სამართალი

პრეზენტაცია

მემკვიდრეობა ანდდერძით
ლანა მიშველიანი
მემკვიდრეობა ანდერძით 81. ანდერძის ცნება და შინაარსი ანდერძი სპარსული
წარმოშობის სიტყვაა და ნიშნავს პირის უკანასკნელ ნება-სურვილს, მითითებას ან
დანაბა რებს. ამ ტერმინის დამკვიდრებამდე საქართველოში იმავე მნიშვნელობით
იხმარებოდა ტერმინი „აღთქუმა“. მართალია, იგი უმეტესად პირთა შორის
შეთანხმებას ნიშნავდა, მაგრამ ანდერძის მნიშვნელობაც ჰქონდა'. სამემკვიდრეო
ურთიერ თობათა ფართოდ განვითარებამ „ანდერძის“ საყოველთაოდ დამკვიდრება
განაპირობა. მისი ზოგადი ცნება განსაზღვრუ ლია ივ. ჯავახიშვილის მიერ, რომლის
მიხედვითაც „ჩვეუ ლებრივ განსაცდელის მოლოდინში მყოფის ან მომაკვდავის,
სიტყვიერად თუ წერილობით გამოთქმულს, სიკვდილის შემ დგომ ასასრულებლად
განკუთვნილს, უკანასკნელის ნების გამოცხადებას, ანდერძი ეწოდება“. იგივე
მნიშვნელობითაა ანდერძი განმარტებული იოანე ბაგრატიონისა და სულხან საბა
ორბელიანის ლექსიკონებში. ანდერძის აღნიშნულ ცნებას ეყრდნობა თანამედროვე
სამოქალაქო კანონმდებლობა. სამოქალაქო კოდექსის 1344-ე მუხლის მიხედვით,
„ფიზიკურ პირს შეუძლია სიკვდილის შემ თხვევისათვის თავისი ქონება ან მისი
ნაწილი დაუტოვოს ერთ ან რამდენიმე პირს როგორც მემკვიდრეთა წრიდან, ისე
გარეშე პირებსაც“. ამ ნორმაში ანდერძის რამდენიმე სპეციფიკურ
თანამედროვე სამოქალაქო კანონმდებლობა. სამოქალაქო კოდექსის 1344-ე
მუხლის მიხედვით, „ფიზიკურ პირს შეუძლია სიკვდილის შემ თხვევისათვის
თავისი ქონება ან მისი ნაწილი დაუტოვოს ერთ ან რამდენიმე პირს როგორც
მემკვიდრეთა წრიდან, ისე გარეშე პირებსაც“. ამ ნორმაში ანდერძის
რამდენიმე სპეციფიკურ
მამკვიდრებლის საანდერძო ნება გამოვლენილ უნდა იქნეს კანონით
დადგენილი ფორმით. აუცილებელი ფორმის დაუცველობა ანდერძის
გაბათილების საფუძველს წარმოად გენს. ეს ბუნებრივიცაა. ანდერძის
შედგენა არსებითად ეხება არა მარტო მოანდერძის, არამედ მასთან
დაკავშირებული სხვა პირების მნიშვნელოვან ინტერესებს. მოანდერძე
დაინტერესე ბულია იმაში, რომ ანდერძის აღსრულების დროს არ მოხდეს
მისი ნების შეცვლა, რომ სამკვიდრო ქონების ბედი განისაზ ღვროს ისე,
როგორც მას სურდა. თავის მხრივ, მემკვიდრეები არა მარტო მატერიალური,
არამედ ზნეობრივ-ეთიკური და თუნდაც სამართლებრივი მოსაზრებებით
დაინტერესებული უნდა იყვნენ მოანდერძის უკანასკნელი ნების მართლზომი
ერად განხორციელებით. სწორედ ამისათვისაა აუცილებელი სამკვიდროს
დამტოვებლის ნების მკვეთრად, გასაგებად და არაორაზროვნად გამოხატვა
ანდერძში. უნდა არსებობდეს სრული გარანტია იმისა, რომ ანდერძის
შედგენის შემდეგ არ მოხდება მისი შინაარსის გაყალბება და მოანდერძის
ნების დამახინჯება. ისტორიულად ანდერძის როგორც ზეპირი, ისე წერი
ლობითი ფორმებია ცნობილი. პირველად ზეპირი ფორმა აღ მოცენდა.
