You are on page 1of 36

www.lawcommission.gov.

np

jg P]g, @)$(
nfndf]x/ / k|sfzg ldlt
;+zf]wg ug]{ P]g @)$(.!).%
!= jg -klxnf] ;+zf]wg_ P]g, @)%% @)%%.!).@!
k|df0fLs/0f / k|sfzg ldlt
@= u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ @)^^.!).&
#= s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ @)&@.!!.!#
$= jg -bf];|f] ;+zf]wg_ P]g, @)&# @)&#.&.@(
%= s]xL g]kfn sfg"gnfO{ ;+zf]wg, PsLs/0f, ;dfof]hg
/ vf/]h ug]{ P]g, @)&$ @)&$.^.#)
^= s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% @)&%.!!.!(

@)$( ;fnsf] P]g g+= $(


====================
jg h·nsf] ;+/If0f / ;'Joj:yf ug{ ag]sf] P]g
k|:tfjgfM;j{;fwf/0f hgtfsf] cfwf/e"t cfjZostf k"/f ug{, ;fdflhs tyf cfly{s ljsf; ug{ tyf
:j:y jftfj/0fsf] k|j4{g ug{ / /fli6«o jgnfO{ ;/sf/åf/f Jojl:yt jg, rsnf jg, ;+/lIft jg,
;fem]bf/L jg, ;fd'bflos jg, sa'lnotL jg / wfld{s jgsf] ?kdf Joj:yfkg u/L jgsf] ljsf;,
;+/If0f tyf jg k}bfjf/sf] ;b'kof]u ug{ / lghL jgsf] ;+/If0f / ljsf;df ;xof]u k'¥ofpg
jf~5gLo ePsf]n],
>L % dxf/fhflw/fh jL/]Gb| jL/ ljqmd zfxb]jsf] zf;gsfnsf] PSsfO;f}+ jif{df ;+;bn] of]
P]g agfPsf]5
kl/R5]b –!
k|f/lDes
 of] P]g ;+jt\ @)^% ;fn h]7 !% ut] b]lv nfu" ePsf] .
 u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f lemlsPsf] .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
1
www.lawcommission.gov.np

!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ o; P]gsf] gfd æjg P]g, @)$(Æ /x]sf]5 .
-@_ of] P]g g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sflzt u/L tf]lslbPsf] ldlt
b]lv k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiffM ljifo jf k|;·n] csf]{ cy{ gnfu]df o; P]gdf,–
-s_ æjgÆ eGgfn] k"0f{ jf cf+lzs ?kdf ?vx? jf a'6\ofgn] 9flsPsf] If]q
;Demg' k5{ .
 -s!_ æjg If]qÆ eGgfn] lghL :jfldTjsf] xs ef]usf] / k|rlnt sfg"gn] cGoyf
Joj:yf u/]sf] afx]ssf] jg l;dfgf nufOPsf] jf gnufOPsf] jgn] 3]l/sf]
jf jg leq /x]sf] 3fF;] d}bfg, vs{, lxpFn] 9fs]sf] jf g9fs]sf] gfª\uf]
kxf8, af6f], kf]v/L, tfn tn}of, l;d;f/, gbL, vf]nfgfnf, au/, ktL{ jf
P]nfgL hUufn] cf]u6]sf] If]q ;Demg' k5{ .
-v_ æjg l;dfgf lrGxÆ eGgfn] /fli6«o jgsf] l;dfgf 5'6\ofpg nufOPsf] sf7,
9'·f, l;d]G6 jf c? s'g} j:t'sf] vDaf jf lrGxk6 ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]
k|rlnt sfg"g adf]lhd hUuf gfkhf“r u/L tof/ u/]sf] gS;fdf cª\lst jg
l;dfgf lrGx ;d]tnfO{ hgfpg]5 .
-u_ æjg k}bfjf/Æ eGgfn] jgdf /x]sf] jf kfOPsf] jf jgaf6 NofOPsf] b]xfosf]
k}bfjf/ ;Demg' k5{M–
-!_ sf7, bfp/f, uf]n, v}/sr, vf]6f], sf7sf] t]n, af]qmf, nfxf, lkknf,
lkknL, jf
-@_ ?v, lj?jf, kft, 8fF7, kmn, aLh, km"n, e"jf, h/f, ufgf], af]qmf,
ud/]hLg nf]xjfg, hª\unL h8La'6L, ag:klt tyf ltgsf ljleGg efu
jf ;"Id c+u, jf
-#_ r§fg, df6f], 9'·f, lu§L, afn'jf, jf
-$_ kz'kG5L, jGohGt' / kz'kG5L jf jGohGt'sf] cfv]6f]kxf/ .

 of] P]g ldlt @)%! ;fn r}q @) ut] b]lv k|f/De x'g] u/L tf]lsPsf] -g]kfn /fhkq ldlt @)%!.!@.@)_ .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
2
www.lawcommission.gov.np

 -u!_ æjftfj/0fLo ;]jfÆ eGgfn] jg If]qsf] kfl/l:yltsLo k|0ffnLaf6 k|fKt x'g]


b]xfo adf]lhdsf] ;]jf / ;f]af6 k|fKt x'g] nfe ;Demg' k5{ M–
-!_ sfa{g ;l~rtL,
-@_ h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0f,
-#_ hnrqm k|0ffnL,
-$_ kof{ko{6g,
-%_ tf]lsP adf]lhdsf] cGo nfe .
-3_ æsfo{ of]hgfÆ eGgfn] jftfj/0fLo ;Gt'ng sfod /fvL jgsf] ljsf;, ;+/If0f
tyf jg k}bfjf/sf] pkof]u / laqmL ljt/0f ug{ tof/ ul/Psf] / o; P]g
adf]lhd :jLs[t jg ;DaGwL sfo{ of]hgf ;Demg' k5{ .
-ª_ æ/fli6«o jgÆ eGgfn] lghL jg afx]s g]kfn ======== leqsf] jg l;dfgf
nufOPsf] jf gnufOPsf] ;a} jg ;Demg' kb{5 / ;f] zAbn] jgn] 3]l/Psf] jf
jgsf] 5]p5fpdf /x]sf] ktL{ jf P]nfgL hUuf tyf jgleq /x]sf af6f], kf]v/L,
tfn jf vf]nfgfnf / au/ ;d]tnfO{ hgfp“5 .
-r_ æ;/sf/åf/f Jojl:yt jgÆ eGgfn] kl/R5]b–# adf]lhd g]kfn ;/sf/n]
Joj:yfkg ug]{ /fli6«o jg ;Demg' k5{ .
 -r!_ ærsnf jgÆ eGgfn] bkmf @)s= jdf]lhd Joj:yfkg ul/g] sDtLdf kfFr;o
x]S6/ If]qkmn ePsf] ;/sf/åf/f Jojl:yt jgsf] s'g} efu ;demg' k5{ .
-5_ æ;+/lIft jgÆ eGgfn] ljz]if jftfj/0fLo, j}1flgs jf ;f“:s[lts dxTjsf]
7fgL g]kfn ;/sf/n] of] P]g adf]lhd ;+/lIft jgsf] ?kdf 3f]lift u/]sf]
/fli6«o jg ;Demg' k5{ .
 -5!_ æ;fem]bf/L jgÆ eGgfn] kl/R5]b–$s= adf]lhd l8lehg jg sfof{no, :yfgLo
tx / pkef]Qmfsf] ;fem]bf/Ldf Joj:yfkg ul/g] /fli6«o jgsf] s'g} efu
;Demg' k5{ .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f lemlsPsf] .

3
www.lawcommission.gov.np

 -5@_ æ;fem]bf/L jg pkef]Qmf ;d"xÆ eGgfn] bkmf @$3= adf]lhd u7g ePsf]
;fem]bf/L jg pkef]Qmf ;d"x ;Demg' k5{ .
-h_ æ;fd'bflos jgÆ eGgfn] ;fd'lxs lxtsf] nflu jgsf] ljsf;, ;+/If0f /
pkof]u ug{ bkmf @% adf]lhd pkef]Qmf ;d"xnfO{ ;'lDkPsf] /fli6«o jg
;Demg' k5{ .
-em_ æsa'lnotL jgÆ eGgfn] bkmf #! df pNn]lvt p2]Zox?sf] nflu k|rlnt sfg"g
adf]lhd :yflkt s'g} ;+:yf, jg k}bfjf/df cfwfl/t pBf]u jf ;d'bfonfO{ bkmf
#@ adf]lhd sa'lnotL jgsf] ?kdf k|bfg ul/Psf] /fli6«o jg ;Demg' k5{ .
-`_ æwfld{s jgÆ eGgfn] jgsf] ljsf;, ;+/If0f / pkof]u ug{ bkmf #% adf]lhd
s'g} wfld{s lgsfo, ;d"x jf ;d'bfonfO{ ;'lDkPsf] /fli6«o jg ;Demg' k5{ .
-6_ ælghL jgÆ eGgfn] k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} JolQmsf] xs k'Ug] lghL
hUufdf nufO{ x'sf{Psf] jf ;+/If0f ul/Psf] jg ;Demg' k5{ .
-7_ ædGqfnoÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/ jg tyf jftfj/0f dGqfno ;Demg' k5{ .
 -7!_ æk|b]z dGqfnoÆ eGgfn] k|b]z ;/sf/sf] jg ;DaGwL ljifo x]g]{ dGqfno
;Demg' k5{ .
-8_ æljefuÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/sf] jg tyf e"–;+/If0f ljefu ;Demg' k5{ .
 -8!_ “k|b]z jg lgb]{zs” eGgfn] k|b]zsf] jg lgb]{zgfnosf] k|d'v ;Demg' k5{ .
 -8@_ “lgb]{zgfno” eGgfn] k|b]zsf] jg ;DaGwL ljifo x]g]{ k|b]z jg lgb]{zgfno
;Demg' k5{ .
 -9_ “l8lehgn jg clws[t” eGgfn] l8lehg jg sfof{nosf] k|d'v ;Demg'
k5{ .

 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% 4f/f ;+zf]lwg .


 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% 4f/f yk .

4
www.lawcommission.gov.np

 -0f_ “jg clws[t” eGgfn] dGqfno, k|b]z dGqfno, ljefu, lgb]{zgfno, /


cGtu{tsf sfof{nox?df vl6Psf ;a} txsf /fhkqf+lst k|fljlws
sd{rf/Lx? ;Demg' k5{ .
-t_ æjg ;xfosÆ eGgfn] /fhkqcgl°t k|fljlws sd{rf/Lx? ;Demg' k5{ .
-y_ æ;ldltÆ eGgfn] bkmf ( adf]lhd ul7t ;ldlt ;Demg' k5{ .
-b_ æpkef]Qmf ;d"xÆ eGgfn] ;fd'bflos jgsf] Joj:yf tyf pkof]u ug{ bkmf $@
adf]lhd btf{ ePsf] pkef]Qmf ;d"x ;Demg' k5{ .
-w_ æjg ;DaGwL k§fÆ eGgfn] bkmf #@ cGtu{t k|bfg ul/Psf] k§f ;Demg' k5{ .
-g_ æk§fjfnfÆ eGgfn] bkmf #@ adf]lhd jg ;DaGwL k§f k|fKt ug]{ JolQm
;Demg' k5{ .
-k_ æcf}hf/Æ eGgfn] jg If]qdf cfjfb jf vghf]t ug{ k|of]u ul/g] ;a} lsl;dsf
s[lif cf}hf/ tyf ?v lj?jf tf5\g], sf6\g], v's'/L, a~r/f], cf/f tyf d]zLg
;d]t ;Demg' k5{ .
-km_ æaf]em jfxsÆ eGgfn] uf8f, 6«s, nx/L, df]6/, 6]«S6/, gfp, 8'·f jf jg
k}bfjf/ cflb Nofpg] o:t} cGo ;fwg jf hgfj/ ;Demg' k5{ .
-a_ ærf}kfofÆ eGgfn] h'g;'s} hftsf] kfNt' rf/v'§] hgfj/ ;Demg' k5{ .
-e_ æ6f“rfÆ eGgfn] sf7 jf v8f ?vdf nufOg] 5fk, lrGx jf lgzfgf ;Demg'
k5{ .
-d_ ætf]lsPsf]Æ jf ætf]lsP adf]lhdÆ eGgfn] o; P]g cGtu{t ag]sf] lgodx?df
tf]lsPsf] jf tf]lsP adf]lhd ;Demg' k5{ .

kl/R5]b –@
/fli6«o jgsf] ;Ldf lgwf{/0f / cGo Joj:yf

 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% 4f/f ;+zf]lwg .


