თავი 2.

მატრიცების და ვექტორების ნორმები,

მატრიცის განპირობებულობის რიცხვი

I. საცნობარო მასალა
1. ვექტორის ნორმა ეწოდება ასახვას  : V 
 , რომელსაც აქვს
შემდეგი თვისებები:
 არაუარყოფითია
v  0, v  V ; v  0 მაშინ და მხოლოდ მაშინ,
როდესაც v  0 ;
 ჰომოგენურია
v   v ,   , v  V ;
 სრულდება სამკუთხედის უტოლობა
v  w  v  w , v, w  V .
2. ვთქვათ, V-ში მოცემულია ვექტორები x  ( x1 , x2 ,..., xn ),

x   xi e (i ) , სადაც e (i ) 1 სისტემა წარმოადგენს V სივრცის

n
n

i 1
რაიმე ბაზისს. ამ წრფივ სივრცეში ნორმები შემოღებულია
შემდეგი ტოლობების საშუალებით:
n
 x1  xk ;
k 1
12
 n 2
 x   x, x 
12
   xk   
 xT x
12
;
 k 1 
2

1 p
 n 
   xk  , 1 p  ;
p
 x
 k 1 
p

 x 
 max xk ;
1k n

  Ax, x  2 ,
1
 x A
A  AT , A0 .

22
 nn
 ვთქვათ,  არის ნორმა R n -ში და B  R არაგადაგვარე-

ბული მატრიცაა. მაშინ  B 2 ფუნქცია, განსაზღვრული

ფორმულით x B 2  Bx , x  R n , წარმოადგენს ნორმას

R n -ში.
3. ნორმათა ეკვივალენტობა. ვთქვათ, V წარმოადგენს წრფივ
სივრცეს და, ვთქვათ, მასში შემოღებულია ორი განსხვავებული
ნორმა . q და . p . ამ ნორმებს ეწოდება ეკვივალენტური, თუ
არსებობს ისეთი მუდმივები c pq  0, C pq  0 , რომ ყველა x V
ელემენტისთვის სამართლიანია უტოლობები:
c pq x q  x p  C pq x q , x V .

სასრულ განზომილებიან წრფივ სივრცეში ნორმები ერთმანეთის

ეკვივალენტურია.
ქვემოთ მოყვანილია ზოგიერთ ვექტორულ ნორმათა ეკვი-
ვალენტობის კოეფიციენტთა ცხრილი (n არის x ვექტორის
განზომილება).

c pq q=1
p 1
q=2 q= C pq q 1 q2 q
p 1

p 1 1 1 1 p 1 1 n1 2 n
p2 n 1 2 1 1 p2 1 1 n1 2
p n 1 n 1 2 1 p 1 1 1

4. კოში-შვარცის უტოლობა

x, y   xT y  x 2
y 2
ან x, y 2  x, x y, y  .

 T

5.  Ax, y   x, A y ; თუ A  A , მაშინ
T
 Ax, y   x, Ay  ;

23
6. A მატრიცა დადებითად განსაზღვრულია, თუ  Ax, x   0 ყველა
x  0 - ისათვის, x V .

7. თუ A სიმეტრიული მატრიცაა, ის დადებითად განსაზღვრულია

მაშინ და მხოლოდ მაშინ, როცა სრულდება ერთ-ერთი შემდეგი
დებულება:
  Ax, x  0 ნებისმიერი არანულოვანი x-თვის;
 A მატრიცის ყველა საკუთრივი რიცხვი დადებითია;
 A მატრიცის ყველა მთავარი მინორი დადებითია.

8. თუ A მატრიცა სიმეტრიული და დადებითად განსაზღვრულია,

მაშინ მისი მთავარი ქვემატრიცებიც იმავე თვისებების მქონეა.

9. A მატრიცა დადებითად განსაზღვრულია მაშინ და მხოლოდ

მაშინ, თუ არსებობს დადებითდ განსაზღვრული მატრიცა B  0 ,
1
ისეთი, რომ B  A . აღვნიშნოთ B  A 2 . ასეთი B მატრიცა
2

B  0 პირობით ერთადერთია.