რომაული სამართლის მიხედვით გავრცელებული
მამკვიდრებლის საანდერძო ნება გამოვლენილ უნდა იქნეს კანონით
დადგენილი ფორმით. აუცილებელი ფორმის დაუცველობა ანდერძის
გაბათილების საფუძველს წარმოად გენს. ეს ბუნებრივიცაა. ანდერძის
შედგენა არსებითად ეხება არა მარტო მოანდერძის, არამედ მასთან
დაკავშირებული სხვა პირების მნიშვნელოვან ინტერესებს. მოანდერძე
დაინტერესე ბულია იმაში, რომ ანდერძის აღსრულების დროს არ მოხდეს
მისი ნების შეცვლა, რომ სამკვიდრო ქონების ბედი განისაზ ღვროს ისე,
როგორც მას სურდა. თავის მხრივ, მემკვიდრეები არა მარტო
მატერიალური, არამედ ზნეობრივ-ეთიკური და თუნდაც სამართლებრივი
მოსაზრებებით დაინტერესებული უნდა იყვნენ მოანდერძის უკანასკნელი
ნების მართლზომი ერად განხორციელებით. სწორედ ამისათვისაა
აუცილებელი სამკვიდროს დამტოვებლის ნების მკვეთრად, გასაგებად და
არაორაზროვნად გამოხატვა ანდერძში. უნდა არსებობდეს სრული
გარანტია იმისა, რომ ანდერძის შედგენის შემდეგ არ მოხდება მისი
შინაარსის გაყალბება და მოანდერძის ნების დამახინჯება. ისტორიულად
ანდერძის როგორც ზეპირი, ისე წერი ლობითი ფორმებია ცნობილი.
პირველად ზეპირი ფორმა აღ მოცენდა. რომაული სამართლის მიხედვით
გავრცელებული
ანდერძის თავისუფლების პრინციპისათვის დამახასი ათებელ თავისებურებას ოდითგანვე
წარმოადგენდა მისი აბსოლუტური ხასიათის ერთგვარი შეზღუდვა. მოანდერძეს არ უნდა
ჰქონოდა მთელი თავისი ქონების ანდერძით მემ კვიდრეთა შორის სრულად განაწილების
უფლება. ქონე ბის განსაზღვრული ნაწილი უნდა დარჩენილიყო ანდერძის მიღმა და
გამოყენებულიყო ოჯახის წევრთა ინტერესების უზრუნველსაყოფად. მათ გარანტირებული
უნდა ჰქონოდათ მოანდერძის ქონებიდან წინასწარ განსაზღვრული წილის მიღების
შესაძლებლობა. მას მემკვიდრეობაში სავალდებულო 82 წილი ერქვა. ანდერძის
თავისუფლების ასეთი შეზღუდვა დღემდე მემკვიდრეობის სამართლის პროგრესულ ნიშნად
ითვლება. ამგვარად, სავალდებულო წილი მემკვიდრეობაში ნიშნავს მოანდერძის ქონებიდან
კანონით განსაზღვრული პირების მიერ წინასწარ დადგენილი ოდენობით წილის მიღების

მიერ წინასწარ დადგენილი ოდენობით წილის მიღების უფლებას, ანდერძის შინაარსის

მიუხედავად. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1371-ე მუხლის საფუძველზე
მამკვიდრებლის შვილებს, მშობლებსა და მეუღლეს, ანდერძის შინაარსის მიუხედავად,
ეკუთვნით სავალდებულო წილი, რომელიც უნდა იყოს იმ წილის ნახ ევარი, რაც თითოეულ
მათგანს კანონით მემკვიდრეობის დროს ერგებოდა. ამ ნორმიდან გამომდინარე,
სავალდებულო წილის მიღების უფლება გააჩნიათ მამკვიდრებლის შვილებს, მშობლებსა და
