumawa ng kagamitan o palamuting yari sa tanso ay ang
Mesopotamia, Ehipto, Tsina, Gitnang Amerika, at Kanlurang Africa.
Naging mabilis ang pag-unlad ng tao dahil sa tanso. Subalit patuloy pa rin
ang paggamit sa kagamitang yari sa bato. Nagsimulang gamitin ang tanso noong
4000 BCE sa mga lugar sa Asia at 2000 BCE sa Europe at 1500 BEC naman sa
Egypt. Tinawag na Panahon ng Tanso ang mga nabanggit na taon. Nalinang nang
mabuti ang paggawa at pagpapanday ng mga kagamitang yari sa tanso.

Ikalimang Pangkat: Panahon ng Bronse

Panahon ng Bronse
(3500 BCE – 1,200 BCE)
Ang panahon ng Bronse (Bronse Age) ay tinatayang umiral noong 3,500 –
hanggang 1,200 BCE. Sa panahon ng Bronse, natutuhan ng mga taong paghaluin
ang tanso at lata(tin) upang makagawa ng higit na matigas na bagay a bronse o
pulang tanso. Ginamit ito sa paggawa ng mga armas tulad ng espada, palakol,

SMS-ARDC 23
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

kutsilyo, punyal, martilyo, pana, at sibat. Lumaganap

ang paggamit ng tanso sa iba’t ibang panig ng
mundo. Halimbawa, noong 3,000 BCE, laganap ang
paggamit ng tanso sa Timog- Kanlurang Asya. Sa
Europa, nauso ang paggamit ng tanso noong 2,000
BCE. Sa Tsina, lumaganap ang paggamit ng tanso
noong 1,700 hanggang 1,000 BCE.
Sa panahon ng Bronse, tinatayang naimbento
ang sistema ng pagsulat ng mga sinaunang tao.
Dahil dito, natuto ang mga tao na isulat ang kanilang
mga karanasan at kasaysaya. Ilan sa mga sistema ng
pagsulat na umusbong sa panahong ito ay ng
hieroglyphics sa Ehipto, ang cuneiform sa
Mesopotamia, at Linear B ng kulturang Mycenaean.
Naging malawakan na noon ang paggamit ng
bronse nang matuklasan ang panibagong paraan ng pagpapatigas dito. Iba’t
ibang kagamitan at armas ang nagagawa mula sa tanso tulad ng espada, palakol,
kutsilyo, punyal, martilyo, pana, at sibat. Lumaganap ang paggamit ng bronse
noong 2000 BCE. Sa panahong ito natutong makipagkalakalan ang mga tao sa
mga karatig-pook. Ang pag-unlad ng palengke at kalakalan ang nagbigay daan sa
pag-usbong ng mga bayan at lungsod. Nagkaroon din ng mga ekspertong
artisano na may kani-kanilang kaalaman. Nagtayo ng kani-kaniyang samahan ang
mga ito batay sa produkto na kanilang ginagawa tulad ng mga gumagawa ng
sandalyas. Ang mga samahang ito ang nagsilbing tagasuri sa kalidad ng mga
produktong nalilikha ng bawat kasapi.

Ikaanim na Pangkat: Panahon ng Bakal

Panahon ng Bakal
(1,200 BCE – 586 BCE)
Ang pagkatuklas sa gamit ng mga metal ay nagresulta sa panibagong pag-
unlad ng pamumuhay ng mga tao. Dahil dito, umusbong ang Panahon ng Bakal
(Iron Age). Ang metal ay masmadaling ihulma sa iba’t ibang anyo o hugis at mas
maraming kagamitan ang maaaring magawa mula rito. Sa panahong ito,
natutuhan ng mga tao ang metalurhiya o ang proseso ng paghahalo at
pagtutunaw ng bakal upang makagawa ng mga kagamitan o sandata.

