BAQUIRAN 351

ibong
rsis sa
ilad sa
Pagsasaling-wi
Baw at Gawaing Panan
dtumt
ng Romu
4aI1
g-iisip
isal a-n.
,lalong

Panirnula

a akademikong sitwasyon ko sisipatin ang freymwork ng pagsasalin para sa mga

gawaing pananaliksik, pagsusulat, at pagtuturo tungo sa pagpapalakas ng katutubong
wika at kultura. Mangyari ay isa ang akademya o ang sistema ng edukasyon sa mga
institusyong may malaking papel sa paglalatag ng dinamika ng pagsasalin at kultura. At
kung hahayaan pa ninyong ituon ko ang sakop ng talakay, nais kong bigyang-pansin dito
ang katangian ng pagsasaling pampanitikan.

Lagi nating sinasabi natayo saFilipinas aytanggap na ang multilingguwal na sitwasyon.

Ang isang nakapag-aral ay mayroong hindi bababa sa tatlong wika ang nalalaman--ang ina
o katutubong wika, ang Filipino (na minsan ay siya ring inang wika), Ingles, at isa pang
banyagang wika na malamang ay Espanyol, kundi man French, Latin, Italian, German,
at Mandarin. Sa pinakamatindi, bilingguwal ang maraming akademikong Filipino. At
makikita sa patakarang pangwika ang sistema ng edukasyon ang katangiang ito mula pa
1975 bagama't hinuhugis muli ng administrasyong Macapagal-Arroyo ang sitwasyon pabor
sa Ingles. Sasabihin ng ilan na isa lamang pagpopormalisa ang kaniyang Executive Order
21o sa hegemonikong posisyon ng Ingles. Dati nang mas maraming inilalaang oras para
sa paggamit ng Ingles sa mga asignatura sa lahat ng antas. Pero ito nga ang problema: lalo
pang pinatitindi ang hindi pagkabalanse ng sitwasyong pangwika.

At habang nagtutunggalian ang Ingles at Filipino sa pangunahing tanghalan,

nangangailangan din ng ganoong pagpapahalaga ang mga katutubong wika.

Pagsasalin bilang Pagtukoy ng Teksto para sa Pagbasa at Pagtuturo

Walang pasubali, isa sa pinakamatagumpay na proyekto sa pagsasalin ng anumang

teksto ay ang Bibliya, na isang library sa katotohanan at hindi lamang isang libro. Madaling
makita kung bakit nangyari ito. Bahagi ito ng isang dibinong proyekto at isinagawa ng
masusugid na misyonero at kawani ng simbahan at proyektong imperyal. Nakalikha ang
Bibliya ng napakaraming mambabasa sa mahabang panahon. Ang orihinal na Aramaic at
 FILIPINAS
SALiN.SURI: PANII\4U ANG PAGN4AN4APA NG MGA LARANGAN NG PAG-AARAL NG PAGSASALIN SA
352
Ikatlong Sourcebook'rg Sangfil

dito nagpasalin-salin
Ebreo a,v naisalln sa Griyego at Latin, at naisalin sa Ingles at mula
Il.ko, Bikol, Sebuwano, at iba
na sa daan_daang wika ,rf*.r'rdo kabilang ang Tagalog,
at mambabasa sa tekstong
pang *.ika sa Fiiipinas. l,llluu ang paggaiang ng mga tagasalin
pinanghahawakan. Salita ng Diyos ang kanilang
ito dahil hindi iasta salita ang kanilang
pinagkakaabalahan.

Nagbuongmaramingmambabasaangpang.val,aringito'Isalamangangnapatunayan
paraan ng pagsasabi ng isa
nito: na maaaring sabihir] ang sinabi sa isarrg wika patungo sa
na isang traydor ang
pang wika. Gcr,) sa Espan.vol,"cot sa Ingles, puso sa Tagalog. Sinasabi
sa a]inman sa da]au,ang wikang kaniyang ginagamit.
tagasalin. Ma.vroon sil,angpinapaburan
pero ganito nga ba? NuUtoti .u *iL^ ang katangian at pananaw-sa-mundo ng isang kultura'
bagong sistema ng persepsiyon ang kamalayan ng
Sa paglipat sa i.ang wika, pumapasok sa
Brou'n sugar. Parehong matamis, butil-
tao. Tingnan ,.,. larr-rarrg .u k.,1*. Pulang asukal,
Pero magkaiba ng representasyon sa kula-v
butil, na ginagamit sa kape at lutuin ang asukal.
'i'agalog. ia madaling .ubi, tu magkaibang mata nakikita ng magkaibang
ang Ingles at
At dapat na
kultura ang iisang realiclad. Dito na pumapasok ang relatibidad sa kultura'
sistema wika ng relatibong koneksiyon'
kabisado ng tagasalin ang pasikot-sikot na sa