10. ვთქვათ, A დადებითად განსაზღვრული მატრიცაა. მაშინ

 A შებრუნებადია და მისი შებრუნებული A-1 დადებითად
განსაზღვრულია;
 თუ 0    R , მაშინ A>0;
 მთვარი დიაგონალის ელემენტები aii  0, i  1,, n .
უფრო მეტიც
aii  a jj
aij  aii a jj  ;
2
 
თუ D A-ს დიაგონალური ნაწილია d ii  aii , d ij  0, i  j ,
მაშინ D-ც დადებითად განსაზღვრულია.

11. მატრიცის ნორმა ეწოდება ასახვას  :  mn   , რომელსაც

შემდეგი თვისებები აქვს:
 არაუარყოფითია
24
 A  0, A   mn , ამასთან A  0  A  0 ;
 ჰომოგენურია
A   A ,   , A   mn ;
 აკმაყოფილებს სამკუთხედის უტოლობას
A  B  A  B , A, B   mn .
12. მატრიცის ნორმა სუბმულტიპლიკატურია, თუ
AB  A B , A   mn , B   mn .
13. A მატრიცის ნორმა შეთანხმებულია თუ
Ax  A x , x   n .
14. მატრიცის ნორმა ინდუცირებულია ვექტორული ნორმით
(დაქვემდებარებულია ვექტორულ ნორმაზე), თუ
Ax
A  sup .
x 0 x
15. ინდუცირებული ნორმის განმარტება ეკვივალენტურია შემდეგი
განმარტების
A  sup Ax .
x 1

16. თუ მატრიცული ნორმა შეთანხმებულია, ვექტორულ ნორმასთან,

მაშინ
  A  A , A  C nn .

17. თუ A არის კვადრატული მატრიცა და  რაიმე შეთანხმებული

ნორმაა, მაშინ
   A .
1
 lim A m m
m 

18. მატრიცის ნორმებია:

25
  
n

a  tr AT A , სადაც tr    მატრიცის
2
 A F
 ij
i , j 1

კვალს აღნიშნავს;
n
 A   max
i 1,, m
a
j 1
ij ;

 A 2
  AT A ; 
m
 A 1  max
j 1,,n i 1
 aij .

19. მატრიცის განპირობებულობის რიცხვი ეწოდება სიდიდეს

K  A  A  A 1 ,
სადაც  ინდუცირებული მატრიცული ნორმაა. განპირობებუ-
ლობის რიცხვის სიდიდე დამოკიდებულია ნორმის შერჩევაზე.
შევნიშნოთ, რომ K A1  K  A და   C,   0,  
K A  K  A . თუ A არის ორთოგონალური, K 2  A  1 ,

რადგანაც 
A 2   AT A   I   1 და A1  AT . 
20. მატრიცის განპირობებულობის რიცხვის თვისებები:
1) K  A  1
2) K  A  max  A min  A
3) K 2  A  max  A min  A, A  AT  0
4) K  AB   K  A  K B  ,
სადაც max  A და min  A , შესაბამისად, A მატრიცის მოდუ-
ლით უდიდესი და მოდულით უმცირესი საკუთრივი რიცხვებია.
21. ვთქვათ, მოცემულია წრფივ განტოლებათა სისტემა Ax=b, b≠0, A
– არაგადაგვარებული მატრიცაა, δb მარჯვენა მხარის

26
 შეშფოთებაა, ხოლო δx – მარჯვენა მხარის შეშფოთებით
ამონახსნში გამოწვეული ცდომილება, მაშინ
1 K  A b b  x x  K  A b b .

22. ვთქვათ:
 A   nn არაგადაგვარებული მატრიცაა;
 A   nn ისეთი მატრიცაა, რომ რომელიმე ინდუცირებული
მატრიცული ნორმისთვის სრულდება უტოლობა
A 1 A  1 ;
ვექტორი x   არის Ax=b სისტემის ამონახსნი, b   ,
n

n

b0;
ვექტორი x  x   აკმაყოფილებს სისტემას
n

 A  Ax  x  b  b , b  n ;
მაშინ სრულდება უტოლობა
x K  A  b

A 
.
 
