2.1.

Osnovne napomene o logistici

Logistika se razvila u priznatu oblast u poslednjih pedesetak godina prošlog veka.

Promene na raznim poljima, poput tehničko-tehnološkog razvoja, organizacije poslovanja,
prakse, su uticale i na promene unutar logističkih sistema. Preduzeća imaju različite ciljeve i
u vezi sa tim različite poslovne prioritete. Različiti poslovni ciljevi se reflektuju na ciljeve i
strukturu logističkih sistema i mere efikasnosti. Ciljevi logistike moraju biti usklađeni sa
ciljevima preduzeća sa jedne, i u skladu sa nacionalnim interesima i propisima sa druge
strane. Glavni cilj je poboljšanje ukupnog kvaliteta i minimizacija ukupnih troškova. Na prvi
pogled ovo su dva suprostavljena cilja, što ukazuje na svu kompleksnost problematike kojom
se logistika bavi [1].
Razvoj logistike u privrednim sistemima mogao bi se ukratko opisati prikazom
nekoliko karakterističnih perioda (slika 2.1). Za početni period razvoja logistike
karakteristično je da su aktivnosti povezane s logistikom dosta oštro fragmentisane unutar
pojedinih organizacionih jedinica preduzeća (odeljenja, službe). Ovakva fragmentacija vodila
je ka konfliktima unutar preduzeća, što je za krajni cilj imalo parcijalnu optimizaciju troškova
i nivoa usluga na nivo preduzeća. Razlozi parcijalne realizacije logističkih aktivnosti bili su u
nerazumevanju holističkog pristupa optimizaciji, nerazumevanju troškovne ravnoteže,
inertnosti, modelima organizacije preduzeća [1].

Slika 2.1. Evolutivni razvoj logistike i logističkih sistema [13]

Lanac snabdevanja je usklađivanje kompanija koje donose proizvode ili usluge na
tržište. Lanac snabdevanja se sastoji od svih faza, uključenih, direktno ili indirektno, u
ispunjavanje zahteva korisnika. Logistika je važna funkcija koja podržava primarni cilj
preduzeća, a to je stvaranje gotovog proizvoda i obezbeđivanje konkurentnosti na tržištu. To
se postiže kroz visok nivo opsluživanja kupaca, kvaliteta proizvoda/usluge, i odgovorajuće
cene. Da nema logistike, ne bi bilo ni tokova materijala, odnosno: proizvodnja bez sirovina
ne bi bila moguća, gotovi proizvodi ne bi bili dostavljeni, kupci ne bi bili usluženi.
Globalizacija i internacionalizacija industrije u mnogome zavise od realizacije logističkih

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 1

procesa i pripadajućih troškova. Logistika dobija veoma značajno mesto, pre svega zbog
činjenice da troškovi, pogotovo transportni, postaju sve veći deo ukupnih troškova poslovanja
kompanije.
Nijedna ljudska delatnost ne može se obaviti bez pokretanja različitih kategorija
tokova (slika 2.2). Tokovi materijala, robe, stvari, odnosno tereta, dopunjeni energetskim,
informacionim i finansijskim tokovima čine osnovu svakog društveno-privrednog sistema.
Logistika je odgovorna za kretanje i skladištenje materijalnih dobara. Ukoliko se prati na koji
način se određeni materijali kreću kroz preduzeće, tada se kao logističke aktivnosti mogu
izdvojiti [1]:
 Nabavka – obuhvata sve poslovne aktivnosti da bi materijal došao do kompanije.
 Doprema – bavi se tokom materijala od dobavljača do preduzeća.
 Prijem – proverava se da li su dostavljena poručena materijalna dobra, obavlja se
istovar iz vozila, proverava se oštećenost robe.
 Sladištenje – prenos i odlaganje robe u skladištu, čuvanje robe sve dok se ne ukaže
potreba za tom robom.
 Upravljanje zalihama – postavlja određena pravila vezana za nivo zaliha koja se
skladište. Zalihe su često neophodne jer je uglavnom nemoguće ili neracionalno
obezbediti trenutnu proizvodnju ili vremenski tačnu isporuku kupcu.
 Komisioniranje – podrazumeva pripremu robe za otpremu prema porudžbini kupca.
Poručeni proizvodi se lociraju, identifikuju, proveravaju, uzimaju s police, prepakuju
se, formiraju nove ukrupnjene jedinice tereta i prenose do utovarnih rampi.
 Rukovanje materijalom – manipulisanje materijalima unutar preduzeća i obuhvata
prenos materijala od jedne do druge opreracije.
 Otprema – obavlja transport materijala od utovarne rampe do kupca.
 Upravljanje fizičkom distribucijom - obuhvata aktivnosti u okviru dostavljanja finalnih
proizvoda kupcima, uključujući i spoljni transport.
 Isporuka proizvoda – ne predstavlja uvek kraj posla za logistiku, već posle isporuke
mogu uslediti procesi reciklaže, povraćaja i eliminisanje otpada.
 Lokacija – Od logistike se zahteva da pronađe najbolje lokacije za logističke aktivnosti
ili bar da ima značajnu ulogu pri donošenju tih odlika.
 Sa tokovima materijala su povezani i tokovi informacija preko kojih se ostvaruje
kumunikacija između učesnika u logističkim procesima.