papel
Sa panahon ng Espanl'ol, ang pagsasalin ay nagkaroon ng
pangunahing sa

garvain ng kolonisas-"or1. Kuraba,v ng reduccion o pag-ipon sa mga katutubo sa proto-

ng mga babasahin para sa mga misyonero at Indio
komunidad na espas),o, nagkaroon
".,g,,u1,u,.
tungo sa pangkamalayu,1g Siy".'-,p,", tila one-way ang ugnayan' Kailangang
Nalimbag ang mga
mapasailaiim .,r.g -gu ni.r,no natin sa sistemang Europeo Espanyol.
katulad ng Doctrinabhristians at pagkaraan ang mga gramatika at libro ng meditasyones
ang librong pag-aaralon
at pangkalma sa taong naghihingalo. Isa sa mga tekstong lumitaw
itong manrval sa pag-aaral ng wikang Espanyol'
ng mgo tagctlog ,"ri iorrru, Pinpin, isa
pinliin
ni introduksi.von
sa kaniyang na mahalagang mag-aral ang kapuwa ni1'a
Sinabi
sabi, hindi
Indio para hirl,di maging iitu""bungkal'" kapag kinausap ng fraile. Sa madaiing
ni hindi makabati ng "Buenos diaz" o "gracias seflor"
isa,g buhay na tao ing"katutubong
wika tungo sa bagong
sa masalubong na Kasiila. Isang pinto ang pagkaunau'a sa bagong
relasyong PanliPunan.

NIa1,-par'rdoxnamang).al.arisaganitongrelasyon.}4aaaringSaunaaytila
ang Indio? Pero hindi
nagpapasakop ang nag-aaraing bagong wika. Magiging Kastilaloy
grnito urrg nai<atJt<aang mangjari. Ti.awag na rnga ladinos ang mga katutubo na natutc,
Ang mga ginawa nilang tulang relihiyoso ar
ig nspanl,ol, *gu *u[rrurukurn- sa rvika.
ibon, Flyin;
kauri ng modernong One da1, Isang aratr,, I saw Nakakita, One bird Isang
ba ur-rg pugrurrukarv na ito? Hindi' Bakit naman? Kasi dito na naigilt
Lumilipad. N{ asama
.rg*gulndicangkanilang.u'ili'fotoongabangnasakopangkamalayanngkatutubo?
Mukhang hindi tllaga. Ang pinakaunang pasyon na naisuiat ng
katutubo ang Mahal nc
possion ni JesuchriJong einginoon Natin na Tola ni Gaspar Aquino de Belen ay isang ur-
O tatawagin natin ngayong bilang isan''
ng pagsasalin ,.g eugoti Tipan' Isang adaptas-von'
inangkin ng Indio ang kuwentong Biblikal' Is''
akda ng pagr"-.ei*igin-". su madaiing sabi,
pagsasalin. Hindi total na maililipat ng tagasalir'
nga kasing transporiratibong kilos ang
.l:-SrriN SA FILIPINAS
BAQU]RAN 353