x 1  K  A A A  b A 

27
II. ამოცანები
1.
1.a. ჩამოაყალიბეთ შემდეგ ვექტორულ ნორმათა განმარტება:
1.a.1. . 1 1.a.4. . p
1.a.2. . 2 1.a.5. . A
1.a.3. . 
1.b. გამოთვალეთ წინა პუნქტში მითითებული ნორმები
შემდეგი ვექტორებისთვის
1.b.1. (2,0,-1)T; p=3; A=[2 1 0; 1 2 1; 0 1 2]
1.b.2. (4,-3)T; p=5; A=[1 2; 2 5]
1.b.3. (-5,4,5)T; p=4; A=[2 1 0; 1 2 1; 0 1 1]
1.c. თითოეული ნორმისთვის ააგეთ ვექტორი, რომელიც
აკმაყოფილებს შემდეგ პირობებს:
1.c.1. ვექტორი მიიღება მოცემული ვექტორის არაუმეტეს
ორი კომპონენტის მოდიფიკაციით;
1.c.2. ვექტორის ნორმა ოთხჯერ მეტია საწყისი ვექტორის
ნორმაზე.

2. შეიძლება თუ არა განისაზღვროს ვექტორის  A

ნორმა
შემდეგი A მატრიცის საშუალებით:
2.a. A=[1 1; 2 5] 2.d. A=[1 2; 2 7]
2.b. A=[1 2; -2 5] 2.e. A=[2 1 0; 11 2 1; 0 11 1]
2.c. A=[1 3; 3 5] 2.f. A=[2 1 0; 1 2 4; 0 4 1]

3. აიღეთ 2  2 მატრიცა.
3.a. შეამოწმეთ (სამივე ხერხით) შესაძლებელია თუ არა ამ
მატრიცით  A -ის განმარტება;
3.b. აიღეთ 2-ელემენტიანი ვექტორი და გამოთვალეთ  A .
4. აჩვენეთ, რომ
4.a. 1 4.b.  2

28
 4.c.  4.f. *  B2
4.d.  p

4.e.  A
აკმაყოფილებს ვექტორის ნორმის განმარტებას, სადაც p ნატუ-
რალური რიცხვია, A სიმეტრიული დადებითად განსაზღვრუ-
ლი მატრიცაა, ხოლო B ნამდვილ ელემენტებიანი არაგადაგვა-
რებული მატრიცაა.

5. შეისწავლეთ, შემდეგი გამოსახულება არის თუ არა

x  x1 ,, xn  ვექტორის ნორმა:
n k n
5.a.   xi ; 5.d.  di xi , di  0 ;
k 1 i 1 i 1
n 1
5.b. x1   xi  xi 1 ;  n 2 2
5.e.   ai xi  ;
i2
 i 1 
5.f. max ai xi , ai  0 .
i
5.c. max
1i n
 xk ; 1in
k 1
6.
6.a. აჩვენეთ, რომ
6.a.1.  2   1  n 2    2 n 2 
1 1
2
6.a.4.

6.a.2.     1  n   1
1   n 2 1
1
6.a.5. n
 12  12
6.a.3. n 1  2  1 6.a.6. n 2  2

6.b. შეისწავლეთ შემდეგი ვექტორული ნორმების

ეკვივალენტობა:
6.b.1.  2 და  A
6.b.3.   და  A
6.b.2.  1 და  A
6.b.4.  B
და  A

29
7. წარმოადგენს თუ არა ვექტორულ ნორმას შემდეგი ფორმუ-
ლით განსაზღვრული ასახვა ( a და  რიცხვებია, ხოლო A
მატრიცაა)
7.a. x  2 x1  max xi 7.h. x   x   x ,
2in 1 2

7.b. x  7 xn  max xi ,   0
1in1
7.i. x   x 1   x 2,
7.c. x  x1  2 max xi
1i n   0,   0
7.d. x  x1  2 max xi 7.j. x 2x 
  x A,   0
1in
7.e. x  x1  2 max xi 7.k. x  3 x 1   x A ,   0
1in
n5
7.l. x  x 
 x A,   0
7.f. x  2 xi  max xi 7.m. x   Ax, x , A  0,   0
2i n
i 1
m
7.n. x   Ax, x , A  0,   0
7.g. x  m  xi  n max xi
mi n
7.o. x  Ax, x ,
i 1
A  0,  0,   0
m  0 და n  0

8. ჩამოთვლილი ვექტორული ნორმების

8.a. x 1
8.e. x A
, A =[4,1;1,4]
8.b. x 8.f. x  2 x1  max xi
 2in
8.c. x p
, p=2 8.g. x  x1  2 max xi
2in
8.d. x 2
და ორ- ან სამკომპონენტიანი x ვექტორის შემთხვევაში
გამოთვალეთ, თუ რომელ გეომეტრიულ ფიგურას წარმო-
ადგენს x  1 განტოლების ამონახსნთა სიმრავლე.

