KK

ay pagsinta'yl
__^
-/' .4/
HOBELANG TAGALOG
May Pagsinta'y
walang Puso...
Akda ni
li^lGO ED. REGALADO
mm
^
r/iGKArAUNBA6
MAYNILA. 1921
^ MAYIWU. ^
TEL. 3099.
Rosarw 2^5 Bmimdok.

/1 ,^ \.
Ang kathang tunay

ito'y aring
ng sumulat atipinalimbag ni
Gg. P. Sayo, balo ni Soriano.
Walang makapagpapalimbag na
nang wala silang pa-
sinoiiaan
hintulot.
MAY PA6S1NTA'Y WALANG PUSO...
î';>-n
V
UNANG HATI
/'
iiiiiiiiiiiMnniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiinii
«iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii(iiiiii(i[iii[iniirii(i(ii{iii(iHit!iiiiniifiiiii[liiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiVJiii0
Dl NG
kalumbayang lumulunod sa pus6 ni Se'a
*• ay lalo nang nag-ibayo nang umagang sumundd
sa gablng tanggapln ang malupit na balita. Sa
Taliba at sa Mithi, dalawdng pahayagang tagalog na
ka|)uwa niyd kinagigiliwang basahin, ay natunghayan
ang maikling lathal&.ng nagpapatotoo sa balitltng
labis na ipinamighatt ng kanyang panimdim: si Fidel
ay ikdkesal, at ikdkas^l daw sa isang dalagang ma-
laon nang naging paraluman sa kanyang mga pa-
nunuld^
Ang dalawdng pahayagdng yao'y parang nagtiydp
sa pag-uukol ng magiliw na bati sa manunulat na
makikipag'isdng dibdib at ng bandl na nais na mag-
samang payap&*t maluwalhati ang dalawdng papasok
sa bagong kabuhayan.
lisdng bagay lamang ang tila nalimutang ilathaia
ng nagsigawd ng balitang ya6n: ang araw ng pagda-
rafos ng kasdl.
Si Sela ay nag-alangan pa ring maniwala. Baka
siya*y binibir6 lamang ng mga kasama ni Fidel,
gaya ng madalas gawin sa kanya kung doo*y isi-
8 MAY PAGSINTA Y WALANG PD80 ..
nasama nH6 sa kanildog paplilibdt pagkapanggalmg

â P^sulatan. Datapw&H ang biroeg ya6*y mabigat
at di magdgawd marabil ng mga manunulat na yaong
paraparang nagsipagaral pa naman.
Kung hindf man lamang tunay na pangalan n^
Fidel ang nakalagay sa balita- Kung ang sagisag
latnang sana nitong Takip'Silim ang n^pahayd-g, ay
raaniniwallt pa siy^ng ang balitailg ya6V isang bird
ngk iamang ng mga kam^nunulat ng kanyang giliw
na lubos niyang kilald kung sa pagkapalabird.
Datapwa't ang kasamMn ay tunay na pangalan
m Fidel ang nakalathal^ maging sa Taliba at ga-
yon d n sa Mithi Ang balita ay taiagang totoo at
di rnaaaring maging biro lamang. Hindi na papayag
marahil si P^del na umabot na â gay6n ang mga
bird^n, mataDgl na nga lamang kung yao*y sa ka.
pahintulutan na rin niya, alangalang sa kanyang
mga kapakanan.
|Mg8 kapakaniin!
y lal6 nsng lumuha, umiydk at aanangis
Si Sela
nang bu6ng iungkot. jAn6 Dg& ba ang malay niy^
kung ya6'y gaw&gawd lamang ni Fidel upang siyd'y
hiwalaydn! An6 ang raalay niy^ kung ya6*y pati-
b6ng lamang ng giliw upang sila'y magkalay6 na!
...Oh!
Isdisd tul6y nagi sa mp
Sela ang mga guni-
ni
taing nagdudulot ng d! maulatang hapie.
lalong
Hindl ngS, malaydng ang lahat ng ya6'y totoo. Apat
na araw nang hindi siyd sinisipot ni Fidel at noong
huHng it6*y magsady^ ay natatandA^n niydng pa-
rang iniihaw na df raapalagay sa silfd. Noon pa'y
IRIGO ED. REGALADO 9
Dar'Uita nhnu Maii; awa au^ luatatarols na loob na

-a lanya'y â^'t '»i!>or ^ na <lati, at di miminsaDg
nakiâ nij aiig mô-y why mga })anakdw at mataling-
At di lauiiin.e >H6n K"'mt«al alawu, i>ang ipadai^

sa kaaya aoy; âiat ing p&npgugol sa buwang luma-
lakad ay kuiang ng '.l'iiiglimdug piso; &patne|:u*t
1
iima lamtsng, samakatwid, Sa sulat ay sinasabing

aog kakulangdn iioon ay kanya nang pagpundn, pag-
ka t ndpitahan lamang siya ng kanyang kapatid na
kinakalinga at it6'y ng isiiiig butitos na
nepabill
tsarol at isang tatapisiaguman6*y mainam burdahan
n% makina. Sa kanyang sahod ay inagaw ng^ aDg
naturang halagd, kaya t aapatDspu t lima lamang
aog kaoyang naipahatid.
|An6 ang malsy niya kung ang lahat ng it6'y
''(labidahiMn lamang lig isdng may utang na maku-
nat raagbayad!"
Nguni't sa lahat iig naugyayaring iyan ay wal4
iia îyan.i? magdgnwd at- nsisip na myA rin ang may
sala !ig lahilt Marahil ay tanghali nang totoo kung

ang gayo'y ka^ya pan« ppghahabulin,
Gayou maii ay inaii'w pa rin ng pagaalinlangan
si Sela. Ang^ ksbutihaisg loob ni Pidel ty kanya pa
ring pitianghahawakan bi^nggar.g sa mga oras na
yaong sakdal i>ait. Si'd'y di paglilihinan iii Fidel,
yamang sa muldH mu\k pa'y para na rin siyang
asawang tunay nit6.
Ang ginawa^y nanaog at tinungo ang bahay ng
alem^ng nasa kanilang tabi. Si Fidel ay kanyang
tatawagin at kakausapin sa telepono, hindf upang
2
—
10 MAY PAGSINTA Y WALANG PUSO.

usisain, kungdt uparig pageabihan lamang na (! oe
oa 8a kanya mananghalt. Datapwd*t si Fidel ay
wal&, ayon sa sumag6t sa kanya sa PsBulatan. Tii»
muDgo uman6 sa Ayuntamiento upang raakipaDay»4m
sa Gobernador na kararatfng pa lattang bt^bat m
Timog.
Nguni't. .. si Sela'y hindi naniniwal^. Aiig np.
kausap niyli sa telepono ay
na rin at di
si Fidei
ibd, N^kilala niyd sa Hoses. Merabil ay i)agkail£
ngfi lamang nang makilalang siya aog tumatawag
—Ah, wald na... itap6s na sa akin fcng lab^t'
ang mahinagpis na nasabi pagu^l at bigl&ng na-
lugmok sa isdng silyon.
Ang bahay na tioitirhan n* Sela ay maliit la-
mang naman. Binubu6 ng is^ng bulwagan. isaiig
*
kabahaydn, iedng silid na munti tt i&^rg kwsiDSiig

munti rin na napapaloob sa sukat na apat na dip^t
ang luwdng at siydm namdD ano; iiab^. Kayd, ang
pagkapalugmok ni Sela at ang maâlim na buntong-
hiningang tila nagbuhat m
ka^buturan rg dibdib
nit6 ay maliwanag na naringig ni Kaysng, alil^ iii
Sela, na noo'y nangungusinit, Palibhaâ'y ksgab! pa
napapansin nit6 ang gay6ng pamimighati ng kan-
yang pinaglilingkurdn; ay iniwao ang gindgawa sa
labds at dalidaling nasok sa eilid upang tingran
kung an6 ang nangyayari Ba naringlg niyang nag-
buntong hinlngd.
Si Sela'y naratnang nakayupyop at luniuluhlt
— lkn6 ang nangyayari sa inyo aling Sela?-
ang tan6ng ni Ksyang —
^may d'naramdam ba k8v6?
Si Sela'y nagtaas ng luhd-luhadng mukhA
itlGO ED. REGALADO 11
--KByaBg!— aag marahaEg tawag pagkakilala sa
-—-^May saklt ba kayo?

—Wal^.
—Kay5*y liiDd! pa iiag-aalmusdl? malamlg na
marahii ang iayong kap4, iibig ba ninyong aking
iioit?
—Huwig na at ak6'y hindi iia kakain; bigyan
mo lamang ako ng kauntin^ tubig.
lilingiling na loonibds Bi Kayang.
—Nagkakasaieaan —
Mld ng loob marabil ang na
sabi sa sarili nang nanasok nang dald ang isdog
—
basong tubig; si mang F del ay may apat na araw
—
na ngang hindi n^papann^ ^ sng dugiong pa.
Pagkaabot ug baso ng tubig ay lumag6k si Sela.
Ndpund ni Kaya^g na ai)g tatlong lag6k na inin6m
ay bahagy^ nang nagdaBn sa lalamunang tila b&gfi
siklp na sikip.
— iNaog mamili ka ba'y hindi mo namataan s»

—
trambia si Fidel? ang oialumbay na usis^ sa alil&y
matapoB ipatong sa piaggang hawak nit6 ang baso
ng tubig.
— Hind! p6,-~ang mabanayad na tug6n ni Ka-
yang na sa mapanginorir<g mukh^ ng Daguusi6& ay
tila bagd binabasa ang dahil ng mga lubang tumu»
—
tul6 datidati ng4 po*y nakikita ko sildng nakanr^
pa sa '*de primera", nguni't may apat na araw na
ngay6ng hindt.
— Apat na araw na ring hindi sumtsipdt; ^wali
ka ba namdng nababalitaan tungkol sa kanya?
— Wald po.
12 MAY PAGSINTA Y WALANG PUSO
— Kung may mababalitaan kang aaoman ay sa-
bihin mong agdd sa akin, har e
— Opd.
Nang nasa labds r.a si Kayan^ ay nasabi sa
loob habang hinihinBinao ang daiao; iia ipepesi.
—
Nagkakagalit ngarig ^ral^ng sala,
Samantala^y patuloy m Sela ng pagluba sa qL
lid. Ang maiitlin na hinahar^p ng iseng mahingkot
na kabuhayan ay kasaliw ng luha't mga buntung-
hiningdng kanyang dinidi!idili
ay wala na.%Wala na t îyd'y iniwan
Si Fidel
sa gitna ng kasaHwgâng palad Parang bangkdng
inabot ng un6s sa laot v.g karagatan, isd&ng na-
tuyan ng tubig at ha+or^g nawindang 8a il^ng.
^Papaano nga ba siya kunM toteo ngang ika
kasdl si Fidel? ^Siya kaya'y siputin paf ^Padalban
'
pa kay& ng salapt?
Nguni^t raagkagariito nia'y dt na rin siya lili-
gayang paris ng dati. Nakisao'a siya kay. Fidei;
nayag siyang tawagtawagin babae lito, hindi dahii
sa salaping ibinibigdy, kungd! sa isang malinis na
P^ll'big na tuwtnaS piiialago ng wagds at t86s na
pagmamah^L
minahai si Fidel, at iniibig niy^^t
Inibig niya't
mindmahal pa hangang sa d ga orss na yaon
rin,
Si Fidel ang nagturo sa kanya ng pag-ibig Si Fidel
ang nagpunld sa kanyaog pus6 ng lahat ng binh
ng pagmaraahal. iOh, mawala na sa kanya ang la
hat, salapi, buhay.. huwag lamang ang pag-ibis: ni
.
Fidel!"
Datapwa't sumaisip na kung sa kaknlangaog
miGO ED. REGALADO 18
palad ay magkatotoo aag halM, siyd'y wal^ nang

magagaâ pa, Ang kRnyang pag-ibig at pagmama"
hal ay inagaw'â ng ihang habai, samantalang si-
ya'y oaiwan sa laot iig gayoig pemimighati.
Higit sa ibaog ipioae; aalapasp iig loob; higit sa
ibang Dapakaliipit na damdamin, ang panibugh6*y
siyang sumiisunog na mabuti sa lialuluwa. Si Sela*y
naQinibugh6 Bg dt aiu) lamang At riaiunibugb6.
sapagka't umiibig ng b'uong pagtatapf?t. iKay lupit
naman! iManong siya y hiniiiây na munaiig na-
matdy bago naisip na mag-apawa ni Fidei! Kung
ito man lamang âna y hiodi niya inaaring tunay
aa aaawa! At konp^ siya man lemang sana'y hindt
pinappapakitf*feB ng isdiig pakiku'âmang kabambing
ng sa talagamr kait>dnp dibdib
—
Nguni't hiBdi rin niyd ako malilimot marahi!
alang alang man !an anu sa malaon neng pagsasama
Q.amiri.
Ang hulitig naidip na ilo ny niyang nagbigay
ûgla wari sa loob ni SeU.
At naieip na hindi iisaH
d<4dalawd ang nagka-
kagayon. May asawa man
ang is^dng lalaki ay ma-
sarl rin namang ibiKin. Saragka't ang P«g-ibig ay
wal&Dg guhit na hangganan.^ hindi nasusulât at
wal4ng pagkatapos. Bakit ay talagd-ng kasintaban'
niya ang lalaking yaon: ang lalaking mag-aasawa
sa ibang babai.
—
Mahal sa akiu si Fidel at kailan ma'y hindl
siya mawawalay sa akirg puf6. Mag-asawa maa
siydng makdpit6 ay hmdi m8gi|jing pagwil Fa akmg
pag ibig. ^,Na ako'y hindi na raaaari pang p«nf -
\
14 MAY PAGSINTAY WALANG PUSO
gugulai oiy^Hi paris ng daU? iMag* anap-buhay
ak6 n| uko^ sa akin! Marahil nama^y hindl ak6
mam&matdy og gutom sa munt! kotig nalalaman...
Ang huHng naisip na it6 r>i Sela ay parang
til4o sa Mayo na oat^k sa isdng halaraang uni!-
unt! na sanann nalalanta.
'mm\!,
«aii«Htftfiiiiii!!iHi!iiifiiiitfftfi{nmfiHiitsiiinfiiiuiHitifiii(;i«<MitHififf«ai{l»
II
NABULAANAN si Sela sa kaoyang hiiialA Aog

nakausap niya sa telepuiio ay hindt Fidel si
gaya nang inakal^, kungdi si FeUx na Biyang

pinakamata'ik na katoto at kasama.sa Pasulatdn ng
kanyang irog. Ang katotohanan ay walA n|a nang
îy^'y tumawag, at naag dumailng ay binalitaan na
iamang ni Felix.
—
Tinawag ka rito kanik^nind ng nifia mo —
ang patawdtawang pasaluboog nit6 pagsungaw o»
Fidel sa pintuan.
— Ni Sela? at naparito ba?
— Hindi, sa telepono,..
— Ang akal^ ko'y napadto
Noon lamang nabuhayan ng loob ang m-
tila
bigi4ng si matapos pahirin ang pawis na
Fidel, Da,
gumiti sa maaliwalaB na noo, ay tultiytul6y na nup6
sa sulatdn.
— Kaawaawang habai—ang malungkot na aa-
-âbing kasallw ang isdng buntonghining&.
M't isd sa Pasulatang nakarinig nggaydng
hinagpis bagong dating na kasama ay aagtaab
ng
ng mukh& at ang nagbuntunghiniogil'y slyang raina-
iîdmasid.
—
16 MAY PAGSINTA Y WALAHG PUSO

— Kav6 ang inay sala ng maagang paghihirap
ag isang kuiang palad na babee!
— —
Kami...? ang halos paoab^y ng tatlo, matani
î FeHx na nakaiinawa sa simula pa lamang ng ma-

laklng damdamin ng kanyan^ katoto —
Gagawa ka
ng katenoryohan at pagkatapog ay kami pa ang
papagkakasalanin mo.
— Hindi sa gayon ,. Kay6 y sa bird dinadald
aag lahdt. Ang inyong baht^ at bati sa akin ka-
hapon ay siyîng...
~~Kuog hiiidi s*ina totoo*y saka ka magsalit^
ang agaw nga isi.
— Oo na nga nguDi't ang ibig kong sabihiD^
maililihim na T'W larnang ay kung an6't ibinunyag
pa; ako naraa'y hiiidi liagkulang jig pagpapauna ss
inyo, . .Kuag pari^ na nga niydn ny isang kalul-
wang ban^l ang binigld ninyo at niligalig.
— iSa iyan dm aag kalalabasan nivdn, malao't
madfcli!
—Oo na liga, datapw^'t untiunii sanang ria-
bigyan ko ng lunas ang iahat; sinira ninyo ang
aking balak na malaon pa tiamdng pinakaisipisip.
iKaawaawang Sela!
Si ay dl nakasulat nang umagang ya6o.
Fidel
Maanong nakagawA ig kahit isang hamak na balit^.
Sa mesa'y walâg giaawa kungdt ang maDgs-
lumbaba
Isang suliraning mabigat ang napagkilalang bu~
mabagabag sa gunamgunam; at pumalapalatik at
umdiog iling,
— Si Sela!.. Si Sela!...
IHIGO ED. REGAL-4D0 1?
Sija nnrndnp pHghiLip ng matunog iia slpe ngpa- \
i4a.vtiaii Lig yfc!i> at na^ykaraan oito^y kinawit si Felix.
-"Tejs, ip^^gtatapdt ko ?a i}6 8iip mga narg-

ygri; iii&gsama i)a tajo ea panarianghall ngaydn.
Ang da!<vwd*y mabanayad im nanaog sa Pasu-
iti{in na di a ^ nakuhang magpaalam sa mga ka-
s^ma. Pagdtitiiig sa daan ay magkaakbay na luma-
kad Bg dahandahari at nagkayaring sa *Tekin" ma*
nanghali.
— Humingi ka nang balang maibigan^ ang sabi —
ni Fidel pagdating doon at pagkaupd* sa isaBg silld
na waiang tao kiingdt ei'a hmang.
— Ikaw im. ..
—^Luinpiya laman^ ang akiog ibig.
At pagknway tinawag ang makdw na nakita,

— Dilawa/jg !>oteng serbesa — ang v/ika.
— Serbe-!a?-- ang pangiti Felix. ni
—Ôo, ibig kong lunurin ngay6n sa alak na iyan
ang lahdtng basagnlong gvimugul6 sa aking isip;
ibig kon|j; mala>ing ibig kong mawaldn na patl ng
.
ulrat... Sioasablng*' aog mga a'emdn, pag may ma-

aking SMuA ng loob at may mabigat na dalahln
ay wabng ipinanglulunas kundi alak.
—
Nguid t tayo'y huid! aleman—ang pabir6 nl
Peb'x
Nalaiaman ko; di.1ap\i&H ikd-w ang lumag^y
-a lagdy ko. -kay hirap ng pagpuyusdn ng budht!
.
Oo, Feiix ak6 y hmd{ papan^\tagin ngay6n ng aking

giinlgiini
--^,Dih- ba ?a nalalapit mong pag-aasawâ?
-Kung dahil diy^n lamang ay nasabi ko na
I 3
18 MAY PAGSINTAT WALANG PUSO...
sanang ak6 na. ang pinakamapalad ?a lah^t ng tao;

ngunft si Seia ..
— —
iAng nifla mo? at si Felix ay nBpahatak-
—
hak. Kay dalt nang pakikipag-ayos sahskh&ing gatiyan
— Huwag kang gumaya ?a ibd, kaibigan, si Seia
ay babaing masam^, hindi kaladkarin^ baga-
hindt
mdn nagkagay6n na sa akin. Nguni't ang labdt np;
iyd'y mamaya na; humingi ka ng putaheng ibig mo
At isinalin sa baso ang ferbesang kadadpM pa

lamang ng na makaw, habang nBriri-
iiaglilingkod
ngig niyd-ng sinasabi ni Fel'X sng lunipiya, miswa
giiisado eon ealdo, galli?ta eon setas i/ubin sin saka
at cliorizos de Cardon.
Yumao ang hiningan, at makasandeli pa'y na-
ringfg ng dalawn ang nakatutuksong sigdw noon sa
mga nasa lup^.
Walang kaimikimik si Fidel na hawak ang baeo
ng serbesang inaa!ugal6g na para bagang tinutunaw
ang kapirasong yebng nakalutarg. Nang matunaw
ang mga buld ay nilagok ang kalahatl, samantalang
hinahawakan namdn ni Felix ang kanyang baso.
— Mapagkikilalang hindl ka san^y sa seibesa— ani
Felix sa kaharap,— kalahati pa lamang ang na'in6m
iiio^y pinamulaban ka na ng mga mat^t punung
laynga.
— Sinabiko na sa iyo kaibigan; ak6*y walang
ib^ng hangad kund! inisin nga lamang sa singaw
og alak ang mabigd-t na suliranii g roay ilang araw
oang di mawal&wala sa aking loob.
—Âng suliran'n bang iya'y dabii na dahil la-
INIGO ED. REGALADO 19
mang sa nioiig pag-aasawa at sa nina

nalalapit
niong tila nibiwaniwan?
di
— Si Sela, katoto, ay isang babaing karapatda-

pat pakisamahan iig buong pagmamabal, Tikls na
nga lamang tayoiig mga lalaki! Ako ang buungbuong
msy âla ng kanyang pagkadiwar^,
Si Feiix ay di nakaimik. Ang malungkot na
mukha ni Eidel ay kinabanaagan niyd ng malaking
damdaming dinadala noon sa ioob.
—Si Seia. at bakit hindi ko ipagtatapdt— ang
patuloy ni Fidel,—ay i£dng babaing sinawl ng mala-
kiDg pagkagiliw^ sa mga tiila Hindi na kail4 sa iyo
na noon p^ng nag-aaral siya sa "Sampaloe Inter-
mediate'' nang it6 y nasa ita^s pa ng butika ni
Lopez, ay wala nang naging pangmalaki sa kanyang
mga kaibiga't kakilrla kungd! ang aking ngalan.
Madalds niydng sabihing ang lumalagda ng Takip-
Silim sa mga tuia't kasaysayang maririklt, ay ma-
talik niyang kaibigan, ga}6ng hindl pa kaoii nag-
kikilala.
Nang sandaling yao'y ipioapasok ng dalarÂng
makaw ang mga mangkok na nagaas6 sa mga ulam
na bagong hango
Sandaling napaiigil ang pagsa?alita ni Eidel^
Humigop ng mainit na sabdw €it naglagay pagka-
tapos sa kanyang pinggan ng '*gallina eon eetas/'
Ang dalawa'y nagsimula ng pagkain. Samantala^y
ipinagpatuloy ni Fidel ang nahintong pag uulat,
—
Ang pagkikilala namin ng babaing iyan ay
masasabing nagmula lamang sa inang pagkakata6n.
Ang samahang liaû na kinasasapian niya ay nag-
20 MAY PAGSINTA'Y WALANG PUBO .
daos oooDg ika 30 iig Disieiibre ng 1910 i| isa?7

maningning na lamaydog patuTpkol kay R"z'-i^ Sa
P^gulatâ natin ay may. duniEtli^g i-a isanp paan
yaya, Sa pagkakatanggap nito'y ftk6 aog na,kagawî
ng baiit^. iGaano anu pagkamangha ko oar^g ma-
kitang sa pinHkap.'VngwakiiH na bilaDg ug iH-aTig ^^^-
hagi ay nalalaây ao^ aking pangalat» <lalrl â 'u-
lA«g Bayani aa ^Mbii^kusin, ayon ~â paâtJ:nt.^!:iar!^
J;^(7
m Bb. Mare^la Nuilez! S^ Sela ^y tiakit!^ i:r r?>!7:
minsan sa isang pigfng na nadahihi^n ko. Ang ma-
pupungay niâ g matA't kr.ayaaâr^ tind g ^y r i
katawag nang totoo neob pa sa aking lo^ h. S>

hangad kong siya'y roapiog kakilah:!, aDg [lu.nây&'y
aking itinapd
—
At du^nal6 ka?— ang tanong ni Fehxj samRi^-
tahd-ng iîoasaok sa to\d ang isang hjmpiyar-g na-
kadurd sa ten€d?r.
—
Oo at ak6'y maaga na lahdt ng oîparooii, ga
kabutihang palad ay nara nsn ko na si Seâ. BiLis
m% bihfs, magan\Dg iotoo an^^ paiikakabihis. limn
k'lala ak6 m
kanya ng iiangulo ng samahdn at bi
nabing ak6 ang niHy gawa ng tul^ niydng bd)igka-
Bia. Gaanong kabutihang loob ang ipinaHta sa aMo
S naûng ngalan ko'y hindi tingid fa liarâ, at
an*^
di la'îeuig k'ungd! patl ng akinp nagisag im
nga'nn,
Taleip Silim, ^nliiaglalo na umaB6 m
tulan'g n ay na-
magat â Hibik ng Puso Sa akiS^ bmigka^^ pa ang
i'dng taâl^ ng tulang ito^ na umaro v raâ a ulo
niya Ano ba*t noon ay uabno â hi- aga^* ki^ na
Hi Sela ay nang d^laganyt nfiaga>-law. Bh hiha^ ng
^-'-
bumaU'y raay ngiti siyûg matatnn-ds, mtiY iraâl
INIGO ED REGALADO 21
kit îyaog titig',, Walang atlog di niya tinug6B l
ng nianasardp na pangungusap.
—iMadaii ito!— ang noo'y akin?.?; na*aU sa- m
rili^ —â ini::d ko'y oi^ ok an2 isaii^ hnugû, L**H
gHwaii ko si Sela: rgimi't hindi uf ;u;i^ ibi^hi Lg
pag-ibig na niH;' r"a?-mnmahr'i Ani; t'g.^t^lawaH mfifâ- !
râiiwa vg (•ii->< ay (ii lia.aiêtdiipat s^ i-iûr a'ialinis

iia pagsil-A'. Si^^ a\v iâuM: daU-et^ng hinu'i karapat-
daiat na p:tR! ,•
t-'t,|\ ,-i). Ar.g fck^Û\ Ho ay
kon^;
rf^}iing ti^fv
'
-y iv:u ut-:^ ?a Kkiu npai-r noon pa'y

i»?nibiruin lo wi î\H. Sa .• kio r.ani^s/y oak;pa|t
biruan din ag h\h ^-
ii ka ^v;i:Ki' 5^' >^'^^5^ hai;f:ghng ^^â
ai)g hawi^ !^^ u-âpan nîDî': a^ ils:.''^ [îra i:iu ?*.
sa dating ni-gkakihda Pa:i ;g -lu.n a} n%v, h;s ,
^Kay dalidal! Dg^ ni Selak..

..Madalit salita— atig patuloy o' Fidek luatapoH
ioBwkin aug isang BukdoR kanin- a} siinitulaii ^rg
lamaydr'. Naiig enHnapit ti: g biloEg na naoukol ?-a
kanya, mat/ pe^-^ i[;hk^lu!a u^ toastmaster at ^-ti glti-a
og raauugoug uh !};>ia':i Akan ay uor^g tamiB na t
bioa^nsan ako Lg ganite-'t: nîu\ ^-alitî: K"âg mo '
akong tatn^ânau sar)^'' na '-'{< \< nr%nmi\ ng

"
^'uaâ sa iyo at«g akiiii: ap^^pr^^
^r^-^^'^"^/^ '
^' yA
Aiioug ''nist^y ng f';vk*5i<ai>^«ik>'- -a i*k!^f va!ft'^
waU'Dg estropang di napalaki alian iuloy. Sa huU

ay di siya piuatantanan hreggarg dl inulit ang
pagbigkas at akoS^ hu 'npi i g madl&. Mulli ga aking
kinaiiupau ay kiiuiha eko ni Se'a at dinald sa pi
naka-entablado. Ako nHroa*y ]uml at nanglalanig
iia yumuk6d sa mga taoog yaong walang humpay
Qg kdpapaiakpak»
22 MAY PAGSINTA Y WALAr^G PUSO. .
Noo^y lalo kaming nagkatalik. Nararr;daman koi^g

ang kanyang puso'y hawBk ko na sa palad: akin
na piyang lubusan
Nang gabi ring ya6n ay nagkayari kaming si-
ya'y aking tiitulaan. Anong galak ni Sela nang
masabi kong siya'y hahandugdn kong wal^ng sala
ng isang matamis at masarap na tula.
— Nahulog sa kamay ko—ang aking nasabi sa
garili nang kami'y maghiwalay, pagkapaghatid ko
sa kanya sa tinitirbang bahay sa daang Saleedo.
Noo'y wala siyang kasama knngdi isang matandang
babai at isang daiaginding na kanya raw pinsan.
Nang ako'y umuwi noon ay galdk na gala^
ang aking loob.
—
—Kung magtagumpay ang makata ang habang
daa'y aking nasasabisabi.
-JJt^^^:^^:^:Jtr^^'y
III
mmWS ITUING LUPA

^ sa unaog
ang itinaguri ko kay Sela
tulang sa kanya'y aking inihandog
at pinamagatan kong: Nang tayoy magtvagi,~-SLn^
—
natulo'y ni Fidel. Tinukoy ko sa tulang yaon, ang
tagumpay na aming tinan6 sa Irmaydrg idinaos
ng Kapisanang ilaiv sa Sta. Krus na pinabulaklakan
ng matatamis at masasardp na salita Sa tulang
yaon pa lamarg ay nagpukol na ak6 sa kanya nx
mga unang bul ;klak ng dila— bulakb k rg dil^, una-
—
wain mo sanang mabuti, Ferx, bulaklak ng dila at
di —
ng pag ibig. Kinabukasan, ang tulang yao'y
aking ginupit at sa kanya'y aking ipir adala sa pa-
mamagitan ng koreo. Sinamaban ko rg isang ma-
ikling sulat. Sinabi ko kay Sela, pagkatapos na
siya'y alayan ng matataos na bati't alaala, na ang
tulaug yao'y kanya nang pagpunan, sapagka't *'hilaw
iia bunga ng kutad kong isip;/' kung doo'y may
katangiang sukat ikapuri sa may tula ay walang
iba kundi ang maturingang yao'y alay sa kanya ng
kanyang makata.
Ang tdlaog yaou na kinagiliwang basahin ng
aking pinatungkulan, ayon din sa kanya, ay sinundan
24 ^
M4Y PAGSINTAY WALANG PUSO..',
ko , p?» ng iBfi ku^B'^ baduhan Doo y nagsiniula na

akoB:2 magpahayag. IpiDagtapat sa kaiiâ aDg akii)g
nm- Sio?ibi konp; siyaS^ Bkiiig iiiiii ig ug taos at
wag' M''tsBinahal ku at m>un«.halhi bangparg ns-
-.
hiibuhay sa hipa BUnng ?8got' sa tuldng ito, bs

ga3'a naag una^y gHurplt ko t ipinedahi rin sa kar»ya;
ay isang raabangong sulat ang sumakerr.^y ko kir»a-
mikîawahan. Ât nalaman mo kung ano an^r sinabi?
-— iAno?— ang nuld^ ea mga labi ni FeVm na
tila bsga dt sina?ad}a.
—
Ako raw ay sinungaling, ako raw ay nagbibir^
at walii akong ibang hangad, marahil, kungdt ang
laatahin sa mab^gdng haiaman arg is^ng bukong
hiiaklBk na t'ago pa tamatig ngumingilt.
S' Fe'ix !iy napaaba sa narinig;
— S o ni ko na sa iyong sa mulamuia pa*y hi*
ninniap ang si Sela ay isa sa mga babaiog ma-
t
dadaii Ako'y iiiultiig turaula at ipinaliwanag na

HTig aking layon ay dakil^ at nialinis.
Ip nakilala kong siya ang tanging Paraluman,
Hiva ang bituiiig nagbigay sa akin ng liwanag npeng
makita ang landas na dapat lakaran. Hindt-pag-
maraapuri, ay roasBsabi koag ang tulang yao'y isd
sa mabubuting naûlat ko hangga ngayon. Liban
sa akin ay waI4ng makapag^BSHbi roarahil sa mga
nakabasa x\\ yao'y c\ ko dinaramdam ng akiniBr su
!aVui. Sa katotohanan ay napapaniwal^ ko si Se!s.
lAkal^ nga niya*y sa kaibuturan na ng pusd ko nag-
mulA aag maâsarap at matatamis na salitdng yaonl
Hindt nagiipat linggo ay nagkabuti kami. Pa,-
libhagi^y alim na aldm k mg magiiiwio giyang letio
—
liSTIGO BD REGALADO 25
sa n^ mga ta14, ay oagiag maBipag ak6ng

pa<3^basa
totoo gaya iig& ng karaoiwan nating sabihin ay
sa,,
''pai^napasingaw/' Tuwing sahado halos ay di nawa-

walA sa pahava'â 1 ruiîn at ito*y sukat mo nang ma-
alaata. ang dalagang tinitawag na BUuing-Lapa at
ang makataii« Tiagkak inlong sa sagisag na Takip Silim
^
Nangit! si Fel^x na \Aariog naKunita ngS. ang
sioabing yaori ni Fidel.
— Binanig ko ni r i halos— ang patuloy nito,
ang eatresue'ong tin tirhan nina Sela. Ito nama^
walang kasaina roon kungdl isang aling eiyang nag-
aampon sa kaaya at isang andk nitong lalaki. Ang
aii ni Sela ay may salapi, may mga paupahang
bahay a*^ mga kanimata Ang entresuelong yao'y
kanila at piaauupahan sa isang kastil^ ang itaas.
Nang mga nang araw ng pagparoan ko ay tinang«

gap aaman akong mabut! ng kanyang ali at pinsan
Napuna kong habang inaalaân si Sela ng tuI4 ay
lald namaig tuma'arais ang pagmamahal sa akiD.
Nang sumiinod na Marô ay nakatapos siya sa
Intermediate, at napalipat sa High Sehool nang bu«
wan ng Haîio. Mula
daang Saleedo hanggang sa
sa
loob ng Miynil^ ay laginar magkasab^y kamf. Ini-
hahatid ko siya sa pagpasok at madalas na inaabangan
pa sa paguwi. Nang mga buwan ng Agosto o Set-
yembre ay nabalitaan kong ang aking Bituing Lupa
ay pinagkakaguluhang di ano laaiang sa High Sehool,
Ang ganda niya*y nakapukaw sa maraming loob at
bumihag ng maraming pu?d. Sabihm pa ba ang
isang lalaking paris natin: masakim at maramot.
liang linggong hinintay kong si Sela ay magtapat
4
26 MAY PAGSINTA Y WALANG PUSO...
sa akin. At paHbhaâ'y nahirati ako â ak?Dg da-

tihani? katipan...
Plnutol jii Felix aog pagsasalita:
,
—^«iSinong daMng katipan.. ?
— Ang inyong asawa ko:
ibinaHtang magigiDg^
si Marya. nga ako
Nahirati ay Maryang kapeg
1
naay ibang snmusulat ng ukol sa pagligaw 8y ibi.

nibigay sa akin at ako ang» pinasrisagot. Nguni't
habang naghihintay ako ay lalong naguugat ea aking
loob ano; panib'igh6 aywan kung bakit. Ma-
anong mabanggit ea akin ni Se'a na sa kanya y
may na'^^siî ag-isip na lumigaw. At baligtsd pa nga
Kuag nap-ip'itadag may nakakasabdy kami sa daan
na isang ka-amah^m niyang binata sa Bigh Sehool
ay ito an^ kinakausap ng boong lugod at piriagpa"
pakitaan ng masarap na ngitt. Sinasabing ang ap6y
ng panibugbo ay sa m-ga pusong tinitibukan lauiarig
ng tuoay na nagib'g naka^ûsunog. Nguni't ang pu?o
kong di tinitibokan nito, kungdt ng isang hanpaa
na makapaglaro bamang, ay nararadam'in kong unti-
uating nagiinit sa apoy ng panibugbo.
Lumagok muna ng tubig si Fidel bago nagpa-
tuloy.
DuBaan ang mgaaraw, naghaUbalili ang mga
lingno, ang akiag magandang J5iini'y patuloy Fa
at
pagmamagandana;-loob sa mga binaiang nagah'-ab'gid,
Ako'y wala namang ginagawa kundi makimat3ag,
Ni di ko iniisip na ipahayag sa kanya ang aking
mga napapansin. Ang wala raw pa^god na magtipen
ay walang hinayang na magtapon. Ân6 nga ba ang
iiialay ko kung ang kadallaa ng aming pagkakabuti
ay siya ring kadalian ng pgtklkipapyaTi niya sa iba?

Sa isang dalagan^r magaslaw, ea isang dalagang mu'
da/i, na, naligawan ko nang dahil sa isang
pagkaka-
taon lamang, at sa hangad na biruin at di upang
pagpaimluyan, ay hindi nararapat ang megsabi ng
paninibugho, inisa biro man lamang! Ang kahulugan ng
panibugho ay dt natatarok ng isang babaing waUeg
muwdng sa iinatawai^ na tunay na papibig. Si Sela
ay salawahan at sa raga babaing salawaban ay isang
libangan ang pagibig Dapat mong alamin, kaibigan
na sftibabaw ng labat ng iyan, ay di ako nsgpa-
kita ng kahi t bahagyang kat^bangdn kay Sela. Mand
pa nga ay pat'iloy ako ng patuley sa pagtula at
siya y unti-uLti kong itinataboy sa akiiig baklad.
Si Se'a nama*y patulpy rin ng pagpapakitang^loob-
sa akin. Ang t«mis ng kanyang puso ay lal6ng nag ,
iibayo. Siya'y wal^ng sulat halos ea aking di may

kalakip na bulaklak. Wal^ng araw ra di may bigay
na paoyong binurdahan sa makina At, mahigit pa,
Felix, may mga ara v na nasasabi kong kami'y mag-
asawa nang tunay. Isipin mo npa kurg gaaneng
ligaya aug nakakamtan ko sa sarap ng pagmamahal
na ipinakikita riya ea akin.
Datapwa't.. ang lahat ng yao'y dt ko binilig-
yang halaâ, ipinalalagay korg bul& lamang kung
baga sa tubig. Sa loob ko'y di nawawala ang mga
pauna kong kur6*. na siya^y- isang babaing madalii
isang babaing salawahan Kaya ako'y walang ibang
nasa sa loob-ukol sa kanya kundi ang magiarS,
yamang siya rin at di iba ang nagpapakita sa akin
ng daang iyan. Sa una*t una pa, gaya ng nasabi
ko sa iyo; ay napansin nang dala dabban ko sog

itjob at kaluluwa ni Sela. Nang napatueaygn koig
lalong dumarami ang aking nagigiag kaapaw ? a kanya,
ay walang unang naisip kungdi ang mahalagang sa
lita ni Baltaaar, na: '\.kung maliligo ka*y agad
nang aagap''...
Sela ay isang babaing madaii'^ Ang kurong
''Si
ito'ysiydng may sala ng lahat! Sabihin pa nga ba

ang lalaki: nahulog ako sa ''tukso ni Satan,''
. . ,
Aywan kung sino ang may âlsng masasabi, nguni*t

ako'y nalapit sa apoy kung kaya nadarang al na-
pasd. ^^
Kung kay Sela lamang ay
madai! Ang isang
pita ko'y hindi niya hihiya'n, nalalaman kt>. Nasa
aking karody ang katawan niya't kaluluwa. Nguni't
iang paraan? ipaanong mapaiiâhdn ko aiig ma-
rubdob na pita ng aking pagkalalaki? Neo'y naging
pmund ako ng isang hukbong handang lumusob na
nagiisip i»g sari-saring psraan upaog magwagi sa
isang kaaway na sasalakayin,
Doon sa amin ay may isang nayong kung ta'
wagin ay Paltok, Sa i«ang sulok ng nayong nasab^
ay may isang bahay na malayo sa mga kanugnog-
Walang pinakama'apit kungdi ang isaeg 'ehalet*' na
ari ng isang aleman. Ang babay na yao'y sa
isa kong kaibigan na dalîl sa pagplapBkitaaD namin
ng loob ay alam na alam kong ako^y df hihiyain
sa isang .«alit^. Sa madaiing sabi ay^nakita ko ang
aking hinabanap.
Noo*y tagulan. Isdng umagsng papasdk si Sela
ay inabutan kam( ng malakds na ueos sa may tulay
ag Sta. Kru8, Kami'y^' nagtatakbong sumilong sa

may Koreo. Nooii pa*y akay ko na siya sa kanoSy at
dal^ ko ang naglalakihan oiyaDg aklat. Daiiî sft
bigla at malakas agad aog uldn ay basang basa
kamine dalawa. Ang uidn noon na dating kinaya-
yaoauTan ko ay nagmg tila niga Ti)ulaklak na nag-
bububat sa langit. "Maanong huwag nang tumigii
kungdi mga ika walo''— ang naipanalangin ko ea
Dio8 noon, samantalang nalulumbay na mabuti s'
Sela na kaya lamang mangit! ay kung aking nabi-
biro. Dahil sa isang hangdd ay ndtuto tuloy akong
manalangin sa Dios. At an^ Dios naman ay wa-
ring nakinig sa akiu. Hindi huminto ang uldn kungdi
"
mga ika 8:15 na Dg umaga.
Ang pint6 ng aking iangit ay nabuksan. Naki-
usap ak6 kay Sela at sumamu-eattio^ ng buong giliw-
Kung talagang malinis aBg kanyang pagmamah^lr
kuDg tunay na banal nga sng kanyang pagibig. ay
sumama siyd sa akin, Sumama at kami'y magpasyai,
yamang ang alam din lamaug sa kanila, siya^y nasa
sa klase, at marahil ay hindi na papansinin kungdi
oaan dumarating hanggang ika 12:45 oras na kan
yang iniuuwi Ak6 y nangakong siya'y iuuwi sa oras
na yaon. Nakita kong si Sela'y namutla, t^ng b:h^
ay nag.aligid sa mapupungay na matd. Marahil ay
nahulaan ang aking tangka; nguni t hindi uakapag.
salita bahagya man Hindi tumatanggi, nguri t hindi
naman nanayag; bagama't nararamdamdn kong in|-
30. MAY PAGSINTAT WALANG PUSO...
bigat sa kanyang loob. Ang unang kariiiuatan^

walang lam4n na nagdaan aa tapat ng sioikingan na~
min, ay aking linawag.
—îAba, ayoko!— ang tanggi ni Sela, na lumayo
sa akin, ^^
—^Huwag kang magpakita ng ganyan dito—ang
aking ands, — mahahaUta tayo ng niga taong iy&n
âno ang sasabihin sa atin' iig kutsero? §â ..
Hiadi ako nagluwat sa pakikiusap. Ni di napansin

ng mga taong nikasilong^ namin at ng kutrerong
aking tinawag ang aming usapan. Nakyat kami sa-
karaoGiata at matapis pa isauli ang trapa! na inalis
ng kutsero upang kami'y makaupo ay lumakad ang
aming sasakyan. Malamig na malamig si Sela; ngu-
ni t walaoi,' kasali-salita. Ni hindi t nanong sa akin
kung saan ang aming tungo. Walrng ginawa kungd^
isinalumbaba an/ mapula niyang bupanda, upang
huwâ^ mapagsiya marahil Dg sino man^
NaDg kami'y naialapit na sa Paltok ay eaka
lamang narinig kong nagsaiita matapos iluwdl ang
isang malalim na buntung-hininga:
—iHindi ko akilain, Fidel, na makaisip ka ng
ganito sa akin!
Noo'y muli kong ipinangako sa kanya sng lupa't
langit, upang lald pang mdpalulong.
Nang kaml'y malapit na ay sinabi kong siya'y
huwag magpapakita sa akin ng enomang sukat ika-
halata ng mga tao, pagka't siya rn at di iba ang
kahiyahiya. Dumatini; kami sa am ng paroioeran.
iNIGO ED. REGALADO 31
Si Sela*y h ndi nga nagpahalat^ at Iin3|6 tng ukng

uinakyat sa bahay. Tila knmi'y toleorg dalsw ro-^
ong magasawa. Doo'y tinaegla koiig nie'pi alunDa^dk
kaml hanggang ika ]2 ng tangbeli Datai wa't...
Si Fidel ay nahinto.
—Datapwa^t». — ang sa!6 ni Felix na napensin
.
ang paekakatigagai ig kaibigan —

/,ano ang iiang-
yari pagkatapos? Ituloy mo, dali, at tiia buniiababa
aiig langit —
ang pabiro pa ni FeHx. >
— Si Sela ay ayaw nang uinuwi at di ako bini'

tiwan îB, amerikaiia nangako'y bihis na*t liandang
mana( g. Inabot kami roon ng maghapon...
H'git sa mga araw na
nakalipas ay i oon nahawi
sa aking ang raasasamat^g palagay kay Sela,
isipan
Si S'sla ay ieaiig babaing mainis at karapatdapat
sa isang mabu' ing pakikisama. S.ya'y h ndi marumi
ni walang bahid bahrgâ man. Ako lamang ma
rahii ang makar.agpai atoteo ng baggy na ito, pagka't
ang mga kagaslawdn ni Sela'y nakapaguudyok si
sinoraan na maghinala sa kanya ng di mabuti. Ta
las^tas m'> oang ako a^'g unang riakapaghinala ng
bagay na ito. Hamaha{: un humahapon, ang iiais
ko'g masamaotala lamang ang kauyang kaâriwaa't
ganda ay unti unting napalitdo ng hab^lg at awa.
Si gela'y ayaw na ayaw nang umuwi sa kanila
yamang narapa na rin latDang sa akin. Patayin na
raw siya ay di na makahihiwalay Fa akin kailan
man.
— iFidel! [Fidel!— arg lumalagaslas ang iuhang
ibinukd sa bibig nang sinr^sabi kong ako*y mananaog"
&ug km6t kong amerikana ty a^ aw bitiwan iFide!l —

Para mo nang aw&,, patayin mo na ak6, huwai!
mo lamang iwan. lAko'y iyo na!
ikm pa ang aking magagawa?
|Ano pa kaya ba!...
Si S^la ay ko nang lubutan deon Pag

itinir^
karaan ng isang linggo ay nakilala na eiya ea tawag
na babae ni Fidelr At ang kanyang aling noong
unauna'y parang kidlat sa paghahan^p kay Seia.
nang paalaoiang may sinamahang lalaki, ay parang
nagtampo pa wari sa nagtanang pamangkin, at tikiB
na df na naghanap. '*Kung maanakdn ba siya hang-
gang pillk-matd a/ ano sa akin?**-— ang nasabi pa
raw ng tinurang ali sa ilang nakausap.
Naiyan, kaibigan, ^ng «imulS, ng aming pagki-
kilala;ang iba pa'y labis mo nang alam, bagama'^
di mo tantong si Sela, si Selang hinahawakan ko
ay babaing banal at malinis. Ngayrn nga*y isipiii
mo kiing gaanong suliranin ang dald ko sa loob m
pag-aasawang ito!iKaawaawang S^la!
Si Fetix ay lumagok muna ng tubig bago pag-
katapos ay nagsalita:
— laang taoong Fidel: kung ikaw'y Qaaaw#t
nabAhabfig kay Sela at kung nalalatnan roong 8i-
ya*y babaing malinis at karapatdapat sa ieang tapat
na pakikisama, ay ano't d! siyang inisip na paka.
saUn at nagpakabuy6buy6 ka pa kay Mery?
—iAh! ako lamang marabil ang dapat malkaalam
ng iabat. Si Mery ay babaing sa mula't mula pa'y
eiyang pinagsanglaan ng aking pusd at kaiuiuwa.
Ang pag aasawa ko sa kaiiya'y hindi mapipigii

at walang makahahadlang kungdi kamatayan lamang..
Si Fidel ay di na nagbalik sa pasulatan. Pagka.
panaog nila sa Fehin ay tumawag ng isang sasakyan
at kiiiamayan si Felix.
—Ikaw na ang bahala sa mga '^prueba'*— ang
sabi at itinuro sa kutbero ang daang Dolores.
RililltiilllllillllirTI i(i!i].;IUinit!i!tiilllill!i!!lllilllllil!|l)lliliIllllllii!4IIJJl!lillllllllilillli!lilt*tf<<;f
iiitiiiiiiiiiiHiiHiiyiiiiiiiHiiiiiiiniiiiiiiiiiiii»^
IV
^^ I F del ay umuwing alapaap aiig h ob. Wftlaim

^^ napapako
sa kungdi ang mabigat iih
dilidili
palaigipanng napipinto niyang pag eaeaws.

Habang daan ay walang naiisip kungdi si Seâ:
kung paano kaya niya ^îbiwalay^n ng mapayapa m
ang babaing itong halos isang asawa nang tunay.
iHiwalaydn si Sela!
Kinikilala niyang ito'y isang mabigat na gawain;
nguni't mabigat man ay lalong di niya maiiwasan
ang pinto ng bagong buhay na kanyang papasukin.
Kailangan nga niyang iwasan a^g dating pakikipag-
laguyuan kay Sela upang mabuhay siya ng tahimik
sa piling ng babaing tunay. niyang minamahal. Ang
pakikipaglaguyo ng isang may sâwa ay ipinalalagay
niyang isang kasalanang napakabigat. Aywan kung
bakit, ay di niya maatim ang palagay ng ibaog
yao'y isang ibangang kalugudlugod dlto sa ibabaw
ng lupi,
Kung nakapagpatuloy man siya hanggaog noon
na tawagtawaging lalaki ni Sela, ay pagka't wala
pa siyang dapat panagutan, 815 a*y lalaki, at laâ-
INiGO ED. REGALADO 35
king malaya. Nguni't ^,nâyon? Siya'y makikipagisa

nang pus6. Ang pagibig niya*y itatall sa pagibig
nang talaga niyang pinakasisinta, upang kailan ma'y
huwag nang makaldir. Kaya, ang lakad ng kanyang
kabuhayan ay dapat nang mabago, dadat nang md"
layo sa di wastong hilig ng katawan na inaamin
ng kanyang budhing kinabulusukan at sukat, gayoiig
labislabis niyang tal. s na 3 ao'y di nga wasto. Ano-
pa*t dapat na siyang tumahimik!
Ang pagdadalawang katawan ay nagiging sanhlng
raadalas ngmaraming kaligaligan at kaipala pa'y
n| pagkasawi.
Siya, na walang ninakahahangdd kungdi isa^g
kabuhayang payapa, sapagka*t sa ganang kan-
ya*y wala nang kaligaligayang pamumuhay na paris
noon, ay kailangan nâng humiwalay sa kanyang
babae. Kung maaari, ay huwag nang makilala sana
ni Marya, na kanyang kakaisahing palad, kahi't
ang pangalan mau laraang ni Sela. Si Marya*y wa~
lang kaoaalayraalay sa lahat ng yaon, at siya'y wa-
lang karapat^ng magdulot ng pait sa babaing wa-
lang malay sa mga unang araw pa lamang ng ka-
nilang pagsasama, mga unang araw na dapat ma-
puspos ng aliw at kawagasan ng pagibig.
Datapwa't, ^paano? ipapaano ang dapat gawin
upang makahiwalay kay Sela? Dito narito ang sag-
wil, ang malaking sagwil, na siyang suliraning di
niya maubos maisip. Si S^la ay isang babaing d'
pangkaraniwan lamang, gaya ng palagay ng kanyang
mga kasama at ng nakababatid sa kanilang mga
lihim. Kung si Sela^^ nagpakarapa man at napa

luloDg sa isang kabuhayang kiDalibiiigaB na ng kan-
yaag pagkabinibini ay siyang lalaki at dili iba ang
may sala.
Si Sela ay isang malinis na babee na sa kanya

lamang narapa. *Kung nakapagpatuloy man sa ka-
buhayang paris noon, na tawaging haMi ni Fidel
at ito'y tawaging lalaki ni Sela, ay walang ibang
nagbunBod at nagpalala kungdi ang pagiging ma-
kata ng lalaki at ang pagkalubusang mahilig sa mga
tula ng ^babai. Langit na nito sng makabasa ng
isang tulang mainam, makatas at gagana sa tamis
at lambing. Nakakiiala siya ng isang manunula at
nahandugan siya ng mga tula. Kung yaeng mga
tulang di pangkanya ay waring dinaramdam kung
basahi^t namnamin, âng tula pa kaâng sadyang
sinulat upang ialay sa kanyang paanan ..?
Ah! Makata... Manunula. . Ikaw ang may sala
ng pagkaunsiyarai ng isang sariwang bulaklak!