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 2

 Slika 2.2. Lanac snabdevanja jednog preduzeća
Logistika ima za cilj da već tradicionalnim vrednostima materijala kao što su: tip
proizvoda, kvalitet, cena, doda nove vrednosti: raspoloživost traženih proizvoda na mestu i u
vremenu kada se manifestuje potreba potrošača za tim proizvodima [1]. Cilj logistike se
uopšteno definiše kao: zadovoljavanje potreba kupaca isporukom traženog proizvoda,
odgovarajućeg kvaliteta, na pravom mestu i u pravo vreme po minimalnoj ceni [2]. Logistika
se može definisati i kroz tzv. “7P” koncept koji podrazumeva: prava roba; u pravo vreme; na
pravom mestu; u pravoj količini; po pravoj (najboljoj ceni); pravog kvaliteta; stigne do
pravog (odgovarajućeg) kupca.

2.1.1. Logistički sistemi

Sredinom prošlog veka logistika je počela da se uvodi u poslovne sisteme, zbog

nepostojanja sistemskog pristupa u početku logistički procesi nisu mogu da se sagledaju kao
celina i sagledavanja odnosa između pojedinih elemenata sistema. Opšta teorija sistema je
naučna disciplina koja se bavi izučavanjem sistema, usmerena na optimizaciju procesa u cilju
efikasne realizacije postavljenih ciljeva. Sistem predstavlja skup određenog broja međusobno
povezanih objekata (delova, podsistema, elemenata) sa vezama između njih i sa okruženjem.
Sistemski pristup podrazmeva sagledavanje svih elemenata sistema, kao što su: komponente
sistema; granice sistema; okruženje sistema; struktura sistema; veze sistema; cilj sistema;
funkije sistema; procesi u sistemu.
Može se reći da je logistički sistem kompleksan, socio-tehnički sistem koji egzistira u
okviru širih, nadređenih sistema, sa ciljem da omogući racionalan protok svih vrsta
materijalnih dobara i pripadajućih informacija, unutar i između sistema. Logistički sistem
predstavlja globalno upravaljanje fizičkim kretanjem materijala i proizvoda, od nabake
materijala do mesta proizvodnje, kroz proces proizvodnje pa do isporuke gotovih proizoda
kupcu, kao i upravljanje informacijama vezanim za fizičke tokove (slika 2.3). Funkcionisanje
logistiškog sistema ostvaruje se uz pomoć:
 tehničkog sistema (transportna, pretovarna, skladišna sredstva i oprema);
 logističko-informacionog sistema (za prikupljanje, čuvanje, prenos, obradu i
distribuciju podataka i informacija=);
 administrativno-komercijalnog sistem (omogućuje planiranje i praćenje poslovnih
procesa).

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 3

 Slika 2.3. Šematski prikaz međusobnog odnosa tokova materijala i informacija
Fizičko kretanje materijalnih dobara i kretanje informacija međusobno su povezani.
Tokovi informacija, budući da upravljaju fizičkim tokovima, predstavljaju ne samo faktor
kontrole odvijanja pojedinačnih operacija, već i sredsto za opštu koordinaciju celokupnog
logističkog sistem.

