BUGTONG

Ang Bugtong ay isang pangungusap o tanong na kadalasang nilalaro ng mga

batang pinoy, at ng mga nakakatanda. Ito ay may doble o nakatagong kahulugan
na nilulutas bilang isang palaisipan. Gumagamit din ito ng talinghaga, o mga
metapora sa pagsasalarawan isang partikular na bagay o mga bagay na hulaan.
Madalas itong nangangailangan ng katalinuhan at maingat ng pagninilay-nilay
para mahulaan ang palaisipan o tanong.

Halimbawa:

1. Kung kailan mo pinatay, saka pa humaba ang buhay.

Sagot: kandila
2. Baboy ko sa pulo, ang balahibo’y pako.
Sagot: langka
3. Nang sumipot sa maliwanag, kulubot na ang balat.
Sagot: ampalaya
4. Isang butil ng palay, sakot ang buong buhay.
Sagot: ilaw
5. Ako ay may kaibigan, kasama ko kahit saan.
Sagot: anino
6. Sa araw ay bungbong, sa gabi ay dahon.
Sagot: banig
7. Dumaan ang hari, nagkagatan ang mga pari.
Sagot: siper
8. Munting hayop na pangahas, aaligid-aligid sa ningas.
Sagot: gamu-gamo
9. Tinaga ko ang puno, sa dulo nagdurugo.
Sagot: gumamela
10. Naabot na ng kamay, ipinagawa pa sa tulay.
Sagot: kubyertos
11. Malaking supot ni Mang Jacob, kung sisidlan ay pataob.
Sagot: kulambo
12. Maliit pa si kumare, marunong ng humuni.
Sagot: kuliglig
13. Baka ko sa palupandan, unga’y nakakarating kahit saan.
Sagot: kulog
14. May bintana nguni’t walang bubungan,
may pinto nguni’t walang hagdanan.
Sagot: kumpisalan
15. Heto na si Kaka, bubuka-bukaka.
Sagot: palaka
16. Magandang prinsesa, nakaupo sa tasa.
Sagot: kasoy
17. Hindi pari, hindi hari, nagdadamit ng sari-sari.
Sagot: paruparo
18. Dalawang batong itim, malayo ang nararating.
Sagot: mga mata
19. Kay lapit-lapit na sa mata, di mo pa rin makita.
Sagot: tenga
20. Sa maling kalabit, may buhay na kapalit.
Sagot: baril
21. Sa buhatan ay may silbi, sa igiban ay walang sinabi.
Sagot: bayong o basket
22. Hindi tao, hindi hayop, kung uminom ay salup-salop.
Sagot: batya
23. Isa ang pasukan, tatlo ang labasan.
Sagot: kamiseta
24. Buto’t balat na malapad, kay galing kung lumipad.
Sagot: saraggola
25. Lumuluha walang mata, lumalakad walang paa.
Sagot: ballpen o Pluma
26. Nagbibigay na, sinasakal pa.
Sagot: bote
27. May puno walang bunga, may dahon walang sanga.
Sagot: sandok
28. Hinila ko ang baging, sumigaw ang matsing.
Sagot: kampana o batingaw
29. Yumuko man ang reyna, di malalaglag ang korona.
Sagot: bayabas
30. Nakatalikod na ang prinsesa, ang mukha’y nakaharap pa.
Sagot: balimbing
31. Maliit na bahay, puno ng mga patay.
Sagot: posporo
ALAMAT
Alamat ang tawag sa pasalitang literature na ipinamana pa sa atin ng ating mga
ninuno. Mga simpleng istorya ito na nagsasalaysay kung saan nanggaling ang
maraming bagay-bagay sa ating kapaligiran.
Ilan sa klasipikasyon ng alamat ay tumutukoy kay Bathala, sa kalikasan, sa
kultura at sa pinanggalingan ng mga hayop at halaman.
Ang Alamat Ng Buwan At Mga Bituin
Noong unang panahon ay mababang-mababa ang langit at walang buwan ni
bituin. Bakit kaya tumaas ang langit? Narito sa alamat na ito ang mga sagot.
Si Maria at ang kanyang nanay ay nakatira sa isang bahay-kubo. Si Maria ay
may suklay na ginto at kuwintas na may butil-butil na ginto. Halos araw-araw ay
