Pamagat: GAPO
Teoryang Humanismo - Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang
Nobelista: Lualhati Bautista
Buong Pangalan: Lualhati Torres Bautista
Kapanganakan: Disyembre 2, 1946 sa Tondo, Maynila
Kasalukuyang Edad: 63 taong gulang
Ama: Esteban Bautista Sila ang naka-impluwensya
kay Lualhati na maging manunulat dahil
Ina: Gloria Torres tinatangkilik nila ang
composing, pagkanta at pagsulat ng mga tula.
Edukasyon: Emilio Elementary School (1958)
Torres High School (1962)
Lycum of the Philippines (1 taon lang sa kursong
Journalism)
Trabaho: Nobelista; Manunulat sa pelikula at telibisyon
Karanasan: Siya ay naging bise presidente ng Screenwriters Guild of
the Philippines; pinuno ng Kapisanan
ng mga Manunulat ng Nobelang Popular; chair ng University of the
Philippines Creative Writing Center (1986)
Parangal: - Catholic Mass Media Award para sa Sakada (una niyang
screenplay noong 1976)
- Nominasyon sa Film Academy Awards para sa Kung
Mahawi Man ang Ulap (1984, ika-2 pelikula)
- Star Awards at Metro Manila Film Festival para sa
Bulaklak ng City Jail (1984, pinakamahusay)
- Don Carlos Palanca Memorial Award (grand prizes) noong 1980,
1983 at 1984 para sa mga nobelang Gapo, Dekada '70 at
Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa?
- Recognition Award mula sa Surian ng Wikang
Pambansa noong 1987
- Ateneo Library of Women’s Writings (ALIWW) noong
Marso 10, 2004 habang idinaraos ang ika-8 Tanong Panayam sa
Panitikang Isinulat ng mga Kababaihan sa Katutubong Wika
Teoryang Pampanitikan:
Para sa akin ay iba’t ibang teorya ang maaaring iugnay sa
nobelang GAPO dahil na rin sa layunin nitong unti-unting gisingin
ang kamalayan at kaalaman ng mga mambabasa sa bawat kabanata
na nagpapakita ng magkakaibang katangian sa bawat isa subalit
nananatiling magkakaugnay. Ang mga sumusunod ay ilan sa mga
nakita kong teoryang pampanitikan na napapaloob sa nobela:
[1]
1.
tao ang sentro ng mundo; ay binibigyang-tuon ang kalakasan at
mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp.
 Ang galing ni Mike sa pagtugtog ng gitara ay isa ng patunay dito.
At sa kabila ng masalimuot na pamumuhay sa Olonggapo at buhul-
buhol na kagaspangan ng ugali ng mga tagaroon dala na rin ng
kahirapan ng buhay ay may parte pa rin sa nobela na nagpapatunay
na ang tao ay may itinatagong kabaitan. Ang pagtulong ni Modesto
kay Mike nang siya ay hinahabol sa Jungle, ang pakikipagkapwa-tao
at pakikipagkaibigan din ni William Smith kay Modesto at miminsang
tawanan at maayos na samahan nina Magda at Mike sa Apartment
ay ilan lamang halimbawa nito.
2. Teoryang Realismo -    Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang
mga karanasan at nasaksisan ng may-akda sa kanyang lipunan.
Samakatuwid, ang panitikan ay hango sa totoong buhay ngunit hindi
tuwirang totoo sapagkat isinaalang-alang ng may-akda ang
kasiningan at pagka-epektibo ng kanyang sinulat.
 Sa paunang salita ng may-akdang si Lualhati Bautista, kanyang
ibinahagi ang kanyang karanasan sa kanyang pananatili sa
Olonggapo kasama ang dalawang kapatid na sina Marie at Lumen at
pinsang si Carding. Sa kanilang pagpunta sa isang bar doon ay
nakakuwentuhan nila ang iba pang kasamahan ni Carding sa Base
ukol sa ilang mga lihim at mapapait na katotohan sa loob o labas
man ng Olonggapo. Dito, mapapatunayan na ang nobelang Gapo ay
nabigyang-buhay ng karanasang iyon.
3. Teoryang Feminismo -  Ang layunin ng panitikan ay magpakilala
ng mga kalakasan at kakayahang pambabae at iangat ang pagtingin
ng lipunan sa mga kababaihan. Madaling matukoy kung ang isang
panitikan ay feminismo sapagkat babae o sagisag babae ang
pangunahing tauhan at ipinamamayagpag ang mabubuti at
magagandang katangian ng tauhan.
