მილენა სიჭინავა (შუალედური)

კაზუსი N3
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 27 ივლისს
კონსტიტუციური სარჩელით მიმართა საქართველოს მოქალაქე ხ. წოწორიამ
საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1455-ე მუხლის არაკონსტიტუციურად ცნობის
მოთხოვნით საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან
მიმართებით.
სადავო ნორმის მიხედვით „სამკვიდროს გაყოფისას თითოეული მემკვიდრის
წილში ჩაითვლება იმ ქონების ღირებულება, რომელიც მან საჩუქრის სახით მიიღო
მამკვიდრებლისაგან სამკვიდროს გახსნამდე ხუთი წლის განმავლობაში“.
მოსარჩელის განმარტებით, სადავო ნორმით, კანონმდებელი არა მარტო იმ
მემკვიდრეს ზღუდავს, რომელიც სამკვიდროს გახსნამდე 5 წლით ადრე
მამკვიდრებელისაგან ჩუქებით მიიღებს ქონებას, არამედ თავად მამკვიდრებელსაც.
ამგვარი რეგულაცია აიძულებს მამკვიდრებელს, თავი შეიკავოს სიცოცხლეში თავისი
ერთ-ერთი მემკვიდრისათვის ქონების ჩუქებისგან, იმის შიშით, რომ გარდაცვალების
შემდეგ ამ მემკვიდრის წილი შემცირდება სხვა მემკვიდრის სასარგებლოდ. გარდა
ამისა, იმ მემკვიდრეთა უფლებები, რომლებსაც მამკვიდრებლისგან ჩუქებით ქონება
არ მიუღიათ, დაცულია როგორც ანდერძის არარსებობის პირობებში ქონების
თანაბრად განაწილებით, ისე ანდერძის არსებობის პირობებში - სავალდებულო წილის
მიღებით. შესაბამისად, ამ გარემოების გათვალისწინებით, არავითარ აუცილებლობას
აღარ წარმოადგენს მამკვიდრებლის და იმ მემკვიდრის დამატებით შეზღუდვა,
რომელმაც მამკვიდრებლის სიცოცხლის ბოლო 5 წლის განმავლობაში ჩუქების
ხელშეკრულება გააფორმა მამკვიდრებელთან.
შეაფასეთ სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-
19 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით.

კაზუსის ამოხსნა
კაზუსი ამოსახსნელად აუცილებელია, ცალცალკე განვიხილოთ საქართველოს
სამოქალაქო კოდექსის 1455-ე მუხლისა და საქართველოს კონსტიტუციის მე-19
მუხლის შინაარსი, მათი საერთო ანალიზი მოგვცემს საბოლოო დასკვნის გაკეთების
შესაძლებლობას.
საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1455-ე მუხლის მიხედვით ,, სამკვიდროს
გაყოფისას თითოეული მემკვიდრის წილში ჩაითვლება იმ ქონების ღირებულება,
რომელიც მან საჩუქრის სახით მიიღო მამკვიდრებლისგან სამკვიდროს გახსნამდე 5
წლის განმავლობაში.“
საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1306-ე მუხლის მიხედვით
გარდაცვლილი პირის (მამკვიდრებლის) ქონების გადასვლა სხვა პირებზე
(მემკვიდრეებზე) ხორციელდება კანონით ან ანდერძით, ანდა ორივე საფუძვლით. სსკ-
ის 1344-ე მუხლით კი ფიზიკურ პირს შეუძლია სიკვდილის შემთხვევისათვის თავისი
ქონება ან მისი ნაწილი ანდერძით დაუტოვოს ერთ ან რამდენიმე პირს, როგორც
მემკვიდრეთა წრიდან, ისე გარეშე პირებსაც. ზოგადად, სამკვიდროს გახსნის
საფუძველია მამკვიდრებლის გარდაცვალება, სწორედ გარდაცვალების მომენტიდან
იწყება გაყოფის პროცესი იმ ანდერძის გათვალისწინებით, რასაც მამკვიდრებელი
ადგენს სიცოცხლეშივე. ანდერძი წარმოადგენს პიროვნების გამოხატულ ნებას რომ
მისი ქონება გარდაცვალების შემდგომ ისე იქნეს განკარგული და გაყოფილი როგორც
მას სურდა სიცოცხლეშივე. ამდენად ანდერძის აღსრულებით სრულდება
მამკვიდრებლის ნამდვილი ნება.