May isang tulang alay sa kanya si Fidel. iHu-
wag na siyang pakanin! Ang isang samoH pakiusap
pa nga ba ng kanyang makata, na balot ng nag-
gagandahaug bulaklak ng dila, o ng diwa^ arg di
niya ikalulong...
ang loob ni Fidel kung
L%l3na5 naai?h'hiIakbot
naiisip ang lahat ng yaon. Siya ang may sala ng
lahat at ang kaâlanang yao'y ikaliligalig marahil
ng kanyang budhi sa habang panahon, samantalang
si Sela, si Selang iiwan niya, ay di pa natatahimlk
at lumiligaya sa piling ng ibang lalaki.

ISÎGO ED. REGAL4D0 37
— Ah...
Âng sinasakyan ni Fidei ay dumating sa tapat
ng kanyang tahanan.
—Para, sa tapat ng pintong iyan — sng sabi j-a
kutsero na itinuturo ang kanilang taraEpaban

Pagkapagbayad ni Fidel sa kutsero ng kaiuniH'
tang naghatid sa kanya ay tuhiytulry na umakyat.
Kinahapunan, nang siyaS^ nagmiminiDdai na ka-
salo ng kanyang kapatid ay iâng sulat ang duma-
ting na dala ng kartero,
— —
Kay Mary.. an^ malBmbing at pangitiiig sbbi
ng kapaiid na siyang tilmakbo sa bagdan sa pag-
kakataopo ng. karterong naghatid. Ang matamis na
ogiting nasnaw sa mga labi ng kapatid na dalaga
ay waring nagsabi sa kanya ng: ^'sa hipag ko ai^g
sulat na ito*'.
Noon binuksan ni Fidel. Ang dibdib ni-

din ay
ya'y waring sinaksak pagkaabot a pagkiâb^t ng i
sulat na yaong hindi iyi> hnihintay» papka't ta-

i
iatfa nimang pa hapong yao'y hindi siya dapat tu-

manggap ng sulat ni Marya,
At nagk biiia ang kaba ng kanyang dibdib,
di
Iilang talata pa lamang haUs ang nababasa ay big-
lang nagtind^'g at iniwan ang psgmim nindal. Ang
kasalong kapaHd ay Hi rakahum^ babagya man,
napansin paliHhnsa a» g pHsgingu^^t rg noo 6t ang
pagiiba ng knlay ng n.nkha ng kanyang kapatid.
Sa' silid nageuloy, Humilig sa tabi ng bintana
at mulmg binasa ang sulat:
38 MAY PAGSINTA Y WALAr^G PUSO...
^Tidel:
**Inaasahan kong maliligalig ka pa^kabasa
sa sulat na ito na itinititik kong halos nawawasak
ang aking dibdib, Ang luha ko'y di mapigilan sa
pagdaloy at halos siya ko na lamang kinakain bu-
hat pa kagabi. Sa akin ay may nangyaring napaka-
lubha na may kinalaman sa ating pagiisang pu6o.
Inaakala kong ikaw ang tanging maksaayos kung
talagang tunay nga ang iyr i p.pagmaniabal sa akin.
Di makuha ng mga daliri ang magpakahaba sa pag-
sulat, bakit ay panakaw lamang ang pagkakagaâ
ko nito. Sasabihin ko na sa iô sa maikling pag-

sa^âlita. Binawi Eg nanay ang kanyang pagsarig-
a^n at ako'y sinasampal at pinakamumura mag-
buhat pa kagabi sa aming ppttulog. Ang ligayang
umapaw sa aking puso sapul nanii pagkasunduan
ang ating kasal ay sinakmal at sulat ng walang
katumbas na dalamhati. iAng hirap na tinitiie ko
ngayon! Ang dahil ng lahat ay ang balitang tinang-
gap ng aking kuya na umano'y may kinakasama
ka raw na para nang tun^y na asawa. Aywan kung
saan galing ang balitang ito, na sabihin na ang
ibig sabihin, ay hindi ko mapaniniwalaan. Ki-
laM kit^ at tarok ko na rin naman kung gaano
ang pagmamahal mo sa akin. Kaya nga ba tinanka
ko silang pagpaliwanagan at isinamong bago sila
sumira sa aalitaan at magmalupit sa akin ay lina-

win muna kung may katotohanan o wala ang maka-
mandag na balitang yaon; nguni't walang salita
akong di nilunod sa alimurang kasabay ng pagbu-
buhat ng kamay. Ako pa raw ba ang ilayo sa pag-
kapanganyaya ay ako pa ang magnaDais na mag-
tanggol sa lalaking magdudulot ng aking kapaha-
makan. Di ko maiaalis na akn'y kanilang pangala-
gaan. Ako'y kanilang anak at kapatid; nguni't hu-
wag sana namang ganito.
'Âng sama ng loob at malaking hinanakit sa
iyo ay gayen na lamang at halos isinusumpa sa
akiug di nila naia na ikaw^ kanilang roakita pa.
Marami pa akong sasabihin na îyang di ikapang-
yaring ikapamalagi ko pa sa kalagayang it6; subali't
saka na. Aag nais ko ngayo'y pabulaanan mo sa

kanila, sa pamamagitan ng gawa, ang dahil ng ga-
nito kong pagtitiis. Inaasahan kong hahanguin mo
ako sa hirap na iteng ikdw at di iba ang sanhi-
Sa martes nga ng mga ika 2 ng tanghali ay hin-
tin mo .ak6 kind Doray: ibig kong ilayo mo na ako
sa hirap na ito. Tila nga pangit ang pagmumung-
kahi kong it6 sa iy6, nguni't ako'y walang lunas
na makita matangi riyan,
**Hinihintay ko sa lalong madaling panah6n ang
'^yong 8ag6t; lilimang araw na lamang aig nalaUb!
40 MAY PAGSINTA'Y WALANG PUSO...
sa atla at ang nais ko'y malaman ang iy6ng pa-

siya hangâng biikas, kung mangyayari.
Iy6 kailan man,
MARYA»'.
'H. L.: Ang sulat mo ay ea bahay na nind
Doray palas^pakin. Nalalaman na niyd. Huf5?ag mo
n%n^ tangkain ang parito pa't makipag-usap sa ka-
nila —
Ako rin."
Malalim na buntunghininga ang tanging naisukli
ni Fidel Dairkatapos matunghan ang kshulihulihang
ta ata ng sulat Sinapupo ng dalawang daliri ng
kanang kam^y ang baba at muling ipinako ang
mm mata sa hawak na pape), Nangingilid ea matd
aK^ mga luha na aywan kung luha sa pagkahiya
o m pamîmnlaw. At wala na.
Dafff pa ni Fidel ang napipilan sa isdng laba-
nai^ pinamuhunanan ng buhay. Ang nangyari ay
di birubirong basagulo pard, ea kanya. Ân6ng mukha
ang kanyang ipakikihardp sa ind't mga kapatid ni
Marya? Kung di man lamang saria siyd tinatanggap
ng mahusay ng mga taong it6 sa kanilang bahay...
Kung di man lamang niyd, isinumpang siy^'y walang
kaanuan6 raang dahilang sukat ipagkadungis ng kan-
yaag pakikipag-isang palad sa babaing labis na
minamahal.
S'ka. isi Marya^y magyayang magtananl iMag-
.
tanan pagkatapos na magkayari sa isang mahusayang

kasal? Mîgtanan. Magtanan nang pauna sa araw
ng kasdl nilang napagkasunduan at napabalita... ^Maa-
ari kaya? îAn6 ang sasabihin sa kanya ng mga
maûlang at kinamag-anakan ni Marya? Ât ano
namdn ang mukha niydng Ipakikihardp sa paggawa

ng gayong kataksildn kungkataksilan nga ang maita-
tawag?
Hindi maubos-isipin ni Pidel kung an6*t naka-
pagmungkahi ng gayon si Marya gayong it6, nang
una ay siyang ayaw na ayaw ng pagaasawa ng
tanan at.paalpas sa magulang. Ang sanhi ng siga
lot, ng pagarong ng ind't mga kapatid ng kanyang
giliw, totoo man sakali, ay di pa namdn nild na-

patutunayan marahil. Tuiigkol balita'y maaaring mag-
katotoo at rnaaaring mabulaanan, ^
^Nguni't sino kayang may makating dil^ ang
nagpaabot sa kanild ng gay6n? Walang hunus-dili
lamang ang sukat makagawa 'ng gay6ng mabigdt
na salitaan. Id^ iamang naghihiganting loob ang ma-
kapangangahds gumambala sa gay6n nildng pag-iis^ng
dibdib na napabalita na pa namd.n.
,.,Naghihiganfi.
Sa salitang it6ng kuto'ut6b sa loob nagtining
ang kanyang isip. Naalaala si Sela. Si Selang di
raawala sa kanyang gunita dahil din nga sa napa-
hayag niydng pag-aasawa. Bak^ kaya si Sela na
ang may 'kagagawdn ng gaydng gulo...
— —
Kay bigdt na suliranin nito! ang pabuntong-
hiningd ng binata. Pinagtiim ang mga bagdng at
di Binasadya^y napasuntok ea silya.
Ahg pintuan ng Bilid na inilapat niyd pagka-

pasok ay nabuksan,
— —
Naghihintay ang pagkain, kakA ang magiliw
na sabi ng kapatid na sumungaw lamang doon...
— iAyaw ka na ba?
•
6
42 MAY PAGSINTAT WALANG PUSO.,.
—
Ayoko na nga, iligpit mo na— ang banayad
na tugon na pinagpilitang iliDgid sa kapatid ang
dalahin ng kanyang loob.
Nahalata man ito ay walang imik na lumabds
at muling kinabig ang pintuang pieasukan. Ang sulat
ay minsan pang tinunghan ng binata, pBgkaalis ng
kapatid. Tila bag^ nagaalinlangan. Baka kaya mali
lamang siya sa pagkakaunawa ng sinasabi roon.
Nguni't hindi, Ang sinasabi^y iyon din. Umuurong
ang ina't mga kapatid ni Marya dahil sa siya pald
ay may babaing inaalagaan; at si Marya'y pinahi-
hirapan, kaya tinitipdn siya upang magtanen,
Magtanan. Magtanan^.,
— iKay laking gul6 nito sa akin!
Aywan kung bakit ay si Sda ang napagbun-
tuhan ng mga hinala. Si Sela nga't 'di iba ang may
kagagawan ng sigal6t na yaong labis ng bigat para
sa kanya Si Seâ.. Si Ang dating habdg
Sela...
ay napalitan tuioy ng pagngingitngit. Kung bakit
siya ginayon. Kuug an6't n^ngahas itong di na
ipinagenakahiya ang kanyang sarili,
Sela... Sela...
Gayoa ma'y waring nahawi ang ulap na tumakip
sa kanyang dilidili. Si Sela'y di niya dapat pag-
buntuhan, sapagka't walang kasalenang kaparis din
niyd. SiyaH di iba ang kanya ring dapat na si-
sihin. Magkatotoo maiig si Se'a nga ang may ka-
gagawan ng gay6ng basagulo ay di n^â maiaaUs na
magisip. ng gayon ang isang naaapi. Mabuti't gayon
na lamang ang ginawa. ^
Habang nasu3ugatan daw ang bayani ay lalo
namdng tumatapang. Si Eidel ay nabuhayan man.

din ng loob at sa sariii'y nasabing tila bag^ nagu-
nlta ang kasabihang ''naririto na ito'y kailangaDg
''
paglabanan
Inisip na pagsadyaing una si Sela Siya'y di
magpapahalatd ng antingano man at paroroon siyang
gaya ng dati. Magmamasid at makikiramdam.
— Bahala na nga. ..
At si Fidel ay humilig sa kinauupan. Iniisip

kung paano ang dapat gawln kay Marya. Gulting
gal6 ang loob dahil dito at 'naiisip na ito'y di mag.
mimungkahi ng gay6n kungdi talag^ng di na ma-
paglabanan ang damdaming dinadala. Nguni^t nang
mabuo na aa isip ang kanyang pasiya, at nang-
naghahanda na sa pagsulat upang tugunin ang liham
ng kanyang irog, ay siyaiig pagkarinig sa boses ni
Felix na paakyat na tumatawag.
Si Fidel ay lumabas at sinalubong ang kaibigar.
— Nagmamadali ako,— ang wika ng dumating pag.
kaup6— ayoko lamang na di ibaiita sa iyo ngayon
din ang isang bagay na dapat mong mabatid agad
— iAn6 iy6n?
—Nalaman mo'y may isang lalaking nagsadya
sa Pangasiwaan kaniaa at bumayad upang ihaydg
lamang ang isang pabulaan sa kasal ninyo ni Marya
Hindi raw totoo ito at marshil ay hatid lamang sa
nagbalita ng isang walang magawang tao. Ayon ea
pangungusap ay tila siya mong babayawin.
— iAt nakausap mo ba?
:-Hindi, nguni t ako noo^ kasalukuyang buma-
bale ng sampung piso, kaya ako na rin ang unang
44 MAY PAGSINTA Y WALAKG PUSO...
nakapagbalita sa itaas. Lahat sila at pati na ako

ay takdngtakd,. ^Bakit nga ba, Fidel?
—Saka na..; nagdi|dumali ka at ang sagot sa
tanong mong iyan ay totoong napakahabang iulat.
Nagkakasalisalimuot ang mga pangyayaring pinani-
nimbangan ko, at dapat panimbangdn ng mga lalaking
paris natin.
Si Felix ay nalis na taglay sa loob ang sapan-
tahang kay Fidel ay may mabigat na nangyayari.
Samantala ay naiwan naman itong lalong naragdag^n
ang dalahin ng loob. Pagp.asok ay biglang lumug-
mok sa kanyang pahingahan at nagbuntung- hiningang
malalim.
—iAh!— ang wika— kay bigdt nang mga nangya-
yaring ito sa akin!
iiiiiiiiiiiii(iiiiiiii)iii4iiiiiiiitiiiifuiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiitiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiuiitiiiiuiiiiui.iiinifiiui
..y
lv ANG gabi ring yaon ay binu6 ni Fidel sa

^ sariling loob ang mungkahi ng kanyang pi-
nakamamah^l. Mangysri na ang mangyayari, ay
di niya mapababayaang ito'y lumanguylang6y ga
dagat ng pagdadalamhati. Si Marya'y pinagtata-
patdn niya ng lubos at wald nang iba pang pag
kakata6ng sukat masamantala upang maipakilala ang
kalinisan ng kanyang budbi sa pakikipagsintabaD,
kungdl yaon na lamang. Dili ang hindl isang ka-
taksildn ang kanilang aasalin; nguni't siya namd'y
nakatupdd na sa malabis na pagbibigay sa ina*t
mga kapatld ni Marya. Ang kanilan^ kasdl na sa
mahusayan gagawin, ay napagkayarian na nilang
lub6s gaya nang napabalita; nguni't ito*y pinabula-
anan, umano, sa hayagan ng kapatid na ring ma-
tanda ng kanyang kasi.
Sa kanilang iniisip na magsingirog, kaipala'y dt
na sila mababagsakdn pa ng malubhang sisi, at la-
long hindi sila. dapat mapalagdy sa isang pangit
na katayuan, maging sa kiDamaganakan na rin ng
babai at lalo na sa ibang taong sukat makabalita
»g gaydn. Slya'y nakatupdd na ea talagang nara-
rapat gawin ng isang bijiatang nasa panuniiyo. Na-

ipakilala nasa gaw& na wal^ siyang masaneiang ha-
ngad sa pangingibig kay Marya. Ito'y talagang pag-
papatuluyan, at paRkabata na*y siâEg pinaglaandn
ng kanyang pus6.
Ang pagkakap'abulaan ng pinakamatandang kapatid
niMarya ay iaang mabuting dahilan. Sildng dalawd
ay magkakamatwid na sa pagtatanan. Bukod sa
riyan ay pinasasakitan pang lubos si Marya, dahil
sa malupit na balitang kung totoo man nga, ay an6*t
d! na siya muna kinaulong bago pinigil ang kanilang.
kasal at pinasinungalingan ea perytdiko, at bago
pagbuhatan ng ka^ dy ang walang kamalaymalay na
dihiga. Saka iâ pa rinê ma'Wid ang ginawi ng
kaayang babayawin, Ang kasdl na talagang'kasun-
duan ay napabalita 8a pahayagang sinusulatan pa
naman niyd Ang balitang ito'y^.walang kaantiano-
mdng pasuba'ing pinabulaanan sa peryodiko ring
yaon. ilto'y lubusan nang paghamak!
iAh!... —
ang wika ni FideL—-Ang matwid at
dahilaa namin ay labislabis.
Nang gablag ya6n ay kung ano't nawaldng ga-
ndp sa isip ni Fidel ang babaing dati'y di maubos-
iaipin nang mdpahaydg aag kanyang pakikipag-isang
dibdib: si Sela na nga. Manong nasagiiahan man
lamang ito n^ bahagyang pagdidilidili nang gabiag
ya6a, gay6ng siyaag unang nagiging ulap na pang-
palabo sa hakbang na kaayang gagawin. Si Marya
ang tangingtanging Ia|nâ ng kanyang gunita. Pa-
libhasa, kung minsaa, kung ano ang loman sa puso
ay siya ring nakasilld na lagi sa dilidili.
INiGO ED REGALADO 47
iKahabdghabdg na Sela!
Patf Dg
tangka ni Fidel na patunguhan ang
bahay na kanyang pinagtirhan, upang salakabfn at
kausapin, ay nalimutan nang lubos na lubos, dahil
sa balitang hatid ng kanyang katoto. Kaâ pati ng
kanyang pag-uulikulik sa iminumungkahi ni Marya,
ay naparam at sukat ea loob.
At ang sulat ni Marya ay iginawa ng S8g6t
upang uraagang.umaga kabukasan ay maihulog sa
Koreo. Maikli lamang naman ang naging katugunan
ni Fidel, nguai't maikling nasabi nan:an aog lahdt
ng ibig sabihin.
''Minamahdl ko:
'^Hindi ka nagksmali at ang sulat mo nga'y
nakaligalig ga akin ng di ano lamang. Ang hawig
ng iyoDg mga pangungusap na bal6t ng dalamhati't
pamamanglaw, ay siyang nagbunsod sa aking suroang-
ayon sa iyong lulos, nang di na ibig pang linawin
ang mga dahilan. Ak6 man ay may matwid upang
mag isip ng gaya ng naisip mo. iaâ sa araw ra
iyong maibigan ay handa ak6. Wala ak6ng maimu*
mungkahi sa iyo kungdi ang huwdg ka nang mag-
dala ng kaaniianomd-n sa iyong mga alahes at da-
mit. iSukat na ang nasa kataw^n mo!
'*Hindt kita pinababayaan at nasa piling mo ako
sa lahat ng oras, gaya ng pagkakilala mo na sa akin,
**Ang lubos na nagmamahal,
Fidel, ^
48 MAY MGSINTAT WALANG PUSO...
Kinabukasan ay inihulog niya rin sa Koreo ang

sulat,na, dumating lamang agdd kay Marya, ay
ipinagbayad pa ng piseta, bukod sa selyong dada-
lawahing sentimos,laang oras ngA lamang, o kulang
pang sang-oras ang maka'raraan at ang sulat ay
matutungban na ng kanyang îliw
Pagkahulog ni Fidel ng sulat at pagkalabd.s sa
maluwdng na pinto ng Koreo, ay humingd ng ma-
luwag na para bagang nagtapon ng isanpt malalim
na samS ng loob, Pagkuwa'y mabanayad at tung6
ang ulong naglakdd na patungo sa Pasulatan. Aywan
kung bakit, ay naging parang kakilala niyang Ifc.hafc
ang taong nakakasalubong ng umagang yaon ea
tuld,y ng Sta. Krus, at parang siya*y lihim na
pinagtatawanan.
—Ayd,n ang ul6I na.nagbalit^ ng hiadltotoo,
masiraan lamang ang isang butihing <JaIaga.
— ilydn ang Fidel
si na nakalag^y sa peryodiko!
— Tingnan mo ang lalaking iyan na napaguru-
ngan ng bigay kaya.
Ang ng ito'y siya niyang naririnig wari
lahat
sa bibfg ngbawa't makasalubong. Sa kanyang pag-
kakatungo ga nilalakaran, ay wal^ manding nakikita
kungdl bibig na nakangisi at siya ang pinagtata-
wandn...
iKahiydhiyd!
Dinamdam nga ni Fidel na parang isang tinlk
na may lasong buma6n sa kaibuturan ng kanyang
pus6 ang hawig ng pagkakapabulaang gina\v& sa
peryodiko ng kapatid ni Marya.
— Aao ugk kayd ang sabisa'î nil^ng lahdt sa

akin?
Samantalang ang katanungang ito'y nilalarularo
ni sa kanyang isip npang maikita ng sagot;
Fidel
samantalang siya'y ginigiyagis ng mabigd,t na pang-
yayari sa kanyang kabuhayan, si Sela, ang kanyang
babae na nawawaglit na sa gunit^ ay nasisiyahdng
loob namdn sa kanyang tahanan at napawiang lub6s
ng dalamhating in'anak sa pus6 ng balitang umano^y
magaasawa na ang kanyang la'aki.
Si Sela ay tuwangtuwa pagkabasa sa pabula-
ang lumabas sa peryodiko nang umagang ya6n. Sabi
na nga ba niya't si Fidel ay binibiro lamang ng
mga kasamahdn. Talagd namang siyd ay maniwaâ-
dili. Dangan lamang ay kung an6*t naoadald agdd
sa slmbuy6 ng sama ng loob gay6ng di pa namdn

natutunayan
Sa malaking e:ajdk ay walang unang naisip kundi
magpabili ng mga uulaming masasarap. Maghahanda
siya at
ei Fidel ay tatawagin upang sild'y mag-
salo sa paoananghali. Maipagdiwang man lamang ka-
hi*t paano ang pagkabunot ng tinik na buma6n sa
kanyang pus5 Gay6n nga ang ginawd. Nagkakanta
pang nagbukds ng aparador at pagkakuha ng tat-
long salapi ay tinawag si Kayang. Iniab6t ang ku-
warta at ipinagbiling isdisd ang mga bibilhin.
—
iAn6 po namang dami niyanl—ang panslag
patawatawa ng alillt.
— Si Fidel ay dito manananghali ngay6n.
— iSiyanga pu ba? Ât nagkasundo na ba kay6?
7
50 MAY PAGSINtAT WALANG PDSD...
— Kami namd'y hiadi nagkakagalit* ah! .
—Âkalgt ko po'y..
Isdng tawang malambing, matamis at puspos g i
kasyahang loob an^ isinuklt m Sela sa mabalt na

alil^, bago pagkatapes ay tinungo ang hagdan. Na
naog at sa bahay ng alemdn nagtungo. Si Fidel

ay teteleponohdn.
Naiwan si Kayang na may galdk din sa loob.
Masayd na si Sela at si Fidel ay nakasund6. Maka-
pagpapatuloy na sa gayong paninilbihan iSalanae
sa Dios I
Ang ni Kayang na nagliig sukli mandin

ngiti
sa gayon niy^ng pagkapasalamat, ay napansiu Lg
di nagiiimik na si Aling Andeng, ang may bahay
ng kaibigang matalik ni Fidel na di humiya sa kanya
nang unang araw n^ pupulin aag pagkamabaiig6ng
bulaklak ni Sela.
— Tila aiig napapans'n mong. pagiibd ni Sela ay
nawaigi na, at pati ikaw, ay masaya na rin--ang
wikS-.
— Hindi raw pd pald naman nagkakagalit
sild
eh...
— Alam kong hindi nga, nguni^t napabalitang si
Fidel ay ikdkasal na.

— Âno ang sinabi ninyo?
— iAt hindi mo ba nalalaman? nakalagdy sa
peryodiko...
Isdug mahabdhab^ng "iah!'*... ang tanging nu
Ids sa mga labi ni Kayang na pinabuntutan ng kilos
ng balikat na tila bagd ibig sabihing "ano ba ang
malay ko ng ibinabalit^ ng mga pahayagao,''
INIGO ED. REGAtADO 51
*
— KuQg gay6a po, marahil— ang wika ay — ito
ang naging dahil ng kanyang mga kapig atian?

—Marahil... at nawal^ na ang samS, ng kan-
yang loob dahil din sa napahay^g naman ka-
gabl
— ^Na an6 p6?
— Pinabubulaanan sng ka dl na ilinalita; i^d'y
slya na lamang napapagusapan naming mag-asawa,
at pi akimatyagdi ko nga ang kiluskilos ni Sela
Si3a*y mamydngmasaya ngay6n.
Si Kayang ay tila la!6 nang nalug6d sa mga
piiragsabi ni Aling Andeag.
Lah^t ng yao'y noon
lamang niya nabatid. Kamuntik na paâng maba-
liiitad ang mundo nang wala siydng kamaldkm^ldk,
iMapagtimpi rin naman si Sela! Malihim na totoo

naman ang mga kasama niya sa bahay.
— Ngayo'ydito raw po manananghali si mang
F.del, at napakaraming putabe ang ibig niyang ga-
win ko: thtlong salapt ang bigay na pamill sa akin.
Si aling Andeag ay nangitt Sumaisip niydng
ganyang talagd ang mga babaing kinakalag"y6 la-
mang. Di anhi'y iahdt ng ikasisiyang loob ng ka-
niidng lalaki ang maidulot, upang huwag silang
kasuyaan. Si Sela ay sadyang di mapapaisa sa kara-
mihang nagkakapay6n Binata man hi Fidel, ay di
namdn lumalampas sa salitang magkinaleasama ang
kaniUng pagkakaibigan.
Napagusapan tui6y nang dalawd, habang si Ka-
yang ay naghuhugas ng mga palay6k at si aling
Andeng ay nagpupunas ng mesa, ang malumbay
52 MAY PAGSINTAY WALARG PUSO...
na kiaahihioatnan sa wakas ng mga babaing nagka-

kagay6n.
Si Sela'y kaaweawa ng^. Mabuti ng mabuti
kung siya*y nililingap na gaya ng hangga noo*y gina-
gawd pa sa ka^ya ni Fidel. Mabuti na ng^ ng ma-
buti kung ito'y binatlt sa habang panah6n. Nguni't,..
ikung nagkata6ng naging totoo ang napabalitang
kasdl ni Fidel na kanyang lalaki?
iAh! gi sadyang may dahilan upang ma-

Sela^y
ba6ii sa malalim na pagdadelamhaiiAng pagaasawa
ni Fidel ay siyang katapusan ng kan^ ang ligaya .sa
buhay na it6 Tunay ngang kay rami ng nakikita
riydng babaing nagkakasalin sglin sa kaneay ng ibd't
ibdng lalaki; nguni't si Sela, isang babaing nagka-
gay6n raau kay Fidel, ay di namdn bukdl sa gay6ng
marungis na hilig ng katawdn. Napahamak siya, tu
nay; nguni^t kung sa isa ay sa isa na lamang.
lyan namdng kabuhayang paris ng kay Sela, By
wala nang katahimikang sukat pang hintin. Daya
lamang, kundi man kababaUehan ng panah6n, ang
bahagyang kapanatag^ng naiaiaaas. Kung bagd sa
kasuutan, ang kapanatagdng iyan ay isa lamang balat-
kayo na sapilitang huhubdin pagsapit ng kailangang
pagtutuos. Dangan na .nga lamang marahil at may
mga babaing nahihila ng masamdng signos- Kung
hindl ang gay6ng kabuhayan ay sukat nang paka-
ilagilagan ng lahdt. .
Ang paguusap ng dalawa ay biglang pinutol ng

isang sigaw buhat sa luplt.
— iNaryan ka pa ba, Kayang?

Ang sum'gaw at ang nagtan6Dg ng ganito*y ei

Sela, na pagkaakyat ay binawi ang noiga bilin. Sa-
lamat at maagang nakausap niya si Fidel. At sa-
lamat at naabutan pa rin si Kayang.
— iBakit p6?— ang patakang tanong rg alil^.
— Si Fidel ay di makaparirito: may malaking
kapansanan.
imrifrtntiiiniiiiiiiiiintiii]itiiiiitiiiiitiii!iiiiinfiiiiitiitiitiiiiifMrtitiitiiiimnaiiiniiiBiii>ii!(ntH»Mt»^
VI
1-1 APON...
Bagong ligd si Sela Ang mukha niyaog
pinangulimlim din naman ng isang blTlitang sa kan-
ya'y nagmakipit, ang mga mata niya-.g nagdam6t
ng maaayang sulyap; ang mga labl niyang pina-
nawan ng matatamis na ngitl, nang hapong yao^y
pinagbalikdn ng buhay at kasariwaao.
S^ pagkadungaw sa bintanang nagagawi sa landas
na nagmumula sa pinakamalaking daan sa pook na
yaon, ay iisa^g dako ang pinagtatapunan ng titig.
Tuwing makamamatyag ng isang karumatang humi-
hintei, ay masay^ng napapatindig at walang pina-
kasisipat kingdi ang sakdy na bumabd. Madalds na
kung nabibigd man 8iya*y hindi naman nalulumbay
kungdi bagkus pa ngang pinagtatawandn ang kanya
ring sarili Paano'y labis niyang batid na tala.
f?ang hindi maaaring siya'y mabig6 ng hapong >a6n.
Ang araw og mga pagaalapaap ay gansp nang yumao
at siya'y dapat himigayeng gaya rin ng dati. Saka.
mahigpit na totoo ang pasabi sa kanya ni Fidel:
walang salang ito*y darating ng hapong iypn, at si-
y nag ayos at naligd upang masalubong ng lalong

>-â
kaUigodkigod at kerapatdapmt ang hari ng kanyang

buhay at pagibig.
Tunay ngang kung araw na sagid ma*y
ilang
hindi napaparaan doon Pide^ gayong ang balita'y
si
mahigpit na naniang napabulaanan. Aywan rga rin

niya kung ano ang ibig sablhin noon. Datapwa't
ang lahat ay wala nang kinalaman pa, marahil, sa
napabalitang kasal, at kung bagama'y disasalangmala-
laking kapansanan ang umatot kay Pidel. Ang gay6*y
hiodi nonoon lamang naman nangyayari. Nagiging
punahin nga lamang at ipinagaandapandap pa ng
kanjang loob, sapagka't may b^lita nga siyang na-
tunghan na dapat riiyang ipagkega^^n.
Isang hinala ang napi kay Sela: nahihiya ma
rahil si Fidei, kung kaâ hindi makasilay sa kaina.
Ang nangyari ay kahiyahiyd nga naman. Ma-
balitang ikdkasal pabulaaran pegkaiapos... Kung
at
di man lamang sana napalatha'^ ang tunay na nga»
lan ng dalawa! Bukod sa roon ay sa peryodikong
sinusulatan pa naman ni Fidel rahayag ang balitaH
pabulaan.
Nguni't âno nama t kahihi}dn pati siya.
—îAng lalaking yao'y parang dt sandy sa pag-
kalalaki!
Si Fidel ay bibiruin niya pagdating. Kanyang

pagtatawanan. At siya'y hahalakhak ng malakas,
pagkatapos. Ipalalagay niyang siia'y naglar6 ni Fidel
Ito*y kanyang tinalo at î\a arg nanalo, Sasabihin
niyang:
— iKundanga'y napakapihikan mong laâki!

5« MAY PAGSINTA'Y WALANG PUSO...
At siya*y tatawa, kasabay Qg isang magiliw na

paghiiilaaat.
Fidel...
Sela'y bigldng napatindig at halos nabitiwan
Si
ang suklay na hinahagud-hagod sa buh6k niyaeg
malalag6 na basd pa't nakalugay. Ang duma-
rating ay si Fidel ngd. Malayo pa'y kanya nang
napagsiya, bagaman sa masid ay tila baga may
pinagkayayatdn ng kaunti. Ang pany6 niyang na-
kasuksok sa baywang, panyong sutl^. maliit at may
burdang marikit ay kinuha at buong galdk na ini-
wasiwas muld sa kinaduroonan niyang bintan^, bi-
lang bati, masayd*t matamis na bati sa lalaking
dumarating.
Ang langit ay paraeg nabuksan sa pus6 ni
Sela. Lal6 nang napawi ang madlang pagaalinlangan,
lal6 nang nawal^ ang mga panginoring kung ilang
araw ring nagpalah6 sa dako pa roon na hanggahang
hinaharap. Dumating na si Fidel. Ito'y walang unang
nasabi sa sarili kungdi "hindi pa ito nakababalita,
marahil.*'
Marahil ..
At siya'y sumagot sa wasiwas ng pan3 6 ng ba-

bai. Sa mga labi niya*y pilit na pinasilay ang isang
ngitlng bahagya, bahagyangbahagya, ngiting ano
pa... waldng tamls, tuyo't; nguni't may pait, at
may. asim; may daUng lason: ikamatayan!
Ang ibig niya'y huwag pahalata ng biglaan. Da-
anin sa hinayhinay si Sela, ang kulangpaiad.
— Sela.
—Fidel.
—
IlJlGO ED. REGALADO 57
iKulang-palad!
Ang "kulang-palad" na ito ay sa sarili lamang
naman nl Fidel nasabi. Hindl napasaliw sa mata-
tamfs, malalambing at masusuy6ng tawagdng yaon,
bagamdn muntik nang n^palakds dahil mandin sa
pagpupuy6s" ng kanyang malinis na budhi. Kaya
siya^y napakagdt-labi na sinundan ng isang malalim
na buntong-hiningd.
At tumung6. Ang nais niyd'y huwdg mahalata
ng babai ang nangyayaring yaon sa kanya. At pag*
katapos ngang maikubli ang bigla^t mahiwaga ni-
yang pagkakapakagat-labl, ay muU siyang ngumiti,
ngittng pilit na gaya rin ng una: ^'bahagya... ba.
hagyangbahagya; ngitiag an6 pa... walang tamis,
tuy6t; nguni't may pait at may asim; may dalang
lason: kamatayan!*'
Nguni't iaa6ag kubU/t paglilingid? Sila noo*y
nagkakaabut'kamdy na sa hagdan at isa ija lamang
kababalaghan ang siy^'y di mahalat^ ni Sela. Ang
lahdt ay napun^ nga nit6, ang pagbabago ng kan-
yang mukha, ang pagkapakagdt-labi, ang pagka-
kapagbuntong-hiningdng malalim...
Salamat namdn at daladald a:ng loob ni Sela
ng kanyang mga paunang kuro: si Fidel ay napapa-
hiyft sa nangyari.
Kayd...
—
Nalalaman ko ang dahil ng lahdt ng iydn,
ang wik^,
Nabigla si Fidel at ibig umudlot sa. pagakyat.
— —
iHa? ^Nalalaman mo? ang pagilalds na ta-
nong 8
.
Si Sela'y napahalakhak, malakas na Dapahalak-

hak.
—Ôo, nalalaman ko, ang lahdt, ilahdtlahat!—
ang pabiro pa rin ng babai^halika at dito tayo
mag-usap.
Magkaakay siMng nasok sa loob.
Si Fidel ay di nag-ali^ ng amerikana na gays

ng datihang ga^r^; parang dalaw lamang siya ng
hapong ya&n,
—
iKumusta ang lakad ... ang lakad natin?— ang
patuloy na pagbibir6 ni Sela pagkahardp nild sa
taW ng bintanS.. Ang mukha niya^y hindi nagbabago,
kangdi bagkus pa ngang nagibayo ang sigla^t lug6d
na doo'y nababak^s. Ang pabulaan ng kapatld na
rin ng sinasabing magiginR asawa ni Fidel ang si-
yang humangd sa kanya sa malalim na bal6n ng
kadalamhatian.
Hindt Ikakasdl si Pldel: hindi, hindl.
At gaya rin ng dati: si Fidel ay naroon, kan-
yang kahar^p at sarili it^n-m niya...
Ang lahat ng isipang it6*y lalong nagbigay-buhay
kay Sela upang maging gaya rin ng dating malam-
bing sa pakikipaglaguyd sa pinakamamahdl niyang
lalaki,
— iAh!
Samantala ay natitilihan si Fidel. Sa hardp ng
kanyang babai, ng masay^ng gaya rin ng dating
si Sela, ay tila natutubigan at namamalikmat^. Si
Sela'y walang kamalaymalay sa lahdt ng nangyari

]Kulang-palad! iKaawaawa!
ISTiGO ED REGALADO 59
—
.. iOh!
At si Fidel ay muUng humingd ng malalim, ng

napakalalim na hiogaog tila 3a kaibuibuturan ng
pueo nagbuhat.
Kay hirap nâ ng nangyayaring ya6n sa kanya!
— Sela ..
Ibig niyang pasimuldn; nguni t hind» maipagpa-

tuloy. Ang larawan ng kinahahabagdn niyang babai
ay naroong kaharap niya, masigM, tuwang-tuwa at
tiia iiauunawi kung an^ ang kahulugan
|)agd hindl
ng dildng kapaitan sa buhay na ito.
Sela... Sela...
si Sela'y patuloy sa kanyang pagbibird.

Nguni't
Waring nalimutang lahdt ang aeino ng kalumbayang
kung ilang araw rin at gabfng kanyang kinalaru-
lar6
—
Huwa? ka nang matigilan, huwdg ka nang
mapahiyd, ako lamang naman ang kaharap mo.,.
itao ka! .
—^...Ikaw lamang? — ang pabigl^ ni Fidel at si-
nulyapdn si Sela ng sulyap na may magkahs^long

tarols at aw^. Ah,,. dahil ngd sa iyo.
-— iHa! iha! iha! Ikaw ang lalfckin|^.. parang

hindi lalaki...
...At ang napald pa ni Fidel ay isang mariipg
kurot sa hitS,.
—Nguni't huwag kang ganyan, siya na ang mga

pagbibiro at tayo'y magusap ng mahusayan.
Biglang napatigil si Sela. Nakita niyang lalong
nangulimlim ang mukhd ni Fidel na natitigilan at

lalong nangun6tang noo nitong kinalalarawanan ng
mga kapaitan sa buhay na ito na kanyang dina-
ranas.
—^Nalalaman mo nga ba ang lahat, Sela?
—ilyan lang ba?
At si Sela'y muling natawd.
— Kung iyan lamang ay labislabis na al^m ko. .
aldm nila, alani natitti aldm ng, . lahat ng may per-

yodiko sa bahay. Nabalita ang kasd! mo...*»Ika.
kasdl ka raw; nguni^t... ang mga pangyayari'y nag,
kabuhutbuh61. Tinangka mong ako*y apihln... ngu-
ni/t ako'y nakÎaban at napipilan ka: ang kas^l na
iyan ay pinabulaanan at ako*y naritong pinagbalik^n
ng buhay at sigld. Nang... buhay atsigU... oo Fidel'
pinagbalikan ng buhay upang may tumingfn sa iyoi
may umaliw kung ikaw ay nasa lungkot at may
mag-alaga kung ikaw ay nasa kapahamakan..» ^Hindi
ba?
— Oo nga...
— Talaga naman... ikaw ay akin, aking akin la-
mang at wal4 nang ib^ pang kaagaw. Ito'y batid

ko.. %
— Sela...
Ang pus6 ni Pidel ay tila lalo nang nagpupu-
tok. Ang lunos at habag sa kulang-palad na babai
ay siyang namaibabaw sa kanya, dangan nga la-
mang at yao'y dl niya maaaring iwasan.
Ang pjigibig ni Sela... Ang labat ng yao*y lalo
pang nagpapatotoo ng oaasarap at malinis na pagma-

raahal sa kanya ng tieawagtawag na babae^ iS&"
yang na pagibig ng isang abang walang malay!
Kaya, si Sela'y di niya ibig biglain ng hapong
yaon,
At sa malaking aw^, sa malaking habdg ay dt
nakapigil at nangingilid ang mga luhang nagtindig
at kinuha ang sombrero. Ang larawan ng kulang-
palad ay dt ni/a mababatdng tingnan tingnan la-
mang ng papagayon.
—Ako'y aalis na.
Napipi ang lahat. Ang aalis ay waring» napak6
sa ^Mgy napasandig sa may dingding at kinagdt
anghintuturo ngkanang karoay. Samantala, ang babai,
si Sela na kani kanina lamang ay tigds na kahaha-
lakhak ay biglang biglang tila nawaldn ng kaluluwa
Gaya ria ni Pidel ay pinangiliran ng luha at na-
pasandig sa may dingding na katapat ng kinasasan-
dlgdn ng lalaki.
iAno ang ibig sabihin ng ipinakikitang ya6n sa
kanya ni Fidel?
Ang bahay ay naging parang libingang bigl^.
Doon, ang lahat ay pawang kalumbayan... pawang
kamatayan.
Nguni't ang katahimikang ya6n, ang malalim
oa katahimikang puspos ng lungkot at dalamhati,
ay ginambala ng sua6d-3un6d na hikbi.
'Si Sela'y umiiyak.^
— iEidel...!
— Huwag kang magkaganyan. Hindi kitd paba-
bayaan hafeang nabubuhay ak6...
!
62 MAY PAGSINTA Y WALAKG PUSO...
At sa malaking aw^, sa bigpit ng loob, ay mu-

ling nabitiwan ang sombrero at hinawakan si Sela
8a kamay,
— —
îAn6 ang inaiiy^k mo? ang malumbay, Dgn-
ni't marahang tanong ni Fidel.
— Wam...
—^Wald? Nguni't ikaw ay lumuluhS, humihikbi.r,
lumiiyak!
— Hindi mo maiaalis sa akin; ang ipinakita mong
iyan ay kinahahalat^n kong lub63 ng katabangin
na nga ng loob mo sa akin.
—Hindl.
— iHindi ra^
— Maniwala ka, habang ak6'y nabubuhay... hindi
magbabago ang ating pagsasama...
Nguni*t ang lalaking ya6n, raakata palibhasa,
ay parang nangangarap lamang sa ppgsasalitA.
— Kaya...
—Nguni*t
napabalitang ikaw ay magaasawa: tu.
nay ngang it6'y pinabulaanan, nguni^t maaaring mag-
karoong mull ng ibaog balit^ na di m
mangya-
yaring pabulaanan pa nino man.
Ang mga pangungusap na it6 ni Sela, ay m-
yang gumising wari sa nanganârap na lalaki. At
ang di niya ibig daanln ga biglaan ay napabulalds
at sukat.
—3iy^
nga... Nguni't wal& na ngang magpa-
pabulaan pa, sapagka't an^ lahat ay naging totoo,
naging totoo nang wald sa takddng panahon, nang
ako'y waldng kamalAkmaldk.
~iFidel!
—Ak6'y kasal na ng4 sa babaing sinasabi .ng
balitang pinabubulaanan.
— iAnooo6?
At ang iab^t ay sandaling napipi sa bahay na
ya6n.
;Mt<>;Mt<^;^;MtJ-;MtkMt5-;^V
VII
81 Fidel ay
Ang
kasdl na ngS.
itinipang araw ni Mar^ a ay dl na na-
kuha pang hintin dahil sa pagkakasalisalimuot rg
mga pangyayaring ikinabalisa nila kapwA.
Si Marya ay pinahirapang gay6n na lamang ng
ind, dahil kay Fidel. Indng tagalog palibhas^, at
in^ng kakahapunin. ipinslagay na pali â pup6 ng
audk ay siya ang nakapangyayari. Hindi batid
na ang pagibig ay malay^ng gaya ng hangin, ma-
lay^ng kahambing ng agos ng tubig na dt maiinis
saan mang sulok ng daigdig.
iGaanong luh^ ang kinain ni Marya dahil sa
bagay na iydn!
Sinasabing ang ina ay siyang dinadaingdng ma-
daUs ng damdami't aukal ng loob na dumadalaw
sa pus6 ng isang anak na babai; nguni't pag ang
damdaming iyan ay sa isang dalaga at may kina.
laman sa pagibig, ang dainga'y dt na ang indng
yaon, kungdi ang lalaking pinakamamabdl.
Si Fidel ay siya ngang naging daingang lubos
ni Marya sa lahat ng damdaming dinadald ng kan.
yang loob. ^Matitiis bagd kayd ni Fidel ang luhli^t
t^mang sakit ng loob na inilul'ah^, ng kanyang giliw

dahil sa kanya?
Kung hindi man laaaang sana sanhi sa malaking
pag-irog sa nagtiis ya6n ng ga
kanya kung kayS
y6ng paghihirap.
Dalawaag dahila i ang nagbunsod kay Pi^pl upang
maitanang madalt si Marya: h\}k at paff-:big.
Pag-ibig sa matimtimarg dalaga na dahil din
sa pag-ibig ay sumisimsim ng mga kapaitan sa buhay.
At hiy& sa magulang at kapatid ng babai na
sa mul&'t mula pa*y nagpakita na sa kaaya ng loob
na karapatdapat s% isang lubos na pagpipitagan.
Ang kumalat na balita ay nagpapapusyaw sa ma-
linis niyang ngalan. Siya y di piaagpakitaan gaha-
nip maa ng daaug gukat niyang ikatalikod sa isang
marangdl at magandang pakikisama. Kailangan ngang
ipakilala niya sa lalong madallng paDah6n ang kali^-
nisan ng kanyang budhi. Huwag siya ang pagsi-
mulaa ng kasiraang-puri ng mga Suiit at huWdg
sa kanya manggaling ang mahalay na pag*ungkat
sa marang^l na ngalan ng kanyang amdng matagdl
nang namamayapa sa hukay: iRomualdo Sulit!
Pag it6 na, pag sa lahdt Dg mabibigdt na suli-
ranin sa buhay na di makuhang isipin ni Fidel ay
nasasagiUhan ng guaitg, ang kapitapitagang alaala
ng kanyang amd, ay nangingilabot siya ng gay6n
na lamang. Ang mabait lia aman» ya6n ay nagpa-
mana sa kanya ng isang malinis na pangalan at
siya*y waMng karapatdn upang dungisan ang kara-
ngalang ya6n ittnging kayamanan ng kanyang amd,!
SapuL nang mamatdy ang kanyang ind at sa
9
6ff MAY PAGSINTA'Y WALANG PUSO...
gitnd ng pegtitiis ng di inaulatang hirap, hirap ng

kabuhayan at hirap ng pagkaulila, ay wala siydng
naging panata kungdi ang matnuhay ng tahimik at
marangdl. Aalagaan niyang huwdg mabahirang-dungis
ang malinis na ngalang ipinamana ng kanyang amd^t
mga ninund, at sisinupin niyang maitaguyod ng bu-
ong kai^togalan ang buhay niyd't ng ka}sa«isang ka-
patid na babai. 8ila*y walang ipinamamayang mag-
kapatid kungdi iisang bagay lamang. Sabihing Sulit,
ay para na ring aasabi ang kayamanan nilang da-
lawa,
Naghanap buhay si Fidel at nagtinginan ng bt-
ong pagmamahalan ang dalawdng magkapatfd. Sa-
lamat sa mabuting pagtataguyod sa kabuhayan Bt
lald na ea wastong pagtitipid nildng dalawa ay na-
kuhang nakapag-impok ng halag^n^ sukat makapag-
pahingd ng maiuwag-luwdg sa '*masikip na mundong
ito na napakamagdaray^'^ Bukod sa riya y nakabill
pa ng lup^ at s^ lupang it6*y nakapagpa ay6 ng isang

pusiayong may tatlong pint6. Bawa't ita ay nagpa-
panhik ng drlawangpung piso sangbuw^n.
Noon napagkurong mabuti ni Fidel ang naga-
gaw4 ng tumpak na pagtataguyed sa buhay. Noon
din naman naunawang lubos ang katulihang naga-
gaw4 ng isdng wast6ng pagiimpok.
iP.e!
iAng lahat ay pawang kahambugiin!
Si Fidel ay malaon ding nagta\«^^ at pinagta-
wanan. Pinagtawandng mabuti ai Fidel ang lahat
ng gar^, ang lahat ng ''modang" ayon sa kanya ay
siyang nagpapatapon sa marami ng sa'apt, sa walang
iSlGO ED. REGALADO 67
kapararakang bagay. At siyd'y napagtawandn dahil

sa mga pangkaraniwan niyang is'nusuot.
**Ang dt raw sumusunod sa uso ay nagmu.
mukhang..,"
iPs6!
Si Fidel ay hiodi nababalino sa kasabikdog iydn.
— Ang lahat ng iyan — ang nasasabi niyang ma-
dalds,— ay pawang kahambugdn, Ang kahambugdn
ay dl siyang kailangan upang makapamuhay aeg
isang tao sa lupa.
Nguni't si Fidel ay napapagtawandng madalds,
kung bakit. Sinasarbing ang mga ^^poeta'* ay paraog
baliw: iul61! ^Dah kaya rito kung kaya siya napag-
1
tatawandn? Nguni't si Fidel ay hindi ul61, Ang

isip niya'y maliwanag pa sa isip ng^nagpapanggap
na *'matalino.'' Aldm niya kung ano ang buhay at

kung paano naman ang mamuhay. Maanp kuDg si-
ya^y makatS, man? Marahil, ang kasabihang yaon
na ikinakapit sa mga ^^poeta" ay hindi abot ang
kamandag sa isang paris niyang mahinahon at matiisin.
iKatunayan? Si Fidel Sulit: isiyd na nga!
Natatawa nga lamang si Fidel, pag iyan ang
nagugunitd. Ang mga **poeta'' raw ay kaaway
ng *'positivi?mo;'' walang nakikilala kung hindi mga
**kagandahaig gawa ng guniguni'* at ang mga *'ka-
luluwang likha ng pangarap." Kung gayo'y... iul61
nga ang mga "poeta'M Nguni t si Fidel ay ni hindi
ul61, ni hiadi ljâway ng... **positivisimo," nguni't
poeta. Magsabi kung hindi
si Sela, ang kanyang
babaing nabihag niyd sa pagtula At... magsabi kung
hindi ang maraming dalagang, ayon sa kanyang ba-
68 MAY PAGSINTAT WALANG PtlSO...
iita, ay nasasabik na mahandugdn ng kahi*t isang

tul4 ng makat^ng nagkakanlong sa sagisag na TaMp'
Silim .
Lumakad ang panah6nat si Fidel ay lal6 nang

nakahinga ng Kumikita ng walungpung
maluwdg.
piso sangbuwan sa opisina at animnapu sa tatlonp
pint6 ng pusisyong pinauupahan. Silang magkapatid
ay wala namang nagagasta sangbuwdn kungdi lu-
maba^ maeok lamang sa iimangpung piso. Dito*y
kasama na pati ng ilanat bagay at kailangang pang-
bahay at di pangbuhiy.
—
Narito, narito ang ulol na inyong pinagtata-
—
wan^n. Ang minsa*y mapa^tagumpay na nasal! ni
Fidel.
Hindi lamang ang **kapa!arang" ya6ia ang iki.
nasisiyang tnadalds ng loob ng ating binat^. Si Marya,
ang mabait niy^ng katipdn, ang dalagang una ri-
yang naibig at una nam^ng umibig, ay buong linis
at pagtatapdt na gumigiliw, Bahagya ma'y dl niya
nasubukan, at habang lumalakad eng panahon ay
lalo niyang kinahahalatSan ng isang puôDg dakil^ n^
karapatdapat sa isang tap^t at malinis na pakikisama.
— iSiya na ang kapalaran ko!
At sa sariling loob ay nagtitining ai g lanatang
kamatayan lamang arg makahahadlang ga irakikipag-
isang dibdib niya kay Marya,.
Si Marya, t»nging si Marya nga lamang ang
kanyang magiging kaisang palad. Ito fiang ito ang
nasasablsabi hanggansr sa madalds siy^ng napapansm
ng kanyang mga kaibigan.
—Blnabai ka yata Fidel...
M^ngyari: si Fidel ay dt nilS nakikitang nag.