9. მოიყვანეთ რომელიმე კონკრეტული ვექტორული ნორმის

მაგალითი, რომლისთვისაც x  1 განტოლების ამონახსნთა
სიმრავლე წარმოადგენს ელიფსს, როცა x ორკომპონენტიანი
ვექტორია.
30
10. მოცემულია
10.a. A =[4,1;1,4], x *  2 x1  3 x2
10.b. A =[3,1;1,3], x *  x1  3 x2
10.c. A =[5,2;2,5], x *  5 x1  x2
10.d. A =[4,3;3,4], x *  4 x1  3 x2
10.e. A =[5,4;4,5], x *  4 x1  5 x2
10.f. A =[3,2;2,3], B =[2,1;1,2], x *
 x B
10.g. A =[4,1;1,4], B =[2,1;1,2], x *
 Bx 1
10.h. A =[5,2;2,5], B =[2,1;1,2], x *
 Bx 
.
თითოეული ვარიანტისთვის
1) იპოვეთ x *
 1 წერტილთა სიმრავლე სიბრტყეზე;
2) მატრიცის ინდუცირებული ნორმის განმარტების გამოყენებით
გამოთვალეთ A * .

11.
11.a. ჩამოაყალიბეთ შემდეგ მატრიცულ ნორმათა განმარტება:
11.a.1.  11.a.4.  p
1
11.a.2. 2
11.a.3. 
11.b. გამოთვალეთ წინა პუნქტში მითითებული ნორმები
შემდეგი მატრიცებისთვის:
11.b.1. A=[ 2 1; 1 2] 11.b.3. A=[ 3 1; 0 2]
11.b.2. A=[ 4 1; 1 4] 11.b.4. A=[ 0 1; 9 0]
11.c. თითოეული ნორმისთვის ააგეთ მატრიცა, რომელიც
აკმაყოფილებს შემდეგ პირობებს:
11.c.1. მატრიცა მიიღება მოცემული მატრიცის არაუმეტეს
ორი კომპონენტის მოდიფიკაციით;
31
 11.c.2.მატრიცის ნორმა ხუთჯერ მეტია საწყისი მატრიცის
ნორმაზე.

12. აჩვენეთ, რომ

12.a.  1 12.c.  
12.b.  2
12.d.  F
აკმაყოფილებს მატრიცის ნორმის განმარტებას.

13. წარმოადგენს თუ არა მატრიცის ნორმას

13.a. A *  A ;
13.b. A *  BA ,
თუ  რიცხვია, ხოლო  რაიმე მატრიცული ნორმაა, ხოლო B
მატრიცია.

14. როგორი თვისების მქონე A მატრიცისთვის შეიძლება

განიმარტოს x ვექტორის რაიმე  *
ნორმა შემდეგი
ფორმულით:
14.a. x *  Ax  ;
14.b. x *
 Ax 1 ;
14.c. x *
 Ax 2 .

15. მოიყვანეთ მაგალითი ორი მატრიცული ნორმის, რომელსაც არ

გააჩნია სუბმულტიპლიკატიურობის თვისება

16. აჩვენეთ, რომ

16.a. max aij არ აკმაყოფილებს მატრიცული ნორმის სუბმულ-
1i  j
ტიპლიკატურობის თვისებას;

32
 16.b. n max aij აკმაყოფილებს მატრიცული ნორმის სუბ-
1i  j
მულტიპლიკატურობის თვისებას.

17. აჩვენეთ, რომ თუ Q ორთოგონალური მატრიცაა, მაშინ

17.a. QA 2  A 2
17.b. QA F  A F
.

18. A მატრიცისთვის აჩვენეთ, რომ

18.a. max aij  A 2
 n max aij ;
i, j i, j

1
18.b. A   A 2  n A ;
n
1
18.c. A 1  A 2  n A 1;
n
1
18.d. A  A 1  n A ;
n 
18.e. A 2
 A1 A .

19. აჩვენეთ, რომ მატრიცული ნორმები  1 ,  

შეთანხმებულია
შესაბამის ვექტორულ ნორმებთან.

20. მოიყვანეთ მაგალითი ისეთი მატრიცული და ვექტორული

ნორმების, რომლებიც არ არის შეთანხმებული.