ito nagpasalin-salin ang orihini:1. Ayon ka1' Dr. Bienvenido Lumbera, sa fuIahal na passion, ang mga tauhang
l- Sebuwano, at iba tulad nina Pedro, Hudas, Santa Maria ay naging mga Indio. Nang pagalitan ni Santa Maria
nbabasa sa tekstong si Pedro na ng itatlva niya si Kristo, sinabi ni Maria na paano nagawa ni pedro ang ganoon
Di-vos ang kanilang ga-vong para silang magkapatid, tumira sa isang bahay, at nagsalo sa bahaw o lumang
kanin" Madalas kinakain na parang meryenda sa hapon. Ma1, bahaw sa Bibliya samantalan[
alam natin na shawarma ang kinakain niia sa Middle East. Isang tuwirang komentaryo at
ng ang napatunayan pagtransporma ang gawaing pagsasalin sa orihinal.
ng pagsasabi ng isa
na isang traydor ang Nabub'rksan ng pagsasalin ang ugnayang pangkultura. Paradox ang bisang nasabi ko
kaniyang ginagamit. na kasi hab Lng binabago nito ang tumatanggap sa teksto, binabago rin ng tumatanggap ang
rdo ng isang kultura. teksto.
n angkamalayan ng
ong matamis, butil- sa panahon ng mga Amerikano, ang edukasyong natanggap o pinaghagisan sa atin
rcsentasyon sa kulay av minsan llang naglagay sa atin sa bagong konteksto ng pagsasalin. Samantalang hindi
kita ng magkaibang naisakatupiiran ang atas mula Espanya na turuan ng Kastila ang mga Indio, sinadya naman
sr:ltura. At dapat na ng mgaAmerikano na matutuhan natin nang mabilisan ang Ingles. At nahumaling ang mga
ng koneksiyon. Filipino sa rvikang ito. Sa loob lamang ng dalawang dekada, sumusulat na ng literatura sa
wikang ito ang mga intelektuwal na Filipino. Mataas ang pagtingin ng mga Filipino sa Ingles.
ngunahing papel sa Sumobra nqa yata at minamaliit ang sariling wika. Dulot ito ng historikal na sitwasyon.
. katutubo sa proto- Mangyari, sa loob ng paaralan, balorisado ang Ingles. Pinupuri ang batang marunong mag-
misyonero at Indio Ingles at itirruturing na mas matalino. Pero hindi ang Ingles bilang wika mismo ang bukal
gnay*an. Kailangang ng talino. kumakabit lamang ang aura na ganito dahil sa prestihiyo ng wikang ito bilang
: Naiimbag ang mga wika ng mar'knp2n*u-arihan. Mesmerisado tayo ng wikang ito. Kabatigtaran ng itinuturo sa
bro ng rneditasyones lingguwistika na naplsasabi na rvalang r,r.ikang mas nakatataas sa isa pa. Magkakaiba lamang
'ibrong pag-actrqlctn
ito. Hindi nras mahusay ang Ingles sa Tagalog o ang Tagalog sa lluko. Sa panahon ni Dante
rg wikang Espanyol. Aliegheri, namama-yagpag ang Latin bilang pangunahing wika. Ngunit sa Italiano niya
ral ang kapuwa niya isinulat ang dakilang Diuina Comedia. Gustong sabihin ni Dante na hindi lamang Latin
madaling sabi, hindi ang naiintiridihang w'ika ng Di1-os. Kung tunay na tinatanggap ang mga Hentil sa simbahan,
az'o "gracias seflor" maiintindilian ng Diyos pati ang kanilang wika. Napatawad na ng Diyos ang mga apo ng
rika tungo sa bagong prol,ektong Babel.

Noong 195os at hanggang kalagitnaan ng r96os, damang-dama ang hegemoniya ng

ing sa una ay tila Ingles sa mga intelektuwal na Filipino. Ingles sa klasrum, Ingles sa mga pahayagan at
ng Indio? Pero hindi akadernikong journal. Pero mayroong rebolusyong nangyari. Kinukuwestiyon ng mga
r katutubo na natuto kabataan arig establisimyento. Naitayo ang mga samahang nasyonalista tulad ng Kabataang
tolrog relihiyoso ay Makabayan para suriin ang suliranin ng lipunan sa lahat ng larangan, pati sa kultura.
d Isang ibon, Flying Bakit dartrtrang wika ang tanging sinasarnba? Nang isalin ni Rolando Tinio ang Death of A
? Kasi dito na naigiit Salesnunt, rtamangha ang mga manonood dahil mas naunawaan nila ang dula nang wala
elal-an ng katutubo? ang American tu'ang. Ganoon din ang nangyari nang isalin sa Filipino angMuchAdo About
utubo ang Mahal nq Nothing ni Shakespeare bilang Pog kehaba -haba Man ng PrtLsisyort Sa Simbahctn Din Ang
,de Belen ay isang uri Tuloy. Hintii nanran pala ganoon ka-high falutin ang The Bard. Malaswa pa pala sa tatay
trga)'ong bilang isang mong kalbc, si shakespeare. Mula noon, sa Filipino na gustong panoorin ng mga Filipino
h-eDtong Biblikal. Isa ang world cl rama.
laililipat ng tagasalin
35'+
iAtl|;3'.[i;,i3],il,',?13,]i'orooo NG MGA LARANGAN
NG NG ,AGSA.ALTN sA FrLiprNAs
'AG-AARAL

May ganito rin bang nangyari

sa print? Sa panuiaan,
n a sr o n a i s"ta u g-,li;"k,
sa n
ffifi;: :" ::i,X?X"'
r n
;,".; ;i
iv; ; ; ; #:i J]ilil' l; L?,,liTi"li SaIiml