 Ang may-akda ay isang babae at isa sa mga pangunahing tauhan na si
Magdalena ay babae. Naipakita sa atin ni Lualhati na ang mga babaing tulad
ni Magda ay may mga pangarap din sa buhay, may dignidad na kadalasa’y
ipinagbabawalang-bahala na lang makamit lamang ang kaginhawaan. Sa
pagtatapos ng nobela ay napatunayan na si Magda ay isang babaing may
pagmamahal sa buhay ‘pagkat kanyang piniling huwag ipalaglag ang bata sa
kanyang sinapupunan. Bagkus kanya itong bubuhayin kasama ni Mike, siya ay
handing matuto at pinatutunayan ito ng kanyang handing pag-aaruga kay
Jeffrey habang nasa ospital pa si Ali.
4. Teoryang Arkitaypal -    Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang
mga mahahalagang bahagi ng akda sa pamamagitan ng mga
simbolo. Ngunit hindi basta-basta masusuri ang mga simbolismo sa
akda. Pinakamainam na alamin muna ang kabuuang konsepto at
tema ng panitikan sapagkat ang mga simbolismong napapaloob sa
akda ay magkaugnay sa isa’t isa. Ang lahat ng simbolismo ay
naaayon sa tema at konseptong ipinapakilala ng may-akda sa mga
mambabasa.
 Napakaraming pangyayari sa nobela na sa unang basa’y hindi
masasabing isang simbolismo subalit sa iyong patuloy na pagbabasa
hanggang sa huli ay matatanto mong ang ilan sa mga ito ay may
ipinahihiwatig na pangyayari sa atin. Halimbawa ay ang pamimili ni
Magda ng napakaraming produktong stateside noong una at
pagsasantabi ng mga produktong Pinoy. Subalit sa huli’y kanyang
piniling huwag kainin ang Baby Ruth, ito’y panahan ng kanyang
pagdadalantao at kanyang naalala ang mga sinabi sa kanya ni Mike
na kanyang tinawan lamang noon. Ngunit, makikita nating si Magda
ay talaga naming nagbago na ng pananaw sa buhay bunga na rin ng
mapapait na karanasan kina Sam at Steve.
5. Teoryang Historikal - Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang
karanasan ng isang lipi ng tao na siyang masasalamin sa kasaysayan
au bahagi ng kanyang pagkahubog. Nais din nitong ipakita na ang
kasaysayan ay bahagi ng buhay ng tao at ng mundo.
 Sa nobela ay binigyang paliwanag ang ilan sa mga kadahilan ng
bagay-bagay at mahahalagang kasaysayan ng bansa. Isang
halimbawa nito ay ang kuwento ukol sa pagbomba sa Pearl Harbor
at ang napakaraming kabuntot na epekto nito sa ating bansa at ng
bansang Amerika.
A.Talasalitaan
1. Bunny – mga babaing nagpo-‘pose’ ng nakasuot ng isang parang kuneho sa
mga babasahing panlalaki; kadalasang ginagawa sa ibang bansa; sa nobela’y
inaakala ng mga magulang na isa itong maayos na trabaho para sa mga anak
na babae, makarating lang sa ibang bansa
2. Parity Rights - Pagbibigay ng pantay na karapatan sa mga
Amerikano at Pilipino na gumamit at linangin ang mga likas na
yaman ng Pilipinas; ito ang kapalit ng pagbibigay bayad-pinsala sa
atin ng mga Amerikano matapos ang World War II na
nagkakahalagang anim na raan at dalawampung milyong dolyar;
naganap ang kasunduan sa pagitan nina dating President ng Pilipinas
[2]
na si Sergio Osmeña at dating Senador ng Estados Unidos na si
Milliard Tydings
3. Lay-off – ito ang pagkakatanggal sa trabaho ng mga waiter,
hostess, at iba pang nagtatrabaho sa mga club sa Gapo sa oras na
umalis nang muli ang barkong Kano sapagkat hihina na ang kanilang
kita at uunti ang mga parukyano kaya napipilitang magbawas ang
kanilang Manager. Sila’y makakabalik muli sa pagdating ng
panibagong barkong Kano sakay-sakay ang mga sundalong
Amerikano na kinapapanabikan ng mga hostess
sa kadahilanang panibagong kita na naman at maaari matupad ang
kanilang pangarap na makapunta sa States.
4. Yardbird – ayon sa nobela, nakatuwaan umano ng mga
Amerikanong sundalo ang mga ibong sa tuwina’y dumadapo sa
kanilang barko at kinakain ang tinapay na kanilang inihahagis dito,
kaya kanila itong tinawag na ‘yardbird.’ Subalit sa hindi malamang
kadahilanan ay kanila itong ibinansag sa mga Pilipinong
nagtratrabaho sa base na ang ibig ipakahulugan ay ‘patay-gutom.’
Ito ang palaging ipinang-aasar ni Johnson kay Modesto na pilit
niyang ipinagsasawalang-bahala at inilalabas na lamang ang lahat ng
galit at tila pagkababa ng kanyang pagkalalaki sa pamamagitan ng
madalas na pag-inom sa Freedom Pad.