2.1.2. Logističke funkcije - diferenciranje logistike prema funkcionalnom kriterijumu

Pojednostavljeni pregled logističkih aktivnosti koje se realizuju u proizvodnoj

kompaniji, omogućavajući protok materijala i njegovu transformaciju do finalnih proizvoda,
prikazan je na slici 2.4. Međutim, u kompanijama se po pravilu ovim aktivnostima upravlja
odvojeno (u kompaniji mogu postojati organizacione jedinice za nabavku, proizvodnju,
transport, skladištenje), što prouzrokuje prekide u protoku materijala, deli logistiku i stvara
niz problema. Logistički pristup podrazumeva uspostavljanje jedinstvene logističke funkcije
u kompaniji koja je nadležna za uргаvlјаnје svim aktivnostima vezanim za skladišenje i
protok materijala. Sa aspekta kretanja tokova materijalnih dobara postoje sledeći tokovi:
 tokovi sirovina, pomoćnih i pogonskih materijala od dobavljača do skladišta
materijala u preduzeću;
 tokovi ovih materijala u procesu proizvodnje u kojem se oni obrađuju, prerađuju i1i
troše; ovi tokovi završavaju u skladištu gotovih proizvoda i1i poluproizvoda;
 tokovi gotovih proizvoda od skladišta gotovih proizvoda роgоnа, preko skladišta za
isporuku do neposrednog kupca (trgovinsko preduzeće i1i krajnji potrošač);

Slika 2.4. Pregled logističkih aktivnosti i procesa u kompaniji [1]

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 4

 U odnosu na prethodno navedene faze u realizaciji tokova materijа1а, izvršena јe
sledeća klаsifikасiја logističkih funkcija (slika 2.5):
 Logistika nabavke obuhvata tokove sirovina, poluproizvoda, pomoćnih pogonskih
materijala, rezervnih delova itd, od dobavljača do prijemnog skladišta u preduzeću.
 Proizvodna logistika (logistika proizvodnje) obuhvata sve materijalne tokove koji
prolaze kroz proces proizvodnje u kome se prerađuju, montiraju i1i troše, i završavaju
se u skladištima finаlnih (gotovih) proizvoda posmatranog preduzeća.
 Logistika distribucije (distributivna logistika) obuhvata tokove finаlnih proizvoda od
skladišta finаlnih proizvoda kod proizvođača, preko regionalnih i1i skladišta za
isporuku, do krajnjih korisnika na trzištu.
 Povratna logistika (reverzibilna logistika) bavi se povratnim tokovima za reciklažu,
praznom ambalažom, razmenljivim transportnim sudovima (palete, kontejneri)
povratnim tokovima ostećenih i1i pogrešno isporućenih proizvoda, protokom
otpadnih materijala, itd; ovi tokovi materijalnih dobara imaju suprotan smer.

Slika 2.5. Diferencijanje logistike prema fazama protoka materijalnih dobara

Logistika nabavke je nadležna za planiranje, realizaciju i upravljanje tokovima
materijala i pratećih informacija u fazi njihove dopreme od isporučioca do mesta proizvodnje
i1i lične potrošnje. Predmet nabavke su sirovine, pomoćni i pogonski materijali neophodni za
proizvodnju, rezervni delovi, poluproizvodi, ambalaža, itd. Zadaci obuhvaćeni logistikom
nabavke prvenstveno su usmereni na određivanje strukture i količine nabavke materijala, na
dеfinisаnје vremenskih rokova nabavke, izbor dobavljača, organizovanje transporta,
pretovara, skladištenja. Pri njihovoj realizaciji uzima se u obzir veliki broj uticajnih faktora
kao što su troškovi narudžbine, troškovi zaliha, troškovi skladištenja, troškovi transporta.
Drugim rečima, uzimaju se u obzir svi postupci i pripadajući troškovi za celokupnu pripremu
nabavke i dopreme materijala do određenog trenutka potrebe (proizvodnje i1i prodaje).
Logistika nabavke obuhvata veći broj logističkih aktivnosti, čija struktura prvenstveno zavisi
od privrednog sektora, tipa proizvodnog procesa i veličine preduzeća.

