ESP Reviewer
mekanismo at pamamaraan upang isakongkreto ang
Module 5: MGA BATAS NA NAKABATAY SA LIKAS NA
BATAS MORAL
First Do No Harm “primum non nocere”
Positibo ang nais sabihin nito: laging may pagnanais na
makapagpagaling at iwasan ang lahat ng
makapagpapalala ng sakit o makasasama sa pasyente.
Lahat ng tao ay may kakayahang mag-isip. Lahat ng tao
ay may kakayahang makaunawa sa kabutihan.
- St. Thomas Aquinas (Santo Tomas de Aquino)
Ang pag-alam sa kabutihan ay hindi lamang gumagalaw
sa larangan ng pag-iisip kundi sa larangan din ng
pakiramdam.
- Max Scheler
Every human being has a moral sense or the motivation
deriving logically from ethical and moral principles that
govern his thoughts and actions.
Mga Katangian ng Likas na Batas Moral
 Obheto - Nakabatay sa katotohanan – ang Diyos.
 Universal - Dahil ang likas na batas moral ay para
sa lahat ng tao.
 Eternal - Dahil ang likas na batas moral ay para
sa lahat ng tao.
 Immutable - Hindi nagbabago ang pagkatao ng
tao (nature of man) kaya hindi nagbabago ang
likas na batas moral.
Ang MABUTI ang laging pakay at layon ng tao.
Ang MABUTI ang siyang kilos ng pagsisikap na laging
kumilos tungo sa pagbubuo at pagpapaunlad ng sarili at
ng mga ugnayan.
Ang isip at puso ang gabay para kilatisin kung ano talaga
ang mabuti.
Ang mabuti ay ang mga bagay na tutulong sa pagbuo ng
sarili.
Ang TAMA ay ang pagpili sa pinakamabuti batay sa
panahon, kasysayan, lawak, at sitwasyon.
Likas na Batas na Moral, preskripsiyon ang mabuti, ang
tama ay ang angkop sa tao.
Ang Kaisa-isang Batas: Maging Makatao
Anumang kalagayang kasadlakan ng tao, isa ang
babalikan natin: ang HUWAG MANAKIT.
Lahat ng Batas: Para sa Tao
Ang bawat estado (state) rin ay nagsisikap iangkop sa
kani – kanilang mga kultura ang pagkilala sa karapatang
pantao.
Pandaigdig na Pagpapayahag ng mga Karapatan ng Tao
(Universal Declaration of Human Rights)
Matinding kinokondena ng pahayag ang anumang uri ng
paniniil at paglalapastangan sa tao.
Ang mga batas naman na nililikha ng pamahalaan ay mga
unibersal at pangkalahatang pagpapahalaga sa tao.
Likas na Batas Moral: Batayan ng mga Batas ng Tao
Hindi perpekto ang mga batas. Subalit, muli, babalik tayo
sa depinisyon ng Mabuti – sapat na ang laging pagtingin
sa kabutihan at ang pagsisikap na matupad ito.
Module 6: KARAPATAN AT TUNGKULIN
Karapatan
 tumutukoy sa kung ano ang nararapat o dapat
para sa isang nilalang o bagay
 kailangan para sa maayos na pakikipag-ugnayan
sa kapwa.
 Kapangyarihang MORAL na gawin, hawakan,
pakinabangan, at angkinin ang mga bagay na
kailangan ng tao sa kanyang estado sa buhay.
Likas na Batas Moral
 Ito ang batayan ng mga karapatan na itinakda ng
isang lipunan o pamahalaan.
 Ito ang batas na nagpapataw ng obligasyon sa
lahat ng tao na igalang ang mga karapatan ng
isang tao.
KARAPATANG HINDI MAAALIS (Inalienable)
Santo Tomas de Aquino
 Karapatan sa Buhay
- Ito ang pinakamataas na antas ng karapatan.
Dapat itong mangibabaw sa ibang karapatan
kung sakaling ito ay malagay sa panganib.
 Karapatan sa Pribadong Ari-arian
- Kailangan ng mga tao ng mga ari-arian upang
mabuhay ng maayos at maging
produktibong mamamayan.
 Karapatang Magpakasal
- May karapatan ang tao na bumuo ng pamilya