ანდერძი არსებობს იმისთვის, რომ მამკვიდრებელმა იმ პროპორციით შეძლოს
ქონების იმ ადამიანებზე გადანაწილება როგორც მას სურს, თუ უნდა რამდენიმე
მემკვიდრეზე გაყოს ქონება და თითოეულმა მიიღოს სხვადასხვა წილი ანდერძია
ზუსტად ამისი გარანტი რომ კანონის ძალით მისი ეს ნება განხორციელებულ იქნება.
ამდენად როცა კანონი მაკვიდრებელს ართმევს უფლებას სამკვიდროს
პროპორციები თავად განსაზღვროს ამით ის ზღუდავს მის სამემკვიდრეო უფლებებს,
რაც თავად ანდერძის ინსტიტუტს უქმნის საფრთხეს. ვინაიდან ანდერძის უფლება
ზუსტად იმას გულისხმობს რომ პირმა თავად გადაწყვიტოს მისივე ქონების ბედი.
კანონით გათვალისწინებული ნებისმიერი შეზღუდვა უნდა ემყარებოდეს გარკვეულ
გარემოებებს,უნდა იყოს ობიექტური და ემსახურებოდეს კონკრეტულ მიზნებს, ამ
შემთხვევაში შეზღუდვის რაიმე გამამართლებელი საფუძვლი არაა გამოკვეთილი,
მუხლში არ დევს არანაირი წინაპირობა, რაც გაამართლებდა აღნიშნულ შეზღუდვას
კანონის მხრიდან, როგორც მამკვიდრებელზე ასე მემკვიდრეზე.
იმისთვის რომ უფრო დეტალურად გავცეთ პასუხი კითხვებს უნდა გაკვიხილოთ
ყველა გარემოება რასაც კანონმდებელი ეყრდნობოდა ამ მუხლის შემუშავებისას,
ამასთან მნიშვნელოვანია საკუთეების უფლლების განხილვა და მისი მახასიათებლების
დადგენა საერთო სამემკვიდრეო თავთან მიმართებით.
საკუთრების უფლება კონსტიტუციით აღარებული უფლებაა კერძოდ მე-19
მუხლის მიხედვით საკუთრებისა და მემკვიდრეობის უფლება აღიარებული და
უზრუნველყოფილია. რაც გულისხმობს რომ ყველა ადამიანს აქვს უფლება
ფლობდეს,სარგებლობდეს და განკარგავდეს მის საკუთრებასში არსებულ უძრავ და
მოძრავ ქონებს კანონით დაშვებული რეგულაციების შესაბამისად. ამავე მუხლში
მითითებულია რომ საკუთების უფლების შეზღუდვა დასაშვებია თუ სახეზე იქნება
აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება. კონკრეტულ კაზუსთან მიმართებით
დასადგენია რამდენადაა სახეზე აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება რაც
გაამართლებდა აღნიშნულ შეზღუდვებს.