liligaw
Tunay ^|ang nakakasamang madal^s sa
siya'y
mga pagliliwaliw na masayd, malulug6d na pagla-
lakbaybayan at sa mga eayawang magagar^. Tunay
ring sa lahat ng iyan ay parang nagtitiyap
na mag-
sidal6 ang naggagandahang babai. Ngunit.. ipara
sa kanila ay walang matS si Fidel!
Nang hapong yaong minumunimuning mapayapA
ni Fidel a ig pagtatanang gagawin kay Marya, ang la-
hat ng napagdanasan niyang it6'y nagi sa kanyang
alaala. Nô'y malayu-Iay6 pa naman ang tipanang
araw ng dalawd. Gayon man ay paraDg sinusulot
na lagi ang binat^.
iKaawaawang Sela!
Saka.,.
iMakasuHRd6 kay4 og mabait niyang kapatfd
ang kanyang magiging kaisang palad na ya6n?
Bagaman tiwal^ si Fidel sa kabaitrn eI kanyang
kapatid at tiwal^ ria namdn siya sa kabutiban ng
kamang katipdn ang gayo'y pinag-abalahdn ding sag-
lit ng kanyang loob. Kung sinong palabir6 ya6ng
nang minsan ay Dakapag!?abi sa kanya na parang
pusli at dag^ ang maghipag kung pagsamahin ea
*
bahay.
Marami na nga siyang nakitang maghihipag na
dt nagkakasundu-snnd6. Ang alitan nilaog nagsisi-
muia sa loob ng tahanan ay madalds na nananaog
at kung minsa'y humahangga sa paghihiwaldy ng
bahay.
Nagbuntong-hiningd si Fid.el.
—
70 MAY PAGSINTA'Y WALANG PU30 ..
Namaibabaw sa pus6 ang pagmamabal sa kaisd-

hi naalaala ang ind,
niyang kapatid na babai:
Ang kanyang ama^y nagiwan ea kanya ng isang
karangalan: ang pangalan niyang malinis na ipini-
kikiharap sa kapisanan.
. Nguni't ang kanyang ina*y may alaala ring ini-
wan sa kanya, ang anino ng pagibig: ang kapatid
niyang babai.
Parang ibig nang magbantu!6t ni Fidel, nang
walang aaiiano ay may tumatawag sa hagdanan^
Ang puso niya*y parang sinaksak. Babai ang napa-
tatao at ang boses noo*y hindi bago sa kanyang
pangdinig.
iSabi na nga ba niya!
Nang siya*y ay si Doray ang
pasa hagdanan
naduoghaldn sa may pun6 nito. Nakapanyoleta la-
mang at namumutl&.
— —
Madali ka, ang sabi, pagkakita kay Fidel
si Marya'y naghihintay sa dakudak6 roon^ iniwan
ko sa karumata.
—iSiyanga ba? ^Bakit? iAno ang nangyari?
Patakboiig nagtungo sa silid. Tinawag ang ka.
patid. May ilang sinabi at di nagkantututo sa pag-
bibihis
Nang sila y nagkakaangkas nang tatlo sa karu-
mata ay saka pa lamang nalaman ni Fidel ang
dahil ng gayong pagkakatanang "msgisa'' ni Marya.
Natunugan nitong siâ pald'y ilalakad kinabukasan.
Sa isa nlyang amaing nasa Lusena siyp ititird Iti-
tirdng matagal: hanggang sa mawald na si Fidel sa
kanyang isip.
INIGO ED. REGALADO 7i
Nguni't sa ano maa at saan man ay makapang-

yarihan ang pagibig. Nakapagtanan si Marya. At...
wal4 pang dalawang oras ay:
— iMagasawa na kayo! — ang masayd^ng sabi ni
Doray.
Si Fid»t ay hindi nga nagbulaan kay Sela: ''ang
lahat ay naging totoo, naging totro nan^ wal& sa
takdâg panahâ, nang ako'y walang kamalakmalak.''
Kasc41 na si Fidel: ikaaw^-awang Sela!
M*r:^<4i^l^Jtr^M*^m
VIII
I ATLONG araw na ang nakalilipas ay di pa napa-

pabunyag ang psgkakapag-asawa ni Fidel Sulit-
Walang nakaaalam ng biglang kasalang yaon kungdi
ang mga kasamabdn niya sa Pasulatan Dalawa
kasiag kamanunulat ang nang hapopg yao'y naha-
gilip na siyang sumaksi sa kanilang ^palihim" na
pagiisang-palad.
Si Fidel ay walang naipamanhik sa dalaw^ng
peryodistanat sumaksl kungdt ang huwsg nang gawin
sana sa kanya ang pangkaraniwan nildng ''pagbibir6*'
sa pahayagan: ilihim . jilihim habang maaari!
At ang dalawdng piaagbilinan ay binulungdn
pa: [maaw^ kay6 kay Sela!
Gayon man ay may Mn ding nakahiwatig
at sa ild,ng ito'y tumanggap ang dalawang mag-
aeawa ng ilang mabahalagang alay. Kinabukasan ng
umaga ay tumanggap sild ng isang kahitang bal6t
na bal6t: isang paris na hikaw na brilyante at isang
alpiler na pangkurbata. Kinahapunan ng araw ring
yaon: tatlong padald, ang magkakasunod ni-
lang tinanggap: isang mainam na eubre-eama," isang
*
^'mDnederong'* pilak at isang traheng lana. At kina-

IÎGO ED. REGALADO 73
bukasan ay tumanggap pa rin: mainam na

i«dng
taglay ea ang lahd.t
ta'apisin, g
i paeangkap; isang
orasdng ginto (ito'y galing sa mga kasamabdn ng
lalaki sa opisiaa); isang paris na mantekilyerang
kristal at isang gawaan ng ''ponehe,'' nikeâdo.
Aag wika nga n^ kasibihai: **may tenga ang
lupa, may pakpak ang ba'itk".
^Nguni*t sino ba kaya namd.n ang may ma-
talds na p^ngamSy na nakapagpagapang ng balitang
may asawa na siya? Ang mga regalong ya6n ay galing
sa laleng matatalik niyang kaibigan, Kapeg nalaraan
—
ng isa ay mal§laman ng dala\^d, ang kanyang na-
isaloob sa hardp ng mga alay na yadng tmanggap
nildig mv? aîTi. Siya ria aag a<»kagunit&: pasasaan
bang di mababatid yaon ng mad'&. Walang lihim
na dinapahaydg, ang wika ng^,
Ang tatlong araw, na dumaang maluwalhati, Ba
dalawdng magasawa*y napuspos ng aliw at kaliga-
yahan. Kung tunay ngang may Paraiso, ang Pa*
raisong it6 ay yaon na: ang mapayapang tahanan
ng mga Sulit. Sa dalawdng nasok sa pint^ Dg ba-
^fhg palad, ang buhay sa lup^ ay naglng para nang
walang kamatayan. Ang lahde rg naaabot ng ka-
nilang paningin ay naging kulay rosas na sa ka-
nila*y naghahann^^g rg magandang pag-asa sa hina-
hardp. Sa tingin nila, ang hi^ S, y nalalrtagan ng
naggagandahang bulaklak at ang mga bulaklak na
ya6*y may landas na nahahawing ntiunti sa kani-
i
lang matd upang pagdaanan nildng tungo sa karu

rukdn ng luwalhat!. iKapa'aran! KuLg gaôn ng ga
>6n... iKay sardp ng mabuhay sa mundong it6 ra
10
74 MAY PAGSINTA^Y WALANG PUSO. .
sinasabing magdaray^, aywan kung bakit!

Datapwa't...
iSi Sela!
Sa ng mga regalongkanil^ng natanggap^ ay
hard,p
nagunita,-~lng mapait na pagkagunita!— ni Fidel si
Sela. Tunay ngang hangga noon, si Fidel ay wa-
lang naranas kungdi ang mga kasarap^n sa buhay.
Maao bang nagi man lamang sa isip ang kanyang
raabalt na **babai", ang kanyang *'kinakasama". Da-
tapwa't nang hapong ya6n, sa harap nga ng nag-
buntong **regalo" ng kanyarig mga kaibigang naka-
balit^ ng gay6n niyang pagiisang paiad ay naalaala
si Sela. ^Nalalaman na kaya nit*6 mg kenyang
pagkapag-asawang ya6n?
Ang langit na nang mga arar^ na yiion, sa matd
ni ay nagfng maallwalas, ay unli-unting tila
Fidel
nasaputan ng panginorin. Ang pm6 niyang napuspos
ng kaligayahan ay sinagilahan ng mga di pangkara-
niwang tib6k: ^kumusta kaya si Sela?, iito kaya'y
hindi makaisip na gumawd ng anomdng **aliwaswas"
laban sa gayon niyang pagkakapag-asawa?
Lalong nagibayo ang pagpupuy6s noon ng danb
damin ni Fide]: iSela!
Kasalanan niya ang pagkapadiwarang lubos ng
babaiiig ito, na noong dalaga pa, noong di pa tina-^
tawag na kanyang babai, ay bituing maluningning»
bulaklak na sakdal ganda Bukod sa gandatig ya6n
ay matalino pa ri't matalas ang uio. Sa Sampaloe
Intermediate ay siyang madalds maging hantungan
ng paghanga at tuwituwi na'y siyang napupuri ng
kanyang mga guro. Nang mga araw na.ya6n, ang bukas
lfÎGO ED. REGALADO 75
oi Sela ay lubhang maaliwalas: ''sa dako roong abot

ng paningin ay nakikitang sumisilang ang kaiuwal-
hatiang puspos sayd, at sa paandn niya'y nabu-
buksan ang landas na dapat pa&daanang tungo sa
kaluwalhatiang nasabi/' Si Sela ay talaga sanang
magaabogada, Pagkatapos sa Hiph Sebool ay magtu-
tuloy sa Unibersidad at matiyagang magpapatuloy
hanggang sa matapos, hanggang sa magsuot ng "toga**.
Mahal siya sa kanyang ali afc ang aling ito'y sad-
yang natatalag^ namdn sanang magkagasta sa kan-
yang pagaaraL iOh, ang pinagulapang pangarap ng
mabait na ali ni Sela! Talagd saeang... ikung sa-
kali! ang isa nilang bahay na pinauupahan ay ipa-
aayos na mabuti. Ang matandd ay nananaginip na
noon sa pagpapagawa ng karatulang tans6 na sa
pintuang kita ng lahat ilalagdy. Ang kar^tula ay
katititikan sana ng ganito: Mareela Nunez Sa da-
kong ibab^: abogada at sa ibabS, pa nit6: Notaria
Publiea-
Datapwa't...
iKapus palad!
Si Sela, ang bituing maluningning, bulaklak na
puspos ganda, kung bagd sa isang wal^ng kasing-
gandang kalapating nakikipaglar6 sa masardp na ha-
ngin, ay naraanan at sinakmal ng isang malupit na
limbas. Sa unang pagkasagupa ng limbas, ang kala-
pati*y nalagasan ng magagandang balahibo, nawaldn
ng bagwis. iSela! iSela!
Si Fidel ay nangilabot. Ang lahdt ng kapa-
hamakang inabot at aabutin pa ni Sela, ay siya
lamang ang tanging may gawa. Siya ang nagalis
ng magaadang balahibo ng kalapati. Siya rin ang

bumall ng mga bagwis ni:o. Siya eng nigpinid
ng pintong malwalhating pagdaraenang talagd n^
Sela na tungo sa masayd niyang hinaharap. Dahi^
sa kanya, ang hinahangaan at pinagkrtkaiuiahan ng
lahat dahil sa ganda, sa gandang kabangahanglt ay
V)aran« talang naglaho at sukat Matag^l na dl na-
baiitaan kung saan napasuot. At kabali-balita, arg
magaiidang dalaga. ang sariwang buUklak ay dt
na yaoag dating Mareela Nunez na hantungan ng
paghanga ng lahaS kungdi isana lamaiig par^ka-
raniwang baba': isa na nga lamang babai, bnbaing
df na dalaga, nguni't walang aâwa
Ang lahat ng kasamahdn ni Sela sa H gh Sehool
at ang madlang nakasama't nakaki ala sa kanya
sa lutermediate, ay uahabae ng dl gagsar.o ea ki-
nahinatnan ng kanyang palad. May ilan | ang ka;
dalagang tinuluan ng luh&: [si Sela pala ay hind^
na dalaga!
Hindi nga natagaldn at nabunyeg na si Mar-
eela Nunez ay babai ni F'de', kinakasama gue^
rida ., higit pa: \kalunyal
Si ang sana'y magaabogadang si Maree'a
Sela,
NuQ.ez, ay isang hamak na kalunya na lamang ng
peryodistang si Fidel Sulit,
Malagapak na totoo an^ pBgkadapa ni Sela.
Kalunya anong pa^kahalayhalay na teguri. pnra

sa isang dati'y himal^ng gaoda, dalagang pinagka.
guluhan ng lahat, matalinong magaabogada sana.
Sinasahing ang dalaga raw pintasio, n apagma-
taas at- m^pamula,; karaniwang maging dulo'y ang
"
INIGd ED. REGALADO 77
p/agkarapang maiagapak na gaya ng inabot na yaon

ni Sela. Nguni't si Sela ba naman ay naging pin-
tasin, naging mapagmataas, at mapamul^ noong da-
laga pa? Hindi. AUm,
labislabis na a'am ni Pide*
na hindi, mabait, mautiliw makipa^kmpuwa
Si Sela'y
at tapat makipa^kilala. iDangan at si Fidel! Si
Fidel ng t wala nang iba pa ang siâng may saâ
ng lahat.
Ang lahat ng ito, ay hindi na*
sa sarili man,
man mangyayariag Hindi niya
ipagkaila lii pidel.
maaaring Itanggi, niagfng sa hukuman man ng mga
tao at marahil ay lal6 na sa hukuman man naman
ng Dios. Ang malinis niyang budht ay siyf^ng una*
una niyaog kalaban: tila baga ang budhinp ito, tuwi
na'y nagsasabi sa kanya ng ''hoy, Fidel, may sala
ka... ikaw aag dapat raanagot ng tanang kakula-
ngdng-palad ni Sela
Siya nga ang dapat manag6t.
Nangilabot si Fidel. At lalo nang nangilabot
nang muling nagi sa' gunita ang nang minsa^y kanya
nang nadilidili: walang âlang dt pinagbayaran.
Higit sa lahat ng di maaaring dl pagbayaran
ay ang pagharaak at psgpapanganyay^ pa babai. Ang
lahat ng ito'y ipinagiging sanhi ng di pagdadaang-
pal^, sa buaay. Saka, ayon sa kanyang napagdirinig
iya'y pinagbabayaran, kung minsa^y ng magiging anak
na babai at kung minsa'y ng kapatid na rin. Si
Fidel ay may kapatid.
iAy!...
iKung sapitin nito ang einapit ni Sela?

78 MAY PAGSINTA Y W^LANG PUSO...
Nang hapeng yaon, si Fidel ay lalu nang pi-

nagpuyusdn ng budht,
Inisip nang malalim ang dapat niyang gawin
kay Sela, ^pakisamahan niyang paris ng dati? Da-
lamhati] kadalamhatian ng walang malay niyang
asawa! Hindi dapat... ^lwan nang pagay6n na lamang?
iKalupitdn! 81 Se-a'y nagiisa nang lubos sa buhay
na ito, Isinump^ ng kaisd-isdni^ kamag-anak, ng
kaniyang ali. At ang lahat ay galing sa kanya.
Wala na,. WaI4 nang maisip gawfn si FideL..
Gayon ma'y huminahon ang loob at sa sarili^y
pinagtining aiig isang kapasiyahan. Mamantinihln
niya si Sela na paris ng dati. Hihingan n^'ya ng
tawad. At... aalagatain niyaog maging matahimik^
Alang alang sa kanyang asawa, isa walang malay na
si Marya! ay di na niya pakiki.'âmahang parang
kaaya ring babai. Hind nguai't kanya ngang ma.
,
mantinihin.
ang nabuii sa loob ni Fidel at siya ngang
Ito
ipinagsadyS kioabukasan kay Sela.
Datapwa't si Fidel ay nabigo: si Sela ay hindi
gaya ng karamihang babai riyan na sumasamd da»
hil sa salapi! Si Sela'y napahamak dahil sa pag-ibig,
sa dalisay na pag-ibig.
ang katotohanang nagliwanag, pagkahup^-
Ito
hup^ ng un63 ng kadalambatiang bumugso sa bahay
na pinagtirhan kay Sela. Matagal d'ng sandalt ang
dumaan bago napamaysnihan ng kulang-palad na
babai ang matinding dagok ng kapalarang ipinag-
tapat sa kanya ni Fidel. Ang kanyang pany6, saka
ang marikit na panyoleta ay nabasang gay6n na
limmg sa luha, bago nakapangusap ng mahinahon,
ng buoag kalaolig^ng loob, bagaman abut-abot
ang
hikbi't buntong-hininga.
— iKuag ano ang magagawd natln!

gayo'y...
Si.Fidel ay piping-pipi:ang larawan ng dalam-
hati, ng sawing kapalaran, ay nasa kanyang har^p.
Haios magputok ang kanyang loob sa malaking awa
sa ayos na ya6n ni Sela. Ni dt niya makuhang
lumunok. Sa habag, sa malaking pagkahabag, ang
lalamunan niya'y sikfp na siklp. Pati siya'y fiala-
laglag^n na rin ng luh^,
— Ito ang kapalaran ko— ang patuloy ni Sela
nang makitang may luha na rin pati ng mata ng
kanyang lalakU—'^to ang kapalarang bigdy sa akin
ng Dios, hindi ko matatanggihan, ipagtitiisan ko!
— —
Sela... ang bahagyang naibuka sa bibig ni
Pidel.
— Oo, pagtitiisan ko, o pagaaralan kong pag-
tiisan.t.
Si Sela'y nagsali a ng bukds na kukas ang
dibdib. Ang mga pangungusap na yao'y nagbuhat
sa kaibuturan ng kanyang pus6. Siyang tunay ni
yang dinaramdam Samantala, si Eidel ay parang
asing natutunaw halo? sa malulumbay na ipinagta-
tapdt na yaon ng kulang palad niyang babai.
— Marahil naman, ang Dios ay di magmamaram6t
sa akin ng awa.. At yamang di niya minabuting
ako'y lumasdp ng kaligayahan sa buhay, lolopbin
na niyang kahi't ang hirap at dalamhati ay matu-
tutuhan konst tiisfn.
— iSela!
80 MAY PAGSINTAT WALANG PUSO.,,
— Ako'y kulang pahd H'rdi ko Dagigoen ang

aking in^, ang akiog ama. WalS akoDg kina
ni
mulatan kundi eng aking ali. Kguni't ang nan^»
.
yari'y aldm mo na, sa kasaliwaan kong palad, ay

itinatatuwa na ak6 ngay6n ng ali ktng iyan Ang
karamihan kung di man aug lahat kong kakilaia,
ay nagsisilayd sa akin, para bagdng ak6'y may
isdng masamdng saklt na n«kahahawa. Anot:a't ang
katulad ko'y isdang inabot ng kati, ibong nawalan
ng bagwis... Kay laking birnp! Nguni't Fidel, aldm
mo nang ang lahat ng dalamhati ay pinagtiiân ko
dahil sa iyo, nga 6n nga'y sabihin mo sa akin: ako
bang ito ngay6n, ngay6ng nasa laot na, ay mawa-
wdldn pa ng lakas upang magtiis ng dahil din &a i^ 6?
Ang hirap it dalaoahati, habang ginugunita, ay

J^"^?^g^'^g katumb&s ng kamata} an: ng»ni*t kung na-
roon na't dinaranis ay nahabatd rin at kung min-

saa ay nagiging magaan pa. Si Se'a'y nagâlita noon
ng tila bag^ maluwag na sa loob ang di maulatang
hirap na nagbabal^ sa kanyang buhay. Maliwanag
ang isip at ang lah^t ay nasasabi ng boong kata-
patang-loob. Mugto nga't basanpba&& pa ng luh^
ang mga matd, sugatan ang puso't siklp na sikip
ang dibdib; nguin't wika marahil niya^y an6 pa ang
magagaw^ Naroon na ya6'y kailangang magtiis.
Wala namdng hirap na di napagtiisdn
Gay6n ma'y bigidng napahagulgol at napayu*
kayok sa kandungan ni Fidel.
—Fidel .. Fidel... ^paaoo ak6 nga36n?

Luha .. masaganang luh^ ang bumalong â dala-
wdng mata ng kulang-palad. Matagdl na waUng

namayani kungdi ang lungkot, ang pagpapakilala
ng matinding dalamhating bumayubay ea kanyang
pus6.
— iAh! At si Sela'y mabinusay na nagtindig.
Pinaguim ang mga ngipin upang marahil ay ma-
pigilang bumulalds ang sigaw ng kanyang pagkaapl.
Pinahiran ang mga luha at inayos ang buh6k. Umup6.
At... pagkaraan rg ilang saglit:
— iAh!--ang wika,.— Ang kasawidng palad kong

nagsimula sa pagkadiwar^, ng aking kupurihan, ay
pinapaglubha nang lubusan kong pagiisd Dgay6n.
Nagiiâ na nga lamang ako sa lupang it6. Ulila
aa lahdt: ulila sa amd, ulila sa ina; wal&ng kapatfd
ni mga kamaganak, saka... namataydn pa ng iisa-
isang pagasa. iAn6 pa ang magagaw& ko! Magtiis. ,
Sa aki^y wala na ngang tanging nalalabi kungdi ang

magtiis. Kulang palad na buhay. Napakawalang awa
sa akin ng Dios, Ang tanging magiging aliw ko'y
kamatayan; ang mundo sa akin ngay6'y gandp na
libingan: nalilibing na ako. iAy!
At muliog bumalong ang luhi
—
iPidel! iFidel! Wala na sa akln iing lahdt;
napariwar^ ako at ngay6'y ulilang lubos. iKuIang-
palad na sa mundong ito y tanging nagiisa! Wa-
Ung amd, wal^ng iea, ni kapatfd, ni mga kamag-
anak. At namatay^n pa ng pagibig. Nagiisa na
lamang ak6. iAy! iKaawaawang nagiisa!
— iHindi!— aug sa di mapigilang pagkahabdg ay
—
parang tuoaututol na nasabi ni Fidel. iHindi! Ikaw*y
hindi nagiisa. At, wala sa loob marahil na naulit:
11
Hiadi kitd, pababayaan habang nabubuhay ako.

Si Fidel ay hindi sinag6t oi Sela: babai't la-
laki^y ngtigilan pagkatapos.
Naisip ng lalaki: kailangang iwasan na niya ang
dating pakikipaglaguyuan kay Sela uf aug mabuhay
siya ng tahimik sa piling ng babaing kanyang kina-
taling-pus6. Lalayuan na niya ang kanyang hdbaing
ya6n: nguni't kanyang mamanlinihin.
Naisip ng babai: hindi naman iisa ni dadalawa
ang babaing sumasamA na kaparis niya. May asawa
man ang ising ialaki ay miiaari ring ibigin; sa-
pagka't ang pag ibig ay walang guhit na hanggahan
hindi nasusukat at walang pagkatapos.
— Oo, alig pagkaraan ng matagal Da pananahimik
ay nasabi ni Sela.— Sadya namang iyan ang tanging
pinaninimbulanan_,ng aking pag-asa: na ako'y hindi
mo nga pababayaang paris ng dati.
8iîdel ay nawalan ng loob.
— Hiiidi nga Sela, ang wika— —
Mamantinihin
kita; ang dati kong ibinibigdy na salapi sa iyo'y
hindi magbabago ni makukulangsn ng kahi't ieang
sgntimos. Ang tanging mababago'y ang ating pag-
iibigan. Para mo nang awa Sela, ay bayaan mo
nang ako*y mamuhay ng tahij-ik sa pilng ng aking
asawa... Mamantinihin kita; ang dati kong ibinibigay
na salapt sa iyo*y hiDdi magbabago ni makukulangan
ng kahi^t isang sentimos
-^Ha?
Si Sela'y parang pinalagok ng lasong napa-
kabagsik.
— Kung ganyan ang gagawin mong hindi pag
papabaya sa akiti ay maraming salamat Salamat

ng maramiagmarami, Eidel! Napakahamak Da naman
ng palagay mo sa akin.
iAh!
— iSalamat!—âng patuloy — Kay tagal nating nag-
sama ay hindi pala ako nakikilala. Sumamd nga
mo
ako; nguni't ako'y eumam^ sa iisa lamang. At su-
mamgi ako ng di dahil sa karanlwang isinasamA riyan
ng ildng babai: salap!. Ako^y hindi sa salapt, Su-
mam4 ako dahil sa pag-ibig. Sapagka't inibig
at iniibig kita ng mataos.
Parang sinaksak ang dibdib n lalaki:
.
— Oo, Fidel; imaraming salamat! Kung gan-

yang paglingap din laniang ang gtgawin mo
sa akio, ay huwag na. Sumamd ako ng boong ka-
rangalan. Sapagkat ang pagBam& ko ay nagbuhat
sa malinis na pag-ibig at sa pangangalaga sa aking
narungisang puri iHindi sa salapi! Ang kailangan
kong pagiingap mo'y hindi salapt: ipsg-ibig!
Nang umuwi si nang hapong yaon ay
Eidel
gulung gulo sng loob. Pinangakusn niya ng salapt
si Sela; nguai't hindi pald salapi ang kinakailangan
nito sa kanya, kung hindi pag ibig.

iOh, pag-ibig!
iKALAWANG HATi
«aiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiwiniiiiiiuiiiMiiiiiiiiiiwiiiiiMitiiiiiiiiiiinwiiiiiiiiHiiiiiiiiuiiiiiaiitiiiiiiiiiiiiriiiii
gk NG mga kaibigang binata ng kilalang tnodfisia«gf

•• Pura Palermo sa Ermila ay parang nama-
ei
Iikmat&, sa hard,p ng isdng dalagang sakdal dil^g

na sa kanild^y ipinakilala noon. Hmdi nila hin{-
hintay na sa gablng yao y makdtagp6 sild, sa bahay
ni Pura ng isdog bai^âing butihin na ayon sa kilos
at pakikipag u«ap ay n^ g.aankin ng isang kahinhindng
kahalihalina at kabaitang pangbihir^. Ayon sa may
bahay, ang nasabing dalaga'y i^& niyang matalik
na kaibigan na dahil sa pagkamatdy ng \n& ay na-
ulilang lub6s, at palibhasa'y magaling sa pagbuburda
sa makina ay inanyayahan ni^dng doon r.a mani-
rahan sa kanya, yanaang nag-iis^ng katawdn na rin
lamang,
Alinûnod sa pagkakapagpakilala ni Pura, ang
dalagang ya6'y nagngangalang Mareela Nunez.
Si Se'a, Aog naging isa sa mga paraluman ng
makat^ng nagkakanlong sa sagisag na Takip Silim
Ang naging babai ng isang mdmamahaydg. Ang
naging kalunya ni Pidel Si Sela: Mareela Nuneas
Ang lalong nahaUna sa kagandahan ni Sela ay
si Rufo Mondregal, isd sa nagpapakamatdy ng pag-
.
88 MAY PAGSINTA Y WALANG PUSO ..
ibig kay Pura, na, bagamdn may salapl at maganda

pang lalaki ay kung an6*t dt kahimalingan ng nili-
— dKam^matay pd lamang yat^ ng inyong ind,?—

ang tan6ng ng binata kay Sela na noo'y walang
kakibiikib6.
—
Hindi pa nagliiipat buwan— ang itinugdn ni
Pura nang mapansing hindi makaimik ang tinatan6ng
na siyd ung tinitingnan ng tinging parang nagma-
makaawa.
—
Kaya pala hangga ngayo'y pinamumugtMn pa
ng mga mata at waring nahuhuiugan ng kataw^n.
Si Sela nga ay nangayayat. Bagaman ang ka-
tutubdag ganda'y hindi nababawasan, ang pamumugt6
ng mata't ang pagkahulog ng katawdn ay hindi
naman maipagkaila. Ayon key Para, ang lahat ng
ito*y buhat sa pagiging uliiang lulos ni Sela. Nguni*t
Si Sela, sa harap ng kanyang mga namamalas' at
sa lahat ng kanyang mga ndriringig, ay waring
nangangarap. Nalalaman ni^dng 8ija y pinagtatakpan
ni Pura. Nababatid niydng siyd'y ipinakikilalang
malinig at walang bahid kamunti man.
Subalit ..
iPara an6 pa ang lahat ng ya6n? Siy^ ng^'y
babai, nguni't siya'y waI4 nang pus6 para sa mga
lalaki. Uanga't siyd'y nanunaj6 kay Pura, disi'y
sininghal niya it6 sa pagsasabi sa mga lalaking yaon
ng kung aiitiaoong kabulaanan. Ibig niydng eumi-
gdw. Ibig niydng magsabi ng totoo. Sabihing siya'y
hindi na dalaga, hindi na malinis; kungdi isAng sira,
isdng laW't pinagsaWaan ng lalaking kanyaog kina.
,
sama. Datapwa't ang pagbibigdy ay eiydng nand-

naig at ang tuntunin ng dakilang-asal ay hindi pa
rin namdn niya nalilimot, bagaman siya'y sumam^.
Nababatld niyang' ang layon ni Pura ay dakila
hindt lamang upang siya'y mapagtakpan kungdi
upang matub63 ng kaligayahan sa hinahardp ang
mga hiha*t kasaliwMng-palad na .kanyang tiniis at
tinitiis.
—Ikaw^y bat^ pa — ang wik^ sa kanya ni Pura

nang siya'y anyayahaa nit6 na matir^ na sa kanyang
tahanan, — limutin mo ang mga nakaraan at pag-
handdan ang hinahardp. Ak6*y maraming kaibigang
binata at kung ikaw*y magpapakabuti sa aking pi-
ling, marahil ay dt mawawaUn ng sa iyo'y magna-
nais. iAn6 ang malay mo kung ikaw na inapi*t
hinamak ng isang peryodista lamang ay maging
asawa ng isang mayaman, pili at may matun6g na
pangalan?
— Oh... iMalayo! lyd'y isang pangarap na kai-
lan ma*y hindi mangyayari. Ak6'y di na iibig. Li-
ban kay Fidel ay isinumpa ko nang sa kanino ma*y
hindi na ak6 pakdkasdl. iHindl mo ba batid na
tayong mga babai*y kahambing ng bulaklak na ma-
tapos malanta y wald nang baTg^?
— iHuwdg kang ulol!— ang pakli ni Pura sa ga-
—
y6ng matigds na pangungusap ni Sela, huwag kang
ul61, kaibigan. Mapagkikilalang ang lihim ng buhay
sa ibabaw ng lup^ ay hindi mo natatar6k. Ang tao
ay andk sa pagkakasala, at tayong babai ay kapa-
tid ng kabulaanaa. iHindl mo ba nalalaman ang
marami, kungdi man lahdt, ng mga babaing mari-
12
ngal at may mabuting kabuhayan nasa mga araw

na ito'y hinahangaan sa matataas na
tlnitingala't
kapisanan, nang mapa sa kamdy ng asawang nag-
handog sa kanila ng salapi t paiigalan ay hindl maa-
aring mdhuli Sa iyo?
— Pura...
— Alalahanin mo ya6ng kasabibing ^*ang kata-
pd.t ng pusali ay langit*'.
Langitr sino ang kulang palad na langit
Ât
na makakatapAt ng pusaling si Sela? Nang gabing
ya6n, sa hardp ng mga binat^rig nagsisihaDgS. sa
kanya, ang mga siGabi ni Pura &y waring bini-
bigyan ng matwid Sa katuneya'y nareo't siyd'y
kinagigiliwan. Pinag uukulaa ng mgâ tingiDg may
pag-ibig at hinahagiean/ rg masintahirg mga pangu-
ngusap. At ang mga binatang ya6n, na mga pd-
nauhi't kaibigan ni Pura, ay mga binatang pili at
nakaririwasa.
—
iHuwag kang ul6l! aDg sabi sa kanya m Pura-
—
Nguni't nang gabing y86n ay para siy&ng iâng ul6l
na sa hindi pagsigaw ay walang kahumdhumd. Naka-
tungo at para bang may bahid sa mukhd na dt
maipakita sa mga kaharap.
Ang ganit6 namang pangyayari ay lalo nang
ikinadakil^ ni Sela sa palag^y ng mga kaibigan ni
Pura nang gablng ya^n. Nabuo ang kur6 na ang
dalagang inaampon ng bantog na modista, bukod
sa maginda ay mabait; mahinhin at mayumi; wa-
14ng kibo at, mga matd laraang ang pinapangungupap.
— —
iKay balt! aog bulong ng iâ ss nahahalinang
si Rufo.
It6*y durnukot ng panyo at hinaplos ang mukh^

— Hindi —
ak6 nagkakamali ang nasabi sa sanli.
Samantala, si Sela'y lihim na kieakalablt ni
Pura; ya6n namd^'y patuloy sa pagwawalSng imlk,
Sa hindi malamang sanhi ay minsang nagunita ang
kanyang naging lalaki: tumungo at ang maliit na
pany6*y dinald sa mga matdng inaligirdn ng lublt.
It6'y hindi naUngid kay Pura.
— Alalahariin mo ang sinabi ko sa iy6— ang bu-
—
l6ng, tingnan mo't si Mondregal ay warlng nama-
malikmata,
Si Fidel ay dt mawalawal^ sa ulo ni Sela. iOh,
kung si Fidel sana ang nasa kanyang hardp ngayon
sa halip ni Mondregal!
iFtdel! iEidel! Nguni't si Fidel ay kas^l na at
siya*y naroong walat ang puf6, may tinlk sa dib-
dib at may bahid 6a no6 Si Fidel ay tahimik ea
marahil sa piling ng hinirang na maging asawa,
'
nguni't siya'y naroong walang kapanatag^n sa ha-

rap ng nagsisihangang binata. Si Fidel ay naka-
limot na sa kaoya, nguni't siya^y naroong iniwan
man ay nakaaalaala pa rin.
— ABg mga babai*y kapatid ng kabulaanan—-ang
wikk sa kfnya ni Para,— nguni't,^ywan kung bakit
ay hiiidi maat(m ng loob na slya'y maebullidn.
Ang mgB binatang ya6'y madaring mahulog sa
dayS,. Maâri nga namang mabulagan ng pagibig
sa kanya. Nguni't..,
-~iAk6'y walang pus6!~ ang isiiiisig^w na piiit
sa sarili ni Sela»— iAko'y walang pueo! Tunay ngang
ak6'y may pagsinta, nguni't it6'y para kay Fidel
—
lamang; para sa ibdng lalaki... [ako'y waldng puf6!...

iwal^ng pusol
iKahabdghabag na, babaing may pagsinta^y wa-
lang pusd! ^
Samantala, ang mga binatang panauhin ni Pura,

matangi kay Mondregal ay nfingagpapah*gsahan ng
pagbigkas ng sariaaring pangungusap na pangpatawd.
Ibig nilang piliting si Sela ay malug6d at makapag-
ukol ng kahi't isang ngiti man lamang. Napapa-
tangi sa gay6ng paligsahan si Benito Ramoa, ang
katabl ni Mondregal, na siyang pinakamasay^ sa
mga kaibigan ng ating modista, nguni't anomdn
ang kanilang gawing pagpapatawd, si Sela*y walang
kakibtikib6 at bahagyd nang magtaas ng mukh^ at
magpuk61 ng paningin sa banatang palabir6.
— —
Ang kaibigan kong iydn ang wik^ ni Pura
nang mapansing si Sela'y sadyang pinag-iibayuhan
—
ng lungkot, ay talagd.ng malulungkutin. Noongaraw
ang dugteng pa, nang kami*y nag-aaral sa Sampaloe
Inter (Yiediatei ay pinagpupustahanan iyan ng aming
mga ka-klaseng lalaki: ang makapagpatawa ay pina-
kakain ng kapusta. Itan6ng ninyo kun^ hindi kay
—
Rafael at ang binatang binaaggit ay inginus6 sa
mga kahard^p,nguni't yao*y kinindatan ng lihim.
Ito'y ngumitt lamang namdn.
—Igalang ninyo ang kalungkutan ng isang ba-
bai — ang sag6t Mondregal na noon lamang nagsa.
ni
lita at waring ibig magmapurl sa bago niyang kakilala.
— iEhem! — andng isd,
— iEhem! iehetn! — andng isa pa.

— Waring harap ni aling Sela ay nawa'a na

sa
sa ulo mo si Pura —
ang bul6ng ni Ramos.
— iSist! huwag kang maingay at baka ka ma-
—
ringig ni Rafael -ang tugon ng binulungdn.
Si Rafael Mijares bagamdn di gaanong kaba-
tian noong araw ni Sela^ ay kasamahdn nila ni
Pura sa klase. Siya ang pinakamahigpit na kaagdw
ni Mondregal sa kamdy ng modista, na, ayon sa
bu6ng Ermita ay tila siyang naiibigan neon at ma-
lapit na maging kaisdng-palad. Gay6n man, han^gang
sa gabing ya6n ay naniniwala pa si Mondregal na
si Pura ay malay^; at walang katipdn. Si Rafae^
nga ay dl kinahahalataan nang gablng ya6n ng ka-
hi't an6. Sa gayong pagtitipon ay napapataka ring
kung papaano sa di datihang kilos na napapansin
niya kay Sela. At gaya rin ni Mondregal ay nag-
papakawalang-kibo sa isang aulok.
— iHindi naman dating ganito it6! — ang nasa
sabi marahil sa sarili.
— May katwiran —
Mondregal ang sa di kawasa
si
—
ay nabuka sa bibig ni Rafael, Si aling Sela ay
luked pa hangga ngayon at di mabuting gambalain
ng ating tawanan ang kanyang mga dalamhati. Iga-
lang natin ang kalungkiitan ng isang luksa ang —
dugtong pa.
LuksA. Kalungkutan. Dalamhati...
Tinakpan ni Sela ang kanyang dalawang taynga
at si Pura'y binulangdn.
— Nahihilo ak6-— ang maraha .g sabi,— hindi ba
kahiyahiyd sa inyong mga panauhin na ak6*y pumasok
sa silid at kayo^y aking iwan?
Pagkaraan pa ng isang oras, ang masay^ng ba

hay ni Para Palermo ay inlwan ng mga binatang
nahang^ sa ganda^t kabaitan ni Mareela Nunez. Nang
yao'y masok sa silid ay dinatnan si Selang nakaupd
sa tabi ng bintana, nakapangalumbaba a^. basa ng
luha, ang dalawaog pisngl. Ang kahapishapis na anyo
ni Sela ay hindi nalingid kay Para, salamat sa
liwanag ng buwang pumapasok sa bukas oa bintan^ng
pinangangalumbabaan ng nalulungkot na babai
—
Hindi ka pa pala natutulog— ang marahang
sabi ni Pura.
— Hinihintaykitdng talaga— aog sagot,— ibig

kong itanong sa iyo kung si Mijare5 ay nakaba-
lita na ng nangyari sa akia.
— ^Bakit?
— Wala, nguni't ang kaoyang mga pangurgusap
kanina...
— Oh,kung yaon lamang ay wal^ kang sukat
ikatigatig; siya'y hindi maaiing mapatangi sa kara-
mihan ng mga walAng malay na lalaki.
Si Para y bumatak ng isang silya at naup6 sa
piling ng nakapangalumbaba.
— [Naklta mo na! — ang wika, — sioasabi ko na

sa iy6't mo ang- malungkot na nakaraan
lioautin
at paghandân ang mga araw na darating. Ting-
nan mo, Sela— ang dugtong,— ibinu)6ng ea akin ni
Ramos bago nanaog na si Mondregal ay umaHs
nang naiwan sa bahay na ito ang kanyang pus6.
Si Rafo ay isa sa mga litdw na maysalapt dito
sa amin na aa kinikita lamang ng kanyang mga
—
bahay na paupahan ay raadaring mabiihay ang tatlo

mang mag aanak kahi't na siya'y di kumilos. -
—
Huwag ka sanang ulol, Sela... huwag kang
magpakalunod sa mga dalamhating walaog kapara-
rakan.
— Siya ko ngang pinag-aaralan, Pura, nguni't
si Pidel,ang anino niEidel...
— Hindi ko maalanean kung ano't binibigyan
halagd mo pa ang isang lalaking dl natutoiig mag-
pahalaga sa iyo.
—
Ang pagibig ay makapangyariban sa lahdt.
—
Nguni't ang marubdob na pagibig ay iniu-
ukol sa lalaking marunong umibig—ang tugon ni
Pura— Si Fidel, ang i} ong peryodista, aDg kinau-
luldn mong makatd., matapos na ikaw'y pagsawaan
ay dt na noglingongltkod, iniwan kang lumuluha
at napakasdl sa iba.
—
iSubali^t ano ang ibig mong gawin ko?
—
Limutin ang mga nakaraan.
—
May mga pangyayaring hindi nalilimot kailan
man, pagka^t sa pagibig ng isang babai ay may
mga pinagdaranasang hind! mapapawi.
— iNa
naman! iiydn na naman ang iyong iginiit!
Ang maliit na panyoug hawak ni Sela ay idi-
naan Fa dalawd niyang matang may luh&..
—
Hindt ko nais na ikaw'y pangunahang bait—
ang patuloy ni Pura, nguni*t ako^y nananalig na
ang iyong kabanalan ?a pagibig, ang kapariwar^^n
mong likhd ng kavâldng-malay, ay karapatdapat sa
isang hinaharap na maligaya.
—
Pura,
—
^lkdw^y isang bandl, kaibigan; sabihin mo na
ang ibig mong eabihin ay di maiaalis sa akm na
ipahayag sa iyo na, alinsuned sa aking mga na-
pansin ngay6ng gabl ang labat ng iyong kasaliwMng
palad ay mabibihisan ng luwalbatmg wal^ng kahu-
lilip.
— iLuwalhati? '
—Para mo nang nakita,

—Nguni't ang luwalhati-ay para sa malilinis
na babai lamang, ako'y isang sir&, naglng kalunyd
na ng isang lalaki, ândng luwalhati pa aog mapa-
pasaakin?
—Ang luwalhating katulad ng niUlasap igay6n
ng libulibong babaing nagkaroon ng kasaysayang
kaparis ng kasaysayan mo.
—
Kasaysayang kaparis ng kasaysayan ko— ang
ulit Sela.
ni
— Oo, at gaya nga ng wikk mo'y sira, dumaan
sa kamay ng ibdng lalaki.
At sa maikllng pangungusap ay isinaysay ni
Pura ang kasaysayan ng ilang mariwasdng babaing
kanyang nabd,batld. Hindi nakalimutan ng *'mo-
dista'' na iulat sa kanyang kaibigan ang kaligaya-
hang nildlasdp ngsy6n ng asawa ng isang matuD6g
na mangangalakal na noong dalaga'y pinagsawSân
ng isang binat^ng ngay6'y nangungutsero lamang
sa isang '*StabIe''. Hindi rin nakalimutan ang kasay-
sayan ng isang litdw na gurong madaMs mdlagdy
sa mga pdhayagdn na noong dalaga*y itinanan at
iniwan ng isang **clerk", nguni't ngay6'y asawa ng
isang nag{ng matun6g na huk6m. Ni di rin naka-
limutaiigbaiiggitin kay Sela ang buhay na pioag-

daaoan ng inisaisa niyaiig pangalan ng mga bali-
tang babaing nakapagasawa ng matataas na kawani
at mga piUng glnoong kilald sa mga litdw na li-
pun^n.
— —
^Nakita mo na? ang wika, bindi lahat ng —
kumikindng ay gintd Ang mga babaing iyaa ay
naging gaya mo rin nooog araw, nguni't ngayon
ay nagaisilasdp ng lubos na kaligayahan sa piling
ng kanildng asawa nang sino ma y walalng- guma-
gambala ni makapaigahd-s na magsabi na sila'y na-
giag gayoa at ganit6.
—Ngunit...
— At ang mga lalaking umapi sa kanila ay di
man lamang makapangahds na makipagtagalan sa
kanild ng pagkaH dahil ng& sa ginawang
tingin,
pang-aapi ay nagtitiia ng hirap sa kabuhayan, saman-
talang siidag mga inapi'y umaawit ng tagumpay sa
piling ng kanilaug mga \\al4ng malay na asawa.
Ang ooga huliag pangungusap na it6 ni Pura
ay siyaag pinaglarudng
isipin ng naglng kaluny4
ni Fidel Sulit. y hindt nakatulog. At nang
Si Sela
maidUp ay pinukaw pa ng isang malungkot na pa
ngarap, Napanaginip na si Mondiegal ay kany. ng
inibig, pagkatapos ng mahabîng panah6ng pagka-
ul61 sa Sd^'y ikinakasdl noon ?a katedral at
kanya.
dahil sa ang lalaki ay maiaining lit^w na
kilaU
ginoo ahg dumal6 sa simbahan. Wang sild'y ina-
arasan ay kung an6't namataan ang kanyang na.
giag lalaki na matapos siydng pangdilatan ay huma»
lakhak. Siy^'y nawalan ng loob, bigiang tinabig
13
98 MAY PAGSINTA^Y WALANG PUSO.,.
ang pari at nagtatakbo, Sumigaw siya ng ^'pata»

wad" samantalang ang taong nagsisikip ga katedral
ay nagul6 ng gayon na lamang.
— —
iBakit Seâ? ang tan^ng ni Pura na nagulat
sa bigl^ng pagbabangon noon.
—
Wala, ak6'y eangarap.
—
Matulog kang mapayapa, kaibigan, aog buhay
ay talagang ganyan: isang panaginip.
«aaiiniiiuiiiiiiiniiiiniiiiiiiniiiiiiiitiiiiHiniiiiiiiiiiuininiuiniiiiiiiniiiininiriiiiiniiiRiiiiiiniHM»
II
BAGO napilitan
pinagiirhan
Sela
kanya
na umalls sa bahay im
si
ay nakaraan muna
sa ni Fidel
ang tatlong buwdn. Tatlong buwdng pagkain ng
luha, hirap at dalamhati. Tatlong buwdng pagtitiis
at pakikipaglaro sa dusa't sakit ng loob. Tatlong
buwang katimbang ng tatlong ta6cg paghihintay.
Bagamdu para kay Sela na rin ay nilubugdn
na siya ng ^raw ay nagtiis pa ring naghintay. Nag-
hintay, sapagka*t umaasa. At umaasa, sapagka't
umiibig. iKulang palad na pag-ibig ng ieang babaing
nilubugan ng araw!
— Si Fidel ay bdbalflc, pariritong paris din ng
dati: —
umiibig at iniibig ang minsa'y pBrang ulol
na nasabi ni Se!a sa mag-asawa ni aling Andeng:
At si Sela'y ng^ nabulaanan sa pag-asang
di
ya6n. Pagkaraan ng dalawdng linggo, si Fidel ay

naparoon nga, nguni t pagparoong hindl na ngd
lamang kaparis ng dati. Wald na ang datihang
pagkapalagdy na loob; noo'y ildg, parang naninim-
bang. At nang mdpahardp kay Sela ay Daging pa-
MAY PAGSINTAT WALANG PtlSO... 100
rang tuod na itinulos, nauuôs na kandil^, natu-

tuaaw na asta; maputld, pinagpupusan ng malapot.
— Maup6 ka — ang tuyot, nguni't matarois na
nasnaw sa mga labi ng babai nang mapans'ng anS
dati niydng laâki ay natutubigan
Bigdy na bigay na noon ang loob ni Se-a sa
kinahinatrian ng kanyang palad Waring piDag?a-
wân na ng iuha at tila nakalimutan na ang tandng
hirap na bumayubay ga kanyang pupo. Hindi na
rin ng4 ngumfDgitt sa hai^p ng lalak^ng datiH' ina-
alayan niyd ng matatamis na taguri, nguni't di
naman nagpaparaalas ng roagaspang »t pangit ra
pagsalubong sa issng lalakirg dapat kapoetdn at
ipagtanim Hiadl. At hindi, sapagka't î Sela'y
nagtika nang magtiis ng lahat at makibagny ea
madlang dagok ng kadalamhatian. Ang nasulat &y
nasulat na, at aog pagkakapagasawa ni Fidei sa
ibang babai ay dt na maaari pang bawiin.
Isdng pasiya ang binuo nl Sela sa kanyaiig sa-
rili,pagkatapos na makipagbaka sa lalong nraririing
dagok ng palad na ikinap.8ging dehil r.g pag-agos
ng kanyang lub^ at ikinapagkasugat ng kanyang
pus5: pagtiisa't pakibagayan Dga ang lahdt ng mang-
yayari at si Fidel ay kanyang iibigin, yemaig eng
pag-ibig sa laiaking itong naging earibi Dg kaniang
kasawtan ay hindi niya malilimot.
—
libigin ko rin siyd,, yamang ang pag ibig ey
para sa lahat.
Waring nabunutan ng tinfk sa dibdib si F del
nang mapundng si Sela ay naroong namd.mayBpS„
IMGO ED. REGALADO 101
'
wal4ng luhli at hlndi naliligalig, bagaman lag! nang

tiia nananamlay.
Ang lalaki'y naup6.