sa pamamagitang ng pagpapakasal.
 Karapatang Pumunta sa ibang lugar
- Karapatang lumipat sa ibang lugar na may
oportunidad tulad ng trabaho o kaligtasan sa
panganib.
 Karapatang magpahayag ng pananampalataya
- Bawat tao ay malayang pumili ng relihiyon
na makatutulong sa kanya upang mapaunlad
ang kanyang pagkatao.
 Karapatang Magtrabaho o Maghanapbuhay
- Ang tao ay may karapatan sa disenteng
hanapbuhay upang mapakinabangan nila
ang karapatang mabuhay.
“Kapayapaan sa Katotohanan” (Pacem in Terris)
1. Karapatang mabuhay at kalayaan sa pangkatawang
panganib
2. Karapatan sa mga batayang pangangailangan upang
magkaroon ng maayos na pamumuhay
3. Karapatan sa malayang pagpapahayag ng opinion at
impormasyon
4. Karapatan sa malayang pagpili
ng relihiyon at pagsunod sa konsensya
5. Karapatan sa pagpili ng propesyon
6. Karapatan sa malayaang paglipat sa ibang lugar upang
manirahan (migration)
7. Karapatang sa aktibong pakikilahok sa mga
pampublikong gawain o proyekto
8. Karapatan sa patas na proteksyon ng batas laban sa
mga paglabag ng mga karapatang ito
Ang mga karapatang kinilala ni Santo Tomas de Aquino at
ng Pacem in Terris ay masasalamin sa Pandaigdig na
Pahayagan ng mga Karapatan ng Tao (Universal
Declaration of Human Rights)
“Ang mga karapatang pantao ay nagsisimula sa mundo
ng inidbidwal na tao --- sa maliit na pamayanan na kung
saan siya nakatira, sa paaralang pinapasukan niya, sa
factory, sakahan, o opisina kung saan siya nagtatrabaho.
Ito ang mga lugar kung saan dapat asahan ng bawat
babae, lalaki, o bata ang pantay na katarungan,
opurtunidad, at dignidad nang walang diskriminasyon.”
- Eleanor Roosevelt
Tungkulin bilang Obligasyong Moral
- ito ang obligasyong moral ng tao na gawin o
hindi gawin (iwasan) ang isang Gawain.
- Nakasalalay sa malayang kilos-loob ng tao
Kasama sa pagiging moral ng tao ang pagtupad ng
tungkulin.
- Dr. Manuel Dy Jr.
Kailangang hubugin ang sarili tungo sa pagpapakatao
upang matupad din ng pamayanan, pamahalaan, o
lipunang kinabibilangan niya nag tungkulin ng paglinang
ng pagpapakatao.
- Max Scheler
Unang Apat na Batayang Prinsipyo ng Sangkatauhan
(Fundamental Principles for Humanity)
Artikulo 1.
Ang bawat tao, anumaan ang kasarian, lahi, estado sa
lipunan, opinion sa mga isyung political, wika, edad,
nasyonalidad, o relihiyon ay may tungkulin na
pakitunguhan ang lahat ng tao sa paraang makatao.
Artikulo 2.
Walang tao ang dapat sumuporta sa anumang uri ng
hindi makataong asal, kaya ang lahat ng tao ay may
tungkuling pagsumikapang pangalagaan ang dignidad at
tiwala sa sarili ng kapwa.
Artikulo 3.
Walang tao, pangkat, organisasyon, bansa, army o
pulisya ang dapat mangibabaw sa mabuti at masama,
lahat ay dapat sundin ang pamantayang moral. Bawat isa
ay may tungkuling itaguyod ang mabuti at iwasan ang
masama sa lahat ng bagay
Artikulo 4.
Lahat ng tao, gamit ang kanilang isip ay konsensya, ay
dapat tanggapin ang kanilang tungkulin sa bawat isa. Sa
mga pamilya at pamayanan, lahi bayan, at relihiyon nang
may pagkakaisa. Huwag mung gawin sa iba ang anumang
ayaw mong gawin nila sa iyo.
Tungkulin
- Ito ay obligasyong moral na gawin o hindi
gawin ang isang gawain.
- Kailangang gawin ang mga tungkulin