5
www.lawcommission.gov.np

#= jg l;dfgfM lhNnf jg clws[tn] o; kl/R5]bdf n]lvPsf s'/fx?sf cwLgdf /xL


 ;DalGwt l8lehg jg sfof{nosf] clwsf/If]q leq kg]{ /fli6«o jgsf] l;dfgf 5'6\ofO{ jg
l;dfgf lrGx nufpg ;Sg]5 .
$= hUuf k|fKt ug]{ ;"rgfM -!_ bkmf # adf]lhd /fli6«o jgsf] l;dfgf 5'6\ofp“bf ;f] jg jf
To;sf] l;dfgfsf] ;+/If0fsf] lgldQ lhNnf jg clws[tn] ;f] jgleqsf] jf ;f] jgsf]
l;dfgf;“u hf]l8Psf] ;fj{hlgs jf s'g} JolQmsf] lghL hUuf / ;f] hUufdf ag]sf] 3/, 5fk|f]
;d]t jgsf] l;dfgfleq kf/L 5'6\ofpg kg]{ ePdf ;f]sf] sf/0f / To:tf hUuf k|fKt ug]{
s'/fsf] ;fj{hlgs ;"rgf ;DalGwt JolQmsf] 3/ b}nf] /  ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf]
sfof{no, dfn jf dfnkf]t sfof{nodf / ;f] hUuf ePsf] :yfgdf ;a}n] b]Vg] u/L 6f“; ug'{
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;"rgfdf b]xfosf s'/fx? ;d]t v'nfpg' kg]{5M–
-s_ k|fKt ul/g] hUuf jf 3/sf] If]qkmn / rf/ lsNnf tyf hUufsf] lsl;d,
-v_ To:tf] hUufdf xsb}of ePsf] jf ef]urng ul//x]sf ;/f]sf/jfnf
JolQmx?n] of] ;"rgf 6f“; ePsf] jf hfgsf/L kfPsf] ldltn] af6f]sf] Dofb
afx]s ;Q/L lbgleq l8lehgn jg clws[t;dIf cfÇgf] xsef]usf] k|df0f
;lxt Ifltk"lt{sf] dfu bfjL u/L bvf{:t lbg cfpg' / ;f] Dofbleq bvf{:t
lbg gcfPdf kl5 s'g} ph"/ nfUg] 5}g eGg] s'/f .
%= 3/ hUuf k|fKt ug]{ s'/fdf ph"/ ug]{M -!_ bkmf $ sf] pkbkmf -!_ adf]lhd 3/ hUuf k|fKt
ul/g] s'/fsf] ;"rgf 6f“; ePsf]df ;f] ;"rgfdf lrQ ga'‰g] ;/f]sf/jfnf JolQmn] ;f] ;"rgf
6f“; ePsf] ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s k}+tL; lbgleq ;ldlt ;dIf ph"/ lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k/]sf] ph"/Ldf cfjZos hf“ra'em u/L ;ldltn] lg0f{o
ug]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;ldltn] u/]sf] lg0f{o pk/ lrQ ga'‰g] JolQmn] To:tf]
lg0f{osf] ;"rgf kfPsf] ldltn] k}+tL; lbgleq lhNnf cbfntdf k'g/fj]bg lbg ;Sg]5 .

 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% 4f/f ;+zf]lwg .


 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f ;+zf]lwt .

6
www.lawcommission.gov.np

^= Ifltk"lt{ /sdM -!_ o; kl/R5]b cGtu{t k|fKt ul/g] 3/ hUuf afkt lbOg] Ifltk"lt{sf] /sd
lgwf{/0f ubf{ ;ldltn] b]xfosf s'/fx? larf/ u/L lgwf{/0f ug'{ kg]{5M–
-s_ bkmf $ sf] pkbkmf -!_ cGtu{t ;"rgf hf/L ePsf ldltdf ufp“ ahf/df
rn]sf b/n] ;f] 3/ hUufsf] df]n,
-v_ ;f] hUufdf ePsf] v8f afnL / ?v ;d]t lng] eP ;/f]sf/jfnf JolQmn]
Joxf]g'{ kg]{ gf]S;fgL,
-u_ ;/f]sf/jfnf JolQmnfO{ cfÇgf] a;f]af; jf ;/f]sf/sf] 7fp“ 5f]8L cGt hfg
s/ nfu]df To;/L hf“bf Joxf]g'{ kg]{ dgfl;a dflkmssf] vr{ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd Ifltk"lt{sf] /sd lgwf{/0f ePkl5 lhNnf jg clws[tn]
To:tf] /sd lng cfpg' egL ;/f]sf/jfnfnfO{ ;"rgf lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] ;"rgf kfPsf] ldltn] k}+tL; lbgleq Ifltk"lt{sf] /sddf
lrQ ga'‰g] JolQmn] dGqfno ;dIf k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 . To:tf] k'g/fj]bgdf dGqfnoaf6
ePsf] lg0f{o clGtd x'g]5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] ;"rgf kfPsf] jf pkbkmf -#_ adf]lhd lg0f{o ePsf]
ldltn] kf“r jif{leq pQm Ifltk"lt{sf] /sd lng gcfPdf ;f] /sd ;l~rt sf]ifdf hDdf
x'g]5 .
&= Ifltk"lt{ lbg]M bkmf ^ sf] pkbkmf -!_ adf]lhd lgwf{/0f ul/Psf] Ifltk"lt{sf] /sd lhNnf jg
clws[tn] ;/f]sf/jfnf JolQmnfO{ ;/sf/L sf]ifaf6 lbg' kg]{5 .
*= hUuf sAhfdf lng]M bkmf ^ sf] pkbkmf -@_ adf]lhd Ifltk"lt{sf] /sd lgwf{/0f ePsf] ;"rgf
lbPkl5 pQm 3/ hUuf lhNnf jg clws[tn] sAhfdf lng ;Sg]5 / ;f] ldlt b]lv pQm 3/
hUuf g]kfn ;/sf/sf] x'g]5 .
(= ;ldltsf] u7gM o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu k|To]s lhNnfdf b]xfo adf]lhdsf] Ps ;ldlt
u7g x'g]5M–
-s_ k|d'v lhNnf clwsf/L – cWoIf
-v_  =============

 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f lemlsPsf] .


7
www.lawcommission.gov.np

 -u_ ;DalGwt ufp“kflnsfsf] cWoIf jf gu/sfo{kflnsfsf] – ;b:o


k|d'v
-3_ dfnkf]t clws[t – ;b:o
-ª_ lhNnf GofoflwjQmf – ;b:o
 -r_ lhNnfl:yt gfkL sfof{nosf k|d'v – ;b:o
-5_ l8lehgn jg clws[tjf lghn] tf]lslbPsf] jg – ;b:o–;lrj
clws[t
!)= ;/hldg a'‰g]]M lhNnf jg clws[tn] cfjZos k/]df k|fKt ul/g] 3/ jf hUufdf xsb}of
k'Ug] JolQmsf] c+lzof/, 7]sbf/, aGwsL ;fx" jf ;f] hUuf sdfpg] JolQm / ;f] hUufsf]
kl5Nnf] tLg jif{sf] s"t, lt/f] jf d'gfkmf af/] ;/hldg a'‰g ;Sg]5 .
!!= /fli6«o jgsf] l;dfgfleq lghL hUuf kfg{ / k|fKt ug{df k|ltaGwM o; kl/R5]bdf cGoq
h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg s'g} lghL 3/ jf hUuf /fli6«o jgsf] l;dfgfleq kfbf{ jf
To:tf] 3/ jf hUuf k|fKt ubf{ b]xfodf n]lvPsf] s'/fx?sf cwLgdf /xL ug'{ kg]{5M–
-s_ /fli6«o jg aflx/ /Ltk"j{s btf{ cfjfb e};s]sf] lghL hUuf / To:tf] hUufdf
3/ ag]sf] eP ;f] ;d]t /fli6«o jg jf To;sf] l;dfgfsf] ;+/If0fsf nflu k|fKt
ug{ cTofjZos ePdf afx]s k|fKt ul/g] 5}g / ;f] adf]lhd k|fKt ubf{ s'g} Ps}
JolQmsf] hUuf dWo] t/fO{df eP b'O{ laufxf / pkTosfdf / kxf8df eP rf/
/f]kgL eGbf a9L hUuf g]kfn ;/sf/sf] k"j{ :jLs[lt a]u/ k|fKt ul/g] 5}g /
t/fO{df kf“r laufxf / pkTosf / kxf8df bz /f]kgL eGbf a9L To:tf] hUuf
;f] hUuf wgLsf] d~h'/Ln] afx]s s'g} cj:yfdf k|fKt ug{ ;lsg] 5}g .
-v_ rf/}lt/ /fli6«o jgn] 3]l/Psf] jf /fli6«o jgleqsf] s'g} JolQmsf] gfddf btf{
e}/fv]sf] 3/ hUuf k|fKt u/L /fli6«o jgsf] l;dfgfleq kf/L 5'6\ofpg
;lsg]5 .
!@= k"/} hUuf k|fKt ug]{M o; kl/R5]b adf]lhd hUufsf] s]xL efu lng] sf/afxL ubf{ ;f] hUufsf]
wgLn] k"/} 3/ hUuf g]kfn ;/sf/af6 lnOof];\ egL lgj]bg u/]df / pQm :yfgdf lgj]bssf]

 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f ;+zf]lwt .


 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% 4f/f ;+zf]lwg .
8
www.lawcommission.gov.np

s]jn b'O{ ljufxf jf ;f] eGbf sd hUuf /x]5 eg] ;f] hUufsf] s]xL efudfq lng] ug{ x'“b}g .
k"/} 3/ hUuf o; kl/R5]b adf]lhd u/L lng' kg]{5 .
!#= l8lehgn jg clws[t/ ;ldltnfO{ cbfntsf] clwsf/ x'g]M o; kl/R5]b adf]lhd cfk"m ;dIf
k]z x'g cfPsf] s'g} s'/fsf] lg0f{o ug{sf nflu ;/f]sf/jfnf JolQmx? / lghx?sf
;fIfLx?nfO{ lemsfpg], a'‰g]], Dofb tf/]v lbg] / lghx?af6 lnvt u/fpg] ;d]t k|rlnt
sfg"g adf]lhd cbfntn] kfP ;/xsf] clwsf/ l8lehgn jg clws[t/ ;ldlt b'j}nfO{ x'g]5
.
!$= lghL hUufsf] nut sf6\g]M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd s'g} JolQmsf] lghL hUuf k|fKt u/L
/fli6«o jgleq kf/L 5'6\ofOPkl5 To;/L k|fKt ul/Psf] lghL hUufsf] If]qkmn, ;f“w, lsNnf,
df}hf OToflb ;a} ljj/0f vf]nL lhNnf jg clws[tn] :yfgLo dfn jf dfnkf]t sfof{nodf
hgfp lbg' kg]{5 / ;f] adf]lhd dfnkf]t sfof{non] klg ;f] hUufsf] dfnkf]t jf s/sf] nut
s§f ug{ sf/afxL u/L To;sf] ;"rgf g]kfn ;/sf/, dfnkf]t ljefudf lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd nut s§f x'g] hUufsf] wgLn] ;f] hUuf /fli6«o jgleq kf/L
5'6\ofPsf] ldlt b]lv ;f] hUufsf] dfnkf]t jf c? s'g} lsl;dsf] s/ a'emfpg' kg]{ 5}g .
!%= an k|of]u ug{ ;Sg]M lhNnf jg clws[tn] o; kl/R5]b adf]lhd sf/afxL ubf{ jf 3/ jf
hUuf sAhfdf ln“bf s;}n] afwf lj/f]w u/]df cfjZos an k|of]u u/L sf/afxL ug{ / 3/
hUuf sAhfdf lng ;Sg]5 .
!^= hUuf btf{ ug{ gx'g]M -!_ /fli6«o jgleqsf] hUuf s;}n] klg btf{ ug{ jf u/fpg x'“b}g .
-@_ pkbkmf -!_ df n]lvPsf] hUuf btf{ u/fOPsf] ePtfklg ;f] btf{sf] gftfn] To:tf]
hUuf bfjL ug{ kfOg] 5}g / To:tf] btf{ :jtM ab/ x'g]5 .
 -@s_ pkbkmf -@_ adf]lhd btf{ ab/ ePsf] hUufsf] nuts§f ug{ lhNnf jg
clws[tn] ;DjlGwt dfnkf]t sfof{nonfO{ n]vL k7fpg' kg]{5 . To;/L n]vL cfPsf] ;ft
lbgleq dfnkf]t sfof{non] nuts§f u/L ;f]sf] hfgsf/L ;DalGwt l8lehg jg
sfof{nonfO{ lbg' kg]{5 .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
9
www.lawcommission.gov.np

-#_ of] P]g k|f/De x'g'eGbf cl3 s;}n] /fli6«o jgsf] s'g} efu g]kfn ;/sf/sf]
:jLs[lt a]u/ u}/sfg"gL ?kn] btf{ u/fPsf] /x]5 eg] To:tf] btf{ klg of] P]g k|f/De ePkl5
:jtM ab/ x'g]5 / To:tf] btf{sf] nut s§f ul/g]5 .
!&= /fli6«o jgdf s'g} JolQmnfO{ xs k|fKt gx'g]M g]kfn ;/sf/ jf g]kfn ;/sf/af6 clwsf/
k|fKt clwsf/Laf6 k§f jf k"lh{ u/L jf c? s'g} k|sf/n] xs jf ;x'lnot k|fKt u/]sf]df
afx]s s'g} JolQmnfO{ /fli6«o jgdf s'g} lsl;dsf] xs jf ;x'lnot k|fKt x'g] 5}g .
!*= /fli6«o jgdf xs a]rlavg ug{ gx'g]M g]kfn ;/sf/sf] cfb]z adf]lhd afx]s s'g} JolQmn]
/fli6«o jgdf cfk"mn] kfPsf] xs jf ;x'lnot c? s;}nfO{ laqmL aGws, bfg bftJo jf ;§f
u/L jf c? s'g} k|sf/n] xs 5f8L lbg' x'“b}g .
!(= /fli6«o jgdf af6f], vf]nf aGb ug]{ clwsf/M g]kfn ;/sf/n] jf g]kfn ;/sf/af6 clwsf/
k|fKt clwsf/Ln] jgsf] ljsf; / ;+/If0fsf] lgldQ /fli6«o jgleq kg]{ hf];'s}sf] lghL jf
;fj{hlgs af6f] jf vf]nf aGb ug{ ;Sg]5 .
t/ To;/L aGb ug'{ cufj} To;sf] ;§f oyf;Dej TolQs} ;'ljwfhgs csf]{ af6f] jf
vf]nf pknAw u/fO{ lbg' kg]{5 .

kl/R5]b –#
;/sf/åf/f Jojl:yt jg ;DaGwL Joj:yf
@)= sfo{ of]hgfM -!_;/sf/åf/f Jojl:yt jgsf] Joj:yfkgsf] nflu l8lehg jg sfof{non]
tf]lsP adf]lhd sfo{of]hgf tof/ u/L :jLs[ltsf] nflu lgb]{zgfno dfkm{t k|b]z dGqfnodf
k]z ug{' kg]{5 .
 -@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k]z ePsf] sfo{of]hgfdf s'g} x]/km]/ ug{ cfjZos b]v]df
 k|b]z dGqfnon] To:tf] sfo{of]hgf lgb]{zgfnodf lkmtf{ k7fpg ;Sg]5 / lgb]{zgfnon]

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% 4f/f ;+zf]lwt .

