თემა №1- ვალდებულების წარმოშობის საფუძვლები

ვალდებულებითი სამართალი აწესრიგებს ისეთ ვალდებულებებთან დაკავშირებულ ურთიერთობებს,

რომელთა დარღვევისთვისაც დამრღვევს სასამართლოს მეშვეობით შეიძლება დაეკისროს შესრულება ან
ზიანის ანაზღაურება.
სამოქალაქო-სამართლებრივი ვალდებულება - ეს არის განსაზღვრული სამართალურთიერთობა,
რომლის ძალითაც, ერთი პირი - მოვალე - ვალდებულია მეორე პირის - კრედიტორის სასარგებლოდ
განსაზღვრული მოქმედება შეასრულოს, ან თავი შეიკავოს მისი შესრულებისგან, ხოლო კრედიტორს
უფლება აქვს მოსთხოვოს მოვალეს ვალდებულების შესრულება.
ვალდებულებითი ურთიერთობა კერძოსამართლებრივი ურთიერთობაა, რომელიც განსხვავდება
საჯაროსამართლებრივი ურთიერთობისგან. ეს ურთიერთობა წარმოიშობა კერძო სამართლის
სუბიექტებს შორის. ამ ურთიერთობის ერთ მონაწილეს, რომელსაც უფლება აქვს მოითხოვოს მეორისგან
შესრულება, ეწოდება კრედიტორი, ხოლო მეორე, რომელიც ვალდებულია კრედიტორის
მოთხოვნისთანავე შეასრულოს ნაკისრი ვალდებულება - მოვალე.
ვალდებულებითი ურთიერთობას ფარდობითი (რელატიური) ურთიერთობა ეწოდება. აბსოლუტური
სანივთო უფლებებისგან განსხვავებით, სადაც უფლებამოსილ პირს შეუძლია ნებისმიერი ხელყოფისგან
თავის დაცვა, ვალდებულებით ურთიერთობებში პირის მოთხოვნა შეზღუდულია მოვალით.
კრედიტორს შეუძლია მხოლოდ მოვალისგან მოითხოვოს აქტიური მოქმედების შესრულება ან
მოქმედებისგან თავის შეკავება. სამოქალაქო ურთიერთობებში ორმხრივი ვალდებულებები ჭარბობს,
როდესაც სამართალურთიერთობის მონაწილეები ერთდროულად კრედიტორებიც და მოვალეებიც არიან.
ამრიგად, ვალდებულებით ურთიერთობებში მონაწილეობენ მხოლოდ კრედიტორი და მოვალე. ეს არ
გამორიცხავს, რომ ან ერთ ან მეორე მხარეს რამდენიმე პირი იყოს (პირთა სიმრავლე ვალდებულებებში).
მართალია, ვალდებულებითი ურთიერთობა კერძო სამართლებრივი ურთიერთობაა, მაგრამ იგი
შეიძლება წარმოიშვას როგორც კერძო პირთა შეთანხმების (ხელშეკრულების), ისე კანონის საფუძველზე
(მაგალითად, დელიქტური ვალდებულებები).
ვალდებულებათა კლასიფიკაცია მხოლოდ სახელშეკრულებო და დელიქტური ვალდებულებების
გამიჯვნით რომ არ შემოიფარგლება, ეს ჯერ კიდევ გაიუსის ინსტიტუციებში იყო აღნიშნული. რომაელმა
იურისტმა ცალკე გამოყო უსაფუძვლო გამდიდრება, რომელსაც არ აქვს სახელშეკრულებო-
სამართლებრივი ბუნება და ამავე დროს არ არის დაკავშირებული ზიანის მიყენებასთან დელიქტის
კლასიკური გაგებით. მოგვიანებით ვალდებულების წარმოშობის საფუძვლების ორწევრიან
(ხელშეკრულება და დელიქტი) დაყოფაზე უარი თქმამ დასრულებული სახე მიიღო იუსტინიანეს
დიგესტებში, სადაც ორწევრიანი დაყოფა ოთხწევრიანმა შეცვალა. ხელშეკრულებებისა და დელიქტების
გვერდით გაჩნდა კვაზიხელშეკრულებებისა და კვაზიდელიქტის ცნება. კვაზისახელშეკრულებო
ურთიერთობებში რომის სამართალი ძირითადად მოიაზრებდა უსაფუძვლო გამდიდრებისა და
დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების შემთხვევებს. რაც შეეხება კვაზიდელიქტს, ის
გულისხმობდა, მაგალითად, მოსამართლის ან საჯარო მოხელის მიერ კანონით მასზე დაკისრებული
ვალდებულების დარღვევის შედეგად ზიანის მიყენებას ან ვინმეს კუთვნილი შენობიდან რაიმეს
გადაგდებით ან გადაღვრით დამდგარ ზიანს.
პირველად ისტორიაში ნაპოლეონის კოდექსმა მოახდინა ვალდებულების წარმოშობის საფუძვლების
მეტ-ნაკლებად სრულყოფილი სისტემატიზაცია. ამ კოდექსის თანახმად, ვალდებულება შეიძლება
წარმოშობილიყო როგორც სახელშეკრულებო, ასევე კვაზისახელშეკრულებო ურთიერთობებიდან,
დელიქტიდან ან კვაზიდელიქტიდან. აღსანიშნავია, რომ ეს კოდექსი კანონს , როგორც ვალდებულების
წარმოშობის საფუძველს დამოუკიდებლად განიხილავდა და ფაქტობრივად, საფუძვლების ხუთწევრიან
კლასიფიკაციას ახდენდა. რომანული სამართლის ოჯახის ნაწილი დღემდე იზიარებს ამ მიდგომას.
ქართულმა სამართალმა უარყო კვაზიხელშეკრულებებისა და კვაზიდელიქტების ცნებები. შესაბამისად
ქართული სამართალი ვალდებულების წარმოშობის საფუძვლად აღიარებს არა ამა თუ იმ ურთიერთობის
მსგავსებას სახელშეკრულებო ან დელიქტურ ვალდებულებასთან, არამედ კანონის მიერ ამ
ვალდებულებათა აღიარებას და მათ საკანონმდებლო დონეზე რეგულირებას.
ვალდებულების წარმოშობის ყველაზე გავრცელებული საფუძველი არის ხელშეკრულება
(ორმხრივი ან მრავალმხრივი გარიგება). სწორედ ხელშეკრულებაში ჩანს ყველაზე ნათლად კერძო
სამართლის ბუნება - ურთიერთობის მონაწილეები თვითონ აწესრიგებენ ურთიერთობებს ერთმანეთში.
ისინი ნებაყოფლობით კისრულობენ ამა თუ იმ ვალდებულების შესრულებას. ხელშეკრულება კერძო
პირთა შეთანხმებაა, რომლითაც მხარეებს წარმოეშობათ სამოქალაქო უფლებები და მოვალეობები. მათ
განეკუთვნება როგორც ყოველდღიური წვრილმანი ხელშეკრულებები, ისე რთულ და დიდ ფინანსებთან
დაკავშირებული ხელშეკრულებები. ამ ხელშეკრულებათა ცალკეული სახეები ცნობილი იყო ჯერ კიდევ
უძველეს დროში. ისეთი ხელსეკრულებები, როგორიცაა ნასყიდობა, გაცვლა, თხოვება, სესხი
თანამედროვე სამართალში რომის სამართლიდან შემოვიდა. ბევრი ხელშეკრულება ახალი ეპოქის
პირმშოა (ლიზინგი, საბანკო მომსახურება, ფრენშაიზინგი და ა.შ).
ხელშეკრულების სამართლებრივი დატვირთვა იმაში მდგომარეობს, რომ სახელმწიფო, როგორც
სამართლის აღსრულების გარანტი, უზრუნველყოფს მხარეთა მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა
შესრულებას. ამით განსხვავდება ის ჩვეულებრივ, ყოფით პირობებში გაკეთებული დაპირების ან
შეთავაზებისაგან, რომლის შეუსრულებაც შეიძლება მხოლოდ მორალურ-ეთიკური მსჯელობისა და
შეფასების საგანი შეიძლება გახდეს.
სახელშეკრულებო ვალდებულებების მიმართ მოქმედებს ზოგადი პრინციპი, რომლის მიხედვითაც,
თუ პირმა იკისრა ვალდებულება, უნდა შეასრულოს კიდეც (Pakta sunt servanda). ხელშეკრულების
დარღვევას საფუძვლად უნდა მოჰყვეს ან დამრღვევი მხარის იძულება შეასრულოს ნაკისრი
ვალდებულება, ან მისი დავალდებულება აანაზღაუროს შეუსრულებლობით მიყენებული ზიანი. სწორედ
ეს არის სამართლებრივი გარანტია, რომელიც ხელშეკრულების მხარეების დაცვის საშუალებად
გვევლინება. თუ ერთ-ერთი უძველესი იურიდიული ფორმულის პერიფრაზს გამოვიყენებთ,
ხელშეკრულებას, რომელიც კანონის შესაბამისად არის დადებული, კანონის ძალა აქვს მხარეებისთვის,
თუმცა ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ მხარეებს არ შეუძლიათ მოქმედი ხელშეკრულება მოარგონ მათ
შეცვლილ სურვილებსა და გარემოებებს. ვალდებულებათა ამ ჯგუფს სახელშეკრულებო ვალდებულებები
ეწოდება.
ამრიგად, სახელშეკრულებო ვალდებულების წარმშობის საფუძველი არის გარიგება, რომლის ყველაზე
გავრცელებულ სახეს წარმოადგენს ხელშეკრულება.
გარიგებების (ელშეკრულებების) გარდა ვალდებულების წარმოშობის საფუძვლები ზოგ შემთხვევაში
პირდაპირ კანონითაა გათვალისწინებული. ამიტომ მათ კანონისმიერი ვალდებულებები ეწოდება.
კანონისმიერი ვალდებულებებიდან კანონი პირდაპირ მიუთითებს ზიანის მიყენების (დელიქტის) და
უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილ ვალდებულებებზე.
დელიქტისა და დელიქტური სამართლის წარმოშობა ისტორიულ წარსულში მჭიდროდ იყო
დაკავშირებული სისხლის სამართალთან. შეიძლება ითქვას, რომ მათი ერთმანეთისგან გამიჯვნა არ
ხდებოდა. მაგალითად, ძველი რომაული სამართალი ითვალისწინებდა მიყენებული ზიანისთვის პირის
სისხლისსამართლებრივ დასჯასაც და სამოქალაქო-სამართლებრივ პასუხისმგებლობასაც. დელიქტური
სამართლის წარმოშობის ათვლის წერტილად მიიჩნევა რომში მანიუს აკვილიუსის კანონის მიღება.
რომის სამართლის რეცეფციის შედეგად რომის სამართლის მიერ ორი ათასი წლის წინ ჩამოყალიბებული
პრინციპები ევროპული სამართლის შემადგენელ ნაწილად იქცა.
 დელიქტური ვალდებულება ზიანის მიყენების შედეგად წარმოიშობა და ამ დროს მხარეთა წინასწარი
შეთანხმება ზიანის ანაზღაურების შესახებ საჭირო არ არის. მართლსაწინააღმდეგოდ, ბრალეულად
სხვისთვის ზიანის მიყენება კანონის ძალით წარმოშობს ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას.
დელიქტურ სამართალში ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება შეიძლება წარმოიშვას როგორც ზიანის
მიმყენებლის ბრალით, ისე მისი ბრალის გარეშე, თუკი ზიანი დადგა მომეტებული საფრთხის წყაროს
მიერ.
უსაფუძვლო გამდიდრება, ანუ სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე სხვისი ქონებრივი სიკეთის
დაუფლება ასევე შეიძლება გახდეს კანონისმიერი ვალდებულების წარმოშობის საფუძველი.
კანონი არ შემოიფარგლება მხოლოდ დელიქტური და უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი
ვალდებულებებით და მიუთითებს „კანონით გათვალისწინებულ სხვა საფუძვლებზე“. კანონით
გათვალისწინებული ვალდებულებების არასრული ჩამონათვალი ასე გამოიყურება:

• თუ უფლებამოსილი პირი იბრუნებს ნივთს, იგი ვალდებულია, მპოვნელს აუნაზღაუროს შენახვის

ხარჯები და გადაუხადოს საპოვნელი/ჯილდო;
• საზიარო უფლებები;
• დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულება;
• ჯილდოს საჯაროდ დაპირება. კონკურსი;
• ზიანის მიყენება (დელიქტი);
• უსაფუძვლო გამდიდრება (კონდიქციური ვალდებულებები);
• უხარისხო პროდუქტით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურება;
• ინტელექტუალური საკუთრებითი ურთიერთობები;
• მესაკუთრესა და უზუფრუქტუარს შორის არსებული სანივთო სამართლებრივი
ურთიერთობებილ
• მესაკუთრესა და მოგირავნეს (იპოთეკარს) შორის არსებული ურთიერთობები.

კანონი შეიძლება სხვა ვალდებულებებსაც ითვალისწინებდეს, რომლებიც წარმოიშობა მხარეთა

წინასწარი შეთანხმების გარეშე.
საბაზრო ეკონომიკის პირობებში ზოგი ტიპის ხელშეკრულების დადება ხშირად ხანგრძლივ და რთულ
პროცედურებთან არის დაკავშირებული. ასეთ ხელშეკრულებებს, როგორც წესი, მოსამზადებელი
პერიოდი უძღვის წინ. არცთუ იშვიათად ძირითადი ხელშეკრულების დადებამდე მხარეები წინასწარ
ხელშეკრულებას, ე.წ. წინარე ხელშეკრულებას აფორმებენ. ამ ხელშეკრულებით მხარეები ვალდებულებას
კისრულობენ, რომ გარკვეული პირობების დადგომისას ან განსაზღვრულ ვადაში დადებენ ძირითად
ხელშეკრულებას. წინარე ხელშეკრულებაც ჩვეულებრივი ხელშეკრულებაა. ამ ეტაპზე ძირითადი
ხელშეკრულების დადების ვალდებულება წარმოიშობა. წინარე ხელშეკრულების ძალით მხარეებს
შეუძლიათ ერთმანეთს მოსთხოვონ ნაკისრი შესრულების განხორციელება, ე.ი სახეზე გვექნება
ჩვეულებრივი კრედიტორი და მოვალე. თანამედროვე საბაზრო ეკონომიკის პირობებში ძირითადი
ხელშეკრულების დასადებად მომზადების სტადიაზე მხარეებს წარმოუდგენლად დიდი ხარჯების გაწევა
უწევთ, როგორც წესი, სახელშეკრულებო მოლაპარაკების მონაწილე მხარეები ამ ხარჯებს თვითონ
კისრულობენ. თუმცა მოლაპარაკების მონაწილეს შეუძლია მეორე მონაწილეს მოსთხოვოს იმ ხარჯების
ანაზღაურება, რომლებიც მან გასწია ხელშეკრულების დასადებად, მაგრამ ეს ხელშეკრულება მეორე
მონაწილის ბრალეული მოქმედების შედეგად არ დაიდო.
 თემა №2- ხელშეკრულების თავისუფლება და მისი შეზღუდვები

სამოქალაქო სამართლით განმტკიცებული მხარეთა ავტონომიურობის პრინციპი ყველაზე აშკარად

ხელშეკრულების თავისუფლებაში გამოიხატება. ხელშეკრულების თავისუფლების, როგორც ერთ-ერთი
უმნიშვნელოვანესი პრინციპის გარეშე თანამედროვე სახელშეკრულებო სამართლის წარმოდგენა
შეუძლებელია.
ხელშეკრულების ძალით სამოქალაქო ურთიერთობის მონაწილეები, ნების თავისუფალი გამოვლენის
საფუძველზე, კისრულობენ ვალდებულებას შეასრულონ ან არ შეასრულონ ესა თუ ის მოქმედება. 319-ე
მუხლი საკანონმდებლო დონეზე განამტკიცებს ხელშეკრულების თავისუფლებას და განსაზღვრავს, რომ
მხარეებს შეუძლიათ კანონის ფარგლებში თავისუფლად დადონ ხელშეკრულებები და
განსაზღვრონ მათი შინაარსი. მათ შეუძლიათ დადონ ისეთი ხელშეკრულებები, რომლებიც
კანონით გათვალისწინებული არ არის, მაგრამ არ ეწინააღმდეგება მას.
ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპი პირდაპირ კავშირშია კერძო სამართლის მეორე
უმნიშვნელოვანეს პოსტულატთან, რომელსაც მხარეთა კერძო ავტონომია ეწოდება. მხარეთა კერძო
ავტონომია კერძო სამართლის მოქმედების სფეროში სუბიექტის არჩევანის თავისუფლებას გულისხმობს.
კერძო ავტონომიით სარგებლობა ნიშნავს პირის უფლებას, თვითონ აირჩიოს პოტენციური კონტრაჰენტი
და დაამყაროს მასთან ისეთი ურთიერთობა, რომელიც მათ საერთო სურვილებსა და მოლოდინებს
შეესაბამება.
საბოლოო ჯამში, ხელშეკრულების თავისუფლებისა და მხარეთა კერძო ავტონომიის პრინციპებით
ხდება რეალიზაცია იმ უფლებებისა მოვალეობებისა, რომლებიც პირს ენიჭება ან ეკისრება
ხელშეკრულების ძალით. ეს ორი პრინციპი ერთსა და იმავე მიზანს ემსახურება.
ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპიდან შეიძლება ორი არსებითი ელემენტი გამოიყოს.
პირველი გულისხმობს სუბიექტის უფლებას, თავად აირჩიოს კონტრაჰენტი (ხელშეკრულების დადების
თავისუფლება), რაც გულისხმობს პირის შესაძლებლობას დადოს ან არ დადოს ხელშეკრულება. ზოგი
გამონაკლისის გარდა, კანონი არ ითვალისწინებს ხელშეკრულების დადების ვალდებულებას. პირი
უფლებამოსულია თავისუფლად აირჩიოს სახელშეკრულებო კონტრაჰენტი, გარდა იმ შემთხვევისა,
როდესაც არ არსებობს ალტრენატიული შესაძლებლობა; ხოლო მეორე - ხელშეკრულების შინაარსის
თავისუფლება. სუბიექტის შესაძლებლობას, მის მიერ არჩეულ კონტრაჰენტთან ერთად თავად
განსაზღვროს ხელშეკრულების შინაარსი. ხელშეკრულების მხარეებს თვითონვე შეუძლიათ
დამოუკიდებლად შეთანხმდნენ ხელშეკრულების ყველა საკითხზე. გარდა აღნიშნულისა,
ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპში შეიძლება მოიაზრებოდეს შემდეგი პრინციპები:
ხელშეკრულების ტიპის თავისუფლება. აქ იგულისხმება მხარეთა უფლება, თავად განსაზღვრონ თუ რა
ტიპის ხელშეკრულებას დადებენ, ე.ი თავადვე „მოიგონონ“ მათი ურთიერთობების, ვალდებულებებისა
და უფლებების ყველაზე უკეთ ამსახველი ხელშეკრულების ტიპები. მხარეებს შეუძლიათ დადონ
ნებისმიერი ხელშეკრულება, მათ შორის ისეთიც, რომელიც არ არის კანონით გათვალისწინებული, მაგრამ
არ ეწინააღმდეგება მას. პრაქტიკულად ეს იმას ნიშნავს, რომ სამოქალაქო კოდექსით განმტკიცებული
ხელშეკრულების სახეები, რომელიც თითქმის ყველა გავრცელებული ტიპის ხელშეკრულებას მოიცავს, არ
არის ამომწურავი და არც სავალდებულო ურთიერთობის მონაწილეთათვის.
ფორმის თავისუფლება, გულისხმობს ხელშკერულებები, გარდა ცალკეული ტიპის გამონაკლისებისა,
მხარეთა შორის შეთანხმებული ფორმით შეიძლება დაიდოს წერილობით ან ზეპირად. ზოგჯერ, კანონი
იმპერატიულად ადგენს წინასწარ განსაზღვრული ფორმების დაცვის ვალდებულებას.
ხელშეკრულების თავისუფლება და მხარეთა კერძო ავტონომია ისტორიულად წარმოიშვნენ და
დასრულებული სახე მიიღეს, როგორც ლიბერალურმა ღირებულებებმა.
ხელშეკრულების თავისუფლების უზრუნველყოფა თანამედროვე სახელმწიფოს კონსტიტუციურ
მოვალეობას განეკუთვნება. ამავე დროს, სახელმწიფოს უფლება აქვს ეს თავისუფლება სხვადასხვა
საფუძვლიდან გამომდინარე შეზღუდოს. ერთი მხრივ, ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპი
ფართო გასაქანს აძლევს სახელშეკრულებო ურთიერთობების მონაწილეთა ფანტაზიას. მეორე მხრივ,
არსებობს ამ შეზღუდვათა შესაბამისი დანაწესები. ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპის ბოროტად
გამოყენების თავიდან აცილებისა და კონსტიტუციური მნიშვნელობის პრინციპების დაცვის მიზნით,
არსებობს ხელშეკრულების თავისუფლების შემზღუდველი ფორმები. ამ შეზღუდვათა მიზანი ასევე
შეიძლება იყოს ნაკლებად დაცულ პირთა ინტერესების დაცვა. ეს რომ ასე არ იყოს, მაშინ მძიმე
მდგომარეობაში აღმოჩნდებოდნენ ის პირები, რომლებთანაც გარიგება დაიდო მხოლოდ მოტყუების,
მუქარის ან ძალადობის შედეგად. მე-20 საუკუნის ბოლოს და ახალი ათასწლეულის დასაწყისში
გაბატონებულმა ე.წ. სოციალური საბაზრო ეკონომიკის კონცეფციამ მნიშვნელოვნად შეცვალა მისი
აბსოლუტური ხასიათი. თუ მე-19 საუკუნის მე-2 ნახევარში ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპის
რეალიზაციამ განვითარება დააჩქარა, ერთი საუკუნის შემდეგ, ის უკვე გარკვეულწილად
საზოგადოებრივი წინსვლის შემაფერხებლად იქცა. წინა პლანზე გადმოვიდა ხელშეკრულების
შედარებით „სუსტი მხარის“ - მომხმარებლის დაცვის ინტერესი და ეს უკანასკნელიც სახელშეკრულებო
სამართლის ერთ-ერთ უმთავრეს პოსტულატად ჩამოყალიბდა.
ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპის შეზღუდვა შეეხება როგორც ხელშეკრულების დადების,
ისე მისი შინაარსის განსაზღვრის თავისუფლებას.
სამოქალაქო კოდექსი ხელშეკრულების დადების თავისუფლების შეზღუდვის რამდენიმე შემთხვევას
განამტკიცებს:
ა) სახელმწიფოს ნებართვის აუცილებლობა ხელშეკრულების დადებისას .
თუმცა სამოქალაქო სამართალი კერძო პირთა სამართალია და ეს პირები დამოუკიდებლად წყვეტენ
ერთმანეთთან ურთიერთობის საკითხებს, თანამედროვე მართლწესრიგი ითვალისწინებს შემთხვევებს,
როცა სახელმწიფოს ჩარევა აუცილებელი ხდება ამ კერძო ხასიათის ურთიერთობებში. გარდა
საკანონმდებლო მოწესრიგებისა, სახელმწიფოს მხრიდან ამგვარი ჩარევის საშუალება არის სპეციალური
ნებართვის დაწესება ამა თუ იმ ხელშეკრულების დადებისას. ასეთი ჩარევის შესაძლებლობას სამოქალაქო
კოდექსი განამტკიცებს და ადგენს, რომ თუ საზოგადოების ან პიროვნების არსებითი ინტერესების
დაცვისთვის ხელშეკრულების ნამდვილობა დამოკიდებულია სახელმწიფოს ნებართვაზე, მაშინ ეს უნდა
მოწესრიგდეს ცალკე კანონით. მაგალითად, იმ უძრავი და მოძრავი ძეგლების გასხვისებისთვის,
რომლებიც განეკუთვნებიან კულტურული მემკვიდრეობის სფეროს, აუცილებელია წინასწარი
შეტყობინება კულტურის სამინისტროსადმი.

ბ) ხელშეკრულების დადების ვალდებულება, ე.წ. კონტრაჰირების იძულება.

კონტრაჰირების იძულება თანამედროვე „საბაზრო ეკონომიკის კორექტივს“ წარმოადგენს და მიზნად
ისახავს იმ პირთა დაცვას, რომელთა უფლებებიც შეიძლება შეილახოს ბაზარზე გაბატონებული
მდგომარეობის მქონე საწარმოების ზეგავლენით. როგორც წესი, ასეთი მდგომარეობა უკავიათ
რკინიგზას, ფოსტას, ელექტრო და წყალმომარაგების ორგანიზაციებს და ა.შ. მომხმარებელთან
ურთიერთობაში მათ შეზღუდული აქვთ კონტრაჰენტის თავისუფლად არჩევის უფლება. ისინი
ვალდებული არიან მომხმარებელთან დადონ ხელშეკრულება. მათ ამ ვალდებულებას შეესაბამება მეორე
მხარის უფლება მოითხოვონ მათგან ხელშეკრულების დადება. კონტრაჰირების იძულება, მართალია,
გულისხმობს ხელშეკრულების დადების ვალდებულებას, მაგრამ მხოლოდ ამით არ შემოიფარგლება.
დომინირებული უფლების მქონე პირს უფლება არ აქვს „კონტრაჰენტს უსაფუძვლოდ შესთავაზოს
ხელშეკრულების არათანაბარი პირობები“. ამ უკანასკნელში, უწინარეს ყოვლისა, იგულისხმება ისეთი
პირობები, რომლებიც კონტრაჰენტს კაბალურ მდგომარეობაში აყენებენ. ამრიგად კონტრაჰირების
იძულება არა მხოლოდ ხელშეკრუების დადების თავისუფლების შეზღუდვით შემოიფარგლება, არამედ
ასევე გარკვეულწილად იგი ხელშეკრულების შინაარსის განსაზღვრასაც უკავშირდება. ხელშეკრულების
დადების ვალდებულების დარღვევა მართლსაწინააღმდეგო მოქმედებაა და მისი დამრღვევი შეიძლება
სასამართლოს წესით იქნეს იძულებული დადოს ხელშეკრულება.
კონტრაჰირების იძულება არ აუქმებს ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპს, იგი მხოლოდ
ზღუდავს აღნიშნულ პრინციპს და თანამედროვე სამოქალაქო-სამართლებრივ ურთიერთობებში
ჩვეულებრივ მოვლენას წარმოადგენს.
გ) ხელშეკრულების დადების აკრძალვა
ხელშეკრულების თავისუფლების ფარგლები ხელშეკრულების დადების ცალკეულ შემთხვევებში
აკრძალვის გზითაც განისაზღვრება. მაგალითად, საქართველოს შრომის კოდექსის თანახმად,
„აკრძალულია არასწრულწლოვანთან შრომითი ხელშეკრულების დადება სათამაშო ბიზნესთან. ღამის
გასართობ დაწესებულებებთან, ეროტიკული და პორნოგრაფიული პროდუქციის, ფარმაცევტული და
ტოქსიკური ნივთიერებების დამზადებასთან, გადაზიდვასთან და რეალიზაციასთან დაკავშირებული
სამუშაოების შესასრულებლად.“აღსანიშნავია, რომ ხელშეკრულებები, რომლებიც მსგავსი აკრძალვების
ხასიათის დანაწესების დარღვევით არის დადებული ბათილია.
ხელშეკრულების შინაარსის განსაზღვრის თავისუფლება, როგორც წესი, იმპერატიული ნორმების
საფუძველზე უზღუდება. ეს შეზღუდვები შეიძლება ეხებოდეს ხელშეკრულების სხვადასხვა ელემენტებს.
ერთ შემთხვევაში, შეიძლება კანონი მოითხოვდეს სპეციალური ფორმის დაცვას (მაგალითად უძრავი
ნივთის ნასყიდობის ხელშეკრულების წერილობითი ფორმა). სხვა შემთხვევაში შეიძლება
ხელშეკრულების შინაარსს აკონკრეტებდეს (მაგალითად, მხარეებს არ აქვთ უფლება გამორიცხონ ზიანის
ანაზღაურების უფლება).
ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპის აბსოლუტურობას ასევე ზღუდავს დოქტრინასა და
პრაქტიკაში აღიარებული ე.წ. „რეგულირებადი“ ხელშეკრულებები. მათ შორის უმთავრესია
საცხოვრებელი ბინის ქირავნობისა და შრომის ურთიერთობის მარეგულირებელი შეთანხმებული.
სოციალური სახელმწიფოს იდეა თავის თავში გულისხმობს ადამიანის უფლებას, იყოს
უზრუნველყოფილი საცხოვრებელი ბინით, სამართლიანი ფასითა და პირობებით, ასევე სარგებლობდეს
არადისკრიმინაციული და თანასწორუფლებიანი შრომის უფლებით. ხელშეკრულების ამა თუ იმ სახის
სპეციალური რეგულირება, მასში ე.წ სოციალური ნორმების კონცენტრაციის გაზრდის გზით, მიზნად
ისახავს ხელშეკრულების „სუსტ მხარეთა“ დაცვას და მათთვის სოციალური სამართლიანობის მინიმუმის
უზრუნველყოფას.
მიუხედავად იმისა, რომ ხელშეკრულების პირობების სამართლიანობისა და „სუსტი მხარის“ დაცვის
იდეებმა ხელშეკრულების თავისუფლების სამართლებრივ შინაარსში გარკვეული კორექტივები შეიტანა,
არ შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ ეს პრინციპები ერთმანეთთან იერარქიულ დამოკიდებულებაში არიან და
რომელიმე მათგანს აპრიორულად ენიჭება უპირატესობა მეორესთან შედარებით. სამართლებრივ
ღირებულებათა სისტემაში თითოეულ მათგანს თავისი ადგილი გააჩნია და თავის ფუნქციას ასრულებს.
ეს იმას ნიშნავს, რომ სახელმწიფომ მხოლოდ მინიმალურ და აუცილებელ უნდა შეზღუდოს
ხელშეკრულების თავისუფლება. მათ შორის კოლიზიის წარმოშობისას საბოლოო გადაწყვეტილების
მიღება სასამართლო პრაქტიკის საქმეა.
 თემა №3- წინასახელშეკრულებო ურთიერთობა

როგორც წესი, ხელშეკრულება წარმოადგენს მინიმუმ ორი მხარის ნებათა თანხვედრის (კონსენსუსს)
ლოგიკურ შედეგს. ხშირად ხელშეკრულების დადებამდე ორგანიზებული წინასხელშეკრულებო
მოლაპარაკებები დიდ ხანს გრძელდება, განსაკუთრებით - კომპლექსური ხასიათის ხელშეკრულებების
დადებისას. შესაძლოა წინასახელშეკრულებო მოლაპარაკებებმა კვირები და თვეები გასტანოს. ცხადია,
გაჭიანურებული წინასახელშერულებო მოსამზადებელი პერიოდის განმავლობაში მოპალარაკების
მხარეებს ერთმანეთის მიმართ უჩნდებათ გონივრული ნდობა. მათ წარმოეშობათ იმის მოლოდინიც, რომ
მეორე მხარის მიერ გაწეული ხარჯი და დახარჯული დრო დაკავშირებულია მის განზრახვასთან,
საბოლოო ჯამში, გააფორმოს შესაბამისი ხელშეკრულება. ამ მოლოდინებზე დაყრდნობით მეორე მხარეც
გარკვეულ ნაბიჯებს დგამს და შესაბამის ხარჯსაც ეწევა. ასეთი ვითარება კი შეიძლება მხარეთა შორის
წარმოშობილ ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობად შეფასდეს, შესაბამისად სსკ-ის 316
მუხლით გათვალისწინებული ვალდებულებები მხარეებს შეიძლება ხელშეკრულების მომზადების
სტადიაზეც წარმოეშვათ. სწავლება წინასახელშეკრულებო ურთიერთობათა მბოჭავი ხასიათის შესახებ
სათავეს იღებს 1861 წლიდან Culpa in contraendo-ს სახელწოდებით.
აღნიშნულ მოლაპარაკებებს შეიძლება დამატებითი დატვირტვაც მიენიჭოს. კერძოდ, იმ შემთხვევაში,
თუ მოლაპარაკებების შედეგად მხარეები დადებენ ხელშეკრულებას, შემდგომში კი, მათ შორის
ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით, დავა წარმოიშობა წინასახელშეკრულებო ურთიერთობისას
წარმოებული მოლაპარაკებები და კორესპონდენცია შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ხელშეკრულების
განმარტებისთვის. ხელსეკრულების მხარეებს ხელშეკრულების დადების შემდეგ შეუძლიათ,
ნაწილობრივ ან მთლიანად გამორიცხონ წინასახელშეკრულებო მოლაპარაკებებისას წარმოებული
კორესპონდენციისა და მიღწეული შეთანხმებების გამოყენება დადებულ ხელშეკრულებასთან
დაკავშირებით, ანუ ხელშეკრულებაში ჩადონ წინარე ურთიერთობების გამომრიცხავი დათქმები (“Marger
Clause”, “Parol Evidence Rule”). შესაბამისად, ხელშეკრულება დააფუძნონ მხოლოდ ხელშეკრულების
დებულებებზე.
წინასახელშეკრულებო მოლაპარაკებების პროცესში ერთ-ერთმა მხარემ შეიძლება იმოქმედოს
არაკეთილსინდისიერად - მცდარი ინფორმაციის წარმოდგენის გზით მეორე მხარე შეიყვანოს შეცდომაში
და ა.შ. მსგავსი ქმედებების გამო მხარეს შეიძლება დაეკისროს პასუხისმგებლობა, მიუხედავად იმისა,
მოხდება თუ არა მხარეებს შორის ხელშეკრულების დადება. ცხადია, რომ გარკვეული ტიპის
ხელშეკრულებებთან მიმართებით, წინასახელშეკრულებო მოლაპარაკების შემდეგ გაცხადებული უარი
ხელშეკრულების დადებაზე ყოველთვის არ წარმოშობს უარის გამცხადებელი მხარის პასუხისმგებლობას.
მაგალითად, მაღაზიისა და სხვა საცალო ვაჭრობის ტიპის გამყიდველები უნდა მოელოდნენ, რომ
პოტენციური მყიდველები მრავალგზის შეამოწმებენ მათ პროდუქციას, დასვამენ უამრავ შეკითხვას
ფასისა და სხვა პირობების თაობაზე, მაგრამ, საბოლოო ჯამში, არ შეიძენენ შესაბამის პროდუქტს. მსგავსი
ტიპის ურთიერთობებში მოქმედებს მოლაპარაკების წარმოებისა და ხელშეკრულების დადებაზე უარის
თქმის თავისუფლების პრინციპი.
წინასახელშეკრულებო მოლაპარაკებები შეიძლება დასრულდეს ე.წ წინარე ხელშეკრულების
გაფორმებით. წინარე ხელშეკრულება წარმოადგენს ჩვეულებრივ ვალდებულებით-სამართლებრივ
ხელშეკრულებას, რომლის საგანიც არის მხარეებს შორის მომავალში ძირითადი ხელშეკრულების
კონკრეტული პირობებით გაფორმება. წინარე ხელშეკრულება წარმოადგენს სახელშეკრულებო
კონტრაჰირების იძულების სამართლებრივ საფუძველს.
წინარე ხელშეკრულებით მხარეებმა უნდა განსაზღვრონ თუ რა არსებითი პირობებით აპირებენ ისინი
მომავალში ძირითადი ხელშეკრულების დადებას. წინარე ხელშეკრულება შეიძლება მხარეებს აკისრებდეს
ძირითადი ხელშეკრულების დასადებად აუცილიებელი მასალების, პროექტების, ბიზნესგეგმის
მომზადების ვალდებულებას. ამ ვალდებულების შეუსრულებლობამ შეიძლება ძირითადი
ხელშეკრულების არდადება და ზიანიც გამოიწვიოს. ამიტომ, წინარე ხელშეკრულების ძალით მხარეებს
შეუძლიათ ერთმანეთს მოსთხოვონ ნაკისრი შესრულების განხორციელება, ე.ი. სახეზე გვექნება
ჩვეულებრივი კრედიტორი და მოვალე. სწორედ ამიტომ, კანონში აღნიშნულია, რომ რაიმე მოქმედების
შესრულების ან შეუსრულებლობისგან თავის შეკავების მოთხოვნის უფლება შეიძლება ხელშეკრულების
მომზადების საფუძველზეც წარმოიშვას.
პრაქტიკაში იყო შემთხვევა, როცა ყველა მოსამზდებელი სამუშაო შესრულდა, ყველაფერი მომზადდა
ხელშეკრულების დასადებად, მაგრამ ერთ-ერთი მხარის ბრალით ხელშეკრულება არ დაიდო. ასეთ
შემთხვევაში, ხარჯების ანაზღაურება უნდა დაეკისროს მეორე მხარეს, რომლის ბრალეული მოქმედების
შედეგად არ დაიდო ხელშეკრულება.
წინარე ხელშეკრულება მხარეთათვის მბოჭავი ხასიათისაა და მომავალში ძირითადი ხელშეკრულების
შეთანხმებული პირობებით დადების ვალდებულებას გულისხმობს. აღნიშნულ დანაწესს განამტკიცებს
სსკ-ის 327-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, რომლის თანახმადაც, „ხელშეკრულებით შეიძლება წარმოიშვას
მომავალი ხელშეკრულების დადების ვალდებულება“. ხელშეკრულებისათვის გათვალისწინებული
ფორმა ვრცელდება ასევე წინარე ხელშეკრულებაზეც. კანონი წინარე ხელშეკრულებისთვის სპეციალურ
ფორმას მხოლოდ იმ შემთხვევაში ითვალისწინებს, როცა ასეთი ფორმა ძირითადი ხელშეკრულებისთვის
აუცილებელია. ყველა სხვა შემთხვევაში წინარე ხელშეკრულების ფორმა თავისუფალია და მხარეებს
თვითონ შეუძლიათ განსაზღვრონ ეს ფორმა. წინარე ხელშეკრულებით წარმოიშობა მომავალი
(ძირითადი) ხელშეკრულების დადების ვალდებულება.
გამიჯვნა წინარე ხელშეკრულებასა და ძირითად ხელშეკრულებას შორის არ არის იოლი. წინარე
ხელშეკრულებაც ჩვეულებრივ ხელშეკრულებას წარმოადგენს და მასზე სახელშეკრულებო სამართლის
ყველა ნორმა გამოიყენება. წინარე ხელშეკრულებად არ ჩაითვლება ხელშეკრულება, რომელსაც მხარეებმა
კი უწოდეს „წინარე“, მაგრამ შეიტანეს ყველა პუნქტი და ყველა პირობა, რომელიც ძირითად
ხელშეკრულებაში უნდა შესულიყო, ე.ი. წინარე ხელშეკრულების საგანი უნდა იყოს სხვა, ხოლო
ძირითადი ხელშეკრულების - სხვა. წინარე ხელშეკრულების შინაარსი, როგორც წესი, გამომდინარეობს
ძირითადი ხელშეკრულების საგნიდან, მაგრამ ყველა შემთხვევაში იგი უნდა შეიცავდეს ძირითადი
ხელშეკრულების დადების ვალდებულებას.
ძირითადი ხელშეკრულების მოსამზადებლად წინარე ხელშეკრულების გარდა სამოქალაქო
სამართალში სხვა ინსტიტუტებიც გამოიყენება, რომელთა მნიშვნელობა პრაქტიკაში მეტად დიდია და
რომელთა ნაწილიც საქართველოს სამოქალაქო კოდექსშია განმტკიცებული. მათგან მნიშვნელოვანია:
ოფცია, უპირატესი უფლებების მიმნიჭებელი ხელშეკრულებები, განზრახულობათა ოქმი და ა.შ.
ოფცია არის უფლებამოსილი პირის შესაძლებლობა ცალმხრივი ნების გამოვლენის მეშვეობით დადოს
ხელშეკრულება ან გააგრძელოს არსებული ხელშეკრულების მოქმედება. ოფცია არის უფლება და არა
ვალდებულება.
უპირატესი უფლებების მიმნიჭებელ ხელშეკრულებებს განეკუთვნება ყველა ხელშეკრულება ,
რომლითაც ხელშეკრულების ერთ-ერთ მხარეს ენიჭება უპირატესი უფლება სხვებთან შედარებით, თუკი
კონტრაჰენტი მოინდომებს სხვა ხელშეკრულების დადებას. უპირატესი უფლებები არ შემოიფარგლება
მხოლოდ უპირატესი შესყიდვის უფლებით, იგი შეიძლება გულისხმობდეს უპირატესი სარგებლობის
უფლებასაც.
კომპლექსური ბიზნეს-სამართლებრივი გარიგებებისას გამოიყენება განზრახულობათა ოქმი (Letter of
intent). აღნიშნული ინსტრუმენტი მაშინ გამოიყენება, როცა მხარეებს ჯერ არ დაუდიათ სასურველი
ხელშეკრულება, მაგრამ დადების მომზადების პროცესი დაწყებულია. განზრახულობათა ოქმი
გამოიყენება ხელშეკრულების დადებამდე მოსამზადებელი ეტაპის ასახვისთვის. როგორც წესი,
განზრახულობათა ოქმით მხარეებს სურთ გარკვეული კატეგორიის საკითხების წინასწარ განსაზღვრა.
ამავე დროს, არ ანიჭებენ განზრახულობათა ოქმს მხარეთათვის მბოჭავ ხასიათს. ბუნებრივია, ბოჭვის
ხარისხი და მოცულობა ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში მხარეთა მიერ განისაზღვრება. წესისამებრ,
განზრახულობათა ოქმი მხარეთა ერთობლივ განზრახვას უსვამს ხაზს და მბოჭავი ხასიათი არ გააჩნია.
განზრახულობათა ოქმის მიზანს შეიძლება წარმოადგენდეს: უკვე მიღწეული შეთანხმების
წერილობითი ფორმით განსაზღვრა, მოლაპარაკებათა განვითარების შემდგომი თანმიმდევრობის
დადგენა, მოსალაპარაკებელ საკითხთა წრის განსაზღვრა, შესასრულებელ ვალდებულებებზე
შეთანხმებისა და შესაბამისი ანაზღაურების დოკუმენტირება, მოლაპარაკებათა პროცესში გაცვლილი
ინფორმაციისათვის კონფიდენციალური სტატუსის მინიჭება.
ჩამოთვლილი მიზნების მისაღწევად შედგენილი დოკუმნტები, სხვადასხვა შინაარსობრივი
განსხვავებით დამკვიდრებულია საერთაშორისო პრაქტიკაში. მათ შორისაა: წინარე ხელშეკრულება,
ოფცია, ჩარჩო-შეთანხმება, განზრახულობათა ოქმი, ურთიერთგაგების მემორანდუმი (Memorandum of
understanding, Instructions to Proceed). მხოლოდ სახელწოდება არ კმარა იმისთვის, რომ დადგინდეს ამა
თუ იმ ინსტრუმენტის სამართლებრივი ბუნება და ბოჭვის ხარისხი. ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში
აუცილებელია განზრახულობითა ოქმის, ოფციისა თუ სხვა ინსტრუმენტის შინაარსის განმარტება.
წინასახელშეკრულებო მოლაპარაკებათა სტადიაზე ხელშეკრულების დადების მსურველთა შორის
ხდება მნიშვნელოვანი ინფორმაციის ურთიერთგაცვლა. მაგალითად, ერთი მხარე მეორე მხარეს აცნობს
გასაყიდი საგნის მახასიათებლებს ან თავისი წარმოებისა და მარკეტინგის მეთოდებს, ან მიაწვდის
ინფორმაციას, რის საფუძველზეც ერთი მხარისთვის ცნობილი ხდება მეორე მხარის კომერციული
საიდუმლოება (know-how). როგორც აღინიშნა, ყველა წინასახელშეკრულებო ურთიერთობა არ სრულდება
ხელშეკრულების დადებით. შესაბამისად, მხარეებმა შეიძლება სახელშეკრულებო ბოჭვის გარეშე
შეიძინონ ისეთი ინფორმაცია ერთმანეთის შესახებ, რომლის გამჟღავნებითაც მეორე მხარეს ზიანი
მიადგება. მხარეები აფორმებენ კონფიდენციალურობის შესახებ შეთანხმებას, რომლითაც ერთის მხრივ,
უზრუნველყოფენ ხელშეკრულებასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი ინფორმაციის ურთიერთგაცვლა,
მეორეს მხრივ კი შეთანხმების მიუღწევლობის შემთხვევაში - მათი ინტრესების დაცვა და მათთვის
მნიშვნელოვანი ონფორმაციის კონფიდენციალურობა. შეთანმხების მიმართ მოქმედებს ხელშეკრულების
დადების თავისუფლების პრინციპი. ამდენად, მხარეების ნებაზეა დამოკიდებული თუ რა სახის
ინფორმაციის განჟღავნება ჩაითვლება კონფიდენციალურობის დარღვევად.
კონფიდენციალურობის შესახებ შეთანხმებაში, ან ცალკე დოკუმნეტით, მხარეებმა ასევე შეიძლება
დაადგინონ ვალდებულება, რომელიც მოლაპარაკებების პერიოდში მათ აუკრძალავს პარალელური
მოლაპარაკებების დაწყებას იმავე სფეროში ერთ-ერთი მხარის კონკურენტთან ან ნებისმიერ მესამე
მხარესთან.
Culpa in Contrahendo-დან გამომდინარე პასუხისმგებლობა შეიძლება შემდეგი ვალდებულების
დარღვევაშიც კი გამოიხატოს:
ა) თუკი პირები შედიან სახელშეკრულებო ურთიერთობაში, მაშინ მათ აკისრიათ ერთმანეთზე ზრუნვის
ვალდებულება;
ბ) ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება. ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება მაშინაც არსებობს,
როდესაც ხელშემკვრელმა მხარემ არ იცის ისეთი გარემოებები, რომლებიც ხელშეკრულების
დადებისათვის არსებითი მნიშვნელობის მატარებელია და რომლებიც მეორე მხარეს უნდა მიუვიდეს. ამ
სეგმენტის დარრვევამ შეიძლება გამოიწვიო ხელშეკრულების მომავალში არდადება.
Culpa in Contrahendo-თი ვალდებულმა პირმა უნდა აღადგინოს ის მდგომარეობაა, რომელიც
დადგებოდა, რომ არა მისი ბრალეული ქმედებით გამოწვეული ქმდება, ანაზღაურებას ის ქმედებაც
ექვემდებარება, რომელიც უფლებაოსილ პირს მეორე მხარის მოქმედების ნდობის შედეგად წარმოეშვა
(ზიანი დნობის დარღვევისათვის). ნდობის დარღვევისათვის ზიანის მოცულობა შეიძლება
შეესაბამებოდეს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ზიანის მოცულობას ან იგი შეიძლება
აღემატებოდეს მას.

Culpa in Contrahendo

Culpa in Contrahendo - ხელშეკრულების მომზადების ეტაპზე წარმოშობილ ურთიერთობების

მარეგულირებელი სამართლის ინსტიტუტი გახლავთ. ვალდებულება, ზოგადად, დადებული
ხელშეკრულებიდან გამომდინარეობს, თუმცა Culpa in Contrahendo ინსტიტუტი ითვალისწინებს იმას,
რომ შესაძლებელია, ვალდებულება ხელშეკრულების დადების პროცედურასთან მიმართებით წაროიშვას.
ხელშეკრულების დადების ხარჯებს თავად მხარეები უზრუნველყოფენ. თუმცა არსებობს შემთხვევები,
როდესაც უკვე გამზადებული ხელშეკრულება მეორე ან რომელიმე მხარის ბრალით არ დაიდო,
შესაბამისად, დამდგარი შედეგის მოწესრიგების საჭიროება დგას დღის წესრიგში. სასამართლო პრაქტიკამ
განავითარა ისეთ ნორმათა ერთობლიობა, რომელიც ბრალეულ მხარეს აკისრებს პასუხისმგებლობას
ამგვარ შემთხვევაში. ამის მომწესრიგებელი ნორმა საქ. სამოქალაქო კოდექსში 317-ე მუხლი გახლავთ.

დაუშვებელია წინარე ხელშეკრულების გაიგივება წინასახელშეკრულებო ურთიერთობასთან,

რამდენადაც წინარე ხელშეკრულება საკუთარი სამართლებრივი არსით უკვე შემდგარი გარიგების
დასრულებულ სახეს წარმოადგენს, ხოლო წინასახელშეკრულებო ურთიერთობა მოლაპარაკების პროცესს
გამოხატავს. საინტერესოა პასუხისმგებლობის საკითხი წინასახელშეკრულებო ურთიერთობაში -
მეცნიერთა, აზრით, წინასაელშეკრულებო ეტაპზე წარმოშობილი პასუხისმგებლობა განიხილება როგორც
სახელშეკრულებო და დელიქტური პასუხისმგებლობის შორის მოქცეული „მესამე კატეგორია“.
გერმანული სამართალი ხელშეკრულების მომზადების ეტაპად ოიაზრებს: 1. მხარეთა ნების გამოკვეთა,
სურვილის სიცხადე ხელშეკრულების დადებაზე; 2. ამ ხელშეკრულების გაფორმებაზე რომელიმე მხარის
ობიექტური ნდობის არსებობა.
წინასახელშეკრულება ვალდებულება მოიცავს როგორც მეორე მხარის უფლებების,სამართლებრივი
სიკეთისა და ინტერესების მიმართ გულისხმიერების ვალდებულებას, ისევე დელიქტური სამართალის
განსაკუთრებულად დავული აბსოლუტური უფლებების გაფრთხილებაზე ვალდებულებასაც. გერმანული
კანონმდებლობა წინასახელშეკრულება სტადიაზე ცალსახად გამორიცხავს ე.წ. პირველადი
(ხელშეკრულების დადების თაობაზე) მოთხოვნის შესრულებაზე პასუხისგებლობას. ხელშეკრულების
მომზადების ეტაპზე წარმოშობილის ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში შესაძლოა მოთხოვნილ
იქნეს მხოლოდ ამით ამოწვეული, დადმგარი ზიანის ანაზღაურება.