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 5

 Proizvodna logistika obuhvata tokove materijala od prijemnog skladišta u preduzeću,
preko proizvodnog procesa, do skladišta gotovih proizvoda. Ima zadatak da pomoću
planiranjа, upravljanjа i kontrole logistićkih procesa obezbedi optimalnu i fleksibilnu
upotrebu resursa koji su potrebni za proces proizvodnjе, s najkraćim vremenom protoka kroz
zahvaćena područja. Na ovaj način, proizvodnja može da se skoncentrše na osnovne zadatke
(razvoj proizvoda, konstrukcija, montaža), dok je logistika proizvodnje nadležna za probleme
protoka materijala u proizvodnom procesu (planiranje protoka materijala i međuskladišta,
planiranje i korisćenje transportnih sredstava, unutrašnji transport, dizajniranje proizvoda i
pakovanje, formiranje ukrupnjenih jedinica tereta).
Logistika distribucije i plasmana proizvoda ima zadatak da uskladi ponudu i potražnju
proizvoda i usluga između proizvodnje, trgovine i krајnјеg potrošača. Preduzeće preko
distributivnih procesa ostvaruje direktan kontakt s kupcima, pa je fizička distribucija
integralna i obavezna komponenta markentiškog miksa. Strukturu distributivnog sistema
određuje broj, lokacija i tehnološko-prostorna povezanost strukturnih elemenata. U
strukturnim elementima i između njih odvijaju se distributivni procesi koji obuhvataju niz
logističkih potprocesa i aktivnosti: poručivanje, skladištenje, komisioniranje, pakovanje,
formiranje tovarnih jedinica, izrada prateće dokumentacije, utovar, prevoz, istovar. Ci1j
distribucije je raspodela gotovih proizvoda u okviru različitih distributivnih sistema, uz što
veći (maksimalni) kvalitet logističke usluge i sa što nižim (minimalnim) troškovima
distribucije. Distribucija je kompleksan sistem koji mora da uskladi postavljene ciljeve i
izjednači niz neravnomernosti prostornog, vremenskog , količinskog i strukturnog karaktera.
U praksi postoje različiti lanci distribucije, a njihov izvor prvenstveno zavisi od poslovne
politike kompanije i ciljeva distribucije (od niskih troškova do visokokvalitetne logističke
usluge.
Povratna logistika nadležna је za planiranje, prikupljanje, čuvanje i distribuciju
otpadnih materijala do mesta njihovog trajnog uklanjanja i1i reciklaže, kao i za planiranje,
prikupljanje i povraćaj prazne ambalaže i tovarnih jedinica u preduzeće. Povratna logistika je,
pre svega, usmerena na postizanje ekonomskih i ekoloških koristi kоје proizilaze iz bоlјеg
kоrišćеnја otpadnih materijala. Dok tradicionalna logistika nastoji da organizuje distribuciju
od proizvođača do potrošača, kroz transport, skladištenje, pakovanje i upravljanje zalihama,
povratna logistika uključuje transport i odlaganje otpada i korišćenih materijala i dalje se
razvija prema potpuno novom podsektoru povratne logistike, ka zelenoj logistici.
Funkcionalne celine logistike nabavke, proizvodnje, distribucije i povratne logistike u
industrijskom sektoru čine logistiku preduzeća.

2.1.3. Logistički autsorsing

Logistički autsorsing (engl. outsourcing) podrazumeva angažovanje spoljnih

izvršilaca (logistički provajderi) za realizaciju nekih zadataka koji su potrebni za poslovanje
kompanije, koji ne predstavljaju njenu primarnu delatnost. Ideja je da matična kompanija
sklopi dugoročnu saradnju s eksternim kompanijama u poslovima koji su izvan glavnih
kompetencija matične kompanije. Odluka o logističkom autsorsingu se donosi na strateškom

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 6

nivou na osnovu analize u kojoj se poredi da li je neke poslove bolje obaviti samostalno ili za
njih angažovati spoljne izršioce (“Make or buy” analiza (uraditi sam ili kupiti)).
Prednosti logistickog outsourcing-а su brojne, između ostalog korisnici se mogu
fokusirati na osnovnu delatnost, razvijati je, investirati u tehnologiju i usavršavati zaposlene,
a realizaciju logističkih procesa poveriti specijalizovanim logističkim kompanijama koje ćе te
procese realizovati kvalitetnije i sa nižim operativnim troškovima. Као nedostatci
outsourcing koncepta najčešće se navode gubitak autonomije i kontrole nad logističkim
procesima, zavisnost od spoljnih izvršilaca, nesigurnost u pogledu kvaliteta usluge, gubitak
kontakta s kupcima, teškoće oko uspostavljanja poslovnih odnosa i integrisanja
iпformacionih sistema, edukacija zaposlenih za rad u novom okruženju, otpuštanje radnika
koji su se do tada bavili logističkim aktivnostima, itd.
Postoji širok spektar logističkih aktivnosti koje mogu biti predmet logističkog
outsourcing-a: prevoz tereta, pretovar i skladištenje, sakupljanje i objedinjavanje pošiljki,
distribucija, upravljanje zalihama, pakovanje proizvoda, označavanje proizvoda, vraćanje i
reparacija proizvoda, administrativni poslovi, informatička podrška, itd. sve do planiranja i
primene kompletnih logističkih rešenja. Opredeljenje za logistički outsourciпg је veće na
razvijenim trzištima, gde postoji јаčа konkurencija među logističkim kompanijama i gde su
se logističke kompanije specijalicovale za realizaciju određenih logističkih poslova.
2.1.4. Logistički provajderi
Razvoj koncepta logističkog outsourcing-a je nerazdvojiv od razvoja specijalizovanih
logističkih kompanija i provajdera logističkih usluga. Logistički provajderi (engl. Logistics
Service Provider-LSP) jesu specijalizovane, visoko profesionalne i kompetentne kompanije,
sposobne da ponude i pruže kompletnu logističku uslugu (slika 2.6).

