გთხოვთ, პირველ რიგში,

წაიკითხოთ „გზამკვლევი“.

მათემატიკა ეკონომიკისა და ბიზნესისათვის 2

დავალება № 1. წარმოებულების ცხრილი. ჯამის, ნამრავლის, შეფარდების,

წარმოებული.

ქვემოთმოყვანილ ცხრილში გამუქებულია იმ ტიპური სავარჯიშების ნომრები, რომელთა

ამოხსნები გადმოცემულია აქ. გაეცანით ამ ამოხსნებს, დანარჩენი სავარჯიშოები კი შეასრულეთ
დამოუკიდებლად.

სავარჯიშოების პირობები და პასუხები იხილეთ [3] ამოცანათა კრებულში.

სავარჯიშოები № :

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.10 1.11 1.12 1.13 1.14 1,15
1.16 1.17 1.18 1.19 1.20 1.21 1.22 1.24

ამ დავალების შესასრულებლად დაგჭირდებათ წარმოებულების ცხრილი, აგრეთვე ჯამის,

ნამრავლის და შეფარდების გაწარმოების წესები. უფრო დეტალურად იხ., მაგალითად, [2, გვ.
58-59, 61].

წარმოებულების ცხილი

1.  a   a
x x
ln a ,  e   e
x x
2.  loga x  
1
x ln a
,  ln x  
1
x
3. a)  x   nx
n n 1
(n  N , x  R) 4. sin x   cos x
b)  x    x
  1
(  R, x  0)

5.  cos x    sin x 6.  tgx  

1
cos2 x
 ctgx    8.  arc sin x  
1 1
7.
sin 2 x 1  x2

 arc cos x    10.  arctgx  

1 1
9.
1  x2 1  x2

11.  arcctgx   
1
1  x2

Teorema (jamis warmoebulis Sesaxeb). Tu f ( x ) da g ( x ) funqciebi warmoebadia x

wertilSi, maSin am wertilSi warmoebadia maTi jamic da
( f ( x)  g ( x))  f ( x)  g ( x) .
Teorema (namravlis warmoebulis Sesaxeb). Tu f ( x ) da g ( x ) funqciebi warmoebadia
x wertilSi, maSin am wertilSi warmoebadi iqneba maTi namravlic da
( f ( x)  g ( x))  f ( x) g ( x)  f ( x) g ( x) .

Sedegi. mudmivi Tanamamravli gamodis warmoebulis niSnis gareT, e. i.

(cf ( x))  cf ( x) .

Teorema (Sefardebis warmoebulis Sesaxeb). Tu f ( x ) da g ( x ) funqciebi

warmoebadia x wertilSi, amasTan g ( x)  0 , maSin am wertilSi warmoebadia maTi
Sefardebac da

 f ( x)  f ( x ) g ( x )  f ( x ) g ( x )
 g ( x)   g 2 ( x)
.
 

tipuri savarjiSoebis amoxsna

ipoveT Semdegi funqciebis warmoebuli da gamoTvaleT warmoebuli miTiTebul

wertilSi:

1.1. y  53  x 2 , y   3 .
amoxsna.
jer gavawarmooT funqcia.
mocemuli funqcia warmoadgens mudmivi funqciisa da xarisxovani funqciis
jams. Tanmimdevrulad visargebloT Semdegi wesebiT:
a) jamis warmoebuli warmoebulebis jamis tolia;
b) mudmivi funqciis warmoebuli 0 -is tolia;
g) xarisxovani funqciis warmoebulis gamoiTvleba formuliT x n   nx n 1.  
gveqneba
y   53  x 2    53    x 2   0  3x 21  3x .
.
maSin, Tu gaviTvaliswinebT, rom x  3 , miviRebT

y  3  2  3  6.
pasuxi. y  3x , y  3  6.