gJr,""ffi ##:T,*H$1.:iffi;HtrTil#Jlx1il:T;:Jr,T;',::i,:H; Ma
octavio pur,;Jr" Marri, Kabilans na dito nakakal
at
sa mga aktibista at sumus,rong
il;;ffi;'1l1Latina'g mga imahen ns
r,"" ori,i"
*"."0",
militarir"ril;;;;iil". panitike
pagtulang ito. At na k,u Arts nor
n ip n o
ng
;; ;,;;,:l *;, ll*r,ru:f;:
diktadura fJltr#trtrt{
---".va.vqu ,d lrurnarla,,ton
q ** **m,x ;:
sa
ng panit
pagwa\\.i
mahalay at marahas
", ,fu.u,o pangang
Sa larangan nt estruktu
ninai iu;g ;t];; i,-"X:.",',1;-T,"*;t,T*,fflil-" ri:ili:l, "1
ng bersil.ong F,ipino pero pala kui
wika Sa msa unans deka
d"a G ;;##;d ;'il1';:x1x,ij*-irit:
pamban.s
at ang pa
i,::+:i"*1Tfljo"-r"" c,^itr", ,h,"" lFi,ffi
guyu ,,g
,r*;;;,"7,','Fn" count of Montecrist..
mgu kiu.iko,,s;-*.i;liiJ ang uP t*r." #tiing rilipino na isalin ang Ang
[:"#5: ^*
Ernest Hemingway,
fni..Q,i
wa Thiong'o ar ans maiikJ "rs;';;;7;i";::,X,:ffiffi?!i ltd
y;: *i rn""i"i',i gilid/la1t
posibilida
,i N"s*si
"* "rar"*'iio sro" ni Arrhur crarke. i,':!: :t.u,:ra Sang-ar-oi
r,zmEi*il].,#iil#::"#il]\:;f 'ffi
I-ii[T.,::,:f
na isinasalin mula sa
;H,?,#**;
Punishmenr ni Fyoio.;;;;"#,
malilikha
Filipino.
".,n'""irli.;il::';l;'ff .and
Nang basahin ko ang Mat, n
bersil.on sa Filioi
pagka-etsa

ri.i::xld:H:::;;"y;i5#il'til#;:1rffft :'it";,!t',1',il":;;'ff fi : matunghar

ko ang orihinal r,rr* bago pa basairin ,rs manunulat
u,".,*r"'i:-r"r:';,i,-^orihinal rriir.'r", ij..i,;
s""i"i,1";;;".'::*,,1;,:'H:[1 jffi rehiyon. A1
;,]*1f ,,;1;t] jU*,:La"_."r,*b,,,a",*_ Ito rin mar
;r,ff f ffi-[##ni,1;fl jtr*,'"":?ffi si Almario
[#jq[? :r,,ff ]{f f ,**, ,;i
imprimatui
*"J r# n ux rx;ffi
Sa kaso ng
[i. ii "11.H,iH
napakayaman
ru;,:1 I
ng karanasan rrg pagbasang
:
;i
dinadaanan ng makabun,tto'
* n, *,,*, i ffff
s. *rarLirs r;*bi.
editor/taga:
ng pangang,
.

kabisera ng
.:.,r"r-:l;,T:iffi1[[]L-,ilTXXi#:1,,k;;i:;;;T-,ffiil:I:1fr :,l*"fl
:iriii;;r"ri,,:fTl{i;;::#rm:tr:};nuH*#;;i1l :.ffi; r* Ma1-ba,
ang mga \\-a
tr,?:TI"r :i[Hft
na nakasulat ru .u
-ikurrg
#li*t*#*
,ff;xmalapit kaniyang puso. H:n :d H-,l #tr*,,*
sa
nakararamir
ng kanilang
Sugbo, lagi n
ganito rin an,
na gumaganl
 BAQUIRAN 355

Salimbayan ng mga Tinig sa p.rnitikang Filipino

Magmula sa punto-de-bista ng manunurat at iskorar na nakabase sa

nakakapagpamulat ang Many Vciie.s-isang Maynila,
koleksil,on ;g ;rg" sanaysay tungkol sa
panitikang pambansa na inilathala ng
NCCA o National coJmiJsion for culture
Arts noong 2oo3-sa.nakamihasnang puwesto and the
ng hegemoniya ng sentro ng produksiyon
ng panitikan sa Fiiipinas. Inaakara r.ong
pagwawasiwas ng kapangl,arihan ,,ng -uy tunay at hindi mab"J;;;'"#;ffi#;
*urrrulat sa Filipino iurrl na rin sa diumano,y
pangangailangan ng pagkakaisa sa .vika
o linguafranco ,ra magbibigkis sa arkipelahikong
estruktura ng kinaialagyang heogiapit o-potitit<arrg -ritipiro.
probrematiko
pala kuiiq tutuusin ang asumpsiyo,'r rrg "rpu.yr--'rrg
daiumat ng nasyong rilipino na nagtataguyod ng
pambansang *'ika na_sa katotohana'y
nakabatay sa Tagalog bilang lunduyan ng identidad
at ane pagjikha ng kultura.