Naupo rin ang bahai.
— iKumusta ang bago mong kabuhayaB? ang —
bu6ng hinahong itinanong ni Sela, paskaram ng
mahab^ng sandaltng pananahimik.— Kumu&ta ka at
kumusta rin namd,n siyd?
— Ang mga tan6ng na iydn, Sela, ay sa mga
bibig ko dapat pumulds — ang maluman^^^y ra Bag6t
ng ialaki na waring pinagsisikipan np d.bdih.— Ku-
musta ka nga? Ân6 ang lagay mo?
Isang* tinging makahulugan ang ipiniikol ni Sela
kay Fidel.
— — —
Kapag ang isang tao ang wika, ay labis
na nakababatid ng kasaliwadLg palad ng kanysng
kapuw^ at ang taong iya'y kumumutta ay maaaiing
ipalagdy na isang taong nagpapain6m ng lasen â
isang naghihingal6.
Parang nawald sa kanysng sarili si FideL Sa
pagpigil na maibulalas ang isang malalim na bun-
iong hininga ay napahawak ng napakadiin sa giiid
ng kinauupan. Ang mga pangungusap na kanyaog
nariuglg ay parang palasoag tumarak na sa dibdib
ay tumagos pa sa pus6. At ya6'y namutawi sa
bibig ni gela, ng babaing kanyang inapi, ng babaing'
pinalag6k niyc4 ng di maulatang hirap.
— —
Siya ng4, napabigla ak6 ang wik&, sa sarili.
At si Sela'y pinagpakuan ng tirglng tila nagmama-
kaawa't humihingt ng tawad. Ang babai Damî'y
waring di natitigatig, Nang magkatagp6 ang ka-
102 MAY PAGSINTA'l^ WALANG PDSO...
m'Mng paningin, ito'y tumuDg6, kinagat aiig dulo

ng hintutur6 ng kamdy na kanaa a^ hinintay aog
itutugdn ni Fidel Subali't ito^y walang kahuma-
,
huma. SinuBukat mandin sa gunit^ ang kanyang

ndgawang kabiglaanan sa isang babaing iniwaa niya
sa laot ng dusa't hilahil. iAh! Siya'y isdng tam-
palasan, isd,ng alibugh^, isdng taong ibig magpainom
ng lason sa isang naghihiDga!6
— —
Sela ang sa di kawasa'y naibuka sa biaig,
naparito ak6 upang alamin ang iyong kalagaian,
pagka't hindi maatlm ng loob kong ikd^w y iwan
ng papagayon lamang. Kuiig ea nais kong ito'y
nakagaw^ ako sa iyo Dg isdng tanorg na nagiog
subyang sa iyong dibdib ay patawarin mo ak6;
kaildn ma^y di ko nagiog hangdd na magpabigdt
sa dalahin ng isdng naaapf Kahi't na ako'y di mo
paniwal&an ay buong pusong ipagtatapdt ko sa iy6
na ang tunay na sanhi ng aking ipinarito ngay6'y
upang ipahayag na inaamia ko ang n^pakabigdt
kong kasalanan... ipatawarin mo ako!
—^Patawârin? — ang marahan, nguniH bu6Dg lung-
kot na nîtan6ng ng babai, ipatawsrin? ât sa an^ng
kasalanan?
— iOh, sa maraming pagkakasala... sa lahdt ng
nangyari!
— Ikaw'y wal&ng kasalanan, ang lah^t ng nang-
yari*y kasalanan ko.
— Huwdg morig palubhaia ang pagpupuy6s ng
aking budht, huwdgmo ak6ng parunggitdn ng mga
salit^ngmay kamandag; umaasa ak6ng kung ak6*y
natutuhan mong ibigin ay matututuhan mo namdng
patawarin. Huw^g mong sabihing ik^w ang may sala

ng lahat, at alamin mong sa hardp ng kahiH sino
ay hindt ko ipagkakail^ ang tunay na may sala sa
lahdt Dg nangyari: hindt ikaw, ak6. Kay^, higit
sa paghingi ng tawad, ay naparito ako ngay6n upang
ipabatid na kung ako'y naglng wal^ng loob na iwan
sa gitn^ ng maalong dagat ang isang mahin^ng
lumangoy, buhat sa pampang ay di naman mad-
aring magi'ng m.^.!upit na di maghagis ng kahit an6ng
mapaninimbulanan.
— Ibig mong sabihi'y,..
. — Handd akong tumulong, handa ak6ng suma-
gip... ang pagâgip at tuiong na iyan ay hindi
at
matatapos hanggang di ko nakikitang ikdw, ik^w^
na mahinang iuaiaiigoy oa nalwan sa laot ay hindi
nakararatiug sa isang ligtas na pampang.
—
iSalamat! Talaga namdng hanggang sa mga
sandaling it6*y hindi ako nagaaHu^Hiigan sa kada-
kilân ng iy6ng pus6; nguai't ipagpatawad mo sa
aking sabihin ko sa iy6 na ang lah^t ng iyong
sinabi, sampu ng iyong mga ninanais, ay huli na.
Sa gitoa ng raadlang hilahil ay naigawad na sa akin
ang hatol ng palad IMang huli mong parito'y tiya-
kan mong ipinahayag na ikdw'y bayaan kong mana-
himik sa piling ng babaing naging mapalad kay sa
akin. Ak6ng namuhunan sa iy6 ng di mapapantayang
pagmamahdl ay di ang hindt stisun^d sa ganyan
mong pita; kaya... yumao kaj limutin mo ak6 at
harapin aag bago mong kabuhayan; oo, yumao ka,
mapayapi mong lasapin ang pul6t ng luwalhati sa
pilins ng iyoug asawa at ako'y iy6ng iwan. Ang
101 MAY PAGSINrA.T WALANG PUSO. ,
tao, lalo oa karnlng mga babai, ay may kanikanysng

palad, Sa aki'y wal4 nang oalalabi kungdi ang mag-
tiis. iltoang palad ko!
Pagkasabi nit6 ni Sela ay dinald sa mukbd aeg
pany& sa hangad na ikubli kay Fidei sng pagtu!®
ng Inhh. It6 nama'y napaiigaLumbab^ at waring
dinidilidili ang mga salitfi,Dg katatapos pa lamang
sabihin ng babaing kanyang inapl. Ang mga sali-
t4ng yaong ipinahayag ng bu6ng lumaiiay; ay tu-
mag6s aa kanyang pus6. Nagliig magiliw nga ea
pangdinglg ay naging mabagsik namdo sa damdamin.
Matamls sa pangla«dp ay makamandag sa pued.
Hindt kinukusa ay nipabuntong hiniiigdng ma-
lalim si Sela.
-iAh. ,!
— Sela,
ikaw'y umiiyak— ang wika ni Fidel,~pi.
nahihirapan mo ako sa bagay na iy^n. Kung na-
kabibigat sa iy6 ang aking pagkaparito ay iy6Dg
sabihin, ipagtap^t mo, at ako'y aalis kahi't na ma-
bigdt sa aking loob...
—
Hindi, ito'y *waldng anomdn; kung ang mga
tawa't halakhak ay sijang kaurali ng nangasisiyahdn
sa buhay, ang luha ay s'iyd nam^ng kalaguy6 d|
mga sawtng palad.
—Nguni't
ang luh^^ pangpalubb^ ?a mga dam-
daming dinddala sa loob.
—
Tunay ng^, nguni^t it6^y psra sa is^.ng hind!
marunong makibagay sa kanyang naging kapalaran.
Para sa akin, ngay6ng matapos na ang lahd^t^ nga-
yong sakmalin ng ulap ang mga ngiti ng pagâsa,
ang luh^ ay aliw, ligaya, kasiyahdng loob.
--'•Seâ, ako^y lubos mong pinasasakitan—-ang sa-
got ng lalaki^— alang-alang sa panahoLg lumipas at

alang-a!a-!ig elia nainaii ea di mapEpantayang pag-
mamahal na pinuhiiiiao mo sa akm^ ay huwd.14
kaiig umiyd.k, hawag moog patiiiuin ang iyoog iuba.
—FideL oagkalupitlupit mo namîn sa akio, Hin-
di ko malamaii kuag ako'y ipinabla^^^y moog igang
hamsk, is*i.n§ iariidag maaariog dalhiadalhin kahi't
saan.
—'iSela...?
-Ôo.
— Ât bakifc?
— Sapagka't ak'^'y pmai^knHaii iu-j ^â n^ kh!-
gayahan ay ka'a'X ano'" o'n^ ;ba'âw;U':n ()a ni:::}}<^r,^
lumuha.
-— lya'y hindi pagbnbawal kungdi 'sa lamang pa-
Idusap.
— Makiusap ka na ng iba, Fidelj huwdg iy^B,
-i .........: !
— Ibigin maag suadia iyao ng isaog paris ko

ay hindi maaari, [)agka't para sa isang api, aiig
luha a.y nalaiaglag naog hindt iialalamaTi, kaparii
din naman sa isaiig mB.palad oa dinaratnaa ng ma-
liligayang oras naug di hhiihintay.
Si Fidel ay h'iidi ua nakaimik. Matay niyani^
pakiwariin, og sabihin niys*y nawawaU^ng ha-
lahdt
lagî 3a iiang babaing nakababatid ng tunay na uri
ng kanyang kalagayan. Hindt niyd hininagap kai-
laa man na' si Sela'y magiog matalbio sb gitn^ ng
kasaliwaang palad. Kung minsan nga namd^y mali-
14
108 MAY PAGSINTAT WALANG PUSO,..
v/ansg pa ang i^îp ng jFang naghihirap kay sa hrp

rg iân^ nalulunod sa kai gayahan,
Si Sela'y nagwalang kib6 rin. Hlnihintay ea
ei Fidel ay sumagot. At ang dalawa'y ihlrg eagHi
na aanatili sa pagwawalang imik. Ang babai'y nag-
did'lidiii, ang lala^ki nama'y nakfkirfcmd8m. Saman-
taia» si aiiog Andeng na haios nawruan ng leob sa
<î hialhintay na pagdaiing ni Fidei, ay naliikim&iysg
H^/iabds. Nang usia'y inakala niy^ng sa bahay na
5ao*y magkakarooii ng hsgulgulan kDnidi man mu
lahlu at pagpapalitan ng masasakit lia salila. Nang
raf\ii uaaag sandalt ay hindi siya m^pslsgay at ina-
la;iL"* anj, ligalig na df sasalang makatatawag ea
i-ob nlHidng kapitbahay. NguniH isaâmat sa Dios!
aT, aii;; paguusap ng dalawa^y nangyari sa gitn^ ng
hiioT'p; katahimikan. Mapagtimpi rin naaan si Sels.
Waift nga naman palang hirap na dt napagtitiigan.

Si Fidel ang unang dt nakatiis na magbukd
ng bibig psgkaraan ng mahabaog sandalt,
—Nalalaman ko, Sela, na ikaw'y may matwid
iia masuklam sa akin. Ang ginawa ko*y karapat-
dapat sa maririing sumpd; datapwfi.'t ta*iis1as:n mong
kita/y rainahal, at alang alarg man lamang m pag-
mamahal na itd'y hindi maaaring ikdw*y kaita^2 ko
3fig pagtiogin.
— Salamat—ang bahagy^ng^ nuMs sa mga labi
ni Seia.
— Od, ang pagtingin ko'y hindt magl abawa,
bagam^n batld kong ako'y iy6ng kinasusuklamaD.
Lahat ng mabibigdt na sump^ ay maaari mong ga»
wia sa akin; gubali't kiing sa gitnd ng lahdt ng
.
iSiGO ED. REGALADO 107
nangyari'y iuukol oio sa akin aog laloug malul^liln^

sumpa at ako'y kasuiuklamao na parang i.ain^
tunay na salarui^ ay alalahaoin mong daiisay ori^;
pag-ibig Ba pinuhimao ko sa iyo, upang aBii ahi-
alaag ito^y makapagpagsan mao lamang sa iyor:,:-
mga damdamin laban sa akio Oo, Sela, daliây,
paniwalaan mo akot aog pus6 ko ang siya mos:.-
kausap iigay6n.
— —
^Daliaay? ang lald parg malumanay na tugon
ng babai,— di^âta't dalissy ang pag ibig mrrig pi.
iiuhunan sa akin? Oh, Fidel, kay lupit mong mag-
pasakit! Kay sama mong magpalagdy. Tila akoy
inaari mong balang ma'iit M&anong sa m.ga aravf
oa it6'y mahiya ka k&hi t sa iyo na lam£ng sarni
na magsabi ng ganyan. Dalisay daw ang kanyang
pag-ibig!
— iOh, dalisay na pag-ibig na dl pinahabala-

gahan! Katakatakc4ng pag-ibig na gayong dalisay
ay kungano't sa iba napauwl, sa ib^ napabuhos...
Balintuna na yat^ ang mundo! Ak6 ang piiiamu-
bunanan ng pag-ihfg ay sa iba ibini|.ay ang tubo,
sa iba iniukol ang pakinabang... Salamat Fidel sa
iyong' daiisay na pag-ibig na shiaâbi..
-— Tinatanggap ko nng lalidt mong pagkutya;
nguni't dapat mong isipirg sa tao'y may mga nang^
yayaring hindi kinukusa, may mga pagkakataong di
sinasadya, may mga dumarating na dt nailwaeâri.
Sa aki^/ ito ang dumating et nangyari. Kinikilala
kong ito'y i}6ng kasawian, nguni't dahil ta, p8g-
-
kilalang iyan kung kay^ ak6'y narit6 ngay6n.

108 MAY PAGSINTAT WALANG PFSO.,.
— iUpangpalubb^m ang hirap rig akiDg !cob?

-^Hindi: upang ipakilaia sa iyong tayo'y nag-
kaganito man, ang kandili ko'y hindi Dawawala oi
maaaring mawaia.
At pagkasabi nito'y dinnkot a^g kartera at
kinoha ang halagdng sadya niyaDg ibnukod at ini-
lap^g ea kandungan ni Sela. It6*y namuldng sab^y
t'indig, Ang salapiog papel ay nahulog^ Dguni t di
pinansin at ea halos isaDgii-giDig na beees ay sinabi:
— Fide^ FideL,. pahalagahitn mo ako kahi't
kauntl.
Si Fidel ay nagtindig'din, maani£ng ailapitan
si Sela^ kamay at ang wika.
hinawakan sa
— Maupo ka, huwdg kang maiigalig, at pag-
usapan natin ng mahusay ang bagay be ito.
— iPinagpipitagaran nio matig^s na
ak6?---âr?g
tanong ng babai.
— Higit sa pinagpip itaganan, iginagalaDg, sioa^
«amba..."ang maamong sagot n| lalaki
— Kung gayo'y itagd mo ang kuaUang iyan—
ang sabing itinoturo ang papei de baoi^ketg Bahulog
sa sahig.
-— Halika, maupd tnyo.
Babai palibhasa, poot na prot ffan m pap:ka-
kabigay ng salapl ni Flde!j ay iumulo ang hilru et
napayukayok sa tinindig^ng silya. Hinila iig hluli
ang kanyang upuan at inilapit sa kiBauupan ni Eele
Aog kdmay nlto^y hinawakan na parang ibig aliwin.
—
(iPapaano ang ibig mong gawin kc? eng mi^-
rahang tanong,
—
Ât ano naman ang iydng palag^y sa akin?
litlGO ED. REGALADO 1C0
—Isaog babaliig karapatdapat sa aking pa^tiegin

at paggaiang.-,
~<i,Gay6n pala'y ano t iyoug hinahamak? KuDg
ako'y iydng Iginagalaog ay 'kunin mo ang kualtang
iyan. Ako^y hindi sa siilapi. Iô*y tiyakan ko mmg
sinabi sa iyong di pa natatagakin. Kinikilala kong
ako*y sumftrnfi at oabuiag, nguni't higit kanino man
ay ikaw aog uiiang dapat maki.batid na ako'y oa-
bulag at sumamd hindi sa saiapi, kun^^ di Fa pag-
ibig.
— Labis ngang taiastas ang lahat iig iy^n,
ko'
ngiuirt ^paano Maaan bagang ikdwy iwaii
ka?
ko't sukat? Huwag kang padaid. sa simluyu ng
loob at p»gkapoot saakin: alaitihaniD mo ang iyong
katayuan,,.
— ^lbig mo bang sabihi'y hindi ako maaaring
mabuhay nang di mo tutustusan?
-1 !
— Nagkakamali ang tao kung ibig din

ka, Fidel,
lamang ay hindi maasring mama^dy ng putom. Pi-
oasasalamatan ko aog iôig pagtmgiB; n§.uni t hindt
lyaa ang pagtioging hinihiaiay ko sa iyo.
—
Ât ano?
—
Sinabi ko na sa iyong alv6'y ûmaina, hindi
sa salapi kung di sa pag-ibig.
—Sela...
—Hindi
ba sinabi moog dalisay aog psg-ibig na
iyong pinuhunan sa akin? Kuug it6'y tetoo, ang
nais koag paglingîp na iyong gawin sa akin, ay pag-
lingap sa pag-ibig at hiodi sa salapt. Ibigin mio
ak0j at mamaballn kitd Huwdg mong alalahaning
110 MAY PAGSINTAT WALANG PUSO. ,
ako'y makapagpapaliigat sa iyo^ sakaliiig baliagiran

mo maa og pag-ibig, aeg kauoti kong nalalamsii
aj sapat na upang ako^y maluhay sa aking sariii.
Hguni't palibhaâ'y hhidt akn maaarlng. mabuhay
pa sa mundong ito kung di mo rin lamaog iibigin,
kaya ang hiaihiagt ko sa iyo'y isang bahagi ng
iyong pag-ibig.
iPag-ibig!
Ang larawan ng asawa ni Fidel ay biglang su-
murot sa kanyang dalawang mata
—Hindi, hindl mangyayari— ang ^îka sa sarili
at ang kam^y ay itinut6p sa noo.
Ma}^ matwid si S^la. Batid niyaog ii6 y su-
mamd at naglng sawi sa kanyani? kamay, hindi sa
salapi kung hindi sa pagibig ^Nguni't papaanong
iiagap sa pag-ibig ang kaoyang magagawa? iAt...
kung hindi naman niya aabuluyan nang gaya nang
kanyang hangdd ay papaano ang kabuhayan ni
Sela?
— Hindi ni dddalawa ang sumasamang ka-
iisa
paris ko— ang —

wik^ ng babai, ngani't palibbaBa'y
mal^nis ang aking budht ay hindl maaariog maatlm
ng sarili na ak6^y tiogn&n lamang sa pamamagitan
ng salapl. Pag-ibig, Fidel, ang aking kailai}gan, at
yaaaang ang tunay na pag-ibig ay hindi nagtatangi,
hindt nas.usukat ni natatapos, may asawa ka ma'y
iibigin^kit^ at iibigin ng bu6ng pagmamahal
Ang hapon ay matahimik at ang mga sanga rig
punong kahoy na nakaliligid sa bahay na tinitirhan
ni Sela ay naggalawgalaw na para bagdng buma-
bati sa maaliwalas na langit. Sa isa sa mga smg^s.
lilGO ED. REGALADO ^ Ui
ng kaboy aj may dalawôg ibong naglalaro na ?a
raaia- ay nag.iirugan Buhat sa bintaiia ay osta-
tanawdri ito ni Sela at waring kinainggitdo. Siya'y
oapabuDtong-hiDiBpa. Sîmantala, si Fidel ay patu-
ioy sa k^^n^/ang pagkakatungo at ang mga huling
sinabi ni Sela ang 3i\aog dinldili. S ya raw'y iibi-
gin kahit na may
a-awa, sapagka't ilo'y hindi ma-
aaring mabiihiy kun^di sa kanyang pag.ibig. Ang
isa sa mga ibong natanai^ ni Sela ay umawit. Ito'y
nariiigfg ni Pidel at paHbhasa'y ang kanyang asawa
ang Oeasagunit^ ay ioakalsng ang tingig na kanyang
oaringig ay sa asawa niy^ng yaon at siya ang
tiiiatawag. BigiAng napatindig.
— iSela!
Ai nagrnamadah'ng kinuha ang sombrero at ha-
los niiundag ang hagdanan upang kung sakaii'y
huwiig nang maihabol sa kanya ang halagdng ayaw
taoggapin ni Seâ, NguniH it6'y maliksi. Dinampot
ang bilot rg pape! na nasa sabig at si Fidel ay
hiaabol sa bintan^»
— Pide^kung inaakal^ mong mabigat ang aking
hinihiling ay nanayag ak6ng isipin mo, nguni't
.
samantala ay hayaa atg salaplng ibig mong gawing

lason sa aking kasawiang ralad.
M ang biiot na papel de banko ay kinuyumos
at inihagis, Aywan kung sinadya ni Sela o sa isang
pagkaaata6n lamang, yao'y sa mukha ni Fidel tu-
matna» Nang itaas nlt5 ang nnrata upang habulin
Bg tingin atig naghagis ay wala na't ang bintanang
dinupghaldB sy maliksing naipinid.
III
* NG
lj dilidili ,ni Sela ay napspako sa h&ng pa-
nimdimlD: aog pagibig ni Fidel ay df na oiya

maiasaban Bagaman ipinahayag sa kanyaog pska*
iisipiî atig p'ta n'yang ya6Q, ang pakiklbabaei ng
pag-ibig sa babaing naglng mapâlad ksy sa kanys,

ay dt namaa mawalaywalay sa ginitd sng bb mii!4-
mul4 pa'y ipiaakiusap na ng lalaking nsgmg dahil
ng iahat niyang pagtitiis. Umaa6'y biiwag na si»
yang bagabagin sa piliag ng kanyang nAkaisdng
palad, sapagka't siya^y wa!^ nang pinakamimHh! sa
•buhay kungdi ang manatiling tahimik sa piling ng
asawan^r nais niyd.ng pakisamahan ng waldog bahid
dungis. Sak^ ang sagot na iisipin, nang kanyang
hinging siy^'y bahaginm ng pagibig ay tandang
maliwanag na si Fidel ay wa^4 nang talagd^t sari-
na ng*babaiug umagaw iig kanyang kali-
lingsarili
gayahan. iBahagi man ng dating pag-ibig a} di na
siya magtitikim! ^
Gay6a ma*y isang akala ang sa isang sagUt ay

nakapagpahing^ ng maluwllg sa babaing naninimdim.
INIGO ED REGALADO IIS
Si Fidel ay handdng tumustos sa kanyang kalaga-

yang api at sa katunaya'y iniiwanan siyA nai^g
hapong ya6n ng habgdng panggugol sa isdng buwdn.
Pasasaan bang dl sa maminaanminsan ay magtan^w-
tama ang kanyang pag-asa.., Hindi u.'6I aiig isdng
lalaking mamumuHunan ng bukd,s na palad nang
Waldng bungang pfpitasfn Saka, ''magpakahab^-haba,
mm ng prusision ay sa simbahan din ang tsloy'^
Siy^ ang dating simbahan ni FidjBl, kaya di mang-
yayari marahil na siyd'y dt tapunan ng bahagi,—
ikahi't bahagi man lamang! —
ng pa?-ibig na kan-
yang hinlhingt.
—
Mull ak6ng maghihintay— arg nawik^ sa sarili,
matapos dilidilihin ang lahdt ng yaon,
At hinard^p ni Sela ang kanyang makina at
ipinagpatuloy ang pagbuburda sa nakasubdng kami-
s6n na matagdl nang di ndhahardp.
iAng pag-asa ng^ nama'y siydng kahulihulihang
nawawal^ sa tao!
Bang pumasok si aling Andeng ay bu6ng hi-
nahong tinawag at pinaup6 sa kanyang piling.
.
—
lAno ba ang sabi sa iyo?— ang malumanay
na usisa ng pinaup6 na sa ayos na ya6n ni Sela*y
waring nakabanaag ^ng tiwasay na loob.
— iAn6
pa pu ba ang kanyang sasabihin? Si-
yd'y may asawa
na, ak6 namd^'y dt maaaring mag- .
habol, pagka't gaya nang batld na ninyo, §y ak6

ang kaunaunahang may sala ng aking pa^kakdga-
nit6 Kung ano't dl ko siyd pinigipit na pakasi!
..
sa akin. lAng nagagawd ngd< namdn ng gan^p na

15
.
114 MAY PAGSINTAT WALANG PU30..

pagtitiwala! lAng ibinubunga oga oan]:^.n rg luliu
na pag-ibig!
—
j,Nguni*t ikaw ba'y pababayaan na niyang
parang isang yagit?
— It6
ng^ po ang sanhi, aling Andeng, kung kay&
ko kay4 tinawag. Aldrn kong ak6'y hindi ninyo ka-
anuano at ak6*y parang is^ng tapong dito sa inyo
napasampid, Datapwa't alang-alang man lamang sa
mahab^ng panahong ating ipinagsama ay parang
awa na ninyogg mag asawa sa isdng sawing palad
aa paris ko na ako'y inyo na munang pagtiisdng
dito tunaird habang ak6'y rasa pagtitiis at paghi-
hintay.
— Ab^,
Sela, huw^g mong sabihin ang bagay na
iyan. Dumito ka hab^ng buhay mo at tayo^y mag-
>aaiang paris din ng dati, Bagamdn kaml*y ma-
hirap marahil ay makararaan din ang araw sa
atin kahit papaano. Saka, ak6 nama'y umaasang
ikaw'y hindi niyd pababayaang iubos...
—Patayin na po ninyo ang pag asang iydn.
h1 niÂndeng, pagka^t sa kanya^y akin rarg ipina-
mukha na ak6^y sumamH, hindt sa salapi kungdi
ia pagibig; kayA hindl salapl ang panub6s ngay6n
sa aking mga hirap na tiniti|p, at kung it6 ang
kanyang ipipilit ay mabuti paDg kami*y huwag nang
magkita kailan man... Limutin na niyii ak6 at siya
nama'y pag aaralan kong limutin.
Si aling Andeng ay hindi nakakib6.
—
Huwdg kay6ng mag-alaala, al'ng Andeng . •
Ako'y maraming nalalaman at kung hindi nragkakait

sa akin ang awa, marahii ay kikita ak6 ng higft pa ea
ksnyaog dating ibinibigdy. Tinpnan Dinyo, kama-
kalaw^ lamaug. si Pakita, ang asawa ng alemdng
kapitbahay na^ô, ay r,appasabi sa sking siyd'y meg-
papaburda ng oaga bard at itinanong kung magka-
no ang kanyang ibabayad. Nang ako'y nagsasadya
?5a kaniiang bahay upang tumelepono, ang aking
mga pany6ng binurdaban sa makina ay kinagiliwan
niy^ng lubb^, nguni't noo'y di siyd nagsabing mag-
papagawa ng mga burdahin. Marahil, ang nangyari
sa aki'y kanyang r:abatid, kung kaya^t hinangdd
marahil na ako'y kanyang tulungan sa ganyarg
paraan. Ii6'y i^^Dg mabuting ngitt ng pag-asa YVxYfi
sa isang naluiugmok sa kaâh*\â^ng palad.
"~Ngui:"i*t ikav/^y hindi dapat dumumog sa gon.
yang gawain, ikaw y hindi hirati riyan.
— Para sa taong wala, aiing Andeng, ang lah^t
ay dapat pagtiisan, magkaroon man lamang kahit
kaunil. Kung minE-an po, ang lubusang ikinasasama
ng isang babai ay ang pag-asa lamang sa mantini
iig mga lalaki. Ako uga po'y sumama, hindl namdn
kaild sa ia>o, nguui't ibig ko na j ong ipanata lb
ang pagsara^ng iyan ay sa isd na lamang.
— Ât kung matapos ang mga pabuburdahdn ni
pakita?— ang lanong ni aliug Andeng.
Ang tanong na ito'y hindi na nakuhang sagutin
ni Sela dahil sa naringlg na napatatau-p6 sa hag-
daaan. Ang boses ni PakilL, aog asawa ng alemdn,
ay oakilala agad at siya ang dalldaling lumab^s
upang ya6\y salubungin. Si aling Andeng ay sumu-
nod kay Sela.
— Magtuloy ka — ang wika nito.
— Magtul6y p6 kay6— aDg anyaya namdn ni aling

Andeng.
— Talagd
n|& pong sa inyo ang aking sadya— ang
sag6t namdn ng nasa hagdanan na noo^y nananhik
—
na, [magandarg hapon po ea inyong lahat!— ang
sabi pa nang nasa itaas na.
—^lyaa ba ang iy6ng mga pabtiburdab^n sa
akin? — ang tanong ni Sela na itinuturd ang balu-
tang dald, ng bagong datlng.
—©0, it6 ngd.
~Tul6y kay6 sa loeb-— ang anfaya ni aliog An-
de^g 'â hawig na may pagkilalangloob sa nagha-
handog na ya6n kay Sela ng wati'y panubos sa
kanyang kalagayan.
Nang nasa loob na ang asawa ng alemdn at
matapos ilapdg sa isdng silya ang balutang dald,
fty hindt it6 ang binukadkad upang ipakita sa pa-
pagbuburdahln kungdt ang kamis6nsr nakasubd sa
mdkina ni Sela. Si Pakita ay ndpapslatdk, matepos
tingnantingnan ang nasabing ksmis^n. At si Sela'y
hinard.p,
—"Sinasabi
ko na*t totoong napakaigi ng kamdy
ino sa pagbuburdd.
— —
iHindt nam^n! ang pakli ni Sela.
—
Ganyan ng&ng ayos at hugis ang iburda mo
ea aking mga kamison; tam^ngtam^ iyan sa aking
gusto,..
— Talaganamdng si Sela ay di pa napipin-
po
tasan ng kanyang mga natanggapan na ng mga
IIJIG0 ED. REGALADO 117
burdahin—-ang pakli ni aling Aadeag na waring

pinasisigla ang loob ni Pakita.
Samantalang patangdtango at pangitiDgiti si Pa-
kita, bilang tug6n at kasi} ahang loob sa sinabing
ya6n ng matand&, iteyy lumabas na para bagdng
sa sarili'y pinagsisiban ang g6y6ng kasinungalingang
sinabi niya sa asawa Dg a'eDedn, Si aling Andeng
ay nagsinungaUag ng&. Buhat nang itira ni Fidel
sa kanilang bah»y si Sela ay hindi pa ito tuma-
tanggap kanino man ng anomang burdahin. Tunay
ng&ng si Sela ay ibinili kay Singer ni Fidel ng
isdng mdkinsn^ pangburda, datapwa't ito'y hiLd!
ginamit ni minsan man lamang para sa iba, kundi
para sa kanya lamang mga ginagamit na damit-
Ang pagkakapagsinungaling ni sling Andeng ay nag-
mula sa hangad na si Sela'y huwag mawaldn ng
panggugol sa buh^y, pagka^t sapul nang it6^y md,-
tird sa kanil^ ay malaklng totoo ang iniluwag ng
kanildng buhay, palibhas^'y halos napaligtas ang
kanilang kiaakaing mag-asawa sa maghamagbapon.
Di na ng& lamang anhi^y huwdg mdpaalis sa kaniM
si Sela...
— Oo, ganit6 ng&ng dibuho ang kong iburda
ibig
mo sa aking mga kamis6n — ang patuloy Pakita.

ni
— Ât mga kamis6n ba ang iy6ng pabuburdahan
sa akiB?
— Karamiha'y kamis6n, datapwa*t dito^y may
dalawdng korpinyo at isdng bar6— ang tugon ng
asawa ng alemdn na binubuksan ang balutang naka-
patong sa silya.
—
iAparahan ba it6?— ang usislt ni Sela,, mata-
118 MAY PAGSINTA Y WALANG PUSO... .
pos bukadkarin ang mga damit aa psbuburdabaa.

— Hindt aiig ib g ko lamang s»:-
naman, ngun'/t
na^y yariin mo sabado ang isa sa mga
kahit sa
kamisdng iydn; subali't ^^roagkaano ba ang akirig
ibabayad sa b'iwa't isa?—-ang nakdngitlng itinauoDg
kay Sela.
Ikaw na ang bahal^— ang sagot nit6, — iiiaa-
—
kala kong ikdw, higit sa akin, ang makaûsukat
ng halagang katumbas ng aking kapaguran, alir-
sunod sa kabutihan o kasamaan ng Bking gawa.
—
Aba, tila masamd iyan, mabuti na yala arg
malinaw kay sa malab6
— Ak6'y liindi marunong homalaga, Pakita, r,i-
nabi ko na sa iyonsr ikaw ang bahalA; saka para

sa atin ay inaakala kong walang anoman ang lahat
ng iyan.
— Tnnay uga, nguni't sinabi ko na sa iyoig
iba na ang malinaw kay sa malabo.
— Hindi sabi ak6 maauiong humalaga, eb...
— Tingnan mo— ani —âko'}^
mygtata] at
Pak'.ta
i^â iy6; sa aking pinagpapaburdaân, aiig
dating
bawa*t kamison, sa burdang kanaris iig akirg i!)ig
na iburda rao, ay ipinagbabayad ko ig apat na
piso, Dguni't ang masasabi ko'y napakagaspang iig
kanyang gawd na di gaya nit6ng iyong napakap^'no
at pagkahusayhusay.
Si Sela'y hindi nakakibo at ang mat^^y ipinako
sa nakabukas na balutan* Ob, ang balutang y&en
ay magbibigay sa kaoya ng halag^ng higit kay sa
dating ibinibigdy ni Fidel. Ang Dios Ega nariay
INIGO ED. REGAL4D0 119
raariinong ?a lahc4t. Pag sikat n|a namdn pald ng

araw ay iagaaap ang aw^ ng Dios.
La^6Dg surnigla ang loob ni SeJa at si Pakita'y
niyakapyakap.
— — —
Kung gayon ang wika, ay may mapagsaga-
ligan ka na sa paghahalaga sa aking gav»ain.
—Ngiirii't sinabi ko na sa iy6ng ibang-ib^ ang
t)urda mo kav sa Dinagbayaran ko ng halagang ya6n,
—Ikaw oa ang btthala sabi.
Si PakitH ay hludi n^,gpilit.
— Ahin ko— ang wika, — ang mga nangyayari

sa iyo. Yamang ayaw mong sabihin ang halagdng
nais mong aking ibayad ay makaaasa ka sa akin
na ang iy6ng kapaguran ay hindl malulugi. Alang-
alang man iamang sa pagdadamaydng dapat mang-
yari sa ating mga babai.
napabuntong-hining^.
Si Sela'y
—At kanino mo nalaman ang nangyari sa akin?
— ang malumbay na tanong.
—Waldng lihim na di ndhaydg, kaibigan. Saka,
dapat mong mabatfd na sa pu6k nating it6 ang
mga balit^ ay parang may pakpak samantalang may
taynga naman ang lupa.
— Kung gayo'y...
Ang pasabihln ni Se'a a^ hindi naipagpatuloy.
Nagsikip ang dbdib at tumul6 ang luha. Siya
pal^^y nakabildd na sa mga ''sukat masabi*' ng
lahat. Ang kapalaran p^la ni}J^ y nBgpapalipatlipat
na sa ib^'t ibang dila. Ang kanya pal^ng kasawian
ay iniliiipad na ng mga bulungbulungan.
— —
Kay hirap ng maâwt, ang naibulong.
t
120 MAY PAGSINTA'Y WALANG PUSO ,.
— dBakitka umiiyd,k?-ang tan6ng ni Pakita--

idahil ba sa nangyari? idahil ba sa pagkakaiwaB
sa iyo ng lalaking iydng kinasanaa?
-i !
—Kung bagay np, iyd'y malaking dalahiB

sa
sa loob nating mga babai; datapwa't iy^'y sa si-
mula lamang, Se'a ..Sa akin ma'y nangyari rin
ang bagay na iydn at marahil ay mahigit pa kay
sa nangyaring it6 sa iyo, nguni't ang masasabi ko^
matapos kong bathin ht liisin ang lahdt ay naglng
parang walang anomdn at ang tumanang tuw& ay
ndbalik nang dl natagalan. Ang ligaya, Sela, ay
ka8un6d ng hapis at para sa matiising babai, ang
langit ay may inihahanddng gantingpaid,.
— Marahil ay may matwid ka at ikdw'y nagsa.
âlita nangalinsuned sa iiong napagdarasan, nguiii't...
Si Sela'y pinutol sa pagsaealitA ng kahai^p.
— —
Saka ang patuloy ni Pakita,— ang mga hirap
na nagmumulli sa lalaki, Ial6 na't sa lalaking dl
natutong lumingap sa ating malinis na pag-ibig, ay
kahambing lamang ng un6s na matapos dumaang
kasaliw ng sigwa ay sinusundan ng maaliwalas at
malinis na langit. Ang nsngyari sa akin ay isdng
halimbaw&. Sa isdng lalaki ako sumam^'t nagbat^
ng hirap na wal4ng makakapantay marahil, datap-
wa't sa iii ring lalaki ak6 sumimsim ng lalong ma-
tatamis na ligaya sa buhay. Kaya nasasabi kong
isang katotohanan ya6ng kasabihdn nating mga ta-
galog na ang buhay ay parang gu'ong, mapailalim
at mapaibabaw. Hindt mo rga dapat damdamin
ng bu6ng pamimighatl ang nangyari sa iy6ng iydn,
magpakabuti ka't magtiis at aag Hgayrt'y hahalili

sa iyong mga dasa't hilahii.
—iKaildn —
pa kaya? ang bigl^ng nulas ea mga
labi ni pagkaringlg sa iigayang kasasabi pa
Sela
lamang ng kausap,— saka... ang ligayang einasabi
mo ay hindi maaaring hiatin sa ibang lalaki, pag-
ka't ako'y miminsan lamang umibig.,. ang pog-ibig
na ito'y napabuhos sa kanya, sa lalaking di nag-
pahalagd sa aking roatimyas na paggiliw...
—
lyd'y iisang kaululan, Sela, ipagpatawad mong
sabihin ko sa iyo ii6; iya/y isang malaking kau-
lulan, pagka't. ân6't tayo'y iibig pa sa isang
,
lalaking hindt na umiibig ss atin? Ang pag-ibiis

ay dapat tuguiian ng pagibig din. Kapdg ito-y
nawala sa dalawdng nagsasama, ang kaligayahan sa
buhay ay malayd, mana pa nga'y pandy na ka-
paitan ang sisimsimin ng isang paris nating babai.
Nang umali^ si Pakita, aug huling sinabi nit6*y
siyaag pinagpakilan ng isip. Ân6't iibigin ang isdng
lalaking h.indi uniib'g? Si Fidel ay napakasc4i sa
ibaag babai, pagka's aag pa:?-ibig niyd, marahil ay
hindt liibos, salawaban, mapagkunwart,
Ah, marahil ng4 y hindi na niyd maaari pang
hiatayin ng iigaya sa buhay ang nagmaluplt niyang
lalaki,
^Ngaui't... maaari ba kayS. namda siyang mag
hintay ng luwalhati sa kandungan ng ibd?
—
^Hindi, malayd .. ang biglang nasabing kasallw
ng isdng malalim na buntong hininga ~ang psg-ibig
ay hindi damtt na ibinibihis sa katawdn, na, sa
sandali ay nakapagpapalit at nakapag-iiba ng kuiay.
16
At nan« hapong yaon ay lal6ng nagtiiiiDg kay

Sela ang paghihintay sa magiging loob ni Fidel.
—Kung saan narap^ ay doon magbangen... [oh,
Fidel, kuag nalalaman mo lamang ang hirap na
tinitiis ko! At ang kulang palad, ang babaing si-
nawi ng malinis na pag-ibig, ay napayupyop sa ba-
lutang iniwan ni Pakita. At lumuh^, humikbi, na-
nangis ng gay6n na lamang...
iKaawaawSt!
«ns((iniiEfuiiiininiu«uiiiii!iiiii!iiiiiiitifiiinfii«ni!)iiiiiiiuini!ii!ii!iini)tiinitiiiiiiifiiiuiiiinMUiiOi
IV
ANG pagbuburda m mga burdahing

kanyang ndtanggap ay pinangatawandng mabuti
.
ni Sela
at kung iUng gabfng pinaglamayan. Bamam^n sa

mga pagsisikap ay nanaig ang pagaalald sa buhsy,
ang paggawa ng kulang palad na babai'y madal^s
ding ginambal& ng luha't mga buntong-hiningd.
Hindi mawald sa isip ang suliraning bumabayubay
sa puso. Nanghahawak siydng gay6n na lamang sa
mabuting kaloobaH pagmamah^l na pinuhunan sa
kanya ni Fidel; nguni*t ang pagmamahdl at kalo.
obaog it6 na kanyang pinanghahawakan ay madalds
na wariag nakikita sa panginorin na sinasakmal ng
masusungit na ulap. Ang huilng inany^ ng kan-
ydng lalaki at ang maluhog na p&kiusap nit6 nang
unang kausapin siy^, matapos na ikasdl, ay mga
pangyayaring nagsisilbing tinik sa kanyang ngald-
ngaid. Bakd ng^ kayd ang lahat nang yao'y hud-
yat na njg lubusang pag ilas ni Fidel!
—
Wam ak6ng magagaw^, imagtiis!— ang nasabi
sa na kasaliw ng isang malalim Da biintoDg-

sarili
hminga. —
iMagtiis at magpakabuti!
Kay hirap pald ng mapkagayon! Kay sam^
pald naman ng ibinubunga ng piklit matang pagti*
tiwal^ ng isang babai sa lalaking labis na sini-
sinta! Pag napadala ka nga namdn pala sa ka«
pangyarihan ng pag«ibig ay lala|6k kang di sasala
ng mapait na apdo ng buhay.
Nguni*t...
— iMagpakabuti at magtiis!
At Selang kung sa kalagayan niy^Dg
naisip ni
yao'y di siya magtitiis at magpapakabuti ay di
malaydng siyd'y mahalintulad sa ilang babaing, da-
hil ga dt natutong paglabanan ang kasaliwMng
palad, ay nagumon sa lusak ng kasamadn. Ang
tunay na pag-ibig ay iis^. lisd rin ang malinis na
pagmamahdl. Kaya, para kay Sela, kung siyd ma'y
sumamd dahil sa pagmsmahdl at sa pag ibig ay sa
\mi na lamang sana mangyari ang pagsamdng ito.
—
Anhin ko ang ligaya sa gitD& ng kasama^n?
Ang lug6d na nakakamtan sa lusak ng buhay ay
hindl iuwalhati, isang parusa, kamatayan.
Sa laot ng mga pagbabakibaki ng babaing si-
nawi ng pag-ibig ay natapos din, salamat sa tiyaga
at pagpapakasikap, ang natanggap Da mga gawain.
Gaanong tuwa, gaanong kasiyâhc4ng loob ang tinaro6
ni Sela nang ilagdy ni Pakita sa kanyang palad
ang pitumpAng pisong kaupahein sa kanyang mga
kamison, kurpinyo't bar^ng naburdahdn! Pitumpiing
piso sa waia pang isang linggong paggawa at pag-
tungo sa makina. Si Sela*y nakahinga ng m&luwag.
Siyii pala'y mabubuhay kahi't di umasa sa iba.

Tuiiay nga pala namau yaong eabing "ang iy6ng
kakanin ay sa pawis mo manggagaling". .
Subali t...
'— Ang buhay na walang pag-ibig ay parang'

halamang walang bulakiiik. iOh, kung hindi loobin
ni Fidel na ako'y bahaginan ng pag-ibig na aking
hinihingi. Ang kaluwagan sa buhay ay madaling
hanapin ng matalino sa kabuhayan, nguni't ang li-
gaya sa pusd'y hindi matatam6 kung hindi sa ia-
laking iniibig.
Iniibig niya si Fidel kung kayd siyd y walang
ligayang pinapangarap kungdi ang pag-ibig ng lala-
king ito.
—iAtpaano ak6 kung ang lahdt ng aking mga

alialanga'y Riydng mangyari?
Ang tan6ng na ito ea sarili ni Sela ay hindt
oa nakuhang sagutin ng kanysng panimdim dahil
Ba bigl&ng pagpasok ni aling Andeng sa silid na
kanyang kinaroroon^n
— Sela, matuwa ka, isi Fidel ay iy6 pa rin!—
aiig masayang sabi ni aling Andeng.
—
iAn6 ang sabi ninyo?
Di pangkaraniwang tibok ng dibdib ang naram-
damdn ni Sela.
—iAn6 ang sabi ninyo? iy6^Diyata?— ang ulit.
— iOo, Fidel
si ay iy6,
— bakit ninyo nabatld?
pa rin!...
.Ât
—iNaito ang katunayan, ilinigay niyd sa akin

kanlkanind lamang, nasalubong ko si} d sa may pa-
iengke!
At iniabot kay Sela ang isdng bilot na papel

de bangko na sa tingin ni Sela'y siya ring naihagis
aiya sa mukha ni Fidel. Si Sela'y pinagsiklaban
ng loob. N^luha at napayukayok sa kinauupan.
— Aling AndeDg...-— ang wika.
—It6*y tandA ng ni}a paglimot,
di ng di niya
pagpapabaya...
— Ako'y ibig niydng patayfn kung kaya lason
ang kanyang ipinadala sa inyo. niydog
Talastas
ak6'y di babaing nakuha Fa salapt ay kung an6't
sa salapt ibig aliwin ang akirg mga dusa't bilahiL
Aldm niyang pag-ibig ang aking kailangan ay salapi
ang kanyang ibinigdy. iAh, ak6'y ibig na nga ni-
yang patayin...!
-i. ......... -!
—
Kikilanlin kong malakiog utang naioob, aling
And'eng, kung sakaliog magawdn ninyo ng parsang
ang salaping iyan ay maisaullDg muli sa kanya.
At... kung sakali, sakaling siya'yinyong makausap,
ay mangyaring pakisabihin lamang na kung ang
lingap na ibig niydng gawin ay sa psmamagitan ng
galapi ay limutin na niyd. akoH siya nama*y pag-
aaralan ko na ring limutin.
Si aling Andeng, matapos makilala ang lamdn
ng mga pangungusap na yaon ni Sela, ay lumabds
na tung6 ang ulo at (ih'ng-ih'ng.
—iKaawâwang pag-ibig ng isang babaing tspat
magmahdl!
Kindbukasan, ay ipinakilala ni Sela kay aling
Andeng ang ikaaari niyang mabuhay nang malayo
ISIGO ED. REGALADO 127
sa kaliDga ng lalaking malaon ding panahong sa

kaoya'y nagpakain.
—Higit pa sa salaping ibinibigdy ninyo kahapoo
—
ang nakita ko sa aking pagbuburda ang wika.
— Ât magkaano ba ang ibinayad sa iv6 ni Pa-
klta?
—Pitumpung piso p6.
— iHulugan nawa siya ng awa ng Dios!
At si aling Andeng. bilang pagpapakitang giliw
kay Sela, ay nag-aral sumumpi, Bumump^'t lumalt.
— Mabuti na nga ang ginawa mong dt pagtang-
gap sa kanyang salapt; akal^ yat^ ng mga lalaking
iy^n ay dt tayo mabubuhay na mga babai kungdt
dahil sa kita nilang mga lalaki. At ang Fidel na
iydn, taong walAng pagtingln, walang utang na loob,
ay makikita mo't dt magdarasng pal& sa buhay.
Makikita mo Sela...
Nguni^t si Sela'y hindt sumagot.
— iHindi magdaraang pal^?— ang tanging naiulit
sa — ^hindt magdaraang pal^ dahil sa akin?
sarili,
— makikita mo't ang taong iydn, dahil sa

Oo,
ginaw4 sa iy6ng pag-apf, ay Ulasap ng la^dng mati-
tinding hirap sa kabuhayan.
—Nguni't siya po'y wal^ng sala sa nangyari,
aling Andeog —
ang mabanayad na wika ni Sela,
matapos pahirin ang kanyang luba.
—At waring ibig mo pang ipagtanggol ang wa-
lang hiy^... ât sino ang may sala?
— Ak6 p6, ak6 p6*t di iba, ak6ng piklt-matang
umibig at pikit-mat^ ring nagtiwala.
—Tunay ngS., tunay ngdng ikdw ay hindt na-
128 MAY PAGSmTAT WALaNG PUSO...
tuto — ang
pakli ni aling Andeng,— Dgimi't arg siiia-
sabi ko ba, yamang kay6*y nagsama na nang ma-
tagdl at ang pagsasama ninyong i^d'y dl nagkaroon
kahi^t minsan ng bahid na sukat niyaug ikapagka-
roon ng butas, ay hind! siyd dspat pakasdl kahit
kanino.
—Nguni t ndriyan na iyan, aling Andengy ay
wal^ng rdlalabi sa akin kung hindt ang magtiis et
magpakabuti, gaya ng aking panata na &a loob,
Saka... ak6 nsma'y umaasa pa rio haogga ngay6ii
na ang kaoyang pag-ibig at pagmam^bai ay di niyd*
ipasasariii sa babaing naging mapa'ad kay fs aUn.
—iAt... diyata't umaasa ka p^?
—Opo. umaasa*t naghihintay. Inaasahan ko pa
rin ang kanyang pag-ibig, Hinihintay ko pa rin
ang kanyang pagbaballk-loob.,*
Ang malinis na pag-ibig ni Sela ay binanga^n
ng gsy6n na lamang ni aling Ander/g. Si Sela*y
isang babaing bandl, may pusong malinis at dalisay
na pagsinta Sayang na babaing di nakilalarig lu.
b68 ng kanyang naging ialaki! iKulang palad na
pusdng gay6ng ma inis ay inaiipustli,! Kahatagbab^g
na daiisay na pagsintang dinum.han at sukat ng
isang alibugbd, ng is£ng taksil, ng isang salawaban!...
Samantala, habang dumaraaii ang araw, ang
pag-asa ni Sela ay lalu t laldeg nag-uulap. Ang
pagbabalik ni Fidel na kanyang hinihiotay ay waU,
wald ni anino, ni bahagySng hudyat man lamang.
Talagang ang paglimot yata y siy^ nang tinalag^ sa
loob ni Fidel.
Gayon man, si Sela'y ilang linggo pa ring nag-
INIGO ED.^REGALADO 129
binlay, naghintay ng bu6ng tlyaga at pagtitiis, nsg-

hintay nang buoog pagpapakasakit at pagbabata sa
mga hiha*t hilahil.
I3ang hapon ay dinatnan ai Pakitang si Sela'y

bimulyha.
— Ang luha ay bagay lamaeg sa mga wala iiaiig
pag-asa — aog nasabi noon sa diiuitnan. Ilo^'y hindi

sumag6t. Pinahid ang luha at iigumitt nang bu6ng
tamis, buong lambing, bu6ng yumi, bagama't pilit
at may kahalong lason.
— —
—Oo ang ulit ni Pakita, ang luha ay iâ mga
wa^^ nang pag-asa. Ikaw^y bata pa, maganda pa
ri*t sariw^..i âno ang iyong ikalulungkot? Iwan
ng lalaki ang isaag babaiog kaparis natin ay isdiig
bagay na karaoiwan.
—Ngunl't ang pag-ibig ay iisd—ang malumbay
na tug6n ni Sela.
— lisa nga, at maging isd
talagang- dapat la-
raang; nguni't ito'y kung nakakatagp6 ng isang sa-

h'gdng malinis, n^^ isaug pag-ibig na 1 sa lin. Kung
ang lalaking pinamumuhunanan natin ng malinis at
iisang pag-ibig ay di natutoDg mas^pahalagd kungdi
bagkus iumimot at nagwalang bahala ay di pag-
papahaiaga sa sarili ang iluha pa ang pag ibig na
i}dn. Ang gumiliw sa di uraiibig ay isang haliw.
— Nguni''t ko namang ang magpaha-
inaakala
lagd sa kanyang kapahamakan ay ipdng kabanalan
—Kabanalan kung ang pagpapahalagaBg i}a*y
pinapagtitining lamang sa loob nang di sinasaliwan
ng luha.
17
130 MAY PAGSINTA'Y WALANG PUSO ,.
— Ang luha ay siydng sh'w eg mga pusoDg nag-

hlbirap.
— lya'y sinasabi lamang ng mga pinag-imlapan

ng isip, sapagka't para sa naliliwaDagaii ang hihk
ay kamatayau. ^
Hindi umimik bi Sela.
— Kaya— ang Pakita,— nrag-isi| -isip

patuloy ni
ka*t huwag magpakalulong pagluha Na ikaw'y

sa
naglng saw!, napanganyay&, ang i^-dng pagkgbabai
at nalanta aiig nialinia meng pag-'big? Ây aD6?
Ao6 mang hirap, magpakabigatbi^>dt man at matu-
tuhang dalhin, ay nagiging magaan.
— lyaa nga ang pinanghahawakan ko...
—Saka—ang patuloy ni Pakita,—-ang iah^t ng

iyong kapanganyayâ'y mesamd at dapat damdamin
kung sa iyo oagbuhat; nguni't hindt ikdw ang may
ibig nito!
Nang hapong ya6n, anomang pigil ang gawin
ni Sela, ay luha*t iuha rin ang dumadaloy sa kan-.