Slika 2.6. Vrste logističkih provajdera prema kompleksnosti usluga

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 7

 Kada kompanija sama izvršava logističke aktivnosti sopstvenim resursima
(transportna sredstva, pretovarna mehanizacija skladištenje, zaposleni) uz minimalno
angažovanje spoljnih izvršilaca, radi se o logistici unutar kompanije (engl. in-house logistics)
ili First party logistics – 1PL, odnosno o insourcing konceptu.
2PL provajderi (engl. Secound party logistics, logistics service provider) koji upravlja
logističkim funkcijama kao što su transport i skladištenje. Ove provajdere uglavnom angažuju
kompanije koje nemaju odgovarajuću opremu i infrastrukturu, da bi smanjile troškove ili
investicije.
3PL provajderi (engl. Third party logistics) jesu kompanije koje na osnovu ugovora,
koji se sklapa na duži vremenski period, preuzimaju upravljanje procesima u svim delovima
lanca snabdevanja. Kod 3PL provajdera naglašena je razmena informacija, rizika i koristi
između 3PL i kompanije. Njihov razvoj se posebno vezuje sa porastom značaja globalizacije i
globalih lanaca snabdevanja.
4PL provajderi (engl. Fourth party logistics, lead logistics provider) povezuju,
koordiniraju, i integrišu različite provajdere, korisnike, informaciono-komunikacione sisteme,
konsultantske kuće i sve druge učesnike u kreiranju i sprovođenju sveobuhvatnih rešenja u
logistiškom sistemu korisnika.
5PL provajderi (engl. Fifth party logistics) mogu se shvatiti kao 4PL provajderi koji
funkcionišu na tržištu elektronske trgovine. Ovakvi provajderi ukazuju da razvoj i primenu
savremenih logističkih informacionih sistema i pratećih tehnologija predstavlja ključni faktor
identifikacije ovih specijalista.

2.2. Upravljanje lancima snabdevanja

Na savremene koncepte u logistici i pravce njihovog razvoja u velikoj meri uticali su

trendovi, kao što su globalizacija, outsourcing (autosorsing), slobodna trgovina, primena
savremenih informacionih tehnologija, itd. Koncept, koji je u direktnoj vezi sa logističkim
konceptom i za koga se najčešće navodi da predstavlja širenje integrisanog logističkog
upravljanja sa nivoa jedne kompanije na nivo više kompanija, je upravljanje lancima
snabdevanja
Nivo integracije logističkih aktivnosti rastao je sa shvatanjem da samo integrisano
upravljanje svim aktivnostima koje prate kompletan tok materijalnih dobara može doprineti
unapređenju logističke funkcije i celokupnog poslovanja. Tako se od logističkih aktivnosti
kojima se upravljalo odvojeno kroz više poslovnih funkcija u preduzeću došlo do njihove
integracije na nivou jedne poslovne funkcije (interna integracija). Međutim, dalje tehnološke
rezerve i mogućnosti unapređenja poslovanja leže u logističkoj integraciji između kompanija
u lancu, tako da sledeći nivo podrazumeva integraciju na nivou kompletnog lanca
snabdevanja (eksterna integracija ili integracija lаnаса snabdevanja). Na ovaj način funkcija
logistike evoluira u više stratešku dimenziju upravljanja, pre svega u kontekstu unapređenja
konkurentnosti.

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 8

 Lanac snabdevanja је "mreža organizacija koje su povezane i koje se nalaze u
odgovarajućim odnosima u procesima i aktivnostima kojima se stvaraju vrednosti u obliku
proizvoda i usluga sa aspekta krajnjeg korisnika" [1]. Ono što naziv lanac snabdevanja treba
da opiše u stvarnosti ne predstavlja lanac, već više mrežu, tako da bi korektniji naziv možda
bio ''mreža lanaca snabdevanja" i1i "mreža lanaca potražnje" (slika 2.7).