sapagkat ito ay nararapat o mabuti.
Tungkulin bilang Obligasyong Moral
Kasama sa pagiging moral ng tao ang pagtupad sa
tungkulin.
Moral na gawain ito dahil ito ang nagpapanatili sa ating
buhay-payaman.
Dr. Manuel Dy Jr.
Ateneo de Manila University
Module 7: ANG PAGGAWA BILANG PAGLILINGKOD AT
PAGTATAGUYOD NG DIGNIDAD NG TAO
Ayon sa aklat na “Work: The Channel of Values
Education”,
 Ito ay resulta ng pagkilos ng tao na may layuning
makatugon sa pangangailangan ng kapwa. Kung
tayo ay gumagawa, hindi tayo gumagalaw o
kumikilos lamang katulad ng hayop o makina.
 Ang paggawa ay para sa tao at nilikha ang tao
para sa paggawa (Institute for Development
Education, 1991).
 Isang gawain ng tao na nangangailangan ng
orihinalidad, pagkukusa at pagkamalikhain; at
ang produkto nito, materyal man o hindi ay
magbubunga ng pagbabago sa anomang bagay
Mga Layunin ng Paggawa
1. Upang kitain ng tao ang salapi na kaniyang
kailangan upang matugunan ang kaniyang mga
pangunahing pangangailangan.
2. Upang makibahagi sa patuloy na pag-angat at
pagbabago ng agham at teknolohiya.
3. Upang maiangat ang kultura at moralidad ng
lipunang kinabibilangan.
Ang paggawa ay mayroong panlipunang aspekto
at hindi kailangang ihiwalay ang pananagutan ng
tao para sa pag-angat ng kultura at moralidad ng
lipunang ating kinabibilangan.
Kenneth Cobonpue – nakilala sa pagdidisenyo ng
ng mga muwebles.
4. Upang tulungan ang mga nangangailangan.
5. Upang higit na magkaroon ng kabuluhan
(meaning) ang pag-iaral ng tao.
Ang buhay na walang patutunguhan ay walang
katuturan at ang paggawa ang nagbibigay ng katuturan
dito.
Kailangang ibigay ng tao ang lahat ng kaniyang makakaya
sa paggawa upang kaniyang matamasa ang bunga ng
kaniyang pinagpaguran. Nakalulungkot na may mga
taong tinitingnan ang paggawa bilang tunguhin (goal) at
hindi daan (means) sa pagkamit ng tunguhin.
Ang pagbibigay ng iyong lahat ng panahon at pagod sa
paggawa ay hindi dapat nagwawaglit sa pag-aalay nito
para sa kapurihan ng Diyos. kaligayahan na siyang
pinakahuling tunguhin ng tao.
SUBHETO AT OBHETO NG PAGGAWA
Ang obheto ng paggawa ay ang kalipunan ng mga
gawain, resources, instrumento, at teknolohiya na
ginagamit ng tao upang makalikha ng mga produkto.
Nilikha ang teknolohiya upang gawing perpekto ang
gawain ng tao.
• Ito ang dahilan kung bakit patuloy ang tao sa
paglikha ng mga teknolohiya na patuloy na
makatutulong upang mas maging madali ang
paggawa para sa tao.
• Ngunit dahil din sa mga pangyayaring ito, unti-
unti ng nagiging “kaaway” ng tao ang
teknolohiya, nawawalan na ng malawak na
kontribusyon ang tao sa paggawa, hindi na niya
nararamdaman ang kasiyahan at hindi na
nahahasa ang kaniyang pagiging malikhain.
• Mahalaga ito upang patuloy na maramdaman ng
tao ang kaniyang halaga sa proseso ng paggawa.
Ang pagdami ng mga teknolohiya sa paggawa
ang siyang umaagaw sa tao sa kaniyang trabaho.
• Lumalabas na ang tao na ang nagiging alipin ng
teknolohiya.
• Tunay na ang pag-unlad ng teknolohiya ang isa sa
palatandaan ng pag-unlad ng ekonomiya ng
isang bansa ngunit sa wari ay nakaliligtaan na
unti-unting nailalayo sa tao ang kaniyang tunay
na esensya sa mundo – ang paggawa na daan
tungo sa
1. pagbuo ng tao ng kaniyang pagkakakilanlan at