თემა №4- ხელშეკრულების დადება

ხელშეკრულების დასადებად გადამწყვეტია მხარეთა კონსენსუსი: იგი შეიძლება გამოიხატოს როგორც
ოფერტის აქცეპტში, ისე მხარეთა სხვაგვარ მოქმედებაში, თუკი ამ მოქმედებიდან აშკარად ჩანს მხარეთა
ნება შეასრულონ ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულებები.
ხელშეკრულება ორი ან რამდენიმე პირის შეთანხმებაა, რომლითაც ისინი კონკრეტული
სამართლებრივი შედეგის მიღწევას ისახავენ მიზნად. ამ მიზნის მისაღწევად მხარეები ორმხრივად
იბოჭავენ თავს ვალდებულებებით. მართალია ხელშეკრულება მხარეთა შეთანხმებაა, მაგრამ ყოველი
შეთანხმება ხელშეკრულებას არ წარმოადგენს. მაგალითად, ხელშეკრულება არაა ჯენტლმენური ან
მეგობრული შეთანხმება. ჯენტლმენურია შეთანხმება, როცა მხარეები თანხმდებიან განსაზღვრული
მოქმედების შესრულებაზე, მაგრამ მას სავალდებულო ხასიათს არ ანიჭებენ, ვთქვათ იმიტომ, რომ ისედაც
შეასრულებენ ნაკისრ ვალდებულებას და ზედმეტად თვლიან იურიდიული ძალის მინიჭებას.
 მეგობრულია შეთანხმება, რომლის ფარგლებშიც მხარეები მაგ. მეგობრის წაყვანა მანქანით ჩაითვლება
მეგობრულ ურთიერთობა და არა გადაყვანის ხელშეკრულებად. ეზოში მეზობლის ბავშვების
მეთვალყურეობა მეგობრული შეთანხმებაა და არა დავალების ხელშ. თუმცა ვთქვათ შვებულებაში წასული
მეზობლის ძვირფასი ნივთები თუ მეორე მეზობელმა ჩაიბარა - მიბარების ხელშ. იქნება დადებული,
მიუხედავად იმისა, რომ მოტივი მეზობლობაა.
ჯენტლმენური ან მეგობრული შეთანხმებების დახასიათებისას უმთავრესია ის, რომ არ არსებობს
სახელშეკრულებო მოთხოვნის საფუძველი: მხარეს არა აქვს უფლება იძულებითი წესით მოითხოვოს
მეორე მხარისგან შესრულება ან ზიანის ანაზღაურება. თუ მეგობრული ან ჯენტლმენური
ურთიერთობისას მეორე მხარეს მიადგა ზიანი, მან ზიანის ანაზღაურება შეიძლება მოითხოვოს მხოლოდ
დელიქტური სამართლის ნორმებიდან გამომდინარე, თუკი ამის სამართლებრივი საფუძველი არსებობს.
წინარე ხელშეკრულება
საბაზრო ეკონომიკის პირობებში ხელშეკრულებების დადებას ხშირად წინ უძღვის რთული და
ხანგრძლივი სახელშეკრულებო მოლაპარაკებები. ამ მოლაპარაკებებს არცთუ იშვიათად შედეგად მოჰყვება
წინარე ხელშეკრულების დადება, რომლითაც წარმოიშობა მომავალი (ძირითადი) ხელშეკრულების
დადების ვალდებულება. წინახე ხელშეკრულება ვალდებულებითსამართლებრივი ხელშეკრულებაა,
რომლითაც მხარეები კისრულობენ სხვა ხელშეკრულების დადების ვალდებულებას, რომელსაც, როგორც
წესი, ძირითად ხელშეკრულებას უწოდებენ. მაშასადამე. წინარე ხელშეკრულება წარმოადგენს
სახელშეკრულებო კონტრაჰირების იძულების სამართლებრივ საფუძველს. საჭიროა წინარე
ხელშეკრულების გამიჯვნა ძირითადისგან. ასევე პირობითი ხელშეკრულებებისგან. წინარე
ხელშეკრულება წარმოადგენს ჩვეულებრივ ხელშეკრულებას და მის მიმართ სრულად გამოიყენება
ნორმები არა მხოლოდ ხელშეკრულების დადების შესახებ, არამედ წესები სახელშეკრულებო
ვალდებულებების შესრულებისა და სახელშეკრულებო პასუხისმგებლობის შესახებაც. მაგ. თუ მხარე
გააჭიანურებს ხელშეკრულების დადების ვალდებულების შესრულებას, მეორე მხარეს შეუძლია
მოითხოვოს ნაკისრი ხელშეკრულების დადება, ზიანის ანაზღაურება ან ცალმხრივად შეწყვიტოს წინარე
ხელშეკრულება, თუ ამისთვის არსებობს კანონით გათვალისწინებული საფუძველი.
ძირითადი ხელშეკრულების მოსამზადებლად წინარე ხელშეკრულების გარდა სამოქალაქო
სამართალში სხვა ინსტიტუტებიც გამოიყენება, მათგან მნიშვნელოვანია; ოფცია, უპირატესი უფლებების
მიმნიჭებელი ხელშეკრულებები (უპირატესი შესყიდვის უფლება) და ა.შ.
ოფცია არის უფლებამოსილი პირის შესაძლებლობა, ცალმხრივი ნების გამოვლენის მეშვეობით დადოს
ხელშეკრულება ან გააგრძელოს არსებულ ხელშეკრულების მოქმედება. ოფცია არის უფლება და არა
ვალდებულება. უფლებამოსილ პირს შეუძლია გამოიყენოს ან არ გამოიყენოს იგი (მაგ. გმაოსყიდვის
ოფცია)
საქ. სამოქალაქო კოდექსი განამტკიცებს სახელშეკრულებო ფორმის თავისუფლების პრინციპს.
კანონით ზუსტად განსაზღვრული შემთხვევების გარდა, მხარეებს დამოუკიდებლად შეუძლიათ
შეთანხმდნენ ხელშეკრულების ფორმაზე. კანონი ერთმანეთისგან განასხვავებს მარტივ წერილობით და
რთულ (სანოტარო) ფორმას. ის ხელშეკრულებები, რომელთა ნამდვილობისათვის აუცილებელია
წერილობითი ფორმა (მარტივი თუ სანოტარო), კანონით ამომწურავადაა განსაზღვრული.
რთული სანოტარო ფორმა
კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევებში ხელშეკრულების ნამდვილობისათვის
აუცილებელია ხელშეკრულების დამოწმება ნოტარიუსის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ. ამგვარი
ხელშეკრულებების ჩამონათვალი ამომწურავია და მათ განეკუთვნება:
• ხელშეკრულებები, რომელთა საფუძველზეც იქმნება კერძო სამართლის იურიდიული პირები
• ხელშეკრულებები, რომელთა საფუძველზეც ხდება სამეწარმეო საზოგადოებებში წილის
გასხვისება ან უფლებრივი დატვირთვა.
• სამისდღემშიო რჩენის ხელშეკრულება უძრავი ქონების გადაცემით
• საქორწინო ხელშეკრულება

მარტივი წერილობითი ფორმა

ხელშეკრულებათა უმეტესი ნაწილისთვის კანონი ითვალისწინებს მარტივ წერილობით ფორმას. ზოგ
შემთხვევაში კანონი სპეციალური დოკუმენტის არსებობას მოითხოვს, მაგ. გადაზიდვების ან დაზღვევის
ხელშეკრულებებში. სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებული მარტივი წერილობითი ფორმის
შემთხვევებია:
• ხელშეკრულებები, რომელთა საფუძველზეც ხდება უძრავ ქონებაზე საკუთრების შეძენა, უძრავი
ქონების უფლებრივი დატვირთვა. ამ ხელშეკრულებებისათვის დამატებით აუცილებელია საჯარო
რეესტრში რეგისტრაცია
• საჩუქრის დაპირება ჩუქების ხელშეკრულებებში
• საცხოვრებელის ადგომის ქირავნობის ხელსეკრულებსი შეწყვეტა უნდა გაფორმდეს
წერილობითი ფორმით
• მიწის ნაკვეთის ქირავნობისა და იჯარის ხელშეკრულებები ერთ წელზე მეტი ხნის ვადით,
სასოფლო-სამეურნეო მიწის იჯარის ხელშეკრულება
• ფრენშაიზინგის ხელშეკრულება
• სესხის შეპირება სესხის ხელშეკრულებაში
• გადაზიდვის ხელშეკრულება ფორმდება ზედნადების (ან სხვა დოკუმენტის) სახით
• საკუთრების მინდობის ხელშეკრულება
• შუამავლობა სესხებისას
• მიბარება სასაქონლო საწყობში ფორმდება სასაწყობო მოწმობის გაცემით
• სადაზღვევო ხელშეკრულება ფორმდება სადაზღვევო მოწმობით
• საბანკო გარანტიის ხელშეკრულებაში ბენეფიციარის მოთხოვნა ფულადი თანხის გადახდის
შესახებ უნდა წარედგინოს გარანტს წერილობითი ფორმით
• თავდებობის ხელშეკრულება
შესაძლებელია, რომ სავალდებულო წერილობით ფორმას ითვალისწინებდეს სხვა კანონი, რომელიც
სახელშეკრულებო ურთიერთობებს აწესრიგებს.
მხარეების მიერ განსაზღვრული ხელშეკრულების ფორმა
როგორც წესი, მხარეეი თანხმდებიან მარტივ წერილობით ფორმაზე. ამ დროს ხელშეკრულების
დასადებად საკმარისია ხელმოწერა მათ მიერ შედგენილ დოკუმენტზე. ხელმოწერა უნდა განხორციელდეს
საკუთარი ხელით და მითითებული უნდა იყოს ხელმომწერის სახელი და გვარი გარკვევით. დოკუმენტზე
ხელმოწერა დაიშვება ასევე წარმომადგენლის მეშვეობით. ამრიგად, ხელმოწერა გულისხმობს
დოკუმენტის არსებობას. ამასთან, სამართლებრივი მნიშვნელობა არა აქვს იმას, თუ რა საშუალებების
გამოყენებით არის ეს დოკუმენტი შედგენილი: იგი შეიძლება იყოს ხელით ნაწერი, დაბეჭდილი..
მთავარია, რომ ხელმოწერა შესრულებული იყოს საკუთარი ხელით. სატელეგრაფო შეტყობინება (დეპეშა),
ტელეასლი ან წერილების ურთიერთგაცვლა მხოლოდ მაშინ ჩაითვლება წერილობით ფორმად, თუ
მხარეები ამაზე წინასწარ არიან შეთანხმებული. წვრილმანი საყოფაცხოვრებო გარიგებების გარდა,
ხელშეკრულებათა უდიდესი ნაწილი წერილობით იდება. წერილობითი ფორმის მთავარი მიზანი და
ფუნქცია არის ის, რომ დაფიქრდნენ და გააზრებულად დადონ ხელშეკრულება ამხარეეებმა და ასევე
მტკიცების კუთხით, მისი მტკიცებითი ფუნქცია.
ისტორიულად ხელშეკრულების დადების პროცესის დაყოფა ოფერტად და აქცეპტად წარმოიშვა
მხოლოდ ე.წ „დისტანციური ხელშეკრულებებიდან“, როცა ხელშეკრულება იდებოდა არათანმყოფ პირებს
შორის. ძველი რომის სამართალი ითვალისწინებდა ხელშეკრულების დადებას მხოლოდ stipulation-ს
მეშვეობით, ე.ი. მხარეთა ერთდროული და პირადი თანდასწრების საშუალებით. ამიტომ რომაელ
იურისტებს არ სჭირდებოდათ ხელშეკრულების დადების პროცესის დაყოფა ორ ეტაპად - ოფერტად და
აქცეპტად.
პრინციპში, ოფერტისა და აქცეპტის მეშვეობით ხელშეკრულების დადების წესები თანამედროვე
სამართლში არსებითად მე-18 საუკუნეში წარმოიშვა.
სსკ განსაზღვრავს, რომ „ხელშეკრულება დადებულად ითვლება, თუ მხარეები მის ყველა არსებით
პირობაზე შეთანხმდნენ საამისოდ გათვალისწინებული ფორმით. არსებითად ჩაითვლება
ხელშეკრულების ის პირობები, რომლებზედაც ერთ-ერთი მხარის მოთხოვნით მიღწეულ უნდა იქნეს
შეთანხმება, ანდა რომლებიც ასეთად მიჩნეულია კანონის მიერ.“ არსებითი პირობების ზუსტი
ჩამონათვალი კანონით არაა განსაზღვრული. როგორც წესი, ხელშეკრულების მხარეს უნდა შეეძლოს
ოფერტიდან დასადები ხელშეკრულების ისეთი პირობების ამოკითხვა, როგორიცაა: ხელშეკრულების
საგანი, მხარეთა შესაბამისი ვალდებულებები და ოფერტის ადრესატი (essentialia negotii). მხოლოდ
აღნიშნული პირობების ჩამოთვლა არ იქნება სწორი, ყოველი ხელშეკრულების ტიპს შეიძლება
დამატებით მოსდევდეს უშუალოდ მისთვის დამახასიათებელი პირობები, რომლებიც იქნება არსებითი.
როგორც წესი, არსებით პირობებს უნდა შეიცავდეს ოფერტი. მაგრამ იმისთვის, რომ ეს პირობები
შეთნხმებულად ჩაითვალოს, ხოლო ხელშეკრულება დადებულად, აუცილებელია მხარეთა ნების
გამოვლინებები ამ პირობებზე ემთხვეოდეს ერთმანეთს. ცალ-ცალკე არც ოფერტი და არცაქცეპტი არ
იწვევს ხელშეკრულების დადებას. იმისთვის, რომ ხელშეკრულების არსებით პირობებზე შეთანხმებამ
ხელშეკრულების დადება გამოიწვიოს, ეს შეთანხმება უნდა მოხდეს „საამისოდ გათვალისწინებული
ფორმით“. ეს ფორმა ხელშეკრულებათა უმრავლესობაში თვით მხარეების მიერ განისაზღვრება. ზოგიერთ
შემთხვევაში კი სავალდებულო ფორმას ადგენს კანონი.
ხელშეკრულების ჩვეულებრივი პირობები - რომლებიც არაარსებითი პირობებია, რომელთა გარეშეც
დაიდება ხელშეკრულება. კანონიც განსაზღვრავს მათ დისპოზიციური ნორმების საფუძველზე და
მხარეთა შეთანხმებაც, რითაც მათ შეუძლიათ დისპოზიციური ნორმები შეცვალონ.
ხელშეკრულების შემთხვევითი პირობები - ისეთი არაარსებითი პირობებია, რომლებიც ცვლიან ან
ავსებენ ჩვეულებრივ პირობებს. ისინი მხარეთა შეთანხმებით შეიძლება გათვალისწინებულ იქნეს
ხელშეკრულებაში ან არა. მაგრამ თუ არაა განსაზღვრული, ჩვეულებრივი პირობების მსგავსად
თავისთავად არ იგულისხმება. ასეთია, მაგ. ნასყიდობისას ტრანსპორტის სახე, რომლითაც უნდა
მიეწოდოს მყიდველს საქონელი.
ხელშეკრულება ორმხრივი ან მრავალმხრივი გარიგების ყველაზე გავრცელებული და მნიშვნელოვანი
ფორმაა. ხელშეკრულება ორი ან რამდენიმე პირის შეთანხმებაა, რომლითაც ისინი კონკრეტული
სამართლებრივი შედეგის მიღწევას ისახავენ მიზნად. ხელშეკრულების დახასიათებისას უმთავრესია ის,
რომ სამართლებრივი შედეგი, რომლის მიღწევასაც მხარეები ცდილობენ, შეიძლება მხოლოდ მათი
ერთობლივი შეთანხმებით იქნეს მიღწეული. ამ მიზნის მისაღწევად ისინი მზად არიან დათმონ საკუთარი
თავისუფლების ან ქონების ნაწილი, ე.ი. ორმხრივად შეიბოჭონ თავი. სახელშეკრულებო შებოჭვა იწვევს
იმას, რომ ხელშეკრულების მხარეს ცალმხრივად არ შეუძლია ნაკისრი ვალდებულების უარყოფა, რადგან
მეორე მხარეს იძულებით შეუძლია მოითხოვოს ნაკისრი შესრულება ან ზიანის ანაზღაურება.
როგორც წესი, მხარეების მიერ ხელშეკრულების არსებით პირობებზე შეთანხმება ოფერტისა და
აქცეპტის მეშვეობით ხორციელდება.
ოფერტი თავისი სამართლებრივი ბუნებით წარმოადგენს მიღებასავალდებულო ნების გამოვლენას. ეს
არის შეთავაზება, რომელიც მიმართულია ერთი ან რამდენიმე პირისადმი ხელშეკრულების დადების
მიზნით. ოფერტს მოჰყვება ხელშეკრულების დადება იმ შემთხვევაში, თუ ოფერტის მიმღები მხარე
აღნიშნულ ოფერტზე აქცეპტს (თანხმობას) განაცხადებს. შესაბამისად,ოფერტის შემთავაზებელ პირს
ეწოდება ოფერენტი. ხოლო ოფერტის მიმღებ პირს-აქცეპტანტი. ოფერტი ისეთი ფორმით უნდა იყოს
ჩამოყალიბებული, რომ უბრალო აქცეპტი, გამოხატული სიტყვებში - „ვეთანხმები“, „კი“, „კარგი“ და ა.შ.
საკმარისი იყოს ხელშეკრულების დასადებად.
იმისთვის, რომ ოფერტი ჩაითვალოს ნამდვილად ის უნდა პასუხობდეს შემდეგ წინაპირობებს:
ა) ოფერტის განსაზღვრულობა
ოფერტი იმდენად მკაფიოდ უნდა იყოს ჩამოყალიბებული, რომ მის საფუძველზე ხელშეკრულების
დადებისთვის წინადადების მიმღების თანხმობაღა იყოს საჭირო. როგორც წესი, განსაზღვრულობის
მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად, ოფერტი მომავალი ხელშეკრულების არსებით პირობებს უნდა
შეიცავდეს. ოფერტიდან ასევე მარტივად უნდა ირკვეოდეს ის პირი ან პირთა წრე, რომელთა
მისამართითაც ხორციელდება ოფერტი. თუკი შეთავაზება მიმართულია პირთა განუსაზღვრელი წრის
მიმართ, იგი ჩაითვლება არა ოფერტად, არამედ მოწვევად ოფერტზე (invitatio ad offerendum).
ბ) ოფერენტის ბოჭვის ნება
ოფერტის ნამდვილობისთვის ასევე საჭიროა, რომ წინადადების მიმცემი აქცეპტის შემთხვევაში, მზად
იყოს შეასრულოს თავისი წინადადება. აღნიშნული გულისხმობს იმას, რომ წინადადების მიმცემს
ამოძრავებდეს სახელშეკრულებო ბოჭვის სურვილი. იგი მზად არის სახელშეკრულებო ბოჭვის
ფარგლებში იკისროს ვალდებულებები. ამასთანავე, აუცილებელია რომ ოფერენტის მხრიდან ჩანდეს
თანხმობა იმის შესახებ, რომ თუ მისივე ოფერტის საფუძველზე ხელშეკრულება დაიდება, ოფერენტი
შეასრულებს შესაბამის ვალდებულებებს.

გ) ოფერტის ნამდვილობის მომენტი

ოფერტის ნამდვილობის მომენტიდან წარმოიშობა, იცვლება ან წყდება ოფერტთან დაკავშირებული
სამართლებრივი შედეგები. ამავე მომენტიდან იწყება ოფერენტის ბოჭვა მის მიერვე გაკეთებული
წინადადებით. როგორც წესი, ოფერტის ნამდვილობის მომენტის განსასაზღვრად გამოიყენება
სამოქალაქო სამართლის ზოგადი ნაწილის ის ნორმები, რომლებსაც სამოქალაქო კოდექსი განსაზღვრავს
ცალმხრივი ნების გამოვლენის ნამდვილობის დასადგენად. აღნიშნული წესები გამოიყენება არა მხოლოდ
ოფერტის ნამდვილობის დასადგენად, არამედ ასევე ისეთი ნების გამოვლენის ნამდვილობის
დასადგენად, როგორიც არის აქცეპტი, ხელშეკრულებიდან გასვლა ან მისი მოშლა. 51-ე მუხლის
თანახმად, ნების გამოვლენა, რომელიც მოითხოვს მეორე მხარის მიერ მის მიღებას, ნამდვილად
ჩაითვლება იმ მომენტიდან, როდესაც იგი მეორე მხარეს მიუვა. შესაბამისად მნიშვნელოვანია ორი
მომენტის განსაზღვრა: იმის გარკვევა თუ როდის მოხდა ოფერტის შეთავაზება და მეორე, როდის მიიღო
ადრესატმა აღნიშნული ოფერტი. მიღებად ის მომენტი ჩაითვლება, როდესაც ადრესატმა ნახა და გაეცნო
მას. ამ საკითხთან მიმართებით, მოქმედებს წესი, რომლის მიხედვითაც ოფერტი იმ მომენტიდან
ითვლება აქცეპტანტის მიერ მიღებულად, თუ ოფერტი მოექცევა აქცეპტანტის გავლენის სფეროში ისე,
რომ აქცეპტანტს მიეცემა მისი გაცნობის რეალური შესაძლებლობა.
საქართველოს კანონმდებლობა განასხვავებს ოფერტისა და აქცეპტის ურთიერთგაცვლის ორ სახეს. ერთ
შემთხვევაში ოფერენტი და აქცეპტანტი თანმყოფ პირებს წარმოადგენენ, ხოლო მეორე შემთხვევაში კი -
არათანმყოფ პირებს.
უფრო გავრცელებულია თანმყოფ პირებს შორის დადებული ხელშეკრულებები. ანუ შემთხვევები,
როდესაც ოფერენტი და აქცეპტანტი ერთსა და იმავე ადგილას იმყოფებიან და საშუალება აქვთ უშუალოდ
მოილაპარაკონ ხელშეკრულებების პირობების თაობაზე. თანმყოფ პირებად ოფერენტისა და
აქცეპტანტის განხილვა მხოლოდ მათი ფიზიკური სიახლოვის დროს არ ხდება. იმისთვის, რომ პირები
თანმყოფ პირებად ჩაითვალონ, საკმარისია, თუკი მათ უშუალო კომუნიკაციის საშუალება აქვთ, იქნება ეს
პირისპირ თუ სატელეფონო საუბარი.
თანმყოფი პირების შემთხვევაში, ოფერენტმა პასუხი უნდა მიიღოს მაშინვე. აქცეპტი დროულად,
გაჭიანურების გარეშე უნდა განხორციელდეს. თუ ოფერენტი ასეთ შემთხვევაში მაშინვე არ მიიღებს
თანხმობას, მას ეხსნება ხელშეკრულების დადების ვალდებულება დაგვიანებული აქცეპტის შემთხვევაში.
ამდენად, ოფერტი მხოლოდ იმ ვადით ინარჩუნებს იურიდიულ ძალას, რომლის განმავლობაშიც
თანხმობა შეიძლება „მაშინვე“ მიღებულად მიიჩნევა.
არათანმყოფი პირისათვის გაკეთებული ოფერტი შეიძლება მხოლოდ იმ დრომდე იქნეს მიღებული, რა
დროშიც ოფერტის მიმცემს, ჩვეულებრივ, შეუძლია დაელოდოს პასუხს. ანუ ოფერენტი აქცეპტს იმდენ
ხანს უნდა დაელოდოს, რამდენიც ჩვეულებრივად და გონივრულად მიიჩნევა კონკრეტული
გარემოებების გათვალისწინებით. ოფერენტს ასევე შეუძლია თავად განუსაზღვროს აქცეპტანტს დრო,
რომლის ფარგლებშიც მან აქცეპტი უნდა გააკეთოს.
საინტერესოა საკითხი, თუ რამდენად შესაძლებელია გაკეთებული ოფერტის უკან გამოხმობა ან
გაუქმება აქცეპტზე დალოდებისთვის განსაზღვრული ვადის დაუცველად. როგორც წესი, ოფერტი,
სამართლებრივი ბუნებით, გამოუხმობი ნების გამოვლენას წარმოადგენს . კანონმდებლობით შეიძლება
გარკვეული გამონაკლისების დადგენაც. მაგალითად, გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით, თუ
ოფერენტი ოფერტს გაუგზავნის პოტენციურ აქცეპტანტს და შემდგომ გადაიფიქრებს ხელშეკრულების
დადებას, მას შეუძლია გამოიხმოს ოფერტი თუ ოფერენტი მოახერხებს, რომ ოფერტის გაუქმების შესახებ
განცხადება აქცეპტანტმა მიიღოს ოფერტის მიღებამდე ან ოფერტთან ერთად. სსკ-ს მიხედვით კი
მოწესრიგებულია შემთხვევები, როდესაც ნების გამოვლენა, გარკვეული გარემოებების არსებობისას, არ
უნდა ჩაითვალოს ნამდვილად და უნდა გაუქმდეს. ეს მოხდება მაშინ, თუ მეორე მხარე წინასწარ ან
მაშინვე განაცხადებს უარს.
წინადადება, რომელიც მიმართულია პირთა განუსაზღვრელი წრისადმი, წარმოადგენს მოწვევას
ოფერტზე, თუ ამ წინადადებაში სხვა რამ არ არის პირდაპირ მითითებული. ოფერტზე მოწვევით
წინადადების გამცემი იწვევს პირთა განუსაზღვრელ წრეს, რათა მსურველებმა მას მიმართონ ოფერტით.
თუ აღნიშნული ოფერტებიდან ერთი ან რამდენიმე მისთვის მისაღები იქნება, მაშინ უკვე ოფერტზე
მომწვევი იქცევა აქცეპტანტად და თანხმობის განცხადებით დადებს სასურველ ხელშეკრულებას.
აქცეპტიც მიღებასავალდებულო ნების გამოვლენას წარმოადგენს. იგი უნდა მიუვიდეს ოფერენტს იმ
ფორმით, რომელიც უზრუნველყოფს ხელშეკრულების დადებას. აქცეპტი შეიძლება გამოიხატოს უბრალო
თანხმობაში. ამისთვის კი საჭიროა, რომ ოფერტი შეიცავდეს მისი ნამდვილობისთვის საჭირო ყველა
ელემენტს. თუ აქცეპტის შინაარსი ოფერტში განსაზღვრულ პირობებს სრულად შეესაბამება და არაფერს
არ ცვლის, მაშინ აქცეპტის მეშვეობით მოხდება ხელშეკრულების დადება. აქცეპტი არ ჩაითვლება
ნამდვილად, თუ ოფერენტი წინასწარ ან მაშინვე განაცხადებს უარს.
აქცეპტი უნდა განხორციელდეს ან ოფერენტის მიერ, ან კანონით განსაზღვრულ ვადაში ან ვადაში,
რომელიც კონკრეტულ შემთხვევაში შეიძლება ჩაითვალოს გონივრულად.
ოფერტის ადრესატის მიერ გაცხადებული ნების ნამდვილ აქცეპტად მიჩნევისთვის საჭიროა, რომ
ადრესატის ქმედებიდან ირკვეოდეს მისი სურვილი, რომ მას ამოძრავებს ხელშეკრულების დადების
განზრახვა. აგრეთვე უნდა დგინდებოდეს, რომ იგი მზად არის დადოს ხელშეკრულება იმ პირობით, რა
პირობებიც შემოთავაზებულია ოფერტში. თუ ოფერტის ადრესატი პასუხში შეცვლის ოფერტის რაიმე
პირობას ან აქცეპტს დაგვიანებით გააგზავნის, ამგვარი თანხმობა განიხილება როგორც ახალი ოფერტი.
როგორც აღინიშნა, იმისთვის რომ ხელშეკრულება დადებულად ჩაითვალოს, აქცეპტი დროულად
უნდა გაკეთდეს. დაგვიანებული აქცეპტით ხელშეკრულება ვერ დაიშვება. აღნიშნული წესიდან სსკ
გამონაკლისსაც ადგენს: „თუ ოფერენტს აქცეპტი დაგვიანებით მიუვა, აქცეპტიდან კი ირკვევა, რომ იგი
დროულად არის გამოგზავნილი, აქცეპტი მხოლოდ მაშინ ჩაითვლება დაგვიანებულად, თუ ოფერენტმა
მეორე მხარეს დაუყოვნებლივ აცნობა ამის შესახებ.“ ეს ის შემთხვევაა, როდესაც კანონი ოფერენტს
ავალდებულებს, განახორციელოს განსაზღვრული მოქმედებები, თუ არ სურს, რომ აქცეპტანტისგან
დამოუკიდებელი მიზეზით, დაგვიანებული აქცეპტი ხელშეკრულების დადების საფუძველი გახდეს.
 ოფერტზე დაგვიანებული აქცეპტი მიიჩნევა ახალ ოფერტად. ასევე როცა პასუხში გამოთქმულია
თანხმობა ხელშეკრულების დადებაზე, ოღონდ სხვა პირობებით, ვიდრე ამას ოფერტი ითვალისწინებდა,
ასეთი პასუხი ჩაითვლება უარად ოფერტზე და, ამავე დროს, – ახალ წინადადებად.
მიუხედავად ოფერტზე პასუხის შეცვლილი პირობებით გაგზავნისა, პასუხი მიიჩნევა აქცეპტად და
არა ახალ ოფერტად, თუ მხარეებს შორის არსებობს საქმიანი ურთიერთობა და აქცეპტანტს უფლება
ჰქონდა ევარაუდა ოფერენტის თანხმობა და ეს უკანასკნელი მაშინათვე არ განაცხადებს უარს.
აქცეპტის განხორციელება სხვადასხვა ფორმით შეიძლება მოხდეს:

-აქცეპტი შესრულების დაწყებით

ოფერტი მიღებულად და ხელშეკრულება დადებულად ჩაითვლება , თუ აქცეპტანტი ისეთ მოქმედებას
შეასრულებს, რომელიც ადასტურებს ოფერტის მიღებას-აქცეპტანტი იწყებს ოფერტით
გათვალისწინებული შესრულების განხორციელებას. შესრულება აქცპეტად რომ ჩაითვალოს, იგი ზუსტად
უნდა შეესაბამებოდეს აქცეპტის პირობებს.;

-აქცეპტი ნივთის დაუფლებით (მითვისებით) ან ამ ნივთით სარგებლობის დაწყებით

ხელშეკრულება დადებულად ჩაითვლება მაშინაც, როცა აქცეპტანტი ოფერტის პირობების შესაბამისად
დაეუფლება ნივთს ან იწყებს ამ ნივთით სარგებლობას. მაგალითად, დასათვალიერებლად გაგზავნილი
ქსოვილისგან შეკერილია კაბა. ამ შემთხვევაში პრაქტიკული მნიშვნელობა არ აქვს, მართლა სურდა თუ
არა აქცეპტანტს ხელშეკრულების დადება ან ხომ არ შეცდა იგი. გადამწყვეტია ის, რომ აქცეპტანტმა
თავისი მოქმედებით გარეგნულად დაადასტურა ხელშეკრულების დადება.

-აქცეპტი ე.წ. სოციალურად ტიპური მოქმედებით თუ კონკლუდენტური მოქმედების გზით.

ხელშეკრულება ასევე შეიძლება დაიდოს კონკლუდენტური-სოციალურად ტიპური მოქმედებითაც.
მაგალითად, მგზავრის მატარებელში ასვლა გულისხმობს, რომ მან დადო გადაყვანის ხელშეკრულება და
იკისრა ვალდებულება გადაიხადოს თანხა შესაბამისი ტარიფით.

სასაუბრო ენაში დამკვიდრებული გამოთქმა - „დუმილი თანხმობის ნიშანია“ - ყოველთვის არ

მოქმედებს სამართლებრივ ურთიერთობებში. როგორც წესი, დუმილი არ გულისხმობს არანაირი ნების
გამოვლენას. შესაბამისად, თუ ოფერტზე პოტენციური აქცეპტანტი არ პასუხობს, ხელშეკრულება
დადებულად ვერ ჩაითვლება. აქაც არსებობს გამონაკლისი, კერძოდ სსკ-ის მიხედვით, თუ მეწარმე,
რომელსაც უხდება სხვა პირთა საქმიანი ოპერაციების შესრულება, მიიღებს ოფერტს ამგვარი საქმეების
შესრულებაზე იმ პირისაგან, რომელთანაც იმყოფება საქმიან კავშირში, მაშინ იგი ვალდებულია
გონივრულ ვადაში უპასუხოს ამ წინადადებას; მისი დუმილი ჩაითვლება აქცეპტად. იგივე წესი
მოქმედებს იმ შემთხვევაშიც, როცა მეწარმე იღებს ასეთ ოფერტს იმ პირისაგან, რომლისგანაც იგი
ითხოვდა შეკვეთებს ამგვარი საქმეების შესასრულებლად. მეწარმე სუბიექტის დუმილი ჩაითვლება
თანხმობად და შესაბამისი ხელშეკრულება დადებულად.
 თემა №5- ვალდებულების შესრულება
ყველა სამართლებრივ სისტემაში ვალდებულების შესრულება წარმოადგენს ვალდებულებითი
სამართლის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ინსტიტუტს. ისევე, როგორც კონტინენტური სამართლის
სისტემის სხვა ქვეყნებში, საქართველოს შემთხვევაშიც ვალდებულების შესრულების მომწესრიგებელ
ნორმებს ძირითადად დისპოზიციური ხასიათი აქვთ.
ვალდებულების შესრულება ნიშნავს მოვალისაგან იმ მოქმედების შესრულებას (ან მოქმედებისგან
თავის შეკავებას), რომლის მოთხოვნის უფლებაც კრედიტორს აქვს.
ვალდებულების შესრულება წარმოადგენს რთულ ობიექტურ მოვლენას. ის განაპირობებს
მატერიალური და არამატერიალური სიკეთის ერთი პირისგან მეორისათვის გადაცემის დინამიკას.
ხელშეკრულების უზენაესობის პრინციპი „Pacta sunt servanda” ყველა მართლწესრიგის ფუძემდებლური
დანაწესია. იგი ვალდებულებითი სამართლის ძირითადი პრინციპია, რომელიც სამოქალაქო ბრუნვის
სტაბილურობასა და სახელშეკრულებო წონასწორობას უზრუნველყოფს.
სამართლებრივ ლიტერატურასა და სასამათლო პრაქტიკაში ერთხმად აღნიშნავენ, რომ შესრულება
წარმოადგენს ვალდებულების მიზანს. „როგორც ადამიანია განწირული სიკვდილისთვის, ისევე
ხელშეკრულება განწირულია შესაწყვეტად“. შესრულება-ეს არის შედეგი, რომლის მიღწევასაც ისწრაფვიან
ვალდებულების კეთილსინდისიერი მხარეები. ვალდებულების შესასრულებელი მოქმედებები
ყოველთვის მიმართულია ვალდებულების შეწყვეტისკენ (“remissio”). ვალდებულების შესრულება
ხასიათდება იმით, რომ იგი წარმოადგენს ვალდებულების შეწყვეტისკენ მიმართულ ნებელობით
ქმედებებს. ამდენად, ვალდებულების შესრულება წარმოადგენს მოვალის ნებელობით ქცევას. მოთხოვნის
უფლება კრედიტორს არ აძლევს თვითნებობის უფლებას. მას არ აქვს უფლება თვითნებურად წაართვას ან
გაუყიდოს მოვალეს ნივთი, ან სხვაგვარი ძალადობით დაიკმაყოფილოს თავისი მოთხოვნა.
როგორც წესი, შესრულებაში გარკვეული შედეგი ივარაუდება (ნივთის გადაცემა, ვალის დაბრუნება),
მაგრამ იგი შეიძლება საქმიანობასაც გულისხმობდეს (მომსახურების ტიპის ხელშეკრულებები). თუ არ
არსებობს ვალდებულება, მაშინ არც შესრულება იქნება.
დოქტრინაში არ არსებობს ერთიანი მიდგომა ვალდებულების შესრულების სამართლებრივ
ბუნებასთან დაკავშირებით. ამ საკითხზე პასუხი ასე თუ ისე გაცემულია ვალდებულების შესრულების
შესახებ ყველაზე უფრო გავრცელებულ თეორიებში:
ა) ვალდებულების შესრულება, როგორც იურიდიული მოქმედება
ამ თეორიის მიხედვით, ვალდებულების შესრულება არის იურიდიული მოქმედება, რომელიც იწვევს
ვალდებულების შეწყვეტას. ვალდებულების შესრულება, როგორც ვალდებულების შემწყვეტი
იურიდიული ფაქტი გულისხმობს არა მხოლოდ მოვალის, არამედ კრედიტორის მოქმედებებსაც-მოვალის
მიერ შესრულების შეთავაზება და კრედიტორის მიერ შესრულების მიღება. გამონაკლისს წაროადგენს
შესრულების მიღების სუროგატი-კანონით გათვალისწინებული მოთხოვნების შესაბამისად, შესრულების
საგნის შეტანა დეპოზიტზე (სასამართლოში ან ნოტარიუსთან);
ბ) ვალდებულების შესრულება, როგორც ფაქტობრივი მოქმედება
უმრავლეს შემთხვევაში, ვალდებულების შესრულება ხდება აქტიური მოქმედებით, თუმცა
უარყოფითი შინაარსის ვალდებულებებში, მოვალის მიერ ვალდებულების შესრულება მოქმედების
შესრულებისაგან თავის შეკავებით ხორციელდება. ეს გარემოება კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ
ყოველი შესრულება არ შეიძლება განხორციელდეს ფაქტობრივი მოქმედებით, რადგან იგი
შინაარსობრივად გულისხმობს აქტიურ მოქმედებას. მაგრამ, თუკი ფაქტობრივი მოქმედებები გაგებული
იქნება ფართოდ, ანუ როგორც ფაქტობრივი უმოქმედობა, მაშინ ამ თეორიის მიმდევართა აზრით,
ყოველგვარი სირთულე აღმოიფხვრება.
საქართველოს სინამდვილეში ვალდებულების შესრულება ძირითადად განიხილება, როგორც
უფლებაშემწყვეტელი (რემისიული) იურიდიული ხასიათის მოქმედება.
 შესრულება შედგება შემდეგი ეტაპებისგან:
ა) შესრულების საგნის შეთავაზება. შეთავაზებად ჩაითვლება ვალდებულებით გათვალისწინებული
მოქმედების შესრულება ან შესაბამისი შედეგის დადგომა;
ბ) შესრულების საგნის გადაცემა უფლებამოსილი პირისთვის;
გ) კრედიტორის მიერ შესრულების მიღება
ვალდებულების ჯეროვანი შესრულება გულისხმობს მოვალის მიერ იმ მოთხოვნათა განუხრელად
დაცვას, რომლებიც დაკავშირებულია თვით ვალდებულების შინაარსთან. ვალდებულების ჯეროვანი
შესრულება წარმოადგენს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პრინციპს
და მას უკავშირდება ვალდებულების შეწყვეტა. არაჯეროვანია შესრულება, როდესაც ვალდებულება
მართალია სრულდება, მაგრამ შესრულებას ხარვეზი გააჩნია, რომ იგი არ შეესაბამება ვალდებულების
საფუძვლად არსებული გარიგების შინაარსსა და შესრულებით დაინტერესებული პირების მოლოდინს.
მაგალითად, თუ მოვალე ვალდებულია კრედიტორს გადასცეს ინდივიდიუალურად განსაზღვრული
ნივთი, ასეთ შესრულებას დოქტრინაში რეალურ, ნატურით შესრულებასაც უწოდებენ) ჯეროვან
შესრულებად ჩაითვლება სწორედ ამ ნივთის გადაცემა კრედიტორისთვის. ან თუ მოვალე ვალდებული
იყო გარკვეული ხარისხის ნივთი მიეწოდებინა კრედიტორისათვის, სწორედ შესაბამისი ხარისხის ნივთის
გადაცემა იქნება ჯეროვანი შესრულება.
ვალდებულების არაჯეროვანი შესრულების შემთხვევაში, ვალდებულება არ წყდება და როგორც წესი,
შედეგად იწვევს ვალდებულების დამრღვევი პირის პასუხისმგებლობას. თუ როგორი შესრულებაა
ჯეროვანი, უპირველეს ყოვლისა, ხელშეკრულებით განისაზღვრება. ფასადური შესრულება
ვალდებულების შესრულებად არ ჩაითვლება.
ვალდებულების ჯეროვანი შესრულების პრინციპი თავისი ბუნებით უფრო დისპოზიციური ხასიათისაა
(კრედიტორი უფლებამოსილია მიიღოს მოვალისგან შეთავაზებული არაჯეროვანი შესრულებაც).
საბაზრო ეკონომიკაზე მორგებული კერძო სამართლის პროცესში განსაკუთრებით გამოიკვეთა
„კეთილსინდისიერების“ მნიშვნელობა. განვითარებული ქვეყნების სამართალში იგი წარმოადგენს
მთელი სამოქალაქო ბრუნვის ქვაკუთხედს. სამოქალაქო ბრუნვის სიმყარე და სტაბილურობა მისი
მონაწილის კეთილსინდისიერებაზეა დამოკიდებული. კანონის თანახმად, „სამართლებრივი
ურთიერთობის მონაწილენი ვალდებულნი არიან კეთილსინდისიერად განახორციელონ თავიანთი
უფლება-მოვალეობები.“
კეთილსინდისიერება გულისხმობს სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეთა მოქმედებას
პასუხისმგებლობით, ერთმანეთის უფლებებისადმი პატივისცემით მოპყრობას. კეთილსინდისიერება „ღია
ნორმაა“, რომლის შინაარსიც არ შეიძლება დადგინდეს მხოლოდ აბსტრაქტული გზით, არამედ იგი
დამოკიდებულია საქმის ფაქტობრივ გარემოებებზე და დადგენილ უნდა იქნეს დაკონკრეტების მეთოდის
გამოყენებით.
კეთილსინდისიერების პრინციპის შინაარსი, უპირველეს ყოვლისა, იმით გამოიხატება, რომ მხარეს
გარდა ვალდებულებების ჯეროვანი შესრულებისა, ევალება ვალდებულების კეთილსინდისიერად
შესრულებაც, ანუ კონტრაჰენტის პატივსადები ინტერესის პატივისცემა და დაცვა.
კეთილსინდისიერების პრინციპი რომის სამართლიდან იღებს საფუძველს. პრინციპი „bona fides“
(კეთილსინდისიერება) მნიშვნელოვან ადგილს იკავებდა რომაულ სამართლებრივ აზროვნებაში. საქმიან
ურთიერთობებში „bona fides”-ის გამოყენება ნიშნავდა, რომ მხარეები თავიანთ პირობასა და მიცემულ
სიტყვას დაიცავდნენ (bona fides negotia), წინააღმდეგ შემთხვევაში, დაზარალებულ მხარეს უფლება
ჰქონდა წარედგინა ex fide bona პრეტენზია და მოეთხოვა კონტრაჰენტისაგან ვალდებულების იძულებითი
შესრულება exceptio doli (generalis)-ის სარჩელის საფუძველზე.
 კეთილსინდისიერების პრინციპი თანამედროვე განვითარებული ქვეყნების კანონმდებლობასა და
დოქტრინაში დიდწილად დაკავშირებულია მორალურ სტანდარტებთან, კეთილსინდისიერება ნიშნავს
გულწრფელობას, მიუკერძოებლობას, ობიექტურობას, სამართლიანობას, ერთგულებას და სხვა.
კეთილსინდისიერების პრინციპის შესაბამისი ქცევის მოთხოვნა დოქტრინასა და სასამართლო
პრაქტიკაში სავალდებულოდაა მიჩნეული. შესაბამისად, ეს ნორმა იმპერატიული ხასიათისაა. ამის
შედეგია ის, რომ ვალდებულების შესრულებაში კეთილსინდისიერების პრინციპის რეალიზაცია, როგორც
წესი, არ შეიძლება წინასწარ გამოირიცხოს ერთი მხარის ცალმხრივი უარით ან მხარეთა შორის
შეთანხმებით.
კეთილსინდისიერების პრინციპი, როგორც სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეთა
ზოგადსახელმძღვანელო პრინციპი, მოცემულია სსკ-ის არაერთ მუხლში. ამიტომაც, კეთილსინდისიერად
მოქმედების ვალდებულება არ შემოიფარგლება მხოლოდ სახელშეკრულებო სამართლით, არამედ იგი
ამოსავალი და ფუნდამენტური ქცევის პრინციპია ზოგადად კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში.
ვალდებულება უნდა შესრულდეს სათანადო ადგილას (locus opportunus). ვალდებულების შესრულების
ადგილია ის ადგილი, სადაც მოვალე ახორციელებს ვალდებულების შესასრულებელ ბოლო მოქმედებას.
ეს ადგილი შეიძლება განსხვავდებოდეს, იმ ადგილისგან, სადაც შესრულების შედეგი დგება. ამასთან,
ხშირია შემთხვევები, როდესც შესრულების ადგილი და „შედეგის“ ადგილი ერთმანეთს ემთხვევა.
ვალდებულების შესრულების ადგილია ის ადგილი, სადაც მოვალემ უნდა შეასრულოს
ვალდებულებებიდან გამომდინარე მოქმედება. საუბარია სივრცეში მეტ-ნაკლებად განსაზღვრულ
პუნქტზე.
ზოგადი წესებიდან გამომდინარე, როგორც საერთოდ, ყველა ურთიერთობაში, ისე ვალდებულების
შესრულების ადგილთან მიმართებით, შესრულება უნდა შეესაბამებოდეს ვალდებულების შინაარსს.
ვალდებულების შესრულების ადგილი შეიძლება იყოს მრავალგვარი: ა. მხარეთა შეთანხმებით
განსაზღვრული შეთანხმების ადგილი; ბ.კანონით განსაზღვრული შესრულების ადგილი და სხვა.
ყველაზე ხშირად ვალდებულების შესრულების ადგილის განსაზღვრა ხდება მხარეთა შეთანხმებით. ამ
დებულების საფუძველი ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპია. ვალდებულების შესრულების
ადგილის თავისუფალი განსაზღვრა ხელშეკრულების შინაარსის თავისუფლებაში მოიაზრება. მხარეთა
მიერ ხელშეკრულების ადგილის განსაზღვრა შეიძლება იყოს გარკვევით გამოხატული(პირდაპირი), ან
ნაგულისხმევი (არაპირდაპირი). პირდაპირია შესრულების ადგილის განსაზღვრა, თუ შეთანხმებაში
დაკონკრეტებულია ის ადგილი, სადაც მოვალემ უნდა განახორციელოს შესრულება. ნაგულისხმების
შემთხვევაში კი დგება ნაგულისხმევი განზრახვის სწორი ინტერპრეტაციის საკითხი. შესრულების
ადგილის დასადგენად მხედველობაში მიიღება ყველა არსებითი გარემოება, მათ შორის სამოქალაქო და
სავაჭრო ბრუნვის ტრადიციები.
რაც შეეხება კანონით განსაზღვრულ შესრულების ადგილს, როგორც წესი, მხარეთა ნების
უპირატესობის გამო, შესრულების ადგილის დადგენისას კანონისმიერი მოწესრიგება უკანა პლანზე
იწევს. უპირატესი ძალა ენიჭება ხელშეკრულებაში ნაგულისხმევ ან ხელშეკრულების არსიდან
გამომდინარე შესრულების ადგილს. ის შემთხვევები, როდესაც ვალდებულების შესრულების ადგილი
განისაზღვრება კანონის მიერ არც თუ ისე ხშირია. კანონმდებლობით დადგენილი ზოგადი წესის
გამოყენება შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, როდესაც ვალდებულების შესრულების ადგილი არა მხოლოდ
არ არის განსაზღვრული ხელშეკრულებაში, არამედ არც იგულისხმება და ამასთან, ვერც თავად
ვალდებულების არსიდან ირკვევა.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, იმ შემთხვევაში, თუ შესრულების ადგილი არ
არის განსაზღვრული და არც ვალდებულებითი ურთიერთობის არსიდან გამომდინარეობს, სრულად
იზიარებს განვითარებული ქვეყნების კანონმდებლობისა და პრაქტიკის მიღწევებს და მიუთითებს, რომ:
ა) ინდივიდუალურად განსაზღვრული საგნის შემთხვევაში მიწოდება უნდა მოხდეს იმ ადგილას, სადაც
იგი ვალდებულების წარმოშობის მომენტისთვის იმყოფებოდა;
ბ) გვარეობითი საგნის შემთხვევაში, მიწოდება უნდა მოხდეს იმ ადგილას, სადაც იმყოფება მოვალის (და
არა კრედიტორის) საწარმო; თუ ასეთი არ არის, მაშინ მოვალის საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით.
საცხოვრებელი ადგილი არის პირის სამოქალაქო-სამართლებრივი იდენტიფიკაციის ერთ-ერთი
უძველესი საშუალება. ფიზიკური პირის საცხოვრებელია ის ადგილი, რომელსაც იგი, ჩვეულებრივ
საცხოვრებლად მიიჩნევს. მაშასადამე, საცხოვრებელი ადგილი შეიძლება განიმარტოს, როგორც ადგილი,
რომელიც წარმოადგენს ადამიანის უმთავრეს ადგილსამყოფელს და მას ძირითად საცხოვრებლად ირჩევს.
ვალდებულების შესრულების ადგილის განსაზღვრას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება არა მხოლოდ იმ
საკითხის გადასაწყვეტად, თუ სად უნდა განახორციელოს მოვალემ შესრულება, არამედ იმის
გადასაწყვეტადაც, თუ როგორ ნაწილდება მხარეებს შორის შესრულების საგნის მიწოდებასთან
დაკავშირებული ხარჯები; თუ როდის გადადის საკუთრების უფლება და ნივთის შემთხვევითი
დაღუპვის ან დაზიანების რისკი და ა.შ.
გარკვეული თავისებურებით ხასიათდება ფულადი ვალდებულების შესრულების ადგილი. ფულადი
ვალდებულება შეიძლება განისაზღვროს, როგორც ვალდებულებით-სამართლებრივი ურთიერთობა,
რომელიც ორიენტირბულია ფულის, როგორც გვაროვნული ნიშნით განსაზღვრული ნივთის გადაცემაზე.
სსკ განასხვავებს ფულადი და არაფულადი ვალდებულების შესრულების ადგილს. არაფულადი
ვალდებულების შესრულებისას უპირატესობა ენიჭება მოვალის საცხოვრებელ ადგილს, შესრულების
ადგილის საეჭვოობისას ფულადი ვალდებულება კი უნდა შესრულდეს კრედიტორის
ადგილსამყოფელის მიხედვით.
ვალდებულების შესრულებას კრედიტორის ადგილსამყოფელის მიხედვით, ადგილი აქვს მხოლოდ იმ
ფულადი ვალდებულებების მიმართ, როდესაც ხდება ნაღდი ანგარიშსწორება. თუ კრედიტორს აქვს
ფულის ჩარიცხვისათვის გამიზნული საბანკო ანგარიში იმ ადგილას ან იმ ქვეყანაში, სადაც გადახდა უნდა
მოხდეს, მაშინ მოვალეს შეუძლია ამ ანგარიშზე ჩარიცხვით შეასრულოს თავისი ფულადი ვალდებულება,
გარდა იმ შემთხვევისა, როცა კრედიტორი ამის წინააღმდეგია. უნაღდო ანგარიშსწორების შემთხვევაში
ფულადი ვალდებულების შესრულების ადგილი იქნება ის საბანკო დაწესებულება, სადაც ხდება ფულადი
თანხის გადარიცხვა. გადარიცხვისას ვალდებულება შესრულების გზით შეწყვეტილად ითვლება იმ
მომენტიდან, როცა ფული დაჯდება კრედიტორის ანგარიშზე და მას შესაძლებლობა აქვს განკარგოს ეს
თანხა.
პრაქტიკაში არ არის გამორიცხული შემთხვევები, როცა ვალდებულების შესრულების წინ მოვალის ან
კრედიტორის საცხოვრებელი ადგილი იცვლება. ისევე, როგორც ნებისმიერი სახელშეკრულებო პირობა,
შესრულების ადგილიც შეიძლება შეცვალოს მხარეთა შეთანხმებით. გარდა ამისა ცალკეულ შემთხვევებში
შესრულების ადგილი შეიძლება შეიცვალოს კანონმდებლობით ან სასამართლოს გადაწყვეტილებით. თუ
ვალდებულების შესრულების წინ იცვლება მოვალის საცხოვრებელი ადგილი ან საწარმოს
ადგილსამყოფელი და კრედიტორს ამის გამო წარმოეშობა დამატებითი ხარჯები, მოვალემ ეს ხარჯები
უნდა აუნაზღაუროს კრედიტორს. თუ ვალდებულების შესრულებამდე იცვლება კრედიტორის
საცხოვრებელი ადგილი ან იურიდიული მისამართი და ამის გამო იზრდება ხარჯები ან საფრთხე ექმნება
შესრულებას, მაშინ კრედიტორს ეკისრება როგორც გაზრდილი ხარჯების ანაზღაურება, ასევე საგნის
გადაცემის მოსალოდნელი საფრთხის რისკიც. მხარეთა კეთილსინდისიერებისა დაგულისხმიერების
პრინციპებიდან გამომდინარე, ადგილმონაცვლე მხარე ვალდებულია აცნობოს მეორე მხარეს ამის შესახებ,
რათა ამ უკანასკნელს ჰქონდეს შესაძლებლობა მიიღოს სათანადო ზომები.
თუკი ვალდებულება არ შესრულდებაშეთანხმებულ ადგილას, ადგილი ექნება ვალდებულების
არაჯეროვან შესრულებას, რაც იწვევს ვალდებულების არაჯეროვანი შესრულებისთვის
გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის დაკისრებას. თუმცა კრედიტორს მაინც შეუძლია მიიღოს
ამგვარი შესრულება და გაათავისუფლოს მოვალევალდებულების არაჯეროვანი შესრულებისთვის
პასუხისმგებლობისგან. ასევე, კრედიტორს შეუძლია მიიღოს არაჯეროვანი შესრულება, თუმცა
გამოიყენოს მოვალის მიერ ასეთ შემთხვევაში კანონმდებლობით გათვალისწინებული მეორადი
მოთხოვნები.
ვალდებულების დროულად შესრულება ერთ-ერთ უმთავრეს პრინციპს წარმოადგენს ვალდებულებით
სამართალში. ვალდებულების შესრულების დროდ ითვლება იმ მომენტის დადგომა, როდესაც
ვალდებულება შესრულებულ უნდა იქნეს. შესრულების მოთხოვნის მომენტს წარმოადგენს დრო,
რომლის დადგომის შემდეგაც კრედიტორს უფლება აქვს მოითხოვოს შესრულება. ამ მომენტის დადგომას
ახლავს სამი ფაქტორი:
1. შესრულების მოთხოვნამდე - შესრულების ვალდებულება არსებობს, მაგრამ კრედიტოს, როგორც წესი
არა აქვს მისი მოთხოვნის უფლება. ამდენად, გარკვეულ მომენტამდე ვალდებულების შესრულების
მოთხოვნის უფლება მხოლოდ იგულისხმება-იგი სავარუდოა;
2. როგორც კი დადგება ვალდებულების შესრულების ვადა, კრედიტორს ეძლევა უფლება მოითხოვოს
შესრულება;
3. ხანდაზმულობის ფაქტორი - რადგანაც კრედიტორის მოთხოვნის უფლებაც არ არის უვადო და მასზე
მოქმედებს ხანდაზმულობის ზოგადი წესები. ამდენად, შესაძლებელია, რომ თვით კრედიტორის
მოთხოვნა გახდეს ვადაგასული.
შესრულების დრო მოვალისთვის მნისვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, თუ როდიდან ხდება იგი
ვალდებული განახორციელოს შესრულება.
ნების ავტონომიისა და ხელშეკრულების თავისუფლების ზოგადი პრინციპიდან გამომდინარე,
ვალდებულების შესრულების დროს განსაზღვრავენ ვალდებულების სუბიექტები. ამასთან, კანონით
განსაზღვრულ შემთხვევებში, ვალდებულების შესრულების დრო მიეკუთვნება ხელშეკრულების არსებით
პირობებს, რაც უკვე ნიშნავს მხარეთა არა უფლებას, არამედ ვალდებულებას, შეთანხმდნენ შესრულების
დროზე, თუმცა ვალდებულების შესრულების იმპერატიული ვადები არ არის დამახასიათებელი
სამოქალაქო სამართლისთვის და მათი რაოდენობა ძალზედ უმნიშვნელოა.
ვალდებულების შესრულების ვადის განსაზღვრულობის მიხედვით განასხვავებენ განსაზღვრული და
განუსაზღვრელი ვადით დადებულ ხელშეკრულებებს. შესრულების ვადები შეიძლება დაიყოს
შემდეგნაირად:
ა) ზუსტად განსაზღვრული დრო;
ბ) ვადა, განსაზღვრული ვალდებულების პირობებით ან ვალდებულების არსიდან გამომდინარე.
გ) გონივრული ვადა, რაც ძირითადად ვალდებულებითი ურთიერთობის ბუნებიდან გამომდინარეობს.
შეიძლება დადგენილი იყოს ვალდებულების შესრულების ალტერნატიული ვადა. მაგალითად მოვალე
სესხს დააბრუნებს შაბათშ ან კვირას.
ვალდებულება უნდა შესრულდეს დათქმულ დროს, რაც წარმოადგენს ვალდებულების ჯეროვანი
შესრულების ერთ-ერთ გამოხატულებას.
ვალდებულების შესრულების განსაზღვრული ვადიდან ნებისმიერი გადახვევა, განიხილება, როგორც
ვალდებულების შესრულების არაჯეროვანი შესრულება.თუმცა გამონაკლის შემთხვევებში თანამედროვე
სამართალი დასაშვებად მიიჩნევს მოვალის მიერ ვალდებულების ვადამდე შესრულებას. ამასთან
კრედიტორიც უფლებამოსილია უარი თქვას შესრულების მიღებაზე. ამდენად, თუ კრედიტორს
მოვალისთვის უარის სათქმელად აქვს პატივსადები ინტერესი, ამ უკანასკნელს არა აქვს უფლება
ვალდებულება ვადაზე ადრე შეასრულოს. ვალდებულების ვადამდე შესრულებამ შეიძლება კრედიტორს
ზიანი მიაყენოს. ასეთ შემთხვევაში მას ექნება კანონიერი ინტერესი უარი თქვას ვალდებულების ვადამდე
შესრულების მიღებაზე. თუკი სახეზეა უარის თქმის დასაბუთებული საფუძველი, მაგრამ მოვალე მაინც
განახორციელებს შესრულებას, ეს მისი შეუსრულებლობის ტოლფასი იქნება.
 გარკვეული სპეციფიკურობით ხასიათდება უპროცენტო სესხის დაბრუნება. თუ პროცენტი არ არის
შეპირებული, მოვალეს შეუძლია ვალი დააბრუნოს ვადამდე. მაგრამ პროცენტიანი სესხის შემთხვევაში,
მისი ვადამდე დაბრუნება დასაშვებია მხოლოდ მხარეთა წინასწარი შეთანხმებით ან კრედიტორის
თანხმობით. პროცენტიანი სესხის შემთხვევაში კრედიტორი, როგორც წესი, დაინტერესებული არაა
ვადამდე მიიღოს თანხა.
თუკი სესხის ხელშეკრულების საგანს წარმოადგენს არა ფული, არამედ გვაროვნული ნიშნით
განსაზღვრული სხვა ნივთები, გამსხესხბელეს შეუძლია უარი უთხრას მსესხებელს შესრულების ვადამდე
მიღებაზე, რადგან შესაძლებელია, რომ გამსესხებელს ჯერ კიდევ არ ჰქონდეს ნივთის შესანახი ადგილი.
მაშასადამე, ვალდებულების ვადამდე შესრულების დასაშვებობაზე უნდა ვიმსჯელოთ ყოველ
კონკრეტულ შემთხვევაში, საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე.
რაც შეეხება ორმხრივ ხელშეკრულებას, რომელშიც თითოეულ მხარეს გააჩნია უფლებებიც და
ვალდებულებებიც, საერთაშორისო კომერციულ ხელშეკრულებებში არსებული პრაქტიკიდან ჩანს, რომ
თუკი ხელშეკრულების ერთ-ერთი მხარე ღებულობს ვადამდე შესრულებას, ეს გავლენას არ ახდენს მისი
შემხვედრი შესრულების ვადაზე, თუკი ეს ვადა დადგენილია მეორე მხარის ვალდებულებებისგან
დამოუკიდებლად. მაგრამ თუ მეორე მხარის მხრიდან შესრულება დროში ურთიერთდამოკიდებულია, ამ
შემთვევაში, კრედიტორი შეიძლება არ იყოს დაინტერესებული შესრულების ვადამდე მიღებით.
თუ ვალდებულების შესრულებისათვის არ არის განსაზღვრული დრო და იგი სხვა გარემოებებიდანაც
არ ირკვევა, მაშინ კრედიტორს ნებისმიერ დროს შეუძლია მოითხოვოს მისი შესრულება, ხოლო მოვალეს
შეუძლია იგი დაუყოვნებლივ შეასრულოს.
თუ განსაზღვრულია დრო, მაშინ საეჭვოობისას ივარაუდება, რომ კრედიტორს არ შეუძლია
შესრულების მოთხოვნა ამ ვადამდე, ხოლო მოვალეს შეუძლია ვალდებულების შესრულება ვადაზე ადრე.
ამ შემთხვევაში, შესრულების დრო მოვალის სასარგებლოდ განიმარტება. იგი უფლებამოსილია
შესრულება მოახდინოს ვადის დადგომამდე. კრედიტორი, რომელიც არ მიიღებს ასეთ შესრულებას,
შეიძლება ჩაითვალოს ვადის გადამცილებლად. საეჭვოობა გულისხმობს ისეთ მდგომარეობას, როცა
განსაზღვრული ვადის დაცვა ეჭვის ქვეშ დგება მხარეთა ინტერესებიდან გამომდინარე. ასეთ ვითარებაში
უპირატესობა ენიჭება მოვალის ინტერესებს.
თუ ვალდებულების შესრულებისათვის მოვალის სასარგებლოდ დადგენილია რაიმე ვადა,
კრედიტორს შეუძლია დაუყოვნებლივ მოითხოვოს შესრულება, თუკი მოვალე გადახდისუუნარო გახდა,
ან შეპირებული უზრუნველყოფა შეამცირა, ანდა იგი საერთოდ ვერ წარმოადგინა. მოცემულ
შემთხვევაში, მართალია, ვადა მოვალის სასარგებლოდ დგინდება, მაგრამ კრედიტორს მაინც შეუძლია
შესრულება დაუყოვნებლივ მოითხოვოს. კრედიტორს უფლება აქვს დაუყოვნებლივ მოითხოვოს
შესრულება, თუ მსესხებლის ქონებრივი მდგომარეობა არსებითად გაუარესდება, რითაც საფრთხე
შეექმნება სესხის დაბრუნების მოთხოვნას.
თუ გარიგების ნამდვილობა დამოკიდებულია რაიმე პირობის დადგომაზე, მაშინ ვალდებულება
შესასრულებელია იმ დღიდან, როდესაც ეს პირობა დგება.
იმ პირს, რომელსაც ვალდებულება აკისრია ორმხრივი ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, შეუძლია
უარი თქვას ვალდებულების შესრულებაზე საპასუხო მოქმედების განხორციელებამდე, გარდა იმ
შემთხვევებისა, როცა იგი ვალდებული იყო თავისი ვალდებულება წინასწარ შეესრულებინა.
თუ კანონიდან, ხელშეკრულებიდან ან ვალდებულების ბუნებიდან არ გამომდინარეობს, რომ მოვალემ
პირადად უნდა შეასრულოს ვალდებულება, მაშინ ეს ვალდებულება შეიძლება შეასრულოს მესამე პირმაც.
კრედიტორს შეუძლია არ მიიღოს მესამე პირისაგან შემოთავაზებული შესრულება, თუ მოვალე ამის
წინააღმდეგია.
მოვალე ვალდებულია შეუსრულოს ვალდებულება კრედიტორს ან იმ პირს, რომელიც კანონით ან
სასამართლოს გადაწყვეტილებით უფლებამოსილია მიიღოს შესრულება. თუ ვალდებულების შესრულება
მიიღო იმ პირმა, რომელიც არ იყო უფლებამოსილი, ვალდებულება ჩაითვლება შესრულებულად მაშინ,
როცა კრედიტორმა მისცა ამის თანხმობა ან ამ შესრულებისგან მიიღო სარგებელი.
თუ რამდენიმე ვალდებულებიდან უნდა შესრულდეს ერთ-ერთი (ალტერნატიული ვალდებულებანი),
არჩევის უფლება აქვს მოვალეს, თუკი ხელშეკრულებიდან, კანონიდან ან ვალდებულების არსიდან სხვა
რამ არ გამომდინარეობს.
მოვალეს უფლება აქვს ვალდებულება შეასრულოს ნაწილ-ნაწილ (ვალდებულების ნაწილობრივი
შესრულება), თუკი კრედიტორი ამაზე თანახმაა.
თუ შესრულების ხარისხი დაწვრილებით არ არის ხელშეკრულებაში განსაზღვრული, მაშინ მოვალე
ვალდებულია შეასრულოს, სულ ცოტა, საშუალო ხარისხის სამუშაო და გადასცეს საშუალო ხარისხის
ნივთი.
თუ ხელშეკრულების საგანია ინდივიდუალურად განსაზღვრული ნივთი, კრედიტორი არ არის
ვალდებული მიიღოს სხვა ნივთი, თუნდაც უფრო მაღალი ღირებულების მქონე.
თუ შესრულების საგანია ნივთი, რომლის შეცვლაც შეიძლება (გვაროვნული ნივთი), მოვალემ
ვალდებულება ყოველთვის უნდა შეასრულოს.