Ang pagpapahayag ng mga iskolar at manunuiat

mula sa rehiyon sa iba pang nasa
gilid/laylayan ng hegemonikong terminong .nasyong
nilipino,; ay nagbubukas ng mga
posibilidad sa higit na pag-unawa sa kinaralalug).ung
Sang-ayon sa isa sa mga kritiko sa rilrro,
ai;";;;;;g;;"gkurtura sa Flipinas.
,rapuk*uJirrg t""#;;;ahihiram, mabubuo,
o
,"ra ipaliwanag ang masal; muot na penomenon ng kurtura,
lipunan, p"ri,il."rg
f;fil1t$" ",

May mga lum,itaw na pattern s;r ,ang sanaysay

sa Many voices:ang pakiramdam
pagka-etsapuwera ng mg.a nasa rehir on. ng
u"ay raro ,-rg puglruru'ur.orrg ,-ruirip dito pagkaraang
matunghayan ang artikulo ni victor sugbo
na isa sa kon"tribyrto. ,i,tron y voices.Ayau,
man,nulat at iskorar ng pa,itikang tvaray na maisa-Filipino ng
ang ilang teksto ng kaniyang
rehiyon' Apropriyasyon o panS-aangkin daw
ang pagsasalin sa Filipino sa panitikan nila.
Ito rin marahii ang nas.a isip ng *gu o.ugo.r. Kung
tutuusin, hindi lamang basta editor
si Almario kung hindi isang s_imboi,r ng
ianitikang nakabase sa kapital ng bansa. Mav
imprimatur pa ng estado ang kaniyang "p"rrorurr"
bilurrg eu-bur.uTg;*:a
sa kaso ng mga Bikorano, at maisasa,ra na
rin ang mga waray, hindi ramang pag-ayaw sa
ffi#J
editor/tagasalin sa Filipino/Tagarog ang is1,
na kinatatawan ni Nmario, kundi ang
ng pangangailangang umangkop ng t,natawag akto
na panitikang rehiyonar sa wika ng kapitar
kabisera ng bansa. o

May basehan at katwiran ba ang pakiramdam

na ito? Sa unang tingin, maisasakdar
ang mga waray bilang rehiyonaristiko at parokyal
sa pagtanggingmaipakilara sa higit na
nakararaming mambabasa sa pamanragitan ng_pagsasarin,
pulritlrrruug, at konsumpsiyon
,g kanilang panitikan gamit ang wikang pambansa
o Filipino. Ang katwiran ni victor
Sugbo, lagi na lamang naaagawan ,rg Latarrlra,
ang panulat na waray. May paragay akong
ganito rin ang katwiran ng Bikoiano. tslng uri ito ng pagtutol sa dominasyon
rga
na gumagamit ng wikang Filipino. ng sentro

t
 BAQUIRAN 355

Salimbayan ng rnga Tinig sa Panitikang Filipino

Magmula sa punto-de- bista ng manunulat at iskolar na nakabase sa Ma1nila,

nakakapagpamuiat ang Many Voices-isang koleksiyon ng mga sanaysay tungkol sa
panitikang pambansa na ini:athala ng NCCA o National Commission for Culture and the
Arts noong 2oo3-sa nakarr,ihasnang puwesto ng hegemoniya ng sentro ng produksiyon
ng panitikan sa Fiiipinas. Lraakala kong may tunay at hindi mababaklas na lehitimong
pagwawasirvas ng kapang.var:ihan ang manunulat sa Filipino dahil na rin sa diumano'y
pangangailangan ng pa,gkakaisa sa r,r-ika o linguafranca na magbibigkis sa arkipelahikong
estruktura ng kinaiaiagl'ang heograpiko-politikang espasyo ng Filipino. Problematiko
pala kur'ig tuiur.rsin ang asunrpsi.yon ng dalumat ng nasyong Filipino na nagtataguyod ng
pambansang wika na sa katc,tohana'y nakabatay sa Tagalog bilang lunduyan ng identidad
at ang paglikha ng kultura.

Ang pagpapahayag ng nlga iskolar at manunulat mula sa rehiyon sa iba pang nasa
gilid/la.vlayan ng hegemonirong terminong "nasyong Filipino" ay nagbubukas ng mga
posibilidad sa higit na pag-unawa sa kinalalalag)'ang dimensiyong pangkultura sa Filipinas.
Sang-a1'on sa isa sa mga kritrko sa libro, napakaraming teorya ang mahihiram, mabubuo, o
malilikha para ipaliu,anag ang masalimuot na penomenon ng kultura, lipunan, at panitikang
Filipino.