kakaniyahan
2. pagkamit ng kaganapang pansarili at
3. pagtulong sa kapwa upang makamit ang
kaniyang kaganapan.
Ang tao lamang ang may kakayahan na kumilos bunga
ng proseso ng kaniyang pag-iisip; siya ang may
kakayahan na magpasya para sa kaniyang sarili at may
kakayahan na kilalanin nang lubusan ang kaniyang sarili.
Nasa kaniya ang kakayahan na gumawa at gumanap ng
iba’t ibang kilos na kailangan sa proseso ng paggawa.
Samakatwid, maituturing na ang subheto ng paggawa
ay ang tao.
Ang tao ay nabubuhay sa mundo upang gumawa, ngunit
binibigyang-diin na ang paggawa ay para sa tao at hindi
ang tao para sa paggawa.
Hindi maaaring ituring ang tao bilang isang kasangkapan
na kinakailangan para mapagyaman ang paggawa;
bagkus, kailangan niya ang paggawa upang makamit niya
ang kaniyang kaganapan.
Ang Panlipunang Dimensiyon ng Paggawa
Ang tunay na halaga ng tao ay nakabatay sa kung paano
niya pinagsisikapang hubugin ang kaniyang mabuting
pagkatao. Hindi ito nakabatay sa anomang pag-aari o
yaman. Mahalagang iyong tandaan na ang paggawa ay
higit pa sa pagkita lamang ng salapi; ang tunay na
pinakamataas na layunin ng paggawa ay ang pagkamit
ng kaganapan bilang tao.
Module 8: PAKIKILAHOK AT BOLUNTERISMO
Sa pamamagitan ng paggawa, na bunga ng paglilingkod
ay maaring maiangat ang lipunan at makamit ang
kaganapan ng iyong pagkatao.
“Hindi mainam na mag-isa ang tao bibigyan ko siya ng
makakasama at makakatulong” (Genesis 2:18).
Ang KAPWA at bahagi rin ng LIPUNAN
Mahalaga sa pagpapakatao ang pagkilala ng tao na
kailangan niya ang lipunan dahil binubuo siya ng lipunan
at binubuo niya ang lipunan.
- Dr. Manuel Dy Jr.
Ang tao ay may pananagutan na magbahagi sa kanyang
kapwa at sa lipunang kanyang kinabibilangan.
Mula dito naipapakita niya ang kanyang dignidad bilang
isang tao.
Ang dignidad ay nangangahulugang pagiging karapat-
dapat ng tao sa pagpapahalaga at paggalang ng kanyang
kapwa.
Ang tao ay ipinanganak na isang panlipunang nilalang.
Kailangan niyang makilahok sa lipunan.
Pakikilahok - Ito ang tungkulin na dapat isakatuparan ng
lahat.
1. Maisasakatuparan ang isang gawain na
makatutulong upang matugunan ang
pangagailangan ng lipunan.
2. Magagampanan ang isang gawain nang
mayroong pagtutulungan.
3. Maibabahagi ang sariling kakayahan na
makatutulong sa pagkamit ng kabutihang
panlahat.
Ang Antas ng Pakikilahok at makatutulong sa
Pakikibahagi ng Lipunan
(Sherry Arnsteinis)
1. Impormasyon - Sa isang taong nakikilahok
mahalaga na matuto siyang maibahagi ang
kanyang nalalaman o nakalap na impormasyon.
2. Konsultasyon - Ito ay mas malalim na
impormasyon na kung saan hindi lang ang sarili
mong opinyon o ideya ang kailangan na
mangibabaw kundi kailangan pa rin makinig sa
mga puna ng iba na maaaring makatulong sa
pagtatagumpay ng isang gawain.
3. Sama – samang Pagpapasya - Sa pagpapasya
kinakailangang isaalang-alang ang kabutihang
maidudulot nito hindi lamang sa sarili kundi sa
mga nakararami.
4. Sama – samang Pagkilos - Hindi magiging
matagumapay ang anumang gawain kung hindi
kikilos ang lahat.
Nakikilala ng tao ang kanyang sarili sa Pakikilahok
Bolunterismo - Ito ay isang paraan ng paglilingkod at
pagpapakita ng pagmamahal sa kapwa at sa lipunan.