isinusukat niya ang suklay at kuwintas at tinitingnan niya sa kanyang anino sa
tubig kung siya ay maganda.
Isang araw nang isinusukat ni Maria ang suklay at ang kuwintas ay tinawag siya
ng kanyang nanay.
“Maria, magbayo ka ng palay,” ang wika ng ina.
“Opo,” ang sagot ni Maria, nguni’t hindi siya kumilos.
“Maria, magmadali ka,” ang tawag na muli ng matanda. “Wala tayong bigas na
isasaing.”
“Opo, sandali po lamang,” ang tugon ni Maria, nguni’t hindi niya inaalis ang
kanyang tingin sa kanyang anino sa tubig.
“Maria, sinasabi ko na sa iyong magbayo ka ng palay. Madali ka,” ang galit na
galit na utos ng matanda.
Tumindig si Maria at tuloy-tuloy siya sa lusong ng palay. Hindi na niya naalis ang
suklay at kuwintas. Nalalaman niyang kapag galit na galit na ang kanyang nanay
ay dapat siyang sumunod nang madali. Nagbayo na siya nang nagbayo ng
palay. Pagkatapos ng ilang sandali, siya ay pinawisan.
“Napupuno ng pawis ang aking kuwintas,” ang wika ni Maria sa kanyang sarili.
“Hinubad niya ang kuwintas. Inalis ang kanyang suklay. Isinabit ang mga ito sa
langit na noon ay mababang-mababa at naabot ng kamay. Samantalang siya ay
nagbabayo ay tinitingnan ang suklay at kuwintas.
“Kay ganda ng aking suklay at kuwintas,” ang wika ni Maria sa kanyang sarili.
“Pagkatapos na pagkatapos ko nang pagbabayo ng palay ay isusuot ko uli ang
aking suklay at kuwintas.”
Sa gayong pagsabi ay dinalas niya ang pagbabayo ng palay upang ito ay
matapos at maisuot niya uli ang suklay at kuwintas. Tumaas ng tumaas ang
pagbuhat niya ng halo at dumalas nang dumalas ang pagbagsak nito sa lusong.
Umaabot na pala ang dulo ng halo sa langit, nguni’t hindi niya napapansin. Sa
palay na ngayon ang kanyang tingin. Tinitingnan niya kung malapit na siyang
makatapos upang maisuot niya ang suklay at kuwintas. Itinaas pa niyang lalo
ang pagbuhat ng halo upang lumakas ang pagbagsak nito sa lusong at nang
madaling mabayo ang palay.
Sa bawa’t pagtaas pala niya ng halo ay bumubunggo ang halo sa langit at sa
bawa’t pagbunggo naman ay tumataas ang langit. Nang mapuna ni Maria ang
nangyayari ay mataas na ang langit. Tangay-tangay ang kanyang gintong suklay
at kuwintas. Hindi na niya maabot ang mga ito.
Tumaas nang tumaas ang langit. Tumaas din nang tumaas ang suklay at
kuwintas. Noong gabing yaon ay umupo si Maria sa may bintana at tinintingnan
niya ang langit na ngayon ay mataas na mataas na. Hinanap niya ang kanyang
suklay at kuwintas. Naroroon ang kanyang gintong suklay at siyang naging
buwan. Ang mga gintong butil ng kanyang kuwintas at nagkahiwa-hiwalay at siya
namang naging mga bituin.
“Lalong maganda ngayon ang aking gintong suklay,” ang wika ni Maria sa
kanyang sarali, “At anong kinang ng mga butil ng aking kuwintas!”
Ang Alamat ng mga Unang Alitaptap
Ang sabi ay tao lamang ang gumagamit ng apoy. Ang mga hayop daw ay hindi.
Ito ay hindi totoo sapagka’t ang mga alitaptap ay gumagamit din ng apoy. Alam
mo ba kung bakit gumagamit ng apoy ang mga alitaptap?
Noong unang panahon, ang mga alitaptap ay maliliit na kulisap lamang. Ang mga
kulisap na iyon ay walang dala-dalang apoy. Nguni’t ito ring mga kulisap na ito
ang tinatawag natin ngayong ALITAPTAP. Bakit kaya sila ngayon ay may dal-