May mga lumilitau.na pattern sa ilang sanaysay sa Many Voices: ang pakiramdam ng
pagka-etsapuwera ng mga nasa rehiyon. May laro ng pagbasa akong naisip dito pagkaraang
matunghayan ang artikulo nr Victor Sugbo na isa sa kontriby'utor sa Mcny Voices. Ayaw ng
manunulat at iskolar ng panitikang Waray na maisa-Filipino ang ilang teksto ng kaniyang
rehi.von. Apropril,asyon o piing-aangkin daw ang pagsasalin sa Filipino sa panitikan nila.
Ito rin marahil ang nasa isip ng mga oragon. Kung tutuusin, hindi lamang basta editor
si Almario kung hindi isang simbolo ng panitikang nakabase sa kapital ng bansa. May
imprimatur pa ng estado ang kaniyang personahe bilang Pambansang Alagad ng Sining.
Sa kaso ng mga Bikolano, at inaisasama na rin ang mga Waray, hindi lamang pag-ayaw sa
editor/tagasalin sa FilipinoTTagalog ang is1'u na kinakatan'an ni Almario, kundi ang akto
ng pangangailangang r-rmangkop ng tinatawag na panitikang rehiyonal sa wika ng kapital o
kabisera ng bansa.

NIal'basehan at katwiran ba ang pakiramdam na ito? Sa unang tingin, maisasakdal

ang mga Waray bilang rehil onalistiko at parokyal sa pagtangging maipakilaia sa higit na
nakararaming mambabasa sa pamamagitan ng pagsasalin, pagliiimbag, at konsumpsiyon
ng kanilang panitikan gamit ang wikang pambansa o Filipino. Ang katwiran ni Victor
Sugbo, lagi na lamang naaagawan ng katangian ang panulat na Waray. May palagay akong
ganito rin ang katwiran ng mga Bikolano. Isang uri ito ng pagtutol sa dominasyon ng sentro
na gumagamit ng r,r.ikang Fil ipino.
356 SALIN-SURI: PANIIYULANG PAGMAMAPA NG MGA LARANGAN NG PAG-AARAL NG PAGSASALIN
SA FILIPINAS
Ikatlong Sourcebook ng :iangfil