1.3. y  x n  nx , y   0  .
amoxsna. Tu visargeblebT jamisa da xarisxovani funqciis gawarmoebis
wesebiT da kidev imiT, rom mudmivi Tanamamravli gamodis gawarmoebis niSnis
gareT, davwerT

y   x n  nx    x n    nx   nx n 1  n  x   nx n 1  nx11  nx n 1  n  1  nx n 1  n .
.
radgan, mocemulobiT, x  0 , gveqneba

y  0  n  0n1  n .
.
am tolobidan ki Cans, rom y  0   n , roca n  1 da y   0  ar arsebobs, roca n  1
.

pasuxi. y  nx n 1  n ; y  0   n , roca n  1 da y   0  ar arsebobs, roca n  1 .

 1
1.5. y x  0,1x 9 .
x
amoxsna. gamoviyenoT warmoebulis Semdegi Tvisebebi:

a) jamis warmoebuli udris warmoebulebis jams;

b) xarisxovani funqciis warmoebulis gamoiTvleba formuliT  x    x
  1
.
g) mudmivi Tanamamravli gamodis gawarmoebis niSnis gareT.
gveqneba

 1   12    12 

y   x 

1
x
 0,1x 9  

 x    
x
  0,1x 9 
 
   
9 
 x    x   0,1 x  

1 12 1  1   12 1
 x   x  0,1  9 x 91 .
2  2

saidanac, ricxviTi operaciebis Sesrulebis Semdeg, miviRebT

1  12 1  23 1 1
y  x  x  0,9 x 8    0,9 x 8 .
2 2 2 x 2 x 3

1 1
pasuxi. y     0,9 x8 .
3
2 x 2 x

rCeva. y  x funqcia Cven gavawarmoeT rogorc sarisxovani funqcia y  x ,

1
sadac   da miviReT, rom
2
x 
 1
2 x
.  
es formula, momavalSi, kidev araerTxel Segvxvdeba, amitom misi damaxsovreba
sasargebloa.
1
aseve, xSirad dagvWirdeba xolme y  funqciis warmoebulic.
x
1
radgan  x 1 , es funqciac SegviZlia gavawarmooT rogorc xarisxovani
x
funqcia. miviRebT
 1  1
   2 .
x x
sasurvelia am tolobis damaxsovrebac.

5 x 2  4 3 x  3x 4
1.7. y , y  1 .
2 x
amoxsna. SesaZlebelia am funqciis gawarmoeba wiladis gawarmoebis wesiT,
magram ufro advili iqneba, Tu am wilads winaswar warmovadgenT sami Sesakrebis
jamad da TiToel Sesakrebs CavwerT xarisxovani funqciis saxiT. e.i. ase

5x 2  4 3 x  3x 4 5x 2 4 3 x 3x 4 5 2 12 1 1
 3 4 1
y     x  2x 3 2  x 2 
2 x 2 x 2 x 2 x 2 2
1
5 23  3 7
 x  2x 6  x 2 .
2 2
 amis Semdeg SgviZlia davweroT
5 3     1  3  7  5 3 3 1

1
3 7  5 3   1   1 3 7 1
1 7
y   x 2  2 x 6  x 2    x 2   2  x 6    x 2    x 2  2     x 6   x 2 
2 2  2    2  2 2  6 2 2
15 1 1  7 21 5 15 1 21
 x2   x 6  x2  x  .
4 3 4 4 6
3 x 7
4 x5
maSin
15 1 21 26
y 1     .
4 3 4 3
15 1 21 26
pasuxi. y   x  , y  1  .
4 6
3 x 7
4 x 5 3