5. Gardemet – ito ang palaging sinasabi ng sundalong Kano na si
Johnson kay Modesto sa loob ng base; sa ibang salita ay
‘ginagardemet’ o minumura sa tuwina; pinaniniwalaang ito ay may
pakahulugang ‘goddamnit’;
6. Collective Bargaining Agreement - Maaaring naging matagumpay
ang isang unyon na makamit ang isang benepisyo sa pamagitan ng
sama-samang tawaran (collective bargaining). Ngunit kahit ang
isang benepisyo ay nakalagay na sa collective bargaining agreement
(CBA), kailangan pa rin ang masusing pagbabantay ng unyon para
matiyak ang lubusang pagtupad ng manedsment sa benepisyong
ito. Ang anumang kapabayaan sa panig ng mga manggagawa ay
maaring magbunga ng hindi kanais-nais na resulta. Ito ang nangyari
sa kaso ng mga manggagawang Pinoy sa base matapos na sila’y
’mag-ingay’ at naghinaing sa mga ‘Big Boss’ ng base ukol sa hindi
patas na pamamalakad sa loob tulad ng di pantay na suweldo. Bakit
umano mas higit na mataas ang suweldo ng mga Kano gayong
parehas lang naman sila ng bigat ng trabaho. Dahil dito,
nagkasundong magkaroon ng ‘general foreman’ at ang tatayo sa
puwestong ito ay isang Amerikano samantalang ang mga Pinoy ay
‘foreman 1,’ ‘foreman 2’ at ‘foreman 3,’ ibig sabihin sila ay nasa
ilalim na ng pamumuno ngayon ng kapwa ka-baseng Kano.
7. Yankee – iba pang katawagan sa mga Amerikano o Kano
8. G.I. Baby – tawag sa isang batang anak ng Amerikano at isang
Pilipino; madalas na ibansag sa mga batang gaya ni Mike na kanyang
pilit na itinatanggi kahit na kitang-kita na siya nga ay isang G.I. Baby
sa pisikal na kaanyuaan. Ngunit, ang kanyang puso ay Pinoy na
Pinoy.
9. Stateside – salitang slang para sa Estados Unidos; alinmang bagay
na galing sa Amerika tulad ng mga pagkaing stateside; iba pang salita
para sa ‘imported’
10. Green Card – ibig sabihin ay permanenteng naninirahan sa
Estados Unidos; kapag umano’y tinanong ka sa US Embassy kung
nasaan ang iyong green card at sumagot kang nakalimutan mo ay
goodbye Amerika ka na sapagkat kung US Citizen ka talaga, hindi mo
na kailangan ng green card.
 Ito ang bahay na pinagsaluhan nina Dolores at Magda
B. Paksa/Tema
Ang obra maestra ni Lualhati Bautista na Gapo, bagama’t
kanyang pinaka-unang nobelang ginawa, ay talaga namang
matagumpay na naihain sa mambabasa ang pinakadiwa ng akda, ang
mapait na katotohanan sa matamis na pagsasamahan ng dalawang
bansang naging magkaibigan ‘pagkat nagtulungan noon at matapos
ang ikalawang pandaigdigang digmaan – ang Estados Unidos at ang
Pilipinas. Bata pa man tayo ay hindi maitatatwang napakaganda na
ng imahe sa atin ng alinmang bagay, produkto o dili kaya’y tao basta
galing Amerika ito. Subalit sa nobelang ito ay nabatid natin ang ilan
sa mga bagay na oo, kapansin-pansin, subalit bakit di batid ng isa
man sa atin. Sa sitwasyon ng mga pangunahing tauhan na sina Mike,
Magda, Modesto, Ali at nating mga Pilipino na di hamak na sangkot
sa istoryang ito ay tila may tumapik sa ating mga balikat, tila may
 Dito nagpunta sina Modesto, Mike, Ali, Jeffrey at Igna
kumurot sa ating mga puso at ang ating dati’y tila napakatamis na
panlasa’y tila pumait, umalat. Oo, puro pala tayo tila, hindi naman
pala tayo ganoon kasigurado dahil ang alam lang natin ay tanggapin
ang lahat ng sa ati’y isubo. Ke sang-ayon ba tayo o hindi, ke
makabubuti ba sa atin o makasasama, basta ang alam natin, ‘sila’
ang mas may higit na karanasan, kaalaman at ‘karapatan’ dahil mga
Pilipino ‘lang’ tayo at sila ang mga ‘dakilang nilalang’ sa mundo.