Sa ganitong mga engku\\entro, narnamalal'an ng mga interesado sa pagtataguyod

ng u8
panitikang pambairsa na hindi isang simpieng imposis-von ng iisang wika
ang p.oti"*u. a8
Kung masigasig n.r pagtatakda ng mga lal,nin ng "nasl,ong Eitipino,, ang gagamiting
nE
panghikayat sa mta taga-rehi1'on para sa paglikha ng panitikang nakasulai
* 6tiplru, re.
tila rvala namang froblema sa tingin ng mga nakabase ia sentro. Nakapasok ,u ,u utirrg ha
Konstitusl'on ang legalidad ng ganitong imposisl-on. Ngr-rnit sa proseso ng panghihikayat
pa
na gamitin ang lvikang parnbansa, mayroong nakakaramdam ng internat rra
Loionlsu.yorr. na
m{
Kinakatarvan sana)'say ni Efren Abueg ang retorika ng Filipino/Tagalog bilang
11g
Iingua franca. Sang-a1'on sa inhenl.erir.ang pangwika ng modelo ng lingua frinca na Pa,
Mi
nabatat' sa Fiiipino Tagalog, instrumento ang pribilehiyadong wikang Filipino sa talastasan
pir
ng mga tagapagsahta ng iba't ibang wika sa Filipinas. Tila may katwiran at praktikal
ang pal
modeiong ito. Pero sa proseso ng paggamit ng iisang nika, dalaivang wika (Bikol
at Waray) rel
ang naisasantabi. [,anito rin ang mangl'a1'ari sa ]ahat ng wikang etniko sa Filipinas
alang- na
aiang sa pagl'abong ng wika ng nasyon. Ito nga ang internal na kolonisasyo, ,ratinabangg-it
maging ng mga nasa sektor na minoridad, babae, bakla, manggagawa, andergrawnd,
at
mga nasa rehil'on Sa hegemoniva ng nas)'ong Filipino bilang produkto patriyarka,
SA,
naisasantabi ang mga hindi nakakatulad ng lalaking may hawak ng kapangya.ihurr,
totoo par
man o simboliko. Nagiging suheto ang mga sektor sa paligid niya. At ito
ang tinatanggihan tek
ng mga naisasantabing mga sektor. Taglal'nila o ng kanilang representante ang
malay nar
na pagtindig paril himal.in ang kaamsang sos)ro-politiko_kultural upang irasuri/
par
mabawasan/maitigrl ang opresibong ugnayan. Ang pagkuwestiyon sa mga
kirramihaslang oII
ugnayan sa loob ng konsepto ng nasyon ay isang mahalagang development
sa larangan nas
ng kritisismong tur,utuon sa paksang ito. Naihahanda ang isang uri ng
diyalogo ,g igu Sar
sektor para maisagiilva ang proseso ng pagbaklas sa mga halagahan at paninir,1,alurrg
t mal gan
makatarungan. Nlaaaring serye ng mga tanong ang umpisa, tulad ng matutunghalyan
sa na ''
sanaysay ni N{a. Lursa Torres tungkol sa pagbura sa larawan ng babae
sa panitikin. O ito,y nasi
pagmumungkahi n.r ng mga paraan ng pagbibigay-hugis sa babae
sa pamamagitan ng mal
panulat, partikular ng autobiograpil'a, sang-ayon naman kay Cristina pantoja
Hilalgo. O pag
ito'y napakalinaw na artikulasyon ng dobleng pagka-ausente ng bakla/bayot
sa pugbio ng ma)
nasyon, sang-ayon sa pagsisiwalat ng kritikong J. Neil Garcia.
kon
may
Kung ga1'on marami sa sanaysal, saMo ny voices ang nagmumungkahi
ng pagbabago ng sent
relasyon sa kult*ra. Nagpapakita ang mga ito ng reaksivor, ,u p.o1."kto
,g #aJo m.firuy lami
ng pagpapakete ng nas)'on (packaging the nation). Sang-ayon-kay Herminio
Selt"ran,
may mga pangkat sa rehil.on na handang makipagtul,ngan sa aparato ng
estado upang
malimbag ang kani-xanilang mga bagong likhang panitikan. ilan sa mga pangkat
na ito ani ng I<
Kinaray-a at mga pitngkat sa Cordillera (kaiba sa reaksiyon ng Bikoiail-"1.t"1.
Su tulong apro
ito ng mga kontak rra iskolar na iginagalang na ng mga manunulat sa rehiyon
tulad nina larar
Leoncio Deriada pa] a sa Kinaray-a at Arnoid Azurin para sa mga palgkat
sa Cordillera. nam
Puno ng salimu lt, paradoha, at aporiya ang dinamika ng reiasvon ng sentro
at gilid sa
panitikan sa konteksto ng konsepto ng nasyon. Sa dalawang ,rujtuuia*ung
reakJiyon_ ang l
resistans at kooperi,svon-makikita ang mga ramipikasyong nag-ialantud
,r! hlrtorikorrg Ang
sit*'as-v*on ng mga p'artidong kalahok sa negosasyong kultural.
sa pagtangging makipagi ginal
ang I
 BAQUiRAN
JC,/

ugnayan sa pubiikasyon
ng es tado, iginigiit ng
Waray at Bikr
p a gratakd
ff T::,niffixf .,: .:x ;i'l ;l *.,.!:, i,l il::l: ps rrasa apaspapasiva
ng ri, n g s a i

;i';;;;, * ** :,1
na rukrasin ,., .u.,i,.-rl1"narrsan. *r"* lrirl'sr\Q6
ltr,irlnng
harap kondilr'on ;; il;;ii'arrs kavamanan ng kanilang
altar r
Yl""'"' l'r"'*'t's
panig naman,
n a m gp aki "l*^
a
" "'?,T'-'
maisasagar,ra,ro l^'li
r'
i
Daga'
r
u" J
",i}ffi
" "'I agpapansrn : ii- tmffi
X-"l,l::
arrg kanilang our,*',ut'*utig na paghahangad
Utt;]il
pagpapahaya* an Irg paglahok sa naniniwala siiang
n"to,:.:]."magi sistema or'J,il,':.:'
M,,,i,.i,si,"u;'i,,';';;fi_T.;lf:il 'u r,u,,s-lu-inu]o"^'s)on ns estado biran|
pinili ng eik"r (hindi sa n"gutiuonn-r.;ffi,:':::\ ng l"tlipinas.
-i:
*1"*,a,
pa ng ka, oun,,, "i;i;;-':l_1iT.'malaki
n,,l.l*, Il
"' #' Il [ii,X' :fl i#:
Xf, il,'u
Pagmamaraki s a,,, ",, itF,
."r,rlo., f*u :u,l},,'#i:ilffi
n a m a ta ga
:I"^*g-uakara,g
n;;;ff"
ang
na pa ia h i m- k,; ; ;;; l;l ;jlidf, il i:? iil:fJ il#ifiH, **;*m:5
Sa daiar,r.ang uring ito ng di-r rloeo
sa mga Warar.at sa mar benraha ar.desbenraha.
Biko]l
panitikan sa maki
.r;;;;: ,,r"**J, ;r*n,.s. Benraha para