კაზუსის მიხედვით აშკარაა რომ მესაკუთეს და შემდგომ მამკვიდრებელს
ეზღუდება საკუთრების განკარგვის უფლება ვინაიდან პირი ნივთის გასხვისებიდან 5
წლის განმავლობაში თუ გარდაიცვლება კანონი არ ითვალისწინებს მის ნებას და უკვე
გასხვისებულ ქონებას სამკვიდრო წილში თვლის. საქართველოს სამოქალაქო
კოდექსის 1328-ე მუხლის მიხედვით სამკვიდრო (სამკვიდრო ქონება) შეიცავს
მამკვიდრებლის როგორც ქონებრივი უფლებების (სამკვიდრო აქტივი), ისე
მოვალეობების (სამკვიდრო პასივი) ერთობლიობას, რომელიც მას ჰქონდა სიკვდილის
მომენტისათვის. სამკვიდროში შედის საერთო საკუთრების წილი, რომელიც
მამკვიდრებელზე მოდიოდა, ხოლო, თუ ქონების გაყოფა ნატურით შეუძლებელია,
მაშინ – ამ ქონების ღირებულება
 მივყვეთ თანამიმდევრულად, თუ მამკვიდრებელი გარდაცვალებამდე 5 წლის
განმავლობაში გააჩუქებს ქონებს მის მემკვიდრეზე მაგალითად სახლს და საჯარო
რეესტრში დაარეგისტრირებს აღნიშნულს, მესაკუთრე გამოხატავს ნამდვილ ნებას
საკუთრება გადავა მეორე პიროვნებაზე ჩუქების ხელშეკრულების საფუძველზე რაც
გამჩუქებელს ართმევს საკუთრებაზე ყველანაირ უფლება ანუ ნივთი გადის მისი
საკუთრებიდან და გადადის დასაჩუქრებული საკუთრებაში. ანუ ეს ნივთი ლოგიკურად,
ვინაიდან უკვე აღარაა ამ პიროვნების საკუთრება არ შეიძლება ჩაითვალოს მის
სამკვიდრო ქონებაში, ამდენად როცა სამკვიდრო იხსნება გადანაწილებას უნდა
ექვემდებარებოდეს ის ქონება რომელიც რეალურად გარდაცვალების მომეტისთვის
იყო მამკვიდრებლის საკუთრებაში. აღსანიშნავია გარემოებები რომ აღნიშნულ
საკითხთან დაკავშირებით არსებობს უზენაესი სასამართლოს რამდენიმე
გადაწყვეტილება სადაც ჩანს ერთგვაროვანი პრაქტიკა 2010 წლის გადაწყვეტილებაში
ნათქვამია რომ „ნაჩუქარი ქონების ღირებულების გათვალისწინება ნიშნავს
მემკვიდრის წილის სწორედ ამ ღირებულების ფარგლებში შემცირებას, ანუ თუ
მემკვიდრემ ჩუქებით მიიღო 1000 ლარის ქონება, მისი წილი სამკვიდრო სწორედ ამ
ქონებით შემცირდება. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მამკვიდრებლის მიერ გაჩუქებულ
ქონებასთან დაკავშირებით სხვა რამე დათქმას კანონი არ ადგენს. სამკვიდროში
ნაჩუქარი ქონების შეტანა უზრუნველყოფს სხვა მემკვიდრეების ინტერესების დაცვას იმ
მიმართებით, რომ ადრე დასაჩუქრებულ მემკვიდრეს საჩუქრის ღირებულება მისაღებ
სამკვიდროში ჩაეთვლება და მისი წილი ამ ფარგლებში შემცირდება, რაც
პროპორციულად სხვა მემკვიდრეთა წილის გაზრდას გამოიწვევს“.აღნიშნული
მართალია ემსახურება წილთა გათანაბრების პრინციპს, სსკ-ის 1473-ე მუხლი-
მემკვიდრეები, რომლებიც მოწვეულნი იქნებიან სამკვიდროს მისაღებად, ვალდებულნი არიან
წილთა გათანაბრებისათვის გაყოფამდე სამკვიდროს მიათვალონ ყოველივე ის, რაც მათ
მიიღეს მამკვიდრებლისაგან მის სიცოცხლეში მშობლების ქონებიდან გამოყოფის სახით, თუ
მამკვიდრებელს სხვა რამ არ დაუდგენია. მაგრამ, ვფიქრობ აღნიშნული ცდება ამ
პრინციპის განმარტების სფეროს ვინაიდან წილთა გათანაბრების ამ მუხლის
პირველწყარო არის გერანიის სამოქალაქო კოდექსის 2050-ე პარაგრაფი უნდა
ვიხელმძღვანელოთ ამ პარაგრაფის მიზნებით რაც გულისხმობს შემდეგს, კერძოდ
მოცემულ ნორმაში იგულისხმება ის შემთხვევა, როდესაც მამკვიდრებელი,
სიცოცხლეშივე ერთ-ერთ მემკვიდრეს წინასწარ საკუთრებაში გადასცემს ქონების იმ
ნაწილს, რომელსაც ეს უკანასკნელი მიიღებდა სამკვიდროს გახსნის შემთხვევაში.