Slika 2.7. Šematski prikaz lanca snabdevanja unutar mreže lanca snabdevanja
Коnсерt upravljanja lаnсimа snabdevanja usmeren je ka ostvarenju možda utopijskih
principa poslovanja: da se sve aktivnosti u kompletnom lancu snabdevanja koordinisano
upravljaju i realizuju u cilju sinhronizacije snabdevanja i potražnje na svim nivoima, da se
razmenjuju informacije i tehnologije u cilju povećanja inovativnosti i skraćenja ciklusa
razvoja proizvoda, smanjenja vremena isporuke, zamene zaliha sa informacijama, smanjenje
troškova, efikasnog i brzog odgovora na potražnju korisnika i povećanje nivoa usluge
krajnjim potrošačima [1].

2.3. Ukrupnjene jedinice robe – logističke jedinice

Transportni, pretovarni i skladišni procesi u logističkom lancu zahtevaju ukrupnjene

jedinice robe, radi iskorišćavanja prednosti mehanizovanog manipulisanja i racionalnu
realizaciju transportnih i skladišnih procesa. Pri formiranju ukrupnjenih jedinica tereta svaka
naredna, viša jedinica predstavlja transportni sud za prethodnu, a prethodna sadžinu za
narednu jedinicu tereta. Primenjujući modularna rešenja na području proizvoda i pakovanja,
postoji više nivoa ukrupnjavanja (slika 2.8):
 1. nivo – osnovno pakovanje (proizvod + ambalaža);
 2. nivo – paketna jedinica (više jedinica osnovnog pakovanja);
 3. nivo – paletna jedinica tereta (više jedinica pakovanja);
 4. nivo- kontejnerska jedinica tereta.
Jedinicu proizvoda čine sam proizvod sa ambalažom koja ga štiti od uticaja spoljašnje
sredine. Ukrupnjavanjem više jedinica proizvoda dobija se paketna jedinica tereta. Paketna

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 9

jedinica nastaje postavljanjem pojedinačnih proizvoda u kutiju, sanduk, obmotavanjem ili
povezivanjem proizvoda i u zavisnosti od dimenzija i težine, mogu se manipulisati na
različite načine. Paketne jedinice prizmatičnog oblika potrebno je uskladiti sa standardnim
dimenzijama paleta tj. da budu moduli dimenzija paleta. Osnovni modul za EUR 1 paletu je
kutija dimenzija: 600 x 400 mm (tabela 2.1).

Slika 2.8. Primer ukrupnjavanja jedinice tereta

Tabela 2.1. Izvedene mere osnovne ambalaže (paketne jedinice) [1]

Osnovni modul Izvedene mere (mm)

(mm) Umnošci Podeljci

1200 x 100 600 x 400 600 x 200 600 x 133 600 x 100
1200 x 800 300 x 400 300 x 200 300 x 133 300 x 100
600 x 400 1200 x 600 200 x 400 200 x 200 200 x 133 200 x 100
1200 x 400 150 x 400 150 x 200 150 x 133 150 x 100
800 x 600 120 x 400 120 x 200 120 x 133 120 x 100

Paletna jedinica tereta omogućuje obrazovanje unficiranih transportnih, skladišnih,

manipulativnih i prodajnih jedinica i premenu viljuškara za njihovo manipulisanje. Paleta je
postolje standardne veličine na koje se postavljaju upakovani ili neupakovani proizvodi,
složeni po određenom sistemu, kako bi nosiva površina palete bila maksimalno iskorišćena
[1]. Po obliku postoje tri osnovne vrste paleta:
 ravne palete (slika 2.9);
 boks palete (slika 2.10);
 stubne palete.
U primeni su palete različitih dimenzija, a najčešće su to: EUR 1 (800mm x
1200mm), EUR 2 (1200mm x 1000mm), EUR 3 (1000mm x 1200mm), EUR 6 (600mm x
800mm). Za formiranje paletnih jedinica najpogodnija je ambalaža prizmatičnog oblika, sa
dimenzijama koje popunjavaju paletni prostor bez praznina. Modelarne dimenzije pakovanja
usklađene sa dimenzijama palete omogućavaju maksimalno iskorišćavanje raspoložive

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 10

površine palete kao najčešće transportno-manipulativne jedinice. Dimenzije paleta usklađene
su sa dimenzijama viljuškara i sa dimenzijama skladišnog prostora. Najveći efekti od
paletizacije ostvaruju se pri realizaciji manipulativnih procesa – pretovar i sve manipulacije
robom brže su i kvalitetnije.