dalang apoy na kikisap-kisap?
Gaya rin ng mga alitaptap ngayon, ang mga kulisap noong unang panahon ay
gabi lamang kung lumipad. Naguni’t ayaw na ayaw nila ng mga gabing madilim.
Ang ibig nila ay mga gabing maliwanag ang buwan. Kapag madilim ang gabi ay
nagtatago sila sa mga damo. Nagtatago sila sa mga dahon at sa mga bulaklak.
Sila ay takut na takot. Bakit kaya?
Isang gabing madilim, walang malamang pagtaguan ang mga kulisap na iyon.
Nakakita sila ng isang punong sampaguita. Ang ilan sa kanila ay nagkubli sa nga
bukong bulaklak nito. Mayroon namang nagkubli sa mga talulot.
“Bakit ba?” ang tanong ng sampaguita. “Bakit ba kayo nagtatago? Bakit ba kayo
takot na takot? Kayo ba ay natatakot sa dilim?”
“Hindi kami sa dilim natatakot,” ang sagot ng isang kulisap.
“At saan?” ang tanong ng sampaguita.
“Sa mga kabag-kabag,” ang sagot ng maraming kulisap.
“Bakit kayo natatakot sa mga kabag-kabag?” ang tanong ng sampaguita. “Inaano
b akayo ng mga kabag-kabag?”
“Kami’y kinakain nila,” ang sabi ng mga kulisap. “Kapag kami ay nakita nila ay
hinuhuli kami at iyon na ang katapusan ng aming buhay.”
“Masama naman ang ginagawa sa inyo ng mga kabag-kabag,” ang wika ng
sampaguita.
“Biruin mo, kay rami ng mga kabag-kabag,” ang sabi ng isang kulisap. “Kaya
kami ay pakaunti nang pakaunti.”
“Mauubos nga kayo kung ganyan,” ang wika ng sampaguita. Kaawaawa naman
kayo.”
“Hindi nga namin malaman kung ano ang aming gagawin,” Ang wika ng mga
kulisap.
“Eh, bakit kung maliwanag ang gabi ay hindi kayo nagkukubli sa aking ouno?”
ang tanong ng sampaguita.
“Kung maliwanag ang buwan ay mahirap kaming mahuli ng mga kabag-kabag,”
ang sagot ng isang kulisap.
“Hindi makakita sa liwanag ang mga kabag-kabag, eh,” ang dugtong ng isang
kulisap.
“Sila ay nasisilaw sa liwanag,” ang dugtong pang uli ng isang kulisap.
“Ganoon pala. Hindi pala makakita sa liwanag,” ang sabi ng sampaguita.
“Tuturuan ko kayo kung ano and dapat ninyong gawin.”
“Ano ba? Ano ba ang dapat naming gawin?” ang tanong ng bawa’t kulisap.
“Bawa’t isa sa inyo ay magdala ng apoy,” ang sabi ng sampaguita. “Pagkatapos
ay magsabay-sabay kayong lumabas. Matatakot sila sa inyo. Hindi nila kayo
malalapitan.”
“Oo nga, siya nga,” ang sabay-sabay na sabi ng ilang kulisap.
“Mabuti nga, ano?” ang sabi pa rin ng ibang kulisap.
Ganoon na nga ang ginawa ng mga kulisap. Isang gabing madilim, ang bawa’t
isa sa kanila ay nagdala ng apoy, pagkatapos ay nagsabay-sabay silang
lumabas. Naku! Para silang alipatong lumilipad. Hindi nga naman sila malapitan
ng mga kabag-kabag.
Anong tuwa ng mga kulisap. Lumipad sila nang paikut-ikot sa punong
sampaguita.
“Salamat sa iyo, Sampaguita. Kami ngayon ay malaya na.”
Mula na noon tuwing lalabas ang mga kulisap pag madilim ang gabi nagdadala
sila ng apoy. Ang mga kulisap na iyon din ang tinatawag ngayong “ALITAPTAP.”
Ang Alamat Ng Pinagmulan Ng Lahi
Ayon sa matatanda, ang Bathalang lumikha ng daigdig ay si Laor. Ayon sa
paniwala ng marami ay amtagal siyang namuhay na nag-iisa dito sa daigdig.
Hindi malaunan at siya ay nakaramdam ng pagkalungkot sa kanyang pag-iisa.
Upang maiwasan ang ganitong pangyayari ay umisip siya ng isang magandang
paraan.