yang pisngi. Talagang ang luha sy kakambal ng
dusa, kapatid ng kasawtdng palad at kaibigang ma-
talik ng pus6Qg naninimdim Wal&ng naninimdim
na di lumuluh^. ?/alang nBsasawtog di tumatangis.
At waldng nagdurusang dt umiiydk kahi^t sa sarili
man lamaog. Si Sela'y naninimdim ka^S, lumuluh^,
umiiyak at tumatangis,
—
Ak6 ma'y lumuh^ rin— ang patuloy ni Pakita
nang mapansing si Sela*y patulny sa pagluha, ba-
gaman nakikihardp sa kanya e| bu&ng giliw at ayaw
—
pahalata, oo, ako ma'y luaauha rin, nang mama-
INiGO ED. REGALADO IBI
tayaa Dg pag-ibig na kaparis mo; nguni't nang ma-'

karaan ang ilang buwan ay nagsisi ak6't pinang-
hinayangan ang mga iuha kong tumulo
-i.. !
— Darating ang araw, Sela, at ang iy6ng mga

luhang iyd'y paoghihiriayangan mo rin.
'— Nguni't nang ikd^w'y manghinayang marahil ny
nang matagpMn mo na sa ibdng lalaki ang aliw
na sa iy6*y tumanan
— Talaga...
— Kung gay6*y hind! ko panghihioayangan ka-
ilan man ang akiog mga hiha
—iHind!?
— Hindl, sapagkaH ang aliw
na aking hinahanap,
ay di ko maaaring matagpudn ea piling ng ibd
kungdi sa lalaking magiging sanhi ng aking mga
pagluhing it6.
— Nguni't kapag ang ialaki'y napak8sd>l sa ibang
babai, ang ialak'ng iyd-'y walS< nani^ sHw na mai
bibigay, manapî'y hirap, iason... kamatayan,
Si Pakita^y may ka^wiran. Bahagy^ pa lamang
nabibigkas ang mga huling sinabi ay nasok si aling
Andeng na maydalang sulat. Pa^kakilala ni Sela
sa titik ay parang sinaksak ang pus6* Yao*y kay
Fidel. Nang mg^ unang sandali^y nag-aalinlangang
buksan, waring nanglambot ang mga daliri at pa-
rang nawal4 sa sarili. Nguni^t makasandalt pa ay
isang '^mawalang galang na muna sa iy6'' ang na-
sabi, napatungo sa isdng sulok at patalik6d na bi»
nasa ang sumusunod:
132 MAY PAGSINTA^Y WALANG PUSO.,.
''Mareela:
'^Hangga ngayo'y di ko maiibos-isipin ang tu-
nay na sanbi ng iydng pagkakahagis' sa akirig mukba

ng halagc4ng aking iniwan sa iyo at gayoa din na-
miin ang pagkakapasauling may kahalong pagkutya
Ba halaga ring yaon na ipinakiusap ko kay aling
Andeng, Tunay ngang ako'y nagkasala, at ang ka-
saiaoan kong ito'y oapakalaki. Subali't inrakala
kong waldng kasalaraeg di may patawed, kayâng
patawad mo*y aking hinibintry. Naipahoyt^g ko na
nam4n sa iyong ang labat ay nangyaii nang dt ko
sinasadya! Ikaw man ang iuirtagay sa lagay ko...
^'Napapansin koog ang iyong pita By huwag
koBg igalang ang kahalagah^.n ng bagoi^g kabubayai g
pinasukan ko. Kung mat^tarok mo lamang ang
kahulugdn ng isang kasal, nang pagbihiây ng pa-
ngalan sa iiang babaing kinaisang-pug6> marabil ay
di mo ako pipitahan ng ganyan. -Tabasan niong
ipinasabi sa akin na ikc4w'y Hmutia ko na at
ako nama'y pag-aaralan mo ring limutin... Âno
ang aking magagawa? Kung ito ang iyong kahu-
lihulihang loob sa akin^ mapait man sa loob ko^y
pag-aaralan kong sundin, yamang sa iyo na nag-
buhat.
^Tatawad, Mareela, at kung sakaling matutu-
han mo na*t malubos ang paglimot ay ipalagay mo
nang sa ati*y waJiag nangyari sa mahaba ring

araw na ating ipinagssma.
''iPatawad nga, inuulit ko... patawad at paalam!
Pidel" ^
Si Sela'y nalugmok. Ang hawak na sulat ay

kinuyumos &t upang huwdg mapabulalas ang ma-
laking poot ay pinapHgtiim ang mga ngipin. Ang-
araw ng kanyang pag-asa ay gan^p nang lumubog,
At lumubog na para lâpang 51311 ang naging dahi-
lan. Kung bumaligtad nga naman ang mga lalaki.
Kung humanap ng& iiaman ng daan ang m|a pu-
sdog taksii.
— BiUiin mo na Pakila, ang aking makina— -ang
kahulihulihang nasabl ni Sela nang hapong yaon,
At inisip na.igg, ang iubusang paglayo sa pook
na kinalibingan ng kanyaog puri, ng kanyang pag-
kadalaga, ng kaoyaog dal eay na p»g-ibig, upang
dumul6g ITay Pura..,
HINDI iiabulaanan siPura sa pagkakapagpahi-
watig kay Sela na Rufo Mondregal ay na.
si
halina sa kagandahan nit6 Ang pus6 ng mayamang

binata, gaya nang ibinuloog ni Ramos kay Pura
nang gablng sild,y magkaumpok-umpok, ay naiwan

nga sa bahay Bg baatog na modista, hindt dahil
dito kungdi mbagong ^'magatidang dalagang*' bu-
mihag sa kanyang panimdim. Si Purang dati'y gu-
miiguld sa kanyang ulo ay biglang nawal^, si Seta
ang napallt.
Nang gabing liBan'ii ni Rufo ang bahay ng dati
niyang pinagkakaniatay^n sa pag-ibig ay ipinggpa-
salamat ang maligayang pagkakatadng ikinakilala
niyd sa da'agang aTon tay Pura ay tumutug6n sa
pangalang Mareela Nunez
— Siy4 na marahil ang kapalaran ko— ang na-
wikS- sa nang siyd'y nakahiâ na upang ma-
sarili
tulog. At nang gabi riiig ya6n ay tioangka nang

limuting lub6s si Pura, yamang ang babaing it6'y
tila waUng loob ea kanya at waring may hilig pa
kay Rafaei, ayon sa kanyang pakiramdam, Naisip

oa isdag kaululari ang magpakalulong sa dalagang
hindi gumigiliw at isang pag-aaksayî namdn Dg
panahon aug magpatuloy sa isang kalagayaeg wa-
lang kalhiawan, Si Pura'y raay ibang napupusân
kayd ang malaong panahong pamimintubd niya'y dt
nigkakahalaga sa pus6 nit6,
— —
^Gay6n man — ang wik^ pa sa sarili, ay mag-
t itapit ak6 kay Pura, sasabihin kong yatoang ak6^y
di niya pinapaiiog mapalad ay tulungan niyd na-
iiian ak6ng hurpan*?p ng kanalaran sa iba
Kay Se-a na nga.
Mahabang oras ang nagdaan bago nakatulog si
Ruio nang gabiog yaon. Si Seâ ang laging nasa
is^p. Si Selang tila siydng babahig magbibigay ng
ligaya sa kaoyang piling, Si Selang bukod sa ma-
ganda at sariwa ay may mga kilos pang nagpapa-
hiwatig ng isang kahinhind^ng pangbihira at kauga-
ilang karapatdapat sa pagtitiwala ng i.âng binatang
rhaseian at panibughuin.
—
j8i Sela... si Sela ang kapalaran ko!
At ang pag-ibig na napunla sa pus6 ng binatSng

^
mayaman ay nag-ugat at nagdahon sa magdamag

na kaiisip. Si Rufo ay takaogtaka. Mahalang pa-
nahong nangligaw siyd kay Pura ay hindi dumam-
dam ng damdaming katulad ng nararamdam^n niya
agay6n. It6'y dl niya roaisip. Marahil ay sapag-
ka*t ang babai na ngang it6 ang kanyang kapa-
laran.
Kinabukasati, sa oras na itinatanggap ni Pura
ivg mga panauhin, oras na hindt lingld kay Rufo
136 MAY PAGSINTA Y WALANG PU30...
ay nagsadya it6 upang hiimaDap ng labdt ng ka-

paraanang sukat ikdlaptt sa dalagang iiiaan>pon ng
mabunytng modista. Ang binata, bagamars pinegta»
guan ni Sela,, ay bu6ng giiiw na tiiiangg&p nam^n
oi Pura. Halos nahulaan na ruto ang akay ni
f
Rufo. Hindi siya ang sadyS^ kung dl -i Sela. Kaya...

—
Maup6 ka at tatawagin ko— aog rika ng mo.
dista.
—Huwag mo ak6og biruin — ang sagot ni Rufo?
— huwag mong saângln ang ngayo'y lalO'Saiing kong
pus6.
Si Pura ay biglang nawalan g loob at sa pag-
i
aakalang siya*y napamali, sa pag'aakalaiig sng mga

pangungusap na yaon ng binaia ay nogâliimdn din
ng dating marubdob na pag~ibiiz ?a kai^ya ay ha-
!og namutla at napakBgdt-labl.
— Patawarin mo ak6, Rufo, kuDg eko'y napa-
bigla—ang babagyanp; nasabi ni Pura.
—
Wald kang kamaliang nagawa at islong wa-
lang sukat ihingi ng tawed.
—
iKung gayo^y ano ang ibig moiig ipakBhuh:-
gan sa sinabi mong ang iyong pus6 y taKo-sa!ln,^
ngay6n?
—Wala.
—Magtapdt ka.
—Ako'y nag-aalinlangan, Pura, gapagka't ina-
alaala kong baka ak6*y magkamall sa pagpappiagay £a
iy6'y lalong maglng mabappik aiig la&ong malaon
mo nang ipinaialag6k sa. akin.
—Si Rufo naman, ayoko iiga ng mga pangUDgu^
sap na may dalawang kahulugaa>
INIGO ED, REGALADO 1S7
At si Pura; anp walang kaliirigkutang modista,

ay ngumiti ng i-ang Dgiting lald niyatig ikinaga»
ganda sa matd, ng lahdt ng binata, .
—Ayoko nga .ng ganyao—ang iilit.

—Marahil-— ang. .tiig6n ng binata na waribagang
Binusukat sng naga salitang iiesoaw sa kanyang mga
labij— msrahii ay maguguoit^ mo pa ang minsa'y
"
irainungkabi mo sa akin.,. •
. •
— Âh'ng muiigkalii ang iyong tinutukoy?

— Aog mungkabing nibol sa pus5 mong di nng-
dalang awi\,
—
,.j/^M}g pusd kong di nagdab-ing avvTi? — inl"
uUt ni Pura
~Oo.
-— J,An6 \g mu':*i;kiibi iyoh?
— Ang tayo V uK'^rpalpgayriug pau'i:g tur'ay r?
m^gkai)a*,ir^, >n.iang "vyika ino'y luu ;rutaa^'':r
di
ang ru^ô mong may kinaHa&ar.ildn na..,

p=i;rdrU5)j';abio
— Ab, îya Dga, nî>pgriait& ko s.t iyri'y mull
.
kong isinahamo sa iyo; ^,nanayag ka ba^'

—ly^n ng4 aog ipinagsadya ko sa' iyo-ngaydn,
upang ipahayag ^ng aking pagsang-ayen, palibbasaV
batid koiig atig pag-ibig ay di- maaaring ipilit i^n
puso ng isitng di tiiutibukdn nito,
Si' Pura'y natuwa at di gagaanong kasiyahdng-
loob aeg- dinBmdam pagkaringig sa mga paogun^"'u--

sap ng mayamaiip binata. Ang bulaklak na nn^ h
tapat ag kaoyaog dibdib ay kinuha, hioB^^kan a*
iiiiabdt kay Rufo. Tinangg'ap n^mdn p.lte^^ r^n'iî^. h. ^
6ag giliw.
— Kung gayou — ang w^ka ng modi^^ts,—'ay ma:-:-
.18
,
138 MAY PAGSINTA'Y .WALANG PUSO.,.
tiDginan tayoog parang magkapatid.

At sa malakiog gal^k ay tumindig st tinawag
ai Sela.Ang binat^^y halos nangliit. <iAn6 ang ibig
sabihin ni Pura sa gayong inanyo? ^Nahuhulâo ksyd
ang laman ng kanyang damdamin? ^Nababak^s ka}a
ni Pura sa kanyang noo ang pag-ibig na tumitibok
ngay6n sa kanyanp pus5 para kay Seia?
— —
Sela ang ulit na tawag ni Pura na lnmaDit
pa sa may pinttian ng silld na kinarojoor;^n ng
—
dalagang tinatawag, halika*t tayo'y may bisita.
Si Sela'y lumabas, lumabas na nakapanyoleta
lamang, may kuintas na sampagita at nakargiti.
Laldng gumanda noon si Sela sa matd. ng maya-
mang binat'â It6*y tumayo st sioalubong ng kamay
ang **dalaga" na kumam^y namdn nang biông ka^
hinhinan.
— Maupo kayo— ang wika
— Tiaawag kita—ang nakangittng
sabi ni Para,—
upang ipakauâp sa iyoag sumapdali ang ating pa-
nauhin.
—iAt iiwan mo ako? —ang nag aaliDlangaLg ta-
nong Sela.
ni
— Sumaodali lamang... ihd.hatid ko ang mga
damit na ating tinapos kanina, sumandali IsmeiDg,
ako.
— Ak6'3^ sasama...
— iAb^!
^,at iiwan ba nating mag isa ei Rufo?
— Kung
ak6'y magiging kadahilanan ay mana-
—
naog na ako, Pura ang parunggit nam^n ng binat^.
Si Sela'y npwalan rig loob.
— iAbd! •hindi [6-. — ang wika ni Sela. -
— Maiwan ka na nga mona Sela at eiya'3^ iyong

kausapin, sandal} lamang namdn ak5.
Naup6 si Sela.
Samantala ay pinsgmumuni ni Rufo ang wari^y
pagbibig^y-daan ni Pura upang makaulong niyd ng
sarilinan ang dalagan^ ngayo'y gumugul6 ea kan-
yang isip.
. —Sumandalt lamang ako— ang wika pa ni Pura
nang nananaog na sa hagdanan.
Naiwan ang dalaw^.
Ang latigit na n^tatanawan ni Sela bubat ea
kanyang kiliaroroonaa ay malinis at maaliwalas. â-
mantalang ang kanyang paningi y waring may bina-
bakds sa langit na yaon, sa langit na walang ulap,
ang blnai^'y walani kalîbAkib6 Parang namama- *
likmata sa hardp ng dalagang ipinalalag<4y na siy6

na niyang kapalaran. Ibig magsalit^'y wal^ng ma-
iamang sabihin. Si Sela'y gayon dio naman. Pa-
rang wald msariii, Bakit ay.nasa hardp siya ng
lalaking ayon kay Pura ay jjsang binat&ng napaka-
yaman na nahalina sa kanyang ganda at binihag
ng kanyang kayumian ang pueong uman^ pa'y na-
iwan sa bahay na yaon nang gabing una nilang
pagkikita.
Sinasabing kapag taos ang pag-ibig vg haiig
binata, ang pag-ibig na it6'y hindf maibuka sr lab!.
It6 mgrahil ang nangyari kay Rufo* kung kaya't
hindi makahuma, gay6ng nang hapong ya6'y sari-
lingsarili niya ang dalagang magdamdg na gumul6
sa panimdim. Ibig megsimul^ ng pakikipag-usap ay
hindt malaman kung anong pasimuld ang gdgawin.
110 MAY PAGSmTA Y WALANG PUSO...
L'itung-lit6"'ar.g i.ip samantalang di mga pangkafe-

<tiwai}g, tibok aug i'arDramdr'iPaii -a kariyang piiso.
Gra\6n ruaii, lalai:* psl M-arr;, >'y !f4'lc4ti'' leob, at,
— I'L\y paiida j\t i)uU"'.klak na rja?="i i^^> orp dib-
dib — ar«r mahh'ay r;A. r.asiil?^
Iî; .)€; nj^y\.:n', HLi/i'i't \î!iP|i [îît Da rgiti ang

''uaiuuT ?3. lal/i y\ ci'-]y. ju'V3'*':i!'- /ji f6 at tiningnan
-'ut: !;;t'nt--. n:; s*;^n^j:,:-l:?.;j^.. h*'.-'^. êonâng dibdib.
,'âlay niya
^
k^Â?
"
'
'
Ab..
Ai.g iûhikl^k nd \\BS^-u.k iu Himtu t^y iif.ru!ya-
5^-1 at it6 j\: t: viô\p:uy (hihiL'b kay^Se'n upanA'
. î T sf=.iiia !i^? biiwrn ay iua'"Ppof
:I,nl6 |^~) :>';'c\ij.'-r ur\:;^> da aiy^ Lulaklak na
^' 'irdy ^? iiv. :: r'i </*:- ^' .
-"iAb':! k'a;-i : r^ kaiT:i lo ^^ P-ra ay parang

'"r}R5^]:?.:nti4 - uû * : ir <'j.!âulu'u.; :
^ rîisa: 6t fâ pag~
ûik^So'-;? n^ .. '^r^-îr!' î-i^r r [i 1 al aiu|' kahardp
\: ..^\Y k- ,- : '^:^ ',- 0]o, i'^ T'iâ pe'y n^-ay ga
.„''fk.'l 1 '-n 1 \ i
r::.' j ^. iun^> lu^ luag;-
;/ -^ -'
'
J'k''î-g ^bdn;' U)i^! !ai;iuinj
'r'i?- ^:^ bi!Tit.n'2: uhp an D:: bulakh.tk
fi li kiok na inytM ;i 'hinabat''.
&!; :a tkia po'y v^n^.iiva, kpnp6 n^
3 '')
— >;,\Vr/r' : ang [mmiai^ha m

'!Hn;k ir D'î-go?-
hA^\ -'•ia l:iy^'y Ii?a lo atg pu-
' iAîaHGknoLap-a.
^.;.r,. ''iitrt:: '^: 'i2r>:}\ ug kuilakiek na hAn at nT'
U'A r -.k ^^,r 'k'...^-.G i ¥ip.c>iii;ji pa po kaya ng gsneU^
-
n-U^ ni?i.yoi]g -aiv,h 'ry ..
inai?'u<Uf'' i)in\(> a^»g hiiioklak iia iyan po buliikla'"

ni\ U(y'iix ikh^g^y tâ akia in- Pura. .
Si B'^'a'y liuidi nsk.ihunui. An^ !Ui\.i ^:H]-t{^ r^^-
v<iri^^ T>'^:'iigi2; ay kina-iabakaBan n[t lenrui pu^dn:'

:hni(::h;t^^', fig is^ng paiunKliDi na liuniiîliw, d^ iân^.
kal-ilwatii^ urdy }):imi::t]hiûho. Il^^di Dâ safifiuu^|i;
-^ R'a?; t*r>g *ir>yau)ar;i 4)Uiatiinj: inf^,i} Ermiia, s.y
nay '^
'*ui}::â ;â kaiiya np: !--an;^ pai^hiniaii^ tao^ t^t
O; o. ruf.v na buln^^
Selfi. kir::: f up; h.ii^kiak
i\?.}.h \'\:''fn'^\ ilk/dib kanniyfî*i.: ?î:jp-pH -h "akiiiL!;
r;: "aM'i ;v lii'^î.d.u' !Uvi m ^g rii .n'*âyi)(l ua li]L;dyv*.

"
;
^n p^-'o 'u;'';- buk'^t ':ay^.bi, pi^^k^^kl.a ko nn

*:
:
i
] ly \ uv iu iu-;'rKlat:u" (\rjr[ ra : îi 4C da.-'Ô-'tu.;^! i.;
'\û^-:"\ n^.%yn'y nîi-'i ku mak uian Lu •: ??ii6.
"" \k6 y:ft:'\v iu>w.:u; bioiklru

-;,Birrrn k> l^-iyo:' Bru:-x aurr i; an'r: b>^j-û-^:
ci*:i:;;; u*u*';! g;{ ^^•'î'^ •^''^6; lu'a.;' f'*'!:UlOUS U-

ti; :
ini:i^v nii ^^îni- uru:i^''" tu^. Tu-f.,~iku:'?
— IlawAg kiyons nnbu;-a"a:i; ^-uuk^y r' [11.^^^
--Luw.io; k:iy;') .;^ ungu]u:\iih-ûaTu i-rog ]'V.-r,:u'- iDtt
Si Sc:u*y ' arnunô.

Aor biDUUt'y nagraHiloy.
— Kay6 ,: akiii^!; iniibip, aiing Seia, a: any p.:..-
i. .<:
::-i iv'''y ipiiv'iM;l Ûi akiui; pu,M} n:^ laK^.î ]hv
142 M4Y PAGSmTA^y WALANG
#
PCJ30.,.
B^.i na damdi.:niag sa pagkaluta ko na ta inye'y ra-

ramdamdn ko sa kaibuturan ng aking kalulwa.
—
Baka kayo'y nagkakamali...
— lisd po ang laagit na aking nakikita.
— Katak^taka naman po yatang pag-ibigang
nilikha sa inyong pus6 ng is^ng babaing bago pa
lamang nakikilala.
— Ang pag-ibig po'y likhd ng pagkak^rtaon...
— Huwdg kayong magpakabigld-" ang mahinahong
sag6t Sela,~ang pag-Jbig daw pong ipinunl^'t
ni '
nag-ugdt isdng araw laraarg ay madaiing maun-

vsa
siyami. Kayo^y mag-isip-ieip at iâng babaing hindi

kilalit ang inyong kausap. At si Sela'y nagbuntong-
hiningd. Ang anino ni' Pidel ay parang nakikita sa
mga sandaling yaon sa dakong likod ng bintona
Si Fidel ay naroon at eiya/y tinata?:~anan. Hindi
kinukusa ay napapikit.
— —
Op6, ang ulit, upang huwag mahalatd ang
pangungulimlim ng kanyang, mata-—liiuwag kayong
magpakabigld, pagka't ang naglalakdd daw po ng
•
marahan, matinik man ay mababaw.

—
Ang tunay na pag-ibig po y sumisibol nang di
—
kinukusa— ang sag6t ng binata. At ayon ga eabi,
ang pus6 ay siyang sanggunian ng tao tungkol sa
pag-ibig, inaakala kong ang aking pus6^y hindi maa-
aring magsinungaling sa akin...
— Nguni^t
aag itinitibok ng pu66, kung minsa'y
malayo sa pinipita ng damdamin. Saka... ang lai-
impok daw po sa sumandaling oras ay parang asong
nawawald...
mga
—sinasabi?
iKung gay6'y nag aalinlangan kayo sa aking
INIGO ED. R£GALADO 143
—Kung sa* pag-aalinlangan po y hindl,, sapagka*t

ako nama*y walaog karapatang mag-aiinlaiigaD.
—Ibig ko pong sabihin ay hindi ninyo ipinala-
lagay na nagbubuhat sa kaibuturan ng aking dib-
dib ang mga pahayag na aking ginagawa...?
—Hindi po sa gayon.., ang aking ibig sabihi'y
baka kayo^y nadadaya ng panahon. Ako'y ngayon
lamang ninyo nakita at nakilala. Mag-isip-isip neuna
kay6ng mabuti...
—Ang lahat po'y naisip ko nang mabuti ka-
gablng magdamag.
— Nguni't,..
— Hindi ko maiaalis na kayo'y mag-alinlangan,
aling Sela — ang pabuntong hiningarig nasabi ng bi
nat^.— Kayo^y raay matwld na maghinala ng labat
ng maaari ninyong hinala n sa i?c4Dg binatang sa
minsang pagkakiiala ^Sk ihyo'y tinibukan na ng pag-
ibig sa pus6. Patawarin rinyo ako sakaiiDg ang
inyong katahimikan ay ginambala ng damdaming
sa inyo'y aking spinaglapat. Nguni't ipahintulot nin-
yong ipagtapdt ko ngay6n na ako'y nakalaan sa
lahat ng patunay na ibig ninyong hingin sa akin.
Kay6''y aking iniibig at ang pag-ibig na it6'y hindi
mamdmatay kail^n man.
— Mag isip-isip muna kay6ng mabuti at mahal a
pa naman ang ara-^.
-l -.....?
— Saka,ang pag ibig po yata'y hindi napagpa-
pasiâhan sa sumandali lamang,
—Huwdg ninyo sana akong hapising lubha...
—Hindi po ako maruiiong humapis sa kapwS.
144 MAY PAGSINTAT WALANG FUSO.
ko tao .,
— Kiiag gayo'y taguiim iiinyo aog akirig pu«d.-.

— Ano 'pang tugon aog inôiig .ibig', sinabi ko
jieng rnag-isip-islp mima kay.or.g mabuti at/baka
kayo^y nalalabuae, inuulit ko poog ang panaLon ey
m.agdaraya kaya kay6'y insp; ir-ip nn Tnabv»ti.
—
Naigip ko. na pr^n^ bihn^ "i^lr^ Sela...
~-™KuDg ga.y6*y ak6 iiaman ^ng bi^/y?:n nmyo ng
paaah6n upang makapRg-isip.
Nang (lu^nating si Pîr-i ay iiarn,in(t:'i\ Cj nA^--

kikibuan anp: mug'- Dhrri^f;,
—
Para kayoai/ d\ ':.ia^kakikU;i r*a b.';j>r4:a r.ga"
yon^ ah...— ang masn;. an^ nr.^r.bi,
—
Hinî] n'.^,.nan -Hr;4 -ti^/>[ ni 11« f' ,- '
:û'ii 1 bi-
M'y inip - iv5 ;-fp na -a iy6;-t( katr'UMa'*, hrâtbi

naluhmgkot a' :-r4rnH. 6t d l^ sr. i^:. î:f!: ir.r^* /> uâLb
na tuminekg upane^ purna^ôk .-a siMd; nl,.^!.i't givii*y

pinigiian nr Pura. Sa rKDt:-'b., mu^ bii)fiia*\ ap^" i
tindig na rin. .
"
—Narito ka oa 'ay aalis na namdn ak6"-ang

wika.
— lAko ba^y. nakafiaba!a? — ang bird ng modista.
-— Hiadi narodo.
Bago nanaog ang binata/ ay isinauli kay Pura
ang bubkbik na ibiiiigay nito at sbaabiug ya6'y
nagiging kakulaDgan sa kanyang dibdib. Si Pura
ay natawa at ang bulaklak ay tinanggap nang
waUng kamllaymalay sa ibig sabihin ng gay^ng
miGO ED REGALADO 145
pagsasauli.Nûni't si Sela'y napakagat-llb! at ang

gayoog s^mawi ng binata ay biaigyan og malakiag
kahulugein.
— Dahii sa akiag pagkakabati kaoiGa!— aog oa-
wikfi, sa sarili.
19
(!lliiriliipi!lilllliiliiilllllillllllii!lilillililiiHllilliiill!llli!ill}Ili
VI
^^^ A tabanni ng mdmamahayag ca si Prdel Sulit

^^ ay gandp iia kapayppaan ang naghahari. Ang
pagsaâma ng dalawang mag-asawa' ay lubt^ng ti-
wasdy at lipos ng kasiyabang leob. Samantalang
malambiag na paggiliw at laoa na pagmamahal ang
piaupiihuaan ng baba?, ni Mar^ a, ng kanângpsa-
wang ayon sa kanyang naging kaluny^ a}^. a^lng i
raapalad at maligaya, n Fidel

ang nr.^nu'
ran^dn,
nulôg sa paghahandrg noorg araw ng matitimyas
na tula kay Sela ay nagkanô'^g at naM'^g kâld
sa sagisag na Takip'Silin. ay wala nam^ng inaala-
gata kung di ang madulu'an ang aâwa t bugtong'
na kapatid ng kaluwalhatian^^ naâsabg sa mal nis
at marangal na pagtirgfn. Nsg'îrg latgit ng n a-
kata ang makitang n'^ksgiiiti't nit^y mesayarg mukhd
ang kaisdng puso. Nagiging buhay nem^n ng Luhay
ni Marya ang makitang nasinyabdn sa kanâng
piling aog lalaking katali ng karyang ditdib.
Ang kaligayahan ng dalawdng mag-asawa ay
nasa matamis nh pagsasama't tiwesay na paj?susu-
nuran. Kapag ito ang nawal^, kapdg sa tahana'y
Dapawi ang timyas i-g iragmairiabaiaD, aeg buhay,

lipos man ng kariwasîn, ay liagigiog maligalig,
nagiging ma[ al^ na apdo at lasong nakam^matdy
ea puso. It6*y labis na nauunawa ri Fic!el kung
kaya't siydng pinakaaalagaang raabuti at sa araw-
araw ay sinisin6p upang huwdg maunsiyami't ma°
lanta. Para sa ksnya sy walfi na kung di si
Marya na lamgng, 1^6 ang kanyang asawa, at sa-
iagka't asawa, ay siAang kakaâmahin hal&ng bu"
hay at siyang kakadamayin sa lebat ng hirap at
kakasaluhin sa pinggan ng mga pagkaitg madalas
ihandog ng mga dagok ng kapaâran. '
Lirrdng buwdng singkad na si Fidel ay walang

nagugun ta ki^na di si M&rya. Limang buwang wa-
lang p nakasakit kung di ang hiiwag* mdla>6 sa pi-
ling ng babaing pinamuhurianan niya ng isdng psg
\big na raalinis. Limdng buwang walang inalaga1&
kung di huwag mala56 kBhi*t sumandali sa mata
ng asawang ayoa sa kanyang pakiwari ay nag-uukoi
ng la)6ng matining na pai^sinta st dalisay na f ag
mamahdl.
Datapwa't palibhas^ y wal^ng ligayang nama
malaî sa lupa at walang pamamanatag na di dina-
dalaw ng ulap ng ligalig, neng mabaliân ni Fidel
na si Sela'y ralls sa tahanang kai yang pinagtirban,
ay nalungket ng di gagaano at sa mga oras na
dapat niyang ipanahimik sa piling ng butihing aâ^â
ay inaaway siya mandin ng kanyang hudhlng nag-
pupuy6s
— ^Saan kay^ napasampid si Sela?
A^doa ni Fidel^na ang kanyang naging babai y
uiilang liibus na lubos Batid iiiydng aog ali nitong

siyang taDging kumaiinga
naiig dalaga pa ay na-
matiy- nang isinusump&'t itinatakiiîi ang taksil
at wa'iog utang na loob na pamangkin. ^t ta-
lastas din namdn niy^ng ang ilang kumikilalang
kamag-anak na malayo ng natiirarg aii, na si^âng
pinamanahan nito ng mga naivvaDg âlapi t pag-aari
ay df maaaiing takriyban ni Sela, palibbaâ'y sa
pag-iiinbot sa kanilaeg mga. iÊmima ay parang naa-
iilap na hayop na tak6t malapitan ng kahi*t eino,
lalo nii^t gaya ni S'elang kung di bimsyas at su-
rnama sa lalaki ay siyang tapgii'g mapmamans ng
salapi*tpag-aarmg suma Lanilarg l<amdy. Anopa't
si isani^ dahong sa malawak na papawirin
Sela*y
ay iniwiwindBng ng hangin na 61 nalaman kung
saan itatambad. Napakaifcavak i.g niiiido at si Se
na piBagtanaTiaii iig dating
la^y isang lantang .talulot
bango at kulay. Lahat nang ito'y gumigiyagis sa
panimdim ni Fidel at îâng nagiging sanhi vg
madalas na ikatigagal at ikapag-isip-isip.
— ;,Saan kaya napasampid si Seb^?
Naisip na ang kany^^ng nasing kainnya, isang
babaing nang mahulog sa kanyaog, kamdy ay da-
lalâng sariw^- ,at may magandang kukas, isdng bu-
b\k!ak na sa kamnraa''y siya aog tanging pumitas,
babai palibhasa, ay may mahiraDg loob wBlang jta-
tapal sa dagok ng maitim na kapalaran. Hind} iisd/t
dddalawa ang nakikita niyang babei na dahii sa
walang itagal sa pagtitiis ng mga sakilsskil na hirap
ay nahuhulog sa maiitim na kiimay hanggar^g sa
magamon sa ius^k, siaiama at magbili ng haU'k,

upaiig huwag mamatay ug gutom.
Si ay nangdabot.
Eidel
•
—
iSaan kay4 na^âsampld si Sela?
Isdng gabi, aeig pagiging" tigii ni Fidei, |}agiglng
tigil na wariig may maiubh^ng suliraning inusip at
may malaking ba^^^y n\ ikinaUiiungkot, ay napansin

ng asawa.
— ^400 t ikaw'y uatitigilan? âno't ikîw'y naiu«
—
lungkot? ang malarabing na naitanong nil 6.
— Wald-— ang raahiaaiuag iînagot ng lalaki t\t
sa mga iabi'y piailit ua pasungawin ang iîing
—
iigiti, ni di ako matitigilan, ni laldog di iuaaiiiiao
ng lungkot.
iniisip kung gayon?
-— Ây ano ang iyong
.
—Ang ko bukas ang iwas ni Fidel.
isu3ulat —
Ang asawa ay tiindi na namtin kumibo at fr.
sinabing it6 ng mamamaliayag ay garap na nani
wala Sidyang ang raga mamaraaliayag ay uagpi-
piga ng isip baô maka'âgiiands^g ng mga latlialaDg'
aukat kalugdan ng kaniiang mangbabasa. Datapwa't
nang maringig n| asawa ang ii^îng malaiim Da bun-
tong-hiningdng tiia nagbuliat si kaibuturan ng purd
ay Uimuha,, baiâma't inilihim. Ang pagiuiiaug itd'y
di napansin ng lalaki kung di nang ^îya'y oia~
kaisip na mahiga na upang maûlog
—
^;Uiniiyak ka?— ang naguiumihanang itinanong.
— H,ndt---ang kai'& Marya* ni
— iy ^, saû gaiing ang mga

ano'î It hang iydn?
— Wa'&, ang iuiiang iiiga ito'y f-a isdng pusoug
nagdaramdam ng isang '
pagdaramdam na raata6s,
150 MAY PAGSINTAT V/ALANG PUSO,..
palibhaâS^ ibigin raan ay di makatuloDg sa pag-

iisip ng aâwang natiigilaa at nalulungkot.
— Huwdg kuif^ laag-is^p n§ ganyan.
— Hindi mo m-iiaalis sa aking naisin ko ang
humati sa iyo ng mga gawa'o; napansin kong na-
pakabigat ng iyo ^g inHsip kuDg kaya't ikaw'y na-
papabuntong-hiningd.
—
At ak6 ba'y napabiintong hin^nga ang nagu- —
gulumihanang ta'Oig ni FideL
—
Oo, hiadi rao raaipagkakaila sa akin— ang ma-
lambing m
tugoi nz asawang walôg kamEilay-
malay.
Nang gabiag yao y ia sip ni Fldel na minsaoan^?
limutin si Sela sa pag aa'a'ang ito y meging dBhil
ng pagdalaw ng ligalig sa tiwasiiy nildng tahanan.
I^guniH matay mang pakapilitin ay hindi mang.
yari, Siy^ ang may lik'ha ng mabigdt ni kasali
wadng palad ni Sela. At kung sa gitn^ ng di ma-
tingkalaog hirap ay mapadpad ito sa isdng huhay
na di kanîsoiia ay siyd, siya t di iba, ang t«nay
na may liaâianan. Kay bigat na dalahin ea budbi,
iOh, Seia .. Sela. .!
—
Nguni't ^saan kaya napasampid si Sela?
Isang ay di nagbalik si Fidel sa P^-
tanghali
sulatao at tinungo ang bahay nlni aling Andeng
upang pakibalitaan ang kinaroroondn ng kanyang
oaging babai. Marahil ay ipinahiwatig sa kaniU
ang kanyang patutunguhan. Marahil ay ipinagtapat
ang kanyang naiisip gawin,
Nguni't si Fidei ay nabigo. Aog mag-asawa ni
aling Andeng ay walSng nagabi ea kanya kung di
ang malaking hirap at walang katapusang pagluba

ng babaing kanyang pinakikib»iita'in Ipinagtapdt
din naman arig malaong paghiliintay ni Sela at
pinatunayang hanggang sa kahulihulibang saDdali ay
hindi nagbabago ang dalisav at malinis na pagma-
mahal noon sa kanya.
-Oo, si Sela'y isang banal, isang babaing ma-
linis, isdng babaing kahabaghabag— ang malumbsy
na nawika ni aHng Andeng.
Si Fidel ay di nakahuma at lal6ng nag iba\o
ang pagpupuy6s ng budhi. Siya, siyiit di iba ang
may kasalanan ng lahat. At siyd pa rin ang ma-
tiging may kasalanan at dapat menagot sa labdt
ng mangyayari sa kahahaghabdg na babai.
— Hindi ako tutuuot habang di ko nalalaman
ang kanyang kinirnroonan at ang kanyang ikinabu-
buhay— ang tanging nasabi ni Eidel nang nagbaba-
iik nang pauwi sa tahanan.
Nguni't anomdng pakibalita arg gawin ay wa-
lang manpyari. Si Sela'y parang kinain ng labo sa
kanyang rnat^ at wari'y sinakmal ng makakap^l na
ulap upang huwag na niyaog mabatid ang kinaro-
roonaa ngayon. Samantaia ay lalu't lalo namang
nag-iibayo ang pagpupuyos ng kanyang budhl hang-
gang sa napagsisihan na tuI6y ang kalupitang kan-
yang nagawa. Siya, siâ't di ibd ang may kasa-
lanan ng lahdt.
At kung si Sela, sa malaklng pangangailangen,
ay maba6n sa lusak, sa inabahdng lusak ng ka-
sam§.an?
Kay iaking sagutin sa hardp ng Dios,.,
152 M-AY PAGSINTAT WALANG PUSG...
Subali t...
Samaatalang samantalaiig di mapalagay

ganito^
m Fidel, si nama'y walaog pinakaiisip kung
Sela
eil aog pagsintang .m kanya'y ioihahayin ng bina-
tang pinakamayaman sa Ermiie. Aiig pag'ib.ig na'
it(j, matay niyang pakiwaiiio, ay tapat at malinis.
Si Mondregal ay nagtototoo gt ayon sa m|a ikini-
kilos ay di nag iimbot ug isang mEsamang hangad.
Saka, ayon pa kay Mondregab ay haiKlS, si,vaDg
pakasdl sa araw at oras na «i Sela'y sumang-ayon.
Nguni't ito'y nagwawaI4ng kibong parati at kay Rufo*y
wala slydng ipinakikita kung di pswaog katamis^n
ng ugali at kahiehinang asal. Bagam.'^n di siyd ti-
yakaog tumataoggi ay di oaman nagbibigay ng ano«
maiig tanda ng pag-ssi/
Si Rufo ay kinaaawân niydng kung papaano.
May dalaw^ng buwan nang nagpapakamatdy balos
ng panunuyo sa kanya at lahat ng pangp&ibfg ay
nagaw^4 na mabagbag lamang sng kBnyang ioob. Si
Sela'y kuog makailan naog oatuksong sum&got ng
60, ngani*t ang kawaldng malay ni Rufo at ang ka-
linisan ng pag-ibig na sa kanya'y pioupiihunan, ay
kinaaawaang babos Sayang na peg-ibig na gay6Dg
malinis ay mahuhulog lamang sa kam,ay Eg isdog
babaing marum! afc dumaan na sa ibaeg kandungan.
Si Moodregal ay isang binatl^ng may malaking
pagâsa, may masayaog bukag at dahil sa kadaki-
laan og ugah', kadakil&ang tinutugunan naman 'ng
kariwasa^n sa buhay, ay dapat makatagpo ng isang
babaing mabn's at walaog bahid na pagmam.ahrib
Nguai't ang pag ibig ay buM,g palibhasa. si RDfo
miGO ED. REGALADO
f
15C
ay naroo't walang pinagkakamatayan kung d\ siya,

si Sela, ang naging babai ni Fidel, ang oapleg ka-
iunya ng isang peryodista.
— Kaawaawang binatA,
Sa lahat ng sapdali. si Pura naman ay walang
inaalagata kung di ang lamuyutin si Sela updng
it6 y iumagay na sa tahimik.
— Ang katubusan mo'y ngumingiti at isang kau-
Inldn kung di mo sasamantalahin— ang minsa'y ra-
sabing muli ng modista.
—Tutiay nga, Pura— isinag6t ai 'Sela,— nguni*t
ako'y naiighihinayang sa kapalaran ni Rufo.
—Ano t aiig kapalaran niya .ang iyong aalala-
hanin at di 'iydng kapaiaân rnong hinahandugan nga-
yOn ng isang maligayang pagkakataon?
—
Nguai-t ang araw ng bukas ang aking nai"
isip..,
'— Kung anuanong kaululan ang mga pinag-iisip

mong iyan.
—Abd, si Pura namdn paldl— ang mahinahong
—
tug6n ni Sela. Dapat rnong gunitain na ang pag-
aasawa raw ay hindt kaning isinusubd, dapat mu-
nang pakaisipin ito bago magpakalulong ang isang
babaing kapari^? natin, sapagka't (ian6 nga ang ma-
giging kasaysayan ng isang pagsasama kung ang
pagsasamaog ito'y magiging iip6s ng kasaliwMng
palad?
— At ipinala'agay mo bang kung sakali. ang
pagsasama ninyo ni Rufo ay magiging sawl at wa-
lang ligaya?
—Para sa akin, ang pagsasamang iyay magi«
20
'
ging maligaya marahil, nguni^t para sa kanya ay

hindi...
—iAt bakit?
— SapagkaH siyd^y makakatagp& ng isang ba-
baing, dahil sa mga
nangyari, ay magiging isaog
asawang tapat marahil pa*y may pag ibig, ngu-
at
ni't matitiydk ko na sa iyong sa hinabababa ng
araw ay magiging wal&og puso
—May pag-ibi« ay walang pusd, ian6 ang ibig
mo^g gabihin niy^n?
—Ibig kong sabihin ay magiging isang aeawa
aiiong may pag-ibig, sapagka t siya'y mag'ging iga
kong manunubos; ngiini t walang pus6, sapagka't
raarumi, naging babai na ng ibd..
—Iyd*y pawang kaululan,
— Hindt mo maiaali^ na ako^y meg-alala, palib-
hasa'y magiging hirap ng aking mga hirap kung
sakaling dumating ang araw na ako'y kanyang eu-
riitin, sumbatan sumpîn.
at
— Ah... ang iahiit ng iya^y ibaon mo sa limot.
— ^Pakapilitin ko maog limutin ay tila hindt
maaari.
— Sela .. Se-a... — ang patawc4 nguniH may ka-
—
halong birong nasabi, m^pagkiki'alarg itaw'y ci
nakababatid ng lakad ngay6n ng lipunan ng mga
tao at ng kapisanang ating pieakikipr mulaytn Kuig
ang iy6ng mga paningln ay idadako mo sa labas
ng iyong sariling tahansn, parahil, sy makikila mo
ang liboiibong babai riyang may buhay na maligaya,
mapayaplt. at lipos ng luwalbati sa piling ng ka-
nildng itinuturing na asawa; nguni't kung kikilatisin
aDg mga babaing iya'y higit pa sa iyo, pagka^t
di iamaog sa iisaog kamdy nagsisipagdadn, kungd!
?ea daiawd o higit pa,
—Pura.
—^^Maniwala
.
ka sa akin.
Si Sela'y uatiuntiDg nagbabagong akala. Tila '
Lga naman isang napakabig^t na parusa kung ang

iâng babaing sumama ay manaLatili na lamang Fa
isang kalagayang walang nagiging aliw kungdi ang
isip-isipin ang kapahamakd't kasawiang kanyang
ioabot. Ti'a ngd namdn ir-ang kakilakilabot na ka-
lupitdn sa sarili kung ang kaniang mga kasawian
ay hindi ihahanap ng isang mapagpalang kamay na
makapag-aandukh^ at makatutubos Pa lahat ng hirap
at mga dalamhati. Tila nga naman yata may kat
wiran si Pura at ang mga babaing sinasabi nit6 na
matapos mahulog ea ibd't ilang kamay ay nakakita
ng asawang nagligtas sa kanyang mga kasamMng
nagawa
Gayon man si Se'a^y nagpakatimpi pa rin. Ang
pagkaaw^ kay Rufo ay siyd pa ring nananaig. At
ang paggugunita kay Eidel ay hindl pa rin nawa-
wala sa loob. Saka âno ang kanyang magiging
katayuan, sakaling kung kasal na sild'y malaman
ni Rafo ang buhay na kanyang pinagdaanan?
Ang tarong na it6'y malaong pinagdili at nang
ikuhang sangguni kay Pura ay nagtawd lamang
it6.
—
^Kung ano ang iyong magiging katayuan?—
—
ang wika pa ni Pura, wala .. iang katayuan din
ngayoa ng mga babaing aking einabi sa {36! Sa
akala mo ba, ang kanilaDg mga a&aa?awa ay 6t

nakakahiwatig lig naglng buhay ng tsnilaDg babairg
napiling pakasalan? Nguni't ea pegbibigdy ss kan-
yang sarili, sa hangdd na huw^g mapabilad ang
puri ng kanyang asawa at gayon din naman ang
puri nija, ay nagwawal^ng kib6 na lamang. Wik{t
nil^ marahil ay narron na ya6'y wala na eilang
magagawa. Kung di fa panahon ko ay hindi ko
kasiraan ang wika ng mga kestila,..
|Hindt kasiraan!
Nang gabirg ;â6n ay tinangka mSelang gandp
na ibaon sa limot ang mailim na kasaysayan ng
kanygng kahapon.
VII
M ALALIM na pinakaiisip ni Rufo Mondre^ral ang

nangyari sa kanyang palad. Diwa'y tinalagd
ng Dios na siya'y maging s^^îog palad sa pao i-
mintuho at gayong siya'y isa naman sa mga naka-
ririwasS,, may matikas na tindig, nag-aral at malinis
ang hudhi sa pangUligaw, ay kung ano't .panay na
paghihirap ng loob ang sa kanya^y ipinaldlasap ng
bawa't bandngan ng pagsinta. Di pa niy^ anhin
ang pangingibig kay Pura, pagka't ang pangingibig
na ito, ayon sa kanyang pakiwari. ay isang pag-
papasumala lamang. Nguni't ang kay Sela ay hindi
gay6n. Malinia at tap^t ang pag-irog na inihahaîn
niyil sa babaing it6. Lahat ng paraan upang mai-
pakilala niya ang kadalisayan ng kaoyang layon ay
haloa naKawa na, nguni't aywan kung bakit ay
kung an6*t tila siya'y hindi pa nauunawasn hangga
ogay6n. Tila hindi pa nababatid na siyd'y nagtototoo
at hind! pa nalalamang handa siyang pakasal sa
lahat ng oras.
Si RufoS^ nakababatfd ng ma-
isang binatd-ng
raming lihim ng mga
na dalagang nagdada-
litdw
dal6 sa matataas na lipundng dinadaluhdn din na-
158 MAY PAGSINTA'Y WALANG PUSO.,.
maa niyd. S ya nga'y di aoK hindi naluiogod sa

piiiiig Bg mga dalagang may [;angalan sa rega lapi-
sanan, mga dalagang kaibigan niya t ang karamihan,

aywau kung dahil sa kanyang salapi, ay nag-uukol
ba kanya ng makakahulu^dng sulyap; nguni't isa
m&n sa kanild'y di nakatawag ng kanyang puso
upang ligawan at pakasalan.
— Hindt sild bsbaing hinahanap ko— ang
ang
minsa'y nasabi sa sarili ng mayamang binata, nang
sa kanyang pa^-uwing galing sa isdng sayawan, ay
parang nakikita ang mapagpalblg na tingia ng i'au
sii mga dalagang nasabi' na.
Para kay Rufo, ang kilos ng^ mga babaing nag-
.slîdalo sa mga sayawan, kilos na malaya at nia-
grislaw, mahk6t at hirdm â mga tapa ibdng lupa,
ay naghuhadyat ng isang bagay na di maaariug
maatim ng damdamin niyang napakaselan para sa
mga babai. Ang hinahanap niyd'y ganda't hinhing
maRkatugon, hinhin at gandang naglalarawang ganap
ng ugallng tagalog, mayum! at raabini. Ayon sa
kanyang paniwala, bawa't bayan ay may kanlkan-
yang ugaU, may kanlkanyang kilos, na naglalarawan
ng damdamin ng kanildng lahi. Kaya ngk't, ipina-
lalagay na ang mga dalaga nating nanghihiram ng
kilos at ugali ng babai sa ibang lup^ ay mga da-
lagang hindt karapatdapat sa dalisay na pagmama-
hal, pagka't di marunong mag-ingat at magpahalaga
sa kanyang mga katutub6ng ugali. Sa lahdt ng
lipundog masasay^ na kanyang nadadaluhan ay naa-
akit ng^ng maminsanminsan ang kanyang paningin
sa magagandang dalagang it6, nguni't kaildn ma*y
hindi siya tinibukan sa puso Pg iec4ng damdamii3g

nasasalig sa pagsirita.
Nguni't nang si Sela^y kanyang nakita ay kur g

ano't ang pus6 niuiog maramot ea pBggiliw ay du-
mamdam ng mga di pangkaraniwang tib6k. Mata-
pos pakapag-aralan ang mga kilos at ugali ng ba«
baing it6, na, buk6d Fa iwing kagandahan, gandang
ayon sa ay pinakatitingkad ng kastiriwaan,
tingin
kilos namahiuhin, mabini at maselan, ay nasabi
sa sariling ang daiagang ito ay siyang larawang
bu6 ng babaing kanyang hinahanap. Babaing ta~
galog na matamis magmahal, tapat gumiiiw at ma-
tiisin sa mga dagok ng kapalaran.
At< tinika na ugdng si Sela ay si^dog pag-

laanan ng kanyang buhay at k&IulwB,
Subali't si habang dumaraan ang araw
Sela,
at buwan sa pagugaw
ni Mondregal, ay paia na-
mang naninikis. Hindt umo-oo ay hindi naman nag~

bibigdy ng anomang pag-aâ. Gay6n man, si Rufo'y
matamang nagtitiysâ Itong talapa fng gali ng i
raga dalagang tagalog lalo na't may dakilang asal.