Slika 2.9. Ravna paleta EUR 1 (800mm x Slika 2.10. Boks paleta (1000mm x
1200 mm) 1200 mm)
Kontejneri predstavljaju osnovnu tovarnu (transportnu) jedinicu intermodalnog
transporta. Zbog svojih dimenzija i mase, manipulacija kontejnera odvija se u kontejnerskim
terminalima, koji su ujedno i najvažnije tačke u kontejnerskim tokovima tereta. Kontejner je
transportni sud specijalno konsturisan da se roba prevozi bez pretovara transportnim
sredsvima jednog ili više vidova transporta, opremljen uređajima koji olakšavaju njegovu
manipulaciju, sa unutrašnjom zapreminom najmanje 1 m³. U upotrebi je veliki broj različitih
kontejnera koji se razlikuju prema konstrukciji, nameni, vrsti robe koja se u njima prevozi,
nosivosti itd. Na osnovu podele definisane od strane Međunarodne organizacije za
standardizaciju (ISO) dimenzije kontejnera su izražene u stopama (feet – ft) i u upotrebi su
kontejneri dužine 20, 30, 40 i 45ft čije su spoljne dimenzije navedene u tabeli 2.2.

Slika 2.11. Standardni ISO kontejner

Tabela 2.2. Spoljne dimenzije i ukupna masa ISO kontejnera
Vrste Dužina Širina Visina
kontejner Masa
a ft m ft m ft m (tona)
8,6 2,591 30,48
45 ft 45 13,716 8 2,438
9,6 2,896 30,48
8 2,438
40 ft 40 12,192 8 2,438
8,6 2,591 30,48
8 2,438
30 ft 30 9,125 8 2,438
8,6 2,591 25,40
20 ft 20 6,058 8 2,438 8 2,438 20.32

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 11

 8,6 2,591
Dimenzije ISO kontejnera nisu kompatibilne sa dimenzijama paleta koje se koriste u
Evropi. Ova neuskađenost dimenzija važna je ne samo zbog iskorišćavanja površine
kontejnera, već i zbog potrebe za osiguravanjem položaja tereta u kontejneru tokom
transporta. Na slici 2.12 prikazan je optimalan način slaganja paleta EUR 1 (800 x 1200 mm)
i paleta EUR 2 (1000 x 1200 mm) u 20-stopni kontejner i EUR 1 paleta u 40-stopni
kontejner.

Slika 2.12. Slaganje EU paleta u ISO kontejnere

2.4. Transport

Transport, kao osnovna logistička aktivnost, predstavlja premeštanje materijalnih

dobara pomoću transportnih sredstava transportnim putevima. Tokom transporta vrši se
prostorna i vremenska transformacija materijalnih dobara. Specifičnost transporta jeste u
tome što ne stvara nove materijalne vrednosti, već se produžuje proizvodni proces. Tehničku
bazu transportna čini saobraćajna infrastruktura, transportna sredstva različitih vidova
transporta, pretovarna sredstva i oprema koja se koristi na početku i kraju transportnog
procesa (za realizaciju utovara, istovara ili pretovara robe) i sredstva za formatiranje tovarno-
manipulativnih jedinica tereta (najčešće paleta i kontejenera) [1].
Prilikom završetka proizvodnog procesa retko se materijalna dobra odmah koriste već
je potrebno gotove prizvode transportovati do sledeće karike u lancu snabdevanja, što
transport čini jednim od ključnih faktora u logističkim sistemima. Uspešnost transportnog
sistema direktno utiče na uspešnost ukupnog logističkog sistema i lanca snabdevanja. Da bi
se postigao visok stepen raspoloživosti proizvoda na tržištu, u pojedinim lancima
snabdevanja dolazi do smanjenja ukupnog nivoa zaliha kroz primenu različitih strategija
upravljanja zalihama, tačnije pojavom ”zaliha na točkovima”. Važnost transportne funkcije

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 12

iskazana je i prosečnom visinom transportnih troškova po jedinici proizvoda. Transportni
troškovi u proseku učestvuju sa oko 3 % u ceni proizvoda [1].
Na strateškom nivou u okiru upravljanja transportnim sistemom rukovodioci treba da
sagledaju opšte karakteristike transportnih lanaca i transpornog sistema u kontekstu efikasnog
zadovoljavanja transportnih zahteva i optimalnog funkcionisanja logističkog sistema. Sa
akpekta efikasnog odlučivanja transportnih aktivnosti u logističkim sistema neophodno je
analizirati sledeće aktivosti:
 izbor najpovoljnijeg vida prevoza,
 odlučivanje o formiranju izbora za sopstvene potrebe,
 rutiranje i raspoređivanje vozila na zadatke.