21. ვთქვათ,  M
n  n კვადრატული მატრიცის ნორმაა. შესაძ-
ლებელია თუ არა n -განზომილებიანი ვექტორის ნორმა  V

განიმარტოს ფორმულით x V
 A M
, სადაც A მატრიცის
21.a. მთავარი დიაგონალი x ვექტორს ემთხვევა;

33
 21.b. ირიბი დიაგონალი x ვექტორს ემთხვევა;
21.c. ბოლო სვეტი x ვექტორს ემთხვევა, ხოლო სხვა ელე-
მენტები ნულის ტოლია;
21.d. ბოლო სტრიქონი x ვექტორს ემთხვევა, ხოლო სხვა ელე-
მენტები ნულის ტოლია;
21.e. პირველი სვეტი x ვექტორს ემთხვევა, ხოლო სხვა ელე-
მენტები ერთის ტოლია;
21.f. მეორე სტრიქონი x ვექტორს ემთხვევა, ხოლო სხვა ელე-
მენტები ორის ტოლია;
21.g. მესამე სვეტი ჩანაცვლებულია x ვექტორით.

22. ვთქვათ, მატრიცული ნორმა ინდუცირებულია ვექტორუ-

*

ლი ნორმით . აჩვენეთ, რომ არაგადაგვარებული A მატ-

რიცისთვის
1 Ay
 min .
A 1 y 0 y
*
23. აჩვენეთ, რომ
23.a. A 1  AT ;

1
23.b.  ( A)  1 /  ( A ) ;
23.c.  ( A )   ( A) ;
k k

m
23.d.  ( P( A))  P( ( A)), P( A)   c k A k ;
k 0

23.e. A 1  A 
, თუ AAსიმეტრიულია .

24. თუ ნებისმიერი x ვექტორისთვის Ax   x , მაშინ

24.a. A   ;
24.b. A არაგადაგვარებულია;

34
 24.c.     A , სადაც  (A) არის A მატრიცის ნებისმიერი სა-
კუთრივი რიცხვი;
24.d. A 1  1/  , A  AT .
2
შენიშვნა: მატრიცის ნორმა შეთანხმებულია ვექტორის ნორ-
მასთან.

25.
25.a. ჩამოაყალიბეთ მატრიცის განპირობებულობის რიცხვის
განმარტება;
25.b. გამოთვალეთ შემდეგი მატრიცების
25.b.1. A=[0 27; 1/3 0]
25.b.2. A=[1 2; 1 1]
25.b.3. A=[1 2; 2 1]
25.b.4. A=[2 1; 1 2]
განპირობებულობის რიცხვი შემდეგ ნორმებში:
i. 1 iii. 
ii.  2
iv.  F.

26. მოიყვანეთ მაგალითები

26.a. ცუდად განპირობებული მატრიცების;
26.b. კარგად განპირობებული მატრიცების;
26.c. სიმეტრიული და დადებითად განსაზღვრული,
არადიაგონალური მატრიცის, რომლის განპი-
რობებულობის რიცხვი მეორე ნორმაში არის
27.c.1. 22 27.c.3. 101.7
27.c.2. 5 27.c.4. 7055.32.

27. მატრიცული ნორმების ეკვივალენტობის თვისების გამო-

ყენებით შეისწავლეთ თანაფარდობა
27.a. K1  A და K   A -ს შორის;
27.b. K 2  A და K1  A -ს შორის;

35
 27.c. K   A და K 2  A -ს შორის.
28.
a2  t a 
28.a. ვთქვათ, A    . ააგეთ
 a a  t 
2

28.b. K  A -ს გრაფიკი a-ს მიმართ [1, 1000] მონაკვეთზე, როცა
t  1;
28.c. K  A -ს გრაფიკი t-ს მიმართ [1, 1000] მონაკვეთზე, როცა
a  1.

a  t bt
29. ვთქვათ, A    . ააგეთ
b  t a  t 
29.a. K  A -ს გრაფიკი a-ს მიმართ [1, 1000] მონაკვეთზე, როცა
b  2, t  1;
29.b. K  A -ს გრაფიკი t-ს მიმართ [1, 1000] მონაკვეთზე, როცა
a  1, b  2 ;
29.c. K  A -ს გრაფიკი b-ს მიმართ [1, 1000] მონაკვეთზე, როცა
t  1, a  1 .