Sa mga karanasan ni Modesto sa loob ng Base na
nakakasulasok dahil sa tindi ng diskriminasyon na umabot sa
puntong ang kanyang dignidad at pagkalalaki ay naitapon na’t lahat-
lahat, ay wala pa ring puknat sa ‘pakikipagkapwa’ ang mga
sundalong Amerikano. Ang nakakarimarim na kalagayan ng mga
 Lingid sa kaalaman ng kahit sino, matindi ang
babaing hostess gaya ni Magda na isa lamang sa sanlibong nangarap,
naanakan, umasam at iniwan. Mga batang gaya ni Mike na bunga ng
mabulaklak na pananalita ng ating mga iniidolong Kano, ano ngayon
at tila insektong nagkalat sa bayan. Mga taong hindi mamatay-
matay, patuloy pa rin na nabubuhay sa kasalukuyan, pilit na
kumakawala sa hagupit ng malasakit ng Estados Unidos. Tayo lang
naman ang ‘pinagmamalasakitan,’ sino tayo para tumanggi sa
‘grasya?’
C. Tagpuan
FREEDOM PAD
 Ito ang pangalan ng bar na pinagtatrabahuan nina Magda
at Mike. Dito rin sa bar na ito nagkakilala sina Modesto at
Ali. Dito nakilala ni Magda si Steve, dito nagkaroon ng gulo
sa pagitan ng mga Kano at Pinoy at marami pang iba na
hanggang ang bandang dulong bahagi ng nobela na
maituturing na ‘pagkawala ng dambuhalang galit ni Mike
sa mga Kano’ ay dito naganap. .Ang Freedom Pad ang
[3]
siyang naging piping saksi sa iba’t ibang pangyayari sa
buhay ng mga pangunahing tauhan.
APARTMENT NINA MAGDA AT MIKE
kasama ang noo’y maliit pang si Mike. Nang mamatay na si
Dolores at binata na si Mike, mababasa sa ikalawang
kabanata ng nobela ang naging pagtatalo nina Mike at
Magda sa tuwina sapagkat hinihiling ng huli na lumipat na
si Mike ng ibang tirahan tutal ay matanda na siya at
nakatatayo na sa sariling mga paa. Ang tunay na dahilan
nito ay dahil nagiging sagabal si Mike sa ‘bisnes’ ni Magda,
sa kanyang pag-uuwi ng kostumer sa kanilang bahay at
makikita si Mike ay inaayawan na siya nito. Siyaempre,
mayroon din namang masasayang pangyayari na naganap
dito na nagpapatunay na sina Magda at Mike ay may pag-
aalala din sa isa’t isa bilang magkasambahay at
magkaibigan. Sa huli, ang apartment na ito ay isa rin sa
mahahalagang tagpuan ng Gapo.
BEACH SA OLONGAPO
bilang paglilibang nila kay Jeffrey. Sa dagat ay
nagkakatuwaan sina Modesto, Jeffrey at Mike na animo
isang masayang pamilya. Subalit si Ali ay nagmukmok lang
sa kanilang nirentahang kubo sapagkat siya ay naghahanap
ng isang lalaking kanyang mamahalin at handa rin naman
magmahal sa kanya. Nang malapit nang lumubog ang araw
at habang patuloy si Ali sa pagbuo ng kung anu-anong
imahinasyon sa kanyang sarili ukol sa kanyang ‘ideal boy’
ay biglang sulpot ang napakakisig na Kano na
nagpakilalang Richard Halloway. At dito nagsimula ang
‘matamis’ na pagmamahalan ng dalawa.
BASE NG MGA KANO SA OLONGAPO
diskriminasyong nararanasan ni Modesto sa loob ng Base
kapiling ang mga katrabahong mapang-alipusta tulad ni
Johnson. Dito di lamang siya binubulyawan,
pinagpipiyestahan at kinakantiyawan ng mga sundalong
Kano, kundi natatapakan na rin ang kanyang dangal at
pagkalalaki. Mabuti na lamang ay may isang William Smith
na sa katulad niyang Pilipino ay marunong makisuyo,
nakikipagkuwentuhan at nang-aalok ng mansanas sa
bawat makatrabaho. Ngunit isang karumal-dumal na
pangyayari ang dito ay naganap matapos ang ilang araw na
pananahimik ni Modesto mula malaman ng anak na si Jun
ang kanyang tunay na sitwasyon sa loob. Isang araw, hindi
na natiis ni Modesto ang pang-aapi sa kanya ng mga
sundalong Amerikano sa base militar. Nakipagsagutan siya
kay Johnson at nauwi ito sa suntukan. Lamang sana si
Modesto nang pagtulungan siya ng mga kasamahan ng
sundalong Puti. Sa kabila ng pagpipigil at pakikiusap ni
William, napatay nila si Modesto
 BAHAY NI MODESTO
 Isang tagpo sa nobela ay ang pag-uwi ni Modesto sa
kanyang tahanan kung saan nagbunganga na naman ang
kanyang asawa ukol sa kanyang pagtatapon ng pera sa alak
at bar sa halip na sa gastusing-bahay kaya naman lubog na
sila sa utang. Ibinalita rin sa kanya ni Jun ang ukol sa
tanggapan sa Base at ang kanyang interes na pumasok
dito. Tinutulan ito ni Modesto at sinabing baka isipin ng
mga kapitbahay ay masiyado silang abuso sa Base at
nakakahiya. Subalit ang totoo ay natatakot lamang siyang
malaman ni Jun ang kanyang kalagayan sa loob. Kaya
naman nang nagpumilit si Jun ay napigti na ang kanyang
pasensiya at binulyawan ito ukol sa inuutos niya ritong
punuin ng tubig ang dram.