Isang araw ay naisipan niyang kumimpal ng lupa upang gawing mga tao, sa
gayon ay malulunasan ang kanyang mga kalungkutan. Iniluto niya sa hurno ang
lupang kanyang ginawa. Sa hindi malamang sanhi ay nakalingatan niya ito,
kaya’t nang kanyang buksan ay maitim at sunog. Ang lumabas na sunog ay
naging nuno ng mga Negro at Ita. Hindi nasiyahan si Bathala sa una niyang
pagsubok. Kumuha uli siya ng lupa at hinubog na anyong tao at isinilid sa hurno.
Sa takot niyang ito’y masunog tulad ng una, hinango agad sa kalan. Ang
lumabas ngayon ay hilaw at maputi. Muling humubog si Bathala ng lupa at iniluto
sa hurno. Palibhasa’y ikatlo na niyang pagsubok ito, hindi napaaga ni napahuli
ang pagkakahango niya sa pugon. Hustong-husto ang pagkakaluto ngayon at
katamtaman ang kulay. Ito ang pinagmulan ng lahing kayumanggi na
kinabibilangan natin.

ANG ALAMAT NG UNANG SAGING

May isang prinsesang napakaganda; kaya ang tawag sa kanya ay Mariang
Maganda. Ang kanyang tahanan ay malapit sa isang maliit na gubat; doo’y
maraming magaganda’t mababangong halamang namumulaklak. Araw-araw, ay
nagpapasyal ang prinsesa sa gubat na ito. Namimitas siya ng mga bulaklak na
katangi-tangi ang ayos.

Isang araw, sa kanyang pamamasyal, ay nakatagpo siya ng isang prinsipe.

Magandang lalaki ang prinsipeng iyon. Nang makita ni Mariang Maganda ay
nakaramdam siya agad ng kakatuwang damdamin. Ang prinsipe naman pala’y
gayon din. Kaya agad silang nagkapalagayan at nagkahulihan ng loob.

Araw-araw ay namamasyal sila ng prinsipe, hanggang sa magtapat ng pag-ibig

ang prinsipe. Palibhasa’y sadyang may inilalaan nang pagtingin ang prinsesa,
hindi na ito nagpaumat-umat at tinanggap ang iniluluhog na pag-ibig ng prinsipe.

Isang hapon matapos silang mamasyal, nag-ulayaw ang dalawa sa lilim ng

mabangong halamanan ng prinsesa.
“Mariang Maganda, kay ganda ng mga bulaklak mo, nguni’t ang mga bulaklak
doon sa aming kaharian ay higit na magaganda at mababango; walang
makakatulad dito sa inyo.”
“Bakit, saan ba ang inyong kaharian?”
“Doon sa dako roon na hindi maaaring marating ng mga taong may katawang-
lupa.”
Ilan pang saglit at nagpaalam na ang prinsipe na malungkot na malungkot. Kaya
napilitang magtanong si Mariang Maganda. “Mangyari’y…” at hindi na nakuhang
magpaliwanag ang prinsipe.
“Mangyari’y ano? Ano ang dahilan?” ang tanong ng prinsesang punung-puno ng
agam-agam.
“Dapat an akong umuwi sa amin, kung hindi, hindi na ako makababalik. Ibig ko
sanang isama kita, nguni’t hindi maaari, hindi makapapasok doon ang tulad
ninyo. Kaya paalam na irog.”
“Bumalik ka mamayang gabi, hihintayin kita sa halamanang ito. Babalik ka ha?”
“Sisikapin ko Mariang Maganda,” ang pangako ng prinsipe.
Nang malapit ng maghatinggabi, dumating ang prinsipe. Sinalubong siya ng
prinsesang naghihintay sa loob ng hardin. Nag-usap na naman sila ng nag-usap.
Kung saan-saan nadako ang kanilang pag-uusap. Hawak-hawak ng prinsesa
ang mga kamay ng prinsipe.

Kaginsa-ginsa’y biglang napatindig ang prinsipe. “Kailangang umalis na ako,

Mariang Maganda. Maghahatinggabi na, kapag hindi ako lumisan ay hindi na ako
makababalik sa amin. Diyan ka na subali’t tandaan mong ikaw rin ang aking
iniibig,” at ginawaran ng halik ang mga talulot na labi ni Mariang Maganda.

Pinigilan ng prinsesa ang mga kamay ng prinsipe. Hindi niya mabatang lisanin
siya ng kanyang minamahal. Sa kanilang paghahatakan, biglang nawala ang
prinsipe at naiwan sa mga palad ng dalaga ang dalawa niyang kamay. Natakot
ang prinsesa, kaya patakbong nagtungo sa isang dako ng kanyang halamanan
at ibinaon ang mga kamay.

Ilang araw, pagkatapos ay may kakaibang halamang tumubo sa pinagbaunan

niya. Malalapad ang mga dahon at walang sanga. Ilan pang araw pagkaraa’y
nagbulaklak. Araw-araw, ay dinadalaw ng prinsesa ang kanyang halaman.
Makaraan ang ilang araw, ang mga bulaklak ay napalitan ng mga bunga. Parang
mga daliring nagkakaagapay. Iyon ang mga unang saging sa daigdig.