Umiibig na'y hindl pa rin nagpapahalata. Baât
kilos ay pinag-aaralan.
— Ah, marahil ay s'nusubok at kinikiiatis la^
—
mang ak6ng mabuti ni Sela. ang nasabi sa sariii,
— marahil ay pinakikiramdamdn lamang ang aking
layon, kuog tapat o hindi, kung dalisay o marumi
Paniwala sa ganit6ng sapantah^, si Mondregal
ay hindi na%giamig.
I^dng hapon ay pinapag-ibayo ni\d, sa hardp^
—
ni Sela, ang pagpapakila'a ng kanyang banal na

pagsuyo
— Sabihin ninyo—ang wika,— kung anong mga
patunay pa ang kinakailangan kong gawin
—Ako po'y hindi nagbahaniHp katunayan
iig
ang mabining sag6t ng babai,— ako'y marunoDg umuil

at kumilaâ sa aking kinakaharap,
—
Kung gay6*y ano't pinahahaba ninyo ang araw
ng aking mga pagtitiis?
—
Ang inyo pong nasa ay hind} napagpapasi-
yahan ng, madallan.
—Ât hanggang kaildn pa kaya ako sa gani-
t6ng paghihintay?
—Ang tunay daw pong pagpintuho ay m^runong
magtiyaga.
— Nguni ako'y wald nang itagdl.
t
— Sinabi ko na sa inynng kay6^y mag-isip ieip
na mabuti — ang mahinahong tugon ni Se!a, — mag-

isip-igip kay6*t pakauriiog matamdn ang babaing
inyong pinaghahandugan ng pag-ibig. Sa pagsasa-
lita nito, ang dibdib ni Sela'y kumakabd ng ma-
sasdL Nararamdamdng ibig umaligid ang kanyang
mga luha dahil sa is^ng damdaming pinukaw ss
kanyang loob ng mga huliDg sinabi niydng yaon.
At upang huwdg mahalata marahil ay bu6ng
yuming idinugtong:
—Tinggnan kay6*y isang
ninyo, binatang ma«
rilag, mariwasA at may
pangalan" sa matataas na
lipunaa; ak6*y hiadi ninyo nakikilaia kung sino at
'kung saan nanggaling, isdng mahirap, ulilang lub6s
'
INIGO ED^ REGALADO 161
at...ian6 ang malay ko kimg dahil sa kahiraparg

it6'3^magiging laruan iamang ng kapaiaran?
—
^Hiadi ko maub*"»s»i8ipin kung ano't sa tiiri^
tuwi na*y iydn ng iyan ang sioasabi Dinyo sa akin.
~H''ndi ninyo maiaalia ang bagay na iyan m
isang paris magRndang buk8s
ko: kay6\y may isôg
at di ko nais na ako ang maglng p'inginerin ng
inyong maligayang araw; mag isip-nsip ng^ kayo;-
mahirap na ang mapeisi sa dakong huli
— —
Ang lahat, aling Sela ang masiglang pak'i
ng —ay akin na p^ng naisip.
binîta,
— ^ ' ' -
— Sa tnnay ta pai.-ibig ay walai^g nakapa^pa-

pasiya kuag. di ang pupo, alamin ninyong aog akieg
pu?6'y walatig isinisigaw kung di kayo, kay6 a^g'
lagi niyûg itiiiitib6k, sapagka't ang inyong Jarawa"t
panâlaii ay nakapun'^ sa kanyang kaibuturan.
—
Alinlangan pa rm ako ipagpatawad nin^ o
an,z aking pagtatapi^t- ang sag6t ni Sela, saka. — .
hindi kc makayang linawin sa sarili kung ar6't ga~

y6:Hi kay rumami riyai og inyong kauri't
katap.4t
ay kuag ano^t' ako ang siydng pinagkakaabalahdn,

—
iNapakakulang palad ko!- ang pabuntonghi.
ninga ng binata,
—
Ang aKin pong ibig mangyari ay pag-aralan/
ninyong mabuti ang ii'yong iakad at bakd sakaling
sa kadiiiroan ng sking ka-^-ayBiiyan para sa inyo,
ay matalisod kay6^t mU ulusok â lubdk na malaliEi
na mada'As kahantungilo ng isang pikit'mata .sa pag-
lakad ng mabilis.
—
Kayo ang baha!^,— kung ly&n ang inyong pita
21
162 MAY PAGSINTAT WALANG PUSO.,,
ay wala akong Ihdag magagawa kung di ang sumu-

n6d, gaaitong talaga ang paUd og isaag busabes
^^ pagsinta,
—Mahabapa namdu ang araw ..
—NguniH na pag asa ay bigyan niDô
kahit
ak6, maawds-awasdn man lamarg ang bi^dt ng aking
mga dalahin dahil sa inyo.
— Pabayaanmiina ninyo akong oiakapag-isip na
mabuti,
Walang magawa si Rufo. Gayon man ay hindi
nanglamig ang loob kun^dt bagkus pa ngSng sumi-
sigla, palibhas^, ang gaông ginagBvî m Sela ay
ipinaMlag^y na isAng pae^'subok lamang, kuDg han§-
gang saan umaabot ang kanya^ g pagtatapat. Ang
uri ni Sela ay Ial6 pang kumirdog ga kanyang pa-
ningin. Hindt sisalang ito'y isdng babaing, palib-
hasa'y nagtataglay eg ugalVt hinhin rg mga dala-
gang pilipina, kung ks^&'t ^b piigsmta ay lagi nang
kapatld ng mga pag-aaliLlai'iaa.
lisipin daw mabuti oi Se'a ang ksnyang pag-
iiiig na inihahandog. Pard kay Rufo, ito'y kA
nang hudyat ng pagasa, bukdng liwayway na na-
Dgunguna sa pagsikat ng araw. iHs^-in! iAh! Ito'y
panglag lamaog ng niahihinhii g dalagang ayaw mag-
pahalata ng tunay na na sa loob. Kung minsan
aag itinitib6k ng puô ay hindi maibukd. ea biblg.
Saka. .si Sela nga nanui y tila may matwid
na m-^g'aliniangan. Ya6*y mahirap at si}a*y mari-
was&. Ya6*y may pangalang lingid m
lahat at si-
ya'y kilala sa madlang lipundn. iKung siyd nga na
ma'y mapalungi sa pag-ibig ng isdog may pilaji?
Si R'jfo ay naagiti, at nang umuwi'y di
paDg-
karaniwang kasiyahaug loob ang dinamdam. Si Sela'y
kaaya na at nagwawagi ang kanyaag pag-ibig. Ang
mga sagoe ni-Sela ay kinas'sinagan niyd ng isang
pagsiatang kaya di maipahayag ay pagka^t naba-
balot ng kahinhinai at katamisang asal.
— Kung ak6'y di mayaman— ang nawik^ ni
Rufo,--marahil ay di uag-ulikulik si Sela, marabil
ay ipinahayag oa ang itioitib6k ng pus6...
iOh,
kahinhinao ng babaiog tagalog, gaanong paghihirap
anK ibinibigay mo sa pas6 ng isang tunay na sumi-
hiata!
Nûni^t.. wala raw matimtimang babai ga mati-
yagang lalaki.
— Ah, ak6'y magtitiyaga, 8k6^y magti'tiit^... at ipa
kikilaleko kay Sela ang dakila at bandl kong pag-
ibig na p riupuhunan sa kanya— ang pangwakds
na
nasabi ni Rafo. —
Gabigabi buhat bukas— aog dug-
tong pa,— ay magsasadya ak6 sa kanil^ upang ipa-
kilaiakong ak6y wald nang ibang pinaparoonan
kungdl sila lamang.
At ang naisip ay isinagawa.
Kinabukasan, bago pa lamang halos nagdadaprit-
hapon, si Rufo ay umaakyat na sa hagdanan ng
magandang modista, It6 aig sa kanya'y sumalubong,
sapagka^t si Sela'y naliliô.
—
iDiw^'y tinototoo mo na ang lakad, ah!...—
ang bir5 ng raodista.
—
Hindt namdn— ang iwas ng binat^.
—
Nguni^t maup6 ka—ang anyaya ni Pura,—
maupo ka't siya'3 may ginagawd lamang.
164 MAY PAG3INTAY WALANG PUSO...
Ang inaiiyayaha'y nai}r& ng palaga/ iia pa'ag.4y

ang loob.
—
loagpatawad mo sa akiiir-ang wikar-.Brtg ma-
dalas na pagaamba..1a ko sa Inyo rito at knng i3''6ng
ay man'^yaring ipahiotulot mo lainang
loloobiLi iia
s-6'y tanggapin gablgabi kung mBsari
—
iAba!—-ang m.asaydng sagot ni Purs, para — m
i-mng ipiiiaialagay nî kapniid, anp paghingtnii iyan
ng pahinlulot ay isang kalabia'i; tigayoo, Riifo, oy
baka^ na bukaa ana pint^ ng t)ahay oa it6 para
Bii iyo.... nguni't ikaw nga'y mi^.gtapdt na akin, ^ku-
:
musta ba arig iyong lakad sa kaoya?

hangga ngeTon!
"-"iMalabo pa
—~^.At
wala ba namdog ibinibigay na pag~esa?
—
Ang tanging niosasabi ko sa 13 6'y hindi p a
naman tinia^-ak sa ekin na ako^y walang sukat na
hintin sa kanya.
"-Marahil ay ^mmuhuknn ka lamang.
— Ito nga anit sanhi kung kaya liais kong- ipa-
kiial-ri^ buuna:i*u6 -'a kanya na ako'y walaog ih4i g
riinatutungahan kung di ang bahay na ito lamang;
aapa£i*ahalala kong ang pag-aalinângan niyfi sa
akin av malaki.
— Ilindi mo raaiaalig, at... kung siyd ng4 oamd'y
hindi Diakakaiappo ng isdng lalaking tapiit ay wa!^
nanv, ^>jah8bjighal>c4e. na babaing di kaparis ng Selang
iyan, ulila sa iahat, nag'iisc4ng katawaT\ Dguni^t roa}'"
,p5is6ng dakih'i at masarap makipsgkapuw^. Sa iiiang
buwan pa l'iinang na aming ipinagsasama ng ba-
baing iyan ay masasabi ko m
iyong napakamapalad
.
INIGO ED. REG^LiBO 165
ng lalakins^ kanyang magiging asawa. Tuiiay Dga/'t

siya*y mahlrftp, ngaiii't ta ganda ng ugali'y saganai-g,
sagana naman.
—Batid ko ang iabat ng iyan, Pura, kaya ra»
oiiiaang nais ko'y raahandugan siyd ng isang ma-
gandang ka? a'aran.
Lugay ang buhok, bagong bihis at nakaogi iog
lurnabds iia wari^y pamb6k-sub6k si S^la
— ;N'irito pala kayo!— ang matamls na bati pa

binat^.
Wariop; aab%l& si Ruf6 na biglaog napata^d
— Magandaog gabi bahagyang nasnaw
|-^6-'-ang
â iwlB. 'âbi,
-—"Magaodang gabi p6 nama.n, maiipo kayu,
loi'iigay' m Para kay Se!a ang kaiiyang uptinn,
at _
— Ako nv\iiiig6^^— aiig wika
Baman ang
Mu, ing ang dala\â. Ang gands
ting<ariil Sehi '
i
i\ la'otig irisak-^îlian ni Rufo> sa ayos na yôrg

.''raoiwaipkt'ran'wari mg^^ dal^gang tagakig
•
*i. Sa-
aôtabi f:y IS'O naâ^^g T.a<ak?il.an lu Sela sa anyd
:v. Rufo, snybîr. kiu'it^ waring nahihiya, ang ifang
îông tun^y n. umilbig,
—
Ip-tfin'j.tawad ninyo, aiirg Selo, ang napalia-
':..if kong |>agpaîto— ..ng kimiDg ipinahaysg ng ma-
•amang bi-:;itA.
—
Wa'a p6 kayoog sukat alahihsnin — itinurôn
i Sela, — kami
pa ngi aog dapat mag-alBia ea
lyo— aag paiapon paog salita ng babai.
—
^,At sa anong bagay?
3:^—maraming sanbi,.., halimbawa, baka ang
pagp irieo n'Byong iya'y nakakaabala sa iLyeog ibatig

lakad...
—
Hindl p6. wa-^ p6...
. maniwa!^ kayo ang —
halos di magkantiitutong sag6t —
ng lalaki. Mana pa
ngd ay wala akong ib^ng ibig ipakilala sa inyo
kungdi ang pangyayaring kung dumaratlng ang mga
ganitong oras ay waUng hinahanap ang aking mga
paa kung di ang hagdanan ng bahay na ito .. Ti-
kis na ngS lamang kay6ng napakatagal mag-alin-
langan»
Si Sela'y bigUng nalungkot, Ang anino ni' Fidel
ay waring nakita na namdn ng kanyang mga matd
sa dakong likuran ni Rufo. Nangdidiât at siya ang
pinangdidilatan. N gbabaia at siyd ang pinagbaba-
laan. At ngaming^si na siya ang nginingisihan.
Ang sigla ni Sela nang mga unang gandali ay
parang kinain ng laho. Nanglamlam ang dalawdng
raatang inaligiiâ i,g luha at ang mukhang roasaya
nang luraabas ay naging larawan ng lungkot,
—Maniwala kay6, aling Sela— ang wik^ ng bi-
nata —at ako y wa'^ng naiisip sa mga araW na it6
kung di ang isang bagong kabuhayang sa mga araw
na it6'y siya ko na lamang pinapangarap. Dangan
n^ ng& lamang at lub6s na mapagpahirap ang bun-
tuban ngayon og laông malilinis kong mithi. Kung
malalaman lamang ng aking tinutukoy ang tunay
na nilalaindn ng rking pus6 marahil ay mapapa\vi
sa isang kisap mata ang mga pag-aalinlangan at
ak6 nama y mahahango sa matagai na pagtitiis.
Si Sela'y hindi 3umag6t. Ang anino ni Fidel
av hindi pa rin nawawal^ sa kanyang mga matii.
Nangdidilat at tumatawa pa rin.
— Ngimi't —
kayo'y waring natitigilaa ang |atu-
loy —
ng iaiaki, at para bagdng wal^ng kasaysayan
ang aking mga ipiiiftbahayag.
—Huwag kay6ug magparunpgit ng gunyaa ang —
mahinahong tugon ni Sela at pinasungaw m
mga
labl ang isdng ngiiing pilit upang huwag mahalat^ —
Bawa't salita ninyo'y hindt naaaksayd. sa pinag-
uukulan.
Si Rufo ay w&ring nabunutan ng iinlk sa pus^.
— —
Kung gay6n— ang wika, ay ano't pinatatagal
nlnyo ang panah6ng aking ipinagtitiis?
— iEay6 paia naman!
— Ang ibig ko p6, aling
Sela, ay isdng sag6t
na tiyakan, isang sagot na pangpagaan sa mga du-
sang ipinalaiagok ninyo sa akin.
— iAt an6 pang sag6t ang inyong ibig?
— Ang sag6t sa inihahayin kong paggiliw, n.a-
aw^ kay6 sa akin.
—Ât hindl ba kahapo'y nasabi ko na sa inyo
ang aking ibig sabihin?
— Hindi ko natatandfian, kay^'y wa dng isina-
got kung di bagkus po ngang pinapamahay ninyo
ak6 sa malaking pag-aalinlangan.
—
Malilimutin pald naman kay6, ihindi ba^t ta-
hasan ko nang sinabi sa inyo na ang inyong pag-
ibig na inihahaîn ay pakaiisipin ko muna?
—
lydn ay kahapon pa, Dgay6'y isang kalinawan
naman ang akiog ibig, âno p6 ba ang inyong pa-
siyd?
Si Sela*y natigilan.
— ^,An6 ng& ang inyong pasiyd?
168 MAY PAGSINTAT WALANG FUSO..
— |0h .. ko pa p6 oatatapos isipin!
hindl
it6 ng babai ^^y napipi ang
Sa naping tugoog
binata. Kay tagal namdtig niagpaiurtip iii Seâ, Di-
wa y hat6 ang pus5
Isdng buntonghininga ni Rufo ang iiakatawag
sa !oob ni Sela. Ito nama'y wariBg nagdal^ng. awa
at nahapis ea maiungkot aa eny5 Bg kahEiap. Ti-
nangkang hanguin sa gay6ng pagdirriiga, igyan ng I
hi'ug sa'litôg makahahangd sa mga paghihirap at

makapagbibigdy ng bahagyatig pag-a^â. I^guni't...
ang aniiio ni Fidel ay muli na namang sumagid sa
kanyang balintataw na may mukhang nagdidilim at
nagbabal^.
— iOh! .,— At napayupyep mkateDgan ig ka-
may ng kinauupang silya. ;Hindi napigilan arig pag.
hiha At di naa'aalang siy^^y may kaharap rm isarig
binatang nagh^handog Dg pageir.ta.
--Nguni't iniio aog Dangya^/ari sa inyo, aling
Sela?— ang naguguhimihanang ta!i6ng ni Rufo.
Iniangat ng babni ang m_ukha niyaog bas^ ng
luba.
—
Wal^--ang tugon,- aDg mga iuh^ng it6'y bu-
nga marahil ng aklng pagkalungkot dahil sa pang-
yayaring hangga ngay6'y hindi ko pa naiisip ang
nararapat koDg isagot sa inyo,
Ang mayamang bihata ay natigilan at walang
oagawd kuDg^lt ang titigan ang habaing kiniringgan
ng gayong napakatami's na pangungusap
VIII
ATlNG G4BI naQ4 malalim ay hindi pa naka-

*l^" katulog si Sela. Aag pagkabalisa ng loob, ang
malaklng lungkot na nararamdamdn ng panimdim
at ang maiagankng luhang dumadaloy sa dalawang
matd. ay nagtutulungtnlong sa paggiysgis sa pus5
niydng nagdurusa. Ang katayuan niya*y p'nagmu-
muning maigi at pinakikiramdamdn ang any6 ng
ksnyang budhi. Subali't ang mga suliraning nagka-
kalikawlikaw sa damdamin aiydog tigib ng hilahil
ay hindl makayang kuruia ng is^p niyang ginugu!6
ng mabibigdt na dagok ug kapalaran.
Min3a*y pumingki, s% akal^ na si\a'y tumu-
tungtong ngay6n sa isang kalagayang naghuhudyat
ng iigaya at ng katubusan â mapapait na apdo
ng palad na di mawalS, sa ngalangald, at minsa'y
waring natatandw sa kasiianganan ang bukdng-li-
wayway ng isang bagong araw na magbibigdy li-
wanag sa napakadilim niyang pag-asa; datapwa't
ang lahdt ng it6 y biglang napapawi kung nagugu-
iaita ang kanyaog pagka-isôg babaing may bahid
22
at malaon\£ pa^tahon ding nakilala a*: tinawagtawag

na kaluny& og iîang lalaking piiiamiihynanan niya
ng tapat at niasryong pagmamsMl
iKalunâ! Kay pait na pamagat ea sa tuwlng
fâ8agi sa guni a og kahabdghabag na babai ay na-
kakaramdam ng tii ik ea dibdib at subyang sa rnay
•'ogat na duso, Sa hinhbababa ng srp/w na ipina-
kisama niya sa kinhbimaliDg&n ng kar;} r-ig kelulu\^'a
ay hin if naglog lason «agiit ii ari ang pamagat na
kalunya, nguni'i ngayong ma a\d fca kamay na kan-
yang pinagdaanaM ay kung ano't pareng ang ka- t'
iiiatayang n'igpapakulioilim ba buhay n^y^rg lip6s

og mgî sakiLsakil un kasavvian. Hindi nga maubos-*
kuruin ni Sela ang bagay na il6 Noong araw, ang
laguring babal 'ng rnakata, guerlda. ng periodistai
3.y naging aiiw sa kaoyang pangdingi^!; at ea puok
na sa kanya'y pinagtirhan i^g kanyang naging lalaki
ay naipagmalald pa wari at naitiiTing na isang ka-.
rangalan, Nguni't tignyon^ ngayong siyd'y iwan,
matapos ei{,Hipao ng bang6, ay kung aoo't ar-g ga*
yong tagUiiay iii giginp parang i.aia" u ulij, na tun6g
ri| n igîs giiho i:x '^nial âa nagbahalâg d'imagîn sa
kamyang ulo
iKalun a!
Paiikaraan ng ilang buwang pagkat^ra niya ea
bahay ni Ptira, eng bagsik ng taguiirg ito, &y un-
tiunting nawa\ta'a fb pakirarodam. Lehat ig nang-
yari ay plnog andan nang Hmutin, ) enai g ai 6 mang
pagluha at an6 man ang gawin, ay di na rin la-
ma^g m'^sasauli arg pagkapugay ng karârg purl,
Tunay ngang aiya na'y mfiru!]gis, nguni't sa mun-
miGO ED. REGALADO i I .
dong itopa a y waâng sinom^D malinis, ayon kay

Para. At &ixg 6t mabilang na mga babaing nga} 6'y
nagsiGila-ap ng iigaya, tinitiD.gala ng karamihan,
kinaiinggitan ng ilan, at bantog sa matatayog na
lipiman dahii sa salapi at Fa inarangdl na pangaian
ng kanlkanilang asawa, ay hindi pala namdn mali-
linia at nagdaao din sa buhay na gaya nang
kan-
yang pinagdaanan. At imahigit ra marahil! Saka,
alinsuDod kay Piira, ang masayang modistang- baga-
ma't dalaga, dahil sa> nagigiog kaabutaDg-siko ng
naaga sa mata} og na kalaga} an, ay nakaiataiok
ng luâsa't hu'6 ng buhay, ng iihim ng buhay, ng
mga habaiiig hinahangân at tinitiiigala. ang naka-
ra&n ay nakaraaii n * Dapat sumpain ng mga babai,
--pagka't nagiging mula't dahil ng di paglasap g lnh
i
-
gayahan sa buhay,— yaong lâsabihaiig *4ûng sadu

narapA ay doon magbangon/' Kaya, ang lahat ay
pinag-aralan na ngang limuting uniiuat! ni Sela ,.
Ang pag-ibig na inihahandog ni Rufo ay naki^
latis na niyaog raabuti at matay mang pagiiniLigiu
aag niga kilos at an\6 ng mayamaog binat^ ay
wal^ siyaug n^lhihinuha kungdi ang kadalisayan at
katapatan ug pag ibig na ya6a. N^pupuna iiiyaog
sl Ruf:) ay aaghihirap na mabuti sa pagmamoram/.t
niya'â. pa^sagdt,. Dguni t aog lahat ng ito^y sadya
niydag iiinuku.â, di lamaog upang mabigyang ps-
n^^hong makapagtanuagtanoiig ang binata kungdi la-
I6't higit sa hangad niâng' ito y mamuhunan ng
pagod at mga pagtitiis, sapagkat kung sakaii ay
matutu si>ang raanghinaiang sa mga pagtitiig at
pagod aa ito. D". ang hindi siya naidadaldng ha
172 MAY PAGSINTA Y WALANG PU3C
b^g, at talagd Damang siya'y unti-untlDg nagkaka-
roon ng loob, hindl sapagka't hinahargdd niyang
mamuhay ng mftriw8s& ea piling ng isdng mayaman,
kungdl upang ma!ahinJk na sa i?ang mapsgpal^ng
kamdy ang kabuhayan niyang sioisikil ng mga hi-
lahil at dusa. Datapwa't nang ang kanyang tugon
ay sady4 nang bibitiwan narg buli nii^ng pag-uufap
ay kung a06*t ang anino ig taksil na perycdi§ta
ay sumurut-aurot sa kanyarg mga pan'ngin. Kaya
ang tugon ay napabitin ng napabitin, samantaâng
ang binata'y namamalsgi â pagbihintay at pr^^^ti-
tils. Nararamdamdn ni Selang siya'y may pagibig
na kay Rufo, dalapwa't sa aywan kurg arong ta-
linghiga ng palad, ay nararaiiidam^n <lin namang
m pag-ibig na il6'y tila nav?awala nng kanyang
pu?6. Si ay di niâ maI;mut-limot.
Fidel
Mng hapon, pagkaraan ng ildng huw^ng pa
mamalagi sa pakikibagay Fa mga lar6 Dg palad, ay
masayd siydng t'nawag ni Pura na hawak ang pa-
hayagdng sinusulatan ni Fidel.
—
iMay anak ria siyal— ang pangiting wika at
iniabot kay Seia ang pahaysgan.
Sa gUn4 ng masasal ra kf.ba ng dibdib ay ti-
nunghan ni Sela ang ganitor g balita:
"Ang malinis na pag-ibig na mulHng i agkaba*
ta'y aming giliw na kasamarg Fidel
ipinunla na ng
Sulit sa kanyang pinakamumutâng aâwa ay neg-
karoen ngayon ng ising bungang hic6g. Isarg na-
iiisog na sanggol na lalaki aig iniluwdl sa mal'wa-
nag kahapon ng ha on r.g kanyang pinakamamRl al'
na kabiyak ng pu=6, at raagiag ang bata, ga}6:i
d n fcng ind. ay pawang nasa mabutiiig kalagayan.

''Blang pasinaya, ang aming mab^l na kaibi-
gai lui Mga}6'y isa nang am^, ay naghandog sa
lahdt ng kasama niya sa Pasulatang ito ng isang
"pansit party" na idinaos kaninang tanghali â
I'aneiteria Antigua Gay6n na lamang ang kasaya-
hmiii naghari sa magkakapatid sa panulat na nag-
salu-salOj at ang birtla*t tuksuhan ay siyang naging
pinakapulutan ng masasardp na lut6ng pinili ng
may handog. Lahat at bawa't isa ay nagsitagay
sa karaagalan ng bagong ama at ng bagong kasi-
silang sa liwanag. Bilang sag6t, ang makat&ng si
Fidel ay turaay6 naman at bumigkas ng itiilng ala-
ngdng talompali at alaogang pBnunumpa sa harap
ng kanyang kasama sa Pasulatan. ''Ngayon, ang —
—
wika ni Salit, ay makaaasa kayo, mga giliw na
kalbigao, na ang inyong kasamang ito'y wâldng sa-
sakitin kungdi ang kaâhimikan ng tahanan, upang
mahandugan ng a iw at kasiyahdng ioob ang gking
anak at asawa; at lfcl6 kayong makaaasa na sa peg-
ibig ng dati'y iâng malikot na mahata ay wala
nang makaliahating sinomdn, Iiban sa kanyarg asa-
wa at sa kanyang sanggol na bagong kaluluwai sa
ii\Taoag.'' Ang ipinahayag na ito ng bagoog ama
ay n^gbuoga ng halakhakan at di gagaanong pag
bibuuao,
*'Naghahandog kamf ng maligayang bati sa gi-
Hw na kasamang Fidel Sulit at harinang&ng ma-
tupad ang kanyang panata, alang-alang sa ikat^ta-
himik ng pagsasamahdn nilang mag-asaw-a *'
Pagkabasa ni Sela ng mga talatang ito ay pa-
—
17i MAY PAGSINTA'Y WALANG PU30...
rang nawala sa sarili. Walaag aagaw4 kimgdi ang

ibulalas aog isiing iia'alim na buntuDg-troiBga at
sa gitaa ng matinding lungkot na nababBkas sa
mga mata niyang inaaligiran ng luha ay itinanoag
sa kaharap:
— iPamarito kaya ngayon si Rufo?
Jpinagtapc4t ni Selang hanggang sa mga «sandaliog
yaon ay pinapangarap pa rin niya ang pag ibig ni
Fidel. Nguii t ang paagangarap na ito'y parang
apoy na binusaa ng tubig sa harap ng m|a taiatang
kaoyang natuaghan sa pahayagan iig peryodistan^
naging la'aki niyaug matagal ding panahon Ma.
rahil, kaya gay6o ang mga paugungusap na binigkas
ni Fidel sa paaslterya, kaya isinampa sa kanyang
mga kasamahan na sa pag-ibig niya'y walaog mag-
hahati kuiig di ang kanyang asawa at ar)ak, ay pa
dahihing m ly isang ibig makibahagi ng*pag-ibg
na ya6n. At ang isang it6'y dili ib^'t si) a na nga.
— Nakita mo na —ang wik4 ni Para nakita
mo na mg lalaking iyang dl mawaiawal^ sa iy6ng
gunita? (^,Nakita oio na? Sinabi ko na sa iyo't
ikaw laTimg ang bukod t'in^ng nagpapakaulol sa
kaiisip ng mga araw na pinagdaanan.
Ang kamandag ng buhay ay tumag63 sa kai-
buturan ng pusd ni Sela.
— —
May katwiraa ka, Pura ang maluogkot na
itinugon,— may kaiwiran ka: iako'y ieang yl6l!
— Sinabi ko na sa iyong lloautin mo aog lahat
at saaii'ita'ahin ang maligayang pagkakataong hu-
—
mahaadog ?% iyo. Ang pag-ibig ni Rufo ang wika
pa.— ay napapansin kong taos na taos sa kaloobsn.
INIGO ED, REGALADO 175
Lahat ng kilos niya UaoI sa u6 ay' nag!)apaiii^vatig

ng iBang haiigariDg maiinis.
—Tila nga, nguni t .. pumari o kBja nya ngi:y6n?
Hiadi pa halo? natatap>5 yn-ig taD6 K î Sela
av naringig na huntilrnto ea nn^y piiaiai:! rg ba-
hay ang aato ng mayamang birtsta.
— Siyj1,..
Si Sela'y naPBtakbo sa «iKeb

u
Sa ma n t^ a 1 b. , an g 1j i ne ta ay m ^sn y a r- g s i i a '^ 'i odg
sa niiy hagdaoaii ng m5iril?ia oa inodista.

- -Magtuloy ka.
At naog ang pinatuloy ay nakaupo na sa ioob^
sa sHyang' iniwan ni Sela, ay iBa''agbir6ng tioawag
aog nagtago sa siiid.
— Halika, Sela— ang wilâ — hallka't bindi namdn
ako ang sadya ng taong naririto.
Bagama^t nak*)ngifi i ar g muliog lumabds si Sela

ay dt naman maipBgleskaild ang pamumutl^ at ang
pagkagulumihanan ng sumisikdo loob. Arg pu?^6'y
at para bî^^.ng isane? Faksfng m? y» mahinaiig !oob

na TiBUupo sa har-io ng hulôm.
— Maupo kayo— aog bahagya iBng nasabi sa'
bioBlatig tumayo up,*:^ng kumamay at bumati sa
kanya.
Si Sela'y* naDglalsmig. At sng p^.nglalamlg na
ito'y lal6 nang sa pagkaupo niya
nagir a: o n> ng,
sa silyang katapai ng ka'y Rufo ay nagtindig si

Pura nang wa'a rijaBg kasslisalita, upang iwang
nag^-'asarill silar4; dalawa. Ang unBng pumingki sa
akal^ ni Seli ay bakd naipahayag kay Riifo arg

kanyang pagtatanorg kung ito'y darat^ng.
— ^May sinabi ba pa inyo si Pura? — ang naita-
n6ng sa binata.
— Wala r;6; ngoni t.., im6 p6 iy6n?—-ang sa-
got ni Riifo.
— Wald p6 naman .., nakatawag lamang sa aking
leob ang pagkakaiân niy^ ga atin nang waMng
kapasipasintabi.
— naman niya sa inyong kay6
Nguni't sinabi na
at di ang aking pinagsasad}^, At ito'y siya
siya
namang totoo. Bawa't sandaling diimaan ay hindi
ak6 mapakali at di ko na lamaiig anhin a^ maia-
ting ko na agad ang bahay na ito
— ^Bakit
po namdn?
— Upangmalarnan ko na ang it'yong magiging
loob sa aking nilalayon. ^Natapos na kaâ ninyong
isipin ang lahdt? ^NaRing mapalad na kaya akong
magtam6 ng kasagutan ninyo sa% hapong ito?
—
Ang inaalaala ko p6— ang sag6t ni Sela, ay —
bak& kay6' ang hindt pa nakapag-iisip na mabuti
sa maaaring ibiinga ng inyong pangingibig sa akin.
Ang pag-ibig ay maaaring maglng matamls at ma-
aaring maglng mapait. lyd'y kaparis ng bulakiak
na samantalang may nagdudulot ng matimyas na
bang6 ay mayroon namang walang kaamiiy-am6y.
Mag-isip ng4 kay6.
—
Ang lahat p6'y naisip ko na.
—
^Pakimatyagan ninyong mabuti ang landas na
inyong ibig pagdaanan, baka kuDg sa kalagitnaan
ay m-akatsgpo kayo ng malalim na lutak ay eaka
pa magîsisi; napakahirap p6ng gawliin ang msgba-

lik sa pinanggalingan.
— Wa'a na p6 kay6ag sukat na alalahanin,

— Huwd-g kayong magpakabigla; mabuti na mu
nang kayo'y makimatyag at bakd mapakla ang tsdng
bungang kahoy na inyong ibig pitasln dahil sa ka-
gandahan lamang ng baldt. Magdaraya p6 ang pa-
ningin ng tao.
—Hindt —
p6 pagpuri sa sariii ang mahinahong
sagot ng binata, —
ay masasabi ko sa inyong sko^y
isang taong marunong umurl at dt nangdngahis gii-
mawa ng isang bagay nang di pinag aaralan ang
lahdt nang maaaring ibunga nit6
— Nguni't ako'y hindi ninyo nakikilala kung
sino.
— Ang nildlamdn daw p6 ng pus6 ay siy^lng
makapangyarihan sa lahdt. Tunay ngang kay6*y
wala pang isang ta6ng nakikilala ng akiog mga pa»
ningin, nguni't kay6'y matagal nang nakikilala ng
aking pus6,
Gay6n na lamang ang habdg ni Sela sa binata.
Ang mga salit&ng kariringig pa lamang niyd ay nag-
papakilalang gan^p na kawalang malay ng ieang
Napakamagdaray^ nga naman
nauul6l sa pag-ibig*
pald ng buhay.
Nang mga sandaltng yaon ay lal6ng nakilala ni
Sela ang kadakiiân ng pus6 ng binat^. Lalong
nasaksihdn ang kalinisan ng pag-ibig na sa kanya'y
iniaalay. Lal6ng natiydk ang mabuting hangaring
iniuukol sa kanya ng mayamang binata,. Kaya, hi-
23
gft kailda man, ay lal6 siydng nagdal^ng awa nang

hapong yaon aa kawaUng malay ng isang napada-
daI5 sa simbuyd ng pag-ibig, ng pag-ibig na buMg
at wal4ng pakiramdam. Kaawaawang binatj,ng may
raalinis na hangarin na mahuhulog sa kamay ng
isang marumlng babai. Ang pagk8awa.ng it6 ni Sela,
pagkaaw§,ng may kakambal na panghihinayang sa
masdsayang na kapalaran ng isdng binat^ng may
dakilang pus6, ay siydng nakapagpauntol wari sa
sagot na kanlkanind lamang ay inihand^ na niydng
ipagkaloob'
Nguni't nang raaalaala ang natunghan sa pa
hayagan, ang mga pangungisap na binigkas ni Fi-
del, mga pangungusap ca bu6ng sumakmal ea kan-
yang kahulihulihang pag asa, ay nalimutan ang ha-
bdg at aw^, at sa nangangatal na tinÎg ay nai-
tan6ng:
—Ât saan ko makikilala ang lahdt ng inyong
mga sinasabi?
Nabuhay ang loob ai Rufo.
— iKung saan? ioh, aliog Selal Ngay6n dln
kung inyong ibig ay pagtaliin natin ng mah'gpit
na pagkakabuh6i ang ating pitsd, ipakasdl tayo!
May katunayan pa kaydng dadakila sa katunayang
ibinibigdy ko sa inyo?
—Kunggayon ay umasa kay6 na ang malinis
ninyong pag-ibig ay may katug6ng pag-ibig na ma-
linis din.
—iSela...?
— Maniwala ka.
Ang langit ay parang nabuksan kay Ri]fo ati

aywan kung sa malaking galak o sa pagkahibdng
sa sagot na kanyang natana6 sa mga labi ni Sela,
ay malakds na natawag si Pura at sa buhdy na
buhdy na tingig ay nasabi ng bu6ng kasiglahdn:
—Ikdw ay isa sa magiging saksl tig aming pag-
iisdng palad.
IKATL0N6 HATi
«inii{iiiiHiuiuiiiiiiiniuiJiiiii(iii!ii>ii!iiiiiiii{iiiiiiii]iiiitiiiiiiiininiiiiiiiuiiiiHiiiiiiinii(iniiiiuiiBi
SA matataas na lipundn sa Ermita ay wala nang

mga diU kung dt ang
nagiging bulaklak ang
isang balit^ng baw^'t makaringfg ay napapamaang:
si Rufo Mondregal, ang napakaselang binata, ang
pinakamayaman sa bayan, ay walang abtig-abog na
nakipag isang palad.
Lahdt na'y di nakapag- akal^ng ang pakikipag-
isdng pus6 ni Mondregal ay napaparaos nang wa^
Idng kilatis. At sa isd pa namdng babaing walang
nakakikilala at hindt malaroan kung saan nagbuhat.
Bawa*t isd sa mga kaibigan ng mayamang binat^
ay nag-uukol ng kaalkanildng kur6 t palapalagdy sa
ginawi nit6. May nagmamasama at may nagbibigdy
naman ng matwid. May nagpapalag^y na isfing
kabaliwdn at may nag-aakal^ namang is^ng kaba-
nalan.
Sabihin pa ang dil^ ng mga tao...
—
Hindl ko akalimg sa kinapipili ng taong iydn
ay mahulog sa ieang babaing kilald lanaang sa kan-
yang tahanan— ang mkk ng isd.
~An6 ang malay natin kung ang kanyangna-
pangasawa ay talaga na niyiing kasintahan fa mula't

—
muld pa ang tugon namdn ng ibd,
— —
Nguni't ang masasabi ko ang katlo ng isa
pa,— ang kanyang katayuan ay nangangailangan ng
ieang babaing may pangalan sa mga lipundn.
— Hindi natin malaman kung ang pinakasalan
ni Rufo ay isang babaing may magandang ugali^
masarap na asal at matamis makisama
—
Kahi't na nga ano pa siyd ay hindi siyd bagay
sa kaibigan natin. Saka... ian6 aug malay natin
kung siyd'y isd lamang sa mga nagbabakasakaling
babai na nagkalat dito ea atin nga}6n.
—
Kahab^ghabdg na Mondregal kung magka-
gayon!
Ganito, ganit^ng mga palitaan ang nariringig
sa i?dng pulutong ng mga kaibigan ng mayamang
binata^ pulut6ng na kinabibilangsn ng mapagbirong
si Ramos at ni Rafae!, ang uman6'y nobio ng ma-
BBY&'t maalindog na modista, Si Ramos ang nag-

paliwanag sa kanyang mga kaharap tungkol sa ba-
baing pinag-uusapan, samantalang si Rafael nam^n
ang nagbalit^ng ang babaing pinakasaldn ni Mon.
dregal ay is^ng nag-aaral at hindi pangkaraniwan
lamang na gaya ng sapentah^ ng ildn.
— Si Sela ay isdng butihin— ang wika Ramos,n'i
—isang dalagang mahinhin at mapagtimpi.

— lyan ang noong araw ay madaMs mapalagay
sa mga pahayagdn,
dahil sa ganda at kabutiban Dg
ugali, na kinalulugdan ng maram^ng peryodista—
—
ang tugon naman ni Rafael, siyd^y naging ka-klase
ko at ang tunay niydng pangalan ay Mareela Nufiez.
—
Ngum't kahi't na aoo ang inyong sabihin—
—
ang tug6n ng iea sa mga kaharap, ang napanga-
sawang iydn ni Rafo ay dt maipipiling marahil ea
maraming nagkakapiiso sa kanya. Ni sa kalingki-
ngan marahil! *
—
Bawa't isd ay may kanlkanyang layon at pn^-
takaran sa buhay; bukod sa rito, si Mondregal ay
hindi bat^ng muntl na sa maliit na batong kati.
suran ay napaparapd-
—
Subali't ang babaing iy^n ay hindt niya gs-
anong nakikilala kung sino ..
—
Ang pag.ibig ay walang nakikilala.
— — —
Tunay ang sag6t ni Ramos, si Mareela Nu-
nez ay sa bahay lamang ni Pura namin nakilala.
Sa una pa lamang pankakita ni Mondre'gal, ito'y
tinibukdn na ng pag-ibig- At si Sela^y niiigawan
nga.
— Samakatuwid ay naiigawan ng wal^ng ling^ng
likod? .
.
— At pin^kagalan nang oa nakibalibalita muna?

di
Samantalang nasa ganit6ng salitaan ang mga
kaibigan ni Mondregal, ito naman at si Sela, ay
buong ligayang nagsusuyuan, nagpapalitan ng mga
sumpa't pangak6. Noo y ikatloEg araw pa lamang
ng kanilang kagal na walang ingay at walfing na-
kabatld kungdt si Pura, na siyang naglng ninang,
at ang isang kasamang lalaki ni Mondregal na siya
namang naging nioong.
Si Rufo'y nangangakd ng isang pagmamahal na
wâlang kahambing, samantaiang si Sela ay nagpa-
patibay ng isdng pag-ib'g na walang kasing linis.
24
—
186 MAY PAGSINTAT WALANG PUSO,.,
— Maniwal^ ka — ang wik^ ng lalaki,-— ako'y va*

l&ng langit kungdi ikdw.
—ManiwalS- ka nam^ng ang aking pag-ibig ay
mananatiling tapdt hanggang sa kabilang bubay
ang wik&, namdn ng babai,
— Sady4 namaog iydn ang inaasahan kong ma-
tamo sa babaing aking pinili upang kasamahin ha-
bang buhay.
—
Salamat kung ikaw*y nagtitiwala.
Nguni't si Sela/y gaoito lamang kung kahar^p
at nasa piling si Rf> Kung wala, kung nagtu-
tungo sa kanyang tangpaân, si Sela'y laging ma-
luagkot at tuwt na*y nasa malayo ang pag-iisip. Ang
pangalan ni Fidel, ng lalaking oaging kalunya niyd,
ay di mawal&wala sa k.^nvaBg gunitd, at ngay6ng
siyd^y kasdl na ay wari h<>gang nakikita â lah^t
6g dako, sa loob at fab^s ng bahay ni Mondregal,
sa nangakalapat na bintai a kung pabi at sa mga
palarind'ngan naman kung araw. At gaya lin nang
di pa sLyd ik nakasdl ay n^kangisi't waring nagba.
bala kung kanyang inaenag agdn, Tila bagd ipina-
aalaala ang araw na kanilang piLagdaan^-n at wari
bag^ng inihuhudyat na siyd y n^ hulog na sa kam^y
noon.
iKâwaaw^ng Mondregal!
Ang laging laman ng isip ni Sela ay bakd ma-
kahiwiitsg si Rufo ng buhay na kanyang pinagdh-
anan sa kaaiay rg periodista Baka siid'y kung
anuhin. Baka siyd'y palayasing parang is^ng alila
lamang. Bakd siya'y ipagtabuyang parang hayop.
Wala nang kahabitg.habdg na babaing paris niya
kung magkakagayon.
miGO ED. EEGALADO lb7
Sinasabing aDg pag-aasawa ay isaDg paglagay »a

pananahimiki Nguni t matdy mang pakiramdamdn
Di Sela ay tilawala siydng katahimikan, gay6ng may
asawa na at kaeal pa sa isang lalaking may pa-
ngalan at nakaririwaâ Ang leob niyd'y laging ala-
paap Hindi si>a b.nihiwalayan ug mga gunigum'Dg
uiaiiiim.
Tawing dumarating si Rufo ay wal^ siyang pi-
nakiklramdam^n kung it6'y may nahiwatigang ano-
man ukol sa kanya. Malayo p» ay pinagmamasdan
naig mabuti ang mukha, kung nangungul'mlim o
masayd, kung may paii-aalii langan o nasisiyahdn.
Subaii't sa'amat r.aiid.D at diway naaw^ sa kanya
ang langit at sa tuwing dumarating ang aâwa ay
wa^^ng ipioakikiiala sa kanya kutigdl bagu't bagong
psgsuy6.
iKaawaawang Mondregal!
— iNasisiyahdn ka ba sa akin?-~ang minsa'y
naitan^ng ni Rufo.
- Higit sa nasisiyahdn — ang magiliw na tug6n
ni Se'a, — higit sa nasisiyahdn, Rufo.
—Papatunayan mo na kayd ang tap^t kong
pag-ibig na malaon mo ring pinag-alinlanganan?
— Maano nawang mamalaging habang panahû
ang pag-ibig na iydn.
— Ât nag-aalinlangan ka pa ba?
— Hindt ako ea nag-aalinlangan— ang tug6n ni
Sela, — ang inaalaala ko'y bakd sa kasarapdn ng ating
pageasama ay ikdw ang unang masuya.
-iAk6?
— Ikaw Dga...
168 MAY PAGSINTA'Y WALANG PUSO .,
— Ak6*y tapd,t.
—Nguni ik^w'y mayaraan.
t
— Aog yamao ko'y na akiog eli sarili Lgayon.

— Ât kanino?
— Sa aHng dalawd,
— Oh..,
— At sa ating mga iadndk...
— ^,Hindi ka kaya masinungalingan?
— Ang panah6n ang raakapagsasabi...
— Ât kung hindi tayo magkaandk?
— Ano ang ating gagawin. Magsarili tayo. Se-
riiinia ang
natin lahat,
Lalor^g mabuti at naDg
ak6 y wal&ng mdkaagaw sa matanLis mong psgsuyd.
—-iMapagsarili!-*ang magiliw na ndiparunggit ni
Sela.
— Ibig ko nga'y maglng akiog bu<ingbu6 ikaw.
— [Gahaman!
— Sela.
ang babai'y binagkan ng isang mesuyong
At
hallk sa noo, tand^ ng pagmamahal, tanda ng tap^t
xia pagibig. Si Rufo ay ganap na nasisiyah^n. Si-
y^*y hindi nagkamalt ng pagpili kay Sela. Ang ta
mis ng ugali nit6, ang kabutihan ng asal at arg
katapatan ng loob, ay gan^p na tumutug6n sa kan-
yang maselang damdamin at mapagsarillng pag-ibig.
— —
Tayo'y magpasyal ang sa matamis na pag-
Rusoyiian ng dalawa ay naibukd sa bibig ng lalaki.
— —
Ât saan tayo paroroon? ang tsnong ni Sela.
— Kung saan mo ibig, sa Luneta, sa sine ..
—
^Sa Luneta?
Naisip ni Selang ang masaydng dakong ya6n
Dg Maynila ay siyang pasyalan ng maraming ibig

sumagap og malayang hangin Doo'y laging maia
ming tao, Maraming matang makasalaiian Ât kung
makita niya roon si Fidel? iAt kung makatagp6
niyd roon ang sinomang kaâma nito sa Pasulatan?
— iAyoko — ang wika, — ayoko sa Luneia!

— dKung gay6'y saan rao ibig na tayo'y paroon?
—WaU...
—iSa Sine?
--iLal6ng ayoko!
"lAba!
— Dumito na lamang tayo sa bahay.
— Baka ka mamaDaS"-FDg bir6 tuloy ni Mon-
dregai saayaw magpasyal na asawa.
— Ang mga pu6k na pinagyayayaan mo sa aki'y
mga bayag na laging dinadaluhan ng kung sinusino,
ayoko sa mga gaayang puok na pangbalana at lagi
nang maraming tao.
Kung gayo'y tayo na kina Pura-™-ang baling
ng lalaki.
— Mabuti pa— ang ayon naman ng babai.

Ang dalawa/y nagbihis» Makasandalt pa, ang
^
auto ng mayameng si Mondregal ay 'humahagunot

na sa lansangan, na para bagang ipinagpaparany^
sa mga tao ang dalawdng bagong kasdl na sakay
sa !ocb. Samantalang ang ganda ni Sela'y waiing
ikinardrangdl ni Rufo sa kanyang piiing, ang babai
nama y tila naklkimi at para bagdng ayaw na sa
kanya'y may makakita.
Pagkahint6 iig auto ng dalawa sa may pintiiar.
ng bahsy ng masay^ng modista ay si Sela ang

unang nanaog
— —
jPura! ang tawag bubat sa lup^.
Masay^ng dumungaw ang tinawag.
—
îAbd! tul6y, magsitul6y ang aking mga ina-
anak na bagong kasab
Ang dalawaag mag-asawa ay nagkatawanan sa
L Tingfg na biro ni Pura.
iBagong kasai! Kay sardp na tagurlng ikina-

lugod ng gayon na lamang ni Mondregal. Siyd'y
kasdl na ng^, at kasal sa babaing pinakatangi sa
lahdt niyang niligawan, Si Sela'y kanya nang bu-
tingbtio at di na maaari pang makakaldg sa raabig-
pit na tali ng kanilang pag-iisang palad. Kay^, pag-
kaakyat na pagkaakyat sa bahay ng rnodista ay
buong sayang nagbir6.
—Pura— ang wika, — ipinakikilala ko sa iy6, si
Gg. Mareela Nufiez ni Mondregai.