D. Mga Tauhan
1. Michael Taylor Jr. – Isang folk singer na G.I. Baby na magaling
sumuri ng tama at mali. Siya ay galit sa mga Kano dahil sa pagiging
iresponsable ng mga ito at dahil isa siya sa mga naging bunga ng
pambibiktima ng mga Kano sa mga Pilipina. Makabansa siya at
pinagtatanggol niya ang ating bansa sa kanyang sariling paraan.
2. Magdalena – Isang mabuting kaibigan kay Dolores. Isa sa mga
babaing nag-ambisyon na makarating sa Amerika. Naapektuhan ng
kolonyalismo at dahil dito ay tinatangkilik niya ang mga produktong
Kano.
3. Alipio – Isang bakla na nagkagusto kay Modesto. Siya ang nag-
alaga sa kanyang pamangkin na si Jeffrey nang umalis ang kanyang
kapatid na si Alice. Mapagkalinga siya ngunit ang kanyang kahinaan
ay ang maaaring hindi magandang impluwensiya niya sa kanyang
pamangkin dahil sa kanyang kasarian. Kaya nang dumating si Richard
Halloway ay agad siyang nahulog sa bitag nito.
4. Modesto – Matatag na lalaki dahlil kinakaya niya ang masasakit na
salita ng mga Kano. Ngunit sa kabila ng katatagan niya ay mahina pa
rin siya dahil ginagawa niyang panlutas ng problema ang alak.
5. Dolores – Isang babaeng nang magutom ay nagbenta na pati ng
katawan. Nabuntis ni Michael Taylor Sr. ngunit di na siya binalikan
nito. Sa kabila nito ay nagpakatatag siya at isinilang si Michael Taylor
Jr.
6. William Smith – Isang responsableng Kano na pinakasalan ang
isang Pilipina nang mabuntis niya. Palakaibigan siya at hindi
nananapak ng ibang tao. Siya ay piping tumututol sa mga kamalian
ng kanyang mga kalahi.
7. Johnson – Isang mapanlait at marahas na Kano. Minamaliit niya
ang kakayahan ng mga Pilipino.
8. Richard Halloway –Palakaibigan na Kano subalit masasabi rin na
minamaliit niay ang kakayahan at katayuan sa buhay ng mga Pilipino
dahil di siya makapaniwala na mayaman ang amo ni Igna.
Mapagsamantala din siya dahil ginamit niya ang kahinaan ni Ali para
makuha ang mga kayamanan nito.
[4]
9. Igna – Mabait at mapagmalasakit an katulong ni Ali sa unang
bahagi ngunit nakakapoot na siya ay nasilaw din sa kinang ng pera sa
huli.
10. Jeffrey – Ang pamangkin ni Ali na lumaki sa ibang bansa. Dahil
dito ay naapektuhan din ng pamumuhay doon ang kanyang pag-
uugali kaya naging pasaway ito.
11. Jun – Anak ni Modesto na labis ang pagnanais na
makapagtrabaho sa Base. Siyang dahilan ng pagkapahiya ni Modesto
kaya naubusan ng pagtitimpi.
12. Steve Taylor – Maituturing na kakaiba sa lahat ng Kano dahil
may pag-aalala at respeto kay Magda kaya nakasundo niya si Mike.
Ngunit sa huli ay manloloko rin pala siya dahil di niya sinabi kaagad
na mayroon siyang naiwang pamilya at ninais pa niyang ipalaglag
ang bata sa tiyan ni Magda.