10
www.lawcommission.gov.np

cfjZos x]/km]/ u/L cfkm\gf] /fo ;lxt k7fPkl5 ;f] sfo{of]hgf  k|b]z dGqfnon] :jLs[t
ug]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd :jLs[t ePsf] sfo{ of]hgf lhNnf jg clws[tn] cfÇgf]
l8lehg jg sfof{nosf] clwsf/ If]qdf nfu" ug]{5 .
 @)s= rsnf jg M -!_ jgsf] pTkfbsTj j[l4 ug]{ k|of]hgsf] nflu ;/sf/åf/f Jojl:yt jgsf]
s'g} efunfO{ g]kfn ;/sf/n] l;dfª\sg u/L rsnf jgsf] ?kdf Joj:yfkg ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ jdf]lhd Joj:yfkg ul/g] rsnf jg g]kfn ;/sf/n] tf]lsP
adf]lhd k|lt:kwf{sf] cfwf/df tf]lsPsf] cjlwsf] nflu lghL If]q;Fusf] ;fem]bf/Ldf ;d]t
Joj:yfkg ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhd rsnf jgsf] Joj:yfkgsf] nflu bkmf @) adf]lhd
sfo{of]hgf :jLs[t u/L nfu" ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhd lghL If]q;+usf] ;fem]bf/Ldf Joj:yfkg ul/Psf] rsnf
jgsf] nfut tyf jg k}bfjf/sf] af+8kmf+6 tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-%_ pkbkmf -@_ adf]lhd lghL If]q;Fu ;fem]bf/Ldf Joj:yfkg ul/Psf] rsnf jg
To:tf] cjlw ;dfKt eP kl5 tf]lsP adf]lhd lgMz'Ns g]kfn ;/sf/df x:tfgt/0f x'g]5 .
@!= ;/sf/åf/f Jojl:yt jgdf cGo sfo{ ug{df k|ltaGwM sfo{ of]hgfn] lglb{i6 u/]sf sfo{ tyf
jg ljsf; sfo{ afx]s ;/sf/åf/f Jojl:yt jgdf cGo s'g} klg sfo{ ug{ kfOg] 5}g .
 t/ dGqfnoaf6 :jLs[t sfo{ljlwsf] cwLgdf /xL j}1flgs cWoog jf cg';Gwfg
ug{ afwf k/]sf] dflgg] 5}g .
@@= ;/sf/åf/f Jojl:yt jgsf] jg k}bfjf/sf] :jfldTj / laqmL ljt/0fM -!_ ;/sf/åf/f
Jojl:yt jgsf] jg k}bfjf/df g]kfn ;/sf/sf] :jfldTj /xg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] jg k}bfjf/ pkof]u ug{, x6fpg jf laqmL ljt/0f ug{,
lgsf;L ug{ jf cf];f/k;f/ ug{ tf]lsPsf] lgsfo jf clwsf/Ln] tf]lsP adf]lhd Ohfht lbg
;Sg]5 .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

11
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd Ohfht lbOg] jg k}bfjf/sf] d"No jf b:t'/ tf]lsP adf]lhd
x'g]5 .

kl/R5]b– $
;+/lIft jg ;DaGwL Joj:yf
@#= ;+/lIft jgM -!_ g]kfn ;/sf/nfO{ /fli6«o jgsf] s'g} efu ljz]if jftfj/0fLo, j}1flgs jf
;f“:s[lts dxTjsf] jf cGo ljz]if dxTj ePsf] nfu]df To:tf] /fli6«o jgsf] efunfO{ ;+/lIft
jgsf] ?kdf 3f]lift ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd g]kfn ;/sf/n] /fli6«o jgsf] s'g} efunfO{ ;+/lIft jgsf]
?kdf 3f]lift u/]kl5 To;sf] ;"rgf g]kfn /fhkqdf k|sflzt ug'{ kg]{5 .
 @$= ;+/lIft jgsf] sfo{of]hgf M -!_ ;+/lIft jgdf ul/g] jg ;DjGwL sfo{x?sf] Joj:yfkgsf]
nflu l8lehg jg sfof{non] tf]lsP adf]lhd sfo{of]hgf tof/ u/L lgb]{zgfno dfkm{t
 k|b]z dGqfno ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k]z ePsf] sfo{of]hgfdf s'g} x]/km]/ ug{ cfjZos b]v]df
 k|b]z dGqfnon] lgb]{zgfnodf lkmtf{ k7fpg ;Sg]5 / lgb]{zgfno cfjZos x]/km]/ u/L
cfkm\gf] /fo ;lxt k7fPkl5 ;f] sfo{of]hgf k|b]z dGqfnon] :jLs[t ug]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd :jLs[t ePsf] sfo{ of]hgf lhNnf jg clws[tn] nfu"
ug]{5 .
-$_ o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;+/lIft jg If]q leq /x]sf
cGo Joj:yfkg k|0fnL cGtu{tsf jgsf] Joj:yfkg pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sfo{of]hgf
cg'?k g} ug'{ kg]{5 .


kl/R5]b–$s
;fem]bf/L jg ;DaGwL Joj:yf

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% 4f/f ;+zf]lwt .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

12
www.lawcommission.gov.np

@$s= ;fem]bf/L jg M k|b]z ;/sf/n] b]xfosf p2]Zox?sf] nflu ;/sf/åf/f Jojl:yt jgsf] s'g}
efunfO{ l8lehg jg sfof{no, :yfgLo tx / jg pkef]Qmfsf] ;fem]bf/Ldf tf]lsP adf]lhd
Joj:yfkg ug{ ;Sg]5 .
-s_ jgsf] ljsf; / lbuf] Joj:yfkg u/L :yfgLo tyf /fli6«o cy{tGqdf 6]jf
k'¥ofpg,
-v_ jg If]qaf6 6f9f /x]sf pkef]QmfnfO{ jg ;+/If0fsf] sfo{df ;xefuL u/fO{
To:tf pkef]QmfnfO{ jg k}bfjf/ cfk"lt{sf] Joj:yf ug{,
-u_ jg If]qsf] pTkfbsTjdf clej[l4 ug,{
-3_ h}ljs ljljwtf tyf hnfwf/ If]qsf] ;+/If0f / ;Da4{g ug{,
-ª_ :yfgLo hgtfsf] lhljsf]kfh{gdf ;'wf/ Nofpg .
@$v= ;fem]bf/L jgsf] sfo{of]hgf M -!_ ;fem]bf/L jgsf] Joj:yfkgsf] nflu l8lehg jg sfof{non]
tf]lsP adf]lhd sfo{of]hgf tof/ u/L :jLs[ltsf] nflu lgb]{zgfno dfkm{t k|b]z ;/sf/df
k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k]z ePsf] sfo{of]hgfdf s'g} x]/km]/ ug{ cfjZos b]v]df
 k|b]z dGqfnon] To:tf] sfo{of]hgf lgb]{zgfnodf lkmtf{ k7fpg ;Sg]5 / lgb]{zgfnon]
cfkm\gf] /fo ;lxt cfjZos x]/km]/ u/L k7fPkl5 ;f] sfo{of]hgf k|b]z dGqfnon] :jLs[t
ug]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd :jLs[t ePsf] sfo{ of]hgf lhNnf jg clws[tn] nfu"
ug]{5 .
@$u= ;fem]bf/L jgsf] jg k}bfjf/ pkof]u tyf laqmL ljt/0f M -!_ ;fem]bf/L jgaf6 pTkflbt sf7
bfp/fsf] xsdf ;a} u'0f:t/ -u|]l8ª_ sf] cfwf/df rfnL; k|ltzt g]kfn ;/sf/sf], bz
k|ltzt :yfgLo txsf] / krf; k|ltzt ;fem]bf/L jg pkef]Qmf ;d"xsf] x'g]5 / u}x|sfi7 jg
k}bfj/sf] xsdf tf]lsP adf]lhd afF8kmfF6 x'g]5 .

 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% 4f/f ;+zf]lwt .

13
www.lawcommission.gov.np

-@_ ;fem]bf/L jg pkef]Qmf ;d"xn] ;fem]bf/L jg Joj:yfkg sfo{of]hgfsf]


sfof{Gjogaf6 k|fKt x'g] jg k}bfj/ cfGtl/s vktsf] nflu k|fyldstf lbO{ afFsL /x]sf] jg
k}bfj/ dfq ;d"x aflx/ k7fpg] u/L 5'6\ofpg ;Sg]5 .
-#_ ;fem]bf/L jgaf6 ;fem]bf/L jg pkef]Qmf ;d"xnfO{ k|fKt x'g] jg k}bfj/ laqmL
ljt/0faf6 k|fKt /sd dWo] ;fem]bf/L jg pkef]Qmf ;d"xn] a9Ldf bz k|ltzt k|zf;lgs
sfo{df, rfnL; k|ltzt sfo{of]hgfn] lglb{i6 u/]sf] jg Joj:yfkg sfo{df / afFsL krf;
k|ltzt tf]lsP adf]lhd ul/aL lgjf/0f, ;fd'bflos ljsf; / :yfgLo txsf] ljsf;df vr{
ug{ ;Sg]5 .
@$3= ;fem]bf/L jg pkef]Qmf ;d"x u7g ug{ ;Sg] M -!_ ;fem]bf/L jgsf] ljsf; / ;+/If0fsf] nflu
pkef]Qmfsf] tkm{af6 cfjZos Joj:yf ug{ Pjd\ To:tf] jgaf6 pkef]QmfnfO{ k|fKt x'g] jg
k}bfj/sf] pkof]u ug{ ;DalGwt pkef]Qmfx?n] ;fem]bf/L jg pkef]Qmf ;d"x u7g ug{
;Sg]5g\ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;fem]bf/L jg pkef]Qmf ;d"x ;DaGwdf kl/R5]b–(
adf]lhdsf] Joj:yf cfjZos x]/km]/ -d'6fl6; d'6fl08;_ ;lxt nfu" x'g]5 .

kl/R5]b –%
;fd'bflos jg ;DaGwL Joj:yf
@%= ;fd'bflos jg ;'Dkg]M -!_ pkef]Qmf ;d"xn] sfo{ of]hgf adf]lhd jgsf] ljsf;, ;+/If0f,
pkof]u, Joj:yfkg ug{ tyf :jtGq ?kn] jg k}bfjf/sf] d"No lgwf{/0f u/L laqmL ljt/0f ug{
kfpg] u/L lhNnf jg clws[tn] /fli6«o jgsf] s'g} efu tf]lsP adf]lhd ;fd'bflos jgsf]
?kdf pkef]Qmf ;d"xnfO{ ;'Dkg ;Sg]5 . To;/L ;fd'bflos jg ;'Dkbf lhNnf jg clws[tn]
;fd'bflos jg x:tfGt/0fsf] k|df0fkq lbg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu lhNnf jg clws[tn] pkef]Qmfx?nfO{ kl/rfng
u/L tf]lsP adf]lhd pkef]Qmf ;d"x u7g ug{ / sfo{ of]hgf tof/ ug{ cfjZos k|fljlws Pj+
cGo ;xof]u pknAw u/fpg ;Sg]5 .