თემა №6- ვალდებულების შესრულების შეუძლებლობა და შეცვლილი

გარემოებები

ვალდებულება უნდა შესრულდეს დათქმულ დროს, წინააღმდეგ შემთხვევაში ეს ჩაითვლება

ვალდებულების დარღვევად. სსკ-ის 401-ე მუხლის თანახმად, ვადა გადაცილებულად არ ჩაითვლება,
თუკი ვალდებულება არ შესრულდა ისეთ გარემოებათა გამო, რაც მოვალის ბრალით არ არის
გამოწვეული. ამდენად, ამ გარემოებათა დადგომა არც მოვალის პასუხისმგებლობას იწვევს. ასეთი
საფუძველი შეიძლება იყოს მრავალგვარი. მოვალე არ ჩაითვლება ვადის გადამცილებლად, როდესაც
ბრალის გარეშე ვერ ასრულებს ვალდებულებას საზოგადო ან მის პიროვნებასთან, ანდა კრედიტორის
მოქმედებასთან დაკავშირებული მიზეზებით.
საზოგადო გარემოებას ადგილი აქვს მაშინ, როდესაც სახეზეა ვალდებულების შესრულების
შემთხვევითი, დროებითი შეუძლებლობა, კერძოდ, როცა ადგილი აქვს დაუძლეველ ძალას, მაგალითად,
მიმოსვლის ტოტალურ შეჩერებას, საწარმოს გაჩერებას საომარ მოქმედებათა გამო. დაუძლეველი ძალა
მხარეთა პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების ძველთაგანვე ცნობილი საფუძველია. იგი იწვევს
ვალდებულების შესრულების ობიექტურ შეუძლებლობას. დაუძლეველი ძალის მნიშვნელობით
გამოიყენება სამოქალაქო სამართალში „ფორს-მაჟორული“ გარემოებანი (დათქმები). დაუძლეველ ძალად
შეიძლება მივიჩნიოთ სტიქიური უბედურებანი - მიწისძვრა, წყალდიდობა, ხანძარი და ა.შ. სოციალური
მოვლენები-აჯანყება, ომი, რევოლუცია, აგრეთვე სახელმწიფო ხელისუფლების აქტები, როგორიცაა
იმპორტისა და ექსპორტის აკრძალვა. დაუძლეველი ძალა ისეთი მოვლენაა, რომლის წინასწარ
გათვალისწინება შეუძლებელია. აღნიშნული გარემოების თვისება ასევე არის ის, რომ იგი აუცდენელი
გარემოებაა. მოვალეს არ ძალუძს თავისი მოქმედებით ხელი შეუშალოს მის დადგომას. იგი მოვალის
ნებისგან დამოუკიდებელი გარემოებაა. როცა დაუძლეველი ძალის გამო შესრულების ხანგრძლივ
შეუძლებლობას აქვს ადგილი, აქ უკვე ვადის გადაცილება კი არ გვექნება, არამედ შესრულების
შეუძლებლობა. მაგალითად, თუკი ხელისუფლების გადაწყვეტილების გამო ხანგრძლივი დროით
აიკრძალა საქონლის ექსპორტი, ცხადია, მიმწოდებელი შესრულების შეუძლებლობის წინაშე აღმოჩნდება,
რაც აბათილებს ვადის გადაცილებას.
პიროვნულ გარემოებად უნდა მივიჩნიოთ მოვალის მძიმე ავადმყოფობა, რის გამოც ვერც პირადად
ასრულებს ვალდებულებას და არც იმის შესაძლებლობა აქვს, რომ სხვას მიანდოს ვალდებულების
შესრულება. ანდა, მაგალითად როცა მოთხოვნის დათმობის ან კიდევ, მემკვიდრეობის გამო,
კრედიტორის უფლებამონაცვლე პირი უცნობია მოვალისთვის. მოვალე ასევე არ ჩაითვლება ვადის
გადამცილებლად, თუ იგი არაბრალეულად ცდება ფაქტობრივსა და სამართლებრივ სინამდვილეში. ეს
შეცდომა მისთვის საპატიო იქნება, თუ მან გამოიჩინა ბრუნვისთვის საჭირო ყურადღებიანობა. იგი
გაუფრთხილებლად იქცევა მაშინ, როცა არ ამოწმებს აღნიშნულ სინამდვილეს, ემყარება ყალბ მონაცემებს
და დროულად არ ასრულებს ვალდებულებას. აღნიშნული შეცდომა იქნება შეცდომა ვალდებულების
არსის შინაარსში, ვალის გადახდის ვადებში, გაანგარიშებაში და ა.შ. დროებითი ხასიათის
სამართლებრივი დაბრკოლება იქნება საჯარო სამსახურის მიერ საჭირო ნებართვის დაგვიანებით გაცემა,
რაც ხდება დროული შესრულების დამაბრკოლებელი ფაქტორი.
მოვალისთვის საპატიო გარემოებად უნდა ჩაითვალოს ის შემთხვევაც, როდესაც ვალდებულების
დროული შესრულება კრედიტორის მოქმედებაზეც იყო დამოკიდებული . მაგალითად, მოვალეს ვადის
გადამცილებლად ვერ ჩავთვლით, თუკი მოვალის მიერ ნივთის გადაცემა კრედიტორისთვის
განსაზღვრულ ადგილას უნდა მომხდარიყო და კრედიტორი იქ არ გამოცხადდა. არც მაშინაა ვადა
გადაცილებული, როცა კრედიტორი უარს ამბობს შესრულების მიღებაზე. აღნიშნულ გარემოებათა
მტკიცების ტვირთი მოვალეზეა.
ყველა შემთხვევაში შესრულების შეუძლებლობა დაკავშირებულია ამა თუ იმ სუბიექტურ თუ
ობიექტურ გარემოებებთან. გერმანულ დოქტრინასა და სასამართლო პრაქტიკაში გამოყოფენ შესრულების
შეუძლებლობის სხვადასხვა სახეებს:
ა) შესრულების ობიექტური და სუბიექტური შეუძლებლობა.
შესრულების ობიექტური შეუძლებლობა მაშინ გვაქვს, როდესაც ვალდებულების შესრულება
შეუძლებელია არამარტო მოცემული მოვალისთვის, არამედ სხვა ნებისმიერი პირისთვისაც. შესრულების
სუბიექტური შეუძლებლობა მაშინაა, როცა იგი დაკავშირებულია მოვალის პიროვნებასთან, მის ფიზიკურ,
ფინანსურ, ინტელექტუალურ თუ სხვა უუნარობასთან.
ბ )შესრულების საწყისი და შემდგომი შეუძლებლობა.
თუკი ვალდებულების შესრულება შეუძლებელი იყო მისი დადების მომენტიდანვე, ხოლო თუკი
შემდგომში გახდება შესრულება ასეთი, მაშინ შემდგომი შეუძლებლობა გვექნება სახეზე. თუკი გარიგების
შესრულება თავიდანვე შეუძლებელია, ასეთი გარიგება ბათილად უნდა ჩაითვალოს. რაც შეეხება
შესრულების შემდგომ შეუძლებლობას, უმეტესად, ეს ის შემთხვეევბია, როდესაც შესრულების
შეუძლებლობა გამოწვეულია დაუძლეველი ძალის მოქმედებით.
გ) შესრულების ბუნებრივი და იურიდიული შეუძლებლობა
ბუნებრივ შეუძლებლობას ფიზიკურ შეუძლებლობასაც უწოდებდნენ. აქ ის შემთხვევა გვაქვს, როცა
შესრულება შეუძლებელი ხდება შესრულების საგნის განადგურების, ანდა ვთქვათ, მოვალის სიკვდილის
გამო. იურიდიული შეუძლებლობის შემთხვევაში, შესრულება ფაქტობრივად შესაძლოა, მაგრამ
უფლებრივი თვალსაზრისით ამაოა. მაგალითად, სახელმწიფო თავისი ადმინისტრაციული აქტით
კრძალავს იმ მოქმედების შესრულებას, რაც ხელშეკრულების საგანს შეადგენს, ანდა სხვაგვარად
აბრკოლებს მის შესრულებას.
დ) შესრულების ეკონომიკური შეუძლებლობა
ასეთი შეუძლებლობა მაშინაა, როცა შესრულება შეუძლებელი ხდება ისეთ გარემოებათა გამო, რომლის
დროსაც სამოქალაქო ბრუნვის პრინციპებიდან გამომდინარე, არ შეიძლება ანგარიში არ გაეწიოს
შესრულების სუბიექტს. ეს ვითარება არსებითად გარემოებათა შეცვლის ტოლფასია, რაც ქართული
სამოქალაქო კოდექსით საფუძვლიანადაა მოწესრიგებული. სადაოა, აქ შესრულების შეუძლებლობასთან
გვაქვს საქმე თუ შესრულების გაძნელებასთან.
ცნობილია ასევე შესრულების ხანგრძლივი და დროებითი შეუძლებლობა, სრული და ნაწილობრივი
შეუძლებლობა.
 ვალდებულება უნდა შესრულდეს. სხვა სიტყვებით, ვალდებულება სავალდებულოა მხარეებისთვის.
ამ პრინციპს ემყარება სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობა და წესრიგი. თუმცა აღნიშნული პრინციპი არ
უნდა გავიგოთ აბსოლუტური აზრით. ვალდებულების შესრულების პროცესში მხარეები შეიძლება
აღმოჩნდნენ ისეთ გარემოებათა წინაშე, რომლებმაც შეიძლება გავლენა მოახდინონ ვალდებულების
სავალდებულო ხასიათზე. მხარეთა მიერ წინასწარ გათვლილი უცვლელი გარემოებანი შეიძლება
ცვლადი აღმოჩნდეს. ეს ახალი გარემოებანი გავლენას ახდენენ ვალდებულების შემდგომ ბედ-იღბალსა
და მხარეთა პასუხისმგებლობის ფარგლებზე. მხარე არ შეიძლება იყოს შესრულების ყოველგვარი რისკის
მატარებელი. ნებისმიერი სამართლებრივი სისტემა ანგარიშს უწევს შეცვლილ გარემოებებს
ვალდებულების შემდგომი შესრულების საკითხის გაჭრისას. გერმანულ სამართალში შეცვლილ
გარემოებათა ინსტიტუტი განიხილება შესრულების შეუძლებლობის ინსტიტუტთან ერთად. თუმცა
შესრულების შეუძლებლობის გაიგივება შეცვლილ გარემოებებთან შეუძლებელია. ამ უკანასკნელ
შემთვევაში შესრულების შესაძლებლობა მაინც არსებობს, მაშინ, როცა შესრულების შეუძლებლობისას
იგი გამორიცხულია. ამასთან, ხშირია მათი გადაკვეთის მომენტები, რის გამოც ზოგჯერ ძნელდება კიდეც
მათი ერთმანეთისგან განსხვავება.
ამ ინსტიტუტის გამოყენების აუცილებლობა დგება მაშინ, როდესაც ხელშეკრულების შესრულება
რთულდება ან ხდება შეუძლებელი, ისეთი ობიექტური გარემოებების გამო, რომლებიც მხარეთა რისკის
სფეროდან გამორიცხულია და გამოწვეულია მიზეზებით, რომელთა აცილება მხარეებს არ შეეძლოთ,
შესრულების გაგრძელების მოთხოვნა კი მხარეებს უთუოდ უსამართლო მდგომარეობაში ჩააყენებს.
შეცვლილი გარემოება ართულებს შესრულებას იმ დონემდე, რომ მისი შესრულების მოთხოვნა, როგორი
გამართლებული საფუძველიც არ უნდა გააჩნდეს მეორე მხარეს, ეწინააღმდეგება სამოქალაქო
ბრუნვისთვის დამახასიათებელ სიკეთეთა სამართლიანი გაცვლისა და კეთილსინდისიერების
მოთხოვნებს. აღნიშნული კი შეიძლება განპირობებული იყოს როგორც შესრულების ღირებულების
გაზრდით, ისე მისი შემცირებით. ღირებულების გაზრდას ექნება ადგილი, როდესაც კატასტროფულად
იზრდება მისაწოდებელი საქონლისა თუ ნაკისრი მომსახურების ფასები. შესრულების ღირებულების
შემცირებას კი მაშინ აქვს ადგილი, როცა არსებითად მცირდება შესრულების ფასეულობა, ანდა საერთოდ
ისპობა იგი. მისი მიზეზი შეიძლება იყოს საბაზრო ცვლილებები, როგორიცაა ინფლაციის
კატასტროფული ზრდა-სახელშეკრულებო ფასებთან მიმართებაში, ანდა შემდგომი ექსპორტის მიზნით
შეძენილ საქონელზე საექსპორტო ემბარგოს შედეგები. შესრულების ღირებულების გაზრდის საზომი
ობიექტური გარემოებანი უნდა იყოს. მარტო შესრულების მიმღების მხრიდან მისი შეფასება
მხედველობაში არ მიიღება.
აუცილებელია, რომ გარემოების შეცვლას ადგილი ჰქონდეს ხელშეკრულების დადების შემდეგ.
გარემოების შეცვლა მხარეთათვის წინასწარ უცნობია და არც შეიძლება გაეთვალისწინებინათ, თორემ
ისინი არ დადებდნენ ხელშეკრულებას, ან დადებდნენ სხვა შინაარსით. თუ მხარისთვის ცნობილი იყო
მოსალოდნელი ცვლილებები ან შეეძლო მისი განჭვრეტა, მაშინ ეს შეუძლებელია ჩავთვალოთ შეცვლილ
გარემოებად, რომელიც უფლებას მისცემდა მას უარი ეთქვა ხელშეკრულებაზე.
შეცლილი გარემოებები დასახელებული მუხლით გათვალისწინებული უფლების წყაროა მანამაა, სანამ
ვალდებულება შესრულდებოდეს. შესრულების შემდგომ მხარის პრეტენზიებს საფუძველი ეცლება,
როგორი დამამძიმებელიც არ უნდა იყოს ეს მისთვის. თუმცა თუ ვალდებულება ნაწილობრივაა
შესრულებული, შეუსრულებელი ნაწილის მიმართ მოქმედებს 398-ე მუხლის დანაწესი.
შეცვლილი გარემოებები ძირითადად გრძელვადიან სახელშეკრულებო ურთიერთობებში გამოიყენება.
თუმცა შეიძლება მოკლევადიან სახელშეკრულებო ურთიერთობებშიც შეგვხვდეს.
მხარეები ვალდებულნი არიან ეცადონ ხელშეკრულება მიუსადაგონ შეცვლილ გარემოებებს.
დაზარალებული მხარე მიმართავს მეორე მხარეს იმ მიზნით, რომ გადაისინჯოს ხელშეკრულების
თავდაპირველი პირობები და მისი შეგუება მოხდეს შეცვლილი გარემოებებისადმი. შეგუების მიზანია
სახელშეკრულებო წონასწორობის აღდგენა.
კანონი არაფერს ამბობს თუ რა ვადებში უნდა მოითხოვოს დაზარალებულმა ხელშეკრულების
შეცვლილი გარემოებისადმი მისადაგება. ყოველ შემთხვევაში ეს უნდა განხორციელდეს აღნიშნულ
გარემოებათა წარმოშობიდან რაც შეიძლება სწრაფად.
დაზარალებულს შეუძლია უარი თქვას ხელშეკრულებაზე, თუკი შეუძლებელია ხელშეკრულების
მისადაგება შეცვილილი გარემოებებისადმი ან მეორე მხარე ამას არ ეთანხმება. შეუძლებლობა
ობიექტური გარემოებით უნდა იყოს გამოწვეული. იგივე უფლებით სარგებლობს დაზარალებული, როცა
მეორე მხარე უარს ამბობს ხელშეკრულება შეუსაბამოს შეცვლილ გარემოებებს. თუმცა ეს არ ნიშნავს იმას,
რომ ამ სიტუაციაში არ მოქმედებს იძულების მექანიზმი. შეცვლილ გარემოებებთან ხელშეკრულების
მისადაგება შეიძლება მოხდეს სასამართლო გადაწყვეტილებით. თუკი მხარეები აღნიშნულის თაობაზე
ვერ შეთანხმდებიან, ნებისმიერ მათგანს შეუძლია მიმართოს სასამართლოს. მაგრამ როცა მათ ეს არ
სურთ, დაზარალებულმა მხარემ სწორედ მაშინ შეიძლება თქვას უარი ხელშეკრულებაზე. თუმცა ეს
დანაწესი შესაძლოა აბსურდულად მივიჩნიოთ, რადგან მსგავს ურთიერთობაში, ორ მხარეს შორის
შეუძლებელია ისეთი კომპრომისის მიღწევა, რომელიც ორივესთვის თანაბრად სასურველი, მისაღები და
დამაკმაყოფილებელი იქნება. რიგი ქვეყნების კანონმდებლობაში, აღნიშნულის თაობაზე საგანგებოდაა
მითითებული. სსკ კი სპეციალურად არ ამახვილებს ამაზე ყურადღებას და ეს სწორიც უნდა იყოს, რადგან
სამოქალაქო კოდექსის ფუნქციაა მოაწესრიგოს სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეთა შორის ურთიერთობა
და არა უფლების სასამართლოში დაცვის საკითხი.
თუ ის გარემოებები, რომლებიც ხელშეკრულების დადების საფუძველი გახდა, ხელშეკრულების
დადების შემდეგ აშკარად შეიცვალა და მხარეები არ დადებდნენ ამ ხელშეკრულებას ან დადებდნენ სხვა
შინაარსით, ეს ცვლილებები რომ გაეთვალისწინებინათ, მაშინ შეიძლება მოთხოვილ იქნეს
ხელშეკრულების მისადაგება შეცვლილი გარემოებებისადმი. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ცალკეულ
გარემოებათა გათვალისწინებით, ხელშეკრულების მხარეს არ შეიძლება მოეთხოვოს შეუცვლელი
ხელშეკრულების მკაცრად დაცვა.
გარემოებათა შეცვლას უთანაბრდება, როცა წარმოდგენები, რომლებიც ხელშეკრულების საფუძველი
გახდა, არასწორი აღმოჩნდა.
 თემა №7- ვალდებულების დარღვევა

ვალდებულება უნდა შესრულდეს ჯეროვნად, კეთილსინდისიერად, დათქმულ დროსა და ადგილას.

ამ მოთხოვნების შეუსრულებლობა უკვე ვალდებულების დარღვევაა. ამის შემდგომ შემდგომ კრედიტორს
წაროეშობა გარკვეული მოთხოვნების წაყენების უფლება და მოვალისაგან მათი შესრულების
განხორციელების მოთხოვნა. სხვა საკითხია, მას მოვალის პასუხისმგებლობა მოჰყვება თუ არა. ქონებრივი
პასუხისმგებლობის მოვალეზე დასაკისრებლად საჭიროა, რომ სახეზე გვქონდეს სამართალდარღვევის
შემადგენლობა. შემადგენლობას ქმნის სუბიექტურ და ობიექტურ გარემოებათა ერთობლიობა, რომელთა
თანაარსებობა მოვალეზე პასუხისმგებლოს დაკისრების საფუძველია. ამ შემადგენლობის ელემენტებია:

ა) მართლწინააღმდეგობა
მართლსაწინააღმდეგოდ მოქმედებს ის, ვინც არღვევს სამართლის ნორმათა მოთხოვნებს.
მართლწინააღმდეგობა ობიექტური ნიშანია სამართდარღვევის და მისი არსებობა არაა დამოკიდებული
მოვალის ცნობიერების ხასიათზე. მოვალე ბრალეულად დაარღვევს ვალდებულებას თუ ბრალის გარეშე,
ვალდებულების დარღვევა მაინც მართლსაწინააღმდეგო იქნება. ამგვარი ქმედებით მოვალე კრედიტორის
უფლებებს არღვევს. როცა პირი არ ასრულებს ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ ვალდებულებებს,
მაშასადამე იგი მართლსაწინააღმდეგოდ მოქმედებს. მართლსაწინააღმდეგო მოქმედების ცნება მოიცავს
როგორც აქტიურ მოქმედებას, ისე უმოქმედობას.

ბ) ზიანი
ზიანი წარმოადგენს სამართალდარღვევის შემადგენლობის აუცილებელ ელემენტს. თუ არაა ზიანი არც
ქონებრივი პასუხისმგებლობის საკითხი შეიძლება დადგეს. ზიანი სწორედ რომ მართლსაწინააღმდეგო
მოქმედების შედეგია. ანაზღაურებას ექვემდებარება მხოლოდ ანაზღაურებაუნარიანი ზიანი. ასეთია
სამართლებრივად მნიშვნელოვანი და დაცული ზიანი. არ ანაზღაურდება უმნიშვნელო ზიანი, რომლის
რისკის მატარებლადაც შეგვიძლია მივიჩნიოთ სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილენი. ცნობილია
სახელშეკრულებო და არასახელშეკრულებო ზიანი. სახელშეკრულებო ზიანი სახელშეკრულებო
ურთიერთობის დარღვევის შედეგია. არასახელშეკრულებო ზიანის მაგალითია დელიქტური ზიანი,
რომელიც შედეგად მოსდევს დაზარალებულის აბსოლუტური უფლების დარღვევას.
სამოქალაქო კოდექსი ასევე იცნობს ქონებრივ და არაქონებრივ ზიანს. ქონებრივი ზიანი ქონებრივი
სიკეთის ხელყოფით შემოიფარგლება, მაშინ როდესაც არაქონებრივი ზიანი არაქონებრივი ხელყოფის
შედეგს წარმოადგენს, კერძოდ ისეთისა, რომელიც არაა სამოქალაქო ბრუნვის საგანი. არაქონებრივი
ზიანი უნდა ანაზღაურდეს გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების ფარგლებში. მორალური ზიანი
ანაზღაურდება ქონებრივი ზიანისგან დამოუკიდებლად.
იმის მიხედვით თუ ვალდებულების დარღვევა რა სახით ხდება, ცნობილია საკომპენსაციო და
მორატორიული ზიანი. პირველი ესაა, რომელიც შედეგად მოსდევს ვალდებულების სრულად
შეუსრულებლობას, მეორე სახის ზიანი კი, მოვალის მხრიდან შესრულების ვადის გადაცილებას მოსდევს
ხოლმე.
სამოქალაქო კოდექსი იცნობს რეალურ ზიანსა და მიუღებელ შემოსავლებს, პირდაპირ და
არაპირდაპირ ზიანს და ა.შ.

გ)მიზეზობრივი კავშირი
 მიზეზობრივი კავშირი სამართალდარღვევის აუცილებელი ელემენტია. ანაზღაურდება მხოლოდ
ისეთი ზიანი, რომელიც მართლსაწინააღმდეგო მოქმედებით იქნება გამოწვეული. ანუ ანაზღაურდება ის
ზიანი, რომელიც „წარმოადგენს ზიანის გამომწვევი მოქმედების უშუალო შედეგს“.

დ) ბრალი
ბრალი სამართალდარღვევის შემადგენლობის უმნიშვნელოვანესი ელემენტია. ბრალის ცნებაში
ამოსავალია სამოქალაქო ბრუნვისთვის ჩვეული ყურადღებიანობის მოთხოვნის დაცვა. სამოქალაქო
კოდექსი ბრალეული პასუხისმგებლობის პოზიციაზე დგას, თუმცა, ამასთანავე, სსკ-ში ბრალის გარეშე
პასუხისმგებლობა წარმოადგენს ბრალეული პასუხისმგებლობის პრინციპიდან გამონაკლისს. ბრალის
გარეშე პასუხისმგებლობა შეიძლება ვიხილოთ როგორც სახელშეკრულებო, ისე არასახელშეკრულებო.
შედარებით მეტი სიუხვით გამოირჩევა ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობა არასახელშეკრულებო
ურთიერთობებში.
აქედან ცხადი ხდება, რომ სამოქალაქო სამართალში სამართალდარღვევის შემადგენლობა ცალკეულ
შემთხვევებში შესაძლებელია ბრალის ელემენტის გარეშეც, ოღონდ აუცილებელია დანარჩენი სამი
ობიექტური ელემენტის არსებობა.
მოვალეს პასუხისმგებლობა დაეკისრება მხოლოდ განზრახი ან გაუფრთხილებელი მოქმედებით
მიყენებული ზიანისათვის, თუ სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული და ვალდებულების არსიდანაც სხვა
რამ არ გამომდინარეობს.
განზრახ მოქმედებს ის, ვინც აცნობიერებს თავისი მოქმედების როგორც შედეგს, ისე მისი
მოვალეობისადმი წინააღმდეგობას და ამას აკეთებს საკუთარი სურვილით. ამდენად, განზრახვა, ეს არის
მართლსაწინააღმდეგო შედეგის ცოდნა და სურვილი.
გაუფრთხილებლობა ბრალის გარეშე ყველაზე გავრცელებული ფორმაა სამოქალაქო სამართალში.
გაუფრთხილებლად მოქმედებს ის, ვინც არღვევს სამოქალაქო ბრუნვისთვის დამახასიათებელ
აუცილებელ ყურადღებიანობას. გაუფრთხილებლობა სამოქალაქო სამართალში იყოფა უხეშ და მარტივ
გაუფრთხილებლობად. უხეში გაუფრთხილებლობით მოქმედებს ის, ვინც თავისი მოქმედებით
აუცილებელი ყურადღებიანობის მოთხოვნებს არღვევს უჩვეულოდ მაღალი ხარისხით. მარტივი
გაუფრთხილებლობით მოქმედებს ის, ვინც აუცილებელი ყურადღებიანობის მოთხოვნებს არღვევს
შედარებით დაბალი დონით. ასე რომ უხეშ და მარტივ გაუფრთხილებლობას შორის განსხვავება
აუცილებელი ყურადღებიანობის დარღვევის ხასიათშია.
დაუშვებელია მხარეთა წინასწარი შეთანხმება მოვალის მიერ განზრახი მოქმედებით ვალდებულების
დარღვევისას ზიანის ანაზღაურებისაგან მისი განთავისუფლების შესახებ. ამის დაშვება ძირს
გამოუთხრიდა იმ დებულებას, რომ ვალდებულება უნდა შესრულდეს, ამიტომაცაა, რომ ასეთი
შეთანხმება პრინციპულად ეწინააღმდეგება მხარეთა კეთილსინდისიერებისა და ნდობის ფასეულობებს
და ეთიკურ-ზნეობრივი თვალსაზრისითაც ბათილობას იმსახურებს. მას შემოაქვს ვალდებულებით
ურთიერთობაში ვალდებულების შეუსრულებლობის განწყობა.
მოვალემ თავისი კანონიერი წარმომადგენლის და იმ პირთა მოქმედებისათვის, რომელთაც იგი იყენებს
საკუთარ ვალდებულებათა შესასრულებლად, ისეთივე მოცულობით უნდა აგოს პასუხი, როგორც
საკუთარი ბრალეული მოქმედების დროს. აქ სახეზე გვაქვს სხვისი ბრალის გამო პასუხისმგებლობა.
ვალდებულების შეუსრულებლობა სხვადასხვა ფორმით შეიძლება გამოიხატოს: ვალდებულების
დაგვიანებული შესრულებით (ვადის გადაცილება) ვალდებულების შეუსრულებლობით ან
ვალდებულების არაჯეროვნად შესრულებით. ყველა ზემოაღნიშნულ შემთხვევაში საუბარია
ვალდებულების დარღვევაზე. ვალდებულების დარღვევას მოსდევს კანონით გათვალისწინებული
სხვადასხვა სამართლებრივი შედეგის დადგომა.
 ვალდებულების დარღვევის გავრცელებული შემთხვევაა მოვალის მიერ ვადის გადაცილება. ვინაიდან
კრედიტორის მიზანია ვალდებულების შესრულება, ამიტომაც კანონი ადგენს რომ მას შეუძლია მოვალეს
დაუნიშნოს ვალდებულების შესრულებისთვის აუცილებელი დრო. თუკი მოვალე ამ დროშიც არ
შეასრულებს ვალდებულებას, მაშინ კრედიტორს უფლება აქვს ვალდებულების შესრულების ნაცვლად
მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება.
დამატებითი ვადის განსაზღვრას აზრი აქვს მხოლოდ მაშინ, თუკი კრედიტორს იმედი აქვს, რომ მას
შედეგი მოჰყვება. თუკი აშკარაა, რომ მას არავითარი შედეგი არ მოჰყვება, მაშინ დამატებითი ვადის
განსაზღვრა არაა საჭირო. ასევე არაა საჭირო დამატებითი ვადის განსაზღვრა, როდესაც არსებობს
განსაკუთრებული გარემოებანი, რომლებიც ორივე მხარის ინტერესების გათვალისწინებით ამართლებენ
ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის დაუყოვნებლივ გამოყენებას. მაგალითად, თუ ძირითადი ვადის
გასვლის შემდეგ მოვალისათვის ვალდებულების შესრულება უფრო მძიმეა, ვიდრე ზიანის ანაზღაურება
და ამასთან, კრედიტორმაც დაკარგა ინტერესი შესრულების მიმართ.
თუკი არსებობს პატივსადები საფუძველი, ნებისმიერ მხარეს აქვს შესაძლებლობა მოითხოვოს
გრძელვადიანი ხელშეკრულებიდან გასვლა, თუკი მაგ., მხარეს აღარ აქვს ხელშეკრულების ინტერესი ან
თუკი არსებობს რაიმე სახის დაუძლეველი ძალა. პატივსადებ საფუძვლად ჩაითვლება, მაგ., საომარი
მდგომარეობა, რის გამოც ხელშეკრულების გაგრძელება შეუძლებელი ხდება. ხელშეკრულებიდან გასვლა
უფლებამოსილ პირს შეუძლია გონივრულ ვადაში, არ არის აუცილებელი, რომ იგი დაელოდოს
დამატებითი ვადის გასვლას და ასე შემდეგ. სავსებით შესაძლებელია, რომ ხელშეკრულების მოშლა
გავრცელდეს იმაზეც, რაც უკვე შესრულდა, ანუ შესრულებულზე. კრედიტორს აქვს უფლება მოშლის
შემთხვევაშში ზიანის ანაზღაურება მოსთხოვოს პატივსადები საფუძვლის არსებობის გამოც კი. თუმცა ეს
ზიანი ის ზიანია, რომელიც მას ხელშეკრულების შეუსრულებლობით მიადგა.

ხელშეკრულების მოშლა
გრძელვადიან სახელშეკრულებო ურთიერთობებთან დაკავშირებით მოქმედებს ხელშეკრულების
მოშლის ინსტიტუტი მხოლოდ მომავალში შესასრულებელ ვალდებულებებთან მიმართებით.
გრძელვადიანი ხელშეკრულებების შესრულებისათვის არ არის საკმარისი ერთი მოქმედების
განხორციელება მხარეთა მხრიდან, არამედ ასეთი ხელშეკრულებები მოითხოვენ გარკვეული პერიოდის
განმავლობაში განგრძობად შესრულებას. ხელშეკრულების მოშლის ფუნქცია არის არა შესრულების
შედეგად მიღებული შედეგების უკან დაბრუნება, არამედ შესრულებაზე მომავალში უარის თქმა.
ხელშეკრულების მოშლის უფლების გამოყენებისათვის მხარემ უნდა დაიცვას კანონით დადგენილი
წინაპირობები:
ა) „პატივსადები საფუძველი“
სსკ გრძელვადიანი სახელშეკრულებო ურთიერთობის მოშლას საპატიო მიზეზის არსებობას
უკავშირებს. "პატივსადები საფუძვლის" ცნებას სსკ განმარტავს როგორც კონკრეტული ვითარებიდან
გამომდინარე, ორმხრივი ინტერესების გათვალისწინებით ან დაუძლეველი ძალის შედეგად წარმოქმნილ
სიტუაციას. პატივსადები საფუძველი აბათილებს ხელშეკრულების მოშლისათვის ხელშეკრულებით ან
კანონით განსაზღვრულ ვადებს, რადგან მათი დაცვის შემთხვევაში შეიძლება მხარის ინტერესებს
სერიოზული საფრთხე შეექმნას. თუ რა ჩაითვლება პატივსადებ მიზეზად, სასამართლო პრაქტიკის
შეფასების სფეროა.
პატივსადები საფუძველი შეცვლილ გარემოებათა შედეგად გამოწვეული მნიშვნელოვანი
ცვლილებებია, რომლებიც მხარეებმა ვერ გაითვალისწინეს რისკების გადანაწილებისას ხელშეკრულების
დადების დროს.
 სსკ ხელშეკრულების მოშლის პატივსადებ მიზეზთა შორის ასახელებს მხარეთა ორმხრივ ინტერესს.
მაგ.: როცა მოგზაურობა არსებითად გაძნელდება, ან წარმოიშობა საფრთხე, რომ ტურისტს მიადგება
ზიანი ხელშეკრულების დადებისას გაუთვალისწინებელი დაუძლეველი ძალის დადგომის შედეგად,
მაშინ როგორც ტურისტს, ისე მოგზაურობის მომწყობს შეუძლიათ შეწყვიტონ ხელშეკრულება. ასევე
დაუძლეველ ძალაც ითვლება ხელშეკრულების მოშლის საფუძვლად.
როგორც წესი, პატივსადები საფუძველი არ არის დაკავშირებული ხელშეკრულების დარღვევასთან,
თუმცა სსკ ხელშეკრულების მოშლის წინაპირობად განსაზღვრავს ასევე დარღვევასაც. თავისი შინაარსით
პატივსადები საფუძველი ფართოა და ზოგიერთ შემთხვევაში მოიცავს დარღვევასაც. თუ სახეზეა
არსებითი დარღვევა, იგი ხდება ხელშეკრულების მოშლის არსებითი საფუძველი, თუმცა ასეთ
შემთხვევაში ხელშეკრულების შეწყვეტა დასაშვებია მხოლოდ ნაკლოვანებათა გამოსწორებისათვის
დადგენილი ვადის უშედეგოდ გასვლის ან უშედეგო გაფრთხილების შემდეგ. ამასთან, დამატებითი ვადა
ან გაფრთხილება არაა საჭირო, თუ აშკარაა, რომ მას არავითარი შედეგი არ ექნება. თუ დარღვევა აშკარად
არსებითია, შეიძლება გამოყენებულ იქნეს უბრალოდ გაფრთხილება, ყოველგვარი ვადის დაწესების
გარეშე. მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული კონკრეტული საქმის ყველა გარემოება, მხარეთა ორმხრივი
ინტერესი და უნდა იკვეთებოდეს, რომ ხელშეკრულების შემდგომი გაგრძელება შეთანხმებული ვადის ან
დამატებითი ვადის ამოწურვამდე არის შეუძლებელი.
ხელშეკრულების მოშლა ხორციელდება სამომავლოდ შესასრულებელ ვალდებულებებთან
მიმართებით, ამიტომ მიღებული შესრულების უკან დაბრუნება, კერძოდ რესტიტუციის რეჟიმი
გრძელვადიან სახელშეკრულებო ურთიერთობებზე, როგორც წესი, არ ვრცელდება. ხელშეკრულების
მოშლის შედეგად მთავრდება მხარეთა ვალდებულების შესრულების მოვალეობა მოშლის მომენტიდან.
ზოგადი წესიდან არსებობს გამონაკლისი: როცა უკვე შესრულებული არანაირად აღარ არის
საინტერესო უფლებამოსილი პირისათვის ხელშეკრულების მოშლის შედეგად, მაშინ ხელშეკრულების
მოშლა ამ შესრულებაზეც შეიძლება გავრცელდეს. აქედან გამოდის, რომ ხელშეკრულების მოშლასაც
შეიძლება მიეცეს უკუძალა ხელშეკრულებიდან გასვლის მსგავსად. ხელშეკრულების მოშლის
შემთხვევაში, თუ სახეზეა მოვალის ბრალი,ზიანი ანაზღაურდება 407-ე მუხლით დადგენილი წესების
მიხედვით.

ვალდებულების დარღვევა ორმხრივი ხელშეკრულების დროს -

განსაკუთრებული სპეციფიკით ხასიათდება ისეთი გარიგებები, რომელშიც ორი ან მეტი პირის
ინტერესი დომინირებს, ანუ როდესაც ცალმხრივად, მხოლოდ ერთი პირის ნებაზე არ არის
დამოკიდებული ხელშეკრულება მოიშლება, თუ გაგრძელდება, თუ საერთოდ რა სამართლებრივი ბედი
ეწევა მას. ასე რომ ორმხრივი ხელშეკრულებიდან გასვლის შემთხვევაში სხვადასხვა წინაპირობები და
საფუძველი არსებობს ხელშეკრულების მოშლისა და შემდგომში დამდგარი ზიანის ანაზღაურებისა.
ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლება არსებობს ხელშეკრულების ან კანონის შესაბამისად. პირველ
შემთხვევაში მხარეები ხელშეკრულებაში ითვალისწინებენ ამ უფლების განხორციელების პირობებს,
ხოლო როცა ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლება ხორციელდება კანონის საფუძველზე, ამისათვის
საჭიროა რამდენიმე წინაპირობის არსებობა:
– ნამდვილი ორმხრივი ხელშეკრულების არსებობა;
– ხელშეკრულების დარღვევა (მნიშვნელოვანი დარღვევა);
– დამატებითი ვადის დაწესება (გაფრთხილება);
– ამ ვადის უშედეგოდ ამოწურვა.
ხელშეკრულებიდან გასვლის აუცილებელი წინაპირობაა ნამდვილი ორმხრივი ხელშეკრულების
არსებობა. ხელშეკრულების დარღვევა შეიძლება რამდენიმე ფორმით გამოიხატოს, ძირითადად, ესენია:
ვალდებულების შეუსრულებლობა, შესრულების ვადის გადაცილება, არაჯეროვანი შესრულება. თუმცა
ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლების გამოყენებისათვის არსებითი მნიშვნელობა არა აქვს, დარღვევის
რომელი ფორმაა სახეზე, მთავარია, რომ დარღვევა იყო მნიშვნელოვანი.

ორმხრივი სახელშეკრულებო ვალდებულებისდარღვევის შემთხვევაში მხარე უფლებამოსილია,

მოითხოვოს ხელშეკრულებიდან გასვლა.
სსკ ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლებას უკავშირებს არსებით დარღვევას, ამიტომ ხელშეკრულების
დარღვევისას, პირველ რიგში, უნდა გაირკვეს, არის თუ არა დარღვევა არსებითი. ამ საკითხის
დადებითად გადაწყვეტის შემთხვევაში მხარეს უფლება აქვს, მოითხოვოს ხელშეკრულებიდან გასვლა.
არსებითია თუ არა დარღვევა, ეს ყოველი კონკრეტული ფაქტის შეფასებისას უნდა გადაწყდეს. არსებითი
იქნება ხელშეკრულების დარღვევა, თუკი ფაქტობრივი შესრულების დანიშნულებისამებრ გამოყენება
შეუძლებელია. არსებითი დარღვევა იქნება სახეზე, როდესაც არაჯეროვანი შესრულების შემთხვევაში,
კერძოდ ვალდებულების ნაწილობრივი შესრულების გამო, კრედიტორი მთლიანად ვალდებულების
მიმართ დაკარგავს ინტერესს. უმნიშვნელოა დარღვევა, როცა ნივთის ნაკლის გამოსწორება შეიძლება
გადადებისა და უმნიშვნელო ზომების მიღების შედეგად. ასევე უმნიშვნელო ხარჯების გაწევისა და ისეთი
ნაკლის შემთხვევაში, რომელიც კრედიტორს არ აფიქრებინებს, რომ შესრულება მისთვის
ინტერესმოკლებულია.
როცა კრედიტორი ვალდებულების შესრულებას დროის მკაცრად განსაზღვრულ მონაკვეთს
უკავშირებს, რასაკვირველია, ვადის გადაცილება არსებითი დარღვევაა, რადგან მისთვის ვადის
გადაცილების გამო შესრულებამ და, საერთოდ, ხელშეკრულებამ დაკარგა ინტერესი, მაგალითად, თუ
შეკვეთილია ტორტი დაბადების დღისათვის. მოვალის მიერ შესრულების ვადის გადაცილება არსებით
დარღვევად შეიძლება ჩაითვალოს არა მხოლოდ მაშინ, როცა მხარეებმა სპეციალურად მიუთითეს ვადაზე
ხელშეკრულებაში, არამედ უნდა შეფასდეს საქმის გარემოებათა გათვალისწინებით. ამ შემთხვევაში
ხელშეკრულებიდან გასვლა გაფრთხილების გარეშე ხდება. ხელშეკრულებიდან გასვლა წინასწარი
გაფრთხილების გარეშე მაშინ დგება, როდესაც ხელშეკრულებაში პირდაპირ ან ირიბად არის
განსაზღვრული მისი შესრულების ვადები. თუ ხელშეკრულებით არ არის განსაზღვრული
ვალდებულების შესრულების კალენდარული ვადა, კრედიტორი ვალდებულია, გააფრთხილოს მოვალე
და მხოლოდ გაფრთხილების შემდეგ არის უფლებამოსილი, გავიდეს ხელშეკრულებიდან, თუ მოვალე
კრედიტორის მიერ შესრულების ვადის დადგომის შემდეგ გაფრთხილების შემთხვევაშიც არ ასრულებს
ვალდებულებას.
სსკ-ის 405-ე მუხლი ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლების გამოყენების წინაპირობად დამატებითი
ვადის დაწესებას განიხილავს. დამატებით ვადას მოვალის ინტერესების დაცვის ფუნქცია აქვს.
დამატებითი ვადა არის ხელშეკრულებიდან გასვლის ზოგადი წინაპირობა, რომელიც, როგორც წესი,
გამოიყენება ყოველთვის, კანონით გათვალისწინებული გამონაკლისი შემთხვევების გარდა, როდესაც
დასაშვებია ხელშეკრულებიდან გასვლა დაუყოვნებლივ, დამატებითი ვადის დაწესების გარეშე.
დამატებითი ვადა გამოიყენება იმ შემთხვევებში, როდესაც, ხელშეკრულების შინაარსიდან
გამომდინარე, მის გამოყენებას აზრი აქვს და, სავარაუდოდ, კრედიტორისათვის შედეგის მომტანი ვერ
იქნება. ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითი, როდესაც დამატებითი ვადის დაწესება აზრს კარგავს, არის
შესრულების შეუძლებლობა. ვადის დაწესება არაა აუცილებელი, როდესაც აშკარაა, რომ მას არავითარი
შედეგი არ მოჰყვება. მაგალითად: პიანისტი, რომელმაც თითები დაკარგა ტრავმის შედეგად, ვერ
შეასრულებს ხელშეკრულებით ნაკისრ ვალდებულებას და ამიტომ ვადის დაწესება აზრს კარგავს. ვადის
დაწესება არაა აუცილებელი, როდესაც მოვალემ შესრულება არ განახორციელა ხელშეკრულებით
განსაზღვრულ ვადაში, ხოლო კრედიტორს სწორედ დროული შესრულების მიმართ ჰქონდა ინტერესი.
დამატებითი ვადა მოვალეს აძლევს კიდევ ერთ შესაძლებლობას, შეასრულოს ხელშეკრულება, ან
გამოასწოროს ნაკლის მქონე შესრულება. აქედან გამომდინარე, ამ შესაძლებლობის პრაქტიკულად
განხორციელების უზრუნველსაყოფად მნიშვნელოვანია დამატებითი ვადის ხანგრძლივობა. დამატებითი
ვადა უნდა იყოს გონივრული, რათა მოვალეს მიეცეს რეალური შესაძლებლობა, შეასრულოს
ვალდებულება. ვადის გონივრულობის მოთხოვნა უნდა ემსახურებოდეს ასევე კრედიტორის ინტერესებს,
მით უმეტეს, როცა შესრულებისას ვადის დაცვას კრედიტორისათვის აქვს გარკვეული მნიშვნელობა.
"გონივრული ვადა" შეფასებითი კატეგორიაა. ყველა შემთხვევაში მისი ფარგლები მოიაზრება
შესრულების თავისებურებით. კრედიტორი შებოჭილია დამატებითი ვადის გამოყენების
ვალდებულებით. მისი თავისუფლება მხოლოდ ამ ვადის სიდიდის განსაზღვრაში შეიძლება
მდგომარეობდეს, თუკი კანონით არაა განსაზღვრული.
დამატებითი ვადა უთანაბრდება გაფრთხილებას იმ შემთხვევებში, როდესაც ვალდებულების
დარღვევის ხასიათიდან გამომდინარე არ გამოიყენება დამატებითი ვადა. გაფრთხილების ფუნქცია,
პირველ რიგში, არის შეხსენება მოვალისათვის, რომ კრედიტორი ითხოვს ვადამოსული ვალდებულების
შესრულებას. გაფრთხილება უნდა იყოს გასაგები და ერთმნიშვნელოვანი, ასევე განსაზღვრული. ეს არის
შემთხვევები, როცა, ვალდებულების ხასიათიდან გამომდინარე, დამატებითი ვადის დაწესება აზრს
მოკლებულია. ასეთ დროს გაფრთხილება იკავებს დამატებითი ვადის ადგილს. კრედიტორი ვერ
მოითხოვს გასვლას, თუ ის იყო პასუხისმგებელი მოვალის მიერ ვალდებულების დარღვევაზე, ან
დარღვევა გამოწვეულია კრედიტორის მიერ თავისი ვალდებულების შეუსრულებლობით.
არ არის აუცილებელი დამატებითი ვადის დაწესება ან გაფრთხილება, თუ:
ა) აშკარაა, რომ მას არავითარი შედეგი არ ექნება;
ბ) ვალდებულება არ შესრულდა ხელშეკრულებით განსაზღვრულ ვადაში, ხოლო კრედიტორმა
ურთიერთობის გაგრძელება ხელშეკრულებით დაუკავშირა ვალდებულების დროულ შესრულებას;
გ) განსაკუთრებული საფუძვლებიდან გამომდინარე, ორმხრივი ინტერესების გათვალისწინებით,
გამართლებულია ხელშეკრულების დაუყოვნებლივ მოშლა.

ხელშეკრულებაზე უარი დაუშვებელია, თუ:

ა) ვალდებულების დარღვევა უმნიშვნელოა;
ბ) დარღვეულია 316-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მოთხოვნები და, ამის მიუხედავად, კრედიტორს შეიძლება
მოეთხოვოს ხელშეკრულების ძალაში დატოვება;
გ) ვალდებულების დარღვევისათვის კრედიტორი მთლიანად ან უმთავრესად თვითონ არის
პასუხისმგებელი;
დ) მოთხოვნას უპირისპირდება შესაგებელი, რომელიც მოვალემ უკვე წარადგინა ან დაუყოვნებლივ
წარადგენს ხელშეკრულებაზე უარის თქმის შემდეგ.

კანონმდებელი უშვებს ზოგადი წესიდან გამონაკლისს, რითაც კრედიტორს შესაძლებლობა ეძლევა,

მოითხოვოს ხელშეკრულებიდან გასვლა შესრულების ვადის დადგომამდე. ამ შემთხვევაში სახეზე არ
არის სახელშეკრულებო ვალდებულების დარღვევა, რადგან ვალდებულება ჯერ ვადამოსული არაა,
თუმცა არსებობს სერიოზული საფრთხე და უფრო მეტიც, აშკარაა, რომ დადგება ხელშეკრულებიდან
გასვლის წინაპირობები. მაგ.: თუ სტიქიური უბედურების შედეგად განადგურდა ხორბლის მოსავალი,
აშკარაა, რომ მოვალე ვერ შეასრულებს ვალდებულებას, ან კიდევ მოვალის მიმართ გაიხსნა საგაკოტრებო
წარმოება. კრედიტორი უფლებამოსილია შესრულების ვადის დადგომამდე უარი თქვას
ხელშეკრულებაზე, თუ აშკარაა, რომ დადგება ხელშეკრულებაზე უარის თქმის საფუძვლები.
მოვალეა უფლებამოსილი, კრედიტორს განუსაზღვროს ხელშეკრულებაზე უარის თქმის გონივრული
ვადა. მაგ.: შეიძლება მოვალემ დათქვას, რომ კრედიტორს უფლება აქვს, მოითხოვოს ხელშეკრულებიდან
გასვლა (უარი) მისი დადებიდან, ვთქვათ, 6 თვის განმავლობაში.
ხელშეკრულებიდან გასვლის შედეგად ორივე მხარე თავისუფლდება ხელშეკრულებით ნაკისრი
მოვალეობების შესრულებისაგან და ეკისრებათ ორმხრივი რესტიტუცია: ვალდებული არიან, ერთმანეთს
დაუბრუნონ უკვე განხორციელებული შესრულება. ორივე მხარე ბრუნდება ხელშეკრულებამდე არსებულ
რეჟიმში, ისე, თითქოს ხელშეკრულება არც კი ყოფილა. ხელშეკრულებიდან გასვლის მიზანია იმ status
quo-ს აღდგენა, რომელიც ხელშეკრულების დადების გარეშე არსებობდა. პირვანდელ მდგომარეობაში
აღდგენა ხორციელდება ორი გზით: ძირითადი პრინციპია ნატურით დაბრუნება. თუ ნატურით
დაბრუნება შეუძლებელია, ხორციელდება ფულადი კომპენსაცია–დაბრუნებას ექვემდებარება
შესრულების ეკვივალენტური ფულადი ანაზღაურება.
ნატურით დაბრუნების ნაცვლად მოვალეს ეკისრება ფულადი ანაზღაურება, თუ:
ა ) შეძენილის ხასიათიდან გამომდინარე, გამორიცხულია მისი დაბრუნება;
ბ) მიღებულ საგანს მხარე გამოიყენებს, გაასხვისებს, უფლებრივად დატვირთავს, გადაამუშავებს ან
გადააკეთებს;
გ) მიღებული საგანი გაფუჭდა ან დაიღუპა; სათანადო გამოყენებით გამოწვეული ცვეთა მხედველობაში არ
მიიღება.
თუ ხელშეკრულებაში გათვალისწინებული იყო სამაგიერო შესრულება, მაშინ ფულადი ანაზღაურება
შეიცვლება ამ შესრულებით.
ფულადი ანაზღაურების ვალდებულება არ წარმოიშობა, თუ:
ა) საგნის ის ნაკლი, რომელიც ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლებას იძლევა, ამ საგნის გადამუშავების
ან გარდაქმნის დროს აღმოჩნდა;
ბ ) საგნის გაფუჭება ან დაღუპვა კრედიტორის ბრალით მოხდა;
გ) საგანი გაფუჭდა ან დაიღუპა უფლებამოსილ პირთან, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ისეთივე
მზრუნველობით ექცეოდა მას, როგორც საკუთარ ნივთს; ხოლო ის, რაც დარჩა, უკან უნდა დაბრუნდეს.
ხელშეკრულებიდან გასვლის შედეგად წარმოშობილი ვალდებულებები მხარეებმა უნდა შეასრულონ
ერთდროულად.
ხელშეკრულებიდან გასვლა ხდება ხელშეკრულების მეორე მხარისათვის შეტყობინებით.

ხელშეკრულებიდან გასვლის შედეგად დგება რესტიტუციის საკითხი, რომელიც სახეზეა უსაფუძვლო

გამდიდრების შემთხვევაშიც, რადგან უსაფუძვლო გამდიდრების დროსაც მხარეებმა უნდა დააბრუნონ
ყველაფერი, რაც ხელშეკრულებით მიიღეს. თუმცა ხელშეკრულებიდან გასვლისას მოქმედებს
სპეციალური წესები და უსაფუძვლო გამდიდრების შესახებ ნორმები არ გამოიყენება. შედეგების
მსგავსების მიუხედავად ამ ორ ინსტიტუტს შორის განსხვავებები მნიშვნელოვანია.
ხელშეკრულებიდან გასვლის შემთხვევაში ვალდებულებითი ურთიერთობის სამართლებრივი
საფუძველი – ხელშეკრულება ძალაში რჩება. ხდება მხოლოდ ვალდებულებითსამართლებრივი
ურთიერთობის ტრანსფორმირება და მის ადგილს იკავებს უკუშესრულების ვალდებულებითი
ურთიერთობა. ხელშეკრულებიდან გასვლა არ იწვევს პირვანდელიხელშეკრულების ბათილობას.
უსაფუძვლო გამდიდრების შემთხვევაში პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენას განაპირობებს
ვალდებულებითი ურთიერთობის სამართლებრივი საფუძვლის ბათილობა. გარდა ამისა,
ხელშეკრულებიდან გასვლის დროს პასუხისმგებლობის განსაზღვრისას მოვალეს შეიძლება დაეკისროს
ზიანის ანაზღაურებაც (სსკ-ის 407-ე მუხლი) რაც, როგორც წესი, უსაფუძვლო გამდიდრებისას არ ხდება.

ხელშეკრულებიდან გასვლა და ხელშეკრულების მოშლა – ორივე იწვევს მხარეთა შორის

სახელშეკრულებო ურთიერთობის შეწყვეტას, ორივე მათგანის განხორციელებისათვის საკმარისია
გასვლის (მოშლის) ინიციატორი მხარის მიერ ცალმხრივი ნების გამოვლენა.
როგორც წესი, ხელშეკრულებიდან გასვლა გამოიყენება ორმხრივი მოკლევადიანისახელშეკრულებო
ურთიერთობის ანულირებისათვის, რაც არ არის დაკავშირებული მომავალში პერიოდულად
შესასრულებელ ვალდებულებებთან. გრძელვადიანი ურთიერთობების მიმართ გამოიყენება
ხელშეკრულების მოშლა.
ხელშეკრულებიდან გასვლის წინაპირობა ყოველთვის არის ვალდებულების არსებითი დარღვევა –
იქნება ეს მოვალის მიერ შესრულების ვადის გადაცილება, შესრულების შეუძლებლობა თუ
ხელშეკრულების არაჯეროვანი შესრულება; ასევე წინასახელშეკრულებო და იმ დამცავი
ვალდებულებების დარღვევა, რომლებიც არაა დაკავშირებული შესრულებასთან. აქედან გამომდინარე,
ხელშეკრულებიდან გასვლა განიხილება როგორც უკიდურესი ღონისძიება, განპირობებული იმით, რომ
მხარემ (კრედიტორმა) დაკარგა ინტერესი ხელშეკრულების მიმართ და სურს ხელშეკრულების
ანულირება.
ხელშეკრულების მოშლისათვის ყოველთვის არაა აუცილებელი, სახეზე იყოს სახელშეკრულებო
ვალდებულების დარღვევა. პატივსადები საფუძველი, რაც ხელშეკრულების მოშლის წინაპირობაა,
ხშირად არ არის დაკავშირებული ვალდებულების დარღვევასთან.
ხელშეკრულებიდან გასვლის აუცილებელი წინაპირობაა დარღვევის გამოსწორებისათვის გონივრული
ხანგრძლივობის დამატებითი ვადის დანიშვნა (დარღვევის ხასიათიდან გამომდინარე, დამატებით ვადას
უთანაბრდება გაფრთხილება). მხოლოდ ამ ვადის უშედეგოდ ამოწურვის შემთხვევაში არის შესაძლებელი
ხელშეკრულებიდან გასვლა. გამონაკლისი ამ წესიდან დაშვებულია სსკ-ის 405-ე II მუხლით იმ
შემთხვევაში, როცა აშკარაა, რომ დამატებით ვადის დანიშვნას შედეგი არ მოჰყვება; ვალდებულება არ
შესრულდა ხელშეკრულებით განსაზღვრულ ვადაში, ხოლო კრედიტორმა ხელშეკრულების გაგრძელება
დაუკავშირა ვალდებულების დროულ შესრულებას; განსაკუთრებული საფუძვლებიდან გამომდინარე,
ორმხრივი ინტერესების გათვალისწინებით გამართლებულია ხელშეკრულებიდან დაუყოვნებლივ
გასვლა. ხელშეკრულების მოშლისას თუ მოშლის საფუძველი სახელშეკრულებო ვალდებულების
დარღვევაცაა, ინიშნება დამატებითი ვადა გამოსწორებისათვის; პატივსადები მიზეზის შემთხვევაში,
რომელიც არაა დაკავშირებული ხელშეკრულების დარღვევასთან, ხელშეკრულების მოშლა ხორციელდება
დაუყოვნებლივ, მეორე მხარისათვის შეტყობინების საფუძველზე.
ხელშეკრულებიდან გასვლის მიზანი არსებული ვალდებულებითსამართლებრივი ურთიერთობის
ანულირებაა. ანულირება გულისხმობს, რომ მხარეებს მიღებული შესრულება და სარგებელი უკან
უბრუნდებათ ნატურით და აღდგება პირვანდელი მდგომარეობა, თითქოს ხელშეკრულება არც კი
არსებობდა. ხელშეკრულების მოშლა იწვევს მხარეთა სახელშეკრულებო ვალდებულებებისაგან
გათავისუფლებას სამომავლოდ და არა აქვს უკუძალა, რაც ნიშნავს, რომ ხელშეკრულების მოშლისას
წყდება სახელშეკრულებო ურთიერთობა.
ხელშეკრულებიდან გასვლასთან და ხელშეკრულების მოშლასთან, თუ მოშლის საფუძველია
ვალდებულების დარღვევა, შესაძლებელია ზიანის ანაზღაურების კომბინაცია. ორივე შემთხვევაში ზიანის
ანაზღაურების მოთხოვნის წინაპირობაა მოვალის ბრალის არსებობა.
ხელშეკრულებიდან გასვლა დასაშვებია ვადამდეც, თუ აშკარაა, რომ სახეზე იქნება ხელშეკრულებიდან
გასვლის საფუძვლები. ასეთი საფუძველი შეიძლება იყოს, მაგალითად, მოვალის გაკოტრებულად
გამოცხადება. ამ შემთხვევაში გასვლა ხდება დაუყოვნებლივ, მოვალისათვის შეტყობინებით.