2 x2  x  1
1.10. y .
x2  x  1
amoxsna. amjerad unda visargebloT Sefardebis gawarmoebis wesiT.
gveqneba

y 
 2 x 2  x  1  x 2  x  1   2 x 2  x  1 x 2  x  1 
 x 2  x  1
2

 4 x  1  0   x 2  x  1   2 x 2  x  1  2 x  1  0 
 .
x  x  1
2 2

frCxilebis gaxsnisa da msgavsi wevrebis Sekrebis Semdeg miviRebT

3x 2  2 x  2
y  .
x  x  1
2 2

3x 2  2 x  2
pasuxi. y  .
 x 2  x  1
2

1.12. y  2 x  log2 x .
amoxsna. visargebloT namravlis gawarmoebis wesiT, agreTve maCvenebliani da
logariTmuli funqciebis warmoebulebis formulebiT (ix. warmoebulebis
cxrilSi 1 da 2 formulebi). gveqneba
y  2 x  log x   2 x   log x  2 x  log x  
 2    2  2 
1
 2 x ln 2  log 2 x  2 x  .
x ln 2
 1 
pasuxi. y   2 x  ln 2  log 2 x  .
 x ln 2 

23 x
1.14. y  ln x
32 x
amoxsna. mocemul funqcias jer mivceT saxe
8x
y  x  ln x .
9
axla, Tu visargeblebT jamis da Sefardebis gawarmoebis wesebiT, gveqneba
  8x   8x 
y    x  ln x    x    ln x  
8x   9 x  9 x  8x    ln x  .
9x 
2
9  9 
maCvenebliani da logariTmuli funqciebis warmoebulebis formulebis
gamoyenebiT ( ix. warmoebulebis cxrilSi 1 da 2 formulebi) SegviZlia davweroT,
rom
8x ln8  9 x  8 x  9 x ln 9 1
y   .
9x 
2
x
mricxvelSi Tanamravlis frCxilebs gareT gatanisa da Sekvecis Semdeg
miviRebT
8x ln8  8x ln 9 1
y   ,
9x x
anu

x
8 8 1
y     ln  .
9 9 x
x
8 8 1
pasuxi. y     ln  .
9 9 x
SeniSvna. Tu mocemul funqcias CavwerdiT saxiT
x
8x 8
y
 ln x     ln x ,
9
x
9
maSin, igive pasuxs miviRebdiT pirdapir, Sefardebis warmoebulisa da
logariTmis Tvisebebis gamoyenebis gareSe.

1.15. y  4sin x  x cos x  cos .

amoxsna. jamisa da namravlis gawarmoebis wesebis Tanaxmad
y   4sin x  x cos x  cos2    4sin x    x cos x   cos2  

  4sin x   x cos x  x  cos x    cos2  .

SevniSnoT, roმ cos2 mudmivia, amitom  cos2   0 . garda amisa, x  1 , sin x   cos x
da  cos x    sin x , amitom gveqneba
y  4cos x  1 cos x  x   sin x   0  5cos x  x sin x .
pasuxi. y  5cos x  x sin x .

3x
1.17. y .
tgx
amoxsna. wiladis gawarmoebis wesis Tanaxmad
x 
 3x   3   tgx  3   tgx 
x 

y    .
 tgx 
2
 tgx 

Tu visargeblebT warmoebulebis cxrilSi mocemuli Sesabamisi formulebiT,

gveqneba
1
3x ln 3  tgx  3x 
y  cos2 x .
2
tg x

mcireodeni gamartivebis Sedegad, miRebuli toloba advilad daiyvaneba saxeze

3x  ln 3  sin x cos x  1
y  .
sin 2 x
 3x  ln 3  sin x cos x  1
pasuxi. y  .
sin 2 x

1.21. y   5

x  2 x 3 log2 x .
amoxsna. namravlis gawarmoebis wesis Tanaxmad

y   5 

x  2 x 3 log2 x   5

x  2 x 3  log2 x  .
1
radgan 5
x  x 5 , amitom

 1  1 1 1 1  4
  
  x5   x5  x 5 
5
x
1
.
  5 5 3 x4
5

garda amisa,  2 x 3   2  x 3   2   x 3   6 x 2 .

maSin, jamis warmobulisa da logariTmuli funqciis warmoebulis gamoyenebis

Semdeg, gveqneba

 1 
y    6 x 2  log2 x   5
x  2 x3  x ln1 2 .
5 x 
5 4

 1 
pasuxi. y     6 x 2  log2 x   5
x  2 x3  x ln1 2 .
5 x 
5 4