14
www.lawcommission.gov.np

@^= sfo{ of]hgfdf ;+zf]wgM -!_ pkef]Qmf ;d"xn] ;fd'bflos jg Joj:yfkg ;DaGwL sfo{
of]hgfdf cfjZostf cg';f/ ;dofg's"n ;+zf]wg ug{ ;Sg]5 / To:tf] ;+zf]wgsf] hfgsf/L
lhNnf jg clws[tnfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd pkef]Qmf ;d"xn] sfo{ of]hgfdf u/]sf] ;+zf]wgn]
jftfj/0fdf pNn]vgLo k|lts"n c;/ kg]{ b]lvPdf lhNnf jg clws[tn] To:tf] ;+zf]wgsf]
hfgsf/L k|fKt ePsf] tL; lbgleq pkef]Qmf ;d"xnfO{ ;f] ;+zf]wg nfu" gug{ lgb]{zg lbg
;Sg]5 / To:tf] lgb]{zgsf] kfngf ug'{ pkef]Qmf ;d"xsf] st{Jo x'g]5 .
@&= ;fd'bflos jg lkmtf{ lng ;lsg]M -!_ bkmf @% adf]lhd ;'lDkPsf] ;fd'bflos jgdf pkef]Qmf
;d"xn] sfo{ of]hgf adf]lhd sfo{ ;~rfng ug{ g;s]df jf jftfj/0fdf pNn]vgLo k|lts"n
c;/ kg]{ s'g} sfo{ u/]df jf of] P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod adf]lhd kfng ug'{ kg]{
zt{x? kfng gu/]df lhNnf jg clws[tn] tf]lsP adf]lhd To:tf] pkef]Qmf ;d"xsf] btf{
vf/]h ug{ / To:tf] ;fd'bflos jg lkmtf{ lng] lg0f{o ug{ ;Sg]5 .
t/ To;/L pkef]Qmf ;d"xsf] btf{ vf/]h u/L ;fd'bflos jg lkmtf{ lng] lg0f{o ug'{
cl3 To:tf] pkef]Qmf ;d"xnfO{ cfÇgf] ;kmfO{ k]z ug]{ df}sf lbOg]5 .
-!s_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg pkef]Qmf ;d"xsf
kbflwsf/Lx?n] ;d'bfosf] lxtsf] gfddf ljwfg / sfo{ of]hgf ljk/Lt s'g} sfd sf/afxL
u/]sf] egL pkef]Qmfsf] ph"/L k/]df To:tf kbflwsf/LnfO{ o; P]g adf]lhd ;hfo x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lhNnf jg clws[tn] u/]sf] lg0f{o pk/ lrQ ga'‰g]
pkef]Qmf ;d"xn] tf]lsP adf]lhd K|b]z jg lgb]{zs ;dIf ph"/ ug{ ;Sg]5 . To:tf] ph"/Ldf
K|b]z jg lgb]{zsn] u/]sf] lg0f{o clGtd x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg pkef]Qmf ;d"xsf
kbflwsf/Lx?n] ;d'bfosf] lxtsf] gfddf of] P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod ljk/Lt s'g}
sfd sf/afxL u/]df lghx?nfO{ o; P]g adf]lhd ;hfo ug{ afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
@*= ;fd'bflos jg k'gM ;'Dkg ;lsg]M bkmf @& sf] pkbkmf -!_ adf]lhd lkmtf{ lnPsf] ;fd'bflos
jg ;f]xL bkmfsf] pkbkmf -@_ adf]lhd tT;DaGwL lg0f{o ab/ ePdf lhNnf jg clws[tn]

 klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .
 klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .
15
www.lawcommission.gov.np

;fljss} pkef]Qmf ;d"xnfO{ k'gM ;'Dkg' kg]{5 . To:tf] lg0f{o ;b/ ePdf lhNnf jg
clws[tn] bkmf @% adf]lhdsf] k|lqmof k"/f u/L pkef]Qmf ;d"x k'gu{7g u/L ;f] ;fd'bflos
jg ;'Dkg' kg]{5 .
@(= sfo{ of]hgf ljk/Lt sfd ug]{nfO{ x'g] ;hfoM ;fd'bflos jgdf s'g} pkef]Qmfn] sfo{ of]hgf
ljk/Lt x'g] s'g} sfd u/]df lghnfO{ ;DalGwt pkef]Qmf ;d"xn] pko'Qm ;hfo ug{ ;Sg]5 /
s'g} xflg gf]S;fgL ePsf]df lauf] ;d]t c;'n pk/ ug{ ;Sg]5 .
#)= ;fd'bflos jgnfO{ k|fyldstf lbg' kg]{M o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg
;fd'bflos jgsf] ?kdf pkef]Qmf ;d"xnfO{ ;'Dkg pko'Qm x'g] /fli6«o jgsf] s'g} klg
efunfO{ sa'lnotL jgsf] ?kdf lbOg] 5}g .
 t/ ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf ;d'bfonfO{ To:tf] /fli6«o jgsf] s'g} efu sa'lnotL
jgsf] ?kdf k|bfg ug{ o; bkmfn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
#)s=;fd'bflos jgsf] ljsf;sf] nflu vr{ ug'{ kg]{M ;fd'bflos jg pkef]Qmf ;d"xn] sfo{ of]hgf
adf]lhd cfh{g u/]sf] cfoaf6 sDtLdf kRrL; k|ltzt /sd ;fd'bflos jgsf] ljsf;,
;+/If0f / Joj:yfkg sfo{df vr{ ug'{ kg]{5 / af“sL /sd cGo ljsf; sfo{sf] nflu vr{ ug{
;Sg]5 .
 #)v= jg pBd tyf kof{ko{6g sfo{qmd ;~rfng ug{ ;Sg] M ;fd'bflos jg pkef]Qmf ;d"xn]
l8lehg jg sfof{nodf btf{ u/L :jLs[t sfo{of]hgfn] lglb{i6 u/]sf jg pBd tof
kof{ko{6g sfo{qmd ;~rfng ug{ ;Sg]5 .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

16
www.lawcommission.gov.np

kl/R5]b – ^
sa'lnotL jg ;DaGwL Joj:yf
#!= sa'lnotL jg k|bfg ug]{M g]kfn ;/sf/n] b]xfosf p2]Zox?sf] nflu /fli6«o jgsf] s'g} efu
sa'lnotL jgsf] ?kdf k|bfg ug{ ;Sg]5M–
-s_ jg k}bfjf/df cfwfl/t pBf]ux?nfO{ cfjZos kg]{ sRrf kbfy{ pTkfbg
ug{,
-v_ j[Iff/f]k0f u/L jg k}bfjf/sf] pTkfbgdf clej[l4 u/L laqmL ljt/0f ug{ jf
pkof]u ug{,
-u_ jgsf] ;+/If0f / ljsf; x'g] u/L ko{6g Joj;fo ;~rfng ug{,
-3_ jgsf] ;+/If0f / ljsf; x'g] u/L s[lif jg afnL sfo{ ;~rfng ug{,
-ª_ jgsf] ;+/If0f / ljsf; x'g] u/L sL6, kt· tyf jGohGt'sf] kmfd{ ;~rfng
ug{ .
 -r_ ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf hgtfsf] ul/aL Go"gLs/0f ug{ jgsf]
;+/If0f / ljsf; x'g] u/L l8lehg jg sfof{no dfkm{t tf]lsP
adf]lhd cfo cfh{gsf sfo{qmd ;~rfng ug{ .
 #!s= ;+/If0f u/] jfktsf] lx:;f lbOg] M bkmf #! sf] v08 -r_ adf]lhd k|bfg ul/Psf] sa'lnotL
jgdf g]kfn ;/sf/sf] :jfldTjdf /x]sf ?vx?sf] ;+/If0f u/]jfkt ;f]af6 k|fKt x'g] cfosf]
tf]lsP adf]lhdsf] lx:;f sa'lnotL jg ;d"xnfO lbOg]5 .
#@= sa'lnotL jgsf] k§fM -!_ bkmf #! df pNn]lvt p2]Zox?sf] nflu sa'lnotL jg lng rfxg]
k|rlnt sfg"g adf]lhd :yflkt ;·l7t ;+:yf, pBf]u jf ;d'bfon] sa'lnotL jgsf] ?kdf
lng rfx]sf] jgsf] If]qkmn / rf/ lsNnf, p2]Zo k|fKt ug{sf] nflu ul/g] sfo{x?sf]
of]hgfa4 sfo{qmd tyf tf]lsPsf] cGo ljj/0fx? / cfly{s ;DefJotf k|ltj]bg ;lxt K|b]z
jg lgb]{zs ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} lgj]bg kg{ cfPdf K|b]z jg lgb]{zsn] cfjZos
hf“ra'em u/L lgj]bsn] dfu u/] adf]lhd jf To;df 36a9 u/L sa'lnotL jg k|bfg ug{

 s]xL g]kfn ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% 4f/f yk .

17
www.lawcommission.gov.np

pko'Qm b]lvPdf cfÇgf] l;kmfl/; ;lxt :jLs[ltsf] nflu lgb]{zgfno dfkm{t dGqfnodf n]vL
k7fpg' kg]{5 . To;/L n]vL k7fp“bf lgj]bssf] dfudf yk36 ul/Psf] eP lgj]bssf] ;xdlt
lng' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd :jLs[ltsf] nflu n]vL cfPkl5 dGqfnon] tT;DaGwL kq
k|fKt ePsf] ldltn] tL; lbgleq :jLs[lt lbg] glbg] s'/fsf] lg0f{o ug]{5 / To;sf] hfgsf/L
 ljefu dfkm{t k|b]z dGqfnonfO{ lbg]5 / k|b]z dGqfnonn] ;f] sf] hfgsf/L lgb]{zgfnonfO{
lbg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd hfgsf/L k|fKt ePkl5 dGqfnon] :jLs[lt lbg] lg0f{o
u/]sf]df To:tf] hfgsf/L k|fKt ePsf] ldltn] tL; lbgleq K|b]z jg lgb]{zsn] tf]lsP adf]lhd
jg ;DaGwL k§f tof/ u/L tf]lsPsf] b:t'/ lnO{ lgj]bsnfO{ ;f] k§f ;lxt sa'lnotL jg
k|bfg ug'{ kg]{5 / dGqfnon] :jLs[lt glbg] lg0f{o u/]sf]df To:tf] hfgsf/L k|fKt ePsf]
ldltn] tLg lbgleq To;sf] hgfp lgj]bsnfO{ lbg' kg]{5 .
 -%_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf
;d'bfon] sa'lnotL jgsf nflu pkbkmf -!_ adf]lhdsf ljj/0f v'nfO{ l8lehgn jg
clws[t;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
t/ o;/L lgj]bg lbg] ;d'bfon] cfly{s ;DefJotf k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{ 5}g .
 -^_ pkbkmf -%_ adf]lhd s'g} lgj]bg kg{ cfPdf lhNnf jg clws[tn] cfjZos
hfFra'em u/L To:tf] jg sa'lnotL jgsf] ?kdf k|bfg ug{ pko'Qm b]v]df ;f]sf] lg0f{o u/L
lgj]bsnfO{ k§f lbg' kg]{5 . o;/L k|bfg ul/g] sa'lnotL jgsf] Joj:yfkg ;DalGw
sfo{of]hgf lhNnf jg clws[tn] :jLs[t ug{ ;Sg]5 .
##= sa'lnotL jg lkmtf{ lng ;lsg]M -!_ bkmf #@ adf]lhd k|bfg ul/Psf] sa'lnotL jgdf
k§fjfnfn] jg ;DaGwL k§f adf]lhd sfo{ ;~rfng ug{ g;s]df jf jftfj/0fdf pNn]vgLo
k|lts"n k|efj kg]{ s'g} sfo{ u/]df jf of] P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod adf]lhd kfng
ug'{ kg]{ s'/fx? kfng gu/]df K|b]z jg lgb]{zsn] tf]lsP adf]lhd jg ;DaGwL k§f vf/]h
u/L To:tf] sa'lnotL jg lkmtf{ lng] lg0f{o ug{ ;Sg]5 .

 s]xL g]kfn ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% 4f/f ;+zf]lwt .