E. Banghay
Blondeng diyos. Ito ang maikling diskripsiyon kay Michael
Taylor Jr., dalawampung taong gulang, isang G.I. Baby na folk singer
sa Freedom Pad sa Olongapo na malaki ang galit sa mga Kano dahil
sa ginawang pag-iwan ng mga ito sa kanyang inang si Dolores kaya
wala siyang kinalakhang ama. Magdalena naman ang pangalan ng
naging kaibigan ng kanyang ina na kinalauna’y umaruga dito
hanggang sa ito’y mamatay. Sila’y namuhay na magkasama sa iisang
bubong. At kabaligtaran ni Mike, si Magda na isa ring hostess gaya ni
Dolores ay malaki ang pagkahumaling sa mga produktong Kano at
sundalong Kano sa pag-asang makapunta sa Amerika upang
guminhawa ang buhay. Sa Freedom Pad, nagkatagpo sina Alipio at
Modesto na nauwi sa isang gabi ng romansa. Nagawa lamang ito ni
Modesto dahil sa kanyang mapapait na karanasan sa loob ng Base at
tanging alak lamang ang kanyang labasan ng sama ng loob. Si Ali
naman, sa kanyang paghahanap ng makakatuwang sa pag-aaruga
kay Jeffrey na kanyang pamangkin, ay agad na nahulog ang loob sa
noo’y nagpakilalang si Richard Halloway nang sila ay nasa beach.
Nagpatuloy ang normal na pamumuhay ng mga tauhan sa maingay
na siyudad ng Olongapo hanggang sa makilala ni Magda si Steve
Taylor na maituturing na kaiba sa ibang Kano. Ngunit si Modesto na
sa tuwina’y mapagtimpi, ay sumabog na’t sinubukang lumaban sa
mga sundalong Kano matapos malaman ng anak ang kanyang tunay
na sitwasyon. Lamang sana siya ngunit siya’s pinagtulungan, at
nasawing-palad.
Ang matamis naman na pag-iibigan nina Ali at Richard ay
balat-kayo lang pala ‘pagkat siya’y inisahan nina Richard at Igna, ang
kanyang boy sa bahay. Ninakaw ng mga ito ang kanyang pera at
binugbog pa siya. Mabuti na lamang ay nasakluluhan siya ni Mike.
Samantala, masaya sana si Magda na siya’y nagdadalang-tao na
ngunit nang siya ay ayaw pananagutan ni Steve dahil siya ay may
pamilya na sa Amerika at nang malaman ito ni Mike, isang
paghulakbos ng damdamin ang naganap. Nang gabing iyon sa
Freedom Pad, matapos kausapin ni Steve si Mike at sabihing
ipalaglag na lang ang bata, nagbalik sa alaala ni Mike ang kalupitan
ng mga Kano sa kanyang mga kaibigang sina Modesto, Ali at Magda.
Sa isang iglap, pinaghahampas niya ng kanyang gitara ang ulo ni
Steve hanggang sa ito’y mamatay.
 Sa wakas ng nobela, nakulong si Mike at sa pagdalaw ni
Magda sa kanya sa kulungan ay matatantong, si Magda na dating
nahuhumaling sa mga Kano ay tuluyan nang nagbago. Ipinagbigay-
alam niya kay Mike na papangalanan niya ang kanyang anak na
Michael Taylor III. Bilang pagtanggap ni Mike na siya na ang tatayong
ama ng bata, mahigpit niyang ginagap ang kamay ni Magda sa rehas.
F. Paggamit ng Simbolismo
1. Pagsasabi ni Mike kay Magda na kapag may dinala pa siyang
Kano sa kanilang apartment ay babasagin niya sa ulo nito ang
kanyang gitara.
 Ito ang nabanggit ni Mike sa unang bahagi ng nobela nang
minsang mag-away sila ni Magda dahil dinala niya si Sam,
ang kanyang kostumer sa kanilang apartment at sa sala pa
napiling mag-‘milagro.’ Alam ni Mike na sinadya ito ni
Magda upang inisin siya at nang tuluyan na siyang umalis
sa bahay nila. Ngunit ayaw talaga ni Mike magpatalo dahil
katwiran niya, kumikita naman siya at mahirap nang
maghanap ng bahay na malilipatan. Sa hulihang bahagi ng
akda, tila nagdilang-anghel si Mike sapagkat nagawa niya
ngang ihampas ang kanyang gitara sa isang Kano, at kay
Steve pa na natutunan na sana niyang tanggapin. Bunga na
rin ito ng sunud-sunod na kawalanghiyaan ng mga Kano sa
atin. Una ay ang pagpatay kay Modesto, sunod ay ang
panloloko ni Richard Halloway at Igna kay Ali at ikatlo ay
ang pagtatapat sa kanya ni Steve at hiling nitong ipalaglag
na lang ang bata sa sinapupunan ni Magda. Nagipun-ipon
ang lahat ng ito kaya naman din na niya napigilan ang
kanyang sarili. Napatay niya si Steve at siya’s nakulong.
2. Pagkaputol ng isa sa mga kuwedras ng gitara habang tinutugtog
ni Mike ang kanyang ikatlong kanta.