მეუღლეს. მისი ოჯახის სხვა წევრები მსგავსი უფლებით არ სარგებლობენ. სავალდებულო
წილის ოდენო ბაც განსაზღვრულია. იგი უნდა იყოს იმ ქონების ნახევარი, რასაც აღნიშნული
პირები მიიღებდნენ ანდერძი რომ არ ყოფილიყო. სავალდებულო წილის მიღების უფლება
არა აქვთ უღირს მემკვიდრეებს. მათ, საერთოდ, ჩამორთმეული აქვთ მემკვიდრეობის
უფლება. შესაძლებელია, მოანდერძემ ანდერძით მემკვიდრედ გაითვალისწინა მაგალითად,
მეუღლე, და სამკვიდრო ქო ნების ნაწილი მას დაუტოვა. მეუღლეს ყოველთვის ექნება მისთვის
ანდერძით დატოვებული ქონების კუთვნილ სავალ დებულო წილამდე გაზრდის მოთხოვნის
უფლება. განსახვავებული წესი არსებობდა ადრე მოქმედი კანონ მდებლობის მიხედვით.
სხვაგვარად იყო განსაზღვრული სავალდებულო წილის უფლების სუბიექტები და წილის
საანდერძო განკარგულებათა შორის მნიშვნელოვანი ად გილი უკავია
საანდერძო დანაკისრს. იგი მოანდერძის ნების სრულად გამოხატვისა და
სამკვიდრო ქონების რაციონალუ რად განკარგვის საშუალებას
წარმოადგენს. მისი ძირითადი არსი იმაში მდგომარეობს, რომ
მოანდერძეს შეუძლია დააკის როს მემკვიდრეს ერთი ან რამდენიმე პირის
სასარგებლოდ რაიმე ვალდებულების შესრულება სამკვიდროს ხარჯზე.
საანდერძო დანაკისრი მემკვიდრეობითი სამართლის უძველესი
ინსტიტუტია. იგი სრულყოფილი სახით რომის სამართლის ეპოქაში
ჩამოყალიბდა და დღემდე თითქმის უცვლელად არსებობს. მაშინდელი
სამართლის მიხედვით მოანდერძეს შეეძლო ანდერძში აღენიშნა, რომ
სამკვიდრო ქონებიდან განსაზღვრული ნაწილი გადასულიყო არა მემ
კვიდრის, არამედ სხვა პირთა ხელში. ასეთ განკარგულებას ლეგატი
(Legatum) ეწოდებოდა. ლეგატის დანიშნულება იყო ლეგატარისათვის ანუ
საანდერძო დანაკისრის მიმღებისათ ვის განსაზღვრული სარგებლის
მოტანა. იგი გამორიცხავდა მემკვიდრის მდგომარეობის გაუარესებას. თუ
ასეთი რამ გამოვლინდებოდა, ლეგატი ბათილად ცხადდებოდა. ამიტომ
სავსებით ბუნებრივად ითვლებოდა ის, რომ მემკვიდრე არა მარტო
ვალდებული იყო ლეგატარისათვის გადაეცა გარკვეუ ლი ნივთი, არამედ
დახმარებოდა მის მიღებაში და ხელი არ შეეშალა სერვიტუტისა თუ
უზუფრუქტის გამოყენებაში
ანდერძით მემკვიდრე სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტი ხდება მხოლოდ სამკვიდროს
გახსნის შემდეგ. მა ნამდე, სამკვიდრო ქონების მიმართ შეუზღუდავი უფლებებით სარგებლობს
მხოლოდ მამკვიდრებელი. რადგან ამ უფლებათა სამომავლო განკარგვის ყველაზე
ეფექტური ფორმა ანდერძია, 107 ყოველთვის შეიძლება მისი შეცვლა ან მოშლა ანუ გაუქმება
მოანდერძის ნების გათვალისნინებით. სამოქალაქო კოდექსის 1398-ე მუხლში მოცემულია