18
www.lawcommission.gov.np

t/ To;/L jg ;DaGwL k§f vf/]h u/L sa'lnotL jg lkmtf{ lng] lg0f{o ug'{ cl3
;DalGwt k§fjfnfnfO{ cfÇgf] ;kmfO{ k]z ug]{ df}sf lbOg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd K|b]z jg lgb]{zsn] u/]sf] lg0f{o pk/ lrQ ga'‰g]
k§fjfnfn] To:tf] lg0f{osf] ;"rgf kfPsf] ldltn] k}+tL; lbgleq pRr cbfntdf k'g/fj]bg
lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bkmf #@ sf] pkbkmf
-^_ adf]lhd k|bfg ul/Psf] sa'lnotL jgsf] xsdf pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cj:yf ePdf
lhNnf jg clws[tn] To:tf] k§f vf/]h u/L sa'lnotL jg lkmtf{ lng] lg0f{o ug{ ;Sg]5 .
 -$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] lg0f{o pk/ lrQ ga'‰g] ;d'bfon] K|b]z jg lgb]{zs
;dIf ph'/ ug{ ;Sg]5 . To:tf] ph'/Ldf K|b]z jg lgb]{zsn] u/]sf] lg0f{o clGtd x'g]5 .
#$= sa'lnotL jgdf af6f], vf]nf aGb ug{ ;lsg]M s'g} sa'lnotL jgleqsf] hf] ;'s}sf] lghL jf
;fj{hlgs af6f] jf vf]nf aGb ug'{ k/]df ;DalGwt k§fjfnfn] To;/L aGb ug'{ cufj} To;sf]
;§f oyf;Dej TolQs} ;'ljwfhgs af6f] jf vf]nf pknAw u/fO{ lbg' kg]{5 .
 #$s= sfo{of]hgf ljk/Lt ug]{nfO{ ;hfo M sa'lnotL jgdf s;}n] sfo{of]hgf ljk/Ltsf] s'g} sfd
u/]df jf jgdf xfdL gf]S;fgL k'¥ofpg] sfo{ u/]df To:tf] sfo{ ug{] JolSt jf ;d'bfonfO{
cGo /fli6«o jgdf s;"/ u/] ;/x ;hfo x'g]5 .

kl/R5]b–&
wfld{s jg ;DaGwL Joj:yf
#%= wfld{s jgM -!_ s'g} wfld{s :yn jf To;sf] jl/k/Lsf] /fli6«o jgsf] ljsf;, ;+/If0f /
pkof]u ug{ rfxg] s'g} wfld{s lgsfo, ;d"x jf ;d'bfon] To:tf] jgsf] If]qkmn, rf/ lsNnf,
To:tf] jgdf ul/g] sfo{x? tyf tf]lsP adf]lhdsf cGo ljj/0fx? v'nfO{ l8lehgn jg
clws[t;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lgj]bg kg{ cfPdf lhNnf jg clws[tn] cfjZos
hf“ra'em u/L lgj]bsn] dfu u/] adf]lhd jf To;df 36a9 u/L wfld{s jgsf] ?kdf To:tf]

 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f ;+zf]lwt .


 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
19
www.lawcommission.gov.np

wfld{s lgsfo, ;d"x jf ;d'bfonfO{ ;'Dkg ;Sg]5 . To;/L jg ;'Dkbf k/Dk/fut


pkef]Qmfx?sf] xs lxtdf c;/ gkg]{ Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
#^= wfld{s jgdf jg ;DaGwL sfo{sf] ;~rfngM wfld{s jgdf /x]sf jg k}bfjf/ ;DalGwt
wfld{s lgsfo, ;d"x jf ;d'bfon] Jofkfl/s k|of]hg afx]ssf cGo wfld{s sfo{df pkof]u
ug{ ;Sg]5 .
t/ jftfj/0fdf pNn]vgLo k|lts"n c;/ kg]{ u/L jf ;fj{hlgs ?kdf xflg gf]S;fgL
x'g] u/L jf hnfwf/ If]qdf e"–Ifo x'g ;Sg] u/L ?v s6fg ug{ kfOg] 5}g .
#&= wfld{s jg lkmtf{ lng ;lsg]M -!_ bkmf #% adf]lhd ;'lDkPsf] wfld{s jgdf ;DalGwt
wfld{s lgsfo, ;d"x jf ;d'bfon] bkmf #^ ljk/Ltsf] sfo{ u/]df jf wfld{s jgdf ug' { kg]{
sfo{ ;~rfng ug{ g;s]df jf of] P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod adf]lhd kfng ug'{
kg]{ s'/fx? kfng gu/]df lhNnf jg clws[tn] To:tf] wfld{s jg lkmtf{ lng] lg0f{o ug{
;Sg]5 .
t/ wfld{s jg lkmtf{ lng] lg0f{o ug'{ cl3 ;DalGwt wfld{s lgsfo, ;d"x jf
;d'bfonfO{ cfÇgf] ;kmfO{ k]z ug]{ df}sf lbOg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lhNnf jg clws[tn] u/]sf] lg0f{o pk/ lrQ ga'‰g] wfld{s
lgsfo, ;d"x jf ;d'bfon] tf]lsP adf]lhd K|b]z jg lgb]{zs ;dIf ph"/ ug{ ;Sg]5 . To:tf]
ph"/Ldf K|b]z jg lgb]{zsn] u/]sf] lg0f{o clGtd x'g]5 .

kl/R5]b –*
lghL jg ;DaGwL Joj:yf
#*= lghL jg ;DaGwL Joj:yfM lghL jgsf] wgLn] cfÇgf] OR5f cg';f/ lghL jgsf] ljsf;,
;+/If0f, Joj:yfkg ug{ tyf jg k}bfjf/sf] pkof]u ug{ jf d"No lgwf{/0f u/L laqmL ljt/0f
ug{ ;Sg]5 .
#(= lghL jgsf] k|df0fkqM -!_ lghL jg btf{ u/fpg rfxg] s'g} JolQm jf ;+:yfn] lghL jg btf{
u/fO{ kfp“ egL l8lehg jg sfof{nodf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd kg{ cfPsf] lgj]bgdf cfjZos nut v8f u/L lhNnf jg
clws[tn] tf]lsP adf]lhd k|df0fkq lbg]5 .
20
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k|df0fkq k|fKt u/]sf lghL jg wgLnfO{ cfjZos k|fljlws
;xof]u l8lehg jg sfof{non] pknAw u/fpg ;Sg]5 .
 $) ============

kl/R5]b – (
pkef]Qmf ;d"xsf] u7g ;DaGwL Joj:yf
$!= pkef]Qmf ;d"xsf] u7gM ;fd'lxs lxtsf nflu s'g} jgsf] ljsf; / ;+/If0f ug{ tyf jg
k}bfjf/sf] pkof]u ug{ rfxg] To:tf] jgsf] ;DalGwt pkef]Qmfx?n] tf]lsP adf]lhd pkef]Qmf
;d"x u7g ug{ ;Sg]5g\ .
$@= pkef]Qmf ;d"xsf] btf{M -!_ bkmf $! adf]lhd u7g ul/Psf] pkef]Qmf ;d"xnfO{ btf{ u/fpg
pkef]Qmf ;d"xsf] ljwfg ;lxt l8lehgn jg clws[t ;dIf tf]lsP adf]lhdsf] 9f“rfdf
b/vf:t lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] b/vf:t kg{ cfPdf lhNnf jg clws[tn] cfjZos
hf“ra'em u/L To:tf] pkef]Qmf ;d"xnfO{ tf]lsP adf]lhd btf{ u/L tf]lsPsf] 9f“rfdf btf{sf]
k|df0fkq lbg' kg]{5 .
-#_ jg P]g, @)!* cGtu{t sfo{ of]hgf adf]lhd ;fd'bflos jgsf] Joj:yfkg
ul//x]sf pkef]Qmf ;d"xn] klg of] P]g k|f/De ePsf] ldltn] Ps jif{leq btf{sf] nflu pkbkmf
-!_ adf]lhd bvf{:t lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ sf] k|of]hgsf] nflu lhNnf jg clws[tn] cfjZos ;xof]u pknAw
u/fpg ;Sg]5 .
$#= pkef]Qmf ;d"x ;·l7t ;+:yf x'g]M -!_ bkmf $! adf]lhd ul7t pkef]Qmf ;d"x cljlR5Gg
pQ/flwsf/jfnf Ps :jzfl;t / ;·l7t ;+:yf x'g]5 .
-@_ pkef]Qmf ;d"xsf] cfÇgf] Pp6f 5'§} 5fk x'g]5 .
-#_ pkef]Qmf ;d"xn] JolQm ;/x rn crn ;DklQ k|fKt ug{, pkef]u ug{, a]r
lavg ug{ jf cGo lsl;dn] aGbf]j:t ug{ ;Sg]5 .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


21
www.lawcommission.gov.np

-$_ pkef]Qmf ;d"xn] JolQm ;/x cfÇgf] gfdaf6 gfln; ph"/ ug{ / ;f] pk/ klg
;f]xL gfdaf6 gfln; ph"/ nfUg ;Sg]5 .
$$= k|ltj]bg lbg' kg]{M -!_ pkef]Qmf ;d"xn] k|To]s jif{ cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] Ps dlxgfleq
tf]lsP adf]lhd cfly{s ljj/0f tyf ;fd'bflos jgsf] l:ylt ;d]t v'nfO{ cfÇgf]
s[ofsnfksf] jflif{s k|ltj]bg l8lehg jg sfof{no ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt jflif{s k|ltj]bgsf] cfwf/df l8lehg jg sfof{non]
;DalGwt pkef]Qmf ;d"xnfO{ cfjZos ;'emfj lbg ;Sg]5 .
$%= pkef]Qmf ;d"xsf] sf]ifM-!_ pkef]Qmf ;d"xsf] cfÇgf] Pp6f 5'§} sf]if x'g]5 .
-@_ sf]ifdf b]xfosf /sdx? hDdf ul/g]5M–
-s_ g]kfn ;/sf/af6 k|fKt cg'bfg /sd,
-v_ s'g} JolQm jf ;+:yfaf6 k|fKt cg'bfg, ;xfotf jf bfg bftJosf] /sd,
-u_ jg k}bfjf/sf] laqmL ljt/0faf6 k|fKt /sd,
-3_ hl/afgfaf6 k|fKt /sd,
-ª_ cGo s'g} ;|f]taf6 k|fKt /sd .
-#_ pkef]Qmf ;d"xsf] tkm{af6 ul/g] vr{ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sf]ifaf6
Joxf]l/g]5 .
-$_ pkef]Qmf ;d"xn] ;fd'bflos jgsf] ljsf;sf] lgldQ vr{ u/L sf]ifdf af“sL
/x]sf] /sd cGo ;fj{hlgs lxtsf] sfo{df vr{ ug{ ;Sg]5 .
-%_ sf]ifsf] ;~rfng tf]lsP adf]lhd x'g]5 .

kl/R5]b–!)
j]jfl/;L jf bl/of a'bL{ sf7 ;DaGwL Joj:yf
$^= xssf] k|df0f gk'u eP;Dd sf7 g]kfn ;/sf/sf] 7xg]{M -!_ aufO{ NofPsf], lsgf/f nfu]sf],
c8\s]sf], 8'a]sf] ;a} sf7 6f“rf lgzfgfx? nfu]sf] jf 6f“rf lgzfgf v's]{sf], abn]sf] jf
p8]sf] jf s'g} t/xaf6 d]l6Psf] sf7 / 6f“rf lgzfgf gnfu]sf] sf7x? s;}n] cfÇgf] xssf]
k|df0f gk'¥ofP;Dd g]kfn ;/sf/sf] ;DklQ 7xl/g]5 .

22
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf sf7x? jg clws[tn] j]jfl/;L jf bl/of a'bL{ sf7sf]
lgldQ tf]lslbPsf] s'g} l8kf]df hDdf ug{ ;lsg]5 .
-#_ g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sflzt u/L s'g} hft jf lsl;dsf
sf7nfO{ pkbkmf -!_ / -@_ df n]lvPsf s'/fx? nfu" gx'g] ug{ ;Sg]5 .
$&= j]jfl/;L jf bl/of a'bL{ sf7sf] ;"rgfM bkmf $^ sf] pkbkmf -@_ adf]lhd j]jfl/;L jf bl/of
a'bL{ sf7 hDdf ePkl5 To:tf] sf7sf] k"/f ljj/0f / nut ;lxtsf] ;"rgf ;DalGwt lhNnf
jg clws[tn] ;DalGwt jg sfof{nodf 6f“; ug'{ kg]{5 / To:tf] sf7df xsbfjL ug]{n] kGw|
lbgleq cfÇgf] xsbfjLsf] ;a't k|df0f ;lxtsf] b/vf:t pQm jg sfof{nodf k]z ug'{ kg]{5 .
$*= xsbfjL pk/ sf/afxLM -!_ bkmf $& adf]lhd s;}sf] b/vf:t kg{ cfPdf ;DalGwt jg
clws[tn] cfjZos txlssft u/L u/fO{ b/vf:tjfnfsf] xs bfjL eP gePsf] s'/fsf] lg0f{o
u/L To;sf] ;"rgf b/vf:tjfnfnfO{ lbg' kg]{5 / s;}sf] xsbfjL ePsf] 7x/]df To:tf] sf7
l8kf]df Nofpg / hDdf ug{ nfu]sf] vr{ lghaf6 pk/ u/L sf7 lghnfO{ ;'lDklbg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd jg clws[tn] xs bfjL gePsf] egL u/]sf] lg0f{odf lrQ
ga'‰g] JolQmn] To:tf] lg0f{osf] ;"rgf kfPsf] ldltn] kGw lbgleq ;DalGwt K|b]z jg lgb]{zs
;dIf ph"/ ug{ ;Sg]5 .
-#_ s'g} sf7df s;}sf] xs bfjL c:jLsf/ u/]sf] jf To:tf] sf7 /f]s]sf] jf x/fPaf6
x'g uPsf] gf]S;fgLsf] x/hfgf g]kfn ;/sf/ jf jg clws[taf6 bfjL ug{ kfOg] 5}g .
-$_ s;}sf] xsbfjL gk'u]sf j]jfl/;L jf bl/of a'bL{ sf7x? lhNnf jg clws[tn]
tf]lsP adf]lhd laqmL ljt/0f ug{ ;Sg]5 .
$*s=sf]if bflvnf ug'{ kg]{M -!_ bkmf $* sf] pkbkmf -$_ adf]lhd a]jfl/;L jf bl/of a'bL{
sf7x?sf] laqmL ljt/0faf6 k|fKt /sd dWo]af6 krf; k|ltzt /sd ;DalGwt
 ufpFkflnsf jf gu/kflnsfsf] sf]ifdf / af“sL /sd ;l~rt sf]ifdf bflvnf ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ufpFkflnsf jf gu/kflnsfsf] sf]ifdf hDdf ePsf] /sd
dWo]af6 krf; k|ltzt /sd ufpFkflnsf jf gu/kflnsfn] l8lehg jg sfof{nosf]

 klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .
 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f ;+zf]lwt .
 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% åf/f ;+zf]lwt .
23
www.lawcommission.gov.np

clwsf/If]leqsf] jg ljsf;sf] lglZrt of]hgf agfO{ ;f] of]hgf sfof{Gjogdf vr{ ug'{ kg]{5
.
kl/R5]b–!!
ck/fw / b08 ;hfo
$(= /fli6«o jgdf dgfxL ePsf sfo{x?M s;}n] klg of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf lgoddf
cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s /fli6«o jgdf b]xfosf sfd sf/afxL ug{ jf u/fpg / ;f]
ug]{ u/fpg] pBf]u ;d]t ug{ x'“b}g . To:tf] s'g} sfd sf/afxL u/]df s;"/ u/]sf] dflgg]5M–
-s_ jg If]qsf] hUuf kmf“8\g, hf]Tg, vGg jf cfjfb ug{ jf To:tf] hUufdf 3/
5fk|f] agfpg .
-v_ cfuf] nufpg jf cfunfuL x'g hfg] s'g} sfo{ ug{ .
-u_ rf}kfofnfO{ tf]lsPsf] jg If]qleq k;fpg jf r/fpg .
-3_ jg If]qaf6 jg k}bfjf/ x6fpg, cf];f/ k;f/ ug{ jf laqmL ljt/0f ug{ .
-ª_ ?v jf lj?jf sf6\g, xf“uf la+uf l5dNg, vf]6f] jf af]qmf lemSg jf s'g} klg
k|sf/n] gf]S;fgL ug{ .
-r_ Ohfht k|fKt u/L ?v sf6\bf, 9fNbf, l3;fbf{ jf jg If]q aflx/ n}hf“bf
nfk/afxL;“u cGo s'g} jg k}bfjf/ gf]S;fg ug{ .
-5_ 9'·f, lu§L, afn'jf jf df6f] lemSg, uf]n jf r"g kf]Ng jf oL j:t'x?af6 c?
tof/L dfn agfpg jf oL j:t'x? ;°ng ug{ .
-h_ jg k}bfjf/ lng k"hL{ kfPsf]df k'hL{ zt{ pNnª\3g u/L jg k}bfjf/
gf]S;fgL ug{ .
-em_ ljb]z lgsf;L ug{ k|ltaGw nfu]sf] jg k}bfjf/ ljb]z lgsf;L ug{ .
-`_ jg l;dfgf lrGx pv]Ng, ;fg{, km]g{, d]6\g jf laufg{ .
-6_ g;{/Ldf /x]sf] jf j[Iff/f]k0f ul/Psf] la?jf sf6\g, ef“Rg, pv]Ng jf c?
s'g} k|sf/n] gf]S;fg ug{ .
-7_ g;{/L jf j[Iff/f]k0f ul/Psf] If]qsf vDaf, tf/sf] af/ jf To:tf c? ;DklQ
laufg{ jf rf]/L ug{ .

24
www.lawcommission.gov.np

-8_ 6f“rf jf lg;fgf sLt]{ ug{ jf sf7 jf v8f ?vdf nufOPsf ;/sf/L 6f“rf,
lg;fgf km]g{, laufg{ jf d]6\g .
-9_ lzsf/ v]Ng .
-0f_ of] P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf lgodsf] alv{nfk cGo s'g} s;"/ ug{ .
%)= b08 ;hfoM -!_ b]xfosf] s;"/ ug]{ JolQmnfO{ b]xfo adf]lhd ;hfo x'g]5M–
-s_ bkmf $( sf] v08 -s_ cGtu{tsf] s;"/ ug]{nfO{ To:tf] hUuf /fli6«o jgdf
;dfj]z u/L tLg jif{;Dd s}b jf tL; xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf jf b'j}
;hfo x'g]5 / ;f] hUufdf agfPsf] 3/ jf 5fk|f] ;d]t hkmt x'g]5 . To:tf]
s;"/ ubf{ jg k}bfjf/ x6fPsf] jf gf]S;fgL u/]sf] eP lghnfO{ ;f] afkt x'g]
;hfo ;d]t x'g]5 .
-v_ bkmf $( sf] v08 -v_ cGtu{tsf] s;"/ ug]{nfO{ lauf] c;'n u/L tLg
jif{;Dd s}b jf tL; xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf jf b'j} ;hfo x'g]5 .
-u_ bkmf $( sf] v08 -u_ cGtu{tsf] s;"/ ug]{nfO{ k|To]s rf}kfofsf] b]xfosf
b/n] hl/afgf x'g]5M–
-!_ e]8f, afv|f hftsf] eP kf“r ?k}of“ b]lv krf; ?k}of“;Dd .
-@_ xfQL hftsf] eP kf“r ;o ?k}of“ b]lv Ps xhf/ ?k}of“;Dd .
-#_ cGo rf}kfof eP bz ?k}of“ b]lv Ps;o ?k}of“;Dd .
-3_ bkmf $( sf] v08 -3_, -ª_, -r_, -5_ jf -h_ cGtu{tsf] s;"/ ug]{nfO{
s;"/;“u ;DalGwt jg k}bfjf/ hkmt u/L b]xfo adf]lhdsf] ;hfo x'g]5M–
-!_ Ps;o ?k}of“;Ddsf] lauf] eP Ps ;o ?k}of“;Dd hl/afgf .
-@_ Ps;o ?k}of“ b]lv dfly Ps xhf/ ?k}of“;Ddsf] lauf] eP lauf] adf]lhd
hl/afgf .
-#_ Ps xhf/ ?k}of“ b]lv dfly kf“r xhf/ ?k}of“;Ddsf] lauf] eP lauf]
adf]lhd hl/afgf jf 5 dlxgf;Dd s}b jf b'j} .

 s]xL g]kfn sfg"gnfO{ ;+zf]wg, PsLs/0f, ;dfof]hg / vf/]h ug]{ P]g, @)&$ åf/f ;+zf]lwt .
25
www.lawcommission.gov.np

-$_ kf“r xhf/ ?k}of“ eGbf a9Lsf] lauf] eP lauf]sf] bf]Aa/ hl/afgf jf Ps
jif{;Dd s}b jf b'j} .
-ª_ bkmf $( sf] v08 -em_ cGtu{tsf] s;"/ ug]{nfO{ s;"/;“u ;DalGwt jg
k}bfjf/ hkmt u/L kfFr jif{;Dd s}b jf krf; xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf
jf b'j} .
-r_ bkmf $( sf] v08 -`_ jf -8_ cGtu{tsf] s;"/ ug]{nfO{ tLg jif{;Dd s}b
/ tL; xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf .
-5_ bkmf $( sf] v08 -6_ cGtu{tsf] s;"/ ug]{nfO{ s;"/sf] dfqf x]/L k|lt
lj?jf kfFr;o ?k}ofF;Dd hl/afgf x'g]5 / ;f]xL s;"/ k'gM ug]{nfO{ s;"/sf]
dfqf cg';f/  k|To]s k6s Ps jif{;Dd s}b jf bz xhf/ ?k}ofF;Dd
hl/afgf jf b'j} ;d]t x'g]5 .
-h_ bkmf $( sf] v08 -7_ cGtu{tsf] s;"/ ug]{nfO{ lauf] c;'n u/L b'O{
jif{;Dd s}b jf aL;xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf jf b'j} x'g]5 .
-em_ bkmf $( sf] v08 -9_ cGtu{tsf] s;"/ ug]{nfO{ k|rlnt sfg"gdf Joj:yf
eP cg';f/ ;hfo x'g]5 .
-`_ bkmf $( sf] v08 -0f_ cGtu{tsf] s;"/ ug]{nfO{ lauf] eP lauf] c;'n u/L
Ps xhf/ ?k}of“;Dd hl/afgf x'g]5 .
-@_ bkmf !^ sf] pkbkmf -!_ cGtu{t s;"/ ug]{ JolQm jf ;/sf/L sd{rf/LnfO{ bz
xhf/ ?k}of“;Dd hl/afgf jf b'O{ jif{;Dd s}b jf b'j} ;hfo x'g]5 .
%!= x}/fgL ug]{ lgotn] sAhf jf lu/Çtf/ ug]{nfO{ ;hfoM -!_ dgfl;a dflkmssf] sf/0f geO{ jg
;DaGwL sfo{ ug]{ s'g} sd{rf/L jf k|x/L sd{rf/Ln] /L; O{ljn] jf x}/fgL ug]{ lgotn] dfn
j:t' sAhf u/]df jf s;}nfO{ lu/Çtf/ u/]df To:tf sd{rf/LnfO{ Ps xhf/ ?k}of“;Dd
hl/afgf x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df n]lvPsf sd{rf/Lsf] lgot To:tf] lyof] eGg] s'/f k|dfl0ft ug]{
ef/ ph"/jfnf dfly /xg]5 .

 s]xL g]kfn sfg"gnfO{ ;+zf]wg, PsLs/0f, ;dfof]hg / vf/]h ug]{ P]g, @)&$ åf/f ;+zf]lwt .
26
www.lawcommission.gov.np

%@= st{Jo kfng ubf{ afwf c8\rg k'¥ofPdfM o; P]g adf]lhd ;/sf/L sd{rf/Ln] cfÇgf] kbLo
st{Jo kfng ubf{ s;}n] afwf c8\rg k'¥ofPdf lghnfO{ Ps xhf/ ?k}of“;Dd hl/afgf jf 5
dlxgf;Dd s}b jf b'j} ;hfo x'g]5 .
%#= s;"/bf/nfO{ pDsfpg]nfO{ ;hfoM o; P]g cGtu{tsf] s;"/ ug]{nfO{ pDsfpg] JolQmnfO{
s;"/bf/nfO{ x'g] ;/xsf] ;hfo x'g]5 .
%$= b'?T;fxg lbg]nfO{ ;hfoM o; P]g cGtu{tsf] s;"/ ug{ b'?T;fxg lbg] jf ldnf]dtf] ug]{
JolQmnfO{ s;"/bf/nfO{ x'g] ;/xsf] ;hfo x'g]5 .