კრედიტორის მიერ ვადის გადაცილება

კრედიტორის მიერ ვადის გადაცილებად ითვლება, თუ იგი არ იღებს მისთვის შემოთავაზებულ
შესრულებას, რომლის ვადაც დამდგარია. თუ ვალდებულების შესასრულებლად საჭიროა კრედიტორის
ესა თუ ის მოქმედება, ვადის გადაცილებად ჩაითვლება, თუ იგი ამ მოქმედებას არ ასრულებს.
კრედიტორმა უნდა აანაზღაუროს ის ზიანი, რომელიც მიადგა მოვალეს შესრულებული
ვალდებულების მიღების ვადის ბრალეული გადაცილების გამო.
კრედიტორის მიერ ვადის გადაცილებისას მოვალე მხოლოდ მაშინ არის პასუხისმგებელი
ვალდებულების შეუსრულებლობისათვის, თუკი შესრულება შეუძლებელი აღმოჩნდა მოვალის
განზრახვის ან უხეში გაუფრთხილებლობის გამო.
კრედიტორის მიერ ვადის გადაცილებისას მისი ბრალის მიუხედავად:
ა) იგი ვალდებულია აუნაზღაუროს მოვალეს ხელშეკრულების საგნის შენახვის გამო წარმოშობილი
ზედმეტი ხარჯები;
ბ) მას ეკისრება ნივთის შემთხვევით გაფუჭების ან დაღუპვის რისკი;
გ) მას აღარა აქვს ფულადი ვალდებულებისათვის პროცენტის მიღების უფლება.
 თემა №8-პასუხისმგებლობა ვალდებულების შეუსრულებლობისათვის

ვალდებულების დარღვევისათვის სამოქალაქო-სამართლებრივიპასუხისმგებლობა გამოხატულებას

პოვებს მოვალეზე კანონით დადგენილი ქონებრივი ზემოქმედების ზომებში.
სამოქალაქო ურთიერთობის მონაწილე, რომელიც არღვევს ვალდებულებას, პასუხს აგებს
დაზარალებული პირის წინაშე.
სამოქალაქო ბრუნვაში სამოქალაქო ურთიერთობის მონაწილეთა მიერ ვალდებულების დარღვევას
აუცილებლად მოჰყვება ურთიერთობის სხვა მონაწილეთა უფლებების დარღვევა. ამიტომაც, ქონებრივი
სანქცია, რომელიც გამოიყენება ვალდებულების დარღვევისათვის, ყოველთვის მიზნად ისახავს
დაზარალებულის დარღვეული უფლების აღდგენას ან კომპენსაციას „იმ პირმა, რომელიც ვალდებულია,
აანაზღაუროს ზიანი, უნდა აღადგინოს ის მდგომარეობა, რომელიც იარსებებდა, რომ არ დამდგარიყო
ანაზღაურების მავალდებულებელი გარემოება.“ თუ პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენა შეუძლებელია
ან ამისათვის საჭიროა არათანაზომიერად დიდი დანახარჯები, მაშინ მოხდება ზიანის კომპენსირება
ფულით.
ვალდებულების მართლსაწინააღმდეგო დარღვევისას ადგილი აქვს: ობიექტური ან სუბიექტური
უფლების დარღვევას, უფლების ბოროტად გამოყენებასა და ხელშეკრულების დარღვევას.
სახელშეკრულებო ვალდებულებების დარღვევისათვის სამოქალაქო-სამართლებრივი
პასუხისმგებლობის დაკისრების წინაპირობებია:
1. მხარეთა ნამდვილი შეთანხმება ხელშეკრულების არსებით პირობებზე (დაცული უნდა იყოს გარიგების
ნამდვილობის ზოგადი პირობები).
2. ადგილი უნდა ჰქონდეს ერთ-ერთი მხარის მხრიდან მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენას
ხელშეკრულების დებულებების დარღვევის გზით.
3. სახეზე უნდა იყოს ფაქტობრივად დამდგარი ზიანი.
4. დამდგარი ზიანი მიზეზობრივ კავშირში უნდა იყოს დამრღვევის მართლსაწინააღმდეგო ქმედებასთან.
5. როგორც წესი, ვალდებულების დარღვევა ბრალეული უნდა იყოს.

მოთხოვნის საფუძვლების მიხედვით, კრედიტორი უფლებამოსილია, მოვალეს წარუდგინოს შემდეგი

სახის მოთხოვნები:

• პირველადი მოთხოვნა - როდესაც კრედიტორი ითხოვს ვალდებულების შესრულებას

(შესაძლებელია კომბინაცია ზიანის ანაზღაურებასთან ერთად).
• მეორადი მოთხოვნა - როდესაც კრედიტორი მოითხოვს იმ ზიანის ანაზღაურებას, რომელიც
წარმოიშვა მოვალის ქმედების გამო.
• კრედიტორს სურს ხელშეკრულებიდან გასვლა (შესაძლებელია კომბინაცია ზიანის
ანაზღაურებასთან ერთად).
• დამხმარე, ანუ არაძირითადი მოთხოვნები - როდესაც კრედიტორი ისეთ მოთხოვნებს აყენებს,
რომლებიც უშუალოდ ძირითადი ვალდებულებებისაგან არ გამომდინარეობს, მაგრამ
დამოუკიდებლად წარმოადგენს ხელშეკრულების შესრულების აუცილებელ წინაპირობას
(განსაკუთრებული ვალდებულებების დარღვევა).

პირველადი მოთხოვნები
სკ-ის 316-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, ვალდებულების შესრულების უმთავრესი
კანონისმიერი საშუალებაა კრედიტორის უფლება, მოსთხოვოს მოვალეს შესრულება, რომელიც პირველად
მოთხოვნას წარმოადგენს.
 თავისი ბუნებით, მოთხოვნის უფლება რელატიურია და ამ უფლების გამოყენება კრედიტორს მხოლოდ
მოვალის მიმართ შეუძლია. თუმცა, ეს უფლება არ ანიჭებს მას იმის უფლებას, რომ მიმართოს
თვითნებობას და სასამართლოსათვის მიმართვის გარეშე მოვალეზე ფიზიკური ან სხვაგვარი
ზემოქმედების საშუალებით მიაღწიოს შესრულებას, გარდა სკ-ის 118-ე მუხლით გათვალისწინებული
შემთხვევებისა (თვითდახმარება).

მეორადი მოთხოვნები
ვალდებულების დარღვევის ერთიან ცნებას კანონმდებელი არ იძლევა. როდესაც ერთი მხარე რაიმე
მიზეზით ხელშეკრულებას ჯეროვნად არ ასრულებს, ანდა ასრულებს დაგვიანებით ან მხარეების მიერ
შეუთანხმებელ ადგილზე, ან კიდევ სხვაგვარად არღვევს ხელშეკრულების პირობებს, ადგილი აქვს
ურთიერთვალდებულებათა ნორმალური რეალიზაციის დარღვევას, რაც ბუნებრივია, იწვევს მოვალის
პასუხისმგებლობას. ასეთი პასუხისმგებლობის დასაკისრებლად აუცილებელია სუბიექტურ და ობიექტურ
გარემოებათა ერთობლიობა (ქმედების მართლწინააღმდეგობა, ზიანი, მიზეზობრივი კავშირი ქმედებასა
და დამდგარ შედეგს შორის და ბრალი).
ზიანის არარსებობა გამორიცხავს სამოქალაქო პასუხისმგებლობას. თუ არ არსებობს ზიანი, არც
ქონებრივი პასუხისმგებლობის საკითხი შეიძლება დადგეს. ზიანი სამართლებრივად მნიშვნელოვანი და
დაცული უნდა იყოს. უმნიშვნელო ზიანი არ ანაზღაურდება.
ზიანის ანაზღაურება ყოველთვის გულისხმობს სამოქალაქო სამართლებრივი ურთიერთობის ერთი
მონაწილეს პასუხისმგებლობას მეორე მონაწილეს წინაშე. ზიანის ანაზღაურებაში განმსაზღვრელი
(უნივერსალური) როლი ენიჭება აღიარებულ პრინციპს, რომლის მიხედვითაც, ამ სახის მოთხოვნა
ზოგიერთი გამონაკლისის გარდა (თუ სხვა რამ არაა გათვალისწინებული კანონით ან ხელშეკრულებით),
შეიძლება გამოყენებული იქნეს ვალდებულების დარღვევის ყველა შემთხვევისათვის და ამიტომაც მას
სამოქალაქო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობის საერთო ფორმად მიიჩნევენ. სწორედ ამაშია მისი
უპირატესობა სამოქალაქო პასუხისმგებლობის სხვა ფორმებთან მიმართებით.
თუკი პირვანდელი მდგომაროების აღდგენა ვერ ხერხდება, მაშინ შესაძლებელია ფულადი
კომპენსაციის სახით მოხდეს ანაზღაურება. თუკი ზიანი მართსაწინააღმდეგო მოქმედებით არის
მიყენებული, მოქმედებასა და ზიანს შორის არსებობს მიზეზობრივი კავშირი და დამზარალებელს უდნა
მიუძღვოდეს ბრალი. ეს მოქმედება არ უნდა შეესაბამებოდე კანონს, მართსაწინააღმდეგო შეიძება იყოს
უმოქმედობაც, არა მხოლოდ მოქმედებით იქნეს გამოწვეული ზიანი. მოკლედ, შესრულებულ ქმედებასა
და დადმდგარ ზიანს შორის უნდა იყოს მიზეზობრივი კავშირი. ამის დადგენა ზოგიერთ შემთხვევაში
საკმაოდ რთულია. მიზეზობრივი კავშირის დადგენისას გადამწყვეტი მაინც მოვლენებს შორის
ობიექტური კავშირის არსებობას და იმას, რომ მიზეზს და შედეგს მნიშვნელობა აქვს მხოლოდ მოცემულ
კონკრეტ შემთხვევაში. ანუ ეს მოქმედება ზიანს პირდაპირ უნდა უკავშირდებოდეს.
სახელშეკრულებო ურთიერთობებში სამოქალაქო პასუხისმგებლობის შესახებ დებულებების შეტანის
დროს მონაწილეებმა უნდა გაითვალისწინონ სამოქალაქო ბრუნვის პრინციპები და სამოქალაქო კოდექსის
ფუძემდებლური მოთხოვნები:

• მონაწილეთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპი, რაც იმას ნიშნავს, რომ მხარეთა

პასუხისმგებლობა ეკვივალენტური და თანაზომიერი უნდა იყოს.
• ვალდებულების დარღვევისათვის ერთი კონტრაჰენტისათვის შეუსაბამოდ მაღალი სამოქალაქო
პასუხისმგებლობის დაწესება მეორე კონტრაჰენტის მხრიდან პასუხისმგებლობის საერთოდ
არაღების პირობებში (ხელშეკრულების არათანაბარი პირობები) სხვა არაფერია, თუ არა
უფლებათა ბოროტად გამოყენება მხოლოდ იმ მიზნით, რომ ზიანი მიადგეს სხვას. ბათილია
ნდობისა და კეთილსინდისიერების საწინააღმდეგო პირობები, რომლებიც საზიანოა
ხელშეკრულების მეორე მხარისათვის.
 მეწარმეთა სამოქალაქო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობა სამოქალაქო ბრუნვის სხვა მონაწილეთა
პასუხისმგებლობასთან შედარებით მაღალია, ამიტომაც, შეიძლება ითქვას, რომ სკ-ის პირველ მუხლს
მართალია მხედველობაში აქვს მონაწილეთა იურიდიული თანასწორობა, მაგრამ სინამდვილეში ეს
თანასწორობა ზოგჯერ ირღვევა კომერციულ პირებთან მიმართებით და მათი პასუხისმგებლობა უფრო
აღმატებულია, ვიდრე მომეტებული წყაროს მფლობელისა, თუნდაც იმ შემთხვევაში, როდესაც
მფლობელი არამეწარმეა. იურიდიული თანასწორობის აღიარების მიუხედავად, კანონმდებელი უშვებს
სუბიექტების სხვადასხვა ქონებრივ დამოუკიდებლობასა და პასუხისმგებლობას. თანამედროვე
მართლწესრიგისათვის მეტად მნიშვნელოვანია, ეკონომიკური ურთიერთობების სწრაფ
კომერციალიზაციას დაუპირისპიროს „სუსტი“ მხარის სამართლებრივი დაცვის ეფექტური საშუალებები,
მათ შორის, „ძლიერი“ მხარის მომეტებული სამოქალაქო პასუხისმგებლობის შემოღების გზითაც.
განსაკუთრებით, ეს შეეხება მომხმარებლებთან დადებულ სტანდარტული დებულებების შემცველ
ხელშეკრულებებს, როდესაც მეწარმეები ცდილობენ სახელშეკრულებო რისკების მთლიანად კლიენტებზე
გადატანას და ამ გზით პასუხისმგებლობისაგან თავის დაღწევას. სამოქალაქო კოდექსი შეიცავს ნორმებს,
რომლებიც იცავენ ფიზიკურ პირებს ასეთი მეწარმეებისაგან.

ზიანის სახეებია: მატერიალური, მორალური, პირდაპირი, არაპირდაპირი, ნომინალური და რეალური.

მატერიალური ზიანი ქონებრივია (მატერიალიზირებული),პირის ქონებრივი სიკეთის შემცირება
შესაძლოა გამოიხატოს როგორც მისი ქონების შემცირებაში, მისი ქონების არგაზრდაში, ზიანი კი
ანაზღაურდება მხოლოდ ფაქტობრივად დამდგარი ქონებრივი დანაკლისისათვის, მიუღებელი
შემოსავლისათვის. ხოლო არამატერიალიზირებული, არაქონებრივი ზიანი წარმოადგენს მოვალის
ქმედებით მიყენებულ ტანჯვასა და განცდებს, რომელსაც დაზარალებული განიცდის ამა თუ იმ სიკეთის,
როგორც წესი, არამატერიალურ ფასეულობათა ხელყოფით. მისი ფულადი ანაზღაურება შეიძლება
მოთხოვნილ იქნეს მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში.
პირდაპირი ზიანი წარმოადგენს მოვალის ქმედების უშუალო შედეგს (დადებითი ზიანი), რომელიც
ანაზღაურდება სრულად.
არაპირდაპირი ზიანი წარმოადგენს მოვალის, მესამე პირების მოქმედების და/ან სხვა ფაქტორების
შედეგს. ამ სახის ზიანი ანაზღაურდება განზრახვის ან უხეში გაუფრთხილებლობის დროს.
ნომინალური ზიანი სიმბოლური თანხაა, რომელიც დგინდება და ეკისრება მოვალეს კრედიტორის
უფლების დასადასტურებლად.
რეალური (მიუღებელი) ზიანი წარმოადგენს იმ ხარჯების ერთობლიობას, რომელიც გასწია
დაზარალებულმა მოვალის მართლსაწინააღმდეგო ქმედების გამო, ანდა ის შემოსავალია, რომელიც არ
მიუღია პირს და რომელსაც იგი მიიღებდა, ვალდებულება ჯეროვნად რომ შესრულებულიყო.
თუ ზიანი სახელშეკრულებო ვალდებულების დარღვევის შედეგია, მაშინ მისი შესაძლო მოცულობა
(სიდიდე) სახელშეკრულებო შესრულების ფარგლებით განისაზღვრება, თუმცა, არასახელშეკრულებო
ზიანი ზოგჯერ შეიძლება სახელშეკრულებო ურთიერთობებიდან მომდინარეობდეს.
მეორადი მოთხოვნა (ზიანის ანაზღაურება) ზოგჯერ საკომპენსაციო ხასიათისაა. ამ დროს
ვალდებულება საერთოდ არ სრულდება. თუ კრედიტორი ითხოვს ზიანს, მაშინ მას არ შეუძლია,
ვალდებულების შესრულებაც მოსთხოვოს მოვალეს. იმ შემთხვევაში, როდესაც ვალდებულების
შესრულებისათვის დადგენილია ვადა და კრედიტორს ზიანი ადგება შესრულების ვადის გადაცილების
გამო, მაშინ მას შეუძლია შესრულებასთან ერთად მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურებაც (მორატორიული
ზიანი).
ამასთან, ასეთ შემთხვევებში უნდა იქნეს გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის ფარგლები, რათა
უკიდურესად არ დამძიმდეს მოვალის მდგომარეობა კრედიტორის უსაფუძვლო გამდიდრების ხარჯზე.
მხედველობაშია კანონით განსაზღვრული პროცენტისა და მთლიანი ზიანის ერთდროულად მოთხოვნა.
 სრულ ანაზღაურებას ექვემდებარება ფაქტობრივად დამდგარი ქონებრივი დანაკლისი (დადებითი
ზიანი), რომელიც გულისხმობს: ა) გაწეულ ხარჯებს, ბ) ქონების დაზიანებას ან მის დანაკარგს (ამ დროს
შეიძლება ადგილი ჰქონდეს როგორც აქტივების შემცირებას, ისე ვალდებულებების (პასივები) ზრდას.
გარდა ამისა, ანაზღაურებას ექვემდებარება ასევე მიუღებელი ზიანიც, რომელიც, თუმცა,
არამატერიალიზირებულია, მაგრამ წარმოადგენს იმ შესაძლო (სავარაუდო) შემოსავალს, რომელსაც პირი
მიიღებდა, ვალდებულება ჯეროვნად რომ შესრულებულიყო.
სამწუხაროდ, ზიანის მოცულობისა და ოდენობის განსაზღვრის მეთოდოლოგიის განმსაზღვრელი
ზოგადი ხასიათის ნორმატიული აქტი არ არსებობს, რაც გარკვეულ სირთულეებს ქმნის
სასამართლოებისათვის კონკრეტულ საქმეზე გადაწყვეტილების მიღებისას.
იგი უზრუნველყოფს კრედიტორის ქონებრივი ინტერესის დაკმაყოფილებას და, აგრეთვე,
მოწოდებულია, აცილებულ იქნეს მომავალში სამოქალაქო სამართალდარღვევის ჩადენა.
პასუხისმგებლობის „უზრუნველმყოფმა“ და „გამაფრთხილებელმა“ ფუნქციამ შეიძლება ერთგვარად
შეაფერხოს კიდეც სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეთა (მეწარმეთა) საქმიანი აქტიურობა.
სწორედ ამიტომაც, კანონმდებელმა დაადგინა ზოგადი წესი, რომლის მიხედვითაც, სამოქალაქო
პასუხისმგებლობა დგება ბრალის არსებობისას. მოვალეს პასუხისმგებლობა დაეკისრება მხოლოდ
განზრახი ან გაუფრთხილებელი მოქმედებით მიყენებული ზიანისათვის. ამასთან, კანონმდებელს იქვე
შემოაქვს ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობის ცნებაც, როდესაც მიუთითებს: „თუ სხვა რამ არ არის
გათვალისწინებული და ვალდებულების არსიდანაც სხვა რამ არ გამომდინარეობს“.
კოდექსი მოვალის არაბრალეულობის პრეზუმფციულობის პრინციპსაც ამკვიდრებს. დაზარალებული
კი არ ამტკიცებს პირის ბრალეულობას, არამედ პირიქით, მოვალეს ეკისრება ვალდებულება, დაამტკიცოს,
რომ მას ბრალი არ მიუძღვის ზიანის დადგომაში.
თუმცა, გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ საპროცესო სამართლის მიხედვით, მტკიცების
ტვირთი მხარეებს შორის სხვაგვარად ნაწილდება. პროცესის მონაწილე თითოეულმა მხარემ უნდა
დაამტკიცოს გარემოებანი, რომლებზედაც იგი ამყარებს თავის მოთხოვნებსა და შესაგებელს.
მითითებული ნორმა შეჯიბრებითობის პრინციპის პირდაპირი გამოხატულებაა. საპროცესო და
მატერიალური სამართლის ნორმებს შორის არსებული წინააღმდეგობა, როგორც წესი, ამ უკანასკნელის
სასარგებლოდ წყდება. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ამ წესიდან არსებობს გამონაკლისიც. მაგალითად,
უხარისხო პროდუქტით გამოწვეული ზიანისათვის პასუხისმგებლობისას მტკიცების ტვირთი ეკისრება
დაზარალებულს.
გამოყოფენ ე.წ „შეზღუდულ“ პასუხისმგებლობას. „შეზღუდული“ პასუხისმგებლობა, როგორც წესი,
გაუფრთხილებლობით ჩადენილ მოქმედებასთანაა დაკავშირებული. მოქმედი კანონმდებლობა იცნობს
უხეშ (ამ დროს პირი თავისი მოქმედებით აუცილებელი ყურადღებიანობის მოთხოვნებს არღვევს
უჩვეულოდ მაღალი ხარისხით) და მარტივ (ამ დროს ყურადღებიანობის დარღვევა შედარებით დაბალი
ხარისხისაა) გაუფრთხილებლობას.
სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დასაკისრებლად ერთ-ერთის არსებობაც საკმარისია. თუმცა, ცალკეულ
შემთხვევებში, როდესაც მოვალის ქმედებაში მარტივი გაუფრთხილებლობის ელემენტებია, ის შეიძლება
საერთოდ გათავისუფლდეს პასუხისმგებლობისაგან ან, უარეს შემთხვევაში, მინიმალიზირებულ იქნეს
მისი პასუხისმგებლობა (შეზღუდული პასუხისმგებლობა როგორც კანონით, ისე მხარეთა შეთანხმებით
შეიძლება დაწესდეს):

• კრედიტორის მიერ ვადის გადაცილებისას მოვალე მხოლოდ მაშინ არის პასუხისმგებელი

ვალდებულების შეუსრულებლობისათვის, თუკი შესრულება შეუძლებელი აღმოჩნდა მოვალის
განზრახვის ან უხეში გაუფრთხილებლობის გამო (სკ-ის 392-ე მუხლი).
 • გამნათხოვრებელი პასუხს აგებს მხოლოდ განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით მიყენებული
ზიანისათვის (სკ-ის 616-ე მუხლი).
• თუ მიბარება უსასყიდლოა, მაშინ შემნახველი ვალდებულია, ისეთივე კეთილსინდისიერებით
შეინახოს ნივთი, როგორითაც საკუთარ ნივთს შეინახავდა (სკ-ის 765-ე მუხლი).
• თუ მიბარებული ნივთის წასაღებად განსაზღვრულია ვადა, ამ ვადის დადგომის შემდეგ
შემნახველი პასუხს აგებს მხოლოდ განზრახვის ან უხეში გაუფრთხილებლობისათვის (სკ-ის 774-ე
მუხლი). და ა.შ.

გარდა აღნიშნულისა, ზოგიერთ შემთხვევაში შეიძლება უხეში გაუფრთხილებლობით ვალდებულების

დარღვევის დროსაც მოხდეს პასუხისმგებლობის გამორიცხვა. ეს გამომდინარეობს სკ-ის 395-ე მუხლის
მეორე ნაწილის შინაარსიდან, რომლის თანახმადაც, დაუშვებელია მხარეთა წინასწარი შეთანხმება
მოვალის მიერ განზრახი მოქმედებით ვალდებულების დარღვევისას ზიანის ანაზღაურებისაგანმისი
გათავისუფლების შესახებ.

• ხელშეკრულებით შეიძლება გამოირიცხოს ან შეიზღუდოს გამყიდველის პასუხისმგებლობა

ნაკლის მქონე ნივთის გაყიდვისას, თუ გამყიდველი გაუფრთხილებლად მოქმედებდა (სკ-ის 497-ე
მუხლი). ასეთივე წესი მოქმედებს ქირავნობის დროსაც (სკ-ის 539-ე მუხლი).

• მჩუქებელი პასუხს აგებს მხოლოდ მაშინ, თუ მის მიერ გაჩუქებული ნივთის ნაკლის ბოროტი
განზრახვით დამალვას მოჰყვება დასაჩუქრებულისათვის ზიანის მიყენება ( სკ-ის 527-ე მუხლი).
• თუ გამნათხოვრებელი შეგნებულად არ უმხელს მონათხოვრეს უფლების ხარვეზს ან ნათხოვარი
ნივთის ნაკლს, მაშინ იგი ვალდებულია, აანაზღაუროს მიყენებული ზიანი (სკ-ის 617-ე მუხლი).
• თუ ხელმყოფმა განზრახ არ გაითვალისწინა სხვა პირის უფლებამოსილება, მაშინ ამ უკანასკნელს
შეუძლია, მოითხოვოს ის მოგება, რომელიც აღემატება ქონებრივ დანაკლისს (სკ-ის 985-ე მუხლის
ნაწილი პირველი).

ბრალეული პასუხისმგებლობის პრინციპებზე სრული წარმოდგენა რომ შეგვექმნას, აუცილებელია,

შევეხოთ ორ გარემოებას. ესაა შემთხვევა (კაზუსი) და დაუძლეველი ძალა სამოქალაქო-სამართლებრივ
ურთიერთობებში. მითითებული გარემოებები თითქმის ყოველთვის ათავისუფლებს სამოქალაქო
ბრუნვის სუბიექტს პასუხისმგებლობისაგან.
შემთხვევა - ეს ისეთი გარემოებაა, რომლის წინასწარ გათვალისწინება შეუძლებელია, რაც იმას ნიშნავს,
რომ ასეთი გარემოება არც ერთ შემთხვევაში არ შევა მხარეთა რისკის სფეროში. შემთხვევითობა
გამორიცხავს პასუხისმგებლობას, თუმცა, ეს არ შეეხება მოვალის პასუხისმგებლობას ვადის
გადაცილებისას. სკ-ის 402-ე მუხლის მიხედვით, მოვალე ვადის გადაცილების დროს პასუხს აგებს
შემთხვევითობისთვისაც, თუ არ დაამტკიცებს, რომ ზიანი შეიძლება დამდგარიყო ვალდებულების
დროული შესრულების დროსაც.
დაუძლეველი ძალა - განსაკუთრებული და, მოცემულ პირობებში, აუცდენელი (გადაულახავი)
გარემოებაა. დაუძლეველი ძალისა და შემთხვევითობის ურთიერთმიმართება ასეთია: თუ
შემთხვევითობა სუბიექტური გადაულახავობაა, დაუძლეველი ძალა ობიექტური გადაულახავობაა.

როგორც თეორიაში, ისე პრაქტიკაში დაუძლეველ ძალას მიეკუთვნება ბუნებრივი მოვლენები (მიწისძვრა,
ქარიშხალი, წყალდიდობა, შტორმი, ზვავი და ა.შ.) და საზოგადოებრივი მოვლენები (ომი, გაფიცვა,
აღმასრულებელი ხელისუფლების მორატორიუმი და ა.შ.). ამასთან, იმისათვის, რომ გარემოება
ნამდვილად ჩაითვალოს ვალდებულების შესრულების დამაბრკოლებელ გარემოებად, მას ყოველთვის
უნდა ახასიათებდეს ორი ნიშანი: განსაკუთრებულობა და გადაულახავობა.
ამიტომაც, დაუძლეველი ძალის ცნებას განსაზღვრული ფარდობითობა (პირობითობა) ახასიათებს. ეს
იმას ნიშნავს, რომ ვალდებულების შესრულებისას სხვადასხვა პირობების არსებობა უთუოდ გავლენას
მოახდენს დაუძლეველი ძალის გამოყენებაზე. ერთი და იგივე გარემოება ერთ შემთხვევაში შეიძლება
ასეთად იქნეს მიჩნეული, ხოლო მეორე შემთხვევაში ჩვეულებრივ მოვლენად იქნეს განხილული.
ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობის შედარებით მეტი შემთხვევებია არასახელშეკრულებო
სამართალში; ასეთი ვითარება იმით აიხსნება, რომ ზიანის მიყენების წყაროა მომეტებული საფრთხის
შემცველი საგანი, რომლის მფლობელი ვალდებულია, აანაზღაუროს „საშიშ“ ობიექტთან თუ
მოქმედებასთან დაკავშირებული ზიანი (უმეტეს შემთხვევაში, იგი კანონითაა ვალდებული, დააზღვიოს
მესამე პირები ასეთი ზიანისაგან.)
არსებობს შეთხვევები , როდესაც ზიანის დადგომაში ბრალი კრედიტორსაც მიუძღვის. ასეთ
შემთხვევას შერეული ბრალი ეწოდება. ამ შემთხვევაში ყურადღება იმას ექცევა, თუ რომელი მხარის
ბრალით დადგა ზიანი უფრო მეტად, ანუ ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება განისაზღვრება იმის
მიხედვით, თუ რამდენად შეუწყო ხელი კრედიტორმა ამ ზიანის დადგომას. შეიძლება ეს იყო
გამოწვეული კონკრეტული ქმედების განხორციელებით ან პირიქით, ქმედებისაგან თავის შეკავებაში. ეს
შემთხვევა სააკმაოდ რთულია, რადგან ხშირად რთულია იმის გარკვევა, თუ ვისი, რომელი მხრის მიერ
იქნა გამოწვეული ზიანი, მოვალის თუ კედიტორის უფრო მეტად, მოკლედ ხელმძღვანელობენ ბრალის
ხარისხით. თუკი ორივე მხარე გაუფრთხილებლობით მოქმედებდა, მაშინ შესაძლებელია ზიანის
ანაზღაურება ორივე მხარეს შორის გადანაწილდეს. ეს იმ შემთხვევაში გამოიყენება, როდესაც
შეუძლებელია კონკრეტულად მხარეების მიერ მიყენებული ზიანის, მათი მხრიდან ხელშეწყობის
ინტენსივობის დადგენა.
სამოქალაქო კოდექსი არ გამორიცხავს ზიანის ანაზღაურებას სხვისი ბრალისათვის. მოვალეს
პასუხისმგებლობა სხბა პირის ბრალისათვის მაშინ დაეკისრება, როდესაც სხვა პირი მოვალის
ვალდებულებას ასრულებდა და ასეთი მოქმდების შესრულება დაკისრებული ჰქონდა მოვალესთან
დადებული ხელშეკრულებით. იმ მოცულობით აგებს პასუხს, რა მოცულობითაც საკუთარი ბრალისთვის
აგებდა. მოვალეს აქვს რეგრესის წესით მოთხოვნის უფლება ამ სხვა პირის მიმართ.
არსებობს ზიანის ანაზღაურების წასაყენებლად გარკვეული წინაპირობები, რომესაც არსებული
გარემოება უნდა აკმაყოფილებდეს, მაგ., სახეზე უდნა იყოს ქმედების მართწინააღმდეგობა, მიზეზობრივი
კავშირი შედეგსა და მოქმედებას შორის, ზიანის მიყენება. ანუ მოვალე ქმედების განხორციელებით ან
განუხორციელებლობით კრედიტორს აყენებს ზიანს. სწორედ აქედან წარმოეშობა კრედიტორს აიზნის
ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებაც. ზიანის ანაზღაურება შესსაძლებელია არაერთი ფორმით
განხორციელდეს, მაგ:
1. რესტირუცია, თავდაპირველი მდგომარეობს აღდგენა. ამასტანავე, თუკი რესტიტუცია შეუძლებელია,
მაშინ ფულადი კომპენსაციით ხდება ამ ზიანის ანაზღაურება;
2.ყოველთვიური სარჩოს გადახდევინება სხეულებრივი ან ჯანმრთელობის საწინააღმდეგო ზიანისათვის;
3. არაქონებრივი ზიანის ფულადი კომპენსაცია, რომელიც კანონით არის ადგენილი და გამოთვლაც
ხდება გონივრული და სამართლიანი სახით;

თემა №9- მეორადი მოთხოვნის უფლებები

მოთხოვნა არის უფლების რეალიზაციის კანონით გათვალისწინებული შემთხვევა. მოთხოვნა ეს არის

პირის კანონიერი, სამართლებრივი მექანიზმი, რომლის საფუძველზე, მას აქვს შესაძლებლობა
დაიკმაყოფილოს საკუთარი ინტერესი, სურვილი და აღიდგინოს დარღვეული უფლება. მოთხოვნა და
მოთხოვნის საფუძველი განსხვავებული ცნებებია. მოთხოვნათა შორის არჩევანის გაკეთების უფლება
მოსარჩელეს უფლებამოსილებაა. მოთხოვნა არის პირის უფლებამოსილება, მოითხოვოს სხვა პირისგან
მოქმედება ან მოქმედებისაგან თავის შეკავება. „აქციო“ რომის სამართალში დამკვიდრებული ტერმინი
იყო და გამოხატავდა მოთხოვნის მნიშვნელობას, რომელიც მხარეებს ერთმნეთის მიმართ
ვალდებულებითსამართლებრივი ურთიერთობიდან წარმოეშობათ.
მოთხოვნა, საპროცესოსამართლებრივი გაგებით, ყოველთვის მიმართულია სასამართლო
გადაწყვეტილების დადგომაზე, ხოლო მატერიალურსამართლებრივი გაგებით, არის პირის სასამართლოს
მეშვეობით განხორციელებადი უფლება - სხვა პირისაგან მოითხოვოს მოქმედების შესრულება ან
მოქმედებისაგან თავის შეკავება. მოთხოვნა წარმოიშობა, როგორც სახელშეკრულებო ურთიერთობის
ფარგლებში განსაზღვრული ვალდებულების დარღვევით, ისევე, დამფუძნებელი უფლების
განხორციელების შედეგად.
პირველადი შესრულების მოთხოვნა გამორიცხავს მეორადს, სანამ არ გამოიკვეთება მოვალის მიერ
ვალდებულების არ ან ვერ შესრულება. თუკი მოვალე ვალდებულებას არ ასრულებს,მაშინ კრედიტორს
მეორადი მოთხოვნის უფლება წარმოეშობა. პირველადი მოთხოვნა, განსხვავებით მეორადისაგან,
ხელშეკრულების ფარგლებში წარმოიშობა, ხელშეკრულების შინაარსიდან გამომდინარეობს და მთვარი
ინტერესია მხარისა. მეორადი მოთხოვნები პირველადის ადგილს მხოლოდ მაშინ იკავებენ, როდესაც
პირველადი მოთხოვნა არის დარღვეული, რაც გამოიხატება მისი არაჯეროვანი შესრულებით ან
შეუსრულებლობით. ამდენად, მეორადის წარმოშობის წინაპირობას პირველადის დარღვევა უდევს
საფუძვლად, შესაბამისად, ერთმანეთისაგან გამოუკიდებლები არიან. ასევე, შესრულებისათვის
დამატებითი ვადის დაწესებისა თუ დამატებითი შესრულების მოთხოვნის რეალიზების წინაპირობაა, რომ
ვალდებულების შესრულება ვადამოსული იყოს. თუმცა მეორადი მოთხოვნის უფლება შეიძლება
წარმოიშვას კანონისმიერი ვალდებულებითსამართლებრივი ურთიერთობიდან გამომდინარე
ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში, წინასახელშეკრულებო ურთიერთობისას, ან ისეთი
ურთიერთობისას, სადაც მხარეთა შორის კონტაქტს არ ახლავს სახელშეკრულებო ბოჭვის სურვილი.
მეორადი მოთხოვნის უფლების განხორციელება არ უნდა იყოს გამორიცხული კანონის ან
ხელშეკრულების ძალით. მაგალითად, კანონის ძალით მეორადი მოთხოვნის უფლებათა განხორციელება
გამორიცხულია, თუ მყიდველმა ხელშეკრულების დადების დროს იცოდა ნივთის ნაკლის შესახებ.
ვალდებულების დარღვევის შემდეგი სახეები არსებობს: 1. შესრულების დაგვიანებით; 2. ნაკლოვანი
შესრულებით; 3. პირის იმ უფლებათა და სამართლებრივ სიკეთეთა ხელყოფა, რომელიც პირს გააჩნია
კონკრეტული ვალდებულებითი ურთიერთობიდან. ე.ი. ვალდბულების დარღვევას ადგილი აქვს მაშინ,
როდესაც მოვალე არღვევს სახელშეკრულებო ან წინასახელშეკრულებო ვალდებულებას. სწორედ ამ
ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში, კრედიტორს აქვს უფლებამოსილება გამოიყენოს სხვადასხვა
მეორადი უფლებები დარღვეული უფლების აღსადგენად: ნაკლის გამოსწორება, ხელშეკრულებაზე უარის
თქმა, ფასის შემცირება, ზიანის ანაზღაურება.
ნაკლის გამოსწორება - სხვა მოთხოვნებთან შედარებით უფრო ნაკლებად მკაცრია და პრაქტიკულად,
უფრო გამოყენებადი. თუკი კრედიტორი ხელშეკრულების შესრულებით და გაგრძელებით არის
დაინტერესებული, მაშინ კრედიტორს აქვს შესაძლებლობა მოვალისაგან მოითხოვოს არსებული ნაკლის
გამოსწორება ან უკანლო ნივთით შეცვლა. ხელშეკრულებაზე უარის თქმისა და ფასის შემცირების
საფუძველი მაშინ წარმოიშობა, როდესაც მოვალე არ გამოასწორებს ნაკლს ან არ შეცვლის ნაკლულს
უნაკლოთი გონივრულ ვადებში. გერმანული სამართლის მიხედვით, კრედიტორსს აქვს არჩევანის
გაკეტების შესაძლებლობა ან მოითხოვოს უნაკლოთი შეცვლა ან მოითხოვოს ნაკლის გამოსწორება. ჩვენი
სამართლის, ეს უპირატესობა აქვს მოვალეს. ორივეს ერთად მოთხოვნის შესაძლებლობა არ აქვს. თუკი
ნაკლულს უნაკლოთი შეუცვლის მოვალე, მაშინ ამ უკანასკნელს აქვს შესაძლებლობა გამოითხოვოს
ნაკლული ნივთი. წინააღმდეგ შემთხვევაში სახეზე იქნება უსაფუძვლო გამდიდრება. ნაკლის
გამოსწორებაზე უსაფუძვლოდ უარის თქმის შესააძლებლობა მოვალეს არ აქვს, საფუძველი შეიძლება იყო
დიდი ხარჯი (მაგ.), თავდაცვით საშუალებად კრედიტორისათვის სასამართლოსთვის მიმართვა გახლავთ.
თუკი ნაკლის გამოსწორება ვერ ხერხდება, მაშინ კრედიტორს დანარჩენი მეორადი მოთხოვნებით
სარგებლობის უფლება აქვს.
ხელშეკრულებაზე უარის თქმა - იმ შემთხვევაშია მისაღები კრედიტორისათვის, თუკი ხელშეკრულების
გაგრძელებას მისთვის აზრი არ აქვს. თუკი მოვალემ დათქმულ ვადაში ვერ შეასრულა ნაკისრი
ვალდებულება, მაშინ მას განესაზღვრება დამატებითი ვადა ან გაფრთხილება (405ე მე2), რა ვადაშიც უნდა
განახორციელოს მოვალემ ვალდებულება. თუკი ეს ვადაც უშედეგოდ ჩაივლის, მაშინ კრედიტორს
წარმოეშობა ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლება. ხელშეკრულებიდან გასვლისათვის უნდა არსებობდეს
ფუნდამენტური საფუძველი. დაუშვებელია ხელშეკრულებიდან გასვლა, თუკი საფუძველი უმნიშვნელოა,
იმ შემთხვევაში, თუკი ხელშეკრულებიდან გასვლის საფუძველის წარმოშობისათვის მხოლოდ ან
ნაწილობრივ თვით მყიდველია პასუხისმგებელი ან თუ მან შესრულების მიღება დააგვიანა. მოკლედ
ბრალი მთლიანად უნდა იყოს მოვალეზე. საგამონაკლისო შემთხვევა, თუ რა დროს შეიძლება მოითხოვოს
კრედიტორმა გასვლა ხელშეკრულებიდან წარმოადგენს ის გარემოება, როდესაც მოვალისაგან აშკარად
ირკვევა, რომ მოვალე არ შეუასრულებს ვალდებულებას, თუკი ნაკლის გამოსწორება მაინც ვერ შეცვლის
ნაკლს, თუკი თავად მოვალე იტყვის უარს.
ხელშეკრულებიდან გასვლა უდნა განხორციელდეს ვადის გგასვლის გარეშე, როდესაც:
ა) ვადის გასაზღვრას აშკარად შედეგი არ მოჰყვება ობიექტრუი თუ სუბიექტური მიზეზების გამო;
ბ) თუკი სახელშეკრულებო ინტერესი კრედიტორისა მოვალის მხრიდან ვალდებულების დროულად
შესრულებას უკავშირდებოდა, ხოლო მას შემდეგ მხარეს ინტერესი გაუქრა;
გ) თუკი მხარეთა ინტერესები ხელშეკრულების დაუყონებლივ მოშლას ამართლებს.
ფასის შემცირება - ერთ-ერთი საშუალებაა, იმისა, რომ ხელშკერულება არ შეწყდეს. წინაპირობა არის
დამატებითი ვადის განსაზღვრა. თუკი თავად ხელსეკრულების საგნის მიმართ კრედიტორს ინტერესი
მაინც აქვს, ამ შემთხვევაში ყველაზე მისაღები მოთხოვნის ფორმაა. ფასის შემცირება კი იმის
გათვალისწინებით უდნა განხორციელდეს, თუ რა ოდენობით შეამცირა ნაკლმა საგნის ღირებულება.
ზიანის ანაზღაურება - მოთხოვნის აუციელბელ პპირობას მოვალის მიერ ვალდებულების დარღვევა
წარმოადგენს. თუკი ირკვევა, რომ შესრულების განხორციელება შეუძლებელია, მაშინ შეუძლებელია
კრედიტორის მიერ ამ მოთხოვნის წაყენება. სახეზე უნდა იყოს მოვალის მხრივად ვალდბეულების
ბრალეული ქმედებით, გაუფრთხილებლობით ან დაუდევრობით შეუსრულებლობა. ეს უფლება
გამოიყენება, ხშირად, სვხა მეორად მოთხოვნის უფლებეთან ერთად. ზიანი უდნა იყოს ანაზღაურებადი.
ვადის განსაზღვრა არ არის საჭირო, თუკი ზიანის ანაზღაურება აუცილბელად დაუყონებლივ უნდა
განხორციელდეს. კრედიტორს შესაძლებლობა აქვს ზიანის ანაზღაურება მოითხოვოს ხელშეკრულების
გასვლასთან ერთაად, ეს უფლბა არ წარმოიშობა მაშინ, როდესა მოვალე არ არის პასუხისმგებელი
ხელშეკრულებისდან გასვლის საფუძვლის წარმოშობაზე. ზიანის ანაზღაურება უნდა მოხდეს ნივთის
ნაკლის არსებობისას ან სხვა სახელშეკრულებო პირობის დარღვევის შემთხვევაში. კრედიტორი ვე
რმოითხოვს ზიანის ანაზღაურებას, თუკი ხელშეკრულების დადების მომენტში მან იცოდა ნივთის ნაკლის
შესსახებ. ანუ უნდა იყოს და იქცეოდეს კეთილსინდისიერების პრინციპის დაცვით.

ვალის აღიარება

ვალის აღიარება წარმოადგენს ცალმხრივ აბსტრაქტულ ვალდებულებითსამართლებრივ

ხელშეკრულებას, რომლის მეშვეობით ხდება ვაალდებულებითსამართლებრივი ურთერითობის
აღიარება. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსში შეტანილია გერმანული სამართლის ანალოგიის
იდენტური ინსტიტუტი. ცნობილია სხვადასხვა შინაარსის მქონე ვალის აღიარებ: 1. მის საფუძველზე
ახალი ვალდბეულებითსამართლებრივი უფლების წარმოშობა. 2. არსებული ვალდებულების აღიარება. 3.
მტკიცების გაადვილება.
დეკლარაციული აღიარება გულისხმობს უვე არსებული ვალის დადასტურებას, არ ადგენს ახალს,
უბრალოდ, არსებულს ადასტრუებს, დეკლარაციული ვალდებულების სამართლებრივი ძალ
დამოკიდებულია შეთანხმების შინაარსზე და საჭიროებისას დგინდება განმარტების მეშვეობით.
არსებობს კაუზალური ვალის აღიარება, რომელიც არ არის ცნობილი გერმანულ სამართლის
სისტემაში და უფრო ახლოს დგას მორიგებასთან, მორიგების მსგავსი სამართლებრივი ბუნებით
ხასიათდება. გერმანულ სამაართალში აღიარებულია აბსტრაქტული ვალი აღიარება, რომელიც ახალ
ვალდებულებითსამართლებრივ ურთიერთობას აწესებს, ახალი ვალდებულებითსამართლებრივი
ურთიერთობის ძალა არ არის დაოკიდებული ძველი ვალდებულებითსამართლებრივი ურთიერთობის
სამართლებრივ ძალასა თუ შინაარსზე. ფორმა არის წერილობითი. ფორმის დაუცველობა იწვევს მის
ბათილობასს.

თემა №10- ვალდებულების შეწყვეტა

ვალდებულებითი ურთიერთობის მიზანი არის ვალდებულებით გათვალისწინებული შესრულების

მიღება მხარეების მიერ. ამიტომ, როცა ვალდებულების კრედიტორი იღებს ვალდებულებით
გათვალისწინებულ სიკეთეს, ვალდებულებითი ურთიერთობა უნდა შეწყდეს. ამის შემდეგ ამ
ურთიერთობის გაგრძელების სამართლებრივი საფუძველი აღარ არსებობს. ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული ყველა ვალდებულების შესრულება გამოიწვევს თავად ხელშეკრულების , როგორც
ვალდებულებათა ერთობლიობის შეწყვეტას. ამას კი მოჰყვება ვალდებულებით-სამართლებრივი
ურთიერთობის შეწყვეტა, რაც ყოველი სამართლებრივი ურთიერთობის ლოგიკურ შედეგს წარმოადგეს.
ყოველი კონკრეტული სახელშეკრულებო-სამართლებრივი ურთიერთობა ორიენტირებულია მიზნის
მიღწევით შეწყვეტაზე.
სსკ-ით გათვალისწინებულია ვალდებულების შეწყვეტის სხვადასხვა ფორმა.

1. ვალდებულების შეწყვეტა შესრულებით

ალდებულებითი ურთიერთობა წყდება კრედიტორის სასარგებლოდ ვალდებულების შესრულებით

(შესრულება).
ვალდებულების შესრულება ვალდებულებითი ურთიერთობის ბუნებრივი დასასრულია. როგორც
ადამიანი ვერ გაექცევა სიკვდილს, ისე ვალდებულება, უმეტესწილად „განწირულია“ შესასრულებლად.
სსკ არ იცნობს „შესრულების“ ერთიან ცნებას. ქართულ ენაში ტერმინ „შესრულების“ ქვეშ
იგულისხმებაგარკვეულ ლოგიკურ შედეგზე ორიენტირებული ქმედება. შესრულების შინაარსსა და
ხასიათს შესასრულებელი ვალდებულების არსი განაპირობებს. თუკი მოვალე კრედიტორის
სასარგებლოდ ვალდებულებითი ურთიერთობის შინაარსის შესაბამის ვალდებულებას შეასრუებს, მაშინ
აღნიშნული ვალდებულებითი ურთიერთობა შეწყდება. ვალდებულების შესრულება გულისხმობს
არამარტოშესრულებისაკენ მიმართული ქმედების გახორციელებას, არამედ-შესრულების შედეგის
დადგომასაც.
ქმედება შესრულებად რომ ჩაითვალოს და შესაბამისად, ვალდებულება შეწყვეტილად, აუცილებელია,
რომ მოვალემ შესრულება ზუსტად ისე განახორციელოს, როგორც ამაზე მხარეები იყვნენ
შეთანხმებულები: დათქმულ დროს, დათქმულ ადგილას, სრულად, ჯეროვნად და კეთილსინდისიერად.
ვალდებულების ერთი ნაწილის შესრულება არ ჩაითლება მთლიანად შესრულებად და, შესაბამისად,
არ გამოიწვევს ვალდებულების შეწყვეტას.
ვალდებულება შესრულებულად ჩაითვლება, თუ მოვალე განახორციელებს ყველა მოქმედებას, რაც
აუცილებელი იყო შესრულების შედეგის დადგომისთვის, მაგრამ მისგან დამოუკიდებელი მიზეზით
შედეგი ვერ მივიდა კრედიტორამდე. მაგალითად, გამყიდველმა მყიდველს გამოუგზავნა ნაყიდი
საქონელი, მაგრამ სატრანსპორტო ორგანიზაციის ბრალით,საქონელი გზაში დაიკარგა.
შესრულება არ არის დამოკუდებული ფორმასავალდებულო გარიგების ფორმის დაცვაზე, ე.ი.
შეიძლება ფორმის ნაკლი ვალდებულების შესრულების გზით გასწორდეს.
 ვალდებულებითი ურთიერთობის შინაარსიდან გამომდინარე, შესრულება შეიძლება გამოიხატოს
როგორც აქტიურ მოქმედებაში, ისე უმოქმედობაში. მოვალის მიერ პირადად შესრულება მხოლოდ მაშინაა
სავალდებულო, როცავალდებულება პირადად მოვალის მიერ უნდა შესრულდეს. მაგალითად,
მუსიკალური ნაწარმოების შესრულება ცნობილი მუსიკოსის მიერ. ყველა სხვა შემთხვევაში შესრულება
შეიძლება განხორციელდეს როგორც დამხმარე პირის ისე მესამე პირის მიერ.
შესრულებად არ ჩაითლება, თუ მოვალე კრედიტორს სხვა ნივთს ან სხვა შესრულებას სთავაზობს,
ვიდრე ეს ვალდებულებით იყო გათვალისწინებული. კრედიტორს შეუძლია უარი თქვას ასეთი
შესრულების მიღებაზე და ეს არ ჩაითლება კრედიტორის მიერ ვადის გადაცილებად. თუმცა
ვალდებულებითი ურთიერთობა წყდება მაშინაც, როდესაც კრედიტორი ამ ვალდებულებით
გათვალისწინებული შესრულების ნაცვლად შესრულებად იღებს სხვა შესრულებას.
აღიარებული შხედულების თანახმად, შესრულებად არ ჩაითვლება შესრულება იძულებითი
აღსრულების მეშვეობით.მართალია იძულებითი აღსრულების დროს კრედიტორი იკმაყოფილებას თავის
მოთხოვნას, მაგრამ ეს ხდება არა კერძო-სამართლებრივი აქტის საფუძველზე, არამედ სახელმწიფო
იძულების ძალით. თუმცა სამართლებრივი შედეგი ორივე შემთხვევაში ერთნაირია-ვალდებულების
შეწყვეტა.
შესრულების ადრესატი არის კრედიტორი. ამიტომ ვალდებულება მხოლოდ მაშინ წყდება, თუ
შესრულება კრედიტორის სასარგებლოდ განხორციელდა. ამიტომ კრედიტორის პიროვნების საკითხი
მეტად მნიშვნელოვანია. საყურადღებოა იმის გარკვევა, კრედიტორი არის თუ არა უფლებამოსილი
მიიღოს შესრულება. მაგალითად, თუ მოვალე შესრულებას მცირეწლოვანი კრედიტორის მიმართ
განახორციელებს, ეს მას არ ათავისფლებს ვალდებულების შესრულებისგან და ვალდებულებაც არ
ჩაითვლება შეწყვეტილად. ანალოგიური წესი გამოიყენება შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონე პირის
მიმართ, გარდა იმ შემთვევისა, როდესაც არსებობს კანონიერი წარმომადგენლის წინასწარი თანხმობა.
მოვალის მიერ განხორციელებული შესრულება შეიძლება მიღებულ იქნეს კრედიტორისგან
უფლებამოსილი პირის მიერ. ასეთი შესრულება უთანაბრდება კრედიტორის სასარგებლოდ შესრულებას
და ვალდებულებაც შეწყვეტილად ჩაითვლება. არაუფლებამოსილი პირის მიერ შესრულების მიღების
შემდგომ მიღებული თანხმობით ან კრედიტორის მიერ მიღებული სარგებლით „სწორდება
არაუფლებამოსილების ნაკლი“. არაუფლებამოსილი პირი იძენს უფლებამოსილებას და მიღებაზე
უფლებამოსილ პირად გვევლინება.
მესამე პირის სასარგებლოდ შესრულება მხოლოდ მაშინ იწვევს ვალდებულების შეწყვეტას, როცა
მესამე პირს კრედიტორისგან ჰქონდა მინიჭებული შესრულების მიღების უფლება, ანდა თუკი
კრედიტორი მოგვიანებით მოიწონებს განხორციელებულ შესრულებას. მესამე პირის სასარგებლოდ
შესრულება მოვალეს ვალდებულებისგან ათავისუფლებს იმ შემთხვევაშიც, როცა მესამე პირი ან
კანონითაა განსაზღვრული, ან სასამართლოს გადაწყვეტილებით. ანალოგიური შედეგი დგება მაშინაც,
როცა ხელშეკრულების შინაარსიდან გამომდინარე, მოვალე უფლებამოსილია შესრულება მესამე პირის
სასარგებლოდ განახორციელოს (მაგ. მესამე პირის სასარგებლოდ დადებულ ხელშეკრულებებში).
დიდი პრაქტიკული მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რა მტკიცებულებით შეიძლება ამტკიცოს მოვალემ მის
მიერ ხელშეკრულებით გათვალისწინებული შესრულება. სასურველია, მოვალეს ყოველთვის გააჩნდეს
წერილობითი დადასტურება იმისა, რომ მან ვალდებულება მართლაც შეასრულა. ერთი მხრივ,
ვალდებულების შესრულების მტკიცების ტვირთი, როგორც წესი, მოვალეს აკისრია, მეორე მხრივ,
კანონმდებელი კრედიტორს ავალებს, მოვალის მოთხოვნით, გასცეს შესრულების მთლიანად ან
ნაწილობრივ მიღების დამადასტურებელი დოკუმენტი. ვალის მიღების შესახებ შედგენილი დოკუმენტი,
რომელშიც არაფერია ნათქვამი პროცენტის შესახებ, გულისხმობს, რომ პროცენტიც გადახდილია და
ფულადი ვალდებულებაც მთლიანად შეწყვეტილია. ვალის მიღების შესახებ დოკუმენტის შედგენისას
კრედიტორს განსაკუთრებული ყურადღება მართებს, რადგან როდესაც ვალის გადახდა ხდება
პერიოდულად, ნაწილ-ნაწილ, მაშინ დოკუმენტი მისი ბოლო ნაწილის გადახდის შესახებ, ვიდრე სხვა რამ
არ დადასტურებულა, იძლევა იმის ვარაუდს, რომ გადახდილია წინა ნაწილიც. ეს დოკუმენტი შეიძლება
შედგეს ნებისმიერი ფორმით, მას შეიძლება ეწოდოს ქვითარი, შესრულების დამადასტურებელი
დოკუმენტი და სხვა. მთავარია, ირკვეოდეს შინაარსი. იგი სულ მცირე, უნდა შეიცავდეს მონაცემებს
ვალის მოცულობისა და სახეობის შესახებ, მოვალის ან იმ პირის გვარსა და სახელს, რომელიც იხდის
ვალს, შესრულების დროსა და ადგილს. მოვალეს ეკისრება შესრულების შესახებ დოკუმენტის გაცემის
ხარჯები, თუ მასა და კრედიტორს შორის შეთანხმებიდან სხვა რამ არ გამომდინარეობს. თუ კრედიტორი
უარს აცხადებს შესრულების შესახებ დოკუმენტის გაცემაზე, სავალო საბუთის დაბრუნებაზე ან მის
გაუქმებაზე, ანდა შესრულების შესახებ დოკუმენტში მისი დაბრუნების შეუძლებლობის აღნიშვნაზე ან
იმის აღიარებაზე, რომ ვალი გაქარწყლებულია, მაშინ მოვალეს უფლება აქვს უარი თქვას შესრულებაზე.
ასეთ შემთხვევებში კრედიტორი ჩაითვლება ვადის გადამცილებლად
საბოლოო ჯამში, ვალდებულებითი ურთიერთობა წყდება მას შემდეგ, რაც ყველა შესასრულებელი
ქმედება შეთანხმების შესაბამისად განხორციელდება. ვალდებულების შეწყვეტაზე მიმართული
შესრულება უნდა გამოიხატოს ქმედების განხროციელებაში, რომელსაც ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული შედეგი მოჰყვება. შედეგი უნდა აისახოს კრედიტორის სამართლებრივ
მდგომარეობაზე. კერძოდ, ვალდებულების შესრულებით, კრედიტორს უნდა წარმოეშვას შესრულების
საგნის საკუთარი შეხედულებისამებრ გამოყენების უდავო უფლება. აღნიშნული მიდგომა
სახელმძღვანელო პრინციპს წარმოადგენს. ამასთან, ხელშეკრულების დადების თავისუფლების
პრინციპიდან გამომდინარე, მხარეებმა შეიძლება ნივთის შემთხვევითი დაღუპვის რისკის გადასვლისა და
საკუთრების უფლების მოპოვების განსხვავებული პირობები დათქვან.