Isdng matun6g na halakhak ang naisukli ni
Pura sa gay6ng bir6 ng dati niyang kaibigan.

jMarcela Nufiez ni Mondregal!
waring nangliit. iNi Mondreâl! Oh,
Si Seâ'y
siyc4'y kay Mondregal na ngd. Hindi na kay Fidel,
hindt na sa lalaking malaon niyang kinasama, hindt
na sa makatS.ng tumula sa kanya nang malsong
panah6n.
Nguni^t ian6 ang ibig sabihin ng halakhak ni
Pura? iNi Mondregal! At si Pura'y humalakhak.
iKaawâwang asawa niyd!
—
Kumusia, an6 ang buhay-buhay? — ang ma-
m£GO ED. REGALADO 191
say^ng itinanong ng modista nang siiaDg tatlo'y

magkakaharap na sa upuan— ^kumugta ang buhay
ng mag-asawa?
—
Maligaya raman— itinug^n rg lalaki.
— Ah... namdng lig^ya sng inaasahan kong
talagd
mapapa inyong dalawa'. Isdng marangdl na la-
sa
laki sa pih'ng ng isd.ng mabait at magandang ba-
bai. Wîa na ngSng mahihmgt pa ang kahit sino»
iHindt ba Sela?
—
ilyan ba'y biro o ano?— anp: mabining itinu-
gon nit6, tugong may dalawang kahulugdn mandin,
na, ayon sa sulyap na ipinukol kay Pura ay para
bag^ng a'M lamaog dalawa ang nagkauna^âan.
—
Nguni't maaiaala ko pala— ipinakH ng mudista
sa hangad na madala sa iba ang salitaan,— ibakit
hindt ka}6 ma^liwaliw? Ang mga bagong kasal,
lalo nat maykayang kaparis liinyo, ay depat mag-
lakbay bayan, Hapdn, Bagyo n Los Banyos ..
—
Hap6t>, Bagyo o Los Banyos— ibinulong ni
Sela na si Rufo ang tiniiingnan. Ang gay6ng a- f
alaaia ni Pura ay ikinagaldk ng bagong kasal nti

babai. iMano na ngang matuloy! iMano na ng^ng
siya'y maaUs ng iId,Dg huwan men lamang sa ma-
gulong Siudad na it6 ng Maynl^! UpsDg malaô,
gandp na mala}6 kay Fidel &t sa lahat ng taong
nakababatid na si}a'y naging kalun^ a ng peryedis-
tang it6. —
Nguni't ang pgglalakbay na iydn a\ pi-
—
nanggugugulan ng salapi ang sa di kinuku^^ ay
ruisagot kay Pura, —
kung sa bagay ay Inasaidp ngd
ang is^ng paglabkbay na paris niydn, nguni't sa-
yang ng salaping magugugol.
192 MAY PAGSINTAY WALANG PUSO,..
—iSayang nga ba, Rufv ?— itinsndng Pina ni

sa lalaki.
— Ang salaping giniigugol ay nagiging sayang
lamang kung ang pinanggugugulan ay wai^ng ka-
pararakanK bagay — ang tug6n m Mondrega!,^— ngu-
ni*t ang paglalakbay na sinasabi mo ay tila kai-
langan nga ng mga bagong kthal na paris namin
—
;,An6 ang pasiya mo, Sela? aug baling na tan6ng
Ba asawa —
ang lahat ay mapapai alig sa iyong ka-
looban.
—
iAbd!
— Siya ngd, Sela — itinugon ni Pura,-— magpa-
siyd ka.
—Ât ako ba ang magkakagasta? Kung eino
ang maggugugol ay siydng dapat makapangyari.
Ang modista ay muliag tumawa.
— —
Tila ng^ naman ang wik^.
— —
Kung gayon ang sag6t ni Rufo,— kung ako
atig siydng makapangyayari, biikas na bukas ay la-
lakad tayo.
— Ât saan?
— Kung saan mo ibig, sa Hap6n o sa Bagyo. :
—Iba ngd nam^ng magpa^'iya aog may saiapi.
— ang patuloy na pagbird ni Pura.

At ang modista^y humalakbak na naman Mu.
iing paghalakhak na sumugat sa panimdim ng na«
glng kalunyd ni Fidel. Dahii kayd sa kanyang ka-
rumihdn, karumihdng hindi nababatid ng nadayang
lalaki, kung kay^ humahalakhak si Pura? Oh, kung
ang lahdt ay malalaman n Rufo, ng kanyang asawa,
.
ng kuiangpalad na lalakiag pikit matang umibig at

uapakasai sa isang babaing naging kaiunya ng ibdrig
ialaki. ;Sinasabi na nga ba niya! Sinabi na ngA,
ba niyd't sa pakikipag-isang puso sa ib^, sa ialaking
hindt niy^. naging kalunya, ay
hindi siyd iubhang
mapapatahimik Lahat ng tingfn, iahat ng tawa,
lahat ng halakhak ay makasusupat na lubos sa dara-
(iamin niyaag pinapaging maseian ng susimsiisoDg
dagok ng mga hilahil.
Nang ang magâsawa'y umuwi at magkapiling
na nahiga, hating gâbl na*y parang nariringig pa rra
ni Seia ang mga halakhak ng kanyang giliw na
kaibigang nakababatid ng kanyang mga iihiiu at
hiwaga.
iHalakhak!
Biglang tiaakpan ni Sela ang kanyang daiawang
iaynga at pumiklt; nguni't nsng rouiing dumiiat,
'ang anino ni Fidei, ng kanyangnaging kaiunya, ay
siya namang naanag-agdn sa may iangitiaogitan ng
kulamb6ng kinapapaiooban niiang mag asawa. Geya
rin ng dati, ang anlnong yaon ni Fidel ay may
madidiiat na mata, at siya ang piL.angdidiiataD.
Nakangisi at siya ang nginingisihan. Wari^y liag-
babala, at siya ang pinagbaba'aan.
Ang kahab^ghabag na kabai'y kiniiabutan at
nanglamig. N'yakap ang kapiiing na asawa na para
bagdng humih'ngi ng sakioio upang siydy ipag.
tanggoi Fa malâgsik na aninong kanyang nakikita.
Ang asawang niyakap ay tila naman naalimpungatan
sa pagkaka'dlip at bi'ang tijg6n sa gay6ng pgg.
25
kakayakap ni Se'a ay isang matur6g na hah'k sa

noo ang iginawad.
— Sela... asawa ko— ang malambing na wiklt.
Kung manukso nga naman ang kapalaran ng
tao. asawa
**Selfa... ko'' — ang wika n| tiwalaog
la-
laki; nguni^t ang
pinaguukulan ng gay6Dg tajiuri,
kaya siya nayakap, ay pagka't nakakita ng ibdng
anino: ang anino ng lalaking naglng kalunyd.
iiifiiiii!iiiiiiiufiiniiiiiiiiiiiii[iiiiHiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!iiiinii
^tuiiiiuKiiSWBniiieniiiiiiiuiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuitiiiiiuiuiniuaiiiniiiiiui
^ l^ INDI yata ak6 makapaniniwala.

I I — jAn6
ang malay mo!
—
Marahil ay kanyang nakapangalan lamang,
—
Masari nga, nguni't malamdng ang siyd na
iyan, kay sa maging iba.
—
Kiaakabah^n nga ak6 kung sa bagay; ngu-
ni't nag aalinlangen ako. iOh, maanong maging siya
na nga!
Ang nag uusap ay si Fidel, ang nagfng kalunyf\
ni Sela, at ang kanyang kaibigang matalik na si
Felix, isa riog mamamahay^g na nakababatfd ng
khat ng lihim Bg pagkakapagsbma ni Fidel at ni
Sela.
Isdng umaga noon ng araw ng Sabado sa loob
ng kanilaog Pasulaân. Kaharap ng dalawa ang
pdhayag^ng kastila na j^^ Jfercawî7 at isdng maikling
balit^ nit6 ang pinagtatalunan. Matapos bigkasin
ni Fidel ang huli niydng sinabi ay muUng tinunghan
ang piiiag-uusapan nildng balit^:
'Âng bunyag na masalaping bagong kasal na si
Rufo Mondregal at ang kanyang giliw na asaioang
196 MAY PAGSINTA'Y WALANG PDSO...
si Mareela NuTiez ni Mondregal ay tumulak kaha'

pong patungo sa Bagyo upang 'magliioallio roon ng
*'
ilang hiiwan
Binitiwang muli ang pahayagan at nangalum-
baba sa mesa. Hindi, hindi maBaiing ang Maree'a
Kunez ni yaoi ay si Sela, aog kanyaiig naging
!)abAi; imarahii ay nakapangalan lamaDg!
— —
Liban sa kanya ang wik^ oi FeliX; aj wala —
?:a akong nakikilala pang ibaDg MEtee'a NuBez
—
Ak6 ma'y v ald rn kung sa bagay— itinugoo
ni Fidel,— nguni t magkaftsawa ng isang niasalai !,
isanu balita at may baosag na pangaiai^ ang isaijg
'
abaTi^ nagdaan sa kamc4y ko? Parang isang pa-
p^Myinip. Hiridt uga, hindi nga maaoring ang tinu-
luK >y na Mareela Nufiez na iyan ay si Sela.
titw^ mga araw na yaon, ang dt pagkapalagay
ni l^blel,ay nag-iibayo at nagbubunga v.g di gaga.
Hn-ng kaparjglawd.n. Matagal na niyang piDagha-
hanap si' Sela^ nguui't hiwatig man lemang ay di
siya nakakatamo Parang kinaia at sukat ng Laho
ang kanyang nagfng babai.
Ipinalalagay ni Fide! na ang gayong pagkawala
ni SeJa ay i-a niyang malaking saguiin. Siyd ang
may sala nang. pagkapalungl ng noo'y Irai^g mari-
lag at nialinia na dalaga at, dahil sa kanyaog gi-
nawa., ay siyd rin ang magiging may kasalanan sa
maaaring maug}a?i sa kulang palad na babai, kung
sakaii...
*Kung sakabiig si Sela'y ganap na mapariwara.
MahuUig sa mga ganid at mapagsamantala. Mag-
biM ng balik afc rnangalakal ng laman.
;0h, ano nga aiig malay niya! Si Sela'y ipi~

oalagay niydng wala nang magiging katabimikan.
Kiiald niya ang ugal! nito, na, upang huwag eum-
bataa at magtamo ng melulapit na parusa ng palad,
ay hindi na mamabutihin pang makisama ng tiwasay
sa piliog ng ibdrig laiaki. Ang katunayan nito y ang
mapilit na kahilingang ginaw^ sa kanya matapos ma-
batid na siya y nakipag-isang pus6: ang bahagi ng
kanyang pag-ibig. Si Sela^y nakikibahagi ng pag-
iliiz, pagka'r wala na omanong magigiDg kaaliwan
iibaii na lamang sa kanyang pag-ibig Oh, ano nga
ang malay niya! Ang kanyang naging kaluny^ ay
maiamang na mahulog sa oapakasamang kapalaran
kay Fa mapabuti at oiapatahimik. Saka **ang isa .
raw tiagigipit, sa patab'oi ma*y kumakapit'* Si Sela'y

bibos na ulila at walôg kaniBganak na maaaiing
takbuhan.
-r-Kay laki nan sagutin ko ngay6n dahil sa
babaing iyan! — ang wika ni Pidel sa kahaTap.
—Kahabaghabag neanp babai iyiin, kung mag-
kakagayon—ang tugon naman ni Febx.
—Kung bakit pa ak() nagpakalulong sa kanya.
— AX isipiog sng maririkit mong inlA ang siya
iamang nagfng sanhi.
— Oh, babai, babaing napadadaâ sa mga bu-

laklak ng dila. kaming mga laloki'y
paff nali'igah'g
moag lubos, katabdghabag na Sela!
— Subaii't aywan —
ko ba, Fidel, kung ano't
hulog na hul6g ako sa paniniwalang ang Mareela
Nufiez ni Mondregal na it6— at itintiro ng daliri
198 MAY PAGSINTAT WALANG PUSO. .
ang El Mereantil, -—Biy diU na nga iba kungdt ang

iy6ng naglng kaluny&.
—
Maanong maglng siyd na nga iy^n at ng ako
nama y natatahitn k nang lub63. Upang sabihin ko
sa iyo ang totoo, kaibigan, sa mga araw na it6*y
wala ak6ng magiging katahimikan kur g dt ang ma-
balitaan at matiyak na si Sela'y lubusang natata-
himik na sa piling ng ibang lalaki Habang hindi
ganit6 ay slapaap na totoo ang aking loob, at aywan
ba kung ano't ak6'y dt patantanan ng nagpupuyos
kong budhi Maging araw at maging gabi ay wa-
riag sinusurot ak6 ng budhing iyan at oras oras ay
sinasabing ak6 an^ may kasalanan at magigiog may
kasabrian pa ng pagkapalungi t pagkapahamak ng
isang mabait na babai. Napakaiaking kalupUin nga
nang nagawa ko. iOh, Sela .. Se-a,.. saan ka kayA
iiaroon ngay6n?
—Tilawalang mabuti, kaiblgan— ipinakli ni Fi-
del,c— kung dt ang makibalibhlit^ tayo ea puok na
tinitirhan ni Rufo Mondregai na nakapag-asawa ng
isang Mareela Nu!iez na ibinabalita ng pahayagang
it6.
— Si Mondregal ay tsg^ Ermita, ayon sa pm-
kabatid ko.
—Oo, taga Ermita nga.
—iNguni't bakit namdn napareon si Sela?
— Maaaring magkaroon
siyd.'y doon ng isang ka-
kilala na siyang tinirhan at pinakisuniian.
—Mabati na n|&ig alamin nating mabuti ang
lahdt.
— Huwdg ka sanang manghimagal sa mga pag-
IKIGO ED. REGALADO 199
tulong na ginagawa mo sa akin, alaag-alang man

lainang sa aking il<atatahimik,
Si Fidel ay walang hinarap nang araw na ya6n
kangdi ang sumulat ng isdng tula, isdng tuIAng ma
lungkot, nguni't matami^; tul&ng saMt sa ngiti ey
bugoK sa lambing; maramot sa bulaklak ay hitlk.
sa bunga, Ang ipinalayaw niyd kay Sela noong
araw, noong it6'y dalaga pa, noong dalaga pang
lagi niyang tinutulaan, palayaw na Bltuing Lupa,
ay siya ring ginamit at pinaghandugan. At aig
dati rinniyang lagd&ng Takip'Silim a? g ginamit.
At ang pinamagatdn ng ISaan ka naroon?
tuld'y
Si Sela'y pinaghahanap ni Fidei sa kanyarg
tul^. Itinatan6ng pati sa mga bulaklak. Sa mga
bituin Sa panginorin. Sa lengit. At sa labat na.
—
iUlol! —
ang naibir6 kay Fidel ng lahi^t niyang
kasamahan nang ang tula'y lumabas na.
iUl6l! iUl6n
iUlol!
—
Oo, may katwiran kay6,— ang raalungkot na
naitug6n ng naglng lalaki ni Sela isd, —
ng&ng ulo
aag katulad ko ngayon
Kinahapunan, ang dalawdng magkatoto ay mstr-
kaakbay na nagsadyd sa Ermita; datapwa't sa la-
hdt ng bahay ng mga kakiiala't kaib'gang inakyat,
palibhasa'y nasa isdng kalagayang kaparis din nija
at di nakakaabutang-siko ng mga maykaya't nasa
matataas na lipunan, ay walang ndtam6ng kaliwa^
nagan hinggil sa inaaiam nildng lihim. Lahat ng
pinagtanungan ay nakakakilala ngd kay Mondregal—
pagka't wa!& namdng taga Ermitang di nakakakilala
sa mayamang ito, —
nguniH sa kanila y wa^& namdng
200 MAY PAGSINTA'Y WALANG IÛSO:.. '
naipahiwatig kuDg di ang }>8DgyayariBg yao y iki-

nasal nga at ikinaâl sa igang babaing, ayon sa ka-
nilang hiwatig, ay maânda, sariwa at bagay na
bagay sa naturang lalaki,
— ilkinasal sa isaDg masi:anda at sariwang babai!
Ang^balitangit6*y lalong DSgpaaDdap sa lool)
ng nakikibalita.ng peryodista. HiDdi meaaiing aDg
Mareela Nasez na kanyimg Datunghan sb El Mer-
eantil ay si Sela, ang kanyang naglng kalunya, gaya
ng sapantaha ni Felix Huidi, ioh, hindi! sapagka't
si Sela ay hindt na sariwa. iLaota na! iUn^-iyami!
Kung ilang panahon nang piriaparigiiiutdin Dg mai-
init niyang kamay!
— —
iHind! siya! îbinulong kay Felix.
Ang binulungan ay nagkiblt lamang ng balikat.
—
Ikt di ba nara^n ninyo nakikita pa haogga
ngay6n ang babaing naglng asawa niyA?-~-itinan6rjg
ni Felix sa isang pinak!kd)alitaan,— ^lhindt ba ninyo
mailarawan sa amin ang kanyang tikae at any6?
— —
Hindi—-ang sagot ng tiaandng, ako'y wal^ng
nalalaman kung di si Rufo ay ikinasal lamang nang
walanet abug-abog*
—
iHindi ba aaman ninyo na'i abatid kung taga
saan ang napaagasarang babai?
—
Hindi rin, wa^d akong naringig na mga sall-
salit&an, kungdi ang ksnyaug nagieg asawa ay ka-
mag-anak ni Pura, ng magandang dalagang an^k
ng nasirang si kapitang Palermo diô sa amin
—
ikt sino po aug Purang iyan?— ang masipasig
na tanong ni Pidel nang maringlg ang isdng panga
lan^^ tila raalaon nang nakadikit sa kanyang mga
taynga.
!
—-Si Pura Palermo, ang kilalang modista...

— iAh, siya nga paUl— ang oulas sa mga labi
na para bagaiig ndgunitang ang pangalang ya6'y
nakikilala lamang pala niya sa paanunsio sa mga
p<4 hay agdn— mo dista
;
— iKung gay6'y kamag snak ni Pura Palermo?--

ang usisa ni Feiix
•-Ât kamag anak na malapit pa raw po...
Hindi. Hindi ngft mangyayaring ang babainj?,
naging asawa ng masalaping si Rufo Mondregal ay
si Selang naging kalunya ng mskata. Yao'y sari\va
pala at kamag-anak pa ng bentog na modistang bi
Pura Palermo. Si Eidel ay naUingkot ng gayon na
lamang ai: naisip na si Seâng kanyang pins^haha-
nap at ipinagtatanoog ay isd nang tuy6t at king;
saka, ivvalA nanii; kamag-anak!
— Hindi, hindi nga siya, katoto. ang nawika—
kay Felix.~Siy^'y walang kamag-anak. Siyd'y lanta
na, hindi sariw^...
Ang makata'y litiinglito nang iwan ai'g pinaki-
balitaang Ermita. Sînantalarig ipinipilit ni Felix

na maaaring' anii!: Maree'a Nunez na yaon ay si
Sela na nga, nama'y hindi mangyering mElâ-

siyd,
payag, palibhas5.'y malaûrgmala^d arg mga h\wH-

tig na kanyang natamo sa il^ng pinagtaiiurgan.
Saka tila hiDdi maaaring tanggapin na ang isang
mayaman at may pangaleng katulad ni Riifo Mon-
dregal ay pakasdl sa isdng babaing lanta at bnkod
sa lanta ay naging kalunyd pa niydn'g matagal na
panahon.
—r^ganiH ang mundo'y magdaraya— ang giit ni
Felix.
26
202 MAY PAGSINTA Y WALANG PUSO.,.
—
Tunay nga~-itinug6n naii dn ni Fidel, subaliU—
aog isang katulad ni Mondregal ay hindi maaaring
dayain ng gayunggaj6n lamarg.. .
—
Kung sa pangangalakaP o â pagbilang ng
salapt ay oo, hindi ngd siya maaaring deyain; ngu-
ni't ^sa babai? llAng mararai gal na maginoo ang
nahulog sa kamdy ng marurtming babaing hig(t pa
kay Sela. Ito y hindt raraan lingld sa iy6 at naki-
kilala mo pa kung sinusino sild
-l.^ ?
— Ang sira ng ieang babai, Ial6't matapos ma-

sir^ ay magpapakahuti sa hangad na malag^y sa
tahimik na kabuhsyan, ay hindi makikilala ng si-
nomang lalaki. Ang ka iîirg pagiging masam^ ay
hindi napapaguhit sa noo. Saka,.. ^hindi mo ba
batid na ang isang dalaga, kasakdalang napahamak
ng makaitlo sa silid ng isang tahanan, kung maka-
pag-ayo3 na^t makaâglagay ng tapis, ang dalagang
iyan, sa matd ng madl&, ay dalaga pa ring kaparis
ng dati?
—
^Datapwa't si Sela?
—
iOh,îlang dalagang may buhay na mahigit
pa kay Sela mayron tayo i-gayon sa maruming Siu-
dad na it6 ng Maynila!
—
^,Datapwa't^ si Sela? Si Sela g eaging ka-
lunya ko, sa kamay ng isang napakayaman sa Er-
mita?
— —
[Tao ka oald! itinug6n ni Felix, sinabi ko —
na sa iyoag ang mundo y napakamagdaraya. Ting-
nan mo, pumasok ka sa loob ng iUng simbahan
at sa kanildiig sinapupunan ay makikita mo ang
i'ang magagandaiig babaing rangakbluh6d at sa wa-

riy nangagdarasal ng bu6ng kataimtiiBan; nguni't
l'ilAm mo? a ;g marami sa mga babaing iydn ay
makasalanang higit pa sa naglaboy lamang sa mga
l^m angan. Dumalo ka nam^n sa mga pagtanggap
at sayawan sa Salong Mermol o ka^d'y pa Palasio
Tig Malakanyang at doo'y makdkakamdy ka ng ma-
raming babaing nagniningning, may makinis na pa-

lad at malinis na malinls; nguni*t âldm mo? ang
marami sa kanild ay napakaruming higft sa ilang
I abaing nakikilala mo at nakikilala ko.
-i . . . .?
— Oo, Fidel, ang muudo'y magdaraya at ang la-
hAi ng bagay sa ibabaw ng lup^ ay napapatong
bia tinatawag nating kabalintunaan.
—
Datapwa^t ^si Sela? ang giit ni Fidel. —
—
Si Sela, si Sela giliw na kaibigan, ay babai
ring kamukha Eg iba; maaarlag magdaya kung ibig.
Kayd..
-i . .
.?
— Ano ang malay mo kung ang kanyang

ngS,
nadaya ay si Rufo Mondregal na ng^, ang maya-
mang taga Ermita, ang may pangalang bansag ea
lahat ng mataas na lipunan; alalahanin mong ang
Dios, wika ng4 ng ilan diyd,n, ay marunong sa la-
h^t at upang mapagtimbangtimbang niy^ ang kan-
yang mga nilikhd, ang itinapat sa langit ay pusal!.
— ^lbig mong sabihi'y pTisali si Sela at langit
ei Fidel?
— Ang malinis ay bihitang makatagp6 ng ka-
puwd malinis.
—-Ngimi'taywan kiing bakit, kototo, sy hh di

a'x6 mahulog sa paniwala ttoug mg Mnreela Nune^
|:a ating nabasa kanina.ay dili iba't si Selang aking
pinaghahanap.
—
Maaari ngdng hindi, nguni't maaari rin na-
— —
mdog 00 itinug6n ni FeliX; subali't sa gandrg akin
ay malamdrg it6ng huil kay sa ung.
—Maano n^ nga, maano na ngaEg maging siyd
na at nang ako'y natatahimik na nsmdn,
—
Tumahimik ka na— ang patawc4ng sag6t ng
—
kausap, tumahimik ka na sa pilieg ng hirang mong
aeawa at manalig ka sa aking ilâw^y na^karoon ng
isang manunubos pard kay Sela.
— Nguni*t habang di ko natitiyak na ang Mar-
eela Nunez na iyan ay siya na nga ay hindi ako
maaaring manahimik.
—Sa anti't ano man, ang nangyari'y nangyari
na.,.
—
Oo nga, katoto... at sa lahdt ng nangyari'y
ako ang may kasalanan.
Nagniningtiingan na ang mga ta a't bitii^n Fa
langit nang ang dalawang manunu'at ay ma|hiwa-
iay, matapos magkamay ng mahigpit. Sa pag-UTî
ni Fidel ay walang napsgpakiian ng paningio; ha-
b^ng na' ialakad ng maraban, kung di ang i.ârg
maliwanag na tala Ang talang ya6'y maningning
ria higit ga lahat, datapwa't walang antiano, ang
tala y nawala sa kanyang mga matd at waring si-
nakmal ng isang makapal na panginorin; nangulim-
lim muna at pagkatapos ay ganc4p na naglabd.
~iAh, gaya rin ng mga babai!— ang naibul6ng.
Datapwa't makasandali pa, ang ta'a ring yao'y

ioiiuwa ng maitim na panginorin,, pinagbalikan Dg
Uwanag at sa wari^y la!6 pang nagningBing kay â
rati.
— iAbj gaya rin nga ng raga babai, walfing pi-
nag-ibhan!
At si di man sinasadya ay naihambing
Sela,
Dg makata maningning
sa na talang ya6ng maganda
riaug B^kmalin ng ulap ay lalo pang gumanda ng
muling iluwa
~May katwiran si PeliK—ang naibulong pa,~
ang rnundo nga*y napakamagdaraylt...
III
m^ AGKARAAN ng isdng buw^ng di pagkaksbali-

taan ng antinganoman ay isang napakahnbanpr
liham ang tinanggap ni Pura kay Sela buhat sa
Bagyo. Nguni't ian6ng liham! Yao'y hindf sulat
.
na pangkaraniwan lamang ng kaibigan sa kaibigan,

ng kapatid â kapatid; ya6*y buong ulat ng kasay-
sayan ng isang pusdng namamahay sa paraamr^nglsw^^
yao'y salayssy na bu6 ng raalulungkot na sandp.ltrg
gumigiyagis.â kalulwa ng isang sawmgpalad, yao'y
raalinis na pagtatapdt ng isd^ng may dpmdamiig
nagdurusa at lumalagok ng mapapalt na apdo ng
kabuhayang waldng ligaya, iKulang palad na babai!
Palibhasa'y wpring nakikita rg noaâydng mo-
dista sa mga talata ng sulat ni Sela ang isdng pu-
s5ng sugat^n at dalawdng mat^ng binabalungan ng
ma8agan&,ng Iuh&. ay hindi pinagsawaang lasahin
ang nabanggit na sulat na ganitd ang br6 g rila"
lam"dn:
*'Para: Kung sumasaisip mo ang palagdy na
ako^y lumalasdp sa marikit na liâliwang it6 ng
maliligayang sandali ay pawiin mo aog palagdy na
iydn: ak6'y ndparit6 sa isang pu6k na kaakitakit
upang lalong maramdamdn ang kirot ng sugat ng

aking buhay. Kapdg ang tao y wa'ang naiisip kung
di ang maitfm niyang kapalaiBn ay nakakalimutan
ang lalong maseselan niy^ng tungkulin. Ito marahil

ang sanhi kung ano't hindl kitd napadalhan agdd
ng sulat upang ipabatid anp maluwalhating pagda-
tiog namin dine ni RlIo. Nuiig ikatlong ara\^ ay
tiDangkd kong sumulat, nguni't ang aking mga da-
liiry pinapanginig tuwl na rg mahilumbay na san-

daling aking dinaranas at, sa lagtattigka kong
ipagpatuloy kinabukaân ang narasimtlj<n ko nang
mga tala'a paui sa 336 ang gayong pangyayari^y
muliiig nakapagpauntol, haiggfing ea naulit ng nau-
lit ng mga araw na pumunod, at ang putolputol na
talatang pinap-uugnay ko ara\âraw ay humabsl cg
humaba at naglng para nang kasa^saân ng isdng
buhay na nasa tubig ay nauuhaw, nasa gitna ng
mga pagkain ay nagugutom at gay6ig neea sina-
pupunan ng aliw ay nalulungkot. Anopa't lumdla-
biis na it6'y hir.dl na isdng liham, Pura, kungdi
mga pilas na ng puiitpunit na aklat ng ibdng û-
&6ng luray. *It6*y itinitik ko, gaya Eang sukat mo
nang mahinuha, sa mga sandaltng wald 'â bahay
ei Rufo, ang aking asawa, pagka't ang kahapishapis
na kahaDon ng isdng b&baing paris ko, ay mabag.
sik na lason para sa isdng lalaki iPara ea kanya! —
*Âywao ba kuDg bakit, matay na pakiramda-

man ko*y tumututol aug akirg puso na si Ruio'y
ituriag na aking asawa, bagamc4*t kami'y karai sa
hardp ng dambanang kinaialagyBn umano ng Dies.
Sa tagurtog asawa, ang pus6 ko*y tumututoL Para
riyan ay waring nawawala ang akirg pus6. Gayon
man, si Rufo'y aking iniibig. Iniibig at kinaiâwaaD.
Iniibig, sapagka*t siy^*y naglng parang isdrg manu-
nubos na humugas sa aking mga dusing. At kina-
dawaan, sapagka^t naglng manunubos nang di na-
kababatkl ng tunay na kabuhayan ng sawing palad
na kanyang tinubos, Kaya*.. [Ri Rufo'y hindt ko
asawa! Maim pa'y ak'ing panginoon. Sapsgka't ak6*y
tmubos. Tinub6s sa matalas na kuko ng marungis
na buhay na aking /dwa.sawka?i iKahab^gbabag kong
asawa! Panginoon pala, ak6 y nagkamalt. iKsba-
baghabag kong pangiooon!
**Hindi ko maubos-isipin kung an6't hangga
ngayo^ hindi mawalawala sa aking panimdim ang
minah^l kong si Fide^ ang aking naging lalaki, na-
ging kalunTa at maiaong panahong kmasama. Kung
kami^y magkapiling sa higa, kung kami'y magka-
salo sa pagkain, sa pag-uusap at sa lahdt lahdt na...
aywan ba kung bakit naipalagdy kong hindi si Rufo
ang akiog kapiling at kasalo, kungdi siyi, si Fidel,
ang naging kalunya ko. ^lto kaya'y bunga ng isang
tapat na nalanta nang wala pa sa panahon? iMa-

rahil! Nguni't natatandân kong ang bagay na ito'y
sinabi mo sa aking i-ang kauluhin. May katwiran
ka marahil: ako nga'y uloh SubaU*t... sa anu't an6
man, sa umiibig man ako o nauulol lamanp, ang
totoo y hindi ko malimuthmutan ang lalaking kina-
pahamakan ko at hindi maamiri ng aking budhi
ma si Rufo y aking asawa. Ang isdng asawa ay da-
pat maglng malinia. Alo'y marumi. Kung di man
pusaling nakaririmarim ay putik Daniung dapat pa-
ngilagan.
''Hindi ko matiyak, mabal na kaibigan, kung
8aan hahantong ang aking malungkot na kasaysayan.
Matay kong pakiramdaman ay tiia hinihintay ako
ng lalo pang maitlm ni saodalt. Kung kaihin da-
rating ito? Kung miusa'y tila kinaiinipan ko ng

iabialabis at kung minsan nama'y tila naipanana-
langing huwag nang dumatiog kaiian man. Nang
ako^y pangaralan mo't binigyan ng mga payong higlt
sa tunay na kaoatid ay naipalagay kong minsan,
matapos maniwala sa magigiliw mong amuki, na
ang pag aasawa sa isang marangal at mabait na
lalaking katulad ni Muiidiegal,. ra, buk6d sa ma-
riwasa ay uaiiibig pa ng taos sa loob, ay siya kong
tanging katubusan at ang naliligalig koeg budht ay
matatahimik na sa gitn^ ng lug6d at ah'w Nang.
27
liliit akong ipagtapdt sa iy6 ngay6a, pagka't bakd

mo ipagh'nanakft, na, bukod sa ako'y hindl ndpa-
palagay sa isaog bahagyang katahimikan, ay narito't
lald pa ngdng nag'ibayo sa lungkot at pagkabalisa.
Nguni't ikdw na isdng may malinis na budhtng
kaibigan, tap^t na kasamang waldng hinangdd kungdi
ang aking ikapapayapa. ay waUng anom^ng pag-
kakasalang nagawd. Ang hapdi ng kasaliw^dng
palad ay hindl mararamdaman nino man kungdt
nooag mga taong naday^ lamsng ng panahon. Ik^w
na di nakakakilala ng anino ng mga dalamhati sa
pag-ibig ay wal^ng nakikita tuwl na kung di ang
isang maligsyang bukas, ng is^ng bukas na mabu-
laklak, puspos ng luwelhati at kapalaran.
*'Maibabalita ko sa iyong ang pagmamahdl sa
akin ni Rufo ay lalong nag-iibayo sa mga araw na
ito. Sa palagd,y ko ba, ang taong iyd'y hindl ma-
aaring mabuhay ng malayo sa aking piling; ak6
aog kanyang ligaya, ang kanyang aliw, ang. ..lahat
na. Kung siy^*y si Fidel, marehil ay wala iâng
napakatnargayang mag-asawa â ibabaw ng lufaEg
di parii naming dalaw^. NguniH siyd'y hindt si
Fidel kung dt ei Rufo. Ka>d, ânong ligaya ang

maidudulpt ng isang babaing kung ibigin man ay
wal4 namang pus6 para sa kanya? Ak6'y nadaya
ng panah6n, Ang tagurtog asawa ay di ko kinamuhiarg
katalad ngay6ng ak6*y napakasdl na sa isdng lala-
king binulag lamang ng aking kagandahan at ka-
hinhinan. (Kahabaghabdg na Rufo: patawarin mo

ak6 at hindi ko nalalaman ang aking ginagawa nang
ak6'y pakasdl sa iy6!) Nguni't ipagtap^t mo ng&
sa akin, Pura: iak6 ba ang may kasalanan nang
nangyaring iyan sa aking asawa? iKulanipalad!
^Hindi ka ba naaaw^^ sa kanya?
''Lahat ng kilop ko ngay6n ay paw^ng pagpa-
pakunwart. Sinisikap kong ang kanyang kasawidn
ay huwag msging kasakitsakit. Datapwa't ang buldg
na lalaking iydn ay parang wa^ftng pakiramdam at
tila bagd hiadt napapansing ang aking mga ngiting
panalubong sa kanya ay may kamandag, may lason,
may daldng kamatayan. Tumatawa ng& ak6 ea kan-
^
yang hardp ay an6 pa. Pawang pilit. At paw&ng
pagpapakunwarl, inuuiit ko.
''Maibabalita ko pala ea iy6. Isdng hapon ay
inuwidn ako ng bulaklak. It6, nang nasa kanyang
kamay, ay maganda at sariwangeariwlt; nguni't nang
raapasaakin ay di naglipat-sandalt at nalanta. Hindi
ko sinasady^* ay aking nabHiwen. Nang kanyang
nagdaUnu-aw^ namdn ak6. Upang ang pang-
pulutin ay
yayaring ya6*y huwag makatawag sa kanyang loob
ay magiliw ko siydng hinagkan sa noo. Nguni't
pagkasawlsawing kapalaran mayroon ak6. Saman-
talang sa halik ko'y ganap si\dng naligayabaB, ako

namd'y parang napsso sa rc6 Diyuog ndsa'ang ng
aking mga Irbi. "Masasabi nao ba sa akin, Pura,
kiing ano ang kahulugdn ng lahat ng it6? lyan
kaya'y babalA na ng maliligalig na araw na nala-
iapit? iAro ang malay natin! Wika mo nga, ang
magdaraya. iHarinangang ako'y nadadaya
ratindo'y
lamang ng aking mga gunlguni!
^'Datapwa't si Fidel ay siya ko naog siyang na-
kikita wari sa iahat ng sulok ng aking silid. Aywan
ba kung ano't ang anino ng taong iyan ay lagi
nang tila nagbibigay ng paruâ sa aking budhi, ga-
yong siya at di naman ako, asg may kaswlanan
ng araiog pagkakala} 6; ng pagkakasdl niya sa iMng
babal at ng pagkakasdi ,ko naman ea ibang lalaki
Buhat kaya ito sa pang}ayaring BBmantalang pag-
ibig na tapat ang pinuhunan ko sa kanya ay pu -
song mapagiaro naman anp pinnhurao ni}^ sa akin?

Magkaganito man ay h^ndt ko makuro kung an6^t
ang sai^lngpalad pa ang piiiBlalsg^k rg mapapalt
na sandali sa lah^t ng oras. Ang maligaya nga
naman ay'" maligaya at ang sawi ay sawi. Kapa-
kabiiplt namdng magparusa ng langit sa mga taong
sioisiki! ng kapalaran.
"Buhat nang sko'y makasal ay sirapanâh^ mo
na marahii na ako'y malalagdy na ea tiwaây na
INiGO ED, REGALADO 213
huhay at ako'y magigiDg malu"vvaihatl sa sinapu-

puoan ng i:aiig kalagayang mariwasa, pagka^t ma-
salapi ang naging asawa ko. Datapwa't nasabi ko
naog ang b-uhay koy lalong naliiigaiig at para ba
gang aag kariwasaaDg iyiio ay nagiging mabagsik
na isson sa akmg mga kasawiaDg natBmd- Kung
baga sa biilaklak ak6*y kabambing d| isang nala-
ianta sa hamog, nguni't nanananwa sa iDit ng araw,
Nangingilabot al 6 m kayaman£Dg inihahaDdeg sa
akia oi R fo at kiing kaya lamang matahimik ay
kung ginugunita ang tamls iig palayaw na ginugo!
sa akin iaiakiiig una koDg inibig.
ng
"Para kong riakikitaug ikaw'y tumatawa dahil
sa mga sinasabi kong ito. Nguni't.^ ioh, Pura,

kuDg nararamdaman mo iamang ang aleing dina-
ramdam! Yaong kabab-hdng ang buiakiak ay min-
tsan lamaag kung maiagas ay ngayon ko napatutu-
nayao. Sa iarangau ng buhay ay hindi na ako

sariwa ngayoo. Paiibhasa'y iisa lamang ang tunsy na
pag-ibig ^^y narito't ako y ianta na, matapos dayain
ang pag-ib"g koig i}an. lOh, kung hitidi man la-
mang saoa baniil at waiang biihid aog pinuhunan
kong pag/dnta^ marahil ay hindi ako nagdaranas cg
mga dinaranas ko ngay6a. Yaoiig mga babaina bi-
Banggit mo pb, nWn noong" araw, na animo y para-

parang mapapalad ngayon sa piling ng mga iaiaking
214 MAY PAGSINTAT WALANG PUgO...
nadayS,, marahil ay hindi namuhunan ng tunay na

pag-ibig sa mga lalaking raay mga kamay na ka-
nlMng pinagdaanan; marahil ay nakipaglaruan lamang
sa larangan ng paggiliw... Nguni't ako, akong na-
muhunan ng taos na pag-'rog ay ndritot parang
is^ng lantang dahon na tinatang^y ng is^ng malak^s
na sigwa.
'*Ang lungkot ay siy^ng aliw ng isang puF6ng
saldt sa ligaya. Ak6ng malaon nang di nakikilala
ng kaligayahan ay ndrit6't hindl hinihiwalaydn ng

lungkot. Marahil ay updng huwdg masawing lal6
pagka't ang kaligayahang nasasalig ea is^ng buhay
na mapagkunwari ay kamatayan ng isang may

bandl na kaluiwa. Katutuh5 sa raga taong sa-
gank sa^ hirap ay may pus6ng malinis aug mag-
pakatimpi ea lahdt ng dagok ng kapalaran. Hindi
ko ibig sabihing malinis ang aking puso, pagka't sa
katotobanan ay patSy na ang pu?6ng iydn, nguni't
ak6'y nagpapakatimpt. Ang kieahahabagdn ko nga
lamang ay si Rufo, ang naday^, ang may tapat na
pag-ibig ay di nakatagp6 ng isdng malinis na babai.
*'Nang hullng pagdalaw namin sa iy6 ni Rufo
ay nagugunitd kong ikdw'y humalakhak ng matu-
tun6g na halakhak, nang ang aking asawa (nagka-
mali na namdn ak6, panginoon pald!), ay nagbir6ng
ak6'y ipakilala at sabihing si Mareela Nunez ni
Mondregal' An^g mga halakhak mong yaon ay bi-
nigyan ko ng ibdng kahulugan kay sa iyoDg ibig

sabihin noon marahil Alam kong kahi*t na batfd
mong ak6'y marumi at naging kalunya na ng ibang
lalaki ay hindi mo pagtatawandn si Rufong tila
ikinararang^l ang pagkakai ag.asa\â sa akin. Nguni*t

^ywan ba kung bakit ay sa dakong ito naigagawi
ko ang pakahuiugan mâ sa iyongSa halakhak.
anii't ano man ay dapat kong damdamln ang dam-
damin ng sking manunubos. Ano kaya ang aking
mararamdamdn kung ang m^riringig na hahalakhak
ay ang ândng nakakaki'ala sa akin? Naneliliit ^ko,
Pura. Ang buhay ko ngayon ay parang talo-âUrg?
Parang dam6ng makahiyd na tumitikom kahi t ra

ga halik ng hangln. '
''Gay6n man ay hindl ak6 nagkukulang kay

Rufo at aking tinutupdd ang lahdt kong tungkulin
para sa kanya. Nagfng panata ko nang slya'y ma-

dulutan ng lahat ng aliw na kanyang kailangan»
Busabos ako ngaydn ng kanyang pag-ibig sapaglâ't
talagd namang may pag-ibig ak6. Alang-alang man

lamaiig sa mabubuti niyang hangarin para sa
akin. Datapvsa't sa ab& ko marahil kung ma-

batid niya sng tunay kong kasaysayan! Sinasa-
bing waiang lihim na dt ndhaydg. Kung ak6'y

sino at ano, ay gaidp na malalaman ni Rufo mala6't
216 MAY PAGSINrA Y WAL4MG PUSO..,
madali. May pakpak ang balila at nmj tayriga
ang lupa. Wala maog magnais kapargan-
ii^ akiiip
yayaan, ang pRgkakataon ay hindl Dam^n maramot
kung min?an sa mga nadaya iig peDahon. Si Rufo,
gaya nang alam o)o na, ay ha sa mga nadaye^ng
lyan. Madalds mangyari na ang ialoDg lingid na
bagay ay natutuklasan daLil iamang sa pagkaka-
ta6n. Kung sa bagay ay hindi naman ako nag-
kulang ng mga pagpapauna sa kanya at bago ko
siTd sinag6t, bago ko tinanggap ang kaoying in'-
haiKirg Qa pag ibig ay pinapag.isip ko siyang n:a-
buti at binigyan ng panah6n upang ak6'y kan^ arg
ganap na makibk, nguni't paudating ng tuusan, ang
laliat ng it6'y hindi ko maisusumbat at marahil ay
pawatigluha arg tutulo sa aking mga mata. iKulang

palad na Mondregal! Nguni't... :,8n6 ang mang-
yayari sa akin?
''Kay lupitng panahon, giliw na kaiUgan.
Daogan at makakati ang dila ng tao.. Kung hindi
ay dapat gantingpalaan at hulugan ng b^yaâ
disin
ng ang pagkakawanggaw^ sa akin ni Rufo.

langit
Ang mamuhay ng marangal ay kababntunaan ng^
naman kung minsan. Kung sino pa yaong may ma-
sasamang imbot ay siydng nagiging mapalad at
pmakapupuri. Mpakalupit ng hatoi na maaarlng
igawad sa akin ng mga dila ng tao, datapw^'t ialo
nang napakaoiakemandag ang taguilng iuukol sa akin
INIGO ED. REGALADO ?17
iLanunubos. Ang bubay ngd namdn ay isaLg hiwaga,

semantal^ng mabig^t na parusa ang tunay na pag-
ibig. Alam mo nang ang tunay kong pag ibig ay
naunsiyami, gay6n man ay iniibig ko rin si Rufo...
''Sa bawa't kasalanan ay may isang dapat ma-
nago^. Ang pagkakadaya at pagiging savsi ng ka-
falaran Mondregal ay walang dapat managot
ni
marahil kung di ako lamang. Bagamd't ipinalalagdy

kong ak6'y wâl^ nang puso ay nalalamen ko pa
rin ang aking mga ginagaw;!. Ak6 ang dapat ma-
Dat'6^ sa lahat ng nangyari sa kanya at ang bigat
ng parusa*y payapa ko namang hinihintay. Tila
kinasasabik^n ko ang pagdating ng araw ng kapa-
rusabang iyan. Sapagka't... iay! ako'y wâld nang
itagat sa ganitong kalagayan. Asawa niya ak6 sa
turing, nguni't may m|a taong nagsisihalakhak sa
bagay na iydn. Bagamdn may pag-ibig ako sa kan-
ya ay tila wala na namang pusdng dapat dumam-
dam ng lahat ng Hgaya ng pag-ibig na iydn. Sa-
pagka t ang puso ko'y nilurtiy na ni Fidel, ng aking
naging kalunyA, ng lalaking bagama't naglaksil ay
siyang ipinalalagdy kong asawa.
'Ôh, Pura, ako^y nangingilabot! Para kay Rufo,
ako'y kanyang asawa. Nguni't para sa akin ay î
Fidelang aking asawa. Hindi ko malaman kung

an6 naman ang palagdy ni Fidel.Marahil ay waifi
siyang nasasabi ngay6n kung di si Rufo'y ipdng
28
218 MAY PAGSINTA'Y WALANG PUSO..,
sawing palad at ak6'y isdrg hamak na babaing dn^

maan sa kanyang mga kamay. PagkagultiguIoDg bu-
hay nitong akin. Buhay na wali nang ligaya'y wala
pang katahimikan. ^Kailan pa kaya matatapos ang
hirap ng mga hirap ko?
**Marami pa ak6ng ibig na ihinga sa iyo, ngu-
ni't it6*y napakahaba na. Yam6t ka na marahil.
Kung sakali, kung ak6*y muling makapagnakgw
ng panah6n, ay susulat akong muli, o kaya'y sa
pagdating ko na riydn. Lahat ng it6*y ibig ko na
sanang sarilinin na lamang, pagka't ang sir^ ni Rufo
ay kasirâu ko na rin ngayon, nguni^t ang mati-
tinding dalamhati ay ikinamamatay kung minsan
kung hindt mdihingd sa sinomang katapatang loob,
Ipinakikiusapko sa iy6ng matapos mong baâhin
ang mga talata.ng it6 ay iy6ng punitin. Alang-
alang sa ouri't karangalan ni Rufo. iMaawA ka sa
kanya!— Sela." '
Isûg imga kulang palad! ang tanging nulds sa

mga labi ni Pura. At ang sulat, laban sa paman
hik ni ay hindt pinunit kuT^g hindi itinagd
Sela,
pa nga sa may
tapdt ng pu86 At naup6og nag-
iisip-^sip sa isang silyon. Ang matd ni Pura ay
nagpapahiwatig ng lungkot, ng aw^ at pagkahabag
sa nagtog palad ng babaing sumulat ng mga ta-
lat^ng yadng nang kanyang binabasa ay tumatag6s
sa kaibuturan ng kanyang pus6.
—May katwiran si Sela... imga kulang palad!
«iwranirHniininiiifiiiniTiit!tMti!Rniititiiiifliiiiiiiiiiiii!iiiiiiiiiiiiifiini!(iiiiniiii)iaiitiifiiiniiinivi
IV
NAGPALIPATLIPAT sa labi ng matatalik na

kaibigan ng mayamang Mondregal ang isdDg
balitS.ng ikinaawa sa kanya ng ilan at ikinapagta-
tawd ng marami: na ang kanyang naging asawa
ay ieang babaing bagamdn tapdt at mabait ay may
iâ paldng kasaysayang marumf at nahulog na sa
ib^ng kamdy. Ang may kagagawdn ng gayong pag-
kalat ng balitlt ay ei Benito Ramos, na, pagka-
pangpaling is^ng hapon sa bahay ng kapalagayan
niydng loob na si Pura ay kung anuan6 na ang
pinag8abf sa bawa't kaibigang matagpuan. Sa ildng
ayaw maniwala ay tiniydk ang lahdt at uman6 pa*y
may isang katunayang ipinakita sa kan^ya si Purang
malaon ding panah6ng umamron sa babaing ngay6'y
rinatawag na Mareela Nunez ni Mondregal.
— U161 na lalaki— ang wik^ ng isd.
— —
Sayang ang pangalan ang tug6n ng Isa pa.
— Ang yamaa niyd ang laldng pinanghihinayagan
ko — ang katlo ng pa. isA
— Nguni't ang buhay ay talagang ganyan, pa-
rang gu!6Dg, mapailalim at mapaibabaw.
—iHindl kaya kiniikutubdn si Rufo?
220 MAY PAGSINTA'Y WALANG PUSO.,.
— Ât hindt kayd niyd nahahalata ang kanyang

asawa?
—
lyan ang hirap sa il^ng lalaking n»g aasawa
ng walang tan6ng-tan6ng at sa isdng babaing hindl
nalalaman kung saan nanggaliog,
—
Kahabaghab^g na Rufo.
—
Nguni't sa ganang akin ay mabuti nga sa
kanya.
— iAt bakit namdn?
— SapagkaH nagbunga ang kanyang kadelika-
duhan.
— Siyanga— ang tug6n ng isang sa p^kikinig ng
gay6ng salitaan ay wal&ng kaimlk-imik.— gi Rufo
ay waldng buk^ng bibig kung di ang kahi't na siyd
upahan uman6 ay hindl siâ pakakasal sa maga
gaslaw at magagarang babaing hindt nawawalA ea
mga kasayaha't sayawan; nguni't ang nangyari ay
hay^n na ng&, sa kanyang kapipili ay lald siyang
pdpalungl.
—
Maniwal^ ka nga naman sa mga babaing nag-
mamahinhin sa matd ng mga lalaki.
—Para' ko tuloy nakikita ngay6n ang ayos ng Se-
lang iyd,n nang unang makita ko sa bahay ni Pura,
oh... parang Birheng wal&rg l-akibtikitd, magsab'td't
tumawa dili.
—
Ngay6n natin mapatuiunayan minsan pa ya-
6ng kasabihang huw^g kang magtiwala sa mga wslang
kibd, sapagka't nasa loob ang kul6.
—
lydn ngd ang hirap ng mag-asawa ka sa is^ng
babaing hindi mo nababatid ang kasaysayan.
—
Kaya ng4 ba't hindi ak6 sang-ayon sa gina-
—
iSriGO ED. REGALADO 221
gawa ng ilang biaata natin na upang mangiigaw ay

kung saan-saang bayan pa dumadayo, makakita la-
mang ng maganda ..
— Oo, at iyan na ng4 ang nagiging bunga: basdg
aag natatap:pud,n.
— Samakatuwid— ang tugon ng isa,— ang ipina-
lalagay pala nating napakamapalad na si Rufo ay
S'yaog laldng sart kay ?a ating lahat.
— Waia na ngang napakalaking kasawiang dt
paris niydn.
Samantalang ang ganitong uri ng mga salisali-
taan ay siydng madalds maglng bungang bibig ng
mga litdw na binata sa Ermita, si Pura naman, ay
nigsisi ng lubtislubusan. Kung bakit niyd naipabasa
pa kay Rafael at kay Ramos ang malulungkot na
taiatang ipinada'a ea kanya ni Sela buhat sa Bagyo.
Kapc4g nagkata6n, kapag ang mga bulungbulungaEg
it6^y dumating sa taynga ni Rufo ay siyd ang may
malaking kasalanan sa maluiubb^ng mangyayari. Ba-
kit ay siyd pa namao ang wari'y nagbuyo kay
Mondregal upang malamuyot na mabuti ang pus6
sa noo'y inaampon niyang si Sela.
— iKay laklng gul6 marahil!— ang nawikit sa sa-
rili —
ng masaydng modista, kay Iakfng pagkakamait
ng nagawa ko. Noo'y naipanalangin tuI6y ni Pura
na maanong huwdg nang umuwi ang mag-asawa ni
Mondregal. Habang ang ealisalitaan ay mÎubhl
[Oh, maaao na ngdng huwdg na muna siMng umu-
wl!-" ang wika pa,
Lahat ng ito ay naipahayag oi Pura, isdng ha-
pon, sa kanyang katipang si Rafael. Ipinagtap^t
din patf ng kabd ng kanyang dibdib. Kung sakali

ay siyd, ang may kasalandn
Fa mapapalt na san-
daling lalagiikln ng d^lawdng mag asawapg ngay6^y
nagliliwaHw sa Bagyo.
—
iAt bakit iyan ang iisipin mo? ang magiliw —
na uîs^ ni Rafael.
—
Sapagka't ak6 ang pinagbuhatan ng pagka-
kabunyag ng is^ng lihim na dapat sanang mapa
—
tag6 sa habang panah6n ang tug6n ni Pura. lyin —
palang si Ramos— ang patuloy pa,~~ay hindt maa-
aring pagkaliwaljân.
— Tila hindt Ramos ang ating dapat
si slsihin.
— Hindt ng^ siyd ang aking kung ang ginisisi di
aking sarili.
— Ang kong tukuyi'y hindl ik^w.

ib'g
— Ât sino pa?
— Ang isdng naoagsabihan Ramos na inakal^
ni
niyd marahil na maaaring pagkatiwalân ng katulad
ng pagkakatiwaâ nio sa kanya.
— Sa anti*t an6 man—ang sagot ng babai, — ay
ak6 nga't di iba ang pinagmuldn ng lahdt ng iy^n
Kung hindt ko naipabasa sa kanya ang sulat ay
hindi niyd masasabi pa sa iba, ni di niy^ maba-
batld man lamang.
—
Nguni't nariydn na iya'y an6 pa ang ating
magagawd. hintin na lamang natin ang magiging
dulo.
—Âng kinaaawaan ko ng labislabis ay ang ku-
lang palad na si Sela.
—Ak6 ma'y naaaw^ rin ng dl gagaano sa ta-
baing iydn.
— Maanong gawdn mo ng paraan, Rafael, upang

magpakatimpi ang mga taong iyan.
— iSa paai.ong paraan?
— Sikaping huwag nang umabot sa pakin^g Li
Rufo ang kanilang mga saligalitaan riga}6n
— Marahil namd'y hindt na Dg& aebot pa sa
kanyang kaalamdn, sapagka't sa îanyang malulub-
h^ng bagay ay karaniwang mangyari na ang sir^ng
nilalaman ng buot^g bayan halos ay hindt nababa-
tid kailan man ng may katawan.
— Tunay nga, nguni*t jan6 ang malay natin!..-
Pagkasabi nit6, si Pura'y tumung6't nagwaldng
imik. Ang dating masaydng mukha'y kinababakasdn
ng lungkot. Napagkikllalang ang ppgdaramdam .«a
malaking p«gkukulang na nagawa ay tumatsgos ?a
kaibuturan ng pus^. Pagkapansln ni Rafael sa ga
yong anyA ng kanyang kasintahan ay ngumitl't ti'
nangk^ng dalhin sa iba ang salitaan.
— ^Nguni't bakit ang bagay na iydn ang iy6ng
iisipin? — ang wika.
— lyd'y hindi maliit na bagay—-ang sag6t ni
Pura.
— iMay malaki pa kay&ng bagay sa kapalarang
naghihintay sa atin?
— Huwdg mong idako riydn ang salitaan, Ra-
fael, sapagkaH ang psgkahabdg ko kay Sela ay ga-
y6n na lamang.
—
Ang kapalaran ng ibd*y huwdg nating ala-
lahanin at ang pag-aksayahdn ng ating panah6'y ang
atmg sariling kapalaran.
224 MAY PAG3INTA Y WALANG PUSO...
—
Ât sa lagay paU y hindi mo pa natitiyak
ang magiging palad nating dalawd?
—
Hiadi iyan ang ibig kong sabihin.
— iAt aD6 pa?
—Ang huwdrg mong ibuhos ang iydng pag-sa-
lal^ sa isdng bagay na wal&ng kinalaman sa ating
hinahardp.
—NguniH si Sela'y karapatdapat sa habag ng
madl4.
—Sinabi ko na sa iv6ng naroon na iy6'y wala
na tayong magdgaw^ng ibd pa, liban sa hintin ang
magiging dulo. Sa akala ko namdn, kung sakali, si
Rnfo ay magyuyuk6 na lamang ng ulo at updng
huwdg malagay sa lantad na k*ahihiy^n ang kanyang
malinis na karangalan ay hindt iimik at sasarilinin
na lamang marahil ang kasawiang kanyang inabot
sa pagkakapag-asawang iyan sa is4ng may marumtng
kahapon.
— Maano nawAng magkaganyan, nguni't... kung
.
sakaling hindi iy^n ang maging bunga? iKahabdg-
habag na Sela! iSawtng paiad na kaibigan ko!
— Nguni't hindt man magkagayon—ang tugon
ni- Rafael,— si Sela*y nasa isa ring kalagayan Dga-
yong lalo pang kahabaghabag.
—iAt bakit?
—Sapagka't gaya nang nasa kanyang liham na
ioinadald sa i}^, ang kanyang kalagayan sa piiing
ni Rufo, ay wal&ng katiwasaydn, sapagka^t uman6'y
lagi niydng nakikita ang anino ng lalaking kanyang
naging kalunya.
lfÎGO ED. REGALADO 225
— KuQg sa bagay aga, nguni't ibi iyda kay sa

pinagkakaabalabSn ng aking pag-iisip.
—Sinabi ko na sa iyong wala kang dapat isipin

sa mga araw na itd kungdt ang ndlalapft nating
pag iisdng palad — ang bird pa ng lalaki.
Ngumiti lamang si Pura.