::T*n*r:ffi;ilf y;=Hgi:lr#ii***llt#fu ;
pugruru.uffi!'i"flffi:;:,iil:;:,t* n3,,ont',i"*il'il';i:J3::,1:,1;::ffJj
para sa

l}ifi"riXif,t'-iF::;l$*:.u;:;:*;ffi:T***xJ'
;p:l*n6ffi#:.fi
j:j,1.:,1:il;fi":il,i:,:i?;li. r,ro,ol,"nsiya parayo sa sen*o ,*
gamit ang kon..pio f.'ji,1u,rc:i{3
politiko-kulrurat
na "mag_inga]_ nar
,g FitipiruTi.il;j ]:^i'i na rr"*"r""jr,
;;
ri ".il"
nasa kapangy,.,,un'ul.l^s^r".
asad na "-p"g;;J#ili,ttffr:fi:-T::-ar'unan
desbentah,;, ;;;;?;;i;fl", sa "l",,,*
anumans dikta",".
rnuu"i.ru,..iffi;:_.rng ns

tffi
ili:$lii:"i xt H1,,,
Kontratang inihahat:
r',[
ilil, "J ff
1,,* ;; ; ;; ;:';T,,m
u,*t*--:'n*:*,ru;
;,* ji-' l ifllli ]ilTfli#ffiilili
i
may terJs,"
i n

- i; :; :. #; H
:i#i i
0

tt_l f *U
,'."lly
ramang ", i Li il
:1,;X
sa sariling pagpapataga, ,,i, , uiilri
" ; : ;;::::i
hindi marara*r.;;*;;*runod [i f ;fil,
sa prinsipyo.
Sa kabilang panie
aporir 3' ar s passar
ng kanitang;;";;;';* "t
"lxil:: ,t*i
rdt*:l #,'tr:, iifrtfri *Hl#i, [*r,ffix;
nam,,nukJd,, u,",i*'11, i
ru,,,"ll"ru",ans Baka
l
[';:::* iolj;;"'in. ns sentro ang
bang magagawang
ans Yur.oon
^^^ nrga nasa la'lavan ai
k, mpromi sa aporivang iro
[inai
{.g pagkakasundo sa i.rrr',1",,,-: :d.lr-ururlls na natlg-aagaw lamnang hindi nabubura
,]n';;;l;;rlJt"
irnagawa niro ang
daluma ng pambans.r* ang nasa sentro?
,r"]:i:* o-i?*rn",,'jnnt
,ng p,sl,,hu;;;; ffi:lXlfl;llil'i;Xil:::::*,,,i,,*,* *;:,[#?]:l,J:.i;",::',";:
nantan ng paghima,r,sa
puno.t arf,
"*
_r"
J56 I
iAii|;i11i;'i3,i,iily.?t3J;;'o'ooo NG MGA LAMNGAN
NG ,AG-AARAL
NG pAGSAsALiN
sA FrLrprNAS

saloobing ito at anr

**Ntat+
:::,:1il+ril;u::ffi ,Tffi Ji"tXl:::::1r_'r#ry"si;;,l#fi #,:::::#,#
agingmarav'ffi #*T,J/-,ff
l_Tlqffi i!,,ffi
:ff Ti1,Xi#:lt*"m*Hi,:1ff
;Yrr'*;ffi
Lumbera, ang pagtut
a, Hffi
rip i;
ttdfllffilf
# *:,iT:;;:j#::{#,',{*ffi*i'ti1.'fffi
man f s a, *,
i sa a ti*fHi
"i
r
"s,n
makapasok sa tunay iuu pu,,g:;;jilil"jm-ssuwistikonssrupo
l,TT::-"f::;li:iT 'Iu
urg lr".u.kii;r;L:.1.T*okratikong kaligiran-;';uil;';l-::;T:.tikong pangkat para
j,,,:f
.:,* m"ilg;ffi J:T
,1e;,eJ,,;;iffi
kolonisasyon
,f.::l;.Tffi igt#l;il,::
atpagtukoysa internal Mitigasyon ito si pamanang
rut oto.rill"a' iniwan ns
Tur."irtur, ,'uilan dito ang mga nu.u sentro
mavtru,'uk,r;;;dfiiii*i*^ milrasa .:::yo:s"rar.r-rrg-a
-nu
(hindi matatunn*Ynlturehivon'riva[
pampanitikarg nairu,,'vo) at babanggitin ane
mas m;*n,i ;ffi, ;:?i'-11*- f o"it xs msa

nito. -.." kundi fl{*,ru=*f

fti,ef'?r*H#,x{g6i1qs$ff
dating Iimitadong pananaw pugpupitr*"rk
-
+*qr*
c
posibilidad sa mga
ng