Benepisyo ng Bolunterismo

1. Nagkakaroon ng kasiyahan ang isang tao kapag

naglilingkod sa kapwa.
2. Nagkakaroon ng personal na paglago ang isang
indibidwal.
3. Nagkakaroon ang isang indibidwal ng
kontribusyon o bahagi sa lipunan.

Pagkakatulad at Pagkakaiba ng

PAKIKILAHOK sa BOLUNTERISMO

PAGKAKATULAD:

Ang Pakikilahok at Bolunterismo ay isang

tungkuling paglilingkod at pagpapakita ng pagmamahal
sa kapwa at sa lipunan na kailangang isakatuparan ng
lahat ng mayroong kamalayan at pananagutan tungo sa
kabutihang panlahat. Hindi lahat ng Pakikilahok ay may
aspekto ng Bolunterismo, samantalang sa Bolunterismo,
lahat ay may aspekto ng Pakikilahok.

PAGKAKAIBA:

Sa Pakikilahok, nagiging konsiderasyon ang

personal na interes at tungkulin.

Halimbawa: Paglahok sa halalan, paglahok sa

pangkatang gawain na pinapagawa ng guro, o paglahok
sa pulong ng mga kabataan sa barangay

Sa Bolunterismo, kung hindi mo ito gagawin

hindi ka apektado, kundi yaong iba na hindi mo
tinulungan. Kung ikaw man ay managot, ikaw ay
mananagot sa iyong konsensya sapagkat hindi ka
tumugon sa pangangailangan ng iyong kapwa.

Peachy Breteña – nagpost sa facebook tungkol sa

protesta sa pork barrel noong Agosto 26, 2013.

Wika ni Bishop Emeritus Teodoro Bacani sa isa sa

kaniyang panayam sa Radio Veretas para sa kabataan, na
huwag lamang makuntento sa mga araw- araw na
karaniwang Gawain, iyong hindi nababahala at
pinababayaan lamang tumakbo ang mundo, bagkus
kinakailangan na ang kabataan ay “manggulo” – ibig
sabihin ay magsikap na humanap ng pamamaraan at
maging kasangkapan para sa ikauunlad ng buhay at
lipunan.

“Ang kabtaan ang durungawan kung saan ang

hinaharap ay nagdaraan.”

- Pope Francis
World Youth Day (Rio de Janeiro, Brazil
June 24, 2013

“Ang kabataan ang pag-asa ng bayan.”

- Dr. Jose Rizal

Sa Pakikilahok at Bolunterismo dapat Makita ang tatlong

T’s:

- Time
- Talent
- Treasure