ანდერძის შეცვლისა და მოშ ლის საშუალებები. ანდერძის შეცვლა შესაძლებელია ახალი
ანდერძის შედგენით. მოანდერძეს ახალ ანდერძში შეუძლია მიუთითოს, თუ რა ცვლილებები
შეაქვს ძველ ანდერძში. თუ ახალ ანდერძში ცვლილებების შესახებ არაფერია აღნიშნული,
მაშინ გაუქმებულად ჩაითვლება წინა ანდერძის ის წაწილი

მაშინ გაუქმებულად ჩაითვლება წინა ანდერძის ის ნაწილი, რომელიც ახალ ანდერძს

ეწინააღმდეგება; ახალი ანდერძი თუ მთლიანად ეწინააღმდეგება ძველს, იგულისხმება, რომ
ძველი ანდერძი მთლიანადაა გაუქმებული. ასევე შესაძლებელია მოანდერძემ მიუთითოს
ახალ ანდერძში, რომ ძველს მთლი ანად აუქმებს. ანდერძის გაუქმება ახალი ანდერძის
შედგენის გარდა, შესაძლებელია სანოტარო ორგანოში განცხადების შეტანით და ანდერძის
ყველა ეგზემპლარის მოსპობით. სანო ტარო ორგანოში განცხადება მხოლოდ მაშინაა
აუცილებელი, როცა გასაუქმებელი ანდერძი დადასტურებულია სანოტარო წესით.
განცხადების შეტანა შეიძლება ნებისმიერ სანოტარო ბიუროში, რომელიც ვალდებულია იგი
გადაუგზავნოს ან დერძის დამადასტურებელ სანოტარო ორგანოს. ადრინდელი ანდერძის
ეგზემპლარების მოსპობა ხდება მოანდერძისა და ნოტარიუსის მიერ. თუ მხოლოდ
მოანდერძესთან არსებული ეგზემპლარი მოისპო ან მასში გარკვეული ცვლილებები იქნა
შეტანილი გადაშლით ან შესაბამისი მინაწერების გაკეთებით, ეს არ გამოიწვევს ანდერძის
შეცვლას ან მოშლას. ანდერძის ეგზემპლარებიდან იურიდიული ძალა ნოტარიუსთან შენახულ
ანდერძს გააჩნია. ასეთი ეგზემპლარის მოსპობას ნოტარიუსი ახდენს მოანდერძის
განკარგულების საფუძველზე. ანდერძი, რომელიც გაუქმდა შემდგომში შედგენილი ან
დერძით, არ შეიძლება აღდგენილ იქნეს იმ შემთხვევაშიც კი
თუ უფრო გვიან შედგენილი ანდერძი შემდგომში გაუქმდება სანოტარო
ორგანოში განცხადების შეტანით. ჩვეულებრივ, ერთხელ გაუქმებული
ანდერძის აღდგენა ავტომატურად არ ხდება. ეს შესაძლებელია იმავე
შინაარსის ახალი ანდერძის შედგენის გზით. მაგრამ, როცა ახალი აუქმებს
ძველ ანდერძს, ახალი ანდერძი კი უქმდება მოანდერძის განცხადების
საფუძ ველზე ისე, რომ მესამე ანდერძი არ არის შედგენილი, ასეთ
შემთხვევაში პირველი ანდერძის აღდგენა დაუშვებელია. მაგალითად, თუ
მამკვიდრებელმა თავისი ქონება პირველად მეუღლეს უანდერძა, შემდგომ
მასზე გაბრაზებულმა იგივე ქონება ანდერძით საყვარელს მიაკუთვნა,
მაგრამ მეუღლეს თან შერიგებისას სანოტარო ორგანოს მიმართა მეორე ან
დერძის გაუქმების თაობაზე, ასეთ შემთხვევაში უკანასკნელი ანდერძი
გაუქმდება. მამკვიდრებლის მეუღლეს უფლება არა აქვს მოითხოვოს
პირველი ანდერძის აღდგენა და მისი აღი არება ანდერძით მემკვიდრედ.