2. ვალდებულების შეწყვეტა დეპონირებით

მოვალე შეიძლება დაინტერესებული იყოს ნაკისრი ვალდებულების შესრულებით, მაგრამ კრედიტორი

აყოვნებდეს შესრულების მიღებას ან უცნობი იყოს მისი ადგილსამყოფელი. შეიძლება მოვალისთვის
უცნობი გახდეს ისიც, თუ ვინ არის კრედიტორი და ვის მიმართ უნდა შეასრულოს ვალდებულება, ასეთ
შემთხვევაში, მოვალე უფლებამოსილია შესრულების საგანი შეინახოს სასამართლოსა ან ნოტარიატში,
ხოლო ფული ან ფასიანი ქაღალდი შეიტანოს ნოტარიუსის სადეპოზიტო ანგარიშზე. ამ შემთხვევაში,
ვალდებულება ჩაითვლება შესრულებულად და შეწყვეტილად.
ამდენად, დეპონირება ენაცვლება ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულების
შესრულებას, ამიტომაც ეწოდება მას შესრულების სუროგატი.
დეპონირებული ქონების შემნახველის შერჩევას ახორციელებს სასამართლო ან ნოტარიუსი.
დეპონირებასთან დაკავშირებული დოკუმენტები კი რჩება თავად მოსამართლესთან ან ნოტარიუსთან.
ასევე, მოსამართლე ან ნოტარიუსი უზრუნველყოფს დეპონირებული ქონების თაობაზე კრედიტორის
ინფორმირებასა და მის მიერ დეპონირებული საგნის მიღებას. დეპონირებული ქონების შენახვასთან
დაკავშირებული ყველა ხარჯი კრედიტორს ეკისრება.
დეპონირებული ქონება ინახება შესრულების ადგილის მიხედვით. შესრულების ადგილზე შეიძლება
მხარეები ხელშეკრულებით შეთანხმდნენ. სხვა შემთხვევაში, მოქმედებს კანონის დანაწესი.
სასამართლო ან ნოტარიუსი შესრულების საგანს ინახავს სამ წლამდე ვადით. თუ ამ ვადის
განმავლობაში კრედიტორი არ მიიღებს საგანს, ამის შესახებ ეცნობება მოვალეს და მოეთხოვება
ჩაბარებული საგნის უკან დაბრუნება. თუ დაბრუნებისათვის საჭირო ვადის განმავლობაში მოვალე არ
მიიღებს საგანს, მაშინ იგი ჩაითვლება სახელმწიფო ქონებად. ორივე შემთხვევაში, ვალდებულება
ითვლება დეპონირებით შესრულებულად.
 დეპონირების შემდეგ მოვალემ შეიძლება გადაიფიქროს ამ ფორმით ვალდებულების შეწყვეტა და
დეპონირებული ქონების უკან გამოთხოვა მოისურვოს. თუ მოვალე კრედიტორის მიერ საგნის მიღებამდე
უკან გამოითხოვს დეპონირებულ საგანს, მაშინ ითვლება, რომ სახელშეკრულებო ვალდებულება არც
შესრულებულა და არც შემწყდარა. მოვალეს ასევე შეუძლია უკან გამოითხოვოს დეპონირებული საგანი,
თუ კრედიტორი უარს განაცხადებს დეპონირებით შესრულების მიღებაზე. დეპონირებული საგნის უკან
გამოთხოვის შემთხვევაში, შენახვის ხარჯები კრედიტორის ნაცვლად მოვალეს ეკისრება.
დეპონირებით ვალდებულების შესასრულებლად საჭიროა შემდეგ წინაპირობათა არსებობა:
1. დეპონირებაუნარიანი საგანი;
2. დეპონირების საფუძვლები.
დეპონირებაუნარიან საგანს წარმოადგენს შესანახად ვარგისი საგანი. დეპონირებაუნარიანი ვერ იქნება
მალფუჭებადი საგანი, თავისი თვისებიდან გამომდინარე. დეპონირებაუნარიანია ასევე ფული, ფასიანი
ქაღალდი, რომელთა შეტანაც ხდება ნოტარიუსის სადეპოზიტო ანგარიშზე.
დეპონირებისთის უნდა არსებობდეს ვალდებულების შეწყვეტის რეალური საფუძველი:
-კრედიტორის მხრიდან ვალდებულების შესრულების მიღების დაყოვნება;
-კრედიტორის ადგილსამყოფელის არცოდნა;
-კრედიტორის პიროვნების თაობაზე ინფორმაციის არარსებობა;
-მოვალის უფლებამოსილება, დეპონირების მექანიზმის გამოყენებით შეასრულოს ვალდებულება.
დეპონირების უფლებამოსილება დისპოზიციური ხასიათის უფლებამოსილებას წარმოადგენს და
მხარეებს შეუძლიათ, ნების კერძო ავტონომიის ფარგლებში, გამორიცხონ ან შეზღუდონ მოვალის
დეპონირების უფლება.

3. ვალდებულების შეწყვეტა ურთიერთმოთხოვნათა გაქვითვით

სსკ სახელშეკრულებო ურთიერთობის მონაწილე მხარეებს საშუალებას აძლევს, რომ მათ შორის
არსებული ურთიერთმოთხოვნა მათი გაქვითვით მოხდეს.
ლიტერატურაში ურთიერთმოთხოვნათა გაქვითვასაც ვალდებულების შესრულების სუროგატად
მიიჩნევენ. მის უმთავრეს ფუნქციას წარმოადგენს ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების შეწყვეტა. ეს
ინსტიტუტი არ შეიძლება განხილულ იქნეს, როგორც უბრალოდ შესრულების გამარტივების საშუალება.
ურთიერთმოთხოვნათა გაქვითვის მექანიზმს გააჩნია გამოყენების წინაპირობები:
ა. საპასუხო მოთხოვნათა არსებობა - ორ პირს შორის უნდა არსებობდეს მოთხოვნები. შესაბამისად,
ორივე მხარე ერთდროულად უნდა წარმოადგენდეს როგორც მოვალეს, ისე კრედიტორს. აუცილებელია,
რომ მოთხოვნის შესრულების ვადები დამდგარი იყოს. ვალდებულებათა გაქვითვა მხარეთა შორის
შეიძლება მაშინაც მოხდეს, როცა ერთ-ერთი მოთხოვნის შესრულების ვადა ჯერ არ დამდგარა, მაგრამ
მოთხოვნის უფლების მქონე მხარს გაქვითვას უჭერს.
ბ. მსგავსი მოთხოვნების არსებობა - მართალია სსკ პირდაპირ არ უთითებს მოთხოვნათა მსგავსებაზე,
მაგრამ ლიტერატურაში გამოთქმული მოსაზრების თანახმად, აღნიშნული პირობა ურთიერთმოთხოვნათა
გაქვითვით ვალდებულების შეწყვეტის წინაპირობებს განეკუთვნება. საკითხავია თუ რამდენად შეიძლება
არამსგავსი მოთხოვნების გაქვითვა? თუ ა.ს ექნებოდა 100 ლარის ღირებულების წიგნის ბ-სთვის
გადაცემის ვალდებულება, ბ-ს კი ა-ს მიმართ ექნებოდა100 ლარი სესხის დაბრუნების ვალდებულება,
ასეთ შემთხვევაში, რამდენად შეიძლება მოხდეს 100 ლარის ღირებულების წიგნის 100 ლარის სესხის
სანაცვლოდ გაქვითვა? რა უდგას წინ მხარეთა შორის მსგავს შეთანხმებას? ეს საკითხი სადავოა.
გ. გაქვითვისას მოთხოვნათა განხორციელებადობა და მისი ნამდვილობა - ეს იმას ნიშნავს, რომ
მოთხოვნის განხორციელებას ხელს არ უნდა უშლიდეს რაიმე სახის სამართლებრივი წინაპირობა.
მაგალითად, მოთხოვნა უნდა არსებობდეს, იგი არ უნდა იყოს დაკმაყოფილებული, ხანდაზმული და ა.შ.
დ. მოთხოვნათა გაქვითვის ამკრძალავი პირობების არსებობა -
(1) თუ მოთხოვნათა გაქვითვა მხარეთა მიერ წინასწარ იყო შეთანხმებით გამორიცხული.
(2) თუ ვალდებულების საგანზე არ შეიძლება გადახდევინების მიქცევა ან ვალდებულების საგანს
წარმოადგენს სარჩო. „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ კანონი განსაზღვრავს ქონებას, რომლიდანაც
არ შეიძლება გადახდევინება. სარჩო (ალიმენტი) ასევე ვერ გახდება გადახდევინების მიქცევის ობიექტი.
(3) თუ ვალდებულება ითვალისწინებს იმ ზიანის ანაზღაურებას, რომელიც გამოწვეულია
ჯანმრთელობისთვის ვნების მიყენებით ან სიკვდილით. მაგალითად ჯანმრთელობისთვის მიყენებული
მკურნალობის ხარჯების გადახდევინება უნდა მოხდეს რეალურად. დაუშვებელია მათი გაქვითვა სხვა
მოთხოვნაში.
(4) კანონით შეიძლება გათვალისწინებულ იქნეს ასევე სხვა შემთხვევები, როდესაც
ურთიერთმოთხოვნათა გაქვითვა, იმპერატიული ხასიათის დანაწესებიდან გამომდინარე შეიძლება
დაუშვებელი იყოს.
ე. დამდგარი უნდა იყოს გასაქვით მოთხოვნათა ვადა ან არსებობდეს მხარის თანხმობა, რომლის
მოთხოვნის ვადაც არ დამდგარა. მოთხოვნის ხანდაზმულობა არ გამორიცხავს ვალდებულებათა
გაქვითვას, თუ მოთხოვნა იმ დროისათვის არ იყო ხანდაზმული, როცა მისი გაქვითვა ჯერ კიდევ
შეიძლებოდა.
თუ გასაქვითი მოთხოვნები მთლიანად ვერ ფარავენ ერთმანეთს, იქვითება მხოლოდ ის, რომლის
მოცულობაც ნაკლებია მეორე მოთხოვნის მოცულობაზე.

4. ვალდებულების შეწყვეტა ვალის პატიებით

სახელშეკრულებო ურთიერთობები შეიძლება იმგვარად განვითარდეს, რომ კრედიტორმა გამოიჩინოს
კეთილი ნება და აღარ მოისურვოს მოვალისგან შესასრულებელი ვალდებულების მიღება, ე.ი. ვალი
„აპატიოს“. თუკი ვალის პატიება დადგენილი პირობების შესაბამისად განხორციელდება, ის იწვევს
ვალდებულების შეწყვეტას. ამასთან, ამაყმა და თავმომწონე მოვალემ, შეიძლება იუკადრისოს ვალის
პატიება და წინააღმდეგობა გაუწიოს ვალის პატიებით ვალდებულების შეწყვეტას.
ამდენად, ვალის პატიება მხარეთა ურთიერთშეთანხმებით იწვევს ვალდებულების შეწყვეტას.
შესაბამისად, ვალის პატიება წარმოადგენს შეთანხმებას მოვალესა და კრედიტორს შორის, რომლის
საგანია ვალდებულების შეწყვეტა. ამ სახის შეთანხმებას მოთხოვნათა განკარგვის ხელშეკრულებასაც კი
უწოდებენ.
ვალის პატიება ერთ-ერთი სოლიდარული მოვალისათვის ათავისუფლებს სხვა სოლიდარულ
მოვალეებსაც, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა კრედიტორი მათ მიმართ მოთხოვნას იტოვებს. ამ
შემთხვევაში კრედიტორს შეუძლია დარჩენილი სოლიდარული მოვალეების მიმართ მხოლოდ ერთი
მოთხოვნა გამოიყენოს განთავისუფლებული მოვალის წილის გამოკლებით.
ვალის პატიება ძირითადი მოვალისათვის ათავისუფლებს თავდებ პირებსაც, მაგრამ თავდების
განთავისუფლება ვალის გადახდისაგან არ ათავისუფლებს ძირითად მოვალეს ვალდებულების
შესრულებისაგან. ერთ-ერთი თავდების განთავისუფლება ვალის გადახდისაგან ათავისუფლებს სხვა
თავდებ პირებსაც.
ორმხრივ ხელშეკრულებებში ერთ-ერთი მხარის მიერ თავის მოთხოვნაზე უარის თქმა არ იწვევს
ვალდებულების შეწყვეტას. იგი ვალდებულია შეასრულოს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული
თავისი მოვალეობანი, ვიდრე მეორე მხარესაც არ უთქვამს უარი თავის მოთხოვნაზე.

5. ვალდებულების შეწყვეტა, როცა მოვალე და კრედიტორი ერთი და იგივე პირი

აღმოჩნდება (კონფუზია)
იმ შემთხვევაში, თუ მოვალე და კრედიტორი ერთი და იგივე პირი აღმოჩნდება, ვალდებულება წყდება.
 კონფუზია პრაქტიკულად შეიძლება შემდეგ შემთხვევებში მოხდეს: როცა კრედიტორი თავის
მოთხოვნას უთმობს მოვალეს ან პირიქით, როცა ვალის გადაკისრება ზდება კრედიტორზე. მოვალის
სამკვიდრო ქონების მიღება კრედიტორის მიერ ან პირიქით, კრედიტორის სამკვიდრო ქონების მიღება
მოვალის მიერ. ამ დროს მოვალე (ნ კრედიტორი) ხდება მამკვიდრებლის უფლებამონაცვლე.თუ
მამკვიდრებლის უფლებამონაცვლე აღმოჩნდა არა ერთი, არამედ რამდენიმე პირი, მაშინ ვალდებულება
მთლიანად არ შეწყდება.
თუ მოვალე და კრედიტორი წარმოადგენენ იურიდიულ პირებს, მაშინ კონფუზია ხდება იმ
შემთხვევაში, როდესაც მოხდება მათი შერწყმა.

6. ვალდებულების შეწყვეტა მოვალის გარდაცვალების გამო

საერთო წესის მიხედვით, მოვალის გარდაცვალება არ იწვევს ვალდებულების შეწყვეტას. სსკ-ის
თანახმად, მემკვიდრეები ვალდებული არიან მთლიანად დააკმაყოფილონ მამკვიდრებლის კრედიტორთა
ინტერესები, მაგრამ მიღებული აქტივების ფარგლებში, თითოეულის წილის პროპორციულად. მოვალის
გარდაცვალება ვალდებულების შეწყვეტას იწვევს მაშინ, როცა ვალდებულების შესრულება შეუძლებელია
მოვალის პირადი მონაწილეობის გარეშე.
არც კრედიტორის გარდაცვალება იწვევს ვალდებულების შეწყვეტას. კრედიტორის მოთხოვნა გადადის
მის მემკვიდრეებზე და მათ უფლება აქვთ მოვალისგან მოითხოვონ შესრულება. მაგრამ იმ შემთვევაშ,
როდესაც შესრულება პირადად კრედიტორისთვის იყო გათვალისწინებული, კრედიტორის
გარდაცვალება იწვევს ვალდებულების შეწყვეტას. მაგალითად,მ ავადმყოფის მოვლის ვალდებულება
წყდება, თუკი გარდაიცვლება ავადმყოდი.

7. ვალდებულების შეწყვეტა იურიდიული პირის ლიკვიდაციის გამო

იურიდიული პირის ლიკვიდაცია ხანგღზლივი პროცესია, თუმცა ლიკვიდაციის შესახებ
გადაწყვეტილების მიღება და კიკვიდაციის პროცესის დაწყება არ იწვევს ვალდებულების შეწყვეტას.
უფრო მეტიც, ლიკვიდაციის პროცესის ერთ-ერთი მიზანი კრედიტორების დაკმაყოფილება და მათი
ვალებს გასტუმრებაა. ვალდებულების შესაწყვეტად აუცილებელია, რომ დამთავრებული იყოს
ლიკვიდაციის პროცესი, იურიდიული პირის მთელი ქონება განაწილებული იყოს უფლებამოსილ პირებს
შორის. იურიდიული პირის ვალდებულება წყდება მხოლოდ მისი ლიკვიდაციის დამთავრების
რეგისტრაციის მომენტიდან.

9. ვალდებულების შეწყვეტა ნოვაციით

ტერმინი ნოვაციის (ლათ. Novare - შეცვლა, განახლება) იგულისხმებოდა კრედიტორის მიერ
ვალდებულებით გათვალისწინებულის გარდა სხვა შესრულების მიღება.
ნოვაციის კლასიკური გაგებით მხარეები ერთ სახელშეკრულებო ურთიერთობაში ანაცვლებენ სხვა
შინაარსის სახელშეკრულებო ურთერთობას.
თემა №11- მოთხოვნის უზრუნველყოფის დამატებითი საშუალებები
(პირგასამტეხლო, ბე, მოვალის გარანტია)

მხარეებს შორის ვალდებულებითი ურთიერთობა ნდობის საფუძველზე წარმოიშობა, თუმცა ნდობა

ზოგიერთ შემთხვევაში არასაკმარისია ვალდებულებითი ურთიერთობისათვის დამახასიათებელი რისკის
პრევენციისთვის. აღნიშნული საფრთხის გამო, სამოქალაქო-სამართლებრივ ურთიერთობებში
გამოიყენება უზრუნველყოფის სხვადასხვა საშუალება, რომელიც წინასწარ უზრუნველყოფს
კრედიტორის ქონებრივ ინტერესს, ვალდებულების ჯეროვანი შესრულების სხვადასხვა გარანტიის
შექმნით.
უზრუნველყოფის მიზანია დაიცვას კრედიტორი, ვალდებულების შეუსრულებლობის თუ
არაჯეროვანი შესრულების შედეგად გამოწვეული უარყოფითი სამართლებრივი შედეგებისგან. მისი
მიზანია მოვალის მიერ ვალდებულების შეუსრულებლობის რისკის პრევენცია. ამ რისკის რეალიზაციის
შემთვევაში კი უზრუნველყოფის საშუალება, უზრუნველყოფს კრედიტორის დაკმაყოფილებას.
ქართულ კერძო სამართალში უზრუნველყოფის საშუალებები სანივთო და ვალდებულებით-
სამართლებრივ უზრუნველყოფის საშუალებებად იყოფა. სანივთო უზრუნველყოფის ტრადიციულ
საშუალებად გვევლინება გირავნობა და იპოთეკა. უზრუნველყოფის ეს საშუალებები კრედიტოს ანიჭებს
სანივთო უფლებას ამ კონკრეტულ ნივთზე.
რაც შეეხება მოთხოვნის უზრუნველყოფის ვალდებულებით-სამართლებრივ საშუალებებს, ისინი
იყოფიან სახელშეკრულებო (პიროვნულ) და მოთხოვნის უზრუნველყოფის დამატებით საშუალებებად.
სახელშეკრულებო უზრუნველყოფის საშუალებებს განეკუთვნებიან საბანკო გარანტია და თავდებობა.
მოთხოვნის უზრუნველყოფის დამატებით საშუალებებს კი განეკუთვნება პირგასამტეხლო, ბე,
მოვალის გარანტია. უზრუნველყოფის საშუალებათა ეს კატეგორია ემსახურება მოვალის „იძულებას“-
დროულად შეასრულოს ვალდებულება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მას დაეკისრება მოთხოვნის
უზრუნველყოფის დამატებითი საშუალებებით გათვალისწინებული მოქმედების შესრულება.

პირგასამტეხლო
პირგასამტხელოს ცნება რომის სამართლიდან იღებს სათავეს. ანტიკური რომის სამართლის წყაროებში
პირგასამტეხლო “Stipulatio poenae” სახით იხსენიება, რომელიც უმეტესწილად ფულად თანხაში
გამოიხატებოდა. შეთანხმებით ერთი მხარე მეორე მხარის სასარგებლოდ კისრულობდა ვალდებულებას ,
ხელშეკრულების დარღვევის შემთხვევაში განეხორციელებინა მეორე მხარის სასარგებლოდ „Stipulatio
poenae“-თი გათვალისწინებული შესრულება. სწორედ რომის სამართლის გავლენით აიხსნება ის ფაქტი,
რომ რომანულ-გერმანული სამართლის სისტემის ქვეყნების უმრავლესობა პირგასამტეხლოს ცნებას მისი
კლასიკური გაგებით იცნობს.
სსკ-ს მიხედვით პირგასამტეხლო მხარეთა შეთანხმებით განსაზღვრული ფულადი თანხაა, რომელიც
მოვალემ უნდა გადაიხადოს ვალდებულების შეუსრულებლობის ან არაჯეროვნად შესრულებისათვის.
ნორმის დანაწესიდან გამომდინარე, პირგასამტეხლოს წარმოშობის ნამდვილობისთვის, უმთავრეს
წინაპირობას პირგასამტეხლოს თაობაზე მხარეთა შეთანხმება წარმოადგენს. აუცილელებელია მხარეები
ხელშეკრულებაში შეთანხმდნენ თავად პირგასამტეხლოს, ასევე მის ოდენობასა და წარმოშობის
წინაპირობებზე. ამასთან პირგასამტეხლო შეიძლება შეთანხმებული იყოს ძირითად ვალდებულებასთან
ერთად ან, მოგვიანებით, ცალკე შეთანხმების სახით გაფორმდეს. ასევე შესაძლებელია პირგასამტეხლო
ჩართულ იქნეს ხელშეკრულების სტანდარტულ პირობებში. შეთანხმება მიღწეულ იქნა, თუ არა
ხელშეკრულების დადების საერთო წესების საფუძველზე უნდა დადგინდეს. შეთანხმების
ნამდვილობისთვის ასევე აუცილებელია, რომ მხარეებმა იგი მოვალის მიერ ვალდებულების
დარღვევამდე გააფორმონ.
პირგასამტეხლო პირობით ვალდებულებას წარმოადგენს. პირგასამტეხლოს მოთხოვნის უფლების
განხორციელება დამოკიდებულია გარკვეული პირობის დადგომაზე-მოვალის მიერ ვალდებულების
დარღვევაზე.
პირგასამტეხლო დამატებითი (აქცესორული) ვალდებულებაა, რაც იმას ნიშნავს, რომ მისი წარმოშობა
და ნამდვილობა ძირითადი ვალდებულების არსებობაზეა დამოკიდებული. ძირითადი ვალდებულების
ბათილობა ან სხვა რაიმე ფორმით შეწყვეტა, იწვევს პირგასამტეხლოს შესახებ შეთანხმების შეწყვეტას.
პირგასამტეხლოს შესახებ შეთანხმების შეწყვეტა კი გავლენას ვერ მოახდენს ძირითადი ვალდებულების
არსებობაზე.
ვინაიდან პირგასამტეხლო აქცესორული ვალდებულებაა და მისი არსებობა დამოკიდებულია
ძირითადი ვალდებულების ბედ-იღბალზე, როგორც წესი, ძირითადი ვალდებულებიდან გამომდინარე
მოთხოვნის უფლების გადაცემა, პირგასამტეხლოს მოთხოვნის უფლების გადაცემასაც გულისხმობს.
აღნიშნული მოსაზრება პირდაპირ გამომდინარეობს სსკ-ის დანაწესიდან, რომლის თანახმადაც,
მოთხოვნის უფლების დათმობისას ახალ კრედიტორზე გადადის ასევე ამ მოთხოვნის უზრუნველყოფის
საშუალებები.
პირგასამტეხლო სახელშეკრულებო უფლებაა, ამიტომ პირგასამტეხლოსთან დაკავშირებული
მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადა შეადგენს 3 წელს.
განასხვავებენ კანონისმიერ და სახელშეკრულებო პირგასამტეხლოს. სსკ მხოლოდ სახელშეკრულებო
პირგასამტეხლოს იცნობს და ამით კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს იმ ფაქტს, თუ რაოდენ დიდ
მნიშვნელობას ანიჭებს მხარეთა კერძო ავტონომიას.
ასევე განასხვავებენ ალტერნატიულ და კუმულატიურ პირგასამტეხლოს. პირველ შემთხვევაში,
კრედიტორს ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში თავისი არჩევანით შუძლია მოითხოვოს ან
პირგასამტეხლოს გადახდევინება, ან ზიანის ანაზღაურება ან ხელშეკრულების შესრულება. მეორე
შემთვევაში შესაძლებელია ამ მოთხოვნათა შეერთება, კერძოდ, კრედიტორს შეუძლია მოითხოვოს
პირგასამტეხლოს გადახდევინება და ვალდებულების შესრულება ან ზიანის ანაზღაურება.
პირგასამტეხლოს ორი არსებითი ფუნქცია აქვს: ვიდრე ვალდებულება დაირღვეოდეს, იგი ემსახურება
მისი შესრულების სტიმულირებას. მთავარი მაინც ის არის, რომ პირგასამტეხლო ესაა ზიანის
ანაზღაურების საშუალება. იმ ზიანისა, რომელიც შეიძლება განიცადოს კრედიტორმა. კრედიტორი
პირგასამტეხლოს დაწესებით ვალდებულების დარღვევის შემთხვევისთვის იადვილებს და დაზღვეულს
ხდის ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნას.პირგასამტეხლო მოვალეს უპირობოდ ეკისრება, სულ ერთია,
კრედიტორმა ზიანი განიცადა თუ არა. ვალდებულების დარღვევის ფაქტი საკმარისი მტკიცებულებაა
საამისოდ, მაშინ როცა ზიანის ანაზღაურების ინსტიტუტი საჭიროებს იმის მტკიცებას, კრედიტორმა
ნამდვილად განიცადა თუ არა ზიანი და თუ განიცადა, რა ოდენობით.
მხარეები თავისუფალნი არიან პირგასამტეხლოს ოდენობის განსაზღვრაში. თუმცა კრედიტორმა არ
უნდა „აიძულოს“ მოვალე აშკარად უსამართლო პირობებს მოაწეროს ხელი. ამიტომაცაა, რომ
პირგასამტეხლოზე შეთანხმებისას, მისი ოდენობა უნდა განისაზღვროს სამართლიანობის საფუძველზე.
თუმცა, კანონი მათ იმის უფლებასაც აძლევს, რომ შეთანხმებული პირგასამტეხლო აღემატებოდეს
შესაძლო ზიანს.
პირგასამტეხლო ფორმასავალდებულო გარიგებაა. პირგასამტეხლოს შეთანხმების ნამდვილობისთვის
აუცილებელია წერილობითი ფორმა, მაშინაც კი, როდესაც ძირითადი ხელშეკრულება ზეპირად დაიდო.
ფორმის დაუცველობის შემთხვევაში, შეთანხმება პირგასამტეხლოს თაობაზე ჩაითვლება ბათილად და
პირგასამტეხლოს გადახდევინება შეუძლებელი იქნება.
 როგორც წესი, კრედიტორს არ შეუძლია ერთდროულად მოითხოვოს პირგასამტეხლოს
გადახდევინებაც და ვალდებულების შესრულებაც. თუკი, პირგასამტეხლო გათვალისწინებული იყო
ვალდებულების შეუსრულებლობისთვის , მაშინ კრედიტორს შეუძლია მოითხოვოს პირგასამტეხლოს
გადახდევინება მისი შესრულების სანაცვლოდ. მაგრამ, თუკი კრედიტორი მოინდომებს ვალდებულების
შესრულებას, მაშინ იგი კარგავს პირგასამტეხლოზე უფლებას. მოკლედ, არჩევანის უფლება
კრედიტორზეა დამოკიდებული.
იმ შემთხვევაში, როცა ვალდებულების არაჯეროვანი შესრულება ხდება, კერძოდ, ვადის
გადაცილებისას, კრედიტორს უფლება აქვს მოითხოვოს როგორც ვალდებულების შესრულება ისე
პირგასამტეხლოს გადახდევინება. უნდა ვიფიქროთ, რომ ვალდებულების არაჯეროვანი შესრულების სხვა
შემთხვევებში , კრედიტორს შესრულების მოთხოვნასა და პირგასამტეხლოს გადახდევინების
მიმართებაზე , ისეთივე უფლება უნდა გააჩნდეს, როგორც ეს ვალდებულების შეუსრულებლობისას
გვაქვს.
პირგასამტეხლოს გადახდევინება არ აუქმებს ზიანის ანაზღაურების უფლებას. კრედიტორს
ყოველთვის აქვს ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება. პირგასამტეხლო ზიანისგან სრულიად
დამოუკიდებელია. შეთანხმებული პირგასამტეხლო ყოველთვის უნდა ანაზრაურდეს, მაშინაც, როცა
დამდგარი ზიანი ნაკლები იქნება პირგასამტეხლოზე, ანდა საერთოდ არ დადგება იგი. რაც შეეხება ზიანის
ანაზღაურებას, დაუშვებელია ერთდროულად პურგასამტეხლოც დაეკისროს მხარეს და მთელი ზიანის
ანაზღაურებაც. ასე რომ იყოს, ეს იქნებოდა საჯარიმო პირგასამტეხლო, რაც უკიდურესად მძიმე
მდგომარეობაში ჩააგდებდა მოვალეს და გამოიწვევდა კრედიტორის უსაფუძვლო გამდიდრებას. სსკ
პირდაპირ არ ადგენს ამას, მაგრამ ნორმების განმარტებიდან შეიძლება ითვას, რომ ჩვენში ადგილი აქვს
ჩათვილითი პირგასამტეხლოს ანალოგიურ მოვლენას, ანუ პირგასამტეხლო ჩაითვლება
ასანაზღაურებელი ზიანის ოდენობაში.
სასამართლოს შეუძლია საქმის გარემოებათა გათვალისწინებით შეამციროს შეუსაბამოდ მაღალი
პირგასამტეხლო.
ვინაიდან მხარეები თავისუფალნი არიან პირგასამტეხლოს ოდენობის განსაზღვრაში, შესაძლებელია
ისინი იმ ოდენობის პირგასამტეხლოზე შეთანხმდნენ, რისი გადახდევინებაც შემდგომ მძიმე ტვირთად
დააწვეს მოვალეს. ყველა შემთხვევაში, სასამართლო უფლებამოსილია შეამციროს შეუსაბამოდ მაღალი
პირგასამტეხლო, როცა ამას საჭიროებს დაზარალებულის ინტერესები. სასამართლო ამ შემთხვევაში
მხედველობაში იღებს დაზარალებულის არამარტო ქონებრივ, არამედ ყველა სხვა პატივსადებ ინტერესს.
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სასამართლო ახდენს პირგასამტეხლოს „სამართლიან“ შემცირებას.
შესაძლებელია, ვალდებულების დარღვევის მიუხედავად, კრედიტორის მიერ პირგასამტეხლოს
მოთხოვნა კეთილსინდისიერების პრინციპიდან გამომდინარე გამოირიცხოს. კერძოდ, მაშინ, როცა
მოვალის მიერ ვალდებულების დარღვევა თვითონ კრედიტორის პროვოცირებულია, ან ხელშეკრულების
დარღვევა კრედიტორის არაკეთილსინდისიერი ქმედებით არის გამოწვეული.

ბე
ბე სახელშეკრულებო სამართლის უძველესი ინსტიტურია. მის ფესვებს ტერმინ „arrha”-სთან
მივყავართ, რომელიც რომაულ სამართალში საბერძნეთიდან უნდა იყოს გავრცელებული.
ქართულ სამართლებრივ პრაქტიკაში ბე საკმაოდ გავრცელებული ინსტიტუტია. იგი წარმოადგენს
ხელშეკრულების დადების ფაქტის მტკიცებულებას. ბედ მხარეთა მიერ მხოლოდ განსაზღვრული
ფულადი თანხა შეიძლება იყოს შეთანხმებული. განსხვავებით, მაგალითად, გერმანული სამართლისგან,
სადაც ბე ნებისმიერი, მათ შორის არამატერიალური ქონებრივი სიკეთითაც შეიძლება განისაზღვროს. ბე
იმავდროულად ვალდებულების შესრულების უზრუნველყოფის საშუალებაცაა. ბე თავისი ერთგვარი
საჯარიმო ხასიათით ფსიქოლოგიურად აიძულებს მის მიმღებ მხარეს შეასრულოს ვალდებულება. ეს
იძულება ემყარება იმის შეგნებას, რომ შეუსრულებლობის შემთხვევაში მის საერთო პასუხისმგებლობას
ემატება ბეს ორმაგად დაბრუნების ვალდებულება.
ბე ვალდებულების უზრუნველყოფის აქცესორული საშუალებაა და წარმოადგენს იმ იურიდიული
შენობის მეორე სართულს, რასაც შეიძლება მხარეთა ძირითადი სახელშეკრულებო ურთიერთობა
ვუწოდოთ. ამიტომაცაა, რომ ბეს სამართლებრივი მომავალი უზრუნველსაყოფი ხელშეკრულების ბედზეა
დამოკიდებული.
ბე მხარეთა შეთანხმების შედეგია. სსკ-ის მიხედვით, ბეს შესახებ შეთანხმება არ საჭიროებს
სპეციალური ფორმის არსებობას. რახან ბე ხელშეკრულების დადების ფაქტს ამტკიცებს, იგი
უმეტესწილად გამოიყენება კრედიტორის მიერ იქ, სადაც ურთიერთობის ბუნებიდან თუ პარტნიორის
თვისებიდან გამომდინარე, მეტი შესაძლებლობაა ხელშეკრულების დარღვევისა. პრაქტიკა მეტყველებს,
რომ ბე გამოიყენება იქ, სადაც ხელშეკრულების ფორმა ნაკლებად უზრუნველყოფს მის სიმტკიცეს,
მაგალითად ზეპირ გარიგებებში. შეიძლება ითვას, რომბე „ავსებს“ ამ ხარვეზს, აიძულებს მოვალეს
მოიქცეს სამოქალაქო ბრუნვისათვის დამახასიათებელი კეთილსინდისიერებით.
ვინაიდან ხელშეკრულების ერთი მხარის მიერ მეორესთვის გადაცემული ბე ფულადი თანხაა და
გვაროვნული ნივთის თვისებები გააჩნია, იგი, როგოც წესი გადადის მისი მიმღების საკუთრებაში, ოღონდ
ბეს მიმცემი ინარჩუნებს აღნიშნული ფულადი თანხის მოთხოვნაზე უფლებას. აღნიშნული ცხადია არ
ნიშნავს იმას, რომ ბე საჩუქრად გაიღო მისმა მიმღებმა. ბე ჩაითვლება ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული გადასახდელის ანგარიშში, რაც შესაძლებელია, როცა ბე შესრულების ორგანული
ნაწილი ხდება. ივარაუდება, რომ მან თავისი ფუნქცია შეასრულა. ამიტომაცაა, რომ ვიდრე არ მოხდება
შესრულება, ბეს მიცემა არც ნაწილობრივ შესრულებად განიხილება. ამით განსხვავდება ბე „ავანსისგან“.
როცა ბეს მიმცემი ბრალეულად დაარღვევს სახელშეკრულებო ვალდებულებას, ბე რჩება მის მიმღებს.
მაგრამ თუ ხელშეკრულების ბრალეულად დარღვევას ზიანიც მოჰყვება, მაშინ ბე ჩაითვლება ზიანის
ანაზღაურების ანგარიშში. ამ შემთხვევაში ბე, ისევე როგორც პირგასამტეხლოს შემთხვევაში გვაქვს,
ასულებს მინიმალური ზიანის ფუნქციას.
თუკი ვალდებულების შეუსრულებლობა გამოწვეულია ბეს მიმღების ბრალეული მოქმედებით, მაშინ
მან ბე უკან უნდა დააბრუნოს ორმაგი ოდენობით.
ამასთან, ბეს მიმცემს შეუძლია მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურებაც. როცა ზიანი აჭარბებს უკან
დასაბრუნებელი ორმაგი ბეს ოდენობას, მაშინ ბეს ჩათვლა უნდა მოხდეს ზიანის ანაზღაურების
ანგარიშში.

მოვალის გარანტია
მოვალის გარანტია მოთხოვნის უზრუნველყოფის პიროვნული საშუალებაა.იგი სიახლეს წარმოადგენს
სამოქალაქო კოდექსისთვის. გარანტიის ურთიერთობა ხელშეკრულების საფუძველზე წარმოიშობა და
შინაარსიც მთლიანად შესრულების უზრუნველყოფაში მდგომარეობს. საბანკო გარანტიისგან
გასხვავებით, მისი გამცემის როლშია არა ბანკი ან სადაზღვევო კომპანია ან სხვა რომელიმე საკრედიტო
დაწესებულება, არამედ თვითონ მოვალე გამოდის. მოვალის გარანტიის თანახმად, მოვალის მიერ
ხელშეკრულებით ნაკისრი ძირითადი ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში, სწორედ მოვალეს და არა
სხვა რომელიმე მესამე პირს, დამატებით ეკისრება რაიმე უპირობო ან ისეთი მოქმედების შესრულება,
რომელიც სცილდება ძირითადი ხელშეკრულების საგანს.
მოვალის გარანტია მოვალის საქციელის მართვის შესაძლებლობას იძლევა. მოვალემ იცის, რომ
ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში, მას დამატებით დაეკისრება მოვალის გარანტიით
განსაზღვრული მოქმედების შესრულება და მისი პასუხისმგებლობა ამგვარად უფრო დამძიმდება.
იმისათვის, რომ მოვალის გარანტია წარმოიშვას, მხარეებს შორის უნდა დაიდოს ხელშეკრულება. იგი
ძირითადი ვალდებულებისაგან დამოუკიდებელი, ცალმხრივმავალდებულებელი ხელშეკრულებაა,
რომლიდანაც ვალდებულება მხოლოდ მოვალეს წარმოეშობა. იმისთვის, რომ კრედიტორმა შეიძინოს
მოვალის გარანტიით გათვალისწინებული შესრულების მოთხოვნის უფლება, აუცილებელია ძირითადი
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულების დარღვევა. კრედიტორის მოთხოვნა სწორედ ამ
მომენტიდან წარმოიშობა.
მოვალის გარანტია უზრუნველყოფის სხვა დამეტებითი საშუალებების მსგავსად, აქცესორული
უზრუნველყოფის საშუალებაა. მისი წარმოშობა, არსებობა და განხორციელება ძირითადი
ვალდებულების ბედზეა დამოკიდებული.
მოვალის გარანტიის არსებობისთვის აუცილებელია წერილობითი ფორმა, რომლის დაუცველობაც
გმოიწვევს მოვალის გარანტიის შესახებ მხარეთა შეთანხმების ბათილობას, რომელიც თავის მხრივ,
გავლენას ვერ მოახდენს ძირითადი ვალდებულების არსებობაზე.
მხარეთა კერძო ავტონომიის პრინციპის თანახმად, მხარეებს შეუძლიათ შეათანხმონ მოვალის
ნებისმიერი ქმედება. მთავარია, რომ იგი რაიმე უპირობო მოქმედებაში ან ისეთი მოქმედების
შესრულებაში მდგომარეობდეს, რომელიც სცილდება ხელშეკრულების საგანს. თუმცა მოვალის გარანტია
აბსოლუტურად თავისუფალი როდია. მხარეთა თავისუფლება შეიძლება შეიბოჭოს საჯარო წესრიგითა და
კერძო სამართალში აღიარებული პრინციპებით. მხარეთა შეთანხმებამ არ უნდა შეცვალოს
ურთიერთობის სუბსტანცია. სწორედ ამიტომ, გარანტია ნამდვილად ჩაითვლება, თუ იგი არ
ეწინააღმდეგება კანონით გათვალისწინებულ წესებს, ან ზედმეტად არ ავალდებულებს მოვალეს.

თემა №12- ხელშეკრულებათა ძირითადი ტიპები

ხელშეკრულებათა კლასიფიკაცია მისთვის დამახასიათებელი ნიშნების მიხედვით შესაძლებელია

სხვადასხვა სახეებად.
მხარეთა შორის განაწილებული უფლებებისა და ვალდებულებების განაწილების მიხედვით, არსებობს
ცალმხრივი და ორმხრივი (მრავალმხრივი) ხელშეკრულებები.
ცალმხრივი ხელშეკრულება ისეთი ხელშეკრულებაა, როდესაც მხოლოდ ერთი მხარე იძენს უფლებებს,
მეორე მხარე კი _ მოვალეობებს. მხარე, რომელიც მხოლოდ უფლებებს იძენს _ კრედიტორია, ხოლო მხარე,
რომელიც მოვალეობებს იძენს _ მოვალეა (სესხის ხელშეკრულება).
ორმხრივი ხელშეკრულებების შემთხვევაში, ყველა მხარეს ერთდროულად გააჩნია უფლებებიცა და
ვალდებულებებიც (ნასყიდობის ხელშეკრულება).
ხელშეკრულებები შეიძლება იყოს კონსესუალური და რეალური, იმის მიხედვით, თუ რომელი
მომენტიდან უნდა ჩაითვალოს ხელშეკრულება დადებულად.
კონსესუალურია ისეთი ხელშეკრულება, რომელიც დადებულად ითვლება მხარეთა შორის
დადგენილი ფორმით შეთანხმების მიღწევის მომენტიდან. თვით ტერმინი “კონსესუსი” ლათინური
სიტყვაა და ნიშნავს შეთანხმებას.
რეალურია ისეთი ხელშეკრულება, რომლის დასადებად მხარეთა შორის შეთანხმება საკმარისი არ
არის, ამ დროს აუცილებელია ერთი მხარის მიერ მეორისათვის ხელშეკრულების საგანის ფაქტობრივი
გადაცემა (ჩუქების ხელშეკრულება).
გარდა ამისა, ცნობილია ასევე სასყიდლიანი და უსასყიდლო ხელშეკრულებები. სასყიდლიანია
ხელშეკრულება, რომლის ძალითაც ერთი მხარე მის მიერ შესრულებული მოქმედებისათვის იღებს მეორე
მხარისაგან შემხვედრ დაკმაყოფილებას (ე.წ. ანაზღაურებას). (ნასყიდობა, ქირავნობა, ნარდობა და ა.შ.
ხელშეკრულება).
უსასყიდლოა ხელშეკრულება, როდესაც ერთი მხარე მის მიერ შესრულებული მოქმედებისათვის არ
იღებს ანაზღაურებას. ასეთი შეიძლება იყოს ჩუქების, თხოვების და ა.შ. ხელშეკრულებები.
ზოგჯერ გვხვდება ისეთი ხელშეკრულებები, რომლებიც თავისი სამართლებრივი ბუნებით შესაძლოა
იყოს სასყიდლიანიც და უსასყიდლოც. ასეთია მიბარების ხელშეკრულება. სამოქალაქო კოდექსის 765-ე
მუხლით დადგენილია, რომ თუ მიბარება უსასყიდლოა, მაშინ შემნახველი ვალდებულია ისეთი
კეთილსინდისიერებით შეინახოს ნივთი, როგორც საკუთარს შეინახავდა. ხოლო იმ შემთხვევაში, თუ
მიბარება სასყიდლიანია, შემნახველს შესაძლოა დაეკისროს განსაკუთრებული ზომების მიღება ნივთის
შესანახად.
არსებობს ძირითადი და წინასწარი ხელშეკრულებები იურიდიული შედეგების წარმოშობის
მიხედვით.
ძირითადია ხელშეკრულება, რომელიც სრულდება კონკრეტული მოქმედების შესრულებით. ასეთია
მაგალითად _ ნივთის გაყიდვა, სამუშაოს შესრულება, მომსახურების გაწევა.
წინასწარია ხელშეკრულება, რომლის საფუძველზე წარმოიშობა ახალი ხელშეკრულების დადების
ვალდებულება. ის შეთანხმებაა ძირითადი ხელშეკრულების დადების შესახებ.
მხარეთა ნებაზე დამოკიდებულების მიხედვით არსებობს თავისუფალი ხელშეკრულება, ანუ ასეთი
ხელშეკრულება დაიდება მთლიანად დამოკიდებულ მხარეთა შეხედულებებზე. ასევე ისეთი
ხელშეკრულებები, რომელთა დადებაზე პირს უარის თქმის უფლება არ აქვს. თუმცა უნდა აღინიშნოს,
რომ ხელშეკრულების თავისუფლება არ გამორიცხავს მის საკანონმდებლო რეგულირების
შესაძლებლობას.
სამოქალაქო კოდექსის იმპერატიული ნორმები განსაზღვრავს ზოგიერთი ხელშეკრულების პირობებს.
თუმცა სამოქალაქო კოდექსის ნორმათა უმეტესობა დისპოზიციურია და იმ შემთხვევებში გამოიყენება,
თუ მხარეები არ გამორიცხავენ მის გამოყენებას, ან არ შეცვლიან მის წესებს სხვა პირობებით.
რომაელი იურისტები თვლიდნენ, იმისათვის, რომ შეთანხმება ხელშეკრულებად ქცეულიყო,
აუცილებლად მას უნდა მისცემოდა გარკვეული სახე _ წერილობითი ფორმა, გარიგების საგნის გადაცემა
და სხვა. გარდა ამისა, ხელშეკრულების ნამდვილობისათვის აუცილებელი იყო მთელი რიგი
მოთხოვნების დაცვა, კერძოდ: შეთანხმება მხარეებს შორის, შეთანხმება უნდა ყოფილიყო
მართლზომიერი, ზნეობრივი ნორმების დაცვა და შეთანხმების შესრულების შესაძლებლობა. ამასთან
არავითარი მოტყუება, დამუქრება, იძულება, ძალადობა, შეცდომა, წინააღმდეგ შემთხვევაში
ხელშეკრულება არ ჩაითვლებოდა ნამდვილად.
სხვადასხვა საფუძვლების, ხასიათების მიხედვით არსებობდა ხელშეკრულებების სხვადასხვა სახეები.
მაგალითისათვის მოვიყვანთ რამდენიმე მათგანს:
1. ხელშეკრულებათა სახეები მათი დადების წესის მიხედვით (გაიუსი)

ა) რეალური (ნივთის უშუალო გადაცემით);

ბ) ლიტერატურული (წერილობითი გაფორმებით);

გ) კონსესუალური (მხოლოდ შეთანხმებით);

დ) ვერბალური (სიტყვიერი).
2. ხელშეკრულებათა სახეები მათი შინაარსის მიხედვით

ა) ცალმხრივი (ვალდებულება მხოლოდ ერთ მხარეს ეკისრება);

ბ) ორმხრივი (უფლებები და მოვალეობები აქვს ორივე მხარეს).

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, რეალური ხელშეკრულება ნივთის გადაცემით იდება. რეალური

ხელშეკრულების სახეებია:
ა) სესხის;

ბ) ნათხოვრობა-განათხოვრობის;

გ) შენახვის;

დ) დაგირავების.

კონსესუალური ხელშეკრულების ნამდვილობისათვის საკმარისია მხარეთა შეთანხმება; იგი შეიძლება

დაიდოს მხარეთა დაუსწრებლადაც, მათ შორის წერილების გაცვლით ან შუამავლის მეშვეობით.

კონსესუალური ხელშეკრულებების სახეებია:

ა) ყიდვა-გაყიდვის (emptio-venditio);

ბ) ქირავნობის (იყოფა სამ სახედ: ნივთების, მომსახურების, სამუშაოს შესრულების, ნარდობის ანუ: Locatio
condictio rei, - operarum, - operis);

გ) მინდობილობის (იგივე დავალების - mandatum);

დ) ამხანაგობის (sosiatas).

გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი ხელშეკრულებებისა, რომის სამართალი ცნობდა აგრეთვე უსახელო

კონტრაქტებს (სხვა სახის ხელშეკრულებები) ლათინურად _ Contractus Innomanti.
როდესაც ხელშეკრულებათა სახეებს განვიხილავთ, რა თქმა უნდა, აუცილებლად უნდა მოვიყვანოთ იმ
ხელშეკრულებების მაგალითი, რომლებიც გამოყენებულია სამოქალაქო ბრუნვაში. ესენია: ნასყიდობის,
გაცვლის, ჩუქების, ქირავნობის, ლიზინგის, იჯარის, ფრენშაიზინგის, თხოვების, სესხის, ნარდობის,
დავალების და ა.შ. ხელშეკრულებები.
ნასყიდობის ხელშეკრულება ნათლად გამოხატავს ერთი მხარიდან მეორე მხარეზე ქონების გადასვლის
მომენტს. ამ შემთხვევაში გამყიდველი ვალდებულია გადასცეს მყიდველს საქონელი, მასთან
დაკავშირებული ყველანაირი დოკუმენტაცია და საკუთრების უფლება ქონებაზე (ს.კ. მუხლი 477).
ნასყიდობის ხელშეკრულება ორმხრივია (მხარეების მიხედვით), კონსესუალურია (ხელშეკრულების
დადების მომენტის მიხედვით) და სასყიდლიანია (შემხვედრი დაკმაყოფილების მიღების მიხედვით).
გაცვლის ხელშეკრულების ძალით, მასში მონაწილე მხარეებს ეკისრებათ ქონებაზე საკუთრების
ურთიერთგადაცემა. ამ დროს წარმოიშობა ორივე მხარის ვალდებულება _ გადასცეს მეორე მხარეს ქონება
საკუთრებად (ს.კ. მუხლი 521). გაცვლის ხელშეკრულება ორმხრივია, კონსესუალური და სასყიდლიანია
ნასყიდობის ხელშეკრულების მსგავსად. თუმცა მათ შორის განსხვავება გამოიხატება გაცვლის
ექვივალენტში, ანუ ნასყიდობის ხელშეკრულების შემთხვევაში ეს არისფული, ხოლო გაცვლის
ხელშეკრულების დროს კი ეს არის ტოლფასიანი ქონება.
ჩუქების ხელშეკრულებით მჩუქებლისაგან უსასყიდლოდ გადაეცემა დასაჩუქრებულს ქონება მისი
თანხმობით (ს.კ. მუხლი 524). ჩუქების ხელშეკრულებისას მკვეთრად ხაზგასმულია აუცილებელი პირობა
_ დასაჩუქრებულის თანხმობა, რომელიც ჩვეულებრივ გამოიხატება მისი მოქმედებიდან _ საჩუქრის
მიღება.
ჩუქების ხელშეკრულება დადებულად ითვლება ქონების გადაცემის მომენტიდან. ჩუქება რეალური,
ცალმხრივი და უსასყიდლო ხელშეკრულებაა.
ქირავნობის ხელშეკრულება წარმოადგენს ორმხრივ, კონსესუალურ, სასყიდლიან ხელშეკრულებას.
ქირავნობის ხელშეკრულებით გამქირავებელი მოვალეა დამქირავებელს სარგებლობაში გადასცეს ნივთი
რაიმე განსაზღვრული ვადით, ხოლო დამქირავებელი მოვალეა გამქირავებელს გადაუხადოს დათქმული
ქირა (ს.კ. მუხლი 531). ამასთან შეიძლება ითქვას, რომ დაქირავებული ქონება დამქირავებელმა შეიძლება
მიაქირაოს მესამე პირს, თუმცა ასეთი ქმედებისათვის აუცილებელია გამქირავებლის თანხმობა. ეს აქტი
ცნობილია როგორც ქვექირავნობა.
თავისი არსით ლიზინგი ქირავნობას წარმოადგენს, თუმცა გააჩნია მნიშვნელოვანი თავისებურებები.
ლიზინგის ხელშეკრულებით ძირითადად ქირავდება ძვირადღირებული მოწყობილობანი ხანგრძლივი
დროით.
ლიზინგის ხელშეკრულება იდება წერილობით. მასში მითითებული უნდა იყოს: მთლიანი ფასი,
სალიზინგო საზღაურის თანხა, მისი გადახდის ვადები, საბოლოო გადახდის თანხა, სხვა წესები (ს.კ.
მუხლი 577).

იჯარის ხელშეკრულებით მეიჯარე გადასცემს მოიჯარეს განსაზღვრულ ქონებას დროებით

სარგებლობაში, ამასთან გადასცემს ასევე საიჯარო დროის განმავლობაში მიღებულ ნაყოფზე საკუთრების
უფლებას. მოიჯარე ვალდებულია გადაუხადოს მეიჯარეს დათქმული საიჯარო ქირა (ს.კ. მუხლი 581).
თანამედროვე პერიოდში განსაკუთრებით განვითარდა ფრენშაიზინგი. ამ დროს ხელშეკრულებით
ფრენშაიზის მიმცემი, რომელსაც კარგად დამუშავებული გარკვეული სისტემა გააჩნია, უფლებას აძლევს
სხვა პირს, იგივე ფრენშაიზის მიმღებს, რომ მან სათანადო ანაზღაურებით გამოიყენოს აღნიშნული
სისტემა ფრენშაიზის მიმცემის მოთხოვნებს შესაბამისად. ფრენშაიზინგის ხელშეკრულება გრძელვადიანი
ურთიერთობაა, თუმცა კანონი ადგენს ზღვრულ ვადას _ ათ წელს, მაგრამ მხარეებს შეუძლიათ
გააგრძელონ შემდგომში ხელშეკრულება იმავე ან შეცვლილი პირობებით (ს.კ. მუხლი 612).
თხოვების ხელშეკრულებით ერთი მხარე, გამნათხოვრებელი, იღებს ვალდებულებას გადასცეს მეორე
მხარეს, მონათხოვრეს, ქონება დროებით უსასყიდლოდ სარგებლობისათვის (ს.კ. მუხლი 616). თხოვების
ხელშეკრულება უსასყიდლოა, ამასთან ისშეიძლება იყოს კონსესუალური და რეალურიც; და თუ
კონსესუალურია, მაშინ იგი ორმხრივიცაა, რადგან მონათხოვრეს უფლება აქვს მოითხოვოს ხელშეკრუ-
ლებით გათვალისწინებული ნივთის გადაცემა და მოვალეა განსაზღვრულ დროში დააბრუნოს იგი.
თხოვების ხელშეკრულება შეიძლება იყოს ზეპირი ან წერილობითი.
სესხის ხელშეკრულება წარმოადგენს რეალურ ცალმხრივ ხელშეკრულებას, რადგან ის დადებულად
ითვლება ფულის ან ნივთის გადაცემის მომენტიდან. მსესხებელს გააჩნია ფულის ან ნივთის დაბრუნების
მოვალეობა, ხოლო გამსესხებელს _ ვალის დაბრუნების მოთხოვნის უფლება. სესხის ხელშეკრულება
შესაძლოა დაიდოს ზეპირად, ასევე წერილობით.
სესხის ხელშეკრულება შესაძლოა იყოს სასყიდლიანი (პროცენტიანი) და უსასყიდლო (უპროცენტო). ეს
საკითხი ძირითადად მხარეების შეთანხმებით წყდება. ასევე მათ მიერ განისაზღვრება სესხის
ხელშეკრულების ვადა.
ნარდობის ხელშეკრულებით მენარდე კისრულობს შეასრულოს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული
რაიმე სამუშაო, ხოლო შემკვეთი ვალდებულია გადაუხადოს მენარდეს შესაბამისი საზღაური შეთანხმების
მიხედვით (ს.კ. მუხლი 629). ნარდობის ხელშეკრულება ორმხრივი, კონსესუალური და სასყიდლიანია.
დავალების ხელშეკრულებაში მონაწილე მხარეებია რწმუნებული და მარწმუნებელი. რწმუნებული
ვალდებულია შეასრულოს მისთვის დავალებული ერთი ან რამდენიმე მოქმედება მარწმუნებელის
სახელით და მარწმუნებელის ხარჯით (ს.კ. მუხლის 709). დავალების ხელშეკრულება კონსესუალურია,
უსასყიდლოა (თუმცა ზოგჯერ განსაზღვრულ შემთხვევებში შესაძლოა მარწმუნებელი მოვალე იყოს
გადაუხადოს რწმუნებულს თანხა _ გასამრჯელო).
საშუამავლო ხელშეკრულებით მაკლერი კისრულობს ხელშეკრულების დასადებად შუამავლობას
მეორე მხარესა _ შემკვეთსა და მესამე პირს შორის.
საშუამავლო ხელშეკრულება არის ორმხრივი, კონსესუალური, შეიძლება ითქვას რომ სასყიდლიანია,
თუმცა ეს უკანასკნელი დამოკიდებულია შუამავლობის შედეგად ხელშეკრულების დადებაზე,
გასამრჯელოს დადგენის და გადაცემის წესის შესახებ.
გადაზიდვის ხელშეკრულებით გადამზიდველი ვალდებულია გარკვეული, უკვე შეთანხმებული
საზღაურის გადახდით გადაუტანოს ტვირთი ან გადაიყვანოს მგზავრები დანიშნულ ადგილზე (ს.კ.
მუხლი 668). გადაზიდვის ურთიერთობაში მონაწილეობს სამი (ან მეტი) პირი. ესენია ტვირთის გამგზავნი,
გადამზიდველი, ტვირთის მიმღები. ხელშეკრულება იდება ტვირთის გამგზავნსა და გადამზიდველს
შორის.
ექსპედიციის ხელშეკრულებით ერთი მხარე _ ექსპედიტორი, კისრულობს საკუთარი სახელით და
შემკვეთის ხარჯზე განახორციელოს ტვირთის გადაზიდვასთან დაკავშირებული მოქმედებები. შემკვეთი
ვალდებულია გადაიხადოს შეთანხმებული პროვიზია.
სამისდღეშიო რჩენის ხელშეკრულებით მარჩენალი მოვალეა გადაუხადოს სარჩენს მთელი სიცოცხლის
მანძილზე სარჩო, ხოლო სარჩენი მოვალეა გადასცეს მარჩენალს საკუთრებად ქონება. ამ შემთხვევაში
ხელშეკრულებაში მონაწილე მხარეებია მარჩენალი და სარჩენი, რომელნიც შეიძლება იყვნენ მხოლოდ
ფიზიკური პირები. სამისდღეშიო რჩენის ხელშეკრულება უნდა დაიდოს წერილობითი ფორმით. ხოლო
თუ სახეზეა მარჩენალისათვის უძრავი ქონების გადაცემა, მაშინ ხელშეკრულება უნდა დამოწმდეს
სანოტარო წესით.