ამრიგად, ვინაიდან, მომავალმა მემკვიდრემ წინასწარ მიიღო თავისი წილი ქონება,
აღნიშნული გარემოება მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული სამკვიდროს გახსნის და
სამკვიდრო ქონების გაყოფის დროს. გერმანული სამართლის მიხედვით, მემკვიდრემ
მამკვიდრებლის სიცოცხლეში მიღებული ქონება სამკვიდრო მასაში კი არ უნდა
შეიტანოს, არამედ გაითვალისწინოს ის გარემოება, რომ მან თავისი წილი ქონება უკვე
მიიღო და დამატებით ქონებაზე პრეტენზია არ უნდა განაცხადოს, ხოლო, თუ კანონით
მას უფრო მეტი ეკუთვნის, იგი დამატებით, სამკვიდროდან მიიღებს თავის წილ
ქონებას, რათა მემკვიდრეთა წილები გათანაბრდეს. მკაფიოდ უნდა იყოს გამოხატული
ნება იმის შესახებ, რომ მამკვიდრებელი თავისივე სიცოცხლეში მომავალ კანონით
მემკვიდრეს გადასცემს თავის წილსამკვიდრო ქონებას, რაც შემდგომში სამკვიდროს
გახსნისა და სამკვიდროს გამოყოფის დროსუნდა იქნეს გათვალისწინებული. თუ ეს
ნება ასე მკაფიოდ არ არის გამოხატული, მაშინ იგულისხმება, რომ იდება
ჩვეულებრივი ჩუქების ხელშეკრულება.
 მამკვიდრებლს რომ ნდომოდა გაჩუქებული ქონების სამკვიდროში ჩათვლა ამას
ისედაც გააკეთებდა, გაითვალისწინებდა და წილობრივადაც ისე გადაანაწილებდა
რომ მემკვიდრეს იმდენი შეხვედროდა რამდენიც სურდა, სსკ-ის 1348-ე მუხლის
მიხედვით მოანდერძეს შეუძლია ანდერძით განსაზღვროს ანდერძით დანიშნულ
მემკვიდრეთა წილი სამკვიდროდან, ან მიუთითოს, თუ რომელ მემკვიდრეზე
კონკრეტულად რომელი ქონება გადავა. სიცოცხლეში გადაცემული ქონება სწორეთ ამ
მიზეზით არ უნდა ითვლებოდეს სამკვიდროში ვინაიდან ის უკვე აღარაა
მამკვიდრებლის საკუთრება, ასევე შეუძლებელია იმის დადგენა პიროვნება როდის
გარდაიცვლება არავინაა დაზღვეული უბედური შემთხვევისგან, ანდერძით ამ მიზეზით
დგება რომ პირმა სიკვდილის შემდეგაც გამოხატოს ნება და განკარგოს თავისი
ქონება. თუ კანონი პიროვნებას აძევს უფლებას მის საკუთრებაში არსებული ქონება
სიცოცხლეში განკარგოს თავისუფლად გაყიდოს, გააჩუქოს და ა.შ გაურკვეველია
რატომ უნდა დაადგინოს ზღუდვა ანდერძზე რომელიც პირმა შეადგინა საღ გონებაზე
ყველა წესის დაცვით და ასევე გამოხატავს მის სამართლებრივ ნებას. როდესაც სახეზე
არ არის მამკვიდრებლის ნება,არ არსებობს ანდერძი, ან მამკვიდრებლის მიერ
განხორციელებული სხვა ქმედება, რაც მის ნებას გამოხატავს, როგორც ამ შემთხვევაში
მის მიერ გარდაცვალებამდე დადებული ჩუქების ხელშეკრულება, მაშინ
გამართლებულია სახელმწიფოს მიერ მემკვიდრეების წილების გათანაბრება. სწორედ
ამას ემსახურება კანონიერი მემკვიდრეების ინსტიტუტიც და „გათანაბრების
პრინციპიც“ - როდესაც არ არსებობს მამკვიდრებლის მიერ აშკარად გამოხატული
ნება. მაგრამ როდესაც ის არსებობს, მისი გარდაცვალების შემდეგ არ უნდა ხდებოდეს
მისი უგულებელყოფა, აღნიშნული გაუმართლებლად არღვევს მამკვიდრებლის
კანონიერად გამოხატულ ნებას.