30. ვთქვათ, A  A  0,
T
A  R 22 , Ay i  i yi , i  1,2. განი-
ხილეთ სისტემა Ax  b .
30.a. შესაძლებელია თუ არა წრფივი სისტემის ამონახსნის
გაშლა A მატრიცის საკუთრივ ვექტორთა ბაზისში?
2
30.b. თუ x    i yi , რა სახე აქვს მარჯვენა მხარის გაშლას სა-
i 1
კუთრივ ვექტორთა ბაზისში?
30.c. წრფივი სისტემის მარჯვენა მხარეში შემოიტანეთ ცდომი-
2
ლება b    i yi ; განიხილეთ სისტემა A( x  x) 
i 1
 b  b . გაშალეთ x საკუთრივ ვექტორთა ბაზისში;

36
 30.d. იპოვეთ ცდომილების ვექტორის ნორმა;
30.e. იპოვეთ ფარდობითი ცდომილება;
30.f. შეარჩიეთ 1 , 2 ,  1 და  2 ისე, რომ მარჯვენა მხარის
მცირე ცდომილება იწვევდეს
30.f.1. ამონახსნის დიდ ცდომილებას;
30.f.2. ამონახნის მცირე ცდომილებას;

30.g. ვთქვათ, A მატრიცა ცუდად განპირობებულია. გამოიწ-

ვევს თუ არა ნებისმიერი მცირე b დიდ x -ს ?
30.h. ვთქვათ, A მატრიცა კარგად განპირობებულია. შეიძლება
თუ არა b -ს შერჩევა ისე, რომ შედეგად მივიღოთ დიდი
x ?

31. დაწერეთ პროგრამა

31.a. მოცემული n-კომპონენტიანი ვექტორის ნორმის დასათ-
ვლელად შემდეგი ნორმებისთვის:
 1,  2
,  
,  p
,  A
;

31.b. მოცემული კვადრატული მატრიცის  1,  2 ,   ,  F

ნორმების დასათვლელად;
შედგინეთ ტესტური ამოცანა და შეამოწმეთ პროგრამის მუშა-
ობის სისწორე.

32. შეარჩიეთ წრფივ ალგებრულ განტოლებათა სისტემა Ax=b.

32.a. კარგად განპირობებული მატრიცით;
32.b. ცუდად განპირობებული მატრიცით.
წრფივი სისტემის მარჯვენა მხარეში შეიტანეთ ცდომილება.
i. შეაფასეთ ამონახსნის ფარდობითი ცდომილება თქვენთვის
ცნობილი თეორიული შედეგის გამოყენებით;
ii. დააკონკრეტეთ მარჯვენა მხარის ცდომილება b და
იპოვეთ შესაბამისი „შეშფოთებული“ წრფივ ალგებრულ
განტოლებათა სისტემის ამონახსენი;

37
 iii. გამოთვალეთ ამონახსენის აბსოლუტური და ფარდობითი
ცდომილება;
iv.შეადარეთ რეალური აბსოლუტური და ფარდობითი ცდო-
მილება თეორიული შედეგიდან მიღებულ შეფასებას;
v. შესაძლებელია თუ არა შეირჩეს ისეთი წრფივ ალგებრულ
განტოლებათა სისტემა და მარჯვენა მხარის ცდომილება b
, რომ თეორიული შეფასების (ორმაგი უტოლობის)
რომელიმე უტოლობაში შესრულდეს ტოლობა?

33. შეარჩიეთ წრფივ ალგებრულ განტოლებათა სისტემა Ax=b.

განტოლების კოეფიციენტებში შეიტანეთ ცდომილება, ხოლო
მარჯვენა მხარეში – არა (b =0).
33.a. შეაფასეთ ამონახსნის ფარდობითი ცდომილება თქვენ-
თვის ცნობილი თეორიული შედეგის გამოყენებით;
33.b. დააკონკრეტეთ კოეფიციენტებში დაშვებული ცდომილება
A და იპოვეთ შესაბამისი „შეშფოთებული“ წრფივ
ალგებრულ განტოლებათა სისტემის ამონახსენი;
33.c. გამოთვალეთ ამონახსენის აბსოლუტური და ფარდობითი
ცდომილება;
33.d. შეადარეთ რეალური აბსოლუტური და ფარდობითი ცდო-
მილება თეორიული შედეგიდან მიღებულ შეფასებას
33.e. შესაძლებელია თუ არა შეირჩეს ისეთი წრფივ ალგებრულ
განტოლებათა სისტემა და კოეფიციენტების ცდომილება
A, რომ თეორიული შეფასების უტოლობაში შესრულდეს
ტოლობა?