kl/R5]b–!@
s;"/sf] hf“ra'em / sfo{ljlw
%%= s;"/ /f]Sg cfjZos sf/afxL ug]{M s;}n] of] P]g adf]lhd ;hfo x'g] s;"/ ug{ nfu]sf] 5
eGg] zª\sf nfu]df jf s;"/ ub}{sf] cj:yfdf km]nf kf/]df jg ;DaGwL sfd ug]{ sd{rf/L jf
k|x/L sd{rf/Ln] ;f] ck/fw x'g gkfpg] k|aGw ug'{ kg]{5 / ;f] sfdsf] nflu rflxbf] an
k|of]u u/L cfjZos sf/afxL ug{ ;Sg]5 .
%^= ljz]if clwsf/M -!_ o; P]g cGtu{tsf] jg ;DaGwL s;"/df ;+nUg s;"/bf/ jg If]qleq jf
aflx/ kqmg nfUbf kqmg glbg] jf klqm;s]kl5 klg lghnfO{ 5'6fO{ n}hfg s;}n] x"nx'Hht
u/L s;"/bf/nfO{ eufO{ n}hfg] cj:yf k/L kqmg]s} Hofg hf]lvd x'g] kl/l:ylt eO{ xltof/
grnfO{ gx'g] cj:yf kg{ cfPdf jg ;'/Iffsf] nflu vl6Psf sd{rf/Ln] 3'“8f d'gL nfUg] u/L
uf]nL rnfpg ;Sg]5 .
-@_ /fli6«o jg If]qsf] hUuf s;}n] cfjfb u/]sf] jf To:tf] hUufdf 3/, 5fk|f]
agfO;s]sf] eP klg l8lehgn jg clws[tjf lghn] tf]s]sf] jg clws[t jf jg ;xfosn]
;f] cfjfbL x6fpg jf 3/, 5fk|f] eTsfpg ;Sg]5 / afnL ;d]t hkmt ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg o; P]gn] x'g] c? ;hfodf ;f]
pkbkmfdf n]lvPsf] s'/fn] s'g} c;/ kfg]{ 5}g .
%&= vfgtnf;Lsf] clwsf/M -!_ o; P]g adf]lhd ;hfo x'g] s;"/ ePsf] 5 eGg] dgfl;a
dflkmssf] sf/0f ePdf sDtLdf jg ;xfos bhf{;Ddsf] sd{rf/L jf ;xfos k|x/L lg/LIfs
bhf{sf] sd{rf/Ln] s'g} :yfgsf] vfgtnf;L lng ;Sg]5 .
27
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd vfgtnf;L lng] JolQmn] vfgtnf;L lng' kg]{ sf/0f vf]nL
vfgtnf;L lng] :yfgsf] wgL jf tTsfn ;f] :yfg k|of]u ul//x]sf] JolQmnfO{ ;f] :yfgdf
k|j]z ug'{ eGbf cufj} ;"rgf lbP/ dfq vfgtnf;L lng' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd vfgtnf;L ln“bf sDtLdf b'O{hgf ;fIfL /fvL tL ;fIfLx?sf]
/f]xj/df vfgtnf;L lng' kg]{5 .
-$_ dflg; a;f]af; u/]sf] 3/df vfgtnf;L lng' k/]df ;f] 3/df dlxnf eP x6\g
;"rgf / df}sf lbg' k5{ .
-%_ o; bkmfdf n]lvPsf] s'g} s'/fn] vfgtnf;L lng] sd{rf/LnfO{ ;"of{:t b]lv ;"of]{bo
geP;Dd dflg; a;f]af; u/]sf] 3/df k|j]z ug{ kfpg] clwsf/ x'g] 5}g .
:ki6Ls/0fM of] bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æ:yfgÆ eGgfn] kfn, 8'·f tyf ljleGg lsl;dsf
;jf/Lsf ;fwgnfO{ ;d]t hgfp“5 .
%*= jg k}bfjf/ / tT;DaGwL dfn j:t' sAhf ug{ ;Sg]M -!_ s'g} jg k}bfjf/sf] ;DaGwdf of]
P]g pNnª\3g ePsf] 5 eGg] e/kbf]{ sf/0f b]lvPdf To:tf] jg k}bfjf/ / s;"/;“u ;DalGwt
xltof/, 8'·f, ;jf/L tyf rf}kfofnfO{ jg ;DaGwL sfo{ ug]{ s'g} sd{rf/L jf k|x/L sd{rf/Ln]
sAhf ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sAhf ug]{ sd{rf/Ln] ;f] sAhf ul/Psf] dfnsf] ljj/0f
vf]nL s;"/;“u ;DalGwt JolQmnfO{ ;f]sf] e/kfO{ lbO{ To:tf] dfndf vf; lrGx nufO{ gfk
hf“r u/L ;se/ rf“8f] ;j l8lehg jg sfof{no jf l8lehg jg sfof{nodf k|ltj]bg k]z
ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd sAhf ul/Psf] jg k}bfjf/ afx]ssf] cf}hf/, xltof/, 8'·f,
;jf/L, rf}kfof OToflb tf]lsPsf] lbg / :yfgdf bflvnf ug]{ zt{df dfnwgL jf ;DalGwt
 ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] ;b:o jf :yfgLo enfb\dLnfO{ hdfgLsf] sfuh u/fO{
sDtLdf /fhkq cgl°t låtLo >]0fLsf] jg ;xfos bhf{;Ddsf] sd{rf/Ln] To:tf] dfn j:t'
5f8L lbg ;Sg]5 .

 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f ;+zf]lwt .


 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% åf/f ;+zf]lwt .
28
www.lawcommission.gov.np

%(= lu/km\tf/ ug]{ clwsf/ M -!_ o; P]g adf]lhdsf] s'g} s;"/sf] cg';Gwfgsf] l;nl;nfdf s'g}
JolQmnfO{ kqmfp ug'{ kg]{ ePdf cg';Gwfg ug{] clwsf/Ln] ;f]sf] sf/0f / To:tf] JolQmsf]
klxrfg v'Ng] ljj/0f ;lxt d'2f x]g]{ clwsf/L ;dIf kqmfp ug]{ cg'dltsf] nflu lgj]bg lbg'
kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lgj]bgaf6 kqmfp ug{' kg{] sf/0f dgfl;a b]lvPdf d'2f
x]g]{ clwsf/Ln] kqmfp k"hL{ hf/L ug{] cg'dlt lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd kqmfp k"hL{ hf/L ul/Psf] JolQmnfO{ k|x/Ln] lu/km\tf/ u/L
af6f]sf] Dofb afx]s rf}aL; 306fleq d'2f x]g]{ clwsf/L ;dIf pkl:yt u/fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s;"/ ug]{ JolQm tTsfn kqmfp
gul/Pdf To:tf] JolQm efUg] pDsg] jf lghn] k|df0f b;L jf ;a't gi6 ug]{ dgfl;a sf/0f
ePdf jf s;"/;Fu ;DalGwt km/f/ /x]sf] JolQm km]nf k/]df jf s;"/ ul//x]sf] cj:yfdf
km]nf k/]df cg';Gwfg clwsf/Ln] To:tf] JolQmnfO{ tTsfn} h?/L kqmfp k"hL{ hf/L u/L
lu/km\tf/ u/L d'2f x]g]{ clwsf/L ;dIf :jLs[ltsf] nflu kqmfp k/]sf] JolQm ;lxt pkl:yt
u/fpg' kg]{5 .
-%_ s'g} s;"/sf] l;nl;nfdf lu/ˆtf/ ul/Psf] JolQmsf] ;DaGwdf rf}aL; 306fleq
txlssft k"/f gx'g] eO{ lghnfO{ y'gfdf /fvL txlssft hf/L /fVg' kg]{ b]lvPdf txlssft
ug]{ sd{rf/Ln] lghnfO{ d'2f x]g]{ clwsf/L ;dIf pkl:yt u/fO{ ;f] d'2f x]g]{ clwsf/Lsf]
cg'dlt lnP/ dfq y'gfdf /fVg' kg]{5 . ;f] adf]lhd cg'dlt dfUbf y'gfdf k/]sf] JolQm
pk/sf] cleof]u, To;sf] cfwf/, lghnfO{ y'gfd} /fvL txlssft ug'{ kg]{ sf/0f / lghsf]
aofg sfuh e} ;s]sf] eP aofg sfuhsf] Joxf]/f :ki6 ¿kdf pNn]v ug'{ kg]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd y'gfdf /fVg] cg'dlt dfu]df d'2f x]g]{ clwsf/Ln] ;DalGwt
sfuhftx¿ x]/L txlssft ;Gtf]ifhgs ¿kdf eP jf gePsf] ljrf/ u/L ;Gtf]ifhgs
¿kdf txlssft e}/x]sf] b]lvPdf k6s k6s u/L a9Ldf kRrL; lbg;Dd y'gfdf /fVg]
cg'dlt lbg ;Sg]5 .

 s]xL g]kfn sfg"gnfO{ ;+zf]wg, PsLs/0f, ;dfof]hg / vf/]h ug]{ P]g, @)&$ åf/f ;+zf]lwt .
29
www.lawcommission.gov.np

%(s=b;L k|df0f k]z ug]{ ;DaGwL Joj:yfM -!_ o; P]g adf]lhd s;"/ x'g] ck/fwdf a/fdb
ePsf jg k}bfjf/ jf To:tf] s;"/ x'g] sfo{ ug{sf] nflu k|of]u ePsf ;fwg jf cf}hf/ b;L
k|df0fsf] ?kdf d'2f x]g]{ clwsf/L ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg o; P]g adf]lhd s;"/ x'g]
ck/fwdf a/fdb ePsf jg k}bfjf/, cf}hf/ tyf cGo ;fwg b;L k|df0fsf] ?kdf d'2f x]g]{
clwsf/L ;dIf k]z ug{ g;lsg] ePdf To:tf] b;L k|df0f glhssf] jg sfof{nosf] lhDdfdf
/fvL ;f]sf] d'r'Nsf k]z u/]df b;L k|df0f k]z u/] ;/x dflgg]5 .
-#_ d'2f x]g]{ clwsf/Ln] To:tf] b;L k|df0f /fv]sf] 7fp“df 8f]/ v6fO{ k|ltj]bg lnO{
sf/afxL ug{ o; bkmfn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
^)= d'2fsf] txlssft / bfo/LM -!_ o; P]g adf]lhd ;hfo x'g] s;"/ ;DaGwL d'2fsf] txlssft
g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L tf]s]sf] sd{rf/Ln] ug]{5 / d'2f x]g]{
clwsf/L ;dIf d'2f bfo/ ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd d'2f bfo/ ubf{ ;/sf/L jsLnsf] /fo ;Nnfx lng' kg]{5 .
^!= g]kfn ;/sf/ jfbL x'g]M o; P]g cGtu{tsf] d'2f g]kfn ;/sf/ jfbL x'g]5 .
^@= sAhf ul/Psf] jg k}bfjf/, cf}hf/, xltof/, 8'·f, ;jf/L tyf rf}kfofsf] dfn wgL kQf
gnfu]df ug]{M o; P]g adf]lhd ;hfo x'g] s;"/l;t ;DalGwt dfn j:t'sf] wgL kQf gnfu]df
txlssft ug]{ sd{rf/Ln] sAhf ul/Psf] dfn j:t'sf] xsbf/ s'g} eP xsbfjL ug{ cfpg'
egL ;a}n] b]Vg] 7fp“df ;ft lbgsf] Dofb lbO{ ;"rgf 6f“; ug'{ kg]{5 . pQm dfn j:t' pk/
xsbfjL k/] lg0f{osf] nflu d'2f x]g]{ clwsf/L ;dIf k]z ug'{ kg]{5 . pQm dfn j:t' pk/
xsbfjL gk/] jf d'2f x]g]{ clwsf/Laf6 xsbfjL k'Ug] g7x/L km};nf ePdf To:tf] dfn j:t'
g]kfn ;/sf/sf] x'g]5 .
^#= ;8L unL hfg] dfn j:t' / rf}kfof lnnfd ug{ ;lsg]M o; P]g cGtu{t ;hfo x'g] s;"/sf]
;DaGwdf sAhf ul/Psf ;8L unL hfg] dfn j:t' jf ;+/If0f k|bfg ug{ g;lsg] cj:yfsf dfn
j:t' / rf}kfofnfO{ glhssf] jg sfof{no jf ;'/lIft :yfgdf NofO{ lhNnf jg clws[tn]

 klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .
 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% åf/f ;+zf]lwt .
30
www.lawcommission.gov.np

lnnfd laqmL ug{ ;Sg]5 . To;/L lnnfd laqmLaf6 cfPsf] /sd kl5 7x/] adf]lhd ug]{ u/L
w/f}6Ldf cfDbfgL af“lwg]5 .
^$= k"k{If ;DaGwL Joj:yfM-!_ o; P]g adf]lhd lu/Çtf/ ul/Psf] JolQmnfO{ Ps jif{ jf ;f] eGbf
a9L s}bsf] ;hfo x'g ;Sg] jg ;DaGwL d'2fsf] cleof]udf tTsfn k|fKt k|df0faf6 s;"/bf/
b]lvPdf jf To:tf] k|df0faf6 s;"/bf/ b]lvg] dgfl;a dflkmssf] cfwf/ b]lvPdf To:tf]
cleo'QmnfO{ k"k{Ifsf] nflu y'gfdf /fvL sf/afxL ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df n]lvP b]lv afx]ssf c? s;"/bf/nfO{ lghnfO{ x'g ;Sg] s}b jf
hl/afgfsf] pkNnf] xb;Ddsf] gub w/f}6 jf h]yf hdfgL lbP tfl/vdf / lbg g;s]df
y'gfdf /fvL d'2fsf] k"k{If ug'{ k5{ .
t/ k6s] s;"/bf/nfO{ w/f}6Ldf 5f8\g kfOg] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd cleo'QmnfO{ y'gfdf /fvL sf/afxL ubf{ y'gfdf /x]sf
lbgx?nfO{ s}bdf u0fgf u/L s;"/bf/nfO{ x'g;Sg] ;hfosf] xbeGbf a9L lbg y'gfdf /fVg
kfOg] 5}g .
^%= d'2f x]g]{ clwsf/LM -!_ o; P]g cGtu{t bz xhf/ ?k}of“;Dd hl/afgf jf Ps jif{;Dd s}b jf
b'j} ;hfo x'g] d'2f g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L tf]s]sf] g]kfn jg
;]jfsf] clws[tn] sf/afxL / lsgf/f ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd d'2f x]g]{ clwsf/Ln] d'2fsf] sf/afxL / lsgf/f ubf{ ljz]if
cbfnt P]g, @)%( adf]lhdsf] sfo{ljlw / clwsf/sf] k|of]u ug]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd d'2f x]g]{ clwsf/Ln] u/]sf] lg0f{o pk/ lrQ ga'‰g] kIfn]
lg0f{osf] ;"rgf kfPsf] ldltn] k}+tL; lbgleq lhNnf cbfntdf k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
^^= a/fdb ePsf] dfn j:t' hkmt x'g]M of] P]g adf]lhd ;hfo x'g] s;"/ u/]sf] 7xl/Pdf s;"/df
a/fdb ePsf ;a} af]emafxs, cf}hf/, rf}kfof / cGo ;fwgx? hkmt x'g] 5g\ .
t/ s;"/bf/ afx]s cGo JolQmsf] xsdf To:tf] JolQmn] hfgLhfgL s;'/bf/nfO{
;3fp k'¥ofpg To:tf] af]emafxs k|of]u u/]sf] jf k|of]u ug{ lbPsf] cj:yf gb]lvPsf]df jf

 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% åf/f ;+zf]lwt .