2. ხელშეკრულების ფორმები

ხელშეკრულების ფორმის დაუცველობა შესაძლოა აღმოჩნდეს მისი ბათილობის მიზეზი. სწორედ

ამიტომ ხელშეკრულება დადებული უნდა იქნეს საამისოდ დადგენილი ფორმით. თუკი კანონით
დადგენილია განსაზღვრული ფორმა ხელშეკრულების ნამდვილობისათვის და მხარეებმა
ხელშეკრულების აღნიშნული ფორმა გაითვალისწინეს, მაშინ ხელშეკრულება ძალაში შევა ამ ფორმისაგან
დადგენილი მოთხოვნების შესრულების შემდეგ (ს.კ. 328-ე მუხლი).
ხელშეკრულება გარიგების ერთ-ერთი სახეა. სწორედ ამიტომ ხელშეკრულების მიმართ გამოიყენება
წესები გარიგების ფორმის შესახებ.
ხელშეკრულების ფორმის სახეებია:
1. ზეპირი
2. წერილობითი.

შესაბამისად ცნობილია წერილობითი ფორმის ორი სახე (სქემა 2.01):

1. მარტივი;
2. სანოტარო.

მიუხედავად იმისა, რომ ხშირ შემთხვევაში კანონი არ ითხოვს ხელშეკრულების წერილობით

გაფორმებას, მხარეებს შეუძლიათ წერილობით გააფორმონ ხელშეკრულება. მარტივი წერილობითი
ფორმისათვის საკმარისია ხელშეკრულებაზე მხარეთა ხელის მოწერა, ხოლო თუ მხარეს რაიმე ისეთი
ნაკლი აქვს, რომ ამის შესრულება არ შეუძლია, მაშინ მას შეუძლია ხელის მოწერა სხვას მიანდოს. ამ
შემთხვევაში ეს აუცილებლად დადასტურებული უნდა იყოს ნოტარიუსით, შესაბამისი მიზეზების
გათვალისწინებით.
ხელშეკრულების სანოტარო დამოწმება სავალდებულოა მხოლოდ და მხოლოდ კანონით პირდაპირ
გათვალისწინებულ შემთხვევებში. მაგალითად, ცნობილია, რომ ხელშეკრულება, რომლითაც ხდება
უძრავ ნივთებზე საკუთრების გადაცემა ან შეძენა, უნდა დამოწმდეს სანოტარო წესით (ს.კ. 323-ე მუხლი).
აქვე ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ შეიძლება კანონი არ ითხოვდეს სანოტარო წესით ხელშეკრულების
დამოწმებას, მაგრამ მხარეების ურთიერთშეთანხმებით მაინც შეიძლება ამის შესრულება.
ზოგიერთ შემთხვევაში, კანონით გათვალისწინებულია ხელშეკრულების გაფორმების დამატებითი
სტადია, ესაა _ საჯარო რეესტრში რეგისტრირება და მხოლოდ ამ შემთხვევაში ითვლება აღნიშნული
ხელშეკრულება დადებულად.
“უძრავი ნივთის შესაძენად აუცილებელია სანოტარო წესით დამოწმებული საბუთი და შემძენის
რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში” _ აღნიშნულია საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 183-ე მუხლში.
ხელშეკრულება, რომლითაც აღიარებული იქნა ვალდებულებითი ურთიერთობის არსებობა,
აუცილებლად მოითხოვს წერილობით ფორმას.
კანონი უშუალოდ მიუთითებს ვალის აღიარების ხელშეკრულების ფორმაზე. იმ შემთხვევაში, როდესაც
ვალდებულებითი უსაფრთხოების აღიარება ხდება სხვა ფორმით, მაშინ აღიარებაც მოითხოვს ასეთ
ფორმას, ანუ, თუ დადგენილია სანოტარო ფორმა, მაშინ აღიარებაც მოითხოვს სანოტარო ფორმას. გარდა
ამისა, ხშირ შემთხვევაში ვალის არსებობის აღიარება ხდება ანგარიშსწორების საფუძველზე, ზოგჯერ
მორიგების გზით. სამოქალაქო კოდექსის 341-ე მუხლით ასეთ შემთხვევებში ფორმის დაცვა არ არის
აუცილებელი.

ნასყიდობა
საყდიობის ხელშეკრულება სამოქალაქო სამართლის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი და უძველესი ინსტიტუტია. ჯერ
კიდევ რომის სამართლსი კონტრაქტების კლასიკურ სისტემაში მას ძირითადი ადგილი ეკავა. შემდგომში მრავალ
ხელშეკრულება აღმოცენდა და განვითარდა ნასყიდობის ხელშეკრულების საფუძველზე.
სსკ იზიარებს რა ნასყიდობის ხელშეკრულების საყოველთაოდ მიღებულ განმარტებას, ადგენს, რომ „ნასყიდობის
ხელშეკრულებით გამყიდველი მოვალეა გადასცეს მყიდველს საკუთრების უფლება ქონებაზე, მასთან
დაკავშირებული საბუთები და მიაწოდოს საქონელი. მყიდველი მოვალეა გადაუხადოს გამყიდველს შეთანხმებული
ფასი და მიიღოს ნაყიდი ქონება.“
ნასყიდობის ხელშეკრულება ორმხრივი, კონსენსუალური და სასყიდლიანი ხელშეკრულებაა.
მხარეებს ნასყიდობის ხელშეკრულებაში წარმოადგენენ გამყიდველი და მყიდველი, რომლებიც შეიძლება იყვნენ
როგორც ფიზიკური, ისე იურიდიული პირები.
ნასყიდბოს ხელშეკრულების საგანი შეიძლება იყოს სამოქალაქო ბრუნვაში დაშვებული ნებისმიერი ქონება.
ნასყიდობის ხელშეკრულების ყველაზე გავრცელებულ ობიექტს წარმოადგენს ნივთები. ნასყიდობის
ხელშეკრულების ობიექტი არ შეიძლება იყოს ფული, რადგანაც ის საყოველთაო ეკვივალენტს წარმოადგენს.
ხელშეკრულების საგანთან ერთად ნასყიდობის აუცილებელი პირობაა ფასი, რომელიც მხარეთა შეთანხმებით
განისაზღვრება და თუ იგი ხელშეკრულებაში პირდაპირ არაა მითითებული, მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ მისი
განსაზღვრის საშუალებებზე.
მოძრავი ნივთის ნასყიდობის ხელშეკრულების მხარეები უფლებამოსილნი არიან თვითონ განსაზღვრონ
ნასყიდბოს ხელშეკრულების ყველა პირობა, მათ შორის გაყიდული ნივთის გადაცემასთან დაკავშირებული ხარჯები,
მაგრამ თუ ხელშეკრულებაში ეს პირობები არ არის გათვალისწინებული, მაშინ სსკ ადგენს, რომ გაყიდული ნივთის
გადაცემასთან დაკავშირებული ხარჯები, კერძოდ, აწონის, გაზომვისა და შეფუთვის ხარჯები, ეკისრება გამყიდველს,
ხოლო ხელშეკრულების დადების ადგილიდან სხვა ადგილზე საქონლის მიღებისა და გადაგზავნის ხარჯები –
მყიდველს.
მიწის ნაკვეთისა და სხვა უძრავი ნივთის შემთვევაში კი, ნივთის გამყიდველს ეკისრება ნასყიდობის
ხელშეკრულების გაფორმების, საჯარო რეესტრში რეგისტრაციისა და ამისათვის აუცილებელი საბუთების წარდგენის
ხარჯები, თუ მხარეთა შეთანხმების საფუძველზე ხელშეკრულებით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული.
თუ გამყიდველი ხელშეკრულებით გადამზიდველს გადასცემს საქონელს და ეს საქონელი არც ამოსაცნობი ნიშნით,
არც გადაზიდვისათვის საჭირო საბუთებით და არც სხვა რაიმე საშუალებით არ არის გამოკვეთილად აღნიშნული,
მაშინ გამყიდველმა უნდა შეატყობინოს მყიდველს საქონლის გადაგზავნის თაობაზე და, ამასთანავე, გაუგზავნოს
ტვირთის დაწვრილებითი ჩამონათვალი. გამყიდველმა ტვირთის გადაგზავნის თაობაზე მყიდველს უნდა
გაუგზავნოს შეტყობინება. მასში მითითებული უნდა იყოს გადამზიდველისთვის საქონლის ჩაბარების ვადა და
ჩაბარების ხელშეკრულების ნომერი, საქონლის დასახელება, რაოდენობა, ტვირთის დაწვრილებითი ჩამონათვალი.
შეტყობინება უნდა გაიგზავნოს გონივრულ ვადაში. თუ გამყიდველი არ არის ვალდებული დააზღვიოს ტვირთი
ტრანსპორტირებისას, მაშინ მან მყიდველის თხოვნით უნდა გადასცეს მას მის ხელთ არსებული ყველა ინფორმაცია,
რომელიც აუცილებელია დაზღვევის ასეთი ხელშეკრულების გაფორმებისათვის.
მიწის ნაკვეთის გამყიდველი ვალდებულია გადაიხადოს მიწის ნაკვეთის ათვისებისთვის და მსგავსი
ღონისძიებების გატარებისთვის გაწეული ხარჯები, თუნდაც ამ ხარჯების გადახდის ვადა დადგეს მიწის ნაკვეთის
გაყიდვის შემდეგ.
გაყიდული ნივთის გადაცემასთან ერთად მყიდველზე გადადის ნივთის შემთხვევით დაღუპვის ან გაფუჭების
რისკი, თუ მხარეები სხვა რამეზე არ შეთანხმებულან. შემთხვევითი დაღუპვის ან გაფუჭების რისკი მაშინაც დააწვება
მყიდველს, თუ იგი აფერხებს ნივთის მიღებას. თუ გამყიდველი გაყიდულ ნივთს მყიდველის მოთხოვნით გზავნის
სხვა ადგილას, ვიდრე ეს ხელშეკრულებით იყო გათვალისწინებული, მაშინ ნივთის შემთხვევით დაღუპვის ან
გაფუჭების რისკი გადადის მყიდველზე იმ მომენტიდან, როცა გამყიდველმა ნივთი ჩააბარა გადამზიდველს ან ამის
შესრულებისათვის პასუხისმგებელ პირს.
საქონელი მიღებულად ჩაითვლება, თუ მყიდველი შეასრულებს ისეთ მოქმედებას, რომელიც მოწმობს მის მიღებას.
მაგალითად, მყიდველმა გადმოტვირთა საქონელი, შეინახა საწყობში, მიიღო სათანადო საბუთები, ზედნადები,
კონოსამენტი და ა.შ.
ხელშეკრულების ყოველ მხარეს შეუძლია უარი თქვას თავისი ვალდებულებების შესრულებაზე, თუ
ხელშეკრულების დადების შემდეგ აღმოჩნდება, რომ არსებობს რეალური საშიშროება იმისა, რომ მეორე მხარე თავის
მოვალეობათა მნიშვნელოვან ნაწილს არ შეასრულებს. მაგალითად, მყიდველი გამოცხადდა გადახდისუუნაროდ, ან
ის ქონება, რომელიც მყიდველს უნდა მიეწოდებინა განადგურდა და ა.შ. უარი დაუშვებელია, თუ ამ მხარის
უსაფრთხოება უზრუნველყოფილია გირაოთი, იპოთეკით, საბანკო გარანტიით და ა.შ.
თუ გამყიდველმა ერთი და იგივე საქონელი რამდენიმე პირს მიჰყიდა, უპირატესობა ეძლევა იმ მყიდველს,
რომლის მფლობელობაშიც პირველად გადავიდა იგი, ხოლო, თუ საქონელი არც ერთს არ გადასცემია, მაშინ – მას,
ვისთანაც ხელშეკრულება უფრო ადრე დაიდო.
გამყიდველმა მყიდველს უნდა გადასცეს ნივთობრივი და უფლებრივი ნაკლისაგან თავისუფალი ნივთი. ნივთი
ნივთობრივად უნაკლოა, თუ იგი შეთანხმებული ხარისხისაა. თუ ხარისხი არ არის წინასწარ შეთანხმებული, მაშინ
ნივთი უნაკლოდ ჩაითვლება, თუკი იგი ვარგისია ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ან ჩვეულებრივი
სარგებლობისათვის. თუ მხარეებს ერთმანეთთან ხანგრძლივი საქმიანი ურთიერთობა აკავშირებთ, ნივთის მიმართ
შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ის მოთხოვნები და სავაჭრო ტრადიციები, რაც წარმოიშვა მათი ურთიერთობის
შედეგად. ნაკლს უთანაბრდება, თუ გამყიდველი გადასცემს ნივთის მხოლოდ ერთ ნაწილს, სულ სხვა ნივთს, მცირე
რაოდენობით ან, თუ ნივთის ერთი ნაწილი ნაკლის მქონეა, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ნაკლი არსებით გავლენას
ვერ მოახდენს შესრულებაზე. ნივთი უფლებრივად უნაკლოა, თუ მესამე პირს არ შეუძლია განუცხადოს მყიდველს
პრეტენზია თავისი უფლებების გამო. მაგალითად, თუ გასაყიდი ნივთი დატვირთულია სანივთო ანვალდებულებითი
უფლებებით, რომელმაც შეიძლება მომავალში გამიწვიოს ამ ნივთის ევიკცია. უფლებრივ ნაკლს უთანაბრდება, თუ
საჯარო რეესტრში რეგისტრირებულია არარსებული უფლება.
თუ გაყიდული ნივთი ნაკლის მქონეა, გამყიდველმა ან უნდა გამოასწოროს ეს ნაკლი, ან, თუ საქმე ეხება
გვაროვნულ ნივთს, შეცვალოს ნივთი საამისოდ აუცილებელ ვადაში. გამყიდველს ეკისრება ნაკლის
გამოსწორებისათვის აუცილებელი ხარჯების ანაზღაურება, მათ შორის, ტრანსპორტირების, გზის, სამუშაოს
შესრულების და მასალის ღირებულების ხარჯები. გამყიდველს შეუძლია უარი თქვას როგორც ნაკლის
გამოსწორებაზე, ასევე ნივთის შეცვლაზე, თუ ეს მოითხოვს შეუსაბამოდ დიდ ხარჯებს. გამყიდველს შეუძლია უარი
თქვას როგორც ნაკლის გამოსწორებაზე, ასევე ნივთის შეცვლაზე, თუ ეს მოითხოვს შეუსაბამოდ დიდ ხარჯებს. თუ
გამყიდველმა ნივთის ნაკლის შესახებ წინასწარ შეატყობინა მყიდველს, ამ უკანასკნელს არ აქვს გამყიდველისთის
პრეტენზიის წაყენების უფლება. მყიდველს შეუძლია ნივთის ნაკლის გამო მოითხოვოს ხელშეკრულების მოშლა.
გამყიდველმა უნდა აუნაზღაუროს მყიდველს გაწეული დანახარჯები. თუ მყიდველი არ ითხოვს ნივთის ნაკლის
გამოსწორებას ან ახლით მის შეცვლას გამყიდველისათვის საამისოდ მიცემული ვადის გასვლის შემდეგ და არც
ხელშეკრულების მოშლას, მას შეუძლია მოითხოვოს ფასის შემცირება იმ ოდენობით, რაც საჭიროა ნაკლის
გამოსასწორებლად. მხედველობაში მიიღება ხელშეკრულების დადების მომენტისათვის არსებული ფასი.
მყიდველს უფლება აქვს უარი თქვას საქონლის მიღებაზე, თუ გამყიდველმა მას მიაწოდა საქონელი იმაზე ნაკლები
რაოდენობით, ვიდრე ეს ხელშეკრულებით იყო გათვალისწინებული. თუ მყიდველი მიიღებს ასეთ საქონელს, მაშინ
ფასს გადაიხდის სახელშეკრულებო ფასის პროპორციულად. მაგრამ თუ საქონლის რაოდენობა აღემატება
ხელშეკრულებით გათვალისწინებულს, მაშინ მყიდველს შეუძლია მიიღოს ეს რაოდენობა და მოვალეა გადაიხადოს
სახელშეკრულებო ფასის პროპორციულად, ან მიიღოს მხოლოდ ის რაოდენობა, რაც ხელშეკრულებითაა
გათვალისწინებული, ხოლო ზედმეტი დააბრუნოს უკანვე გამყიდველის ხარჯზე.
თუ მყიდველი მეწარმეა, ის ვალდებულია დაუყოვნებლივ შეამოწმოს ნივთი; თუკი იგი ნაკლის აღმოჩენიდან
შესაბამის ვადაში ან იმ ვადაში, რომლის განმავლობაშიც ცნობილი უნდა ყოფილიყო მისთვის ნაკლის არსებობა, არ
წარუდგენს გამყიდველს პრეტენზიას, მას ერთმევა ნივთის ნაკლის გამო მოთხოვნის უფლება. თუ გამყიდველი
შეგნებულად დუმდა ნივთის ნაკლზე, მაშინ მას არ შეუძლია დაეყრდნოს ამ მუხლით გათვალისწინებულ უფლებას.
თუ გამყიდველი ნივთის ვარგისიანობის ვადას განსაზღვრავს, მაშინ ივარაუდება, რომ ამ ვადის განმავლობაში
გამოვლენილი ნაკლი მყიდველს აძლევს მოთხოვნის უფლებას.
ხელშეკრულებით შეიძლება შეიზღუდოს ან გამოირიცხოს გამყიდველის პასუხისმგებლობა ნაკლის მქონე ნივთის
გაყიდვისას, მაგრამ ასეთი შეთანხმება ბათილი იქნება, თუ გამყიდველი განზრახ დუმდა ნივთის ნაკლის შესახებ.
ნივთის ნასყიდობის მომწესრიგებელი წესები შესაბამისად გამოიყენება უფლების ან სხვა ქონების ნასყიდობის
მიმართაც. უფლების გაყიდვის შემთხვევაში გამყიდველი კისრულობს ამ უფლების ნამდვილობის დასაბუთებასა და
გადაცემის ხარჯებს. თუ გაყიდულია უფლება, რომელიც იძლევა ნივთის ფლობის შესაძლებლობას, მაშინ
გამყიდველი ვალდებულია მყიდველს გადასცეს ნივთობრივად და უფლებრივად უნაკლო ნივთი.
თუ ნივთი რამდენჯერმე იყიდება, ვალდებულების უზრუნველმყოფი უფლება გადაეცემა ყოველ მომდევნო
მყიდველს. მყიდველს შეუძლია თავისი უფლებების ფარგლებში მოთხოვნები წარუდგინოს შესაბამის გამყიდველს
ნასყიდობათა ამ რიგში. მოთხოვნის უზრუნველყოფის საშუალებები იყოფიან უზრუნველყოფის სანივთო და
ვალდებულებით საშუალებებად. სანივთო უზრუნველყოფის საშუალებას მიეკუთვნება იპოთეკა და გირავნობა.
გირავნობაუნარიანი სიკეთეებია მოძრავი ნივთები და არამატერიალური ქონებრივი სიკეთეები, ხოლო
იპოთეკაუნარიანი სიკეთეებია უძრავი ნივთები. ორივე უფლებისთვის დამახასიათებელია ის, რომ უფლება ნივთს
თან მიჰყვება. თუ ნივთი რამდენიმეჯერ იყიდება, ვალდებულების უზრუნველმყოფი უფლება გადაეცემა ყოველ
მომდევნო მყიდველს. ე.ი. ნივთის ხელახლა გაყიდვის შემთხვევაში, სანივთო უფლება ნივთთან ერთად გადავა
მომდევნო მყიდველზე.
 თუ მყიდველი დროულად არ მიიღებს ნივთს ან თავის დროზე არ გადაიხდის მის ფასს, გამყიდველი ვალდებულია
შეინახოს ნივთი; გამყიდველს უფლება აქვს დაიტოვოს ნივთი ან დააკავოს გზაში მანამ, ვიდრე მყიდველი არ
აუნაზღაურებს შესაბამის ხარჯებს.
თუ მყიდველმა მიიღო ნივთი, მაგრამ სურს მართლზომიერად მისი უკან დაბრუნება, მან უნდა იზრუნოს ნივთის
შენახვისათვის; მყიდველს უფლება აქვს დაიტოვოს ნივთი მანამდე, ვიდრე გამყიდველი არ აუნაზღაურებს შესაბამის
ხარჯებს.
მხარეს, რომელიც ვალდებულია შეინახოს ნივთი, შეუძლია მეორე მხარის ხარჯზე ნივთი შეინახოს მესამე პირის
საწყობში, თუ აქედან არ წარმოიშობა არათანაზომიერი ხარჯები.
მხარეს, რომელიც ინახავს ნივთს, შეუძლია გაყიდოს ეს ნივთი სათანადო წესების დაცვით, თუ მეორე მხარე
აყოვნებს ნივთის მიღებას ან შენახვის ხარჯების ანაზღაურებას, ამის შესახებ მან უნდა აცნობოს მეორე მხარეს. მხარე,
რომელიც ნივთს ყიდის, უფლებამოსილია ნავაჭრიდან დაიტოვოს თანხა, რომელიც შეესაბამება ნივთის შენახვისა და
გაყიდვის ხარჯებს; დარჩენილი თანხა კი უნდა გადასცეს მეორე მხარეს. თუ ნივთი მალფუჭებადია, ან მას
გაუფასურება მოელის, ანდა მისი შენახვა დიდ ხარჯებთან არის დაკავშირებული, მხარე, რომელსაც ეკისრება ნივთის
შენახვა, ვალდებულია იგი გაყიდოს მოცემული პირობების შესაბამისად.

ნასყიდობა გადახდის განვადებით

ნასყიდობა გადახდის განვადებით ნასყიდობის ხელშეკრულების ნაირსახეობას წარმოადგენს. აღნიშნული
ხელშეკრულების თავისებურებად ჩაითვლება ის, რომ ჩვეულებრივი ნასყიდობის ხელშეკრულებისგან განსხვავებით,
განვადებით ნასყიდბისას გამყიდველი ვალდებულია გადასცეს მყიდველს ნივთი ფასის გადახდამდე, ხოლო შემდგომ
მყიდველის მიერ ნივთის ფასის გადახდა უნდა მოხდეს ნაწილ-ნაწილ დროის განსაზღვრულ შუალედებში, რომელიც
გათვალისწინებული უნდა იყოს ხელშეკრულებით.

განვადებით ნასყიდბოს ხელშეკრულება ფორმასავალდებულო ხელშეკრულებაა, რომელიც უნდა დაიდოს

წერილობით. ხელშეკრულებაში უნდა აღინიშნოს:
ა ) ნაღდი გადახდის ოდენობა;
ბ ) ნაწილ-ნაწილ გადასახადი თანხის ოდენობა და გადახდის დრო;
გ ) წლიური პროცენტის ოდენობა.
გამყიდველმა მყიდველს უნდა გადასცეს ნასყიდობის საბუთების ასლი.
საერთო წესის მიხედვით, ხელშეკრულების ნამდვილობა დამოკიდებულია იმაზე დაიცავენ თუ არა მხარეები
კანონით გათვალისწინებულ ფორმას. ამ შემთხვევაში,ჩამოთვლილი რეკვიზიტების დაუცველობა არ გამოიწვევს
ხელშეკრულების ბათილობას. ხელშეკრულება დადებულად ჩაითვლება ნივთის გადაცემის მომენტიდან. ამ
შემთხვევაში მყიდველი ვალდებულია გადაიხადოს მხოლოდ ნივთის ფასი პროცენტების გარეშე.
თუ გამყიდველი იტოვებს უფლებას, უარი თქვას ხელშეკრულებაზე იმ შემთხვევისათვის, როცა მყიდველი არ
ასრულებს დაკისრებულ ვალდებულებებს, უარის თქმისას ყოველი მხარე ვალდებულია დაუბრუნოს ერთმანეთს ის,
რაც ხელშეკრულებით მიიღეს. ამის საწინააღმდეგო შეთანხმება ბათილია, ე.ი. ხელშეკრულების მხარეები აღადგენენ
პირვანდელ მდგომარეობას, რასაც ეწოდება ორმხრივი რესტიტუცია.

გამოსყიდვა
გამოსყიდვის ხელშეკრულებაში მხარეებს უფლება აქვთ გაითვალისწინონ პირობა, რომლის თანახმადაც
გამყიდველს მიეცემა უფლება გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ გამოისყიდოს ნივთი. გამოსყიდვის უფლება
გამყიდველის უფლებაა და არა მოვალეობა. ამ უფლების განხორციელება დამოკიდებულია გამყიდველის ნებაზე.
გამოსყიდვა ხდება თავდაპირველი ფასით. ამასთან, მყიდველს უფლება აქვს მოითხოვოს ის თანხაც, რომლითაც
გაიზარდა საქონლის ღირებულება გამოსყიდვის მომენტამდე სასარგებლო დანახარჯების შედეგად, ხოლო
გამომსყიდველს შეუძლია მოითხოვოს იმ თანხის გამოკლება, რომლითაც შემცირდა საქონლის ღირებულება მის
გამოსყიდვამდე.
მყიდველი ვალდებულია ნაყიდი ნივთი დააუბრუნოს საკუთვნებელთან ერთად.
თუ მყიდველმა გამოსყიდვის უფლების განხორციელებამდე ნაყიდი ნივთი გააფუჭა (დააზიანა) ან შეცვალა, მან
უნდა აანაზღაუროს ამით გამოწვეული ზიანი. აქ იგულისხმება, რომ ნივთის დაზიანება(გაფუჭება) მოხდა მყიდველის
ბრალით (განზრახი ან გაუფრთხილებელი მოქმედებით.)
თუ მყიდველმა გამოსყიდვის უფლების განხორციელებამდე გაასხვისა ნაყიდი ნივთი, ასეთი გასხვისება ბათილია.
ასეთი გარიგება უცილოდ ბათილ (არარა) გარიგებად ჩაითვლება და გამომსყიდველი უფლებამოსილია მოითხოვოს
თავისი დარღვეული უფლების აღდგენა , მოითხოვოს ნივთის უკან დაბრუნება.
გამოსყიდვის ვადა არ შეიძლება აღემატებოდეს ათ წელს. ამ ვადის გაგრძელება დაუშვებელია.
სახელშეკრულებო სამართალში ოფცია არის ხელშეკრულებით განსაზღვრული უფლება , რომლითაც
ხელშეკრულების ერთ-ერთ მხარეს, ხელშეკრულებით დათმული პირობებიდან გამომდინარე, ეძლევა შესაძლებლობა
ამოირჩიოს ვალდებულების შესრულების ხერხი ან მოცულობა ანდა უარი თქვას მის შესრულებაზე. ოფციის დროს
ცალმხრივი ნების საფუძველზე შესაძლებელია იმ ხელშეკრულების განხორციელება, რომლის შინაარსიც სხვა
ხელშეკრულებით იყო განსაზღვრული. ნასყიდობის ხელშეკრულებაში გვხვდება სხვადასხვა ოფციური უფლებები,
კერძოდ, შესყიდვის, გაყიდვის და გამოსყიდვის ოფცია. მაგალითად, საწარმოს თაობაზე დადებული ნასყიდობის
ხელშეკრულების თანახმად, თუ მყიდველი არ გამოიყენებს საწარმოს დანიშნულებისამებრ, 3 ელის
განმავლობაში,გამყიდველს მიეცემა საწარმოს გამოსყიდვის უფლება. აქედან ჩანს, რომ ოფცია არის უფლება და არა
ვალდებულება.
მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ, რომ მყიდველს ცალმხრივად აქვს უფლება, ესა თუ ის საგანი შეიძინოს
განსაზღვრულ დრომდე ან განსაზღვრულ მოვლენამდე (შესყიდვის ოფცია), ანდა, იმავე პირობებში, გამყიდველს
უფლება აქვს საგანი მყიდველს მიჰყიდოს (გაყიდვის ოფცია). ოფციის ხელშეკრულების მიმართ გამოიყენება
ნასყიდობის ხელშეკრულების ნორმები, თუკი მხარეები სხვა რამეზე არ შეთანხმდებიან.

უპირატესი შესყიდვის უფლება

უპირატესი უფლების მიმნიჭებელ ხელშეკრულებებს განეკუთნება ყველა ხელშეკრულება, რომლითაც
ხელშეკრულების ერთ-ერთ მხარეს ენიჭება უპირატესი უფლება სხვებთან შედარებით, თუკი კონტრაჰენტი
მოინდომებს სხვა ხელშეკრულების დადებას.
უპირატესი შესყიდვის უფლება იმაში მდგომარეობს, რომ ასეთი უფლების მქონე პირს უფლება აქვს სხვებისგან
უპირატესად იყიდოს ესა თუ ის ქონება. მაგალითად, სსკ ითვალისწინებს ბინის დამქირავებლის უპირატესი
შესყიდვის უფლებას, რომელმაც 3 წელზე მეტ ხანს იცხოვრა ბინაში. უპირატესი შესყიდვის უფლების მქონე პირს
შეუძლია ამ უფლების განხორციელება, თუ ვალდებული პირი მესამე პირთან დებს მოცემული ნივთის ნასყიდობის
ხელშეკრულებას. უპირატესი შესყიდვის უფლება არც სხვა პირს გადაეცემა და არც მემკვიდრეობით გადადის, თუ
სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული.
ვალდებულმა პირმა დაუყოვნებლივ უნდა აცნობოს უპირატესი შესყიდვის უფლების მქონეს იმ ხელშეკრულების
შინაარსი, რომლის დადებასაც ის აპირებს მესამე პირებთან. უპირატესი შესყიდვის უფლება ხორციელდება
ვალდებული პირისათვის შეტყობინებით. შეტყობინების მეშვეობით უფლებამოსილ პირსა და ვალდებულ პირს
შორის იდება ნასყიდობის ხელშეკრულება იმ პირობებით, რომლებიც ვალდებულმა პირმა მესამე პირს შესთავაზა.
უპირატესი შესყიდვის უფლების მქონე პირს შეუძლია ამ უფლების განხორციელება მხოლოდ ვალდებული პირის
მიერ დადგენილ ვადაში.
ვალდებულ პირსა და მესამე პირს შორის არსებული შეთანხმება ბათილია, თუ ამით ნასყიდობის ხელშეკრულება
დამოკიდებული ხდება უპირატესი შესყიდვის უფლების გამოუყენებლობაზე, ან ვალდებულ პირს უფლება აქვს უარი
თქვას ხელშეკრულებაზე, თუკი გამოყენებული იქნება უპირატესი შესყიდვის უფლება.
თუ მესამე პირმა ხელშეკრულებით იკისრა დამატებითი ვალდებულება, რომლის შესრულების შესაძლებლობაც
უპირატესი შესყიდვის უფლების მქონეს არა აქვს, მაშინ მან დამატებითი ვალდებულების ნაცვლად უნდა
გადაიხადოს მისი ღირებულება. თუ შეუძლებელია დამატებითი ვალდებულების ფულადი შეფასება, მაშინ
უპირატესი შესყიდვის უფლების გამოყენება დაუშვებელია; დამატებითი ვალდებულების თაობაზე შეთანხმება ძალას
კარგავს, თუ ხელშეკრულება დაიდო უპირატესი შესყიდვის უფლებისათვის გვერდის ასახვევად.
ნასყიდობის ხელშეკრულება შეიძლება ნივთის მოწონების პირობით დაიდოს, თუ მყიდველი შეთანხმებულ
ვადაში არ დაიწუნებს ნივთს. დაწუნების შემთხვევაში მხარეები მოვალენი არიან დაუბრუნონ ერთმანეთს ის, რაც
ხელშეკრულებით მიიღეს.

გაცვლა
გაცვლის ხელშეკრულებით თითოეული მხარე ვალდებულია გადასცეს მეორე მხარეს ქონება საკუთრებაში.
მიუხედავად იმისა, რომ გაცვლის ხელშეკრულება ისტორიულად წინ უსრებდა ნასყიდობის ხელშეკრულებას,
გაცვლამ როგორც ხელშეკრულების ერთ-ერთმა სახემ, რომის სამართლის კონტრაქტების კლასიკურ სისტემაში
ადგი;ი ვერ ჰპოვა, მიუხედავად იმისა, თუმცა შემდგომ რომის სამართლის განვითარების ეპოქაში გაცვლასა და
ნასყიდობას მკვეთრად განასხვავებდნენ ერთმანეთისგან.
საბჭოთა პერიოდში გაცვლის ხელშეკრულება ფართოდ გამოიყენებოდა სახელმწიფო ფონდში შემავალი ბინების
გაცვლისას.
თანამედროვე სამოქალაქო ურთიერთობებში გაცვლის ხელშეკრულების გამოყენების სფერო ერთობ
შეზღუდულია, თუ არ ჩავთვლით „ბარტერს“, რომელიც გაცვლის ხელშეკრულების ერთ-ერთ სახეს წარმოადგენს და
დღეისთვის ფართოდ გამოიყენება.
გაცვლის ხელშეკრულება ორმხრივი, სასყიდლიანი და კონსენსუალური ხელშეკრულებაა.
გაცვლის ხელშეკრულება ახლოს დგას ნასყიდობის ხელშეკრულებასთან, მაგრამ თავისი სამართლებრივი ბუნებით
მაინც განსხვავდება მისგან. გაცვლის ხელშეკრულების ყოველი მხარე ითვლება იმ ქონების გამყიდველად, რასაც
ცვლის, და იმის მყიდველად, რასაც სანაცვლოდ იღებს. ფაქტიურად ნასყიდბოს ხელშეკრულებისგან განსხვავებით
გასაყიდი ფასის ადგილს იკავებს ნივთი. გაცვლის ხელშეკრულებით მხარეებს ეკისრებათ ქონებაზე საკუთრების
უფლების ურთიერთგადაცემა.
 გაცვლის ხელშეკრულების სუბიექტები შეიძლება იყვნენ როგორც ფიზიკური, ისე იურიდიული პირები. ხოლო
გაცვლის ხელშეკრულების საგანი შეიძლება იყოს ნებისმიერი ქონება, რომელიც ნასყიდობის ხელშეკრულების საგანს
წარმოადგენს.
თუ გასაცვლელი ქონება არატოლფასოვანია, მხარეთა შეთანხმებით ქონების ნაწილი შეიძლება ანაზღაურდეს
ფულით.
გაცვლის ხელშეკრულების მიმართ გამოიყენება ნასყიდობის შესაბამისი წესები. აღნიშნული გამომდინარეობს
იქიდან, რომ სამართლებრივი ბუნებით ნასყიდობის ხელშეკრულება მეტად წააგავს გაცვლის ხელშეკრულებას.

ჩუქება
ჩუქება ისეთი გარიგებაა, რომელიც ეფუძნება მხარეთა ურთიერთთანხმობას და არა მხოლოდ მჩუქებლის ნებას.
სამართლებრივი ურთიერთობა ორი, ურთიერთგანპირობებული ნების საფუძველზე წარმოიშობა. ამიტომ
წარმოადგენს ჩუქება ხელშეკრულებას.
ჩუქების ხელშეკრულების ძირითად თავისებურებას მისი უსასყიდლო ხასიათი წარმოადგენს. უსასყიდლობა
ვლინდება იმაში, რომ საჩუქარი არ არის რაიმე განსაზღვრული ეკვივალენტურობის მატარებელი. ჩუქების მოტივს,
რომელიც ზოგჯერ შეიძლება ანგარებითაც იყოს განპირობებული, იურიდიული თვალსაზრისით, მნიშვნელობა არ
აქვს. ჩუქების უსასყიდლობა ნიშნავს იმას, რომ მჩუქებელს არა აქვს უფლება მოითხოვოს დასაჩუქრებულისგან
შემხვედრი დაკმაყოფილება. თუ ჩუქება ასეთ პირობას მოიცავს, იგი თვალთმაქცურ გარიგებად უნდა ჩაითვალოს.
ჩუქების დანიშნულებას წარმოადგენს დასაჩუქრებულის ქონების ზრდა და მჩუქებლის ქონების შემცირება.
დასაჩუქრებულის ქონების გაზრდა შესაძლებელია სხვადასხვა გზით. მათ შორის: ნივთის საკუთრებაში გადაცემით,
მოთხოვნის უფლების მიკუთვნებით, საკუთრების უფლების შეზღუდვის მოხსნით და სხვა.
მოძრავ ნივთზე ჩუქების ხელშეკრულება დადებულად ითვლება ქონების გადაცემის მომენტიდან. უძრავ ნივთზე
ჩუქების ხელშეკრულება დადებულად ითვლება ხელშეკრულებით განსაზღვრული საკუთრების უფლების საჯარო
რეესტრში რეგისტრაციის მომენტიდან. საჩუქრის დაპირება წარმოშობს ჩუქების ვალდებულებას მხოლოდ მაშინ, თუ
იგი წერილობითი ფორმითაა დადებული.
პირს უფლება არა აქვს გააჩუქოს ქონება, თუ ქონების გაჩუქება საარსებო წყაროს უსპობს მჩუქებელს ან მის
კმაყოფაზე მყოფ პირებს.
თუ მჩუქებელი ბოროტი განზრახვით დამალავს გაჩუქებული ქონების ნაკლს, იგი ვალდებულია დასაჩუქრებულს
აუნაზღაუროს ამით მიყენებული ზიანი.
მხარეებს შეუძლიათ დაადგინონ, რომ ჩუქების ხელშეკრულების ნამდვილობა დამოკიდებულია ამა თუ იმ
პირობის შესრულებაზე ან განსაზღვრული მიზნის მიღწევაზე. ეს მიზანი შეიძლება იყოს საერთო-სასარგებლოც
(შეწირულობა).პირობის შესრულება, გარდა მჩუქებლისა, შეუძლია მოითხოვოს იმ პირმაც, ვის ინტერესებშიც იგი
იქნა დათქმული. თუ დასაჩუქრებული პირობას არ შეასრულებს, მაშინ მჩუქებელს შეუძლია უარი თქვას
ხელშეკრულებაზე.
ჩუქება შეიძლება გაუქმდეს, თუ დასაჩუქრებული მძიმე შეურაცხყოფას მიაყენებს ან დიდ უმადურობას გამოიჩენს
მჩუქებლის ან მისი ახლო ნათესავის მიმართ. მიღებულია, რომ დასაჩუქრებულის უმადურობად ითვლება: 1.
არამართლზომიერი მოქმედება, რომელიც მიმართულია მჩუქებლის, მისი ოჯახის წევრის ან ახლო ნათესავის
სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, თავისუფლების, პატივის, ღირსებისა და საქმიანი რეპუტაციის წინააღმდეგ;
2. განზრახი მოქმედება, რომელიც მიზნად ისახავს მჩუქებლისთვის მნიშვნელოვანი ქონებრივი ზიანის მიყენებას და
სხვა. თუ ჩუქება გაუქმდება, მაშინ გაჩუქებული ქონება შეიძლება გამოთხოვილ იქნეს მჩუქებლის მიერ. როცა
სახეზეა გასაჩუქრებული ივთი, ამ დროს მოხდება მისი ნატურით დაბრუნება, მაგრამ სხვა შემთხვევაში
გასაჩუქრებულმა უნდა დააბრუნოს საჩუქრის ღირებულება, რისი განსაზღვრაც გარკვეულ სირთულეებთანაა
დაკავშირებული. ჩუქება შეიძლება გაუქმდეს ერთი წლის განმავლობაში მას შემდეგ, რაც მჩუქებელი შეიტყობს იმ
გარემოების შესახებ, რომელიც მას ჩუქების გაუქმების უფლებას აძლევს.
თუ ჩუქების შემდეგ მჩუქებელი მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდა და არ შეუძლია საკუთარი თავის ან მის
კმაყოფაზე მყოფი პირების რჩენა, მას უფლება აქვს დასაჩუქრებულს მოსთხოვოს გაჩუქებული ნივთი, თუ ეს
უკანასკნელი რეალურად არსებობს და დაბრუნება დასაჩუქრებულს არ ჩააყენებს მძიმე მდგომარეობაში. თუ
დასაჩუქრებულმა აღნიშნული ნივთი გაასხვისა ან სხვაგვარად გამოიყენა, მაშინ მჩუქებელს მისი მესამე პირისგან
გამოთხოვის ან დასაჩუქრებულისგან მისი ღირებულების კომპენსაციის მიღების უფლება არ გააჩნია. საჩუქრის
გამოთხოვით დასაჩუქრებული არ უნდა ჩავარდეს დაახლოებით იგივე მდგომარეობაში, რამაც მჩუქებელს გაუჩინა
საჩუქრის უკან გამოთხოვის ფორმალური საფუძველი. ასეთ შემთხვევაში, ორ ერთმანეთთან სახელშეკრულებო
ურთიერთობით დაკავშირებულ პირს შორის კანონმდებელი უპირატესობას დასაჩუქრებულს ანიჭებს და ეს
ბუნებრივიცაა, რადგან ჩუქება აუნაზღაურებელი და რეალური გარიგებაა. საჩუქრის უკან გამოთხოვა ზნეობრივადაც
გაუმართლებელია. გაჩუქებული ნივთის გამოთხოვა არ შეიძლება, თუ გამჩუქებელმა განზრახ ან უხეში
გაუფრთხილებლობით ჩაიგდო თავი მძიმე მდგომარეობაში.