2.4.1. Izbor vida transporta

Na izbor vida transporta prvenstveno utiču zahtevi korisnika, karakteristike materijala

koji se transportuju, količina materijala, rastojanje i relacija transporta. Glavni cilj
oblikovanja transpornog lanca je premeštanje robe uz minimalne trošove. Pored troškovnih
kriterijuma, ukuljučuju se i drugi kriterijumi [1]: vreme realizacije transportnog lanca,
pouzdanost realizacije, zaštita od oštećenja, otuđenja i rastura robe u transportu, uticaj na
životnu sredinu i dr.
Kombinovanjem različitih vidova transporta mogu se iskoristiti specifične prednosti
transportnih sredstava koja učestvuju u transportnom lancu. Na primer tamo gde se
primenjuje just-in-time koncept, fleksibilnosti i brzina transportnih sredstava važniji su od
troškova. Fleksibilnost drumskog transporta može se povezivati sa brzinom u vazdušnom
transportu kod manjih i vrednih pošiljki ili s prednostima železničkog ili vodnog transporta
(niži troškovi i veća energetska efikasnost) pri prevozu velikih količina robe na veliko
rastojanje.
Prilikom izbora najpovoljnijeg vida transporta uglavnom se koristi višekriterijumsko
vrednovanje, gde se vrši ocenjivanje i analiza pojedinih karakteristika svakog vida transporta.
U tabeli 2.3. prikazan je primer ocenjivanja različitih vidova transporta po različitim
kategorijama. Razultati tabele 2.3 se ne mogu uzeti kao opštevažeći zaključak, pošto svaki
transportni zahtev predstavlja jedinstveni zadatak postavljen pred organizatorom transporta.
Tabela 2.3. Ocena * različitih vidova transporta [1]
Drumsk
  Železnički Vodni Vazdušni Cevni
i
Cena 3 4 1 5 2
Brzina 3 2 4 1 5
Fleksibilnost 2 1 4 3 5
Obim/organičenje težine 3 4 1 5 2
Pristupačnost 2 1 4 3 5
*Rang ocene: 1 – najbolje, 5 – najlošije.

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 13

2.4.2. Vrste pariteta

Pariteti (Incoterms - International Commercial Terms) predstavljaju niz definisanih

međunarodnih komercijalnih pravila koja definišu prava i obaveze između prodavca i kupca.
Pariteti su deo Međunarodne trgovinske komore i prihvaćeni su od strane nadležnih i
pravosudnih organa. Pariteti su od suštinskog značaja za međunarodni transport robe. Pariteti
su zasnovani na Konvenciji Ujedinjenih Nacija o Ugovorima o međunarodnoj trgovini. U
praksi se najčešće susreću sledeći pariteti [6]:
 EXW – Franko fabrika: prodavac prodaje robu ne pokrivajući nikakve dalje
troškove.
 FCA – Franko prevoznik (na naznačenom mestu): prodavac predaje robu izvozno
ocarinjenu u ruke prevoznika naznačenog od strane kupca na naznačenom mestu
 FOB – Franko utovareno na brod (u naznačenoj luci): prodavac mora da utovari
robu na brod koji je određen od strane kupca, izvozno ocarinjenu. Ovo je veoma često
korišćen paritet u brodskom transportu
 CIP – Transport i osiguranje plaćeni (do naznačene destinacije): ovaj paritet je isti
kao CPT uz dodatak obaveze prodavca da pokrije troškove osiguranja. Međutim i u
ovom slučaju rizik prenosi predavanjem robe prvom prevozniku
 DAP – Isporučeno na naznačenoj destinaciji: prodavac snosi troškove dostave robe
na naznačenu destinaciju izuzimajući troškove uvoznog carinjenja. Rizik se prenosi na
kupca u trenutku istovara na naznačenoj destinaciji
 DDP – Isporučeno ocarinjeno (na naznačenu destinaciju): prodavac pokriva sve
troškve transporta i carinjenja robe kao i troškove carine i pripadajućeg poreza te
snosi sav rizik sve do dostave robe.

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 14

 Slika 2.13. Vrste pariteta prema reviziji 2010 [14]

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 15

[1] Nikoličić S.,Stojanović Đ., Maslarić M., Osnove logističke: principi, sistemi i procesi,
Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet tehničkih nauka, 2016.
[2] Gajić V., Logistika preduzeća, Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet tehničkih nauka,
1998.
[6] www.ikspeditor.rs
[14] www.generaltransport.rs

Analiza logističkih procesa u kompaniji za proizvodnju automobilskih kablovskih snopova 16