III. ტიპური ამოცანების ამოხსნა

“Mathematica 7” -ის ზოგიერთი საჭირო ფუნქცია:
 Norm[vec] – გამოითვლის vec ვექტორის მეორე ნორმას;
 Norm[vec,p] – გამოითვლის vec ვექტორის p ნორმას;

38
  Norm[vec,Infinity] – გამოითვლის vec ვექტორის
„უსასრულობა“ ნორმას;
 Norm[mat] – გამოითვლის mat მატრიცის მეორე ნორმას;
 Norm[mat,p] – გამოითვლის mat მატრიცის p (p=1,2) ნორმას;
 Norm[mat,Infinity] – გამოითვლის mat მატრიცის
„უსასრულობა“ ნორმას;
 Norm[mat,"Frobenius"] – გამოითვლის mat მატრიცის
ფრობენიუსის ნორმას;
 LinearSolve[A,b] – წრფივ განტოლებათა სისტემის x
ამონახსნის პოვნა და b მარჯვენა მხარით;
 Inverse[A] – გამოითვლის A მატრიცის შებრუნებულს;
 Plot[f,{x,xmin,xmax}] – ააგებს f-ის, როგორც x-ის ფუნ-
ქციის გრაფიკს xmin-დან xmax-მდე.

ამოცანა 1. წარმოადგენს თუ არა ვექტორულ ნორმას

შემდეგი ფორმულით განსაზღვრული ასახვა
x  2 x1  max xi ?
2i n

ამოხსნა. შევამოწმოთ, თუ სრულდება ვექტორის ნორმის

თვისებები.
a) არაუარყოფითობა:
x  2 x1  max xi  0, x  0 -სთვის და
2i n

x 0  x  0;
b) ჰომოგენურობა
x  2 x1  max xi  2   x1   max xi 
2i  n 2 i  n

    2 x1  max xi    x ;
 2i  n 
c) სამკუთხედის უტოლობა
x  y  2 x1  y1  max xi  yi  2 x1  y1   max xi  yi 
2 i  n 2 i  n

 2 x1  2 y1  max xi  max yi  x  y ,
2 i  n 2 i  n
ე.ი. წარმოადგენს ვექტორულ ნორმას.
39
 ამოცანა 2. აჩვენეთ, რომ  A
აკმაყოფილებს ვექტორის
ნორმის განმარტებას, როცა A სიმეტრიული დადებითად გან-
საზღვრული მატრიცაა
  Ax, x  2 ,
1
x A
A  AT , A  0.
ამოხსნა. ვაჩვენოთ, რომ ვექტორის  A
ნორმას აქვს ვექ-
ტორის ნორმის ყველა თვისება:
a) არაუარყოფითობა
  Ax, x 
1
x A
2  0, x  0 -სთვის და
x A
 0  x  0 , A მატრიცის დადებითად განსაზღვ-
რულობის გამო;
b) ჰომოგენურობა

x A
  Ax, x 
1
2 
 2  Ax, x   1
2
  x A;
c) სამკუთხედის უტოლობა

  Ax  y , x  y 
1
x y A
2 

  Ax, x    Ax, y    Ay , x    Ay , y 
1
2  x  2
A
 2 Ax, y   y
2
A

1
2
,

გამოვიყენოთ კოში-შვარცის უტოლობა:

1

 Ax, y    A 2 x, A 2 y    A 2 x, A 2 x   A 2 y, A 2 y 

1 1 1 1 1 1 2

    

  Ax , x  Ay , y 
1
2  x  2
A
 y
2
A
 1
2
 x A
y A
.
საბოლოოდ გვექნება

x y A

 x
2
A
2 x A
y A
 y
2
A
 1
2
 x A
 y A.

40
 ამოცანა 3. მოცემულია A =[4,1;1,4], x *  2 x1  3 x2 .
1) იპოვეთ x *
 1 წერტილთა სიმრავლე სიბრტყეზე;
2) მატრიცის ინდუცირებული ნორმის განმარტების გამო-
ყენებით გამოთვალეთ A .