 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f ;+zf]lwt .
 s]xL g]kfn sfg"gnfO{ ;+zf]wg, PsLs/0f, ;dfof]hg / vf/]h ug]{ P]g, @)&$ åf/f ;+zf]lwt .
31
www.lawcommission.gov.np

lauf] krf; xhf/ ¿k}ofFeGbf sd df]n kg]{ af]emafxssf] xsdf To:tf] af]emafxs hkmt
gu/L pQm sfo{ ug]{nfO{ cGo bkmfn] x'g] ;hfodf krf; xhf/ ¿k}ofF;Dd yk ;hfo x'g]5 .
 ^^s= jg ljsf; sf]ifM -!_ g]kfn ;/sf/n] o; P]gsf] p2]Zo sfof{Gjog ug{, jgsf] ;+/If0f /
;Djb{\wg ug{ Pj+ cGo k|a{b{\wgfTds sfo{sf] nflu Ps jg ljsf; sf]ifsf] :yfkgf ug{
;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sf]ifdf b]xfosf /sdx? /xg]5g\ M–
-s_ g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ / :yflgo txaf6 k|fKt /sd,
-v_ s'g} JolQm jf ;+:yfaf6 k|fKt /sd,
-u_ ljb]zL ;/sf/, cGt/fl{\i6«o ;+3, ;+:yf jf JolQmaf6 ;xof]u jf C0f
:j?k k|fKt /sd,
-3_ jg If]qsf] jg k}bfj/ laqmLaf6 k|fKt /sd / jg If]q cGo
k|of]hgsf] nflu lbP jfkt k|fKt /sd,
-ª_ cGo s'g} ;|f]taf6 k|fKt /sd .
-#_ pkbkmf -!_ sf] v08 -u_ adf]lhd s'g} /sd k|fKt ubf{ g]kfn ;/sf/, cy{
dGqfnosf] k"j{ :jLs[lt lng' kg]{5 .

-$_ jg ljsf; sf]ifsf] /sd s'g} æs” ju{sf] jfl0fHo a}+sdf vftf vf]nL hDdf
ul/g]5 .
-%_ sf]ifsf] n]vf k/LIf0f dxfn]vf k/LIfsaf6 x'g]5 .
-^_ sf]if ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b–!#
ljljw
^&= g]kfn ;/sf/sf] e"–:jfldTj /xg]M o; P]g adf]lhdsf]rsnf jg, ;+/lIft jg, ;fem]bf/L
jg, ;fd'bflos jg, sa'lnotL jg tyf wfld{s jg If]qx?df g]kfn ;/sf/sf] e"–:jfldTj
/xg]5 .

 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% åf/f yk .


 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
32
www.lawcommission.gov.np

 ^&s= ?v ePsf] jg If]df a;f]af; jf k'gjf{; gul/g] M -!_ k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg ?v ePsf] s'g} klg jg If]q a;f]af; jf k'gjf{;sf] nflu k|of]u ul/g]
5}g .
-@_ pkbkmf -!_ h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljkb\ k|efljt JolQm jf /fli6«o
uf}/jsf] cfof]hgf ;~rfng ubf{ To:tf] If]qdf a;f]af; u/]sf JolQmnfO{ k'g:yf{kgfsf] nflu
To:tf] If]q k|of]u ug'{ kg]{ ePdf g]kfn ;/sf/n] :ki6 sfo{of]hgf ;lxt lg0f{o u/L To:tf] If]q
a;f]af; / k'gjf{;sf] nflu k|of]u ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd a;f]af; / k'gjf{; ul/Psf hUufx?df To:tf] hUuf k|bfg
ubf{sf] jvt b]lv g} /x]sf ?vx? g]kfn ;/sf/sf] :jfldTjdf /xg]5g\ . To:tf ?vx? g]kfn
;/sf/n] oyf;Dej rfF8f] x6fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ df plNnlvt ?vx? clwsf/ k|fKt clwsf/Lsf] Ohfht a]u/ x6fpg]
JolQmnfO{ /fli6«o jgdf s;'/ u/] ;/x ;hfo x'g]5 .
 ^&v=jftfj/0fLo ;]jfsf] Joj:yfkg M jgaf6 k|fKt x'g] jftfj/0fLo ;]jfsf] Joj:yfkg, pkof]u
tyf nfef+z ;DaGwL Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
^*= jg k|of]u ug{ ;Sg]M -!_ o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg /fli6«o
k|fyldstf k|fKt of]hgf, nufgL af]8{af6 nufgL :jLs[t ePsf] of]hgf, /fli6«o uf}/jsf
cfof]hgf jf /fli6«o k|fyldstf k|fKt ljB't k|zf/0f nfO{g lj:tf/ ;DaGwL of]hgf ;~rfng
ug{ jgsf] k|of]u ug{' afx]s cGo s'g} klg ljsNk gePdf / To:tf] of]hgf ;~rfng ubf{
jftfj/0fdf pNn]vgLo k|lts"n c;/ gkg]{ ePdf To:tf] of]hgf ;~rfng ug{sf] lgldQ
g]kfn ;/sf/n] ;/sf/åf/f Jojl:yt jg, ;+/lIft jg, ;fem]bf/L jg, ;fd'bflos jg,
sa'lnotL jg jf wfld{s jgsf] s'g} efu k|of]u ug{ :jLs[lt lbg ;Sg]5 . o;/L jg If]q
k|of]u ug{ lbP jfkt dfkb08 agfO{ g]kfn ;/sf/n] /sd jf ;§f hUuf lng ;Sg]5 /
To:tf] hUuf k|of]u ug{ lbP jfkt k|fKt /sd bkmf ^^s= adf]lhdsf] sf]ifdf hDdf ul/g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd jgsf] k|of]u ug{ :jLs[lt lb“bf s'g} JolQm jf ;d'bfonfO{
s'g} xflg gf]S;fgL x'g] ePdf g]kfn ;/sf/n] tT;DaGwdf pko'Qm Joj:yf ul/ lbg' kg]{5 .

 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% åf/f ;+zf]lwt .


33
www.lawcommission.gov.np

^(= k|fljlws ;xof]u lbg]M s'g} pkef]Qmf ;d"x, k§fjfnf, wfld{s lgsfo, ;d"x jf ;d'bfo jf
lghL jgsf] wgLn] ;fd'bflos jg, sa'lnotL jg, wfld{s jg jf lghL jgsf] ljsf; /
;+/If0fsf] nflu s'g} k|fljlws ;xof]u dfu u/]df ;DalGwt lhNnf jg clws[tn] To:tf]
k|fljlws ;xof]u pknAw u/fO{ lbg ;Sg]5 .
&)= jg If]qdf k|j]z lgif]wM -!_ jg ;+/If0fsf] b[li6sf]0faf6 cfjZos b]lvPdf tf]lsPsf]
clws[tn] /fli6«o jg jf ;+/lIft jgsf] ;Dk"0f{ efu jf s'g} efudf lglZrt ;dosf] nflu
;"rgf k|sflzt u/L k|j]z lgif]w ug{ ;Sg]5 .
t/ tf]lsPsf] clws[tn] tf]lslbPsf] af6f]af6 cfjt hfjt ug{ o;n] s'g} k|ltaGw
nufPsf] dflgg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgif]w u/]sf] If]qdf lgif]wf1f pNnª\3g u/L k|j]z ug]{nfO{
kf“r ;o ?k}of“;Dd hl/afgf jf Ps dlxgf;Dd s}b jf b'j} ;hfo x'g]5 .
&)s=k|ltaGw nufpg ;Sg]M g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L h}ljs ljljwtf
/ jftfj/0f ;+/If0fsf] k|of]hgsf] nflu tf]lsPsf] jg k}bfjf/sf] ;°ng, s6fg, pkef]u,
cf];f/k;f/, laqmL ljt/0f jf ljb]z lgsf;Ldf k|ltaGw nufpg ;Sg]5 .
&)v=;z:q jg /Ifs ;DaGwL Joj:yfM -!_ g]kfn ;/sf/åf/f ;+/lIft / Jojl:yt jgsf]
;'/Iffsf] nflu dGqfnon] ;z:q jg /Ifssf] Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;z:q jg /Ifssf] lgo'lQm, ;]jfsf] zt{ / ;'ljwf
;DaGwL Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .

&!= c;n lgotn] sfd u/]sf]df arfpM o; P]gn] lbPsf] clwsf/sf] k|of]u c;n lgotn] u/]sf]df
s'g} klg ;/sf/L sd{rf/L JolQmut tj/n] pQ/bfoL x'g] 5}g .

 &!s= ;'/fsLnfO{ k'/:sf/ lbg] M o; P]g adf]lhdsf] s;"/ x'g nfu]sf] ;'/fs lbg] jf ck/fwL kqmfp
ug{ ;xof]u ug]{ ;+:yf jf JolQmnfO{ s;'/bf/nfO{ x'g] hl/afgfsf] bz k|ltzt k'/:sf/ :j?k
lbOg]5 .

 klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
34
www.lawcommission.gov.np

 &!v= jGohGt'af6 x'g] Iflt jfkt /fxt lbOg] M tf]lsPsf jGohGt'sf] sf/0fn] s;}sf] wghgsf]
Iflt ePdf To:tf] Iflt jfkt tf]lsP adf]lhd kLl8tnfO{ /fxt lbOg]5 .
 &!u= p4f/ s]Gb| :yfkgf ug{ ;Sg] M ;d:ofu|:t, g/eIfL, 3fOt] / 6''x'/f jGohGt' tyf kIfLsf]
p4f/sf nflu tf]lsP adf]lhd p4f/ s]Gb|sf] :yfkgf u/L ;~rfng ug{ ;lsg]5 .
 &!3= clwsf/ k|Tofof]hg M s'g} lgsfo jf clwsf/Ln] o; P]g adf]lhd cfkm"nfO{ k|fKt clwsf/
cfkm" dftxtsf] s'g} lgsfo jf clwsf/Ln] k|of]u ug{ kfpg] u/L k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
t/ d'2fsf] sf/afxL / lsgf/f ug]{ o; P]g adf]lhdsf] clwsf/ k|Tofof]hg x'g] 5}g .
&@= lgod agfpg] clwsf/M o; P]gsf ljleGg kl/R5]bdf pNn]lvt p2]Zo k"lt{ ug{sf] nflu
g]kfn ;/sf/n] cfjZos lgodx? agfpg ;Sg]5 .
 &@s= sfo{ljlw, lgb]l{\zsf tyf dfkb08 agfpg ;Sg]M o; P]g tyf o; P]g cGtu{t ag]sf]
lgodfjnLsf] sfof{Gjog ug{ dGqfnon] sfol{\jlw, lgb]l{\zsf tyf dfkb08 agfO{ nfu" ug{
;Sg]5 .
&#= aflemPdf ug]{M of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf lgodx?df n]lvPsf]df ;f]xL adf]lhd /
c?df k|rlnt sfg"g adf]lhd x'g]5 .
&$= vf/]hL / arfpM -!_ b]xfosf P]gx? vf/]h ul/Psf 5g\M–
-s_ jg P]g, @)!*
-v_ jg ;+/If0f -ljz]if Joj:yf_ P]g, @)@$
-@_ of] P]g k|f/De x'g'eGbf cl3 jg P]g, @)!* / jg ;+/If0f -ljz]if Joj:yf_ P]g,
@)@$ / pQm P]g adf]lhd agfOPsf] lgod jf lgsflnPsf] cfb]z cGtu{t ul/Psf] sfd o;}
P]g cGtu{t eP u/]sf] dflgg]5 .

 s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% 4f/f ;+zf]lwt .


b«i6Jo M– -!_ s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)%% åf/f ?kfGt/ ePsf zAbx?M–
ælhNnf ;/sf/L clwjQmfÆ sf] ;§f ælhNnf GofoflwjQmfÆ .
-@_ ljz]if cbfnt P]g, @)%( åf/f ?kfGt/ ePsf zAbx?M–
æljz]if cbfnt P]g, @)#!Æ sf] ;§f æljz]if cbfnt P]g, @)%(Æ .
-#_ s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^# åf/f ?kfGt/ ePsf zAbx?M–
æ>L % sf] ;/sf/Æ sf] ;§f æg]kfn ;/sf/Æ .
-$_ s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% åf/f ?kfGt/ ePsf zAbx?M–
-s_ “Onfsf jg sfof{no” sf] ;§f “;j l8lehg jg sfof{no”,
-v_ “lhNnf jg sfof{no” sf] ;§f “l8lehg jg sfof{no”,
-u_ “lhNnf jg clws[t” sf] ;§f “l8lehgn jg clws[t”,
-3_ “If]qLo jg lgb]{zs” sf] ;§f “k|b]z jg lgb]{zs” /
35
www.lawcommission.gov.np

-ª_ “If]qLo jg lgb]{zgfno” sf] ;§f “lgb]{zgfno”.


36

You might also like