SMS-ARDC 24
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

Nagsimulang kumalat ang

paggamit ng metal sa iba’t ibang
panig ng mundo na naghudyat sa
mga tao na maghanap ng mga lugar
na maaaring pagminahan ng
mahahalagang metal. Unang
dinagsa ang mga ilog na
kinatagpuan ng mga batong may
meta. Nakakuha sila ng mga metal
ore mula sa mga batong nasa mga
ilog. Pinukpok nila ang mga ito ng
martilyo, pinion, hinugasan, at
tinunaw sa mainit na pugon. Pagkatapos ay tinipon ang purong metal at i binuhos
sa mga hulmaang bato o luwad. Dahil sa mga pangyayaring ito, tinatayang
nagsimula ang industriya ng pagmimina.
Natuklasan ang bakal ng mga Hittite, isang pangkat ng Indo- Europeo na
nakatira sa Gitnang Silangan noong 1500 BCE. Natutuhan nilang magtunaw at
magpanday ng bakal. Noong hindi pa sila gaanong marunong magmina ng bakal,
lubhang mahalaga para sa kanila ito ng limang beses kaysa ginto at walong ulit
kaysa pilak.
Matagal nilang pinanatiling lihim ang pagtutunaw at pagpapanday ng bakal. Dahil
dito, umunlad ang kabihasnan ng mga Hittite at madalas silang manalo sa mga
digmaan. Subalit sa katagalan, natuklasan din ang kanilang lihim at lumaganap
na ang paggamit ng bakal sa iba pang kaharian. Ito marahil ang dahilan kung
bakit humina ang kaharian ng Hittite.
Natuklasan ng mga Hittite ang pagtunaw at pagpapanday ng bakal 1,000
BCE. Nakagawa sila ng mga sandata mula sa bakal at nakaimbento ng mga
karwaheng pandigma (chariots). Dahil ditto, umunlad ang kanilang kabihasnan at
nagtagumpay sila sa mga digmaan. Pagkalipas ng ilang panahon, unti-unting
lumaganap ang pagtutunaw ng bakal (smelting iron) sa Africa, Europa, at Asya.
Umunlad din ang sistema ng transportasyon nang matutuhan ng mga tao
ang paggamit ng bakal. Naimbento rin ang mga bangkang may layag na nagpadali
sa pagdadala ng mga torso sa ibang lugar. Dahil dito, nakatuklas ang mga tao ng
as maikli at mas mabilis na rutang pandagat. Samakatuwid, nagpatuloy at lalo
pang umunlad ang komersiyo sa mga bayan at lungsod.
Sa panahon ng bakal, gumamit ng hulmaang palayok o potter’s wheel
ang mgs tao. Ang basing luwad ay inilalagay sa ruweda, at habang ito ay
pinapaikot, hinuhubog ng manggagawa ang luwad sa pamamagitan ng kaniyang
mga kamay. Sa ganitong paraan, hindi lamang napararami ang ginagawang
palayok kundi naipapakita ring mga sinaunang tao ang kanilang kasanayan at
pagiging malikhain.

SMS-ARDC 25
 ARALING PANLIPUNAN 8: MODYUL 3 – MGA UNANG TAO SA DAIGDIG

RUBRIK SA PAGTATAYA NG PAG-UULAT NG ANTHROPOLOGICAL CHART

KRAYTIRYA NAPAKAHUSAY MAHUSAY MEDYO HINDI
MAHUSAY MAHUSAY
Naipaliwanag ng Mayroong 1 o 2 Mayrong 3 o 4 na Mayroong 5 o
Paliwanag maayos ang lahat impormasyon impormasyon ang higit pang
ng nilalaman ng ang hindi hindi impormasyon ang
anthropological naipaliwanag naipaliwanag ng hindi
chart ng maayos maayos naipaliwanag ng
maayos
Malinaw at Malinaw at Medyo hindi Hindi malinaw at
naiintindihan ng naiintindihan malinaw ang hindi
mabuti ang mga ang sinasabi pagsasalita, ang naiintindihan ang
Tindig at Boses sinasabi, mahusay ngunit medyo tindig ay medyo karamihan sa
ang tindig sa harap mahina ang kuba mga sinasabi,
ng klase boses, maayos hindi maayos ang
ang tindig sa tindig sa harap
harap ng klase ng klase sa
buong panahon
ng pag-uulat
Lahat ng miyembro May isa o May tatlo o apat May lima o higit
ng pangkat ay dalawang na miyembro ng pang miyembro
Kooperasyon tumulong sa miyembro ng pangkat ang ng pangkat ang
paghahanda, pangkat ang hindi tumulong sa hindi tumulong sa
pangangalap ng hindi tumulong paghahanda, paghahanda,
impormasyon at sa paghahanda, pangangalap ng pangangalap ng
pag-uulat pangangala ng impormasyon at impormasyon at
impormasyon pag-uulat pag-uulat
at pag-uulat
 Kumpleto ang
nilalaman ng
anthropological
Anthropological chart
Chart  Walang mali sa Nagpakita ng 2 Nagpakita ng 1 Walang
mga sa 3 kahusayan sa 3 kahusayan ipinakitang
impormasyong kahusayan
nakasulat sa
anthropological
chart
 Maayos at
malinis ang
pagkakagawa
ng
anthropological
chart

A9. Maikling Pagsusulit (Indibidwal na Gawain) – 25 minutes

Note: Ang mga guro ng Araling Panlipunan 8 ay gagawa ng maikling pagsusulit

tungkol sa paksa.

SMS-ARDC 26