ვფიქრობ ამ მუხლით კანონი სრულიად დაუსაბუთებლად ართმევს საკუთრების
განკარგვის უფლებას პიროვნებას. თუ პირი გამოხატავს ნების ავტონომიაზე
დაფუძნებულ ნამდვილ ნებას და ასხვისებს ქონებას მის ერთ-ერთ მემკვიდრეზე ეს მისი
სურვილით ძალდაუტანებლად ხდება და სახელმწიფო არ უნდა ჩაერიოს ამ უფლებაში,
ვინაიდან არ ჩანს რაიმე საზოგადოებრივი ინეტერესი რითაც გამართლებული
იქნებოდა აღნიშნული ჩარევა რადგან საქმე ეხება კერძოსამრთლებრივ
ურთიერთობებს სახელმწიფოს მხრიდან ამ სახის ჩარევა რომელიც არა მხოლოდ
საკუთრებას არამედ მემკვიდრეობის უფლებასაც ზღუდავს ვფიქრობ პიროვნების
უფლებებს გაუმართლებლად არღვევს. აქ საქმე რომ გვქონდეს მოტყუებასთან, უღირს
მემკვიდრესთან, გარდაცვლილი პირის ნების არასწორ გაგებასთან ან სხვა ისეთ
გარემოებასთან რაც ეჭვქვეშ დააყენებდა პიროვნების საღ აზრს ან მის მიერ რეალობის
სწორ აღქმას, მაშინ ნორმის ასეთ შეზღუდვას გარკვეული მიზნით გავამართლებდით,
თუმცა მსგავს შე,თხვევაში კოდექსის სხვა ნორმებზე დაყრდნობა გარიგების
ბათილობითვის უფრო რელევანტური იქნებოდა ვიდრე ამ ნორმის. შესაბამისად თუ
პიროვნებები გარიგების დადებისას იფიქრებენ იმაზე იმაზე რომ შესაძლოა ამ
გარიგებამ ვინიცობაა და მომდევნო 5 წელიწადში გარდაცვალების შემთხვევაში
შიძლება გავლენა იქონიოს პიროვნების ანდერძზე საერთოდ არ დადებენ მსგავსი
სახის გარიგებას, რაც თავის მხრივ შაფერხებს სამოქალაქო ბრუნვას.
ამდენად, ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, დასკვნის სახით ვიტყვი
რომ აღნიშნული მუხლი კერძოდ სსკ 1455-ე მუხლი შესაბამობაში არ არის
საქართველოს კონსტიტუციის 19-ე მუხლთან, ვინაიდან თავად მუხლში არანაირი
წინაპირობა არ დევს რითაც აღნიშნული ჩარევა გამართლდებოდა, ამდენად,
ვფიქრობ, კანონმდებელმა ან უნდა გააუქმოს აღნიშნული ან უნდა შეცვალოს მუხლის
ფორმულირება ისე რომ არ დაირღვეს არც მამკვიდრებლის ნება საანდერძო წილების
გადანაწილებაზე და არც მემკვიდრის სამართლებრივი ინტერესები.