ამოხსნა: 1) გადავწერთ საკოორდინატო სიბრტყის თითო-
ეული მეოთხედისთვის 2 x1  3 x2  1 განტოლება. მაშინ

მივიღებთ, რომ x *
 1 წერტილთა სიმრავლეა რომბი, რომლის
წვეროებია წერტილები: (0,1/3), (0,-1/3), (1/2, 0), (-1/2, 0), ხოლო
გვერდები წარმოადგენს შემდეგი წრფეების მონაკვეთებს:
1 2 1 2
x2   x1 , x1  0, x2  0; x 2   x1 , x1  0, x2  0;
3 3 3 3
1 2 1 2
x 2    x1 , x1  0, x 2  0; x 2    x1 , x1  0, x 2  0.
3 3 3 3

2) გამოვთვალოთ Ax :
 4 1  x1   4 x1  x2 
Ax        .
 1 4  2   1
x x  4 x 2

Ax  2 4 x1  x2  3 x1  4 x2 .

41
მაქსიმუმს მიაღწევს პირველ (ან მესამე) მეოთხედში

sup Ax  sup2 4 x1  x 2  3 x1  4 x 2  
x 1 x 1

 sup8 x1  2 x 2  3x1  12 x 2   sup11x1  14 x 2 .

x 1 x 1

თუ გავითვალისწინებთ x1 , x 2 -ს შორის თანაფარდობას პირველ

მეოთხედში, მივიღებთ:
  1 2 
A *  sup Ax  sup11x1  14  x1   
x 1 x 1  3 3 
5 14  5 1 14 33
 sup x1        5.5
x 1 3 3 3 2 3 6

ამოცანა 4. A მატრიცისთვის აჩვენეთ, რომ

1
A  A 1  n A .
n 

ამოხსნა. ჯერ ვაჩვენოთ მარჯვენა უტოლობის სამართ-

ლიანობა:
n n n
A 1  max  aij   aij0  n max aij0  n max
j 1,,n i 1 i 1,,n
 aij
i 1,,n j 1
 n A .
i 1

ახლა ვაჩვენოთ მარცხენა უტოლობის სამართლიანობა:

1 1 n
1 n 1 
A   max  aij   ai0 j   n max ai0 j  
n n i 1,,n j 1 n j 1 n  j 1,,n 
n
 max
j 1,,n i 1
 aij  A1 .

42
 ამოცანა 5. ააგეთ სიმეტრიული და დადებითად განსაზღვ-
რული, არადიაგონალური მატრიცა, რომლის განპირობებულობის
რიცხვი იქნება 244.
ამოხსნა. ამოცანის ამოხსნის ერთ-ერთი გზა ასეთია:
განვიხილოთ სიმეტრიული არადიაგონალური მატრიცა
a b
A    . რადგან A მატრიცა უნდა იყოს დადებითად
b a
განსაზღვრულიც, მოვითხოვოთ, რომ a  b  0 და a  0 .
2 2

max
თუ A  A  0 , მაშინ K 2  A 
T
.
min
ვიპოვოთ A მატრიცის საკუთრივი რიცხვები:
a b
 0, a   2  b 2 .
b a
თუ b დადებითია, მაშინ
ab
max  a  b, min  a  b,  K 2  A   244 ,
a b
a  b  244a  b , a  b  244a  244b, 245b  243a .
243
ანუ b  a. თუ ავიღებთ, მაგალითად, a  245 , მაშინ
245
b  243 , ანუ A მატრიცს ექნება სახე:
 245 243 
A    .
 243 245 

a  t a 
ამოცანა 6. ვთქვათ, A    . ააგეთ
 a a  t 
a) K  A –ს გრაფიკი a-ს მიმართ [1, 1000] მონაკვეთზე, როცა
t  1;

43
 b) K  A -ს გრაფიკი t-ს მიმართ [1, 1000] მონაკვეთზე, როცა
a  1.
ამოხსნა:
მატრიცის, შებრუნებული მატრიცის და ცვლადების განსაზღვრა;
განპირობებულობის რიცხვის მნიშვნელობათა ცხრილის შედგენა:
a) როცა a იცვლება 1-დან 1000-მდე ბიჯით 1; b) როცა t იცვლება 1-
დან 1000-მდე ბიჯით 1; ცხრილის მიხედვით გრაფიკების აგება.

44
45