ქირავნობა
 ქირავნობის ხელშეკრულებით გამქირავებელი მოვალეა დამქირავებელს სარგებლობაში გადასცეს ნივთი
განსაზღვრული ვადით. დამქირავებელი მოვალეა გამქირავებელს გადაუხადოს დათქმული ქირა. აქედან შეიძლება
ჩამოყალიბდეს მოცემული ხელშეკრულების 3 ძირითადი ნიშანი: 1-შეთანხმება , რომლის საფუძველზეც
გამქირავებლის მიერ ხდება ნივთის გადაცემა დამქირავებლისთვის რაგებლობის უფლებით. არ შეიძლება ქონების
საკუთრებაში გადაცემა. უფრო მეტიც, გადაცემული ქონებით სარგებლობაც კი შეზღუდულია ქონების
დანიშნულებისამებრ გამოყენების ფარგლებით. 2-ქირავნობა ყოველთვის ატარებს დროებით ხასიათს და
ხელშეკრულების ვადის ამოწურვისთანავე ნივთი უნდა დაუბრუნდეს გამქირავებელს. ნივთის მუდმივ
სარგებლობაში გადაცემა გამორიცხულია, რადგან ეს მესაკუთრის მიერ საკუთრების უფლების დაკარგვას ნიშნავს; 3-
ქირავნობის ხელშეკრულება ყოველთვის სასყიდლიანია. დამქირავებელელი ვალდებულია გადაუხადოს
გამქირავებელს დაქირავებული ქონების ქირა ნივთის სარგებლობისათვის.
რადგანაც უფლებები და მოვალეობები წარმოეშობა როგორც გაქმირავებელს ისე დამქირავებელს, ქირავნობის
ხელშეკრულება არის ორმხრივი.
თავისი იურიდიული ბუნებით ქირავნობის ხელშეკრულება განეკუთვნება კონსენსუალურ ხელშეკრულებათა
რიცხვს. ე.ი. იგი დადებულად ჩაითვლება მხარეთა შორის დადგენილი ფორმით შეთანხმების მიღწევის მომენტიდან,
მიუხედავად იმისა, თუ როდის მოხდება ნივთის გადაცემა. მხარეთა ნების თანხვედრა ნიშნავს ხელშეკრულების
დადებას, ხოლო ნივთის გადაცემა წარმოადგენს უკვე ხელშეკრულების შესრულებას.
ქირავნობის ხელშეკრულების მხარეები - გამქირავებელი, რომელიც გადასცემს და დამქირავებელი, რომელიც
იღებს ნივთს დროებით სარგებლობაში, შეიძლება იყვნენ როგორც ფიზიკური, ისე იურიდიული პირები.
გაქირავება წარმოადგენს ნივთის განკარგვის ფორმას. შესაბამისად, გამქირავებელს წარმოადგენს ის, ვინც
უფლებამოსილია განკარგოს ნივთი, უპირველეს ყოვლისა, ამ უფლებით სარგებლობს მესაკუთრე. სხვა პირები კი,
რომლებიც გამოდიან გამქირავებლად კანონით ან თავად მესაკუთრის მიერ უნდა იყვნენ უფლებამოსილი -
გააქირავონ ნივთი.
ქირავნობის ხელშეკრულების საგანი შეიძლება იყოს ინდივიდუალურად განსაზღვრული და მოუხმარებადი
ნივთი. ეს გამომდინარეობს დამქირავებლის ვალდებულებიდან, დააბრუნოს ზუსტად სწორედ მისთვის გადაცემული
ნივთი იმავე მდგომარეობაში, რომელშიც მიიღო ბუნებრივი ცვეთის გათვალისწინებით. ამ ხელშეკრულების საგანი
ვერ იქნება არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე. გასაქირავებელ ნივთთა წრე არ არის შეზღუდული კანონით,
მთავარია, რომ ისინი ბრუნვიდან არ იყოს ამოღებული. ქირავნობის ხელშეკრულების საგანი შეიძლება იყოს როგორც
მოძრავი, ისე უძრავი ნივთი.
ქირავნობის ხელშეკრულების არსებით პირობად შეიძლება ჩაითვალოს მხოლოდ მისი საგანი. ქირავნობის
ხელშეკრულების ფასი( ქირა), ისევე როგორც ვადა, არ მიეკუთვნება არსებით პირობას.
ქირავნობის ხელშეკრულება შეიძლება დაიდოს როგორც ზეპირად, ისე წერილობით. იგი შეიძლება დაიდოს
განსაზღვრული ან განუსაზღვრელი ვადით.
გამქირავებელი მოვალეა გადასცეს დამქირავებელს გაქირავებული ნივთი ხელშეკრულებით გათვალისწინებული
სარგებლობისათვის ვარგის მდგომარეობაში და ქირავნობის მთელი დროის განმავლობაში შეინარჩუნოს ნივთის ეს
მდგომარეობა.
გამქირავებელმა უნდა გადასცეს დამქირავებელს უფლებრივად და ნივთობრივად უნაკლო ნივთი. გაქირავებული
ნივთი უფლებრივად უნაკლოა, თუ მესამე პირს არ შეუძლია წაუყენოს დამქირავებელს მოთხოვნები ამ ნივთის გამო.
გამქირავებელი ვალდებულია შეატყობინოს დამქირავებელს მესამე პირთა უფლებების შესახებ, რაც აუცილებელია
იმისთვის, რომ დამქირავებელმა მშვიდად ისარგებლოს ნივთით. გაქირავებული ნივთი ნივთობრივად უნაკლოა, თუ
მას აქვს დათქმული თვისებები. თუ ეს თვისებები არ არის დათქმული, მაშინ გაქირავებული ნივთი მიიჩნევა
უნაკლოდ, თუ იგი ვარგისია ხელშეკრულებით გათვალისწინებული საქმიანობისათვის ან ჩვეულებრივი
გამოყენებისათვის.
თუ გაქირავებულ ნივთს აღმოაჩნდება ნაკლი, მაშინ დამქირავებელს ქირა შეუმცირდება იმ ოდენობით, რა
ოდენობითაც შემცირდა ნივთის ვარგისიანობა ნაკლის გამო. ნაკლის გამოსწორებისას ეს უფლება ძალას კარგავს.
დამქირავებელი შეიძლება გათავისუფლდეს ქირის გადახდისგან იმ შემთვევაში, თუ იგი საერთოდ ვერ სარგებლობს
ნივთით, მაგალითად, გამქირავებელი უტარებს ნივთს კაპიტალურ რემონტს, მეტიც ამ შემთხვევაში მას შეიძლება
ზიანის ანაზღაურებაც დაეკისროს. დამქირავებელი ქირისგან არ გათავისუფლდება, თუ სარგებლობაში მას ხელი
ეშლება არა გამქირავებლის, არამედ დამქირავებლის მიზეზით. იმისთვის, რომ დამქირავებელს ნივთის ნაკლის გამო
ქირის შემცირების უფლება წარმოეშვას უნდა არსებობდეს შემდეგი წინაპირობები: 1.ნაკლი უნდა იყოს
მნიშვნელოვანი; 2.ნაკლი უნდა ამცირებდეს ნივთის ვარგისიანობას; 3. ნაკლი ხელშეკრულების დადებისას
დამქირავებლისთვის ცნობილი არ უნდა იყოს. უმნიშვნელო ნაკლი მხედველობაში არ მიიღება. საცხოვრებელი
სადგომის დამქირავებლისთვის აშკარად საზიანო ქირავნობის ხელშეკრულება ბათილია.
თუ ნაკლი, რომელიც ნივთის ვარგისიანობას ამცირებს, ხელშეკრულების დადების მომენტისათვის არსებობს ან
შემდგომში აღმოჩნდება იმ გარემოებათა გამო, რაზედაც გამქირავებელი პასუხს აგებს, ან, თუ გამქირავებელი ნაკლის
გამოსწორებას დააყოვნებს, დამქირავებელს შეუძლია მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება ისე, რომ არ ეკარგება ქირის
შემცირების მოთხოვნის უფლება. თუ გამქირავებელი აყოვნებს ნივთის ნაკლის გამოსწორებას, დამქირავებელს
შეუძლია თვითონ აღმოფხვრას იგი და მოითხოვოს ხარჯების ანაზღაურება. თუ ხელშეკრულების დადებისას
დამქირავებლისთვის ცნობილია ნივთის ნაკლი და იგი არ განაცხადებს პრეტენზიას ამის გამო, მაშინ მას არ
წარმოეშობა ნივთის ნაკლის გამო ქირის შემცირების მოთხოვნის უფლება. ბათილია შეთანხმება, რომლითაც
გამქირავებელი გაქირავებული ნივთის ნაკლისათვის პასუხისმგებლობისაგან თავისუფლდება ან იგი ეზღუდება,
თუკი გამქირავებელმა ნაკლი განზრახ დამალა.
სადგომის დამქირავებელმა უნდა ითმინოს ქირავნობის ნივთის მიმართ გატარებული ზემოქმედებანი, რომლებიც
აუცილებელია გაქირავებული საცხოვრებელი სადგომის ან შენობის შესანახად. გამქირავებელმა ამ ღონისძიებების
შესახებ, თუ ეს შესაძლებელია, უნდა შეატყობინოს დამქირავებელს და არ დაუშვას ისეთი მოქმედებები, რომლებიც
აუცილებლობით არ არის გამოწვეული.
თუ დაქირავებული ნივთი მთლიანად ან ნაწილობრივ გადაეცემა დამქირავებელს დაგვიანებით, ან, თუ შემდგომში
მას წაერთვა სარგებლობის უფლება, მაშინ დამქირავებელს შეუძლია უარი თქვას ხელშეკრულებაზე იმ ვადის დაცვის
გარეშე, რაც გათვალისწინებულია ხელშეკრულების მოშლისათვის. უარი ხელშეკრულებაზე დაიშვება მხოლოდ
მაშინ, თუ გამქირავებელი დამქირავებლის მიერ განსაზღვრულ ვადაში არ აღკვეთს სარგებლობისათვის ხელშემშლელ
გარემოებებს. ვადის განსაზღვრა არ არის საჭირო, თუ იმ გარემოებათა შედეგად, რომლებიც ხელშეკრულებაზე უარის
თქმის საფუძველს იძლევიან, დამქირავებელმა დაკარგა ინტერესი ამ ხელშეკრულებისადმი. საცხოვრებელი
სადგომის ქირავნობისას შეთანხმება, რომელიც კრძალავს ან ზღუდავს ამ მუხლის პირველი ნაწილით
გათვალისწინებულ ხელშეკრულების მოშლის უფლებას, ბათილია.
თუ საცხოვრებელი ან ადამიანთა სამყოფლად გათვალისწინებული სხვა სადგომი ისეთ მდგომარეობაშია, რომ მისი
გამოყენება მნიშვნელოვან საფრთხეს უქმნის მათ ჯანმრთელობას, დამქირავებელს შეუძლია მოშალოს ქირავნობის
ხელშეკრულება ვადის დაცვის გარეშე. ეს უფლება დამქირავებელს აქვს მაშინაც, თუ ხელშეკრულების დადებისას მან
იცოდა საფრთხის თაობაზე, მაგრამ არ განუცხადებია პრეტენზია.
თუ გაქირავებულ ნივთს აღმოაჩნდება ნაკლი, ან წინასწარ გაუთვალისწინებელი საფრთხისაგან ნივთის დასაცავად
საჭირო იქნება აუცილებელი ზომების მიღება, მაშინ დამქირავებელმა ამის შესახებ დაუყოვნებლივ უნდა აცნობოს
გამქირავებელს. იგივე წესი გამოიყენება იმ შემთხვევაშიც, თუ მესამე პირი განაცხადებს თავის უფლებებს ნივთზე.
გაქირავებულ ნივთზე არსებული უფლებრივი ტვირთის მატარებელია გამქირავებელი.
გამქირავებელი ვალდებულია დამქირავებელს აუნაზღაუროს ნივთზე გაწეული აუცილებელი ხარჯები. სხვა
ხარჯების ანაზღაურების ვალდებულება განისაზღვრება დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების წესების
შესაბამისად.
დამქირავებელი უფლებამოსილია დაიტოვოს ის, რითაც მან დაქირავებული ნივთი აღჭურვა. საცხოვრებელი
სადგომის გამქირავებელს შეუძლია აღნიშნული უფლების განხორციელება შეცვალოს შესაბამისი კომპენსაციით,
გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა დამქირავებელი, პატივსადები საფუძვლიდან გამომდინარე, არ ეთანხმება
გამქირავებელს.
გაქირავებული ნივთის ცვლილებების ან გაუარესებისათვის, რაც გამოწვეულია ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული სარგებლობით, დამქირავებელი პასუხს არ აგებს.
მიმდინარე რემონტის ჩატარება, ჩვეულებრივ, ევალება დამქირავებელს. მას არა აქვს საცხოვრებელი სადგომის
გადაკეთების ან რეკონსტრუქციის უფლება გამქირავებლის თანხმობის გარეშე. დამქირავებელი მოვალეა ეს
სამუშაოები შეასრულოს საკუთარი ხარჯებით. გამქირავებელს შეუძლია მოითხოვოს იმ ზიანის ანაზღაურება,
რომელიც გამოწვეულია დამქირავებლის მიერ ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული მოვალეობის
შეუსრულებლობით. კაპიტალური რემონტის ჩატარების ვალდებულება დამქირავებელს არ აკისრია. კანონით არ არის
განსაზღვრული თუ რა ითვლება კაპიტალურ და მიმდინარე რემონტად, ეს საკითხი სასამართლომ ყოველი
კონკრეტული გარემოებებიდან გამომდინარე უნდა დაადგინოს.
დამქირავებელს არა აქვს უფლება, გაქირავებული ნივთი გამქირავებლის თანხმობის გარეშე გადასცეს მესამე პირს
(ქვექირავნობა). მესამე პირებად არ მიიჩნევიან დამქირავებლის ოჯახის წევრები. დამქირავებელს ნივთი გადაეცემა
სარგებლობაში, დამქირავებლის მიერ ნივთის გადაცემა მესამე პირისათვის კი ეწინააღმდეგება სარგებლობის ცნებას
და განკარგვას ნიშნავს. თუმცა ამ წესიდან არის ის გამონაკლისი, რომ დამქირავებელს შეუძლია მხოლოდ
გამქირავებლის თანხმობით დაქირავებული ნივთი სხვა პირს გადასცეს სარგებლობაში. ქვექირავნობის
ხელშეკრულებით დამქირავებელი ქვემოქირავნეს დაქირავებულ ნივთს ან მის ნაწილს გადასცემს დროებით
სარგებლობაში სასყიდლით. ძირითადი ხელშეკრულების გამქირავებელ არავითარ სამართლებრივ კავშირში არ
იმყოფება ქვემოქირავნესთან. ქვექირავნობა იზიარებს ძირითდი ხელშეკრულების ბედს, თუ ძირითადი
ხელშეკრულება ბათილი იქნება, ქვექირავნობაც ბათილი იქნება. ქირავნობის ხელშეკრულების ვადამდე შეწყვეტა
ნებისმიერ შემთხვევაში იწვევს მის საფუძველზე დადებული ქვექირავნობის ხელშეკრულების შეწყვეტასაც.
ქვექირავნობის ხელშეკრულება არ შეიძლება დაიდოს იმაზე მეტი ვადით, ვიდრე დადებულია ძირითადი
ხელშეკრულება. ქვემოქირავნე არ შეიძლება ფლობდეს იმაზე მეტ უფლებას, ვიდრე დამქირავებელი. ეს მოსაზრება
გამომდინარეობს საერთოსამართლებრივი პრინციპიდან, რომლის თანახმადაც, არავის შეუძლია გადასცეს სხვას
იმაზე მეტი უფლება, ვიდრე თავად აქვს. გამქირავებელს არ შეუძლია უარი თქვას საცხოვრებელი სადგომის
ქვექირავნობაზე, თუ საპატიო მიზეზის არსებობისას დამქირავებელს სურს მიაქირაოს მესამე პირს დაქირავებული
საცხოვრებელი სადგომი მთლიანად ან მისი ნაწილი. ეს წესი არ გამოიყენება მაშინ, თუ გამქირავებლისათვის
ქვემოქირავნე წარმოადგენს მისთვის არასასურველ პიროვნებას, ან საცხოვრებელი სადგომი ზედმეტად
გადაიტვირთა, ან თუ სხვა მიზეზების გამო გამქირავებლისათვის მიუღებელია ქვექირავნობა. თუ ქვექირავნობა
მიზნად ისახავს ქირავნობის ხელშეკრულების მოშლის გარანტიებისათვის გვერდის ავლას, მაშინ ქირავნობის
ურთიერთობის დასრულებისას გამქირავებელი თავის თავზე იღებს იმ უფლებებსა და მოვალეობებს, რომლებიც
არსებობდა დამქირავებელსა და ქვემოქირავნეს შორის
თუ საცხოვრებელი სადგომის ქირავნობის ხელშეკრულებით დამქირავებელს ეკისრება ვალდებულების
უზრუნველყოფის საშუალების წარდგენა, მაშინ უზრუნველყოფის თანხა არ უნდა აღემატებოდეს ერთი თვის ქირის
სამმაგ ოდენობას. თუ ფულადი თანხა წინასწარ არის გადასახდელი, მაშინ დამქირავებელი უფლებამოსილია
გადაიხადოს იგი ყოველთვიურად თანაბარ ნაწილებად სამი თვის განმავლობაში. წინასწარ გადახდილ
უზრუნველყოფას უნდა დაერიცხოს კანონით დადგენილი პროცენტები და ქირავნობის ურთიერთობის დამთავრების
შემდეგ დაუბრუნდეს დამქირავებელს პროცენტებთან ერთად. დამქირავებლის საზიანოდ დადებული სხვაგვარი
შეთანხმება ბათილია.
ქირა გადახდილ უნდა იქნეს ქირავნობის ხელშეკრულების ვადის დამთავრებისას. თუ ქირის გადახდა დროის
მონაკვეთებით განისაზღვრება, მაშინ იგი გადახდილ უნდა იქნეს დროის ამ მონაკვეთების გასვლის შემდეგ.
დამატებითი ხარჯების გადახდა მხოლოდ მაშინ არის სავალდებულო, თუ ამის თაობაზე მხარეთა შორის არსებობს
შეთანხმება.
საცხოვრებელი სადგომის დამქირავებელი უფლებამოსილია ქირავნობის ხელშეკრულება ვადამდე მოშალოს, თუ
იგი ერთი თვით ადრე გააფრთხილებს ამის შესახებ გამქირავებელს და შესთავაზებს მას გადახდისუნარიან და
მისაღებ დამქირავებელს, რომელიც თანახმაა ქირავნობის დარჩენილ დროში იყოს დამქირავებელი.
გამქირავებელს შეუძლია ხელშეკრულება მოშალოს ვადამდე, თუ დამქირავებელი, გამქირავებლის გაფრთხილების
მიუხედავად, გაქირავებულ ნივთს მნიშვნელოვნად აზიანებს ან ქმნის მნიშვნელოვანი დაზიანების რეალურ
საშიშროებას. გამქირავებელს შეუძლია ხელშეკრულება მოშალოს ვადამდე, თუ დამქირავებელმა ქირა არ გადაიხადა
სამი თვის განმავლობაში.
ქირავნობის ურთიერთობა შეწყდება ხელშეკრულების ვადის გასვლის შემდეგ. თუ დამქირავებელი სარგებლობს
ნივთით ხელშეკრულების ვადის გასვლის შემდეგაც და გამქირავებელი ამაზე არ ედავება, მაშინ ხელშეკრულება
განახლდება განუსაზღვრელი ვადით. თუ ქირავნობის ხელშეკრულების ვადა არ არის განსაზღვრული, ქირავნობის
ურთიერთობა შეწყდება ხელშეკრულების მოშლის შესახებ განცხადების გაკეთებით.
თუ საცხოვრებელი სადგომის ქირავნობის ხელშეკრულება განსაზღვრული ვადით არის დადებული, მაშინ
დამქირავებელს შეუძლია არა უგვიანეს ორი თვისა ქირავნობის ურთიერთობის შეწყვეტამდე წერილობითი
განცხადებით მოითხოვოს ქირავნობის ხელშეკრულების გაგრძელება განუსაზღვრელი ვადით, თუკი გამქირავებელი
ამის თანხმობას განაცხადებს.
ქირავნობის ხელშეკრულების მოშლის ვადა შეადგენს სამ თვეს, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა საქმის
გარემოებებიდან ან მხარეთა შეთანხმებიდან სხვა რამ არ გამომდინარეობს.
საცხოვრებელი სადგომის ქირავნობის ხელშეკრულების შეწყვეტა გამქირავებელს შეუძლია მხოლოდ პატივსადები
მიზეზების არსებობისას.
პატივსადებია მიზეზი, თუ:
ა) დამქირავებელმა თავისი სახელშეკრულებო ვალდებულებები ბრალეულად მნიშვნელოვნად დაარღვია;
ბ)გამქირავებელს საცხოვრებელი სადგომი სჭირდება უშუალოდ თვითონ ან ახლო ნათესავებისათვის;
გ)დამქირავებელი უარს ამბობს გადაიხადოს გამქირავებლის მიერ შემოთავაზებული გაზრდილი ქირა, რომელიც
შეესაბამება ბაზარზე არსებულ ბინის ქირას;
დ)დამქირავებელმა გამქირავებლის მიმართ ჩაიდინა ისეთი მართლსაწინააღმდეგო ან ამორალური მოქმედება,
რომელიც შეუძლებელს ხდის მათ შორის ურთიერთობის შემდგომ გაგრძელებას.
თუ ქირავნობის საგანს შეადგენს ავეჯით გაწყობილი ბინა, მაშინ გამქირავებელს ყოველთვის შეუძლია
ხელშეკრულების მოშლის ვადის დაცვით მოშალოს ქირავნობის ხელშეკრულება.
საცხოვრებელი სადგომის ქირავნობის ხელშეკრულების შეწყვეტა წერილობით უნდა გაფორმდეს.
ნივთის ქირავნობის ხელშეკრულების შეწყვეტისას დამქირავებელი მოვალეა დაუბრუნოს გამქირავებელს ნივთი იმ
მდგომარეობაში, რომელშიც მისგან მიიღო, ნორმალური ცვეთის გათვალისწინებით, ან იმ მდგომარეობაში, რაც
ხელშეკრულებით იყო განსაზღვრული.
მიწის ნაკვეთის დამქირავებელს არა აქვს მისი დაკავების უფლება თავისი მოთხოვნების დაკმაყოფილების მიზნით.
თუ დამქირავებელმა ნივთი სარგებლობისათვის მესამე პირს გადასცა, გამქირავებელს შეუძლია ქირავნობის
ხელშეკრულების შეწყვეტის შემდეგ მესამე პირს მოსთხოვოს ნივთის უკან დაბრუნება.
თუ დამქირავებელი ქირავნობის ურთიერთობის დამთავრების შემდეგ უკან არ აბრუნებს გაქირავებულ ნივთს,
მაშინ გამქირავებელს უფლება აქვს მოითხოვოს დაყოვნების განმავლობაში დადგენილი ქირის გადახდა, როგორც
ზიანის ანაზღაურება. ბათილია შეთანხმება, რომლითაც დამქირავებელს ეკისრება ზიანის ანაზღაურება იმაზე მეტი
ოდენობით, ვიდრე მიყენებული იყო.
ქირავნობის ურთიერთობებიდან გამომდინარე მოთხოვნების უზრუნველსაყოფად მიწის ნაკვეთის, სახლის ან
ბინის გამქირავებელს აქვს გირავნობის უფლება დამქირავებლის მიერ იქ შეტანილ ნივთებზე. გირავნობის უფლება
ძალას კარგავს დაქირავებული ფართობიდან ნივთების მოცილებასთან ერთად, თუკი ეს განხორციელდება
ჩვეულებრივი ცხოვრებისეული ურთიერთობების შესაბამისად.
მიწის ნაკვეთის ქირავნობის ხელშეკრულება ერთ წელზე მეტი ვადით უნდა გაფორმდეს წერილობით. ფორმის
დაუცველობის შემთხვევაში ივარაუდება, რომ ხელშეკრულება განუსაზღვრელი ვადით არის დადებული.
ხელშეკრულების შეწყვეტა დასაშვებია მხოლოდ ქირავნობის პირველი წლის დამთავრების შემდეგ.
თუ ქირავნობის ხელშეკრულება ათ წელზე მეტი ვადით დაიდო, ათი წლის შემდეგ თითოეულ მხარეს შეუძლია
მოშალოს ქირავნობის ხელშეკრულება 3 თვის ვადაში.
თუ ქირავნობის ხელშეკრულება დადებულია საცხოვრებელ სადგომზე და იქ დამქირავებელი თავის ოჯახის
წევრებთან ერთად წარმართავს ერთიან საოჯახო მეურნეობას, დამქირავებლის გარდაცვალების შემთხვევაში მისი
ოჯახის წევრები სამართლებრივ ურთიერთობაში შედიან გამქირავებელთან. მათ უფლება აქვთ ქირავნობის
ხელშეკრულება მოშალონ კანონით დადგენილ ვადაში.
თუ გამქირავებელი გაქირავებულ ნივთს მესამე პირზე გაასხვისებს დამქირავებლისათვის მისი გადაცემის შემდეგ,
შემძენი იკავებს გამქირავებლის ადგილს და მასზე გადადის ქირავნობის ურთიერთობიდან გამომდინარე უფლებები
და მოვალეობები.
გაქირავებული ნივთის შეცვლის ან გაუარესების გამო გამქირავებელს უფლება აქვს მოითხოვოს ზიანის
ანაზღაურება, ხოლო დამქირავებელს უფლება აქვს წაუყენოს მას პრეტენზია გაწეული ხარჯების ანაზღაურების
თაობაზე ექვსი თვის განმავლობაში. ზიანის ანაზღაურების გამო გამქირავებლის მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადის
დენა იწყება გაქირავებული ნივთის დაბრუნების მომენტიდან, ხოლო დამქირავებლის მოთხოვნის ხანდაზმულობის
ვადისა – ქირავნობის ხელშეკრულების შეწყვეტის მომენტიდან.
როცა განქორწინებისას მეუღლეები ვერ შეთანხმდებიან იმაზე, თუ რომელმა უნდა იცხოვროს დაქირავებულ
ბინაში, დავას წყვეტს სასამართლო. სასამართლოსათვის მნიშვნელობა არა აქვს, თუ რომელი მეუღლეა
დამქირავებელი. თუ სასამართლო ცნობს იმ მეუღლის უფლებას ბინაზე, რომელიც არ არის დამქირავებელი, მაშინ ეს
მეუღლე ხდება ქირავნობის ურთიერთობის მონაწილე.
დამქირავებელს უფლება აქვს დაიცვას თავისი მფლობელობა ყოველი დამრღვევისაგან, მათ შორის,
მესაკუთრისაგანაც.

ლიზინგი
ლიზინგის ხელშეკრულება, როგორც ეკონომიკაში ფულადი სახსრების ინვესტირების ახალი ფორმა, წარმოიშვა
მე-19 საუკუნეში ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ხოლო დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში მე-20 საუკუნის შუახანებში.
ლიზინგი, ლიიზ ინგლისური სიტყვაა და ნიშნავს ქონების დროებით გადაცემას.
ლიზინგის ფართოდ გამოყენება აშშსა და დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში გამოიწვია სარკინგზო ტრანსპორტის
განვითარებამ. საფინანსო კომპანიებმა მიმღები ორგანიზაციების თხოვნით დაიწყეს სატრანსპორტო საშუალებათა და
სხვა საჭირო მოწყობილობათა შეძენა მწარმოებლებისგან, შემდგომში მათთვის ამ ქონების იჯარით გადაცემის
მიზნით, სწორედ ამ პერიოდში წარმოიშვა პირველი სალიზინგო კომპანიები, რომლებშიც მონაწილეობას იღებდნენ
აშშ-ს კომერციული ბანკები. ანალოგიური პროცესი განვითარდა დასავლეთ ევროპასა და იაპონიაში.
ქვეყნების უმეტესობაში ლიზინგს განიხილავენ, როგორციჯარის ხელშეკრულების ნაირსახეობას.
სსკ-მ აღიარა ლიზინგის კლასიკური ფორმა. ლიზინგის ხელშეკრულებით ლიზინგის გამცემი (სალიზინგო
კომპანია) ვალდებულია ლიზინგის მიმღებს სარგებლობაში გადასცეს განსაზღვრული ქონება ხელშეკრულებით
დათქმული ვადით ისე, რომ ინარჩუნებს ამ ქონებაზე საკუთრების უფლებას.
ლიზინგის ხელშეკრულების მხარეებად გამოდიან ქონების მესაკუთრე ლიზინგის გამცემი (სალიზინგო კომპანია)
და ლიზინგის მიმღები, რომელსაც ქონება გადაეცემა დროებით სარგებლობაში. ლიზინგის გამცემად შეიძლება
გამოვიდეს ნებისმიერი კომერციული იურიდიული პირი, ნებისმიერი ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმით.
უფრო ხშირად ლიზინგის გამცემად გამოდიან სალიზინგო კომპანიები. სალიზინგო კომპანია წარმოადგენს
კომერციულ ორგანიზაციას, რომელიც იქმნება სააქციო საზოგადოების ან სხვა ორგანიზაციულ-სამართლებრივი
ფორმით . სალიზინგო კომპანიებში როგორც წესი, მონაწილეობენ სხვადასხვა კომერციული ბანკები.
ლიზინგის ხელშეკრულებით ლიზინგის გამცემი ვალდებულია დაამზადოს ან შეიძინოს განსაზღვრული ქონება და
გადასცეს მიმღებს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვადით.
ლიზინგის ხელშეკრულების საგნის საკითხს სხვადასხვა ქვეყნის კანონმდებლობა სხვადასხვაგვარად აწესრიგებს.
სსკ-ით ლიზინგის ხელშეკრულების საგანი შეზღუდული არ არის, რაც იძლევა საშუალებას ლიზინგის
ხელშეკრულებით გაცემულ იქნეს ნებისმიერი ქონება, რისი ფლობა, რადგებლობა და განკარგვა შეუძლიათ ფიზიკურ
და იურიდიულ პირებს და რომელთა შეძენაც შეიძლება შეუზღუდავად. ლიზინგის საგანი არ შეიძლება იყოს ფული,
ფასიანი ქაღალდი, წილი ან პაი სამეწარმეო საზოგადოებაში.
პირდაპირი ლიზინგის დროს დამამზადებელ-გამსაღებელი საწარმო ლიზინგის მიმღებს შუამავლის გარეშე
გადასცემს სარგებლობაში ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ ქონებას. მიმწოდებელი შეიძლება იმავდროულად
იყოს ლიზინგის გამცემი, თუ მიმწოდებლის ჩვეულებრივ ი საქმიანობა არის ქონების მიწოდება ან ქონების
ლიზინგით გაცემა . ქონება შეიძლება შეძენილ იქნეს ასევე ლიზინგის მიმღებისგან. არაპირდაპირი ლიზინგის დროს
ხდება ქონების გადაცემა შუამავლის მეშვეობით. შუამავლად გამოდის სალიზინგო კომპანია , რომელიც მწარმოებელი
ფირმისგან შეისყიდის ლიზინგის მიმღებისთვის საჭირო ქონებას და გადასცემს მას.
ლიზინგის მიმღებს ლიზინგის ხელშეკრულებით შეიძლება დაეკისროს ვალდებულება ან მიენიჭოს უფლება ,
ხელშეკრულების ვადის გასვლის შემდეგ იყიდოს ლიზნგის საგანი ან დაიქირავოს იგი, თუკი ხელშეკრულების
საგანი სრული ამორტიზაციით არ მთავრდება. ამდენად, კანონმდებელი ლიზინგის საგანზე ითვალისწინებს ოფციას.
ლიზინგის პერიოდში ლიზინგის მიმღები ვალდებულია გადაიხადოს საზღაური დადგენილი პერიოდულობით,
იმ პირობით, რომ :
ა) ლიზინგის მიმღები განსაზღვრავს ქონებას და ირჩევს მიმწოდებელს, რომლისგანაც ხდება ქონების შესყიდვა ან მისი
სხვაგვარად მიღება;
ბ) ლიზინგის გამცემი ქონებას იძენს ლიზინგით გასაცემად და მიმწოდებლისთვის ეს ფაქტი ცნობილია .
ლიზინგის გამცემსა და მიმწოდებელს შორის არსებული ხელშეკრულებით განსაზღვრული მიმწოდებლის
ვალდებულებები არსებობს ლიზინგის მიმღების წინაშეც, თუმცა მიმწოდებელი არ არის პასუხისმგებელი
ერთდროულად ლიზინგის გამცემისა და ლიზინგის მიმღების მიმართ ერთსა და იმავე ზიანზე. ლიზინგის გამცემი
ვალდებულია მოთხოვნისთანავე დაუთმოს ლიზინგის მიმღებს თავისი უფლებები, რომლებიც უკავშირდება
მიმწოდებელთან დადებული ხელშეკრულების შესრულების მოთხოვნას. მიმწოდებელთან დადებულ
ხელშეკრულებაში ცვლილებების შეტანა, რომლებიც გავლენას ახდენს ლიზინგის მიმღების უფლებებზე, დასაშვებია
მხოლოდ ლიზინგის მიმღების თანხმობით. ამ დებულებების საწინააღმდეგო მხარეთა შეთანხმება ბათილია.
ლიზინგის მიმღებს არ აქვს უფლება, შეთანხმდეს მიმწოდებელთან დადებული ხელშეკრულების შეცვლაზე,
შეწყვეტაზე ან მოშლაზე ლიზინგის გამცემის თანხმობის გარეშე.
ლიზინგის საგანი ცალკე უფლების ობიექტია იმ შემთხვევაშიც, თუ ის გახდება სხვა ნივთის ან არამატერიალური
ქონებრივი სიკეთის არსებითი შემადგენელი ნაწილი. ლიზინგის საგნის შემძენი იკავებს ლიზინგის გამცემის ადგილს
და მასზე გადადის ლიზინგის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე უფლებები და მოვალეობები.
ლიზინგის ხელშეკრულებით არც ერთ მხარეს არ აქვს უფლება, უარი თქვას ვალდებულების შესრულებაზე იმ
მიზეზით, რომ მეორე მხარე არ ასრულებს თავის ვალდებულებას, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ლიზინგის
მიმღების მფლობელობის უფლება იზღუდება.
ქონება მიიღება ლიზინგის მიმღების მიერ ლიზინგის გამცემისთვის ან მიმწოდებლისთვის იმის დადასტურებით,
რომ ქონება შეესაბამება მიმწოდებელთან დადებული ხელშეკრულების პირობებს, ან როდესაც ლიზინგის მიმღები არ
აცხადებს ქონებაზე უარს მას შემდეგ, რაც მისი შემოწმების გონივრული შესაძლებლობა ჰქონდა, ან როცა ლიზინგის
მიმღები იწყებს ქონებით სარგებლობას. ქონების მიღების შემდეგ ლიზინგის მიმღები უფლებამოსილია
მიმწოდებლისგან მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება, თუ ქონება არ შეესაბამება მიმწოდებელთან დადებული
ხელშეკრულების პირობებს. ქონების მიღების შემდეგ ლიზინგის მიმღებზე გადადის ქონების დაღუპვის ან
დაზიანების რისკი.
თუ ქონება ლიზინგის მიმღებს არ მიეწოდა, მიეწოდა ვადაგადაცილებით ან ის არ შეესაბამება ლიზინგის
ხელშეკრულების პირობებს, ლიზინგის მიმღებს უფლება აქვს, არ მიიღოს ქონება და მიმწოდებლისგან მოითხოვოს
იმგვარი ქონება, რომელიც ხელშეკრულების პირობების შესაბამისი იქნება, ან/და მოითხოვოს მისგან ზიანის
ანაზღაურება. ქონების მიწოდების პირობების დარღვევისას ქონების დაღუპვის ან დაზიანების რისკი რჩება
მიმწოდებელზე.
მიმწოდებელი პასუხისმგებელია, რომ ქონება იქნება ლიზინგის ხელშეკრულებით განსაზღვრულ მდგომარეობაში
და გამოდგება იმ სარგებლობისთვის, რომლისთვისაც, ჩვეულებრივ, გამიზნულია ასეთი ქონება. ლიზინგის მიმღები
პასუხისმგებელია იმ ზიანზე, რომელიც გამოწვეულია ქონების იმ აღწერილობასთან შესაბამისობით, რომელიც მან
მიაწოდა ლიზინგის გამცემს ან მიმწოდებელს.
ლიზინგის მიმღებმა სათანადოდ უნდა მოუაროს ლიზინგის საგანს, უნდა გამოიყენოს ის მიზნობრივად, იმ
დანიშნულებით, რომლითაც, ჩვეულებრივ, ამ ქონებას იყენებენ, და უნდა შეინარჩუნოს ის ისეთივე მდგომარეობაში,
როგორშიც ჩაიბარა, ნორმალური ცვეთის გათვალისწინებით. თუ ლიზინგის ხელშეკრულება განსაზღვრავს
ლიზინგის საგნის სათანადო მოხმარების ვალდებულებას ანდა მწარმოებელი ან მიმწოდებელი ადგენს ქონების
მოხმარების წესებს, ლიზინგის მიმღების ლიზინგის საგნის სათანადო მოხმარების ვალდებულებასთან ან ქონების
მოხმარების წესებთან შესაბამისობა ჩაითვლება ამ მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული ლიზინგის მიმღების
ვალდებულების შესრულებად. ლიზინგის ხელშეკრულების ვადის გასვლისას ან ვადაზე ადრე შეწყვეტისას
ლიზინგის მიმღები, თუ ის არ იყენებს ქონებას ან არ აქვს უფლება, შეიძინოს ქონება ან ლიზინგით დაიტოვოს ის
დამატებითი ვადით, ვალდებულია ქონება დაუბრუნოს ლიზინგის გამცემს ამ მუხლის პირველი ნაწილით
განსაზღვრულ მდგომარეობაში.
ლიზინგის გამცემს შეუძლია მოშალოს ლიზინგის ხელშეკრულება, თუ ლიზინგის მიმღები არსებითად არღვევს
თავის ვალდებულებებს. ლიზინგის მიმღებს არ აქვს უფლება, მოშალოს ლიზინგის ხელშეკრულება მას შემდეგ, რაც
ლიზინგის საგანს მიიღებს, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ის ვეღარ ახორციელებს მფლობელობას ლიზინგის
საგანზე ან მფლობელობის უფლება შეიზღუდა იმ პირის მიერ, რომელსაც უპირატესი უფლება აქვს ქონებაზე, თუკი
ეს უფლება ან პრეტენზიები გამომდინარეობს ლიზინგის გამცემის ბრალეული ქმედებიდან. ყველა სხვა შემთხვევაში,
როდესაც ლიზინგის გამცემი არსებითად არღვევს თავის ვალდებულებებს, ლიზინგის მიმღები უფლებამოსილია
მოითხოვოს მხოლოდ ზიანის ანაზღაურება და არა ლიზინგის ხელშეკრულების მოშლა.
ლიზინგის ხელშეკრულების ვადის გასვლისას ან ვადაზე ადრე შეწყვეტისას ლიზინგის გამცემს უფლება აქვს,
ქონება დაიბრუნოს მფლობელობაში და განკარგოს იგი. ლიზინგის მიმღებს უფლება აქვს, მოსთხოვოს ლიზინგის
გამცემს მისი მოქმედებით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურება, თუ ლიზინგის გამცემი ქონებას მფლობელობაში
დაიბრუნებს ლიზინგის მიმღების მფლობელობის არამართლზომიერი ხელშეშლის გზით, ან თუ ლიზინგის გამცემს
არ დაუწესებია დამატებითი ვადა სსკ-ის 405-ე მუხლიდ პირველი ნაწილის შესაბამისად, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა
ასეთი ვადის დაწესება 405-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად არ არის საჭირო. ამასთანავე, ლიზინგის მიმღებს არ
აქვს უფლება, მოითხოვოს ლიზინგის საგანზე მფლობელობის აღდგენა.

იჯარა
იჯარის ხელშეკრულება არის ორმხრივი, სასყიდლიანი და კონსნენსუალური ხელშეკრულება, რომლის
საფუძველზედაც ხდება როგორც მოძრავი, ისე უძრავი ქონების გადაცემა. იჯარით შეიძლება გადაეცეს
მოუხმარებადი ქონება, რომელიც გამოყენების შემდეგ არ კარგავს თავის ღირებულებასა და შესაბამის თვისებებს.
კანონმდებლობით შეიძლება დადგინდეს იმ ქონების ნუსხა, რომელთა იჯარით გადაცემა შეიზღუდება. ძირითადად
ასეთი შეიძლება იყოს სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებული განსაკუთრებული მნიშვნელობის ქონება.
ქონების იჯარით გამცემი პირი არის მეიჯარე, რომელიც შეიძლება იყოს ქონების მესაკუთრე ან მესაკუთრისაგან
უფლებამოსილი პირი. მეიჯარე შეიძლება იყოს როგორც ფიზიკური, ისე იურიდიული პირი, ასევე სახელმწიფო.
მოიჯარეს ქონება გადაეცემა დროებით სარგებლობაში. სარგებლობის ვადა განისაზღვრება მხარეთა შეთანხმებით,
ის უნდა მიეთითოს ხელშეკრულებაში, წინააღმდეგ შემთხვევაში, იჯარის ხელშეკრულება ჩაითლება განუსაზღვრელი
ვადით დადებულად.
მეიჯარე ვალდებულია მოიჯარეს გადასცეს საიჯარო ქონება ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ
მდგომარეობაში , რათა შეიძლებოდეს მისი დანიშნულებით გამოყენება და იჯარის მთელი დროის განმავლობაში
უზრუნველყოს მისი ასეთ მდგომარეობაში შენახვა, რისთვისაც უნდა შეასრულოს კანონითა და ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული მოვალეობები (მაგალითად, კაპიტალური რემონტის ჩატარება, ინვენტარის განახლება და ა.შ),
რათა საიჯარო ქონება ყოველთვის იმყოფებოდეს ვარგის მდგომარეობაში და მოიჯარეს, მისი სწორად გამოყენების
შედეგად, ჰქონდეს შემოსავლის მიღების შესაძლებლობა. ეს გულისხმობს იმ შემოსავლის მიღების შესაძლებლობას,
რომელიც საიჯარო ქონების მიზნობრივად გამოყენების შედეგად არის შესაძლებელი.
მეიჯარე იჯარით გადაცემული ქონების ნაკლისთვის პასუხს აგებს ზოგადი ნორმების შესაბამისად, კერძოდ
ვალდებული იქნება გამოასწოროს ნაკლი, ან შეცვალოს იგი ახალი ქონებით, აუნაზღაუროს მოიჯარეს ნაკლის
გამოსწორებისთვის გამოწვეული ხარჯები, აუნაზღაუროს ნაკლიანი ქონებით გამოწვეული ზიანი და ა.შ, თუ მათ
შორის ხელშეკრულებით სხვა რამ არ იქნება გათვალისწინებული. მეიჯარეს არ დაეკისრება პასუხისმგებლობა, თუ
ნაკლის შესახებ მოიჯარისთვის ცნობილი იყო ხელშეკრულების დადების ან ქონების გადაცემის მომენტისათვის და
ამის შესახებ მას პრეტენზია არ განუცხადებია, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ მოიჯარეს ჩვეულებრივი დათვალიერებით
არ შეუმჩნევია და არც შეეძლო ამ ნაკლის შემჩნევა. საიჯარო ქონება უნდა იყოს აგრეთვე უფლებრივად უნაკლო. თუ
იგი დატვირთულია მესამე პირის უფლებებით, მეიჯარე ვალდებულია ამის შესახებ შეატყობინოს მოიჯარეს.
წინააღმდეგ შემთხვევაში, მოიჯარეს უფლება აქვს შეწყვიტოს იჯარის ხელშეკრულება და მოითხოვოს ზიანის
ანაზღაურება.
მოიჯარის ძირითადი მოვალეობაა დროულად შეიტანოს საიჯარო ქირა დათქმული ოდენობით. იჯარის ქირის
განსაზღვრა იჯარის ხელშეკრულების არსებითი პირობაა. იჯარის ქირა შეიძლება გადახდილ იქნეს როგორც ქირით,
ისე ნატურით, მათ შორის საიჯარო საქმიანობის შედეგად მიღებული პროდუქციის ნაწილით, დაშვებულია სხვა
სახეებიც, მაგალითად შერეული სახით და ა.შ.
იჯარის ქირის ოდენობა მხარეთა ურთიერთშეთანხმებით შეიძლება განისაზღვროს სხვადასხვა ვარიანტით.
ვინაიდან იჯარით გადაცემული ქონება შეიძლება წარმოადგენდეს მოძრავი და უძრავი ნივთების ერთობლიობას, ან
რამოდენიმე მოძრავ ნივთს, ან რამოდენიმე უძრავ ნივთს, ან მეურნეობას და ა.შ. იჯარის ქირის გამოთვლაც შეიძლება
მოხდეს იჯარით გადაცემულ მთელ ქონებაზე ერთად, ან ნაწილ-ნაწილ თითოეულ ნივთზე ცალ-ცალკე. იჯარის
ქირის გამოთვლა მოხდება მხარეთა შეთანხმებით ან კანონით დადგენილი წესით.
იჯარის ქირის გადახდის ვადა დგინდება მხარეთა შეთანხმებით, მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ მის პერიოდულ
გადახდაზე, მაგალითად: ყოველი საიჯარო წლის ბოლოს, ან ყოველ მეექვსე თვეს მა ა.შ. იჯარის ქირის დადგენილი
ვადის დარღვევის შემთხვევაში მოიჯარეს დაეკისრება კანონითა და ხელშეკრულებით გათვალსწინებული
პასუხისმგებლობა.
თუ დათქმულია იჯარის ქირის პერიოდულად გადახდის ვადები და მოიჯარე ზედიზედ სამჯერ არ გადაიხდის
დათქმულ ქირას, მაშინ მეიჯარეს წინასწარი წერილობითი გაფრთხილების შემდეგ, უფლება აქვს მოშალოს იჯარის
ხელშეკრულება, თუ მხარეები ხელშეკრულებით სხვა ვადებზე არ იქნებიან შეთანხმებული.
იჯარის ქირის ოდენობა შეიძლება შემცირდეს ან გაიზარდოს მხარეთა მოთხოვნით. შემცირება შეიძლება მოხდეს
საიჯარო ქონების ღირებულების შემცირებით, გარდა იმ შემთხვევისა თუ ეს მოხდა მოიჯარის ბრალით, მაგალითად,
არ ატარებს მიმდინარე რემონტს, არ იცავს მისი მოვლისა და შენახვის წესებს და ა.შ. იჯარის ქირის შემცირება ასევე
შეიძლება მოხდეს გარკვეული დროის მონაკვეთით, იმ შემთხვევაში, თუ ადგილი ექნება მოუსავლიანობას, ან
საიჯარო საქმიანობით მიღებული შემოსავლის სიმცირეს. იჯარის ქირის შემცირება შეიძლება გამოიწვიოს აგრეთვე
გადაცემული ქონების ღირებულების შემცირებამ, თუ ეს შემცირება მოხდა, მოიჯარის ბრალის გარეშე, ინვენტარის
დაკარგვით, დაზიანებით, დანგრევით და ა.შ.
თუ მოხდება საიჯარო ქონების ღირებულების გაზრდა, მეიჯარეს უფლება აქვს მოითხოვოს იჯარის ქირის
შესაბამისი გაზრდა.
იჯარის ხელშეკრულება განსხვავდება ქირავნობის ხელშეკრულებისაგან, რომლის მიზანი არის მხოლოდ
მოხმარება, ქონებით სარგებლობა შემოსავლის მიღების გარეშე . ხოლო იჯარით გადაცემული უძრავ-მოძრავი
ქონებით სარგებლობის მიზანი არის წარმოება, როგორც შემოსავლის მიღების წყარო და არსებობის ძირითადი
საშუალება . მიუხედავად ამისა, ოჯარის ხელშეკრულება თავისი არსით წარმოადგენს ქირავნობის ხელშეკრულების
სახეობას. როგორც ქირავნობის, ისე იჯარის დროს ხდება სხვისი ქონების გადაცემა მფლობელობასა და
სარგებლობაში, ორივე ხელშეკრულება დროებითი და სასყიდლიანია. ამის გამო საიჯარო ურთიერთობიდან
წარმოშობილი საკითხების მოწესრიგება მოხდება ქირავნობის ხელშეკრულების ზოგადი ნორმებით, თუკი
სპეციალური წესები ამ ურთიერთობისთვის იჯარის თავით არ იქნება მოწესრიგებული.
თუ იჯარის ხელშეკრულება იდება ათ წელზე მეტი ვადით, მაშინ ათი წლის გასვლის შემდეგ თითოეულ მხარეს
შეუძლია მოშალოს საიჯარო ურთიერთობა სამი თვის ვადაში, თუ აღნიშნული პირობა გათვალისწინებულია იჯარის
ხელშეკრულებით.
თუ მიწის ნაკვეთი იჯარით გაიცემა ინვენტართან ერთად, მაშინ მოიჯარე პასუხს აგებს ინვენტარის ყოველი
ნაწილის მოვლა-პატრონობისათვის. მეიჯარე ვალდებულია გამოცვალოს ინვენტარის ის ნაწილები, რომლებიც
გამოუსადეგარი გახდა მოიჯარისაგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო. მოიჯარე მოვალეა შეავსოს ინვენტარს
მიკუთვნებული პირუტყვის დანაკარგი, მიუხედავად მეურნეობის სწორი გაძღოლისა. მოიჯარემ ინვენტარი ისეთ
მდგომარეობაში უნდა იქონიოს და იჯარის დროის განმავლობაში იმ მოცულობით შეავსოს, რომელიც შეესაბამება
მოწესრიგებულ მეურნეობას. მის მიერ შეძენილი ცალკეული ინვენტარი საერთო ინვენტართან შეერთებით მეიჯარის
საკუთრებად იქცევა.
თუ მიწის ნაკვეთის მოიჯარე ინვენტარს მიიღებს შეფასებით და იკისრებს ვალდებულებას, იჯარის
ხელშეკრულების დამთავრებისას შეფასებითვე დააბრუნოს უკან, მაშინ მას ეკისრება შემთხვევით დაღუპვისა და
გაფუჭების რისკი. მეურნეობის სწორი გაძღოლის ფარგლებში მას შეუძლია ინვენტარის ცალკეული ნაწილების
განკარგვა. იჯარის ხელშეკრულების ვადის გასვლისას მოიჯარემ უნდა დაუბრუნოს მეიჯარეს ინვენტარი. მეიჯარეს
შეუძლია უარი თქვას მოიჯარის მიერ შეძენილი ინვენტარის მიღებაზე, თუ იგი მიწის ნაკვეთზე სწორი მეურნეობის
გაძღოლისათვის ზედმეტია ან მეტად ძვირია; უარის თქმასთან ერთად მიუღებელ ინვენტარზე საკუთრების უფლება
გადადის მოიჯარეზე. თუკი არსებობს სხვაობა მიღებული და დაბრუნებული ინვენტარის შეფასებებს შორის, ეს
სხვაობა ფულით უნდა ანაზღაურდეს. შეფასებას საფუძვლად უნდა დაედოს ის ფასები, რომლებიც მოქმედებდა
იჯარის ხელშეკრულების დასრულების მომენტისათვის
ხელშეკრულების ის პირობები, რომლებიც მოიჯარეს აკისრებენ ვალდებულებას არ განკარგოს ინვენტარის
ნაწილები ან განკარგოს მხოლოდ მეიჯარის თანხმობით, ნამდვილია მხოლოდ მაშინ, თუ მეიჯარე კისრულობს
ვალდებულებას შეისყიდოს ინვენტარი საიჯარო ურთიერთობის დასრულებისას საინვენტარიზაციო შეფასებით.
მიწის ნაკვეთის მოიჯარეს აქვს გირავნობის უფლება მის მფლობელობაში არსებულ ინვენტარზე მეიჯარის მიმართ
წაყენებული იმ მოთხოვნებისათვის, რომლებიც შეეხება იჯარით მიღებულ ინვენტარს. მეიჯარეს შეუძლია თავიდან
აიცილოს მოიჯარის უფლება გირავნობაზე, თუ წარადგენს უზრუნველყოფის სხვა საშუალებას. მას შეუძლია
ინვენტარის ყოველი ნაწილი დაიხსნას გირავნობის უფლებისაგან იმით, რომ შესთავაზოს ამ ნაწილების
ღირებულების შესაბამისი უზრუნველყოფის საშუალება.
მოიჯარეს არა აქვს ქვეიჯარის უფლება მეიჯარის თანხმობის გარეშე. მეიჯარეს შეუძლია უარი განაცხადოს
საიჯარო ქონების ცალკეული ნაწილების გაქირავებაზე, თუ ამით მას მნიშვნელოვანი ზიანი მიადგება. მოიჯარე
პასუხს აგებს მეიჯარის წინაშე იმისათვის, რომ ქვემოიჯარემ ან დამქირავებელმა ნივთი სხვანაირად გამოიყენა,
ვიდრე ეს მეიჯარის მიერ იყო ნებადართული. მეიჯარეს შეუძლია უშუალოდ შეაჩეროს ქვემოიჯარის ან
დამქირავებლის მიერ ქონების ამგვარად გამოყენება.
თუ მოიჯარე საიჯარო ურთიერთობის შეწყვეტამდე ქონებას უკან აბრუნებს, იგი საიჯარო ქირის გადახდისაგან
მხოლოდ მაშინ თავისუფლდება, თუ თავის სანაცვლოდ შესთავაზებს ახალ გადახდისუნარიან და მეიჯარისათვის
მისაღებ მოიჯარეს. ახალი მოიჯარე თანახმა უნდა იყოს, იჯარის ხელშეკრულება მიიღოს იმავე პირობებით. თუ
მოიჯარე ვერ შესთავაზებს ასეთ მოიჯარეს, მან საიჯარო ქირა უნდა იხადოს საიჯარო ურთიერთობათა
დასრულებამდე.
თუ მიწის ნაკვეთის ან უფლების იჯარისას არ არის განსაზღვრული იჯარის ვადა, მაშინ ხელშეკრულების მოშლა
დასაშვებია მხოლოდ საიჯარო წლის ბოლოსათვის; იგი შეიძლება მოიშალოს საიჯარო წლის დამთავრებიდან არა
უგვიანეს ერთი თვისა. ეს წესები გამოიყენება მაშინაც, როცა საიჯარო ურთიერთობა შეიძლება მოიშალოს კანონით
დადგენილ ვადაზე ადრე.
მოიჯარის გარდაცვალების შემთხვევაში როგორც მის მემკვიდრეებს, ისე მეიჯარეს შეუძლიათ საიჯარო
ურთიერთობა მოშალონ კალენდარული წლის დამთავრებიდან ექვსი თვის ვადაში. მემკვიდრეებს შეუძლიათ უარი
განაცხადონ ხელშეკრულების მოშლაზე და მოითხოვონ საიჯარო ურთიერთობის გაგრძელება, თუ მათ უშუალოდ ან
მესამე პირების მეშვეობით შეუძლიათ იჯარით გადაცემული ქონების სწორი სამეურნეო გამოყენება.
თუ მოიჯარე საიჯარო ურთიერთობის დამთავრების შემდეგ არ დააბრუნებს იჯარით აღებულ ქონებას, მაშინ
მეიჯარეს შეუძლია მოითხოვოს დათქმული საიჯარო ქირის გადახდა ქონების დაბრუნების დაყოვნებისათვის;
მეიჯარეს შეუძლია მოითხოვოს სხვა სახის ზიანის ანაზღაურებაც.

სასოფლო-სამეურნეო მიწის იჯარა

სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების ან ამ მიზნით გამოსაყენებლი მიწის იჯარით გადაცემის დროს მოიჯარის
მიერ ხდება მხოლოდ სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტების წარმოება, გადამუშავება და რეალიზაცია.
სასოფლო-სამეურნეო მიწის იჯარის დროს, მოიჯარეს შეიძლება გადაეცეს მხოლოდ მიწის ნაკვეთი ან მიწის
ნაკვეთი მასზე გაშენებული ხეხილის ბაღით, ვაზით და ა.შ. ან მიწის ნაკვეთი ინვენტარით და მასზე არსებული
ნაგებობებით.
სასოფლო-სამეურნეო მიწის იჯარა და შესაბამისად იჯარის ხელშეკრულება ზოგადი იჯარის ერთ-ერთი სახეობაა.
თავისი იურიდიული ბუნებით სასოფლო-სამეურნეო მიწის იჯარის ხელშეკრულება ისევე, როგორც იჯარის
ხელშეკრულება, ორმხრივი, სასყიდლიანი და კონსენსუალური ხელშეკრულებაა. ორივე შემთხვევაში მოიჯარეს
ქონება გადაეცემა დროებით სარგებლობაში, ადგილი აქვს წარმოებასა და მოიჯარის მიერ მისგან შემოსავლის
მიღებას, ამდენად, სასოფლო-სამეურნეო მიწის იჯარის დროს წარმოშობილ ურთიერთობებზე, რომლებიც არ
რეგულირდება სასოფლო-სამეურნეო მიწის იჯარის სპეციალური ნორმებითა და თვით ხელშეკრულებით,
ვრცელდება იჯარის ზოგადი ნორმები.
სასოფლო-სამეურნეო მიწის იჯარის დროს შეიძლება წარმოიშვას აგრეთვე ისეთი ურთიერთობები, რომელთა
რეგულირებაც იჯარის წესებით არ ხდება და ამ დროს გამოიყენება ქირავნობის წესები, რადგანაც იჯარა თავისი
სამართლებრივი ბუნებით ქირავნობის ნაირსახეობაა.
სასოფლო-სამეურნეო მიწის იჯარის ხელშეკრულება უნდა დაიდოს წერილობით. თუ ეს ფორმა არ არის დაცული,
მაშინ ივარაუდება, რომ ხელშეკრულება დადებულია განუსაზღვრელი ვადით.
მხარეებმა საიჯარო ურთიერთობის დაწყებისას ერთობლივად უნდა შეადგინონ საიჯარო ქონების ნუსხა,
რომელშიც აღინიშნება მისი ოდენობა და მდგომარეობა იჯარით გადაცემის მომენტისათვის. იგივე წესი გამოიყენება
საიჯარო ურთიერთობის დამთავრებისას. ნუსხას ხელს უნდა აწერდეს ორივე მხარე და მითითებულ უნდა იქნეს მისი
შედგენის თარიღი.
მეიჯარემ საიჯარო ქონება მოიჯარეს უნდა გადასცეს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული გამოყენებისათვის
ვარგის მდგომარეობაში და შეინარჩუნოს იგი ამ მდგომარეობაში იჯარის მთელი ვადის მანძილზე. მოიჯარემ
საკუთარი ხარჯებით უნდა განახორციელოს ქონების მიმდინარე რემონტი, შეაკეთოს საცხოვრებელი და სამეურნეო
შენობები, გზები, თხრილები, მილები, ღობეები. იგი ვალდებულია იჯარით აღებული ქონება გამოიყენოს სამეურნეო
დანიშნულებით.
მეიჯარეს საიჯარო ურთიერთობებიდან გამომდინარე თავისი მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად აქვს
გირავნობის უფლება მოიჯარის მიერ შემატებულ ნივთებსა და საიჯარო ქონებიდან მიღებულ შემოსავალზე
(ნაყოფზე).
თუ საიჯარო მიწაზე სტიქიური უბედურების ან სხვა ფორსმაჟორული გარემოებების შედეგად მოიჯარეს მოსავლის
ნახევარზე მეტი გაუნადგურდა, მას უფლება აქვს მოითხოვოს საიჯარო ქირის შესაბამისი პროპორციით შემცირება.
საიჯარო ქირის შემცირების მოთხოვნის უფლება მოიჯარეს აქვს მხოლოდ ზარალის ოდენობისა და მიზეზების
შესახებ მოსავლის აღებამდე გაფორმებული აქტის საფუძველზე.
მეიჯარე ვალდებულია მოიჯარეს აუნაზღაუროს საიჯარო ხელშეკრულებით გათვალისწინებული საიჯარო
ქონების მდგომარეობის (მათ შორის მიწის) გაუმჯობესებისათვის გაწეული კაპიტალური ხარჯები. მითითებულის
გარდა, სხვა საჭირო ხარჯები, რომლებზედაც მეიჯარემ თანხმობა განაცხადა, მან უნდა აუნაზღაუროს მოიჯარეს
საიჯარო ურთიერთობის დამთავრებისას.
თუ საიჯარო ურთიერთობა წყდება საიჯარო წლის განმავლობაში, მაშინ მეიჯარემ უნდა აუნაზღაუროს მოიჯარეს
მეურნეობის სათანადოდ წარმოების წესების თანახმად ჯერ კიდევ აუღებელი, მაგრამ იჯარის მიმდინარე წლის
ბოლომდე ასაღები მოსავლის ღირებულება.
სასოფლო-სამეურნეო იჯარის ხელშეკრულების ვადის გასვლის შემდეგ მოიჯარემ თავის შემცვლელ მოიჯარეს
უნდა დაუტოვოს ნაგებობა სათანადო მდგომარეობაში, ხოლო მოწყობილობა და სასოფლო-სამეურნეო პროდუქცია –
იმ ოდენობით, რომელიც აუცილებელია მეურნეობის გასაგრძელებლად მომავალი წლის მოსავლის აღებამდე. თუ
მოიჯარე ვალდებულია პროდუქცია დატოვოს მეტი ოდენობით ან უკეთესი ხარისხისა, ვიდრე მან იჯარის
დაწყებისას მიიღო, მას შეუძლია მეიჯარეს მოსთხოვოს ღირებულების ანაზღაურება.
მოიჯარე ვალდებულია საიჯარო ურთიერთობის დამთავრების შემდეგ იჯარით აღებული ქონება დააბრუნოს
ისეთ მდგომარეობაში, რომელიც უზრუნველყოფს დაბრუნებამდე არსებული მეურნეობის სათანადოდ გაგრძელებას.
მოიჯარეს უფლება აქვს გამოაცალკევოს ის მოწყობილობა, რომლითაც მან იჯარით აღებული ქონება აღჭურვა;
მეიჯარეს შეუძლია გამოცალკევების უფლება შეცვალოს შესაბამისი ანაზღაურებით, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა
მოიჯარეს აქვს გამოცალკევებისთვის პატივსადები ინტერესი. შეთანხმება, რომელიც გამორიცხავს მოიჯარის ამ
მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ უფლებას, ნამდვილია მხოლოდ მაშინ, თუ ასეთი შეთანხმება
ითვალისწინებს შესაბამის ანაზღაურებას.
მოიჯარეს შეუძლია მოსთხოვოს მეიჯარეს საიჯარო ურთიერთობის გაგრძელება, თუ:
ა) მეურნეობის იჯარა მოიჯარის მეურნეობისათვის წარმოადგენს საარსებო საფუძველს;
ბ) მიწის ნაკვეთი სასიცოცხლოდ აუცილებელია მოიჯარის მეურნეობის შესანარჩუნებლად და იჯარის მოშლა,
თუნდაც ხელშეკრულების შესაბამისად, მოიჯარისა თუ მისი ოჯახისათვის იმდენად მტკივნეულია, რომ მას არა აქვს
გამართლება თვით მეიჯარის პატივსადები ინტერესებითაც კი.
საიჯარო ურთიერთობა წყდება ხელშეკრულების ვადის გასვლით. სამ წელზე მეტი ვადით დადებული
ხელშეკრულება შეიძლება გაგრძელდეს განუსაზღვრელი ვადით, თუ ერთი მხარის წინადადებაზე – გაგრძელდეს
საიჯარო ურთიერთობა – მეორე მხარე უარს არ იტყვის სამი თვის განმავლობაში. წინადადება და მასზე უარი უნდა
გაფორმდეს წერილობით.
თუ იჯარის ვადა არ არის განსაზღვრული, მაშინ ხელშეკრულების ყოველ მხარეს შეუძლია საიჯარო წლის
დაწყებიდან არა უგვიანეს ათი დღისა განაცხადოს მომდევნო საიჯარო წლისათვის იჯარის ხელშეკრულების მოშლის
თაობაზე. საიჯარო წლად ითვლება კალენდარული წელი. თუკი მხარეები შეთანხმდნენ უფრო მცირე ვადაზე, მაშინ
საჭიროა ამის წერილობით გაფორმება. თუ საიჯარო ურთიერთობა შეიძლება შეწყდეს კანონით დადგენილ ვადაზე
ადრე, მაშინ იგი დასაშვებია მხოლოდ საიჯარო წლის დამთავრებისათვის.

ფრენშაიზინგი
ფრენშაიზინგი ახალი ინსტიტურია ქართულ სამართალში. ეტიმოლოგიურად „ფრენშაიზინგი“ ფრანგული
„ფრანშიზადან“ მომდინარეობს, რომელიც „პრივილეგიას“, „შეღავათს“ ნიშნავს, თუმცა ფრენშაიზინგი, როგორც
კომერციული საქმიანობის მეთოდი და ხელშეკრულების სპეციფიკური სახეობა, პირველად აშშ-ში აღმოცენდა და
აქედან შემდგომ მთელ მსოფლიოში გავრცელდა.
სახელშეკრულებო ვალდებულების ეს ინსტიტუტი გამოიყენება საქონლის წარმოების, გასაღებისა და
მომსახურების თითქმის ყველა სფეროში, განსაკუთრებით ფართოდ კი-საქონლის გასაღებისა და მომსახურების
განხორციელებისას. ამსტანავე, ერთ-ერთ მხარეს, როგორც წესი, წარმოადგენს მსხვილი კომპანია, ხშირად-
ტრანსნაციონალური კორპორაცია, რომელიც ბაზარზე სარგებლობას მაღალი საქმიანი რეპუტაციით და გამოირჩევა
ძლიერი სამრეწველო ან კომერციული პოტენციალით (მაგ, „კოკა-კოლა“, „მაკდონალდსი“ და ა.შ). ეს კორპორაციები,
რომლებიც დაინტერესებული არიან გააფართოვონ თავიანთი წარმოება, განსაკუთრებით კი სხვა ქვეყნებში, თავად კი
არ ხსნიან საწარმოებს, არამედ სხვის საკუთრებაში არსებულ, დამოუკიდებელ საწარმოებს ხელშეკრულების ვადით
გადასცემენ ინტელექტუალური საკუთრების უფლებებს. ეს უკანასკნელნი თავიდან კი არ იწყებენ ბაზრისთვის
ბრძოლას, არამედ მსხვილი კორპორაციების სასაქონლო ნიშნებსა და მოწინავე ტექნოლოგიების გამოყენებით
სწრაფად უზრუნველყოფენ კონკრეტულ გარემოში წარმატების მოპოვებას. ამის გამოა, რომ ლიტერატურაში
ფრენშაიზინგს ხშირად „შეღავათიან მეწარმეობას“ უწოდებენ.
ფრენშაიზინგის ხელშეკრულება გრძელვადიანი ვალდებულებითი ურთიერთობაა, რომლითაც დამოუკიდებელი
საწარმოები ორმხრივად კისრულობენ, საჭიროების მიხედვით, სპეციფიკურ ვალდებულებათა შესრულების გზით
ხელი შეუწყონ საქონლის წარმოებას, გასაღებასა და მომსახურებათა განხორციელებას.
ფრენშაიზინგის ხელშეკრულებით ფრენშაიზის მიმცემი უშუალოდ საქონელს ან მომსახურებას კი არ გადასცემს
ფრენშაიზის მიმღებს, არამედ არამატერიალურ ქონებრივ უფლებებს: სასაქონლო ნიშნებს, სამრეწველო ნიმუშებს,
საავტორო უფლებით დაცულ ნაწარმოებებს, ნოუ-ჰაუს, შეფუთვას, აგრეთვე საქონლის წარმოების, შეძენის,
გასაღებისა და საქმიანობის ორგანიზაციის კონცეფციას და სხვა ინფორმაციას, რომელიც გამოიყენება გასაღებისათვის
ხელშესაწყობად. როგორც ვხედავთ, კოდექსი სრულყოფილად არ იძლევა ფრენშაიზინგის საგნის ამომწურავ
ჩამონათვალს, ამიტომ მასში შეიძლება იგულისხმებოდეს ყველაფერი, რაც ინტელექტუალური საკუთრების ობიექტს
წარმოადგენს.
ამასთანავე, ფრენშაიზის მიმცემი ვალდებულია დაიცვას ერთიანი მოქმედების სისტემა მესამე პირთა
ჩარევებისაგან, განუწყვეტლივ განავითაროს იგი. ერთიანი მოქმედების სიტემის დაცვა ფრენშაიზის მიმღების
ინტერესშიც უნდა შედიოდეს, რადგან სწორედ ამ სისტემის გამოყენების ექსკლუზიური უფლება უქმნის მას
პრივილეგირებულ მდგომარეობას კონკურენტებთან შედარებით. ამასთან ფრენშაიზის მიმცემი ვალდებულია
საქმიანი ჩვევების გაზიარებით, ინფორმაციების მიწოდებითა და კვალიფიკაციის ამაღლებით მხარი დაუჭიროს
ფრენშაიზის მიმღებს.
ფრენშაიზინგის ხელშეკრულება სასყიდლიანია, ამიტომ ფრენშაიზის მიმღების ერთ-ერთი ძირითადი
ვალდებულებააა გადაიხადოს საზღაური. საზღაურის ოდენობა და გადახდის წესი განსაზღვრული უნდა იყოს
ხელშეკრულებაში მხარეთა შეთანხმების შესაბამისად. საზღაურის გამოთვლისას, როგორც წესი, მხედველობაში
მიიღება როგორც ფრენშაიზის მიმღების წვლილი ფრენშაიზინგის სისტემის განხორციელებაში, ე.ი. თუ რა
მოცულობის ვალდებულებებს იღებს იგი ფრენშაიზინგის სისტემის დანერგვისთვის, ისე ფრენშაიზის მიმცემის
საქმიანი რეპუტაცია და სხვა. ფრენშაიზის მიმღები ვალდებულია კეთილსინდისიერი მეწარმის გულისხმიერებით
აქტიურად განახორციელოს საქმიანობა, და უზრუნველყოს საქონლის ან მომსახურების ის დონე, რომელიც გააჩნია
ფრენშაიზის მიმცემს ამ სფეროში.
სსკ-ით გარკვეული შეზღუდვებია დაწესებული ფრენშაიზის მიმღებისთვის ხელშეკრულებათა დადების
თავისუფლების თვალსაზრისით. კერძოდ, თუ მაგალითად, ფრენშაიზის მიმღებს ესაჭიროება ესა თუ ის ნედლეული
საქონლის დასამზადებლად, მაშინ მან ნედლეული უნდა შეიძინოს ან ფრენშაიზის მიმცემისგან ან მის მიერ
დასახელებული პირის მეშვეობით მიუხედავად იმისა, რომ სხვა პირებისგან ანალოგიური ნედლეულის შეძენა
მისთვის შეიძლება უფრო იაფი იყოს. ფრენშაიზის მიმღების ეს ვალდებულება ვრცელდება მხოლოდ იმ გარიგებებზე,
რომლებიც უშუალო კავშირშია ფრენშაიზინგის ხელშეკრულების მიზანთან.
ხელშეკრულების დადებისას მხარეებმა დაუფარავად და სრულყოფილად უნდა გააცნონ ერთმანეთს
ფრენშაიზინგთან დაკავშირებული საქმის გარემოებანი, განსაკუთრებით კი – ფრენშაიზინგის სისტემა, და ერთმანეთს
კეთილსინდისიერად მისცენ ინფორმაცია. ეს ინფორმაცია შეიძლება იყოს კონფიდენციალური და კომერციული
საიდუმლოების შემცველი. ამ ინფორმაციის გავრცელება შეიძლება ზიანი მიაყენოს მეწარმეს. ისინი ვალდებულნი
არიან არ გათქვან მათთვის განდობილი ინფორმაცია მაშინაც კი, როცა ხელშეკრულება არ დაიდება. ამ
ვალდებულების შეუსრულებლობისას მოქმედი კანონმდებლობით გათვალისწინებულია იურიდიული
პასუხისმგებლობის ზომები კომერციული საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის უკანონოდ გავრცელებისათვის
(მაგალითად, სისხლის სამართლის კოდექსის 202-ე მუხლი.).
ფრენშაიზინგის ხელშეკრულება ნამდვილობისათვის საჭიროებს წერილობით ფორმას. გარდა მხარეთა ორმხრივი
ვალდებულებების, ხელშეკრულების ხანგრძლივობის, მოშლის ან ვადის გაგრძელებისა და ხელშეკრულების სხვა
არსებითი ელემენტების თვალნათლივ აღნიშვნისა, მხარეებმა ხელშეკრულების ტექსტში უნდა შეიტანონ
ფრენშაიზინგის სისტემის სრულყოფილი აღწერა.
აღნიშნული ხელშეკრულება, როგორც წესი, გრძელვადიანი ვალდებულებითი ურთიერთობაა. ხელშეკრულების
ხანგრძლივობა განისაზღვრება მხარეთა მიერ იმ მოთხოვნილებათა გათვალისწინებით, რომლებიც დაკავშირებულია
მოცემული საქონლისა და მომსახურების გასაღებასთან. ასეთ ვადად, პრაქტიკიდან გამომდინარე, მიჩნეულია ათი
წელი მაინც. თუ ხელშეკრულების ხანგრძლივობა აღემატება ათ წელს, ყოველი მხარე უფლებამოსილია მოშალოს
ხელშეკრულება მოშლისთვის აუცილებელი ერთწლიანი ვადის დაცვით. თუ არც ერთი მხარე არ იყენებს
ხელშეკრულების მოშლის ამ უფლებას, ხელშეკრულება გაგრძელდება ორი წლით. ვადის გასვლის გამო ან მხარეთა
ინიციატივით ხელშეკრულების მოშლის შემთხვევაში მხარეები უნდა შეეცადონ საქმიანი ურთიერთობების
ფაქტობრივ დამთავრებამდე ურთიერთნდობის პრინციპების დაცვით გააგრძელონ ხელშეკრულება იმავე ან
შეცვლილი პირობებით.
ახელშეკრულებო ურთიერთობების დამთავრების შემდეგაც მხარეები ვალდებულნი არიან ერთმანეთს გაუწიონ
ლოიალური კონკურენცია. ამ ფარგლებში ფრენშაიზის მიმღების მიმართ შეიძლება დაწესდეს განსაზღვრული
ტერიტორიის ფარგლებში კონკურენციის აკრძალვა, რომელიც არ შეიძლება აღემატებოდეს ერთ წელს. ამასთნ, თუ
კონკურენციის აკრძალვამ შეიძლება საფრთხე შეუქმნას პროფესიულ საქმიანობას, ფრენშაიზის მიმღებს უნდა მიეცეს
შესაბამისი ფინანსური კომპენსაცია, მიუხედავად ხელშეკრულების ვადის დამთავრებისა.
ფრენშაიზის მიმცემი პასუხს აგებს ფრენშაიზის სისტემით გათვალისწინებული უფლებებისა და ინფორმაციის
ნამდვილობისათვის. თუ იგი ბრალეულად არღვევს სახელშეკრულებო ვალდებულებას, ფრენშაიზის მიმღები
უფლებამოსილია შეამციროს საზღაური. შემცირების ოდენობა საბოლოოდ უნდა განისაზღვროს დამოუკიდებელი
ექსპერტის დასკვნით, რომლის ხარჯებიც ეკისრებათ მხარეებს.