— Nguni't maalaala ko pald — ang patuloy ni
Rafael, — sino ba ang Fidel na iyang hindi malimut-

limutan ng asawa ni Rufo?
— Ang peryodista: Fidel si Sulit^.,
— <^Fidel iang bantog

Sulit?... na makata?. ..
— Oo, ang makatang noong siyd,*y sariwa't bp-

kong bagong namumukad sa tangkay ay nag-ukol
sa kanya ng matatamis na tul^, mga tuI4ng kina-
lugda^t kinahimalingan niyd ng dt gagaano, mga tu-
14ng naging sanhl ng lahat ng kanyang sinapit na
kasaliwAaDg palad.
—^Kung ga56*y sa tul^ siyd nakuha?
— Oo, sa tul&; it6'y ipinagtapd.t niyd sa akin,
gay6n man ay nagfng ta6s ang kanyang pag-ibig
na nilikh^ ng masasardp na tuldng sa kanya'y ini-
handog.
—lydn ang nagiging bunga sa mga babaing na-
padadaWt sukat sa masasar^p na pangak6.
— Datapwd't ayon din kay Sela, ang pag-ibig
na pinuhunan sa kanya ng makatit ay naging ma-
linis din, dangan na ng& lamang at namaibabaw
ang kanyang maitfm na kapalaran...
29
226 MAY PAGSmTA Y WALANG PtTSO.,.
— ilbig niydng sabihi'y hindi taksil ang kinaU'

luldn niydng makata?
—Aywan ko, nguni't ang toto6 y hindi ang pag-
tataksil ni Fidel ang kanyang sinisisi kung hindt ang
sarili niydng Iihfs na kapalaran... Siyd raw ang
hindi natuto. . Kung ang makat^ng yaon daw'y
kanyang pinigipit updng sild*y pakasdl disi'y hindi
niy^ sinapit ang magkaganito...
— Nguni't an6 nga't hind! mawal^wal^ sa kan-
yang isip ang Fidel na iydn?
—
Ang sugat ng isang tunay na pagsiiita ay ma-
hirap makatkat sa pu?6.
— Ang pusdng nadaday^'y dapat lumimot.
— Ang paglimot ay sarili lamang ng may ma-
ruruming budht.
— Kung gayon — ang wika, — ay hindt ko mahi.
hintay na ak6'y iy6ng malilimot.
— iAt bakit iy^n ang iy6ng sinabi?

— Sapagka't nababatid kong ang iy6ng budbi y
malinis sa lah^t ng bagay
Uatluntl na sanangtumatamis ang salita,an ng
dalawd,ng magkatipdn, datapwa^t ang pagdating ni
Ramos, arig binatli.ng may kagagawdn ng paglaganap
ng balit^ng ipinag-aalapaap ng kalooban ng masa-
yd.ng modista ay siy^ng nakagambal^.
—Isang malakds na bagyo ang nagbabala sa
Ermita — ang ibinalita ng bagong dating.
Hindt man ibig batiin ni Pura ang binatang
kanyang kinapopootdn ay siya ang unang ndpa-
â:^6t dahil 5a gayong naringig na ikinab^kabd ng

loob,
—Ânong bagyo?-~aDg tan6ng,— ian^ng bagyo
ang iy6ng sioasabi?
—Isang bagyong malakas at magpapayanlg sa
lahdt ng matataas na lipundng nakakakilala kay
Rufo Mondregal.
, —Âno ang sinabi mo?
—Oo, saka mo na malalaman.
aiii(iiiuiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniitiHiiiiitiftiniiiiiJii»iniiii>iiirfj!iiiii]iJ!iiiiiiiiiiiiiiiiniuiniHiSB
I
LANG buwan ang nakaraan.
Ang pag-aalald ni Pura sa maaaring ibunga
ng nagawa niydng pagkakamall na naging sanht ng
mga bulungbulungarg ukol sa naging asawa ni Mon-
dregal ay untt-unting nawdwal^, Ial6 na nang ma-
pansing it6, magbuha^ nang manggaling sa paglili-
waliw sa- Bagyo, ay pinagbaherian ng higit kay sa
dating mga kasiyahaeg loob. Yaong mga alingasngas
ng may makakating dil^ sa Erm ta ay parang un6s
na nahup^. Marahil ay iginalang ang masusugatang
dangal ni Rufo. Pati ng bagÔDg ibint-bal^ ni Ramos
ay di niyd nahihiwatigan man lamsng.
Si Pura*y parang nabunutan rg tinlk. Kung
minsan ngd nam^'y iginagalang din ng makakating
dil4 ng tao ang maselang damdamin ng kanilang
kapuwS, Si Mondregal ay payap^. at dt dinaratnan
ng anomang alingawngaw, na, nang nldng mag-
asawa*y nasa Bagyo pa, ay parang ahas na guma-
gapang sa ibd*t ibdng lipundrg nakalatalita ng urj
ng babaing kanyang ndkaisang palad. At 8ng pag-
katiwasdy Dg masaydng modista ay lalo nang nag-
ibayo nang sa minsang pagkakadalaw sa kanya ng
mag-asawa, ay ipinagtapat ng lalaki ang isa niyang

hinala: si Sela ay nagdadalang-tao.
— Oo, Pura— ang wik^ ni Mondfegal,--ak6^ amd
na, pagka't ang malinis na pag ibig ko'y kasalu-
kuyang nagsusupling.
Si Sela't si Pura ay nagkatinginan, Ang mga
matd nitong huli'y waring nagtjin6ng kung tunay
ng4 ang sinabi noon. At ang mga matd, naman ni
Sela*y waring nagpahayag ng iâng marahil na may

kahulugdn. At ang babaing nagdadaUng-tao uman6
ay tumungong parang nahihiîra, samantalang ang bi.
nalitaang modista ay ngumiti lamang namdn. Ang
magkaibigang babai ay waring nagkaunawaan sa
kanildng mga kilos.
—^Diyata?— ang naibuk^ sa bibig Pura.ni
— Oo —ang waUng alinlangang sagot Mon-

ni
drâl, —siya na rin ang nagtapAt niydn sa akin,
— Kung gay6*y maligayang bati na ang aking

paund...
-Nguni^t...
Hindi naipagpatuloy ni Sela ang kanyang ibig
sabihin. Ang mukba'y nangulimlim at wai^ng nagaw&
kuag di ang tingnan ng isang tingiog tila naaaw^
ang asawang no6'y nakatawa. It6 ang nagpatuloy.
— Ang hindt ko lamang maubos isipin ay kung
an6*t ang kinahihimalingan ni Sela sa kanyang pag-
lilihi ay ang malungkot sa bawa't sandali.
iLungkot! Ang lungkot uman6 ang napaglilihihdn
ni Sela. Nguni't ang balitang it6 ni Mondregal ay
naunawâng lubos ng binabalitân. Si Sela'y nalu.
lungkot, nguniH hindi sapagka't iydn ang napag-
230 MAY PAGSINTA^Y WALANG PUSO...
lilih'h^n, kung di sa dahilan ang mga bakds ng

kaQ3?^ng mapanglaw na kahapon ay eiyang nadidi-
lidili sa baw^'t sandali Si Sela'y nalulungkot at
ayon kay Rufo ay sapagka't naglilihi.
—Di mabuti't magiglng mabait ang iyong ma-
giging andk— ang wik^ ni Pura, —
sinasabing ang ba-
baing nagigiag malulungkutin kung naglilihi ay ma-
hinhin at mabait ang idanak.
— —
iSiyd ng& ba? itinanopg ni Rufo, kung gay6'y—
ugali ng in^ ang mai5a€knahin.
iUgali ng ind!
—Siyd na ng& kay6 ng pag uusap sa bagay na
—
iy^n ang bigl&ng bumuka sa mga labi ni Sela,
—iHiis! —
itinug6n ng asawa, —
ikdw nam^n ang
taong kap^g ang napag uusapa'y ang i} 6 nang pag-
dadal^ngtao ay para kang nahihiyang kung papaano.
—Huw^g^ka ngd namdng ganyan, Sela ang —
paay6n ng modista.
— —
Ang dapat mahiya ang patuloy ni Rufo,— ang
dapat makimt sa ganyang mga pagdadaMng-tao ay
ya6ng mga babaing wad^ng asawa, sapagka't talag^
namdng kahiydhiyd ang sil^'y magkaganyan, ngu-
ni't ikaw*y may asawa at ang anak mo'y may amang
kikilsnlin.
Tumag6s sa kaibuturan ng pus6 ni Sela ang
mga ipinahayag ng asawa Naalaala ang kanyang
.
kahapon, kahapong wald siyd,ng aâwa, nguni't may

lalaki... Ial6ng nag-ibayo ang lungkot. Hindt
At
kinukus^ Mondregal ay sinugatan niyd ang pus6
ni
ni Sela. Nang di mabatd, nit6 ang pagsisikip ng
dibdib ay niyaylt si Pura sa silid Si Mondregal
.

ay Daiwang kikindatkindat sa modista na rara ba-
gang itinatagubiling '4kaw na nga ang bahalang
lumibang sa babaing iydn''
Habang îanito ang nasdsaksihdn sa bahay ng
modistang si Pura Palermo, sa loob namdn ng Pa-u-
lat^ng pinapasukan ni Pidel, ay iba ang nangya-
yari. Ang nagln» kalunyd ni Sela ay patuloy sa
hindi pagkapalag^y. Hindt ikapanat^g ng loob ang
di niya pagkatiyak sa tunay na sinapit ng kanyang
naging babai. At nang hapong ya6ng ang pagda-
dalang tao ng asawa ng mayamang si Mondregal
ay ibinalita nito kay Pura ay isa namdng balita
ang tila patalim na tumarak sa dibdib ng bantog
na makat^. Sa mga balitang dald ng kanildng re-
porter ay may isdng bumagabag ng gayon na la-
mang sa kanyang puso. Uman6 ay may isang ba-
hay sa isdng puok na malapit sa Ermita na kina-
halihan ng may matatalas na pangam6y na mg
tiktik ng ildng babaing nangangalakal ng lamdn at
ang isd sa mga nt.huli ay sumdsagot sa palayaw
na Sela. At ang sabi pa umano ng mga tiktik na
nakahuli, ang Selang ito ay balitltng talaga sa ga-
y6ng hanap buhay at siyang madaMs na pinagha-
hanap ng mga lalaking mahilig sa. p'agpaparaan ng
maligayang sandali sa mga babaing nagdudulot ng
aliw sa pamamagitan ng salaping ibinabayad.
— iNakita mo na, Felix?— ang ibinul6ng ni Fi.

del sa kanyang kaibigan,— iyan na ng& ba ang ina-
alaala ko.
— ^,Da'apwa't baklt ang Selang iydn ang ipald-
.
lagdy mong si Mareela Nunez na iy6ng naging ba-

bai?— itinug6n ni Felix
— Ang kabd ng loob ng isang tao ay madaids
na magkatotoo.
— Gahanip ma*y hind! ko masapantabang ang
Selang nahuli ay ang naglng babai mo.
— Ang pagbibill ng laman ay siyang malapit na
talagdng kinahulugan niyd.
—Hindt ko malaman kung bakit sa pagsam^
mo siy^ idinadaô at hindi sa pagbuti.
— Sapagka't ang pageam^ ay siydng madaltng
mapulot Dg isang babaing nagfng sawlngpalad na
kaparis niyd'
—Ikdw
ang taong madalas mamahay sa mga
kabd ng loob, para kang isdng pangkaraniwan la-
mang diydn, ah...
— Aywan ko nga ba; nguni't kung sakali .. ay
magiging waU ak6ng katiwasayan sa hab^ng pana-
h6n,
— Ât bakit?
— Sapagka't ak6 ang siydng pinagmuldn ng ga-
y6n niydng pagsam&.
— lKakatuw& kang tao!— ang sag6t Felix,— ni
kung ang malayd ay siya mong pinapagiging

alin
malapit at kung a!in ang malapit ay siyd. mong
pinapagiging malay 6. .
—
iAn6 ang iy6ng ibig sabihin niydn?
—
Tingnan mo, noong makabasa tayo sa El
Mereantil ng isdng kapangalan at kaap^lyido pa ni
Sela, sapagka't yao'y nakapag-asawa ng isdng ma-
riwasS at marangdl, ay di masok sa akala mo
na ang Mareela Nusez na ya6n ay siya; nguni't

ngayong makatutop ang mga sekreta ng is^ng na-
ngangalakal ng laman na nagngangalang Sela ay
ipinalalagdy mong it67 siya na nga.
Si Fidel ay hindt nakasagot.
— Upang sabihin sa iy6 ang toto6 — ipinatuloy
ni Felix, — ako'y naniniwala sa una nating napag«
usapan kay sa balitang ito na iy6ng ikinaliligalig.
— Aywan ko ba — itinug6n ni Fidel, — kung ano't
ang paniwala ko*y baiigiad kay sa iy6ng paniwal^.
Upang tiyakin ay kinausap ng dalawd, matapos
raayari ang pdhayagan, ang reporter na may dala
ng balitang pinagtalunan ng magkatoto, at itina-
nong kung kanyang nakita ang mga babaing nahuli.
—
Hindt— ang nagfng tug6n ng tinan6ng.
—Kung sakali ay mangyari lamang na gumawa
ka ng paraan bukas upang makuha mo ang mga
tunay na pangalan ng mga nahuling iyan itinagu- —
bilin ni Fidel.
—Ikt bakit?
— May ibig lamang kaming tiyakin — itinugon m
Felix.
— iAha nalalaman ko na!

, tila
— iMalayo!
— Malapit, hindi malayo... marahil ay may isa
kay6ng hinahawakang... babaing kasing uri nild.
—Pilyo...
— Huwâg kayong maghintay pa ng bukas at
ang mabuti ninyong gawla ay pagsadyain aog ka-
niUng kinapipiitan upang matîyak ang ieyong hi.
nahanap.
80
Ang dalawa'y nagkatiDgipan.

— Oo — ang patuloy ng reporter,— magtuogo ka-
yong agad m Bagtimbayan at kung niatiydk ns
ninyo ang babaing inaakala ninyong isa sa mga
nahuti ay dalhan ninyo ng lagak uparg hu\âg ma-
tulog sa kalabtis... —
At pagkasabi nito, ang repor-
ter ay dalidaling lumayS.
Magtungo sa Bagumbayan upang kilalanin at
dalhan ng lag'ak. Tila minabuting sumandali ni Fi>
del ang ganitong payo ng reporter na kaniu4ng pi-
nagtan ngdn.
—^May dalawamp6't limang piso ka ba?— ang
unang naitan6ng ng naging kalunyi^ ni Sela.
—iAb^! iikd-w ba'y nauul61?
—Nguni't kinahdhabagan kong totoo pi Sela hin-
df ko naig na siyd^y makul6ng na kasama rg ibang
masasami at mga salarin.
— Ipagpalagc4y
na nating siyd na ngd ang Se-
lang nahuli, ^nguni't hindt ka ba nahihiy&ng ma-
sabi na ang is^ng peryodista ay nagbi|gay ng piansa
ea isdng masamang babai? At kung rh^pahaydg ang
bagay na iy^n, an6 ang mnkhd mo sa mararang^l
mong kaibigan at an6 nam^n ang sasapantahAin ng
lyong asawang giliw?
Si ay nangliit.
Fidel
— Upang tiyakfn ay pagsadyain natin ang pu6k
na kinahulihan at ipagtan6ng na lamang kung ano
ang tikas ng Selang yaong nahuli sa pangangalakal
ng lamdn.
—
Ât kung walA tayong mapagtanungan?
—
Sa kuartel tayo tumungo at itan6ng ang tu-
nay na pangalan at apelyido ng mga nahuli.
iSllGO ED. REGALABO 2B5
Ang amuki ni ¥e\\x ay minabuti m ¥}de\, Nalis

ang dalawa sa Pasulatan nang ang araw ay sumi*
sibsib na. Sa puok na kinahulihan unang tumungo.
Nguni't sila'y nabigo. Doo'y wal4ng nakakakilala
sa mga babaiog oatut^Sp, bagamdn ang nangyari*y
nab^badd ng marami. Iniwan ng dalawa ang pu6k
na pinagtanungdn at sa Bagumbayan nagtungo; da-
tapwd't lalo nang pagkabig6 ang kanildng ndtamo,
paiibhasa, dahil gabi nang toto6 nang sila'y duma-
ting, ang sarheatong pinakatanod sa himpilan ay
hindi nag-abalang magbuklat ng isang makapdl na
aklat na tila siy^ng kinatataldan ng pangala*t apel.
yido ng mga nahuhuii sa araw-araw.
Subali't...
Nang mga oras na ya6n, ang pinaghahanap at
pinagkakaabalahan nildng si Sela, ay mahimbing na
natutulog sa piliog ni Rufo Mondregal. Pagkapang-
galing sa bahay ni Pura, si Sela'y nagdahilang maj^
dinaramdam na eaklt at maagsng nahigA. Si Mon-
dregal namdn ay mahga ring humilig at ng dalawin
Dg antok ay tinungo ang kinaroroondn ng asawa
at patuluyan nang natulog. Ang saklt na idinahil^n
ni Sela, ay hindi pinanBin ni Rufo at ipinalag^y na:
— Yao'y dahil lamang sa kanyang paglilihl.
c«nitifniiiiiiiiiiiiiiieiiiitiiii!ii)iiiiiiiiHiiiiiiiniiiiifiiiiiiiniiiitiininiiiiiiiiii!iiiiiiiiiiiiiii!iiiiuHniio
JilllllllililliilUilllilil[|liillillililinillllillllllliUillll!illl!!l!!llilll
VI
ASAYANG
Dgitl Dg araw na pinapangulimlim ng
IVI makapal na ulap; magendang bulaklak nasapag»
bibig^y ng masardp na samj6*y tinuka tig isdng malupft
na ibong dumapd sa pinaghaharian niydng taogkay;
batis na may salaming tubig na tioampisaw ng isang
kalabaw na gusgusin; sarong may inuming pul6t-
gata na napatakan ng mabagsik na lason; sariwaug
iialamang nalanta at sukat; paruparong nawaldn ng
pakpak; taEng biglang naglahd,..
At...
Ganyan ang sa is^ng kisap-matd'y Dagfng ka-
hambing ng pag-asa ni Mondregal sa isdng buhay
na maluwalhati at tahimik sa piling Dg isaog uli-
rdng asawa at andk na bunga ng isdng malinis na
pag-ibig, '»
Noo'y nakaraos na maluwalhati si Se'a sa os-

pitalheneral at isdng mabllog na sanggo! na lalaki
ang iniluwdl sa liwanag. Pagkaraan ng ildng araw,
nang si Sela'y pagsaul^n ng lakas, ay waldng unang
minasidmasid kundl ang mukha ng kanyang giliw
na sanggol. Ibig niyang malaman kung ang bata*y
kanino kumuha ng larawan, kung kay Fidel o kay
Rufo. Sabali t ang larawang biodbakds niya sa mukha

ng bata ay wala, at ang sanggol na ya6'y mali"
wanag na nagpapakilalang talagang an^k ng kaniang
amd,
— Parang pinila'3 sa mukh4 ni Mondregal — ang
nasabi ni Pura nang it6*y dumalaw roon,
Napaakyat halos sa langit si Rufo nang ang
salitang it6'y maringig sa -mga labi ni Pura. Para
aa isdng lalaki ay ligaya na r.g buhay ang masa-
bing katnukha, niyd ang andk na iniluwdl sa liwanag .
Bg pinakamumutya niydng asawa Kay^ nang hapong

yaon, sa hardp ni Pura, ang sanggol na pinasususo
ni Sela sa ospital ay biglang pinupog ng hallk. A^
pinagmasdas pagkatapos: ikamukhdEg kamukhd nga
naman niyd!
Datapw4*t pagkaraan ng dalawang linggo, nang
ang bagong pangandk ay iuwi na ng bahay buhat
sa ospital, ang damdamin ni Rufo ay nilingkis ng
mga alingawngaw na nakspagwasdk halos ga kan-
yang pus6.
^Diyat^? ^Diyata't si Sela'y hindi babaing ma-
linis? ^Diyata't siyd-'y nadaâ lamang ng ganda't
hinhin nit6? Ayaw s!>dng iraiaâla, nguni't ang
mga alingdwngaw ay umuukilkii tuwi na sa kan.
yang taynga. Pagkabig^tbigat ng mga alingiwLgaw
na ya6n na hindt nararapat ipagwa ^ng bahal^.
Siyd'y naday^ uman6: ang kanyang asawa'y
hindi malinis na babai.
Si Mondregal ay naging parang ul61 sa loob
ng tahanan niyang maaliwaias Nakapasuntok na
nagyayao't dito. Minsa'y labnutin ang buh6k at
238 MAY PAGSINTA'Y WALAKG PUSO...
minsa'y ipaghaglsan ang kabi't ar6ng bagay ma- m

sumpung^n, iNadaya! Ang baâi palang napili uiy^
upang kasamahin habang bubay ^y iedng babaing
maganda ngd't mahinhin, nguni t luiay na mam^n
pala ang puri't karangalan. Napagsamanta'ahan na
ng ibd. Nagdaan na sa kamdy ng kung sinong
lalaki.
Bigiang nagdilim ang paningm ng sawiog palad
na si Mondregal. Tinungo aug kusin^ at umip6m.
Pagkuwd*y humilig sa isang silyon at nag isip-isip.
Nguni't... Ang balita ay balitJt> Maaaring magka-
totoo at maaari namdngjmaglng kabulaanan lamang.
Gaw& ng mga naiinggit, ng mga mapagkatakata at
mapagtahi-tahi.
Ang dibdlb ng lalaki ay pinaragluwdg suman-
dali ng gayong pag-aalinlangan sa katotohanan ng
balit^ng napakalupit.
— Hiadt—- ang nawikS, sa sarili. — Ak6'y ibig la.
mang sirân marahii ng ilang may makakatfng dila,
ibig nil^ng dumhan ang matamis naming pagsasama...

Baon pus6 ang ganit6ng akal^ ay tinungo
sa
ang silid na kmarorooDan ng mag-ind. Is^ng ma-
tamis na ngiti nit6 ang unang naratnan. At nang
maup6 sa gilid ng katre ay nakitang nakangiti rin
ang kanyang andk na natutulog.
—
iHindi!—ang parang ul61 na nasabi.
Si Sela*y n^patingin.
— iAo6ng hindi? — itinan6ng
sa asawa, ânong —
hindt iydng sinasabi mo
iy6ng andk?
sa
Waring nawalan ng loob si Mondregal.
— ilbig mo bang sabihin--ang patuloy ni Sela,
— ay hindi mo kamukh^ ang an^k mong ito? Ting-

nan mo, tingnan mo^t larawan mong mistula... Noo,
biblg, il6ng, saka ang dalaâng pisngi ay kuhang
kuha sa ama, oo, luarang pinilas sa iy6!
— Hindi iyan ang ibig kong sabihin ang ma-—
lumanay na sag6t ni Rufo.
— iKung gay6'y ano ang iy6ng pinahihindi^Li?
— Ang maluhipit na balita..,
— J,An6..?
Nagulumihanan ang loob ng babai.
—Âng maluluplt na balita, Se!a.
Ang bata^y uminglt. Samantala, ang pus6 ni
Sela'y parangsinaksak at inakalang ang malupit
na sandaling malaon na ni^dng pinakahihintay ay
dumating na. Kahit na ang sanggol ay di nagpa-
tuloy sa pag-iyak ay kinuha't kinalong upang pa-
susuhin. Walang kil 6 si Rufo. Nakiramdam nama't
naghlntay si Sela.
— Alam mo — ang wika nglalaki, —
ay may isdng
bagay ak6ng na ihingi sa iyo ng paliwatiag.
ibig
Ang mukha ng babai'y nangulimlim. Ang oras
ay dumating na nga at si Rufo'y naroong humi-
hingi sa kanya ng pagtutuos Gay6n man, si Sela*y
nakapagsalit^ pa rin at tila baga nahahand& n« sa
lahat ng mangyayari.
— iAn6ng paliwanag at arong bagay iy6n, Rufo?
— ang tan6ng na ang loob ay pinakatitimpi upang
huwag mahalati.
— Hindt ko sana nais na mag-ulap ang ating
maliais na pagsasama-— ang simul& ng lalaki, ngu- —
n'i't sa aming mga lalaki ay may mga bagay na
kung minsa^y nakamamatay ng laloog mga dakiraog

layunin,
— Rufo-..
— Alam mo nang sa iyo'y bui^Dgbudng isinanla
ko ang aking pangala't karangalan; ikaw ang pi-
nili kong babai upang kasamahin hanggang sa ka-
hulihulihang tibok ng hining^, ngoni't aywan kung
Ba an6ag pagkakataon at ngayong magsupling ang
aking na pagsinta ay ngaôn pa kumalat
malinis
ang mga alingawngaw na ganap na pumupugay sa
aking puri. Kay&, ibig kong ak6*y iyong pagtapatin;
huwag k^ng man|imi, Sela, sa pagmsabi ng totoo,
at maging mapait man ang iy6ng gagawlng pagta-
tapdt ay paglalabanan na ng aking loob yayamang
ikaw'y akin nang asawa...
—Nguni't ânong mga balita iy^ng dumating
—
sa iyo? ang mapagkunwaring usis^ ng babai,— hu-
w^g mo sana ak6ng pamahayin sa alinlangan, tiya-
kin mo ako, yamang sa isang mag-asawang kaparis
natin ay waldng lihim na dapat malingld. Âno ng^
iy6n, Rufo?
—Hindi makayang bukhia ng aking mga labi ..
—Ât bakit?
—Sapagka't lason... kamatayan...
Kamatayan...
Lason...
SiSela'y lumuha. Dumating na ngg, sng oras.
At Rufo*y naroong humihingl sa kanya ng pag-
si
tutuoa. Ang anino ni Fidel ay multng nakita na

namdn wari sa may dakong lik6d ng asawang nag-
uusisa, na, gaya rin ng mga una t una ay naka-
tawaH ngamirigisi. At mahigit pa: waiing neo'y

hamihi'at at para bagaog nagsasabi ng Inakita mo na'
— —
Oo, Sela ana; patuloy ni Rufo, hindi ko ma- —
kayaag bukhia sa mga labl, sapagka't kamatayan,.*
lason...
— Ako'y di mo iubos na iniibig— ang pahinagpis
ni Sela na laloag sumas^l ang tulo ng mga luha
sa dalawang mata.
— Nguni't <Jbakit ka umiiyak?
— Sapagka't napapansin kong pinaglilihiman mo
ako ng isîg bagay aa hindi dapat ilihim.
— Sela...
—Tapatia mo ak6 ..
Natigilan si Mondregal. Kung bakit siya nga-

y6a ang napipipi sa harap ng asawang hihingaa ng
paliwanag sa mapait na baiitang dumating sa karr
yang pakinig. Si Sela'y naroong kaharap at ayon
sa kanyang pakiwari'y tahimik ang budbi pagka't
wal4ng anomaog kasalanan. Kaleng ang anak, sangg( i
na bungang hin6g ng malinis nilang pageassma, bun-

s6ng wal&ng malay at nllihi sa mabnis na pa^suyo.
-—Tapatin mo ako-âng ulit ni Sela.
-— Oo, tatapatin kitd- aog sagot, nguni't ipa- —
ngako tno sa aking isang mBlinis na pagtatapît ang
iyong itutag6n nam^n. ,^
—Hindi ako marunong magtago ilf anomang

lihim.
— Kung gayoy paliwanagan nao ea akin âng
isdn« alingdwngaw na sa mga oras na itoy nagiging
subyaag ng aking dibdib.
— iAn6ng alingawngaw^ iyon?
242 MAY PAGSINTAT WALANG PU80 .
— Sela...
—Âno, ano iyon?
— Na ikdw ay isang
babaing bago riaging akô
ay nagfng sa iba na muna...
Si Sela*y napatili.
— Rufo...
Ang lahat ay napipi.Lungkot-libingan aDg nag-
bari sa leob ng na kinaroroonao ng tatloDg
siiid
mag-aamd. Anp dibdib ni Sela ay ndwasak halos
da aarinig, Gayon ma*y napaglabanan pa rin ansr
matiiiding dagok ng gayon niyang kapalaran, at ang
?)uns6ng pinasusuo'y siyang pmtipog ng haiik. Saman-
tala, si Riifo'y warlog nag^îsisi, at ang an}6ni Sela'y
kinabasahan ni^â ng lub6s na kawaiang malay sa
uiga panirang pinarating sa kanyang pangdinglg ng
luaiupit na alin|aw^ngaw\
Nang maluwagluwagan ang nagsisikip na dibdib
fî Sela ay iniangê ang mukhaeg hmk ng luha at
t-ang tiugiag tila humihingl ng
patawad ang ipinuk6l
Ba ariawang noo'y
waiaog kakibokibo.
Ît6 na nga ba ang maalaala ko noong araw;
kaya nga ba bago ak6 sumag6t sa iyo'y ipinaki-
usap na ako'y iyo munang kilatismg noabuti, rag-
iva*t ako nga'y di mo lubos na nakikilala kung sino.
-i . . .!
— Ngiitd t.ikaw'y
nagpadalusdalos at matigds na
isioum[)ang ang lahat ay nap&g-aralan mo na at
labis mo nang nakilatis kung ak6'y Bn6 at sino;
subalrt ang alinlanga'i' ay ndriio ngay6't itina6n pa
Ha pagsipot sa liwanag ng kaunaunahang bunga ng
isang banai ria paggiiiw.
INIGU ED. RSGALADO 243
FIiadi atikakil'6 -i Mondregal. Hinagkan ang

l'a''--i, Hi^'Â^laa i^ni asawa, At pagkatapos bukhiB
SH blbi'g a..g iâog ipataioad! ay malumana}^ na
niiiiabas.
Kinabukasan, nang si Mondregal ay pasa opi*

sina, aog buong Ermita halos ay napansin niyang
tila nagsisiogiei. At siyd ang Bginingisihan. Ang
maluplt na aliogdwngaw ay umukilkil na mult m
kanyang pangdingig. At sa di maalamang sanhi ay
kung aao't hindi maiiilay ang mukha sa mga taonp
kanyang nararaanan. Ang sugat ng pusong kahapo'y
nabahaw sa piling ng asawa ay muiing pinapanariwa
ng mga mong \a6iig sa masid niya'y nagpapalagay
ni B?y4fy isang taong hamak sa dilang hamak at
sawiog palad sa lal6ng sawi. May uling sa muk}?|l
&t may sungay sa ulo.
Pagdating sa kanyane tanggaoan ay naspuputuK
ang dibdib na napalugmok. Naramdaman niyari^:
sa kanyaog ialarDunan ay nakahalang ang malakiDg
tinik ng kalnihfcyan. At naisip na knng tunay n^*4
ang balibalit.^ ay wal^ n&ng napakasaîng kapaUu
rang karulad niya.
kn% maghapon ay dumaan nang. si Mondrega!
ay wil^ng pinaw& kungdi a^^g magdilidili at timba-
tirnbangfn ?a loob ang b'gat ng makaraardag na
aling^wngaw na tila nigpapalipathpatat nag-uumakyat
manoog ?a lahat ng teharan sa Ermita.
— Kung totoo— ang nai'Udong, — ay wal&ng ihaiig
niay kasalanan kungdi ako rin...
HaalaaUi si Pnra,
—
Magsasadya ako sa kanya at doon ko lili-
nawia ang lahat.
Samantala, si Sela'y wal^ng tigil neng kaii}ak
sa loob ng silld. Ang mapalt ria sandaling pinaka-
hihintay niyd'y dumating. At dumating nang Ddpa-
ta6D pa naman sa pagsipot sa liwanag ng isdng
sanggol na walaog malay. iKaawaawang- bata! iKu"
lang palad niyang andk!
Sa mata}iimik na pag-iis^'y inisip ng buor^g hi-
nahon ang nararapat gawin at ang paiaang sukat
ikaiwas na mapatunayan ni Rufo ang baliiîg ma
kamandag. iAlang alang man laroarg sa walang ma-
lay na bata! Naisip si Fidel at laban man sa leob
ay it6 ang minabuting hingan ng tulong. Kumuha
ng lapis at papel, at lumuluhang sumulat Malinis
na pagtatap^t ang itinitik sa papel. Ibinalit^ ang
kanyang kalagayan at mahinahong ipir ahsyag na kurg
loloobin niyang mapalihim ang mga bakas ng kani-
lang kahapon ay wal& nang magiging Bapakapalad
na babai kung di ang kanyang nagigg kalunydng
nakapag-asawa ng isdng mariwaea at Dgay6'y may
igang sanggol na tanging tBgaj: agmana ng kaya-
raanan ng lalaking kanyang naglng asawa. Maingat
na sinarhan ang sulat at ipinadald sa is^ng alifa
sa Pasulatan ni Fidel.
— Huwdg mong iblbigay kung di sataong may
—
pangalang iydn ang tagubilin &a alila i:a itinutuio
ang pangalang nakasulat â sobre
Sa bahay naind-n ni Pura, ng masay^ng medista?
ang aUngawngaw na. kumalat ay siyang napag uu-
sapan. Si Benito Ramos ay naroroon at mainga
na nakikipagtalo sa maaliDdeg oa nagirg tagapag-

ampon ni Sela, samantalang si Rafael ay hiiidt
makapagbuka ng bibig. Isinu umbat ni Pura kay
Ramos ang dl paglilihim nito ng isdng bagay na da-
pat ipaglihim na ngayo'y gi\ang nagigiDg sanbi ng
ayon din kay Ramos, ay bagyong dumutlng na ea
marangdl na tahanan ai Mondiegal
—Ikdwang dapat sisihin sa lahat ng margâ-
yari — ang
wika ni Pura —
ang iyong katabi-an ay
magbubunga ng is^ng gul6Dg magigirig sanhl ng lubos
im kasawidn ng isang babaing talaga nang sawtng
palad, at ng gandp na kaligaligan ng isang lalaking
dapat sanang maplng matahiroik.
Muntik nang datnan ng pinagpuputukdn ng loob
na si Mondregal ang ganit6ng pangungusap ni Pura
Wa^HDg kapatdpatao palibhasa aDg pagkakaakyat,
ang mga dinatnan ay halos nangawaldn ng loob.
Ang modista ay namutla; napulumihanan si Ramos;
si Rafael ang tanging napatindig at nagkaloob na
mag-ab6t ng kamdy sa bagong dating. Nguni^t it6V
wala sa kanyang sarili at ang kamay ni Rafftel ay
hindi man laraang pinansin. Pabagâk na umup6
at ang halos nag-aap6y na mata'y itinitig kay Pura.
Nabasa nit6 ang nag-aalab na kalooban ni Mr^ndre-
gal at sa malaklng pangamba ay wa^&ng naibukd
sa bibig kungdi isdng IRa/ael! na para bagang hu-
mihinhi ng saklolo sa kanyang katipan.
—
iBakit, an6 ang nangyayari sa iyo, kaibigan?
-— ang usisa ni RafaeL.
— ^Kung an6? — ang sag6t na ang tinglg ay bu-
My na buhay at waring nagbabala,-~ikung aD6 ang

nangyayari sa akin? iah... kayo'y maluluplt na kai-
bigan ., nalalaman na ninyo'y nagmamanâmangaban
pa!
~Rafo, magsalita ka — ang sa wakas ay naibuka
sa bibfg ng modista, — ;,an6 ang nangyayari sa iyo?
—
Isd,ng bagay na napakalubha at wallng ma-
kapagbibigdy ng paliwanag kung hindi ikd-w,
— Âno
•
ang ibig raong slibjhin?
—
iWal^ ba kay6ng nariringig na anomang ali-
ngdwngaw?
Si Ramos na walang kasalisalita buhat nang
diimating ang lalaking pinag-aapujan ng loob ey
siy^ng nagpauna ng pagtugon.
— Mayroon—anya^—at isang. bagay na kasira-
sira para sa iyo.
Sa naringlg na saaot ni Ramos ay parang di«
nagukan ang dibdib ni Purs, Hindi niya akalaing
anp kapangahasan at katabilan ng binatang it6 ay
dumatfng hanggang sa dakong ya6n. Lsld nang
namatl^ ang daii'y masay^ng modista at sa hangdd
na ilingid ang katotohanan at huwag mapansin ang
kasasabi pa lamaug ng pangahas na binata, ay:
—
Wald, ak6'y waldng naringig na anoman. ang —
wik^ng nanginginig ang boses,
—
Nguni^t si Ramos ay mayroon ang masiga- —
sig na tug6n ni Mondregal,,-—^,maaari bang ipaliwa-
nag*mo, kaibigan, ang mga naiiringig mong alingaw-
ngaw na animo'y kasirasira para sa akin? ang ba- —
ling kay Ramos.
INIGO ED. REGALADO 24?
"--Kiing hagama'y paninirang piiri laraarg— aog

agaw ni Pura.
—Kung gayo'y nariringig mo na rin-~anf^ \w-
kli ni Mondregal
na sinapantah^ng ang labdt uy
—
nababatid na rin ni Pura, nalalaman mo na'y ti-
aatangkS,ng ikubli lamang upang lald' g magiog bav^!
ang talagd nang sawt.
—
Hindi— ang matigas ng modistft,-~ar.g Ishat
ay walang katotohanan, pawang gav,agawa lamang
ng mgB may makakating dil^ at ng mga taong wa-
lang pananagutan sa kanilang tarili.
At si Ram^^s, na namumutl^ na rin dahil sa mga
nariringlgay siyang hinagisan i)g modista ng isdng
tinging nagaap6y. Ang parunggit ng dalaga ay sumu-
gat sa puF5 ng binat^. Ibig na nitong tumutol at mag-
bangong puri, nguni t hindt siya binigyang panahon
ni Pura.
— Oo,— ang patuloy nito,— ang Ish^t ay gaw^.
gaw& lamang ng mga taong mapanir^ at matatabli,
huwag kang maniwaia, Rufo, sa iyong mga 'ndriri-
ngfg at ang iy6ng kapalara'y kinaiinggitan lamang
iig mga aiibughd, ng mga wal^ng hiy§., ng mga
mapaggawang-usap.
— —
;Hindt! ang tutol ni Ramos na biglling n^-
patayo at si Purang nagparunggit at umalimura sa
kanya ang pinagpakiian ng paningln. Ang lahat —
ay totoo, Mondregai at si Pura ang nakababatid
ng lah^t, At sa waUng kagatulgatol na salita ay
tiyakang sinabi: hingin mo sa kanya ang sulat ng
iy6fig asawa buhat sa Bagyo at ?a sulat na iyAn
mababatid mo na ang iy6n' ssawa, bago nsgiog
248 MAY PAG3INTAT WALANG PUSO...
iyo/ ay naging kalun} a na muna, ng is^ng reryo-

dista.
—iSukat na!— ang ubus-lakas na nasabi ng kii.
lang palad na Moiidregal.

At maliksing nanaog. Si Pura ay oawalaii lig
malay tao at Dapayukayok sa kaadungan ng kan-
yang katipan. Si Ramoa na wariog nagmamapuri
ay parang nagulantang-at nang makitang nag-aap6y
ang matd ni Rafiel ay eumuDoi kay Mondregai
na halos nilundag ang hagdanan upang makatakas.
Nguni't si Moniregal ay hindi na niya nakita. Wa-
lat ang dibdib at sugatan ang puso ay nilipdd ang
bahay upang sibasibi't utaîn ang magdarayang &i
Sel^, ang marumi, ang wa'ang hiya nlyang asawa.
— [Mareela, waâng hiyang babail— ang r aguu-
mugODg na sigaw buhat sa hagdanan. At nang ma-
bungad sa piatuaa rig silid' na kinaroroondn ng mai,-
ina ay tinangkSng duhapangin si Sela, upang utasiii,
upang papagbayarin sa pagdaray^ng ginaw^ sa kanya.
—
iMagdaray^!
Datapwa't sa pagduhapang ni Rufo'y a,ng wa-
lang malay na sanggol na hawak ng daUwang ka-
may ni Sela an.^ siydng isinaldg tiit6 at sa huma.
Jiagulhol na tingig ay sinabi ng ang loob ay han-
danghand^ sa lahat ng mangyayari.
—Patawad— ang wik^, — nguri t alamin mo na
ak6 ma'y masamd, ang sanggol na it6'y dug6 ng
iyong dug6, lamdnng iy6ng lamdn at ikdw^ ang
tangi niyang amd.
Si Mondregal ay parang napak6 sa tayo at ang
IÎGO ED. REGALADO 249
apoy ng galit at panibugh6 ay parang lagablab d|

sigdng nabusan ng tubig sa naringlg na pangungusap
ni Sela. At sa haUp na sakalin, gaya nang unang
tangk^, ang kanyang marumiag asawa, ay kinuha
ang bata, ang aanggol na waldng malay, ang dug6
ng kanyang dug6 at ang buhay ng kanyang buhay,
at siyd,ng pinaliguan ng halik.
— iAndk ko! —
ang tanging nawika, ak6 ang —
tangi mong am^. At napaup6 sa katreng kapi-
ling ng kulangpalad na asawang nalulunod halos
sa luha.
Si Sela^y nabuhayan ng loob.
—
Oo— ang wika,— ako ngA'y naging marumi at
babaing may bahid sa noo, nguni't ang lahSt ay
nangyari nang wal^ sa ly6og panah6n at labds sa
ly6ng bakuran. At nang ak6'y ma pa sa panah6n
mo at mapa sa loob ng iy6ng bakuran ay malinia
ak6 sa dilang malinis at sa katotohana'y narijc4n
ang iy6ng anak at ikdw ang tangi niyang ara^...
iPatawad!
— iPinatatawad kitd, alang-alang sa minnmutya
kong anak!
At ang mag-ind ay niyakap ng nakapaghunus
diling si Mondregal...
— Malinis ka sa aking piling at ako ang tanging
amd, ng' aking anak!
Nang mga sandali nam^ng ya6n, si Eidel Sulit,
ang mapagwagfng peryodista at bantog na makatang
nagfng kaluny^ ni Sela, ay masayang nanaog sa
250 MAY PAGSINTA'Y WALANG PUSO,..
hagdanan ng kanilang PdsulatAn at umaawit n|

tagumpay at ragwa\âgf.
— —
Nasa kaligayahan na siyd ang wika, at.,. —
tahimik na namdn ako.
Ang buhay ngd namdn ay isdng pangarap at
ang d! marunong sumay^w at magtiis ay taon^
wal^ng damdamin.
WAKAS
UNIVERSITY OF MIGHIGAN
3 9015 05228 7102

KK

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

KK

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ay pagsinta'yl

li^lGO ED. REGALADO

Rosarw 2^5 Bmimdok.

Ang kathang tunay

nasama nH6 sa kanildog paplilibdt pagkapanggalmg

Dar'Uita nhnu Maii; awa au^ luatatarols na loob na

At di lauiiin.e >H6n K"'mt«al alawu, i>ang ipadai^

iima lamtsng, samakatwid, Sa sulat ay sinasabing

sala !ig lahilt Marahil ay tanghali nang totoo kung

10 MAY PAGSINTA Y WALANG PUSO.

kabahaydn, iedng silid na munti tt i&^rg kwsiDSiig

--KByaBg!— aag marahaEg tawag pagkakilala sa

-—-^May saklt ba kayo?

— iNaog mamili ka ba'y hindi mo namataan s»

palad ay magkatotoo aag halM, siyd'y wal^ nang

NABULAANAN si Sela sa kaoyang hiiialA Aog

gaya nang inakal^, kungdi si FeUx na Biyang

16 MAY PAGSINTA Y WALAHG PUSO

^i FeHx na nakaiinawa sa simula pa lamang ng ma-

Sija nnrndnp pHghiLip ng matunog iia slpe ngpa- \

i4a.vtiaii Lig yfc!i> at na^ykaraan oito^y kinawit si Felix.

-"Tejs, ip^^gtatapdt ko ?a i}6 8iip mga narg-

—^Luinpiya laman^ ang akiog ibig.

At pagknway tinawag ang makdw na nakita,

ulrat... Sioasablng*' aog mga a'emdn, pag may ma-

Oo, Feiix ak6 y hmd{ papan^\tagin ngay6n ng aking

sanang ak6 na. ang pinakamapalad ?a lah^t ng tao;

At isinalin sa baso ang ferbesang kadadpM pa

mang sa nioiig pag-aasawa at sa nina

— Si Sela, katoto, ay isang babaing karapatda-

daos oooDg ika 30 iig Disieiibre ng 1910 i| isa?7

katawag nang totoo neob pa sa aking lo^ h. S>

kit ^iyaog titig',, Walang atlog di niya tinug6B l

râiiwa vg (•ii->< ay (ii lia.aiêtdiipat s^ i-iûr a'ialinis

-y iv:u ut-:^ ?a Kkiu npai-r noon pa'y

ii ka ^v;i:Ki' 5^' >^'^^5^ hai;f:ghng ^^^a

ai)g hawi^ !^^ u-âpan nîDî': a^ ils:.''^ [îra i:iu ?*.

sa dating ni-gkakihda Pa:i ;g -lu.n a} n%v, h;s ,

^Kay dalidal! Dg^ ni Selak..

bioa^nsan ako Lg ganite-'t: nîu\ ^-alitî: K"âg mo '

akong tatn^^anau sar)^'' na '-'{< \< nr%nmi\ ng

waU'Dg estropang di napalaki alian iuloy. Sa huU

Noo^y lalo kaming nagkatalik. Nararr;daman koi^g

mmWS ITUING LUPA

ko , p?» ng iBfi ku^B'^ baduhan Doo y nagsiniula na

hiibuhay sa hipa BUnng ?8got' sa tuldng ito, bs

dadaii Ako'y iiiultiig turaula at ipinaliwanag na

sa n^ mga ta14, ay oagiag maBipag ak6ng

''pai^napasingaw/' Tuwing sahado halos ay di nawa-

Nang mga nang araw ng pagparoan ko ay tinang«

sa akin. At paHbha^a'y nahirati ako ^a ak?Dg da-

naay ibang snmusulat ng ukol sa pagligaw 8y ibi.

ay siya ring kadalian ng pgtklkipapyaTi niya sa iba?

iibayo. Siya'y wal^ng sulat halos ea aking di may

ko sa iyo; ay napansin nang dala dabban ko sog

ito'ysiydng may sala ng lahat! Sabihin pa nga ba

Aywan kung sino ang may ^alsng masasabi, nguni*t

ag Sta. Kru8, Kami'y^' nagtatakbong sumilong sa

bigat sa kanyang loob. Ang unang kariiiuatan^

Hiadi ako nagluwat sa pakikiusap. Ni di napansin

Si Sela*y h ndi nga nagpahalat^ at Iin3|6 tng ukng

ang paekakatigagai ig kaibigan —

— Si Sela ay ayaw nang uinuwi at di ako bini'