Alamat ng Macopa
Noong mga unang taon ng pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas, sinasabing
tahimik at maligayang namumuhay ang mga tao sa isang nayon sa Kailokohan.
Madaling naihasik ng mga Kastila ang Kritiyanismo sa nayong yaon sapagkat
ang mga mamamayan at mababait at masunurin. Kilala rin sila sa kasipagan at
pagkamadasalin.
Ganyan na lamang ang pagmamahal at pag-iingat ng mga tao roon sa gintong
kampana sapagkat nananalig silang sa kampanang yaon nakasalalay ang takbo
ng kanilang pamumuhay. Nagsisilbi yaong inspirasyon nila sa buhay. Lalo silang
nagsisikap na mapaunlad ang kanilang kabuhayan.
Ang kampanang ginto ay naging sagrado at napakahalaga sa mga mamamayan,
naging laging usap-usapan hanggang mabalitaan ng masasamang loob sa isang
malayong pook. Nais din nila ang kasaganaan, kaya’t hinangad nilang
mapasakanila ang kampana. Lihim silang bumalangkas ng kaparaanan.
Nalaman nilang sa itaas ng simbahan nakalagay ang kampana. Isang gabing
madilim ay nagsipaghanda sila at sandatahang tinungo ang pook ng simbahan.
Mangyari na ang mangyari, pilit nilang kukunin ang kampana.
Sa kabutihang-palad, may nakapagbalita naman sa mga pari sa napipintong
panloloob sa simbahan. Nalaman nilang ang kampana ay nanakawin kaya’t
buong ingat nila iton ibinaba at lihim na ibinaon. Ipagsasanggalang nila ito
anuman ang kanilang sapitin!
Nang dumating ang masasamang loob ay hindi na nila nakita ang kampanang
ginto. Laking galit nila! Dahil sa pagkabigo, pinagpapatay nilang lahat ang nasa
simbahan sapagkat ayaw magtapat sa kinaroroonan ng kampana.
Anong lungkot sa taong bayan kinabukasan! Patay lahat ang mga tao sa
simbahan – ang mga pari, sakristan at ilang mga tauhan ! Wala ang kampana at
walang nakakaalam kung saan ito naroroon.
Inasikaso ng taong bayan ang mga bangkay ng nasawi at inilibing ang mga iyon
nang buong dangal.
Mula noon, ang tagingting ng kampana ay hindi na narinig sa nayong naturan.
Nalungkot na ang mga tao at nawalan na sila ng sigla at pag-asa. Tinamad na rin
sila at natuyo ang kanilang pananim. Umunti na ng umunti ang kanilang ani at
mga alagang hayop.
Lumipas ang maraming taon at ang tungkol sa kampana ay nalimot na ng mga
tao. Nangamatay na ang matatandang nakakaalam sa kasaysayan ng
 kampanang ginto at ang mga kabataan nama’y wala nang nalalaman tungkol
doon.
Sa loob ng bakuran ng simbahan ay may tumubong isang punong di pa kilala ng
mga tao. Ito’y nagbunga ng hugis kampana, makikislap na pula ang labas at
maputing parang bulak ang laman. Sapagkat nasa bakuran ng simbahan, ang
mga bunga’y sa gintong kopa sa simbahan naihambing ng mga tao.
“Parang kopa!” ang sabi ng ilan.
“Maraming kopa!” ang bulalas naman ng marami.
Simula noon, kung tawagin ng mga tao ang pook simbahan ay sinasabing, :Doon
sa maraming kopa, doon sa makopa.”
Nang matagalan, ang puno ay nakilala na sa tawag na makopa.
Ang Alamat ng Pinya
Si Pinya ay magandang batang babae. Lumaki sa laya si Pinya dahil kaikaisang
anak siya. Isang araw, ang ina ni Pinya ay may sakit. Hiniling niya kay Pinya na
magluto ng lugaw para sa kanya. Hindi makita ng batang laki sa layaw ang
sandok. Nagalit ang kanyang ina dahil ang kanyang anak ay tamad at hindi
gumagamit ng mga mata niya. Sabi niya, “Umaasa ako na magkaroon ka ng
isang libong mata!” Naging tahimik ang bahay. Noong mas magaling na siya,
bumaba siya. Wala si Pinya. Isang araw, naglilinis siya ng bakuran at nakakita
siya ng hindi kilalang prutas na dilaw. Mayroon isang libong mata ang prutas.
Sinumpa niya ang kanyang anak. Ngayon, ang prutas na may isang libong mata
ay tinatawag na Pinya.