 Ito ang isa pa sa mga nagbibigay senyales na may
masamang mangyayari nang gabing iyon. Noong una’y
akala ni Mike ay simpleng tampuhan lamang ang
namamagitan sa dalawa. Noong una’y akala niya ay
maayos din kaagad ang lahat ngunit sa mga sinabi ni Steve
na si Magda ay isa lamang puta, na siya ay may naiwang
pamilya sa States at paninisi nito kay Magda dahil ito
umano ang lumimot sa tunay nilang sitwasyon na akala
niya’y nauunawaan nito una pa lang. Lahat ng ito ay
tuluyang sumira na rin sa sumisibol na sanang
konsiderasyon ni Mike na hindi lahat ng Puti ay masama.
Ngunit punung-puno na siya. Napigtas na rin ang kanyang
pasensiya, pananalig at pag-asa na may mabubuti ring
Kano.
[5]
3. Pagdating ng barkong Kano at pagkakagulo ng mga tao sa
Olongapo bilang paghahanda gaya ng mga hostess na kuntudo sa
pagma-make-up.
 Hindi ba’t sa tuwing darating ang mga sundalong Kano ay
grabe ang ginagawang paghahanda ng mga waiter,
hostess, manager atbp. Aba’t sulputan ang mga iba’t ibang
pampaganda, ang mga beauty salon ay nabubuhay at
mabubuhay na namang muli ang pangarap ng mga hostess
na makarating sa ibang bansa. Pag-asa nga bang talaga ang
nais ipahiwatig nito sa atin? Mas maunlad na buhay nga ba
ang sa ati’y ihahain? Para sa akin ay nagsisimbulismo
lamang ito ng ating maling paniniwala na ang mga Kano
ang siyang solusyon sa ating mga problema’t kahirapan.
Kung pakasusuriin ay hindi ba’t higit na kaguluhan sa
kapwa kababayan ang sa ati’y hatid ng ‘barkong’ ito. Dahil
sa mga Kano ay di bale nang maapi ang kapwa Pilipino
maipakita lang ang ating pagiging “hospitable.” Tsk. Tsk.
Mga Pinoy talaga.
4. Pagsasantabi ni Magda sa mga produktong Pinoy gaya ng Mang
Tomas, Bagoong Ilokano at Patis-Pambihira. Sa halip, inilagay niya
sa lalagyanan ang kanyang bagong biling inported na produkto
gaya ng Ruby Ruth, Corned Beef at Hersey atbp.
 Ipinahihiwatig nito ang pagtangkilik ni Magda sa mga
imported na produkto sa halip na sariling atin. Ipinapakita
rin nito ang pangkahalatang persepsiyon nating mga
Pilipino na basta’t galing ibang bansa ay swak na sa kalidad
o lasa. Pati na rin ang ating pananabik sa mga ito ay
naipakita nang sabay-sabay kainin ni Magda ang kanyang
pinamili. Ngunit, ewan kung dahil sa sabay-sabay niya
itong kinain at naghalo ito sa kanyang tiyan, o siya’y
naapektuhan sa sinabi ni Mike ukol sa balita sa London
kung saan ilang katao ang sinugod sa ospital matapos
kumain ng sardinas galing sa Amerika. O dili kaya’y totoo
ngang may diperensiya ang mga pagkain, biglang
nagsusuka si Magda sa lababo at inilabas ang lahat ng
kanyang kakain pa lang. Tsk. Tsk.
5. Paggagap ni Mike sa kamay ni Magda ng mahigpit sa dulong
bahagi ng nobela.
 Ito ay naganap noong nasa kulungan na si Mike matapos
ang krimen at siya’y dinalaw ni Magda. Tinanong ni Magda
na kung maaari ay pagtulungan nilang palakihin ang
sanggol sa kanyang sinapupunan. Ginagap ni Mike ang
kamay ni Magda sa pagitan ng mga rehas, tunay na
nagpapahiwatig ng kanyang pagsang-ayon sa hamon ng
pagiging isang ama sa kabila ng kahirapan. Ang paggagap
na ito ay nangangahulugang magtutulungan sila ni Magda
at magsusumikap na maging isang masayang pamilya.
6. Pagdurog ni Magda ng tsokolateng Baby Ruth sa kanyang palad
habang nasa ilalim ng arko sa parke na may nakasulat na “To The
Lasting Friendship of Two Great Nations.”
  Nang mga panahong ito ay tila napagisip-isip ni Magda ang
mga sinabi sa kanya ni Mike noong marami siyang
pinamiling pagkaing stateside at sa mga nagyari sa kanila
nitong mga nakaraang buwan at sa kanyang pagbubuntis
ay makikitang nagbago na ng pananaw si Magda. Simula
ngayon hindi na siya tatangkilik ng mga produktong Kano
at di na aasang makapapangsawa ng isang Kano. Ang lahat
ng ito ay malumanay niyang tinaggap sa kanyang sarili. At
tulad ng isang tsokolateng natunaw, hindi na ito
maibabalik pa sa orihinal na hugis, ang pananaw at
desisyon ni Magda ay pinal na.