თხოვება
თხოვების ხელშეკრულებაში ორი მხარე მონაწილეობს-გამნათხოვებელი და მონათხოვრე. როგორც ერთი, ისე
მეორის როლში შეიძლება გამოვიდეს სამოქალაქო ურთიერთობის ნებისმეირი სუბიექტი. მხარეებს შორის
დადებული ხელშეკრულებით გამნათხოვრებელი გადასცემს ქონებას მონათხოვრეს დროებითი სარგებლობისთვის,
ხოლო მონათხოვრე სარგებლობის ვადის დამთავრების შემდეგ უკან აბრუნებს ნათხოვარ ქონებას. ამ შემთხვევაში არ
შეიძლება ქონების საკუთღებაში გადაცემა. უფრო მეტიც, გადაცემული ქონებით სარგებლობაც კი შეზღუდულია
ქონების დანიშნულებისამებრ გამოყენების ფარგლებით. მას არა აქვს უფლება ნივთი სარგებლობისათვის გადასცეს
მესამე პირს გამნათხოვრებლის თანხმობის გარეშე.
ქონებით სარგებლობის უფლება ერთიდან მეორე პირზე გადადის განსაზღვრული დროით. ქონების მუდმივ
სარგებლობაში გადაცემა გამორიცხულია, რადგან ეს მესაკუთრისათვის საკუთრების უფლების დაკარგვას ნიშნავს.
მონათხოვრემ უნდა დააბრუნოს იგივე ქონება და არა მისი მსგავსი, იმავე ოდენობისა ან გადაცემული ქონების
ღირებულება.
თხოვების ხელშეკრულების უმნიშვნელოვანეს თავისებურებას წარმოადგენს მისი უსასყიდლო ხასიათი.
მონათხოვრეს საზღაურის გადახდა არ ეკისრება.
თხოვების ხელშეკრულების ობიექტი ძირითადად ნივთის სახეს ატარები. აგრეთვე შესაძლებელია იგი იყოს
ქონებრივი ხასიათის უფლება. განათხოვრება შეიძლება მოუხმარებადი და ინდივიდიალურად განსაზღვრული
ნივთისა. ეს განპირობებულია სარგებლობის შემდეგ იგივე ნივთის დაბრუნების აუცილებლობით. თხოვების
ხელშეკრულების საგანი შეიძლება იყოს როგორც მოძრავი, ისე უძრავი ნივთი.
 კანონით განსაზღვრული არ არის თხოვების ხელშეკრულების ფორმა, ამიტომ შესაძლებელია მისი დადება
როგორც ზეპირად, ისე წერილობით. თხოვების ხელშეკრულება რეალური ხასიათისაა. არ შეიძლება მის
კონსენსუალურობაზე მსჯელობა. აქედან გამომდინარე, თხოვების ხელშეკრულება ცალმხრივია და არა ორმხრივი.
გამნათხოვრების უფლება - უსასყიდლო სარგებლობაში გადასცეს სხვას ნივთი ან ქონებრივი ხასიათის რომელიმე
უფლება, დატვირთულია მისი მოვალეობით იმის შესახებ, რომ გადასაცემი უფლება უხარვეზო უნდა იყოს, ხოლო
ნივთი კი უნაკლო. გამნათხოვრებელი პასუხს აგებს მხოლოდ განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით მიყენებული
ზიანისათვის.
თუ გამნათხოვრებელი შეგნებულად არ უმხელს მონათხოვრეს უფლების ხარვეზს ან ნათხოვარი ნივთის ნაკლს,
მაშინ იგი ვალდებულია აანაზღაუროს მიყენებული ზიანი.
მონათხოვრემ უნდა გასწიოს ნათხოვარი ნივთის მოვლისათვის საჭირო ჩვეულებრივი ხარჯები. გამნათხოვრებლის
მოვალეობა სხვა ხარჯების ანაზღაურების თაობაზე განისაზღვრება დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების
წესებით.
ნათხოვარი ნივთის ცვლილებებისა თუ გაუარესებისათვის მონათხოვრე პასუხს არ აგებს, თუკი ეს გამოწვეულია
ხელშეკრულების შესატყვისი სარგებლობით.
მონათხოვრე მოვალეა თხოვების ხელშეკრულებით დადგენილი ვადის გასვლის შემდეგ ნათხოვარი ნივთი უკან
დააბრუნოს. თუ ხელშეკრულებით ვადა არ არის განსაზღვრული, მაშინ გამნათხოვრებელს შეუძლია ნივთი
დაიბრუნოს გამიზნული სარგებლობისათვის საჭირო დროის გასვლის შემდეგ; ხოლო, თუკი მიზანი არ არის
განსაზღვრული, მაშინ მას შეუძლია ნებისმიერ დროს მოითხოვოს მისი დაბრუნება. მონათხოვრეს შეუძლია ნივთი
ნებისმიერ დროს დააბრუნოს უკან.
თუ მონათხოვრე გარდაიცვალა, ან გამნათხოვრებელი გაუთვალისწინებელი გარემოების გამო საჭიროებს ნივთს,
მას შეუძლია მოშალოს ხელშეკრულება.

სესხი
სესხი არის ფულის ან სხვა ნივთის დროებით გადაცემა სხვისთვის. სესხის საკანონმდებლო დეფინიციაში ნათლად
ჩანს სესხის ხელშეკრულების რამდენიმე ძირითადი თავისებურება . უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ
სესხის ხელშეკრულება ცალმხრივი და რეალური ხასიათისაა. მისი მონაწილეებისაგან მხოლოდ ერთი მხარე
კისრულობს განსაზღვრული მოქმედების შესრულებას. ესაა სესხად მიღებული ფულის ან გვაროვნული ნივთის უკან
დაბრუნება. მეორე მხარეს კი შესაბამისი უფლება გააჩნია-გამსესხებელი უფლებამოსილია მსესხებლისგან მოითოვოს
ნასესხების დაბრუნება. ამიტომ სესხის ხელშეკრულება დადებულად ითლება მხოლოდ მაშინ, როცა გამსესხებელი
ფულს ან გვაროვნულ ნივთს გადასცემს მსესხებელს. მარტო შეთანხმება სესხის თობაზე ჯერ კიდევ არ ნიშნავს
ხელშეკრულების დადებას. შეთანხმებასთან ერთად აუცილებელია სესხის საგნის გადაცემა. სესხის ხელშეკულება
გამსესხებლის ნების გამოვლენის საფუძველზე იდება მხოლოდ, მას ამის არავითარი ვალდებულება არ გააჩნია.
ამიტომ იდება იგი რეალურ და არა კონსენსუალურ ხელშეკრულებად.
სესხიდან გამომდინარე ვალდებულების საფუძველს წარმოადგენს ფულის ან გვაროვნული ნივთის გადაცემა.
პრაქტიკაში სესხის უფრო გავრცელებულ ობიექტს ფული წარმოადგენს. არ შეიძლება სესხის ობიექტი იყოს
ინდივიდუალური ნიშნით განსაზღვრული ანუ შეუცვლელი ნივთი. სესხად შეიძლება გაიცეს მხოლოდ შეცვლადი
ნივთი, რადგან იგულისხმება , რომ მსესხებელმა იგი უნდა მოიხმაროს და, ბუნებრივია, იგივეს დაბრუნება მას არ
ევალება.
სესხის მიზანია საკუთრების უფლების მოპოვება ნასესხებ ფულზე ან ნივთზე.მსესხებელს უფლება აქვს ნასესხები
ქონება განკარგოს თავისი შეხედულებისამებრ და მის გამცემს უფლება არ აქვს უკან მოითხოვოს იგი. ამიტომ სესხის
გაცემისას მსესხებელი ხდება ფულის ან ნივთის მესაკუთრე. სესხის დაბრუნებისას მსესხებელმა უნდა დააბრუნოს არა
იგივე ნივთი, რომელიც გაიცა, არამედ მსგავსი, იგივე სახის, ხარისხისა და რაოდენობისა . ეს დებულება იქედან
გამომდინარეობს, რომ გაიცა გვაროვნული ნიშნით განსაზღვრული ნივთი და გაიცა საკუთრების უფლებით, რაც
ლოგიკურად მის მოხმარებას, განკარგვას გულისხმობს.
სესხის ხელშეკრულება იდება ზეპირად. მხარეთა შეთანხმებით შეიძლება გამოყენებულ იქნეს წერილობითი
ფორმაც. სესხის ხელშეკრულების წერილობითი ფორმით დადების შემთხვევაში, სესხის ხელშეკრულების სადავოდ
გახდომისას მხარეთა ინტერესის დაცვა უფრო მეტადაა გარანტირებული. ზეპირი ხელშეკრულების დროს მისი
ნამდვილობა არ შეიძლება დადგინდეს მხოლოდ მოწმეთა ჩვენებებით. აუცილებელია მსესხებლის სავალო
ხელწერილის ან სხვა რაიმე დოკუმენტის წარდგენა, რომლითაც დადასტურდება მსესხებლისთვის განსაზღვრული
ფულადი თანხის ან სხვა ნივთის გადაცემის ფაქტი. მოწმეთა ჩენებებიც, რა თქმა უნდა, მიიღება მხედველობაში,
მაგრამ მათთან ერთად წერილობითი მტკიცებულებანი წარმოადგენს ობიექტური ჭეშმარიტების დადგენის უტყუარ
საფუძველს.
 მხარეთა შეთანხმებით სესხისათვის შეიძლება გათვალისწინებულ იქნეს პროცენტი, რაც ნიშნავს იმას, რომ სესხის
ხელშეკრულება შეიძლება იყოს სასყიდლიანი ან უსასყიდლო. მხარეები თვითონ განსაზღვრავენ ხელშეკრულების
ანაზღაურებადობის საკითხს. მხარეთა პრეროგატივას წარმოადგენს პროცენტის ოდენობის განსაზღვრაც.
იპოთეკით უზრუნველყოფილი სესხის ხელშეკრულებაში უნდა მიეთითოს მხარეთა შეთანხმებით
გათვალისწინებული ყოველთვიური საპროცენტო განაკვეთი. იპოთეკით უზრუნველყოფილი სესხის, გარდა 1000
ლარამდე (ან მისი ეკვივალენტი უცხოურ ვალუტაში) გაცემული სესხისა, ხელშეკრულებისათვის მხარეთა
შეთანხმებით გათვალისწინებული ყოველთვიური საპროცენტო განაკვეთი, სესხით სარგებლობასთან
დაკავშირებული ყველა ხარჯის ჩათვლით (გარდა იპოთეკის სანოტარო წესით დამოწმებასა და იპოთეკის
რეგისტრაციასთან დაკავშირებული ხარჯებისა), არ უნდა აღემატებოდეს საქართველოს ეროვნული ბანკის
ოფიციალურ ვებგვერდზე ყოველთვიურად გამოქვეყნებული კომერციული ბანკების მიერ გაცემული სესხების
საბაზრო საპროცენტო განაკვეთების წინა კალენდარული წლის საშუალო არითმეტიკულის 2.5-მაგი ოდენობის
მეთორმეტედს, რაც ძალაშია ყოველი წლის 1 მარტიდან. ეს პირობები არ ვრცელდება კომერციული ბანკების,
მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების, არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებების − საკრედიტო კავშირების და
კვალიფიციური საკრედიტო ინსტიტუტების მიერ დადებულ სესხის ხელშეკრულებებზე. სესხით სარგებლობასთან
დაკავშირებული ხარჯი არის ხარჯი, რომელსაც პირდაპირ ან არაპირდაპირ მოითხოვს კრედიტორი და რომელიც
არის მსესხებლის მიერ სესხის მიღებისა და სესხით სარგებლობისათვის საქართველოს კანონმდებლობით
გათვალისწინებული ხარჯი.
სესხის ხელშეკრულების შესრულება ნიშნავს მხარეთ მიერ უფლება-მოვალეობათა ამოწურვას. ჯეროვანი
შესრულება სხვა ფაქტორებთან ერთად დაკავშირებულია შესრულების ვადასთან. სესხის დაბრუნების ვადა შეიძლება
ზუსტად იყოს განსაზღვრული ხელშეკრულებით. ასეთ შემთვევაში მსესხებელი ვალდებულია აღნიშნულ ვადაში
დააბრუნობს ფული ან ნივთი. თუ ვალის დაბრუნების ვადა განსაზღვრული არ არის, მაშინ ვალი დაბრუნებულ უნდა
იქნეს კრედიტორის ან მოვალის მიერ ხელშეკრულების შეწყვეტისას. ამ დროს საქმე გვაქვს სესხის ხელშეკრულების
ცალმხრივი შეწყვეტის შემთხვევასთან. უმეტესად სესხის ხელშეკრულება წყდება კრედიტორის მოთხოვნით.
კანონით სესხის ხელშეკრულების ვადად აღიარებულია სამი თვე.
ვადიან ხელშეკრულებაში მოვალეს სესხის დაბრუნება ვადის გასვლამდე ყოველთვის შეუძლია, იმ შემთხვევაში,
თუ პროცენტის გადახდა გათვალისწინებული არ იყო. პროცენტიანი ვალის ვადაზე ადრე დაბრუნება კი
შესაძლებელია მხარეთ წინასწარი შეთანხმებით ან კრედიტორის თანხმობით, რადგან საბოლოოდ, ვალის ადრე
დაბრუნება ამ უკანასკნელისთვის პროცენტის სახით მისაღები შემოსავლის დაკლებას იწვევს. უკანასკნელი
შემთხვევის გარდა, კრედიტორი მოვალეა დაუყოვნებლივ მიიღოს მოვალისაგან შესრულება.
სესხისთვის სარგებლის ოდენობა განისაზღვრება სასესხო თანხის განსაზღვრული პროცენტის სახით მთელი წლის
მანძილზე გამოყენებისათვის. აქედან გამომდინარე, შეიძლება დადგინდეს ყოველთვიური პროცენტის ოდენობაც.
პროცენტები გადახდილ უნდა იქნეს ყოველი წლის გასვლის შემდეგ. იგულისხმება, რომ ასეთ შემთვევაში სესხის
ხელშეკრულება არ არის დადებული წინასწარ განსაზღვრული ვადით. თუ სესხი წინასწარ არის ვადით
განსაზღვრული, მაშინ ვალიცა და პროცენტიც გადახდილ უნდა იქნეს ვადის დადგომისას.
გამსესხებელს უფლება აქვს დაუყოვნებლივ მოითხოვოს ვალის დაბრუნება, თუ მსესხებლის ქონებრივი
მდგომარეობა არსებითად უარესდება, რითაც საფრთხე შეექმნება სესხის დაბრუნების მოთხოვნას. ეს უფლება მაშინაც
არსებობს, თუ მსესხებლის ქონებრივი მდგომარეობის გაუარესება წინ უსწრებდა ხელშეკრულების დადებას, ხოლო
გამსესხებლისათვის იგი ცნობილი გახდა მხოლოდ ხელშეკრულების დადების შემდეგ.
სესხის ხელშეკრულებისგან განსხვავდება სესხის შეპირების ხელშეკრულება, რომლითც ერთი პირი პირდება
მეორეს, რომ განსაზღვრულ დროს სესხად მისცემს ფულს ან გვაროვნულ ნივთს. კანონის მიხედვით სესხის შეპირების
ხელშეკრულება უნდა დაიდოს წერილობით. სესხის შეპირებისას დამპირებელს შეუძლია უარი თქვას სესხის
მიცემაზე, თუ მეორე მხარის ქონებრივი მდგომარეობა იმდენად გაუარესდა, რომ შეიძლება საფრთხე შეექმნას ვალის
დაბრუნებას.

ნარდობა
 ნარდობის ხელშეკრულებას, როგორც ვალდებულებითი სამართლის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ინსტიტუტს,
დიდი ხნის ისტორია აქვს. მისი მარეგულირებელი ნორმები მოცემულია ჯერ კიდევ ძველი რომის სამოქალაქო
სამართალში.
ნარდობის ხელშეკრულებით მენარდე კისრულობს შეასრულოს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული სამუშაო,
ხოლო შემკვეთი ვალდებულია გადაუხადოს მენარდეს შეთანხმებული საზღაური.
რადგან ნარდობის ხელშეკრულება ითვალისწინებს მენარდის მიერ შემკვეთისთვის ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული სამუშაოს შესრულებას, ამიტომ საჭიროა, რომ ნარდობის ხელშეკრულება განსვასხვავოთ შრომის
ხელშეკრულებისგან, რომლითაც ერთი მხარე ასევე ასრულებს სამუშაოს მეორე მხარისთვის. მათ შორის განსხვავება
მდგომარეობს შემდეგში:
ა) ნარდობის ხელშეკრულების საგანს წარმოადგენს მენარდის შრომის შედეგი (რეზულტატი). ამასთან, მენარდის
შრომა შეიძლება მიმართულ იქნეს ნივთის შექმნისკენ, ნივთების შეცვლის ან აღდგენისკენ და სხვა სამუშაოს
შესრულებისკენ. შრომის ხელშეკრულებით კი მუშაკი ვალდებულია შეასრულოს განსაზღვრული სამუშაო
დაკავებული თანამდებობის, პროფესიის თუ კვალიფიკაციის მიხედვით, მაგრამ სამუშაოს შედეგი, როგორც ასეთი, არ
წარმოადგენს შრომის ხელშეკრულების საგანს, რამეთუ სამუშაოს შესრულების შედეგის(რეზულტატის) გადაცემა
ხელშეკრულებით არ ხდება.
ბ) ნარდობის ხელშეკრულებაში მენარდე ქონებრივად და ორგანიზაციულად დამოუკიდებელია შემკვეთისგან და მას
არ ექვემდებარება. მენარდე სამუშაოს ასრულებს, როგორც წესი პირადად და საკუთარი რისკით. შრომის
ხელშეკრულებით კი მუშაკი ექვემდებარება ადმინისტრაციას, ის სამუშაოს ასრულებს შრომის შინაგანაწესის
მიხედვით. მუშაკს არ აწევს შესრულებული სამუშაოს შემთხვევით დაღუპვის რისკი.
გ) ნარდობის ხელშეკრულების მხარეები, მენარდე და შემკვეთი შეიძლება იყოს როგორც ფიზიკური, ისე
იურიდიული პირი. მაშინ, როდესაც შრომის ხელშეკრულებაში მუშაკის სახით შეიძლება გამოვიდნენ მხოლოდ
ფიზიკური პირები.
ნარდობის ხელშეკრულებასთან ახლოს დგას მომსახურების ხელშეკრულება, რომლითაც ერთი მხარე ასევე
ასრულებს სამუშაოს მეორე მხარისთვის. განსხვავება მათ შორის მდგომარეობს შემდეგში: ნარდობის ხელშეკრულების
საგანს წარმაოდგენს მენარდის მიერ შესრულებული სამუშაოს შედეგი (რეზულტატი). რაც შეეხება მომსახურების
ხელშეკრულებას, მის საგანს წარმოადგენს მომსახურება, რომელსაც საერთო წესის მიხედვით არ აქვს შედეგი ანდა
მისი შედეგი ატარებს არამატერიალურ ხასიათს.
თუ ნარდობა ითვალისწინებს რაიმე ნაკეთობის დამზადებას და მენარდე მას ამზადებს თავის მიერ შეძენილი
მასალით, მაშინ იგი შემკვეთს გადასცემს საკუთრებას დამზადებულ ნაკეთობაზე. თუ დამზადებულია გვაროვნული
ნივთი, მაშინ გამოიყენება ნასყიდობის წესები. აქ უნდა განსვასხვავოთ ნარდობა ნასყიდობისგან:
ა) ნარდობის ხელშეკრულების საგანს წარმოადგენს, როგორც წესი. ინდივიდუალურად განსაზღვრული ნაკეთობის
დამზადება, რაც შეეხება ნასყიდბის ხელშეკრულების საგანს, იგი უმრავლეს შემთხვევაში არის გვაროვნული ნივთი.
(ამიტომ მიუთითებს სსკ, რომ თუ გვაროვნული ნივთია დამზადებული, გამოიყენება ნასყიდობის წესები);
ბ) ნარდობის ხელშეკრულების პირობები, უპირველეს ყოვლისა, მიმართულია სამუშაოს შესრულების პროცესში
მხარეების ურთიერთობის განსაზღვრისკენ, ხოლო ნასყიდბის ხელშეკრულების ძირითად შინაარსს წარმოადგენს
ხელშეკრულების საგნის გადაცემა მეორე მხარისთვის-მყიდველისათვის.
ნარდობის ხელშეკრულება შეიძლება მიზნად ისახავდეს რთული სამუშაოს შესრულებას, მაგალითად,
მრავალბინიანი სახლის აშენებას, რასაც თან ახლავს სამუშაოთა წარმოების ტექნიკური და საპროექტო დოკუმენტაცია.
გარდა ამისა, ხელშეკრულების ფასის განსაზღვრისთვის საჭიროა ხარჯთაღრიცხვის შედგენა. ნარდობასთან
დაკავშირებული ხარჯთაღრიცხვის შედგენა არ ანაზღაურდება, თუ შეთანხმებით სხვა რამ არ არის
გათვალისწინებული. ხარჯთაღრიცხვა შეიძლება იყოს ორი სახის: მყარი-როცა ზუსტადაა განსაზღვრული
საზღაურის ოდენობა, რომელიც შემკვეთმა უნდა გადაუხადოს მენარდეს შესრულებული სამუშაოებისათვის. და
მიახლოებითი-რომელიც სამუშაოთა შესრულების მიმდინარეობის პროცესში შეიძლება შემცირდეს ან გაიზარდოს.
ნარდობის ხელშეკრულება არის ყოველთვის სასყიდლიანი. ეს გამომდინარეობს თვით ხელშეკრულების ცნებიდან,
რომლის თანახმადაც, შემკვეთი ვალდებულია გადაუხადოს მენარდეს შეთანხმებული საზღაური. ანაზღაურება
უსიტყვოდაც ითვლება შეთანხმებულად, თუ გარემოებების მიხედვით ნარდობა მხოლოდ ანაზღაურებითაა
მოსალოდნელი. მაგალითად, თუ პირმა ატელიეს შეუკვეთა პიჯაკის შეკერვა, საზღაური უსიტყვოდაც ჩაითლება
შეთანხმებულად, რამეთუ ატელიე უსასყიდლოდ არ კერავს პიჯაკებს.
 თუ ანაზღაურების ოდენობა შეთანხმებული არ არის, ტარიფის არსებობისას შეთანხმებულად მიიჩნევა სატარიფო
განაკვეთი, ხოლო, თუ ტარიფები არ არსებობს, მაშინ – ჩვეულებრივი ანაზღაურება. (ანუ იმ ოდენობის, რაც
დამკვიდრებულია მოცემულ ადგილას ანალოგიური სამუშაოს შესრულებისთვის).
თუ მენარდე მიახლოებით ხარჯთაღრიცხვას მნიშვნელოვნად გადააჭარბებს, მას შეუძლია მოითხოვოს მხოლოდ
შეთანხმებული საზღაური, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა გადახარჯვების წინასწარ გათვალისწინება შეუძლებელი
იყო. მიახლოებითი ხარჯთაღრიცხვის ისეთი გაზრდის შესახებ, რომლის გათვალისწინებაც შეუძლებელი იყო
ხელშეკრულების დადებისას, მენარდემ დაუყოვნებლივ უნდა შეატყობინოს შემკვეთს. თუ შემკვეთი წყვეტს
ხელშეკრულებას ხარჯთაღრიცხვის გაზრდის გამო, მაშინ იგი ვალდებულია აანაზღაუროს შესრულებული სამუშაო
მიახლოებითი ხარჯთაღრიცხვის მიხედვით.
მენარდემ პირადად უნდა შეასრულოს სამუშაო მხოლოდ იმ შემთხვევებში, როცა ეს გამომდინარეობს
კონკრეტული გარემოებებიდან ან სამუშაოს ხასიათიდან. მენარდეს შეუძლია სხვას მიანდოს გარკვეული სამუშაოს
შესრულება, რაც ხორციელდება ე.წ. ქვენარდობის ხელშეკრულებით. ამ შემთხვევაშიც შემკვეთის წინაშე
პასუხისმგებელი რჩება გენერალური მენარდე.
მენარდეს შეუძლია მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება, თუ შემკვეთი არ მიიღებს შესრულებულ სამუშაოს.
შემკვეთი ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი მაშინაც, როცა იგი არ შეასრულებს სამუშაოს შესრულებისათვის
აუცილებელ მოქმედებას. ზიანის ანაზღაურების ოდენობა განისაზღვრება, ერთი მხრივ, ვადის გადაცილების
ხანგრძლივობისა და საზღაურის ოდენობის შესაბამისად, ხოლო მეორე მხრივ, – იმის მიხედვით, რასაც მენარდე
მიიღებდა თავისი სამუშაო ძალის სხვაგვარი გამოყენებით, შემკვეთს რომ ვადისთვის არ გადაეცილებინა.
მენარდეს თავისი მოთხოვნების უზრუნველსაყოფად შეუძლია გამოიყენოს გირავნობის უფლება მის მიერ
დამზადებულ ან შეკეთებულ მოძრავ ნივთზე, თუ ეს ნივთი დამზადების ან შეკეთების მიზნით მენარდის
მფლობელობაში იმყოფება. ხოლო თუ ხელშეკრულების საგანია ნაგებობა ან ამ ნაგებობის ცალკეული ნაწილები, მაშინ
მენარდეს შეუძლია ხელშეკრულებიდან გამომდინარე თავისი მოთხოვნებისათვის მოითხოვოს იპოთეკა სამშენებლო
მიწის ნაკვეთზე.
შემკვეთს უფლება აქვს სამუშაოს დასრულებამდე ნებისმიერ დროს თქვას უარი ხელშეკრულებაზე, მაგრამ მან
უნდა აუნაზღაუროს მენარდეს შესრულებული სამუშაო და ხელშეკრულების მოშლით მიყენებული ზიანი.
მენარდეს შეუძლია სამუშაოს დასრულებამდე მხოლოდ ისე შეწყვიტოს ხელშეკრულება, რომ შემკვეთმა შეძლოს
მომსახურების სხვაგვარად მიღება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა შეწყვეტისათვის არსებობს რაიმე მნიშვნელოვანი
საფუძველი. ამ შემთხვევაში ზიანის ანაზღაურების მოვალეობა გამოირიცხება. თუ მენარდე ვალდებულებას შეწყვეტს
ამ წესით, მაშინ მას შეუძლია მოითხოვოს გასამრჯელოს ნაწილი, რომელიც შეესაბამება მის ადრინდელ
მომსახურებას, თუკი შემკვეთს ადრე გაწეული მომსახურების მიმართ აქვს რაიმე ინტერესი.
თუ მომსახურება მოიცავს რაიმე ნაკეთობის დამზადებას, მაშინ მენარდემ შემკვეთს უნდა წარუდგინოს
ნივთობრივად და უფლებრივად უნაკლო ნაკეთობა. ნაკეთობა უფლებრივად უნაკლოა, თუ მესამე პირებს არ
შეუძლიათ გამოიყენონ რაიმე უფლებები შემკვეთის წინააღმდეგ. ნაკეთობა ნივთობრივად უნაკლოა, თუ იგი
შეესაბამება შეთანხმებულ პირობებს; ხოლო, თუ ეს პირობები შეთანხმებული არ არის, მაშინ ნაკეთობა ნივთობრივად
უნაკლოდ მიიჩნევა, თუკი იგი ვარგისია ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ან ჩვეულებრივი გამოყენებისათვის.
ნივთობრივ ნაკლს უთანაბრდება, თუ მენარდე დაამზადებს შეკვეთილისაგან განსხვავებულ ან უფრო ნაკლები
რაოდენობის ნაკეთობას.
თუ ნაკეთობა ნაკლის მქონეა, შემკვეთს შეუძლია მოითხოვოს დამატებითი შესრულება. მენარდეს შეუძლია თავისი
არჩევანით ან აღმოფხვრას ნაკლი, ან დაამზადოს ახალი ნაკეთობა. დამატებითი შესრულების მიზნით მენარდე
ვალდებულია გასწიოს აუცილებელი ხარჯები, მათ შორის, ტრანსპორტის, სამუშაოსა და მასალების ხარჯები.
მენარდეს შეუძლია უარი თქვას დამატებით შესრულებაზე, თუ იგი მოითხოვს არათანაზომიერ ხარჯებს. თუ
მენარდე დაამზადებს ახალ ნაკეთობას, მას შეუძლია შემკვეთს მოსთხოვოს ნაკლის მქონე ნაკეთობის უკან დაბრუნება.
თუ მენარდე არათანაზომიერი ხარჯების გამო უარს კი არ იტყვის დამატებით შესრულებაზე, მაგრამ ნაკეთობის
ნაკლის გამო დამატებითი შესრულებისათვის განსაზღვრული ვადა უშედეგოდ გავიდა, მაშინ შემკვეთს შეუძლია
თვითონ აღმოფხვრას ნაკლი და მოითხოვოს გაწეული ხარჯების ანაზღაურება. დამატებითი ვადის განსაზღვრა
საჭირო არ არის 405-ე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებულ შემთხვევებში. შემკვეთს შეუძლია მენარდეს
მოსთხოვოს ავანსი ნაკლის აღმოსაფხვრელად საჭირო ხარჯებისათვის.
ნაკეთობის ნაკლის გამო შემკვეთს შეუძლია 405-ე მუხლის მიხედვით უარი თქვას ხელშეკრულებაზე. ამ
შემთხვევაში მენარდე ვალდებულია აუნაზღაუროს შემკვეთს ხელშეკრულებასთან დაკავშირებული ხარჯები.
 შემკვეთს, რომელიც არც ხელშეკრულების დამატებით შესრულებას მიიღებს საამისოდ განსაზღვრული ვადის
გასვლის შემდეგ და არც უარს განაცხადებს ხელშეკრულებაზე, შეუძლია იმ თანხით შეამციროს საზღაური, რა
თანხითაც ნაკლი ამცირებს ნაკეთობის ღირებულებას.
თუ მენარდე სამუშაოს ასრულებს თავისი მასალით, იგი პასუხს აგებს უხარისხო მასალისათვის. მენარდე პასუხს
აგებს შემკვეთის მასალის არასწორი გამოყენებისათვის. მენარდე მოვალეა წარუდგინოს შემკვეთს მასალის ხარჯვის
ანგარიში და დაუბრუნოს მას დარჩენილი მასალა.
მენარდე მოვალეა დროულად გააფრთხილოს შემკვეთი, რომ:
ა) შემკვეთისგან მიღებული მასალა უხარისხო და გამოუსადეგარია;
ბ) თუ შემკვეთის მითითება შესრულდება, ნამუშევარი არამტკიცე ან გამოუსადეგარი იქნება;
გ) არსებობს მენარდისაგან დამოუკიდებელი სხვა რამ გარემოება, რომელიც საფრთხეს უქმნის ნამუშევრის სიმტკიცესა
და ვარგისიანობას.
თუ შემკვეთი, მენარდის დროული გაფრთხილების მიუხედავად, შესაბამის ვადაში არ გამოცვლის გამოუსადეგარ
ან უხარისხო მასალას, არ შეცვლის მიცემულ მითითებას სამუშაოს შესრულების წესის შესახებ, ანდა არ აღმოფხვრის
სხვა გარემოებას, რომელსაც შეუძლია ზიანი მიაყენოს ნამუშევრის ვარგისიანობას ან სიმტკიცეს, მენარდეს უფლება
აქვს უარი განაცხადოს ხელშეკრულებაზე და მოითხოვოს ამით მიყენებული ზიანის ანაზღაურება.
შემკვეთი მოვალეა მენარდეს გადაუხადოს საზღაური სამუშაოს შესრულების შემდეგ, თუ ხელშეკრულება არ
ითვალისწინებს ნაწილ-ნაწილ გადახდას. თუ ხელშეკრულების თანახმად ან შესრულებული სამუშაოს ხასიათიდან
გამომდინარე, საჭიროა მისი გადაცემა, მაშინ შემკვეთი მოვალეა მიიღოს შესრულებული სამუშაო. მიღებისთანავე
შემკვეთი ვალდებულია გადაიხადოს საზღაური. სამუშაო მიღებულად ჩაითვლება, თუ შემკვეთი არ მიიღებს
შესრულებულ სამუშაოს მენარდის მიერ დადგენილ ვადაში.
მენარდე პასუხს აგებს შემკვეთის ქონების დაღუპვის ან დაზიანებისათვის გაუფრთხილებლობის დროსაც.
მენარდეს ეკისრება შესრულებული სამუშაოს შემთხვევით დაღუპვის ან დაზიანების რისკი შემკვეთისათვის
შესრულების გადაცემამდე. გადაცემასთან ერთად შემკვეთზე გადადის შემთხვევით დაღუპვის ან დაზიანების რისკი.
გადაცემას უთანაბრდება ისიც, როცა შემკვეთი აყოვნებს მიღებას. მასალის შემთხვევით დაღუპვის ან დაზიანების
რისკი ეკისრება მასალის მიმცემ მხარეს.
თუ შემკვეთისათვის ნაკეთობის ნაკლი ცნობილია და იგი მაინც მიიღებს მას პრეტენზიის განუცხადებლად, მაშინ
შემკვეთს არ წარმოეშობა მოთხოვნის უფლებები ამ ნაკლის გამო. თუ მენარდემ ნაკეთობისათვის იკისრა საგარანტიო
ვადა, მაშინ ამ ვადის განმავლობაში გამოვლენილი ნაკლი წარმოშობს შესაბამის უფლებებს. თუ მენარდე ნაკლს
განზრახ დაფარავს, მას არ შეუძლია მიუთითოს შეთანხმებაზე, რომელიც გამორიცხავს ან ზღუდავს შემკვეთის
უფლებებს ნაკეთობის ნაკლის გამო.
მოთხოვნა შესრულების ნაკლის გამო შემკვეთმა შეიძლება წარადგინოს ერთი წლის მანძილზე, ხოლო ისეთი
მოთხოვნა, რომელიც ნაგებობას შეეხება – ხუთი წლის განმავლობაში შესრულებული სამუშაოს მიღების დღიდან. თუ
ხელშეკრულების მიხედვით სამუშაო მიღებულია ნაწილ-ნაწილ, ნაკლის გამო მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადა
იწყება სამუშაოს მთლიანად მიღების დღიდან.

ტურისტული მომსახურება
ამ ხელშეკრულების მიზანია ორგანიზებული და უხარვეზო მოგზაურობის უზრუნველყოფა. ტურიზმის
ხელშეკრულების მხარეებია ერთი მხრივ, მოგზაურობის მომწყობი და მეორე მხრივ, ტურისტი. ტურისტული საწარმო
წარმოადგენს მოგზაურობის მომწყობს. ამდენად, კანონმდებელი მოგზაურობის მოწყობას მიიჩნევს სამეწარმეო
საქმიანობად, რის გამოც მოგზაურობის მომწყობი შეიძლება იყოს მხოლოდ საწარმო. ტურისტი კი შეიძლება იყოს
ფიზიკური პირი, რომელსაც სურს მოგზაურობა.
ეს ხელშეკრულება ორმხრივი ხელშეკრულებაა, რომლითაც ერთი მხარე - მოგზაურობის მომწყობი (ტურისტული
საწარმო) მოვალეა გაუწიოს ტურისტს (მოგზაურს) შეთანხმებული მომსახურება, ხოლო მეორე მხარე - ტურისტი კი
მოვალეა მოგზაურობის მომწყობს გადაუხადოს შეპირებული ანაზღაურება გაწეული მომსახურებისათვის.
აღნიშნული ხელშეკრულება სასყიდლიანი ხელშეკრულებაა. ტურისტული მომსახურების ხელშეკრულება
კონსენსუალური ბუნებისაა, რადგან იგი ძალაშია მხარეთა მიერ შეთანხმების მიღწევის და ხელშეკრულებაზე
ხელმოწერის მომენტიდან. როგორც წესი, ასეთი ხელშეკრულების დადების მომენტი წინ უსწრებს მოგზაურობის
დაწყებას. აღნიშნული ხელშეკრულება ვადიანია და იგი ძალაშია მოგზაურობის მთელ პერიოდში, მოგზაურობის
დამთავრებისთანავე ხელშეკრულება შეწყდება.
მართალია ამ ხელშეკრულების მომწესრიგებელი ნორმები პირდაპირ მითითებას არ შეიცავენ ხელშეკრულების
ფორმის შესახებ, მაგრამ შესაბამისი მუხლების შინაარსით და დამკვიდრებული პრაქტიკით ირკვევა, რომ იგი
წერილობითი ფორმით უნდა დაიდოს და მარტივი წერილობითი ფორმაც საკმარისია ამ ხელშეკრულების
ნამდვილობისთვის. თუმცა მისი ზეპირი ფორმით გაფორმებაც დასაშვებია.
ტურისტული მომსახურების პაკეტი (შემდგომში – პაკეტი) ტურისტული მომსახურების ორი ან ორზე მეტი
კომპონენტისაგან (კვება, ღამის თევა, სატრანსპორტო მომსახურება და სხვა) შემდგარი კომპლექსია, რომელთა
ღირებულება შედის პაკეტის ფასში. მოგზაურობასთან (პაკეტთან) დაკავშირებული ნებისმიერი აღწერილობითი
ფორმა, ღირებულება და ხელშეკრულების სხვა პირობები, რომლებითაც ტურისტი უზრუნველყოფილია
მოგზაურობის მომწყობის მიერ, არ უნდა შეიცავდეს ყალბ, არასათანადო და შეცდომაში შემყვან ინფორმაციას.
ტურისტს, მოგზაურობასთან (პაკეტთან) დაკავშირებით, ხელშეკრულების დადებამდე, წერილობით ან
ტურისტისათვის მისაღები სხვა ფორმით, უნდა მიეწოდოს დაწვრილებითი ინფორმაცია:
ა) ღირებულების, მისი გადახდის მეთოდებისა და განრიგის შესახებ;
ბ) დანიშნულების ადგილისა და მიზნების, გამოსაყენებელი სატრანსპორტო საშუალებებისა და მათი დახასიათების
შესახებ;
გ) განთავსების ტიპის, მდებარეობის, კატეგორიის, მომსახურების ხარისხის, მისი კლასიფიკაციისა და სხვა ძირითადი
მახასიათებლების შესახებ;
დ) კვების შესახებ;
ე) მარშრუტის შესახებ;
ვ) პასპორტთან და ვიზასთან, აგრეთვე მოგზაურობისათვის აუცილებელი ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან
დაკავშირებული მოთხოვნების შესახებ;
ზ) ვიზიტების, ექსკურსიების ან/და სხვა მომსახურების შესახებ, რომლებიც შედის პაკეტის ღირებულებაში;
თ) იმ შემთხვევაში, თუ მოგზაურობის მოსაწყობად აუცილებელია ტურისტთა გარკვეული რაოდენობა და ის არ
შეგროვდა, ხელშეკრულების შეწყვეტის თაობაზე ტურისტის ინფორმირების უკანასკნელი ვადის შესახებ.
მოგზაურობის მომწყობმა, მოგზაურობის დაწყებამდე გონივრულ ვადაში, ტურისტს უნდა მიაწოდოს შემდეგი
ინფორმაცია:
ა) შუალედური გაჩერებების დროისა და ადგილების შესახებ;
ბ) მოგზაურობის მომწყობის ან მისი ადგილობრივი წარმომადგენლის ან, ასეთის არარსებობის შემთხვევაში,
ადგილობრივი სააგენტოების ან/და სათანადო სამსახურების დასახელება, მისამართი და ტელეფონის ნომერი, ვისაც
დახმარებისათვის შეუძლია მიმართოს ტურისტმა;
გ) არასრულწლოვნის მოგზაურობის შემთხვევაში, არასრულწლოვანთან ან მასზე პასუხისმგებელ პირთან პირდაპირი
კავშირის დამყარების საშუალებათა შესახებ;
დ) ტურისტის იმ ვალდებულების შესახებ, რომელიც დაკავშირებულია ტურისტის მიერ ხელშეკრულების შეწყვეტით
გამოწვეული, აგრეთვე რეპატრიაციის, უბედური შემთხვევის ან/და ავადმყოფობის დროს ტურისტის დასახმარებლად
გაწეული ხარჯების ანაზღაურებასთან.
ტურისტისათვის წერილობით ან სხვა სათანადო ფორმით მიწოდებული ინფორმაცია მოგზაურობის
მომწყობისათვის ატარებს სავალდებულო ხასიათს.
მოგზაურობის (პაკეტის) ღირებულება არ ექვემდებარება გადასინჯვას, გარდა კანონით დადგენილი შემთხვევისა,
აგრეთვე იმ შემთხვევისა, როცა ხელშეკრულება თავად ითვალისწინებს გადასინჯვის შესაძლებლობებს და
თავდაპირველი ფასის შეცვლისა და კალკულაციის წესებს, შემდეგი პირობების გათვალისწინებით:
ა) ტრანსპორტის ღირებულება, საწვავის ღირებულების ჩათვლით;
ბ) კონკრეტული სატრანსპორტო და გადაზიდვის მომსახურების გადასახადები, როგორიცაა პორტებსა და
აეროპორტებში ტვირთის გადატანა-გადაზიდვა, ტაქსის დაქირავება და სხვა;
გ) პაკეტში გათვალისწინებული სავალუტო კურსის ოდენობა.
გამგზავრების დღემდე, ოცი დღის განმავლობაში, მოგზაურობის (პაკეტის) ღირებულება გაზრდას არ
ექვემდებარება, ხოლო იმ შემთხვევაში, როცა მოგზაურობის მომწყობი, მისგან დამოუკიდებელი მიზეზებით,
იძულებულია გამგზავრებამდე მნიშვნელოვნად შეცვალოს ხელშეკრულების არსებითი პირობები, ამის თაობაზე
დაუყოვნებლივ უნდა შეატყობინოს ტურისტს, რათა მან მიიღოს სათანადო გადაწყვეტილება ხელშეკრულების
შეწყვეტის ან შეცვლილი პირობებით მისი მიღების თაობაზე, რის შესახებაც დროულად უნდა აცნობოს მოგზაურობის
მომწყობს.
მოგზაურობის დაწყებამდე ტურისტს შეუძლია მოითხოვოს მის ნაცვლად მოგზაურობაში მესამე პირის
მონაწილეობა. მოგზაურობის მომწყობს შეუძლია უარი განაცხადოს მესამე პირის მონაწილეობაზე, თუ იგი არ
აკმაყოფილებს მოგზაურობისათვის აუცილებელ პირობებს. მოგზაურობის მომწყობს შეუძლია მოსთხოვოს ტურისტს
იმ დამატებითი ხარჯების ანაზღაურება, რაც მოგზაურობაში მესამე პირის მონაწილეობამ გამოიწვია.
მოგზაურობის მომწყობი მოვალეა იმგვარად მოაწყოს მოგზაურობა, რომ მას არ ჰქონდეს ისეთი ხარვეზები,
რომლებსაც შეუძლიათ გააუფასურონ ან შეამცირონ მოგზაურობის მნიშვნელობა ჩვეულებრივი ან ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული მიზნებისათვის. თუ მოგზაურობას ასეთი ხარვეზები აქვს, მაშინ ტურისტს შეუძლია
მოითხოვოს მათი აღმოფხვრა. მოგზაურობის მომწყობს უფლება აქვს უარი თქვას ხარვეზების გამოსწორებაზე, თუ ეს
მოითხოვს შეუსაბამოდ დიდ ხარჯებს. თუ მოგზაურობის მომწყობი არ აღმოფხვრის ხარვეზებს ტურისტის მიერ
განსაზღვრულ გონივრულ ვადაში, მაშინ ტურისტს შეუძლია თვითონ აღმოფხვრას ხარვეზები და მოითხოვოს მათზე
გაწეული აუცილებელი ხარჯების ანაზღაურება. ვადის განსაზღვრა არ არის აუცილებელი, თუ მოგზაურობის
მომწყობი უარს იტყვის ხარვეზების აღმოფხვრაზე, ან თუ ტურისტი დაინტერესებულია ხარვეზის დაუყოვნებელი
აღმოფხვრით.
თუ მოგზაურობა ხარვეზიანია, მაშინ მისი ღირებულება მცირდება იმ დროის გათვალისწინებით, რომლის
განმავლობაშიც არსებობდა ხარვეზები. ღირებულება არ შემცირდება, თუ ტურისტი თავისი ბრალით არ
შეატყობინებს მოგზაურობის მომწყობს ხარვეზის შესახებ.
თუ ტურისტს მნიშვნელოვანი ზიანი მიადგა ხარვეზის გამო, მას შეუძლია შეწყვიტოს ხელშეკრულება. ასეთივე
წესი გამოიყენება მაშინაც, თუ მას არ შეუძლია მონაწილეობა მიიღოს მოგზაურობაში საპატიო მიზეზით, რომლის
შესახებაც იცის მოგზაურობის მომწყობმაც. ხელშეკრულების შეწყვეტა დასაშვებია იმ შემთხვევაში, როცა
მოგზაურობის მომწყობი პირი არ აღმოფხვრის ხარვეზებს ტურისტის მიერ დადგენილ ვადაში. ვადის განსაზღვრა არ
არის აუცილებელი, თუ ხარვეზების გამოსწორება შეუძლებელია, ან მოგზაურობის მომწყობი უარს იტყვის მათ
აღმოფხვრაზე, ან ხელშეკრულების შეწყვეტა გამართლებულია ტურისტის განსაკუთრებული ინტერესებით.
ხელშეკრულების შეწყვეტისას მოგზაურობის მომწყობი კარგავს შეთანხმებული ანაზღაურების მიღების უფლებას,
მაგრამ მას შეუძლია მოითხოვოს ანაზღაურება უკვე გაწეული უხარვეზო მომსახურებისათვის.თუ ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული იყო ტურისტის უკან მიყვანა, ხელშეკრულების შეწყვეტის შემდეგ მოგზაურობის მომწყობი
მოვალეა უკანვე მიიყვანოს იგი. ამ შემთხვევაში დამატებითი ხარჯები მოგზაურობის მომწყობს ეკისრება.
თუ ტურისტი მოგზაურობის დაწყებამდე წყვეტს ხელშეკრულებას, პაკეტი უქმდება და ასეთ შემთხვევაში
მოგზაურობის მომწყობი ვალდებულია ტურისტს:
ა) შესთავაზოს თავდაპირველი პაკეტის ეკვივალენტური ან უკეთესი ხარისხის ახალი პაკეტი, როცა ეს შესაძლებელია;
ბ) ან აუნაზღაუროს ფასში განსხვავება, თუ შეთავაზებული ახალი პაკეტი დაბალი ხარისხისაა;
გ) ან დაუყოვნებლივ დაუბრუნოს ხელშეკრულების თანახმად გადახდილი თანხა.
თუ მოგზაურობის ხარვეზები წარმოიშვა იმ გარემოებათა შედეგად, რომლებზედაც პასუხს აგებს მოგზაურობის
მომწყობი, ტურისტს შეუძლია ხარვეზების გამო ანაზღაურების შემცირების ან ხელშეკრულების შეწყვეტის უფლების
შეუზღუდავად მოითხოვოს შეუსრულებლობით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურება. თუ მოგზაურობა ჩაიშალა ან იგი
არაჯეროვნად იყო ორგანიზებული, მაშინ ტურისტს შეუძლია მოითხოვოს ასევე შვებულების უსარგებლოდ
დაკარგვით გამოწვეული შესაბამისი ფულადი ანაზღაურება.
თუ ხელშეკრულება, ტურისტის ბრალის გარეშე, მოგზაურობის დაწყებამდე შეწყდება, ტურისტს უფლება აქვს
მოითხოვოს შეუსრულებლობით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა:
ა) ხელშეკრულების შეწყვეტის საფუძველია მოგზაურობის მოსაწყობად აუცილებელ პირთა რაოდენობის სიმცირე,
რის შესახებაც ტურისტს წერილობითი ფორმით ეცნობა იმ ვადის განმავლობაში, რომელიც მითითებულია
მოგზაურობის (პაკეტის) აღწერილობაში;
ბ) ხელშეკრულების შეწყვეტის მიზეზია დაუძლეველი ძალა.
მოგზაურობის მომწყობი ან მისი წარმომადგენელი ვალდებულია სწრაფი რეაგირება მოახდინოს ტურისტის
საჩივარზე და მიიღოს სათანადო გადაწყვეტილება.
მოგზაურობის მომწყობმა უნდა წარმოადგინოს უსაფრთხოების მტკიცე გარანტიები გაკოტრების შემთხვევაში
მომხმარებელთა რეპატრიაციის და მათთვის გადახდილი თანხების უკან დაბრუნების მიზნით ხარჯების გაწევასთან
დაკავშირებით.
 მოთხოვნები ტურისტს შეუძლია წარუდგინოს მოგზაურობის მომწყობს ხელშეკრულებაში მითითებული
მოგზაურობის ვადის გასვლის შემდეგ ერთი თვის მანძილზე. ვადის გასვლის შემდეგ ტურისტს შეუძლია
წარადგინოს თავისი მოთხოვნები მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მას ბრალი არ მიუძღვის მოთხოვნის წარდგენის
ვადის გადაცილებაში. ტურისტის მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადა შეადგენს ექვს თვეს. ეს ვადა იწყება იმ დღიდან,
როდესაც ხელშეკრულებით მოგზაურობა უნდა დამთავრებულიყო. თუ ტურისტი მოთხოვნებს წარადგენს
ხანდაზმულობის ვადის დაწყებამდე, მაშინ ხანდაზმულობის ვადა შეჩერდება იმ დღემდე, რომელ დღესაც
მოგზაურობის მომწყობი უარყოფს მოთხოვნას.
მოგზაურობის მომწყობს ტურისტთან შეთანხმებით შეუძლია შეზღუდოს თავისი პასუხისმგებლობა მომსახურების
ღირებულების სამმაგი ოდენობით, თუ:
ა) ტურისტისათვის მიყენებული ზიანი არ იყო გამოწვეული განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით,
ან
ბ) მოგზაურობის მომწყობი ერთპიროვნულად მთლიანად არ აგებს პასუხს ტურისტის წინაშე იმ ზიანისათვის,
რომელიც წარმოიშვა მოგზაურობის მომწყობის ვალდებულების შემსრულებელთაგან ერთ-ერთის ბრალის შედეგად.
ტურისტს მოგზაურობის დაწყებამდე ნებისმიერ დროს შეუძლია უარი თქვას ხელშეკრულებაზე. ტურისტის მიერ
ხელშეკრულებაზე უარის თქმისას მოგზაურობის მომწყობი კარგავს შეთანხმებული საზღაურის მიღების უფლებას.
ამავე დროს, მას შეუძლია მოითხოვოს შესაბამისი ანაზღაურება, რომლის ოდენობაც განისაზღვრება შეთანხმებული
ანაზღაურების საფუძველზე იმ თანხის გამოკლებით, რომელიც მას შეეძლო მიეღო თავისი მომსახურების სხვაგვარად
გამოყენების შედეგად.
თუ მოგზაურობა არსებითად გაძნელდება, ან წარმოიშობა სხვა საფრთხე, ან ტურისტს მიადგება ზიანი
ხელშეკრულების დადებისას გაუთვალისწინებელი დაუძლეველი ძალის დადგომის შედეგად, მაშინ როგორც
ტურისტს, ისე მოგზაურობის მომწყობს შეუძლიათ შეწყვიტონ ხელშეკრულება. თითოეულ მხარეს ეკისრება უკან
მიყვანის დამატებითი ხარჯების ნახევარი. სხვა შემთხვევაში დამატებითი ხარჯები ეკისრება ტურისტს.
ეს წესები არ შეიძლება შეიცვალოს მოგზაურის საზიანოდ.