მამკვიდრებლის მიერ რამდენიმე ანდერძის შედგენის შემთხვევაში,
მთავარია იმის გარკვევა, თუ რამდენად ეწი ნააღმდეგებიან ისინი
ერთმანეთს და როდისაა თითოეული
ანდერძის შედგენა და მისი კანონიერად გაფორმება ჯერ კიდევ არ ნიშნავს მამკვიდრებლის ნების სრულად
განხორ ციელებას. მთავარია, ანდერძით გათვალისწინებული განკარ გულებების შესრულება. ამიტომ
სამოქალაქო კოდექსი დეტა ლურად არეგულირებს ანდერძის აღსრულების პროცესს. 116 საერთო წესის
მიხედვით ანდერძის აღსრულება ევალებათ მემკვიდრეებს ასეთი მოვალეობა აკისრიათ მხოლოდ ანდერ
ძით მემკვიდრეებს, შესაძლებელია, ანდერძში მითითებული იყოს ერთი ან რამდენიმე მემკვიდრე,
რომელთაც ევალებათ ანდერძის აღსრულება. თუ ასეთი რამ მითითებული არ არის, შესაძლებელია, ერთ-
ერთ მემკვიდრეს მიენდოს ანდერძის აღსრულება. ასეთ შემთხვევაში საჭიროა სხვა მემკვიდრეთა
თანხმობა. ურთიერთშეთანხმების საფუძველზე მათ შეუთანხმობა. ურთიერთშეთანხმების საფუძველზე მათ
შეუ ძლიათ ანდერძის აღსრულება მიანდონ არამემკვიდრესაც. მაგალითად, მამკვიდრებლის ნათესავს,
მეგობარს და ა.შ. თუ ანდერძში არაფერია ნათქვამი ანდერძის კონკრეტული აღმსრულებლის შესახებ და
ვერც ანდერძით მემკვიდრეები შეთანხმდნენ ასეთი პირის შესახებ, მაშინ ანდერძის აღ სრულება ევალებათ
ყველა მემკვიდრეს თანაბრად. როცა მამკვიდრებელი ანდერძით ნიშნავს აღმსრულებელს, საჭიროა ამ
უკანასკნელის თანხმობა, თუ იგი არ არის ანდერძით მემ კვიდრეთა წრიდან. თანხმობა მან უნდა
გამოხატოს ანდერძზე გაკეთებული წარწერით ან ანდერძზე დართული განცხადებ ით. თუ ანდერძის
აღმსრულებლად მამკვიდრებელი ანდერძით მემკვიდრეს დანიშნავს, მისი თანხმობა საჭირო არ არის.
ანდერძის აღმსრულებლად დანიშნულ პირს, მიუხედავად იმისა, ანდერძით მემკვიდრეა იგი თუ გარეშე
პირი, ნებისმიერ დროს შეუძლია უარი თქას მოანდერძის მიერ დაკისრებული მოვალეობის შესრულებაზე.
ამისათვის საჭიროა მხოლოდ ის, რომ მან უარის თაობაზე წინასწარ გააფრთხილოს ანდერძით
მემკვიდრეები. მამკვიდრებელს შეუძლია თვითონ კი არ დანიშნოს ან დერძის აღმსრულებელი, არამედ
სხვას დაავალოს ეს ფუნქ ცია. ამისათვის აუცილებელია ანდერძში მიუთითოს იმ პირის შესახებ, რომელსაც
ავალებს ანდერძის აღმსრულებლის დანიშვნას
მადლობა ყურადღებისთვის!