-- Para sa akin, sa kanilang simpleng pamamaraan, maituturing na
bayani sina Modesto, Mike, Magda dahil inialay nila ang buhay sa
ating bansa. Hindi man sa paraang pagpapakamatay, sa paraan ng
pamumuhay ay naipakita nila ang tunay na ugali ng Pilipino sa mga
pagsubok ng buhay. Si Modesto na pilit nagtimpi sa kabila ng mga
pang-aapi, si Mike na Kano man ang panlabas na kaanyuan ay Pinoy
na Pinoy ang paninindigan at si Magda na natuto sa kanyang mga
pagkakamali at sa huli ay nagbao nang tuluyan. Nakakabilib hindi
ba?
2. Ang taong walang kibo, nasa loob ang kulo.

-- Ito ang nangyari kay Modesto nang mapuno na siya sa mga

pinaggagawa sa kanya at higit na nang malaman ng kanyang anak
G. Paglalapat ang kalagayan niya sa loob ng base. Ilang araw siyang nawalan ng
kibo at nanahimik, pero isang araw bigla siyang sumabog at di na
Sa unang tingin, hindi mo aakalaing ang isang maliit at tila nakapagpigil. Kaya, dapat tayong mag-ingat sa pakikitungo sa kapwa
pipitsuging librong Gapo ni Lualhati Bautista ay mayroong natin. Matutong makipagkapwa nang maiwasan ang pagkakaroon ng
napakaraming bagay, aral, katotohanan at kaisipan ang sa ating kaaway at gulo.
mambabasa’y ipapamana. Sa katotohanan, hindi ko intensiyong
magbasa ng isang nobelang Tagalog noong una sapagkat nasanay na 3. Batong buhay ka man na sakdal ng tigas, sa patak ng tubig
ako sa nobelang isinulat sa wikang Ingles. Pero dahil kailangan, lamang naagnas.
sinimulan kong basahin ang pabalat, sa harap at sa likod. Hmmm....
-- Masasalamin ito sa nagyari kay Mike na animo napakatatag sa
Mukhang kakaiba ang tema nito ah. Sa isip ko. Kaya pagbuklat ko sa
kabila ng mga kaguluhan sa Gapo at tila balewala na lang sa kanya
unang pahina, tila ako namahika ‘pagkat di ko na natigilan ang
ito. Nang sumapit ang oras na ang mga kaibigan naman niya ang
pagbabasa. Ang pangyayaring ito ay noong ako’y nasa ikatlong taon
nalagay sa alanganin, hindi siya nakapagpigil at bumigay ang matagal
pa sa sekondarya, noong nakaraang taon. Oo, inuna kong basahin
nang tinitimping galit. Parang sa tao, kahit gaano tayo kalakas, lahat
ang Gapo sa kadahilanang mas manipis ito. Ngunit, huwag ka.
tayo ay may kahinaan. Maaaring mga mahal sa buhay o mga bahay
Nakaka-adik pala. Eh di sinunod ko naman ang Dekada ’70. At wow!
na mahalaga sa atin.
Grabe ang laki-laki pala talaga ng librong ito. Naloko ako ah! Haha.
Bago pa kung anu-anong sabihin ko dito ay nais ko lang ibahagi ang
ilan sa mga napulot ko’t ibinulsang aral sa nobelang ito.

Nagising ang natutulog kong diwa, damdamin at espiritung

pagka-Pilipino. Mapapansin mo naman sa kabuuan ng pagsusuring
ito ay tila pinapatutsadahan ko ang bansang Amerika o ang Estados
Unidos. Oo, totoo yun, bakit? Sa mas sersoyosong usapan,
naramdaman kong mahal ko pala ang bansa ko, ang kapwa ko at ang
sarili ko. Kasi dati, basta gawang ibang bansa, pinapanginoon natin,
pero dahil sa akdang ito, mas nabigyang liwanag ang mga haka-haka.
Oo, wala naman payak na patunay si Lualhati maliban sa kanyang
karanasan, sa eksperiyensa ng mga taong biktima ng ‘kanilang’
kabutihang-puso.

Kung ang epekto nito sa ating bayan, sa palagay ko ay wala

hangga’t hindi nakakapagbasa ng isang nobelang tulad ng Gapo.
Marahil sa aming mga mag-aaral na required na basahin ito ay
mayroon. Sana lang mabuti ito at magamit sa tamang paraan at
hindi lamang nalaman at wala na, ibinaon na sa kung saan.

Well, sino ako para diktahan kayo sa paniniwala niyo.

Basta ako, yan ang ilan sa pinaniniwalaan ng isang batang tulad ko.

H. Kaisipan/Aral

1. Wala nang hihigit pang kadakilaan sa pag-alay ng buhay sa

bayan.

[6]